ganaTleba: saSualo da grZelvadiani aRdgenis prioritetebi

Transcrição

ganaTleba: saSualo da grZelvadiani aRdgenis prioritetebi
qariSxali da wyaldidoba
saqarTveloSi
2012 weli
საWiroebebis erToblivi Sefasebis
angariSi
winasityvaoba
2012 wlis 19 ivliss setyva da
qariSxali dafiqsirda kaxeTis,
mcxeTa-mTianeTisa
da
samcxejavaxeTis regionebSi. SuaRamisas
samcxe-javaxeTSi daiwyo setyva
da Tavsxma wvima, ramac mcxeTamTianeTisken
gadainacvla
da
bolos kaxeTamde miaRwia, sadac
setyvas da wvimas Tan axlda
Zlieri
qari
da
wyaldidoba.
stiqiis
Sedegad
dazianda
sasoflo-sameurneo savargulebi,
sacxovrebeli
saxlebi
da
municipaluri
infrastruqtura.
izarala 25,000-ma ojaxma.
Semcirebisa
da
aRdgenis
globaluri organizaciis (Global
Facility for Disaster Reduction and
Recovery - GFDRR) adgilobrivi da
saerTaSoriso
eqspertebisgan
Semdgarma
jgufma
mWidrod
iTanamSromla
mTavrobasa
da
adgilobriv xelisuflebasTan da
saWiroebebis erToblivi Sefaseba
warmoadgina. Sefaseba momzadda
2012 wlis 6-17 agvistos.
miRebuli
Sedegebi
da
grZelvadiani
da
moklevadiani
aRdgeniTi RonisZiebebis Sesaxeb
pirveladi
rekomendaciebi
Semdgomi
SeTanxmebisa
da
aRdgeniTi
gegmis
dasrulebisaTvis
mTavrobas
waredgina.
stiqiis
Semdgom
saqarTvelos
mTavrobam dauyovnebliv aamoqmeda
swrafi reagirebis meqanizmi da
dazaralebuli
mosaxleobis
pirveladi daxmarebis aRmosaCenad
moxda specializebuli sagangebo
samsaxurebis mobilizacia.
aRdgeniTi
gegmis
dasruleba
daemTxva winasaarCevno periods,
arCevnebis Semdeg ki mTavroba
mTlianad Seicvala da, amdenad,
SeizRuda
procesSi
mTavrobis
warmomadgenlebis CarTuloba.
ramdenadac yvela es RonisZieba
ZiriTadad pirvelad humanitarul
daxmarebas moicavda, mTavrobam
TxovniT mimarTa msoflio bankisa
da
gaeros
warmomadgenlobas
saqarTveloSi,
daxmarebodnen
saqarTvelos stiqiis Sedegebisa
da
aRdgeniTi
RonisZiebebis
SefasebaSi.
aRdgeniT
gegmaze
muSaoba
ganaxlda
axali
mTavrobis
daniSvnisTanave,
radgan
katastrofis Sedegad miRebuli
danakargebisa
da
riskebis
Semcireba axali mTavrobisTvisac
prioritetad darCa, ramdenadac
stiqiam yvelgan, kaxeTSic da
am Txovnis sapasuxod, gaeros
saagentoebis, msoflio bankisa da
stiqiuri
ubedurebebis
ii
saqarTvelos sxva regionebSic,
didi finansuri zarali gamoiwvia.
winamdebare
angariSSi
warmodgenili
RonisZiebebi
am
samuSao Sexvedraze gamarTuli
diskusiebis
Sedegia
da
gamoxatavs
mTarobis
zogad
midgomas, Tu rogor unda moxdes
aRdgeniTi
RonisZiebebis
gaumjobeseba.
pirvel
rigSi
Zalian
mniSvnelovani
iyo
aRdgeniTi
gegmis SemuSaveba. amisTvis 2013
wlis 17 ivliss Catarda samuSao
Sexvedra Sefasebis jgufisa da
Sesabamisi
saministroebis
warmomadgenlebis
monawileobiT
da
gegma
SeimuSaves
da
daasrules.
iii
monawile organizaciebi
saqarTvelos garemosa da bunebrivi resursebis dacvis saministro/ssip
garemos dacvis erovnuli saagento
saqarTvelos soflis meurneobis saministro
saqarTvelos regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministro
saqarTvelos Sinagan saqmeTa saministro, sagangebo situaciebis marTvis
departamenti
saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro
kaxeTis regionuli da adgilobrivi xelisufleba
gaeros bavSvTa fondi (UNICEF)
gaeros ganviTarebis programa (UNDP)
gaeros mosaxleobis fondi (UNFPA)
gaeros qalTa organizacia (UN Women)
migraciis saerTaSoriso organizacia (IOM)
msoflio banki/stiqiuri ubedurebebis Semcirebisa da aRdgenis
globaluri organizacia (GFDRR)
World Vision International
foto masala mowodebuli iqna saWiroebebis erToblivi Sefasebis gundis
wevrebis mier:
ahmed eiveida - msoflio banki
giorgi nanobaSvili - gaeros ganviTarebis programa
daniel guranatrami - konsultanti/msoflio banki
nino SuSania - migraciis saerTaSoriso organizacia
serjio
del’ana
-
stiqiuri
ubedurebebis
globaluri organizacia
iv
Semcirebisa
da
aRdgenis
sarCevi
winasityvaoba ............................................................................................................................ ii
monawile organizaciebi ..................................................................................................... iv
cxrilebis nusxa ................................................................................................................... vii
diagramebi................................................................................................................................ viii
reziume........................................................................................................................................ ix
nawili I – bunebrivi katastrofa ................................................................................... 1
bunebrivi movlena............................................................................................................... 1
socialur-ekonomikuri cnobebi dazarelebuli regionebis Sesaxeb da
Raribi an siRaribis zRvars qvemoT myofi ojaxebis procentuli
maCveneblebi ........................................................................................................................... 3
zemoqmedeba regionebze.................................................................................................... 5
swrafi reagireba ................................................................................................................ 6
nawili II:
zianisa da zaralis Sefaseba da zemoqmedeba adamianis
ganviTarebaze.......................................................................................................................... 10
erToblivi Sefasebis miznebi ..................................................................................... 10
meTodologia ...................................................................................................................... 11
zianisa da zaralis Sejameba seqtorebis mixedviT ......................................... 12
nawili III: aRdgenisa da rekonstruqciis gegma ..................................................... 18
Sesavali ................................................................................................................................ 18
aRdgenisa da rekonstruqcis strategia................................................................ 19
strategiuli prioritetebi ..................................................................................... 19
dafinanseba........................................................................................................................... 32
aRdgenisa da rekonstruqciis programa ................................................................ 32
v
ganxorcielebis ZiriTadi saxelmZRvanelo principebi .................................. 33
ganxorcielebisa da koordinaciis instituciuri zomebi............................ 34
nawili IV: riskebis Semcireba ........................................................................................ 36
Sesavali ................................................................................................................................ 36
katastrofis riskis marTvis SesaZleblobebis analizi............................... 38
danarTi 1: soflis meurneoba da saarsebo saSualebebi ................................... 49
danarTi 2. wyaldidobis zemoqmedebis Semarbilebeli struqtura .............. 63
danarTi 3: sacxovrebeli saxlebi ................................................................................ 71
danarTi 4: wyalmomarageba da kanalizacia ............................................................. 75
danarTi 5: transporti ....................................................................................................... 78
danarTi 6: saganmanaTleblo da sportuli nagebobebi ...................................... 81
danarTi 7: janmrTelobisa da socialuri dacvis seqtori........................... 86
danarTi 8: soflis meurneobis statistika.............................................................. 95
danarTi 9: damatebiTi cnobebi ganaTlebis Sesaxeb........................................... 101
danarTi 10: damatebiTi cnobebi jandacvisa da pensiebis Sesaxeb .............. 104
danarTi 11. aRdgenis gegma - mokle, saSualo da grZelvadiani aRdgenis
saWiroebebi da prioritetuli qmedebebi seqtorebis mixedviT.................... 106
vi
cxrilebis nusxa
cxrili 1: 2012 w. Zlieri qariSxliT da wyaldidobiT gamowveuli
ekonomikuri zaralis Sejameba (milioni lari)
cxrili 2. dazianebuli heqtrebisa da zaralisa da zianis donis Sefaseba
cxrili 3: xarjebis Semcirebis alternativebi
cxrili 4 ziani da zarali (larebSi)
cxrili 5. moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi
cxili 6. teritoriebis CamonaTvali, sadac unda moxdes RonisZiebebis
ganxorcieleba
cxrili 7 dazianebuli sacxovrebeli saxlis saxuravebi da Sida
sacxovrebeli farTebi
cxrili 8: ziani, zarali da saWiroebebi _ samSeneblo seqtori
cxrili 9: wyalmomaragebisa da kanalizaciisziani, zarali da
saWiroebebi
cxrili 10: kaxeTis gzebisaTvis miyenebuli ziani, zarali da saWiroebebi
cxrili 11: skolamdel da sabaziso ganaTlebaSi CarTulTa mTliani
procentuli maCvenebeli, 2006
cxrili 12. ziani, zarali da saWiroebebi ganaTlebis seqtorSi
cxrili. 13.
pirebi
SeWirvebulTa samedicino dazRvevis farglebSi dazRveuli
cxrili 14. janmrTelobis Sedegebi da Senatanebi, 2009
cxrili 15. ziani, zarali da saWiroebebi jandacvis seqtorSi
vii
diagramebi
diagrama 1: dasaqmebisa da umuSevrobis maCveneblebi
diagrama 2: SerCeuli socialuri indikatorebi
diagrama 3. saqarTveloSi 2012 wlis qariSxliT da wyaldidobiT
gamowveuli ekonomikuri zemoqmedebis Sejameba (milioni lari)
diagrama 4: saqarTveloSi 2012 wlis qariSxliT da
gamowveuli ekonomikuri zemoqmedebis Sejameba (procenti)
wyaldidobiT
diagrama 5. ekonomikuri zemoqmedebis ganawileba sakuTrebis mixedviT
(sajaro Tu kerZo)
diagrama 6. zaralisa da zianis Sefaseba regionebisa da erTwliani da
mravalwliani naTesebis mixedviT
diagrama 7: zarali da ziani regionebis, erTwliani da mravalwliani
kulturebis mixedviT
diagrama 8: soflis meurneobis zaralisa da zianis aRdgenis paketi
diagrama 9: soflis meurneobaSi gasacemi kompensaciis mTliani paketi
diagrama. 10: mosaxleoba ganaTlebis mixedviT,
diagrama 11: jandacvaSi
saqarTvelo, 2009
Senatanis
indikatorebi
2010
raionebis
mixedviT,
diagrama 12: sikvdilianoba yovel 1000 mosaxleze raionebis mixedviT,
saqarTvelo, 2009
viii
reziume
1.
2012 wlis 19 ivliss aRmosavleT da samxreT saqarTveloSi
momxdari bunebrivi katastrofis Sedegad dazianda sasoflo-sameurneo
savargulebi, sacxovrebeli saxlebi da municipaluri infrastruqtura,
izarala 25 000-ma ojaxma. samcxe-javaxeTis regionSi SuaRamisas wamovida
kvercxis zomis setyva da Tavsxma wvima, ramac Semdeg mcxeTamTianeTisaken gadainacvla da dilis 4 saaTisTvis kaxeTis regionamde
miaRwia. setyvas da wvimas (72 mm/dRe-RameSi Telavis municipalitetSi)
Tan axlda Zlieri qari (115 km/sT TelavSi) da wyaldidoba. miuxedavad
imisa, rom dazaralebul regionebSi xSiria analogiuri meteorologiuri
movlenebi, kerZod, Zlieri setyva, wvima da gvalva, 19 ivlisis stiqiiT
gamowveuli zarali sagrZnoblad aRemateboda Cveulebrivs.
2.
am saSualo donis stiqias Sedegad ganuzomeli socialurekonomikuri zarali mohyva: dazaralda daaxloebiT 75,000 adamiani, xolo
ekonomikuri zarali Seadgenda 202 milion lars (123 aSS dolari)1. es
aris saxelmwifo da kerZo seqtorisaTvis (gansakuTrebiT kerZo seqtoris
kuTvnili
soflis
meurneobisa
da
agrobiznesisaTvis)
klimatTan
dakavSirebuli safrTxeebis zrdis indikatori. Tuki ar iqneba miRebuli
mniSvnelovani Semarbilebeli zomebi, SesaZloa klimatis cvlilebebma
saqarTvelosa da zogadad mTel kavkasiaSi gamoiwvios saSualo/maRali
zemoqmedebis katastrofebis riskisa da sixSiris zrda.2
3.
stiqiis Semotevisas saqarTvelos mTavrobam dauyovnebliv aamoqmeda
swrafi reagirebis meqanizmi. kaxeTSi stiqiam TiTqmis yoveli meeqvse
adamiani daazarala. premier-ministrma imave dRes Seqmna adgilze moqmedi
sagangebo sakoordinacio jgufi, romelSic sxvadasxva saministro da
adgilobrivi xelisufleba Sevidnen. moxda specializebuli sagangebo
samsaxurebis mobilizeba erovnul, regionul da adgilobriv doneze;
daiwyo mniSvnelovani infrastruqturis (gzebi, xidebi, eleqtroqselebi,
wyalmomaragebis da bunebrivi gazis sistema) gawmenda da reabilitacia.
mTavroba maSinve Seudga dazianebuli saxuravebis SekeTeba/gamocvlas da
1
valutis kursi: USD 1 = GEL 1.64
klimatis cvlilebisa da soflis meurneobis Sesaxeb msoflio bankis angariSis mixedviT, Semdgomi 38 wlis
manZilze saqarTveloSi mosalodnelia saSualo temperaturis zrda (dasavleT saqarTveloSi _ 3,5oC-iT,
aRmosavleT saqarTveloSi _ 4,1oC-iT), wvimebis Semcireba, mosuli naleqebis zrda, wyaldidobis albaTobisa da
xangrZlivobis momateba.
2
ix
dazaralebuli ojaxebisTvis sursaTisa da sxva produqtebis darigebas.
danarCen or regionSi – samcxe-javaxeTsa da mcxeTa-mTianeTSi _
dazaralebuli ojaxebis raodenoba, kaxeTTan SedarebiT, aTjer naklebi
iyo. adgilobriv xelisuflebasa da Tems sakmarisi SesaZleblobebi
aRmoaCndaT da swrafi reagireba da katastrofis stabilizeba regionis
doneze SeZles.
4.
saqarTvelos mTavrobis Txovnis pasuxad gaeros saagentoebma da
msoflio bankis warmomadgenlebma Tanxmoba ganacxades daxmarebodnen
mTavrobas aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebis erToblivi
Sefasebis CatarebaSi, mdgradi aRdgenisTvis ZiriTadi prioritetebis
Camoyalibebasa da saerTaSoriso sazogadoebis teqnikuri eqspertizis
organizebaSi. am erToblivma Sefasebam Tavi mouyara mTavrobisa da
partniorebis mier Catarebul erovnul Sefasebebs, zianisa da zaralis
Sefasebis
raodenobrivi
meTodis
saSualebiT
miRebul
Sedegebs,
dazaralebul
mosaxleobasTan
Catarebuli
fokus-jgufebis,
individualur jgufebTan, erovnuli, regionuli da municipaluri
xelisuflebis warmomadgenlebTan Catarebuli mravali sakonsultacio
Sexvedrebis, aseve savele gasvlebis Sedegad mogrovebul xarisxobriv
monacemebs. Sefasebis Sedegad dadgenilia saWiroebebis, aRdgenisa da
rekonstruqciis msoflioSi aRiarebuli direqtivebis, aseve mTavrobisa
da partniorebis mier ganxorcielebuli programuli intervenciebis
safuZvelze saWiroebebis erToblivi Sefasebis jgufma, aRdgenisa da
rekonstruqciis programis SemuSavebisa da ganxorcielebis mizniT,
`aRdgenis sqema~ SeimuSava.
5.
ekonomikuri Sedegebi, raSic igulisxmeba fizikuri zarali da
finansuri danakargi, maRali iyo _ 202,3 milioni lari (123 milioni aSS
dolari). danakargi samjer aRemateboda zarals, xolo kerZo seqtoris
finansuri danakargi aTjer aRemateboda sajaro seqtorisas. jamSi
dazianda 18,500 ha umTavresad maRali Rirebulebis kultura (xili da
bostneuli), ramac daaxloebiT 20 000 fermeri azarala. mniSvnelovani
ziani miadga 5 255 sacxovrebel saxlsa da korpuss, maT Soris iZulebiT
gadaadgilebuli 75 ojaxis binas TelavSi; dazianda 30 skola da
sabavSvo baRi, ris Sedegadac izarala 4 442 bavSvma; pirveladi samedicino
daxmarebis rva dawesebuleba, romlebic daaxloebiT 19 500 adamians
emsaxureboda; aseve dazianda wylis saTavo nagebobebi, mdinaris napirebi,
gzebi da eleqtrosadenebis boZebi.
cxrili 1: 2012 w. Zlieri qariSxliT da wyaldidobiT gamowveuli ekonomikuri zaralis
Sejameba (milioni lari)
x
Tema
sawarmoo
infrastruqtura
socialuri
seqtori
soflis
meurneoba da
saarsebo
saxsrebi
wyaldidobis
riskis
Serbilebis
infrastruqtura
sacxovrebeli
Senobebi
wyali da
kanalizacia
transporti
Eenergetika
saganmanaTleblo
da sportuli
nagebobebi
janmrTeloba da
socialuri dacva
sul mln. lari
sul mln. aSS
dolari
sakuTrebis
forma
Eekonomikuri zarali
seqtorebis
mixedviT
zarali danakargi jami sajaro
kerZo
24
129,5
153,5
0
153,5
8
10
18,0
10,7
7,3
18,4
4,05
22,4
2,4
20
2,1
1,9
4,0
4,0
0
1,3
0
0,8
0.3
2,1
0.3
2,1
0.3
0
0
1,9
0
1,9
1,9
0
0,1
0,01
0,1
0,1
0,0
55,7
146,6
202,3
19,4
182,9
34.8
91.6
123.3
12.1
114.3
6.
kaxeTis soflis meurneobisTvis stiqiiT miyenebuli zarali _
jamSi dazianda 18,500 ha miwebi, umTavresad maRali Rirebulebis
kulturebi (xili da bostneuli). mravalwliani kulturebi nayofisa da
foTlebis gareSe darCa. setyvam Zalian daaziana xeebi, ramac gamoiwvia
maTi sokovani infeqciebiT daavadeba. ganadgurda bostneuli kulturebi,
nesvi da kartofili (gansakuTrebiT axalcixeSi). venaxebSi vazi ukve
wamoizarda, magram atmisa da vaSlatamas baRebis aRdgenas sakmaod didi
dro dasWirdeba. sul dazaralda 20 000 ojaxi.
7.
adamianis
saarsebo
saWiroebebi
dakmayofilda
_
mTavrobis
xelSewyobiT da adgilobrivi TviTmmarTvelobebis daxmarebiT dasrulda
an jer kidev mimdinareobs binebisa da infrastruqturis aRdgena.
fermerebsa da ojaxebs daurigdaT sursaTi da sxva nivTebi, SekeTebulia
5,255 saxlisa da sacxovrebeli korpusis saxuravebi, mimdinareobs
fuladi kompensaciebis gacema. aRdgeniT RonisZiebebs erovnuli da
saerTaSoriso organizaciebic uwyobdnen xels. miuxedavad amisa, jer
kidev arsebobs saswrafo da gadaudebeli aRdgenis saWiroebebi:
xi
aucilebelia wyalmomaragebis
dawesebulebebis reabilitacia.
sistemis,
ganaTlebisa
da
samedicino
8.
Telavis 40 000 macxovreblisaTvis wylis miwodebis saaTebi
ganaxevrebulia. qalaqis mosaxleobas wyali dRe-RameSi eqvsi saaTis
ganmavlobaSi miewodeba, xolo soflebSi _ or dReSi erTxel eqvsi
saaTis ganmavlobaSi. aman damatebiTi xarjebi gauCina dazaralebul
ojaxebs, radgan aucilebeli gaxda tumboebis dayeneba, wylisa da wylis
konteinerebis SeZena da samuSao drois daxarjva uwylobis problemis
mosagvareblad. didi zarali miadga Telavis wylis saTavo nagebobas:
wyalmovardnam 650 metri wyalsadenis milebi waiRo, maRal soflebSi
wyalaRebis nagebobebi daaziana da 800 metri wyalsadenis milebi waiRo.
miuxedavad imisa, rom garkveuli mniSvnelovani aRdgeniTi samuSaoebi
dasrulebulia,
Casatarebelia
municipaluri
infrastruqturis
katastrofamdel mdgomareobame aRsadgeni gadaudebeli samuSaoebi,
romelTa Rirebulebac daaxloebiT 2 milioni laria (1,22 milioni aSS
dolari).
9.
4,400-ze meti bavSvis skolamdel da saskolo momsaxurebaze
xelmisawvdomoba riskis winaSea, xolo 19,500 adamians SezRuduli aqvs
xarisxiani samedicino momsaxureba. ocdaaT skolas da sabavSvo baRs
mTlianad an mniSvnelovnad aqvs dazianebuli saxuravebi, azbestis (e.w.
`Siferis~) saxuravebis CaTvliT, rac arTulebs seqtembrisTvis skolebis
gaxsnas.
dazaralebul
ojaxebs
ar
gaaCniaT
saxsrebi
Svilebis
skolamdeli an saskolo xarjebis gasaRebad, radgan maT mTlianad
dakarges Semosavlis ZiriTadi wyaro. dazianebulia rva poliklinikis
saxuravi, zogi maTgani azbestis filebiT (e.w. `SiferiT~) iyo
gadaxuruli, romelTa dazianebamac mTlianad daaziana aparatura, maT
Soris eleqtrokardiogramebi. garkveuli aRdgeniTi xarjebi (magaliTad,
sabavSvo baRebisTvis) municipaluri biujetidan unda gamoiyos: yvela
CamoTvlili aqtivobis Sesasruleblad 2 milioni laria saWiro (1,22 aSS
dolari).
10.
aRdgenis sqema iZleva strategias, sadac gansazRvruli da
prioritetebadaa dalagebuli aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
Temebis dasaxmareblad, raTa `vaSenoT xelaxla ukeTesad~. Sefasebisa da
erovnuli ganviTarebis prioritetebidan gamomdinare, aRdgenis sqemaSi
mocemulia: 1) strategiuli prioritetebi, 2) efeqtiani aRdgenis procesis
ZiriTadi sayrdenebi, 3) dazaralebuli seqtorebis mixedviT mokle,
saSualo da grZelvadian periodSi Casatarebeli qmedebebi, rac
daaCqarebs aRdgenas, 4) aRdgenisa da rekonstruqciis direqtivebi da 5)
koordinaciisa da monitoringis RonisZiebebi. mdgradi ganviTarebis
xii
dasaCqarebeli qmedebebi (gansakuTrebiT saqarTveloSi _ mimdinare
klimatis cvlilebis TvalsazrisiT) yvela seqtorSia gansazRvruli da
aRdgenisa da rekonstruqciis saerTo gegmaSi Setanilia, rogorc
mdgradi
ganviTarebis
saSualeba.
gegma
aseve
Seicavs
qveTavs
`katastrofis riskis marTva~.
11.
agraruli seqtoris daxmareba Semosavlis wyaros aRdgenis
dasaCqareblad da momavali danakargebis Sesamcireblad. soflis
meurneobis seqtorisTvis SeTavazebuli aRdgenisa da rekonstruqciis
paketSi Sedis: a) fuladi kompensaciebi zaralis xarisxis mixedviT, aseve
12-Tviani SeRavaTiani periodi fermeruli sabanko sesxebis procentisTvis
(es iyo saqarTvelos mTavrobis SemoTavazeba);
b) teqnologiebisa da
treningebis paketebi, rac daexmareba erTwliani kulturebis SemotaniT
Semosavlis miRebas da setyviT dazianebuli mravalwliani kulturebis
swraf aRdgenas; g) fermeruli meurneobebis produqtiulobis aRdgena,
qonebis aRdgena venaxebis, atmisa da vaSlatamas reabilitaciisa da
xelmeored
dargva-gaSenebiT.
grZelvadian
periodze
gaTvlili
moqmedebebi
gulisxmobs
konkurentunarianobis
gazrdas
(soflis
meurneobis profesionalur doneze ganviTarebis meSveobiT) da garemos
zemoqmedebisadmi mdgradobis uzrunvelyofas.
12.
riskebis uwyveti zrdis paradigmis Secvlis SesaZlebloba. qveyanas
SesaZlebloba aqvs katastrofebis marTvis reagirebis midgomidan
gadavides katastrofebis riskebis marTvis ufro proaqtiur modelze. es
saSualebas
iZleva
meti
yuradReba
gamaxvildes
ara
marto
katastrofebze, aramed qveynis ganviTarebaze. amisaTvis yvela seqtorSi
unda moxdes riskebis Semcirebis da axali riskebis warmoqmnis Tavidan
acilebisa da katastrofebze reagirebis gaumjobesebis arsebuli
RonisZiebebis prioritetizacia.
13.
katastrofis riskis marTvis sistemis gaZliereba. moklevadian
periodSi katastrofis riskis Semcireba da klimatis cvlilebasTan
adaptaciis RonisZiebebis integrireba moxdeba kaxeTis regionuli
ganviTarebis strategiis farglebSi.3 strategiaSi gaTvaliswinebuli
unda iyos Semdegi aspeqtebi: 1. riskis dadgena da saSiSroebebis
monitoringi; 2. riskis Semcireba, struqturuli da arastruqturuli
meTodebis gamoyenebiT; 3. riskis Sesaxeb cnobierebis amaRleba da
3
amzadebs regionuli xelisufleba regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis saministrosa
da GiZ-is xelSewyobiT.
xiii
riskisaTvis mzadyofna; 4. riskis Semcirebis dafinansebis meqanizmebi da
5. mdgradi rekonstruqcia.
14.
katastrofis riskis Semcirebis dafinansebis strategiis SemuSaveba,
gauTvaliswinebeli xarjebisa da riskis gadatanis CaTvliT. miuxedavad
imisa, rom aRdgeniTi samuSaoebi daugegmavi xarjebia, mainc aris
SesaZlebeli samoqmedo gegmis SemuSaveba regionul, erovnul an
saerTaSoriso
doneze
(anu
WB
CAT
DDO,
gauTvaliswinebeli
saWiroebebisTvis gankuTvnili sakredito xazi, rac WB IBRD-is wevri
qveynebisTvis
bunebrivi
katastrofebis
Semdeg
myisierad
aris
4
xelmisawvdomi ). riskebis udidesi nawilis Serbileba, zogierTi maTganis
SenarCuneba, zogis ki gadatana SesaZlebelia dazRvevis meqanizmis
gamoyenebiT. socialuri dazRvevis meqanizmis meSveobiT, rogoricaa CRIF
(katastrofis riskis dazRvevis meqanizmi5), fermerebs, binaTmflobelebs,
kerZo seqtorsa da samTavrobo uwyebebs eqnebaT sando produqtebze
wvdoma da SeZleben hidrometeorologiuri da geologiuri riskebis
gadatanas.
15.
adamianebisa da qonebis dacva riskebis Serbilebis RonisZiebebSi
investirebis meSveobiT. msoflio gamocdileba gviCvenebs, rom riskebis
Serbilebis RonisZiebebze daxarjuli yoveli dolari saSualod oTxi
dolaris mogebas iZleva. struqturuli Serbilebis umniSvnelovanesi
RonisZiebebia: a) wyaldidobis riskis marTvis sainvesticio gegmis
SemuSaveba, romelSic Sedis wyaldidobis kontrolis sistema, riskze
damyarebuli
modeli,
wyaldidobis
Serbilebis
infrastruqturis
prioritetizacia
da
garemos
dacva;
b)
mniSvnelovani
infrastruqturisTvis (rogoricaa skolebi, saavadmyofoebi da ZiriTadi
sajaro Senobebi da infrastruqtura) Serbilebis strategiuli gegmis
ganxorcieleba; mniSvnelovani infrastruqturis modernizaciis mizniT
mowyvladobis Sefasebisa da ganxorcielebis gegmis Sesruleba riskis
warmoqmnisa da strategiuli funqciebis mixedviT.
4
CAT-DDO aris finansuri instrumenti, romelic IBRD-is qveynebs bunebrivi katastrofebis
SemTxvevaSi myisve sTavazobs 500 milion dolaramde Tanxas an mSp-is odenobis 0,25%-s (romelic
ufro naklebia). es instrumenti Seqmna msoflio bankma imisaTvis, rom dazaralebulma qveynebma
Sualeduri dafinanseba miiRon manam, sanam sxva saxsrebis mobilizeba moxdeba.
5
samxreT-aRmosavleT evropisa da kavkasiis katastrofis riskis dazRvevis meqanizmi (SEEC CRIF)
zrdis
klimatis
cvlilebiT
da
geologiuri
safrTxeebiT
gamowveuli
zaralisgan
binaTmflobelebis, fermerebis, samewarmeo seqtoris da samTavrobo uwyebebis sando finansuri
dacvis xelmisawvdomobas. amJamad SEEC CRIF-is wevri qveyanaa sami, xolo ori SeerTebis procesSia
(wevrebi arian albaneTi, serbeTi da makedonia; bosnia da hercegovina da montenegro male
SeuerTdebian).
xiv
nawili I – bunebrivi katastrofa
bunebrivi movlena
16.
2012 wlis 19 ivliss saqarTvelos aRmosavleT da samxreT regionebs
stiqiam
Seutia,
ris
Sedegadac
dazaralda
sasoflo-sameurneo
savargulebi, sacxovrebeli saxlebi da municipaluri infrastruqtura;
izarala 25 000 ojaxma. stiqia samcxe-javaxeTis regionSi daaxloebiT
SuaRamisas daiwyo kvercxis zomis setyviT da Tavsxma wvimiT, Semdeg
mcxeTa-mTianeTis regionisken gadainacvla da dilis 4 saaTisTvis
kaxeTis regionamde miaRwia. setyvas da Tavsxma wvimas Tan axlda Zlieri
qari, 32 m/wm (115 km/sT)6, da wyaldidobebi. ramdenadac dazaralebuli
regionebi daucvelia iseTi meteorologiuri movlenebisadmi, rogoricaa
setyva, Weqa-quxili, Zlieri wvima, gvalva, qariSxali, miwisZvra, amdenad 19
ivlisis qariSxalma da wyaldidobam
Cveulebrivze gacilebiT didi
zarali moitana.
6
garemos erovnuli saagento, hidrometeorologiis departamenti, xaTuna qoqosaZe, 9
agvisto, 2012.
1
17.
saSualo siZlieris katastrofis Sedegad dazianda saxlebi da
infrastruqtura, rac gafrTxilebaa mTavrobisa da partniorebisTvis da
amasTanave axal SesaZleblobebs iZleva. saqarTveloSi da mTel
kavkasiaSi mimdinare klimatis cvlilebebis Sedegad SesaZlebelia
amgvari katastrofebis gaxSireba. Zveli saxlebis da sabWoTa periodis
infrastruqturis gamo, romelTa aSenebisas ar gauTvaliswinebiaT
katastrofebis riskis Semcirebis RonisZiebebi, mosaxleoba ufro
daucvelia klimaturi movlenebisa da seismuri riskebis mimarT.
18. garemos dacvis saministros mier mowodebuli monacemebi Zalze
mwiria, rac ganpirobebulia SezRuduli teqnikuri aRWurvilobiT.
istoriuli Canawerebi gviCvenebs, rom bolo 15 wlis manZilze
qariSxlebs daaxloebiT 136-jer mohyva setyva, 126-jer _ wyalmovardna da
45-jer _ Zlieri qari. zianis TvalsazrisiT, aseTi siZlieris qariSxali
fiqsirdeba 10 weliwadSi erTxel.
2
socialur-ekonomikuri cnobebi dazarelebuli regionebis Sesaxeb da
Raribi an siRaribis zRvars qvemoT myofi ojaxebis procentuli
maCveneblebi
19.
kaxeTSi, Sida qarTlsa da mcxeTa-mTianeTSi dasaqmebis struqtura
SemaSfoTebelia. dasaqmebulTa 25%-ze naklebi saxelmwifo seqtorSi
muSaobs. danarCeni TviTdasaqmebulia (40%-ze meti) _ ZiriTadad agrarul
seqtorSi, sacalo vaWrobasa da sxvadasxva momsaxurebis patar-patara
seqtorebSi. miwebi mcire nakveTebad aris dayofili da am miwebze
saqmianoba dabalproduqtiulia. qveynis masStabiT dasaqmebis maCvenebeli
yvelaze maRalia kaxeTSi (diagrama. 1: a. da b.), magram amgvari dasaqmeba
Zalian araproduqtiulia. saqarTveloSi TviTdasaqmebulTa saerTo
raodenoba sakmaod dabalia, Tumca sxvagan umuSevrobis maCvenebeli,
kaxeTis regionTan SedarebiT, maRalia.
diagrama 1: dasaqmebisa da umuSevrobis maCveneblebi
a.
dasaqmeba
da
umuSevroba,
aqtiuri
b.
umuSevrobis maCveneblebi,
mosaxleobis procenti, 2010
Zalis procenti, 2010
samuSao
wyaro: : saqstati da msoflio bankis gamoTvlebi.
TB: Tbilisi; AJ: aWara; KK: qvemo qarTli; SZ: samegrelo-zemo svaneTi; GU: guria; SJ: samcxejavaxeTi; KA: kaxeTi; SK-MM: Sida qarTli da MmcxeTa-mTianeTi; IM-RK: imereTi, raWa-leCxumi
da qvemo svaneTi
3
20. regionebis siRaribis maCveneblebs Soris gansxvaveba Semosavlebisa
da moxmarebis Sesabamisia. regionebSi
siRaribis maCvenebeli (24,3%)
SedarebiT maRalia, vidre qalaqebSi (17,6%); krizisis SemTxvevaSi es
sxvaoba mcirdeba. regionebSi siRaribis maCvenebeli yvelaze maRalia
kaxeTSi, Sida qarTlsa da mcxeTa-mTianeTSi da yvelaze dabalia
Tbilissa da samcxe-javaxeTSi (diagrama 2: b). miuxedavad imisa, rom
Semosavlebis araTanabari ganawileba ar aris daTvlili regionebis
mixedviT, aSkaraa, rom es uTanabroba TbilisSi gacilebiT ufro maRali
unda iyos, vidre sxva regionebSi.
21. socialurma programebma mniSvnelovani roli iTamaSa struqturuli
(mag., mosaxleobis) da cikluri faqtorebis gaTanabrebaSi, romlebic
regionebSi
cxovrebis
pirobebze
axdendnen
gavlenas.
daucveli
mosaxleoba qveynis saerTo mosaxleobis 40%-s Seadgens – aq Sedian is
moqalaqeebi, romlebic iReben pensias, socialur daxmarebas da
saxelmwifos mier dafinansebul samedicino dazRvevas. socialurad
daucveli mosaxleobis udides nawils pensionerebi Seadgenen (saerTo
mosaxleobis 20%), meore adgilze arian isini, vinc iRebs socialur
daxmarebasa
da
saxelmwifo
samedicino
dazRvevas
(Sesabamisad,
7
daaxloebiT 20% da 10%). kaxeTSi, Sida qarTlSi, mcxeTa-mTianeTsa da
samcxe-javaxeTSi socialurad daucveli mosaxleobis wili ufro didia
qveynis maCvenebelTan SedarebiT (nax. 2: a). socialuri daxmarebebiT
aixsneba aseve is, Tu ratom aRemateba samcxe-javaxeTSi moxmareba
Semosavals. zogadad is regionebi, sadac maRalia socialurad daucveli
mosaxleobis raodenoba, siRaribis maRali doniT gamoirCeva.
diagrama 2: SerCeuli socialuri indikatorebi
a. daucveli mosaxleobis
mosaxleobis), 2007-2010
%
(saerTo
b. siRaribis done regionebSi, 2010
7
gadafarvis gamo (pensionerebi SesaZlebelia saxelmwifo samedicino daxmarebasac
iRebdnen) daucveli mosaxleobis jamuri raodenoba naklebia, vidre beneficiarebis
jamuri raodenoba TiToeul programaSi.
4
wyaro: siRaribis gamoTvlebi emyareba HBS-is 2007-2010-s da erovnuli siRaribis
doneebis
saqstatis monacemebs. daucveli mosaxleobisa da bavSvTa sikvdilianobis
monacemebi
miRebulia
saqarTvelos
janmrTelobisa
da
socialuri
dacvis
saministrodan.
TB: Tbilisi; AJ: aWara; KK: qvemo qarTli; SZ: samegrelo-zemo svaneTi; GU: guria; SJ: samcxejavaxeTi; KA: kaxeTi; SK-MM: Sida qarTli da MmcxeTa-mTianeTi; IM-RK: imereTi, raWaleCxumi daKqvemo svaneTi
zemoqmedeba regionebze
kaxeTis regioni
22. kaxeTis regionSi qariSxliT da wyaldidobiT gamowveuli zarali
aTjer aRemateba danarCeni ori regionis zarals. yvelaze metad
dazaralda
Telavis,
gurjaanis,
yvarlisa
da
lagodexis
municipalitetebi. stiqiam Telavis 14, gurjaanis 10, yvarlis 6 da
lagodexis 5 dasaxleba daazarala.
23. garemos erovnuli saagentos monacemebis Tanaxmad, 19 ivliss TelavSi
mosuli naleqebis raodenoba dRe-RameSi 72 mm-s Seadgenda. setyvisa da
wvimis Sedegad, rasac Tan axlda Zlieri qari da wyalmovardna, dazianda
3,187 kerZo saxli da 101 mravalsarTuliani korpusi, saganmanaTleblo
dawesebulebebi, wyalmomaragebis sistema, eleqtroqseli, gazmomarageba,
xidebi, gzebi da wylis milebi. stiqiis Sedegad jamSi 17,710 ojaxis
saxnavi miwa dazianda. 2012 wlis ivliss gamgeobis SefasebiT Zlierad
dazianda 13,075 saojaxo meurneobis moyvanili kulturebi, saSualo
siZlieris zarali ganicada 2,728 saojaxo meurneobam, xolo mcire
zarali _ 1,907 saojaxo meurneobam. dazianebul kulturebs miekuTvneba
5
venaxebi, atmisa
kulturebi.8
da
vaSlatamas
baRebi,
nesvi,
sazamTro
da
sxva
samcxe-javaxeTis regioni
24. samcxe-javaxeTSi dazaralda axalcixe, adigeni da vale. qariSxalma
axalcixis 19 dasaxleba daazarala. Telavis municipalitetisgan
gansxvavebiT, sadac zarali ZiriTadad qarma da setyvam gamoiwvia,
axalcixeSi saxlebisa da kulturebis ganadgurebis umTavresi mizezi iyo
Zlieri setyva. MmniSvnelovnad dazianda 200-ze meti saxli, xolo 1500-ze
meti _ saSualod. setyvam da qariSxalma aseve 750 ha saxnavi miwebi
daaziana.9
mcxeTa-mTianeTi
25. mcxeTa-mTianeTis regionSi dazaralda TianeTisa da duSeTis
municipalitetebi.
qariSxalma
TianeTis
xuTi
(naqalaqari,
sioni,
xevsurTsofeli, simonaanTkari da gulelebi) da duSeTis erTi dasaxleba
(sof. bulaCauri) daazarala.
swrafi reagireba
mTavrobis reagireba regionul da erovnul doneze:
reagirebisa da sareabilitacio samuSaoebis mimoxilva
samTavrobo
26. stiqiis masStabidan gamomdinare, saqarTvelos mTavrobam kaxeTis
regionSi
gamoacxada
meore
donis
sagangebo
situacia, radgan
sareabilitacio samuSaoebisTvis saWiro gaxda samTavrobo daxmareba da
sagangebo RonisZiebebis ganxorcieleba. danarCeni ori dazaralebuli
regionisTvis _ samcxe-javaxeTisa da mcxeTa-mTianeTisTvis mxolod
pirveli donis reagireba gaxda saWiro, rac imas niSnavda, rom
8
regionis gamgeblis Sefaseba, romelic gavrcelda saqarTvelos wiTeli jvris
saSualebiT 31 ivliss, da Care International-isa da soflis ganviTarebis asociaciis mier
momzadebuli saWiroebebis swrafi Sefasebis angariSi.
9
kaxeTis situaciis Sefasebis angariSi 3.
6
adgilobriv
xelisuflebasa
da
Tems
sakmarisi
SesaZleblobebi
aRmoaCndaT stiqiiT gamowveul zaralTan gasamklaveblad.
27. imave dRes, prezidentis brZanebis Sesabamisad, Seiqmna adgilze
moqmedi
sagangebo
sakoordinacio
jgufi
premier-ministris
TavmjdomareobiT,
romlis
SemadgenlobaSic
Sedioda
sxvadasxva
saministro
_
Sinagan
saqmeTa,
finansTa,
Tavdacvis,
regionuli
ganviTarebisa da infrastruqturis, aseve sxva dargobrivi saministroebi.
sagangebo sakoordinacio jgufi koordinacias uwevda sagangebo
mdgomareobaze reagirebisa da Sedegebis likvidaciis samuSaoebs
erovnul
doneze.
premier-ministrma
yvela
saministros
daavala
gamoevlina saWiroebebi da moexdina resursebis mobilizacia. moxda
erovnuli,
regionuli
da
adgilobrivi
sagangebo
samsaxurebis
mobilizeba
da
daiwyo
gawmendiTi
samuSaoebi,
umniSvnelovanesi
infrastruqturis aRdgena-reabilitacia (gzebi, xidebi, eleqtroqselebi,
wyalmomaragebis da bunebrivi gazis sistemebi). mTavrobam maSinve daiwyo
dazianebuli saxuravebis SekeTeba da gamocvla. am saqmianobaSi CarTuli
iyo aTasze meti rezervisti da samxedro-sainJinro batalioni, romlebic
Tavdacvis saministros aRWurvilobas iyenebdnen; agreTve monawileobda
Tbilisis dasufTavebis samsaxuri. gawmendiT da aRdgeniT samuSaoebs
moxaliseebic
SeuerTdnen
sxvadasxva
regionebidan.10
prezidentma
specialuri warmomadgeneli daniSna kaxeTSi. am Zalisxmevebis farglebSi
daaxloebiT
5,255 saxuravi
SekeTda
da
aRdga
umniSvnelovanesi
infrastruqtura.
28. zemoT aRniSnuli RonisZiebebis paralelurad saqarTvelos mTavrobam
daiwyo dazaralebuli Temebis aRdgenisa da rekonstruqciis dagegmva. 26
ivliss finansTa saministrom oficialuri TxovniT mimarTa gaerosa da
msoflio banks (agreTve sxva saerTaSoriso partniorebs) daxmarebodnen
mTavrobas
stiqiiT
gamowveuli
zaralis,
aseve
aRdgenisa
da
rekonstruqciis saWiroebebis erToblivi Sefasebis CatarebaSi. 7
agvistos TbilisSi Seikriba stiqiis Sedegebis Sefasebis jgufi da
daiwyo `qariSxlisa da wyaldidobis Sedegebis erToblivi Sefaseba~.
Semdgomi ori kviris ganmavlobaSi erToblivi Sefasebis jgufma Caatara
savele Sefaseba, interviuebi dainteresebul mxareebTan da fokusjgufebTan, Segrovda monacemebi zaralis, danakargebis, aRdgenis
saWiroebebis,
prioritetuli
qmedebebis
(mokle,
saSualo
da
grZelvadiani) da katastrofis riskis Semcirebis im strategiebis
10
kaxeTSi situaciis Sefasebis angariSi 3.
7
gasaanalizeblad, rac unda ganxorcieldes dazaralebuli Temebis
mdgradi aRdgenis mizniT. winamdebare moxseneba Seicavs `qariSxlisa da
wyaldidobis Sedegebis erToblivi Sefasebis~ saboloo daskvnebsa da
rekomendaciebs.
samTavrobo daxmarebis paketis mimoxilva
29. swrafi reabilitacia-reagireba (xangrZlivoba: ramdenime dRe): SekeTda
saxuravebi da/an Temebs gadaecaT SesakeTebeli masalebi (dasrulda)
•
darigda amanaTebi sursaTiT,
brinji, lobio (dasrulda) .
sadac
Sedioda:
zeTi,
•
dazaralebul ojaxebs miecaT fuladi kompensacia
616 000 larze meti, 15,3 milioni aSS dolari.
makaroni,
(dasrulda), 24
•
fermebis mepatroneebs dazianebuli kulturebis movla-SenarCunebis
mizniT daurigdaT fungicidebi (dasrulda).
•
stiqiiT gamowveul dazianebebTan da daavadebebTan dakavSirebuli
samedicino momsaxurebis xarjebi gaswia saxelmwifom (mimdinarea).
aRdgena (xangrZlivoba: dReebi/Tveebi)
•
socialuri daxmarebis gaweva im ojaxebisTvis, romlebic stiqiis
Sedegad socialurad daucvelebad iqcnen (mimdinarea).
•
agraruli sesxebis
(mimdinareobs msjeloba).
•
procentis
gadaxdis
1
wliT
gadavadeba
saswavlo gadasaxadis 1 wliT SeCereba (mimdinareobs msjeloba).
erovnul da saerTaSoriso doneze reagireba
30. swrafi reabilitacia da reagireba (dReebi)
•
ECHO: evrokavSiri saqarTvelos wiTeli jvris sazogadoebis
meSveobiT ojaxebis dasaxmareblad gamoyofs 118 000 evroze mets.
8
•
UNHCR-ma TelavSi
nivTebiT.
daaxloebiT
300
piri
uzrunvelyo
saWiro
•
USAID-ma, CARE-ma, World Vision-ma da RDA-ma Caatares swrafi Sefasebebi
da interviuebi fokus-jgufebTan.
•
msoflio
bankma
iZulebiT
gadaadgilebul
gasaremonteblad gamoyo 50 000 aSS dolari.
pirTa
binebis
•
UNDP-m gamoyo 100 000 aSS dolari sagangebo reagirebis farglebSi
adreuli da grZelvadiani aRdgenis RonisZiebebisTvis.
9
nawili II:
zianisa da
adamianis ganviTarebaze
zaralis Sefaseba
da
zemoqmedeba
erToblivi Sefasebis miznebi
31.
saqarTvelos mTavrobisagan miRebuli oficialuri Txovnis pasuxad
gaero da msoflio bankis saqarTvelos ofisi SeTanxmdnen erToblivad
CaetarebinaT
saWiroebebis
yovlismomcveli
Sefaseba,
romelsac
uxelmZRvanelebda saqarTvelos mTavroba da daxmarebas gauwevda
ramdenime partniori, maT Soris, stiqiuri ubedurebebis Semcirebisa da
aRdgenis globaluri organizacia (Global Facility for Disaster Reduction and
Recovery - GFDRR). saWiroebebis erToblivi Sefaseba miznad isaxavda Semdeg
kiTxvebze pasuxis gacemas:

