Magyar protestáns egyháztörténeti adattár. II. Budapest 1903.

Transcrição

A MAGYAR PROTESTÁNS
IRODALMI TÁRSASÁG
KIADVÁNYAI
SZERKESZTI
SZÖTS FARKAS
A MAGY. PROT. IROD. TÁRSASÁG TITKÁRI.
BUDAPEST, 1903.
MAGYAR PROTESTÁNS
EGYHÁZTÖRTÉNETI
ADATTÁR
SZERKESZTI
STROMP L Á S Z L Ó
T H K O L . A K A D . TANÁR
II.
ÉVFOLYAM
BUDAPEST
KIADJA A MAGYAR PROTESTÁNS IRODALMI TÁRSASÁG
1903
Hornyánszky Viktor es. é s kir. udvari könyvnyomdája, Budapesten.
ÁG. HITT. EV. ZSINATOK A BÉCSI BÉKE ELŐTT.
I.
A liptóvármegyei ág. hitv. ev. e g y h á z a k l e l k é s z e i által írt
articulusok 1569. évből.
Articuli a ministris ecclesiarum comitatus liptoviensis conscripti
•studioseque asingnlis observandi subpoenis specificatis anno 1569.
1. Seniorem suum decanus prosequatur debito honore.
2. Ne quis fratrum immittat falcem in messem alienam
sub poena flor. 12.
3. Quicunque absens fuerit a congregatione excepta legitima causa denar 25. Qui autem legitima de causa absens
fuerit, denar 5. deponat.
4. Quicunque currentem retinuerit poena flor. 4.
5. Quicunque ad sédem non comparuerit poena flor. 4.
6. Quicunque pignus nunciis a se dimissis reddere recausaverit, poena flor. 4.
7. Nemo audeat absque publica proclamatione quemquam
copulare, poena flor. 12.
8. Nemo audeat extra ecclesiam quemcunque copulare,
nisi sit legitima causa, poena flor. 12.
9. Ubi carent parocho, nemo ibidem audeat, absque
consensu vicém gerentis inservire, poena flor. 4.
10. Ubicunque male tractaverint parochum, quicunque
parochiani, nemo audeat eidem parochiae post discessum eius
inservire sub poena flor. 8.
11. Nemo suscipiat parochiam, absque legitima vocatione,
et sine scitu, voluntate et consensu vicém gerentis.
12. Nemo alter alterum supplantari praesumat poena
flor. 12.
13. Quicunque arcana fratrum revelaverit alteri, privetur
beneficio, et tanquani proditor excommunicetur.
14. Nemo alter alteri detrahat honorem sub poena flor. 40.
15. Ne aliquis parochiam suscipiat insalutato vicém ge
reute, sub poena flor. 12.
16. Nemo audeat extra ecclesiam baptizare excepta legi
tima causa sub poena flor. 4.
:
Egyháztörténeti Adattár.
1
17. Quilibet tenetur in quolibet convocatione in aerarium flor. 1.
18- Ubicunque bona ecclesiae ablata, vel libertates ecclesiasticae labefactae per parochianos fuerint, et parochus defendere neglexerit, nec recuperare voluerit e consortio fratrum
eiiciatur.
19. Diebus festis nemo relinquat suam ecclesiam, nisi
legitima causa, sub poena flor. 4.
20. Quicunque recesserit a convocatione sine scitu senioris
notetur tanquam absens flor. 25.
21. Quicunque ad sédem ebrius venerit mulctetur idemque et postea incarceretur.
22. Quicunque tabernas visitaverit, ibique rixas, ludos,
et persecutiones exercuerit, aliaque eífendicula (immemor suae
dignitatis et vocationis) praebuerit, primum puniatur, carcere
dein luat poenam.
23. Quicunque moechus, aduitor, sacrilegus inventus
fuerit, poena sit amissio omnium bonorum et famae.
24. Rectores scholarum cum collegis et nostro coetu
scholastico, ecclesiarum pastores, et eorum diaconos debito
honore praevenire tenentur, sub poena ammissionis ofíicii et vice
versa ipsi domini pastores, cum diaconis paterna benevolentia
et paterna charitate eosdem complecti et favere debent, secus
qui fecerit, totius fraternitatis censurae et iudicio subiacebit.
25. Nunquam antea accedant domini fratres ad peragenda
(officia) negotia in convocatione, priusquam caput unum ex
Confessione Augustana (exhibita imperátori Carolo V-to anno
1530.) per notarium et maxima cum attentione praelegatur,
cui praelectioni omnes adsint, absens den. 25. mulctetur, si
autem alicui scrupulus religio insidet, proponat, ut edoceatur.
(A Magyar Nemzeti Múzeum 1140. Quart. Lat. jelzésű
Canones ecclesiastici aug. confessionis in Hungária czimű
kéziratgyűjteményéből.)
II.
A 24 szepesi város h i t v a l l á s a 1569. nov. 30.
Anno 1569. die 30. Novembris in terra Scepusiensi
XXIV. Regalium Fratres synodum celebrant, in qua de conscribenda fidei, quam profiterentur, confessione agebatur.
Demandatus est labor, Walentipo Megandro, et Cyriaco Opsopaeo,
quod isti duumviri menteni Philippi Melanchtonis e t Leonhardi
Stöckelii, omnium optime intelligere putarentur. Urgebat praecipue negotium isthoc Laurentius Serpilius, causam interserens,
eam esse Magnifici Domini Nicolai Matzejovszky, Regis Poloniarum Consiliarii, et praefecti Lubloviensis expressam voluntatem, ut puritas doctrinae, secundum Augustanam Confessionem
in ecclesia sancte studioseque observetur. Confessio haec XXIV.
Regalium, seu Ecclesiarum Scepusiacarum conscripta est Anno
1573. correspondens in omnibus confessioni Montanarum Civi
tatum, exceptis unice Articulis de Ecclesia, De Confessione,
De usu Sacramentorum et De liberó arbitrio. Ne proinde iterata
scriptitatione tempus perdam atque lectoribus taedium causem.
Articulos duntaxat illos, hicce inserendos censebam.
De Ecclesia.
Ecclesia est coetus visibilis audientium, credentium et
amplectentium puram et incorruptam doctrinam Evangelii et
utentium Sacramentis, ita ut a Christo sunt, instituta, in quo
coetu, Deus per Ministerium est efficax, et multos ad vitám
aeternam regenerat, cui in hac vita adiuncti sunt multi non
renati, sed tarnen de doctrina consentientes. Haec definitio
confirmatur clarissimis dictis Joh. 10. oves meae vocem meam
audiunt; Esaiae 26. Aperite portás et ingrediatur gens iusta
custodiens veritatem; Eph. 5. Christus dilexit Ecclesiam et
sanctificavit eam mandatam lavacro aquae per verbum; Joh. 6.
verba, qua ego loquor vobis, S p i r i t u s et vita sunt. Matth, simile
est regnum coelorum sagenae missae in mari, et capientis
omnis generis pisces cet. Chrysosth. Matth. 24. Homil. 49. Qui
vult cognoscere, quae sit vera Ecclesia Christi, unde cognoscat,
nisi tantummodo per scripturas. Cum autem certum sit, in
Ecclesiis nostris puram Evangelii doctrinam proponi, et Sacramenta administrari legitime, sitque consensus in doctrina in
omnibus locis, affirmamus sine arrogantia, nos esse cives et
membra verae ecclesiae, et falsé accusari haereseos et schismatum iuxta illud Joh. 15. Si praecepta mea servaveritis,
manebitis in dilectione mea. Item vos amici mei estis, si
feceritis, quaecunque ego praecipio vobis. Ad. Eph. 5. Ecclesia
subdita est Christo, in omnibus. Quia vero Adversarii nostri,
Doctrinam Evangelii, formám et usum Sacramentorum corrumpunt, et pios homines interficiunt, docemus illos non esse
Ecclesiam Dei, sicut gloriantur, sed illum coetum, de quo
Christus dicit Joh. 8. Vos e x patre diabolo estis, ille mendax,
et homicida erat ab initio, et in veritate non stetit, et desideriis
patris vestri obsequimini. Lucae 11. versiculus 23. Qui non
est mecum, contra me est. Item: Qui non diligit me, sermones
meos non servat. Lyra super Matth. Cap. 16. Ecclesia non
consistit in hominibus ratione potestatis vel dignitatis ecclesiasticae vel secularis, quia multi principes et summi pontifices,
et alii inferiores inventi sunt, descivisse a üde, propter quod
ecclesia consistit in illis personis, in quibus est notitia vera,
et confessio fidei et veritatis. Hyeronim: Qui ergo peccator
est aliqua sorde maculatus, de ecclesia Christi non potest
appellari, nec Christo subiectus dici.
De Confessione.
Privátam Confessionem propter tres causas omnino retinemus. Primum, ut rüdes examinentur et instituantur; secundo,
ut illi qui speciales peturbationes conscientiarum habent, etiam
consolationem specialem ex verbo Dei petant. Tertio, ut singulis
seorsim absolutionis sacramentum impertiatur. Superstitiosam
omnium peccatorum enumerationem non esse necessariam
tradimus. Primo enim est impossibilis iuxta illud: Delicta quis
intelligit? deinde quod remissio peccatorum non pendet ex
enumeratione eorum, sed ex Divina misericordia et meritis
Christi, propter quae evangélium offert remissionem peccatorum,
omnibus agentibus poenitentiam. Magis autem bortamur populum
ad agendam poenitentiam, et apprehendendum evangélium fide,
quam ad impossibilem et non necesseriam enumerationem
omnium peccatorum, né aliqui conscientiis iniiciantur.
Articulus De usu Sacramentorum conformis est Articulo
X I I I . Confessionis Quinque Superiorum Liberum Regiarumque
Civitatum Anno 1549. Ferdinando I-mo Romano Imperátori
exhibitae, in omnibus punctis et clausulis, taliterque huncquoque
exmittendum censebam. Non absimiliter Articulus quoque De
liberó arbitrio, de verbo ad verbum similis est Articulo XIX.
eiusdem praeattactae Confessionis, qui ibidem videri et legi
possunt.
Hoc tempore tarn late per Regnum Hungáriáé diffusa
erat Ecclesia Augustanae Confessioni addicta, ut complura
iam contubernia, ex consociatione ecclesiarum orta numeraret;
adeoque in singulis his Contuberniis, Conventus etiam instituebantur, quibus et puritati doctrinae et morum honestati invigilabatur. Verum de his omnibus, nec mihi quidem constat,
tantoque minus, quid in his actum fuerit? pro viribus tarnen
contendo, ut tarn Synodos quam et maiores Conventus Chrono
logice adnotare valeam.
(A Magyar Nemzeti Múzeum „Series Synodorum et Conventuum Evangelicorum in Hungária Celebratarum, cum actis
et constitutionibus extractualiter partim, partim vero per extensum descriptis" czimű Fol. Lat. 3517. jelzésű kéziratgyűj
teményéből.)
III.
Az ötvárosi vallástételt 1585—1588-ig aláírók névsora.
Libellus actuum synodalium et subscriptionum, tam ecclesiasticorum, quam politicorum ablegatorum Quinque Liberarum
ac Regiarum Civitatum.
An heute diesen tag, als den 28. april. Anno 1585. habe
ich Caspar Kraczerus, civis Ulmensis, ordentlicherweiss beruffener und confirmirter Pfarherr zu Cassau, diese Confession
(loquitur de Confessione Quinque Liberum Regium Civitatum)
Schrifft, so mir von dem Ehrsamen und Weisen Herrn Jacobo
Krottkav, Richter, durch einen burger aus der Ehrbaren Gemein,
als Venceslaus Schneider, und Glockner ist überschikt worden
verlesen, und befunden, dass gleichwie Augustana Confessio
ist ein Compendium Biblicum, also sie ein kurzer Extract,
und ausbund ist der Christlichen Augsburgischen Confession,
und deren Apológiáé. xAls ich nun von anfang der erkannten
Wahrheit dieselbige Augsburgische Confession angenommen
bekandt, und biss daher in ihren eigentlichen original verstund,
wie sie nehmlich keyser Carol V. überantwortet worden zu
Augsburg, wieder alle sacramentierische, und andere dergleichen
Verfälschung und corruptelen behalten habe, und durch Gottes
Gnade hinfüre zu thun gesinnet bin, also auf diese weiss nehme
ich auch an diese hir eincorporirte Confessionsschrifft, zu wah
rer urkundt dessen, habe ich mich also wirklich unterschreiben.
Caspar Krazerus, theologiae candidatus et pastor Cassoviensis.
Ego Franciscus Vaedanius, libenter et libentissime
Augustanae Confessioni pariter et Corpori Doctrinae, sanctissimae memoriae Doct. Philipp. Melancht. subscripsi. In hoc
enim scripto auctor docet, pugnat et triumphal Hinc et ego
dum vixero, per Dei gratiam, haec eadem facturus sum, nihil
dubitans, quin et Semper triumphaturus.
Psalmo CXLX Lucerna pedibus meis verbum tuum Do
mine, et lumen semitis meis.
Ego Lucas Vietoris Biharinus, huic sacro sanctae Con
fessioni, uti ex fontibus sacrae scripturae excerptae, libenter
subscribo, et hanc pro virili, tota mea vita, adversus omnes
veritatis hostes tuebor: quod ut feliciter possim, Deum assiduis
precibus precabor.
Ego Gregorius Igasságh, Eperiesiensis, indignus verbi Divini
Minister in ecclesia Cassoviensi: amplector et profiteor doctrinam
ecclesiae Christi verae, in Corpore Doctrinae Philippi Melanchtonis comprehensam, et in Confessione Quinque Liberarum
Civitatum ex verbo Dei et Confessione Augustana excerptam,
et easdem tueor tueborque auxilio Spiritus Sanctus contra
omnes haereses et sectas, quoad usque vixero. Confirma in
hoc Deus eum.
Anno 1588. die 24. mensis Augusti Cassoviae. Subscriptum
est in electione Reverendi et Clarissimi viri Domini Martini
Wagneri senioris Quinque Liberarum Civitatum Ecclesiarum
confessioni eo modo, quam anno 1580.
Martinus Vagner, pastor Bartphensis
Andreas WincMerus, vice pastor Cassoviensis
Antonius Platner, pastor ecclesiae Leutschoviensis subscripsit M. P. tarn suo, quam collegarum suorum videlicet
Domini Thomae Schivartz Grermanici concionatoris et Domini
Valentini Carl, concionatoris slavorum.
M. Samuel Sautter, pastor ecclesiae Eperiesiensis, suo et
collegarum suorum nomine subscripsit
Joannes Fabricius, concionator Hungarorum.
Georgius Rayecenus, Slavorum minister.
M. Georgius Troester, pastor ecclesiae Cibiniensis ore
et corde huic confessioni subscribo, absque Calvinianorum
sophistica.
Jacobus Grynaeus, minister Cibiniensis.
Franciscus Vedanius, concionator ecclesiae Hungaricae
Cassoviensis.
Jacobus Sutoris Gibensis.
Jacobus Wagner, diaconus Bartphensis, manu et corde
suo et absentis collegae, Domini Thomae Preiszneri, concio
natoris Slavonici nomine, secundum sententiam Lutheri.
Georgius Florianus Cibiniensis, pastor ecclesiae NagySáros.
Joannes Oeler, Iudex primarius Civitatis Cassoviensis
subscripsit.
Martinus Wentzl, iuratus civis Cassoviensis.
Fridericus Pobst, und
Philippus Quenschin, nótárius Civitatis Leutschoviensis.
Thomas Emerici, nótárius civitatis Bartphensis.
Thomas Faber, ludi rector Bartphensis.
Jonas Wolff.
Erhardt Thietauff.
Antonius Scholtz, nuntius civitatis Eperiensis.
Michael Wirth.
Andreas Blossins.
Conradus Roth, loco civitatis Cibiniensis.
Severinus Scidteti, subscriptiones suas, annorum 1579.,
1580. et 1583. in Conventibus Eperiensibus factas, pro repetitis habet.
Leonhardus Mysenus, minister ecclesiae Christi in Nutteczin
subscripsit 1588. pridie calendae septembris.
Martifius Rimanovianus, pastor ecclesiae Dei in Reichwald, se ultroneo animo subscripsit confessioni augustanae,
non sub praetextu hypocriticae falsitatis, nec sub simulatione
perversae opinionis, uti multi faciunt, sed ex vero et sincero
affectu cordis, et ex pura et limpida sinceritate. Haec subscriptio facta est Bartphae 11. die septembris in aedibus R.
D. senioris, Anno 1588.
Matthaeus Crapicenus, pastor ecclesiae Filii Dei in Kobil,
confessionis Augustanae subscriptionem factam anno 1587.
repeto et secus docentes, vel sophisticas Calvinianorum opiniones improbo. Penes eandem scriptis Prophetarum et apostolorum fundatam et coníirmatam, ut hactenus feci, conservet
me Christus, solus verus Deus. Amen.
Georgius Gzodor, pastor ovicularum Christi in Sárpatak,
Augustanam Confessionem, huic civitatum confessioni conformem approbo, coníirmet me Spiritus Sanctus in ea permanere
usque ad extremum halitum vitae meae.
Petrus Molitor, scholae Bartphensis cantor hypocritarum
mores qui Confessionem affectibus venalem offerunt Detestans,
et harum quinque Liberarum Civitatum Germanicarum con
fessionem, cum verbo Dei congruentem grato animo accipiens,
libenter ac reyerenter subscripsit.
(A Magyar Nemzeti Múzeum „Collectanea ad históriám
ecclesiasticam Protestantium Hungáriáé" czimű Fol. Lat. 2078,
jelzésű és „Acta publica Protestantium in Hungária" czimű
Quart. Lat. 1169. jelzésű kéziratgyűjteményeiből.)
IV.
A z 1589. márczius 1-én tartott bártfai conventen az ötvárosi v a l l á s t é t e l t és Melanthon úrvacsoratanát aláírók
névsora.
Anno 1589. die 1. Mártii. In Conventu Bartphae celebrato, ex utriusque ordinis Magistratu subscriptum est coniunctim
Confessioni Quinque Liberarum Civitatum, et Corpori Doctrinae
Domini Philippi Melanchtonis, sicut et in prioribus quibusdam
synodis factum est: cum hac annexa conditione, ut si cui
methodus illius libri, in controversis Articulis non videtur
satisfacere, uberiorem declarationem petat non ex scriptis
Calvinianis, sed Nb. D. Lutheri. Ac nominatim in Controversia
Sacro Sanctae Coenae referunt sese civitates ad Confessiones
Lutheri, cum alias, tum ultimam quae minor vocatur.
Martinus Wagner, pastor ecclesiae Bartphensis, senior.
M. Andreas WincMerus, vice pastor Cassoviensis.
M. Antonius Platner, pastor Leutschoviensis.
M. Sámuel Sautter, pastor Eperiensis.
M. Georgius Troester, pastor ecclesiae Cibiniensis.
Ego Franciscus Vedanius, administer in evangelio in
ecclesia ungarica apud Cassovienses, sicut antea et nunc
libenter subscribo Confessioni harum Liberarum Civitatum Con
fessioni Augustanae et Corpori Doctrinae Philippi Melanchtonis,
absque ullo fuco.
Gregorius Igasságh, concionator Cassoviensis, subscribo
absque derotatione Corporis Doctrinae Philippi Melanchtonis
sive a Sacramentariis, sive etiam a Flacianis detortae et
depravatae.
Thomas Schwatz, Concionator Germanorum Leutscho
viensis.
Ego Joannes Fabricius, minister Verbi Dei apudEperienses
ut ante hac aliquoties, sic nunc quoque coniunctim corde et
animo subscribo, et Confessioni Augustanae et Corpori Doctrinae
Philippi in sensu non depravato, et non sophistico. Quod ad
Confessiones D. Lutheri attinet, quia illae necdum a me partim
vel visae, vel iectae sunt, illis sine certa cognitione, et exploratione pyímaria, temere ac sine iudicio nondum subscribo.
Ego Georgius Raiecenus, minister coetus Sclavonici apud
Eperiensis, subscribo Confessioni Liberarum Quinque Civitatum
et Corporis Doctrinae.
Fridericus Nybling, pastor Crompachensis.
Joannes Matthaei, pastor ecclesiae Septemtiliensis.
Ego Gallus Huss minister Verbi Dei subscribo me huic
confessioni.
Jacobus Grynaeus, concionatur ecclesiae Sclavonicarum
apud Cibinenses ut manu, ita potius animo scripsit.
Georgius Florianus, pastor ecclesiae Nagysárosiensi
sincere.
Jacobus Wagner, concionator Germanorum Bartphensi,
non tantum sincere, sed etiam cum interna animi laetitia subscribat, cum in scriptu Tigurinorum, sed D. Lutheri credat,
ceu consentanea Scripturae Sacrae. Ibidem Bartphae diaconus,
seu Sclavorum concionatori ecclesiae eiusdem.
Thomas Preussnerus, crosnensis corde et manu subscripsit,
ut supra.
Martinus Wagner, subscribit loco Domini Martini Rimanoviani pastor Reichwaldensis, qui ob imbecilitatem aetatis
senilis subscriptioni non interfuit.
Ego Matthaeus Crapicenus, ecclesiae Filii Dei minister in
Kobyl, Confessionem harum liberarum Civitatum declaratam
scriptis Philippi Melanchtonis et Martini Lutheri toto pectore
amplector, et in eadem tanquam certissima Methodo analoga
fidei, me permansarum, bona fide polliceor.
Ego Georgius Czodor, pastor ecclesiae Sárpatak, Con
fessionem harum Quinque Liberarum Civitatum, et reliquarum
ut est in titulo subscribo.
Ego Martinus Grobovius, minister Verbi Dei in Coyata,
sub ditione Dominorum Eperiesiensium, subscribo me Confes
sioni Augustanae, corpori Doctrinae, et aliis Articulis in eadem
synodo praelectis.
Ego Leonhardus Mysenus, minister Verbi Dei in Nutzin
Polonorum, nomine Liberarum Civitatum Cassovia, Leutschovia,
Bartpha, Eperies et Zibini.
Thomas Dürner, Cassoviensis, huic confessioni animo
sincero subscripsit.
Christophorus Litteratus, Cassoviensis iuratus civis.
David Zerstner von Cassau.
Paulus Sturm* iuratus civis Leutschoviensis.
Philippus Quenschin, iuxta summám praefationis huic
subscriptioni praefixae sincere subscribo.
Leonhardus Heyd\ iudex Bartphensis.
Osvaldus Sismund.
1
1
2
A 1169. Quart. Lat. kéziratbau Martinus Grobomnius.
Ugyanott Paulus Schturm.
Thomas Emerici, iuxta sententiam et declarationem
subnexam, huic Confessioni animo lubenti subscribit.
Ego Antonius Scholcz, modernus iudex Eperiensis sub
scribo me denuo Confessioni Augustanae, quae est porrecta
Divo Carolo V. Itidem subscribo me libris Corporis Doctrinae
Domini Philippi Melanchtonis tarnen cum maiori declaratione
Domini Doctoris Martini Lutheri.
Melcherd Ferber, von Eperies.
Janus Hueber, Ihro keyserliche Majestet Postmeister
ambts V e r w a l t e r zu Caschau.
Joannes Fenig, tricesimator Bartphensis.
Ego Thomas Faber, ludi rector Bartphensis subscribo
Confessioni Augustanae exhibitae Carole Imperátori Anno 1530.
ac etiam Confessioni harum Quinque Liberarum Civitatum
superioris partis Ungariae, simul etiam corpori doctrinae et
Confessionibus Lutheri Magnae et parvae de Coena Domini.
Thomas Hentschelius, ludi Cassoviensis rector.
Martinus Sturmius, Leutschoviensis rector.
M. Georgius Carolus Silesius, ludi rector Eperiensis.
Severinus Sculteti subscribit ex animo iuxta normám tituli.
Christophorus Nertelius, rector scholae Cibiniensis.
Christophorus Scholcz, subscripsit secundum tenorem tituli.
Petrus Molitor, scholae Bartphensis cantor, huic con
fessioni animo sincero subscripsit.
Ego Paulus Radeck, Articulos fidei Quinque Civitatum
Ungariae, simpliciter et sincere adprobo Augustanam Con
fessionem et totus Corpus Doctrinae, sicut Wittebergae publice
S e m p e r explicatuin fait, amplector toto animo veram praesentiam corporis et sangvinis Jesu Christi, in coena sacra credo
et sentio, eiusque praesentiae verae causam sive fundamentum
aliud non quaero, quam ipsissima verba coénam instituentis
Jesu Christi.
Ego M. Georgius Mannus, augustanus ecclesiae Casso
viensis Minister, praepositos Articulos simpliciter approbo, quod
sint Augustanae Confessioni conformes, haecque manu mea
attestor 27. octobris, Anno 1592. in Wien verfertiget.
(A Magyar Nemzeti Múzeum Fol. Lat. 2078. kéziratgyűj
teményéből.)
V.
Az 1590. nov. 13-iki bártfai conventen, az ötvárosi vallás
tételt é s a Melanthon úrvacsoratanát aláírók névsora.
Anno 1590. die 13. novembris. In Conventu Bartphae
celebrato, ex utriusque ordinis magistratu subscriptum est
coniunctim Confessioni Ecclesiarum Quinque Liberarum Civi
tatum, et Corpori Doctrinae Philippi Melanchtonis sicut et in
prioribus quibusdam synodis factum est, cum hoc annexa conditione, ut cui methodus illius libri in controversis articulis.
non videtur satisfacere, uberiorem declarationem petat, non
ex scriptis Calvinianis, sed D. Lutheri, ac nominatim in controversia sacro sanctae Coenae referunt, sese civitates, ad
confessiones Lutheri, cum alias, tum ultimam, quae mimor
vocatur.
Martinus Wagner, pastor Bartphensis, et senior eccle
siarum in liberis Civitatibus manu propria subscripsit.
Cum istae frequentes repetitiones subscriptionis harum
Liberarum Civitatum Confessionis íidei, sint tanquam publicum
argumentum et testimonium consensionis nostrae sanctae, et
Christi glutinio copulatae, et firmissima xsxfiTjpioc, nos constanter vestigiis nostrorum antecessorum, qui non tantum in has
ecclesias sinceritatem Evangelii introdnxerunt, sed etiam pure
et constanter contra errores fanaticorum hominum, usque ad
extremum vitae terminum professi sunt insistere, licet publico
conventui propter imbecillitatem meae valetudinis interessé
non potuerim, nolui tarnen eam recusare. Ingenue itaque profiteor, me ut in aliis doctrinae capitibus, ita etiam in articulo
summo, de persona Servatoris nostri Jesu Christi, subscribere
et profiteri Jesum Christum secundum utramque naturam
ubique esse, ubi se verbo suo alligavit, ut pote in ministerio
Evangelii, ecclesia, cordibus credentium, et cum ne mors
quidem has duas in ipso naturas separare potuerit, etiam in
sacramento ipso altaris, et ex quia est unicus et inseparabilis Christus filius Dei, et hominis öeavftpoTroc, noster rederator Dominus, Frater, Immanuel, in quo omnis plenitudo Divinitatis ' j i ü f x a T t x w ? in corpore eius, tanquam suo dulcissimo
myrothecio habitat etc. Hanc doctrinam et fidem scio et confiteor esse fundatam in scriptis Propheticis et Apostolicis, et
in universae ecclesiae orthodoxae pectore et confessione. Item
D. Martini Lutheri non tantum Postillis Ecclesiasticis et Oeconomicis, Catechismis, Confessionibus, Prophetarum enarrationibus, Commentario Epistolae ad Galatas et Cygnea cantione
12
THÚRY E T E L B .
sua in Genesim, sed etiam eXe^/tixoi?, qui singulares nervos
ex thesauris Verbi Dei, contra omnes sacramentarios habent,
licet hoc decus veritatis astute fallacia compositionis et divisionis, sacramentarii labefactare conentur. Item D. Philippi
Melanchtonis, praeceptoris mei carissimi, quae in uno volumine exstant comprehensa, cui titulus est: Corpus Doctrinae.
Hoc unicum fundamentum fidei per XX. annos, dum in Cas
soviensis ecclesiae ministerio vixi, pro meo exiguo talento,
mihi divinitus commisso, docui et Jesum Christum summum
nostrum Pontificem oro, ut me, iam langvidum viribusque
animi et corporis exhaustum, nec non multis aerumnis et
laboribus obrutum, in hac veritate sua sanctificet, et ad extremum vitae meae terminum, quem mihi appropinquare videó,
contra omnes inferorum portás, per spiritum suum sanctum
confirmet. Amen.
M. Andreas WincMerus, pastor ecclesiae Cassoviensis.
Ego M. Samuel Sautter, pastor Ecclesiae Eperiesiensis
propria manu subscripsi, meo et Domini Ezechielis Hebsackeri,
collegae mei nomine.
M. Georgius Tröster, pastor ecclesiae Cibiniensis, sub
scribit iuxta normám tituli.
Petrus Türsch, ecclesiae Cassoviensis et militum Germanorum minister sincere subscripsit.
Candide toto pectore subscripsi ego Thomas Schwartz,
Germanorum concionator Leutschoviensis.
Ego Joannes Fabricius, minister Verbi Dei apud Eperienses in patria, sicut antea aliquoties, ita nunc quoque toto
pectore et animo subscribo toti corpori Doctrinae Philippi
Melanchtonis, et Confessioni Liberarum Civitatum: Quod ad
minorem D. Lutheri Confessionem attinet, siquidem in ea
author demonstrat etiam ad reliqua sua Polemica Scripta, conscientia in ea non omnino acquiescit.
Georgius Florianus, pastor ecclesiae Dei quae est in
oppido Nagysáros, manu et mente sincera subscribit.
Jacobus Wagner, minister ecclesiae Bartphensis, sub
scribit candide, non more Calvinianorum, qui subscribunt affir
mative, credunt negative.
Jacobus Grynaeus, minister ecclesiae Cibiniensis, absque
omni fuco Calvinistarum subscripsit.
Ego Georgius Rayecenus, minister ecclesiae Eperiensis
bono animo et laeta conscientia subscribo.
Jacobus (G.) Gibensis concionator Sclavonicarum Casso1
1
Az 1169. Quart. Lat. kéziratban Tursch.
viensis, agnosco meo chirographo, hanc confessionem vere
Christianam esse, et doctrinam apostolorum quae est virtus
ad salutem omnium credentium, praeter quam non iudico
aliam esse.
Joannes Matthaei, pastor ecclesiae septemtiliensis, absque
omni fuco et ingenue subscripsit.
Ladislaus Honeszky, pastor ecclesiae Gergeianae ex
Comitatu Scepusiensi, Possessione Generosorum Dominorum
Gergei, non quidem vocatus ad hanc synodum, nec partém
habens secunduni obligationem Dioeceseos huius, sed singulari dispositione Dei, absque dubio et secundum sortem quandam huc adveniens, humaniter a Reverenda et alma fraternitate admissus, ut interesset congregationi et actioni synodicae,
laeto animo requiescit doctrinae harum Civitatum, et candide
quoque subscribit.
Matthaeus Crapicenus, ecclesiae Filii Dei in Kobyl mi
nister, Confessioi.em hanc liberarum Civitatum, quae complectuntur scripta Philippi Melanchtonis et D. Martini Lutheri,
toto pectore amplector, et secus sentientes pro haereticis
agnosco.
Ego Georgius Czodor, pastor ecclesiae in Sárpatak manupropria subscribo.
Thomas Preusner, Slavorum concionator apud Bartphenses, subscripsit.
Ego Christophorus Ferschius Bartphensis, minister eccle
siae Dei Mesensis, et reliquorum trium oppidorum subscribo
Oonfessioni Augustanae, quae non Ratisbonae, ut falso sacramenti perdarum asseclae, et socii ludae fingunt, sed quae
Augustae, Carolo V. exhibita est, una cum scriptis omnibus
D. Martini Lutheri, Deus iudicet, si secus in corda sensio.
Christophorus Litteratus, iuratus civis Cassoviensis.
David Zerstner.
Sam. Dübler von der Leutschov.
Totus senatus Bartphensis confirmat hos omnes Articulos.
Ego Antonius Scholtz, modernus iudex civitatis Eperien
sis subscribo per omnia minori confessioni Domini Doctoris
Martini Lutheri.
Ego Michael Wirth, iuratus civis et nótárius Eperiensis,
iuxta continentiam tituli subscribo.
Andreas Blosius Cibiniensis.
Conradus Roth, nótárius Cibiniensis.
Thomas Hentschelius, ludi rector Cassoviensis.
Ego Joannes Mylius, rector pietatis et literarum Leu
tschoviensis, hoc meo chirographo testőr, me et scholam
meam, in Confessione quinque coniunctaruni Civitatum, Ferdinando regi, Anno 1549. exhibita, eiusque declaratione, in
corpore doctrinae Melanchtoniano, candide et sine sophistica,
secundum verbum Dei intellecto, tradita libenter acquiescere,
confessionem quoque Lutheri minorem, de Coena Domini quod
attinet, ad defensionem tapsra ita amplector, ut ea non opponatur Corpori doctrinae, et aliis scriptis Philippi ac Lutheri
dextra, iuxta normám in verbo Dei monstratam acceptis.
Severinus Beülteti manu propria subscripsit.
Ego Oregorius Knoperus, hoc meo proprio nomine et
cognomine adscriptus, approbo hanc confessionem minorem
Lutheri, sine ulla conditione et exceptione.
Thomas Faber, ludi rector Bartphensis.
Martinus Bels, ludi rector Cibiniensis.
David Henisch, suo et Clariss. Adami Müllembachii no
mine subscribit.
Petrus Melitor, huic confessioni et subscribit et credit
affirmative.
Coeterum haec synodus Bartphae cursus fuerat coacta
ut lecta confessione Quinque Liberarum Civitatum, ea, quae
Dogmatica sunt, et fidem concernunt, repeterentur, et ut ex
ipsa probaretur hanc confessionem (sicut et Augustanam) non
esse in Calviniana sententia scriptam, nec in ea intelligendam,
atque de iis, quae ad evtaCiav in ecclesia servandam pertinent, ex Articulis ageretur sed cum ipsa Confessio legeretur
duo quidam clam Calvinismum spargentes otiosis suis quaestiunculis et argumentis, in crepusculum usque protraxerunt
diem, ut vix nonnulli Articuli de «vraSia tum obiter quasi
potuerint praelegi sub cundela. Sequenti die confessio minor
D. Martini Lutheri lecta est. ac tandem subscriptiones praecedentes factae. Interim auditi sunt alii casus coniungales et
decisi.
Articuli nunc lecti, olim Eperiessini compositi, videlicet
Anno 1546.
T
r
1
(A Magyar Nemzeti Múzeum Fol. Lat. 2078. jelzésű
1
I t t fel van jegyezve ezen zsinat X V I . szakaszból álló Canona,.
melyet mivel Ribini: Memorabilia 1: 67—70. lapjain közölte, itt nem
veszszük fel.
T. E.
VI.
Murányi czikkek 1590. körül való évből.
Articuli fratrum, sub inspectione tractus Muraniensis.
Julius Liber Baro in Herberstein, hatt diese nachfol
gende Artickel mit seinen angebornen Insiegel bekraefftiget,
und sich Ihnen mit einen Christlichen gemüth unterschrieben,,
manu propria.
Laudetur Deus optimus maximus, pro hoc summo beneficio evangelii nobis dato et revelato, per X070V zs dsa, denum
quoque repurgati per organon eius, nempe Lutherum piae
memóriáé. Is idem dignetur nos quoque in hac repurgata
doctrina conservare, ut cultus divinus praestetur, ordo euangelicus interge conservetur siquidem et ego sum amator verbi
divini et boni ordinis. Igitur quoque his articulis propria
manu subscribo, et confirmaturum et ore, et corde polliceor.
Actum Anno 1590. 10. februarii iuxta vetus Calend. Stephanus
Csetneky m. p.
Articuli quidam a reverendo domino Cypriano Friedt,
sacrae romanae cesareae regiaeque maiestatis concionatore
in arce Murány, nec non eiusdem tractus subscriptorum pastorum electo superintendente, praefatis pastoribus illic propositi, et ab iisdem recepti, atque a magnifico domino Melchiore
Maschko a Niederlays, sacrae romanae cesareae regiaeque
maiestatis capitaneo ac provisore in arce Murány innato sigillo
confirmati.
Quandoquidem inter nos, et in ecclesiis nostris non parva
morum et doctrinae ac ceremoniarum discrepantia fuit, ita,
ut auditorum animi confusi sint, nescientes cui assentiendum
sit necessario, (videlicet propter Calvinianorum, Arianorum et
varias sectas) reverendum dominum virum, Cyprianum Friedt,
romanae, cesareae regiaeque maiestatis militum in arce Murány
pastorem, in superintendentem nostrum, consensu praefati
domini Melchioris Maschko capitanei eiusdem loci, firma voluntate et auctoritate elegimus, ac inter nos, sequentes arti
culos Verbo Dei consentientes, unanimiter composuimus, et
ad aequalitatem et conformitatem in ecclesiis nostris eosque
servandos, sancte promisimus, etiam praedictum magnificum
dominum Melchiorem Maschko exoravimus, ut nos in his arti
culis contra imperitum vulgus in his locis tueretur, eosque in
evidentius huius rei testimonium innati sui sigilli appressione
confirmaret, similiter et nostrum quoque quisque eosdem propriae manus suae subscriptione firmos et ratos fecit.
I.
Minister Verbi Divini sit legitime sacris initiatus habeatque suae ordinationis testimonium.
II.
Nequis sua sponte se ad parochiam aliquam intrudat,
nec a Turcico magistratu patrocinium vel patrocinatum petat,
sed a christiana communitate vocationem expectet.
III.
Euangelium pure et sincere doceat, et sacramenta, sicuti
ab ipso Christo instituta sunt administret.
IV.
Auditores publice admoneat, ut saepius ad sacram synasin accedant, nec ad extremum usque habitum differant.
V.
In peragendis sacris utatur vestibus ecclesiasticis.
VI.
In administratione sacramenti altaris porrigatur panis
azymus, non communis, nec duplex.
VII.
Missa sine communicantibus non celebretur, nec in ad
ministratione sacramentorum alia, quam vulgari sclavonica
utatur lingva, eaque clare et distincte, ut omnes audire intelligereque possint.
VIII.
Hostia neque supra caput elevetur. neque versa facie
populo monstretur. Canon missae intermittatur. Item consecrationes aboleantur, quae hisce infra notatis festivitatibus
fieri consveverunt, et sub specie recti, falso a sacerdotibus
avaris, in ecclesia introductae sunt. Veluti in die D. Stephani,
consecratio vini; in die Innocentium virgarum; in die purificationis Mariae, candelarum, cerearum, salis. Assumtionis
Mariae, herbarum; quadragesima cinerum; in vigilia paschae
aqnarum, ignium; in die resurrectionis gloriosae Domini, pernarum, farciminum, ovorum, tyrotaganorum, frugum, et quarumciinque rerum, quocumque tempore anni. Item sepultura
crucifixi oinnino servari non debet circuitus ac piofessiones,
ut epiphaniarum cum cruce; in die paschae, cum imagine
crucifixi, eam neque circum segetes, neque per compita, nec
per plateas, circumferant. Rogationum cum reliquiis sanctorum;
corporis Christi, cum pane azymo, in vigilia Joannis Baptistáé
spectaculum rogorum incensorum, pius minister verbi Dei,
prorsus aboleat.
IX.
Personae, quae matrimonio iungi voluerint, inter proclamandum, ad sumendam sacram synaxin, a pastore suo
admoneantur.
X.
Copulatio nulla, ante ternam proclamationem fieri debet,
nec eadem nocturnis temporibus, nec cum sunt obruti vino,
neque post solis occasum, sed hora vespertinarum precum:
et peracta coena, si illis a senatu ibidem concessum fuerit,
poterunt per unam aut alteram horam, honesté tarnen et
decenter, choreas ducere, etiam ante solis occasum, sponsam
non currendo, aut saltando, nec per omnes plateas trahendo,
sed recta more christiano, donum deducant, nec domi de
novo choreas instituant.
XI.
Cum alicui puer natus fuerit, ipse pater, et non obstetrix,
ab ecclesiae ministro baptismum petat. Similiter et compatres
et commatres idem pater exoret. In absentia parentis autem,
illud aliquis ex consangvineis suis obeat. Peracto baptismate,
voce D. Joannis euangelii compatres et commatres a pastore
commune fieri debent de suo officio, et quod verbis promiserunt infanti, cum adoleverit, re ipsa praestent. Compatres
et commatres vino madidae ad baptismum non admittantur.
Convivia in introductione, quae puerperia vocantur, sint interdicta.
XII.
Pastores in templo, ludi rectores vero in scholis, fidelissime catechismum tractent, et exerceant. Tempore quadragesimali, salve illud salve rex, coeli et terrae. Item patris omEgyháztőrtóneti Adattár.
2
nis gratiae, sclavonica lingva canatur brevissime. Quilibet
pastorum et ludi rectorum, opera suae vocationis diligenter
faciant, nec se alienis admisceat, utpote: mercaturis, vecturis,
et id genus aliis, quae potius plebeis hominibus conveniunt,
nec in tabernis, compotationibus indulgeant, neque plebeis se
nimium familiäres reddant.
XIII.
Si pastor quempiam suis inconvenientibus moribus, aut
quacunque ratione offenderit, illud ad superintendentem, et non
ad politicum magistratum deferatur. Si vero plebeius aliquis
pastori iniurius fuerit, prius coram iudice suo accusetur, ut
pastori offensa satisfiat; sin minus res ad superintendentem
deferatur.
XIV.
Rectores scholarum, pastoribus suis debitam praestent
obedientiam in omnibus licitis rebus. Ludirector alicui iniuriam
faciens, accusetur non coram iudice, sed coram suo pastore.
Is sobrius enim remotis arbitris, admoneat, et castiget, ne
posthac amplius faciat, eumque suo adversario, quantum fieri
potest, in gratiam redigat. Sin vero est, quod rector scholae
obedire nollet, accusetur coram superintendente.
XV.
In celebrandis sanctorum festis, in nostris ecclesiis usitatis, ubique aequalitas servetur; sed de his in agenda.
XVI.
Pastor ecclesiae, praefinitum tempus, commissum sibi
gregem, absque superintendentis consensu, deserere, seque alio
eonferre, minimé debet, quamvis legitime vocetur; verum si
doctrina aut mores sui improbati deprehendantur, superintendenti significetur. Si vero alter utra pars mutare voluerit, ea
alteri tres mentes, ante definitum tempus denuntiet, ut quaelibet sibi antea prospicere possit.
XVII.
Nemo etiam pastori suo publice in concione respondeat, nec illum diffamet: verum reus coram superintendente
accusetur.
XVIII.
In die pentecostes, de veteri more, reges creare, choreas
ducere, et ludos exercere, etiam aliis quibuscunque temporibus,
omnium prohibitum sit.
XIX.
1
In encaeniis, aut aliis temporibus, seu festis diebus, ac
quidquam vendatur, nec cibus, nec potus, vel alia merces,
donec sacra in templo finita fuerint.
XX.
In die Innocentium, pastores cum virgis per plateas ne
cursitent, eodem die in circuitum cum cruce (qui iam abrogatus sit nos) pastores certam quandam pecuniam, et alia
colligebant. Cum vero superstitiosum sit, pastores cum suis
auditoribus agere possunt, ut id quidem debent, absque his
ceremoniis persolvant. Idem fiat pro lectione psalmorum in
die parasceves, et corporis Christi, in die innocentium, processione virgarum similiter ne feria secunda paschae iuvenes
et virgines virgis circum-cursitent, serio interdicatur.
XXI.
Fletus, vel potius ululatus luporum, circa funus, immodicus, et gentilis, qui fit cum enarratione rerum gestarum
mortui, sit prohibitus: psalmis, qui more solito, diebus dominicis, aut aliis feriis, perperam in templis canuntur, ita ut
nec qui canit, nec qui audit, inteltígat. e medio explosis, statuimus duos, aut ad summum tres, tractim, cum intellectu
potius, quam quinque hymnos vitiose, sine intellectu, canendos esse.
XXII.
Hymni vitiosi et impuri, in psalterio, praesertim de invocatione sanctorum, non canantur, nisi emendati.
XXIII.
Ut quisque pastorum convocatus, constituto tempore adsit,
nec horam absque probabili ratione negligat, sub poena unius
floreni, neque literas convocatorias ad vicinum suum transmittere protrahat. Si quis autem literas illas diutius apud se
1
Templomfelszentelési ünnep.
Közlő.
detinuerit, quoniinus omnes in tempore adsint, quidquid interea, dum ceteri expectantur, consumetur, ille solus persolvet.
XXIV.
Quisque suum scholae rectorem habeat.
XXV.
Exsecrationes, et omnia maledicta, publice et privatim
interdicantur. Inobedientes, vel fernere mandata transgredientes per magistratum politicum, certa pecunia mulctentur, per
spirituálém vero verbo arguantur.
Finis.
Iudicium de concordia cerimoniarum in ecclesiis D. Mar
tini Lutheri.
Mihi non satis dictum videtur concilium e x nostris cogi
pro unitate cerimoniarum statuenda. Est enim mali exempli,
quantumvis bono zelo tentata, ut probant omnia concilia ab
initio, ita ut in apostolico concilio fenne, de operibus et traditionibus magis quam filii Dei beneíiciis sit tractatum. Imposterioribus vero nunquam de fide, sed S e m p e r de operibus
et quaestionibus disputatum est, ut mihi conciliorum nomen
pene tarn suspectum et invisum sit, quam liberi arbitrii. Si
una ecclesia alteram non vult sponte imitari in externis istis,
quid opus est conciliorum decretis agi, quae mox in leges et
animarum laqueos vertuntur. Imitetur ergo alteram altera libere,
aut suis moribus finatur frui, modo unitas spiritus salva sit
in fide et verbo, quantumvis sit diversitas in carne et elementis mundi. Haec Lutherus.
Epistola Phil. Melanchtonis ad quaestionem de permanentia sacramenti, et instanti actione et reliquis post communionem, missa;
Doct. Valentino Vigelio Blebienti:
Certum est, Deum non esse alligandum ad ullam rem,
ad quam se non alligavit suo verbo. sicut peccant omnes, qui
Deum magis ad hanc statuam, quam alibi, exaudire imaginantur. Et ex tali imaginatione omnes idolomaniae immundae
ortae sunt. Non est igitur Deus alligandus ad panein et vinum
extra usum, ad quem instituta est coena Domini. Et merus
furor est, fingere, quod dictis verbisque consecrate, sic iungeretur corporis Christi in panem, ut ibi semper manere cogatur,
sicuti infusum vinum in cantharuni manet, nisi rursus effundatur. Sed sacramenta et pacta sunt exhibitiones. Cum su;
muntur illae res, simul adest Christus, et est efficax. Haec
sacramentalis praesentia est voluntaria, non est inclusio geometrica, vel magica, qua cogatur in pane Christus manere.
Cum baptizatur homo, in ipsa actione vere adest spiritus
sanctus non inanet in aqua, et extra actionem. Sunt igitur
abominandae : an minus, rodens panem consecratum, commedat corpus Christi. Et abominandus est mos circumferendi
panis in spectaculis. Quare ae, quae post communionem reliqua sunt, de pene et vino, quae non manducantur aliis,
quorum interitus sit ut coena Domini, non sunt sacramenta
(quia actio tota est sacramentum) sed propter imperitos et
reverentiam, consulo, ut reliquum in poculo ebibat ultimus
communicans, vel unus, vel plures.
An liceat interessé sacro adversariorum papistorum, iudieium D. Martini Lutheri.
Elisabeth, doctoris Caspari Crucigeri uxor, interrogabat,
quid homini pio et Christiano faciendum esset, si in templo
papistico videret missas celebrari, aut sacramentum corporis
et sangvinis elevari a sacrificulo ? Respondit Lutherus: Elisabetha dilecta, non auferas sacrificulum ab altari, neque auferas ei candelas, vel exstingvas. Ego si essem in eorum templo
ad sacramenti elevationem, aeque ut alii, manus elevarem,
adorarem illud in reverentia sacramenti, quia sacramentum
verum adest, ex eo, quod substantialia eius adsunt, et praesertim in summa, ut vocant missa, quae est vera. Consecrat
enim sacerdos, et praeterea est quoque consensus ecclesiae
adstatis. Secus de missa privata, quae nulla est et nescitur,
an sacrificulus consecrat, neque ibi est ecclesiae consensus,
et publica confessio. Naaman syrus Elisaei permissu, ingrediebatur cum rege suo templum, et ad cultum idolorum. Et
Sanctus Sebestianus noluit coniiteri suam fidem, nisi interrogatus. Ideo bene poteris interessé eorum sacris, modo non
consentias animo in illorum impietatem.
Subscripserunt articulis sequentes :
Ego Daniel Weiclling, Regiomontanus, ac pastor czytnekensis, sincere et absque ullo fino veritatis agnosco et
confiteor coram hac genuina et cristiana frequentia et congregatione, me hactenus habuisse diabolicos Calvinisticos
errores, sed posthac verae et sincerae doctrinae christianae
in augustano confessione comprehensae subscripsi, manu
propria.
Ego Casparus Lany Ozaczinszky, promitto sub fide bona,
me velle obedientiam Domino seniori, iuxta articulos praestare,
et ab omnibus scandalis cavere.
Ego Laurentius Malachovszky, fater hoc meo chiro
grapho, me suscepisse articulos muranenses, ut decet ad
bonum virum omnia, quae in articulis per divina complectuntur servare. Confortet me altissimus. Amen.
Ego Albertus Ranoy, promitto sub fide mea, articulos
hos servaturum, et obedientiam praestiturum, hoc meo chiro
grapho confirmavi manu propria.
(Acta religionaria protestantium in Hungária. Tomus III.
kéziratgyűjteményből, a Magyar Nemzeti Múzeumból.)
VII.
Eperjesi
zsinat.
1
1593. október 5, 6.
Acta synodi Epperiensis in Hungária, quinto et sexto die
octobris anni 1593. celebratae.
Qua veritatis historicae fide, acta colloquii neoburgici
cum Bipontinis instituti retulit Hospinianus: eadem in describendis Actis synodi Epperiensis in Hungária celebratae versatur:
Punica scilicet sive Graeca, statum controversiae minus dextre
informáns: argumenta partium disceptantium minus candide
recitans: nihil non denique monens, quod nostris orthodoxistheologis, cumprimis autem Severino Sculteti Bartphensis eccle
siae pastori, et quinque liberatum civitatum superioris Hungáriáé,
oppidique Sáros seniori, quovis modo praeiudicare Joannis vero
Mylii Calvinistae, scholae Leutschoviensis rectoris causam
fidemque perditissimam commendare possit. Nos bona fide
recitabimus acta huius synodi, et lectori iudicium relinquemus.
Acta secundae sessionis die 5. octobris, ab hora 1. pomeridiana,
usque ad sextam ferme sive ipsam vesperam.
Prima sessio et tempus antemeridianum Universum fűit
impensum electioni senioris quinque liberarum civitatum supe
rioris Ungariae, Severini Sculteti Bartphensis ecclesiae pastoris,
1
Ezen zsinat actái két példányban vannak meg a Magyar Nemzeti
Múzeumban. Jelen közlemény szövegét az 1196. Quart. Lat. jelzésű collectioból adjuk, s jegyzetben megjelölvén a 2059. III. Fol. Lat. variáns
lectio eltéréseit.
neque quicquam aliud ante prandiúm actum. Auspicamur ergo
acta synodi huius a sessione secunda, ubi electus senior,
praemissa brevi ad modum de oratione admonitione inchoavit
officium ab invocatione nominis divini.
De hinc praemissa alia commonefactione, ut reverendi
et prudentissimi praesentis domini, patiantur se regi solo
verbo patefacto, iuxta dictum Psalmi 119. Lucerna pedibus
meis verbum tuum : non affectibus, nec nuda sapientia humana.
Quaerit ex iisdem, praesertem politicis. Nun quae haberent
gravamina, sive casus, sive ecclesiasticos et scholasticos. sive
forenses, se daturum, una cum reliquis operám, ut auxiliante
Deo, si qui possint discuti, discutiantur: si vero futuri ita
graves, ut dedici non possint, se eos Deo commendaturos.
Respondent politici per legatum Cassoviensem, se una
cum ecclesiis suis in confessione sua D(omino) FERDINANDO
Imp(eratori) Anno 48. exhibita per gratiam Dei constanter
perseverare. et perseveraturos esse, tanquam in confessione,
ex verbo Dei desumta et orthodoxa.
Senior laudat hanc politicorum constantiam, simul indicans,
hos ipsos articulos iussu harum quinque liberarum civitatum
a D(omino) Leonharto Stöckelio sanctae memóriáé conscriptos,
ut summám, et quasi extractum Confessionis Augustanae olim
Anno 30. CAROLO V. Imp(eratori) exhibitae. Indicat simul,
qua occasione dicti, articuli FERDINANDO Imp(eratori) ab his
curtatibus fuerint exhibiti. Quia enim, inquit, Anabaptistáé et
sacramentarii, passim tum oberrabant, et irrepebant venerunt
apud Ferdinandum in suspicionem hae quoque civitates et
ecclesiae, quasi ab Augustana Confessione quae tum permittebatur plerisque ecclesiis libera, secessionem facerent, amplectendo dogmata hominum fanaticorum. Hac suspicione, ut se
civitates liberarent, hos articulos imperátori exhibuerunt, et
simul retulerunt se ad Confessionem Augustanam in qua eccle
siae orthodoxae diserte seiungunt se a Zwinglianis, inter alia
hac potissimum clausula decimo articulo addita: Et improbant
secus docentes: ut tum orant Argentinenses, ac etiam num
liodie sunt Tigurini et reliqui Helvetii. Quare declarationem
articulorum controversorum in Confessione Augustanae, et harum
civitatum sumendam esse non ex scriptis Calvini, Pezelii, et
ceterorum sacramentariorum: sed ex verbo Dei, et scriptis
ac confessionibus Lutheri, et reliquorum cum hoc viro consentientium.
2
3
4
His dictis quaerit porro senior, an confessio horum articu2
Hiányzik ; —
3
4
decidi; — 1548.
1
lórum debeat legi publice, an vero civitatenses prius referre
velint gravamina, si quae haberent, cum non in sua privata
adsint persona, sed publico nomine ablegati a magistratibus
et ecclesiis suis. Respondent politici: se confessionis harum
civitatum iterandae gratia potissimum venisse: gravamina
vero habere nulla. Senior hic Leutschoviensium expressam
facit mentionem, esse sibi nonnulla, de querela ipsorum relata:
interrogat igitur eos seorsim, an non habeant, quod in medium
proponant ?
Tacentibus reliquis legatis, Bruno surgit et meminit actorum synodi Bartphae celebratae, D. Martino Wagnero, piae
memóriáé seniore: cui interfuit M. Johannes Mylius, cumque
ibi se quibusdam dictis suspectum fecerit, exinde apud Leutscho
viensium cives, et passim alibi, pro Calvinista haberi ceperit.
Hac suspicione ut se purgaret, a magistratu Leutschoviensi,
esse tarn ipsi, quam reliquis legatis impositum.
Respondit M. Mylius, se ablegatum ad praesentem hunc
synodum, ut experiatur, an qui sint prodituri, qui ipsum erroris
alicuius essent arguituri. Addidit senior, se quoque coniecturas
quasdam et querelas de erroribus Mylii vidisse et audisse.
Hic inter loquentibus aliis, pastor Leutschoviensis ludi
rectoris sui quasi defensionem suscepturus, significat, se optare
ut producantur argumenta, quibus M. Mylius Calvinismi convinci possit.
Surgit itaque D. pastor Epperiensis M. Samuel Sauterus
praefatusque veniam Leutschoviensi pastori litem familiärem
intendit. Ac primo lectis literis, quas anno 9 l . 30. April. Ad
ministerium Leutschoviense de annotatis Mylii erreneis dederat,
queritur D. M. Antonium Platnerum ad eas nihil respondisse ;
eam rem suspicione probabili non carere. Dominus pastor
Leutschoviensis excusans se, respondit M. Sámuelem responsum
in literis non flagitasse, ideoque cum collegis tacuisse: idque
ex consilio Domini Sturmii, qui a M. Platnero monitus, rem
ita se habere annuit.
His missis pergit M. Samuel, et producto libello annotationum M. Mylii légit ex ordine ex multis aliquot tantum aphorismos, nempe sequentes:
I . In glorificatione humana natura ornata est excellentiglória, immortalitate, conspectu doctrinae essentiae, laetitia et
aliis donis numero et gradibus omnium beatorum dona superantibus.
2
3
4
I I . Nec infinita idiomata naturae divinae in humanam
1
2
primo; — iterandi; —
3
coeperit; — * 1591.
naturam transfusa sunt: alias discrimen creatoris et creaturae
in persona Christi aboletur: nostra cum Deo coniunctio perit,
et Christus fráter noster et mediator esse desinit.
I I I . Divina natura morbos incurabiles uno verbo sanat,
mortuos resuscitat, ventis et mari imperat, quinque hominum
millia, quinque panibus cibat, mortem Lazari absentis videt,
cogitationes pharisaeorum, et discipulorum cernit, ac alia miranda opera soli Deo competentia efficit. Humana autem ab
omnibus conspicitur, esurit, sitit, dolet et alias afflictiones
humanae naturae proprius sentit. Atque haec duarum in per
sona Christi naturarum distinctio, nequidem per glorificationem,
ut nonnulli somniant, est sublata.
IV. Sicut humanitás dignissima hac unione divinam na
turam non reddidit infirmam: ita nec natura divina humanitatem omnipotentem effecit.
V. Communicationem maiestatis divinae realem statuere
est invehere confusionem naturarum.
VI. Christus secundum divinitatem et humanitatem sédet
ad dexteram Dei.
VII. Verbum naturam humanam sibi uniendo, eam non
fecit omnipotentem aut immensam.
IIX. Caro Christi vivificat ratione officii seu meríti.
IX. Christum in nescio quem Prothea transformant i i ,
qui dicunt: corpus ipsius locale et illocale, visibile et invisibile esse.
X. Caro Christi omnipotens dici non potest, nisi duplex
omnipotentia statuatur: alia carnis acquisita alia X078 essentialis.
X I . Divina Christi natura multa operatur in illis, ubi
humanitás eius re ipsa et essentialiter non adest.
X I I . Humanitas Christi non est re ipsa facta omnipotens
omnisciens omni praesens.
XIII. Maiestas omnipraesentiae hominis Christi, quam
ipse ubiquitatem vocat, est doctrina fictitia et orthodoxae eccle
siae ignota.
XIV. Lutherus in ecclesiastica postilla seribit: ex Christo
non esse faciendum hominem omnipotentem.
XV. Naturae ut sunt distinctae: ita distincte agunt.
Dum hi errores Mylii ordine ei praeleguntur, multa a
multis nitro citroque non servato ordine, dicta sunt in eam
sententiam, quod essent alieni a confessioni Augustana, et
harum civitatum. Senior de primis aliquot quaesivit: an
1
1
ei praelegerentur ordine.
M. Mylius agnoscat eos secundum singula verba pro suis?
Respondit omnia sua esse, sed desumta ex scriptis Lutheri et
Philippi. Ibi D. Ezechiel assurgens, affért ex vicino suo Museo
omnes partes operum Philippi, easque ante M. Mylium statuit,
monentibus plerisque, ut ostendat, ubi extent haec dicta in
scriptis Philippi. Respondit Mylius se annotationes istas ante
biennium circiter tradidisse, et iam non meminisse paginas et
loca singulorum verborum ; si ad manum haberet sua collectanea (quae quidem si scivisset, sic secum actum iri, una secum
attulisset) posse se singulorum ex Philippe rationem reddere.
Hac usus excusatione, tomos Philippi ne attigit quidem. Addidit
senior, nunquam eum ex Philippi scriptis has erroneas locutiones confirmaturum esse.
Cum autem M. Samuel prae ceteris errores Mylii praetectos exaggeraret, et inter alia quaereretur, ipsum in lectionibus etiam praeceptorem suum orthodoxum, et de ecclesia
optime meritum D. Jacobum Andreáé coram iuventute traduxisse,
neque id negavit Mylius; sed idem iudicium de D. Jacobo
Andreáé tulisse etiam alios (haud dubie Calvinistas veritatis
hostes). Hinc exortum certamen de personis, a quo tarnen statim ad rem ipsam reditum est Mhilominus occasione personalium, obiectum est a Mylio Brentium statuere duplicem
divinitatem. Cumque a D. Joanne Fabro, epperiense legerentur
verba Brentii non ex Brentio ipso, sed ex alio quodam libro;
subiecit senior, legendum esse ex auctore integrum locum.
Nam in sequentibus se declaret," quod nequaquam statuat duas
divinitates, sed unam eandemque vocat diverso respectu dupli
cem. Addidit M. Samuel, non duplicem, inquiens divinitatem
adstruit Brentius: Sed unam tantum; verum huius non una
est ratio. Alius enim consideratur in se, alius quatenus assumtae
carni communicata est. Hinc ab Augustino participans et participata (quod dictum Brentius ibi allegat) dicitur. Quaerit idem
ex Mylio, cum Aristoteles duplicem animae deíinitionem tradat,
an unam sentiat esse animam, an vero plures ? Mylius fatetur
unam esse animam. M. Sauter: ergo ut una est anima, alia
autem est eius ratio in se considerata, et alia quatenus unitur
cum corpore ; ita una tantum est divinitas, quae tarnen diverso
respectu consideratur. Cumque Mylius identidem se ad Philippum referret, praesertim ad corpus doctrinae, addidit senior.
Philippum in testamento suo anno 40. scripto, sicut alias
passim afhrmare, quod evangélium et theologiam suam a
1
2
8
4
5
6
1
—
5
2
3
4
praetactos ; — deciarat; — duplicem divinitatem; — i n q u i t ;
1540; — evangélium et doctrinam suam theologicam.
6
Luthero, tanquam patre et praeceptore acceperit: ideoque scripta
huius viri ex Lutheri monumentis declaranda, ac iuxta eius
confessiones accipienda esse.