ra socialur–ekonomikuri gavlena aqvs Zlier wvimas, setyvas,
qariSxals, qarborbalas da amasTan dakavSirebul wyaldidobebs?

rogori
iqneba
saSualo
da
grZelvadiani
rekonstruqciis rekomendaciebi da saWiroebebi?
aRdgenisa
da

saSualo da grZelvadian momavalSi ramdenad aris SesaZlebeli
wyaldidobebisa da sxva safrTxeebis riskis Semcireba da rogor
SeiZleba maTi zemoqmedebis Semcireba stiqiuri ubedurebebis ZiriTadi
riskis Semcirebis meSveobiT?

risgan Sedgeba aRdgenisa da rekonstruqciis procesi?
32. Sefasebis ZiriTadi miznebi konkretulad:

stiqiuri
ubedurebis
socialur-ekonomikuri
zemoqmedebis
gansazRvra, im zianisa da zaralis Sefaseba da Rirebulebis dadgena,
rac mohyva nagebobebis, ZiriTadi sajaro samsaxurebis dazianebas da
sajaro da kerZo seqtorebSi samoqalaqo procesebis Seferxebebs;

TiToeul seqtorSi aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebis
gansazRvra, saSualo da grZelvadiani xarjebis CaTvliT (drois
gansazRvra icvleba seqtorebis mixedviT, savaraudo saSualo vadad
miiCneva 0-12 Tve, xolo grZel vadad – 0-3/5 weli);

mTavrobisaTvis
informaciis
sxvadasxva
seqtorSi
ZiriTadi
miwodeba,
stiqiuri
10
Tu rogor
SeiZleba
ubedurebebis
mimarT
mowyvladoba-gavlenebisadmi
riskis Semcireba;
daqvemdebarebis
Semcireba-SesustebiT