Cumque inter alia etiam de reali communicatione idiomatum ageretur, eamque ut verbo Dei consentaneam M. Sauterus urgeret: respondit M. Platnerus, etiam Philippum in
corpore doctrinae non statuere realem, sed verbalem. Sed cum
porrigeretur ei is liber, et aliquot fólia vertisset, non potuit
id in Philippo ostendi. Imo senior Philippum diserte scribere
in controversia Stancari et Muskuli affirmabat, hanc doctrinam
non esse inanem
sed certamen de rebus maximis.
Mylius infert: uiium et idem esse communicationein realem
et physicam, cumque. Philippus haue manifeste reiieiat, sequi
inde euni improbare et realem, Responsum est ei: falsum esse,
quod iem sint realis et physica communicatio. In divinitate
tres personae distinetae sunt realiter, sed non essentialiter.
Sic in aliis rebus dominis multa sunt realia, quae tarnen non
sunt physica.
Praeterea cum M. Sauterus in enumeratione erroruni
Mylii pergeret ventum, est ad locum, ubi Mylius asserit, naturas
in Christo ut esse distinetas, ita et distinete agere. Cumque
M. Platnerus diceret haec vera esse : si enim, dicebat, in unione
personali naturae sunt, manentque distinetae, necesse est omnino. ut distinete agant. Respondit ille : verissimum esse, quod
naturae sint et maneant distinetae : sed quod propterea etiam
distinete agant, id verum non esse. Ita enim Leoném 10. epistola ad Flavianum scribere: quod quaelibet forma in Christo
agat, quod suum est, cum communicatione alterius: praeterea
hoc modo tolli unionem. Perinde enim esse, ac si duo asseres
conglutinentur, qui uniti nihil invicem sibi communicent.
In hac congerie errorum cum Mylius identidem quareret
xpYjocpŐYsta et tempus elaberetur indignantibus, propterea quibusdam politicis, tandem senior, facto silentio, quaerebat ex
M. Mylio: lmin velit respondere ad quasdam quaestiones et
articulos, ex quibus facile coniiei possit a quibusvis, cuius sit
in religione sententiae ? respondit, quod nolit, quia non habet
in commissione a suis dominis, ut se subiieiat tali examini.
Senior quaerit suffragia politicorum, an non teneatur reddere
rationem fidei, iuxta sententiam Petri, etiamsi non habeat man
dátum a magistratu'? Responderunt unanimiter: omnino id eum
praestare debere. Addidit Bruno : idem ei a magistratu Leutschoviensi esse iniunetum, ut veram rationem reddat confessionis
suae in synodo. Mylius contra adhuc tergiversatur addita alia
ratione: quod senior defecerit a corpore doctrinae et confessione
harum civitatum subscriptione Formuláé Concordiae, ideo se
examini ipsius subiectum esse nolle.
Senior assurgens, protestatur solenniter, quod obiectum
tantum crimen ferre nec velit, nec possit et apud Mylium
instat, ut id quod dixit, calamo etiam confirmet, cumque aliquamdiu adhuc cunctaretur, tandem urgente illo seribit sequentia verba.
R. Dominus Severinus senior ecclesiarum in quinque
civitatibus, subseribens Formuláé Concordiae secessionem fecit
ab ecclesiis coniunctis, Agustanam Confessionem et corpus
doctrinae Philippi amplectentibus. M. Joannes Mylius, rector
scholae Leutschoviensis.
Respondit senior: Se Formuláé Concordiae in ordinatione
sub seripsisse, a nemine coactum, nec circumventum errore
aut ignorantia vel rerum, vel phrasium in utroque libro tani
corpore doctrinae, quam concordiae comprehensarum : se enim
diligenter semel atque iterum addita et precatione, praetactos
libros a principio usque ad finem legisse, nec reperisse pugnantiam ullam, excepto uno loco, nempe definitioni liberi arbitrii,
in locis communibus, quam nec ipse Strigelius in disputatione
Vinariensi cum Flacio voluerit defendere tanquam orthodoxam,
et ipsum Philippum in articulis Bavaricis longe aliter loqui de
libertate voluntatis humanae: ideoque se subscriptione illa
Formuláé Concordiae per gratiam Dei et stare, et deinceps
stare velle.
His dictis, proponit senior M. Mylio utrumque librum sua
manu ubique in margine notatum, instans (urgentibus et petentibus idem et aliis) ut quia seniorem defectionis reum agat,
ostendat, ubi Formula Concordiae diserepet a corpore doctrinae:
ostendat vel unum saltem locum. Cum vero ille ne attingere
quidem vellet libros, tandem prorupit in haec verba: Tarnen
alii etiam hic praesto sunt, qui hanc cum Mylio sententiam
tuerentur, assurgant et errores in Formula Concordiae pugnantes
cum corpore doctrinae ostendant. Sed qui assurgeret, et se
cum Mylio coniungeret, erat nemo. Cum igitur nulluni praesidium in iis, qui aderant, inveniret Mylius, prorupit in haec
verba: Tarnen inquit, ipsi etiam Jesuitae et alii, liunc librum
improbant. Sed hoc argumentum maximo omnium risu est
solutum.
Nihilominus pergens ille produxit libelluni a seniore recens
editum de communicatione idiomatum indeque apostasias eum
convincere conatus est? maximé vero taxavit phrasin pag. 218.
1
1
nec ipse defendat, nec ipse Strigelius.
Etiam nos homines in altera vita futuros omnipotentes. Senior
protestatur et offert se ostensurum, nihil illi libello in esse,
quod pugnet cum scriptura et confessionibus ecclesiae. Quod
ad phrasin obiectam attinet, eodem modo scripturani loqui, et
quidem de sanctis adhuc in hac mortali vita existentibus.
Marc. 9. Omnia possibilia credenti, et Phil 4. Omnia possum,
inquit Paulus in Christo, confortante me. Deinde iubet Mylium
totóm scriptum legere, et secundum totum libellum de singulis
partibus iudicare, non excerpere truncatas sententias, sed conferre cum antecedentibus et consequentibus. Carpsit et definitionem primi generis, quasi esset diversa a Philippi. Respondit
senior: ipsum Philippum: alibi, ut in Dialecticis eodem modo
loqui, cumque Philippus brevis sit declaratione opus esse.
Sigillavit et illud, quod in secundi generis definitione
sspt T w v aTcoieXsau-aTov omissa sit necessaria particula, servatis
naturarum proprietatibus. Respondit senior: eam contineri in
primo genere et inesse in descriptione secundi quoque generis,
idque ex Contextu definitionum certo compertuni iri, et in toto
libello passim inesse hanc sententiam, naturas in Christo manere integras, una cum essentialibus proprietatibus, se in tam
brevi compendio non potuisse annotare omnia. Mylius dicit:
omnino hanc fuisse addendam, quia eius omissio et neglectus
pariat ambiguitatem, cum in primo genere traditum sit discrimen
naturarum et proprietatum. Mylius: at mihi parit si non aliis.
Senior non sumens sibi tantum otii, propter molestiam assidentium, quam capiebant ex hac disceptatione, ut legerentur
loca integra. quae praeter omnera rem sugillabat Mylius, respon
dit : conferantur descriptiones forsitan praecedit, aut sequitur
addita: Mylius nullibi, quod tarnen falsuni erat, exprimitur.
Senior: ergo si quis desiderat. ipsam addatur.
Politici aegre id ferentes interpellant, dicentes: se non
ideo convenisse, ut über a seniore editus examinetur, sed
propter alias causas. Hunc senior denua protestatus, se in
libello suo complexum esse ea, quae consona sunt verbo Dei,
et Confessioni Augustanae, idque se alias demonstraturum,
si necesse fuerit, firmis testimoniis.
His ita per intempestivam tergiversationem et interpellationeni Mylii gestis, senior redit ad propositum, et apud Mylium
porro instat, ut ad certas quasdam questiones et xpinqpia ex
quibus Calvinistae facile agnosci queant, respondeat. Recusat
Mylius, iterumque sui magistratus auctoritatem praetendit.
Rogat senior synodum, an non teneatur respondere? Responderunt uno ore, tani politici, quam ecclesiastici, quod omnino
teneatur. Verdin ille recusat. Senior pergit et praelegit clara
80
THÚRY
ETELE
voce in lingva Germanica primum articulum, qui sic habet:
Dass die Wort Christi, Nehmet und esset, das ist mein Leib;
Trincket, das ist mein blut, einfeltig, und nach den buchstabe wie sie lauten, zu verstehen seyn.
Tacente Mylio, quaerit ex politicis senior: haec ne sit
eorum fides ? respondent unanimiter omnes, quod ita. Interrogatus Mylius, ut et ipse categorice respondeat, dixit: Es ist
recht geredt, sed cum declaratione, perquam intelligebat phrasin
sacramentalem iuxta omnium Calvinistarum opinionem. Hic dum
utro citroque verba commutantur, et ambiguuni responsuni
improbatur, inferente etiam aliud Joanne Fabro, alter legatorum Bartphensium Leonhardus Glasz, d i c i t ad Mylium: si
certus esses in fide, categorice loquereris, sed quid credas,
nescis. Cui Mylius certus sum, inquit, et quid credam, gratia
Dei, scio. Pergit senior, et proponit secundum articulum de
coena, ut sequitur: Dass im sacrament zwey ding seyn ge
geben, und mit e i n a n d e r empfangen V e r d e n , ein i r d i s c h e s das
ist Brodt und Wein; und ein himliches, das ist der Leib und
das Blut Christi.
Hunc articulum non impugnavit Mylius. Sequitur
Tertius articulus.
Dass solches hier nieder auf erden geschieht, und nicht
droben im Himmel, approbantibus hunc articulum, Mylius
quoque non reiecit, sed distinetionem addidit: terrenam rem
pereipi hic, coelestem ibi, id est in coelis. Haec Mylii distinetio
improbata est.
Quartus articulus.
Dass es der rechte natürliche Leyb Christi sey, der am
Creucz gehangen, und das rechte natürliche Blut, das aus
Christi S e i t e n geflossen. Hic nihil intulit Mylius.
1
Qulntus articulus.
Dass der Leib und Blut Christi, nicht nur mit dem
glauben geistlich, welches a u c h ausserhalb, dem Abendmahl
g e s c h e h e n kan, s o n d e r n allda mit Brodt u n d Wein m ü n d l i c h ,
d o c h mer forschlicher u n d übernatürlicher Weise empfangen
werde zu e i n e m pfand und V e r s i c h e r u n g der anferstehung
unserer leiber von d e m Todten.
Hic Mylius iterum xp7]<;<f07eTov quaerebat per distinc1
Christi.
tionem et phrasin Calvinianam. Corpus Christi percipi
sacramentaliter, seu in sacramento, hoc est wie sie es
stehen, in signo externo, quod habet apellationem veri
poris Christi, sed absentis Hoc igitur effugium Mylii ut
vinianum, iterum improbatum est.
ore
ver
cor
Cal-
Sextus articulus de Coena.
Dass die mündliche Messung des Leibes und Bluts
Christi nicht allein von den würdigen geschehe, sondern auch
von den unwürdigen, die ohne Buss und Wahren glauben
hinzugehen, doch zu ungleichem Ende, von den Würdigen zur
seeligkeit; von den Unwürdigen aber zum gericht.
Hic cum Mylius urgeretur, ut respondeat directe, quaerebat
effugia per phrasin Calvinianam sacramentalem. Cumque ut allegata ipsius responderetur persequi institutum suum noluit, et de
articulis praesentibus dixit, non esse sumtos ex Luthero, sed
confictos a novis theologis Vittebergensibus. Senior non negavit
suo et reliquorum nomine hos articulos conscriptos esse et usurpari
ab Aegidio Hunnio et reliquis theologis Vittebergensibus,
sed desumtos esse fide optima ex scriptis et confessionibus
Lutheri et quia sextus articulus asserat indignos percipere
corpus Christi, quaerit ex Mylio, an Judas vere sumserit
verum corpus Christi, Mylius respondit: Hanc quaestionem
non esse Lutheri.
Ibi tum senior, ut confirmaret et hanc quaestionem in
esse confessionibus Lutheri, et praesentes articulos, sicut et
Formuláé Concordiae de coena et persona Christi ex iisdem
desumtos, légit primo voce clara primam partem epistolae
Lutheri datae anno 32. ad Francofurtenses ad Moenum, ubi
diserte Lutherus ostendit modum, quo occulti sacramentarii
possint explorari, agnosci et caveri, et utitur formis loquendi
iisdem, seu per omnia aequipollentibus. Deinde legit quoque
pauca ex minori Confessione Lutheri, in primis ea verba, ubi
Lutherus gravi oratione asserit verum corpus Christi, pro
nobis traditam, in prima coena tarn perceptum esse ore a
Juda proditore, quam a Petro et reliquis apostolis. His auditis
omnes acquieverunt: articulos hosce ex Luthero esse desumtos
adeo ut nec Mylius ipse amplius id in dubium vocare auderet.
Nihilominus novos theologos Wittenbergenses improbant, Anhaltirorum recentium confessionem (cuius est Pezelius, et ceteri,
quos constat esse manifestos et apertos Calvinistas) laudabat,
seque cum illis sentire, nec ab eis recessurum aperte testa2
3
3
4
l
,
2
Wittenbergensibus; - -
3
4
Concordiam Formulám; — 1532.
batur. Et tarnen Mylius non vult esse Galvinista. De hinc
lecti sunt a seniore, negativi articuli de coena quoruni titulus
si habet:
F a l s c h e und irrige Lehre der Calvinisten vom Abendmahl.
Primus articulus.
Das abgesetzte Wort Christi figürlicher Weise zu ver
stehen seyn, und nicht wie si lauten. Hic querit senior ex Mylio,
an ponat figurám in verbis Christi? ßespondit omnino tropo
opus esse allegata, auctoritate Lutheri, quod is quoque statuat
in verbis synecdochen. A t haec senior: Lutherus concedit
synecdochen non in integra propositione (synecdoche enim
est figura in una dictione) sed in vocabulo, seu demonstrativo.
Hoc quo demonstrat aovexScr/'.xöx; utrumque coniprehendi, et
panem et corpus Christi. Phrasin vero metaphoricam sacramentalem, quali utuntur Calvinistae nusquam approbat Lutherus.
Vide de Synecdoche Lutheri 2. Fom. Witt. fol. 48. a. 157 b;
158. b, 185. a.
1
Secundus articulus.
Dass ihm Abendmahl nur blosse zeichen seyn, aber der
Leib Christi sey so weit von dem Brodt als der hoechste
himmel von der Erden. Hic examinatus Melius respondit: Corpus
Christi esse in coelo, quando administratur coenae, quia ascenderit corpore suo ad coelos: et scribitur non est Calvinista.
Tertius articulus.
Dass Christus allda gegenwärtig sey, nur mit seiner
Krafft und Wirkung, und nicht mit seinem Leib, gleich wie
die Sonne mit ihren Schein und Wirkung hic nieder auf Erden
gegenwertig und Kraefftig ist, aber die Sonn selbst is droben
am himmel.
Qartus articulus.
Dass ein typicum, ein figürlicher Leib sey, der nur be
deutet und fürgebildet werde.
Quintus articulus.
Dass er allein, mit dem glauben, velcher sich hinauf
in den Himmel schwieget, und nich mündlich enpfangen werde.
1
Ad.
Sextus articulus.
Dass ihn allein die würdigen empfahen, die Unwürdigen
aber, so solchen glauben nicht haben, der hinauf, in den Him
mel steigen kan, nichts dan Brodt und Wein empfahen.
Hos articulos cum omnes tarn politici, quam ecclesiastici,
uno fortassis ecclesiastico excepto, probarent, Mylius partim silentio, partim mussitando repetens glossas Calvinianas improbavit.
Voluit se tueriet authoritateBrentiiJoh.6.ItemLutheri,praelegens
verba eorum, sive ex scripto Anhaltinorum, sive exaliolibro, sed
responsum est: hos viros de coena, recte sentire et loqui
etiam in his ipsis allegatis locis, et nequaquam sensisse cum
sacramentariis, sicut testantur scripta et certamina eorum
publica, ex illis integris confessionibus petendam esse declarationem, horum locorum, quomodo ea velint intelligi. Nominatim
vero quaesivit senior ex Mylio, urgente verba Brentii, de
manducatione corporis Christi, quae fiat per fidem, probet
librum, huius autoris de maiestate. Respondit: Illud scriptum
a se non esse lectum.
Leeti sunt et articuli de persona Christi et Mylio propositi.
Primus articulus affirmativus.
In Christo seynd zwo unterschiedene Naturen, die Gött
liche und die Menschliche, diese bleiben in ewigkeit unvermenget und ungetrennet.
Secundus articulus.
Diese beyde Naturen seynd Persöhnlich also mit einander
vereiniget, dass nur ein Christus eine Person ist.
Tertius articulus.
Umb dieser Persöhnlicher Vereinigung willen, wird recht
gesagt, ist auch in der That und Wahrheit also dass Gott
Mensch, und Mensch Gott ist, das Maria, den söhn Gottes
gebohren, und Gott uns durch sein eigen blut erlöset hat.
Quartus articulus.
Durch diese Persöhnliche Vereinigung, und darauf erfolgete erlösung ist Christus, nach dem fleisch zur Rechten
Gottes gesetzt, und hat empfangen alle gewalt, im himmel
und auf Erden ist auch aller Göttlichen Majestät, Ehr Krafft
und Herrlichkeit Theilhafftig worden.
3
Negativi de persona Christi.
Falsche und irrige Lehr der Calvinisten von der Persohn
Christi so für Nehmlich wieder den dritten und 4. Artikul
reiner Lehr streiten.
I . Dass Gott Mensch ist, und der Mensch Gott sey, das
sey eine figürliche Rede.
I I . Dass die Menschheit, mit der Gottheit nicht in der
That, und Wahrheit, sondern allein dem nahmen und Worten
gemeinschaft habe.
I I I . Dass Gott unmöglich sey, mit aller seiner Allmacht
zu verschaffen, dass Christi natürlicher Leib auf einmahls
mehr dann an einem Ort sey.
IV. Dass Christus nach seiner Menschheit durch seine
Erhöhung alleine erschaffene Gaben und gemessene gewalt
empfangen habe, und nicht alles wisse und vermöge.
V. Dass Christus nach seiner Menschheit abwesend regiere,
glaich wie der König in Hispanien, über die newe Insulen
regieret.
VI. Dass eine verdamliche abgötterey sey, wann man
das vertrauen, und den Glauben des hertzens auf Christum,
nicht allein nach seiner Gottheit, sondern auch nach der
Menschheit, und die ehre der Anruffung darauf richtet.
Hi quoque articuli a seniore publice, et voce sonora,
sunt propositi: Quia vero Mylius fere in nulluni directe et
simpliciter consentire voluit, iussus est egredi. Deliberatur quid
sid agendum, tandemque concluditur: nec Mylius putet praecipitanter et temere quid secum actum, aut se inaudita causa
improbatum, dandos ei esse articulos praelectos, tani de coena,
quam de persona Christi, affirmativos et negativos. Deliberet
sequenti vespera et nocte, velitne directe eis subscribere, vel
non; quam ad rem a nemine eum cogi, sed spontaneam
confessionem requiri. Et quidem synodum velle, ut scripto
suo sententiam, de his articulis exhibeat. Revocatus Mylius
accipit conditionem et se sequenti die responsum daturum
pollicetur.
Ad finem actorum huius die Michael Wirth nótárius epe
riensis, proponit seniori quaestionem et argumentum ex 6. cap.
Johan. Omnes comedentes carnem Christi manent in Christo.
Impii non manent in Christo etc. Respondit senior. Triplicem
esse manducationem in coena: physicam solius panis; sacramentalem corporis; spirituálém corporis et beneficiorum Christi.
Christum in Johanne loqui de sola spirituali manducatione, quae
fiat fide et est propria piorum in Christo manentium. In coena
vero impios sumeré corpus Christi sacramentaliter ore. Faber
contendebat tantum esse duplicem in coena, sacramentalem et
spirituálém. Sed respondit senior: etiam orthodoxos quosdam
duplicem ponere, sed nomine sacramentalis intelligere, non
nudi panis, sed cum pane substantialis corporis Christi, et hanc
esse Communem piis et impiis. Idem Faber produxit dictum
Augustini: Judas sumsit panem domini, non panem dominum.
Respondit senior: Augustinum se ipsum declarare, quod per
panem Domini non intelligit nudum panem absente corpore
Christi; sed simul quoque corpus Christi, cum alibi asserit
expressis verbis : Judam bonum corpus Domini sumsisse. Et
quia iam vesperascebat, nihil amplius ea die est actum, sed
singuli redierunt ad sua hospitia.
Acta sequentis diei, qui fűit 6. octobris post preces matutinas
et auditam lectionem psalmi in templo.
Hora septima ex templo in parochiam ventum. Ibi prae
missa precatione acta praecedentis diei senior paucis expedivit. Postea M. Mylium allocutus nomine synodi commonefecit,
ut ad publice lectos articulos sibique exhibitos, iam respondeat, quid de illis sentiat. Mylius respondet, se huius rei esse
memorem, et sententiam suam de propositis articulis iudicaturum. Sed se hoc facere velle, cum cautela (mein recht,
inquit. wird vorbehalten) in primis de persona Christi et coena
Domini. Quod igitur articulum de persona Christi: audistis,
inquit, heri me dicere, si annotata mea adessent, ante triennium fere dictata, probaturum me, quod omnia ex Luthero,
Philippo, et Brentio desumserim. Senior: ergo vellem inquit,
acta praesentis synodi in instanti diligenter conscripta propter
certas rationes. Quia acta prioris synodi Bartphae celebratae
D. Mylius male fide contra D. seniorem piae memoriae, conscripserat et publicaverat. Mylius purgare se conatur D. Jacobus
Wagnerus contra testatur, se in margine annotasse discrepantiam. Senior ad rem redit, et urget, ut Mylius suam sententiam
de articulis propositis scripto exhibeat. Mylius de coena tantum
responsurum significat. Senior M. Mannus et alii testantur, ei
pridie iniunctum esse, ut ad utrosque articulos respondeat, tarn
de persona Christi, quam de coena. Politici itidem, de utroque
categoricum responsum audire cupiunt.
Tandem Mylius suum iudicium de coena ex aoxoYpa'fw
suo in latina et germanica lingva, sicut ipsius fuerat recitat.
1
Ego.
3tí
THÚRY E T E L E
1
An set directum et ingenuum, iudicet lector ex verbis propria
manu ipsius, ut sequitur conscriptis.
Mylii
scripto exhibita confessio de coena, seu iudicium de
articulis g er mániás supra expressis.
Quod verba Christi, accipite, comedite, hoc est corpus
meum; bibite, hic est sangvis meus simpliciter et secundum
litteram ut sonant intelligenda sint concedo: si particulae
simpliciter secundum literam etc. opponantur peregrinae, et a
mente Christi alienae sententiae : non declarationi sacramentali
scopo institutionis convenienti. Oportet enim discernere propositiones illas. Panis est corpus Domini: et corpus Domini
pro nobis est traditum: nisi contradictione ipsi nos implicare
velimus. Idcirco et Lutherus verba ista deciarat per particulas,
in, sub, cum, quae non de occultatione aliqua corporis et
sangvinis Christi sub elementis, etiam in minore confessione
ab se reiecta, sed cum orthodoxa ecclesia de Mysterio vult
intelligi, et Apostolus 1. Cor. 10. sic explicat, quod panis et
poculum sint communicatio corporis et sangvinis Domini: Dass
die Wort Christi, nehmet und esset, das ist mein Leib : trincket,
das ist mein blut, einfältig und nach dem Buchstaben, wie
sie lauten, zu verstehen seynd, gebe ich zu: so man die
Wörtlein, einfältig nach dem Buchstaben etc. entgegen-gesetzt
einer frembden, und dem verstand Christi unbequemen Meynung: nicht aber der sacramentlichen Erklärung auf das Ziel
und Zweck der Einsetzung gerichtet. Denn man muss diese
rede unterscheiden: Das Brodt ist der Leib des Herrn ; und
der Leib des Herrn ist für uns gegeben: wir wolten denn
selbst uns zu wieder seyn. Derohalben auch Lutherus diese
Wort erkläret, durch die Wörtlein, in, unter, mit, welche er
nicht von einer verbergung des Leibs und Bluts Christi unter
den elementen, die er auch in seiner kleiner Confession verworffen, sondern mit der rechtgläubigen Kirchen, vom geheimniss will verstanden werden. Und der Apostel 1. Corinth. 10.
legets also aus: dass das Brodt und Kelch seyn die Gemein schafft des Leibes und Blutes Christi des Herrn.
Quod in sacramento duae res sint, dentur et accipiantur:
terrena hoc est panis et vinum; et coelestis hoc est, corpus
et sangvis Christi, credo. Cumque verba institutionis sine sacra
mentali declaratione accepta vix hoc admittant, sed potius
identitatem essentiarum alioquin distinctarum innuere videantur,
etiam hinc manifestum est, particulis illis, in superiori thesi,
2
:
1
sit; —
2
hiányzik.
simpliciter secundum litteram, ut sonant, non posse excludi
sacramentalem explicationem.
II.
Dass solches hiernider auf Erden geschieht, und nicht
droben im Himmel, gebe ich auch zu von der Sacramentlichen
Messung: denn von der Geistlichen bekennet Jacobus Andreae
selbst, in seinem Tractätlein von Missbrauch der Mess, dass
der Leib Christi, eigentlich zu reden im Himmel von Gottes
Angesicht gössen werde.
III.
Quod hic in terris f i a t , non superius in coelo, de sacramentali nianducatione concedo. Nam de spirituali ipse Jacobus
Andreae, in libello de abusu missae fatetur, corpus Christi,
proprie loquendo, in coelis, coram facie Dei, comedi.
Dass im Sacrament zwei ding seyen gegeben, und mit
einander empfagen werden : ein irrdisches, das ist Brodt und
Wein, und ein Himliches, das ist, der Leib und Blut Christi,
glaube i c h . Und weil die Wort der Einsetzung ohne sacramentliche Erklärung verstanden, solches schwer geben, sondern
sich, ansehen lassen, als ob wie auf zweyen unterschiedenen
dingen eines macheten, ist auch hieraus klar, dass durch die
Wörtlein, in den vorhergehenden Artikuln einfältig, nach dem
Buchstaben, wie sie lauten, die Sacramentirliche Erklärung
nicht könne ausgeschlossen werden.
IV.
Quod verum naturale corpus Christi sit quod in cruce
pependit, et verus naturalis sangvis, qui ex Christi latere fluxit,
firmissime credo, nec aliud in hoc quidem negotio, quam verum
naturale ex substantia Mariae virginis assumtum corpus Christi
agnosco.
Dass der rechte natürliche Leib Christi, der am Kreutz
gehangen, und das rechte natürliche Blut, das aus Christi
S e i t e n geflossen, glaube ich festiglich und weis in diesem
Handel von keinem andern dann von dem rechten natürlichen,
aus dem Wesen der Jungfrau Maria angenommenen Leib
Christi.
Quod corpus et sangvis Christi, non fide tantum spiritualiter quod etiam extra usum coena fieri potest, sed cum pane
et vino etiam oraliter impersonabili tarnen et supernaturali modo
aeeipiantur etc. concedo, si oralis manducatio aeeipiatur, de
manducatione sacramentali, u t veteres apellarunt, quae Luthero
interprete Tom. I I I . len. Germ. fol. 478. Corpore Christi tribuit,
quod fit in pane, cum quo corpus sacramentaliter est unitum,
in quam et sententiam Jacobus Andreae, qui certe Calvinianus
non fuit oralem manducationem explicat, in thesibus Wittebergensibus sect. altera propos. 133. Neque vero inquit Capernaiticam lanienam carnis Christi in coena Domini instituimus:
cum de corpore Christi, nihil pro ratione huius seculi in hoc
mysterio asseramus: sed actio tota, quoad corpus Christi, cum
sit coelestis et spirituális et mystica, quae pani accidunt,
propter unionem sacramentalem corpori Christi tribuuntur, cum
tarnen in ipso corpore Christi nihil horum fiat. Sic videri oculis
corporeis, frangi manibus, tangi dentibus, atteri et similia, quae
in sanctorum patrum scriptis passim occurunt, corpori Christi
in coena Domini tribuunt propter panem, cui accidunt, cum
in substantia Christi nihil horum fiat. Haec ille.
Dass der Leib und Blut Christi, nicht nur mit dem Glauben
geistlich welches auch ausserhalb dem Abendmahl geschehen
kan, sondern allda mit Brodt und Wein mündlich, doch unervorschlicher und übernatürlicher weise empfangen werde etc.
gebe ich nach, so man die Mündliche Messung verstehet, von
der Sacramentlichen Messung, wie es die Alten genennet,
welche wie es Lutherus ausleget, Tom. 3. Jen. Deutsch i n
fol. 478. dem Leib Christi zueignet, was am Brodt geschihet,
mit welchen der Leib sacramentlich vereinigt ist. In massen
auch Jacobus Andreae, der je kein Calvinist gewesen, die
Mündliche Messung erkläret in thes Witteb. sect. alt. prop
133. Wir setzen aber, spricht er, mit nichten eine Capemaitische
zerfleischung des fleisches Christi im Abendmahl des Herrn
weil wir von dem Leibe Christi nichts nach Art dieser Welt
in solchem geheimniss aussagen, sondern weil der ganze
Handel, den Leib Christi betreffend, himlisch, geistlich, und
verborgen ist, so wird wegen der sacramentlichen V e r e i n i g u n g
dem Leib Christi selbst der keines geschieht. Also mit leib
lichen Augen gesehen werden, mit Händen gebrochen, ange
rührt, mit den zenen zerreiben werden, und was der gleichen,
in der heiligen vetter Schrifften hin und wieder gefunden
wird, eignet man dem Leib Christi im Nachtmahl des Herrn
zu wegen des Brodts, an dem es geschieht, da an dem
wesen des fleisches Christi, der keiner geschieht. Bissher
Jacob Andreae Wort.
1
1
supernaturalis.
V.
Secundum quam declarationem minimé suspectam concedo
tandem et hoc, quod orális manducatio a dignis pariter et
indignis fiat. Nach welcher unverdächtigen Erklärung ich
endlich auch diss zugebe, dass die Mündliche Messung beydes
von würdigen und Undwürdig gesehe. M. J. Mylius scholae
Leutschoviensis rector scribsit Eperies 6. octobris 1593.
Post singulos fere hosce articulos, inter locutiones factae
sunt in quibus Mylio obiectum, cur non directe respondeat,
sed ambagibus utatur, et verba Lutheri et aliorum bona in
sententiam Calvinianam trahat? Sed frustra, illo suis utente
effugiis. In 5- articulo seorsim a seniore rogatus, cur omiserit
necessariam particulam ? zu einem pfand und Versicherung der
Aufferstehung unserer Leiber von den Todten. Eam enim esse
distinctivam, qua orthodoxi suam sententiam discernunt ab
opinione eruditiorum sacramentariorum, qui negant verum
corpus ad hoc dari in coena, ut sit pignus obsignans fidem
nostram etc. Et citavit dictum Cyrilli in Joannem: Et ego
resuscitabo eum, ego. id est corpus meum, quod comeditur,
resuscitabo eum: ego inquit, qui homo factus sum, per meum
carnem, in novissimo die comedentes resuscitabo. Ad haec
respondit Mylius, se hoc non oppugnare posse et addit. Iussus
addere, negat sibi calamum ad manum suam aptum in promptu
esse. De hinc iussus recitare sententiam suam de persona
Christi, respondit! se de ea interrogatum iri non putasse, sibi
indicatum a civibus suis, ut tantum de coena suam exponat
sententiam. Ad haec senior, imo inquit, heri praelecti publice
utrique articuli et tibi traditi, ut de utrisque scripto tuam sen
tentiam exponeres.
Hac occasione repetit denuo clara voce lectionem articuli
senior, de persona Christi, tarn affirmativorum, quam negativorum. Ac in singulis fere interrogatur Mylius, ut diserte et
categorice respondeat, de singulis, an eos probet vel improbet.
Mylius quosdam manifeste non impugnat, quosdam vero
praesertim in negativa sententia eludit, et directe approbare
recusat. Insuper vult audire iudicia de confessione sua iam
recitata in articulo de coena, an habeant, quod iure in ea
carpent et quid sit illud.
Senior urget iterum ut categorice respondeat, probetne
articulos, vel non; longam disputationem de singulis momentis
et phrasibus ambiguis ipsius confessionis in praesentia intuitu
1
2
3
1
unverdaechtlichen; —
2
unwürdigen; —
3
suscitabo.
non posse, propter legatos, qui domum redire properant. Sed
cum frustra moneretur ea de re Mylius iubetur récédére, ut
sit maior libertás dicendi sententias de actis ipsius.
De hinc quaerit senior censuras singulorum tam ecclesiasticorum, quam politicorum, quid statuendum sit de Mylio,
an ex actis praecedentibus possit statui eum esse confessionis
nostrae vel alterius *? an item non teneatur in tanta re cate
goricum dare responsum ? Inter consultandum interrogatus
primus assessor M. Mannus, respondet eum a confessione nostra
omnino dissentire et interrogatum debuisse directum dare
responsum M. Platnerus seorsim interrogatus, idem asseruit,
quod in articulis propositis debuerit dare categoricum respon
sum. M. Sauterus: ego ex Mylio non audivi categoricum respon
sum, Idem responderunt M. Trosterus
et Sturmius, eum
debuisse categoricum responsum dare. Jacobus Wagnerus:
dixit, inquit, ante responsiones et allegata esse meros cothurnos. Sic consequenter Jacob Orynaeus, M. Nicolaus Erharti
et alii dicunt se nondum audivisse categoricum, quod omnino
teneatur dare responsum. Inter hos Joannes Faber etiam dixit,
interrogatus. Placuisset, inquit si categoricum dedisset respon
sum. Politici iussi suum proferre iudicium, censurae ecclesiasticorum totum committunt negotium, eo, quod haec certamina
non omnia per omnia intelligant. Senior suum referendo iudi
cium ait: Es sind seine, Mylii Antwortungen lautere Calvinischc
und Zwinglische Umbschweiffe. Legi enim haec et similia,
quae Mylius produxit, in Pecelio, Beza et aliis: Erführet vns
in disputationem, cui triduum non sufficeret. So ist nun die
Frage, ob man von allen strittigen Articuln von Puncten mit
ihm sich unterreden soll, oder nicht?
Politici, et imprimis D. Blofisius respondet: Wo er nicht
categorice respondint, so erkennen wir ihn nicht richtig. Hic
senior vult legere ex 2. Tom. Witt. Epistolam Lutheri, ad
Albertum, ducem Brussiae Margraffium Brandenburgicum, in
qua Lutherus causas allegat, cur non sit multum disputandum
cum phanaticis. Sed politici propter angustiam temporis nunc
eam audire recusant, seque referunt ad confessionem suam,
quam etiam legi volunt publice. Senior approbat publicam
lectionem confessionis harum civitatum. Vult autem scire,
quomodo ex hac sola clandestini Calvinistae agnoscendi sint,
cum et illi hactenus ei subscripserint ut testatur inter alia
1
2
;!
1
M. Tösterus = Trösterus; —
gant ; — categorisch respondiret.
3
2
certamina non per omnia intelli
exemplum Laiiii, quem ex scripto typis vulgato iam constet
esse manifestum sacramentarium.
Hoc loco politici aliquid privatim locuti, quos interpellans
Ezechiel, ait: Calvinistas ex his articulis agnosci, et a veris
doctoribus discerni non posse, qui generaliter sint scripti et
antitheses non sunt additae. Lieben Herren, ait, wenn ihr
einander Calvinisch were beruffen soltet, und ihnen diese
Teusch fürlegen, sich denen zu unterschreiben, er würde es
thun, wir aber werdet ihr betrogen werden, und viel armer
einfältiger Seelen jämmerlich verführt? Wie würdet ihr das
vor Gott verantworten? wie woltet ihr nun solche von den
reinen Lehren unterschreiden ?
Ad haec Joannes Faber: Ihr machet euch selbst suspect
novi dogmatis. Senior confirmans sermonem Ezechielis : Der
Teuffel führet auch Gottes Wort, ideo declaratione generalium
et ambiguorum opus est. Michael Wirth, unus ex politicis
respondet: morem fuisse in prioribus synodis ut articuli civi
tatum praelegerentur et declarationes controversorum articulorum sumerentur ex scriptis Lutheri, idem nunc et deinceps
fieri debere. Dehinc Antonius Schölts svadét, ut revocetur
Mylius, et respondeat categorice: denn die Städte in diesen
Kriegszeiten hätten mehr Beschwernissen, umb welcher willen
es hier nicht langes declarirens gelten könne.
Hic Matthias Krechtius, collega scholae Cassoviensis
Ungaricus ad mensam ecclesiasticorum inquit: Mylius ist
zu tiefF in seiner Meynung ersoffen, man richtet mit ihm nichts
aus, etiamsi triduum colloquio tribueretur. Dann er ist nicht
zu bekehren.
Senior revocatum Mylium sie alloquitur:
Wohlgelahrter Herr Magister Mylii, die Erwürdigen und
Wohlweisen Herrn allesampt, wollen kurtz umb haben, ihr
sollet auf diesen vorgelegten Artikul eine richtige Antwort
geben, mit Ja, oder Nein. Dann solches will auch Christus
von uns allen haben, de er spricht: sit sermo vester, ita ita, non,
non. Et Petrus ait: Parati reddere rationem fidei vestrae omni
poscenti. Und solches solt ihr thun beydes in affirmativa et
negativa, tarn in loco de coena, quam de persona Christi, dann
es jezund davon nicht weitleuftig disputiret werden, spricht
Lutherus. Und es soll uns auch von dem disputieren in diesen
Artikuln abhalten, die greuliche Strasse in welche gefallen
seyn, primi huius controversiae auetores, ut quod Zwinglius,
qui pisore diabolico in Helvetica bellum excitavit, sicut Phi-
lippus ipse de hoc bello in hanc sententiam, loquitur, statim
in acie periit. Carlstadt ist wie Cain, mit einem unrichtigen
bősen gewissen so lang herum in der Irr gelauffen, biss er
vom bősem geist erwürgt ist worden, ut Basileenses de eo
scribunt. Calvinus Phtiriasi extinctus, ut quidam perhibent. Hic
Faber interpellans sermonem senioris ait: non Phtiriasi, sed
Phtisi. Senior: ego históriám hanc ex fide dignis audivi, et
ipsi Calvinistae, non multum de exitu Calvini gloriantur. Fer
ner, ait senior, soseynd, die Artikul nicht von Menschen
erdacht, sondern von Gott dem Herrn selbst gegeben. So habe
auch die Kirch Gottes allezeit, simplici corde diese Artikul
geglaubt, gelehret und bekennet: necante nostra tempóra,
quibus motum sacramentarium certamen, inventi sunt haeretici,
qui publice contra verba testamenti Christi disputaverint, exceptis paucis quibusdam privatis, ut Scoto et Berengario etc.
quos tarnen ecclesiae Dei statim compescuit, imo sua sponte
conticuerunt, ut fere nullos seduxerint. Weiter, so ists auch
sehr gefährlich, ja blasphemum und scröcklich, über den Worten
Gottes zu disputiren, und fragen, ob Christus wahrhafftig sey
in seinen Worten, ob er wahr geredt habe oder nicht? Derhalben soll M. Mylius gerade zugehen, und seyn Erkentniss
aufrichtig thun, beydes in affirmativa et negativa.
Responsio
Mylii.
Ich hab, inquit, mein Bekäntniss de coena gethan, non
audio, nec video aliquid in ea desiderari. De Christi persona
incipit articulos quosdam recensere. Nominatim vero de eo,
qui est de communicatione Majestatis, addit, se eum sie admittere, si intelligatur absque exaequatione et confusione
naturarum. Cum autem urgeretur, ut sine ambagibus uno verbo
dicat, quid de illis sentiat, probetne vel improbet, respondet
omnibus audientibus, ich kan nicht simpliciter unterschreiben.
Senior, ad synodum, auditis inquit, Domini omnes, quod
non possit simpliciter subscribere. Respondent politici, satis est hoc unum audire ex eo voluimus. Mylius videns
suam causam improbari, solenniter protestatur, quod non
sit admissus, dass er seine Notturff hette reden können,
und sich erklären, nihilominus tarnen se in audita causa
damnari.
Senior surgens solenniter itidem protestatur coram tota
synodo, quod Mylio nulla iniuria aut vis inferatur. Et quia
queritur se non auditum, offert se ad novam synodum et
colloquinm cum ipso et sociis eius instituendum, sed cum his
conditionibus, ut vocetur per magistratum legitime, ut sumtus
dent, qui disputationem desiderant, utque a notariis utrinque
delectis omnia utriusque partis dicta de verbo ad verbum, ea
verborum serie, qua proponentur, diligenter accipiantur, tandemque subscriptionibus ambarum controvertentium partium
confirmentur.
His itaque gestis, leguntur ordine singuli articuli con
fessionis harum coniunctarum civitatum, ab Ezechiäle latine,
a Michaele Wirth germanice. In tertio articulo de peccato
originis fecit senior mentionéin Flacianorum, et censuit declarationem eius petendam esse ex scriptis nostrorum theolqgorum, qui Flaciura et socios eius diligenter refutarunt. In
reliquis controversis articulis retulit, se ad synodum, ad declarationes a Martino Wagnero, piae memoriae, in synodis Bartphae celebratis traditas.
Fecit senior post absolutam confessionem civitatum men
tionéin quorumdam articulorum synodicorum, anno 1546. Epperies,
conscriptorum. An et illi debeant praelegi ? Responderunt poli
tici : lectionem horum in aliud tempus esse differendam, propter
causas supra commemoratas.
His transactis nihil amplius gestum est, nisi quod senior
cum assessoribus formavit titulum subscriptionum, quo publice
lecto et pensitato, subscriptum est ab omnibus, ut habes supra
ab initio actorum huius synodi.
1
Senior ad Lectorem horum Actorum.
Habes, charissime lector, acta synodi collecta partim ex
consignationibus Adami Millembachii, cantoris epperiensis partim
ex relationibus dominorum collegarum meorum Jacobo Wagneri
et M. Nicolai Erharti, partim etiam ex mea propria memoria,
de qua cum sim mihi conscius, quam sit labilis, nihil mihi
volo tribui: sed totum iudicium et censuram de his actis tribus
omnibus, qui synodo interfuerunt. Hoc de me testari possum,
quod libentissime retulissem singula, eadem serie, iisdemque
verbis sicut res ex ordine gestae sunt: sed cum id in mea
infirmitate et occupationibus mihi non fuerit possibile, praesertim
in tantarum actionum et verborum varietate et perprexitate,
boni consulatur, haec consignatio, quae quod ad res ipsas
attinet, vera est. Quod ad formalia verba et seriem gestorum
omnium, desiderari fortassis aliquid poterit. Vale.
1
hiányzik.
Post synodum venerunt ad me legati Leutschoviensium,
petentes testimonium in chartula ad suum magistratum de suo
ludi rectore. Dimissi sunt cum sequentibus patentibus litterulis
in praesentia M. Mamii et Ezechielis scriptis.
Im Nahmen Gottes! Ich Severinus Sculteti, der Kirchen
Gottes zu Bartfeld Pfarherr, und ordentlicher erwehlter, wie
wohl unwürdiger senior, bezeige mit dieser meiner Handschrifft,
neber den Andern Ehrwürdigen wohlgelahrten Herrn, dass
der M. Mylius, Schul-Meister der Ehrbaren königlichen Stadt
Leutsch, mit uns und dieser Kirchen Confession nicht überein
stimet, wie wir dem beydes aus seiner Schriftlichen vom hei
ligen Abendmahl überreichten, und den mündlichen gegebenen
Worten eingenommen und verstanden. Actorum Eperies 26.
Octobris. Anno 1593.
(Acta Synodorum evangelicarum czimü kéziratgyűjteményból, a Magyar Nemzeti Miízeumból.)
VIII.
Az
1594.
é v i okt. 4—5-diki bártfai zsinaton jelenvoltak
névsora.
Anno 1594. die 4. et 5. octobris, Bartphae celebrata
est synodus Politicorum et Ecclesiasticorum Quinque Liberarum
Civitatum superioris Hungáriáé et oppidi Saaros, in qua publice
lecta est Confessio Augustanae exhibita, anno 1530. addita
declaratione controversorum Articulorum ex Scriptis Lutheri,
et subscriptiones factae sunt, ut sequitur.
Severinus Sculteti, pastor Bartphensis, et senior.
M. Joannes Heerbrand, pastor ecclesiae Cassoviensis,
sincero animo subscripsit.
M. Antonius Plattner, pastor ecclesiae Leutschoviae
manu propria subscripsit.
M. Samuel Sautter, pastor Eperiensis, suo et Reverendi
viri Domini Ezechielis Hebsacheri, collegae sui carissimi nomine
subscribit.
M. Georgius Troester, pastor ecclesiae Cibiniensis.
Georgius Florianus, pastor ecclesiae Filii Dei in Nagy
Saaros, suo, et collegae sui Jacobi Radaczini nomine sincere
manu propria subscripsit.
M. Georgius Mannus, ecclesiae Cassoviensis ecclesiastes.
Martinus Sturmius, diaconus Leutschoviensis, bona et
sincera fide subscripsit.
ÁG. H1TV. E V . ZSINATOK A BÉCSI BÉKE ELŐTT.
45
Ego Franciscus Vedanius subscripsi.
Jacobus Wagner, minister Bartphensis, subscripsit Lutlieranae.
Thomas Preussner Crossnensis Polonorum Concionator.
Ego Georgius Rayecenus, subscripsi.
Jacobus Grynaeus, minister Cibiniensis, subscripsit.
Adamus Sculteti, concionator Cassoviensis.
Paulus Fabricius, pastor ecclesiae Messensis.
Joannes Bocatius, Baccalaureus Artium Liberarum, rector
scholae Eperiensis
Ego Valentinus Miska, cantor Leutschoviensis.
Stephanus Vidos, concionator Hungarorum apud Inclitos
Cassovienses subscripsit.
Sebaldus Artnerus, iuratus nótárius Cassoviensis.
Caspar Schultz von der Leutschav, und
Hans Diebler von der Leutscho:
Georgius Wolff, iudex subscripsit in nomine totius Civitatis
Bartphae.
Erhard Tierauff, Eperiesensi.
Michael Wirth, iuratus civis et nótárius Eperiensis.
Andreas Blaussius, Cibiniensis.
Martinus München, Cibiniensis.
Joannes Mihalykö, ecclesiastes Ungarorum Eperiensis
subscripsit.
Matthias Krechtius Bukanensis, collega Hungarica scholae
Cassoviensis.
Casparus Czodor, pastor ecclesiae Batizfalvanae, huic
verae Augustanae Confessioni Augustae editae.
Georgius Czodor, pastor ecclesiae Sarpatakiensis.
Stephanus Molleri, Radaczinus, Rector in Nagy Sáros.
Georgius Sontagius suffragatur.
(A Magyar Nemzeti Múzeum Fol. Lat. 2078. jelzésű kéziratgyűjteményéből.)
IX.
Az 1595. október 10-diki eperjesi zsinaton jelenvoltak
névsora.
Anno 1595. die 10. octobris Synodus celebrata Eperiessini,
Quinque Liberarum Civitatum, in qua primo lecta et repetita
est Confessio harum Quinque Civitatum, et subscriptionibus
denuo approbata. Deinde proposita quaedam media communis
concordiae, pacis, et salutis harum Quinque Civitatum, quae
legati Civitatum petiverunt in ordinem redigi, et scripta in
utraque lingva, si ita videretur ad civitates mitti, aut suo
tempore Synodo exhiberi ibi deliberaturos Magistratus, et
Ministros verbi, quid de Ulis sit Statuendum.
Severinus Sculteti pastor et senior, Confessionem harum
Civitatum iterum subscriptione propria manus adprobat, idem
facturus iuvante Deo usque ad finem vitáé, simul quoque testatur vere de mediis concordiae et salutis, sie esse rectum, uti
indicat titulus.
M. Samuel Sautter, pastor ecclesiae Eperiensis subscripsit
M. Georgius Troester, pastor ecclesiae Cibiniensis sub
scripsit.
Georgius Florianus, pastor ecclesiae Nagy Sarosiensis
sincere subscripsit.
Adamus Sculteti, ecclesiastes Cassoviensis.
Jacobus Wagner, ecclesiae Bartphensis minister.
Jacobus Grynaeus, minister ecclesiae Cibiniensis.
Georgius Rayecenus, minister ecclesiae Christi Eperiensis.
Ezechiel Hebsacher, diaconus Eperiensis.
Stejjhanus Vidos, minister ecclesiae Cassoviensis.
Joannes Mihalykó, ecclesiae Ungaricae Eperiensis.
Joannes Bocatius, ludi rector Eperiensis.
Petrus Molitor, ludi rector Cibiniensis.
Adamus Kunischius, collega scholae Cassoviensis.
Joannes Gerstmannus, scholae Bartphensis rector.
Andreas Matern von Cassau.
Sebaldus Artnerus, iuratus nótárius Cassoviensis.
Valentinus Czakan, et Leonhardus Stockei cives iurati
Bartphenses.
Antonius Scholtz, iudex Eperiensis, denuo subscripsit.
Christophorus Hertelius, et Martinus Magerlein, iurati
assessores reipublicae Cibiniensis.
(A Magyar Nemzeti Múzeum Fol. Lat. 2078. jelzésű kéz
iratgyűjteményéből.)
X.
Az árvavármegyei lelkészeknek e g y h á z a i k v é d e l m e z é s é r e
írt t ö r v é n y e i 1595. évből.
Leges eontubernii ministrorum in comitatu arvensi ecclesiis
praesidentium anno 159ő.
1. Cum nulla politia sine bona convenienti ordine et sine
legibus laudabilem formám retinere queat, et Paulus iubeat
decenter omnia et ordine fieri in ecclesia nobis quoque tametsi
numero paucis huc (így!) summa ope enitendum est, ut quisque
suo loco ea dicat et faciat, quibus ministerium sacrum exornari
glória Dei ampliari et salus multorum promoveri possit.
2. Príma autem et praecipua cura omnibus erjt, ut ea
discamus, quae verbo Dei consona, utriusque testamenti libris
comprehensa ac declarata, tum aliorum doctorum ortodoxorum
scriptis, tum interpraetationi Lutheri, confessione item Augus
tana et formula Concordiae. Juniores, et iudicio nondum confirmato a scriptis helveticorum in articulis controversis abstineant.
3. Diebus dominicis, aliisque sanctorum festis per ecclesias
repurgatas celebrari solitis usitatae illae etiam olim in ecclesia
recepta pericope evangelistarum et epistolarum publice praelegantur, et pro captu ex aedificatione populi explicentur.
4 Qui diebus festis possunt habere conciones, matériám
tempori, loco personisque accommodatam auditoribus proponant.
5. Funebres conciunculae, quoties fert commoda occasio,
et postulant auditores, habeantur.
6. Etsi propter certas causas binae haberi nequeunt
dominicis diebus conciones, catachesis tarnen omnino diligenter
catechumenis inculcetur, quam fidei Christianae summám,
paucis et perspicuis verbis contineat. In oppidis tarnen omnino
binae significentur, vel certe loco alterius catechesis habeatur.
7. Ne sanctum detur canibus, i i qui polluti sunt manifestis flagitiis, primum admoveantur semel atque iterum, si non
resipuerint, indicentur magistratui; si nec tunc quidem a sancta
coena arceantur tantisper, dum ad cor redeant, et indubitata
emendationis signa ostendent.
8. Caveatur sedulo, ne privati adfectus admisceantur negotio
religionis, ne nostrum magis privatum, quam divinum censeamus
agere negotium.
9. Ritus et ceremóniáé, quoad eius fieri posse, maxime
in omnibus ministerii partibus retineantur, eadem cum ceremoniis vicinarum ecclesiarum et montanarum civitatum. Etsi
enim dissonantia ceremoniarum consentientium fidei non salvat
nec salvare debeat, tarnen res ipsa decet. Frequenter ex
diversitate rituum in ecclesia sparguntur semina dissensionum,
et praebetur adversariis verae doctrinae cavillorum et sugillationum occasio.
10. De casibus nuptialibus, qui frequenter incidunt,
danda opera, ut nobis omnibus conveniat, praecipue in gradibus consangvinitatis et affinitatis. Gradus autem illiciti censeantur üli, quos illicitos censet ecclesia, apud nos intra trium
graduum nefas contrahere nuptias, sed in quarto demum et
ulterioribus.
11. Anticipantes carnali coniunctione legitimam copulam,
nemo confirmare praesumat, nisi prius irrogata poena pro
gravitate delecti a magistratu tarn politico, quam ecclesiastico
ut ceteri timorem habeant. Minister violator huius constitutionis mulctetur. Quando vero aliqui designato flagitio cum
constupratio profugiunt in alios comitatus, aut poloniam, quod
sit frequenter, indicetur per seniorem magistratui, ut etrahantur, et ordinario ministro obedientiam praestent.
12. Sine intimatione, ad minimum binas eorum, qui
contrahunt matrimonium, nemo copulet, ut praecaveantur scandala, quae emergere saepe solent.
13. Per dies adventus Domini, et per quadragesimam ex
veteri instituto ecclesiae, et decori bonique ordinis causa non
permittant nuptias, nisi casus diversum svadeat, et magistratus
auctoritas accedat.
14. Proemia laboris nemo avaré exigat, ne sugillandi
ministerii praebeatur causa, neque per arestam sacram, ut
vocat quisquam exigat debita (exceptis introductionibus. quae
sine periculo diferri possunt) sed imploretur magistratus suffragium ad compellendos ingratos, et debitum solvere tergiversantes.
15. Si implicatur casus, quam ut per unum tantum ministrum expediri commode possit, inciderit, reservetur examinandus et discutiendus per totum contubernium, imploreturque
eam si ita ferat necessitas consilium et auxilium a supremo
communitate huius magistratu, et a vicino presbytero.
16. Diebus pro festis ad minimum semel canatur in
templo litánia, et fiant publicae preces, singulares et iam
instituantur preces, quoties peculiaris impendet necessitas.
17. Stati conventus intra decursum anni habeantur ter
diebus, quos ipsa necessitas praescripserit, in quibus discutiantur casus, si qui emerserunt, et tractetur de aliis rebus
piis et necessariis.
18. Negligens conventum sine omni exceptione mulctetur
denar. 31. et mensalia dependat ceterasque.
19. Si quem iusta causa emanere a publicis conventibus coegerit, vicino suo confratri vices suas omnes obeundas
commendet, absentiae causae idoneae, nec simulatae sunto,
morbus, profectio urgentissima, alii insperati ac inprovisi casus,
aqua, ignis, hostis.
20. In alienam messem si quis temere falcem emiserit,
mulctetur flor. 12. Rogatus tarnen per fratrem vicinumque,
quem vel morbus, aut alia gravis causa a sua ecclesia abstrahit, non gravatim operám suam commodet. Imo etiam si
non rogatur, et ita casus feret absentis vices expleat, primum
ordinario ministro assignet.
21. Novitu honeste sese contubernio insinuent, productis
litteris vocationis testimonioque ordinationis ac honeste alibi
transactae vitae. En íiscum dependant denar. 25. ratione comparati sigilli et protoculli.
22. Sigillo contubernii si quis 'uti vellet in privato negotio denar. 12. in commune dependat et deponat. Cum notario
si opera eius uti vellet peculiariter transigat.
23. Locum mutaturi supremo patrono ecclesiae et contu
bernio honesté valedicant.
24. Quoad mores ministrorum sequendi sunt üli, quos
graviter describit. D. Paulus in epistola ad Timoth. I I . et
Titum, et quos fusius explicat D. Henningius in suo pastore,
qui liber omnibus debet esse familiarissimus.
25. Qui enormi delicto (qualia sunt incarnationes, mágia,
periuria, verberatio, ebrietas, usura, manifesta
et id
genus alia) scandalum in ecclesia dederit, poena po gravitate
delicti irrogabitur ope magistratus nisi emendetur.
26. Si quid subitum et grave inciderit, debebit senior
vocationem extraordinariam instituere, ut discutiatur id, quod
in questionem incidit.
27. Exorandus pius magistratus, ut sicut in aliis ac
commoda ecclesiae et reipublicae excubat graviter, ita et iam
hac in parte roborandae disciplinae ecclesiasticae non desit.
Inprimis vero cum in plebe profanissima securitas, contemtus ministerii flagitia omnis generis, nominatim vero ebrietas,
lusus alearum, matrimonii pollutiones, et alia, quibus poenae
publicae et privatae attrahantur in dies incrementum sumant,
et clamoribus ministrorum cohiberi nequeant, instandum magistratui per se ad purgandam hac scelerum sentinam propenso,
porro etiam iniurgat suis administris, ut gravium poenarum
4
terriculamentis istis impietatibus et populum sibi subiectum in
ordineni pietatis redigant.
28. Quilibet senioreni suum et decanum debito prosequatur honore et inmulctabitur.
29. Ne alter alterius honori detrahere audeat sub poena
flor. 1.
30. Nemo alter alterum supplantare audeat poena flor. 1.
31. Quicunque arcana fratrum consilia revelaverit alienis,
privetur beneficio, et tanquam proditor excommunicetur.
32. Nemo festivis diebus relinquat suam ecclesiam ex
cepta legitima causa sub poena flor. 4.
33. Quicunque currentes litteras retinuerit poena flor. 1.
34. Ubicunque bona ecclesiae per parochianos ablata
fuerint, et parochus noluerit se opponere defendere et recuperare instare eam apud magistratum de auxilio fratrum illi
dando e consertio fratrum eiiciatur.
35. Quicunque ex plebeio vult in suo negotio convocare
fratres, persolvat omnes impensas.
Pertinentia ad leges comitatus arvensis.
1. Feminae illegitime partum post nuptias edentes non
introducantur nisi poena saluta flor. 1.
2. Vidui et viduae post mortem suorum priorum coniugum
non copulentur, si secundas quaerunt nuptias, nonnisi post spatium anni dimidii completum. Alioquin si voluerint, puniantur
secundum pastoris sui arbitrium.
3. Si aliquis ex fratribus nostris in comitatu nostro arvensi
ex hac migraverit vita, honesté a fratribus sepeliatur, et si
reliquerit post se uxorem cum liberis, nec complevens annum,
non statim relicta detur opera eiiciatur, aut moveatur ex aedibus
parochiae sed maneat usque ad terminum anni vicinique
pastores administrent sacra, usque ad terminum anni, quo
continuato honesté absolvatur et dimittatur a fratribus aliquibus praesentibus, tandem idoneus surrogetur minister.
Leges pro rectoribus scholarum et aedituis templorum.
Quandoquidem ad ministerii ecclesiastici ordinem pertineant scholae, eorumque docentes et discentes, censuimus
boni ordinis gratia etiam rectoribus scholarum et aedituis
templorum leges tollerabiles ferri, et publicari Turpe enim est.
Rectorum ergo leges hae sint:
1. Absque consensu et vocatione domini pastoris non
habendi pro rectoribus praesertim, si non sint conf. aug. cuius
confessionem noviter in com. rectores adducti, conscientiose
coram contubernio exhibeant.
2. Pastoribus suis sint obedientes, eosque non saltim
debito honore prosequantur, verum etiam liberos eorundem
fideliter et gratuiter instituant, et erudiant, sunt enim collegae commensales pastorum quorum earum ministerio utuntur.
3. Pastoris est in rectorem et totam scholam animadvertere, et sui officio admonere, alioquin si negligentes reperti
fuerint, a sua statione amoveantur.
4. Absque venia pastoris nullus rector abscedat etiam
itinere unius diei.
5. De iniuriis a pastore sibi illatis coram seniore et
fratribus conquaeratur et non coram plebe, quod sit cum
scandalo.
6. Pastores rectoribus, quod eorum est, non detineant,
quin potius eorum proventus adaugere studeant.
7. Rectores absque scitu senioris et magistratus supremi,
pastoribusque sui nulli vocationem scribant. Similiter suggestum
ecclesiarum temerario suo ausu non conscendunt.
8. Rectoris erit cum scholasíicis, tempore messis operám
suam pastori potius, quam aliis, ubi officium eorum non impeditur deferre.
9. Transgressoribus pro debita ratione poena a contu
bernio irrogetur.
10. Ad convocationem legitime citati compareant, et litteras contuberni, quas vocant currentes fideliter et celeriter perferant.
De aedituis.
1. Aeditui cum consensu pastoris sunt creandi.
2. Illorum erit attendere in flagitiosos et inpoenitentes,
et dein pastori ecclesiae significare.
3. Absque scitu pastoris nihil accepient et ab ipso dependeant.
4. Habeant plenariam potestatem debita ecclesiae fideliter
colligendi, in usum suum debitum conferendi.
5. Vinum pro usu sacramenti curent et purum servent.
6. Liberi sint a solutione metretarum suis concionatoribus, si iuvent eos in exigendo ipsorum salario si haec non
fecerint solvant.
7. Dum peculiariter legatur aliquid pro templo ac sepultura, tum potior pars pro templi usu, altera pro pastore cedat.
(A Magyar Nemzeti Múzeum 1140. Quart. Lat. jelzésű
4*
Canones ecclesiastici aug. confessionis in Hungária czimű kéz
iratgyűjteményből.)
V.
A kézsmárki colloquium.
1595. deczember 5.
Acta colloquü in arce Keysmarcensi habiti in Hungária.
1595. ő. Decembris.
Anno
De colloquiis in arce Keysmarcensi inter D. Albertum
Orawernm, gymnasii Neerensis, subditione Generosi domini
Oregorii Horváth, aliter Stansith de Gradecz, Domini in Neerer
etc. tum professorem theologum orthodaxum, postmodum scholae
Cassoviensis in superiori Ungaria rectorem, et inter Sebestianum
Lamium (quem Hispanianus Ambrosium nominat) Calvinistam
Keysinarcensem, die 5. Decembris Anno 1595. habito, id tan
tum in medium profért Helvetius noster, quod Sebastianus ille
Lamius privatim et insidiose inter quosdam suorum complicum
spargere non dubitavit: sed fide mala. Omiserat namque illa
argumenta, in quibus D. Grawerus ipsum erroris convincerat.