mTavrobisaTvis informaciis miwodeba aRdgeniTi infrastruqturis
momzadebis Sesaxeb konsultaciebis meSveobiT, rasac Sedegad mohyveba: 1)
saWiroebebis strategiuli prioritetebis dasaxva seqtorebSi da
seqtorebs Soris; 2) moTxovnebis Tanmimdevrobis gansazRvra geografiis
(regioni, qalaqi da sxv.) da drois (mokle, saSualo da grZelvadiani
Careva) mixedviT; 3) saWiroebebis programireba ganxorcielebis vadebis,
pasuxismgebeli saministroebis, warmatebis indikatorebis dadgeniT; 4)
stiqiuri ubedurebebis Semdgom aRdgenisa da rekonstruqciis gadamkveTi
sakiTxebis gaTvaliswinebis uzrunvelyofa yvela seqtorSi; 5) aRdgenisa
da rekonstruqciis sayovelTao gegmis Sedgena.
33.
SeZlebisdagvarad mTeli monacemebi da analizi daiyo geografiuli
arealisa da adamianebis jgufebis mixedviT, genderuli analizis
CaTvliT, raTa aRdgenisa da rekonstruqciis samuSaoebi ufro
mizanmimarTuli
yofiliyo.
saWiroebebis
erToblivi
Sefaseba
geografiulad moicavda im adgilebs, sadac 2012 wlis 19 ivlisis
setyvam/qariSxalma da Zlierma wvimam gadaiara, kerZod: kaxeTis regions
(Telavis, sagarejos, axmetis, lagodexis gamgeobebi); mcxeTa-mTianeTis
regionsa da samcxe-javaxeTs (axalcixis, aspinZis, ninowmindisa da
axalqalaqis gamgeobebi).
meTodologia
34. saWiroebebis erTobliv SefasebaSi Tavmoyrilia mTavrobisa da misi
partniorebis mier Catarebuli sxvadasxva saxis erovnuli Sefasebebi,
zianisa da zaralis raodenobrivi Sefaseba, dazaralebuli adamianebis
fokus-jgufebTan diskusiebis, calkeul saagentoebTan centralur,
regionul
da
adgilobriv
doneze
Sexvedrebis,
dazaralebul
mosaxleobasTan Catarebuli sakonsultacio
Sexvedrebis, agreTve
intensiuri savele vizitebis Tvisebriv maCveneblebs. Sefasebis dros
gamovlenil saWiroebebze, aRdgenisa da rekonstruqciis msoflioSi
aRiarebul
mmarTvel
principebze
da
mTavrobisa
da
ZiriTadi
partniorebis
arsebul
programul
intervenciaze
dayrdnobiT
saWiroebebis erToblivi Sefasebis gundma aRdgenisa da rekonstruqciis
programis SesamuSaveblad da gansaxorcieleblad Seqmna aRdgenis gegma.
11
35.
Sefasebuli seqtorebia: soflis meurneoba da saarsebo saxsrebi,
wyaldidobis zemoqmedebis Serbilebis infrastruqtura, sacxovrebeli
Senobebi, wyalmomarageba da kanalizacia, transporti da energetika,
saganmanaTleblo da sportuli nagebobebi, janmrTeloba da socialuri
dacva.
amasTan,
gaTvaliswinebul
iqna
gadamkveTi
sakiTxebic:
katastrofebis
riskis Semcireba, klimatis cvlilebis adaptacia;
genderi da mowyvladi adamianebi. erovnul doneze SedarebiT mcire
zemoqmedebis gamo da mTavrobis moTxovnis Sesabamisad, gunds ar
Cautarebia
makroekonomikuri
analizi,
vinaidan
prognozirebuli
zemoqmedeba mSp-ze umniSvnelo iqneba.
zianisa da zaralis Sejameba seqtorebis mixedviT
36. ekonomikuri zemoqmedeba, fizikuri dazianebisa da finansuri
zaralis CaTvliT, mniSvnelovnad maRali iyo: 202,3 milioni lari (123
aSS dolari). zarali zians samjer aRemateboda, xolo kerZo seqtoris
ekonomikuri zarali sajaro seqtorisas _ aTjer. mTlianobaSi naTesebis
18,500 ha dazianda, amaTgan ZiriTadad maRali Rirebulebis mqone
savargulebi (anu xilisa da bostneulis nargav-naTesebi), ramac daaxl.
20 000 fermeri daazarala. seriozulad dazianda 5 225 sacxovrebeli
saxli da mravalbiniani Senoba, maT Soris koleqtiuri centri,
romelSic iZulebiT gadaadgilebul pirTa 75 ojaxi cxovrobda;
dazianda: 30 skola da sabavSvo baRi, ramac daazarala 4 442 bavSvi;
pirveladi jandacvis 8 dawesebuleba, romlebic daaxl. 19 500 mosaxles
emsaxureboda; wyalsadenebi, napirebi, gzebi da eleqtromomaragebis
sistemis xazebi, romlebic amaragebs municipalur infrastruqturas.
cxrili 1: saqarTveloSi 2012 wlis qariSxliTa da wyaldidobiT gamowveuli
ekonomikuri zemoqmedebis Sejameba (milioni lari)
ekonomikuri
zemoqmedeba
seqtori
warmoeba
zarali
jami
sakuTreba
seqtorebis
mixedviT
sajaro
kerZo
qveseqtori
ziani
soflis
meurneoba da
24
129,5
153,5
0
153,5
8
10
18,0
10,7
7,3
saarsebo saxsrebi
wyaldidobis
zemoqmedebis
12
infrastruqtura
socialuri
Serbileba
sacxovrebeli
Senobebi
wyali da
kanalizacia
transporti
energetika
saganmanaTlebl
o da sportuli
nagebobebi
janmrTeloba da
socialuri
dacva
sul milioni
lari
sul milioni
aSS dolari
18,4
4,05
22,4
2,4
20
2,1
1,9
4,0
4,0
0
1,3
0
0,8
0,3
2,1
0,3
2,1
0,3
0
0
1,9
0
1,9
1,9
0
0,1
0,01
0,1
0,1
0,0
55,7
146,6
202,3
19,4
182,9
34,8
91,6
126,4
12,1
114,3
diagrama 3. saqarTveloSi 2012 wlis qariSxliT da wyaldidobiT gamowveuli
ekonomikuri zemoqmedebis Sejameba (milioni lari)
13
diagram 4: saqarTveloSi 2012 wlis qariSxliT da wyaldidobiT gamowveuli
ekonomikuri zemoqmedebis Sejameba (procenti)
diagrama 5. ekonomikuri zemoqmedebis ganawileba sakuTrebis mixedviT (sajaro Tu
kerZo)
37.
soflis meurneobis seqtorisaTvis miyenebuli zarali Sefasda 129,4
milion laris (78,4 milioni aSS dolari) odenobiT. zaralis udidesi
nawili kaxeTze modioda (daaxl. 94%). mravalwlian da erTwlian
naTesebs Soris ganawileba aris 53:47. es monacemebi dafuZnebulia
14
adgilobrivi
informacias
dasetyvili
Sefasebas. es
gamgeobis mier mowodebul gamoTvlebze, romelic moicavda
dazianebuli heqtrebis, sufTa mogebisa da datborili da
teritoriebis
Rirebulebis
cvalebadi
maCveneblebis
monacemebi Seudarda CARE-s, USAID-is da sxvaTa monacemebs.
38.
zianis mTliani done Sefasda 24 milion larad (14,5 milioni aSS
dolari), romlis udides nawils, 16,4 milion lars, Seadgens atmis
nargavebis dazianebuli teritoriis 60 %-is xelaxla gaSeneba, Tumca
agreTve moicavs yvelaze metad dazianebuli vazis nargavebis 5 %-is
ganaxlebas da kartofilis dazianebuli naTesebis Canacvlebas (2,8
milioni lari). mTlianobaSi qariSxalma 153,5 milioni laris (93 aSS
dolari) ziani miayena saqarTvelos soflis meurneobas.
diagrama 6. zaralisa da zianis Sefaseba regionebisa da erTwliani da mravalwliani
naTesebis mixedviT
39.
wyaldidobis sawinaaRmdego mTeli infrastruqtura aTwleulebis
win aSenda. mdinareebis napirebis movlis RonisZiebebi wlebis manZilze
ar Catarebula da amis Sedegia is, rom yvela mdinare savsea qva-RorRiTa
da lamiT. Zlierma wvimebma AmdinareebSi wylis mateba, maTi napirebidan
15
gadmosvla da Sesabamisad didi wyaldidoba gamoiwvia. mdinareebis
wyaluxvobam seriozuli ziani miayena mdinaris napirebis gasamagrebel
nagebobebs (dambebs, napirsamagrebs, gabionebs). mdinareebis napirebze
wyaldidobam daaziana saxlebi, sasoflo-sameurneo savargulebi da
qalaqebis infrastruqtura.
40.
mTlianad dazianda 5,039 saxli. dazianebuli mravalsarTuliani
sacxovrebeli saxlebis raodenobaa 216. am seqtorSi sruli ziani da
zarali iyo 22,43 milioni lari. qariSxliT miyenebuli yvelaze didi
zarali aRiniSna kaxeTis regionis 35 dasaxlebaSi. dazianda daaxl. 3 187
kerZo saxli da 101 mravalsarTuliani Senoba, romelTagan 801 saxls
aexada kramitis saxuravi. samcxe-javaxeTis regionSi dazianda daaxl. 1,
836 kerZo saxli da 115 mravalsarTuliani Senoba, aqedan 200 saxli mZimed
dazianda. mcxeTa-mTianeTis regionSi dazianda TianeTis 16-mde saxli.
yvelaze metad dazianda saxuravebi, wyalsadinari Rarebis CaTvliT,
romlebic Zlierma qarma waiRo.
41.
aseve dazianda iZulebiT gadaadgilebul pirTa sacxovrebeli ori
koleqtiuri centri TelavSi, sadac 75 ojaxi (100 adamiani) cxovrobda.
dazianda mravalsarTuliani Senobebis saxuravebi, agreTve sacxovrebeli
farTebic.
42.
Telavis
wyalmomaragebisa
da
kanalizaciis
seqtorisaTvis
miyenebuli ziani da zarali SeiZleba Sefasdes, rogorc mZime, soflad
ki, sadac stiqiamde ufro sustad ganviTarebuli infrastruqtura iyo,
ziani da zarali SedarebiT naklebia. yvelaze didi ziani miadga Telavis
wyalsadenis
saTavo nagebobis (wyalsaqaCi) sistemas da qalaqis
wyalmomaragebis
mTavar
mils.
TelavSi
stiqiuri
ubedurebidan
daaxloebiT erTi Tvis Tavzec mosaxleobas wyali SezRudulad
miewodeba, dReSi mxolod 5-7 saaTiT, ramac kidev ufro metad daazarala
mosaxleoba
da
biznesi.
wyalmomaragebisa
da
kanalizaciis
sistemebisaTvis miyenebuli sruli ziani da zarali Seadgens 4,04 milion
lars.
43.
wyaldidobis zemoqmedeba kaxeTis sagzao qselze fasdeba, rogorc
zomieri. ZiriTad sagzao qselze mniSvnelovan dazianebas adgili ar
hqonia. vaziani-gombori-Telavis gza, romelic mewyerebisagan yvelaze
metad ziandeba xolme, Zlierma wvimam da wyaldidobam didad ar
daaziana. Tumca unda iTqvas, rom gzis gaswvriv ferdobebis CamoSla da
qvaTacvenis mateba, mewyeris mateba an arsebuli mewyerebis CamoSla ar
aRricxula. wylis nakadebma agreTve daaziana zogierTi adgilobrivi da
Sida gza. ramdenimegan saniaRvre milma wylis momatebuli nakadi ver
16
gaatara, daeco da amis gamo dazianda sanapiroebi. wyaldidobam aCvena,
rom gzebis dazianebis Tavidan asacileblad da CamoSlili napirebis
gamo
miyenebuli
zaralis
Sesamcireblad
saWiroa
damatebiTi
napirdacviTi zomebis gatareba. amasTan erTad saWiroa wyaldidobiT
dazianebuli saniaRvre milebis gawmenda da/an Secvla. sruli ziani da
zarali Seadgens 2,1 milion lars.
44.
stiqiis gavrcelebis teritoriebze dazianda skolamdeli da
saskolo dawesebulebebi: 39 sabavSvo baRidan gansakuTrebiT dazianda 17,
romlebic skolamdeli asakis 1,232 bavSvs emsaxureba; xolo 39 skolidan
_ 13 skola, sadac skolis asakis 3,120 bavSvs daemuqra safrTxe, rom axal
saswavlo wels ver daiwyeben. stiqiam aseve seriozulad daaziana
profesiuli ganaTlebis centri da Telavis universiteti (1,800
studenti). seriozuli ziani
miadga agreTve
Telavis
sportul
nagebobebs. mTliani ziani da zarali Seadgens 1,86 milion lars.
45.
janmrTelobis dacvis seqtoris infrastruqturis ziani da zarali
warmoadgens sazogadoebrivi jandacvis 8 centrisaTvis miyenebul
sxvadasxva xarisxis dazianebebs. sazogadoebrivi jandacvis yvela
dawesebulebis Senoba gadaxuruli iyo azbestis filebiT (SiferiT); maTi
gamocvla saWiro iyo rac SeiZleba male.
Cveulebriv azbestis
gadaxurva, romelic karg mdgomareobaSia, janmrTelobisaTvis seriozul
safrTxes ar warmoadgens, magram im SemTxvevaSi, Tu azbestis Semcveli
gadasaxuri masala dazianda an gafuWda, azbestis boWkoebi SeiZleba
haerSi gaifantos. 8 poliklinikidan mxolod oria saTanadod aRWurvili
saWiro aparaturiT, magaliTad, eleqtrokardiogramis aparatiT. dazianda
eleqtrokardiogramis
1
aparati;
sazogadoebrivi
jandacvis
zog
dawesebulebaSi ganadgurda pacientebis istoriebi. mTeli ziani da
zarali Seadgens 0,15 milion lars.
17
nawili III: aRdgenisa da rekonstruqciis gegma
Sesavali
46.
Sefasebis am nawilSi warmodgenilia aRdgeniTi da rekonstruqciis
samuSaoebis CamonaTvali, romlebic saWiroa dazaralebuli pirebisa da
ojaxebis cxovrebis gasaumjobeseblad, agreTve stiqiamdeli ekonomikuri
donis misaRwevad, fermebis reabilitaciis, dangreuli infrastruqturis
aRdgena-aSenebisa da servisebis aRdgenisaTvis. aRdgena da rekonstruqcia
efuZneba princips `vaSenoT xelaxla ukeTesad~, rac uzrunvelyofs
dazianebuli Senobebis ise ganaxlebas, rom momavalSi stiqiis dros an
klimatis cvlilebis pirobebSi riski iyos Semcirebuli.
47.
stiqiuri
ubedurebebis
zemoqmedebam
SeiZleba
grZelvadian
perspeqtivaSi qveynisa da mosaxleobis ganviTarebis ukan daxeva
gamoiwvios, magram amave dros is SeiZleba qmnides saSualebas
ganviTarebis
rTuli
da
moZvelebuli
problematuri
sakiTxebis
gadasawyvetad. mas Semdeg, rac moxda Zlieri qariSxlisa da wyaldidobis
zemoqmedebis lokalizeba, saqarTveloSi zogadad gaacnobieres is
riskebi, romlebic ukavSirdeba stiqiur ubedurebebsa da klimatis
cvlilebas da romlebic mxedvelobaSia misaRebi, rogorc siRaribis
sayovelTao Semcirebisa da ekonomikuri zrdis Semadgeneli nawili.
48.
aRdgenis gegma awesebs strategias, romelic gansazRvravs da
prioritetebs aniWebs aRdgenisa da rekonstruqciis moTxovnebs, rac
mosaxleobas aRmSeneblobaSi daexmareba. aRdgenis gegmebi iqmneba
arsebuli samTavrobo saxelmZRvanelo dokumentaciis safuZvelze, raTa
dadgindes: 1) strategiuli prioritetebi, 2) efeqturi aRdgeniTi
procesis ZiriTadi dasayrdenebi; 3) dazaralebuli seqtorisaTvis
aucilebeli RonisZiebebi, romelTac SeuZliaT daaCqaron aRdgeniTi
procesi mokle, saSualo da grZel vadebSi; 4) saxelmZRvanelo principebi
aRdgenisa da rekonstruqciisaTvis da 5) samuSaoebi koordinaciisa da
monitoringis gansaxorcieleblad. agreTve TiToeuli seqtorisaTvis
ganisazRvra is qmedebebi, romelTac SeuZliaT xeli Seuwyon ganviTarebis
morgebad kurss (gansakuTrebiT saqarTveloSi mimdinare klimatis
cvlilebebis pirobebSi), da CarTes aRdgenisa da rekonstruqciis gegmaSi,
romelic warmodgenili iyo, rogorc mdgradi ganviTarebis miRwevis
saSualeba.
49.
saqarTvelos gacxadebuli aqvs, rom is unda gaxdes `warmatebuli,
mdidari da erTiani saqarTvelo, sadac yvela moqalaqe uzrunvelyofili
iqneba saTanado sacxovrebeli garemoTi da yvelas miecema saSualeba
18
gaxdes msoflio sazogadoebis warmatebuli da pativcemuli wevri~.11 am
xedvis realizaciisaken svlis tempi kaxeTSi, stiqiuri ubedurebis
zonaSi,
19 ivlisis momxdari Zlieri qariSxlisa da wyaldidobis
zemoqmedebiT SeiZleba Seneldes, Tu ar Catardeba aRdgenisa da
rekonstruqciis
koordinirebuli
da
mizanmimarTuli
qmedebebi.
aRsaniSnavia, rom strategiuli dagegmvisa da programirebis wina
mcdelobebis Sedegad amisaTvis saqarTvelos mTavrobas seqtorebisaTvis
aqvs specifikuri gegmebi.12 stiqiuri ubedurebiT gamowveuli aRdgenis
moTxovnebis dakmayofilebiT saqarTvelos mTavroba da misi partniorebi
SeZleben ganviTarebis miznebis misaRwevad progresis tempis gaZlierebas,
xolo riskis Semcirebisa da klimaturi cvlilebebis gaTvaliswinebiT _
Semguebluri ganviTarebis uzrunvelyofas.
aRdgenisa da rekonstruqcis strategia
50.
aRdgenisa
da
rekonstruqciis
Tanmimdevruli
strategiis
ganxorcieleba xels Seuwyobs dazaralebuli regionebis modernizacias
da mosaxleobis sacxovrebeli pirobebis gaumjobesebas. vinaidan
qariSxali arcTu iSviaTi movlenaa, msgavsi safrTxeebi kvlavac SeiZleba
ganmeordes, Tu riskis Sesamcireblad saTanado zomebi ar iqneba
miRebuli. momavalSi, SesustebisaTvis saWiro struqturul zomebTan
erTad,
stiqiuri
ubedurebis
zemoqmedebis
Semcireba
moiTxovs
mmarTvelobis
iseTi
mniSvnelovani
aspeqtebisadmi
yuradRebis
gamaxvilebas, rogorebicaa miwaTsargeblobis dagegmva, mSenebloba, wylis
resursebis marTva, garemos dacva da katastrofebis riskis Semcireba.
strategiuli prioritetebi
11
saqarTvelos mTavrobis strategiuli
dasaqmebisaTvis 2011-2015 ww., gv. 1.
12
`10-punqtiani
gegma~
modernizaciisa
da
ix. saqarTvelos mTavrobis strategiuli `aTpunqtiani gegma~ modernizaciisa da
dasaqmebisaTvis 2011-2015 ww., aTaswleulis ganviTarebis miznebi, erTiani saqarTvelo
siRaribis gareSe da specifikuri gegmebi seqtorebis mixedviT. soflis meurneobis
strategiasTan dakavSirebuli RonisZiebebi 2012 -2022 da a.S.
19
51.
19 ivlisis Zlieri qariSxlisa da wyaldidobisagan dazaralebulTa
saWiroebebis dasakmayofileblad saWiroa aRdgenisa da rekonstruqciis
efeqtiani,
Sedegebze
orientirebuli
programa.
aRdgenisa
da
rekonstruqciis programis momzadebis dros saxelmZRvanelod aRebuli
unda iyos strategia, romelic daaCqarebs mTavrobis mier dasaxuli
iseTi strategiuli prioritetebisaken swrafvas, rogorebicaa ekonomikis
zrda ufro meti da ufro maRalanazRaurebadi samuSao adgilebiT da
moqalaqeebis socialuri mdgomareobis gaumjobeseba.13 am strategiuli
parametrebis farglebSi mokle, saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi
saqmianobis
ganviTarebisa
da
prioritetebis
miniWebisaTvis
warmodgenilia 5 ZiriTadi principi, romlebze dayrdnobac daexmareba
mdgradi ganviTarebis daCqarebas da grZelvadiani ganviTarebisaTvis
bunebrivi katastrofebiT gamowveuli safrTxis minimumamde dayvanas.
52.
es ZiriTadi principebi moicavs Semdegs:
•
stiqiuri ubedurebis gamoyeneba ufro mdgradi soflis meurneobis
Sesaqmnelad, romelsac modernizaciisa da konkurentunarianobis
stimulirebis saSualeba eqneba.
•
stiqiuri ubedurebiT dazaralebuli bavSvebisa da axalgazrdebis
maRali xarisxis ganaTlebis, saswavlo masalebisa da usafrTxo
saganmanaTleblo
infrastruqturis
xelmisawvdomobis
uzrunvelyofa.
•
stiqiiT dazaralebuli, mowyvladi jgufebis, maT Soris iZulebiT
gadaadgilebuli pirebisa da qalebis dacvis uzrunvelyofa da
aRdgeniTi RonisZiebebis ganxorcieleba.
•
maRali xarisxis xelmisawvdomi da modernizebuli jandacvisa da
socialuri momsaxurebis miwodeba stiqiuri ubedurebis Sedegad
dazaralebuli yvela adamianisaTvis.
•
ekonomikuri zrdisa da sacxovrebeli pirobebis
mizniT municipaluri infrastruqturis gaumjobeseba.
•
saqarTvelos bunebrivi resursebis efeqturi gamoyeneba, garemos
dacva da stiqiuri ubedurebebis SeZlebisdagvarad Semcireba.
13
xelSewyobis
ufro meti da ufro maRalanazRaurebadi samuSao adgilebis Seqmna, vinaidan dasaqmeba
da zrdis maRali tempis mqone ekonomikis Semobruneba upirvelesi amocanaa rogorc
ekonomikis, ise socialuri politikisaTvis; 2) Cveni moqalaqeebis socialuri
mdgomareobis gaumjobeseba (janmrTelobis dacvisa da socialuri daxmarebis
gaumjobesebis CaTvliT).
20
ZiriTadi principi
1. stiqiuri ubedurebis gamoyeneba ufro
mdgradi
soflis
meurneobis
Sesaqmnelad,
romelsac
modernizaciisa
da
konkurentunarianobis
stimulirebis
saSualeba eqneba .
53.
soflis meurneoba da daxmarebebi. yvelaze metad dazaralebuli
seqtori iyo soflis meurneoba, radgan 20 000-ze metma mcire fermerma
gadaitana stiqiuri ubedurebis Semoteva. zog maTgans albaT atamisa da
vaSlatamas xelaxla dargva moundeba, sxvebma SeiZleba gadawyveton
erTwliani kulturebis moyvana, rac nakleb sarisko investicias
warmoadgens. am tipis cvlilebebi qmnis SesaZleblobebs soflis
meurneobis
seqtorSi
cvlilebebis
gatarebisaTvis
da
SeiZleba
gamoyenebul
iqnes
fermerTa
saqmianobis
modernizaciisa
da
komercializaciis stimulirebisaTvis, rac, Tavis mxriv, gamoiwvevs
saqarTvelos soflis meurneobis konkurentunarianobis amaRlebas.
prioritetuli qmedebebi
54.
moklevadiani _ sakompensacio paketebi, romlebic dazaralebulma
meurneobebma
miiRes,
SeiZleba
daexmaros
fermerebis
komerciul
survilebs, rom Tanamedrove teqnologiebisa da gaumjobesebuli teqnikis
gamoyenebiT
moaxdinon
investireba
da
gaafarTovon
meurneoba.
dazianebuli naTesebis gasaaxleblad saWiro Teslis deficiti aseve
SeiZleba iqces stimulad sanaSene meurneobebisa da saCvenebeli/saswavlo
centrebis rac SeiZleba male CamoyalibebisTvis. aseT meurneobebsa da
centrebSi gamoiyvanen
maRalmosavlian da
maRalefeqtur
jiSebs,
Caatareben Tanamedrove teqnologiebis demonstrirebasa da gamoyenebas.
soflis meurneobis seqtorSi modernizaciisa da komercializaciis
daCqarebis mcdelobebs Tan unda axldes treningebi da damatebiTi
daxmareba yurZnis, atmisa da vaSlatamas reabilitaciis saqmeSi, mosavlis
dazRveva da diversifikacia (danarTSi 1 mocemulia moklevadiani
aRdgeniTi samuSaoebis moTxovnebis politika da ganxorcielebis
variantebi).
55.
saSualo da grZel vadebSi unda Semowmdes soflis meurneobis
seqtoris riskebi, rac aisaxeba riskis Sefasebisa da marTvis gegmaSi.
amJamad yvelaze mniSvnelovania sarwyavi sistemis, saniaRvre da sadrenaJe
sistemebis reabilitacia Tu Seqmna, raTa xeli Seewyos meurneobebis
produqtiulobisa
da
efeqturobis
amaRlebas
da
klimatis
cvlilebisadmi adaptaciis gaZlierebas. arsebul viTarebaSi, rodesac
fermerebs araerTgvarovnad esmiT mosavlis dazRveva (mravali glexi
skeptikurad aris ganwyobili damzRvevis mier zaralis anazRaurebis
21
mimarT), gasaTvaliswinebelia xelmisawvdomi da saimedo dazRvevis
Sesaxeb informaciis miwodeba, rac glexebs miscems saSualebas, rom
ufro windaxedulad gaumklavdnen maT cxovrebaze stiqiis zemoqmedebas.
ZiriTadi
principi
2.
stiqiuri
ubedurebiT
dazaralebul
bavSvebisa da axalgazrdebis maRali xarisxis ganaTlebis,
saswavlo
masalebisa
da
usafrTxo
saganmanaTleblo
infrastruqturis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa
56.
ganaTleba. saqarTvelos mTavroba mowadinebulia, rom qveynis
axalgazrdoba uzrunvelyofili iyos maRali xarisxis usafrTxo
saganmanaTleblo
infrastruqturiT14
da
amdenad
prioritetulia
skolebis reabilitacia-aRdgena. Zlierma qariSxalma mZimed daaziana 17
sabavSvo baRi da 13 skola _ Senobebis saxuravebi, saklaso oTaxebi da,
zog SemTxvevaSi, saTamaSo moednebi da sportuli nagebobebic, ramac 4
442 bavSvisaTvis saswavlo wlis droulad da usafrTxod dawyeba saTuo
gaxada.
amasTan
erTad
Zalian
mniSvnelovani
gaxda
skolis
danagvianebuli ezoebidan azbestis dazianebuli gadasaxuri masalis
usafrTxod
gatana
da
gadayra.
2005
wlis
Semdeg
skolebis
reabilitaciisa da marTvis pasuxismgebloba or gansxvavebul saagentos
Soris nawildeba: municipaluri mmarTveloba pasuxs agebs sabavSvo
baRebsa da skolamdel dawesebulebebze, xolo ganaTlebisa da
mecnierebis saministro – skolebze. es garemoeba arTulebs da anelebs
aRdgenis process, radgan adgilobriv mmarTvelobebs xSirad naklebi
finansuri resursebi da mmarTvelobiTi SesaZleblobebi aqvT da xSirad
iZulebuli arian, rom adgilobrivi finansebi sxva ufro mniSvnelovan
prioritetebze gadaanawilon, magaliTad, rogoricaa, sacxovrebliT
uzrunvelyofa,
infrastruqtura
da
soflis
meurneoba.
amJamad
ganaTlebisa
da
mecnierebis
saministro
axorcielebs
skolebis
reabilitacias, rom rac SeiZleba male gaixsnas; amasTanave unda
aRiniSnos, rom miuxedavad didi moTxovnisa, ar aris cnobili sabavSvo
baRebisa
da
skolamdeli
dawesebulebebis
ganaxlebis
procesis
dasrulebis vadebi.
57.
stiqiamde
kaxeTSi
sabavSvo
baRebiT
sargebloba
20%-iT
Camouvardeboda saSualo erovnul maCvenebels, rac gamowveulia
soflebSi axlos mdebare dawesebulebebis ararsebobiT. adgilobrivi
14
erTiani saqarTvelo siRaribis gareSe.
22
mosaxleobis 70-80 %-isTvis udides problemas warmoadgens skolamdeli
dawesebulebebis (sabavSvo baRi), dawyebiTi skolebisa da saSualo
ganaTlebis xelmisawvdomoba, radgan saxelmZRvaneloebis, tansacmlisa
da swavlis xarjebis dafarva emTxveva im periods, rodesac ojaxebs
dazianebuli
sacxovrebeli
garemos
aRdgena
uwevT.
axlomdebare
skolebis naklebad xelmisawvdomobam, ojaxis finansur sirTuleebTan
erTad, SeiZleba gamoiwvios sabavSvo baRebsa da skolebSi bavSvebis
raodenobis kleba, ramac SesaZloa samomavlod cudi Sedegebi gamoiRos
_ es aisaxeba bavSvebis ganaTlebaze da amasTan dedebs ar miecemaT
saSualeba ojaxs gareT imuSon da finansurad mZime periodSi
damatebiTi Semosavali miiRon.
prioritetuli qmedebebi
58.
moklevadiani _ umTavresi prioritetebi, romelTa ganxorcielebac
momdevno sami Tvis manZilze unda dasruldes aris dazianebuli
skolebis reabilitacia, saxuravebisa da fanjrebis SekeTeba da azbestis
dazianebuli saxuravebis usafrTxod gatana. am samuSaoebis savaraudo
Rirebuleba 1,8 milioni laria. marTalia, ganaTlebisa da mecnierebis
saministro am miznis ganxorcielebas cdilobs, magram municipalur
xelisuflebebs esaWiroebaT damatebiTi finansuri da instituciuri
daxmareba dazianebuli sabavSvo baRebis reabilitaciisaTvis, raTa es
dawesebulebebi bavSvebisaTvis usafrTxo gaxdes da droulad gaixsnas.
59.
agreTve
gansaxilvelia
aRdgenis
periodSi
skolis
xelmisawvdomobis sakiTxi. regionis dazaralebuli da SeWirvebuli
ojaxebi saukeTeso SemTxvevaSi momaval wels unda gaTavisufldnen
skolamdel
dawesebulebebSi
swavlis
gadasaxadisagan.
saSualo
ganaTleba gadasaxadisagan Tavisufalia, magram saxelmZRvaneloebisa da
skolasTan dakavSirebuli sxva masalebis SeZena SeiZleba gadaulaxav
barierad iqces ojaxebisaTvis, romlebsac bavSvebis skolaSi gaSveba
undaT; swored amitom dazaralebul da SeWirvebul moswavleebs
mTavrobam unda gauwios saskolo inventaris SesaZenad samyofi finansuri
daxmareba. rac Seexeba umaRles ganaTlebas, mTavrobam stiqiuri
ubedurebis msxverpli studentebi erTi wliT gaaTavisufla swavlis
gadasaxadisagan.
60.
yvela donis (skolamdelidan universitetamde) bevr saswavlo
dawesebulebas aklia ZiriTadi saswavlo saSualebebi, romelTa Sevsebac
unda moxdes skolis dawyebamde. igulisxmeba saxelmZRvaneloebi,
gasarTobi saSualebebi, merxebi, skamebi da wignis karadebi. am ZiriTadi
saswavlo saSualebebis dafinansebis da SeZenis wyaro amJamad ucnobia,
23
Tumca es problema unda mogvardes, rom bavSvebma miiRon xarisxiani
ganaTleba.
61.
saSualo da grZel vadebSi _ stiqiiT dazaralebuli saswavlo
dawesebulebebis
(gansakuTrebiT
skolamdeli
–
sabavSvo
baRebi)
umravlesoba saWiroebs
mSeneblobisa da usafrTxoebis standartebis
gaumjobesebas, raTa gaizardos maTi usafrTxoeba da daculoba.
infrastruqturis
gaumjobeseba
aseve
gulisxmobs
saswavlo
dawesebulebebSi
usafrTxo,
sufTa
wylisa
da
mowesrigebuli
kanalizaciis
xelmisawvdomobis
uzrunvelyofas.
saganmanaTleblo
programebis TvalsazrisiT, skolebi saukeTeso adgilia stiqiuri
ubedurebebis riskis Semcirebis Sesaxeb informaciis gasavrceleblad,
vinaidan
bavSvebi
sakuTari
ojaxebis
sxva
wevrebsac
miawvdian
informacias bunebrivi katastrofebis Tavidan acilebis, Sesustebisa da
maTze reagirebis teqnikisa da strategiis Sesaxeb. marTalia, Cvens
SemTxvevaSi stiqiuri movlena diliT adre moxda, rodesac moswavleebi
jer kidev saxlebSi iyvnen, magram aucilebelia arsebobdes skolebisa Tu
sabavSvo
baRebis
sagangebo
situaciebisaTvis
mzadyofnis
gegma,
gansakuTrebiT im zianis gaTvaliswinebiT, romelic mosaxleobas miadga.
saskolo sistema unda gaxdes adgilobrivi donis sagangebo situaciebis
marTvis koordinirebuli gegmis nawili da skolis usafrTxoebis/
sagangebo situaciebisaTvis mzadyofna (skolis stiqiuri ubedurebis
marTvis sabWos/komitetis daarseba, stiqiuri ubedurebisaTvis skolis
mzadyofnisa
da
evakuaciis
gegmebis
SemuSaveba,
simulaciuri
savarjiSoebis da TamaSebis mowyoba) integrirebuli unda iyos arsebul
saganmanaTleblo politikasa da procesebSi. imisaTvis, rom gaizardos
safrTxis winaSe myofi skolebis/skolamdeli dawesebulebebisa da
bavSvebis momzadebis done Seamciron riski da reagireba moaxdinon
stiqiur ubedurebaze, saWiroa maswavleblebisa da skolis direqciebis
SesaZleblobebis ganviTareba katastrofis riskis Semcirebis, klimatis
cvlilebis mimarT adaptaciisa da garemos dacviTi ganaTlebis
mimarTulebiT. es moiTxovs ganaTlebisa da mecnierebis saministrosagan
maswavleblebisaTvis treningebis Catarebas, interaqtiuri da asakis
Sesaferisi meTodebis gamoyenebiT, raTa gzavnilebi miitanon bavSvebamde
da gaaZlieron katastrofisTvis mzadyofnis praqtika skolasa da ojaxSi
(mag., ojaxebSi mzadyofnis gegmis gavrceleba).
ZiriTadi principi
3 . stiqiiT dazaralebuli, mowyvladi
jgufebis, maT Soris iZulebiT gadaadgilebuli pirebisa da
24
qalebis dacvis
ganxorcieleba
uzrunvelyofa
da
aRdgeniTi
RonisZiebebis
62.
SesaZloa moxdes dazaralebuli mowyvladi jgufebis, devnilebisa
da qalebis kidev ufro Rrma marginalizacia. qalebs SeiZleba moematoT
saojaxo saqmeebi, mouwioT wylis garedan zidva, sanitariis dasacavad,
saWmlis mosamzadeblad, bavSvebis mosavlelad meti saqme gauCndeT da am
yvelaferma maT fsiqologiur Tu fizikur mdgomareobaze imoqmedos.
SeiZleba gauaresdes devnilebis socialuri statusi, ramdenadac
devnilebis fsiqologiuri da sacxovrebeli pirobebi zogadad ufro
mZimea, vidre aradevnilebisa. kidev erTi mowyvladi jgufia moxucebi da
unarSezRuduli adamianebi, romelTac aseve esaWiroebaT specialuri,
gansxvavebuli daxmareba, romelic moicavs stabilizaciisa da aRdgenis
RonisZiebebs,
radgan
es
xalxi
stiqiamdec
mowyvlad
jgufs
ganekuTvneboda.
ZiriTadi principi 4.
maRali
xarisxis
xelmisawvdomi
da
modernizebuli jandacvisa da socialuri momsaxurebis miwodeba
stiqiuri
ubedurebis
Sedegad
dazaralebuli
yvela
adamianisaTvis
63.
jandacva. stiqiam daaziana 8 poliklinika. am dawesebulebebidan
umetesoba isedac cud mdgomareobaSi iyo da erovnuli standartebiT
moTxovnili ZiriTadi samedicino aRWurvilobis naklebobas ganicdida.
stiqiam agreTve daaziana azbestis saxuravebi, risi mowesrigebac
profesionalur midgomas saWiroebs. ramdenadac Zalian mniSvnelovania am
dawesebulebebis swrafad aRdgena, rom 19,500 adamians kvlav gaewios
ZiriTadi samedicino momsaxureba, amdenad mTavrobas marTebs ufro meti
Zalisxmeva, rom Caataros jandacvis sistemis sayovelTao modernizeba da
gaaumjobesos pirveladi jandacvis es dazianebuli dawesebulebebi.
erovnul standartebamde misaRwevad saWiroa yuradReba mieqces iseT
sakiTxebs, rogoricaa pirveladi jandacvis dawesebulebebis ganTavseba
adgilobrivi
xelisuflebis
administraciul
SenobebSi,
ZiriTadi
samedicino aparaturis, magaliTad, eleqtrokardiogramis aparatis,
sasworebis,
testsistemebis,
Sesanaxi
macivrebis
xelmisawvdomoba,
gadasvla jandacvis eleqtronul sistemaze (romelic Canawerebis Sesanax
kompiuterebs iyenebs da pacientebis istoriebs eleqtronulad da ara
qaRaldze avsebs).
prioritetuli qmedebebi
25
64.
moklevadiani _ momdevno ori Tvis ganmavlobaSi gadaudebeli
SekeTeba (Rirebuleba 150,000 lari) esaWiroeba pirveladi jandacvis
dawesebulebebs, saxuravis SekeTebisa da dazianebuli dawesebulebebidan
azbestis sworad gatanis CaTvliT. siRaribis zRvars qvemoT myofTaTvis,
romlebic stiqiis mimarT yvelaze metad daucveli arian, jandacvis
xarjebi SedarebiT mZime dasafari iqneba (Semosavlis wilis mixedviT),
amitom Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom unda
uzrunvelyos stiqiisgan dazaralebuli yvela ojaxis subsidireba
janmrTelobis saxelmwifo dazRvevis sqemis farglebSi.15 mosaxleobis
yvelaze metad gaWirvebul nawils samedicino dazRvevis programa
sTavazobs ufaso sadazRvevo pakets, romelic saerTo sagadasaxado
Semosavlebidan finansdeba da gankuTvnilia swored mosaxleobis
yvelaze Raribi fenebisTvis. momdevno wlis ganmavlobaSi jandacvis
saministrom
swrafad
unda
aRadginos
pirveladi
jandacvis
dawesebulebebis samuSao mdgomareoba, risTvisac unda SeakeTos an
Secvalos
dazianebuli
poliklinikebis
wyalgayvanilobisa
da
kanalizaciis
gafuWebuli
sistemebi
da
dazianebuli
samedicino
aparatura (mag., eleqtrokardiogramis aparatebi) da aveji.
65.
stiqiisgan
yvela
dazaralebulisaTvis
pirveladi
jandacvis
momsaxurebis uzrunvelsayofad saWiroa dauyovnebliv daiwyos saSualo
da grZelvadiani saqmianoba, rac moicavs yvela poliklinikis aRWurvas
ZiriTadi samedicino aparaturiT, miuxedavad imisa, hqondaT Tu ara am
poliklinikebs stiqiamde es aparatura. samedicino dawesebulebebi unda
akmayofilebdes erovnul standartebs (ix. zemoT), xolo stiqiuri
ubedurebebis pirobebSi jandacvis reagirebisa da fsiqosocialuri
reabilitaciis sakiTxebze codnis gansaaxleblad pirveladi jandacvis
dawesebulebebis samedicino personalisaTvis unda Catardes treningebi.
aseve saWiroa mosaxleobis samedicino ganaTleba da informireba
higienuri normebisa da stiqiur ubedurebebTan dakavSirebuli im
daavadebebis Sesaxeb, romelTa Tavidan acilebac SeiZleba, magaliTad,
wyliT gamowveuli daavadebebi. vinaidan daavadebebis prevencia da
sazogadoebrivi janmrTelobis riskebisadmi mzadyofnisa da reagirebis
meqanizmebi erovnul prioritets warmoadgens, stiqiiT dazaralebulma
adgilobrivma xelisuflebam unda ganixilos sagangebo situaciebisaTvis
15
2013 wlis zafxulidan moqmedebs sayovelTao dazRvevis programa, romelic faravs
saqarTvelos mTel mosaxleobas.
26
mzadyofnisa da reagirebis sakiTxebi.16 am mimarTulebiT saqarTvelos
Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom, kerZo
seqtoris warmomadgenel partniorebTan erTad, unda SeimuSaos da
ganaxorcielos
programa,
romelic
uzrunvelyofs
jandacvis
dawesebulebebis
mdgradobas
stiqiuri
ubedurebebis
mimarT
da
samedicino personalis adamianiseuli resursebis SesaZleblobebis
gazrdas.
66.
socialuri dacva.
saqarTvelos mTavrobam SeimuSava socialuri
dacvis sistema, romelic momxmareblebs mizanmimarTul, zust da efeqtur
daxmarebas gauwevs. mTavrobam stiqiuri ubedurebiT gamowveuli zaralis
gamo SeWirvebuli pirebisa da ojaxebisTvis fuladi kompensaciebis
darigeba daavala socialuri daxmarebis saagentos, romelic arigebs
pensiebs da socialur daxmarebas uwevs mosaxleobas. socialuri
daxmarebis saagento albaT unda darwmundes, rom mas aqvs saTanado
SesaZleblobebi daxmarebis momlodine axali nakadebis gasamklaveblad
da fuladi kompensaciebisa da fuladi gadaricxvebis sxvadasxvagvari
programebis gansaxorcieleblad, romelTac mTavroba momdevno wlisa da
Semdgomi periodisaTvis gegmavs da amiT socialuri politikis miznebi
stiqiuri ubedurebis Semdgom aRdgenis periodSic ki miRweuli iqneba.
SesaZloa saWiro gaxdes fsiqosocialuri daxmareba, rom stiqiuri
ubedurebisagan dazaralebul mosaxleobas daexmaron didi tkivilisa da
gaWirvebis Sesamsubuqeblad an ojaxuri Zaladobis prevenciisaTvis,
radgan didi stiqiuri ubedurebebis Semdeg xSirad imatebs ojaxuri
Zaladobis SemTxvevebis raodenoba. 2010 wels Catarebulma kvlevebma
aCvena, rom
kaxeTi aris is regioni, sadac ojaxuri Zaladobis
SemTxvevebis maCvenebeli yvelaze maRalia (gamokiTxuli qalebis daaxl.
92 %-ma ganacxada, rom raRac formiT gadatanili aqvT ojaxuri
Zaladoba)17, xolo msxverplTa dasaxmareblad resursebi _ yvelaze
mwiri.
prioritetuli qmedebebi
67.
moklevadiani _ mTavrobam da misma partniorebma unda SemoiRon
pirveladi fsiqologiuri daxmarebis saganmanaTleblo da saswavlo
16
saqarTvelos mTavrobis
dasaqmebisaTvis 2011-2015.
17
strategiuli
`10-punqtiani
2010 saqarTvelos Zaladobis sawinaaRmdego qseli.
27
gegma~
modernizaciisa
da
kursebi (es treningebi gamiznulia pirveladi daxmarebis dawesebulebebis
personalisTvis,
rom
adgilobrivad
gaCndes
amgvari
daxmarebis
SesaZleblobebi) da stiqiiT dazaralebul mosaxleobas gauwion
fsiqosocialuri daxmareba. amasTan, mTavrobam unda gaavrcelos
informacia ojaxuri Zaladobisgan dacvis Tavisive Seqmnili cxeli xazis
Sesaxeb, raTa mosaxleobam Seityos amgvari daxmarebis samsaxuris
arsebobis
Sesaxeb.
ramdenadac
socialuri
daxmarebis
saagentos
momsaxureba efuZneba Tavad adamianebis ganacxads, rom saWiroeben
saxelmwifos daxmarebas, amdenad SesaZloa saWiro gaxdes damatebiTi
strategiis
SemuSaveba,
romelic
xels
Seuwyobs
axladgaCenili
mowyvladi mosaxleobis aRmoCena-gansazRvras, im xalxisa, visac sWirdeba
daxmareba da ara aqvs informacia socialuri daxmarebis saxelmwifo
meqanizmebis Sesaxeb. socialuri daxmarebis saagentos albaT aseve
dasWirdeba sakuTari
SesaZleblobebis
gazrda, rom moemsaxuros
socialuri daxmarebis saagentos fuladi kompensaciebisa Tu sxva
saministroebis daxmarebis mimRebTa gazrdil raodenobas da gamoiyenos
gadaricxvis xelT arsebuli meqanizmebi, rogoricaa, mag., sabanko
momsaxureba, sadebito baraTebi da a.S.
68.
saSualo da grZel vadebSi _ saWiroa gagrZeldes socialuri
daxmareba da mosaxleobis informirebis programebi, rom mowyvladi
pirebi da ojaxebi, romelTac mdgomareobis sruli gamosworebisaTvis
daxmareba esaWiroebaT, uzrunvelyofili iyvnen usafrTxoebis saTanado
meqanizmiT.
ZiriTadi principi
5. ekonomikuri zrdisa da sacxovrebeli
pirobebis xelSewyobis mizniT municipaluri infrastruqturis
gaumjobeseba
69.
wyali da Camdinare wyali. saqarTvelos mTavroba mondomebulia
municipaluri infrastruqturis reabilitaciisa da gaZlierebis gziT
aRadginos saqarTvelos qalaqebi.18 kaxeTSi da gansakuTrebiT qalaq
TelavSi
Zlieri
qariSxliTa
da
wyaldidobiT
municipaluri
infrastruqturisaTvis,
kerZod
wyalmomaragebisa
da
kanalizaciis
sistemebisaTvis,
miyenebuli
ziani
Zalian
aferxebs
mosaxleobis
pirobebis gaumjobesebas da ekonomikur zrdas. Telavis sakanalizacio
18
erTiani saqarTvelo siRaribis gareSe.
28
nageboba, gamdinare wylis koleqtori, wyalmomaragebis mTavari mili da
ganawilebis qseli 1950-1960-ian wlebSi aSenda da amJamad TiTqmis
gamosulia mwyobridan, vinaidan, jer erTi, gasulia maTi eqspluataciis
vada, xolo meore _ aTwleulebia aRar xdeba maTi saTanado movla. es
myife struqtura didad dazaralda stiqiuri ubedurebiT. yvelaze didi
ziani miadga Telavis wyalsadenis saTavo nagebobas da qalaqis
wyalsadenis mTavar mils, ramac gamoiwvia Telavisa da mimdebare
soflebisaTvis
miwodebuli
wylis
raodenobis
Semcireba.
wyalmomaragebisa da kanalizaciis sistemebis mosawesrigeblad didi
mniSvneloba
aqvs
saremonto
samuSaoebs
da
amdenad,
aRdgenarekonstruqciis procesi ise unda warimarTos, rom is rac aSendeba,
aSendes ukeTesad da Tan gaTvaliswinebuli iyos rogorc am Senobadanadgarebis muSaobisa da movla-patronobis xarjebi, ise aucilebeli
instituciuri saqmianobis dafinansebis xarjebi.
prioritetuli qmedebebi
70.
moklevadiani
_
yvelaze
swrafad
gasakeTebeli
saqme
wyalmomaragebisa
da
kanalizaciis
seqtorSi
aris
adgilobrivi
mosaxleobisaTvis
wyalmomaragebis
aRdgena
da
gadaudebeli
sareabilitacio samuSaoebis dasruldeba 2013 wlis ianvrisaTvis
(Sefasebulia 2 mln. larad). saremonto samuSaoebSi adgilobrivi
muSaxelis dasaqmebis gziT SeZlebisdagvarad maqsimalurad moxdeba
adgilobrivi ekonomikis stimulireba. yvelaferTan erTad, adgilobrivma
xelisuflebam da partniorebma SeiZleba gadawyviton masStaburi
proeqtebis mxardaWera, rac miznad isaxavs ojaxebisa da Temebis doneze
wylis resursebis ukeT dacvas, gansakuTrebiT
saTavo nagebobasa da
wyalmomaragebis ZiriTad milebze.
71.
saSualo da grZel vadebSi _ wyalmomaragebisa da kanalizaciis
sistemebi unda gaumjobesdes da gauZlos yovelgvar stiqiur ubedurebas
(mag., wyaldidoba, miwisZvra da a. S.). savaraudod, saWiro iqneba
wyalmomaragebisa da kanalizaciis axali sistemebis daproeqteba da ageba
da/an arsebulis gafarToeba. xelaxla ukeT aSenebisa da municipaluri
infrastruqturis
stiqiuri
ubedurebebis
mimarT
mdgradobis
uzrunvelsayofad
saqarTvelos
wyalmomaragebis
gaerTianebulma
kompaniam SeiZleba Tavis grZelvadian gegmebSi gaiTvaliswinos muSaobisa
da movla-patronobis Sesatyvisi xarjebi.
wyalmomaragebisa da
kanalizaciis sistemebis mowesrigebisa da momsaxurebis farglebSi unda
damontaJdes wyalmzomebi, rac xels Seuwyobs ekonomikis swraf zrdas
kaxeTSi da mosaxleobis sacxovrebeli pirobebis gaumjobesebas.
29
72.
saniaRvre
arxebis
kontroli.
saqarTvelos
mTavrobisaTvis
prioritetulia mdinareebis napirebis gamagreba, sairigacio sistemebis
reabilitacia da gaumjobeseba (niadagis gamagreba). yovelive es
safuZvels qmnis, rom efeqturad moxdes mdinareebis auzebis marTva da
niaRvrebis kontroli.19 Zlieri wvimebiT gamowveulma wyaldidobebma
TelavSi da kaxeTis sxvadasxva mdinareze win wamowia ramdenad
mniSvnelovania da gadaudebeli saniaRvre infrastruqturis ganaxleba.
wyaldidobis
kontrolis
sistemebi
mniSvnelovania
ara
mxolod
adamianebis, maTi saxlebisa da sacxovrebeli garemos dasacavad, aramed
am sistemebis arseboba moqmedebs ekonomikis zrdazec. rogorc ramdenime
qveynis gamocdileba gviCvenebs, yovel dolars, Cadebuls mdinareebis
napirebis movlis saqmeSi, moaqvs oridan sam dolaramde Rirebulebis
sargebeli im xalxisaTvis, romelic mdinareebis maxloblad cxovrobs.
Zlieri wvimebiT gamowveulma wyaldidobam kaxeTSi pirdapiri ziani
miayena 10 000 adamians da es ZiriTadad moxda mdinareebis cudad
movlili arxebisa da cudad gamagrebuli napirebis gamo. aRdgenarekonstruqciis procesSi saWiroa yuradReba mieqces moZvelebuli
infrastruqturis problemas – mTeli saniaRvre infrastruqtura aigo
aTwleulebis win da ar xdeboda Sesabamisi teqnikuri momsaxureba, rasac
wyaluxvobis periodebSi damangreveli Sedegebi hqonda.
prioritetuli qmedebebi
73.
moklevadiani _ regionuli ganviTarebisa da infrastruqturis
saministros sagzao departamentma, romelic pasuxismgebelia gzebis
movla-patronobaze, mdinareebis dasacavad unda Caataros mniSvnelovani
saremonto da sareabilitacio samuSaoebi, romlic moicavs mdinareebis
ferdobebis gamagrebas, dambebis, gabionebisa da eroziis sawinaaRmdego
jebirebis mowyobas mdinareebze TelavSi, vanTaSi da Telavis maxloblad
– zuzumboze.
74.
saSualo da grZel vadebSi _ mdinareebis bunebrivi mdgomareobis
aRdgenisaTvis sagzao departamentma unda gamoiyenos kaxeTis regionSi
mdinareebze Casatarebeli
samuSaoebisa
da
mdinareebis
gawmendis
saWiroebebis Sesaxeb Tavisive kvlevis Sedegebi. es saqmianoba moicavs
wyaldidobebis riskis marTvis gegmebis SemuSavebas da/an ganaxlebas,
sadac
gaTvaliswinebuli
iqneba
is
riskebi,
romlebic
emuqreba
infrastruqturasa da adamianebs da sadac upiratesoba mieniWeba
wyaldidobebis riskis Serbilebis infrastruqturasa da garemos dacvis
19
erTiani saqarTvelo siRaribis gareSe.
30
sakiTxebs. unda SemuSavdes mdinareebis Walebis marTvis srulyofili
programa, romelSic asaxuli iqneba is safrTxeebi, romlebic moelis
mosaxleobas, aseve wyaldidobebis rukebi da riskis marTvis sxva
instrumentebi. mas Semdeg, rac Catardeba mdinareebis reabilitacia, unda
Sedges mdinareebis napirebisa da calkeuli adgilebis sworad movlisa
da
natanisagan
gawmendisaTvis
saWiro
muSaobisa
da
teqnikuri
momsaxurebisaTvis saWiro xarjebis Semcveli biujeti. am samuSaoebis
Sedegad Tavidan iqneba acilebuli niadagis erozia, Semcirdeba
wyaldidobebis riski da naklebi uaryofiTi gavlena iqneba ekonomikur
zrdasa da sacxovrebel pirobebze.
75.
Senoba-nagebobebi.
Zlierma qariSxalma da wyaldidobam daaziana
daaxl. 5 225 sacxovrebeli saxli da uaryofiTad aisaxa yvela im ojaxis
sacxovrebel
pirobebze,
romelTa
saxlebsac,
municipaluri
infrastruqturis
dazianebis
gamo
SeumcirdaT
municipaluri
momsaxurebis miwodeba. saqarTvelos mTavrobis daxmarebiT SekeTda an
SekeTebis procesSia yvela, 5 225-ve, saxlis saxuravi, aseve Catarebulia
wvimis wylis Rarebis SesakeTebeli da sxva saxis sareabilitacio
samuSaoebi. es samuSaoebi moicavda ori mravalbiniani Senobis SekeTebas,
romlebSic cxovrobs iZulebiT gadaadgilebuli pirebis 75 ojaxi. am
xalxis mimarT mTavrobas aqvs specialuri (da kanoniT gansazRvruli)
valdebuleba, daexmaros sacxovrebliT uzrunvelyofaSi.20
prioritetuli qmedebebi
76.
mokle vadebSi unda dasruldes saxuravebisa da dazianebuli
Senobebis SekeTeba. saSualo da grZeli vadebisTvis mTavrobam SesaZloa
ganixilos stiqiuri ubedurebebis mimarT mdgradi sacxovreblebis
mSeneblobis programis wamowyeba, Senobebis ganaxleba-reabilitaciaSi
garkveuli TanamonawileobiT (mag., sagadasaxado SeRavaTebi samuSaoebze
an energoefeqturi, anu e.w. `mwvane~ samuSaoebze) da akrZalos miRebuli
finansuri daxmarebiT azbestisa Tu azbestis Semcveli saxuravebis
Sesyidva.
ZiriTadi principi 6. saqarTvelos bunebrivi resursebis efeqturi
gamoyeneba
da
garemos
dacva,
katastrofebis
riskis
SeZlebisdagvarad Semcireba
20
saqarTvelos mTavrobis strategiuli `10-punqtiani gegma~ modernizaciisa da
dasaqmebisaTvis 2011-2015.
31
77.
aRdgenis gegmis es erT-erTi principi,
mniSvneloba aqvs saqarTvelos ganviTarebis
ganxiluli iqneba calke TavSi. 21
romelsac gadamwyveti
monapovris dasacavad,
dafinanseba
78.
sakmaod didia finansuri saWiroebebi, magram ufro didi iqneba,
Tuki araferi gakeTdeba. wyaldidobis marTvis sistemis SesaZleblobebis
simwire, municipaluri infrastruqtura da sajaro dawesebulebebisa Tu
Zveli saxlebis mdgomareoba, aseve adreuli gafrTxilebis sistemis
ararseboba da setyvis sawinaaRmdego qselebis nakleboba aucileblad
ganapirobebs amgvari xarjebis sixSires, Tuki Zalisxmeva ar iqneba
mimarTuli momavali stiqiuri ubedurebebis zemoqmedebis Sesasusteblad.
79.
dafinanseba sxvadasxva wyarodan wamova. mTavroba moaxdens Tavisi
sakuTari resursebis investirebas, aseve sTxovs finansur daxmarebas
saerTaSoriso partniorebs. finansebis mozidva bevri gziT SeiZleba:
mravalmxrivi da ormxrivi wyaroebidan sesxebiT da Tan sagangebo
mdgomareobis gamo daCqarebuli pirobebiT; donorebis daxmarebiT
mimdinare proeqtebisa da programebis fondebis gadanawilebiT da
damatebiTi finansuri garigebebiT. zog SemTxvevaSi municipalur da
regionul xelisuflebebs SeiZleba hqondeT cotaodeni dagrovili
resursi,
romelsac
gamoiyeneben
aRdgeniTi
da
sarekonstruqcio
samuSaoebisaTvis. SesaZloa kerZo seqtormac miiRos monawileoba
danazogebiTa da sesxebiT. dabolos, adgilobriv doneze mniSvnelovani
wvlili
SeiZleba
Seitanos
Temma
`muSaxelis
gaerTianebiT~,
gansakuTrebiT ukeTesi sacxovreblis uzrunvelyofis saqmeSi.
aRdgenisa da rekonstruqciis programa
80.
saWiroebebis erToblivi Sefaseba warmoadgens stiqiis Semdgomi
saqmianobis nakrebs _ aRdgenisa da rekonstruqciis programas, romelic
saWiroa Semdegi ori ZiriTadi miznis misaRwevad:
21
erTiani saqarTvelo siRaribis gareSe.
32
•
yvela
ekonomikuri
saqmianobis
aRdgena
seqtorul da individualur/ojaxis doneebze.
makroekonomikur,
•
dangreuli
an
dazianebuli
fizikuri
saSualebebis
rekonstruqcia,
winaswar
gansazRvruli
stiqiis
Semdgomi
standartebis gamoyenebiT.
81.
aRdgenა-rekonstruqciis
programisTvis
saWiro
finansebi
ganisazRvra Zlieri qariSxaliTa da wyaldidobiT gamowveuli zianisa da
zaralis Sefasebis safuZvelze. stiqiiT dazianebulis mTlianad
aRsadgenad warmodgenilia RonisZiebebis programa da Sesabamisi saWiro
finansebi. rekonstruqciisaTvis saWiro finansebi ganisazRvra stiqiiT
gamowveuli zaralis Sefasebis
safuZvelze, radgan stiqiis mimarT
mdgradi
standartebis
danergvisaken
mimarTuli
strategia
damokidebulia xelmisawvdom dafinansebaze. strategia `vaSenoT xelaxla
ukeTesad~
moiTxovs
xarisxisa
da
teqnologiebis
gaumjobesebas,
SerCeuli saqmianobis ufro usafrTxo adgilas gadatanas, proeqtirebisa
da mSeneblobis gaumjobesebul standartebs, struqturul modifikacias
da wyaldidobis kontrolis Sesabamis zomebsa da sqemebs.
82.
saWiroebebis erToblivma Sefasebam gamokveTa, rom politikis
prioritetuli sakiTxebis gadasaWrelad aucilebelia ufro xangrZlivi
vadebi. SefasebaSi warmoCenili politikis iseTi ZiriTadi sakiTxebis
ganviTarebisaTvis, rogoricaa soflis meurneobis komercializacia da
modernizacia,
municipaluri
infrastruqturis
gaZliereba
da
katastrofis riskis Semcireba saWiroebs SeTanxmebul Zalisxmevas
mravali wlis manZilze, rac scildeba saWiroebebis erToblivi
Sefasebis momcvel periods.
ganxorcielebis ZiriTadi saxelmZRvanelo principebi
83.
aRdgenis
gegma
efuZneba
saqarTvelos
mTavrobis
ZiriTad
saxelmZRvanelo
principebsa
da
stiqiuri
ubedurebebis
Semdgomi
aRdgenisa da rekonstruqciis saukeTeso gamocdilebas. saxelmZRvanelo
principebi xels uwyobs aRdgenasTan dakavSirebiT erTiani xedvis
Camoyalibebas da SeiZleba gamodges aRdgeniTi procesis dagegmvis
kriteriumad. qvemoT warmodgenilia 2012 wlis Zlieri qariSxlisa da
wyaldidobis Semdgomi aRdgenis saxelmZRvanelo principebi:
33
1) uzrunvelyofili unda iyos adamianebis interesebs morgebuli,
yvelasTvis
Tanabrad
ganawilebuli
swrafi
aRdgenisa
da
rekonstruqciis procesi, romelic ufro did daxmarebas gauwevs
maT, visac es daxmareba yvelaze metad esaWiroeba da vinc yvelaze
metad mowyvladia.
2) aucilebelia
angariSvaldebuleba
da
gamWvirvaloba,
rac
uzrunvelyofs progress da garantias iZleva, rom aRdgeniTi
RonisZiebebiT da investiciebiT maqsimalur Sedegs miviRebT.
3) aRdgenis procesis farglebSi unda moxdes mosaxleobis klimatTan
da safrTxeebTan dakavSirebuli mowyvladobis Semcireba.
4) aRdgenis
saerTo
politikis,
strategiisa
da
standartebis
SemuSavebis gziT unda moxdes ZalisxmevaTa erTobliobaze zrunva,
rom
yvela dainteresebuli pirisa Tu mxaris qmedeba iyos
efeqturi da Sedegismomcemi.
5) dainteresebul
mxareebs
Soris
aqtiuri
TanamSromlobis
xelSewyoba, raTa uzrunvelyofili iyos maTi qmedebebis Tanxvedra
mTavrobis mier dasaxul rekonstruqciis politikasa da miznebTan.
6) genderuli Tanasworobis xelSewyoba da qalTa gaZliereba.
ganxorcielebisa da koordinaciis instituciuri zomebi
84.
stiqiuri ubedurebis damangreveli Sedegebis gaTvaliswinebiT,
saqarTvelos prezidentma daavala premier-ministrs Seeqmna stiqiaze
reagirebis specialuri gundi. saqarTvelos prezidentma levan beJaSvili
daniSna
saxelmwifo
rwmunebulad
kaxeTSi,
romelsac
daekisra
daxmarebisa Tu aRdgeniTi samuSaoebis koordinacia. finansTa ministrs
daevala samTavrobo struqturebis im erToblivi gundis xelmZRvaneloba
da koordinacia, romelsac unda Seefasebina stiqiuri ubedurebis
zemoqmedeba
da
ganexila
am
angariSSi
gansazRvruli
aRdgenis
saWiroebebi. saministroebs, maTi
uflebamosilebisa
da
biujetis
farglebSi, daekisraT aRdgenasa da rekonstruqciasTan dakavSirebuli
moTxovnebis dakmayofileba, regionul da adgilobriv xelisuflebebTan
koordinaciiT. saqarTvelos mTavrobam sTxova Tavis partniorebs
saerTaSoriso Tanamegobrobidan da kerZo seqtoridan, rom rac SeiZleba
didi daxmareba gaewiaT stiqiiT dazaralebuli regionebisaTvis; aseve _
klimatis cvlilebisa da katastrofis riskis Semcirebis sakiTxebi
34
gaeTvaliswinebinaT
saqarTvelosTan
prioritetebsa Tu daxmarebebSi.
35
dakavSirebul
samomavlo
nawili IV: riskebis Semcireba
Sesavali
katastrofis riski da klimatis cvlilebebi
85.
saqarTvelo Tavisi rTuli mTiani topografiisa da klimatis
wyalobiT damokidebulia amindTan dakavSirebul Tu geomorfologiur
procesebsa da safrTxeebze. qveynis mTeli teritoria seismurad aqtiuria
7-9 intensivobiT (MSK skalis mixedviT). saqarTvelos regularulad
atydeba amindiT gamowveuli safrTxeebi, wyaldidobebi da Zlieri
wvimebi. setyva sezonuri movlenaa da gansakuTrebiT xSiri da Zlieria
aRmosavleT saqarTveloSi. qveyanaSi yovelwliurad 5–dan 40–mde setyvis
SemTxveva aRiricxeba, rac sasoflo-sameurneo savargulebis 0,7%-dan
8,0%-mde anadgurebs. SedarebiT maRali siCqaris qari – 32-55 m/wm Cveuli
movlenaa kolxeTis dablobSi, imereTSi, Sida qarTlSi, TbilisSi,
kaxeTisa da samcxe-javaxeTis regionebSi.22 aseTi qari safrTxes uqmnis
Senobebs, infrastruqturasa da soflis meurneobas da aseT qars Zlieri
qariSxali hqvia.
86.
yovelive
zemoTqmulTan
erTad
aRsaniSnavia,
rom
klimatis
cvlilebis proeqcirebis modelebis prognozis mixedviT, kidev ufro
gaxSirdeba
uamindobiT
gamowveuli
eqstremaluri
movlenebi,
mosalodnelia naleqebis ufro mZime da moulodneli sezonuri
ganawileba, rasac SesaZloa mohyves iseTi dramatuli Sedegebi,
rogorebicaa mewyeri, zvavi, mdinareebis adideba, wyalmovardnebi,
wyaldidobebi da Rvarcofi, ramac SeiZleba gamoiwvios adamianiseuli
msxverpli da ekonomikuri danakargebi.23
katastrofis riskis marTvisa da klimatis cvlilebis mimarT adaptaciis
arsebuli instituciuri infrastruqtura
87.
saqarTveloSi stiqiuri ubedurebebis riskis marTvis sistema
xelmZRvanelobs 2007 wlis saqarTvelos kanoniT `bunebrivi da
teqnogenuri xasiaTis sagangebo situaciebisagan mosaxleobisa da
22
23
erovnuli angariSi saqarTvelos mdgomareobis Sesaxeb, 2007-2009, garemos dacvis saministro.
meore erovnuli Setyobineba saqarTveloSi klimatis cvlilebebis Sesaxeb.
36
teritoriis dacvis
samdoniani meqanizmi:
Sesaxeb~.
am
kanoniT
gansazRvrulia
reagirebis
88.
umaRlesi politikuri (centraluri) done – aaqtiurebs uSiSroebis
sabWo, uSiSroebis sabWos Sesaxeb saqarTvelos organuli kanonis
Sesabamisad, da mas xelmZRvanelobs prezidenti. meqanizmi amoqmeddeba
farTomasStabiani krizisis SemTxvevaSi, romelic qveynis erovnul
interesebs Seexeba, bunebrivi katastrofebis CaTvliT. am doneze
gadawyvetilebebs iRebs prezidenti da maTi ganxorcieleba Sesabamisi
saministroebis/samTavrobo uwyebebis pasuxismgeblobaa.
89.
erovnuli done – aqtiurdeba maSin, rodesac krizisi erovnul
dones moicavs. am dros dauyovnebeli reagirebis koordinaciis
uflebamosileba gadadis Sinagan saqmeTa saministros (Sss) sagangebo
situaciebis marTvis departamentze (ssmd).
90.
adgilobrivi done – aqtiurdeba im krizisebis SemTxvevaSi,
romlebic
regionis/avtonomiuri
respublikis
an
municipalitetis
sazRvrebSi xdeba. reagirebis koordinaciis pasuxismgebloba ekisreba
Sesabamis regionul xelmZRvanelobas.
91.
sagangebo situaciebze reagirebis erovnul gegmaSi, romelic
miRebulia saqarTvelos prezidentis 2008 wlis agvistos brZanebiT,
gansazRvrulia TiToeuli saministros funqciebi krizisis SemTxvevaSi.
am dokumentis mixedviT, saqmianobis koordinaciis wamyvani uwyeba aris
Sinagan saqmeTa saministros sagangebo situaciebis marTvis departamenti.
sagangebo
situaciebze
reagirebis
erovnuli
gegmis
mixedviT,
saqarTvelos wiTeli jvris asociacias evaleba sagangebo situaciebisas
yvela
saerTaSoriso
da
erovnuli
organizaciis
daxmarebis
koordinireba.
92.
2010 wlis ianvarSi moxda sagangebo situaciebze reagirebis
sistemis decentralizacia, anu sagangebo situaciebze reagirebis
samsaxurebi, kerZod,
sagangebo situaciebis marTvis departamenti
imoqmedebs adgilobriv, regionul da erovnul doneebze. koordinaciis
funqciis garda, sagangebo situaciebis marTvis departaments daevala
regionul/adgilobriv doneebze gadaudebeli daxmarebis Sesabamisi
samsaxurebis
mzadyofnis
uzrunvelyofa,
amisaTvis
regularuli
treningebis Catareba da sagangebo situaciebisTvis mzadyofnis gegmebis
momzadebaSi daxmarebis gaweva.
93.
riskis Semcirebisa da Tavidan acilebisaTvis saWiro qmedebebTan
dakavSirebuli
zogierTi
pasuxismgebloba
nawildeba
sxvadasxva
37
samTavrobo uwyebas Soris. garemos dacvis saministros daqvemdebarebaSi
arsebuli garemos dacvis erovnuli saagento axorcielebs stiqiur
ubedurebaze dakvirvebas da monitorings, monacemTa Segrovebas, maT
damuSavebas, adgens prognozebs da amzadebs adreul gafrTxilebebs.
amJamad saagento muSaobs amindTan dakavSirebul stiqiur ubedurebebsa
da geologiur safrTxeebze; seismur aqtivobaze dakvirveba aris ilias
saxelmwifo
universitetis
seismuri
monitoringis
centris
pasuxismgebloba, rasac centri Tavisi qselis saSualebiT axdens.
94.
riskis Semcirebis zomebis TvalsazrisiT arsebuli sistema moicavs
mxolod wyaldidobis riskis Tavidan asacilebel farTomasStabian
struqturul
RonisZiebebs,
rac
regionuli
ganviTarebisa
da
infrastruqturis
saministros
pasuxismgeblobaSi
Sedis.
arastruqturuli zomebi, anu samSeneblo kanonmdebloba, urbanuli
dagegmareba, miwaTsargeblobis dagegmva da a.S., ganixileba rogorc sxva
Sesabamisi saministroebis, iqneba es ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis
saministro, soflis meurneobis saministro Tu sxva, mandatis erT-erTi
komponenti.
katastrofis riskis marTvis SesaZleblobebis analizi
95.
saqarTvelos mTavrobam bolo wlis manZilze mniSvnelovani
nabijebi gadadga sagangebo situaciebSi qveynis mzadyofnisa da
reagirebis sistemis gaumjobesebiT instituciur da sakanonmdeblo
doneze. miRebul iqna rigi regulaciebisa da normatiuli aqtebisa,
romelTa
mixedviT
savaldebuloa
mzadyofnis
gegmis
momzadeba
erovnul,
regionul
da
adgilobriv
doneebze
da
sagangebo
situaciebisaTvis qveynis mzadyofnisa da reagirebis
organizebuli
instituciuri
struqturis
SemoReba
centralur,
erovnul
da
adgilobriv doneebze.
96.
unda iTqvas, rom ZiriTad dainteresebul mxareebTan gamarTuli
Sexvedrebis analizma cxadyo, rom sistemas aqvs garkveuli saxis
naklovanebebi. kerZod, ar arsebobs erovnuli/regionuli/adgilobrivi
mzadyofnis gegmis regularuli ganaxlebis meqanizmi, masSi CarTuli
yvela mxaris monawileobiTa da SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT, ramac
SeiZleba uaryofiTad imoqmedos mzadyofnaze da dagvianebuli reagireba
gamoiwvios. garda amisa, dainteresebulma mxareebma aRniSnes gansxvaveba
sagangebo situaciebze reagirebis erovnuli da regionuli/ adgilobrivi
samsaxurebis SesaZleblobebs Soris; es ukanaskneli ganicdis rogorc
38
mcodne personalis, ise specialuri aRWurvilobis naklebobas. am
uTanasworobis mizezi dafinansebis sxvadasxva wyaroa: sagangebo
situaciebis
gadaudebeli
daxmarebis
centraluri
samsaxurebi
saxelmwifo biujetidan finansdeba, xolo Sesabamisi regionuli/
adgilobrivi uwyebebi damokidebulia Zalze SezRudul regionul/
adgilobriv
sabiujeto
saxsrebze.
MmzadyofnasTan
dakavSirebuli
qmedebebi
ZiriTadad
mxolod
saTanado
personalis
momzadebagadamzadebiT Semoifargleboda. SesaZloa safrTxeebis Sesaxeb adreuli
Setyobinebis sistemis ararseboba iyos mizezi, ratomac ar aris efeqturi
mzadyofna, radgan ar xdeba mosalodneli ubedurebebis Sesaxeb
mosaxleobis
droulad
informireba
da
katastrofebis
Tavidan
acilebisaTvis saWiro RonisZiebebis drouli Catareba.
97.
sagangebo
situaciebze
reagirebis
zomebis
mzadyofnisa
da
reagirebis
komponentebis
garda
analizma
gamoavlina
erTgvari
naklovanebebi katastrofis prevenciisa da Sesustebis saqmeSi rogorc
samarTlebriv, ise instituciur doneebze. 2007 wlis kanonSi `bunebrivi
da teqnogenuri xasiaTis sagangebo situaciebisagan mosaxleobisa da
teritoriis dacvis Sesaxeb~ aris mowodeba Seiqmnas prevenciis,
Sesustebis, mzadyofnisa da reagirebis erTiani sistema. magram masSi
ZiriTadad mxolod reagirebis meqanizmebzea yuradReba gamaxvilebuli,
xolo
debulebebi
prevenciisa
da
Sesustebis
Sesaxeb
mxolod