Qua de causa idem D. Grawerus, paulo post argumenta illa,
quae in privatis colloquiis proposuerat, Lamius autem ille
refutare non poterat, typis publicis describi curavit, ut falsa
ipsius consignatio, quam Hospinianus etiam noster repetit, et
ceu veram lectori commendat refutantur, et simul ostenderetur,
ipsi nullám factam fuisse iniuriam, quando sparsum fűit, illum
in conscientia sua vacillantem, satisfacere, et suae religionis
rationem reddere non potuisse. Nos, ne lectori molestiam
facessumus, et quae iam ante typis publicis descripta sunt
otiose repetamus: altius istis percensendis supersedemus, et
lectorem, ad acta, iam pridem impressa remittimus, ex quibus
cognoscere licebit Lamium, hunc ad argumenta D. Alberti
Graweri, neque tum in colloquiis, neque postea in declaratione
sua quiquam solidi respondisse.
(Acta synodorum evangelicorum czimű kéziratgyűjteménybői, a Magyar Nemzeti Múzeumból. Ugyanott megvan 2059.
I I I . Fol. Lat. jelzésű gyűjteményben is.)
XII.
Murányi és kishonti czikkek 1596-ból.
Articuli fraternitatis muraniensis conscripti a reverendo
domino Cypriane- Friedt, et confirmati a magnifico domino
Melcliiore Maschko a Niederlays, sacrae romanae caesareae
regiaeque meiestatis capitaneo ac provisore in arce muraniensi.
Nunc denuo recognoti et castigati, multisque necessariis
nonnullis in locis aucti, ac denuo propositi a reverendo viro
domino Joanne Rimanoviani, Crucensi, sacrae romanae caesareae
regiaeque maiestatis concionatore in arce Murany, nec non
eiusdem tractus subseriptorum pastorum electo superintendente,
praefatis pastoribus illic propositi, et ab iisdem recepti.
Forma iuramenti a pastoribus ecclesiarum sinuenda ac
proponenda.
Ego N. N. pastor, et minister ecclesiae quae est in . . .
sanete polliceor, et iuro per Deum et sacro sanctum evangé
lium eius, quod hisce meis digitis corporaliter nunc attrecto,
me debitum honorem ac reverentiam habiturum, ac obedientiam
sedulam praestituram reverendo domino Joanni Rimanoviani,
superintendenti nostro electo, etiam summa, qua possum dili
gentia, memet per omnia accommodaturum ad articulos illos
praeseriptos, et a nobis receptos, eorumque formám et aequalitatem fideliter retenturum. Haec omnia me bona fide servare,
nec quiequam contra tentare velle, recipio, quoad sub praefati
reverendi domini superintendentis inspectione fuero. Ita et me
Deus adiuvet, et sacro sanctum evangélium adiuvet in agone
mortis, et extremo vitae meae habitu. Amen.
Praefatio in articulos fraternitatis muraniensis.
Anno domini MDXCIV. vel ut est M. D. VI. C.
Quamvis secundum dogma christianum et spirituálém
vitae rationem omnes christiani, ac praeeipue docentes, qui
aliis quasi luminaria doctrina et vita pia praelucere debent,
omnia officia fidei et charitatis, sua sponte et voluntaria obedientia, sine legum coactione praestare obligantur sicut psal
mus C. id praedixit: Populus tuus spontaneus tibi offeret in
die victoriae tuae in ornatu saneto. Item psalmus CXXXII.
sacerdotes tui induantur iustitia, et saneti tui exultent. Attamen,
quia multi versantes in coetu ecclesiastico, vel nondum sunt
renati, vel contra cónscientiam laxant frena cupiditatibus negligentes, et officium suum et pietatem, quibus ecclesiam aedifi-
care deberent: necesse est leges constitui, quibus non modo
quod iustum et aequum est mandetur, sed et illae nervi quoque
sunt adversus delinquentes. Nam ubi nullae sunt leges; ibi
nec disciplina aliqua exerceri potest. Nam prius praecipi, quid
velis fieri, quam coerceri effrenes oportet, Id quod etiam utrumque disciplina in se comprehendit, quae et in omni vitae statu,
et societatis genere pernecessaria, et utilis est. Illa enim ut
inquit Cyprianus, tractat 2. de habitu virginitatis est optima
spei electorum fidei retinaculum, dux itineris salutaris fames,
ac nutrimentum pietatis magistra virtutis. Ac etsi Decalogus,
tanquam absolutis sum speculum legum, et perfectissimae
disciplinae, unicuique ad recte, honeste, pieque vivendum
sufficiat; verum quam quum saepius pro locorum, personarum,
temporum, et aliarum circumstantiarum qualitate, alii aliis legi
bus et cautionibus indigent: ideo etiam haec alma fraternitas
consistorii muranensis, post tyrannidem turcarum expulsam,
pro tempore moderno peculiares leges sibi constituere auxit,
meque onerantes petitionibus, ut priores leges castigationes,
clariores redderem, et id quod hactenus defuit, adiicerem, iam
id etiam in effectum est deductum. Nihil iam restat, nisi ut
confirmatos a magistratu nostro, ac comprobatas, ad defendendumque susceptas exequantur, serio singulis fratrum custodiendas praecipiamus et mandamus, aut charitate ministerii,
ut eo magis hac ratione Dei glória, emolumentum ecclesiae,
et singulorum salus, bonorum nostrorum gubernatio, et pietas
conservetur. Hisce conatibus nostris benigne et feliciter adspirare dignetur, summus omnium legislator Dominus noster,
ut disciplina conservata, celebretur Deus, per Jesum Christum,
satisfactorem nostrum, in secula Amen. Datae ac latae correctaeque Anno 1594. pro festő Joannis Baptistáé.
Joannes Rimanoviani Crucensis,
concionatur muranensis, et senior vallis kishontensis et muranensis.
Aeschines: Impunitas scelerum multos iuvat et invitat ad
peccandum. Item: Leges sine executione, sunt tanquam campana sine pistillo.
Articuli quidam denuo in usum fratrum fraternitatis valiis
Tiishonthensis et muranensis a seniore contracti.
Articulus 1.
Primum omnium habenda est ratio verbi Dei. Is enim
serio mandat, ut nos referamus ad ipsius legem et testimonium.
Esai 8. cap. Ipseque filius Dei hortatur, Joh. 5. ut scrutemur
scripturas : Quilibet igitur ministrorum habeat et revolvat sacra
Biblia, una cum corpore doctrinae Philippi Melanchtonis, Catechesin Lutheri minorem. Inde pro se et auditoribus suis petat
consolationem et doctrinam, quasi ex fontibus Israelis Psalmo
67. Ezech. 20. Exod. 20.
2.
Nemo vel ipse ad sacrum ministerium aspirare, vel ab
aliis, quorum interest vocari aut admitti debet, qui non sit
saltem mediocriter doctus, et habeat honestum testimonium ab
extraneis. 1. Tim. 3. Nam quod parum quisque novit, nemo
docere potest. Ac etiamsi satis fuerit idoneus ad docendum, et
tarnen dehonestat ministerium, offendit auditores, et scandalisat
fratres, turbat concordiam fratrum. Testimonio vocationis et
formatis carens, hic arcendus est. Lev. 19.
3.
Cum et ministri ecclesiae et ipsum ministerium in magnum contemtum deveniat apud plebeios, ob multorum discurrentium, et seipsos contra legitimos pastores offerentium impudentiam, et temeritatem : nemo itaque suam operám verorum
pastorum auditoribus. in supplantationem eorum offerre, nec
qui hoc faciat pro fratro, sed pro seditioso et scurra agnosci,
et ut dignus est puniri, vel e medio eiici debet. Esai. 2.
Joh.. . . Hebr. 12.
4.
Pastor ad ministerium vocatus, non aliunde in ecclesiam,
sed legitime, ut Aaron, curam pastoralem cum officio sedulus
subeat, habeatque suae ordinationis legitimaeque vocationis
scriptum testimonium.
5.
Nemo contemnat fundamenta, sed navet potius operám,
ut conformitas christianae doctrinae conservetur. In doceido
evangélium, et doctrinam prophetarum et apostolorum, pure
et sincere contradicendo omnibus fanaticis spiritibus. Corraboratus in spiritu, et veritate coeles plantet. Esai 51. Item
turbatores verarum ecclesiarum quicumque sint, non sunt
ferendi in ecclesia Christi, sed emaneantur, et verbo divino.
secundum opera sua excommunicentur. Magistratus politicus
tales e medio tollat, tanquam inutiles, gladio, et vi politica,
ne suo diabolico foetore ecclesiam Christi conspurcent defoedentque ac sic animos hominum in perniciem abducaret, quod
singulis summe erit invigilandum.
6.
Pastores legitime vocati, ab aliqua ecclesia, non privato
consilio sese ingerant, sed consensu senioris et totius consistorii introducantur, habita concione probae, assumtis duobus
vel uno parochiano domino seniori se sistat, ut ab ipso exploratione professionis facta approbentur et commendentur. Posthac
examinati de religione et cultu divino, de literis ordinationis,
publicae incorporationis, amplexione evangelicae doctrinae, et
totius obedientiae suscipiantur, et articulis subscribant.
7.
In concionando nemo suum ostentare debet ingenium
coram simplicibus, nec moveat quaestiones arduas et perplexas,
sed sequatur methodum, ad captum auditorum aptam. Ubi vero
contigit, praesentia eximiorum et doctorum virorum, habita
ratione auditorum, loci, temporis, et personarum, liberum sit.
8.
Sedulus et diligens pastor saepe auditores suos moneat,
ut sacram synaxin accedant, nec ad ultimum vitae halitum
poenitentiam differant, iuxta illud Augustini: Poenitentia sera,
raro est vera.
9.
Quilibet fratrum sit intentus in vicinum suum, et si deprehenderit eum, vel in vita, vel in moribus a vero tramite morum
discedere, eundem fraterne moneat, ut resipiscat intra sese,
ut Christus mandavit. Math. 18. et naevos atque delicta, in
quantum non sunt contra conscientiam tegat Hebr. 12. Nemo
enim sine crimine vivit; nec enim diffamet coram plebeis, sed
promoveat, et omnia in bonam partein interpretetur. Petr. 3.
Dilectio coeperit.
10.
Debet etiam quilibet intentus esse in semet ipsum, ut
quod alios docet, ipse faciat, nec aliis praedicans, ipse reprobus fiat, ut Paulus hortatur. 1. Cor. 9. 1. Tim. 3. 2. Tim. 2.
et Cynicus: Turpe est doctori, cum culpa redarguit ipsum.
Et apostolus: Ut exemplar sit gregis, quo seipsum, et alios,
qui audiunt, salvos faciat. Quare vita eorum sit conformis
doctrinae. Ideo evitabunt studiose levitates, offendicula, et
maximé lusus foliorum, tesserarum, pyramidum, bibitionem
sublimati in tabernis publicis, ubi fit cum magno detrimento
et scandalo auditorum extraneorum et domesticorum, iuxta
illud: fugite id quod inebriat. Eph. 5.
11.
Ethnici asseverant, honestum habitum in foro gestare,
decorem designare animi: Igitur in administrandis, et dispensandis sacris ad altare, modeste, pie. sancte, et in timore Dei
non pannosus, sed vestibus ad sacra deputatis indutus, propter
decorem astare debet. Ita enim colamus Deum, ut illi placeamus
cum reverentia et religione. quia Deus ignis consumens est.
Ebr. 12. Deut. 4.
12.
Cum hoc tempore praecipua sit controversia de sacramento coenae a Calvinistis et Zwinglianis orta, unde magna
dissidia et distractiones animorum, et periculosa offendicula
oriuntur, singuli nostrum conformiter et unanimiter amplectimus
et docemus, nec non tuemur TÓ cpijtoy, seu simplicem sententiam
verborum coenae de vera et reali praesentia, et exhibitione
veri corporis et sangvinis Christi, dignis et indignis, iuxta
Confessionem Augustanam, et ecclesiam apostolicam: sumunt
boni, sumunt mali, sorte tarnen inaequali. Hac ratione ab errore
tuti, nec alios errare facimus, et mutuo charitatis affectu, tan
quam sincere in unitatem doctrinae consentientes, eo magis
sumus devincti. Eph. 4. In charitate studentes unitatem S p i
ritus sanctus secus sentientes et docentes non toleramus, nec
suscipimus in hanc fraternitatem. Erroneis doctoribus ante
tempus erit obviandum.
13.
Coenae ad minis tratio, et Christi instituo non mutitetur,
neque mutetur, vel addendo, vel auferendo aliquod, sed ele-
menta panis
axymus, non
sed recta in
omnes, iuxta
et vini observentur, non porrigatur, nisi panis
communis vel duplex. Nec in manus participandi,
os, quia Salvator inquit: Edité, bibite ex hoc
illud Matth. 26. Marc. 14. Luk. 22. 1. Cor. 11.
14.
Missa sine communicantibus non celebretur, nec in administratione sacramentorum, tam coenae dominae, quam baptismi, aliter quam vernacula lingva dicatur, et canatur, eaque
clare et distinete, ut omnes audiant, iuxta illud 1. Cor. 14:
Malo in ecclesia quinque verba loqui, ut intelligant, quam
decem millia verborum lingva. Item, quod latét ignotum est,
ignoti nulla cupido. Esai. 55. et 59. cap.
15.
Ceremóniáé conformiter in ecclesia peragantur, ordine,
decenter et rite. Hostia neque supra caput elevetur, neque
versa facie populo monstretur. Canon missae intermittatur.
Praefatio canatur. Consecrationes aboleantur, ut sunt: aquae,
cerae, candelarum, pernarum ; quibus etiam finnt incantamenta,
veneficia et infinita mala aboleantur, per civilem et spirituálém
magistratum sacrificia impia et ethnica; patrocinia sanctorum
circumgestationem imaginis crucifixi die paschatos, pulsus campanarum adversus tempestates et his similia magistratus tollat.
16.
Lectiones evangeliorum, et epistolarum dominicalium ob
serventur, quia et captui auditorum haec ratio servit, et plus
ea aedificatur, quam peregrinis lectionibus, et ignotis voculis.
Evolvant autem pastores simpliciores probatissimorum authorum
scripta, ne seipsos involvant, et tandem ecclesias turbent.
Obscurus aliquis si occurrerit sensus, ad consistorium deferatur,
vel communicetur cum candido aliquo fratre, ad fugiendos
errores.
17.
Superstitiosa festa abrogentur, et in ecclesiis repurgatis
sancita serventur, propter verbum Dei, et sacramentorum usum,
communesque preces, et gratiarum actiones, quibus diebus
plerumque correspondent históriáé: festum nativitatis cumduobus
sequentibus diebus: circumcisionis, Epiphaniae, Conversionis
Pauli apostoli, purificationis Mariae, Matthiae apostoli, annunciationis Mariae, Coenae Domini,passionis Domini, Paschae, cum
duobus sequentibus diebus. Trinitatis Dominica, Georgii, ad
concionem, usque Philippi Jacobi. Ascensionis, Pentecostes,
cum duobus sequentibus diebus Trinitatis. Joannis Baptistáé,
Petri et Pauli, visitatio Mariae, Mariae Magdalenae, Transfigurationis, Decellatio Joannis Baptistáé. Barthalomei, Matthei,
Michaelis, sive Angelorum, Omnium Sanctorum, Nativitas Mariae,
Martini et Catharinae usque ad concionem. Simonis et Judae,
Andreae, Thomae, serio reprehendatur cultus sanctorum et
eorum reliquiarum. Instituantur auditores de pio congressu.
18.
Catechesis a prandio diebus dominicis, ubique diligenter
tractetur, et iuventus in ea exerceatur, ut firma seminaria
pietatis iaciantur. Pronuntien t pastor vel rector, decalogum et
sequentes partes, examen quoque accedat, praesertim tempore
quadragesimali fiat propter auditores, explicetur catechismus
ordine Lutheri parvus Catechismus est valde utilis, eum dili
genter instillent auditoribus, sicut ex Agenda patet; catechis
mus slavice redditus.
19.
Baptisandi sunt infantes publice semper inspectante frequenti coetu, solenni ritu quapropter et sacri fontes in templis
exstructi. Pius, antiquus, utilis et honestus mos retineatur, excepto casu necessitatis. Eorum sententias improbamus, qui
fontes eiiciunt e templis, turpiter impingentes, in ordinationem
veteris ecclesiae. Igitur infantes indiscriminatim baptisentur, et
propter casus varios non est protrahendum, sed festinandum
ad baptismum.
20.
Formulám baptisandi infantes, copulandi, et introducendi,
conformiter retinemus. Sed opus est, ut una sit forma bapti
sandi introducendi, non superstitiosa, sed harum coniunctarum
ecclesiarum modus et ordo positus est in Agenda. Tollantur
errores, coerceatur levitas tum baptisandi, tum copulandi et
introducendi.
21.
Ad peragenda sacra ad fontem baptismi non temulentus
pastor, compatres et omnes aliae personae sint, sed piae religiosae, atque sobriae accedere debent. Impii et blasphemi,
atque contemtores, et manifestis sceleribus polluti, item, qui
catechesim nesciunt, arceantur. Non enim considerant, quid
ibi peragatur. Moneantur, si infans orbatus fuerit parentibus,
ut eum in timore Dei educent, et in principiis erudiant, ne
temere negligatur, sed quod verbis promiserunt, reipsa praestent,
22.
Si alicui puer natus fuerit, pater ipse personalis, et non
obstetrix vel vetula, ab ecclesiae ministro baptismum petat.
Similiter et compatres et commatres ipse exoret. In casu absentiae parentis, illud ex consangvineis eius, vel vicinus aliquis obeat.
23.
Introductio puerperarum non sit superstitiosa, sed moneatur, ut Deo acceptum ferat, qui ipsi adstitit in partu, ei
grates dicit. Deinde mater commonefieri debet, ut suum offi
cium faciat in educando puero, in cultu, et religione vera. ut
a teneris pietati assvefiat. Puerperia non bis, sed semel tarnen
conficiantur, idque moderate et decenter, vel etiam, si possunt
abrogentur.
24.
Quadragesimali tempore reiicimus profanum salve. In
exercitus catecheticis decantetur: salve rex coeli et terrae,
correctum vernacula lingva.
25.
Pastores et rectores suae vocationis faciant opera, nec
sese alienis admisceant, ut quilibet sportulam, quam nactus
est, ornet. Domos ecclesiae proximas, ut parochias et S c h o l a s ,
inconspurcatas custodiant, evitentur mercaturae, vecturae, cauponae, in his aedibus, et id genus aliae, quae potius plebeis
hominibus conveniunt. In tabernis compotationibus indulgere,
neque plebeis se nimium familiäres reddant. Nimia enim familiaritas parit contemptum. Luc. 9.
26.
Novi coniuges, qui matrimonio coniungi voluerint, ante
solennitatem nuptiarum duas septimanas, publice proclamentur,
partim propter publicas preces, partim propter gravia impedimenta, et errores occultos. Post ad confessionem, et sumendam
sanctam synaxim in octiduo admoneantur. In confessione ex-
aminentur, de partibus catechismi, ut sciant suos erudite, et
sic plantetur paradisus.
27.
Copulatio nulla ante proclamationem fieri debet. Nec
eadem nocturnis temporibus, nec cum sunt obruti vino, neque
post occasum solis, sed hora vespertinarum precum. Et peracta coena, quae praecipue hyemali tempore distenditur ad
noctem usque, non instituantur choreae publice in piatea, nisi
de die unam vel alteram horam, idque cum consensu senatus
ibidem, quin potius tempestive se cubitum conferant.
28.
Concubitus illiciti ante solennitatem nuptiarum facti a
magistratu puniantur publice, ut ceteri timorem habeant, pietasque et honesta ordo servetur cum castitate.
29.
Gradus consangvinitatis, in quantum fieri potest, vitentur.
Connubia intra quartum gradum inclusive, prohibeantur, tam
in consangvinitate, quam in affinitate.
30.
Raptus virginum, aut viduarum sint prohibiti, quia in
connubiis legitimus debet esse consensus. Exod. 20. Sponsalia
clandestina sint prohibita, ut avertantur errores et lites. Virgini nubere intra annum 15. prohibitum sit. Quia in coniugio
iusta aetas requiritur.
31.
Matrimonium liberi contrahant cum parentum voluntate
et consensu. Ut autem parentes nequaquam liberos cogere
debent ad coniugia ipsis ingrata; ita nec debent legitima
coniugia impedire; nisi adsint causae probabiles et graves,
iuxta illud : Quos Deus coniunxit, homo non separet. Matth. 19.
32.
Directium facere ex privato iudicio et arbitrio, ut in his
partibus fieri sólet, omnis vetitum est. Caute i pastoribus
vigilandum erit, ne huius modi sceleribus conniveant, quia
haec res probatistis consistoriis magnum negotium facit. Ergo
caute agant et rem usque ad conventum fratrum diíferant.
Ubi quoque tarn subito nihil decidi potest, sine loci eiusdem
magistratus consensu, ad quem maxima ex parte negotium
devolvitur.
33.
Aduiteri, scortatores, desertores, periuri, sive infideles,
teste apostolo ad Corinth. Qui viduas et virgines fallunt suis
technis, et variis promissionibus, et alii scelerati in vicinioribus
locis, non ferantur. Pulsos propter sua scelera, nemo vel in
pagum, vel in hospitium suscipiat, nec publice dicat iis, ave,
ne confirmetur impietas et levitas. Etiam pastores in ecclesiis
tales non ferant.
34.
Nemo ministrorum falcem in alterius messem mittat,
baptisando, copulando, aut introducendo sponsas, vel puerperas. Sed si quid fieri oportet, fiat cum legitimi pastoris con
sensu, ne detur occasio et ministris iurgandi, et auditoribus
pastores spernendi, tandemque ecclesiasticam disciplinam, et
totum ordinem turbandi. Ebr. 13. Pacem sectamini cum omnibus.
35.
Si pastor quempiam suis inconvenientibus moribus, aut
quacunque ratione offenderit. id non alio, vel ad secularem et
terrestrem dominum, sed ad superintendentem deferatur. Deinde
terrestri magistratui significetur, ac per eum eliminetur. Si vero
plebeius aliquis pastori iniurius fuerit, prius coram iudice suo
accusetur in pago, ut pastori pro offensa satisfiat; sin minus,
res ad superintendentem deferatur.
36.
Domini terrestres, sive patroni, vel alii officiles, nullám
vim babent in pastorem, quamdiu recte docet, opprimendi,
vel iniuriam faciendi, et siquid habent contra pastorem aliquem
querelae, non potentiae effrenantur in eundem, sed deferant
negotium ad seniorem et consistorium fraternitatis. Secus facientes, suo modo coerceantur, pro illata iniuria fratri, tota
fraternitas patrocinium suscipere debebit, ac pro membro suo
omnes sese interpoliere adversus nobilem, quia delinquit in eum.
Quia inquit: qui vos tangit, me tangit Zach. 2.
37.
Pastor ecclesiae ante praefinitum tempus, sibi commissum
gregem, absque superintendentis consensu, cuius auctoritate
est receptus, deserere seseque alio conferre mimime debet,
quamvis legitime vocetur: verum si doctrina, aut mores eius
improbati deprehendantur, superintendenti scetur (sic !). Si vero
alterutra pars mutare voluerit, ea alteri tres menses ante definitum tempus denuntiet, ut quilibet sibi in tempore prospicere
possit.
38.
Fráter discedens ex sua fraternitate et parochia in aliam,
tenetur honeste valedicere fraternitati. in qua versatus est, ne
vel ingratus, vel stemtor utriusque, tam relictae, quam etiam
ineundae fraternitatis agnoscatur. Praecipitur enim ut simus
fraternitatis amatores. 1. Petr. 3.
39.
Nemo etiam pastori suo publice in templo respondeat
arguenti, nec illum diffamet, verum reus coram superintendente
accusetur. Non facilis querela in clerum, cum tollit, nisi testibus tribus vel quatuor contictus.
40.
In die pentecostes, de veteri more, reges creare, choreas
ducere, catervatim ex pago in pagum circa regias vias cursitare, et ludos exercere, homines in itineribus sistere, etiam
alia inconcinna, omnino prohibita sint.
41.
Senior celebraturus congregationem fratrum, praesertim
ob causas graves, duabus septimanis ante, per literas currentes promulgare debet, ut eo instructiones possint venire fratres,
capitaque accusationis literis insertis strenue et pro officio
moneat, ut compareant. Nemo pertinaliter spernere debet convocationem, in qua S p i r i t u s est efficax per verbum. Si quis
venire non potest, gravibus de causis huc rectorem cum expensis et literis satis sufficientibus ad excusandum sese mittere tenentur. Pratervi punientur.
42.
In encaeniis, diebus dominicis et festivis, nequaquam
vel in foro publico, vel ad fores templi, vendatur nec cibus,
nec potus, nec crematum, donec sacra in ecclesia finita fuerint.
Talia facientes, et contrarium agentes debent puniri una libra,
vel altera cerae.
43.
In die Innocentium, pastores cum virgis per plateos ne
cursitent. Eodem die in circuitu cum cruce (quem nos iam
abrogatus sit) pastores certam quandam pecuniam non colligant, et alia, cum superstitiosum sit; auditores spontánéi sacrificium ultro offerre debent absque hisce ceremoniis. Hilarem
enim datorem diligit Deus. Idem fiat pro lectione psalmorum
in die parasceves, et corporis Christi, in die Innocentium, processione virgarum, similiter ne feria secunda paschae iuvenes
et virgines circumcursitent, interdicatur.
44.
Sepultura mortuorum sit pia; sincera cum pulsu camponarum, cantilenis, tanquam exuviae S p i r i t u s sanctus deducantur
cum honesta pompa. Quae omnia sunt recordatis et typus
tubae archangeli et resurrectionis mortuorum, ut Augustinus
inquit: sepulturae officium, bonae vitae testimonium est. Qui
ergo suum coetum, pastorem et ecclesiam sperint, post mortem
ad hoc cimiterium etiam humetur, sed eiiciatur tanquam
haereticus a diabolo obstinatus.
45.
Fletus immoderati, vel potius ululatus inconveniens, ad
morem luporum, circa funus mos minimé decens et gentilis,
qui fit cum enumeratione rerum gestarum mortui, sit prohibitus.
46.
Vespertinae preces diebus sabathi et festivis, incessanter
observentur, psalmis consvetis, qui more solito diebus domi
nicis, et aliis feriis perperam in templis canuntur, ita ut nec
qui canit, nec qui audit, intelligat, e medio explosis, statuimus
in iisdem duos, aut ad summum tres, tractim cum intellectu
canendos esse. Hymni yitiosi e t inpuri psalterio, praesertim
de intercessione sanctorum non canantur, nisi emendati.
47.
Exsecrationes dirae, et omnia maledicta, publice et pri
vatim interdicantur. Inobedientes, vel temere mandata transgredientes, per magistratum politicum in furcam implicentur,
ÁG.
HITV.
E V . ZSINATOK
A BÉCSI
BÉKE
6f>
ELŐTT.
certo tempore, et potissimum sub concione, vel pecunia multentur, aut plagas luant; spirituales verbo coerceant tales et
arguant; si non obsecundati fuerint expellantur, tanquam asoti,
et manifeste impii. Rationes capillorum, in modum turcarum,
iuvenibus interdicantur, nec non certa poena, seu mulcta
officiantur, ne in Ethnicismum plerique degenerent hac asvetudine perversa, et impia. Quare serio pastores in ecclesia sint
contrarii, et in bonis moribus erudiant iuventutem.
48.
Tempore convocationis unusquisque pastorum adsit, nec
horam dictam absque probabili ratione negligant sub poena
1. fi. ungar. Neque literas convocationis ad vicinum suum
transmittere protrahat. Si quis autem literas illas diutius apud
se detinuerit, quo minus omnes in tempore adsint, quidquid
interea, dum ceteri exspectantur, insumetur, ille solus persolvet.
49.
Diebus sabbathi et festivis interdicantur compotationes,
clamores nocturni, et turcica lingva voci farationes. Verum
auditores ad cultum divinum sese praeparent mediocritate cibi,
et pia abstinentia a negotiis profanis, oratione, et aliis ad
cultum divinum competentibus. Gen. 18. 19.
50.
Auditores, suos pastores in honore habeant, et praestent
obedientiam in omnibus, quae ministerium concernunt, scientes,
se obedientiam hanc Deo debere, iuxta illud Matth. 10. Esai.
52. Rom. 10. Qui vos audit, me audit. Item: Obedite senioribus et doctoribus vestris.
51.
In congregatione fratrum servetur hic modus. Primo con
sensu fundantur preces, vel conciuncula habeatur, sive in
templo, vel domo, etiam sub diu, si necessitas postulat. Tan
dem redeant in consistorium, ibique legatur confessio Augus
tana, fiat exercitium biblicum. Item articuli fratrum legantur,
etiam Confessio. Articuli ipsi stricte serventur, serio a seniore
iniungatur.
52.
Fráter novitius incorporationem impetret a fratribus, quae
non debet esse praeceps, sed matúra, recognitis omnibus cirEgyháztórténeti Adattár.
5
cumstantiis ofíicii, temporis. Tandem si fidem promiserit, subscribat in Codicem seniorum, prius explorata ipsius professione,
vita et moribus. Fidelis repertus salutare debet fratres eo
honore, quo digni videntur. Tandem testimonium suae ordinationis, vocationis, offerat, et exhibeat legendum, adiunctis
quoque literis suae honestae conversationis. Tandem praestito
iuramento, recipiatur in nostrum fratrum, cum depositione symboli 1. flor. ungaricus.
53.
Est sancitum et stabilitum, ut quilibet fratrum quater in
anno deponere debeat in erarium fraternitatis 12. denarios.
Item mulctae, et quaeque proveniant qualicunque ratione, hae
serventur apud fideles manus senioris. Si quid exposuerit in
fraternitatis usum, et rei necessitatem, dabit rationem fratri
bus tempore iusto.
54.
Omnes solutiones, et transgressorum mulctae, vel poenae,
pro festő Georgii persolvantur plenarie. Si quae mulctae fratrum
inobedientium et contumacium, vel aliae contributiones fratrum
sunt solvendae, ad id tempus solvere nequiverit, habebit tempus
quindenum. Existens neglector horum senior habeat potestatem
per suos emissarios debitum hoc in duplo accipere de bonis
eiusdem, nemine contradicente, vel magistratu, vel ministro
55.
Diversae religionis, quam purae doctrinae, quae continetur
in confessione supra nominata minister, in hac nostra fraternitate, nec promoveri, nec admitti debet. Qualis ea esset fraternitas, quae corruptelas doctrinae, vel falsa dogmata, invito
Deo, tolerat, cum scriptum sit: Expargate vetus fermentum.
Cementes talem fratres, qui vel disputát, vel clandestina odia,
vel fratrum famae derogat, et aliud quidpiam alit, hic fraternitati incunctanter iudicare debet. Ut autem Jeges sint stabi
leres, omnes propria manu subscribere debent.
56.
Si cuipiam fratrum ratio sua genuinum sensum ver
borum in aliquo articulo Christianae confessionis obfuscat,
ita, ut periclitari videatur, et potius errare ; hic sine omni
niora iudicium, vel a seniore, vel fratre se doctiori petat.
Lingvis et lectionibus sic instructus, iuxta illud Chrysostomi,
Homil. 41. in Genes, unusquisque videat quomodo proximum
suum ex faucibus Diaboli eripiat. Et tandem spiritum vel
flexanimum pro auxilio imploret non errabit, sed ab angelis
portabitur in omnibus viis suis
57.
Quilibet pastorum suum habeat proprium rectorem, quo
niam in decliviori gradu rectores sunt constituti, debent etiam
suo magistratu, utpote pastoribus in omnibus locis plenariam
obedientiam et honorem, cumque illis consentient, nec adversentur.
58.
Rectores impetraturi conditionem scolasticam, non seculares homines a primordiis, sed potius pastorem loci illius
reverenter accedant, petantque sibi provinciám scholae docendi
apud eundem. Quem pastor, si comperiet in vita et moribus
integrum, et mediocriter qualificatum, recipiat, ac ecclesiae
suae commendet, secus facientes, nullatenus recipiantur.
59.
Rectorum scholarum officium est docere in schola, et
non in ecclesiis. Totaliter abstinebunt adstare ad aram, suggestum, baptisterium, nec sese ingerant; sint contenti suo
officio, et sacra sacerdotibus competentia plane omittant. Si
alicui vocatio oblata fuerit, docendi in ecclesia, fiat cum con
sensu senioris et pastoris loci illius. Nec ulteriorem morani
protrahat docendo, praeter semel atque iterum, ad summum
tertio; tandem si dignus fuerit honesta commendatione literis
satis sufficientibus expediatur pro sacris impetrandis. Secus
facientes et violatores articuli istius, puniantur, non multa pecuniaria, sed amotione a loco suo.
60.
Rectores scholarum, cum sint commembra ecclesiae, pasto
ribus suis in omnibus locis debitam reverentiam honoremque
exhibebunt, conversationi pastoris, si opus habet, sine murmure
cohabitent, deservire, quidquid facto erit opus, senior praecipiens illis cum pastore interessé non recusare, propter praeceptum apostoli, Rom. 13. cui honor etc.
61.
Rector scholae alicui iniuriam faciens, accusetur, non
coram iudice, sed coram suo pastore. Is sobrius eum, remotis
arbitris admoneat, et castiget, ne posthac ainplius faciat, eumque cum adversario suo, quantum fieri potest, in gratiam
redigat; sin vero est, quod rector scholae obedire nolit, accu
setur coram superintendente.
62.
Reditus ecclesiastici, antiquitus in sustentationem minis
trorum ordinatos fideliter porrigi debent, Qui enim deservit
altari, de altari etiam vivát. Prata, apes, agnelli, gallinae,
aquae, inimpedite inaneant. Decimae, quartae, octavae, sedecimae, et id genus alia accidentia. Et pro decimis non abiectitia quaeque relinquant, sed de praestantiore. Proverb? Salom.
De primitiis tuis honora dominum. Ethnicus Cicero, semel Deo
dicatum non esse ad homines usus transferendum. Omnino
omittenda sunt bona parochiae, nec diminuenda. sed augenda,
Mal. 1. Deut. 15. 22. Hagg. 1.
63.
Coloni ad convocationem citati, non debent actionem flocci
pendere, sed cum reverentia sese submittere, atque cum pasto
ribus suis onus itineris subire propter conscientiam. Secus
facientes punientur tanquam contemtores ordinis spiritus sanctus qui quique coetui semper tanquam paracletus adesse
dignetur fl. 12.
64.
Si aliquis fratrum discessurus ex hac fraternitate in oras
alienas, flagitaret testimonium, suae ante actae vitae ab hoc
coetu illud haud denegetur ipsi, sed pronierito ornetur. Pro
sigilli adplicatione tenentur 1. fl. Ung. indecise deponere.
Finis articulorum. Deus nos adiuvet.
Nomina consignata fratrum in fraternitate Murán et
vallis hishontensis qui concordiam promiserunt et conformitatem
in doctrina.
Ego Joannes Rimanoviani, Crucensis, subscribo pura
mente, sincero animo, et candido corde Confess. Augustanae,
et elencho doctrinae 5. civitatum in Ungaria: Cassoviensis,
Eperiesiensis, Leutschoviensis, Bartphensis, et Cibiniensis exhibitae confessioni Carolo V. et episcopo Agriensi Verantio, anno
M. D. XXX. nec non adprobo hosce Articulos Muranenses.
Actum et scriptum Murán. Anno 1596. Jan. 14. die.
Ego Georgius Fabricius, Alnoviensis, pastor ecclesiae
Christi ibidem ingeimé hoc chirographo meo testificor, me hos
pernecessarios, sanos Articulos, in usum totius fraternitatem
et commodum ecclesiarum sollerter conscriptos, non solum ore
tuto iudicio adprobare, verum etiam quoacl fieri poterit amplexos, rite observare velle, et reverendo domino seniori, do
mino Joanni Rimanoviani, Crucensi, debitam observantiam
praestare. Idem qui supra.
Ego Benedicus Alsichius Zamostiensis, pastor ecclesiae
Revuciensis, hac mea propria subscriptione promitto, hos Arti
culos, a reverendo domino seniore, Johanne Rimanoviani, me
adprobaturum et subscripturum eique obedientiam, quam debeo,
exhibiturum.
Ego Emericus Chiznenus, pastor ecclesiae Ratkoviensis,
approbo et suscipio hos Articulos ex fontibus Israel depromtos,
et a reverendo domino seniore, Johanne Rimanoviani recens
conscriptos, locupletatosque, ad quorum normám vitám meam,
stúdium, diligentiam et constantiam, donec vixero, et magistratui
utrique obedientiam adiiciendam et exhibendam polliceor.
Ego Johannes Sculteti, pastor Brezoviensis, hoc meo brevi
scripto promitto, me bona fide suscepturum hos articulos a
reverendo domino seniore, Johanne Rimanoviani conscriptos,
eidemque obedientiam et concordiam in doctrina sincero corde
et animo praestiturum.
Quandoquidem in hac praeser'tim ultima senecta multae
vanae et diversae inter doctos praecipue de sacra religione
sunt sententiae. Itaque ego Stephanus Repicz, indignus eccle
siae Kokaviensis minister, fateor proprio hoc meo autographo
me non nisi Aug. Confess. in his piis et eruditis articulis a
reverendo et clarissimo viro domino Johanne Rimanoviani se
niore nostro dignissimo consignatos comprehensam amplexurum,
cui etiam servo fide in omnibus, etiam, quam debeo, me obe
dientiam praestiturum promitto.
Ego Jeremias Mellikius, pastor ecclesiae Cronobaniensium, hoc meo scripto me bona fide suscepturum hos articulos
a reverendo domino seniore Joanne Rimanoviani conscriptos,
eidemque obedientiam et concordiam in doctrina sincero corde
et animo praestiturum.
Ego Franciscus Szreezen, pastor Taxoviensis, testőr et
fateor me hos Articulos confirmatos per spectabilem ac magnificum dominum Julium a Herberstein, capitaneum muraniensem
recepisse, et receptos observasse quoad usque vita superstes
fuerit mea. In cuius rei testőr subscribo.
Ego Matthaeus Sculteti Lehotensis, diaconus verbi Christi
Alnoviensis, fateor hoc meo chirographo, me observaturum
iuxta mandátum S. Spiritus, inagistratui meo et statutorum
eiusdem.
Ego Emericus Oziby Lipschensis, minister verbi Dei ec
clesiae Sliveticz, obtestor hoc meo chirographo, hos sacros arti
culos, et per magnificum dominum Julium ab Herberstein
confirmatos et receptos, observare, eisque obedire quoad hali
tum vitae meae.
Ego Andreas Fabricius, pastor ecclesiae Köviensis, testőr
et fateor me, hos pios atque necessarios Articulos confirmatos,
per spectabilem dominum Julium a Herberstein, capitaneus
muranensis recepisse, et receptos observasse ad halitum vitae
meae. In cuius rei testőr subscribo.
Ego Johannes Valentini, fateor me hoc chirographo hos
Articulos Muranenses suscepisse sub iuramento, eisque obe
dientiam velle praestare.
Ego Georgius Albini, pastor ecclesiae Bukkonensis, fateor
meo chirographo, hos Articulos Muranenses suscepisse sub
iuramento etc. ut supra.
Ego Johannes Virga, pastor in Ribnik, fateor nie etc.
ut supra.
Ego Andreas Bacziky Turociensis, pastor ecclesiae
Kraskoviensis, testőr et fateor me hos pios atque necessarios
Articulos confirmatos per spectabilem ac magnific. dominum,
dominum Julium ab Herberstein, capitaneum muranensem rece
pisse, et receptos velle observare ad halitum vitae meae. In
cuius etc.
Ego Albertus Band, minister Christi in Erachov fateor
me hos articulos recepisse, et receptos in animum observare
bona fide velle.
Ego Casparus Lany Czazinszky, minister verbi Dei Hunstensis, fateor me recepisse, sub bona fide Articulos, fateor
quoque me velle eos observare usque ect. Sub senioratu reverendi domini Benedici Zamostensis, pastoris Revucensis Anno
domini 1597.
Ego Matthaeus Roschoivicius Lutiliensis, fateor nie hos
articulos ex fontibus sacro sanctae effluentes bona fide, et
quid est sub iuramento recepisse, illos non oppugnare, imo
observaturum polliceor usque ad vitae halitum.
Julius Liber Baro in Herberstein, capitaneus arcis mura
nensis.
Ego Johannes Borbély aliter Messesy de Wesses, fateor
hoc meo chirographo ad hosce articulos in hoc libello descriptos, susceptos et confirmatos audivi in nostro templo hic
in Bradua audivi praelegi. Eosdem suscipio, approbo, meisque
subditis serio mando, ut iuxta illos articulos, vitám suam instituant et regant, ac obedientiam sincere praestent. Pro confinnatione meum sigillum sub impressi et propria manu sub
scripsi in Bradua 10. febr. Anno Domini 1596.
Ego Joannes Kisfaludi de Kisfalud, chirographo meo
scribae Andreae Nitrai de Nitra, quemadmodum dominos visitatores in persona mea cum sigillo meo expedivi, testificor,
me articulos hosce libello contentos adprobare, et colonos
meos ad obedientiam secundum eosdem erga dominum seniorem
muranensem et almain fraternitatem inspectionis eiusdem compellere velle serio et diligenter. Pro maiori confirmatione
sigillum meum apprimere iussi et subscribere. Et actum in
Budighfalva Idus februarii iuxta nov. Calend. 1596. Andreas
Nitrai nótárius.
Nos Joannes Bakos de Osgyan, subscribo articulis senioratus muranensis, quoad tutelam defensionemque ministrorum
sub patricino nostro existentium, utque maiorem auctoritatem
habere possint in subditos nostros et adversus fidefragos et
avulsos fratres. (L. s.)
Függelék a murányi és kishonti czikkekhez.
1.
Pabritius György m u r á n y v ö l g y i alesperes levele a kishontiakhoz 1596. jún. 5.
Paria literarum fraternitate muraniensi ad rimavienses fratres
exaratarum.
Reverendis ac eruditione et virtute praestantibus dominis
pastoribus animarum, Taxoviae, Hunstae, Kokaviae, Bresoviae,
Koronobanyae, Hrahoviae, ac Braduo commorantibus dominis
fratribus, vicinis et amicis in Domino dilectis, ac observandis.
Ex unanimi consensu Vallis nostrae dilectorum fratrum,
vobis quoque reverendis nihilominus dominis fratribus significandum duxi, habituros nos congregationem 16. Junii, quae
erit feria 4 post 1. Dominicam Trinitatis, iuxta vetus calendarium in castello Muranensi. Si fortassis non omnino immemores adhuc obligationum, chirographorum, et maximé iuramentorum. Vos itaque etiam, quod probos et ingenuos viros,
et dominos pastores, ac fratres decet, et siqua fides est residua,
et mens conscia recti, porro inter nos comparere, non sicut
proxime, tarn leviter contemneretis, ut post valedictionem et
discessum reverendi domini Joannis etc. senioris nostri, hactenus utriusque vallis eiusdem et unius, quid in posterum
nobis promissa fide stantibus, et seniore carentibus, sit de
rebus nostris statuendum, et de reverendis vestris etiam, quid
aut quantum nobis polliceri debeamus, tandem consultemus et
cognoscamus. Hactenus enim nihil aliud de vobis, quam quod
nullo modo satis mirari ac demirari possumus, ac dolemus
etiam ex toto corde, hanc incogitantiam et metamorphosin.
Unde quaeso, et quam ob malam rem haec tarn subita, insperata, deploranda ac detestanda defectio ? Ecquis eius seditionis
auctor? quod nostra haec perdulcis et amica fraternitas, quae
sub Turcica rabie, Deo dante, inviolata et coniuncta permansit,
tum floruit, ac claruit: nunc autem ab hoste, non ita pridem
adhuc vindicata, proh dolor! quam miserabiliter iam est discerpta, et velut per quendam Milonem Uticensem divulta, quam
tum existimabamus adhuc demum esse arctissime stabilitam.
Et videte, quomodo vice versa, etiam cum scandalo simplicium
est dissecta. Loquuntur enim promiscue: si hoc fit in viridi,
quid non in arido. Si non servant sibi fidem mutuo datam
spirituales, qui nos erudiunt, et omnium gratiarum bonis
exemplis praelucere debent, quid mirum de nobis, qui nec
literas novimus, nec quid iuramenta requirant, nos rüdes in
tantum intelligimus; et tarnen talia utique nullatenus approbamus. Possent hic etiam multa, et non iniuste sane obiici:
sed ne intempestive quidnimis fiat, potius itaque iuxta sen
tentiam fratrum, omissis nunc non necessariis ad statum, sive
propositionem redeo. Proinde reverendás vestras, omnes et
singulos nomine omnium nostrorum fratrum, amice ac fraterne
compello, hortor et obtestor, quatenus consideratis considerandis,
ac maxime propter conscientiam, quae mille testes valet, et
facit hominem stare contra semet ipsum, ad supra indictam
feriam quartam post Dominicam 1. Trinitatis iuxta vetus Calendarium, in loco castelli Murany destinato, tempestive, horam
usque octavam matutinam, et iam-num porro solita obedientia
compareatis, ut coram de omnibus necessariis et ad commune
hominum pro utraque parte spectantibus, invicem collatis sermonibus, conferre et pertractare possimus. Venimus in eam
spem, Vestras Reverentias haud contumaciter emansuras, ut
vulnus inflictum vicissim sanetur, et non detur nobis magna
occasio, quidpiam aliud consultandi, et forte ad ius provocandi,
ac propter restantia debita, tarn vestra, quam Vestrorum audi
torum arestandi. Dabitis autem operam, ut potius vicissim
coalescamus in dilectam concordiam, et laudetur aeternus Deus
in coelis. De coetero cupimus, ut praesentes honeste excipiantur
et perlectae sine ulla mora ad vicinum de vicino, fideliter
transmittantur, quo tempestivius omnibus constat, neve per
iniuriam aliquam, vel latinitatem alicubi, vel sponte retineantur
vel amittantur. Quilibet etiam horam et diem qua fuerint praesentatae et ad vicinum transmissae, haud gravatim assignabit,
ut cum fuerint restitutae nobis sciatur, cur fortassis aliquis
retardatus, possit excusari. Quod reliquum est omnes aeterno
Deo in tutelam commendamus, et ut sit mens sana in corpore
sano, sincere exoptamus, Datum Alnoviae, * Sabbatho ante
Dominicam Trinitatis Anno Domini 1596.
Reverendarum Vestrarum
addictissimi,
Georgius Fabritius
Alnoviensis, consenior coeterique fratres
vallis Muranis et alibi.
2.
Sculteti János kishonti f ő e s p e r e s h e l y e t t e s válasza.
Brézó 1596 július 15.
Rima-
Relatio ab iisdem pastoribus animarum supra in titulo
nominatis virulentissima.
Salutem cum rerum omnium felici successu!
Accepimus literas vestras viri doctissimi, quas non velut
ad amicos, aut eiusdem vitae sortis, et fortunae socios: verum
hostes abiectissimos scripsistis. Quo nos ingenia vestra viri
candidi, aut doctrinae religio impulit? ut quos in vitae et
charitatis unionem pertrahere voluistis, tanta verborum pernicie
notaretis ? Nova et inaudita scribendi ratio! dum illos, qui a
nobis defecerunt, criminum obiectione, vel iure, vel imperio,
aut emendicata auctoritate, in amicitiam cogere contenditis.
Placidis opus fűit sermonibus, svavi eloquentia et familiarissima epistola. Id quia neglexistis, nostrum etiam animum ad
virulentiam et amaritudinem concitastis. Dabitis ergo veniam,
si in refutandis obiectionibus, nos aliquanto acerbiores sentietis.
Principio defectionem nobis, velut aliquod grandé facinus,
communi sententia obiicitis, et ad statutam vestro arbitrio diem,
in municipio Muranyensi adesse iubetis, demum rationes, quae
nos in vestram dicerent sententiam proponitis. Nos vero, nec
a religione, nec fide, nec pietate, nec diligentia, nec reliquis
virtutibus non defecisse, constanter dicimus, quin ita vivere,
ut nostrae pietatis et fidei certum argumentum dare possimus.
An nos ideo, quod iugum Muranense excussimus, fide aut
ratione non carere existimamur? Valérét sane hoc vestrum
iudicium, nisi id naturae conditio, et gentium etiam leges, et
communis consvetudo, improbaret. Nolite igitur commilitones
carissimi, talia nobis, quae cum ipsa ratione pugnare videntur, obiicere alias exiguum a peregrinis etiam, vestrae
sapientiae monumentum feretis. Quid igitur nos iuramento
constringetis ? et profecto hoc unico argumento omnes eruptiones nobis reclusas esse, omnes ad unum certo contenditis.
At quid si nodum hunc, in templo Iovis pendentem, manu
Alexandri solvemus, tum vos in compedes, quos cum Lacedemoniis protulistis coniiciemus. Anne iusiurandum nos fecisse
negabimus? ne vos haec fallat, fratres conscripti, inanis de
nobis opinio. Iuramentum non tarnen in arce Murán, sed in
aula etiam Bregensi feeimus, nullo unquam tempore sacram
nos veritatem, quae in sacris monumentis continetur ablecturos.
Id quia continent etiam vestri articuli, omnes indubitata fide
recepimus, quam Dei beneficio ad hodiernum usque diem,
eadem fide precepimus, et constientia inviolatam retinemus.
Fatemur et id sacri iudices, obedientiam nos im omnibus,
religionem praecipue spectantibus, seniori nostro promisisse, id
quod etiam, quamdiu hoc officium sustinuit, egregie singulos
praestitisse confidimus. Iam quia officio suspensus, nil nos
amplius debere profitemur. Cessante enim causa, cessare
effectum, etiam nos forsitan intelligimus. An vos illud tritum
vetustate proverbium : si re priveris, nec nomen habere meritis,
ignoratis ? Tum itaque, dum se ab officio removisset, liberam
nobis reddidit libertatém. Id si verum esse negaveritis, quid
quaeso, nonne cum ipsa ratione insanietis? aut ubi iusiurandum,
quo nos nulla aetate a vobis recessuros promisimus? ubi
perpetua illa ad arcem Murán obligatio ? ostendite ? Nóvum
seniorem eligendi vobis locus: cur nobis eam auctoritateni
negatis ? Et nostra íloret viris doctis provincia, et nos natura
loci hac libertate donavit. Gömörienses estis: Honthenses
sumus. Quid igitur iuris in hunc nostrum comitatum habetis?
Valete itaque in Domino, et nobis nostram in Christo libertatém
salvam et inviolatam relinquite: nolite sequi, viri Reverendi!
eorum immanitatem et impudentiam, qui illas etiam occupare
conantur provincias, quás et loci natura, et christiani nominis
conditio liberas et immunes reddidit. Neque etiam mandata
vestra tam leviter contemsimus; sed quod tum non venimus,
literae archidiaconi nostri, quibus nos iure repetit, et auctam
libertatém, quam antecessores nostri, a rerum principio habebant, obiicit ac defensionem pollicetur, nos domi retinuerunt.
Quo tempore, dum in arce Murán ruere vidimus vestrum im
périum, seniorem elegimus, quo creato, frustra deinceps in
renovanda Europa laborabitis. Nunc causas, quae nos a vobis
avulsere, scire contenditis; faciemus id, et quidem breviter : vos
attendite. Prima dicta est. Secundam ipsa conditio loci nobis
administrat. Cum enim singuli comitatus suos habeant inspectores,
et nos proprium habere voluimus, ne alio confugiendo, Resp.
detrimentum patiatur, et qui liberi sunt, cum ignominia aliis
parere cogantur. Et quid si nullam aliam causae nostrae
rationem dare possemus, iter tarnen difficile ad praerupta
cacumina, in cuius angustiis arx sola, natura munitissima, et
eminentissima, difficilem praebens aditum, satis honestam
praebere stationem, ubi in iugo montis, quid potest esse commodum, cum omnia imposita rupibus torpent figore. An locus
hospitii, aut colloquii, aut Aires reficiemli vacuus: imo saepe
manibus retinentes virgulta, aut S t i r p e s ascendere, aut sese
demittere vix sine lapsu, et molestia potuimus. Festis igitur
tot malorum taedio, locus habilis foecundus, et aptus apparuit.
Huc accedunt, quae a vobis accepimus, incommoda. Et sane
laudatis vos quoque satis magnifice, in literis vestris amicitiae
vinculum, et statum reipublicae praeteritum. Ecquis huius
seditionis auctor, quod nostra haec et amica fraternitas, quae
sub Turcica rabie inviolata permansit. nunc, proh dolor! quam
miserabiliter discerpta, et velut per quendam Milonem Uticensem
divulsa. Satis gloriosa caritatis commendatio. At quis ille
seditiosus auctor? Quis Milo Uticensis? In vestro is sedet,
fratres dilecti, consortio, vos auctores horum malorum extitistis,
vestra facta satis clandestina, hoc vinculum divulserunt. Nunc
amicitiam iactatis, antea rusticos contra nos concitastis: affectus
cordis ostenditis; antea supplantationes arcanas, u t nomen
deleretis nostrum fovistis. Fratres nostri magno desiderio esse
contenditis antea nulla habita causa, eiectione et perpetuo
exilio terruistis. Insuper quoties auditores, ut nostras proderent
infirmitates monuistis. Anne tum amicitia nostra arctissime
fuit stabilita, cum pecunias nostras auctoritate praetoria et
curuli, ex nostris capsulis, sub pietatis specie extraxistis ? Quid
siclus ille iudaicus ? Ad quid tot uno anno concursiones, quid
illae seriae exactiones ? nisi ut exacto a miseris argento, arcam,
quae nostra bona consumebat impleretis. Ad quid ut vestro
utar vocabulo, mandita perditionis byrsagia? (így!) Ad quid
tot mulctae et comminationes virulentissimae? Hoc erat miserum
pecus deglubere, dum illos, qui cum familia vix panem habebant,
ut vestra placarent ingenia, amplissima dona comparare oportebat ? Hocne caritatis opus ? An hoc Christi decet antistites ?
Visitastis ecclesias quid boni sanxistis ? Currus vestros, nostris
et auditorum bonis oneratos, vix domum reduxistis. Regnandi
iam vos, non oves pascendi, aut sacra administrandi, cupido
invaserat. His ergo praestigiis valedicite, et hanc argenti
expugnationem omittite. Ethnicus Cicero, philosophus, et parens
romanae eloquentiae, Verrem, virum nobilem, propter hoc
facinus, multis vicibus in curia romána, tanquam sceleratum
accusavit, denique ereptorem, expugnatorem, sceleratum et
perditissimum hominem nominavit. Turpe erit si vos Cicero
in his virtutibus cum ethnicis superabit. Quid leges illae
tanta perplexitate scriptae? Cur nec lectas, nec emendatas,
a nullo denique approbatas, tanta temeritate ursistis plerosque
etiam ad iniurandum, gravi illa auctoritate coegistis, et titulo
excommunicationis ad subscribendum compulistis ? Nunc obliti
horum omnium obligationes chirographa, et iuramenta nobis
in memóriám revocatis? Hic nostras habetis obligationes, hic
Chirographa, hic illám metamorphosim; hinc orta illa, si scire
velitis, subita, insperata, deplorenda, ac detestanda defectio.
Scitis quanta iustitia, fide et arbitrio, leges nobis et iustitiam
administratis, dum impiorum hominum corroboratam vetustate
audaciam promovere voluistis; nos vero honeste agendo, aut
illos coercendo, ad perpetuum silentium redigere tentastis.
Fides illis erat, nos nec visi, nec aucliti, vestro iudicio et
sapientia condemnati. Quid ad haec? Silentio has iniurias
singulos transire oportuit: alias et nos, et pecora nostra in
vestram potestatem edegissetis. Iam quod ad gratiarum actionem attinet, si quas meruistis, amplissimas agimus. Vestro
seniori nec agemus, nec debemus, nisi ipsius facta, conteinptum,
temulentiam, falsas inducias, argenti iniustam extorsionem, et
alia plura approbaremus. Et scitis, quam legem ore et manu
vestri senioris in arce Murán tulistis valedictionem tum demum
vos suscepturos, ubi singuli pro communi sigillo centum numeraverit denarios. Quantam quaeso, argenti et pecuniae summám,
tam brevi spatio a nobis miseris accepissetis ? Carere vestris
sigillis, carere literis, et ipsa laude vestris nominis possumus.
An mendicantes, aut mancipia vestra fuimus, ut tanta cum
reverentia et solennitate, tantis sumtibus discedendi veniam
peteremus ; id si fecissemus, tum demum vestram auctoritatem
toto orbe, ut voluistis praedicassetis. Cum ergo eadem nobis
auctoritas, dignitas, eadem libertás, tabulae et privilegia sunt,
facile horuni omnium memóriám contemshnus, ne temulentiae
multorum, gratuin et idoneum calcar etaugmentum addidissemus.
Obliti pene comminationis, quam ad calcem posuistis fuimus, ubi
tarn sobrios in hac causa vos esse docetis, ne contemnenda illa
vestra mandata, contra nos quispiam consultandi, ad ius provocandi, vel arestandi, ansam vobis praebeamus Item sacrum
Jovis Feretrii et capitolini iudicium! Quasivero illám contra
nos consultandi, rationem magni nos existimemus. Ubi nos
igitur, an coram caesare statuetis? An solium Eomani Pontificis nos miseros et egenos adire cogetis? Non hoc igitur,
fratres carissimi, qua ratione nobis nocere, sed qua ecclesiae
Christi prodesse possitis, in vestro consilio vobis proponite,
et de communi utilitate consulite. Nihil denique vobis debemus:
plura a nobis et ecclesiis nostris accepistis. Itaque et nos simul,
et nostros hac in parte quietos omittite, alias et nobis certam
rationem horum omnium redetis. Valete. Datum ex RimaBrezovia, 15. Julii, Anno Domini 1596. Reverendarum Dominationum Vestrarum
addictissimi,
Johannes Scultetus,
parochus ecclesiae Rima-Brezoviensis,
nec non vice archidiaconus, cum tota
fraternitate Comitatis minoris Honth.
(Acta religionaria protestantium in Hungária czimű kéz
iratgyűjtemény I I I . kötetéből, a Magyar Nemzeti Múzeumból.)
XIII.
A Lőcsére összehívott de Eperjesre á t h e l y e z e t t zsinat hatá
rozatai s a jelenvoltak névsora. 1597. április 22. 23.
Anno Domini 1597. 22. et 23. április Synodus, quae
Leutschoviae congreganda fuerat, translata est Eperiessium
certis de causis, in qua actum et decisum de sequentibus
capitibus.
I.
Lecta est tota Confessio Augustana, prima Augusta scripta,
una cum confessione inde sumpta, harum ab antiquo coniunctarum. Quinque Civitatum Ecclesiarum, idque factum cum
summa approbatione confessionis utriusque nemine contra-
78
T H Ú R Y
ETEIJE
dicente, nec ex Politicis, nec ex Ecclesiasticis. Additae alicubi
et antitheses, quibus improbati sunt errores Flacianorum et
Calvinistarum. Facta est mentio, et alterius editionis Confes
sionis Augustanae et unanimiter agnitum, nec illum improbandum, modo intelligatur in sensu primae, et Uli non
opponatur.
IL
Quia Confessioni tarn Augustanae, quam harum Civitatum
multi Calvinistae subscribunt, quaesitum est unde petenda sit
declaratio controversorum Articulorum ? Responsum est unani
miter, tarn a Politicis, quam Ecclesiasticis, quod non ex scrip
tis vel Flacianorum, vel Calvinistarum, Helveticorum, Heydelbergensium vel Anhaltinorum modernorum etc. sed ex confes
sionibus et scriptis tarn Elenchticis, quam didacticis Lutheri
et aliorum hunc Eliam tertium sincere sequentium, qua quidem
in re Domini consistoriales se etiam ad subscriptiones superiorum aliquot synodorum, ut Art. 89. 90. 92. 94.
III.
Coeptum est agi De libello a Domino seniore, iussu
superioris synodi conscripto, de mediis pacis et salutis harum
ecclesiarum, sed quia quidam Politici, afferentes rationes pro
babiles se excusarunt, et retulerunt ad totum Magistratum,
conclusum est, ut libellus ille in singulis primo civitatibus pub
lice in curia legatur coram toto senatu, et communitate, praesentibus ipsis pastoribus, aut si ita videbitur, aliis quoque ministris verbi: Deinde, ut singulae civitates de libello hoc,
diligenter perlecto, censuram suam scripto comprehendant, et
per legatos ad proximam politicorum congregationem, Cassoviae celebrandam mittant, in qua Dominus senior de tempore
et loco synodi instituendae admoneatur, et in eadem synodo
civitates respondeant ad media concordiae proposita, cum hac
conditione, ut quicquid in synodo secundum verbum Dei et
civitatum leges, et privilegia conclusum fuerit deinceps ratum
habeatur.
IV.
Quia amissa Agna, in maximum periculum venimus, deliberatum et conclusum est, ut per assiduas preces ecclesiae et
poenitentiam veram, placetur tristissima ira Dei, quod ut facilius
fiat, moniti sunt tarn ecclesiastici, quam politici, ut utrique in
taxandis et abolendis scandalis, in officiis suis sint vigilantes
et diligentes. Deinde ut legantur, et quoad eius fieri potest,
ÁG. H1TV. E V . ZSINATOK A BÉCSI BÉKE ELŐTT.
7!)
aliis quoque commendentur et inculcentur scripta Lutheri, cum
alia, tum de ordine politico, in primis vero de militia, et belle
Turcico.
V.
Deliberatum de disciplina ecclesiastica, et conclusum, ut
tarn politicus, quam ecclesiasticus magistratus, suo loco et
officio, scandalis publicis se opponant, singulatim vero ecclesiastici, in scortatores, adulteros, potatores, usurarios etc. dili
genter animadvertant, et post unam atque alteram admonitionem
si non resipuerint, publice arguant, et ab usu sacramentorum
arceant, praesertim si praeter ministrum verbi, magistratus quo
que ipsum de resipiscentia monuerit.
T
VI.
Moniti sunt tarn ministri verbi, quam praeceptores in
scholis, ut in officiis suis sint diligentes, et maximé omnium
Catechesin Lutheri aut Stöckelii, seu fundamenta religionis
Christianae, iuventuti diligenter inculcent.
Severinus Sculteti, pastor ecclesiae Bartphensis senior
subscripsit.
Thomas Thyrnaeus Wratislav ecclesiae Cassoviensis pastor
subscripsit.