fragmentulia. katastrofebis riskis Tavidan acileba da Semcireba
erTgvarad sxva samTavrobo organizaciebisTvisaa delegirebuli da ar
arsebobs
erTiani
sakanonmdeblo
CarCo.
garda
amisa,
vinaidan
saqarTvelos ar gaaCnia katastrofebis riskebis Semcirebis erovnuli
platforma Tu strategia, sxvadasxva saministrosa Tu saagentos mandati
xSirad
arcTu
naTlad
gamoxatavs,
Tu
romel
saagentos
ra
pasuxismgebloba ekisreba da katastrofis riskis Semcirebis romel
nawilSi. dakvirvebebma agreTve aCvena, rom qveyanas aqvs mniSvnelovani
samecniero
gamocdileba
da
teqnikuri
SesaZleblobebi,
magram
regularulad ar xdeba amis mowesrigeba da analizi. amasTan erTad, is
ar
aris
CarTuli
prevenciisa
da
SesustebisaTvis
praqtikuli
moqmedebebis Sesaxeb gadawyvetilebis miRebis informirebul procesSi.
98.
mwiria katastrofis riskis monitoringis, prognozirebisa da
adreuli Setyobinebis SesaZleblobebi. amis naTeli dadastureba iyo
hidrometeorologiuri dakvirvebebis Catarebaze, monacemTa Segrovebasa
da damuSaveba-prognozirebaze pasuxismgebel saagentosTan dakavSirebuli
situacia. sistema Cveulebriv saxmeleTo sadgurebs iyenebda. 1990-iani
wlebidan
am
sadgurebis
raodenoba
mkveTrad
Semcirda
– 155
hidrometeorologiuri sadguridan darCa mxolod 30. sadamkvirveblo
39
punqtebis raodenobis Semcirebas
daemata isic, rom aRar tardeboda
zeda atmosferuli gazomvebi da specialuri radaruli danadgarebis
uqonlobis gamo amindis globalur models monacemebi amindis
adgilobrivi cvlilebebis Sesaxeb aRar miewodeboda. ar arsebobs
aranairi saSualeba, rom adgilobrivi amindis cvlilebis gansasazRvrad
gamoyenebul iqnes adgilobrivi modelebi. amis gamo garTulda
stiqiasTan
dakavSirebuli
iseTi
lokalizebuli
safrTxeebis
intensivobis monitoringi da prognozireba, rogorebicaa setyva da
Tanmdevi qariSxali, rogorc 19 ivliss Tavs daaatyda aRmosavleT
saqarTvelos sam regions. aman, Tavis mxriv, imoqmeda prognozirebisa da
adreuli Setyobinebis yvelanair sistemaze.
99.
katastrofis riskis Semcirebis saqarTveloSi arsebuli praqtika
Semoifargleba mxolod mdinareebis eroziisa da wyaldidobebisagan
sanapiroebisa da sanapiro zolebis dacviTi RonisZiebebiT, xolo
mravalmxrivi safrTxeebis riskis SemcirebisaTvis saWiro RonisZiebebi,
rogorebicaa, magaliTad, riskis gadatana, setyvis sawinaaRmdego sistema
da a.S. ar xorcieldeba. garda amisa, ar arsebobs katastrofis marTvis
samoqmedo gegma, romelSic CarTuli iqneba riskis yovelmxrivi Sefaseba
rogorc erovnul, ise adgilobriv doneebze, SemdgomSi mis safuZvelze
ganviTarebis da dagegmvis dokumentaciis (mag., miwaTsargeblobis gegma,
urbanuli dagegmareba, ganviTarebis strategia da a.S.) Sesaqmnelad.
katastrofis riskis marTvisa
adaptaciis saWiroebebi
da
klimatis
cvlilebebisadmi
100. katastrofis marTvis sistemis analizma saqarTveloSi gamoavlina
saWiroebebis Semdegi kategoriebi: a. katastrofis riskis marTvis
koordinacia; b. katastrofis riskis marTvis gaTvaliswieba sxvadasxva
seqtoris ganviTarebaze mimarTul RonisZiebebSi; g. katastrofis riskis
marTvis
instituciuri
SesaZleblobebis
gaZliereba
erovnul
da
adgilobriv doneebze; d. katastrofiT gamowveuli zaralis, aRdgenarekonstruqciis, agreTve riskis gadatanis dafinanseba. qvemoT mocemulia
TiToeuli kategoriis mixedviT gamovlenili saWiroebebis detaluri
aRwera:
40
katastrofebis riskis marTvis koordinacia
101.
katastrofis riskis Semcirebis erovnuli politika Tu strategia
aris erovnuli donis gamowveva; katastrofis riskis marTvisadmi
koordinirebuli midgomis saCveneblad SesaZloa gamodges katastrofis
riskis Semcirebis erovnuli platformis Camoyalibeba, romelsac
koordinacias gauwevs katastrofis riskis Semcirebaze pasuxismgebeli
Sesabamisi saministro. platforma gamyarebuli unda iyos moqmedebisaTvis
saWiro saTanado kanonebiTa da brZanebebiT. es Sedegad moitans
komunikaciisa da informaciis gacvlis gaumjobesebas da katastrofis
riskis SemcirebaSi CarTul yvela dainteresebul mxares Soris
kavSirebis gaZlierebas.
katastrofis riskis Semcirebis gaTvaliswineba
ganviTarebaze mimarTul RonisZiebebSi
sxvadasxva
seqtoris
102. aucilebelia, rom saxelmwifom mxari dauWiros da uzrunvelyos
mdgradi ganviTareba. amis miRweva SesaZlebeli iqneba im SemTxvevaSi, Tu
yvela seqtorsa da samTavrobo yvela doneze iqneba gaTvaliswinebuli
bunebrivi movlenebisgan mosalodneli faruli riskebi. mzardi riskebis
Tavidan acilebis mizniT saxelmwifos Zalisxmeva mimarTuli unda iyos
Semdegi RonisZiebebis ganxorcielebisaken: 1. arsebuli riskebis dadgena,
gageba da prioritetizacia; 2. arsebuli riskebis Semcireba; 3. momavali
riskebis warmoqmnis Tavidan acileba; 4. reagirebis SesaZleblobebis
gaumjobeseba yvela doneze. am midgomis ganxorcieleba SesaZlebelia
katastrofis riskis marTvis srulyofili erTiani sistemis SeqmniT.
103. katastrofis riskebis marTvis sistemuri midgoma unda moicavdes: 1.
riskebis dadgenas da safrTxeebis monitorings; 2. riskebis Semcirebas
struqturuli da arastruqturuli meTodebis gamoyenebiT; 3. riskis
Sesaxeb ufro Rrmad gaTviTcnobierebas da mzadyofnas; 4. riskis
dafinansebis meqanizmebs; 5. mdgrad aRdgenas. 2012 wlis stiqiis Semdgomi
saWiroebebis Sefasebam kidev erTxel warmoaCina, ramdenad saWiroa
katastrofis riskis Semcirebis, rogorc ganviTarebis koncefciis CarTva
rogorc saSualo da grZelvadiani aRdgenis RonisZiebebSi, ise
regionuli
dagegmvisas.
amasTan,
klimatis
cvlilebis
Sedegad
mosalodnelia
gaizardos
uamindobiT
gamowveuli
eqstremaluri
SemTxvevebis raodenoba da Tu stiqiuri ubedurebebis riskebi ar iqneba
41
gaTvaliswinebuli, riskebis gamo aRdgenasa da ganviTarebaSi Cadebuli
investiciebi aRmoCndeba arasaWiro da gauazrebeli.
104. riskebis dadgena. riskis Semcirebis strategiis ganviTarebisaTvis
aucilebelia dadgindes, ra saxis riskebis winaSe dgas saqarTvelo.
riskebis dadgena ar aris martivi saqme. igi moicavs arsebuli bunebrivi
saSiSroebebisa
da
adamianebze
maTi
zemoqmedebis
gacnobierebas,
konkretuli saSiSroebebis winaSe mdgomi elementebis dadgenasa da maTi
mowyvladobis Sefasebas, mosalodneli zaralis gamoTvlas Sesabamisi
RonisZiebebis prioritetizaciis mizniT. mokled, Tu ar viciT ra aris
problema, mas ver movagvarebT.
105. saSualodan grZel vadebSi aucilebelia wyladidobis riskebis
marTvis
gegmis
ganaxleba,
rac
moicavs
infrastruqturisa
da
mosaxleobisaTvis
modelebis
riskebis
gaTvaliswinebiT
SerCevas,
wyaldidobis riskis Semarbilebeli infrastruqturis prioritetizacias
da garemos dacvas. amasTanave, aucilebelia mdinaris Walis marTvis
programis SemuSaveba, rac moicavs safTxeebisa da datborvis rukebs,
dafinansebas, mdinaridan natani masalis amoRebisaTvis saWiro teqnikur
momsaxurebasa da napirdamcav RonisZiebebs.
106. katastrofis riskebis Semcirebis RonisZiebebi. katastrofis riskis
Semcirebis RonisZiebebis dadgena da prioritetizacia SesaZlebelia
riskebis
Seswavlis
Semdgom.
es
SesaZloa
moicavdes
rogorc
struqturul
RonisZiebebs
_
investirebas
riskis
Serbilebis
RonisZiebebSi, mag., wyaldidobisgan damcavi infrastruqturis agebas an
gamagrebas, ise arastruqturul RonisZiebebsac, mag., samSeneblo normebs,
katastrofis
riskebis
Semcirebis
gaTvaliswinebas
ganviTarebaze
mimarTul RonisZiebebSi, teritoriul dagegmarebaSi da a.S.
107. katastrofis riskis Semcirebis iniciativebis mizani unda iyos
mdgradi SesaZleblobebis Seqmna mmarTvelobis sxvadasxva doneze,
rogorc instituciuri, aseve arainstituciuri aspeqtebis CarTviT, raTa
daxmareba gaewios uwyebebs iseTi codnis bazisa da instituciuri
mexsierebis CamoyalibebaSi, romelic dafuZnebuli iqneba sistemebze da
ara individebze. unda SemuSavdes mravalmxrivi meTodologia, romelic
moxmardeba ganviTarebis dagegmvaSi katastrofis riskis SemcirebisaTvis
wamyvani rolis miniWebas da soflisa da urbanuli ganviTarebis
specifikur seqtorebs, adgilobrivi biujetis dagegmvis, adgilobrivi
`sarezervo fondebis~ Seqmnis da a.S. CaTvliT.
108. saWiroebebis
erTblovi
Sefasebis
Sedegad
gamovlinda
wyaldidobisgan damcavi infrastruqturis gamagrebis aucilebloba im
42
adgilebSi, sadac wyaldidobisa da wyalmovardnebis ganmeorebadobis
maRali riskia. ramdenime qveynis gamocdileba aCvenebs, rom TiToeuli
aSS
dolari,
romelic
Caido
mdinaris
napirebis
gasamagrebel
samuSaoebSi, orjer da samjer met sargebels aZlevs im mosaxleobas,
romelic
mdinaris
gaswvriv
cxovrobs.
aucilebelia
ZiriTadi
napirdamcavi nagebobebis gamagreba da aRdgena, rogoricaa mdinareebis
ferdobebis gamagreba, dambebis, gabionebis da eroziis sawinaaRmdego
jebirebis mowyoba Telavis, vanTas da zuzumbos mdinareebze.
109. struqturul RonisZiebebTan [romelTac SesaZlebelia ver SeaCeron
klimatis cvlilebiT gamowveul wyaldidobis nakadebis didi moculoba]
erTad aseve mniSvnelovania daproeqtebisas moxdes klimatis cvlilebis
gavlenis
gaTvaliswineba,
klimatis
cvlilebis
gaTvaliswinebiT
sainJinro gadawyvetebi unda iyos ufro gamZle da mdgradi. es SeiZleba
iyos biosainJinro RonisZiebebi, rac moicavs adgilobrivi bunebrivi
masalebis da mcenareuli safaris gamoyenebas mdinaris Walis fizikuri,
biologiuri da qimiuri funqciebis aRsadgenad, wyliT gaJRenTis da
gamtarianobis gasaumjobeseblad da zianis Sesamcireblad. rogorc Cans,
saqarTveloSi mwiria wyaldidobisa da wyalmovardnis marTvis Sesaxeb
amgvari Tanamedrove da klimatis cvlilebas morgebuli codna da
dRemde ZiriTadad sabWoTa periodis tradiciuli sainJinro RonisZiebebi
gamoiyeneba. Sedegismomcemi iqneboda gadawyvetis kombinirebuli gzebis
gamonaxva, rac daexmareboda arsebul struqturul RonisZiebebs, aseve
arastruqturuli RonisZiebebis, biosainJinro samuSaoebis danergvas, rac
mdinaris Walis bunebrivi infiltraciisa da nakadis gamtarianobis
gazrdas Seuwyobda xels.
110.
SefasebiT aseve gamovlinda is dazianebuli sajaro Senobebi,
sabavSvo baRebi, sajaro skolebi, pirveladi samedicino daxmarebis
punqtebi,
romlebic
kritikul
mdgomareobaSi
arian.
ramdenadac
xelmisawvdomi momsaxureba gulisxmobs dawesebulebebis dazianebuli
saxuravebis SekeTebas, aucilebelia daculi iyos Senobebis usafrTxoeba,
risTvisac saWiroa am nagebobebis (pirveladi samedicino daxmarebisa da
saganmanaTleblo dawesebulebebis mainc) struqturuli usafrTxoebisa
da teqnikuri mdgomareobis Sefaseba, raTa dadgindes ra qmedebebia
saWiro
Semdgom.
zemoT
aRwerili
yvela
qmedebis
warmateba
mniSvnelovnadaa damokidebuli imaze, Tu es yvelaferi ramdenad Seexeba
dazaralebuli
Temebisa
da
adgilobrivi
xelisuflebis
kerZo
sakuTrebasa
da
damokidebulebas,
ramdenadac
gadamwyvetia
maTi
CarTuloba riskebis dadgenisa da Sefasebis procesebSi. miznis
misaRwevad saWiroa sajaro daxmarebis programisa da komunikaciis
strategiis Camoyalibeba da ganxorcieleba. grZel vadebSi strategia
43
unda iqces garemosdacviTi ganaTlebis (rogorc sawindari rogorc
formaluri, ise araformaluri ganaTlebisa) erovnuli strategiis
nawilad, romelic emsaxureba mdgradi ganviTarebis miznebs.
111.
riskis gaTviTcnobiereba da momzadeba. saWiroa yvela monawile
acnobierebdes, ra riskebis winaSe SeiZleba aRmoCndes da mzad iyos
maTTan
gasamklaveblad.
sazogadoebisaTvis
gankuTvnili
saganmanaTleblo kampaniebi daexmareba mTavrobas riskebis Semcirebis
RonisZiebebSi, rac moicavs axali riskebis warmoqmnis Tavidan acilebasa
da katastrofaze ufro efeqturad reagirebas. mosamzadebeli Zalisxmeva
unda moicavdes mTavrobis yvela dones da yvela seqtors, aseve mTlianad
sazogadoebas. yvela maTgans aqvs pasuxismgebloba da saWiroa amis
naTlad ganmartebas. savarjiSoebi da simulaciebi komunikaciaSi
arsebuli naklovanebebis
adreul fazaSi gamovlenas exmareba. es
savarjiSoebi unda Sediodes erovnuli, municipaluri da adgilobrivi
reagirebisa da sarezervo gegmebSi.
112.
katastrofis riskis marTvis erT-erT yvelaze mniSvnelovan
elements warmoadgens safrTxis prevencia da Tavidan acileba, rac
lokalizebuli safrTxeebis detaluri monitoringisa da prognozirebis
meSveobiT
xorcieldeba.
Sefasebisas
gamovlinda,
rom
arsebuli
hidrometeorologiuri sistema saWiroebs gaumjobesebas. teqnikuri
daxmarebis ZiriTadi elementebi unda iyos: 1. saxmeleTo sadamkvirveblo
sadgurebis arsebuli sistemis Seswavla, maTi reabilitaciis programebis
SemuSaveba da maTi raodenobis gazrda; 2. sul cota, 60 saxmeleTo
telemetruli sadguris damontaJeba, romlebic realur droSi gadascems
monacemebs centralur kompiuters adgilobriv doneze wyaldidobebisa
da sxva stiqiuri ubedurebebis prognozirebisaTvis; 3. saxmeleTo
sadgurebTan erTad qarisaTvis gankuTvnili dopleruli radarisa da
sxva xelsawyoebis saWiroebis Seswavla, raTa SesaZlebeli gaxdes
qariSxlis moZraobisa Tu qaris siCqaris gansazRvra, rac daexmareba
Zlieri qariSxlis, setyvis da a.S. prognozirebas.
113.
mzadyofnis gasaumjobeseblad saWiroa sagangebo situaciebze
reagirebis regionuli/adgilobrivi gegmebis regularuli ganaxleba,
rasac Tan unda erTvodes detaluri standartuli samuSao procedurebi
monacemTa momzadebis, Segrovebisa da gavrcelebisaTvis. agreTve
gamovlinda zaralis Sefasebisa da aRdgeniTi samuSaoebis dagegmvis
erTiani meTodologiis
saWiroebac. sxvadasxva safrTxis
Sesaxeb
adreuli Setyobinebis sistemis meqanizmis SemoReba, romelic moicavs
specifikur standartul samuSao procedurebs da funqciur qsels, sadac
CarTulia yvela dainteresebuli mxare monacemTa erTiani baziT, unda
44
ganixilebodes, rogorc erT-erTi mniSvnelovani komponenti. yovelive
zemoTqmulis misaRwevad saWiro iqneba teqnikuri daxmareba, xelSewyoba
da personalisaTvis saTanado treningi.
114.
stiqiur ubedurebebTan (wyaldidoba, wyalmovardna, Rvarcofi,
miwisZvra da a.S.) gamklavebis SesaZleblobebis ganviTarebasTan erTad,
grZelvadiani RonisZiebebis ganxorcielebisas aseve mniSvnelovania
klimatis cvlilebebTan adaptaciis gaTvaliswineba. daxmareba mimarTuli
unda iyos sazogadoebis yvelaze gaWirvebul jgufebze, amasTan,
adgilobrivma da centralurma uwyebebma unda miiRon klimatis
cvlilebebis adaptaciisaTvis saWiro zomebi; unda Catardes RonisZiebebi,
romlebic minimumamde daiyvans adamianebze da ekonomikur saSualebebze
zemoqmedebas da uzrunvelyofs ganviTarebisaTvis wyaldidobisa Tu
amindiT gamowveuli sxva eqstremaluri movlenebis potenciuri zianis
misaReb donemde Semcirebas.
115.
sajaro
mxardaWera:
politikosebis,
politikuri
da
samTavroboAstruqturebis
xelmZRvaneli
pirebis,
masmediis,
sazogadoebisa da akademiuri institutebis cnobierebis amaRleba, Tu ra
sargebeli moaqvs riskis Semcirebas da ra rols asruleben es
organizaciebi riskis Semcirebis programebis ganxorcielebaSi.
116.
riskebTan brZolis dafinansebis strategia. saqarTvelos mTavrobam
stiqiuri
ubedurebis
Semdeg
dauyovnebliv
Seitana
cvlilebebi
saxelmwifo biujetSi da Seqmna damatebiTi sabiujeto SesaZleblobebi
myisieri reagirebisa da daxmarebis saWiroebisaTvis; garda amisa,
garkveuli
odenoba
gamoiyo
moklevadiani
sareabilitacio
samuSaoebisaTvis da agreTve sarezervo fondebidan – sul 162 milioni
laris mobilizeba moxerxda.
117.
qveyanaSi stiqiuri ubedurebebis SemTxvevebis raodenobis mateba
TavisTavad gamoiwvevs katastrofebTan dakavSirebuli ekonomikuri
xarjebis zrdas, rac moiTxovs efeqtur finansur instrumentebs,
romlebic
qveyanas
stiqiuri
ubedurebebiT
gamowveul
finansur
saWiroebebTan gamklavebaSi daexmareba. vinaidan
veranairi prevenciisa
da Serbilebis RonisZieba ver SeZlebs srulad daicvas esa Tu is qveyana
didi stiqiuri ubedurebebisagan, qveynebisaTvis finansuri Tavdacvis
qmediT meqanizmebad SeiZleba CaiTvalos rogorc katastrofis riskis
dafinansebis meqanizmebi, ise katastrofis riskis marTvis RonisZiebebi.
katastrofis riskis dafinansebis strategia saSualebas aZlevs qveynebs
stiqiis
Semdgom
periodSi
gazardon
finansuri
mxardaWeris
SesaZleblobebi da Seamciron stiqiuri ubedurebebis ekonomikuri da
45
finansuri tvirTi damatebiTi
sadazRvevo bazarze gadataniT.
danakargebis
kerZo
kapitalsa
da
118.
katastrofis riskis dafinansebisa da dazRvevis instrumentebi oTx
vrcel kategoriad iyofa:
katastrofis
riskis
saxelmwifosgan
dafinanseba:
finansuri
strategiebi,
rac
katastrofis
Semdgom
periodSi
gazrdis
mTavrobis
finansuri
reagirebis
SesaZleblobebs,
maTi
grZelvadiani fiskaluri balansis dacviT;
2. katastrofis
riskisagan
sakuTrebis
dazRveva:
sakuTrebis
katastrofisagan dazRvevis bazris ganviTareba da katastrofisagan
dazRvevis xelmisawvdomobis gazrda saxlebis mflobelebisTvis,
mcire da saSualo sawarmoebisa da sajaro dawesebulebebisTvis;
3. soflis meurneobis dazRveva: fermerebis, mesaqonleebisa da
agraruli sferos damfinansebeli dawesebulebebisaTvis (mag.,
soflis
meurneobis
bankebi,
mikrosafinanso
dawesebulebebi)
stiqiuri ubedurebebis zemoqmedebis mimarT finansuri mdgradobis
asamaRlebeli programebis SemuSaveba;
4. katastrofisagan
mikrodazRveva:
Raribi
mosaxleobisTvis
uamindobiT
gamowveuli
zaralisagan
dasacavad
produqtebis
stiqiisagan
dazRvevis
xelmisawvdomobis
uzrunvelyofa
da
katastrofis riskis Semcirebis Sesaxeb informaciis gavrceleba
iseT socialur programebTan erTad, rogoricaa sakompensacio
Tanxebis transferis programebi.
1.
119.
aRsaniSnavia, rom katastrofis riskis dafinanseba-dazRvevis
nebismieri efeqturi strategia pirvel rigSi moiTxovs stiqiuri
ubedurebebis
ekonomikuri
da
fiskaluri
zemoqmedebis
detalur
Sefasebas.
120. sarekonstruqcio samuSaoebis moqniloba. rekonstruqciis fazaSi
yvelaze rTulia balansis dacva, rom rekonstruqciis siswrafeSi
moxerxdes riskebis aRmofxvra. Tuki SesaZlebelia, prioriteti unda iyos
`vaSenoT xelaxla ukeTesad~. sarekonstruqcio faza saSualebas aZlevs
xelmZRvanelobas, rom am samuSaoebSi CarTon katastrofis riskis
sawinaaRmdego zomebi, raTa samomavlod Tavidan aicilon axali riskebis
warmoqmna. amisaTvis qveyanas Camoyalibebuli unda hqondes aRdgenisa da
rekonstruqciis gegmebi. Zalian mniSvnelovania, rom yvela donis yvela
dawesebulebas
kargad
hqondes
gacnobierebuli
sakuTari
pasuxismgebloba. amrigad, sxvadasxva dawesebulebas Soris kargad
ganawilebuli funqciebi da valdebulebebi mniSvnelovnad daexmareba
46
sarekonstruqcio
Zalisxmevas.
amasTan,
reabilitacia
ufro
Sedegismomcemi da moqnili iqneba, Tuki swrafi reabilitaciisa da
Sesyidvebis winaswari gadanawilebis mizniT ganxilul-gadaxeduli iqneba
administraciuli
da
sakanonmdeblo
CarCoebi.
rodesac
zustad
gvecodineba, sad aris mosalodneli riski da sad aris safrTxe yvelaze
saSiSi, daizogeba sarekonstruqcio samuSaoebisTvis gankuTvnili dro.
Tuki amgavr informaciaze xeli ar migviwvdeba, rekonstruqciisaTvis
usafrTxo
adgilebis
dasadgenad
saWiroa
mivmarToT
swraf
da
mravalismomcvel qmedebebs.
katastrofis
riskis
marTvis
instituciuri
da
organizaciuli
SesaZleblobebis gaZliereba erovnul da adgilobriv doneebze
121.
katastrofis riskis marTvis sistemis SesaZleblobebis gaZliereba
SesaZlebelia Semdegi qmedebebiT: a. samarTlebrivi da instituciuri
struqturebis gadaxedva da harmonizacia; b. regionul/gamgeobis doneze
katastrofis riskis marTvis samoqmedo gegmebis SemuSaveba; g. erovnul
da adgilobriv doneebze Tavidan acilebis/SesustebisaTvis mzadyofnis
SesaZleblobebis amaRleba.
samarTlebrivi
harmonizacia
a.
da
instituciuri
struqturebis
gadaxedva
da
122. rogorc Sefasebis angariSSia aRwerili, 2007 wlis kanonSi
`bunebrivi
da
teqnogenuri
xasiaTis
sagangebo
situaciebisagan
mosaxleobisa da teritoriis dacvis Sesaxeb~ mocemulia riskebis
prevenciis, Sesustebis, mzadyofnisa da reagirebis erTiani sistemis
Seqmna. Tumca unda aRiniSnos, rom masSi ZiriTadad reagirebis
meqanizmebzea gamaxvilebuli yuradReba, xolo debulebebi prevenciisa da
Sesustebis Sesaxeb fragmentulia.
123. swored amis gamo arsebobs harmonizebuli, erTiani samarTlebrivi
struqturis Seqmnis saWiroeba, romelSic CarTuli iqneba katastrofis
riskis Semcirebis yvela elementi (prevencia, Sesusteba, mzadyofna da
reagireba) da masSi gansazRvruli iqneba Sesabamisi uwyebebis roli da
pasuxismgeblobebi, administrirebis yvela doneze.
regionul/gamgeobis doneze
samoqmedo gegmebis SemuSaveba
katastrofis
b.
riskis
menejmentis
124. katastrofis riskis marTvis samoqmedo gegmis Sesaqmnelad saWiroa
riskis Sefasebis yovelmxrivi monawileobiTi instrumentis SemuSaveba,
47
romelic miewodeba regionul/municipalur Sesabamis uwyebebs. amgvari
Sefasebebi saTanado uwyebebs miawodebs codnasa da informacias
katastrofis Serbilebisa da klimatis cvlilebisadmi adaptaciisaTvis
saWiro efeqturi RonisZiebebis gansazRvra-ganxorcielebis Sesaxeb.
samoqmedo gegmis mniSvnelovan aspeqts warmoadgens RonisZiebebis
finansuri mdgradoba, anu specialuri sarezervo fondebis arseboba
regionul/adgilobriv biujetSi, romelic uzrunvelyofs katastrofebis
riskebis Sesustebis infrastruqturebis momsaxurebas da mzadyofnisa da
reagirebis RonisZiebebis efeqturobas.
125. katastrofis riskis marTvis RonisZiebebTan dakavSirebuli vadebi
da xarjTaRricxva ix. qvemoT, danarTSi 11.
48
danarTi 1: soflis meurneoba da saarsebo saSualebebi
1. mdgomareoba katastrofamde
126.
stiqiiT dazaralebuli adgilebis ekonomikis ZiriTad seqtors
soflis meurneoba warmoadgens. soflis meurneobas regionul mSp-Si
yvelaze didi wili aqvs. kaxeTis mosaxleobis
80 %-ze meti, anu
daaxloebiT 400,000 adamiani soflis meurneobaSi aris dasaqmebuli. am
regionebs wamyvani adgili uWiravT mosavlis im saxeobebis warmoebis
mxriv, romelic stiqiam daaziana. aRsaniSnavia, rom kaxeTis regioni aris
yurZnis, atmisa da vaSlatamas ZiriTadi mwarmoebeli, xolo samcxejavaxeTSi modis saqarTvelos kartofilis mosavlis naxevarze meti.
127.
stiqiiT dazaralebuli regionebis saojaxo meurneobebi iseve,
rogorc zogadad saqarTveloSi, ZiriTadad soflis meurneobas misdeven.
maTi miwis nakveTebi mcire zomisaa, xSirad mcire nawilebadaa dayofili
da, Sesabamisad, mosavalic dabali aqvT, rac didwilad gamowveulia
arasworad
warmarTuli
soflis
meurneobiTa
da
jiSebis
mravalferovnebis simwiriT.
2. stiqiis zemoqmedeba seqtorze
128. 19 ivlisis stiqiisgan ZiriTadad dazaralda kaxeTi, sadac
dazianda daaxl. 18,500 ha mosavliani miwa, romlis ZiriTad nawils
maRali Rirebulebis mqone savargulebi (anu xexilisa da bostneulis
naTesebi) Seadgenda. zarali Zalian farTomasStabiani iyo. mravalwlian
naTesebs Semoecala nayofi da foTlovani safari, xolo mcenareebis
Reroebze setyvam iseTi Ria napralebi datova, romlebSic advilad
SesaZlebelia sokovani infeqciis ganviTareba. ganadgurda (gansakuTrebiT
axalcixeSi) bostneulis, nesvisa da kartofilis naTesebi. sasoflosameurneo savargulebis Semowmebam aCvena, rom SesaZlebelia yurZnis
nargavebis aRdgena, magram atmisa da vaSlatamas baRebis aRdgenas didi
dro dasWirdeba. mTlianobaSi stiqiis zemoqmedebis qveS daaxl. 20,000
saojaxo meurneoba aRmoCnda.
129. sasurvelia saqarTvelos mTavrobam grZelvadian perspeqtivaSi es
movlena ar miiCnios gamonaklisad da igi aRiqvas gafrTxilebad, rom
aucilebelia
amindis
amgvari
eqstremaluri
gamovlinebebis
gaTvaliswineba da maTTvis mzadyofna. es konkretuli SemTxveva ki
gamoyenebuli unda iyos rogorc profesiuli fermeruli seqtoris
Seqmnis SesaZlebloba.
cxrili 2. dazianebuli heqtrebisa da zaralisa da zianis donis Sefaseba
49
kaxeTi (Telavi, lagodexi, yvareli
da gurjaani)
kulturis
dazianebuli
dasaxeleba
teritoria (ha)
yurZeni (venaxi)
7500
Sefasebuli zarali %
100 %
70 – 80 %
>50 %
70 %
20 %
10 %
atami da sxva
3000
simindi
1000
pomidori
2000
sxva bostn.
4000
nesvi
1000
samcxe-javaxeTi (axalcixe)
kulturis
dazianebuli
dasaxeleba
teritoria (ha)
kartofili
419
bostneuli
177
100
100
100
100
100
simindi
318
xili
166
marcvleuli
53
mcxeTa-mTianeTi (duSeTi–TianeTi)
kulturis
dazianebuli
dasaxeleba
teritoria (ha)
simindi
92
parkosnebi
105
kartofili
marcvleuli
kaxeTi (Telavi,
lagodexi,
yvareli da
gurjaani)
samcxe-javaxeTi
(axalcixe)
mcxeTa-mTianeTi
(duSeTi-TianeTi)
sul (ha)
%
%
%
%
%
Sefasebuli
ziani
xelaxla
darguli %
minimal.
60 %
mZime
zomieri
>50 %
xelaxla
darguli %
73 %
(axlad
darguli)
47 %
81 %
53 %
19 %
5 %
63 %
58 %
95 %
37 %
42 %
100 %
70 – 80 %
>50 %
60 % Sef.
60 % Sef.
25 % Sef.
25 % Sef.
15 % Sef.
15 % Sef.
xelaxla
darguli %
73 %
(axlad
darguli)
103
10
18500
60 % Sef.
60 % Sef.
93 %
25 % Sef.
25 % Sef.
15 % Sef.
15 % Sef.
1132
6 %
310
2 %
19942
1. ziani da zarali
130. winaswari
Sefasebis
mixedviT,
fermeruli
meurneobebisaTvis
miyenebulma zaralma 2012 wels 129,4 mln lari (78,4 mln aSS dolari)
Seadgina. am zaralis udidesi nawili (daaxl. 94 %) kaxeTze modioda,
fardoba mravalwlian da erTwlian kulturebs Soris aris 53:47. es
monacemebi
efuZneba
adgilobrivi xelisuflebis
mier
Catarebul
dazaralebuli heqtrebis da wminda Semosavlis Sefasebas da aseve
setyvamde da dazianebebamde gaweul cvalebad xarjebs. es monacemebi
Seudares CARE-is, USAID-is da sxvebis mier miRebul monacemebs.
diagrama 7: zarali da ziani regionebis, erTwliani da mravalwliani kulturebis
mixedviT
50
131.
dazianebebis mTliani done Sefasda 24 mln larad (14,5 mln aSS
dolari), romlis udides nawils Seadgens atmis nargavebis 60%-is
xelaxla dargvis xarjebi _ 16,4 mln lari, garda amisa, 5 %-s Seadgens
gansakuTrebiT
dazianebuli
venaxebis
ganaxleba
da
kartofilis
nargavebis Secvla (2,8 mln lari). uamindobis am eqstremalurma
gamovlinebam mTlianad saqarTvelos fermerul meurneobas daaxloebiT
153,5 mln laris ziani miayena.
51
2. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
diagrama 8: soflis meurneobis zaralisa da zianis aRdgenis paketi
132. mosuli setyva da qariSxali iyo erTgvari Sexseneba imisa,
ramdenad damokidebulia fermeruli meurneobebi amindze da ramdenad
zrdis amgvari SemTxvevebi Raribi da mowyvladi mosaxleobis xarjebs.
Sesabamisad, es setyva SeiZleba aRviqvaT, rogorc
gafrTxileba da
amavdroulad erTgvari SesaZlebloba: gafrTxileba, rom am tipis
movlenebi SesaZloa ufro xSirad ganmeordes da SesaZlebloba, rom
soflis meurneobis zogierTi seqtori ufro konkurentunariani da
maRalprofesionaluri gavxadoT. dReisaTvis momwifebulia azri, rom
soflis meurneobis komercializacia da dargis gasaumjobesebeli
dagegmva
da
investireba
SeZlebs
soflis
meurneobis
seqtoris
mdgradobis gazrdas klimatis cvlilebisa da amindis eqstremaluri
movlenebis momatebuli SemTxvevebis mimarT.
133.
mokle, saSualo da grZelvadiani aRdgenis qvemoT warmodgenili
saWiroebebi swored am SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT gamoikveTa
(SeniSvna: danarTi 9 Seicavs aRdgeniTi saWiroebebis da prioritetuli
RonisZiebebis Sejamebas).
a) moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebis da prioritetuli RonisZiebebis
mimoxilva (0-12 Tve)
134. saqarTvelos mTavrobisaTvis gankuTvnili mTavari SekiTxvaa, Tu ra
donis da ra tipis daxmareba unda gaewios stiqiiT dazaralebul,
ojaxur, fermerul meurneobebs? arsebobs precedentis Seqmnis sakmaod
52
didi safrTxe, rom, magaliTad, kompensaciis done ganisazRvros
zaralisa da zianis zomiT. aman SeiZleba gazardos molodini, rom
momavalSi stiqiuri ubedurebiT gamowveuli yvela zarali, miuxedavad
misi zomisa da masStabebisa, sabiujeto fondebidan anazRaurdeba.
mTavrobam aseve unda ganixilos ganviTarebis Tavisi grZelvadiani
amocanebi, Tu rogor warmoudgenia fermerebis daxmareba, magaliTad,
miznad isaxavs: 1) dazaralebul adgilebSi soflis meurneobis
stiqiamdel mdgomareobaSi dabrunebas Tu 2) irCevs, rom saxelmwifo
dafinanseba nawilobriv an mTlianad moxmardes saqarTvelos soflis
meurneobis struqturisa da tipis sakeTildReo cvlilebebs?
diagrama 9: soflis meurneobaSi gasacemi kompensaciis mTliani paketi
135.
mTavrobam, gaerom da arasamTavrobo organizaciebma araerTi
mosazreba wamoayenes, Tu ra midgomaa saWiro soflis meurneobis
aRdgena-ganaxlebis paketisaTvis. yovelive es asaxulia zemoT mocemul
suraTze. Tu yvela es investicia ganxorcieldeba, mTlianad miviRebT
daaxl. 76 mln lars, rac sruli zianisa da zaralis 49 %-s Seadgens. es
gvaZlevs daaxl. 3,800 lars (2,300 aSS dolari) stiqiiT dazaralebuli
yoveli saojaxo fermeruli meurneobisTvis.
136. aRdgena-ganaxlebis amJamad dadgenili paketi gankuTvnilia kerZo
sakuTrebisTvis da asaxavs balansirebul midgomas, romelic:

dazaralebul fermerebs finansur da sxva saxis daxmarebas uwevs
(fuladi
kompensacia,
damokidebuli
dazianebis
doneze,
da
sasoflo-sameurneo
sabanko
sesxebis
saprocento
ganakveTis
gauqmeba 12 TviT). es daxmareba momdinareobs saqarTvelos
mTavrobisgan;
53


aris teqnologiebisa da treningebis paketebis mimarT proaqtiuli
midgoma da miznad isaxavs Semosavlis miRebas moklevadiani
naTesebis SemotaniT da setyviT dazianebuli mravalwliani
nargavebis swrafad aRdgenaSi daxmarebas. aseve iTvaliswinebs
klimatis cvlilebis Sedegad soflis meurneobaSi mosalodnel
cvlilebebs. es daxmareba CARE-s da UNDP-is SemoTavazebaa.
saojaxo fermerul meurneobebis warmoebis saSualebebis aRdgena –
es adgilobrivi xelisuflebis SemoTavazebaa da misi Rirebuleba
Sefasebuli zianis 100 %-s Seadgens.
137.
xarjebi ZiriTadad sami elementisgan Sedgeba: 1) fuladi
kompensacia, romelic gaicema zianis donis gaTvaliswinebiT, heqtrebis
mixedviT, 2) teqnikuri daxmarebis paketi da 3) warmoebis saSualebebis
aRdgena, Sesabamisad, 25 mln laris, 17 mln larisa da 24 mln laris
odenobiT.
138. qvemoT mocemul cxrilSi asaxulia xarjebis Semcirebis ramdenime
varianti. am SemoTavazebebs Soris aris:
 fuladi kompensaciis konvertireba vauCerebad, romelTa ganaRdeba
SeiZleba
masalebis xarjebisaTvis, mag., Teslebis, sasuqebis,
SesasxureblebsTvis. saqarTvelos mTavrobam SeiZleba gadawyvitos
masalebis xarjebis ra nawili SeiZleba daifaros vauCeriT. es
vauCerebi SeiZleba gamoisyidos saqarTvelos mTavrobam.