Ezechiel Ilebsacherus, Eperiensis ecclesiae pastor.
M. Georgius Troster, pastor ecclesiae Cibiniensis sub
scripsit.
Georgius Florianus, pastor ecclesiae oppidi Nagy Sáros
subscripsit.
Ego Franciscus Vcdanius, minister verbi in ecclesia
Ungarica Cassoviensis subscripsit.
Joannes Mihalykó ecclesiastes hungaricus patriae suae
Eperiesiensis subscripsit.
Jacobus Grynaeus, minister ecclesiae Sclavonicorum, ut
antea saepius, ita nunc quoque suo chirographo confirmat.
Ego Fridericus Usrai, ecclesiae Eperiesiensis conciona
tor Germanorum subscribo.
Georgius Rayecenus minister Slavorum apud Eperiesienses bona fide subscripsit.
M. Conradus Gera, minister ecclesiae et rector scholae
Bartphensis manu propria subscripsit.
M. Albertus Graverus, scholae Cassoviensis rector sub
scripsit.
M. Joannes Rhau, Lubecensis, scholae Leutschoviensis
rector.
M. Joannas Bocatius, ludi rector Eperiensis.
Petrus Molitor, rector scholae Cibiniensis.
Joannes Gerstmannus,hynodidascsdusBartphensis scholae.
Andreas Janisius, cantor Cassoviensis, Articulos fidei
Quinque Civitatum approbo.
Stephanus Mollerus, Radaczinus, rector in Nagysáros.
Paulus Lang Gassauer.
Joachim Müller von Cassau.
Jacobus Klecsz. et
Georgius Zibnerus, legati Bartphenses.
Antonius Scholtz, iudex subscripsit.
Joannes Planck, iuratus civis Eperiensis.
Andreas Blassius, Cibiniensis.
Joannes Freth, Cibinienses.
(A Magyar Nemzeti Múzeum „Collectanea ad históriám
ecclesiasticam Protestantium Hungáriáé" czimű kéziratgyűjte
ményéből.)
XIV.
L ő c s e i convent.
1597. november 24—26.
Acta Conventus pastorum et aliquot politicorum e quinque
liberis civitatibus Superioris Hungáriáé, Leutschoviae habiti
diebus 24. 25. et 26 novembris, anno 1597.
Quinque sunt liberae civitates regiae superioris Hungáriáé :
Oassovia, Leutschovia, Epperiessum, Bartpha et Cibinium. Hae
dicuntur confoederatae non solum in politicis, sed et religionis
causa. Ecclesiae harum civitatum seniorem, alibi superinten
dentem generalem vocant, habebant Severinum Sculteti, virum
certe eruditissimum, cui religio sincera cordi erat. Exoriebatur
autem dissidium Leutschoviae, inter pastorem primarium istius
loci, M. Antonium Platnerum, et rectorem scholae ibidem, M.
Joannem Bhaw, Lubecensem, virum doctissimum: propterea
quod ille multoties reprehenderat, et improbaverat, quae hic
suis discipulis orthodoxe de communicatione idiomatum divinitatis in schola proposuerat. Quia vero pastor auctoritate
pollebat apud senatum Leutschoviensem, hic (rector) premebatur, ita ut defunctione et honore periclitaretur. Hoc cum
M. Albertus Grawerus tum scholae cassoviensis rector rescis-
ÁG.
81
H1TV. E V . ZSINATOK A BÉCSI BÉKE ELŐTT,
ceret, apud magistratum Cassoviensem, qui prímás semper
partes detinebat, efnciebat, ut synodus Epperiesi celebranda
conscriberetur. Verum Leutschovienses non comparebant, ideoque
in illa synodo hoc tantum decernebatur, ut alia synodus indiceretur, et quidem Leutschoviae celebranda. Factum: conveniunt pastores, et scholarum rectores in magna frequentia:
praemissis cantionibus et praecibus sacris, praelecta est Augus
tana Confessio. Ubi tertius articulus praelegebatur a seniore
ecclesiarum Severino Sculteti, addita est brevis et orthodoxa
declaratio, ac rogatum fűit, an quisquam adasset, qui habet,
quod contra diceret. Surrexit rector Leutschoviensis M. Johan
nes Rhaw, accusans pastorem M. Antonium Platnerum Calvinismi: et quia hora prandii imminebet, pastor Leutschoviensis
flagitabat, ut sibi a meridie responsio apologetica permitteretur. Factum. A meridie hic pastor se ipsum turpissime dabat,
calvinisnii suspicionem de se concitatum usque adeo non amolitus, ut potius múltig módis eam augeret.
Primum enim producebat scriptum quoddam Formuláé
Concordiae oppositum, quod magdeburgensium esse dicebat:
serum a pastore Epperiesino Ezechiele Hebsachero, natione
Würtembergico, oculari demonstratione convincebatur, scriptum
esse supposititium, cum Magdeburgenses sua subscriptione
librum istum approbaverint,
Deinde et aliud scriptum proferebat, ac praelegebat, totum
eidem Formuláé Concordiae oppositum, quod Noribergensium
esse dicebat. Ubi sufficienter hic pastor auditus fuerat, colligebantur vota. Communi omnium calculo damnabatur. Revocabat autem scripto et voce, non solum in synodo, sed et
publice pro concione, et Calvinismum postea damnabat usque
ad obitum.
ín hoc conflictu urgebat D. Albertus Grawerus subscriptionem Formuláé Concordiae. Quamquam vero doctrinam in
Formula Concordiae comprehensam tota synodus, ecclesiastici
et politici, communi consensu approbabant: in subscriptionem
tarnen non consentiebant, non quod eam improbarent, sed
propter causam politicam. Exhibuerant enim illae civitates
superioris Hungáriáé, Ferdinando imperátori peculiarem Con
fessionem, Formuláé Concordiae per omnia őpLÓ^rjfrov, ab
eodemque libertatém religionis impetraverant. Praetendebant
ergo politici, si novam illám Formulám Concordiae introducerent, se periclitaturos de privilegiis suis. Quia igitur in
doctrina ipsa consensus erat, non ulterius subscriptionem urgebat
D. Albertus Grawerus: sed facile acquiescebat. Et sane satis
abunde eiusdem Alberti Graweri scripta, in Hungária impressa
6
testantur, doctrinam ipsam libri Concordiae ecclesias hasce per
omnia approbasse : quid etiam hoc loco fingat et mentiatur
Hospinianus.
Cum pro auctoritate Formuláé Concordiae in conventu
hoc sic pugnaret D. Grawerus, obiiciebat ipsi pastor Leutschovianus, qui postea, uti dictum revocabat, corpus doctrinae
Philippi Melanchtonis. Sed mox error manifestus in eo de liberó
arbitrio, a Grawero ostendebatur: cum expressa attestatione,
si simile quid in Formula Concordiae demonstrari possit, se
libenter cessurum. Respondebatur, definitionein liberi arbitrii
a Strigelio post obitum Philippi fuisse insertam. Regerebat
Grawerus : sermonem esse de ipso libro. Cum itaque ipsi negare
nequeant, apertum in eo contineri errorem, frustra eius urgeri
auctoritatem, quanta etiam illa in locis istis, ante suum adventum fuerit. Refutabat insuper idem D. Grawerus ex tem
pore omnia argumenta, quae contra Formulám Concordiae
pastor Leutschoviensis ex sententia Calvinianorum tum praeferebat.
Tandem in hoc conventu orthodoxa doctrina Libri Con
cordiae communi omnium suffragio approbata, Calvinismus
reiectus, et imprimis D. Graweri adversarius Sebastianus Lamius
in specie damnatus fűit.
Sic finita synodo, senatus Leutschoviensis, omnes et
singulos legatos reliquarum civitatum ecclesiasticos et politicos
lautissimo convivio excepit, ac sequente die, ipse pastor Leu
tschoviensis, postquam revocaverat, civitatis Cassoviensis legatos.
peculiariter invitavit, cui prandio etiam D. Albertus Grawerus
interfuit.
Haec sunt acta synodi istius Leutschovianae bona fide
recitata. Fűit quidem aliquid in ea etiam dictum de iure patronatus, sed obiter tantum. Quae cum ita revera sese habuerit,
patescit stupida vanitas Hospiniani, qui in contemtum huius
synodi fingere et evőmére non dubitavit, quae quidem quovis
modo maculam ei aliquam, vel orthodoxis etiam ac constantibus veritatis assertoribus, aspergere posse videbantur.
Ceterum, cum in ore duorum aut trium testium consistat
omne verum, piacet hoc loco repetere ea, quae de hac synodo
Leutschoviensi, tanquam memoratu digna ecclesiarum illarum
senior Severinus Sculteti annotare et posteritati relinquere
voluit. Sic autem ille in manuscripto ad verbum.
In haec synodo lecta est in Germanica lingva Confessio
Augustana prima, in qua improbantur et damnantur omnia
falsa dogmata haereticorum, utpote arianoruni, Zwinglianorum
et similium. Estque in hac lectione instituta collatio huius con-
fessionis, cum confessione harum quinque liberarum ab antiquo
coniunctarum civitatum, exhibita regi Ferdinando 1545. Sicut in
praelectione utriusque articulus articulo corresponderet: unde
apparuit, hanc ex illa esse desumtam, cum eademque congruere per omnia. Addita est praelectione et antithesis improbataque impia dogmata Calvinianorum. Flacianorum et aliorum.
Peculiariter vero urgente summa necessitate harum ecclesiarum,
ad declarationem articuli de incarnatione et persona Christi,
qui in Confessione Augustana est tertius: in nostra vero quartus,
lecta est sententia Lutheri, de omnipraesentia Christi secundum
utramque naturam, ex scriptis praecipuis ipsius Elenchticis, ut
ex libro contra Carolostattium, et reliquos coelestes prophetas,
anno 25. edito: exconcione contra Schwermeros, anno sequente
26. proposita: ex libro Jiept pits anno 27. contra Zwinglium,
Oecolampadium, et reliquos eorum complices evulgato: ex
magna ipsius Confessione scripta anno 28. denique ex minori
Confessione qua anno 44. non longe ante obitum suum, aeternuni valedixit omnibus pertinacibus magistratis sectae Zwinglianae. Haec lecta et audita sunt cum summa approbatione huius
Confessionis Lutheri, omnium, qui subscripserunt. Addita est,
et antithesis, qua damnata sunt omnia scripta et chartáé, tam
occultorum, quam manifestorum Calvinistarum, ut in scepusio
quidam sunt, in quibus mataeologi isti scurriliter et impie
derident praetactam doctrinam Lutheri de omnipraesentia
Christi, veri Dei et hominis, tanquam portentosam et vanam,
recens a quibusdam theologis inventam: cum tarnen sit scripturae sacrae et veteris ecclesiae, et a Luthero iam anno 25. et
sequentibus, usque ad beatum ipsius exitum constanter tradita.
Deinde quoad decimum articulum utriusque confessionis
declarationes eius sumtae sunt, non tantum ex praetactis scriptis
elenchticis Lutheri, ut ea Philippus Melanchton nominat, sed
etiam ex Germanico Tomo sanctissimi et illustrissimi principis,
atque episcopi Georgii ab Anhalt approbato, et diligentissime
ecclesiis commendato, insigni praefatione per D. Philippum
Melanchtonem, anno 1555. In qua declaratione heroicus princeps, incredibili zelo approbat doctrinam ecclesiae et Lutheri,
tam de persona, quam coena domini contra vero Zwinglianos
et omnes sacramentarios, ut alienos ab ecclesia Dei, et haereticos, propter impia dogmata improbat, vitandosque diligenter
censet.
Specialia quod attinet: primo die ad finem primae sessionis cum fieret mentio honorifica Formuláé Concordiae anni
1580. D. pastor Leutschoviensis M. Antonius Platnerus, narravit
históriám de Formula Concordiae, quomodo sit illa improbata,
cum per D. Ruberum obtruderetur, a multis: nominatim a D.
Benedicto Belsio et ab episcopo Tass, qui laudaverit ipsum
pastorem Leutschoviensem, quod eam non sit amplexus. Ad
hanc históriám respondi ego Severinus Sculteti, a meridie
hora secunda: Primo mihi non totam esse notam, sed meminisse, quomodo Pilcius et Lamius ad mensam soceri mei
arroserint eam, sigillatim Lamius citaverit in eam sententiam
versus quosdam etc. De iisdem questus sum, quod hypocrisi,
practicis et simulationibus suis imposuerint meo D. socero, ut
et ipse inciperet eam taxare. Sed monitus per amicos de fraudibus ipsorum, diversum senserit, et hos impostores improbaverit. In eam sententiam allegavi scriptum eius, praefixum
nostro examini: deinde marginalia, manu ipsius scripta in
protestatione Pilcii, in quibus ipsum in tantum damnat, ut
exemplo Lutheri in minori confessione pro eo nec orare velit.
Hanc sententiam confirmarunt D. M. Nicolaus Erharti et D. M.
Albertus Grawerus, história D. generosi Horvathi, de socero
meo. Postea reprehendi pastorem Leutschoviensem, quod in
causa religionis se ad episcopum referat ostendens: nos in
religione per evangélium liberatos a potestate episcoporum, in
corporalibus vero debere nos ipsis obedientiam, ut in decimis,
cathedratico etc. In eanclem sententiam dixi quaedam sequenti
die in praelectione 28. articuli Confessionis Augustanae.
II.
Cum eodem tempore a prandio D. pastor M. Antonius
vellet se quasi excusare, cur Concordiae librum taxaverit, quod
nimirum cum Augustana Confessione et corpore doctrinae pugnet. Légit ultra horam, quinque circiter rationes ex scripto
fictitiorum Norimbergensium. Inter legendum identidem ego et
assidentes concionatores, praesertim D. Ezechiel et M. Tröster,
diximus esse mere Calvinianum scriptum, atque ideo non esse
legendum ; sed ille petens, ut audiatur, deduxit lectionem usque
ad finem.
Post lectionem respondi in genere, esse multis nominibus
Calvinianum, oppositum Confessioni Lutheri de omni praesentia
Christi. Mane praelectae, iamque volui id refutare iuxta singulas causas. Sed dum hoc propono, moneor per assessores,
ut quaeram iudicium synodi. Feci. Improbatum est ab omnibus,
etiam ab ipso M. Antonio, et approbata sententia Lutheri. Maxime
omnium vero M. Nicolaus Erharti, illas causas erudite syllogismis inclusas annihilavit. Cumque quaereret chartám M. Antonii,
ego id commisi iudicio synodi: M. Antonius asserebat, se adquiescere: ideo cunctabatur in charta danda.
III.
Ea occasione coepit pastorem accusare M. Rhaw, et ex
hoc scripto ipso ostendere, quod perperam sentiat. Commemoravit et privata quaedam, imo et publica ex concioiiibus et gestis
in curia, quibus itidem ostendere conabatur, non esse pastorem
sincerum. Pastor respondit cum aliquo affectu, et pleraque
negabat. Ego videns perplexum esse negotium: multae enim
causae miscebantur, et querelae utrinque proponebantur: tan
dem dico ista tum praecipuum esse de corpore doctrinae, et
de libro concordiae: de hoc concordiam esse tentandam. Ibi
M. Rhaw pollicetur, se fore contentum si formula Concordiae
sibi relinquatur: corpus doctrinae se amplecti, iuxta confessio
nem Lutheri intellectum, excepto loco de liberó arbitrio. Ibi
M. Antonius se excusabat, librum Concordiae a se non esse
lectum. Quo ipso testabatur se controversiarum ignarum non
facile aliquid certi velle statuere: quare se in praesentia non
esse urgendum. Redii itaque ad lectionem confessionis, initio
facto a quarto articulo.
IV.
Sequenti die 26. novembris mane pergitur in lectione,
ubi ad declarationem articuli decimi, praeter apológiám, lecta
est confessio Georgii ab Anhalt, ex tomo ipsius de omni
praesentia carnis Christi, et de coena item nostra, cum D.
Philippus Queschin moveret questionem de adoratione carnis
Christi, respondi primo meis verbis, deinde legi insignem locum
de adoratione Christi interna et externa, ex eodem tomo Ger
manica Anhaltino; allegatae sunt et aliae sententiae patrum.
Item a M. Grawero locus Joh. 6. de manducanda carne Christi,
quod de cultu fidei et adorationis expositum est contra Calvinistas, alioquin multum iactantes spirituálém manducationem.
De dicto a D. Michaele Wirth proposito, totus Christus est
ubique, lectus est a M. Nicoiao insignis locus ex libro Pappi.
Mota est a Queschin et quaestio ex verbis Angustanae Con
fessionis, de utraque specie : an non his verbis statuatur transsubstantiatio ? Responsum est: nequaquam et declaratio sumta
partim ex phrasi ipsa sive vocula, Gestalt. Si enim species
panis manet, ergo et substantia, quia accidentia non sunt sine
subiecto. Dictum est etiam, quod transsubstantiatio refntata est
a Luthero, octo fere annis ante exhibitam confessionem.
V.
Absoluta Confessione, ego quaesivi de libello meo, et
quia breve fűit tempus, non est lectus, sed suffragium politicorum, quiillum iam domi perlegerant, quaesitum. Responderunt
copiose laudantes librum ex charta: se non velle, nec facile
posse discedere a libertatibus ac privilegiis, ac iure patronatus.
Respondi: non tolli ipsis haec per libellum, aut si id putent,
velle me, ut id ostendant, lecto loco de iure patronatus. Id
turbatus cum • dicerem, et quaererem de difficultatibus conscientiae, curarum et sumtum, responderunt: se librum optimum
non improbare, omniaque illi consona facturos, modo non alligentur lege, contra suas libertates. In hac sententia adquievi:
sed petivi eam mihi in scripto exhiberi. Qua de re spem fecerunt, quod communicato consilio cum abis essent facturi. Sic
adquievi.
Postea actum breviter de reliquis capitibus. Ad extremum
concordia sancita, ad politicorum sollicitationem, maximé Leutschoviensium, qui privatim in eamquoque sententiam mecum
egerant, inter M. Antonium, et M. Rhaw, collegam eius,
huicque permissum est a M. Antonio, pastore, ut in schola
improbet Lamium et alios, idque me iam ante probante ac
dicente, quod maximé domesticos lupos taxare, et a coetibus
nostris arcere debeamus.
VI.
Fateor quoque ego senior, me publice, occasione mei D.
soceri, Pilcium et Lamium, ut falsos profatas nominatim damnasse, praesertim Lamium, et in tantum fugiendos, ut ne salutentur. Quapropter etiam meo consilio conclusum fuerat,
ut supra in actis synodicis nominatim improbarentur. Sed hoc
propositum meum, et synodi conclusio, occasione et casu quodam
subitario dictatoris (D. Sturmii) per ipsos synodicos, ecclesiasticos et politicos, impeditum est, absentibus illo momento,
haud scio qua de causa, M. Nicoiao, et M. Grawero.
Ceterum, quia aderant quidam de Calvinismo suspecti,
moniti sunt per me ante subscriptiones, publice omnibus
audientibus, ne illi temere subscribant, posteaquam praetendant, se coactos esse ad subscriptionem, metu amittendorum
officiorum: addidi etiam, operám me daturum, ut, si modo
sint dociles tolerentur in ecclesiis tantisper, donec lucrifiant,
et hanc de omnipraesentia doctrinam plenius cognoscant ac
percipiant. Sed nihilominus subscripserunt etiam illi.
VII.
Quoacl formulám Concordiae, sigillabat eam solus pastor
Leutschoviensis, ut supra memini. Sed cum eam commendarem,
et librum una cum corpore doctrinae Phil. Melancht. in medium
ponerem, petens, ut ostenderet errores, modestius agere coepit,
dicens se eam non legisse. Cumque moveretur quaestio per
doctorem Sturmium : an voluntas hominis in conversione habeat
se secundum Lutherum mere passive ? Dominus pastor Casso
viensis volens meum librum Concordiae, monuit me, ut declaratio inde praelegeretur, quod et factum est, et declaratio,
tanquam fidei analoga acceptata, nemine contradicente. Quoad
vero Corpus Doctrinae, acceptarunt illud etiam duo magistri
M. Ehaw, et M. Grawerus, cum audient, me quoque excipere
definitionem liberi arbitrii in posteriori editione, quam iterum
ipsum Strigelium reiicere probavi. Addiderunt tarnen se declarationem Corporis doctrinae sumere velle ex scriptis Lutheri,
non Calvinistarum.
Est quoque ad finem fere synodi lectum caesari Maximiliani mandátum ad Novisolienses, anno 1567. datum. Item
literae Gregorii Bornemissae, episcopi chanadiensis anno 1570.
ad regnicolas exaratae, de non ferendis Arianis et sacramentariis: item literae quaedam anni 1575. de M. Benedicto Ileswano, Eperies: a pastoribus harum quinque civitatum ordinato
ad ministerium ecclesiae Taliensis, quibus sicut et aliis similibus exemplis, probatum est, has ecclesias habere ius ordinandi
ecclesiae ministros, Animadversum est, hanc praelectionem
utramque placuisse tam politicis, quam ecclesiasticis, spemque
fecerunt aliquam domini legati politici, quod de his rebus deliberare velint cum suis, et occasione aliquid statuere.
(A Magyar Nemzeti Múzeum 2059. Fol. Lat. I I I . és 1196.
Quart. Lat. jelzésű kéziratgyűjteményeiből.)
XV.
Az 1599. kisszebeni zsinat határozatai és a jelenvoltak
névsora.
Decretum synodi Quinque Liberarum Civitatum superioris
Hungáriáé et oppidi Saaros, celebratae Cibinii Anno 1599. 9 et
10. die Mártii.
Primo iterum lecta est Confessio Civitatum Eegi Ferdinando beatae memóriáé exhibita, addita brevi resolutione et
declaratione praecipuarum partium in singulis articulis, et
antithesi, in qua damnata sunt omnia impia dogmata Arianorum, Antitrinitariorum, Anabaptistarum, Pelagianorum, Pontificiorum, Flacianorum, et Sacramentariorum, seu Zwinglianorum, tam de persona, quam de Coena Christi.
Deinde lectum et examinatum est scriptum seu cenfessio
Lamii Germanica, missa ab ipso ad synodum nostram adiunctis
litteris, tam eius, quam senatus Tyropolitani, minacibus et
stomachabundis in seniorem nostrum, propter literas eiusdem,
officii ratione ad ipsos datas, et demonstratum est multis rationibus evidentissimis, ex illa ipsius confessione sumtis, ipsum
non amplius esse occultum, qualis in ecclesia Eperiensi erat,
sed manifestum et praefractum Calvinistam: Ex quibus manifestis notis Calvinismi, non postrema est, quae scripta est, et
confessiones orthodoxorum doctorum congruentes cum Augustana
et nostra confessione, admodum acerbe et immodeste confirmat.
Tertio, conclusum quoque est, ut deinceps omnes praeceptores in scholis harum ecclesiarum, quotidie inter alias lectiones proponant iuventuti capita Biblica, cum monostichis M.
Ludovici Hellemboldii.
Quarto, praelectum est mandátum Invictissimi Imperatoris
Maximiliani I I . Anno 1566. quo captum erat a Solimanno Szigethum, ad omnes ditiones et subditos suae maiestatis missum,
ut vera poenitentia et praecibus, placato Deo, tutissimus ab
incursione Turcarum et Tartarorum, ac decretum, ut quoad eius
fieri potest, magistratus et concionatores, patresfamilias, una
cum suis subditis auditoribus, liberis et familiis, illi mandato
pareant, devota orent, et veram poenitentiam agant.
Severinus Sculteti subscripsit.
Thomas Thyrnaeus, pastor ecclesiae Cassoviensis sub
scripsit.
Martinus Sturmius, pastor ecclesiae Leutschoviensis sub
scripsit.
M. Georgius Troester, alias Kahum, pastor ecclesiae
Cibiniensis subscripsit.
Ezechiel Hebsacher, pastor ecclesiae Eperiensis, subscribit
absens propter morbum manu collegae sui.
Georgius ilorianus, pastor ecclesiae Nagy Saaros sin
cere et candide subscripsit.
Ego Thomas Schwartz Leutschoviensis.
Joannes Mihályka, ecclesiastes Ungaricus patriae suae
Eperiensis.
Fridericus Usrai Kesmarkensis, concionator Germanorum,
Eperiensis ecclesiae.
Jacobus Grynaeus, ecclesiae Cibiniensis.
Daniel Láni, Zernoviensis, Sclavorum concionator eccle
siae Cassoviensis.
Petrus Curtius, pastor ecclesiae Reichvaldensis.
M. Joannes Rhaiv, Lubecensis, rector Leutschoviensis,
subscripsit.
M. Nicolaus Erhardus Dolhemius, rector scholae Bartphensis.
Christophorus Hertelius subscripsit.
Petrus Simonis Teolczekiensis, pastor ecclesiae Jakabfalvensis subscripsi.
Tobias Stoeckelius, Bartphensis, manu propria subscripsit.
Matthaeus Crapricenus, pastor ecclesiae Christi in Kobyl
subscripsit.
Michael Zanserius Alnovius, ecclesiae Christi in Gergeo,
scepusii pastor, candide et sincere subscripsit.
Pro scriptis moriar magne Luthere, tuis. M. Joannes
Bocatius poéta laureatus Cassoviensis, ludi rector Eperiensis.
Stephanus Mollerus, R, rector in Saaros, subscripsit.
Stanislaus Krepel, pastor ecclesiae Salgovianae.
Martinus Wachsmannus, pastor Toporcensis.
Zacharias Froelich, rector Cibiniensis.
Georgius Witerus, cantor Cibiniensis.
Henricus Reuterus Thuringensis, olim cantor Varalliensis.
Jordanus Gergei, de eadem Gergő.
Paulus Lang et Martinus Brechtlerus, cives iurati Casso
viensis.
Endresz Knaszler.
Jonas Probner, Leutschoviensis.
Leonhardus Glatz, civis iuratus Bartphensis.
Georgius Zibnerus, civis ac nótárius Bartphensis.
Stephanus Drexler, Eperiensis.
Petrus Mehtzerus, Eperiensis apothecarius.
Christophorus Braun, iudex Cibiniensis.
Andreas Blaufus, iuratus civis Cibiniensis.
Martinus München, iuratus civis Cibiniensis.
Joannes Ferschius, Cibiniensis civis, omnibus his tota
subscribo mente manu.
Andreas Janisius, Acusta scholae iuventutis Eperiensis.
Jacobus Czont, rector scholae Kobyliensis.
(A Magyar Nemzeti Múzeum Fol. Lat. 2078. jelzésű kéz
iratgyűjteményéből.)
XVI.
A felsőtrencséni evang. e g y h á z m e g y é n e k az 1600. évi január
12-diki bittsei zsinaton kihirdetett törvényei.
Leges hoc est Ordo et Disciplina Venerabilis contubernii, seu
ministrorum docentium evangélium in ecclesiis superioris districtus Trinchiniensis, scriptae et promulgatae, a dominis frat
ribus eiusdem dioeceseos, unanimi consensu in Generali Congregatione, habita Bittsae, 12. mensis ianuari, anno 1600.
Cyclopum seu nomadum societas, respublica, civitas,
domus, et familiae est, quae nullis legum vinculis. ceu frenis
affringitur, in qua ooősis ooősv ooSevöo axopel hoc est. Nemo
alteri obtemperat, sed pro suo arbitrio quisque vivit, ut est
apud Euripidem: sic non ecclesia Domini, non contubernium
ministrorum verbi Dei et sacramentorum, sed rtwix^w^a. ta]tpu«,
seu conventus nequissimorum latronum est censendus, sicubi
sine certis legibus, velut sepimento, ecclesiae pastores vivere
contingat. Quod ne usu veniat Paulus apostolus monet, ut in
ecclesia omnia decenter et ordine fiant.
Quare nos ministri, legitime ad has ecclesias docendas
vocati, quomodo omnia ex praescripto doctoris gentium Pauli
apud nos peragi queant, has leges partim ab antecessoribus
nostris latas, in brevius contractas, partim nonnullas adiicientes, promulgandas, unanimi consensu censuimus. Qua in re
non populärem captamus aurám, verum glóriám Dei, ecclesiae
Christi aedificationem, constientiarum denique nostrarum conservationem impense quaerimus.
Porro leges sunt:
I . De doctrina.
I I . De ritibus sacramentalibus.
I I I . De ritibus publicorum congressuum non tarnen sacra
mentalibus.
IV. De ritibus nuptialibus.
V. De ritibus partim adiaphoris, partim manifeste impiis.
VI. De moribus.
VII. De synodis.
VIII. De vocatione.
IX. De praemiis laborum.
X. De poenis et mulctis.
X I . De rectoribus scholarum.
X I I . Petitio ad magistratum, pro confirmatione legum
directa.
ÁG. HiTV. E V . ZB1NAT0K A BÉCSI BÉRE ELŐTT.
91
/. De doctrinae.
I.
Biblia sacra, quae promtuarium sunt, ex quo veritas
doctrinae confirmatur, et contrarii errores refelluntur, quisque
habeto, ac diurna nocturnaque manu versato: Unde magna
dictorum sententiarum, ac exemplorum copiam, cuivis necessitati servientem comparato. Quibus carens, pretium eorum loco
poenae deponito, eaque emito; secus faciens, a consortio frat
rum eiicitor: dominus vero senior, vel sub constientia cuiuslibet, utrum ea habeat, inquirito, vel in congregatione Generali
quisque illa exhibeto.
2.
Quisque subscribito tribus symbolis, Apostolico, Nicaeno
et Athanasii. Item Ephesino et Chalcedonensi, denique con
fessioni Augustanae cum eiusdem Apológia; Scepusiensium et
Montanarum civitatum subscriptionem detrectans, et illis carens,
in contubernium nostrum non recipitor. Augustanam vero con
fessionem quilibet comparato, diligenter legito, res ac verba
eius, instar ungvium tuorum teneto, et in congregationibus
aliquem articulum recitato.
3.
Conciones ex pericopis evangeliorum et exemplarum in
ecclesia receptis, habeto diebus dominicis duas, diebus festivis
unam, in solennioribus feriis prima die tres, sequenti duas,
postrema unam. Adventus domini tempore in aurora singulis
septimanis ad minimum quatuor; profestis diebus ac praecipue
in quadragesima, si frequentia potest haberi auditorum, duas
singulis septimanis ad minimum, sumtis materiis concionum
loco, tempori et personis audientium accomodis. Denique funebres in exequiis, commoda oblata occasione, et praesertim
petentibus auditoribus.
4.
Interpretationes sacras, seu conciones referto ad doctri
nam, quae est verborum dogmatum confirmatio: ad institutionem in iustitia, quae est morum confirmatio; ad correctionem, quae est vitiorum reprehensio, tum ad consolationem,
quae est constientiae curatio I I . Tim. I I I . Róm. XV. In con-
cionibus vero, ne affectibus indulsisse videaris, et non divinum,
sed tuum privatum negotium agere dicaris, operám sedulo dato.
Denique sensum scripturis non inferto, sed e scripturis petito,
hoc est scripturam, per scripturam interpretator.
5.
Catechesin tarn iuventuti, quam adultis, quisque diebus
dominicis in quadragesima diligenter inculcato, et crebra examina instituito.
6.
In spatio triennii auditores visitare, eorumque in doctrina
coelesti profectum examinare, adhibito pro maiori auctoritate,
uno atque altero magistratus politici servitore graviori, contendito.
II.
De ritibus sacramentalibus.
1.
Accessuros ad coenam domini examinato, instituito, ac
tum demum absolvito, et prorsus ignaros religionis, tantisper,
dum aliquos fecerint progressus, ab usu eucharistiae arceto.
Secreta confessionis non revelato, nec confitentem prodito.
Gravi enim poena afficiendi sunt, qui secreta sibi credita produnt et ex enarratione alienorum delictorum voluptatem habent.
Faciunt enim tales, ut conscientia coníitentis magis exasperetur,
et ad desperationem adigatur.
2.
Coenam sanctam singulis diebus dominicis et festis etiam,
si qui uti velint, sicut Apológia confessionis Agustanae habet,
Articuli de missa folio 200. pane non communi, seu fermentato, sed azymo more usitato ecclesiis reformatis administrato;
a qua rudes tantorum mysteriorum, ut manifestis sceleribus
(qualia sunt heluationes, maledicentiae, blasphemia, avaritia,
obscenitas chartarum historiarum, pictarum, et alearum usus)
ecclesiam Dei deformantes reiicito. Sanctum enim non dandum
canibus, et nobilissima margarita non est obiicienda porcis.
Laudatur merito Ambrosius, qui ne Theodosio imp. pepercit,
ad sacram Domini coenam non admittens, priusquam poeniten.
tiam magnae illius cladis égit, cuius auctor fűit. Et memorabij
est, quod Chrysostomus ait: Se potius corpus suum datur
um
e
lacerandum turpissimis módis, quam ut sciens et volens, velit
corpus et sangvinem Domini porrigere fiagitiosi homini, qui
vivit absque poenitentia.
3.
Minister communicaturus de mensa domini, vicini fratris
opera utitor, non quod ex suis manibus sumens, in institutionem Christi peccet, sed ut maior sit reverentia sacramenti,
et auditores ipsius exemplo ad Crebriorem eius usum inflammentur. Denique ut pontifica opinio de necessitate seipsum
communicandi radicitus ex animis hominum extirpetur. Utrius
que enim moris et veteris ecclesiae, et repurgatarum extant
exempla.
4.
Baptismum infantibus quisque sobrius, sobriis ac piis
compatribus, parente praesente, ac examinato in Catechesi,
clare, distinete, et intelligibiliter recitantes lectiones ac precationes administrato. Contemtores verbi Dei et sacramentorum
idololatras, homicidas, scortatores, adulteros, fures, praedones,
usuraries, blasphemos chartarum historiarum et alearum sectatores, ab officio susceptorum repudiato. Nemo etiam baptistáé
et compatris simul partes obito. Omnia enim decenter et ordine
fieri debeant in ecclesia, in qua circa baptismum alius fit bap
tista, alius testis baptisatorum.
5.
Infirmos sacramento coenae uti volentes, visitato: etiam
eos, qui salutis suae negligentes fuere, fieri enim potest, ut
tum resipiscant, sicut latro pendens in cruce.
6.
Supplicio afficiendos, sicubi id incident, adito, erudito, et
si resipiscant, etiam coenae Domini, ante torturam, participes
facito.
•
III.
De ritibus publicorum congressuum, non tarnen sacramentalibus.
1.
Psalmodias diebus sabbathi, Dominicis et pridie festorum
solenniorum habeto.
2.
Litaniae, quae sunt supplicationes pro omnibus omnium
statuum necessitatibus, bis singulis septimanis (nisi forte festum
inciderit) diebus profestis canito. Et si forte Deo permittente
(quod omen Deus avertat) contingat nos a Turca, Tartaro, et
Anti-Christo periclitari, id singulis diebus facito.
3.
Ceremonias matutinas, in summis solemnitatibus, et in
Adventu Domini non negligito.
4.
In summo, quod vocant officio, morem usitatum ecclesiis
repurgatis, et praecipue montanis civitatibus sequitor.
5.
Festa communi Venerabiiis contubernii consensu, non
superstitiose, non ex opere operato, sed ut occasio sit docendi
simpliciores recepta, servato. Observatio vero sabbathi, quod
iudaismum redolet, et diei Iovis quod heluationis causa fit, ac
superstitiones promovet, ut abrogetur, operam dato.
6.
Nemo diebus dominicis, aut aliis festis ecclesiam deseritis, nisi gravis subsit causa, et si peregre ad loca remotiora
proficiscendum, id scitu vel supremi patroni, vel parochianorum
facito, commendata prius ecclesiae cura vicino fratri.
IV. De ritibus nuptiarum seu de coniugio.
1.
Matrimonium contracturos ante octiduum ad minimum,
publice in ecclesia promulgato: et eodem die ad sacrum
eucharistiae eos admittito. Ast si sponsus et sponsa in diversis
vivunt paroeciis, in utraque copula denuntiator.
2.
Nullos invitis et reluctantibus parentibus, vel iis qui loco
parentum sunt, copulato, nec per vim plagiariorum more raptis
benedicito. Qua in re ut minister certior sit, parentes utriusque
partis ante promulgationem eum accedunto, et suum consensum fatentor.
3.
Extraneos, in medio tarnen nostri aliquamdiu viventes,
nemo nisi habito testimonio idoneo, de utriusque partis liber
tate, confirmato.
4.
Nemini coniugium in gradibus consangvinitatis, et affinitatis, lege divina Deut. 18. et 20- ac humana, prohibitis concedito: nimirum primo, secundo, et tertio, sed demum in quarto
gradu ex regni consvetudine.
o.
Ex aliena ecclesia, sive vicina sit, sive remota, extra
contubemium, vel etiam extra comitatum, aut regnum, ad
copulam nullos unquam admittito.
6.
Aetatem, matrimonium inire volentium an iusta sit, dili
genter considerato: et personas teneras vel nimium adolescentes non facile coniungito. Viduam item tarn cum adolescentulo, aut iuvene vegeto, ac iuvenculam virginem cum sene
decrepito, et edentulo, non temere, nec citra deliberatum copulato. Talia coniugia non respondent primo tini coniugii, vel
matrimonii, de multiplicando genere humano, non secundo, de
vitando adulterio: quin potius saepe occasionem alieni thori
sectandi amplissimam praebent, id quod exempla testantur.
Imo neque in tertio. Quale enim adiutorium silicernium iuvenculae est futurum ? Qualis in eo coniugio animorum coniunctio ?
qualis oblectatio? Cum simile gaudeat simili. Denique tales
plerumque per incantationes magicas coniunguntur.
7.
Viduo aut viduae non nisi semestri spatio a prioris coniugis morte elapso, aliud coniugium concedito; nisi forte aliud
quidpiam circumstantiae dictaverint, de quibus ad dominum
seniorem referto.
8.
Scortatores, nisi poenis civilibus aut ecclesiasticis in eos
pro gravitate sceleris prius fuerit animadversum, nemo copulato: diversum faciens, impune non abito.
9.
His rite expensis et praemissis, copulam in templo, mox
ab aliis ceremoniis, quibus interessé debent, aut in alio, honesto tarnen conventu, ut fieri apud nobiles potiores sólet,
administrato.
10.
Ut in nuptiis se gerere debeant, praemoneto, et ut a
contionibus inconditis et obscenis abstineant, urgeto.
11.
Nuptias in Adventu Domini, et in quadragesima non
concedito; nisi casus diversum svadeant, et consensus contubernii, ac magistratus accedat. Quaequidem temporum discrimina absque peccato negligi possunt, at ordinis causa non
superstitiose apud nos observatur.
12.
Sponsam, Christiano more, non prae foribus temph", sed
ante aram introducito. idque hoc modo: nempe, ut gratias
agat pro sui in pietate et castitate conservatione, proque
mariti donatione, denique ut pro statu benedictionis oret
moneto: et sic tandem, precibus dictis, ac benedictione num.
6. addita, dimittito.
13.
In his ut cautior quisque sit libellos de coniugio, qualis
est Philippi Melanhtonis, Georgii Majoris, Nicolai Heminqii et
similium theologorum familiariter notos habeto.
14.
Puerperas non nisi iusto a partu, elapso tempore ad
minimum septimanis tribus, aut quatuor, non prae foribus
templi, verum ad aram introducito; idque facito non legis
Mosaicae vigore; verum honestatis amore. Habenda enim est
ratio naturalis honestatis, et virium in partu adflictarum, quas
si intempestive afflixerint ne morbus incurabilis reccurrat, est
periculum.
V. De ritibus partim adiaphoris partim manifeste impiis.
1.
Mortuorum corpora, in coemeteria honeste usitatas ceremonias adhibens deducito : at profligatae impietatis homo, contemtor verbi Dei et sacramentorum adulter sine poenitentia,
et usu poenae decedens, sine pompa in ecclesiis usitata sepelitor. Ut vel hac ratione ad poenitentiam invitentur. Abortivos,
et sine baptismo descedentes, a sepultura communi non arceto,
ne dicaris, pontificiorum erroris, tales infantes a regno coelesti
excludentium affertor.
2.
Véste sacra, nostro contubernio, et aliis ecclesiis usitata,
utitor, nec eos, quibus in usu est splendidior habitus, temere
damnato : ut in veteri ecclesia dissonantia ieiunii, fidei consonantiam non rumpit: ita nostro hoc tempore differentia vestium
sacrarum concordiam ecclesiarum non scindit.
3.
Cereos, siquidem a nostris antecessoribus aboliti sunt,
non adhibeto, nisi dum illis est opus. Sicubi eorum est usus,
infirmorum causa ad tempus tolerato, et ut conformitas sit,
sine scandalo tarnen studeto.
4.
Traditiones humanas, manifeste impias et idololatricas,
qualis est missa pro defunctis, consecrationes dei, aquae, ignis,
cereorum, herbarum, avenae, vini, ac ciborum, seu pernarum,
in paschate nemo servato.
VI. De moribus.
1.
Magistratum politicum debito honore praevenito, et ipsum
privatis et publicis precibus Deo commendato.
2.
Honeste gravitati theologicae convenienter quisque vestitor.
7
3.
Nemo usurarius, fratrum calumiiiator, traductor, percussor,
sangvinis effusor, adulter, fur, nixosus, ebriosus, saltator, legum
contemtor, periurus, maledicus, obscoenus et scurrilis iocator
esto, in disciplina donum suum contineto.
4.
Ab ingressu aedium infamium abstineto, malorum familiaritates, consvetudines, et congressiones fugito, qui secus
egerit punitor. Quodsi cum malis conversari usu veniat, ita
sociator illis, ne mali quodpiam cum eis committas, aut committentibus faveas. Sancta conversatione confundito inimicum,
aedificato proximum, glorificato Deum.
5.
Conviviis raro interesto: quodsi honestis loco honesto,
et cum personis honestis interessé contingerit modestiae
Christianae et tui officii ne obliviscitor.
6.
Ad cauponas tabernasque publicas ne accedito. In vino
virum te ne probeto, nec vino aut cerevisia obrutus in pu
blicum cum scandalo egreditor.
7.
Te ministrum Christi, et dispensatorem niysteriorum Dei
fidelem factis probato, non verbis, et sic ecclesiam Domini,
tuo potius exemplo, quam alieno impingvato. Summa: sic
vivito, ut loqueris, et loquitor, ut vivis, quemadmodum de
Origene proditum est.
8.
In messem alienam, ne tuam immittito falcem, tua sorté
et tua ecclesia contentus esto: quisque enim de suis audito
ribus rationem reddet. Quodsi contingat quempiam fratrum
iustis de causis, peregre abesse, aut graviore morbo distineri,
partes officii eius absque spe lucri et mercedis obeunto. Secus
faciens mulctabitur fl. 12.
9.
Diaria, sive ephemerides, in quibus baptisatorum, copulatorum, ac mortuorum dies ac nomina annotentur, conficito,
quae ecclesiae et successoribus propter varios casus relinqui
possent.
10.
Iuniores debito honore quosvis seniores venerantor. Hi
istos ut filios amanto, pares aetate quisque uti fratres diligito.
VII. De synodis.
1.
Synodus seu congregatio generalis omnium fratrum sin
gulis annis ter cogitor 1. post epiphania, 2. post festum Georgii.
3. post festum Michaelis.
2.
Nemo ab ea, nisi morbus, ignis, aqua, hostis, vel profectio urgentissima, aut necessitas gravissima excuset, impune
abesto. Si causae evidentes subsint, literis propriis, vel per
vicinum fratreni, aut alium idoneum testem, excusator: Mensalia tarnen, et quod íisco est deputatum, etiam legitimam
habens excusationem mittito, et contumaciter absens, fl. 1.
irremissibiliter mulctator, vel post unam atque alteram admonitionem fraternam magistratui defertor, vel ex contubernii
societate eiicitor.
3
Si ad instantiani alicuius plebeii convenitur, is qui congregationi occasionem praebuit, in fratres praesentes sumtus
facito.
4.
Currentem quisque reverenter acceptum, sine mora in
tegrum, inviolatum, citra ullas maculas, vicino reddito, et
ultimus domino seniori referto. Eum contaminans, discerpens,
vel amittens, impunitus ne esto. Nimirum omnium fratrum in
congregatione praesentium impensis solvito.
5.
Fisco contubernii in duabus congregationibus, nempe
hyberna et autumnali, quivis quod pro ratione proventuum
deputatum est, nempe, decimum quemque taxae integrae denarium annumerato.
6.
Praemissis precibus, et concione sacra, quam ordine singuli, vel quibus dominus senior istam necessitatem imposuerit,
habituri, in conspectu fratrum quisque de rebus praesentibus
graviter deliberato, alios attendito, et suam quoque sententiam,
non pertinaciter, sed modeste dicito.
7.
Fratrem quemvis, praesertim vicinum tuum ob intolerabiles excessus, Domini ecclesiam scandalo deformantes, inter
te ipsum, si nondum publice noti sunt arguito. Qua ratione,
si nihil profeceris, ut malum ulterius serpat, neve in apricum
prodeat, aut si iam publicari incipit, vel privatim domino seniori, vel universo contubernio aperito, ut offendiculis tempestive
queat oceurri, secus faciens, conscius talium inultus non relinquitor.
8.
Si quid arcani tractatur, nemo detegito, sub poena eiectionis a nostro contubernio.
9.
Casus graviores et implicationes, nemo privato ausu determinato, sed ad contubernium, vel dominum seniorem deferto,
et si opus fuerit, a magistratu auxilium implorato, etiam con
tubernii suffragio accedente.
10.
Ad mensam prandii, seu coenae tempore, nemo circumstantiarum loci, personarum et sui officii obliviscitor.
11.
Ex loco synodi discedens, nemo aliquid, de quo iuste
homines conqueri possent, quodque in animadversionem iustam
incurrere queat, patrato.
VIII.
De vocatione.
1.
Nemo ministrorum novitium concionatorem ad pontificios,
privato ausu, ordinationis causa, ablegato. Nemo etiam pastorum
ad orthodoxos eius rei gratia privatis literis nuntium extrudito;
ÁG. H1TV. BV. ZSINATOK A BÉCSI BÉKE ELŐTT.
101
sed si ecclesia, et praesertim magistratus, cui pastore opus
est, quem idoneum judicaverit, contubernio statuerit, is quoque
publico fratrum testimonio ornatus, mittitor.
2.
Alter alterum ne supplantato, nec vocationem ad aliam
ecclesiam, vocantem per curriculos reditibus imminutis, aut
honorariis oblatis, vel quibusvis verborum lenociniis extorqueto.
3.
Ab una ecclesia vocatus ad aliam, consilia cum domino
seniore, vel cum universo contubernio, communicato. Quadrante
anni prius, patronis et universae paroeciae valedicito, nec eam
ante anni terminum completum, deserito; nisi forte circumstantiae praesentes, et consilia pie eruditorum, consensusque
ecclesiae deserendae, secus fieri svadeant. Sic omnibus piacidé
transactis locum mutató.
4.
Honeste uni ecclesiae valedicens, et alterius legitime
gubernacula aggressus, etiam contubernio valedicito. A quo,
qui dignus erit, et si extra almám hanc fraternitatem victurus,
publico testimonio ornator.
5.
Ex alieno comitatu, vel districtu in nostram venerabilem
societatem veniens, contubernio te primam nactus occasionem
sistito. Literas ordinationis et testimonia legitimae vocationis,
ob ecclesia praesente, ac honeste alibi vitae transactae, prodicito. Consensum in doctrina et ceremoniis, legum observantiam,
et universorum fratrum, praesertim senioris reverentiam, manus
porrectione spondeto, et re ipsa, Deo auxiliante praestare
studeto.
IX. De praemiis laborum.
1.
Sicubi praemia laborum denegantur, et ad magistratus
tales deferto, et introductiones iis denegato; contubernium et
praecipue dominus senior, cum apud auditores, tum apud
magistratum, consilio et auxilio talibus esto.
2.
Sicubi bona ecclesiae auferantur, vel olim ablata sunt,
non sileto, ad contubernium deferto, et ad magistratus, et
contubernii auxilium, si opus fuerit suffragio, confugito, et sic
ablata recuperare studeto.
3.
Fratris mortui, vicini fratres, annum complento, et ne
viduae cum stipendio defraudentur, dominus senior cum re
liquis fratribus operám dato.
X. De correptionibus mulctis et poenis contumaciter leges
violantibus, irrogandis.
1.
Delinquens, fraterne privatim a quovis fratre monetor.
Deinde etiam acrioribus verbis aliquoties corripitor.
2.
Ad dominum seniorem vel contubernium defertor. Hic
primum rursus fraterna charitate piacidé et leniter monetor.
Deinde aliquoties, mediocri verborum acrimonia perstringitor :
eos, qui peccant, coram omnibus argue, ut ceteri timorem
habeant. Tertio contubernio seu societate fratrum excluditor
et chyrographo, quod non amplius ad nostrum contubernium
adspiraturus sit, testator. Quarto, enormiter peccans, velut
ethnicus et publicanus esto, hoc est excommunicator, et ab
omni communione ecclesiae eiicitor, tantisper dum resipiscat.
3.
Templo includitor.
4.
Mulctae pecuniariae, pro ratione delictorum, vel criminum
subiaceto.
5.
Legum contumacissimus violator, et poenarum a contu
bernio sibi errogatorum irrisor atque contemptor, ad magistratum
defertor.
XI. De rectoribus scholarum.
1.
Ut rector pius ac eruditus scholae praeficiatur, minister
apud ecclesiam et praecipue apud magistratum ac reliquos
patronos instato. Et sic communi suffragio et consensu, ludi
literarii moderátor vocator.
2.
Pastor scholae, studiorum in ea, ac morum tam discentium, quam docentium vigilans inspector esto.
3.
Rector in officio demandato sibi fidelis ac diligens esto.
Examen iuventutis, singulis anni trimestribus aut semestribus
instituito.
4.
Consortia pravorum, et ingressus aedium infamium, vel
alioqui suspectarum et cauponarum, tabernarumque publicarum
domos vitató. Et collegas ac discipulos ut idem faciant vel
invitos pertrahito. Secusfacientes, ne morbida facta pecus totum
corrumpat ovile, eiicito.
5.
Pietate, morum probitate, qualis est modestia, temperantia, sobrietas, castitas, tum discipulis, tum aliis praeluceto.
6.
Pastorem ecclesiae debito honore praevenito, eique obedito, eius ac universae domus parochialis calumniator et
obtrectator (una cum iuge, si cui est) ne esto: nihil contra
eum clam conspirato, neque conspirationes assensu, vel aliquo
scripto promoveto, quin potius siquidem tale suboluerit,
domini pastori detegito, qui si opus fuerit, magistratum non
celato. Currentem inviolatum, et integrum per discipulos celerrime perferri curato.
7.
Patronos et parochianos venerator.
8.
Victu, quem ministro ecclesiae Deus largitur, contentus
esto, neque regales dapes ab eo postulato: aut de tabula
honeste cum eo transigito.
9.
De iniuriis sibi a pastore forte illatis, primum cum ipso
privatim agito. Deinde si hac via non suffecerit, coram domino
seniore et fratribus, non plebeis queritor. Denique ad magis
tratum, si res ita postulaverit, confugito, iuxta Christi institutionem et legem charitatis.
10.
In schola assiduus esto, et peregre etiam magna necessitate urgente profecturus, pastorem (imo interdum et patronos,
si iter longius) salutato: quo prohibente domi se contineto.
Saepe enim videt pastor, citra iustam causam eum velle evagari, et munia vocationis suae temere negligere, nulla existimationis et conscientiae habita ratione.
11.
Ut in templo omnia graviter, pie et ad aedificationem
ecclesiae cantari queant, prius in schola iuventutem exerceto.
12.
Litanias et psalmodias, etiamsi forte pastorem abesse
contigerit, non negligito.
13.
Ne pulsus matutini, meridiani et vespertini negligantur,
operám dato.
14.
Vocatus in contubernium per dominum seniorem, compareto.
XII.
Petitio ad magistratum politicum directa.
1
1.
Absentibus a sacris concionibus, certam irrogent mulctam
magistratus. Habent enim impérium, quo debent uti ad gló
riám Dei promovendam, et cogere subditos, ad hoc, ut audiant
et doceantur.
2.
Populum congregari per iudices, iudicia administrari,
tabernas potatorias ingredi, ad Labores extrudi per officiales,
sub concionibus sacris prohibeant.
3.
Exsecrationes, nocturnas vociferationes, conventicula adolescentulorum cum puellis pensa trahentibus, lusus chartarum
lusoriarum et alearum, ac cetera id genus interdicant.
4.
Si qui designato stupro, aut aliis de causis copulas petituri, alio profugerint neglecto domestico ordinario ministro,
eos castigent, et ecclesiasticis poenis cogant parere.
5.
Ecclesiae bona rapientes, si potestati magistratus subiacent, in ordinem redigant, et ad restitutionem vel invitos cogant.
6.
Stipendium ministris denegantes, vel maligne solventes,
ad officium faciendum urgeant.
7.
Elemosynam fraudulentam in templorum aedificia ementiri non patiantur. Ea enim plerumque in alios usus converti
consuevit. Quod sicubi, nova eriguntur templa, aut ea instaurantur, quae magnam acceperunt iacturam per incendia, et per
solos parochianos erigi non possunt, parati sunt domini fratres
talibus etiam suas adiungere literas, dummodo pii ac fideles
1
Ezen fejezetet némi eltérésekkel közölte Ribini: Memorabilia
etc. 1: 315. s köv. 1., itt a teljesség szempontjából vétetett fel. Közlő.
eligantur, qui elemosynarum impetrent, et reverti coram pastore
loci ac iuratis, rationem reddant.
8.
Fures, praedones, quos publica fama accusat, et magiam
exercentes, ad eorumque consilia confugientes, vel coercendi,
vel omnino exstirpandi, ut ceteri timorem habeant, et ne ipsis
videantur patrocinari Jer. 48. Maledictus qui prohibet gladium
suum a sangvine. Et Ambrosius: Facilitas veniae incensivam
tribuit delinquenti.
9.
Ministrum indigne praeter omne eius meritum tractari,
vel cum contumelia, nulla causa existente ab officio amoveri
non patiantur, ne sacrosanctum hoc munus imperitioribus
ludibrio fit, et ne alii indigna tractatione antecessorum moti,
sucessionem iusto queant detrectare. Secus si fecerint et contemnentes pro merito rei non puniverint, non servient talibus
ministri ecclesiae sub mulcta fl. 12. praeter baptismata et
absolutiones infirmorum.
Haec optamus, eventum autem Deo commendamus.
Georgius Thurzo. Nicolaus Dersffy. Sigismundus Balassa.
Moses Szúnyog. Jeremias Pongracz. Theodoriis Szirmiensis.
Johannes David de Szentpéter. Johannes Hrabovszky. Franciscus Eszterházi.
(Canones ecclesiastici aug. conf. in Hungária és Acta
religionaria protestantium in Hungária I I I . cz. alatt levő kéz
iratgyűjteményekből a Magyar Nemzeti Múzeumból.)
XVII.
A z 1602. n a g y s á r o s i e s p e r e s v á l a s z t ó zsinat határozatai és
a jelenvoltak névsora.
Anno 1602. die 7. et 8. Maii, synodus et conventus tam
politicorum, quam ecclesiasticorum ex liberis et coniunctis
Civitatibus et oppido Saaros habita et celebrata, et in qua
Primo senioris officium, seu inspectio ecclesiarum et
scholarum, et earundem StSaox«Xwv vocatorum, commendata
est Ezechieli Hebsacker, ecclesiae Eperiensis pastor.
I I . Praelecti sunt articuli Confessionis Civitatum, quod
maxima ex parte non tantum quoad sensum, verum etiam
verba Augustanae Confessioni correspondere, et ex iisdem
transumtos esse, ex lectione eiusdem Confessionis Augustanae
ostensum est.
III. Quaestiones quaedam discussae, et ex D. Leonhardi
Steockelii piae memóriáé demonstratum est, Confessionem
Civitatum Liberarum in Calviniano sensu neque scriptam,
neque receptam esse.
IV. Tandem subscriptum est Augustanae Confessioni et
Civitatum, hac appendice, ut declarationes Articulorum controversorum non ex scriptis vel pontificiorum, vel Calvinianorum,
vel Flacianorum, sed post scripturam sacram, ex scriptis D.
Lutheri, tarn didacticis, quam elenchticis petantur.
Ezechiel Hebsacker, Eperiensis ecclesiae pastor, et Libe
rarum Civitatum senior.
M. Zacharias Sommer, ecclesiae Cassoviensis pastor.
M. Petrus Zablerus, ecclesiae Leutschoviensis pastor.
Abrahamus Christiani ecclesiae Bartphensis pastor. Iste
Dominus Abrahamus Christiani, ecclesiae Bartphensis pastor,
quondam Crucensis in Scepusio, Sebastianum Ambrosium,
pastorem Kesmarcensem, et Petrum Praetorium, pastorem
Roxensem, in matricula fraternitatis, tanquam haereticos anathematisatos, infernalibus ílammis addixit. Quod cum Sebastianus Ambrosius intellexisset, id ipsum ad Magnificium Do
minum Sebastianum Thökölyi, ceu patronum detulit. Is hanc
censuram indigne ferens per suos legatos in conventum fra
ternitatis missos, expostulavit super iniuria, pastoribus suis
illata. Ideoque, cum omnes fratres tacerent, praeter unum
Danielem Cornidem, quondam B. Graveri discipulum, in bonum
virum, Abrahamum Christiani,
et sic ex matri
cula, phylira illa, anathematizationem illám continens excerpta
est, Anno 1598. Legatur autem concio Ezechielis Hebsacker
pastoris Eperiensis, Bartphae 1599. excusa, et constabit, num
ille Sebastianus Ambrosius dignus fuerit patrocinio Thököliano
et confratrum.
Jacobus Grynaeus, ecclesiae Cibiniensis ecclesiastes.
Michael Zanserius, ecclesiae Saarosiensis pastor.
Fridericus Usrai, concionator Germanorum Eperiesiensis.
Franciscus Vedanius, minister in urbe Cassov. Ungar,
amplector et subscribo.
Andreas Lamberti, concionator Leutschoviensis sub
scribo.
M. Casparus Preller, ecclesiae Bartphanae concionator
Germanicus subscribo
Martinus Wachsmannus, pastor toporcensis ecclesiae,
libentissimo corde et manu sincera subscripsit.
Joannes Mihalykó, ecclesiastes patriae suae Eperiensis.
Basilius Dworszky, pastor ecclesiae Kayatensis subscripsit.
Petrus Simonis, pastor ecclesiae Jakabfalvensis manu
propria subscripsit.
Jacobus Radaczinus, diaconus in Nagy Sáros.
Georgius Zaari, pastor ecclesiae Harhovianae, ore corde,
manu libentissime subscripsit.
Erasmus Fabricius, collega docentium in schola Cassoviensi subscripsit.
Alexander Szohovinus subscripsit sincere et ex animo.
Fridericus Seltenreich, Z. rector Cibiniensis lubens sub
scripsit.
Melchior Rohaczius, Tur. scholae Eperiesiensis collega,
iuxta interpraetationem Formuláé Concordiae, post scripta
apostolica sincere subscribo.
Stephanus Mollerus, Radacinus, rector scholae saarossianae.
Feras, non culpes, quod mutare non potes. Jordanus
Gergei, Melchior Renner von Cassau.
Aora rcepi aurwv. Joannes Bocatius, nótárius Cassoviensis.
Urbanus Sull, Leutschoviensis.
Michael Clementis, nótárius Leutschoviensis.
Leonhardus Glatz, Bartphensis.
Wolffgangus Seidenschwantz, Sartphensis.
Stephanus Drexler, Eperiensis.
Joannes Planck, Eperiensis.
Andreas Foglary, Cibiniensis.
Balthazar Henrich, Cibiniensis.
Fabianus Weisnerus, Bilicensis, moderno tempore con
cionator Verbi Divini in lingva Germanica apud Cassovienses,
Confessioni huic bona fide, ac in ipsa veritate prout olim
subscripsit, ita etiam subscribit, quam etiam gratia Dei, et
illuminatione Spiritus Sancti usque ad extremum vitae suae professus est. Anno 1605. mensis Junii 6-ta die, manu propria.
(A Magyar Nemzeti Múzeum Fol. Lat. 2078. jelzésű
XVIII.
A gömöri ág. hitv. ev. t i s z t e l e n d ő társaságnak, az 1604. é v i
április 28-diki rozsnyói k o n v e n t j ó n megállapított t ö r v é n y e i .
Articuli venerandi contubernii augustano — evangelici gömöriensis. In publico conventu venerandae fraternitatis Rosnaviae
celebrato, die 28. április, anno post Christum natum MDC1V
unanimi consensu confirmati, existente tunc tempore seniore venerando Thoma Schrottero ecclesiae rosnaviensis evangelicae pastore.
Ordo I .
De m i n i s t r o r u m e c c l e s i a e v o c a t i o n e .
1. Ecclesia ministro carens, usa consilio quorundam
pastorum vicinorum, et maximé domini senioris, vel proximi
consenioris aliquem bonae spei virum ad concionem probe
haben dam invitare debet.
2. Eruditus vir ab aliquo coetu ad concionem probe
habendam invitatus, a seniore vel conseniore propiore permissione petita in loco templi sibi conveniente concionetur,
et sermonis sui quatenus possibile est, quosdam ex pastoribus
a seniore vel conseniore propiore iussis, auscultatores habeat,
secus faciens reiicietur.
3. Qui facta próba, a parochianis loci vacantis, idoneus
censetur, non mox totaliter suscipiatur, sed per quosdam parochianos seniori sistatur; ubi de vita, moribus, pietate, eruditione, ordinatione, et professione exploratio fiat, et legantur,
si quae habet prioris conversationis testimonia, ac sic deinceps potest, cum parochianis convenire de reditibus ecclesiae,
adiuncto uno, vel altero fratre, qui omnia diligenter consignabunt.
4. Dignus habitus ministerio, et nondum initiatus, pro
sacris ordinibus, cum literis commendatoriis a tota fraterni
tate per seniorem expediatur, ut legitime vocati et sponte
currentis (Jerem. X X I I I ) clarum discrimen appareat.