teqnologiuri paketebis miwodeba unda moxdes im fermerebisTvis,
vinc gaiares treningebi. es xels Seuwyobs intervenciis im
mwarmoeblebze fokusirebas, vinc namdvilad arian dainteresebuli
da mowadinebuli cvlilebebi Seitanon sakuTar warmoebaSi.

xilisa da venaxis gaSenebis xarjebis Semcireba saqarTvelos
sanaSene
meurneobebis
mier
gamoyvanili
masalisa
(da
ara
importirebuli elituri nergebisa da dakvirtuli xeebis) da
erTwliani masalis
gamoyenebiT. amasTan, danergvis stadiaze
moxdeba mxolod ZiriTadi xarjebis dafarva.
54
cxrili 3: xarjebis Semcirebis alternativebi
funqcia
prioriteti
biujetis
Semcirebis
variantebi
3,15
soflis meurneobaSi
gadaudebeli
xarjebis saWiroeba
ar arsebobs
ar arsebobs
24,93
nawilobrivi
fuladi kompensacia,
finansuri dacvis
meqanizmi
maRali, radgan
finansuri dacvis
meqanizmebi amcirebs
zarals
nawili SeiZleba
gamoyenebul iqnes
vauCerebis saxiT,
Sesyidvebis
subsidirebisaTvis
24,93
5,20
sabanko procentebis
gadaxdis piradi da
finansuri
daxmarebebis miReba
saSualo - maRali,
Tumca ZiriTadad
ufro msxvili
fermerebisaTvis
xdeba finansuri
zaralis aRdgena
sesxis gamcem
bankebTan
SeTanxmebis
miRwevis
SesaZlebloba
5,20
Semosavlisa da
mosavlis
moklevadiani
reabilitacia
saSualo - maRali,
fermerebs aZlevs
SesaZleblobas Tavis
Tavs TviTon
daexmaron da miiRon
Semosavali an
moaxdinon naTesebis
ukeT aRdgena
a)fermerebisaTvis
vauCerebis
miwodeba,
romlebic
SeiZleba
gamoiyenon
masalebis
xarjebis
dasafarad, b)
da/an
teqnologiis
paketis
dakavSireba
treningebze
daswrebasTan24
8,52
sasicocxlod
mniSvnelovania
fermerebis daxmareba
zianis SerbilebaSi,
Semosavlis aRdgenasa
da momavali naTesebis
Sesaxeb strategiuli
xedvis SemuSavebaSi
maRali, efeqturi da
gaaZlierebs
teqnologiebis
paketebis gamoyenebas
dabali
Rirebulebis da
xarjTefeqturi
intervencia
1,59
sasicocxlod
mniSvnelovania
Semosavlis momtani
saSualebebis aRdgena
maRali, vinaidan
Semosavlis
grZelvadianad
aRdgenis saSualebas
iZleva
faravs mxolod
sanerge masalisa
da zog ZiriTad
xarjebs, ufro
naklebi
Rirebulebis
masalebis
gamoyenebiT
9.79
milioni
lari
naturaluri
kompensacia
fuladi
kompensacia
sabanko
sesxebis
procentis
dafarva
teqnologiis
paketebi
erTwliani +
maravwliani
nargavebi
treningi
+
gafarToeba
zianis
aRdgena
17,05
1,59
24,06
am dabali Rirebulebis mqone variantebma
dafinanseba daaxl. 25 mln lariT Seamciros.
SeiZleba
139. nargavebis gajanmrTelebisaTvis dauyovnebeli
kaxeTSi mexileebsa da mevenaxeebisaTvis sawvavisa
24
moTxovnili
reagireba iqneba
da fungicidebis
miCneulia, rom gaanaxevrebs teqnologiuri paketebis mimRebTa raodenobas.
55
gadaxeduli
biujeti
3,15
miwodeba. es erTi fermerisaTvis daaxl.
SemogvTavaza ori gadaudebeli RonisZieba:
300
laria.
xelisuflebam

TiToeuli fermerisaTvis fuladi grantis micema, dazianebebis donis
mixedviT. es Seadgens 1,500 lars TiTo fermerze didi zaralis
pirobebSi,
1000 lars _ zomieri zaralis
da 500 lars _ mcire
zaralis
dros.
Sefardeba
iqneba
65:20:15,
TiTo
fermeruli
meurneobisaTvis ganawilebuli Tanxa Seadgens daaxl. 1,250 lars (758
aSS dolari). am fuladi grantis sruli Rirebuleba iqneba 25 mln
lari;

sasoflo-sameurneo sabanko sesxebis saprocento gadasaxadisagan
ganTavisufleba 12-Tviani periodiT. jerjerobiT ucnobia, es unda
daifaros Tu ara sabiujeto wyaroebidan. saprocento ganakveTi
sabanko sesxebze Seadgens wliur 25 %-s. amgvari sesxi fermerebis
daaxl. 60 %-s aqvs aRebuli, ZiriTadad masalebis (Tesli, sasuqi da
Sesasxureblebi) SeZenis xarjebis dasafarad. Rirebuleba aris 5 mln
lari.
140. damatebiT aRsaniSnavia, rom saWiroa masalebis darigebis paketebis
treningebTan dakavSireba (ix. qvemoT). es SeiZleba iyos treningebi, Tu
rogor SeiZleba
mosavlis dazianebiT gamowveuli Semosavlis
danakargebis Sesusteba. am paketebSi unda Sediodes: a) daxmareba,
romelic mewarmes saSualebas miscems moiyvanos erTwliani mosavali da
raimenairi Semosavali miiRos da b) daxmareba, romelic mravalwliani
nargavebis mqone fermerebs mieSveleba nargavebis gamojansaRebasa da
mcenareebis
dacvaSi
daavadebebisagan.
varaudoben,
rom
amis
ganxorcielebas
SeZleben
15,4
mln
larad,
soflis
meurneobis
adgilobrivi ganyofilebebis meSveobiT.
141.
treningebi da damatebiTi daxmareba yurZnis, atmisa da vaSlatamas
reabilitaciisaTvis. fermerebis umravlesoba moelis, rom samomavlod
rTvelis erTi an ori sezoni Cavardeba da Semosavlis srulad aRdgena
SeiZleba mxolod mesame sezonisaTvis moxdes. venaxebis reabilitacia
mxolod gasxvliTa da sasuqebis gamoyenebiT aris SesaZlebeli da Zalian
mniSvnelovania, rom fermerebma miiRon RonisZiebebis optimaluri paketi,
raTa rac SeiZleba swrafad SeZlon normaluri mosavlis miReba. atmisa
da vaSlatamas zogierTi axalgazrda xis reabilitacia SesaZlebelia
moxerxdes gasxvliT sasuqebisa da sxva agroqimikatebis gamoyenebasTan
erTad. dazianebuli beberi xeebis SemTxvevaSi ki, albaT saWiro iqneba
maTi axliT Secvla.
56
142. gasxvlisa da resursebis gamoyenebis saukeTeso gamocdilebis
gamosayeneblad
fermerebs
unda
CautardeT
naxevardRiani savele
swavlebebi orive sferoSi da amis saCveneblad unda gamoiyenon
dazianebuli venaxebi da xexilis baRebi. gasxvlis Sesaswavli savele
gakveTilebi unda Catardes rac SeiZleba swrafad, raTa saSemodgomo
gasxvla ukve saukeTeso standartebis Sesabamisad moxdes. savele
swavlebebi, sadac aCveneben, Tu rogor xdeba resursebis gamoyeneba, aseve
naxevardRiania da SeiZleba Catardes an imave dRes, an mogvianebiT, imave
wlis ganmavlobaSi.
143. treningebi
da
konsultaciebi
SeiZleba
Caataron
kaWreTis
profesiuli swavlebis centrma da kaxeTis sxva resurscentrebma
analogiurad moxdeba danarCen or regionSic. kaWreTis resurscentrs
ukve aqvs yurZnis moyvanis gamocdileba, magram ara aqvs qariSxliT
miyenebuli zianis aRdgenis gamocdileba. amdenad, am centrs da sxva
konsultantebs Tavad dasWirdebaT mokle treningebis gavla venaxebisa
da xexilis baRebis reabilitaciis sakiTxebSi. savaraudod, am savele
swavlebebs dazaralebuli fermerebis naxevari (anu daaxl. 2 000 fermeri)
daeswreba.
144. Tu davuSvebT, rom yovel naxevardRian savele swavlebaSi
monawileobas miiRebs daaxl. 25 fermeri, saWiro iqneba 80 naxevardRiani
savele swavlebis SeTavazeba.
145. mosavlis dazRveva. mosavlis dazRvevas dReisaTvis Zalian cota
fermeri iyenebs, risi mizezic nawilobriv SeiZleba iyos sadazRvevo
gadasaxadis xarjebi, Tumca SeiZleba gamowveuli iyos dazRvevis
arsebuli tipebisa da Rirebulebis Sesaxeb codnis naklebobiT.
viTarebis
Sesacvlelad
saWiroa
fermerebs
CautardeT
mosavlis
dazRvevis Sesaxeb naxevardRiani saswavlo seminarebi, isev kaxeTisa da
sxva regionebis resurscentrebis meSveobiT.
146. amgvari seminarebis Catarebamde saWiroa im sadazRvevo kompaniebTan
gasaubrebac,
romelTac
aqvT
mosavlis
uamindobisagan dazRvevis
gamocdileba da im paketebis ganxilva, romlebic am kompaniebs SeuZliaT
SesTavazon
klientebs
atmisa
da
vaSlatamas
xeebis
xelaxali
farTomasStabiani gaSenebis SemTxvevaSi. sadazRvevo kompaniebi unda
iyvnen mowveuli saswavlo seminarebze da unda warmoadginon TavianTi
prezentaciebi.
57
147. diversifikacia. mravalwliani nargavebisTvis miyenebulma zaralma
SesaZloa daafiqros fermerebi erTwlian nargavebze gadasvlaze, radgan
am SemTxvevavSi zaralis masStabi da, Sesabamisad, riskic ufro dabalia.
saqarTveloSi
fermerebi,
Cveulebriv,
sakmaod
nela
eguebian
diversifikacias, rac albaT gamowveulia eWvebiT bazris Sesaxeb da
produqciis fasebis Sesaxeb codnis naklebobiT. kaxeTSi Catarebulma
kvlevebma aCvena,25 rom erTwliani nargavebiT Canacvlebis SesaZleblobebi
arsebobs da amis saukeTeso potenciali aqvs kenkrovnebs, pomidors,
nesvs, mzesumzirasa da soios.
148. amrigad, konsultantebma xalxs unda SesTavazon mokle seminarebi
jiSebisa da nargavebis Canacvlebis Sesaxeb da yuradReba unda
gaamaxvilon agronomiul praqtikaze, finansur mogebasa da bazarze.
seminarebi aseve unda Seexos atmis, vaSlatamasa da yurZnis jiSebs, raTa
fermerebma, romelTac survili aqvT dazianebuli xexilis baRebisa da
venaxebis sxva jiSebiT Canacvlebis, miiRon arsebuli variantebis,
xarjebisa da mogebis sruli suraTi. xarjebis Semcirebis mizniT kargi
iqneba, Tu naxevardRiani seminarebi, magaliTad, nargavebis dazRvevisa da
diversifikaciis Sesaxeb, erTsa da imave dRes Catardeba.
g) saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli
RonisZiebebi (0-5 weli)
maRali Rirebulebis mqone mosavlis aRdgena
149. atmisa da vaSlatamas qariSxliT dazianebuli baRebis 50-60 %-is
reabilitacia ver moxerxdeba da xelaxla unda dairgos, Tuki fermerebi
gadawyveten, rom surT gaagrZelon imave kulturis moyvana. cnobilia,
rom atmisa da vaSlatamas baRebi daaxl. 3,000 ha-ze dazianda, rac
niSnavs, rom daaxl. 2,000 ha xelaxla unda dairgos. mosalodnelia, rom
bevri fermeri atmisa da vaSlatamas im jiSebis dargvas amjobinebs, rac
dReisaTvis xelmisawvdomi da gavrcelebulia saqarTveloSi. albaT
mxolod mcire nawili moindomebs, rom baRebis xelaxla dargvisas is
jiSebi gamoiyenos, romlebic saqarTveloSi ar iSoveba, magram aqvT
upiratesoba mosavlianobis, mosavlis aRebis periodis (mag., ufro
adreuli an gviani sezoni), Sesaxedaobis, gemos da advilad mokrefis
TvalsazrisiT.
25
http://www.undp.org.ge/files/24_743_203776_kakheti-agriculture-eng-modified.pdf
58
150. unda
aRiniSnos,
rom
adgilobrivad
gamoyvanili
nergebi
jerjerobiT ar aris sertificirebuli da Tan saqarTveloSi amJamad
atmisa da vaSlatamas mxolod 200,000-300,000 nergis Sovnaa SesaZlebeli.
amrigad, xelaxla dargvis mTliani moTxovna (savaraudod 750,000-dan 800,
000-mde nergi) adgilobrivad moyvanili nergebiT droulad, 2013 wlis
gazafxulis sezonisTvis, ver dakmayofildeba. amis gamo zogma fermerma
SeiZleba samomavlod gadados baRebis xelaxla gaSeneba an Zveli
nargavebi Caanacvlos erTwliani nargavebiT, rac ufro swrafi mogebis
da/an naklebi riskis matarebelia.
151.
atmisa da vaSlatamas mwarmoebeli fermerebis daxmareba am
kulturebis aRsadgenad ise unda Catardes, rom moxdes axali,
gaumjobesebuli jiSebis dargva. am SemTxvevaSi fermerebs unda
SevTavazoT aRdgenis ori paketi: erTi, romelic maT saSualebas miscems
xelaxla dargon maT mier SerCeuli jiSebi da meore, romelic fermerebs
daavaldebulebs SearCion damtkicebuli jiSebis siidan romelime. erTi
heqtris xelaxali gaSeneba adgilobrivad xelmisawvdomi jiSebiT jdeba
6,500 lari, xolo importirebuli jiSebis xelaxali dargva ki - 12,000
lari 1 ha-ze. orive SemTxvevaSi fermerebs yovelwliurad mouwevT 1,200
laris odenobis cvalebadi xarjebis gaReba, sanam mesame wlis bolos
pirvel mosavals ar miiReben (Semdeg ukve mizanSewonili iqneba
finansuri Senatanis meoTxe welSi Cadeba).
152. venaxebis Canacvlebis sakiTxi ar aris sayovelTao, radgan
seriozuli dazianeba yurZnis mxolod 5%-ma miiRo. marTlac, nawilobriv
yurZnis fasebis SenarCunebis zomebis gamo,26 fermerebs Zalian mcire
finansuri stimuli aqvT, rom
moundeT yurZnis xelaxla gaSeneba
(moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebis SejamebisaTvis ix. danarTi 9 –
aRdgeniTi struqtura).
eqstremaluri klimaturi movlenebis zemoqmedebis Tavidan acileba
153.
gvalvasTan gamklaveba yvelaze kargad SeiZleba sarwyavi sistemebis
investirebiT da meurneobaSi wylis damzogavi praqtikis SemoRebiTa da
danergviT. investirebaa saWiro, rom sarwyavi sistemebi mwyobridan ar
gamovides da Seuferxeblad muSaobdes, saWiroa iseTi agronomiuli
teqnikis ganviTareba-danergva, romelic wylis arsebuli resursebis ukeT
gamoyenebas
uzrunvelyofs.
wyaldidobis
damangreveli
moqmedebis
26
fermerebi erT kilo yurZenSi, miuxedavad xarisxisa, 0,5 lars iReben, mTavaria arsebobdes Saqrianobis
minimaluri done.
59
SemcirebisaTvis saukeTeso saSualebaa sadrenaJo sistemis mowesrigeba
da teqnikuri gamarTva, amasTan erTad, niadagis kultivacia da damdgari
wylis gasaSvebad swrafi reagireba. setyva _ amJamad iqmneba setyvis
Sesamcirebeli axali teqnologiebi, romlebic elvasa da specifikur
Rrublebze dakvirvebiT gamoavlens setyvis safrTxes da mcire zomis
raketebis/yumbarebis gamoyenebiT setyvas wvimad gardaqmnis.
soflis meurneobis
aRdgenis gamoyeneba
strategiuli
infrastruqturis
dasaxmareblad
154. mTavrobas soflis meurneobis riskebis Sesustebis strategiis
asagebad uamravi saSualeba aqvs. albaT yvelaze kargi iqneboda maTi
CarTva soflis meurneobis seqtoris riskebis menejmentis kvlevaSi, rac
gaaumjobesebda maT mdgradobas da Seamcirebda mowyvladobas. amgvari
kvlevebi qveynis soflis meurneobis riskebis Sesaxeb erTobliv xedvas
iZleva da Cveulebriv Seicavs: a) riskis Sefasebas da prioritetebad
dayofas, b) dainteresebuli mxareebis Sefasebas (klimatis cvlilebebis
mimarT seqtoris mgrZnobelobisa da adaptaciis unaris CaTvliT), g)
riskis marTvis strategiebs, sadac Sedis Sesustebis, riskis transferisa
(magaliTad, dazRveva) da Seguebis meqanizmebi. es, Tavis mxriv, migviyvans
ganxorcielebis
instrumentebis
Sesaxeb
rekomendaciebamde,
anu
investiciebamde, teqnikuri daxmarebamde da politikis mxardaWeramde.
Cveulebriv amgvari sadiagnostiko kvlevebiT miRebuli rekomendaciebi
mimarTulia Sesustebis strategiebze da soflis meurneobis riskebis
mTel speqtrSi Cadebul investiciebze.
155. 2011 wels saqarTvelos mTavrobam pirvelad gamoxata didi interesi
`katastrofis riskis dazRvevis~ SesaZleblobebis mimarT. Catarda
erTgvari winaswari kvleva da momzadda katastrofis riskis dazRvevis
misaRebi programisa da sakredito dokumentis samuSao variantebi.
dokumentSi xazgasmulia, rom saqarTvelo dgas stiqiuri safrTxeebis
winaSe, rogorebicaa gvalva, wyaldidoba da setyva. saSualo wliuri
zianis Rirebuleba daaxl. 50 milion lars (30 milioni aSS dolaris
ekvivalenti) Seadgens, ramac SeiZleba 300 milion larsac (30 milioni
aSS dolaris ekvivalenti) miaRwios, rogorc moxda 2000 wels, mZime
gvalvis Sedegad. bolo 10 wlis manZilze saqarTvelo agreTve
mometebuli sixSiriT
ganicdis wyaldidobebs. stiqiis Semoteva da
amindis gauareseba gansakuTrebiT azaralebs wvril fermerebs, romelTa
ekonomikuri
keTildReobac
soflis
meurneobis
produqciazea
damokidebuli.
156.
es proeqti jerjerobiT win ar wasula.
60
157. arsebobs ramdenime angariSi, sadac warmodgenilia kompromisuli
xedva, Tu rogori unda iyos saqarTvelos soflis meurneobis seqtoris
momavali.
158. `saqarTvelos mTavrobis strategiuli ganviTarebis 10-punqtiani
gegma modernizaciisa da dasaqmebisaTvis~ meeqvse punqtiT soflis
meurneobas exeba, romlis Tanaxmadac: `saqarTvelos mTavroba apirebs
tradiciuli da saojaxo soflis meurneobis paralelurad Seqmnas
modernizebuli da komerciuli pirveladi da gadamamuSavebeli soflis
meurneobis seqtoris momaragebis centrebi~.
gegma miznad isaxavs, rom:
1. agrosamrewvelo produqcia gaizrdeba 50 %-iT;
2. ukeTesi da ufro mosavliani nergebis xelmisawvdomobis
gazrdiT da xilis komerciuli warmoebis diversifikaciiT
ganviTardeba xilis warmoeba;
3. irigaciis
axali,
Tanamedrove
teqnologiebis
gamoyenebiT
moxdeba sarwyavi sistemebis reabilitacia da ganviTareba.
muSaoba unda iyos dafuZnebuli saxelmwifosa da kerZo
seqtoris partniorobaze.
159. angariSSi, romelsac ewodeba `soflis meurneobis ganviTarebis
strategiasTan dakavSirebuli RonisZiebebi 2012-2022 ww.~ da romelic
mimarTulia saqarTvelos mTavrobis soflis meurneobis strategiis
ganxorcielebaze, moqmedebebi moicavs:
1. fermeruli da agraruli sawarmoebis/organizaciebis
konkurentunarianobis amaRlebas,
2. faseulobaTa jaWvis ganviTarebas,
3. regionuli da soflis meurneobis infrastruqturis ganviTarebas.
160. msoflio bankis `saqarTvelo
komentari~ ki xazs usvams, rom