5. Ab ordinatione reversus literas commendati sibi mi
nisterii seniori exhibeat, ibique relinquat, neque ullum sacrum
praeter concionem, priusquam more consveto, solenniter ad
ecclesiam introducatur, peragat, ibique conventio de reditibus
denuo repetatur.
6. Novus ecclesiae minister, dum habetur generalis sy-
nodus, honorifice petat, se ricipi in almám hanc fraternitatem,
ubi subscripto nomine suo, et promissa obedientia, pro incorporatione deponat indecise unum florenum hungaricum in
cistam.
7. Nemo ab ecclesia, ad quam vocatus fűit, repente
discedat, sed ob gratitudinem ad minimum unum annum ex
igat, etiamsi a parochianis eunti pro ordinibus nulluni viaticuni
dátum fuerit, nisi ex consensu et voluntate auditorum id fiat.
8. Ut alius alium supplantet, aut fraude se in parochiam
ingerat, ut hactenus in hac pia fraternitate non auditum fűit,
ita in posterum, sub poena eiectionis prohibitum esto. Fratrum
bene meritorum promotionem omnes adiuvabunt.
9. Adveniens aliunde minister, afferat testimonium; discedens hinc, petat testimonium, pro quo deponat unum florenum
hungaricum.
10. Diaconi a pastoribus suis, cum consensu auditorum
vocentur, et in ecclesia praesentibus auditoribus, per concio
nem probentur, suscepti fideliter officio suo praesint; pasto
ribus suis piam obedientiam praestent, ab iisque pendeant
contenti antiquitus ordinatis stipendiis ; eosdem coram plebeis
non diffament, sed potius bene commendent, et siquid a pas
toribus suis iniuriani acceperint, non coram plebeis, neque
magistratu politico, sed coram seniore et fraternitate exponant.
Ordo I I .
D e d o c t r i n a et s a c r a m e n t i s .
1. Omnes fratres in nostra fraternitate degentes, con
fessionis sint purae Augustanae, doctrinam non fingant novani,
sed eam suis proponant auditoribus, que profeticis et apostolicis scriptis fundatur, et tribus symbolis, Apostolico, Nycaeno,
Athanasiano continetur, secus docentes, neque recipientur,
neque ferentur
2. Quilibet ministrorum habeat et revolvat sacra Biblia,
Formulám Concordiae, Catechesin Lutheri minorem, aliosque
probatos auctores et patres, a vitiosis scriptis abstineant.
3. In concionando nemo suum debet ostentare ingenium
coram simplicibus, nec moveat quaestiones arduas, ubi vero
contingit praesentia eximiorum virorum, ad eos se accomodare
potest.
4. Lectiones Evangeliorum et Epistolarum Dominicalium
et festorum retineantur, quod captui auditorum bene conve-
niant. Tempore Quadragesimali fideliter tractetur Catechesis
cum iuventute, et fiant examina. Diebus Dominicis idem fiat.
5. Baptisandi sunt infantes in templo excepto casu necessitatis, nec propter convivia aut compatres aliunde adhibendos. Baptismus in alteram vel tertiam diem differatur, sine
salutatione vel permissione pastoris.
6. Sacramentum baptismi, quilibet pastor pie et devote
administret, iuxta formám a Christo praescriptam, adhibitis
piis precibus omissis ceremoniis superstitiosis et abrogatis.
7. Baptisteriuni in templo honeste et munde conservetur,
et ad fontem baptismi nullus temolentus pastor aut compater
accedat: polluti manifestis sceleribus, blasfemi. periuri, et qui
Catechismum discere nolunt, a baptismo arceantur.
8. Admonitio fiat ad susceptores, ut suos profilios saepe
admoneant, quomodo pacti in baptismo per Universum vitám
memores esse debeant.
9. Si alicui puer natus fuerit, pater ipse personaliter,
non obstetrix aut vetula, ab ecclesiae ministro baptismum
petat, similiter et compatres et commatres ipse pater invitet,
absente peregre patre, id faciat consangvineus vel vicinus.
10. Ut in ecclesia omnia decenter et ordine fiant obstetricibus administrare sacramentum baptismi, sicut et aliis
omnibus, extra officium conslitutis, prohibitum esto. I . Tim.
I I . I . Cor. XIV. Marc. XVI.
11. Sedulus pastor saepe auditores suos admoneat, ut ad
confessionem, deinde ad sacram synaxim accedant, nec ad
ultimum vitae halitum poenitentiam differant, quia Augustinus
dicit: Poenitentiam seram raro esse veram.
12. In verbis coenae domini nos tuemur simplicem
sententiam ipsorum verborum Christi de vera et reali praesentia et exhibitione veri corporis et sangvinis eius, dignis
et indignis13. Coenae administratio fiat iuxta institutionem Christi,
adhibitis usitatis elementis, pane et vino. Panis azymus, non
communis, nec duplex, communicanti porrigatur.
14. Missa sine communicantibus non celebretur, nec in
administratione sacramentorum alia, quam vulgari lingva utatur,
eaque clare et distinete, ut omnes audire et intelligere possint,
nec supra caput elevetur; canon missae intermittatur, praefatio
ubi potest canatur.
Ordo I I I .
De c e r e m o n i i s et r i t i b u s .
1. Pastor aliunde ad ecclesiam, ad quam vocatus est
veniens, non mutet laudabiles et pias ceremonias, sed eas
retineat: si vero aliquid mutandum esset, id non privato arbitrio, sed cum consensu senioris et ecclesiae faciat.
2. In peragendis sacris utatur sacerdos vestibus ecclesiasticis tam in sacramentorum administratione, quam in con
cionibus adhibendis, et nemo eas abiiciat.
3. Consecrationes impiae aboleantur, ut sunt: aquae,
cerae, candelarum, pernarum, requiratur autem magistratus, ut
circumgestationem crucifixi in die paschae, extructionemignium,
compulsionem campanarum contra tonitrua, et similia pro sua
auctoritate prohibeat, et tollat.
4. Superstitiosa festa et idololatrica fictitiorum sanctorum
abrogetur: recepta autem ab ecclesiis repurgatis in nostra
fraternitate, pie et aequaliter ubique observentur, de his vero
constitutus est certus catalogus.
5. Introductiones puerperarum ad minimum in quatuor
septimanas, idque non superstitiose observentur, ut mortuae
non introducantur, sed vivae admoneantur, ut beneficium agnoscant, et infantes pie educare studeant, convivia puerpe
rarum, ubi non abrogari possunt, tarnen moderate fiant.
6. Tempore quadragesimali reiicimus prophanam cantionem: salve regina, pro qua ante exercitium Catechismi cantetur: salve rex Christe, vel latina propter scholasticos, vel
vernacula lingva.
7. In encaeniis, diebus dominicis et festivis nihil vendatur, nec cibus, nec potus, nec aliae merces, donec sacra in
templo peracta fuerint, contra facientes puniantur.
8 In vespertinis precibus psalmi pie et tractim decantentur; hymni autem, utpote de intercessione sanctorum non
canantur, nisi emendati.
9 Sepultura mortuorum sit honesta; funera piorum, pulsu
campanarum et cantilenis tanquam exuviae spiritus sanctus
deducantur cum honesta pompa, quae omnia sunt recordatio,
et typus tubae Archangeli et resurrectionis mortuorum.
10. Fletus immoderati, vel potius ululatus circa funus
vitentur I . Thess.
Ordo IV.
De s c h o l i s et r e c t o r i b u s e a r u m .
1. Iuxta templum habeatur aedificium scholae propter
iuventutem erudiendam, quae est praecipua et purior pars
ecclesiae.
2. Ubi est pastor ecclesiae, et aedificium scholae, ibi
alatur rector, seu praeceptor puerorum ex deputatis proventibus, quos nemo alius ad se pertrahat.
3 Rector scholae a pastore principaliter suscipiatur, a
quo dum idoneus censetur, postea populo commendetur, et
stipendium constituatur. Subsit autem rector scholae pastori
suo, cum ipse tum collegae et auditores illius, cui reverentiam
et obedientiam debitam, publice et privatim exhibeat, neque
eum coram plebeis iisdem adulando diffamet.
4. Scholae, quia sunt adminicula ministerii, rectores dili
genter adiuvabunt pastores suos, in templo canendo, et subserviendo in aliis rebus, quae autem pastorum sunt propria
officia, ut baptismum administrare, et alia, ab iis totaliter
abstinebunt.
5. In schola dent operám, ut pueros habeant, quos in
literis, pietate, et moribus fideliter informent.
6. Non exerceat rector in schola cauponam, aut mercaturam, nec compotationibus indulgeat, neque nocturnis tempo
ribus discurrat.
7. Rector scholae alicui iniuriam faciens accusetur, non
coram iudice, sed pastore suo, is eum sobrius admoneat, et
castiget, ne amplius faciat, eumque cum adversario suo, quantum fieri potest, in gratiam redigat; sin rector scholae obedire
nolit, accusetur coram seniore.
8. Ut honeste venit, ita honeste discedat rector, non ex
levitate aliqua commotus, sed suo termino completo.
9. Immorigeri, rebelles, fuci, potatores, et S c h o l a s dedecorantes, eiicientur pro merito, pios vero et utiles, tanquam
membra sua fovebit, et promovebit pia fraternitas nostra.
10. Rectores, vocati in synodum, compareant.
Ordo V.
De m a t r i m o n i o et n u p t i i s .
1. Matrimonium liberi contrahant cum parentum voluntate
et consensu, ut autem parentes liberos nequaquam urgere vel
cogere debent ad ingrata coniugia; ita nec debent legitima
8
coniugia impedire, nisi adsint causae graves et probabiles.
Clandestina autem sponsalia absque piorum parentum consensu,
sunt prohibita.
2. Virgini intra annum XV. et iuveni intra XXL sit
prohibitum, quia in coniugio iusta aetas requiritur.
3. Gradus consangvinitatis in quantum fieri potest vitentur, connubia autem intra quartum gradum inclusive prohibeantur, tarn in consangvinetate, quam in affinitate.
4. Novi coniuges ante solennitatem nuptiarum de more
in duabus septimanis proclamentur, propter preces et errores
vitandos; veniant et ad confessionem in octiduo postea, in
qua examinentur, priusquam coenam Domini participent.
5. Copulatio ante promulgatione fieri non debet, nec eadem
nocturnis temporibus, sed horis vespertinarum precum peragatur. Choreae fiant honestae et de die, non ad multam noctem,
idque cum consensu senatus idem.
6. Concubitus illiciti ante nuptias facti, a magistratu
utroque puniantur pubLice, ut ceteri timorem habeant, pietasque, et honestas cum castitate servetur, Nuptiae in Quadragesima non celebrentur, neque in Adventu.
7. Aduiteri, scortatores, desertores, et alii scelerati in
vicinioribus locis non ferantur, et propter talia scelera alibi
eiectos nemo in hac fraternitate suscipiat.
Ordo V I .
D e v i t a d o c t o r u m et a u d i t o r u m .
1. Quilibet fratrum sit intentus in vicinum suum, et si
deprehendit eum peccare aliquid, fraterne intra se et ipsum
admoneat, ut resipiscat, nec eum diffamet coram plebeis; sit
et quilibet intentus in semet ipsum ne alios doceat, et ipse
reprobus fiat, sed sit typus fidelium. Evitet levitates, offendi
cula, lusum filiorum, tesserarum, pyramidum ebrietatem. Eph. V.
2. Pastores suae vocationis opera facientes, non sese
admisceant alienis, nec exerceant mercaturam, alienam vecturam, cauponam, nec in tabernis compotationibus indulgendo
plebeis sese nimis familiäres reddant.
3. Nemo ministrorum falcem in alienam messem mittat,
baptisando, copulando, introducendo sponsas, vel puerperas,
sed si quid fieri oportet, fiat cum legitimi pastoris permissione.
4. Die Epiphaiiiorum pastores cum cruce non circumeant, siquidem est superstitiosum. Pastores autem cum suis
115
ÁG. HITV. E V . ZSINATOK A BÉCSI BÉKE ELŐTT.jj
auditoribus agere debent, ut id, quod debent absque his
ceremoniis persolvant. Idem fiat pro lectione Psalmorum die
parasceves.
5. Pastor ecclesiae gregem suum absque senioris con
sensu deserere non debet, quamvis legitime vocetur.
6. Auditores quoque non habeant potestatem amovendi
pastorem ecclesiae ob quasvis leves causas, verum si doctrina
aut mores sui improbati deprehendantur, seniori significetur,
et sufficientes remotionis causae in synodo afferantur, si qui
vero temerario ausu pastorem extruserint, nulli alii in locum
eius succedere concedetur, nisi digne resipuerint, et cum fra
ternitate in gratiam redierint. Potius autem auditores pastores
suos in honore habeant, et praestent obedientiam in omnibus,
quae ministerium concernunt. Matth. X. Qui vos audit, me
audit. Hebr. XIII. Obedite praepositis vestris.
7. Diebus sabbathi, omissis compotationibus, et clamoauditores se ad cultum divinum praeparent. Éxecrationes
et omnia maledicta interdicantur, inobedientes punianmagistratu seculari carcere, plagis, mulcta, a spirituverbo.
8. Nemo pastori suo publice in concione respondeat
arguenti, nec eum diffamet; reum autem coram seniore, et non
magistratu politico accuset, qui non facile quaerelam in pas
torem admittat.
9. In die Pentecostes reges creare, homines in itinere
sistere, et alia inconcinna prohibita sint; choreas vero ducere
si volunt, fiat requisitione honesta, et consensu utriusque domestici magistratus.
10. Reditus ecclesiastici antiquitus in sustentationem mi
nistrorum ordinati, fideliter porrigi debent, et non abiectitia,
sed meliora relinquant pastoribus suis. Proverb. I I I . De primitiis honora dominum, auditores quoque spontaneum sacrificium,
absque superstitiosis ritibus offerre debent. Hilarem enim
datorem diligit Deus. I I . Cor. IX.
ribus,
dirae,
tur, a
alibus
11. Proventus etiam non debent imminuiab ipsis pasto
ribus, ne fures bonorum ecclesiasticorum, et depraedatores
suorum successorum habeantur, sub poena remotionis.
12. Quilibet sit loco suae parochiae contentus, et non
inserviet alienae vacanti, neque cum parochianis vacantis
ecclesiae conveniat, nisi senioris et fraternitatis permissione
accepta.
13. In locum discedentis nemo succedat, donec priori
«•
honeste et plenarie satisfactum fuerit, alioquin vocatio nihil
valebit.
14. Coloni citati ad convocationem veniant sub mulcta.
Ordo V I I .
De s y n o d o et m a g i s t r a t u .
1. Senior, celebraturus generalem congregationem, duabus
septimanis ante per literas currentes promulgare debet. Capita
actionum si utile videbitur assignet, strenue et pro officio
mandet, ut quisque compareat; si quis autem contumaciter
emanserit, mulctabitur tribus norenis hungaricis.
2. Literas convocatorias nemo diu detineat, sed assignato
tempore, celeriter ad vicinum suum transferendas curet.
3. Tempore convocationis, unusquisque pastorum dicta
hora adsit sub poena unius floreni hungarici.
4. Quilibet fratrum bis in anno deponat in aerarium fra
ternitatis 12. denarios.
5. Omnes solutiones et mulctae pro festő sancti Georgii
persolvantur plenarie.
6. Si pastor quenquam offenderit, non accusetur coram
seculari magistratu, sed ad seniorem deferatur. Si vero plebeius pastori fecerit iniurias, prius coram iudice sui loci accu
setur, ut pro offensis pastori satisfiat; sin minus res ad se
niorem deferatur.
7. Domini terrestres nullám vim habent in pastorem,
quamdiu recte docet, si quid habent contra pastorem, eum
deferant seniori.
8. Mulctae, et quae proveniunt qualicunque ratione serventur iuxta consignationem apud fideles manus senioris, si
quid exposuerit nomine fraternitatis debet rationem reddere
exacto anno, circa diem sancti Georgii. ubi etiam exhibebit,
ea omnia, quae in publica cista sibi sunt concredita.
9. Quolibet anno circiter Georgii festum senior suum
resignare debet officium, ut fratribus sit libera potestas, consulto ordine creandi alium.
Finis.
Hos articulos Anno 1604. die 28. Április in Generali
conventu Rosnaviae celebrato, non tantum ore, sed etiam
calamo publica fide confirmarunt viri sequentes hoc ordine:
Thomas Schrötter, pastor ecclesiae Rosnaviensis tunc
senior mox officium resignaturus propria manu subscripsit.
Georgius Fabritius, pastor Alnoviensis et consenior primus.
Andreas Fabritius, pastor Csetnekiensis et consenior secundus.
Sigismundus Petschelius, pastor ecclesiae Topschensis et
primus assessor, nunc vero recens senior creatus.
Emericus Christian, pastor ecclesiae Revuczensis et tunc
assessor secundus.
Petrus Sextus Szlabossoviensis, pastor ecclesiae olachpatakiensis et nótárius almae fraternitatis.
Stephanus Herennius, pastor ecclesiae koeviensis, orator
almae fraternitatis.
Venceslaus Astronomi, pastor ecclesiae Ochtinensis tunc
assessor secundus.
Mattheus Roschkovicius Lutiliensis, pastor ecclesiae Ratkoviensis.
Mattheus Sculteti, diaconus Alnoviensis.
Petrus Labossius Muranensis, diaconus Rosnaviensis.
Christophorus Martini Teutolipcsensis, pastor ecclesiae
Schüveticensis.
Christophorus Floriani, minister ecclesiae Dei in Getzel.
Georgius Albini, pastor ecclesiae Dei, in Magna-Poloma.
Nicolaus Bisztricenus, minister ecclesiae Badikfalvensis.
Nicolaus Zanbek, Bohemus pastor ecclesiae Christi in
Szlana inferiori manu propria.
Balthazár Bubenkius D. pastor ecclesiae Ribniczensis.
Christophorus Radlerus, Fristadiensis, pastor ecclesiae
superioris Szlanae.
Andreas Alitis, Brizmensis, diaconus Szitnicensis ecclesiae.
Georgius Tyrotarichius ecclesiae Rostariensis indignus
minister.
{Megvan a Magyar Nemzeti Múzeumban 1140. Quart.
Lat. és 2059. Fol. Lat. 3. alatt. Jelen közlemény leírásánál
ezen két variáns lectiót használtam.)
Közli
Thúry
Etele,
reform, theol. tanár.
SOMOGYI PÉTER NAPLÓJA.
1
(1557—1558.)
„Libellus Contribulationis de Sellyensium Captivitate, ad
celeberrimum D. Senatum Posoniensem, populumque Uni
versum missus."
Posonii in Vinculis Archiepiscopi Strigoniensis
conscriptus mense Decembri,
a Petro Simigino Captivo
in Domino
Anno 1557.
Carmen gratiarum actionis ad Christum nostrum servatorem pro liberato e vinculis, praestantis doctrinae et verae,
constantisque pietate viro D. Petro Somogiensi Pannonico
Sapphic: Hendecasylla:
En tibi grates resonanti voce
Praedico, causa bonitatis usque
Huius immensae, Deus o perennis
Omnipotensque.
1
E becses okirat Somogyi Péter vágseUyei tanító sajátkezű fel
jegyzéseit tartalmazza azon élményeiről, a melyeket Oláh Miklós esztergomi
érsek rabságában szenvedett. Tekintettel arra, hogy a protestantismusnak
első rendszeres üldözését a hierarchia nevében Oláh Miklós kezdette meg,
ez okmány, mint közvetlen koronatanutói eredő feljegyzés, azon kor meg
értésére elsőrangú forrásunk. A kézirat a pozsonyi ev. főiskola tulajdona.
Hogyan került ide ? k i tudná manapság megmondani. Csak 1805 óta, hogy
könyvtárunkban van, tudjuk a sorsát, a címlapra feljegyzett következő
sorokból: „Libellum hunc ab ipso in vinculis Archi-Episcopalibus gemente
auctore, manu propria conscriptum, oppodo memorabilem, bibliothecae
Ev. Posoniensi intulit Daniel Crudi, Eccl. Posoniensis V. D. M. et
Districtus Cis-Danubiani superintendens. Anno 1805 mense Aug." E kéz
irat alapján írtam meg 1891-ben „Somogyi Péter fogsága" c. tanulmányo
mat, a mely alkalommal néhány levelet is közöltem a kéziratból, függelék
képen. E leveleket itt mellőzni fogom, csupán utalni fogok reájok a
megfelelő helyeken. S. L .
Namque cunctorum geris ipse curam
Qui fide te rectificanti, amore
Ut jubes puro celebrant ab imo
Pectoris aestu.
Ac iniquorum reprimis potenti
Dextera tandem fremitus, fidelem
Qui gregem dire cruciant, vorare
Faucibus instant.
Sic Petrum nuper gravibus probatum
In fide vera liberas procellis
Vincla rupisti Satanae svasu
Nexa forocis.
Quam diu volvet Simois liquorem
Infretum, Christo duce nos secura
Findimus puppi mare spernimusque
Murmura cauri
0 Dei salve reverenda proles
Tu decus nostrum reparator aevi
Lucis, et rarum columen poli nos
Culmine sistas.
M. Georgius
Psophus Tubingensis.
1
2
Carmen in Nicolaum Olah Archiepiscopum Strigoniensem.
Magni parens Christi miseros qui perdere quaeris
Audi quae tibi nunc pro bonitate fero
Non dignus namque es, qui multo tempore dives,
Sed mortis partes saeva pericla male.
Tu populus Domini vinclis constringis iniquis
In caveas trudis qui pia verba canunt,
1
Ez ajánlóvers után következik Beythe István levele Somogyi
Péterhez, kéziratának kiadása ügyében; majd ugyancsak Beythónek egy
emlékverse „Deploratio misserimi status mortalium" címen 7 distichonban;
— majd Beythe István előszava az olvasóhoz (1. „Somogyi P. fogsága"
függelék I . I I . I I I . sz.,) a miből, valamint Somogyi Péternek magának az
olvasóhoz intézett s alább említendő előszavából kitűnik, hogy szerzőnk
kéziratát k i akarta nyomatni. Hogy e szándéka mi okon tört meg, nem
tudjuk.
Beythe Istvántól. Erre mutat a „Carmen" szót megelőző „ejusdem"
szó, a mely Beythére utal vissza.
2
Pro pietate Dei dicis te cuncta patrare
Cum solus novit quod malefacta tua.
Non te deberem vanis agitare procellis
Ista tarnen dabimus debita scripta tibi:
Te tua fucatae pietatis glória perdat
Pluto dives opum det tibi regna sua.
Iudex ut veniet cum Justus cernere causas
Terrigenum; nomen non sit in ore tuam,
Nec surgat corpus cum justis clarificatum
Sordida tunc etiam canities tua sit,
Tunc Baculo gressus sustentes, tardaque lábra
Submoveas deílens impia gesta tua,
In mentem veniat tibi tunc quod perdere sanctos
Cura tibi fuerit; et lapidare pios,
Daemon et ipse suo cum dogmate proximus adsit
Mox manes rapiat tartara coeca tuos.
1
Carmen in potentes huius saeculi.
Qui C o l i t i s terras, superos curate triumphos,
Gloria nam mundi transit ut unda fluens,
Multos conspexi dum terras incoluere
Quod vitám mundi praeposuere polo
Sed post, trans vitám mala glória párta laboré
Corruit: et gnatis impia párta fűit.
Quaeratis potius coelestis praemia vitae
Et vitám mundi ducite rite piam
Sic nati vestri regnabunt tempóra longa
Nati natorum gaudia vestra ferent.
Praesul at immitis spurios solos habeat cum
Nec e conjugio pignora chara Dei
Quid curat post hanc vitám, modo sit sibi merces
In vita misera, caetera Pluto regat.
Ad Inclytum Simul ac prudentissimum D. Magistratum
Posoniensem, populumque Universum hendecassylabum carmen.
Si quid pro meritis tuis Senatus
Claris, haec tenuis valet Minerva,
1
Ugyancsak Beythe Istvántól („ejusdem")
Szerzője megnevezve nincs, de úgy tartalmánál mint a következő
ajánlólevéllel való kapcsolatánál fogva kétségkívül e vers már Somogyi
tól való.
2
Oppressi, ac squalido loco retrusi:
Decantare piacet tuo favore
Maecenas, Veterum genus beatum.
Sed nostrae resonant prius Camenae,
Immensas, placidas grates Tonanti,
Qui coelos, homines, creat volucres,
Et pisces, validos, feras feroces,
Qui terram, maria régens Olympum,
Et cunctas Animas virűm, brutorum :
Hic dulces misero dedit Penates
Vexatoque fame, siti diurna,
Indulsit superűm Sátor sub alto,
Extendens duplices manus Polorum.
Ac vincto juveni sonat benigne:
In me Nate tuam fidem repone
In me spem solidam tene repostam,
Non te conficiet dolor pudorque
Nec mundus feriet rapax voraxque
Nec falsi Satanae metus dolusque,
Qui trusos Baratro pie reducam
Ac morti rapide datos levabo.
En vobis celebres patres libellus
Quem dat Pieridűm chorus dicatus
Descriptum tumidis minis tumultu;
Hic dicet varios dolos virorum,
Ac vulgi facilem metum, furorem,
Quodque instar calami levis movetur,
Quem vires Zephiri sibi reflectunt.
Hic duros Animos viri potentis
Qui passim crucians Dei ministros,
Ferratis pedibus dómat catasta:
Non cano, Juveni favet Symista
Summus, sed gemitu suo retorquet,
Hic quid Captivitas, gelu, quid Aestus,
Quid victus tenuis, Cibi voluptas,
Quid mus, somniferi glires, putredo,
Morbus, pernicies, febris, dolorque,
Et mutata salus cibo negato,
Hic dicet Stabilem fidem piorum
Qui vinctos adeunt fratres subinde
Expensisque juvant suis benigne.
Eia, pande tuas pias Senatus
portás: ac piacidé fave libello,
Quam dant Castalidűm novem Sorores
Emissum gelidis locis, opacis:
Hinc defende tuum Petrum benigne,
Ut vobis faveat sator Deorum,
Maecenas validis tuis pro Ausis
Ac Natos dociles, pios Nepotes,
prestet, Cuncta tibi tueque plebi,
mentem christicolam, fidem salubrem,
Corpus pervalidum, fidem salubrem
Frumentique adipem, merum lyaei
Ac fructus varios, famem domantes;
te nobis teneat Deus perhenne,
Post vitamque locet Polo Supremo.
1
Libellus Contribulationis De Sellyensium Captivitate
Ad
Celeberrimum D. Senatum Posoniensem,
Auspicatur.
populumque Universum
Praeclare illi quidem vetusti gentium philosophi, Senatus
Amplissime, videntur suis posteris quodam oracula philosophica
divinasse, ac velut per manus ad suos derivasse, quibus etiam
ipsa piorum Ecclesia, tanquam quibusdam Adiaphoris haud
temere utitur.
Quäle est illud frequens Axioma, vir bonus haud quaquam virum bonum odio prosequitur, neque tellus quicquam
peius ingrato protulit homine, apud quem nulla gratia est
diuturna.
Verum longe exceilentius ipsa veritas nos edocet, cum
non tantum more prophanorum hominum velit nos bonis benefacere et malis Contraria. Quae quis piorum longo spatio inter
se dissidere non videt, et quasi ex diametro pugnare. Si ad
illam celestem conferantur phiam contemplandam, quae jubet
nos malis perinde ut bonis benefacere, inimicosque pro Amicis
habendos esse.
Nam propter haec duntaxat, non propter illa, nos divina
oracula. vere felices pronunciant. Etsi enim in hac praesenti
vita, omnibus aerumniis vel inviti subjiciamur, novit tarnen
subinde illa divina et inclyta virtus suos ineffabili modo vel
de medio mortis eripere.
Expertus enim sum reipsa Anno superiori, non equidem
1
Ezután következik S. P. ajánló levele a pozsonyi tanácshoz, a
mely alatt á l l : „Datum ex Arce Apostolica mense Decembri. 1557. V.
ampl. d. dd tissimus Petrus Simiginus captivus Apud Archiepiscopum
Strigoniensem (Lásd az egészet „S. P. fogsága" függelék IV. sz. a.).
exiguo corporis detrimento nomine denique ac fama, manifestis
exposita ludibriis, hinc illinc misere iniquis protelatus verbis,
comitiis laceratus, irrisus, multisque injuriis affectus. Neque
tarnen sic undique sauciatus (Laudetur Creator) deductus sum
ab animi proposito, idque Tyrnavia Preside Nicolao Olah
Archiepo. Strigonien.
Cum nimirum Anno Superiori 1556 more illorum Natalitia Christi peragerentur, unde divina favente gratia liberatus
fui, quae mihi fere in extrema succurrit necessitate. Nam alioquin
Captivitas ipsa presagiebat vincula durissima, juxta quorundam
Aulicorum sententiam, loco tormentorum obscurissimo, visu
difficili, auditu difiiciliori, reditu vero difiicilimo. Verum longe
secus ex divina Providentia, consilia eorum successere, nam
Preside recedente una cum suis manumissus fui ad propria.
Primum Capiiulum.
Sed nunc rursus proh infelix, incidi in casses diu mihi
extensos, involutusque sum laqueo, quem mihi absconderant
iniqui. Quibus autem technis diabolicis simus circumventi, ut
hanc duram pateremur captivitatem, paulo altius repetendum
duxi, commonendorum Amicorum nostrorum causa; ne et ipsi,
quasi inprovidi, in hanc, vel similia hinc tormenta incidant.
Felix, qui aliena pericula seit prohibere
incautus proprio erimine doctus erit.
Siquidem provisa jacula (ut ajunt) minus feriunt, nec
Semper Amicus, qui blande loquitur, nec semper inimicus,
qui durius corrigit, habendus est. Assidueque mecum illám
gnomen, quasi pro oraculo Delphico circumgerebam:
An nescis longas Regibus esse manus.
Labentibus itaque, suo motu naturali, nonnullis mensibus,
resedi in loco priori nomine Sellye, ad fluenta nemorosa Wagh
sito, ubi juxta vocationem scholasticam pueros fldei meae commissos in arte literaria juxta datam gratiam dei exercebam,
tum alia, quae ad bene beateque vivendum spectant. Quo
non tarn solvendi praemium, quam raritas docendi pellexerat,
misertus scholasticae barbariei, quae passim plus satis grassabatur, neglectis interdum, propter turcicam tyrannidem, optimis
liberalibus studiis.
Cum igitur post ferias paschae Baltasar Goztony, cubicularius Archiepi Strigonien ex improviso adesset, jubet me
bono esse animo alioquin perterritum, quaeque laeta ac pro-
spera predicans, quibus non parum Animatus caepi securius,
ut prius, in meo pergere officio. At infelix ignorabam occultas
in corde latitare insidias, similes crocodyli lachrymis, propinando merum virus sub melle suavi: hypocrisim pro simulata
charitate, quo recedente inbrevi, mansi in loco priori, tractans
ut prius scholastica officia.
Factum est igitur, ut de more solito in horto diligentius
circa horti culturam laborarem, protinus adest nunctius vicini,
quo aversitus sum ad Casparum Kermendinum, ac Balthasarum
Ooztony, autores nostrae captivitatis sagacissimos. Hic quidem
brevioris staturae, humilis gressu, bárba rarus, facie sub paliidus.
Ille vero alter immensae proceritatis, canus capite ac vultu
submutabili.
Quos ubi accederem, de repenta ad parochiam divertant,
ubi simul consedentes cum parocho Andrea nomine, intra exiguas horas jubet Kermendi me inter sedendum lras conscribere ad Keer oppidum suo procuratori domestico, quibus
exaratis breviter, apud se retinuit lras.
Hinc Kermendi ac Goztony pergunt hortum parrochi
visitare, si quid forte novi illis inter deambulandum occurrat,
quo magis eorum occultaretur facinus. Cum autem ventum
fuisset ad hortum scholae, sub umbram cucurbitaruni amenissimam consistentes colloquuntur ac mirantur tamquam rem
novam, undique pendulas cucurbitulas, ex quibus jubet Ker
mendi decerpi nonnullas, quasi missurus (si diis piacet) pro
novitate Tyrnaviam suae conjugi.
Secundum Capihdum.
Decerptis igitur plus quam jusserat de recentibus cucurbiculis, solus ad eos defero, comitatus uno puero scholari,
cuius adhuc nobilis pr egregius miles, in nova arce equitando
méret, inquirens eos in diversorio, ac multum percunctatus ubinam sint, diligenter inquiro. Dum igitur exiguum temporis eos
praestolarer, actutum Franciscus Zentpaly officiaiis oppidi Sellye
forte prospectans per domus suae fenestras, alloquitur me. Ipse
vero reliquens munus hortense in diversorio una cum puero
scholari, protinus eo accurri, ignarus illorum doli consiliorumque.
Cum igitur Ascenderem in domum Superiorem Aestivam,
en omnes tres smiul congregatos et tamquam conspiratos in
nostram futuram perniciem reperi. Quibus Salutem de more
precatus inter colloquendum jussus sum assidere, id quod
recusavi. Exiguo igitur vix transacto tempore en conspicio
meum Adventare parrochum. Andreám nomine, una cum Casparo Faczan, judice in temporis eiusdem oppidi Sellye: qui
jussus assedit. Hinc diligenter percunctatur officialis, num
Michael presbyter Hadán adsit, incola similiter eiusdem oppidi
Sellye, qui forte per id temporis vacans ab officio docendi
domi suae conversabatur, occupatus circa frequentem horti
culturam. Misso igitur Judice ad eum protinus comparuit:
jussusque assedit proxime meo parrocho. Hic siquidem erat
quantum ad Staturam habitus virilis roboris, justae proceritatis,
Capitosus, abundans capillis hirsutis, bárba plixa, Regali per
sona, piacidus vultu ac sub paliidus facie, aeque verbosus ac
disertus. Hic ab adulescentia usque semp (törlés) in transylvania versatus fűit in consortio doctissimorum virorum, in
Religione purissima, inter homines tum pios tum vero civiles.
Cum igitur ad aetatem virilem paulo propius accessisset, sacris
ordinibus iniciatus est ac in ministrum ecclesiae publice subordinatus, ubique docuit, Baptizavit, Caeteraque sacramenta rite
omnibus Administravit, sine sexus differencia. Alter vero Andreas
nomine, homuncio brevissimae staturae, Bárba prolixa, exorcista
ut perhiberetur contra Cacodaemones, verbosior quam doctior,
vehementior quam fortior. Hic Anno 1555 in oppido Szerdahel
In insula czallóköz apelláta, suas decantaverat primitias. Unde
vocatus ad parrochiam De Sellye, in ministrum eligitur eccle
siae, in Spacio integri Anni. vel paulo plus, bene in Religionis
negotio cursitabat. Verum tarnen tempore persecutionis Posonii,
proh scelus, uterque eorum, quemadmodum jam passim decantatur, impijsime palinodiam recantavit.
Hi nimirum magis timentes corporis temporalem quam
animae perpetuam Captivitatem, magisque Amplectentur regnum
Mundi labile quam Immortalem beatorum vitam, de quibus
recte Illud :
Ut redimas corpus, ferrum patieris et ignem,
Utque animam serves: vix tibi cura subest.
Tertium Capitulum.
Convocatis itaque nobis tribus intra Aedes Szentpáli in
conspectum officialium, protinus literae Archiepi nobis obijciuntur Mandatoriae, sub pena capitali, Amissioneque omnium
bonorum civium. Quibus perlectis mox exhorrescimus ad con
spectum tarn duri ingratique dedicti, lingua vix faucibus hesitat,
tybiae titubant, Cor vero instar folij trepidat. Officiales vero
subinde firmissime Imperitant Judici, ut sine mora, jam jam
adsint Rhedae cum suis necessariis. Iudex autem perculsus
tam duro Archiepi Mandato, huc illuc semicano Capite cursitat,
ordinaturus sibi commissae, ne qua mora intercipiat nostram
transicionem. Nos vero infelices ubi omnia dura cernimus nobisque ingrata et nimium adversantia, tamquam desperabundi
nostrarura rerum, fixis humi oculis, tacite susperamus ac gemimus, omnem nostram sortem deo tute committimus, ne nos in
haec mala detrusos deserat, quin potius Iter nostram prosperare dignetur, oramus sedulo.
Vertente itaque sole ad occasum, cum Rure passis Coloni
redirent ad sua propria, rogamus veniam supplices ab officialibus, ut liceat nobis pace eorum res nostras domesticas singulis
coordinare, cum certo sciamus, jam nos minimé nostri, sed
Ulorum Juris futuros.
Illi vero contra lapides (ut aiunt) loquuntur intonantes,
nunc temporis non esse rationem res domesticas ordinandi sed
potius abeundi. Ubi cum nil fides vel pietas apud hos efficeret,
imo suspecta haberetur, dimissi jam tandem sumus, mediante
fide jussoribus, judice ac juratis, in quorum presentia, instanti
festinationi, res nostras charissimas, ah satis incomposite
deseruimus.
His itaque tumultuose peractis, ingruit serus vesper, ubidenuo oritur nova exigua consultatio ac vehemens verborum
pugna inter officiales, judices ac juratos. Illi instant urgentes
mandato Archiepi, ut apud judices per noctem simus sub
custodia civili, hi rursus necquiquam imprimis repugnantes,
obsequuntur tandem fracti minis durissimis Archiepi.
Nos itaque deducti ad officialis Aedes, sub custodia civili
ibi noctu substrato feno cubavimus. Cum igitur vix medium
noctis transigeretur, ac omnia in noctis profundo silentio quiescerent, lunaqua undiquaque in suprema Regioné Acris luceret,
juxta suum motum naturalem, extemplo tres resonantes adfuere
Rhedae, quibus conscensis, separamur ab invicem, sedentes
inter judices ac juratos, sicque triste Iter ab oppido Sellye
solvimus, Illi precedendo, nos vero subsequendo, Recta usque
Posonium ascendimus, ubique in itinere velocissimo tendentes
cursu, formidinis gratia.
Quartum capitulum.
Ubi vero Posonium appullimus fere hora meridici, ducimur
in diversorium non procul a curia Archiepiscopali, Kermendi
autem ac Goztony curiam ingrediuntur archiepi, visuri num
mensa sit remota, quidve summus agat Presul, omnia percunc-
tantur diligenter. Egressus tandem post exiguas horas Kermendi,
jubet nos una cum judice, juratisque ingredi. Nos vero ingressi
tremebundi Curiam praesidis, separamur ab invicem longe
intervallo. Illi quidem in diversorium demisso humi revertuntur,
nos contra in dura conjicimur vincula, maesta facie, cum
maximo Spectantium ludibrio, ac quorundam Epicureorum
Applausu.
Instante vero vespere, ducimur per Carceris custodem,
ah contumeliosi, despecti, in abditum, squalidum ac olentem
instar averni carcerem. Turca catenatus precedit, visu difficilis, vultu horrendus, caeteraque monstrum hominis. Hunc
proxime duo nostri ministri, constricti instar jumentorum, subsequuntur, quos et ipse cominus tardo insequor gressu. Distrahentibus itaque nobis sic misere intereundum, en Archiepiscopus
demisso cano capite circumspectat ad placitum, late patulis
undique fenestris, in nostram perpetuam contumeliam, pars
vero spectantium Aulicorum fixa in Cancellis haerens, contemplatur similiter nostrum aprobrium.
Nos vero . . . Repleti memore tendimus ad sedes tenebrarum infimas, eoque intrusi, inter Vermes, aliasque infinitas
pernicies terrestres mansimus pervigiles usque in sequentem
lucem. Maceratis igitur in Apostolica Arce, aliquandiu nimia . . .
sitique, intra paucos tandem dies conveniunt in Archiepi Regiam, preside ipso primate epi(scopi), propositi, doctores
theologici, canonici, viri religiosi, tum Posonienses, tum vero
Tyrnavienses, aliique ecclesiastici et nonnulli Aulicorum optimates. Convenientibus igitur principibus sacerdotum in unum
ex aedicto Praesidis,-Ac sic consultantibus simul in nostram
futuram calamitatem, primus omnium nostrorum Michael Hadán
evocatur ad examen theologicum, quo examinato, longa intercapedine a nobis separatur in domum pistorum. Hunc proxime
subsequitur Andreas parochus de Sellye, qui similiter examinatus in di ver sum a priori mittitur locum, nimirum in granarium.
Postremo vero ipse, tamquam scholasticae sectae infimus
imitátor omnium novissime extrahor, ignarus ordinis sacerdocii
ac juris ecclesiasticae (sic) quamvis prius omne negotium tutus
meo commiserim parocho, tamquam domino servus. quem
sperabam, cuncta rite ordinaturum negocia. Sed improvisa
fefellit opinio. Cum igitur in compedibus prodirem resonantibus,
mox compulsus sum ad dandum sacramentum, idque per invocationem Deiparae Virginis ac cacterorum sanctorum sanctarumque virginum, quod cum divino Adjutore recusarem, Alii
objiciunt jusjurandum Ipsius Salvatoris, Amen, Amen dico
vobis, alii interdum exemplum perjurii nostrorum ministrorum
Captivorum, ut qui per divorum vota juraverint, quibus paucis
aio: nos habere preceptum Evangelicum a nostro preceptore
traditum: Quod nos vetat omnino jurare per coelum, per
terram, nedűm per divos. Adhuc illis vehementius instantibus,
tanquam multi contra unicum, docti contra indoctum, senes
contra juvenem et quasi patres Antiqui contra filium exprobrant, quis tu es, aut qualis ? Num major aut doctior tuis concaptivis presbyteris ? qui populum docent, baptizant, caeteraque
Sacramenta administrant ? Ad haec rursus breviter: Scriptum
est in evangelicis literis, nolite jurare, sed sit vester sermo
est est, non non. Dum igitur sie multum frustraque conarentur
in suam pertrahere sententiam, vel minis, vel exemplis, tandem
quasi ultro juxta conscientiae testimonium, do sacramentum
in nomine sanctae triadis, quo jam olim insignatus eram, juxta
ritum sacrosanti baptismatis. Reliquae vero questiones paulo
post ordine subjicientur.
Quintum capitulum.
Peractis igitur satis tumultuose questionibus rursus solusmet
destinor in carcerem, tanquam purus haereticus ac dignus Vulcani cineribus, ut illi passim jactitant voce stentorea. Sacerdotes vero nostri liberati (si diis placet) ac separati a me,
singulis diebus inter Aulicos conversantur, tanquam voti compotes, reque bene gesta, adversantur mihi tanquam ignoto,
rarissime ac fere nunquam adeuntes me incarceratum, vel
saltem colloquendi nedum consolandi gratia, adeo praeterea
degeneres meorum vineulorum, ut vix postea mihi amplius vel
vox illorum audita sit.
Itaque paucis post diebus Archiepiscopus Tyrnaviam
proficiscitur cum suo satellitio, ubi dum intra quasdam septimanas moram protraheret, posonii nostri ministri publice ex
monachorum Ambone, ad populum impiismam palinodiam recantant, qui mihi post illam duram Confessionem, immo detestandam Apostasim, amplius non aparuere, quorum horrendum
scelus, multis suspiriis, dies et noctes, mecum defleo. Cum
igitur sie tractati nostri ministri Tyrnaviam deducerentur, Petro
paulino preposito procuratore indagacissimo, qui eadem die
dominica accedens me circa carcerem, instat sollicite, colloquitur per carceris Cancellos, movens omnem (ut dicitur)
contra me lapidem, ut si velim manumitti, oportebit me per
omnia nostrorum presbyterorum scandalosa insequi vestigia,
obiterque gratias agebat, quod deviantes miserrimi sacrifficuli
jam tandem emerserint ex tantis erroribus, ad sanam Evan
gelii lucem, ac veram Catholicae ecclesiae traditionem.
His et similibus illecebris mirifice instat, sollicitat nunc
mitius nunc asperius intonans, num et ipse recognoscens (ut
paulinus dicebat) meum errorem, velim illorum subscribere
sententiae, ut sic liberatus una cum nostris ministris manumissus fiam. Cui paucis, absit domine pauline, ut quicquam
vel tantillum audeam contra evangelicam professionem mutire,
ne dum pejerare, quibus auditis indignabundus paulinus ex
abrupto intonans ait, at ego rursus in veritate tibi dico, hic
putrescas in squalido carcere, inter vermes, fame, siti et aliis
calamitatibus. 0 Scythicam Contionem: hoc dicto Tyrnaviam
deduxit ministros. Hi nimirum meam causam, Deus opt: max:
illorum misereatur, supra modum agravarunt tanto scandalo,
talique perjurio, quos tarnen ex animo desiderabam meminisse,
unde ceciderint et opera priora per veram metaniam (sic)
agere, alias facilis est ad infima tartara lapsus, cum perpetuo
interitu.
Eia igitur, nos qui prius unum et idem sapiebamus,
quorum cor unum, idem et animus erat, inter nos quam repente
impium oritur scisma, ut non tarn corpore quam Animo et Con
fessione Evangelicae Veritatis longe lateque separemur ab
invicem, nescio quo malo distracti genio.
Ne quis igitur o lector ita securus sibi blandiatur, quin
aliquando vel de repente, preter opinionem possit labi, et qui
videtur sibi stare videat ne protinus cadat. Multa sunt enim
exempla horrenda, vel auditu, ne dum facto digna, quo Justus
Iudex in novissima resurrectione dijudicet.
Sextum capitulum.
Hac nimirum conditione dimissis vel potius amissis nostris
miserrimis presbyteris, proh infelix, iterum detrudor solitarius
ad tormenti locum, in tenebras exteriores, inter vermes et
alias pestes ergasterii, ubi per nox ac per dies conversabar.
Addito praeterea severo Aedicto Archiepi, nequis hominum
me vel juvandi vel solandi gratia accederit, victum praeterea
apposuit mane et vesperi binas sati tortulas curiales potumque
insipidae aquae ad compescendam longam inediam. His dum
vix misere vitam sustento, intra paucas septimanas, vix adversam, jam lanquescenti corpuscula valetudinem, propter
diuturnam famemque sitimque, aliaque infinita detrimenta,
0 tempóra, o mores, heu prisca fides, victa jacet alma spes,
attamen
Vivere spe vidi qui moriturus erat,
Spes fovet: haec voluit vitam preferre dolori
Nec sinit in morte spes vacillare pios.
Verum hic quoque Deus et pater Dni nostri Jesu Chri
misericorditer recordatus est mei, quem nil arcani praeterit,
quique omnia Cordis secreta perlustrat, nobisque merito exprobrat illud
Quo fugis ah demens, quascunque accesseris horas
Sub me tutus eris, bene jam sperare licebit.
Unde divina miseratione fratres nostri vere christiani, tum
Posonienses, tum etiam Alii complurimi Peregrinorum, neglecto
Praesidis Aedicto, atque aulicorum minis, indies me usque ad
carcerem accedebant, animo imperterrito, partim sua pia juvandi
gratia, partim vero recreandi, per quos Deus opt: max : quaeque necessaria mihi in carcerem suppeditabat, idque largissime,
perinde ut olim illi piloso Heliae Thesbitae ad fluenta Charit
celanti per cornum, ac indigam omnium rerum viduam sarephtanam mulierculam. Alii vero piorum per carceris cancellos
gemebundis intuentes oculis, parate ad plangendum, multa et
intima Cordis affectu ducebant suspiria, miserti, quod tantopere
membra Christi vexet Sathanas per sua Organa. Alii item
fratrum saepiuscule intra carcerem usque me accedentes, victum ac potum abunde secum deferebant, qui intra aliquot
horas in opaco ergastulo pie mecum conferebant de regno
Dei, omnia Christiana officia erga me pie declarantes.
Post super venit D. Caspar, doctor medicináé Illustrissimi principis Thomae Nadasdy, palatini regni hungariae, quasi
aliter noster Maecenas, qui saepe accedens me per carceris
cancellos tam pia eruditione exhortabatur, tum vero suis piis
liberaliter providebat expensis.
Hic apud Archiepiscopum multum viriliter pro mea eliberatione laboravit, juxta praeceptum evangelicum.
Huic D. Christophorus Harumpreisther patrícius posoniensis, vir tum eruditione clarus, tum vero pietate christiana
insignis, multa liberaliter in me contulit benefacta, motus pio
Dei zelo, qui personali saepissime presentia me accedens,
mirifice solabatur suis partim dictis amicis, partim vero scriptis
consolatoriis, simulque porrectis pecuniis a me recedebat.
Novissime vero omnium Senatus Posoniensis, tum sanctis
legibus inclytus, tum vero claro nomine ubique celeberrimus,
ac supra celsa sydera notus, benignissime suis piis procu-
rabat expensis, suaque excellenti authoritate unice protegebat.
Haec igitur cuncta in me collata benigna officia. Deus
opt: max: omnibus Benignissimis patronis olim pie Recompenset, id unice ílagito.
Ultimum capitulum.
Cum igitur jussu Archiep. tam deplorando in vinculis
agerentur, in singulis fere necessitatibus, nec tarnen sic quo
que commoveretur, accessit ad hanc miserandam calamitatem
aliud malum.
Nam emissis quibusdam Canonicis Tyrnaviensibus per
Archiepiscopum ad oppidum Sellye, jussit omnes libros de
sacris funditus evolvere, per singula vascula, juxtaque suum
placitum Tyrnaviam deferre. Insuper unum vasculum refertissimum selectissimis libris ablatum est. Breviter, amissa omnia
bona longo tempore párta. Multaque pecunia comparata.
Huc accedit aliud incommodum, nimirum scholarium conventio, qui a parentibus ex diversis adducti locis fuerant causa
discendi, verum me captivo abducto, quisque eorum ad suos
proprios, rediit Lares. Sicque frustratus sum omni didactro.
Porro hae tot tantaeque afflictiones diuturnae; simul et
jactura charorum librorum o lector (omissis interdum diversis
hortorum bonis ac multis domesticis altilibus) non tanti sunt
aestimanda, quanti cura nostrae salutis ac verae Evangelicae
Veritatis Confessio. Inquam usque ad finem illesum immatumque vel latum unquem, conservari, a deo op: max : assidue
imploro, intereuntibus piorum fratrum sedulis praecibus. Nam
insidiae Satanae undiquaque me invadunt: nunc blandis alliciunt verbis, tamquam fucatae Syrenum voces, nunc duris
insultant minis, tamquam saeva tigris raptis catullis huc illuc
furit, iilinc videó omnes inferorum portás contra me invalescere,
machinantes proh sancte Sebaoth conceptam fidei scyntillam
extinquere densissima tenebrarum caligine, verum ardentius.
Orandum est ut sit mens sana in corpore sano,
Sint procul a nobis tela doli Satanae.
Et si autem favore quorundam aulicorum eductus eram
e carcere, ad locum salubriorem intra aliquod tempus, tandem
rursus detrusus sum in locom tertium, in quendam opacum ac
strictum fornicem (proxime salva reverentia, quae omnibus
bonis debetur) pubbcam curiae latrinám situm, ubi colluvies
omnium sordium exorbetur, haud paulo inferior tristi ac olido
carcere, ubi dies et noctes solitarius vitam ducebam in lachrymis et gemitu, in fame et siti, in frigore et horroré, aliisque
quam plurimis necessitatibus. Verum hic quoque Deus opt:
max: optime mihi prospicit tum de cibo tum vero de potu,
cum saepius cum lixa ac pincerinis soleam una manducare,
Deo nostro sie favente.
Catalogus propositionum tempore examinis,
Posonii in Curia Archiepi objectus, praeside ipso Archiepiscopo,
Praepositis, doctoribus theologicis, canonicis, viris Religiosis,
Caeterisque Clericis ecclesiasticis,circiter penultimam diem
Julii 1557.
1. An velim juramentum dare per solam Evangelicam
fidem, vel etiam per divorum nomina, divarum ac martyrum.
2. An credam veram ecclesiam catholicam et apostolicam.
3. Quae sint notae huius ecclesiae Catholicae.
4. Quisnam sit caput huius ecclesiae.
5. An Romano pontifici obtemperandum sit.
6. An patrum veterum sententiae imitandae sunt.
7. An archiepiscopus modernus Nicolaus Olah sit verus
Petri successor.
8. Quot sint sacramenta huius ecclesiae.
9. Quidnam sit baptismus.
10. An in baptismo originale tollatur peccatum.
11. An sal, aqua lustralis, unguentum requirantur ad
baptismum.
12. An parvuli et adulti indifferenter sint baptisandi.
13. An credam sacramentum altaris.
14 Utrum transsubstantiatio sit in coena.
15. Utrum porrigenda sit plebi utraque species.
16. Utrum missa sacrificium sit.
17. Utrum missa pro vivis et mortuis applicanda sit.
18. Utrum in pariete cancellato sit retinendum sacra
mentum altaris.
19. Utrum vicatim circumferendum sit publice sacra
mentum.
20. Quid sit poenitentia.
21. Quae sint partes poenitentiae.
22. Utrum necessaria sit confessio auricularis.
23. Utrum saiisfactio retinenda sit in ecclesia.
24. An ordo sacramentum sit.
25. An conjugium sacerdotibus licitum sit.
26. An vota monastica facienda sint.
27. An confirmatio et extrema unctio sint retinenda in
ecclesia.
28. Utrum justificatio in sola fide sit, an etiam opera
requirantur.
29. Utrum sancti colendi et invocandi sunt.
30. Utrum pro nobis intercedere possint.
31. Utrum imagines eorum toleranda sint ecclesia.
32. Utrum purgatórium sit.
33. Quonam animae corpore solutae hinc migrént.
34. An jejunium sit.
35. An jejunandum sit in defectu ciborum.
36. An ceremóniáé publicae aliique ritus ecclesiastici
nativa vel latina linqua sint peragendi decantandique.
37. An pro mortuis supplicandum largiendumque quidpiam
sit, ut ex purgatorii supplicio eliberentur.
38. An parochum de Sellye, Andreám nomine, de Csalló
köz, alias Kermendinum in hac religione evangelica vertandum
docuerim.
Has autem oppositiones, candide lector, peracto examine
in carcere excepi. Causa memóriáé, satis conturbato spiritu,
neque tarnen eo ordine, quo inter nos ventilatae sunt, nam
undique immodico obrutus clamore, alius eorum subinde purus
haereticus intonabat, alius ut eorum mos est, Ad cineres,
cineres, crebrius ingeminabat, alius virulenta dicteria mortis
Aculeo, Amariora adversus me exprobrabat. Quas partim affirmavi, partim vero Deo propitio confutavi, juxta datam dei
gratiam. Áffirmativae partes positae sint in articulo et libro
per Zakanum notarium huius provintiae attentissimum.
Porro privato in carcerem detruso subinde objiciebatur
per carceris cancellos mecum loquente, quod nimirum Andreas
parrochus de Sellye proprio ore fassus fuerit, me fuisse authorem
sui conjugii, ac evangelicae professionis, quod fieri si potuit,
salva conscientia, judicet pius lector atque auditor, cuius misereatur Deus.
1
1
Mielőtt feljegyzéseinek második részére térne át, szerzőnk
itt 8 levelet közöl, a melyeket fogságából írt, közbe elmondja fogoly
társainak további sorsát, majd végül 4 ugyancsak fogságában szerzett
költeményét közli. Levelei közül kettő érdektelen; de felette érdekes
többi hat levele, a melyek közül kettő a pozsonyi tanácshoz szól, egy
Brevissima narratio de miserabili obitu Andreae parrochi de
oppido Sellye.
Factum est post illám publicationem verae Religionis
christianae Posoniensem, ut uterque ministrorum apostatarum
Tyrnaviam versus deduceretur per Petrum paulinum praepositum, huius provinciáé procuratorem Studiosissimum. Cum
jam illorum facinus ubique innotesceret, illisque vel invitis,
frequentius crimen perjurii exprobraretur cum eorum summa
ignominia, uterque sese clam Tyrnavia subduxit. Alter eorum,
Michael Hadán nomine recta ad inferiores Pannóniáé partes
devolavit, qui etiam nunc ignoratur, ubi locorum ubine gentium
latitet. Alter vero Andreas nomine parrochus olim de oppido
Sellye, qui ex nobis exierat, sed non erat ex nobis, alias
utique nobiscum perseveraret usque ad finem. Hic iterum nescio
quo^facto quibusque malis avibus, nactus jumentum alterius,
equitavit ad oppidum Sellye, tamquam re bene prospereque
gesta, quem populus laetabundus mirifice excepit: multum de
eius reditu congratulans. Quibus dum per multas narrat Ambages suam fictam eliberationem, ac interim tacite dissimularet
suam impiam abnegationem, quae jam palám omnibus erat,
ac passim notior, quam Delia suis catellis, protinus ministri
Praesidis adsunt, qui eum vel invitum rursus ad Archiep.
tanquam transfugam deducunt, cum populi summo stupore.
Ss Archiepiscopus vero stupefactus tantae fraudis inconstantia, emissis nonnullis Tyrnavien. Canonicorum cum Andrea
usque ad oppidum Sellye, ubi rursus coram populo in Ecclesia
publice ah infelix Religionis negotio apostatavit. Unde cum
usque ad maximum, haud immerito despiceretur propter reli
gionis pervariationem, nullus deinde se illi vel colloquendi vel
conversandi gratia adjunxit, cum eo una commertium habuit,
nec amplius cibum sumpsit juxta apostoli preceptum, si quis
fráter inter vos Idolatra nominatur, nequidem cibum sumpseritis cum illo. Immo et a futura olim conjuge naso suspensus
(ut aiunt) Rhinocerotis, cum subsequenti repudio egregie negligebatur. Utque thoro illius fidefragii a parentibus modicis
quidem sed tamen honestis rite denegaretur. Unde intra paucos
Armpreuster (Harumpreister) Kristóf pozsonyi patríciushoz, egy Prunczit
Györgyhöz, Nádasdy nádor udvari orvosához, egy a császári hadsereg 8
kapitányához s végül egy Sztáray Mihály „tolnai püspökhöz", a kinek
feljegyzéseit ajánlja. Ama két érdektelen levelet itt mellőzöm; a hat
levél pedig egész terjedelmükben olvasható ;,S. P. fogsága" c. m. függelék
V — X sz. a
menses sic undique partim a populo exosus, partim vero in
dies ille conscientiae testibus excarnificatus in letalem incidit
morbum, quo immolescente opprimitur ac instar e linguis
obmutescit, percussus apostemate faucium. Inflatus pretermodum
vultu, attonitus oculis, discissus labijs, fauce oris mirabile dictu
hianti, totus discolor, totus in corpore mirum in modum fetidus.
adeo ut vix quisquam hominum eum accedere potuerit vel
invisendi gratia vel alia suppeditandi necessaria, nisi bene
obturatis nasibus. Praeterea adeo impos animi ut haud secus
quam in manus porrecto attramento et papyri chartula senten
tiam animi presentibus manifestaret merite confusam.
Sic igitur misere multumque vexatus, cum omnia vitae
indicia desperata apparerent, morsque paliida in conspectu
aequo obreperet pede, en Chloto tertia Parcarum assistens,
intrepida stamen abrupit; sicque migravit miser ex hac luce
exosa: Res horrenda et deploranda o lector, perpetuisque digna
momentis contra duplicatos corde personatosque christicolas.
Hi nimirum aliud in corde gerunt, aliudque in ore proferunt,
ignorantes ah infelices, illum verum et unicum, cordium ac
renum nostrarum sva x a p S i o q v w a n j v , cuius 6 óíp&aXfiöa xa rcavca
ftXenei
. . .
Tales siquidem plus mortem corporis momentaneam, quam
animae perpetuos exhorrescunt cruciatus, magisque terreno ac
mortali, quam immortali pptuoque Dnorum Dno, Regumque
Regi inserviunt, quem impia tremunt Barátra, colunt sancti
angeli, adorant soli vere pii. Adeo miseri immemores morumque salutisque futurae : ut quid vis in gratiam suorum majorum
perpetrent etiam manifestissime et illicita et impia. Tales enini
ex diametro (ut aiunt) sibi dissident, inconstantes, perjurii,
nugigeruli, polypodii in diversas sese transformant metamorphoses, digni quovis inextricabili Cretensium labyrintho, omnia
probantes et nil eligentes, nilque certi possidentes, semperque
discentes et nunquam ad verae pietatis scientiam pervenientes,
parvique pendunt illud Apostoli salubre dictum : Corde creditur
ad justitiam, ore autem fit confessio ad salutem. Quapropter
considerandum omnibus diligenter vere piis arbitror, ita suae
salutis rationem adhibere : ut dum sibi optime constant, videant
ne de repente cadant, si enim illa Angelica admiranda sublimitas jam olim excelso Polo cecidit, quanto magis vas fragile
ac fictile. Si in alto coelo ruina, quanto magis in infima terra,
si Adam primus protoplastes in voluptatis labitur loco, puto
paradiso, quanto magis in tanta sceleratorum hominum confusione.
Transyt enim mundi glória, tamquam dies hesterna et
nunquam reditura, tamquam imbrium copia. Quapropter inquiramus potius vitám futuram, eamque mente pia prosequamur,
donec appareat ille Justus Bonorum ac malorum arbiter de
regno Dei, qui non secundum visum oculorum aut auditum
aurium mundum arguet, sed in aequitate et justitia pauperes
simul ac divites judicabit.
Porro lector optime haec omnia ordine accepi ab eo, in
cuius Aedibus Andreas parrochus hospitutus fűit, aeger decubuit
ac moribundus obiit: qui omnia ab exordio usque ad ultimum
vitae exitum exactissime et vidit et novit. Res dignissima
ubique relatu, commonendorum nostrorum fratrum causa, ne
et ipsi incauti in hanc tormentorum locum veniant, cum suo
periculo. Excessit 7. Octobris die Anno dni 1557.
Carmen elegiacum pro Christi adjutorio implorando,
in carcere raptum ex tempore Posonii.
Adfer opem misero summi Moderator Olympi
tu mea spes, vita, glória, vera salus.
Quandoquidem pro te trahor ad discrimina, quae nunc
Stricta catasta tenet, vincula dura, minas,
Jam quaecunque cupit natura Alimenta negentur,
potus adest sterilis, vel crucianda fames.
Deinde tonat passim Rapido Vulcanus Averno
Ingeminans cineres atque Acherontis aquas,
Instat et assidua superatae mortis imago
Qua delusa suos tendit ad Orciades.
Heu quam dura fero pro nomine Christi Redemptor
Sed regat hos artus spiritus ille tuus.
Obstrepit hinc victo Lachesis, furiaeque minaces
Pallida vel Hecate, tricipitisque caput.
Hinc mors, peccatum, Sathanas, dominator Averni,
Mors tarnen haec Christi: cuncta maligna necat.
Et quaecunque tenet Pluto regnator in orco
Victa jacent Christi morte salutifera.
Ergo ades o victor satanae, vitaeque parator
Cedo tuam suplex Christe benigne manum,
Fer robur famulo, stabilem vitamque fidemque
Ut valeam sacrum eredére dogma tuam.
Adde tuum lepidum verbumque sophosque salubre
Ut caveam mundum, deinde dolos Satanae.
Solus es auxilium, turris fortissima ab hoste,
hanc rapit oppressus, mortis in Articulo,
Jamque tibi praesto vitám requie potituram
perpetuo hanc peperit mors preciosa tua,
Corporis interea membra condantur et astris
Spiritus exultet secla per innumera,
Atque melos pangat superum sine fine beatum
Ultima post fata, caetera mors rapiat.
Tu quicunque velis Satanae transire procellas
atque sequi Christum: ferre mementó crucem,
Non servus major Domino, auditorque Magistro
Conveniet superos sic honorare suos.
Ad armigerorum Capitaneos Regiae Majestatis
sagacissimos, octostychon carmen.
Multa túlit fecitque pius pro nomine Christi
Nam regnum valida vi rapitur Superűm,
Impius at gaudet mundus, sathanaeque ministri
maeret enim Justus carceris oprobrio.
Ego piam vestram proceres deposco tutelam
Captivum eripiat vestra benigna manus,
Ut vestris faveat captis, factisque creator
dirigat hic vestra corda, animosquo pie.
Ad elarissimum Virum Dnwm Oeorgium Prunczit
Maccenatem suum candidissimum enchomistichon carmen
Fragile dum patitur corpus ferrumque, minasque
Ac gelidum frigus, saeva pericla simul
Spes tarnen in Christo afflictos non deserit unquam
constitit ac placide corda tremenda levat.
En tua Maecenas subito famaque, decusque
advolitat claris nota diuque viris,
Nam pius es superis: clemens in vincla retrusis
dum tegis abjectos atque foves miseros.
Tu quoque pelliceam vincto Reverende Georgi
mittis et expensas dextra benigna dedis.
Quo partim valeam ventas fugitare Aquilonis,
hyrsutamque hiemem: frigus et aere gelu:
Utque inopi partim vitae succurrere possim
sie miserae afflictae, Rebus in ambiguis.
Quae mihi cuneta super gratissima valde fűére
Rebus in adversis: haec retinere juvat.
Inde deo satago laudes persolvere dignas
Atque memor vestri Semper adesse volo.
Sed mihi cum desit, referam quid clare Pruneczit?
Hoc referat Christus, magna patrona tibi
Atque tuos foveat sacro spiramine gressus
ultima post fata, constituatque polo.
Jamque vale Reverende senex ac suspice missas
Quas dat primicias, nostra Thalia recens.
Vice Coronidis in fine Appositum tetrastichon Carmen.
Dum premor ah duris vinclis: haec pauca notavi
his tempus studiis faliere rite putans.
Ergo vale lector, nostrique mementó subinde
Exoraque Deum rebus in assiduis.
Emissum ex Apostolica Arce Mense Decembris.
Petrus Somogy captivus in Domino.
Posonii faciebat. 1557.
Primae partis finis.
Sequitur pars Secunda de Captivitate Sellyensium,
partim Tyrnaviae, partim vero in Castro Znyo in Comitatu
Thurocensi Conscripta Anno Domini 1557 ac sequ.
Postquam igitur solitarius versarer assidue in ipsa dura
captivitate, in olido tenebrosoque carcere, omnia sunt in silentio, neque quicquam certi de nostra diuturna captivitate passim
vulgo spargitur, ut qui jam pridem inter eos extinctus sün:
en praeter opinionem nunciatur Archiep. adventurus propediem
Posonium ad Natalitia Christi celebranda, curia lithostrate
passim verritur, celsi camini ab atra fulgine diligenter repurgantur, ligna copiose cesa importantur, alimonia diversi ge
neris abunde passim a duris inducitur colonis. Provisor de
singulis stúdiósé prospicit nequid inculti reperiatur neve more
tardioris arguatur quaeque presto adsunt, satis officiose instructa, tantum praeces cum suo famulicio expectatus prestolatur.
Ingressus itaque Primas Posonium mense Decembri post
ferias divae Luciae, hypocausta diligenter per singula palacia
tepefiunt, culina artificiose instruitur per dispensatores sedulos,
archimagyrosque sagaces, omnia splendent Regali luxu, hinc
dapes excipiuntur viatice a dapiferis. Si quis igitur me forte
contemplaretur aulicorum, aliorumque bonorum virorum, pro
tinus stupefactus exclamat, heu mi Pétre amato nunc adhuc
vivis! qui apud nos jam diu ex hac luce emigravis ? Bene
est, laus summo Creatori, qui te nobis incolumem superstitemque restituerit, esto bono animo. Quandoquidem tua fáma
undique moribunda volitabat, qui te non amplius jam victurum
nedűm visurum sperabimus, ita nobis hactenus mortuus et
auditus et nunciatus erat. Dum igitur alii sic nostrae mortuae
vitae ex animi sententia congratulantur non secus ac vitae
propriae, alii tarnen vix dignantur suis contemplari oculis,
indicantes indignissimum hoc splendido sole, quibus paucis
locutus, ago gratias deo meo, qui in tot tantisque tribulationibus secundum suam misericordiam suos non deserit, imo
constantissime sperans in eo, olim ex hac diuturna captivitate
benignissima eliberabit, quique perdita recuperat, infirma consolidat, mortua vivificat, captivataque in pristinam libertatém
reducit.
Propter hunc equidem tota die mortificamus, destinati
sumus sicut oves mactationis, propter hunc assidue affligimur,
sed non deficimus, augustiamur, sed non derelinquimur, tribulamur, sed non confundimur, mortificamur et tarnen ecce vivimus, qui est fidelis in omnibus operibus suis sanctis, nec sinit
suos ultra quam ferre possunt persequi, imo et ipsam quoque
tentationem piorum in summum emolumentum contingere quis
dubitat, nisi aperte impius ?
Primum capitulum.
Factum est igitur in vigilia Thomae apli cum esset
tempus vespertinum, omniaque in summo agerent silentio
venit ad me in carcerem D. Emericus Saghy provisor curiae
archiep. posoniensis, alloquitur hinc jubet egredi seque per
gradus sursum recta usque átrium Praesidis subsequi. Ego
vero ignarus horum omnium egredior trepide ex tenebroso,
frigido, fetidoque carcere. Provisor lucente lumine precedit
quem tristi vultu lentoque passu in duris compedibus subsequor.
Tendentibus itaque nobis sursum deducit ad hypocaustum
Petri paulini prepositi, proxime átrium presidis, hinc salutatus
de more paulinus simulata charitate jungit dextram ut qui
mihi bene faveat, post diligenter percunctatur ut mecum agitur
in hac algidissima hieme utque sustentor in hac duiturna cap
tivitate, quidne propositi habeam, num adhuc in pristinis (juxta
paulinum) erroribus velim persistere, cum tanta animi pertinacia, magnoque tum detrimento corporis, tum vero populi
scandalo. Cui breviter: ecquisnam ille error mi pauline ? vel
quae tanta Animi nostri pertinacia? Quasi ita oblitus sim
morumque salutisque propriae ut prorsus ignorem viam salutis ?
Si quidem hactenus nil extra vocationem meam scholasticam
egerim, neque ministerio presbyterorum me temere ingresserim.
Nun quempiam Catechumenum sacro tinxerim baptismate ?
Num vero vel unicum pusillum sacramento altaris catechisarim ? Quae omnia sunt piorum ministrorum ad haec electorum
offícia.
Hinc paulinus, quoniam tu, tuique similes, nescio qua
temeritate gravi vesania ducti audetis contra sacramenta altaris
alia nova et haeretica invehere dogmata idque de sacramenti
utraque specie percipienda, unde correpto quodam innovatore
authore testimonia trium evangelistarum in medium adducit
(Math. 16. Mar. 14. Lucae 22.) pro affirmativa parte suae
positionis. Asserens non plus cum Christo quam duodecim
apostolos in ultima coena consedisse, qui jam tum clericos,
non laicos prefigurarent, quibus solis clericis et non omnibus
laicis jubet sacramenta sub utraque specie suscipienda. Cui
paucis: nec non improbamus numerum 12 apostolorum in ultima
Coena adfuisse, verum hoc factum esse causa instituendae
coenae dominicae, ut quemadmodum illi utraque acceperunt a
Xto tradita sub panis ac vini speciebus, ita et illi prius quidem
edocti a suo magistro pio traderent omnibus in toto orbe
terrarum dispersis. Quod tarnen paulinus minime recipiebat,
sed totis viribus repugnabat suamque priorem sententiam de
sacerdotibus Dni mordicus retinebat.
Hinc Apostolum ex Korynthiis allego ( I . Corint. 11.),
quicunque manducaverit ex hoc pane, vel calice biberit cet.
Tunc paulinus deposito suo neophito, assumptoque novo
instrumento, diligenter locum Apostoli usque verba coenae Dni
lectitat, mirificeque interpretat juxta suum cerebrum, detorquens
apostolum non ad universalem sed tantum particularem sumptionem, neque, inquit, apostolus chorintys universalem communicandi modum de utraque specie tradit sed abusum potius
circa hoc venerabile sacramentam e medio tollit.
Secundum capitulum.
Nonne (inquam) sacramenta sunt Communia? Quidni
ait, quantum ad gratiam remissionis peccatorum nostrorum. Si
igitur illa gratia est communis, erit quoque ipsa perceptis
sacramenti communis, quod patet ex argumento a minori ad
május ducto. At ille, ratio humana in sacris prorsus recutit,
quin potius hic divinis opus est testimoniis, authoritateque
ecclesiastica. Ad haec rursus Canonem apostolorum objicio de
utraque specie percipienda, quod paulinus constantissime contradicit, id nusquam in sacris extare canonibus, et si (inquit)
uspiam reperiatur, ego te exuam his duris vinculis ut pro te
in tenebroso sedeam carcere, et quo facilius mihi persuaderet,
esto inquit Pétre in pignus hanc deponam subám, si talia in
scripturis exempla reperiantur.
Ubi igitur videó hominis levitatem, animique pertinaciam,
nolui rem tam arduam tantumque sacramentum in contemptum
vocare, neque more Paulini, instar lanarum caprinarum tractare, sciens, longe Religiosius sentiendum et loquendum esse
de rebus divinis quam in dubium ut vocentur, cum summo
Animarum nostrarum periculo, ac proximi nostri scandalo,
neque esse ludendum more puerorum humi repertium, tamquam
viciosa nuce.
Disserentibus itaque nobis hoc pacto usque decimam
horam noctis, tempus quiescendi tempestinum ingruit, quo
dimissus sum a meo Antigonista curiosissimo in locum carceris
algidissimum, obiterque stúdiósé inculcat, ne in his et similibus erroribus (teste paulino) perseverem, quin potius per
omnia obedientem me prestem pontifici, si cupiam lonquaevus
esse in hoc saeculo ac manumitti ex hac miserrima captivitate.
His itaque dictis, data et accepta venia, cogitabundus ingredior
carcerem, jam diu quiescentibus in hypocausto janitoribus.
Ingressus igitur. sedulo divinum imploro Auxilium ne in tot
tantisque tentationibus succumbam, quin potius clementissime
sua dextra forti subveniat id unice suplex oro.
Tertium capitulum.
Exacto igitur jam triduo, en de more solito (ut prius)
conveniunt in Regiam Praesidis Episcopi, Praepositi, theologici
Doctores, Canonici, Viri Religiosi, Medicináé doctores, Artium
phiaeque Magistri, Aliique Clerici ex ordine Ecclesiastico, ac
nonnullis Aulici. Eductus itaque summo diluculo per mgrm
Curiae ad Clerum, quo salutato, in medio eorum in Compedibus
statuor, hinc praeses pergit lenta voce suam exordiri orationem,
intentis subinde in me oculis ait, ecquid tibi displicat in nostra
Ecclesia Romána, quam profiteri non vis, tamquam haereticus ?
Age die nobis, quoniam Rme alteram speciem sacramenti populo
adimit. Hinc Matrimonium sacerdotibus inhibet, quod tarnen
Christum fecisse nusquam legitur. Hinc Paulinus perget arti
culos in charta depictos recitare, Age die, ubinam Christus
jubet utraque Sacramenti specie frui ? Cui breviter testimonium
triam Evangelistarum objicio (Math. 16. Mar. 14. Lucae 22.),
quod illi firmissime tantum ad sacerdotes Dni retorquent, quoniam tantum duodecim Apostoli et non alii laici in ultima
adfuere cena. Hinc testimonia patrum: Hyeronimi, Angustini
Ambrosii et aliorum recito, volumen distinctionum protinus
educitur ac diligenter evolvitur ad inquirenda patrum testi
monia.
Ubi primum inter legendum occurrit Authoritas Grelasii
(distinct. de Cons. 2.): aut integrum sacramentum percipiant
aut ab integris arceantur; quod illi protinus retorquent ad
solos presbyteros, acclamantes magno applausu me testimonia
prum falso citare. Praeses subinde minatur Scipione Aerius. Post
Augustinum, dum frangitur hostia et calix in ora fidelium etc.
(dist. 2. de cons in libro prosp.) Item Ambrosium de Abel:
si recte öfters non autem recte distribuas peccasti. Illi statim
uno ore contradicunt totis viribus, August: Ambro: et similes
non esse caput ecclesiae, aut superiorem, sed tantum particulariter, subjectum esse Ecclesiae. Hinc Concilionem Authoritates
objicio, Constancicusis ac Basiliensis, quorum alterum firmis
sime vetat alteram speciem sacramenti, alterum vero vetita
liberrime permittit. Ad haec illi, quoniam ignoras certas con
ciliorum rationes, et dum recitarentur, a Jauriensi Praesule,
nulla alia ratio firmior audita est, quam causa evitandi periculum, circa pereeptionem alterius speciei, quod tarnen hac
ratione non satis recte poterat prohiberi, cum hoc totum
negotii de contingendo scandalo, vel evitando periculo, circa
sacramentum, situm sit, indiligenti Cura ministronem Christi et
Ecclesiae.
Quartum caintulum.
Hinc Antistes Jauriensis, ergo tu judicas de sacra scriptura ? Minime, inquam, Rme, sed eorum tantum testimonia unice
amplector. Post coepta est recitari Philippi Melancti censura
de utraque specie sumenda, habita et edita in Comitiis Augus
tanis, quae vix dum perlecta est, sine contradictoriis Archiepi
Strigoniensis, unde inter loquendum Zakan, nótárius publicus
cleri, ex abrupto Ungarico intonat sermone, nondum, inquit,
factus sacrificulus, jam integro sacrificio cupis perfrui? Illud
inquam, sacrificium, quod sacerdos offert in Altari, cupio, nec
minus nec maius, et hic sermo praesentibus durus erat. Primas
vero saepius pro affirmativa parte suae positionis in medio
adducit quendam satyruni nomine, et hic locus precipuus erat
pontificis fráter ut perhibetur D. Ambrosii, — qui contentus.
unica specie sacramenti longo tempore usus sit, et quod maius
est, ubique eam secum in libello precario circumferebat, quo
tutius pergeret in itinere latronum, in periculis maris, affirmant
illum pura hostia ubique tutum salvumque evasisse. Ad haec
brevibus, hoc non fuisse universale vel ex mandato ChristL
qui utraque sumeré jubet.
Instante itaque hora duodecima Clerus dimittitur, dapes
asiaticae Regali luxu adducuntur, ego vero oprobriis saturatus
egredior ad locum deputatum carceris, spretus, illusus, ac
contumeliosus discedo per gradus, cum maximo spectantium
oprobrio. Sequenti quoque die (ut prius) eductus in conspectum
cleri per magistrum curiae in medio eorum statuor Quibus salutatis de more, pergit Praeses sublatis oculis superiora paucis
repetere, hinc matrimonium vix obiter per sese tractans, quasi
sicco (ut aiunt) preterlabitur pede, sine ullis in medium
prolatis questionibus ac contrariorum propositionum refutatione
ut merito lector candide, mireris, rem tam arduam, adeoque
multis exornatam beneficiis, tam misere praetermitti ac negligi.
Sepiuscule interdum inculcabat, oportere clerum sobrie ac
caste por totum suae vitae tempus vivere, nec alligatum uxori
mundanis vacare negotiis.
T
Quintum capitulum.
His itaque misere pertractatis, percunctatus Preses De
penitentia, confessione ac satisfactione. Penitentiam, inquam,
veram christianis necessariam esse, vel ipse Christus cum
discipulis ostendit, qua est declinare a malo et facere bonum.
Confessionem autem non prorsus de medio tollimus, propter
plebem, qua simpliciores instruuntur, ne mole peccati oppressi
precipites ruant in exitium Animae per desperationem Conscientianum. Satisfactionem vero credo unicam passionem Dni
nostri Jesu Christi, quae alias teste Augustino est causas pecca
torum excindere nec earum suggestionibus aditum prebere.
Archiepiscopus vero vehementius contradicit, asserens
palám, non sufficere solam passionem christi ad salutem, nisi
et bona opera subsequantur, per externam illám satisfactionem.
0 duram presidis contionem! Huc saepius illud Zachei publicanorum principis retorquebat exemplum ut qui dimidium bo-
norura suorum pauperibus largitus sit, si quis vero forte cteceptus, quadruplum se redditurum pollicebatur sicque satisfacturum de cunctis admissis criminibus dictabat. Ad haec
paucis, magnum esse discrimen inter Zacheum locupletem ac
pauperem. Deinde per digressionem parabolis utitur, si inquit
paulinus clam me 500 Aureos ex archa mea subducat, utrum
confessus, eos restituere tenetur? Si inquam ablatio pecuniae
alienae in confessione dimittitus, qui fit, ut adhuc reus teneatur
alieni ablati ? Huic illi omnes uno ore, quasi eandem (ut
dicitur) cantilenam cantantes reclamant: oportere admissum
peccatum et confiteri et ablatum suo restituere possesori, alias
peccatum non dimittitur.
Omissa igitur superstitiosa satisfactione movet Preses
uovas questiones de statu Animorum post exitum huius vitae,
quibus locum assigno sinum Abrahae: teste luca, de divite et
lazaro (Lucae 16.).
Hinc de intercessione Sanctorum et Aliis questiunculis.
Ad haec, unum esse in coelo mediatorem dei et hominum,
nempe Jesum Christum, et hunc justum, et hic finis fűit
questionum de Religione, propter imminentes ferias natalis
Christi. Paulinus vero tamquam voti compos, palinodiam recinens ante triumphum, arrepto bibliorum volumine stúdiósé sen
tentiam condemnationis ex deuteronomio loco conclusionis
lectitat, sepius inter legendum me appellans daemoniacum,
hereticum pertinacem et quid non mali. Hinc instante hora
prandii digressoque clero ad propria dapes excipiuntur Asiaticae a dapiferis, ego vero bene illusus, spretus, conviciis affectus,
egredior ex atrio Praesidis ad locum tormenti, cum summo
spectantium abrobrio.
Sextum capitulum.
Ingressus igitur carcerem hora pomeridiana quasi duodecima, accedit me Gregorius Bornemyza, multis vexans sophismatis, cupiens ad suum revocare propositum instat, increpat,
solicitat curiose. Hinc saepius exprobrat, magno supercilio,
quasi octavus sapientum, vel tertius Catonum, Animi duriciem,
Artium ignorantiam, philosophiae stúdium, precepta artis medi
cináé. Ego, inquit Bornemyza, ut notum est omnibus bonis,
multum diuque versatus sum in Collegiorum studiis, in artibus
Liberalibus exercitatus, in studio phiae usitatus, in secretis
medicorum expertus, nec tarnen ausim talia in medium adducere, qualia tu. Praeterea si species parentum genus, si inspicias
conditionem Bei familiáris, horum omnium nil unquam indig-
uerim, sed abunde semper possederim: neque enim Aegastas
Kei domesticae hunc ordinem clericorum coget ingredi sed
voluntas rectae conscienciae impulsa hac devota clericorum
vita. Cui paucis, studia quidem liberalia sunt utilia ad Cogni
tionen! sacrarum literarum, verum ad salutem parum vel nil
proficiunt. Nam et D. Hyeronimus legitur correptus ab Angelo
Dei, quod plus in prophanis quam in propheticis vaticiniis
attendat. Hinc et apostolus, videte ne quis vos seducat per
inanem philisophiam cet. Re autem familiari abundare est Dei
donum, si quis modo ne illo abutetur. Verum quid prodest
homini, tanta bona possidere cum detrimento suae Animae?
Nonne Apostoli leguntur et rüdes et pauperes ? Tunc
Bornemyza subridens sardonice intonat: immo nisi resipueris
ab his erroribus, procul dubio vigore Decreti animadvertetur
in te, sentiesque ultimam sententiam tuae haeresis.
Ego, inquam, nullám novi haeresim, preter EvangeLicam
doctrinam, traditam a Christo et promulgatam per Apostolos
universo orbi terrarum, quam firmissime credo et amplector.
Septimum capitulum.
Ubi igitur Bornemyza videt parum se apud me suis efficere Arguciis, percunctatur nescio an tentandi gratia, D. Hyeronimi locum, ibi sacerdotes qui inserviunt Eucharistiae et sanguinem Dni populo dividunt cet. Quo breviter judicato, egreditur
a me impos sui Arbitrii, inter eundum vero subinde resistit,
hortatur tum propter nostram dulcissimam pátriám tum nostra
studia communia, mutuamque jam olim familiaritatem, quae a
primis (ut dicitur) cunabulis adhuc pueri unam eandemque
scholam frequentantes militaverimus, sub uno eodemque paedotriba.
Advenientibus vero feriis salvatoris nostri Dei nil actum
est de Religionis Negotio, propter solemnitatem feriarum. Unde
in illa sacratissima Nativitate parvuli nostri Jesu Christi, ne
buccelia quidem panis vel potus guttae largita est in carcerem,
quam tarnen animo patienti tuli, idqu exemplo Jesu pueri, qui
longe in algidiore inculcioreque loco natus sit, inter jumenta
insipientia, in medio presepi horridi, et hoc propter nostram
omnium salutem. Praeterea esurivit, sitivit, planxit, vagivit,
sudavit et alsit, cententus tantum parvo matris lacte: per
quem nulla unquam volucrum esuriit.
Si igitur hic sanctissimus infantulus, Tmago Dei, splendor
paternae gloriae Rex regum, dominus dominantium, Deus Ange-
lórum, tanta pro nobis pertulit, quid nos miseri homunculi
faeturi? digni juxta nostrum meritum ad perpetuos inferorum
cruciatus. Sed laudetur Deus pater^ quod hic infantulus, missus,
misertusque humani generis, descendit in infimas terrae partes
ad liberandum nos ex potestate Inimicorum virorum. His igitur
et similibus meditationibus per illas sacras festivitates me
solabar, his piis exercitiis animus exaturabatur. Hae^, inquam,
coelestes dapes mihi svaviores fuere super mei et favum, ac
preciosores super Aurum et topazion. Si quid forte interdum
dabatur cibi aut potus in carcerem, id protinus acri frigore
partim instar duri lapidis partim vero instar labilis glaciei
indurescit.
Solus vero in breve contractus, totus supra modum algeo,
viscera tremunt, ossa universa dissiliunt, labia rigescunt, adeo
praeterea facie immutatus, ut similior moribundo quam viventi
videar.
Octavum capitulum.
Factum est igitur, ut propediem Archiepiscopus Tyrna
viam descenderet nec tarnen quicquam certi de meo negotio
spargitur in vulgum. Hinc una dierum summo diluculo venit
dnus provisor curiae ad carcerem usque, jubet vestes circumdari ac egredi una cum exigua supellectili, nec tarnen causam
exitus narrat. Interdum vero conspiciens me Albertus Tharsczy,
ait ad paulinum, per Deum mi pauline non amplius hunc haereticum huc illuc mecum portitaterem, sed sine mora statim ardenti vulcano assandum traderem.
Simili benedictione an potius maledictione hic bonus
Tharczy usus est statim a principio captivitatis, dum paratus
esset simul cum duris vinculis in profundum Danuby precipitare. Cui deus hanc noxam ignoscat, ne in maiora his erimina
labetur, sed conversus recognoscat suum errorem, linquamque
maledicam compescat, ne ea tantum ad oculum dominorum
inserviens abutatur contra proximum suum, quod est impium,
sed potius ad aedificationem proximi sui utetur, quod est bonum
ac pium.
Post haec ego conscendens satis difficile Rhedam paulini,
solutoque itinere (deo propitio) a Posonio recta Tyrnaviam
tendimus. Verum inter transeundum paulinus mirifice singula
expiscatur, inquirens autem arguendi increpandique haereseos,
sepiuscule inculcat, licité an illicite tanta bona, tantamque
potestatem pontifices, episcopi possideant, concessam traditamque ab antiquis regibus aliisqüe principibus. Alias, inquit,
Pontifices, episcopi eorumque successores minimé rebelles possent corripere aut infideles ad Religionem reducere. Huc
praeterea allegat longam históriám Constantini imperatoris et
Sylvestri pontificis. De baptismo Caesari impartiendo, a quo
primitus concessa sunt pontificibus Romanis horumque successoribus tanta bona. Nunc vero, inquit, nostri imperatores, Reges,
principesque vix exiguum pagum prebent Ecclesiasticis, nedűm
tanta beneficia. His ommissis transiit paulinus ad ecclesiae
atque divinae scripturae authoritatem, utra sit altera potior?
Cui brevibus, scripturae authoritatem allego, qua ecclesia catholica regitur, in quo Paulinus minimé consentit tum quia Ecclesia
scripturam interpretatur, tum quod ecclesia prior sit ipsa
Scriptura.
Nonum capitulum.
Et si, inquam, prior sit Ecclesia, quam scripta scriptura,
quam Moises Propheta longo post tempore in Ecclia conscripsit, tarnen inde non sequitur, quia Semper ecclesia divina
Regabatur scriptura, sicut hi vestri equi ab Auriga reguntur.
Ille vero suam mordicam sententiam retinet tanquam Appollinis
oraculum. Sic igitur nobis inter transeundum conferentibus
apropinquamus Tyrnaviae. Ingressi igitur parrochiam dni Nicolaj, parrochi Tyrnaviensis, paulinus ad suas divertit aedes.
Hinc visus a dno Nicoiao parrocho, jungit pie dextram, salvus
inquam sis mi petre, frater in Chro dilecte, gaudeo vehementer
te vivum incolumemque ad nos descendisse, nam jam pridem
tua moribunda fama inter nos passim obrepebat. Sic igitur
illius exhillaratus dictis Amicis, ingredior hypocaustum ianitorum,
ille vero per pincernam cibum ac potum jubet prestare, hinc
contemplatur vincula dura, turba scholasticorum irruens in me
mirabunda, inter quos complures olim mei charissimi comparuere discipuli, astantes coram me quasi gemebundi, quos rursus
et ego tristi intueor vulta, hi allato obsonio edi in conspectu
eorum, hinc ad studia sua divertunt in ludum literarium.
A prandio vero quasi hora tertia adventant precursores
Praesidis, nunctiantes jam jam ingressurum presulem, culina
instruitur Regali luxu, hypocausta passim tepefiunt, ingressus
Primas actutum mensa exornatur, dapesque asiaticae a dapiferis
excipiuntur. Hinc magistro curiae in hypocausto janitorum
mensa sternitur, quo accersitus, quasi invitus assideo mensae.
Decimum capitulum.
Cum igitur inter edendum ultro citroque more Aulicorum
varia proferentur, fit tandem mentio de Religione, ad quam
paucis nostro sermone Ungarico locutus, tunc quidani senex
commensalis, de genere sacrificulorum, longa bárba, cano
capite, acri intuitu, grandique supercilio, caetera verbosus, tu,
inquit, ubique disserendo de Religione tantum lites et jurgia
inter nos excitas, bene, si non statim deferaris apud Rsmum.
Cedo, inquam, mi domine, quid mali loquor? Tunc magister
curiae ad senem, non tibi sed mihi est commissus hic captivus,
quin haec ommittitis et non potius manducatis? hinc sublata
mensa, nobisque (laus summo creatori) saturatis, ingruit serus
vesper, quo deductus sum per militum decurionem, comitatus
lictore, una cum exigua supellectili ad carcerem opacum, pro
xime templum exstractum, quo conjectus dies et noctes per
janitores sedulo custodiebar in frigore et horroré, in fame et
siti, in gemitu et lachrymis.
Hinc Tyrnavienses fratres interdum accedunt partim suis
expensis juvantes contra aegestatem imminentem, partim dictis
amicis consolantes contra futuras Satanae tentationes, idque
rarissime, propter Praesidis creberrimas minas. Verum paucis
post diebus, quidam duo pii fratres animo imperterrito me
accedunt usque carcerem tenebrosum, alter eorum nomine
Stephanus Takatz a Kurth, alter vero Sebastianus nonime a
Sellye, cum quibus, bone Deus, quam Amice, quantave charitate cibum potumque sumimus. Eductus prius per militem
decurionem e tenebroso carcere illi mihi ego illis mutuo
congratulari videor. Inter edendum vero pie colloquimur de
Regni christi, de piorum assidua tribulatione et aliis christianorum piis exercitiis, caeteris interdum admirantibus, quod tam
forti Animo accesserint me intra carcerem usque, ut non
immerito ille predixerit vates, Amor omnia vincit.
Peracto igitur (Laus summo creatori) prandiolo, illi foras
egrediuntur demisso vultu: tamquam voti compotes de nostra
mutua presentia, ego rursus tristi vultu ingredior opacum car
cerem, paulo letior de illorum conspectu, dulcique presencia.
Sicque longo spatio ab invicem separamur, quorum amabilis
conspectus non amplius mihi visus est in vinculis propter
minas assiduas Presidis.
Undecimum capitidum.
Horum igitur alter, nomine Sebastianus sepius stipem
erogatam a civibus tyrnaviensibus aliisque piis fratribus ac
peregrinis ad carcerem usque sustentandi gratia transmittebat.
Cum igitur in feriis circumcisionis domini assidue in algidissimo detineor carcere, nec cuiquam priorum adeundi me pateret
locus, alii per senestram cancellatam voce gemebunda alloquuntur tanquam notum, quibus colloquor multis suspiriis
tamquam amicis. Alii piorum per obseratam carceris januam
pie mecum colloquuntur, unde saepius cum notis amicis tam
quam ignotis colloquor et ignotis tanquam notissimis, idque
duntaxat verbotenus, sine ullo desiderabili aspectu nostrae
praesentiae, multa suspirantes de tanta Sathanae tirranide, hi
porrectis piis expensis tristes recedebant a janua.
Factus est igitur in medio noctis strepitus januae, venit
custos carceris ardenti lumine, reseratoque carcere jubet expergisci ac vestes induere, colligataque exigua supellectili foras
egredi. Hunc ubi diligentius inquiro, quid hoc novi? at ille,
quidnam sit prorsus me latet quin movet te otius ac sequere
me, hic protinus totus horreo, ignarus quid mali hoc sit, sciens
nie proximum morti. Egressus itaque lento passu e tenebroso
squalidoque carcere, forte inter janitores foris in medio hypocausti conspicio quendam astantem novum militem, hactenus
quidem mihi nondum visum, nedum cognitum, virum procerum,
barba rufina, acri intuitu, grandique supercilio, ad cuius conspectum horreo, taciteque mecum meditor, ne hic novus miles
sit duri lictoris minister, qui me jam jam duro suplicio sit
traditurus, aut his durioribus inclusurus vinculis, adeo nil tertium reor, sed adesto propitius afflictissimo Jesu Christe benigne.
Duodecimum capitulum.
Post haec, data acceptaqua venia a janitoribus, tendimus
in civitatem sub silentio noctis, secutus tribus militibus, cum
exigua supellectili. Hinc inter eundum militem prope me incedentem sedulo inquiro. Die, sodes, quonam tendimus ? At ille
perinde ut tu nosti, hic rursus cor trepidare et vehementius
stupefieri, ignarus vinculisne perpetuis an postremo tradar fato.
Praecedentibus itaque nobis lento passu : luna adhuc clarescente
in suprema aeris ßegione, pervenimus ad quoddam diversorium,
quo ingressi, hic rursus Animus perturbatus (Laus deo) rediit,
meque immunem a duri lictoris manibus confido. Ingressi itaque
decurio militum ardenti lumine ascendit domum superiorem,
nobis interdum stantibus intra domus portam, quo paululum tardante mox jubet et me ascendere per gradus sursum, quibus
satis laboriose emensis, ingredior hypocaustum tepidum hospitemque nigris indutum vestibus de more saluto impertior plurima quaeque laeta novi Anni primordia precans. Hespes vero
ut videtur alienigena, qui tum forte per illas ferias Circumcisionis dni divertabatur in eodem loco, genere Bohemus, Barba
prolixa, cano capite, mediocris staturae, Religionisque plurimum
Amans, qui resalutatus continuo querit de patria, de parentum
origine, mox de vinculorum causa, qui paucis locutus, jubet
bono esse animo, hinc scamno proxime insideo. Trauseunte
igitur hora secunda noctis, jubet pusillum humi Strato tegeti
quiescere, ille ubi descendit paulo post, studiose eius famulos
inquiro, quisnam sit iste novus hospes? Illi brevibus narrant,
hominem Religionis plurimam Amantem, virum nobilem ac
prefectum castri Znyo in Comitatu Thuroczensi, nomine Nicolaum Beneczky. His auditis plurimum exhillaratus sum, agens
gratias Deo op: max: de tanto viro adeo mihi afflictissimo
tradito ad sustentandum in dura captivitate.
Deeimum tertium capitulum.
Instante igitur hora sexta matutina herus conscendit
rhedam, hinc et ipse lento passu, imposita exigua supellectili
nostra, postremo vero famuli, sicque (deo propicio) summo
mane iter solvimus a turrigeris Tyrnaviae menüs. Hinc primo
aditu appullimus in civitatem Frestak, ad fluenta nemorosa
Wagh sitam. Ubi obiter reperto quodam equite nostrato, no
mine Mathiae literato a Muran, qui forte secundusmet a Vienna
montana versus equitabat. Hic inter edendum diligenter scrutatur de vinculorum ratione, quam paucis narro, at ille, bene
quidem audivi jam pridem de ista captivitate, verum hactenus
prorsus persona captivata erat mihi ignota. Perge, inquit, itaque
macte ingenii frater in hoc saluberrimo proposito, pede fausto,
felicique conamine, neque ad sinistram neque ad dextram
declinato sed rectam ingredere viam sitque Deus op : max :
tibi in adjutorium et in refugium in omnibus adversitatibus.
1
1
Galgócz. A tót nép manapság is e várost német neve után (Freistadtl) a Freistak vagy Frestak szóval nevezi.
Hortaturque sedulo ne uílis aut minis aut duris vinculis a
proposito abterrear.
Hinc pluribus dno Beniczky commendat, ne me ulla in
calamitate negligat, sed pia in ignota remotaque regioné provideat, his dictis pius Mathias suas benignas porrigit expensas.
Remota igitur mensa, hospiteque de singulis contento, una cum
Mathia literato a Frestak solvimus iter, ille in equo precedens,
nos vero curru subsequentes, arreptum iter ac vitiosum serio
continuamur. Tendentibus igitur nobis per lata vineta, montes
arduos, vallesque profundas, appropinquamus oppido antiquissimo, nomine Thaporzan ubi dnus Benetzky inter caetera
multa mirabilia narrat de excursione tartarorum contra nostrates
eorumque lato imperio, item de oppidi profundissimo latissimoque ambitu, unde adhunc extant in perpetuam memóriám
vetissima monumenta illarum gentium.
1
Decimum quarlum capitulum.
Ingressi igitur oppidum sub silentio noctis, divertimus ad
quoddam mihi ignotum diversorium, ubi rursus (sic deo op:
max: permittente) reperimus virum literatum, germanum ge
nere, pium ac urbanum, qui forte missus in legatione a montanis Viennam versus equitabat, qui allato dulci potu amice
propinat. Hinc diligenter vinculorum inquirit rationem, quam
noster Mathias sermone latino paucis indicat, germanus vero
cognita causa plurimum ingemescit de tanta satanae tyrannide,
hortaturque sedulo ne a proposito diuturnae captivitatis recedam, hinc plurimis in mediam adductis testimoniis sacris pie
ac benigne exhortatur ad perseverandum usque finem. Apparata
itaque coena, singuli ordine mensae accumbimus, ubi nostram
cenam multis piis colloquiis inter cenandum condimus, colloquentes de Regno Christi ac Religionis statu, subinde nos
mutuo nostri officii admonentes exhortantesque.
Facta igitur caena pergit germanus diligenter articulos
de Religione christiana conscribere, quos inter scribendum
subinde admiratur, dmmque Beneczky bohemice sedulo orat
pro mea sustentatione, cui unice commendat, ne ullo modo ab
eo negligar in ignota remotaque regioné. Hinc substrato
Stramine quieti consulimus. Surgentibus itaque nobis nocte
tempestiva, cum adhuc lunae Candida cornua prodirent, undique in firmamento coeli, singuli itineri accingimur. Ger1
Nagy-Tapolcsány.
manus Viennam, nos vero montana versus (deo propitio) iter
solvimus.
Illucescente vero clara luce in conspectu horridi itineris
nil praeter aera, montes arduos, silvamque densam cernimus,
ubi tacitus mecum singula revolvo, heu quid hoc terrarum?
quo miser exulandus deducor, inter lustra ferorum, tanquam
in perpetuas solitudines. Delati igitur in vastissimum desertum,
horrendaque saxa, singula mecum admirabundus stupeo, hominum barbarorum ignotam linguam, locum incultum, agrorum
sterilitatem, aereas pinus, abietes semper viventes, potumque
cereris inusitatam.
Decimum quintum capitulum.
Hinc rarissimos conspicimus inter saxa pendentes pagos,
non hic vinea culta, non frondea tellus, non fructuum diversorum copia, nec laetus bacchus, rubentibus inflatus buccis, sed
penuria omnium rerum. Hinc deorsum immania pendentia saxa,
illinc ardui scopuli, rigidissimaeque petrae, ubi inclementia
Aquilonis perpetuo violenti fragore reboat, cum nivium frequentia, nymborumque turbine.
Hospitantibus itaque nobis in diversis locis, dii boni,
gens Ruthenica quanto stupore correpta, nostra dura contemplatur vincula, cupida cognoscendi causam captivitatis,
quam ubi paucis d. Beneczky narrat, protinus intimo cordis
affectu ingemiscit de tanta Sathanae tyrannide. Alii eorum
mirantur nostram pntiam, tamquam turcam quempiam, aut
judeum impium qua intellecta quaeque dura Authori vinculorum
imprecantur. Procedentibus itaque nobis ulterius inter Alpes,
in vasto deserto, idque ipsa solemnitate trium Regum, en
procul nobis apparet in ipsa frequentia montium Castrum Znyo,
in monte valde excelso, supra petram solidam extructum, instar
aquilae niduli, quod gemebundis oculis subinde intueor, tam
quam perpetuam nostrae Captivitatis carnificiam.
Appropinquantibus itaque Castro Znyo ingredimus oppidum
ad montis radicem situm, nomine claustri, divertentes in hospicium domini. Hic rursus ignobile ruthenorum vulgus irruens
in me mirabunde dura contemplatur nostra vincula, inquirens
rationem captivitatis, qua cognita sedulo ingemiscit. Nos aedes
ingressi, hospite hospitaque absentibus intus nihil ornata nihil
apparati cernitur, unde D. Beneczky indignatus de tanta
hospitum negligentia jubet extemplo prandiolum apparari.
Hinc accersito dno castellano arcis Znyo singula diligenter in
aurem commendat, post conscendem Rhedam proficíscitur ad
proprias aedes pransurus, non procul ab oppido sitas.
Dominus vero castellanus apparato prandiolo jubet mensam sternere cibariaque apponere, nos vero singuli ordine
mensae accumbimus pransuri; inter edendum vero castellanus
subinde ut novit latiné exhortatur ad edendum, jubetque bono
esse animo. Hinc vinculorum ratione intellecta pntibus ordine
paucis narrat, qua cognita, singuli alta ducunt suspiria, admirantes tantam diuturnam captivitatem, quibus breviter gratias
ago, de tanta eorum erga me benevolentia contemplanda.
Decimum sextum Capitulum.
Saturatis igitur nobis (laus Deo) mensaque sublata jubet
Castellanus vehiculum una cum duobus equis adesse, ad deportandum me ad Castrum usque sursum, quibus sine mora allatis,
conscendo gemebundus vehiculum, comitatus a tergo duobus
janitoribus, pergimus magno laboré per ardua montium juga.
Tendentibus itaque nobis perdificile, inter horrenda saxa, pendentesque deorsum scopulos sepius anhelantia jumenta consistunt. In ipso autem itinere in conspectu dextrorsum ac
sinistrorsum cernimus infinitam vallium abyssum, unde saepius
mecum orationem dominicam repeto, ne sümmo cum exitio
omnes precipites deorsum feramur, cum nil praeter coelum,
dura saxa, pendentes scopulos horrendasque videamus petras,
sed ut (deo propitio) omnes solvi incolumesque ad Castrum
usque deducamur.
Superato tandem (deo volente) vix magno laboré excelso
monte, pervenimus ad ipsam ferream portám castri, qua patefacta, manu deducor in Castrum per janitores, ubi ad limen
ferreae portae venio, D. vicecastellanum cum reliquis janito
ribus oficiose saluto, per quos sursum deducor per ligneas
scalas in cenaculum castellani, quo ingressus, depositaque
exigua supellectili, proxime fornacem assideo, frigus enim aere
instabat, copiosa adhuc cadente nive . . . Tardante vero castellano in oppido submontano, serus vesper instat, denunciatur
eius ascensus, coena et alia necessaria diligenter apparantur,
ascendente autem eo circa solis occasum mensa instruitur,
cibaria apponuntur, ille prius mensae accumbit, hinc proxime
vicecastellanus, hinc et me cum caeteris ex sua benevolentia
jubet assedere. Igitur ex illius mandato quasi invitus accumbo,
inter cenandum autem humanissime, ut novit, latiné exhortatur
ad edendum, hinc varia de statu nostrae afflictissimae Hun-
gariae, de Ecclesiasticis ceremoniis, et aliis percunctatur
negotiis.
Sic igitur nobis pie colloquentibus in longam noctam
protrahitur cena, quibus dum meas duras afflictiones pluribus
narro, de diuturna Captivitate, multi maximo admicantur
stupore, seduloque precantur Deum op: max: pro nostra futura desiderabilique liberatione, his rursus benefacta, pia vota
erga me brevi gratiarum actione refero.
Decimum septimum capitulum,
Post saturatis (laus deo) mensaque remota, singuli quieti
consulimus, postera vero die, quae est Veneris post Epiphaniorum Dni ferias, castellanus diligenter secundum suam
Humanitatem, cum Reliquis consultat ac prospicit de privato
quondam habitulo, ubi interdiu comodius possem vacare, unde
ex animi sui sententia Aliorumque aulicorum assignat quoddam
exiguum hypocaustum seorsim ad Aquilonem versus, quo deductus, solitarius interdiu conversabar, sine paucorum Adytu.
Factum est igitur, una dierum a pistore ardentes inferuntur Carbones, calescendi gratia, unde fit vapor fetorque in
toto Domunculo admodum gravis, intollerabilisque odoratu, quo
infectus totus obstupesco, tibiae titubant, pedes humi labescunt,
adeo praeterea mei oblitus ut humi an sublime sim, prorsus
ignorem. Post accersor a Castellano cenatum, quo pergente
lento passu mox humi labor, hinc correptus a militibus, deducor
foras ad ventosam fenestram: ubi supinata cervice, clausis
oculis, instar moribundi, parieti innixus consisto, hinc allata
aqua frigida sedulo frons secundum tempóra spargitur. Post
pusillum recreatus inducor in hypocaustum a janitoribus,
castellanoque vix cum caeteris salutato mensae invitus collocor,
qui mei condolens, vehementer admiratur de tam repentina
morbi causa, unde ea tam ex improviso contigerit. Hinc amice
hortatur ad edendum, ego vero non manus admovere mensae,
nec sumptum cibum ore premere valeo, inter eos sum tam
quam pallida mortis imago, sine cibo ac potu, sine voce tam
quam elinguis. Hinc castellanus diligenter perscrutatur causam
a janitoribus, qua cognita, acriter pistor de illatis carbonibus
increpatur, post data acceptaque venia a castellano foris in
scamno prope fenestram decumbo, ubi (deo propitio) meliuscule
fit, rursus tepidum ingredior cenaculum pernoctaturus. Post
paucos vero dies apparatur jussu castellani balneum, quo ingressus ac studiose lotus, mox ab illo hora indies convalesco,
nam repentino languore discedente illa pristina, atritaque successit valetudo. Cum igitur (laus deo) pristinae restitutus valetudini, secundum conscientiam, oíiciose, patienter, humiliter,
modesteque versarer inter illos, duro tempore hyemali, cum
singulorum observantia, una cum illis convescens ex uno
eodemque cibo ac potu participans, observant, colunt, amant,
ut proximum, in omnibus pie faventes, en preter opinionem
tempore vespertim accurrit quidam nuntius, devocans castellanum ad oppidum submontanum, ille ubi causam ignorat,
quid hoc novi sit, pergit secundusmet descendere ad oppidum
usque.
Decimum octavum capitulum.
Convenientibus igitur janitoribus ac vicecastellano in
unum, tempore coenae, stúdiósé perscrutantur de nuntii causa,
alius hanc, alter illám assignat rationem tardae profectionis,
quam ubi singuli certo ignorarent, in crastinum difertur diem,
qui erat dies dominicus primus ab Epiphaniorum feriis. Illucescente igitur die dominica, passim spargitur fama inter janitores, adesse legatum Archiepi Strigoniensis, qui mihi laetum
annunciant evangélium, vicecastellanus cum reliquis firmissime asseverat, legatum advenisse pro mea eliberatione ex tot
tantisque Aerumnys nostrae diuturnae captivitatis, omnes mihi
plurimum applaudent ac ex animo congratulantur, quibus rursus
gratias breviter ago pro laeto nunctio, de quo nulla tenus dubitaverim hactenus. Praeterea"ysdem polliceor sponte mea propinaturum causae mei exitus, transitusque in dulcissimam nostram
Hungáriám.
Imminente vero hora prandii procul conspiciuntur gemina
vehicula, per ardua montis juga tendentia ad Castrum sursum,
quibus visis, laeto corde, totus gaudio repletus sum, gratias
deo op : max: immensas ágens, qui me jam jam ex profundo
infery sit educturus, secundum suam misericordiam magnam,
qui non in perpetuum irascitur nec in aeternum comminatur
aflictis. Ingressus itaque legátus Archiepi Castrum, Joannes
nomine Soós, mihi nondum hactenus visus nedűm notus, jubet
educere per castellanum in eorum conspectum, ut una cum
illis cibum sumam. Ingressus vero in duris compedibus, intus
singulos officiose saluto, hinc legátus pie dextram porrigens,
jubet mensae assidere. Manducantibus itaque nobis singula
diligenter inquirit. nunc corporis valetudinem, nunc sustentationem vitae meae, interdum ipsam duram captivitatem, jubetque bono esse animo, fore (deo propitio) me in brevi manu-
missurum, cui b re viter gratias ago, pro tarn laeto et inaudito
nunctio. Facto deinde prandio, mensaque remota pergit legátus
una cum castellano singula in Arce ordine perlustrare, ipsas
aedes earumque secreta, alimoniam militum, arma diversorum
instrumentorum contra hostes, hinc vetustissima fundamenta
aedificiorum antiquissimi Regis Belae in eodem monte excelso,
non procul posita et diruta.
Decimum nóvum capitulum.
Peragratis igitur visisque diligenter singulis, descendimus
lati in vehiculis ad oppidum submontanum, castellano prius,
caeterisque militibus mutuo inter salutatis ac commendatis, mox
precipiter ex castro deorsum rapimur, hinc precipiti cursu
appullimus in oppidum submontanum divertentes in hospitium
domini, ubi gens Ruthenica circumfusa ex intimo Cordis afectu
congratulatur de nostro longaevo exitu, seduloque precatur
deum op : max: pro mea futura eliberatione. Pergentibus itaque
nobis (deo propitio) fausto itinere ad nostram dulcissimam
Ungariam, passim in diversoriis conversantibus populus Thurocensis quaeque laeta ac prospera precatur, de futura nostra
liberatione, simulque pie exhortatur ad perseverantiam Reli
gionis Christianae usque ad finem.
Omisso igitur jam dudum castro Znyo, gelidis alpibus,
vastissimo deserto, duris saxis deorsumque pendentibus scopulis,
en procul conspicimus latas Pannóniáé íines, dulcia árva, fructifera vineta, montes arduos, sylvas densissimas, temperiemque
solis, ubi non amplius Ceres paliida sed laetus rubicundusque
Bacchus regnat.
Hinc ulterius tendentes apparuere procul et ipsa turrigerae Tyrnaviae moenia. Ingressi igitur civitatem in vigília
Purificationis Mariae, sub tempus vespertinum, deducor ad
quoddam diversorium ignotum, quo accedentes janitores congaudent de felici adventu, hinc singula diligenter perscrutantur
de Regionis statu, hominum moribus, victu cultuque item de
custodia nostra captivitatis. quibus singula ordine brevibus
narro, hinc panes hordeaceos illis profero, quibus pastus sum
in castro Znyo addita tenui admodum cerevisia, his visis
auditisque attoniti plurimum admirantur tum duram captivitatem tum vero rigidissimum victum.
Colloquentibus itaque nobis serus ingruit vesper, quo
deductus sum per militum decurionem in carcerem juxta
templum situm, hinc salutatis domesticis pauca de meo ad-
ventu prolocutus detrusus sum in interiorem opacum fetidumque carcerem.
Vigesimum capitulum.
Cum igitur essem redux ex regioné Thurotzensi Tyrna
viam, statim sequenti luce miro artificio subordinati duo presbyteri de genere Canonistarum, alter eorum Johannes Dereczkey,
homo procerae staturae, rasa bárba, tremulo capite vultuque
rufino, hic prius Varadini (ut fertur) erat verae religionis tum
amans tum vero professor nunc vero nactus se dignum nidum,
prorsus christianae pietati valedixit, de quo recte illud apostolicum: Canis reversus ad vomitum et sus lota ad cenuni. Alter
vero (ut vulgo perhibetur) nuper tantum egressus e monasterio
Agriensi, nonime Michael, hic creatus presbyter, electus est
in concionatorem apud Archiepum Strigoniensem, homo brevioris staturae, rara bárba, facie sub paliida, pleni omni versucia,
dolo, hypocrisi, simulataque charitate, hi nimirum bene (si
diis piacet) instructi contra proximum suum, accedunt me,
quibus salutatis, magna simplicitate dextras porrigunt, hinc
multis perscrutantur causam diuturnae captivitatis, per omnes,
circumstantias, quando, ubi, cur, quomodo ? Quibus ubi paucis
narro rationes, me tantum officio scholari hactenus functum
esse et nihil in ordinem sive ministerium sacerdotum temere
admisisse, protinus urgeor ab illis ad scribendum, ut illis meum
propositum scripta indicem, quod inprimis recusavi, tum quia
res mea deploratissima jam pridem omnibus notior erat, quam
Delia suis castellis, tum quod id mihi minimo vacaret in
tenebroso, fetido, frigidoque carcere, sine charta lucerna, calamisque, quae sint instrumenta scribendi. Illi contra vehementius
exhortantur quasi telo pio impulsi, quod si (inquiunt) feceris
quod te jam rogamus, parati sumus pro te apud Rssmum
assidue intercedere, cum hactenus quam plurimos huius farináé
viros, nostris liberavimus suffragiis.
Vide lector, quaeso, sirenum inescatas voces, sub dulci
melle merum virus, sub simplici ove lupum rapacissimum.
Interdum ostentant pallio tectum libellum quendam, depromptum ex meis libris, conscriptumque idiomate Ungarico, recognoscis (inquiunt) hunc libellum ac tuam praxim esse?Liber
(inquam) meus est, praxis autem in Ungaricam translata phrasim
aliunde est petita, nimirum ex latino quodam pio codice,
impresso ac edito in germania Superiori. Cuius authorem
minimé recognosco nec profiteor me esse, sed tantum transla-
tionem idque juxta assiduas petitiones cuiusdam nostri presbyteri in Ungaricum Idioma.
Vigesimum primum capitulum.
Conferentibus itaque nobis longius ante carcerem, nil
polliceor me scripturum ad illos propter praedictas rationes,
propositisque inter nos mutuo quibusdam sacrae paginae locis
mox recedunt.
Facto itaque tempore pomeridiano, rursus me (ut prius)
magna simplicitate accedunt, tredecim simul articulos religionis
in charta ex ordine annotatos secum deferentes, quos mihi
tamquam invito obtrudunt, sollicitant, impelluntque, quo facilius
e duris liberer vinculis, quorum responsionem imprimis aperte
recuso proptem ingemoli mei exilitatem tum quia jam pridem
viva voce usque ad ravim omnibus nota erat mea sententia,
tum quia libris carebam, quo commodius possim ad eorum
respondere nota. Cum igitur nullis rationibus eorum illecebras
satis commode devitare possem, cupio mihi libros, tripartitum
histor. Eccles. et alios veteres orthodoxosque patres, quibus
negatis negligitur quoque opus inceptum.
Herenti itaque mihi diutius inter spem et metum, tam
quam inter sacrum et saxum, inter decus et dedecus, hinc
multis precibus Biblia et Eusebium (laus deo) nactus sum,
invocatoque divino adjutorio, longa meditatione exordior articulorum responsionem, quibus aperte mea tamquam pro Ultima
Confessione 14. Articuli Religiones christianae subnectantur.
Verum inter scribendum meditandumque subinde interpellor
tum a presbyteris, tum vero a janitoribus, ne quid asperum,
durum, ingratum, illisque contrarium describatur, sed quo
levius, planius, ac mitius potest fieri Stylus temperetur, idque
pro commodiori feliciorique nostra eliberatione, asserentes
Rsmum jam jam discessurum, quibus breviter, me nihil aliud
(etiam si velim ac possim) conscribere praeter id, quod in
sacris continetur literis, quod jam pridem in Ecclesia catholica usitatum sit atque eius authoritate in edificationem usurpatum, alias non religiosum, sed prophanum immo impium
vocabitur.
Absoluta itaque (deo op: max:) incepto re Authorique
articulorum responsione, una cum postrema nostra confessione
de Religione Christiana: extemplo Johannes Dereczkey adest,
sollicite inquirit de responsione Articulorum, quibus emissis,
protinus curiose lectitat, inquirens sepiuscule, unde tantae
authoritatis locos descripserim. Nam ex dictionibus, questionibus,
ex canone Apostolorum, conciliis, et decretys, item ex aliis
Ecclesiae hystorys, quam plurima adjecta cernabantur in Arti
culo et margine.
22. Capitulum.
Contemplante itaque Joanne Dereczkey clarius in Arti
culorum responsionem, admirabundus scrutatur, unde tam clara
sacrae scripturae testimonia congesserim, cum haec non contineantur in bibliorum Volumine aut novi instrumenti libro?
Verba (inquam) divina sunt, expositio doctorum, utilitas proximi, meus vero tantum labor et dolor, nihil praeterea, his
auditis, meditatus, Cogitabundusque recessit cum Articulis.
Perlectis itaque stúdiósé articulis a presbyteris, singula
scllicite perscrutantur, si quid forte labis, vel scandali, vel
hereseos (ut ipsi vocant falso) inveniatur, tandem Archiepo
Strigon. exhibentur ad legendum probandumque, obliti suarum
priorum promissionum de mea Captivitate, de qua ne tantillum
quidem apud Presulem meminisse arbitror. Cum videantur
curiosiores de Articulorum reprehensione, quam de vinculorum
solutione, ac promptiores de nostra innocenti condemnatione
quam de pollicita liberatione, quibus tarnen Deus retribuat.
Recte enim olim de his David vaticinatus est, ecce partuirunt
iniquitatem, concipiunt dolorem et pariunt injustitiam.
Transactis igitur paucis diebus, ambo presbyteri accedent
me, adducentes rursus alios novos articulos, in charta depictos,
instant longe vehementius quam aute et prius, obtrudentes
quasi invito novos articulos, ut horum responsionem sicut et
priorum faciam, quod bona recusavi conscientia, tum propter
emissam priorem 13. Articulorum responsionem, una cum
postrema confessione nostra de Religione christiana, quibus,
jam alia et nova addere pro auctario et prorsus absurdum ac
inconveniens, his (inquam) neque adimere neque addere quicquam licet, Immo nec volo nec cupio ; tum preterea quia tales
articuli ad me nil spectant, quum sint magis votistarum et
monastici habitus, quam catholicae religionis. Illi vero magno
conatu, obliti jam diu fraternae charitatis, asperrimis insultant
minis, crebro intonantes, velis nolis, vel contra conscientiam
tuam cogeris ad Articulos respondere, idque invitus. Age (in
quiunt) evome et hic virus tuum pestiferum, sicut et in Superioribus Articulis. 0 intercessores Phallaridis, ecce leo rugiens
lector obambulans querit quem devoret, fugite procul o christicolae, latét in his vulnificus Anguis.
Cum igitur sie diu inter nos contenderetur pluribus illis
nitentibus contra me, forte haec omnia foris sub pariete, Petrus
Paulinus Propositus studiose auscultabat, statim interveniens
nostris litibus, admiratur altius
KOY V- X -°J
23.
a
ia
Capitulum.
Ingressus igitur Paulinus, quaerit singula, quasi ignarus
(an diis placet) horum omnium, intuens atro vultu chartulam
Articulorum in manibus presbyterorum, percunetatur causam,
cur eos non reeeperim neque respondeam, cui paucis superiores allego rationes. Tunc ille vehementius excandescens,
Age (inquit) tu obstinate, recipe Articulos, et ad singulos (ut
prius) responde, quin adhuc ad plures respondebis nobis, quod
nisi feceris, certo edico, te in triduo vel quadriduo vel eo
plus, non cibum vel potum sumpturum, ut sie quoque quasi invitus satisfacias nobis. His duris auditis minis, multum suspirans, me nutriendum uni solo Deo, vivo et vero, in omnibus
committo, qui novit suos in tribulatione oportune exaudire atque
enutrire, Eliam per Corvos, Danielem inter feros Leones, Jonam
in venire grandis ceti, Susannam de falso seniorum crimine,
Magdalenam de adultery reatu, latronem de praedarum culpa:
Neque tarnen polliceor, quiequam, vel metu deterritus, vel spe
illectus, ad articulos respondere, idque propter superiores pre-dictas rationes.
Tunc Petrus Paulinus Prepositus, correptus maximo furore,
üorrendum intonat contra me, ah Daemones sunt (inquit) in
te (quod tarnen Deus op: max : ab omni pio procul avertat)
et alia magica elementa, afixa tuis membris in corpore, adeo
es nobis obstinatus, rebellis, insolensque, ut nihil adhuc aficiaris longa captivitate, nil adhuc te tuae attritae penitet valetudinis. Age Age (inquit) mox exure vestibus, Unde, ah infelix
exutus ac spoliatus omnibus vestimentis, juxta Paulinum et
janitores, immo et caligis et (salva reverentia) braccharum
ligatura, hinc diligenter exquirunt circa me, prestigias diabolicas, singula corporis membra tractando palpitandoque, quibus
multis suspiriis et subortis lachrymis Aio, me nihil talium unquam rerum vel habuisse, nedum credidisse, cum sint merae
Sathanae illusiones regnantes tantum in cordibus infidelium,
absit a veris christianis hoc horrenda, inaudita et inusitata
blasphemia, Relegenda procul ad filios desperationis, detrusos
in extremas tenebras.
Cum
igitur ne quidem literula impiorum characterum
apud me reperiatur, protinus tres eorum irruunt in carcerem,
Petrus paulinus Prepositus, Michael Canonicus, ac custos car
ceris Moises nomine, quo everso curiose, neque tarnen me
admisso, foris ante carcerem, inter janitores gemebundo vultu
consisto, quasi seminudus, cateris tarnen multum stupentibus,
de hoc violenti factu, hinc expensulas a nostris passim fratri
bus porrectas una cum mantica, refertissima chartaceorum
librorum, abducunt ad Archiepum Strigonienseni, me tantum solo
derelicto in carcere, in summis animi doloribus, mortisque
cruciatibus.
24. Capitulum.
Egredientibus illis igitur, tamquam voti compotibus, cum
amplissimis hostium spoliis, intra triduum, conturbatus spiritu,
non buccellam Panis nec aquae guttam sumpsi, adeo praeterea
mei ignarus, ut humi an sublime sim, prorsus ignorem, tantum
supinus prostratus in terram, sine raro motu, instar moribundi
decumbo, sepiuscule mecum lamentabili voce repetens, heu me
infelicissimum, dum essem exul, in remota ignotaque Regioné
Ruthenorum, sine ulla expensarum chartarumque jactura, illesus,
incolumisque (laus deo op: max:) Tyrnaviam deductus sum et
ubi plus timendum erat, ibi longe plus fidendum fűit, nunc
vero, ubi plus fidendum erat, pene omnia miser amisi, idque
inter propinquos, notissimos, immo devotissimos homines. Verum
sit nomen Dni benedictum.
Transacto igitur triduo, quasi confectus tot cordis dolo
ribus, tot preter causam illatis injuriis, ac continua cibi potusque abstinentia, exiguo admodum victu potuque, pallencia
fame ora, membraque corporis lanquida, paululum reficiuntur.
Cum igitur adventus D. Batori Andreae prenunciaretur, ad
horam prandy futurus, Accedens me Paulinus, pecuniolam
restituit, tarnen sine mantica librorum. Hinc facto prandio :
educor in conspectum principum, Archiepi Strigonien Nicolai
Olah ac D. Bathori Andreae, in duris compedibus. Quo pergente lento passu, foris militum túrba partim deambulantes
partim vero sedentes ante principis Aedes, tristi vultu nostra
dura contemplatur vincula.
Ingressus igitur in conspectum principum, divino adjutorio
ysque de more salutatis, cogitabundus sto in medio eorum, in
duris vinculis, hinc Praeses lenta voce inquirit doloris causam,
quam ubi paucis ordine narro, de violento Presbyterorum facto,
extemplo fráter Joannes Tyrnaviensis monasterii, intercepto
sermone, nondum rogatus a quoquam suo pie ingenio intonat,
ut est natura hypocritarum dicens, non esse tristandum de
illata injuria neque multum sollicitandum de violenti presbyterorum facto, cum et apostoli in Synagogys Judeorum caesi laeti
discesserint ab eorum conspectu. Cui breviter, Aequiori (in
quam) animo haec omnia ferenda erant, si a turca impio aut
judeo infelici aut quovis aperto inimico illata fuissent, verum
ab illis inferuntur, qui mecum pie colloquuntur, mihique ut
sibi sub praetextu pietatis bona flagitantes, cum tarnen altera
manu (ut aiunt) panem ostentant, altera vero lapidem porrigunt,
et eo intollerabilius, hinc illud Nasonis
Quae venit indigne pena, dolenda venit.
Tunc Archiepus lenta voce, sublatis oculis in me ait,
nonne adhuc ablata sunt restituta? Imo Rsme, sed tantum
pecuniola, sine mantica librorum, hec interdum Domino Bathori
diligenter auscultante abque observante.
25. Capitulum.
Hinc Preses jubet Joannem monachum Tyrnaviensem
Articulos confessionis recitare, una cum tredecim articulorum
responsione, ille vero bonus monachus impiger, ut est natura
monastica, mox correptis articulis pergit recitare, sine ullo
observato ordine, tantum ut lubet. Proferente itaque in medium
articulo ex confessione mea, qui est de matrimonio sacerdotum,
huic mox vir monachus totis viribus sese opponens, misere
oppugnat authoritatem Apostoli (1. Cor. 9.) propter fornicationem evitandam unusquisque habeat uxorem cet. Asserens
constanter, Apostolum non de clericis haec scripsisse aut intellexisse, sed de laicis eorumque matrimonio, non igitur (in
quit) commode allegatur locus apostoli de clericorum matri
monio .
Cum igitur videam monachi calumniam circa articulorum
prolationem, sic misere juxta suum cerebrum tum recitantem
tum vero interpretantem, et non tam veritatis defensorem,
quam calumniae protectorem, paucis principum assidentium
veniam imploro, ut eorum favore paceque monachus non a
calce sive a parte posteriori, sed a capite sive a priori parte
ordiatur articulos recitare. Ille vero in solentius retorquens huc
illuc cernicem, exporrecta fronte, quasi invitus lectitat articulos
ab exordio.
Recitatis igitur quibusdam articulis antea quidem diu
lectis ac notis, ubi dum nodum (ut aiunt) querit in scirpo,
infelix lolium in puro tritico, haeresin in ipsa veritate, tene-
brasque in ipsissima luce, hec, inquit, catholica sunt, quae
nec nos inprobamus tamquam haeretica, sed testimonia matrimony de clericis male allegantur, quae sunt de laicis accipienda.
Hinc Joannes Dereczkei canonista Tyrnaviensis stans a
tergo monachi tamquam sub Aiacis scuto aut tridente Neptuni,
nondum rogatus intonat, constantissimeque asseverat testimo
nium matrimonii non ad Clericos sed tantum ab laicos pertinere,
cui Breviter, quis unquam quaeso sacrum matrimoniura laicis
prohibuit nisi male utentibus? Hinc monacho locum Apostoli
objicio (I. Tim. 3.) Eppum esse unius uxoris maritum, hoc (in
quit) monachus ante ordines licebat, non in ipso sacro ordine,
quod cum minimé persuaderem, peto frm monachum, ut testi
monia de matrimonio sacerdotum ex articulis recitet, quod dum
ille recusaret, hinc Joannem Dereczkey, qui similiter neglexit,
Postremo ubi neminem videó paratum ad recitandos articulorum
locos, solus accedo mensae, assumptisque articulis recito matri
monii testimonia in hunc tenorem.
Fili Pontificum distinct: 56. Can: osius. Becitatis igitur
quibusdam pontificum filiis, protinus illi uno ore affirmant, id
fuisse ante ordinationem sacerdotii, sicque reclamantibus cunctis
intermissi sunt recitari, nam veritas (ut aiunt) ódium parit.
;
26. Capitulum.
Sic igitur inter nos ultro citroque conferentibus de di
versis questionibus, indignatus Praeses ait, hac predicta quidem
videntur utcunque tollerabilia. Sed his longe meiora sunt, nam
Sathanam me in scriptis appellat et cleri dominatorem : Cum
igitur peterem scripturam ubi hoc sint, mox protullit inter
chartaceos libellos praxim Michaelis, magistri de Sarvar nostri
fratris, ubi inter Éeliqua recitatur Articulus, An modernus
Archiepus Nicolaus Olah sit veres Petri successor ? Hinc illud
D. Bernhardi herus Pauli dicat cum Paulo, non dominamur
fidei vestrae, successor Petri, non dominantes in clerum sed
facti forma gregis, ubi (inquit) Preses ego dominor in clerum,
ac non potius meam exerceo vocationem? Age, age, die unde
haec sunt deprompta, alias revera fateor coram D. Bathori,
non hinc exibis cum his vinculis. Hic nolens volens juxta meam
conscientiam affirmo non esse meam praxim, unde illa sunt
deprompta, sed alterius, cum et ipse Stylus longe differat a
meo, qui facile arguat, non esse meam scripturam.
Hinc commotus acrius, pergit locum Augustini ex arti-
culis Freses recitare, peccatum non dimittitur, nisi ablatum
restituatur. Vide (inquit) quam male hunc locum Augustini
interpretaris, De penitentia, ac non potius de satisfactione,
dignus (inquit) es tu haeretice, qui una cum libris tuis publice
conburraris. Quod monachus Tyrnaviensis Joannes, vix dum
prolatum a preside, violentissime aprobat, etiam manticam
una cum libris conburrendam esse publice. Illinc Joannes
Dereczkey (tacente Petro pauLino praeposito) stans a tergo
monachi, subinde livida intonat linqua, objiciens de confessione
auriculari, illud adulteri ministri constantinopolitani secleratum
exemplum de meis Articulis, quo confutabatur papistica con
fessio Auricularis, Per deum (inquit) Dereczkey, nostra ungarica
linqua, pro hoc unico testimonio contra confessionem nostram
prolato, Rmus dnus, fr. Greorgius Episcopus Waradiensis, ac
thesaurarius Reginalis majestatis, te sine lege, sine ulla mora,
ardenti tradidisset Vulcano.
Instante igitur tempore vespertino, dimissus sum ab eorum
conspectu in carcerem, illusus, spretus, abundeque oprobriis
saturatus. Eductus igitur per militum decurionem, turba militum
foris constituta meique conpatiens, fixo humi vultu lentos passus
nostros in duris compedibus intuetur.
Appropinquante igitur in carcerem, quidam noster pius
frater,'Nomine Mathias Suttor de Sellye occurens, gemebundus
suam porrexit stipem sustentandi gratia, cui suspirans ex animo
breviter gratias ago, flagitans eorum sedules pro me ad Deum
preces, sperans a Deo op: max: ubi hora venerit me liberaturum: illosque a facie ad faciem visuros cum summo desyderio.
27. Capitulum.
Ingressus igitur opacum, frigidum, fetidumque carcerem,
fenestra cancellata statim virgis condensatur, ne tenues solis
radii tenebrosum illustrent carcerem. Hinc multis minis prohibetur, ne quis piorum me accedat, sed ut tantam panis cum
aqua sola in carcerem porrigatur neque amplius visi sunt intercedentes (si diis placet) mei sacrificuli, cupidissimi nostrae
condemnationis, apud quos diu interiit memoria nostra, refrixit
fraterna Charitas, qui me gratis oderunt; immo omnia tristia,
lugubria, mortique proxima apparent. Solitarius tantum dies
et noctes in carcere versor, in frigore et horroré, in morte et
metu, in fame et siti, in gemitis etlachrymis, sine consolatione
piorum, sine visitatione et ope christianorum, omnes contra me
acrius intonant et ne unus quidem est, qui protegat vitam
meam, factus sum, quasi ovis in medio luporum stans vel sicut
objecta préda catulis leonum, oprobrium spectantium et despectio cleri.
Factum est igitur post carnis . . . . cum archiepiscopus
proficiscitur Posonium una cum suo famulicio, venit nocturno
tempore militum decurio secundusmet cum ardenti lumine,
carcereque everso singula diligenter exquirit, per singulas
vestes, ac inter pileum, num aliqua depicta chartula apud
me lateat inter vestes coelata. Cum igitur nil talium rerum
reperietur, jubet militum decurio colligata exigua supellectili,
vestimentisque indutis egredi ac parrochiam dni Nicolai ingredi. Ubi causam studiosius inquiro, quid hoc novi sit ille
paucibus indicat, me usque Posonium deducturum, vel eo
ulterius. Procedente igitur nocturno tempore, lento passu, in
duris vinculis pervenimus in parrochiam D. Nicolai parrochi
Tyrnaviensis. Hinc difficile conscendens carrum, summo diluculo (Deo propitio) a Tyrnavia solvimus iter, Posonium versus.
Deductus igitur Posonium die Veneris ante Dominicam invocavit visusque quibusdam Aulicis, plurimum de meo applaudent
adventu, hinc protinus detrusus sum in carcerem, abunde adhuc
pluiosa cadente nive.
28. Capitulum.
Hinc saepius Paulinus tantum solus accedens me sollicite singula exquirit, quidnam propositi habeam, obiterque
inculcans Ait, D. Bathori fuisse in causa, quominus jam diu
manumissus sim, utinam (inquit) ille Bathorinus non adíuisset
Tymaviae, jam tu diu his solutus vinculis manumissus fuisses
et quovis abiturus, excepta tantum Emi dni possessione. Jam
prorsus ignoro, quomodo res tua procedet, sic per D. Batori
aggravata et impedita. Per deum (inquit) jam taedet miseretque me tui, tuae que captivitatis, tuarumque miseriarum. Age die
qua ratione quave conditione cupis eliberari? Si quae igitur
ratio possit inveniri tuae liberationis, quod tarnen est dubium,
paratus sum cum reliquis bonis viris ac dominis ex animo pro
te intercedere apud Bsmum. Cui brevibus gratias ago, quod tam
sollicitus sit, modo absit illa detestanda hypocrisis, fateor
(inquam) bona conscientia, me non amplius in possessione
Rsmi permansurum sed alio migraturum.
His auditis Paulinus recedit, hinc alia die solus (ut prius)
venit, adducens in mantira chartulam depictam, age perlege,
ut videtur, hanc scripturam, qua visa ac perleeta, sto (inquam)
priori meo proposito, tanc Paulinus vehementius intonat contra
me, non tantum possessio Rsmi tibi prohibetur, sed etiam totum
Regnum Ungariae. Cui breviter, hoc est prorsus impossibile
me ex tota decedere Ungaria neque huic dicto standum esse,
nam etiam si inter turcas impios ageretur, tarnen ad Christianos pios redeundum, quam illic manendum erat.
Tunc Paulinus, Certe tibi persvadeas, te hoc nullatenus
a Rsmo consecuturum, quo recedente, ac conversus ad me,
Vide (inquit) quid agas, per deum non amplius pro te tam
ardenti intercedam Animo. Hinc duo Paulinus proponit ex
Archiepi sententia, aut ardentissimus ignis aut perpetuus maris
captivitas eligenda si nolis ex Ungaria decedere. His dictis
Paulinus recessit.
Facto igitur prandio venit D. Caspar doctor medicináé
cum militum decurione, multa amice et Christiane locutus, sedulo
exhortatur, omnia mihi tamquam sibi flagitans, subinde inculcat
rem esse in ultimo discrimine ac propterea consultandum de
futuro exitu. Hinc ordinatis quibusdam piis dominis loco fide
jussorum ac mediatorum, quorum assidua intercessione tandem
liberatus sum ex inferorum portis, praeveniente tarnen longe
Aedicto Serenissimi Regis Maximiliani, cui unice soli (excepto
Deo op: mex:) tota haec eliberandi ratio jure optimo accepta
ferenda est. Alias usque presentem diem haud me immunem
profiteri ausim.
Detractis igitur (laus Deo op: mex :) perpetuaque me
moria piis Dominis, duris vinculis, idque Posonii tempore vespertino, Preses sequenti luce universa familia Viennam ascendit.
Ego vero Posonii relictus quasi semiclaudus in dies, vix
brevi passu, incedere coepi.
Laudandus est igitur, Deus et pater dni nostri Jesu
Christi, qui filios suos delinquentes non deserit, deprimit quidem
et tarnen extollit, mortificat et vivificat, corripit ac sanat, cui
laus et gloria una cum filio suo Unigenito et spiritu sancto.
Finis miserabilis captivitatis sellyensium
7. Juny die 1558.
Quo mense Captivati fuimus.
1
1
Záradékul megemlítem, hogy a kézirat 129 oldalt kitevő, negyed
rét alakú, s egy nyilván előző (XV.) századbeli antiphonálénak egy
pergamentlapjába varrott kötetet tesz k i ; a pergamenten, a mely színe
zett initiáleákkal ékesített s hangjegyekkel is ellátott gótikus írást tar
talmaz, kívül, ugyancsak Somogyi P. kezéből, a következő két distichon
van feljegyezve:
Disce bonos artes juvenis suadente Minerva
dum non maxilas hyspida Bárba tegat.
Instrue nunc mentem studiis dum floreat aetas
jam veniet volucri pura senecta pede.
Megemlítem még, hogy Szegedi Gergely énekkönyvében 1569-böl (kiadta
a M. Tud. Akadémia 1893, Szilágyi Áron előszavával) a 116—119. lapon
egy „Sokszor kellene erről emlékűzníink" kezdetű éneket találtam, 24
strófával, a melyeknek kezdőbetűi a „Somogyi Péter mestar' (így!) nevet
adják (néhány végső strófa e kombináczióból kiesik. Ez éneknek, a mely
kétségkívül a mi hősünktől való, a czíme: „Az Ur vaczora osztogatasanac Ideiene neclendeö Isteni diczeret, az notaia felséges Isten mennec
föl."
-
Közli
Stromp László.
KÜLÖNFÉLÉK.
I . Szeli József brassói á. h.. evang. tanító levele Fábri Gergely
gyó'ri rectorboz.
1
Brassó, 1734. áug. 22.
Tisztelendő esméretlen; mindazonáltal énnékem Bizo
dalmas Uram!
Kész szolgálatomnak ajánlásával kívánok Istentől kegyel
mednek minden Lelki és Testi ajándékokat. Vévén ez kis
írásomat, minthogy személyünk szerént esméretlenek vagyunk,
ez tsekély írásomnak neme is, nem kétlem, idegennek láttathatik a' kegyelmed Tisztelendő személlyé előtt: melly dolog
szerző oka volt, hogy az In Anyaszentegyhazának előmene
telére szolgáló régen fel tett szándékomat mind ez ideiglen
rejtekben tartván, jó reménységemtől tápláltatván kívánságom
nak bé tellyesítetése iránt, mostan már mintegy kételenítetésemből kegyelmednek kinyilatkoztatnám. Ugy vagyon, hogy
minékünk mind eddigelé tsendes lelki békességben élőknek
mintegy gyalázatunknak tulajdonítathatik, hogy a lelki dolgok
ban sok háboruságos hajó törést szenvedő szegény ; de nálunk
nál gazdagabb Magyar országhoz kellessék folyamodnunk
könyvek iránt: de ha szintén rész szerént azt magunkról el
nem vethetjükis; mindazáltal az Evangelicus magyar Halgatóknak kevés számok vettethetnek okul, kik elégtelenek magok
erejektöl oly derekas dolognak meg indítására. Ne tulajdo
nítsa tehát kegyelmed ezen dolgot vétkül minékünk, ha valami
bizonyos dolgokra alkalmaztatott magyar könyvekről bizonyo
sokká tétetni kívánunk. Mert valamint minekünk egy néhány
szegény magyar Evangelica Ecclesiaink egészlen a kálvinis1
Széliről szól Bod P. (Magy. Athenás 259. 1.) Fábriról Payr S.
monographiája, Bpest, 1891. Érdemes dolog volna, ez erdélyi magyar evan
gélikusok ehtörténetét megírni. Péohy Á. szól róluk röviden (Árvaházi
Naptár 1902. 93. 1.) ós Földváry L. ismerteti Bartha Márton brassói evang.
lelkész 1699. évi kéziratos magyar agendáját. (Prot. Egyh. és Isk. Lap
1899. 26. és 27. sz.)
táknak seregek közzé vannak hintetve; ugy mind eddig
kételenségböl tsak az ő könyveikkel kelletett élnünk. Mostan
pedig szivünk szerént kivánván azoktól meg válni, kívánunk
magyar Országhoz folyamodni. Esett értésünkre, hogy Tiszte
lendő M. Sartorius János Uramnak egy penítentia tartásra
serkentgető Magyar LELKIORÁ-ja botsáttatott világosságra
Vitenbergában, mellynek ugyan két exemplárai Erdélyben
hozatván, egy magam kezemhez, másik egy betsületes embe
réhez költ. Ezen munka minékünk igen kedves volna, de hatal
munkban nintsen hogy pénzünk általis erre szert tegyünk,
hanemha kegyelmed, mint az Author fáratságos munkájának
társa ebben mi hozzánk való hasznalatosságát meg mutatni
nem terheltetik. B. E Aáts Mihály Uramnak könyvetskéinek,
ugy mint a Boldog halál szekerének, és a Zengedezőnek
nem kitsin emlékezete vagyon mi közöttünk. Régtől fogva
óhajtjuk Tisztelendő Torkos András Uramnak , az Győri
Anyaszentegyháznak érdemes L. Pásztorának énnékem esméretes érdemem felett való Patronusomnak Bibliáját, avagy
tsak Uj Testamentomát; de talán tsak meg tsalatunk az idő
től. Mellyrólis bizonyosokká akarnánk tétetni. Míg pedig annak
világosságra való jövése el közelít, kívánjuk bizonyosan meg
tudni a mostan kiadatott Utrajectomi, és Amstelodami Bibliák
nak mivoltát. Posonyban egy Pápista Speiser nevű Compactor
egy Gradualis formájú quantitásban Amstelodami titulussal
a' Károlyi Uj Testamentumot ki nyomtattatta titkon, és ugyan
titkonis árulja; erreis volna szükségünk. Hogy tehát ennek
legjobb módját találjuk, kegyelmedet az Inre, kinél feljebb
nem lehet, alázatosan kérem, hogy bizonyos árrokat minél
hamarébb meg írni ne terheltessék mind in communi, mind
elegantiori Compactione, 's mind pedig in matéria cruda. És
mivel a' Lelki Órának három fertállyai vadnak; minekünk
kiváltképpen tsak az első kellene, mellynek minden részeinek
különösön akarnok az árát meg tudni. Szintén így az Arany
1
2
3
4
5
6
1
Nemescsoói lelkész. Életrajzát közli Payr : „Magy. Pietisták" 111. 1.
Ugyanott a munkáit is felsorolja 154. s köv. 1.
- Az előszó szerint Fábri Gergely volt Sartorius munkatársa.
Győri tanító, utóbb kemenesalji esperes, kiváló író ( f 1708.)
Életrajzát közöltem az Evang. Egyh. és Isk. 1898. évf. 1—6 számaiban. P. S.
* Teljes czíme : Zengedező Mennyei Kar. Első kiadása 1696. jelent
meg. Ez szolgált alapul a magyar evangélikusok külön énekes könyvé
nek. Ez a hely is bizonyítja, hogy Aách Mihályt tartották a szerkesz
tőjének.
Életrajza és művei i . dolgozatom 103. 154. s köv. lapjain.
Balogh Ferencz a magyar biblia történelmében ezt a kiadást
nem említi. (A magy. prot. ehtörténelem részletei 178. 1.)
3
6
6
1
Lántznak és Zengedezőnek is. Mellyhez képest én ezen köny
vekről való relatiót kegyelmednek azon lelke esméretére bizom,
melly a maga hitének szívesen kívánja naponként való sz.
tenyészését. Egyszersmind ha ollyas bizonyos alkalmatosság
találtatnék, melly által mind mi a' pénzt, mind pedig kegyel
metek a' könyveket el szolgáltathatná, jó volna tudtunkra adni.
Ha pedig épen semmi vigasztalással az iránt kegyelmed ben
nünket nem illethet; talán az alá s fel járó Örmények által
dógainkban boldogulhatunk. Kik által, mihellyen a kegyelmed
leveléből bizonyos lehetek, mindjárást bizonyos exemplarokra
pénz küldök fel. Ezen dolog iránt Magdo András, Kapusi Vas
István, és Apátzai Márton betsületes Ifjaktól kegyelmed bizo
nyosabbá tétethetik. Melly istenes dologban ha fáratságát
kegyelmed mi tőlünk meg nem tagadja, meg bizonyítja, hogy
kedvez a Krisztus dolgainak, és bennünketis kötelezni fog
kegyelmedhez való szolgálatunknak meg bizonyítására. Ezek
után én magamat kegyelmed gratiajában ajánlván, kegyelmed
levelét elvárom, és maradok
Kegyelmednek
Tisztelendő Uramnak
Erdemetlen szolgája
Szeli Jósef m. k.,
Brassai Magy. Osk. Mester.
Brassóban 22. August. 1734.
A soproni ág. h. evang. lyceum könyvtárában (Hrabovszky
György: Scrinium antiquarium, XX. kötet, 48. sz. a.) őrzött
eredetiről közli
Payr
1
Sándor.
Aách Mihály imádságos könyve. Teljes czímét és összes
sait lásd i . m. 159. lapján.
kiadá
II. A z ev. templomok e l v e s z t é s e Lőcse városában.
1
„Den 29. Mart. haben unsere Ev. Geistliche den Gottes
dienst unterlassen müssen, indeme den Tag bevor Dnus Epcpus
Váradiensis durch 2 Canonicos dieselben wieder admoniren
lassen, haben also mit dem 7. Capitel des Propheten Michae
ihr Exercitium beschlossen, mit Weinen u. Trauern der ganzen
Bürgerschaft. Hingegen aber hat E. E. Rath durch Herrn
Rectorem, der dazu erbeten worden, den Gottesdienst bestellen
lassen.
Den 6. April ist der Gottesdienst vom Herrn Rectore
Scholae mit dem 1. Cap. des Propheten Zephaniae beschlossen
worden, welches wohl nachdenklich. Und darauf des Abends
kam herein Herr Graf Volkra, Herr Bischof Bársony, neben
andere Prälaten u. Edelleuten in Begleitung des Rittmeisters
Bilis mit etlichen Croaten, welche alle mit enblössten Säbeln
eingeritten, u. fuhren gerade auf das Kloster zu u. nahmen
bei den Jesuiten ihr Quartier. Nachmals hat nach einer Stund
Herr Graf Volkra Richter u. Rath zu sich ins Kloster rufen
lassen u. ihnen angezeigt, dass man ihnen als Comissarien
nomine S. Caes. et Reae Mattis morgens Tags früh um 6 Uhr
alle Kirchen, Schul, Pfarrhaus, cum omnibus pertinentiis laut
der Transaction abtretten, die Schlüssel dazu übergeben, mit
ihnen zur Kirche gehen u. alles miteinander solenniter über
antworten solle: u. damit alles friedlich ablaufen könnte u.
kein Tumult entstünde, so befahl er ernstlich, im Namen Ihro
Majestät, bey Leib u. Lebens-Straf, bey Verlust Hab u. Guts,
dass gesammte Bürgerschaft, sammt Weib u. Kindern mor
genden Tages sich inne halten u. nicht aus dem Hause gehen
sollten. Welches wiewohl es Wiederrathen worden, dennoch
nichts anfangen wollen, darum was er gefürchtet, auch ge
schehen ist. Den nachdeme man solches der Bürgerschaft ange
zeigt u. bis andern Tages vor 6 Uhr früh E. E. Rath, nebens
denen Herrn Vormünden u. ganzen erwählten Gemeinen im
Meinhause beysammen waren zu deliberiren, wie und welcher
Gestalt, salva conscientia, die Kirchen sammt den Schlüsseln
zu resigniren wären: da liefen die Bürger u. Weiber zusammen
auf den Kirchhoif, fingen an die Glocken zu ziehen u. zu
Weinen auf den Kirchhoff, dass alles Volk zusammen lieff,
1
A lőcsei vagy Hain-féle krónika 762—764. 1. közlött leírása, az
1674. évi pozsonyi jud. delegatum és a szepesváraljai bizottság határoza
tait foganatosító templomfoglalások lefolyásáról.
erregten einen Aufruhr u. Hessen das Unterthor, ohne Bewusst
des Magistrates, sperren, wollten ingleichen auch mit dem
Oberthore thun, so aber verhindert worden. Nachdem nun
solches Kund worden, hat E. E. Rath die Bürgerschaft zu
sich ins Meinhaus gefordert, welche aber nicht alsobald er
scheinen wollen. Endlich nach vielen Ermahnungen erschienen
sie, u. geben zu verstehen, dass sie keineswegs gesonnen
wären, Kirchen, Schul u. Pfarrhäuser abzutreten, solange bis
nicht die Herrn Abgesandten nach Hause kommen, sie die
Transaction in originali sehen u. dabey vernehmen, ob denn
gar kein gratia Regia mehr zu hoffen wäre, als dann müssen
sie sich in die Geduld geben u. die Sache Gott befohlen; die
Glocken hätten sie gezogen, dass man zusammen gehen sollte,
die Thore aber schliessen lassen, damit ihnen, zuvörderst aber
Richter u. Rath, diesmal ihnen solches kund gethan worden,
nicht was widriges widerfahren möchte; dass vor diesmal
nicht mehreres von ihnen angesucht wurde, als dass E E.
Rath solches denen Herrn Commissariis geziemend vorstellen
sollte, dass sie doch so lang Verzug haben wollten, bis zur
Ankunft ihrer Abgeordneten von Pressburg, welche ja schon
auf den Weg wären. Allein es wollte nichts beym Graf Volkra
anfangen, sondern deutete alles übel aus, vermeinende, als
wenn solches alles von der Bürgerschaft mit Vorwusst E. E.
Raths vorgenommen sey. Wollte jedoch der Sach nicht trauen,
sondern schrieb alsobald per postam hin u. wieder aus und
begehrte Soldaten. Unterdessen vermehrten die Weiber, unbest
etlich Bürgern die Kirche, sowohl bey Tag als bey Nacht,
mit Singen u. Bethen. Indeme aber die Herrn Commissarien
noch immer zu anhielten, E. E. Rath auch ihrerseits nicht
ermangeln Hessen, was zum Frieden dienete, wurden die Bürger
nur immer halsstarriger u. härter, also gar, dass sie sich ver
lauten Hessen, sie wollten die Kirchen gar nicht geben, man
möge auch mit ihnen thun, wie man wollte. Solchen Tumult
zu stillen, wurde Herr Pfarrer angesprochen, er wollte aber
dazu sich nicht brauchen lassen, sondern verliess indessen
den Pfarrhof u. zog in sein Haus, Sicherheit halber. So könnt
E. E. Rath auch bei der Bürgerschaft nichts ausrichten, son
dern musste geschehen lassen, was sie nicht ändern konnten.
Darum wurde von denen Herrn Commissarien E. E. Rath be
schuldet, als wenn sie mit der Bürgerschaft einstimmig wären,
die Sach heimlich forcirten u. um sich aus den Verdacht zu
setzen, mit blossen Worten vorgäben, dass sie laut der Trans
action willig wären alles zu thun, wenn man nur vor dem
Wüthen u. Toben des tollen Pöbels zukommen könnte. Herr
Pfarrer aber ist alsobald von denen Commissarien als ein
Auktor u. Anführer dieses Tumultes erkannt worden, man
excusirte ihn auch wie man wollte. Unterdessen aber, damit
sich E. E. Rath aus allem Verdacht zöge, begehrten die
Commissarien Richter u. Rath sollten ihnen die Schlüssel zur
Kirchen u. Schulen liefern u. einhändigen, u. daneben von
Herrn Gral ein praesidium zur Reprimirung der Bürgerschaft
begehren. Das 1-te konnte nicht geschehen, ohne grosse Gefahr
von der Bürgerschaft; indeme dieselbe alsobald anfangs E. E.
Rath bedrohet, dass sie die Schlüssel ohne ihren Vorbewusst,
wo sie anders sicher seyn wollten, nicht herausgeben sollten.
Das andere war uns allen zuwider, darum Richter u. Rath
endlich von den Commissarien auch vor solche Rebellen, wie
der tolle Pöbel ist erkläret worden, wiewohl unschuldig. Weil
nun bey so beschaffenen Sachen die Commissarii nichts aus
richten konnten, als verschrieben sie Völker u. viel Landvolk
solche hereinzubringen u. mit Zwang die Sache anzugreifen.
Unterdessen weil der Terminus Transactionis zu Ende kam,
unsere Abgesandte auch wegen des schlimmen Weges nicht
ankamen, damit hierinnen nichts versehen werde, u. man bey
der Transaction verbleiben konnte (wiewohl es uns nicht lieb
war, sondern müssten zu diesenmal aus Verhängniss Gottes,
der uns züchtigen wollte, um unserer überhäuften Sünden
willen, in einen sauren Apfel beissen) als hat E. E. Rath mit
denen Vormünden u. ganzen Gemein deliberiret, wie man mit
gutem Gewissem der Stadt helfen könnte, damit man nicht
ins äusserste Verderben käme, fanden aber kein Mittel, weil
Ihro K. Mays Befehl da war, man muss, unsere Ohnmacht,
als dass wir uns nur in Gehorsam unterwürfen, als Christen
zu leiden. Befanden demnach noch rathsam, die Schlüssel nur
hinzuwerfen, welches auch mit Bewilligung der ganzen Gemein
den 9-ten April Abends, bey Ausgang des Terminus Trans
actionis geschehen, dass sie also der Bischof, in Abwesenheit
des Volkra, so gleich in Kesmark war, zu sich bekommen,
welches ihm, da er wiederkam nicht wenig verdrossen. Den
10-ten war es vor Mittag still u. begehrten die Commissarii
nur, man wolle ihnen nur Sicherheit verschaffen, dass sie zur
Kirche kommen konnten, welches man aber nicht thun konnte,
darum sie den Succurs, so sie verschrieben, erwarten wollten.
Nach Mittag aber erwecket Melchior Novak einen muthwilligen
Tumult unter der Bürgerschaft, welcher jedoch bald gestillet
worden, indem E. E. Rath denselben in Verhaft aufs Rathhaus
führen lassen ; ging aber bald wieder an, nachdem Herr Bischof
haben wollt, dass der Pfarrhof geputzt u. geräumet werde,
;
darum er einen von Adel, Namens Koroknoki mit den Schlüs
seln hinsandte, mit welchen zu unsrer Sicherheit, auch Herr
Johan Corvath Bauherr u Herr Tobias Fürnstein, beyde Herrn
des Rathes gegangen, den Pfarrhof aufzuschliessen u. säubern
zu lassen : Allein er wurde von etlichen gesehen, die es unter
der Bürgerschaft kund machten, darum mit vollem Trost der
ganze Pöbel, mit allerlei Instrumenten herzugelaufen kam, den
Pfarrhof stürmten, aufgebrochen u. die Catholischen darin
suchten, welche aber sich zeitlich davon gemacht, sonst wären
sie alle erschlagen worden, u. erregten einen solchen Tumult
mit hin- u. wieder rennen u. laufen, grossem Geschrey, Dräuen,
schlimmen Worten: Schlagtodt u. dergleichen mit Heulen,
Weinen, stürmenden Glocken, das nicht zu beschreiben; also
daher ein ganzer Rath nicht sicher gewesen, obwohl dieselben
zwischen der Bürgerschaft herumgegangen u. um Gottes Willen
gebeten, sie wollten sich doch zufrieden geben, haben jedoch
den Lärm des Pöbels weichen müssen u. dabey viel leiden
u. die Sache Gott heimstellen, bis sich endlich bey späten
Abend alles Selbsten geleget u. stille worden. Und ist zu
wissen, dass sich etliche Pursch zusammen verbunden, das
Kloster, darinnen die Commissarien waren, zu stürmen, darum
die Commissarien sich in heimliche Winkel verkrochen, das
Kloster verbollwerket u. E. Rath um Schutz u. Hülfe ersuchet,
welcher auch etliche Rotten Bürger mit Gewehr zusammen
gebracht, darauf man sich verlassen konnte u. vor das Mein
haus u. Richterhäusel gestellet, dass also was zu befürchten
war, unterweges geblieben. Abends 9 Uhr sind die Stadtabge
sandten von den unglücklichen u. der ganzen Evangelischen
Christenheit praejudiciösen Pressburgischen Extraordinarie Ge
richtstag nach Hause kommen u. in der Stille hineingelassen
worden, welche des andern Tages als den 11-ten im Meinhaus
vor der ganzen Bürgerschaft relation gethan alles dessen, was
zu Pressburg bei der Extraordinari vorgangen u. wie sie die
Transaction, ohne gänzliche der Stadt u. der Bürgerschaft,
nicht vorbey gehen konnten, sondern mussten aus zweyen
Uibeln das kleinste erwählen u. solches nicht ohne Rath vieler
vornehmen Personen, sowohl Geist- als weltlich Standes, die
auch dies harte Kraut essen mussten. Denn es einmal bey Got
so beschlossen war und galt kein Bitten u. Beten, man that
auch was man wollte. In Summa: in Ungarland sollt hinführo
kein Evang. Kirchen u kein Evang. Geistlicher seyn. Referirten auch, wie es den citirten ev. Geistlichen, so nicht unter
schreiben wollten, erginge, dass ihrer viel in harte Gefängnisse
zur Arbeit condemniret worden u. mit Brod u. Wasser gespeiset
würden; die sich aber unterschrieben, mit Sack u. Pack fort
gelassen worden, sind also viele nach Deutschland ins Exiliuni
gereiset. Nachdem nun die Bürgerschaft von denen Abge
sandten solches vernommen, die Transaction auch in Originali
gelesen, haben sie sich in etwas befriedigt, den Willen Gottes
ergeben u. Transaction mit Weinen u. Jammerklagen ange
nommen. Darauf sich das Volk vom Kirchhoff vergangen, wie
denn ein E. E. Rath sie hiessen nach Hause gehen u. dass
sie fleissig Beten, wahre Busse thun, die Sach Gott befehlen,
stille seyn u. Ihro Mays treu verbleiben sollten. Darauf Herr
Obrist-LieutenantDiepenthal von Caschau mit 50 Mann deutschen
Fussvölkern zur Beschützung der Commissarien herein kamen,
wie auch des andern Tages allerley Landvölker über 1000 Mann
darauf.
Den 13-ten dieses am Freitag die occupation der Kirchen
angange halb 9 Uhr Morgens, da bey starker Macht u. Gar
nison Herr Georgius Barsony, Eppus Váradiensis et Praepos.
Scepusiensis nebens Herr Graf Otto Ferdinand Theophilo a
Volkra, Cammer-Praesidenten u. vielen andern, wie auch Graf
Stephan Csaky etc. aus dem Kloster zur Kirche gefahren,
dieselbe durch einen Drabanten aufgemacht worden, da sie
denn alles darinnen besehen u. beschreiben lassen. Nachmals
sind sie in die Spital-Kirchen zum Oberthor gefahren, allwo
sie nebens der Kirche auch das Spital occupiren wollten,
vorgebende, es wäre vorzeiten ein Kloster gewest, allein es
wurde ihnen widersprochen und das Spital nicht eingeräumet.
Nachdem fuhren sie in das unterste kleine Kloster, da sie
zwar die Kirche occupirten, allein das übrige Gebäu wollt
E. E. Rath nicht lassen, weil die Stadt einige praetersion
darauf hat u. also fuhren sie wiederum zur grossen Kirche,
da allererst ihr Gottesdienst u. die Einweihung mit Trompeten
u. Pauken geschah. Nach Vollendung dessen, gingen sie in
die Schule, von daher auf den Pfarrhof u. installirten einen
Jesuiten, Namens Melchior Pauernfeind auf 5 Jahre ein zu
einem Plebano u. endeten ihr occupiren im Kloster mit Saufen
u. Fressen. Des andern Tages als den 14-ten sind die Commis
sarii sammt den fremden Völkern fort u. Hessen uns das Nach
sehen, die wir nicht wenig betrübt u. traurig waren, weil
wir des höchsten Schatzes auf Erden von unsern Widersachern,
aus Verhängniss Gottes sind beraubet worden. Unseren Geist
lichen wurde hierauf scharf angesagt, dass sie sich ohne
Verzug fortmachen sollen, welches auch geschehen (wiewohl
man ihnen einen freyen Pass versagen wollen, absonderlich
dem M. Christian Seemann, dem sie spinnefeind waren u. vor
einen Aufrührer hielten). Den 26. April Mittags Glock 9 u.
10 Uhr, da sie mit Sack u. Pack ausfuhren. Mit was Trauern,
Weinen u. Heulen und Jammersklage solches zugangen ist,
ist nicht zu sagen: denn alles Volk, Mann u. Weib, jung u.
alt, klein u. gross hinaus zur Stadt gelaufen, ihnen das Geleit
gegoben, u. von ihnen den Segen geholet. Ein edler Richter
u. Rath hat sich auch mit ihnen vor das Siechhaus begeben
u. ihnen etliche Bürger zum Geleit u Convoy bis an die schlesische Grenze mitgegeben u. also mit Trauern u. Weinen von
einander geschieden. Und ist dies der traurige Ausgang solcher
occupation der Kirchen gewesen, dass wir wohl klagen u.
sagen mögen: 0 Gott, was für betrübte Zeit ist kommen auf
uns armen Leut, kein Unglück, keine Landesplag hält unsern
Jammerstand die Wag; hinweg ist auch die reine Lehr, sie
wird gepredigt nirgends mehr; die Kirchen sind voll Menschen
tand, in unsern lieben Vaterland. Wir leiden Aufruhr . . . etc.
Chronicon.
Den 30. dto wurd denen Geistlichen in X I I I Städten
auch ausgeboten von den Posten.
Den 3. Mai ist die Kirch zu Kirchdrauf u. Dom. Exaudi
u. in der Pfingstwoch sind in allen 13 Städten alle Kirchen
von den Papisten occupiret worden".
Közli
Weber Samu.
III. A tatai ev. ref. templom és iskola ü g y e a 18. században.
I.
Testium Fassiones, intuitu Oppidi Tata, Comitatui Comarom adjacentis essent sequentes :
Primus fatens: Michael Szabó, calvinista, in Oppido Tata
degens, subditus Egregii Stephani Jeszenszky, annorum circiter 66, deposito juramento examinatus, fassus est: Ad 1-um.
Vallja a tanú hite után és tudja bizonyosan, hogy fönt neve
zett városban levő kő templom Parochiával és scholával együtt,
midőn Komárombul in Anno 1665 oda szakadt volna, akkoron
helv. Confession levőké volt, a mint is Mányoki Mihály nevű
prédikátor volt a városban, kiről sok öreg emberektől hallotta,
hogy 40 esztendeig békességesen viselte volna memorált vá
rosban a predikátorságot s fentemlített templomban végezte
mindenkor exercitiumokat. Azután pedig Száki János nevű
prédikátort hoztanak a városba, ki is circiter 2 esztendeig
1
maradott bátorságosan, hanem azután Mgs gróf néhai Csáky
László akkori földesurok parancsolatjából kikellett onnat menni,
és a templomot elfoglalta és elvette tőlük, úgy hogy circiter
9 esztendeig a nélkül voltak a lakosok. Mestert ugyan, a k i
könyörgést vett és predikátiót, fent titulált földesurak engedelméből tartottak, de különb Oratóriumot fából építettek, a
hol maguk exercitiumát végezhették. Hanem azután, midőn a
a török Bécs alá ment volna, akkoron nagyobb részét említett
városnak a templommal együtt összeégette, s úgy azután viszont
ugyan földesurok engedelmóből azon templomot ruinate kezek
hez vették, újonnan reparáltatták és schindellel befedeztették,
és azonnal Fehér János nevű prédikátort hoztak be a városba,
& ki is 14 esztendeig azon templomban végezte helvetica és
augustana confession levő lakosokkal szokott exercitiumit.
Hanem azután Krapff úr eö Nsga ezen tatai dominiumot megvevén, viszont az templomot helvetica confession levőktől
elvette és más fundust Oratóriumnak, parochiának és scholának mutatott és assignált részekre, a hol azonnal építettek
egy szövénybül való Oratóriumot, kiben is fent nevezett Fehér
János nevű prédikátor 11 esztendeig viselvén a predikátorságot, szabadon végzetté maga alattvalóinak exercitiumikat.
Azután ugyan e városban halt is meg ; utánna következtek
Komáromi István, ifjú Fehér János és Újvári János prédi
kátorok és voltak ezen városban, most pedig Vitéz Ferencz
uram 6 esztendőktül fogva viseli memorált városban a predikátorságot; s actu is fentemlített Oratóriumot és újonnan csi
nált parochiát és oskolát helv. Confession levők bírják. A
templomot pedig fentnevezett földesurok in Anno 1699 elvévén,
Horváth János nevű várbeli catholikus káplánnak előbbeni
parochiával és oskolával assignálta, s mindazótátul fogva helv.
Confession levők nem bírják, noha azelőtt soha catholicus
plebánusra e városban nem emlékezik, s nem is hallotta a
fatens hogy lett volna.
Ad 2-dum tudja a fatens, hogy midőn fentnevezett Száki
János nevű prédikátornak földesuruk néhai Mgs gróf Csáky
László parancsolatjábul ki kellett menni, és a templomot Kéry
János nevű vice-kapitanyja által elfoglaltatta volna: akkoron
1
A felső-dunamelléki egyházkerület utolsó Superintendense. Tatá
ról Neszmélyre távozott, s 1674-ben onnét idéztetett a pozsonyi vértör
vényszék elé. Önkéntes száműzetésre kötelezve magát, kibujdosott a
hazából és sok nyomorgásai után meghalt 1675. márczius havában, Velen
c é b e n . Komáromi Csipkés György magyar predikáczióit üdvözlő versét
1666 május 6. Ekelen írván: Sokan összetévesztik a Komáromban 1672-ben
megégetett ékeli prédikátor Száki Jánossal.
a helv. Confession levők eleintén nem akarták az templomot
odaengedni, azon oppositióért 1600 ftokat a földesuraság desumált rajtok. Másodszor pedig Ujváry Gergely nevű Tata vá
rának Cáplánya németekkel akkori Fehér János nevű prédi
kátor házára menvén, fölverte és minden jószágát, a mit a
házban talált, elvitette: de mi okra nézve és ki parancsolat
jából ? nem emlékezik. Tudja azt is a fatens, hogy templomnak
utolsó elvevésekor egy jókora harangot is elvettenek, s azután
is T. Liptay János plebánus úr mostani oratóriumuk mellett
levő harangot elvette s mindekkoráig is odamaradt.
Ad 3-dum nem emlékezik a fatens, hogy valaha Augustána
és Helvetica Confession levők maguk hitek és vallásuk dol
gában háborgattattak volna, hanem hogy Csapó és Csizmazia
czéhben levő augustána és helvetica Confessiobelieknek bizo
nyos innepeken catholikusokkal együtt Processiókra és temp
lomba 4 frt büntetés alatt el kell menni
Ad 4-um. Arra sem emlékezik fatens, hogy Augusta és
Helvetica Confession levők tilalmaztattak volna más helységben
részükről való templomba szabados meneteltül s ott való gyónástul: hanem egyedül lutheránus lakosok esküttetéstől, kereszteléstül, temetésiül, és Prédikátoraikat betegek kivánságira
való behozattatásátul keményen tilalinoztattatnak.
Ad 5-um. Arról, hogy a plebánus nem esket meg senkit,
míg ki nem tér, s nem keresztel meg gyermeket, míg a szülők
pápistává nem lesznek: nem tud semmit.
Ad 6-tum vallja a fatens, hogy memorált városban Aug.
és helv. Confession levők sokkal többen vannak mintsem
katholikusok, de számát sem egyiknek sem másiknak nem
tudja, minthogy felesen vannak. Tudja azt, hogy helv. Con
fession levő Prédikátor nem tilalmaztatik föltett dolguknak
helv. Confession levő lakosokkal való véghezvitelétül, hanem
lutheránusok részéről tilalmaztatik.
Ad 7-um. Tudja bizonyosan a fatens, hogy T. plebánus
Pogány Pál úr két esztendőtől fogva annuális fizetését szintég
úgy Augustana és helvetica Confessiobeliektől, valamint a
katholikusoktól, noha nekik semmit sem szolgál, megkivánja
és szedi is, a mint hogy a fatensnek 50 dnrt egy egy esztendőre
kellett fizetni, a mely exactiót is földesurok parancsolatjából
kezdette fentnevezett plebánus úr.
Ad 8-um igaz az is, hogy minden üunepek elmulatásáért
és megszegéseért aug. és helv. Confessiobeli lakosokat meg
büntetik, minthogy Ns vármegye által 12 frt büntetés alatt
meg van hagyva, — de kit büntetnek nem reflectálja magát.
Ad 9-um nem emlékezik a fatens, hogy aug. és helv.
Confession levők hitük és vallásuk dolgában tömlöczöztettek,
hanem más egyéb alább írt injuriákrol emlékezik. Elsőben is
hogy azelőtt aug. Confession levők soha különböző állapottal
nem voltának, hanem mindenkor helv. Confession levő prédi
kátori tanításra jártának, és mint keresztelés, esküttetés, teme
tés lutheránusok részéről is általa vitetett végbe ; sőt sátoros
innepekre gyónás kedveért szabadon behozhatták a lutheránus
lakosok maguk tanítóit; — hanem circiter 13 esztendőktül
fogva T. plebánus Lyptay János úr idejében eltiltattak, azutátol
fogva keresztelést, esketést és temetést katholikus plebánus
lutheránusok részéről is végez, és consequenter a stoláris proventust is szedi. Második, hogy a czéhbeli mesteremberek, a
kik aug. és helv. Confession levők, jóllehet magukat nagy
költséggel czéhbe beadták, mégis némelyiket csapó czéhből,
ú. m. Varga Istvánt, Ács Ferenczet és azonkívül kettőt —
kiknek neveit nem tudja a fatens - kivetettek és mester
ségük további gyakorlásaiul megtiltottanak; sőt azóta aug.
és helv. Confession levőket be nem veszik. Harmadik az, hogy
a házasuló személyek közül akár a férfi lutheránus, akár az
asszony és egyike kálvinista : mégis mostani plebánus úr copulatiójukat helv. confession levő prédikátornak sem engedi, sőt
ha szintén vidéki lutheránus városban kálvinista leányt vészen
is, noha azelőtt helv. confession levő prédikátorok copuláltak.
Negyedik pedig az, hogy a Burgundia és Komáromi utczát,
jóllehet feles lutheránus és kálvinista lakosok lakják mind a
kettőt: mindazáltal Pogány Pál plebánus úr maga parochiájához akarja foglalni, a mint már Fekete György nevű embert
Burgundia utczában, jóllehet kálvinista volt, de mégis egy
nehány nappal ennekelőtte hatalmasul eltemette.
Ád 10-um directe affirmative, hogy soha sem volt a város
Confinium, hanem csak a vár, s nem lakott fegyveres ember
a városon, hanem mindenkor jobbágyság alá volt vettetve.
(Következik még 11 tanú vallomása, de a kik vagy egy
általában semmit sem tudnak felelni a kérdőpontokra, vagy
csupán az első tanú által mondottakat ismétlik).
Praesentes litteras nostras testimoniales sigillo nostro
Judiciali et authentico communitas, futura uberiorique attactorum Inquirentium pro Cautela necessarias extradandas esse
duximus et concedendas. Communi svadente Justitia. Datum
in libera Regiaque Civitate Pestiensi, die vigesima sexta martii
Anno 1721. (L. S.) Lecta et extradata per Magistrum Franciscum Szluha. Excellentissimi Dni Comitis Palatini Protonotar. mpr.
II.
Observatio a helyekre nézve.
A közelebbi Augusztus hava 8-kán leszen esztendeje,
hogy éppen itt levén Mgs földesurunk, instántiánkat beadtuk
az Oratóriumnak prédikátor és kántor házaknak való helyek
iránt ő nagyságának, mely instántiánk úgy indorsáltatott, hogy
ő nagysága a dolgot egészen által adta Tts Consiliarius Bezerédi Mihály úrnak, mint plenipotentiáriusának; a kinél ismét
egynehány ízben instáltunk mind Tatában, mind Győrött, mind
Pesten, de egész késő őszig mind csak azt felelte, hogy a
Mgs gróffal közölvén szándékát, még nem jött válasz. Ha
válasz jő, azonnal közli velünk.
Nevezetesen mi instáltuk a régi helyeket, a hol voltak
az Oratorium, prédikátor háza és az oskola, melyekre semmi
szent épületek nem tétettek, hanem az oratórium helyén néha
kukoriczát termesztenek, néha tövis-gaz növi fel magában.
A prédikátor háza felét a Méltóságos uraság engedelméből a
processuális bíró bírja, úgy hogy a hátulsó házban vagy szo
bában zselléreket tart, az elsőben pedig — melyen valami
építést tétettek a várossal — maga szokott szállani. Ugyan
ezen processuális bíró úr bírja a szántóföldeket is, melyeket
a prédikátor bírt, felében vettetvén itt való gazda emberrel.
Az oskolaházakat eladta a Mgos uraság elsőben valami kő
műves mesterembernek, az ismét eladta, minekutánna valami
építést tett rajta, valamely mészárosnak, ki is pankrotizálódván, valamely örmény kreditor kezére került, k i ismét egy
mészárosnak adta el, a ki ismét árulja s eladni kívánja. Mely
épületeknek az árukat mi megígértük az instantiánkban is,
hogy leteszszük.
Ezen régi helyeket instáltuk ím ez okokként:
1-ör hogy azok mindeneknek ítélete szerint legalkalma
sabbak lennének a két város lakosainak az Oratóriumba az
istenitiszteletre való járásra. Az egész nép azokban megnyu
godna, senki ellene nem szól, mint a többeknek, akárhova
gondolhatunk hogy kikérjük, ha a régi helyeket a Mgs uraság
nem akarja adni. Az Oratorium is éppen az ő Felsége bölcs
és kegyes rendelése szerint nem lenne in propatulo, hanem
belől ezen épületeken.
2. Nulla nostrorum culpa vétettek el azok a régi helyek
mind az exorcitiummal együtt, mivel ezek a jobbágy emberek
mind a felséges királyhoz, mind a Mgos urasághoz mindenkor
igaz hűségűek voltak, a mivel tartoztak megadták, sőt maguk
katholikus uraiméknak és a Mgos uraságnak is meg kell azt
vallani, hogy az itt újonnan sok esztendők alatt épült temp
lomuk e katholikusoknak a Mgos uraságnak raboti szolgalatján
kívül leginkább a reformátusok szolgálati erejével készült el;
néhányaknak az ökrei is megszakadtak a nagy köveknek
másunnan való hozása alatt, még sem tapasztaltak semmi
refractáriusságot. Megvallottak azt maguk katholikus uraimók,
hogy a református bírók is hűségesen forgolódtak annak épít
tetése körül, hogy katholikus ember nem úgy. És így semmi
olyas roszaságukért nem szenvedték azt a sebet, hanem egyedül
ez praetextáltatott hogy in pacifico usu exercitio nem voltak,
melynek mind a Mgs uraság tisztje volt az oka, egynéhány
ízben meggátolván őket, hogy prédikátort ne hozhassanak be.
3. Azon régi helyek pénzen vett Oratóriumokért adatott
a tatai reformátusoknak. Melynek históriája ez: hogy néhai
Mgs gróf Csáky László levén a földesúr, violenter elvette
tőlük a piaczon levő kőépület Oratóriumukat és elpecsételte;
de az exercitium csakugyan nem cessált, valami színbe vagy
csűrbe jártak 9 esztendőkig, a mely idő alatt a török baran
golt ezen a földön, a tatai várat is igen megrontotta. Eltá
gulván erről a földről a török, előjött az említett Mgs gróf
kivált a várnak megnézésére, s ekkor magához hívatá a refor
mátus Elöljárókat és ezt mondotta nekik: hogy ha mindjárt
letesznek 600 idest hatszáz forintokat, visszaadja . nekik a
templomot. Ezek szegények mindjárt összeszerzették s meg
vitték ezen summát. A gróf is mindjárt kezükbe adta a templom
kulcsát, és emberit küldvén, a pecsétet fölszakasztatta; és
így bírták a reformátusok az Oratóriumot. Azután a dominium
szállott báró Krapíf úrra, ki is a többek között egy darab idő
múlva lejövén Bécsből — referendarius volt ottan — magához
hivatta az elöljárókat és szép szóval jelentette nekik, hogy
engedjék szépszerivel a katholikusoknak templomjukat (notandum még eddig nem volt itt a katholikusoknak templomjuk),
alkalmatos jó helyet fog mutatni, a hol fából — előttük az
erdő — ezt is monda, olyat csináljanak a minemű tetszik.
Úgysem bírhatják — úgymond — ők ezt, mivel inkább illetné
a katholikusokat ottan, t. i . a piaczon; és hogy kivált azért
sollicitálja őket, mert nem maradhat a Clerustol. Ezek consultálódván, erre határozták magukat, hogy nagy engedelmes
séggel vevék a kulcsot és a Mgs báró földesurok kezéhez
vivék és adák. A Mgs báró is mindjárt expressus embereit
küldötte és kimérette a reformátusoknak azon helyeket, a
melyekért esdeklenek mostan is. És így látnivaló, hogy a
600 frton redimált helyekért és épületjükért adatott az ő
nekik; azonban a prédikátor háza is accedált ama piaczi
templomhoz, azon a helyen a hol most a plébánia vagyon.
Mikor pedig az exercitiumtól megfosztattak, sem ezen
600 frtjuk nem refundáltatott, sem az Oratóriumnak az árát
— melynek szélylyelrontatását a parancsolatnak tenora nem
tartotta — le nem tették, melynek csak a vasa is, a melyet
a Mgs uraság hordatott el, 16 s több mázsáig valót, a mint
beszélik a még élők, a kik látták. A tekintetes Consiliárius
és plenipotentiárius úr mégis mind csak húzta-vonta a dol
gunkat; azonban itt egynehányszor megfordulván, halljuk
egyszer Októbernek vége felé, hogy a kertaljai útczán valami
vermekből s gödrökből álló helyet méricskéltet az uraság
mathematikusával, ki is ezt véghezvivén, mégis hallgatott a
Tts plenipotentiárius úr, hanem csak hirlelődött hogy ezen
említett helyet akarja adni. Elérkezett deczember is; a nép
igen kérte a prédikátort, hogy menjen be és szóljon a Tts
úrral, talán inkább hajlik, — ők nem mernek szólani, mivel
őket kemény beszédivel mindjárt legázolja. A nép kérésére
bement a prédikátor 4 elöljárókkal és szólt az eklézsia nevé
vel, megmondván mit hallunk közhírrel, hol akar helyet mu
tatni. De hogy azzal ne rontson meg bennünket, mivel nem
is elégséges, kicsiny hely a háromféle épületeknek, a hossza
60 lépés, a széle 50, vermekből álló, csak in actuali usu 32
verem vagyon rajta, desolált apparens verem 12, vannak sze
méttel betöltöttek is; a közepin egy nagy gödör, kút vagy mi
volt. A régi helyeket mi okon instáljuk, azt is megmondotta,
mint az instantiánkbol megtetszik: de mindezekre csak azt
felelte az elsőbbre: „mind semmi sem", a másodikra ötször
is : „abból semmi sem lesz . Úgy azután megharagudván, csak
ugyan a következendő vasárnap délben a processuaLis bíró,
dominalis fiscális, tiszttartó s egyebek által kimutatta azon
helyet, a melytől idegen a nép, kivévén néhány boldogtalan
embert, a ki a vicinitásért szeretné, nem nézvén tovább az
orránál s nem tudván az erszényünk velejét, melyet csak a
földdel kellene ott a vermek között elnyeletni.
Ebben vagyunk, csak tűnődvén mindenkor. A minap a
Mgs gróf földesúr itt levén, ismét adtak be instantiát, melyre
mi indorsatio lett, kívánjuk communikálni az expressusok által.
Sokszor akartunk eddig is menni, de mind csak az uraink
vertek hátra bennünket, t. i . a református prókátor s egyéb
urak.
11
III.
Observátió az oskolára nézve.
A Mgs uraság készíttetett itten a P. P. Piaristáknál nor
mális oskoláknak való helyet, három oskoláig valót, a melybe
való járásra kényszeríti minden módon Tts Bezerédi úr az
idevaló lakosoknak fiaikat, már öt ízben tilalmazván, hogy
mesterünk ne tanítson, noha szinte tél közepétől fogva a nor
mális oskolának semmi objectumát nem tanítja és a hajlékban
kell nyomorogni velük, a mint majd a téli napokon nem lehet.
Leginkább mind csak a prédikátort zaklatván a Tts
plenipotentiárius úr, mintha az mindent véghez vihetne, volta
képen eleibe adta a prédikátor két ízben az egész népnek
ezen oskola iránt való akaratot: de azok teljességgel ide
genek tőle, kiválthogy más helyeken publikáltatott (itt az ilyen
nem szokott publikáltaim) ő Felségének az a parancsolatja,
hogy senkit nem kell kényszeríteni erővel azon normális osko
lába ; ámbár annectálva vagyon, hogy semmi tisztre föl nem
vétetnek, a kik ott nem tanultak: de csak könnyen felelnek,
hogy tudják úgy is, hogy az ő gyermekeik sem táblás urak,
sem prókátorok nem lesznek, hanem csak jobbágyok marad
nak ; jóllehet másfelől keservesen fájlalják, hogy olvasás tudás
nélkül maradnak gyermekeik, hogy könyvekből is tudhatnák
az Istent dicsőíteni, a kegyességben magukat gyakorolni, a
szent bibliát olvasni.
Kiváltképen azt nem hitethetik el magukkal, hogy nem
contemnáltatnának az ő gyermekeik, látván a mostani piarista
urak eleibe járó studenseket, a kik mind egyig csinosak,
ruhásak; ezek pedig alig véve ki tízet-tizenkettőt közülök,
mind egy ingben, lábravalóban, mezítelen lábbal járnak még
télen is, csak a csizma és a szürdolmány járulván hozzája,
valamint az apjaiknak is csak a csizma és bunda.
De a magunk eklézsiájának is nagy fogyatkozására esik,
ha oskolába járó gyermekek nincsenek, ezek a Mesternek a
kántorságban assistensei, kivált halottat nem is temethet ezek
nélkül.
A leánykáink az egész télen oskola nélkül voltak, kik
volnának 130-an, mivel helyük nem volt a hova járhattak
volna. Hogy taníthatnánk, még a Tts Vice-Ispán úr sem auctorizált bennünket, hanem az úr főnotarius uram így szollott
hozzá: nincs parancsolat róla, — ubi nulla lex, nullum pecca
tum. És így csak ehez támaszkodva merjük még majd ezeket
is tani tani a hajlékban, de majd télen ezeket sem lehet ottan
sanyargatni. Ezt is szükség hát megerősíteni.
Fiaink oskolába járhatók vágynak 170-en, kik mind
initiandusok, alig vévén ki 30-at, kik másutt Kotson, Naszályon
Kömlődön s egyebütt kaptak azelőtt valamit, és ugyanezekből
vannak a kántor-gyermekeink, a kikből kikopunk ha a Tts
plenipotentiárius Bezerédi úr kényszerítése szerint tőlök meg
fosztatunk, vagy ugyanazok az iskolát elhagyván, helyükbe
mások ha nem készíttetnek, teljes nyomorúságban leszünk. Ez
is egy akadály az amoda járásra a gyermekeinknek, hogy
•mikor az isteni tiszteletnek órái vannak akkor még az iskolába
kellene t. i . a normálisba lenni nekik.
Dat. Tata 1767. jan. 4.
r
;
bő
11
A dunamelléki egyházkerület levéltárában őrzött eredetiközli
Földváry László.
IV. A l é v a i e x e c u t i ó .
2
Species Facti.
Anno 1740 die 16. máji nem tudatik honnan indíttatván
lévai Tiszttartó Biróczky Ferencz uram, a Mgos Dominiumhoz
tartozandó jobbágyságot fölszedvén, a lévai helv. Confession
levőknek Oratoriumja körül való kerítését kivágattatta. Mivel
pedig 0 Felségétől levén oly kegyes protectiójok, hogy in
statuquo maradjanak a helv. Confession levők: látszatott
Biróczky Ferencz tiszttartó uram violentiát tenni, Felséges
urunknak kegyelmes protectióját violálni; a helv. conf. levők
pedig post violentiam maguk Oratoriumjába bemenvén pro
exercitio, Prédikátor nélkül exercitium jókat continuálták usque
ad 16 Junii.
Azalatt lévai plebánus Szász István uram instántiát adott
be Tts Ns Bars vármegyéhez, hogy recommendálja a vármegye
Felséges Helytartótanácsnak, a mint fel is menvén azon instan
tia ily informátiókkal, hogy midőn az Oratorium kerítése kivá1
Ezenkívül vannak még ugyanott Tatát érdeklő okmányok a T .
jegyű kötegben 93. és 113. sz. a.
Az ezen ügyben 1740. szeptember 19 és következő napjain tar
tott kihallgatás 7 ív terjedelmű eredeti jegyzőkönyvét több más jegyző
könyvvel, species factival és okmánynyal láthatni a dunamelléki ev. ref.
egyházkerület levéltára L-jegyű kötegében 33—65. sz. alatt.
2
gattatott, harangjokat félreverték a helv. conf. levők pro oppositione: azonnal subsequált a Ns vármegyére oly parancsolat,
hogy inquisitiót peragáitasson a Ns vármegye, hogy ha kijön,
hogy vétettek volna a helv. conf. levők, citáltattassanak; s
citáltatván hogyha convincáltatnának is, executiót addig ne
administráljon a Vármegye, valameddig a Fsgs Helytartótanács
Resolutiója le nem megyén. Azonban intra tempus a helv. conf.
levőket inhibeálta a szolgabíró Simonyi Antal uram, hogy
supersedeáljanak ab exercitio; de ezek azt felelték, hogy:
„emberünket ad superiorem instantiám felküldvén, mivel violái ták az ő Felsége kegyelmes protectióját, emberünket meg
várjuk, és addig tartjuk magunkat ő Felsége kegyelmes protectiójához."
Azonban levén pro 20. junii práefigálva a Ns vármegyé
nek Generalis gyűlése, mutáltatott azon gyűlés s ord. ViceIspán uram currenst bocsátva parancsolá, hogy pro 10. Junii
legyen mennél nagyobb frequentiával Aranyos-Marótra a gyű
lés, a mint is meglévén, celebráltatott. Némely publicumoknak
elolvastatása után mind evangelicus mind helv. confession
levőket kiküldették ; de hogy mint determinált a Ns vármegye ?
nem tudhatni, hanem 11. Junii ord. Vice-Ispán uram Lévára
bejövén, inhibeálta az eklézsiát. 0 kegyelmének is azt felel
ték, hogy embereiket várják onnan felül.
Honnan viseltetvén? nem tudhatni, de 17. Junii 5 órakor
reggel a császár kapuján két compagnia Infanteria német
dobolva bejövén megállapodott svadronban a plébánia előtt;
mindjárt 3000-ig való plus-minus vármegye jött, kiknek is
commendójok levén Gyárfás János szolgabíró uram fegyve
resen, második Iváncsai Krizsák György, Óvári Antal ex parte
Comitatus; ex parte vero Dominii Majlát József fiscalis, lévai
Tiszttartó Biróczky Ferenc, Kovács Imre, lévai ispány, barsi
ispány, szent-benedekieknek mind lovasa, mind gyalogjának
az óvári és szentbenedeki porkoláb volt.
Ezek így levén, a harangokat megvonván, dobokat meg
vervén, trombitát megfúván, s az egész várost körül állítván
istrázsákkal, a helv. confession levők oratoriumját. oskolájukat,
Prédikátor házát ex fundamento lerontották, harangjokat el
vitték, egyiket az öreg templomhoz adták, másikat a páter
franciskánusoknak. Az protestánsokból, a kik ő Felsége pro
tectióját az oskolaháznál repraesentálták volna, némelyeket
meglőtték, némelyeket megvagdalták s azon sebzetten a halálos
tömlöczbe hányták, utczákon valahol kaphattak embereket,
ütötték, vágták, tömlöczbe hányták, mind nemest, nemtelent
kifosztották, azután vasra verték, kezeiket bilincsbe, házaikat
feldúlták, marháikat kótyavetyélték a falukon, az mint is mind
eddig a nemesek maróti tömlöczben, a városiak lévai tömlöczben levén a várban vannak nagy sanyarúságban, hogy
még étellel is a cselédjét be nem bocsátják.
Léva, 16. junii 1740. Kálnay István.
A dunamelléki ev. ref. egyházkerület levéltárában őrzött
eredeti után közli
V. M e g b í z ó l e v é l az Á g e n s n e k .
1
Species facti.
Anno 1754. Die 28-a martii in Curia libera Regiaeque
Civitatis Eperjesiensis J. Cottui de Saaros adjecentis habitae,
ex Clementissima ordinatione Suae Mattis Ssmae Coesareae
Regiae benignum Mandátum medio Excelsi Regii Locumtenentialis Consilii pro parte, et ad Instantiam Augustana Confes
sioni addictorum Incolarum et concivium pfatae Civitatis Eperjes
expeditum, in genuinis paribus adnexum, nobis quoque infrascriptis Helveticam Confessionem proíitentibus ad praenotatam
Curiam seu Dornum Praetoriam praeire citatis existentibus
publicatum exstitit; Cujus publicatione praehabita admodum
Rndus Pater societatis Jesu Residentiae Eperjesiensis Superior et Plebánus loci, benigni ejusdem mandati §-um illum,
per quem ex ratione non admissi nobis hic Eperjesini publici
exercitii; quo ad munia parochialia Catholico Parocho benigne
subjicimur, late patenter ad ipsum quoque Religionis exercitium extendendo, nos a frequentatione Sacrorum Augustanae
Confessioni addictorum medio Perillis Dni hujatis Judicis sub
poena gravioris mulctae irremissibiliter desummenda, et communicatione subeundorum carcerum serio inhiberi. stricteque praecipi curavit; quatenus Sacra Dnorum Romano Catholicorum
nullatenus negligere audeamus. Quae omnia siquidem Resolutionibus benignis suae Matti Ssae vim conscientiis inferre
nullatenus velle indigitantibus e diametro pugnarent.
1
St. köteg. 45. sz. okm. Extractus Instantiae Eperjesienses aug. Conf.
addictorum die 1 Julii exhibita 1751: „Tertio: Quod toties fatus magis
tratus Eperjesiensis Helveticae Confessioni addictam Juventutem a scholis
nostris excludere satagat, nostrosque Scholarchas ab instructione eorundem
propria auctoritate inhibeat etc.
Hinc infrascripti Cives et Incolae Helvetieae Confessionis
addicti Eperjesienses Vigore psentium damus et attribuimus
plenariam potestatis facultatem, et pro hoc duntaxat Casu
Perillem Dnum Oregorium Demjén apud Augustissimam suae
Maitis Caeo Regiae Aulám Viennemsem juratum Agentem pro
plenipotentiario declaramus, quatenus prmissa omnia fine impertiendi remediis apud Suam Mattem Sacratissimam medio
hullimae Instantiae suae Matti Ssae de genu humillime porrigendae, idem negotium promoveri haud dedignetur. Eperjes
30. Mart. 1754. Georgius Csengeri Eperjesiensis civis et cothurnarius. Johannes Kovács m. pr. Michael Gönczi, Stephanus
Bársony, Johannes Kúti, Johannes Komáromi, Steph. Benedek,
Ladislaus Horvát, Georgius László.
(Az eredeti a dunamelléki ref. egyházkerület levéltárában.
St. köteg 44. sz. a.)
Közli
VI. F a n e h y P á l é s Balassa S z i d ó n i a k e g y e l e m l e v e l e .
1
Nos Ferdinandus tertius, dei gratia electus Romanorum
Imperator Semper Augustus, ac Germaniae, Hungáriáé, Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae, Sclavoniaeque etc. Rex. Archidux
Austriae, Dux Burgundiáé, Brabantiae, Styriae, Carinthiae,
Carniolae, Marchio Moraviae, Comes Habspurgi, Tyrolis et
Goritiae etc. Memóriáé commendamus tenoré praesentium significantes quibus expedit Universis: Quod nos cum ad nonnullorum fidelium nostrorum humillimam supplicationem nostrae
propterea factam Matti, tum vero oblationi nostrae íidelibus
Regnicolis nostris, in proxime praeterita praememorati Regni
nostri Hungáriáé Diaeta Posoniensi, per Majestatem nostram
Articulariter factae satisíieri volentes, moti insuper pietate et
dementia Nostra Regia, qua lapsis veniam et delinquentibus
gratiam facere, jurisque et Justitiae rigorem lenitate misericordiae temperare consvevimus: fidelem nostrum Egregium
v
1
Az előkelő és dúsgazdag Fanchy nejével együtt protestáns volt
(ág. h.). Vérrokonok lévén, tiltott fokú házasságkötés miatt a kir. fiscus
az esztergomi szentszék elé idéztette 's „fejük és javaik elvesztésére mél
tóknak" ítéltettek. Javaikat tényleg a fiscus el is foglalta, magok pedig
a bozóki várban fogságra vettettek. Végül is Szelepcsényi György nyitrai
püspök és cancellár közvetítésével (ez utóbbinak juttatott gazdag közv.
díjért) I I I . Ferdinándtól kegyelmet nyertek, de csak hitehagyásuk árán.
Paulum Fanchy, ac Generosam et Magnificam dominam Ma
riam Sidoniam Balassa de Gyarmath consortera ejusdem, de
et super incestu illo, in quem iidem per Contractionem intra
quartum Sangvinis gradum Matrimonii incidissent, ex eoque
medio Fiséi nostri Regii ad Tribunal Sacrae Sedis Ecclesiae
Metropolitanae Strigoniensis (cujus id muneris est) citati, ac
legitimo juris processu convicti fuissent, propter quam quidem
non victionem iuxta iura et leges patrias, certa bona eorundem
idem Fiscus noster Regius occupasset et apprehendisset, possideretque etiam de praesenti, absolventes, eisdem Paulo Fanchy
et Mariae Sidoniae Balassa capiti scilicet et universis bonis,
rebusque suis quibuslibet, una cum restitutione bonorum per
praememoratum Fiscum nostrum Regium modo praevio occupatorum iisdemque denuo collatorum, de Regiae nostrae potestatis plenitudine et speciali dementia perpetuam gratiam et
misericordiam duximus dandam et concedendam: ac nihilominus
litem seu causam illám, omnemque actionem quae contra eosdem
Paulum Fanchy et Mariam Sidoniam Balassa ratione praefati
Matrimonii, per Fiscum nostrum Regium, aut quoslibet alias
moveri et suscitari quocunque modo et tempore possit, eiisdem
Paulo Fanchy ac Mariae Sidoniae Balassa condonavimus,
contulimus, remisimus et relaxavimus. Quandoquidem sponte
et libere ac nemine cogente, Sacro Sanctam Románam Catholicam et Apostolicam fidem amplexi, ejusdemque professione
publice facta se in ea usque ad extremum vitae terminum
permansuros, iuramento etiam obligantes: dispensationem a
fideli nostro nobis syncere dilecto Reverendissimo in Christo
Patre, Domino Georgio Lippay de Zombor, praementionatae
Ecclesiae Metropolitanae Strigoniensis Archieppo, locique eius
dem Comite supremo, Primatae Hungáriáé, Legato Nato Summo
et Secretario, Cancellario et Consiliario Nostro Intimo, Authoritate ad id sibi a Sede Apostolica attributa, impetrassent et
obtinuissent; prout concedimus, remittimus, damus, conferimus
etrelaxamus praesentium per vigorem. Quocircafidelibusnostris
universis et singulis Judicibus et Justitiariis, praefati Regni
nostri Hungáriáé, tarn Ecclesiasticis quam Secularibus ubivis
pro tempore constitutis, vel imposterum constituendis, praesentes nostras visuris, signanter vero Directori Causarum
nostrarum Regalium, harum serie firmiter committimus et mandamus, quatenus antelatos Paulum Fanchy et Mariam Sido
niam Balassa heredesque et posteritates eorum utriusque sexus
universos, ratione praetacti matrimonii contra formám praedeclaratae gratiae restitutionis, collationis et relaxationis nos
trae, nullo modo in personis punire, aut in eos animadvertere,
vel in rebus, bonisque suis mobilibus et immobilibus (quae
alias vigore aliarum literarum nostrarum, Camerae nostrae
Hungaricae plene et integre ipso facto restituenda commissimus et ordinavimus) damnificare, nec aliter qualitercunque
intra vel extra iudicium impedire, turbare aut molestare quoquo
modo praesumatis et sitis ausi. Secus non facturi. Praesentibus perlectis Exhibenti restitutis. Datum in Castro nostro
Laxemburgh, die vigesima mensis Maii. Anno Domini Millesimo
sexcentesimo Quinquagesimo sexto. Regnorum nostrorum Romani X X I , Hungáriáé et reliquorum XXX. Bohemiae vero anno
XXVIII. Ferdinandus m. pr. Georgius Szelepcheny eppus nitriensiis m. pr. Andr. Ruthkay m. pr.
(L. S.)
1
VII. A z e ö r s é g i e k l e v e l e gr. B a t t h á n y
Ádámhoz.
Méltóságos és kegyelmes Gróf urunk!
Nagy alázatosan kényszeríttetünk az iránt Nagyságodhoz
folyamodni s Nagyságod színe és tekintete eleibe terjesztenünk
ezen szándékunkat, hogy helységünkből nemes uraink Bécsbe
menni szándékoznak a jövő héten, kik által kívánnánk requirálni religiónk dolga végett, hogy nyerhetnénk valami modali
tással csak egy helyt is az öregek lelke vigasztalásokért, és
közönségesen is nagyobb megmaradásunkért. Minekokáért kö
nyörgünk Nagyságodnak, méltóztassék ebbeli szándékunkat
tekinteni, hogy úgy Nagyságod ellen, vagyis a Ns vármegye
ellen ne vétsünk vele; hogy ha bátorságos lejénd penig szán
dékunk : méltóztassék kgylmes grátiájából informáltatni és
recommendatióval lenni. Mely hozzánk mutatandó kegyelmes
gratiájáért a mennyei úr Isten szerencséltesse Nagyságodat,
szívből kívánjuk és maradunk Ngodnak jó kegyelmes gróf
urunknak alázatos jobbágyi és szolgái Eörségiek közönségesen
nemesek nemtelek. Kegyelmes választ várván.
Hátirat:
Mivel kegyelmes urunk eö Felségének kegyes intentiója
még nem effectuáltatott abban tudniillik, hogy az egész Ma
gyarországból az Prédikátorok elimináltassanak, hanem mind
eddig az szomszéd vármegyékben az Prédikátoroknak mind1
Az eredeti a Gosztonyi család levéltárában.
nyájunkra tudtunkra az Religiójokban szabad exercitium vagyon,
melyből is esett hogy az eörségi distrietusnak csaknem fele
kiváltképen mind az magunk mind pedig a Tts Ns vármegyé
nek kárával magát oda, hol a prédikátoroknak szabad és bátor
maradásuk vagyon, recipiálta, és per consequens elpusztult.
Erre az okra nézve sem minekünk sem pedig a Tts Ns vár
megyének avval nem vétenek az Instánsok, ha a Felséges
urunknak folyamodnak. Vashegy, die 13 octobris 1734. Gróf
Batthiáni Ádám m. pr.
Közli
Földvári/ László.
V I I I . A d a t o k a g y ő r i ev. r e f . e g y h á z
beléletéből.
1. Leltár 1730. évről.
„Az nemes Győri Helvetica vagyis Reformata Sz. Ecclesiának az Ur Asztalához T. Praedicator Uraimek keze alatt
lévő Aranyos ezüst Edényeknek, úgymint Kannáknak Poha
raknak, Táczáknak, Keszkenőknek, Abroszoknak valamellyek
az Ur Vatsorájához Spectalandok Specificatiója és több ezen
Sz. Ecclesiat illető Jószágok Debitumok és Literale Instru
mentumoknak Inventariuma A° 1730. die 24" Januarij.
N° 1. Edgy Tziberezett kivül belül aranyozott ezüst kánná
néhai Zámori András Ur ajándéka
N. 2. Edgy Sima ezüst aranyozott kivül belül (sic!)
ezüst kánná. N. Biró János és Naszvadi Eva asszony ajándéka.
N. 3. Edgy fehér tarkán aranyozott ezüst kánná. Néhai
Körösi Sámuel Ur ajándéka.
1
2
3
1
Ma is megvan. Gyönyörű ötvös-munka, préselt allegorikus ala
kokkal. Az aranyozás rajta most is olyan, mintha ma került volna k i a
mester kezéből. Magassága 28 cm, alsó körülete 42 cm., felső körülete
30 cm. Kupakja belső lapján nemesi czímer két oldalán A. T. czímer
alatt 1593. szám. Talpú szélén belül: „Az. Nemes. Győri. Reformata. S.
Ecclesia. Szamara. 1717. N. Zamori. András. Uram. Atta." Súlya : 120 dkgr.
Ma is megvan ; egészen é p ; aranyozáson semmi kopás. Födelé
nek belső felén: „ JB. DD. E. N . l 7 2 6 . = Joannes Biró dono dedit cum
Eva Naszvadi conjuge 1726. Fenekén 1634. Magassága 23 cm. felső körü
lete 29 cm. alsó körülete 38 cm. Súlya: 760 dkgr.
Ma is megvan. Remek ötvös-munka préselt virágokkal. Fedelén
kivül: „Psal. 76. N. 12." Közepén hátsó lábain álló oroszlán, mellső lábai
val paizst tart, rajta: „Anno 1662." Kanna közepén körirat: „Az Nagy
Győri Helvetica Conf. levő Ecclesianak Atta Körösi Hajnal Sámuel."
Magassága 29 cm. felső körülete 38 cm. Súlya: 750 dkgr. E kamrára
vonatkozólag a levéltárban következő eredeti levél: „Anno Dm. 1674.
2
3
4° Edgy kitsiny meszelyes kivül belül aranyozott ezüst
kánná.
5. Edgy kehelly aranyozott kivül belül az kinek az
Gombján az X I I . Sz. Apostolok formája.'
6. Edgy kivül belül aranyos drótozással az allya tsinált
Pohár vagy kehely ezüst.
7. Edgy kivül belül aranyozott fehér kosaras kehelly
vagy ezüst Pohár.
8° N° 4. Aranyozott kivül belül ezüst Táczák; melynek
edgyikét N. Iványos Miklós Uram ajándékozta volt.
1
2
3
4
5
25. maji. En Rev (oniaromban lakozó Körösi Haynal Samuel, recognoscálom pro praesemtes, hogy ennek előtte mint egy circiter Anno 15. mi
nemű egy Ezüst kánnátt conferaltam volt az Nagy-Győri Helvetica Con
fession levő Ecclesiának s annak tagjainak, propter temporum disturb.
hogy máás kézre ne essék és el ne idegenedgyek, azon kannát magam
hoz vöttem pro majori securitati; oly okkal, hogy In megadván ezen
Nagy Győri Helvetica Confession levő Ecclesiának előbbeni boldogh
állapottyát s az Evangéliumnak juxta Articulos — olvashatlan — confir
matos, tehát azon kannát tartozom in fallibiter ezen Ecclesiának és annak
tagjainak kezekhez bocsátani, hozzá adván mindazon által azt is, hogy
ennek utánna is, hogy ha ennek az Helvetica Confession levő Ecclesiának
valami sürödése zavarodása lenne, tehát viszont ő kglmek is akkor (kit
In ne adgyon) tartoznak nekem és maradékaimnak pro majori securitati
kezünkhöz bocsátani: hogy ha penigh az idő alatt halomásom történnik,
tehát maradékim is kezekről kibocsátani tartoznak. Datum Jaurini Die et
Anno supra notatis. Sámuel Hajnal Körösi mpria." P. H."
Nincs meg.
Nem apostolok formája, hanem a kehely diszes szára közepén
felül Mária, fején koronával, kezén a kis Jézussal, mellette József jobb
kezében bárdszerü szerszám, bal kezében k e r é k ; így váltogatva 6 alak
alul szintén 6 ilyen alak, csakhogy a hol felül Mária, annak megfelelőleg
alul József van. Magassága 20 cm., felső körülete 81 cm., talpkörülete
93 cm. Súlya: 510 dkgr. Nyilván a reformáczió előtti időből való.
Egy múzeumi hivatalnok nyilatkozata szerint ritka becses filigran
munka, évszám nélkül, valószínűleg ez is a reformáczió előtti időből.
Magassága 21 cm., felső körülete 31 cm., alsó körülete 38 cm. Súlya:
505 dkgr.
E kehelyre vonatkozólag az egyház jegyzökönyvében ez olvas
ható : „Anno 1804 d. 15. Július 2-szor. Proponáltatott, hogy a Bőnyi
Reformata Ekklésiánál két Úr asztalához való aranyozott ezüst Poharai
és egy ugyan aranyozott Úr asztalához való ezüst Tányéra volna ezen
Győri Reformata Ekklésiának, mellyekről eddig senki se tudott. Ezeket
az Edényeket rendes áron kéri Bőnyi Reformata Ekklésia, tudván, hogy
a mi Ekklésiánknak nintsen reájok szüksége. A többeknek megegye
zéséből (mert contradicenses is sokan voltak) végeztetett hogy: 200
forintokért engedtessenek által. Mely 200 forintokat azután Tekintetes
Saari István és Sámuel Testvér urak be is hoztak, a mint Nagy József
és Lévay Ferencz Curator úrak Ratiójából megtetszik."
Az egy meglevőnek körirata: „Generosus. D. Nicolaus. Ivanios
et. Gregorius. Bekesi. Aurifaber. I n Honorem. Dei. Procuraverunt." Koszo
rúban: „A. D. 1648.„ Tányér körülete: 51 cm. Súlya: 245 dkgr.
1
2
3
4
5
1
9. N. 1. fehér Tziberlett ezüst tányér.
10. N. 2. Ohn kanna edgy nagyobb másik kissebb.
11. Edgy fehér Tafota Sellyém virágokra varrott s kívül
arany Tsipkés Abrosz.
12. Item edgy fehér körül tsipkés rózsás Abrosz.
13. Item edgy fehér virágokra szőtt körül tsipkés abrosz.
14. Edgy duppla fehér sellyem keszkenő körül arany
csipkére Székeli István Ur ajándékja.
15. Edgy virágokkal kivarrott sellyem s aranyal czifrázott keszkenő N. Komáromi M. Uram ajándéka.
16. Edgy fehér ezüst arany scofiummal varrott keszkenő/
17. Edgy fehér ezüst arany fonállal és vegyes Vörös
Sellyémmel varrott keszkenő.
18. Edgy fehér ezüst s arany fonállal varrott keszkenő.
19. Három nagyobb s kettő kissebb Török forma régi
keszkenők Sellyémmel és aranynyal varottak.
20. Tarka szőtt Csinvatt kék láda fenekére való.
21. Templomban keresztelő edények ónbul töltőjével.
22. T. Praedicator Ur Székén edgy Persiai Szőnyeg
Soós van Haresbul való sereg ajándéka.
23. Item N. Török Istvánné Asszonyom atta szép for
májú szőnyeg.
24. Varrott munka T. Sz. Györgyné Assz. ajándéka az
Ur Asztalához való szőnyeg.
2
3
4
5
6
7
9
10
11
12
13
14
15
16
1
Bőnyi egyház birtokában.
Megvannak. Újraöntettek 1741. A nagyobbik súlya 4 kiló 270 dkgr.
a kisebbiké 4 k. 260 dk. Mindkettőnek felirata: „Helv. Conf. R. Ecelae
Jaur. Refus, in Anno 1741." — Megvan. — Megvan. — Megvan. —
Nincs. — Megvan. — Megvan — Megvan. —
Megvan.
Megvannak. Az egyik kisebb, zsebkendőnagyságú török kendő
4 szélén körül török betűkkel hímezve török vers. Lefordíttattam
Dr. Karácson Imre róm. kath. tanitóképezdei igazgató, jelenleg peéri
esperes-plébános, keleti nyelvtudós által. A török szöveg magyar betűkkel
így hangzik: „1. Szeverim ejercse széni simdi vefadar olaszin, korkarim
gönülüm alup, szonra dsefakiar olaszin. 2. Herkacsda görszem széni sad
olur gönülüm benim. Hakk széni sad ejleje devletlu szultanim benim.
3. A gönöl szevme dsihanda göndügün het taz, csün szederszen barkübasz
alem derdüm-zar. 4. Ejer dilber okursza bu khatti mardan, szahibile
kudsula Alia vene acsmadan." Magyarul: „1. Noha téged szeretlek s
most hü vagy félek, hogy szivemet elvevén, azután gyötröm lóssz. 2. Bár
mennyiszer látlak, szivem mindig felvidul, vidítson fel téged is Isten, én
hatalmas Uram! 3. A h szív ! ne szeresd akármelyik jöttmentet, a kit látsz a
világon, mert ha bárkit szeretsz, a világ rám nézve gyötrelemhelye lesz.
4. Ha a szívrabló örömmel olvassa ezt az írást, Alia engedje, hogy ölel
kezhessek kedvesével a nélkül, hogy felfödöznék."
Megvan. — Nincs meg. — sic ! nincs meg.—
Nincs meg.
— Nincs meg.
2
3
6
7
8
4
9
5
1U
11
12
1 8
1 3
14
1 5
25. Cathedrám és Pulpituson lévő fekete és zöld bársony
takarók.
26. Parochiális öregebb háznál edgy Almáriom, edgy
Asztal, edgy faszék, edgy bőrszék.
27. Ugyan ott asztalra való szőnyeg.
28. Kisebb parochiális háznál N° 2 asztalok, edgy viselt
szőnyeg, edgy viselt ágy, N° 10 szók, edgy Almáriom, edgy
könyv Theka és Ágy lepell.
29. Scholában Mester Urnái levő Házban edgy ágy,
Praeceptornál is edgy ágy. Mester Urnái 2 Párna, 1, Vánkos
Lepedők, Praeceptornál is edgy Párna, vánkos és Lepell.
Item Mesternél. N. 4. Karszék és Asztal rajta lévő szőnyeggel.
Az Sz. Ecclesia Ládájában Ntes curator Ur 0 Kegyelme
keze alatt lévő állapotoknak Specificatiója úgy mint:
30. Edgy aranyos ezüst kehely vagy Pohár N° 24 latt
nyomó.
31. Edgy N° 19 VÜ Latt aranyozott ezüst kanna.
32. Item edgy hajdani hosszú kanna, a mely tseréltetett
néhai Tahó Istvánnétól.
33. Edgy Ón keresztelő Mosdó (sic!) Töltőjével együtt.
34. Két szék Terítő, melynek edgyike selyem Posztó
viselt.
35. Edgy aranyos rusákkal rakott gyolts abrosz, mely
die 24. Januarii T. Praedicator Urnák kiadatott ad usum.
36. Edgy közönséges gyolts abrosz körül tsipkével kerített,
közepén kötés van benne.
37. Edgy óh szerű gyolts abrosz koczkás sávos.
38. Edgy veres Pamukos rusákkal varrott abrosz.
39. Két Patyolat aranyal s ezüstéi varrott keszkenők
edgyik oroszlán czimerrel.
40. Edgy Török Patyolat Selyemmel sarkán varrott öregjebb keszkenő virágokkal.
41. Két edgy forma Török Selymes és varrott keszkenők
abrobbak (sic!) félék.
42. N° 3. romlott forint 3. poltura és dr.: az több bármely
levő ecclesia régi Pénzihez tétetődött.
(43. 44—45. számok alatt az egyház ingatlanai vannak
felvéve. 46. szám alatt pedig az „Originális Obligatiok és
Debitumoknak Consignatioja sub" 21 sorszám, 21 adósnál
összesen 8338 fl. készpénz.)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1
2
3
4
5
Nincs meg. — Nincs meg. — Nincs. — Nincs meg. — Nincs
meg. — " Nincs meg. — Nincs meg. — Nincs meg. — Megvan. —
Megvan. —
Nincs meg. —
Nincs meg. —
Megvan. —
Meg
van. — Megvannak.
7
10
1 1
1 5
8
1 2
a
1 3
1 4
2. Öreg deákókra vonatkozó jegyzőkönyvi
határozatok.
Anno Domini MDCCXXXV. Die 9-na Men. Januárit
Mivel az Oskolánkbéli Öregh Deákok számát, sok okokra
nézve augeálni nem lehet, azért mostani alkalmatossággal
egyedül csak a nyolcz számban határoztatnak meg és nyqlczon fölyül, hanem successive, senki ne receptaltassék. És
ennekutánna csak egy is T. Praedicator és curator uraimék
censurája s aprobatiója nélkül absolute ne accepiáltassék,
akik is azonnal super facta censura et aprobatione Eő kegyel
mektől testimonialist vévén és subscribaltatván, azzal (olvashatlan) legyenek, és az expectansok is pro prioritate Testimonialium accomodaltassanak s succedályanak. Az, kik pedig
böcsülettel valedicalnak, a Sz. Ecclesia nevével in Debitis
Locis suo modo et debita formalitate illendőképpen recommendaltassanak. Az több determinálandó dolgok ad feliciora
halasztattak.
Die I l m a Mensis 7bris.
2 Jóllehet az öregh deákok száma 8 számban megha
tároztatok, mindazonáltal T. T. Nagy-érdemű Senior Dioszeghi
Mihály Sár-Kereszturi Praedicator Uram méltó respectusát a
Sz.-Eccla consideratioba vévén, többire itt tanult István Fia
igenis az öregh Deákok száma köziben etiam supernumerari
betétetődött s acceptáltatott.
0
4° Mivel az Schola Seniora egyebekkel Gondviselő Uram
hire s akaratja nélkül alkalmas számú mérő Búzát inconsulte
distrahaltanak, mely iránt netalán tán a Külsőknél is ítélet
legyen, errevaló nézve hogy a Senior s conplexei ugyanannyi
mérő Búzát in natura restitualjanak s azon helyre szolgál
tassák. Ennekutánna pedig minden olyas Gabonát mind Gond
viselő, mind Rector uraméknak írásban beadni tartozzanak, a
Seniornak hites hivatalya is a jó oeconomiat magával hozván.
5° Hogy ezután némely csak üdőtt vésztőkkel az Alumnium ne agravaltassék, és annál is inkább más jó reménységűeknek méltóbb promotioja lehessen, senki két esztendőn
fölyül öregh Deáknak ben ne maradhasson, hanem két esz
tendő elmúlván a dato introitus azután magáról providealyon
aki pedigh negligensnek s Paniperdának comperialtatik, még
két esztendő előtt is removealtassék, és ezen determinatio a
Schola törvényeiben is azonnal interaltassék. Actum in Major.
Domo Parochiali A° D. ut Supra.
3. Lelkészt hívő- és díjlevél.
Győrött 2. Mensis Januarij 1737.
Édes Tiszteletes Kedves Jó Urunk!
Az Urnák áldása és Jó akarattya légyen kegyelmeddel
ez feltettzett Ujj esztendőben, hogy az Ur Háza hasznos
épülgetésében mind ezt, mind sok számos esztendőket kivánta
minden Lelki s testi Jókkal Szerencséssen el töltvén mind az
Ur Istennek dicsőssége Kegyelmed Jó Urunk által neveked
hessek, mind az Kegyelmed kedves Hozzátartozandóinak s
minékünk is tellyes örömünk bé tellyék. Mind egyebektül s
mind magunk Expressusaitól Contentummal értvén az Ur Isten
Szent Beszédének hirdetésében, és az egyházi szolgálatnak
kegyes Praxisában való szép Dexteritasát Kegyelmednek,
melly szerint előttünk viselvén ezen nálunk letett Isten Árva
Anya-Szent-egyházának ügyét, hogy azt érdemes, és alkal
matos bölts Tanítóval meg diszelhetnénk tellyes igyekezetünk
kel azon munkálkodunk; és mivel már T. Kis Pataki János
Uram tőlünk el készül az Ur Isten más alkalmatosságot mu
tatván Eő Kegyelmének, Azért minékünk tellyes Szivünk és
Lelkünk Kegyelmedhez Jó Urunkhoz ragadván, ha ezen Szent
Ecclesiának csekélységét (nézvén inkább mindenekben az Ur
Isten Szent Dicsőségét) meg nem vetné Kegyelmed, mi praesentibus minnyájok, s az egész Communitas és Gyülekezet
Nevével hívjuk és kérjük igen szépen. Melly végre cum acclusa
Sexena Annualis Sallary két expressus N. Patonai János és Kotsi
István Uraimékat expediáltunk ; hogy ő Kegyelmek szóval is
a dolgot bővebben declaralván Kegyelmednek tellyes s Cathegorica Resolutióját Sripto vehessék. Coeterim magunkat s
Ecclesiánkat Kegyelmed igaz Jó akarattyában commendálván
maradtunk
Tiszteletes Kedves Jó Urunknak.
Kegyelmednek
Énis Ezen Sz. Ekklanak
Igaz kötelességgel való szolgái
Jó igyekezetiben Consentiabol
az Urban és Jóakarói.
Komáromi Pál pr. (praedikátor) Az Győri R. h. Ecclesiának Himpria.
vatalbéli Emberei.
Gyöngyösi K. Martony az tisztelt Eccle
siának inspectora. P. H.
Fördős Mihály ezen h. Ecclanak edgyik
tagja. P. H.
Buus Pál ezen Sz. Ecclanak tagja. P H
Kotsy Mihály p. m. Curator P. H.
Ifjabb Rátz Gergely pr. m. Alter Cura
tor. P. H.
Tiszteletes Győri Praedicator Uraimeknak egyiknek egyik
nek fizetése Annualis ekképen vagyon
l - Kész Pénz Száz forint
f. 100
2 Tűzre való fára Tizenött f. . . . . „
15
gtio. ö i i i ö sertésre hat f
„
6
4 - Soora és Fagyura nyoltz f. . . . . „
8.
Ezen kívül Buza Husz Öreg mérő; és az Stóla is gratuitum.
m o
d0
n
v a
t0
Levél czíme kívül:
Admodum Reverendo Doctissimo ac Clarissimo Domino
Jakobo Torkos, Ecclesiae Papensis N. D. Ministro Zelantissimo
(cum pleno honore) Domino Nobis in Domino Venerando
Colendo Papae.
*
„Mi alább meghírtak az Győry Árva Ecclesiának Tagjai,
tapasztalván Szemerei Praedicator Tiszteletes Tudós Komáromi
Pál Uramnak ezen Árva Ecclesiához való nagy Belső Egyházi
Indulattyát, elannyira: hogy jóllehet Eő Kegyelmének mind
N. Decreczen Királyi Városa által, mind penigh közelebb a
Kotsi Sz. Ecclesiátul vocatioja lett légyen; mindazonáltal, az
több Árva Ecclesiáknak is körül jászos sorsát szivére vévén,
Inkább tovább is a Circumstantiákra s mind afféle változás által
megtörténhető, galibáknak eltávoztatására nézve Szemerén meg
maradván ; sőt üdvözült Édes Attya Urának is, mind hajdan
virágzó állapotunkban hivséges Lelki Tanítónknak nagy érde
mét előttünk viselvén és a megh hagyot Özvegyét is méltó
Consideratioban és respectusban vévén, mi is Árva Gyülekeze
tünk nevével, az Eő Kegyelme és hozzá Tartozandói tisztes
séges Subsistentiájára resolváltunk Esztendőnként magánossan,
az jövő Szent Gergely naptul kezdődvén, mind öszve in fixo
Száz Rh. forintokat idest 100. absque tarnen ulla consequentia;
sőtt azon föllül azt is hozzá adván: hogyha Tiszteletes Uram
nak Eő Kegyelmének halála (mellyet az Ur Isten sok időkre
halaszszon) történnék még az Eő Kegyelme Özvegyének is,
valamint az Édes Annyának, praeter restans salarium, simul
et semel Száz Rh. forint id est 100. fog potaltatni. A mellyeket Eő Kegyelmek erga quietantiam Nzetes Curator Uram
kezéből fognak fogyatkozás nélkül percipialni. Mellytül is
Tiszteletes Uramat s az Asszonyt psentibus minden legjobb
módon assecuraljuk. Győrött 15" Men. Dccebr. 1756. Csapó
József mp. (P. H.) Horváth K. Mihály mp. (P. G.) Buus István
mp. (P. H.) Horváth Sámuel mp. (P. H.) Karcag Ádám mp.
(P. H.] Laky István mp. (P. H.)
Ezen Transumptumnak Authenticumát tellyes betsülettel
vettem hozzám való keresztényi indulatját az Urakk köszönöm
és mig Isten éltet s akarja hűségessen kivánok szolgálni.
Győr-Szemere 19. Decembr. 1756."
4. Levelezés a Győri „öreg oskola" könyvtárának
szállítása tárgyában.
Kőrösre
I.
„Bizodalmas Régi Nagy jó Ur ! Győrbül Die 24. Aug.
nékem irott levelét az Urnák vettem illendő respectussal,
mellyet is Communialván mind T. Uraimékkal, mint az Ecc
lesiának Érdemes Elöljáróival, 0 Kegyelmekkel, minnyájan
meg egyeztek abban, hogy azok az extra usum haereato
könyvek ha alkalmasint volnának is, itt ha ugy tettszik, conservaltathatnak. T. Rector Ur gondviselése alá adattatnak; ő
Kegyelme magára vállalta a minden módon lehető procuratioját,
mellyek is acceptiojakor Recognitio adatik irántok, ugy mind
azáltal, hogy ha ellenség vagy tűz által magunkéban kárt
vallanánk (mellytűl Isten oltalma van) ne talán azok is oly
formán elvesznének, tehet praetensioban ne vétetődgyenek,
ellenben valamikor kivannak az Urak, restitualtatnak. Dirigaltathatnak Pestre a Körösi Házhoz, holott is az ott való
Házi Gazdának gondviselése alá adattathatnak, mig nem ma
gunk kezünk alá vejéndgyük. Én ma oda szándékozom s
azonnal a Gazdánknak emlékezetet teszek irántok, hogy ha
a mi jószágunk Győrből le érkezéndik jól gondgyát visellye.
Tiszt. Rector Urnák Recommendaltam az Ifjút ámbátor nállam
magát nem jelentette is, de 0 Kegyelme már jól esméri, k i
légyen az. Szerelmes hozzátartozandóit az Urnák tellyes betsü
lettel köszöntöm és állandó friss jó egesség kívánásával ma
radok Az Urnák Kőrös Die 4. Septembr. 1757. egy tökélletes
(sic!) régi szolgája Ballá Gergely, m. p.
Levélczím: „Per illustri et Generoso Domino Michaeli
Horváth Kotsi Inclyti Comitatus Jaurinensis Tabulae Judiciariae Assessori Domino Colendissimo. Per Budám. Jaurini."
II.
„N. Bizodalmas Nagy Jó Uram! Kedves Levelét Kegyel
mednek, mellyet datált 16 Januarii circa initia Februarii
a
el vettem tellyes betsülettel, mellyre választ adnom tartozó
kötelességemnek lenni esmértem. Mi a tudva lévő könyvekért
T. Tsere Mihály Uramnak insinuatioja mellett el küldöttünk
Vetsére, és ugyan négy sákokban illaesis Sigillis nagy hála
adással el-vettük. Meg-esmérem hogy azonnal kelle vala N.
Jó Urainknak kegyelmeteknek szívességét Levelünk által
meg-köszönnünk: de kívánván azokat rendes számban vennünk
elsőben, azért lett ebbéli kötelességünk meg-mutatásának dilatioja. Most azért eddig elmulasztott tisztünket tselekedvén, tellyes
háládatossággal veszszük azon Árva Háznak T. N. Elöljárói
nak együgyüségünkhez lett atyai indulatját és magunkat fiúi
szeretettel szives szolgalatjukra devoveáljuk és egyszersmind
magunkat hűséggal obligátjuk arra, hogy ha valaha azon
Árva Háznak Vidulása, leénd mindnyájunknak Consolatiojára
értett kívánságára minden készséggel repetentibus resignallyuk.
A sákok felől is oly dispositiot igyekezünk tenni, hogy adandó
alkalmatossággal vissza küldettessenek. Mely recognitiomat,
azon Árva Házat annak T. N. Elöljáróit és Kegyelmedet az
Urnák kegyelmes gondviselésében, magamat drága favorokban
és favorában ajánlván állhatatossan maradok N. J. Uramnak
KK. Kőrös Die 10 febr. 1759. igaz hűségű szolgája Losontzi
István mp. K. P." (collegiumi professor).
;
III.
„Szent Ekklésia! A keresztyéni kötelesség — a rendet
lenségnek eltávoztatása — a nép birodalmának megnyerése,
és hogy a késő maradék is hidegeknek,, gondolatlanoknak ne
mondhasson, arra bírtak bennünket, hogy Ekklesiánkba minél
jobb rendet hozzunk bé. Ezenn nemes czélunkat, hogy annál
jobb móddal elérhessük, Ekklesiánknak minden régibb Írásait
(mellyeket egy bizonyos kézből, sok levelezéseink utánn meg
mostanában vehettünk vissza) felhánytuk; és bennek a többek
között erre is reá akadtunk, hogy az Eleink Ekklesiánknak
tudva levő szomorú árvaságában, hajdan virágzó Oskolánknak
181 Darab könyveit a Nagy Körösi G-ymnasiumnak 1785-ban
ezen feltétel alatt által adták, hogy ha Ekklesiánknak még
valaha vidulása léend repetentibus resignálja. Ekklesiánknak
akkor óhajtott vidulását az isteni Gondviselés megadta; és
Ekklesiánknak környül állasai kívánják, hogy a Depositumot
repetaljuk: alázatosan megköszönvén azért az eddig való
hűséges gondviselést, kérjük szivessen a Szent Ekklesiát,
méltóztassa hajdani Oskolánknak ott le tett könyveit minél
elébb lehet valami bizonyos alkalmatossággal Pestre a Körösi
Házhoz küldeni és bennünket tudósítani, hogy onnét haza
szállíttathassuk. Nagyobb bizonyosságnak okáért ide zárjuk,
de ismét szivessen vissza kérjük azt a Seriesset is a könyvek
nek, mellyet akkor Professor Tiszt. Losontzi István Uram,
vévén a könyveket maga tulajdon kezével írt, és ide egy szép
levelével pro conservatione fel küldött. Betses favoriban ma
gunkat tovább is alázatosan ajánlván, vagyunk A Szent
Ekklesiának N. Győr d. 1 okt. 1804. alázatos szolgái a Nagy
Győri Ref. Ekklesiának Elöljárói Lévay Ferencz mp. curátor.
„Levélczim. N. Győrből. A. Nagy Körösi Reformata Ekklesia Nagy Érdemű Elöljáróinak bizodalmassan ajánltatik. Nagy
Kőrösönn."
IV.
„Kedves Tiszteletes Ötsém Uram! Vettem Martiusnak 8datált Levelét Édes Tiszteletes Ötsém Uramnak éppen ma
azaz Április 18. a Szent Miklósi erre jövő Legátustol, a hat
Papi ajándékokkal együtt. Melly nagyra betsülöm ezen Levelét
és abban való Considentiáját Édes Ötsém Uramnak, azzal
mutatom meg, hogy azon nap válaszolok reá. Vette igen is
a Győri Sz. Ekklesiának mind a két Levelét a miénk. A nem
válaszolás éppen nem a Contemtus, hanem ez a történet az
oka. Senki sem emlékezvén Kőrösön arra, hogy a Győri Ekk
lesiának vagy Oskolának könyvei itt deponálva vágynak ; tehát
még 1797-ben a' határoztatott, hogy az itt való Oskolának
minden haszna vehetetlen könyvei licitáltassanak és azoknak
árán olly könyvek vétetődjenek, melly éknek a Deákok hasznát
vehetik, azaz Classicus auctorok (A most is meglevő Seriesek
szerint a Kőrösre küldött könyvek egyharmada classicus auctor
volt. Sz Zs.). Ez így történt. Most már vévén a Győri Sz.
Ekklesiának Levelét és azzal mind néhai Tiszteletes Losontzy
Ur Reversalissát, mind az itt deponált Könyvek Seriessét,
abból mind azt által látták a Curator Urak, hogy itt valóság
gal tsak ad interim tétetődtek le azon könyvek, mellyekről
még most is reflectálják Tiszt. Medgyesi és Fodor Uraimék,
hogy e* volt beléjök irva : Liber Scholae Ref. Jaurinensis" mind
pedig azt, hogy a Lajstromban specificalt könyvek nagyobb
részint eladattattak; minthogy a mint láthatta Édes Ötsém
Uram, többnyire Papoknak való könyvek voltak (Kétharmad
részben theologiai filozófiai és történelmi munkák voltak. Sz.
Zs.) Azt határozták hát a Curátor urak hogy Tiszt. Professor
Uram a Licitatiónak katalogussából erualja a T. Losontzy
Uram Reversalissa mellett által vett könyveknek neveit és
hogy kiknek s hogy adattak el. Ha vissza vehetők azon
könyvek, tehát az árak vissza fizetődvén, váltassanak vissza;
ha pedig vissza vehetetlennek, mivel az akkori Deákok vették
többnyire, (fentebb azt mondja, azért tícitálták el, mert a
deákok nem vehették hasznát. Sz. Zs.) kik már széles e
Világra eloszlottak, tehát az az árok, a mi a Licitatioban lett,
computállódván, a Győri Sz. Ekklesiának felküldődjön. Erre
hát nem kis idő kívántatván a választ ez akadályoztattya.
(Mind a mai napig Sz. Zs.) De én ezt csak privatim irom
és nem mint Consistorium tagja. (A levél további része magán
természetű. Sz. Zs., N. Kőrös 18. April 1805. igaz szivű attya
fia és barátja Kováts József m k .
s
Eredetiből közli
Szabó Zsigmond,
ev. ref. lelkész.
NÉV- ÉS TÁRGYMUTATÓ.
A.
Lap.
Lap.
Aáts Mihály 169., 170.
Ács Ferencz 179.
Aegidius Hunnius 31.
Ágostai hitvallás 47., 77., 81.
Albert brand. őrgróf 40.
Albini György 70., 114.
Alitis András 117.
Alsichius Benedek 69.
Ambrózi Sebestyén 107.
Andrae Jakab 26., 38.
Apáczai Márton 170.
Armpreuster Kristóf 130.
Artner Sebaldus 45., 46.
Árvamegyei törvények 47.
Astronomi Venczel 117.
Biró János 190.
Biróczky Ferencz 184., 185
Bistricenus Miklós 117.
Bittsei zsinat 90.
Blaufus András 89.
Blossius András 7., 13., 45., 80.
Bocatius János 45., 46., 80., 89., 108.
Bod Péter 168.
Borbély János (megyesi) 70.
Bornemissza György 87., 144., 145.
Braun Kristóf 89.
Brechtler Márton 89.
Brenz 26, 33
Bubenki Boldizsár 117.
Buus István 196.
„
Pál 195.
C Cs. Cz.
B.
Bacziky András 70.
Bakos János (osgyáni) 71.
Balassa Szidónia 187.
Balassa Zsigmond 106.
Ballá Gergely 197.
Banczy Albert 70.
Bárány István 187.
Bársony György püspök 171., 175.
Bártfai convent 8., 11.
„
tanács 13.
Bartha Márton 168.
Báthory András 161., 162., 163., 165.
Batthány Ádám gr. 189.
Békésy György 191.
Bels Márton 14.
Benedek István 187.
Beniczky Miklós 150.
Béza 40.
Bezerédy Mihály 180., 183., 184.
Beythe István 119., 120.
Bihari (Vietoris) Lukács 5.
Carl Bálint 6.
Chisnenus Imre 69.
Christiani Ábrahám 107.
„
Imre 117.
Clementis Mihály 108.
Colloquium (késmárki) 52.
Convent: bártfai 8, 11., lőcsei 80..
rozsnyói 109.
Cornides Dániel 107.
Corvat János 174.
Crapicenus Mátyás 7., 9., 13., 89.
Cruciger Gáspár 21.
Crudy Dániel 118.
Curtius Péter 89.
Csáky István gr. 175.
„ László gr- 177., 181.
Csapó József 196
Csengery György 187.
Czakan Bálint 46.
Czodor György 7., 9., 13., 45.
Czont Jakab 89.
D.
Lap.
Demjén György 187.
Derecskey János 157., 159., 163., 164.
Dersffy Miklós 106.
Diebler János 45.
Diepenthal ezredes 175.
Diószeghy Mihály 194.
Drexler István 89., 108.
Dübler Sámuel 13.
Dürner Tamás 9.
Dvorszky Bazil 107.
E.
Emerici Tamás 6., 10.
Eperjes 14., 186.
Eperjesi zsinat 22., 45., 77.
Erhart Miklós 40., 42., 84., 89.
Eszterházi Ferencz 196.
F.
Faber János 26., 30„ 40., 41.
Faber Tamás 6., 10., 14.
Fábri Gergely 168.
Fabricius András 70., 117.
„
Erasmus 107.
György 69., 71., 73, 117.
„
János 8 , 12.
Pál 45.
Fáczán Gáspár 125.
Fanchy Pál 187.
Fehér János 177, 178.
Fekete György 179.
Fenig János 10.
Ferber Menyhért 10.
Ferdinand (HL) 187.
Fersch Kristóf 13.
„
János 89.
Flacius 28.
Florian György 6, 9 , 12., 44, 46.,
79., 88
Floriáni Kristóf 117.
Foglári András 108.
Form. Conc. 28, 3 1 , 47, 81., 83.
Fördös Mihály 195.
Fréth J á n o s 80.
Fried Cyprian 15., 53.
Fröhlich Zakariás 89.
Fürnstein Tóbiás 174.
Lap.
Gera Konrád 79.
Gergei Jordán 89, 108.
Gerstmann János 46, 80.
Gibensis Jakab 12.
Glatz Lénárt 30, 89, 108.
Gosztonyi Boldizsár 123, 124, 126.
Gömöri contubernium 109.
Gönczi Mihály 187.
Graver Albert 52, 79, 80,81.. 82..
86.
Grinaeus Jakab 6.. 9 , 12, 40, 45,
46, 79, 88, 107.
Grobovius Márton 9.
Gyárfás János 185.
Gyöngyösi K. Márton 195.
Győr {e\. ref. egyház) 190.
H.
Hadán András 125.
Hebsacher Ezékiel 12, 44, 46, 79,
8 1 , 88, 106, 107.
Heerbrand János 44.
Heinrich Boldizsár 108.
Heutschel Tamás 10, 13, 45 , 46.
Henisch Dávid 14.
Herennius István 117.
Herberstein Gyula báró 15, 70.
Hertel Kristóf 10, 46., 89.
Heydt Lénárt 9.
Hitvallás : 24 szepesi városi 2.
„
ötvárosi 4.. 5 , 6, 8, 10,
1 1 , 14, 68, 77, 80.
Honeszky László 12.
Horváth János 177.
László 187.
Mihály 196.
„
Sámuel 196.
„
Stansith György 2.
Hospinianus 52, 82.
Hrabovszky György 170.
Hueber János 10.
Huss Gallus 9.
I . J.
Igasságh György 6 , 8.
Ilésvári Benedek 87.
Iváncsai Krizsák György 185.
Iványos Miklós 191.
Lap.
Janisius András 80, 84.
Jeszenszky István 176.
K
Kalnay István 186.
Kapusi Vas István 170.
Karcag Ádám 196.
Kassa 5.
Kéri János 177.
Késmárk 173.
„
colloquium 52.
Kis Pataki János 195.
Kisfaludi János 71.
Kishonti czikkek 53., 55.
Kisszebeni zsinat 87.
Klesz Jakab 80.
Knaszler Endre 89.
Knoper György 14.
Kocsi Horvát Mihály 197.
„
István 195.
„
Mihály 195.
Komárom vm. 170.
Komáromi Csipkés György 177.
István 177.
Pál 195, 196.
Koroknoki 174.
Kovács Imre 185.
„
János 187.
Körmendi Gáspár 124, 126, 127.
Krapff báró 177, 181.
Körösi Sámuel 190.
Kratzer Gáspár 5.
Krecht Mátyás 4 1 , 45.
Krepel Szaniszló 89.
Krottkav János 5.
Kunisch Ádám 46.
Kuti János 187.
L.
Laky István 196.
Lám Sebestyén 52, 82.
Lamberti András 107.
Lang Pál 80, 89.
Lany Dániel 89.
„ Gáspár 2 1 , 70.
László György 187.
Léva 184.
Lévai Ferencz 191, 199.
Lippai György 188.
Liptai János 178, 179.
Lap.
Liptó vm. 1.
Litteratus Kristóf 9, 13.
Losonczy István 198, lyO.
Lőcse 77, 101.
Lőcsei convent 80.
Lubló 3.
Luther 8, 1 1 , 14, 20, 2 1 , 31., 47.,
83
L yra4
M.
Maczejovszky Miklós 3.
Magdo András 170.
Magerlein Márton 46.
Malachovszky Lőrincz 22.
Majláth József 187.
Mannus György 10, 40, 44.
Mányoki Mihály 178.
Martinuzzi György 164.
Martiny Kristóf 117.
Maschko Menyhért 15, 53.
Matern András 46.
Matthei János 12.
Megander Bálint 2.
Mehtzer Péter 89.
Melanthon 3, 5, 6, 8 , 20, 82, 83.
Mellik Jeremiás 69.
Mihálykó János 45, 46, 79, 88,107.
Miksa király 166.
Millenbach Ádám 43.
Miska Bálint 45.
Molitor Péter 7, 10, 14, 46, 80.
Moller István 45, 80, 89, 108.
Murányi czikkek 15, 53, 55.
Musculus 27.
Müller Joachim 80.
München Márton 45, 89.
Mylius János 13, 22, 24., 36, 39,
4 1 , 42, 44.
Mysenas Lénárt 7, 9
N. Ny.
Nádasdy Tamás 130.
Nagy József 191.
Nagysárosi zsinat 106.
Naszvadi Éva 190.
Nóvák Menyhért 173.
Nybling Ferencz 8.
Nyitrai András 71.
o. ö.
S.
Lap.
Oeler Jónás 6.
Oekolampadius 83.
Oláh Miklós 118, 119,123,161,163.
Opsopaeius Czirjék 2.
Öváry Antal 185.
Oziby Imre 70.
Ötvárosi hitvallás 1. hitvallás.
P.
Patonai János 195.
Pauerfeind Menyhért 175.
Pecelius 40.
Petschelius Zsigmond 117.
Planek János 80, 108.
Platner Antal 6, 8, 24, 27, 4 0 ,
44, 80, 8 1 , 83.
Pobst Frigyes 6.
Pogány Pál 178, 179.
Pongrácz Jeromos 106.
Preiszner Tamás 6, 9 , 13., 45.
Preller Gáspár 107.
Pretorias Péter 107.
Probner Jónás 89.
Prunczit György 137.
Q.
Quenschin Fülöp 6, 9 , 85.
R.
Rácz Gergely 195.
Radaczinus Jakab 4 4 , 107.
Radek Pál 10.
Radier Kristóf 117.
Ranoy Albert 22.
Rayecenus György 6 , 8., 12., 45.,
46, 79.
Renner Menyhért 108.
Repics István 69.
Reuter Henrik 89.
Rhau János 79., 8 0 , 81., 85., 86.
Rimanovi Márton 7.
Rimanoviani János 53, 54, 68.
Rohács Menyhért 108.
Roschkovici Máté 117.
Rosehovius Mátyás 70.
Rozsnyói convent 109.
Lap.
Saári István és Sámuel 191.
Sághi Imre 139.
Sartorius János 169.
Sautter Samu 6, 8, 12., 24, 27 ,
40, 44, 46.
Schneider Vincze 5.
Scholz Antal 7, 10, 13, 4 1 , 46.,
80.
Scholz Kristóf 10.
Schrötter Tamás 109, 117.
Schulz Gáspár 45.
Schwarz Tamás 6 , 8 . . 12, 88.
Scotus Er. János 42.
Scultéty Adám 45, 46.
János 69 , 73, 79.
Mátyás 69, 117.
Severinus 7, 10, 14, 22,
28, 44, 46, 79, 80, 81. 82, 88.
Seemann Keresztély 175.
Seidenschwanz Farkas 108.
Seltenreich Frigyes 108.
Serpilius Lörincz 3.
Sextus Péter 117
Silesius György K. 10.
Simonis Péter 89, 107.
Simonyi Antal 185.
Sismund Osvald 9.
Sommer Zakariás 107.
Somogyi (Simigínus* Péter 118, 138.
Sontag György 45.
Soós János 155.
Speiser 169.
Stancarus 27.
Stockei Lénárd 3 , 46, 107.
Tóbiás 89.
Szigelius 82.
Sturm Márton 10, 44, 88.
Suli Orbán 108.
Sutoris Jakab 6.
Suttor (Varga) Mátyás 164.
Sz.
Szabó Mihály 176.
Száki János 176, 177.
Szász István 184.
Székely István 192.
Szelepcsényi György 187, 189.
Szeli József 168, 170.
Szentpáli Ferencz 124, 125.
Szentpéteri Dávid János 106.
Lap.
Szepesi városok 2.
Szirmai Tivadar 106.
Szluha Ferencz 169.
Szohovi Sándor 108.
Szunyogh Mózes 106.
T.
t
Takács István 148.
Tata 176 sk.
Tharczy Albert 147.
Thietauft Erhard 7., 15.
Thököly Sebestyén 107.
Thurzó György 106.
Thyrneus Tamás 79. 82.
Torkos András 169.
„
Jakab 196.
Trencséni egyházmegye 90.
Troester György 6, 8, 12., 40 , 44,
79, 88.
Türsch Péter 12.
Tyrotarichius György 117.
U.
Újvári Gergely 178.
,
János 177.
Ursay Frigyes 79, 88, 107. '
Úrvacsoratan 1 1 , 32.
V .
W .
Vágsellye 123.
Valentiny János 70.
Varga István 179.
Vaedanius Ferencz 5, 6., 8,
79, 107.
Lap.
Verantius pk 68.
Vidos István 45, 46.
Vietoris Lukács (bihari) 5.
Virga János 70.
Vitéz Ferencz 177.
Volkra gróf 171, 173, 175.
Wachsmann Márton 89, 107
Wagner Jakab 6, 9. 12., 35, 40.
43, 45, 46.
Wagner Márton 6, 8, 9., 1 1 , 24Weidling Dániel 21.
Wentzl Márton 6.
Winkler András 6 , 8 , 12.
Wirth Mihály 7, 13, 34., 4 1 , 43.,
45, 46, 80, 85.
Witerus György 89.
Wolff Jónás 6.
45,
X. Y . Z. Zs.
Zaári Györgv 108.
Zabler Péter 107.
Zámori András 180.
Zaubek Miklós 117.
Zanserius Mihály 89, 107.
Zehtner Dávid 9, 13.
Zibner György 80, 89.
Znió-Várallja 138, 152.
Zwingli 83.
Zsinatok :
líptómegyei 1.
murányi 15, 53.
eperjesi 22, 45, 77.
bártfai 44.
lőcsei 77.
kisszebeni 87.
bittsei 90.
nagysárosi 106.
TARTALOM
egyes közleményekben foglalt lényegesebb dolgok rövid megemlítésével.)
Lap.
Ág. hitv. ev. zsinatok a bécsi béke előtt. (Tkury Elemér) .
I . A liptóvármegyei ág. hitv. ev. egyházak lelkészei
által írt artikulusok, 1569
I I . A 24 szepesi város hitvallása, 1569
I I I . Az ötvárosi vallástételt aláírók névsora, 1585—88. .
IV. Az 1589 marc. 1-én tartott bártfai conventen az ötvárosi vallástételt és Melanthon úrvacsora tanát
aláírók névsora
V. Az 1590 nov. 13-ki bártfai conventen előbbieket
aláírók névsora
V I . Murányi czikkek, 1590 idejéből
V I I . Eperjesi zsinat 1593 (a Kalvinizmussal vádolt Mylius
János lőcsei rector vizsgálata ügyében) . . . .
V I I I . Az 1594 okt. 4—5-iki bártfai »sinaton jelenvoltak
névsora
I X . Az 1595 okt. 10-iki eperjesi zsinaton jelenvoltak
névsora
X. Az árvamegyei lelkészeknek egyházaik védelmezésére írott törvényei, 1595
X I . A késmárki colloquium, 1595 (Grawer Albert neerei
igazgató és Lamius Sebestyén között utóbbinak
feljelentett kalvinismusa ügyében)
X I I . Murányi és Kishonti czikkek, 1596 (papok és vilá
giak aláírásaival. Végül függelékképen Fabritius
György murányvölgyi alesperes levele a kishontiakhoz, a melyben panaszkodik az esperességben
beállott szakadás miatt és gyűlést hív össze a
baj orvoslása czéljából; és Scultéty János kis
honti espereshelyettesnek válasza, a melyben k i
fejti, hogy a kishontiak mért nem mennek Murányba)
X I I I . A Lőcsére összehívott, de Eperjesre áthelyezett zsi
nat határozatai (dogmatikai kérdésekben) s a je
lenvoltak névsora, 1597
XIV. A lőcsei, convent, .1597 (a Rhau János lőcsei rector
által' Kalvinismussal vádolt Platner Antal lőcsei
lelkész-megvksgálása ügyében)
XV. Az 1599. évi kisszebeni zsinat határozatai és a
jelenvoltak névsora
.
1—117
1—2
2—5
5—7
8 — 10
11—14
15—22
22—44
44-45
45—46
47—52
52
53—77
77-80
80—87
87—89
TARTALOM.
207
Lap.
X V I . A felsőtrencséni ev. egyházmegyének az 1600. évi
január 12-diki bittsei zsinaton kihirdetett törvényei
(12, a tan és élet kérdéseit szabályozó föczím alatt,
aláírva Thurzó György s más világi főurak által)
XVII. Az 1602. évi nagysárosi esperesválasztó zsinat ha
tározatai s a jelenvoltak névsora
XVIII. A gömöri ág. hitv. ev. contuberniumnak az 1604
april 28-án Rozsnyón tartott conventjén megálla
pított törvényei (az egyházi tan, élet és fegyelem
dolgában, aláírásokkal)
2. Somogyi Péter naplója. 1557—1558. (Stromp László.) Két
részben. Elmondja Oláh Miklós esztergomi érsek alatt
Pozsonyban, Nagyszombatban, Znióváralján átszenvedett
fogságát és vallatását és majd meg kiszabadulását . .
3. Különfélék
I . Szeli József brassói ág. h. ev. tanító levele Fábri
Gergely győri rectorhoz (1734) bizonyos énekes
és építőkönyvek megrendelése ügyében. (Payr
Sándor)
I I . Az ev. templomok elvesztése Lőcse városában 1574.
(Weber Samu)
I I I . A tatai ev. ref. templom és iskola ügye a X V I I I .
században. (Földváry László)
IV. A lévai executio, 1740. (Földváry László) . . . .
V. Megbízólevél az ágensnek, 1754. (Földváry László)
V I . Fanchy Pál és Balassa Szidónia kegyelemlevele.
(Földváry László)
VII. Az eörségiek levele gr. Batthány Ádámhoz. (Föld
váry László)
.'
V I I I . Adatok a győri ev. ref. egyház életéből: 1. Leltár
1730. évről; 2. Öreg deákokra vonatkozó jegyző
könyvi határozatok; 3. Lelkészt hívó és díjlevél;
4. Levelezés a győri „öreg iskola" könyvtárának
Kőrösre szállítása tárgyában. (Szabó Zsigmond) .
4. Név- és tárgymutató . . .
90—106
106—108
108—117
118—167
168—200
168—170
171—176
176—184
184—186
186—187
187—189
189—190
190—200
201—205

Magyar protestáns egyháztörténeti adattár. II. Budapest 1903.

Transcrição

Documentos relacionados

Liste des espèces vues lors de la sortie organisé par