–
soflis
ganviTarebis
mokle
im fermerebs, vinc fermerul seqtors pensiaze gasvlis an
arafermerul seqtorSi dasaqmebis survilis gamo toveben,
unda moexsnaT xelSemSleli pirobebi da barierebi, xolo
unda waxalisdnen isini, visac
miwis arendis an miwis
Sesyidvis saSualebiT unda warmoebis gafarToeba.
agrobiznesis seqtorSi investiciebisaTvis iseTi pirobebis
Seqmna, romelic soflad dasaqmebas mniSvnelovnad gazrdis.
arsebuli
fermeruli
warmoebebis
diversifikaciisaTvis
xelSemSleli pirobebisa da barierebis mocileba.
arsebuli sasoflo-sameurneo warmoebis produqtiulobis
gazrda.
61
161.
msoflio banki xazs usvams, rom soflis infrastruqtura _
drenaJi, irigacia da wyaldidobebis kontroli _ saWiroebs investirebas.
fermeruli mosaxleobis 94 %-ma yvelaze did problemad miiCnia sarwyavi
sistemis ararseboba. sarwyavi sistemis, drenaJisa da wyaldidobebis
kontrolis
gaumjobesebaSi
Cadebul
grZelvadian
investiciebs
gadamwyveti mniSvneloba aqvs katastrofis riskis SemcirebisTvis.
62
danarTi
2.
struqtura
wyaldidobis
zemoqmedebis
Semarbilebeli
1. mdgomareoba katastrofamde
162.
wyaldidobis kontrolis da mdinaris eroziis sawinaaRmdego
nagebobebi aSenebulia kaxeTis regionis mdinaris auzisaTvis. am
Senobebis umetesoba aTwleulebis win aSenda. regionis yvelaze did
municipalitetSi, TelavSi, ramdenime mdinare moedineba. qalaqis ZiriTadi
mdinare, Telavisxevi, moqceulia arxSi. amasTanave, arxi gamagrebulia
betonis filebiT, rac iZleva wylis nakadis qalaqSi swrafad gavlis
saSualebas da uerTdeba mdinare alazans qvedawelSi. aRsaniSnavia, rom
yvela mdinaris arxi ar aris gamagrebuli. mdinareebis napirebi
ZiriTadad daculia gabionebiT _ riskis zonebSi napirebis eroziisgan
dacvis mizniT, xolo milebiT _ im adgilebSi, sadac gzebs kveTs.
arxebis teqnikuri daTvaliereba da movla iSviaTad xdeba, mdinaris
kalapoti mdinaris napiramde amovsebulia natani masaliTa da lodebiT.
marTalia, mdinaris saTave mTlianad tyiTaa dafaruli, magram natani
masala da lodebi mdinaris kalapotidan modis. lodebiT amovsebuli
kalapotis gamo SezRudulia mdinaris gamtarianoba.
163. mdinare Telavisxevi da misi Senakadebi miedineba qalaq Telavsa da
qvemoT mdebare soflebSi. 19 ivlisis stiqiis Sedegad 71,000 mosaxlidan
10,500 adamianamde ZiriTadad wyaldidobiT dazaralda. am regionSi
sakmaod
xSiria
wyalmovardnebi,
rasac
mowmobs
ECHO-s
mier
dafinansebuli
proeqtis
farglebSi
ganxorcielebuli
kvlevac.
wyalmovardnebi mxolod ramdenime saaTs grZeldeba, magram wyali
gadmodis napirebidan da tboravs kerZo sakuTrebasa da savargulebs
dasaxlebul punqtebSi.
2. stiqiis zemoqmedeba seqtorze
164.
wyaldidobis zemoqmedeba. 19 ivlisis stiqiam aCvena, rom TelavSi
wyalmovardnebis seriozuli riski arsebobs. 31 soflidan mdinaris
qvemowelSi mdebare 5 sofeli, sadac daaxloebiT 10,000 mosaxle
cxovrobs, seriozulad dazarlda wyaldidobis Sedegad. zaralis
odenoba kerZo seqtorisTvis Sefasda 10 mln laramde, zaralis 75%
ganicades fermerulma Sinameurneobebma.
165. wyaldidobisgan damcavi yvela infrastruqtura agebuli iyo
aTeuli wlebis win da ar xdeboda maTi teqnikuri momsaxureba. Sedegad
63
yvela mdinaris kalapoti amovsebulia lodebiTa da natani masaliT, ris
gamoc
mdinaris
gamtarianoba
mniSvnelovnadaa
Semcirebuli.
wyalmovardnebis dros, wylis maRali donis gamo, wyali napirebidan
gadmodioda. wylis maRali done mniSvnelovnad azianebs damcav
nagebobebs (jebirebs, gabionebs). Sedegad dazianda mdinaris WalaSi
mdebare
saxlebi,
sasoflo-sameurneo
savargulebi
da
qalaqis
infrastruqtura.
166.
wyaldidobiT dazianebuli infrastruqtura:
a. qalaqSi gamavali Telavisxevis betonis arxi bevrgan seriozulad
dazianda. dazianebulia arxis fskeric (ix. foto 1). mdinaris
zemowelSi,
radganac
ar
tardeboda
mdinaris
teqnikuri
momsaxureba,
baraJi
savsea
lodebiT,
rac
arTulebs
mis
funqcionirebas da natanisa da lodebisagan mdinaris gasufTavebas.
amis Sedegad, stiqiis dros baraJma ver Seasrula Tavisi
daniSnuleba da wyalma arxis nawili daaziana. baraJis qveda
nawilSi mdinaris kalapoti amovsebuli iyo lodebiTa da nataniT,
ramac wyaldidoba gamoiwvia.
foto 1. dazianebuli betonis arxi
64
b. sofel vanTaSi, mdinare vanTaze, mdinaris napirebi gadairecxa da
qvis gabionebi dazianda, wyaldidobam daaziana sasoflo-sameurneo
savargulebi da saxlebi.
foto 2. mdinaris napiris erozia
g. sofel yarajalaSi, mdinare Telavisxevze, arxi, 1,8km-is manZilze,
amovsebuli iyo nataniT, gadairecxa ramdenime gabioni. wyaldidobam
daaziana ramdenime saxli da sasoflo-sameurneo savargulebi (ix.
suraTi 3).
65
foto 3. mdinare Telavisxevi amovsebuli qvebiTa da lodebiT
d. zuzumbos teritoriaze, TelavSi, mdinaris napiris samagri betonis
kedlis saZirkveli dazianda da kedeli mdinareSi Cacurda;
e. sofel buSeTSi, mdinare buSeTze, mdinaris napiri 300 m-is manZilze
dazianda da wyali gadmovida napirebidan. dazianda ramdenime
saxli da sasoflo-sameurneo savargulebi;
v. sofel kondolSi daingra mdinare kisisxevis napirdamcavi betonis
nageboba.
3. ziani da zarali
167.
ZiriTadad dazianda wyaldidobisagan damcavi infrastruqtura,
xolo zarali ganicades saxlebma da sasoflo-sameurneo savargulebma.
cxrilSi mocemulia zianisa da zaralis xarjTaRricxva.
cxrili 4
ziani da zarali (larebSi)
66
zemoqmedeba
ziani
zarali
3,89
sajaro
seqtori
1,03
kerZo
seqtori
2,86
md.
Telavisxevi:
1,5
km
betonis
safari/3,5
km
kalapoti
savsea
nataniT
da
datborilia.
sofeli vanTa, md.
Telavisxevi, 400 m
napiri
Camongreulai/80m
gabioni
dangreulia.
md. Turdos arxis
1,8 km amovsebulia
nataniT
da
datborilia,
110
gabionebi
dangreulia
–
sof. yarajala
sofeli
buSeTi/buSeTis
xevi
sof.
kondoli/kisisxevi
zuzumbo
sul:
3,76
0,96
0,93
0,21
0,71
1,01
2,70
0,77
1,93
1,01
0,77
0,20
0,57
0,88
1,71
0,48
1,23
0,40
8,02
0,00
10,00
0,10
2,69
0,00
7,31
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
168. mokle vadaSi unda moxdes dazianebuli infrastruqturis SekeTeba,
rom amgvari wyaldidobis ganmeorebis SemTxvevaSi, mdinarem SeZlos
wylis nakadis gatareba. amasTanave, unda gaiwmindos mdinaris kalapoti,
raTa gaizardos misi gamtarianoba. ZiriTadi moklevadiani saWiroebebi
Sejamebulia danarTSi 11, aRdgeniT gegmaSi.
cxrili 5. moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi
saWiro RonisZiebebi
ZiriTadi samuSaoebi
samuSaoebi md. Telavisxevze
zemowelis baraJis gawmenda,
67
Rirebuleba (lari)
md. vanTa
md. Turdo
zuzumbo, TelavTan axlos
mdinaris
betonis
arxis
aRdgena,
mdinaris
kalapotis
gawmenda,
napirdamcavi
gabionebis
mowyoba
gabionebis
mowyoba
da
aRdgena,
yarajalasTan
25
km-ze
mdinaris
kalapotis
gawmenda,
betonis kedlis mSenebloba
marcxena napirze,
qvedawelis
napirebis
gamagreba gabioniT,
xidis gamagreba.
100,000
1,900,000
sul
proeqtis
3000,000
9,300,000
325,500
375,000
sul
10,000,500
napirsamagri aRdgenilia
mdinaris napiris gamagreba
sofel kondolTan
sul
jami
100,000
kvleva
da
momzadeba
samoqmedo gegma
ukve
ganxorcielebuli
RonisZiebebi
mdinare
buSeTi,
md.
kisisxevi
7,000,000
150,000
250,000
10,250,500
169. aRdgeniTi RonisZiebebis jamuri Rirebuleba Seadgens 10,255 mln
lars. municipalitetma mdinare buSeTsa da kisisxevze daaxloebiT 0,25
mln laris Rirebulebis samuSaoebi Caatara. am tipis proeqtis
dasruleba xels Seuwyobs wyaldidobis saSiSroebis zonaSi mcxovrebi
mosaxleobis usafrTxoebis uzrunvelyofasa da ekonomikur zrdas,
radgan mniSvnelovnad daiklebs wyaldidobis riski.
170. am samuSaoebis ganxorcielebaze pasuxismgebeli iqneba sagzao
departamenti,
kontraqtorebis
meSveobiT.
kvlevebs
Caatarebs
da
samuSaoebs daaproeqtebs municipaliteti da sagzao departamenti,
kontraqtorebi
SeirCevian
tenderiT.
daproeqtebis,
kvlevisa
da
samSeneblo samuSaoebSi kontraqtorebma xeli unda Seuwyon qalebis
CarTulobas.
mSeneblobis zedamxedvelobas ganaxorcieleben sagzao
departamentis mier SerCeuli damoukidebeli eqspertebi. Sesrulebuli
68
samuSaoebis
maRali
xarisxis
uzrunvelsayofad
process xels Seuwyobs municipaliteti.
saSualo da
saqmianobebi
grZelvadiani
aRdgeniTi
saWiroebebi
zedamxedvelobis
da
171.
wyaldidobis kontrolis gaumjobeseba yvelaze
municipaluri infrastruqturis aRsadgenad, radgan igi
ekonomikuri mdgomareobisa da sacxovrebeli pirobebis
saSualo
da
grZel
vadebSi
gansaxorcielebeli
RonisZiebebia:
prioritetuli
mniSvnelovania
uzrunvelyofs
gamosworebas.
mniSvnelovani
a. rac SeiZleba bevri mdinaris napiris gamagreba da kalapotis
gawmenda, raTa Semcirdes wyaldidobisa da mdinaris eroziis
riski. wyaldidobis riskis Semcireba yvelaze did sargebels
moutans municipalitetsa da mdinaris napirebis gaswvriv mdebare
soflebs.
b. mdinareebis
napirebis
gamagrebis
Semdeg
aranakleb
mniSvnelovania Sesrulebuli samuSaoebis teqnikuri momsaxureba,
risTvisac centraluri mTavrobisagan biujetSi unda iyos
gamoyofili Sesabamisi Tanxebi. ramdenime ganviTarebad qveyanaSi
arsebuli gamocdilebis mixedviT, mdinareebis napirdacviT
RonisZiebebSi Cadebuli TiToeuli lari orjer da samjer met
sargebels moutans am mdinareebis piras mcxovreb xalxs.
172. kaxeTis mdinareebis mTavari problemaa dazianebuli napirdamcavi
nagebobebis
aRdgena
da
kalapotebis
gawmenda,
raTa
gaizardos
mdinareebis gamtarianoba. mdinaris gamtarianobis gazrda uzrunvelyofs
wylis nakadis kalapotSi gavlas, xolo napirdamcavi nagebobebi napirebs
eroziisgan daicaven. mdinaris napirebis erozia iwvevs rogorc saxlebis,
ise sasoflo-sameurneo savargulebis dazianebas. sagzao departamentma
kaxeTis regionSi Catarebuli kvlevis Sedegad gamoavlina is ZiriTadi
napirdamcavi da kalapotis gawmendis RonisZiebebi, romelTa Catarebac
saWiroa, raTa mdinareebi daubrundnen bunebriv pirobebs. yovelive amis
Sedegad mdinare ar gadmova napirebidan da aRarc napirebis miwa
daikargeba eroziis
gamo (saSualo
da grZelvadiani aRdgeniTi
RonisZiebebi mocemulia danarTSi 11 _ aRdgeniTi gegma).
173. saSualo da grZel vadebSi gansaxorcielebeli RonisZiebebi:
mdinareebis kveTebisa da napirebis gamagreba Tu kalapotebis gawmenda
saWiroa Svid ZiriTad municipalitetSi, raTa mdinareebs daubrundeT
bunebrivi pirobebi. qveviT mocemul cxrilSi naCvenebia im teritoriebis
69
CamonaTvali, sadac unda moxdes am RonisZiebebis
samuSaoebis Rirebuleba aRwevs 24, 8 mln lars.
ganxorcieleba.
cxili 6. teritoriebis CamonaTvali, sadac unda moxdes RonisZiebebis ganxorcieleba
municipaliteti da mdinare
ZiriTadi samuSaoebi
Rirebuleba
1. yvarelis municipaliteti,
md. duruji
napirebis gamagreba
8,2 mln lari
2.
municipaliteti
kabali
lagodexis
–
md.
napirebis gamagreba
3. siRnaRis municipaliteti
– md. anagisxevi da md.
bodbisxevi
napirebis gamagreba
3,2 mln lari
4. axmetis municipaliteti –
md. xodaSeni
napirebis gamagreba
0,45 mln lari
5.
dedofliswyaros
municipaliteti
–
md.
alazani
napirebis gamagreba
3,18 mln lari
6. siRnaRis municipaliteti
– md. alazani
napirebis gamagreba
4,5 mln lari
7.
municipaliteti
napirebis gamagreba
0,20 mln lari
gurjaanis
kalapotis gawmenda
5,1 mln lari
kalapotis gawmenda
70
danarTi 3: sacxovrebeli saxlebi
1. mdgomareoba katastrofamde
174.
stiqiisagan dazaralebul regionebSi sacxovrebeli saxlebis
umravlesoba aris qvis Zveli, erTsarTuliani Senobebi, romlebic
qviSaqviTa da aguriTaa naSeni da gadaxurulia gofrirebuli liTonis
furclebiT, azbestiTa Tu keramikuli kramitiT. qalaqebSi TiTqmis yvela
saxli CarTulia municipalur infrastruqturaSi. soflebSi ki saxlebi,
Cveulebriv, ufro mZime mdgomareobaSia, ar aris kargad gamarTuli,
wyali an pirdapir saxlebSia Seyvanili, an wyalsaqaCidan Tu Widan
moaqvT. ar arsebobs kanalizacia. tualetebi xSirad dgas calke, saxlis
ukan da ZiriTadad `CeCmas~ (ormos) warmoadgens. soflebSi yvelgan
miewodebaT eleqtroenergia, gzebis umravlesoba cud mdgomareobaSia.
2. stiqiis zemoqmedeba
175. dazianebuli saxlebis mTliani raodenobaa 5,039. dazianebuli
mravalsarTuliani Senobebis raodenoba _ 216 mravalbiniani saxli.
176. qarborbalas yvelaze didi zemoqmedeba aRiricxa kaxeTis regionis
35
dasaxlebaSi.
dazianda
daaxl.
3,187
kerZo
saxli
da
101
mravalsarTuliani Senoba, romelTagan 801 saxli kramitiT iyo
gadaxuruli
da
dauziandaT
saxuravebi.
dazianebuli
saxlebis
umravlesoba aRiricxa qalaqebSi Telavsa da gurjaanSi da maT mimdebare
soflebSi.
177. samcxe-javaxeTis regionSi dazianda daaxl. 1,836 saxli da 115
mravalsarTuliani Senoba. samcxe-javaxeTis regionSi yvelaze metad
saxlebi dazianda q. axalcixeSi da mis mimdebare soflebSi. mcxeTamTianeTis regionSi, TianeTSi, mZimed dazianda daaxl. 16 saxli. yvelaze
seriozuli dazianebebi miadga saxuravebs da wvimis wylis Rarebs.
saxuravebi an Zlierma qarma waiRo (rogorc moxda kaxeTsa da mcxeTamTianeTis regionSi), an daimsxvra didi zomis setyvisgan (rogorc moxda
samcxe-javaxeTis regionSi). mcirea stiqiisagan dangreuli saxlebis
raodenoba (saxlebi, romlebic stiqiiT miyenebuli dazianebebis gamo
sacxovreblad uvargisi gaxda).
71
178. gansakuTrebiT dazianebul zog saxlSi kedlebsa da saZirkvelSi
wvimis wyali Cavida, kedlebi daskda da xelaxla asaSenebeli gaxda.
setyvam daamsxvria fanjris minebi. ar moxda stiqiiT dazaralebuli
adamianebis umravlesobis saxlebidan evakuacia. zog saxlSi ojaxis
qoneba, aparaturis CaTvliT, srulad an nawilobriv ganadgurda. zog
ojaxs, gansakuTrebiT qalaqebSi, mcire sawarmoebi aqvs da 2-3 dRis
ganmavlobaSi ver amuSaves. aseve dazianda da SesakeTebeli gaxda 30
avtomobili.
179. ziani miadga iZulebiT gadaadgilebul 75 ojaxs (100 suli),
romlebic TelavSi, or dasaxlebaSi cxovroben. dazianda maTi oTxi
sacxovrebeli saxlis saxuravebi da Sida sacxovrebeli farTi. detalebi
ix. qvemoT mocemul cxrilSi:
cxrili 7 dazianebuli sacxovrebeli saxlis saxuravebi da Sida sacxovrebeli farTebi
dasaxlebis
mdebareoba
ojaxebis /
sulebis
raodenoba
siRaribis
zRvars
qvemoT
myofi
ojaxebi
mowyvladobis
done (aRwera)
dasaxlebis aRwera
Telavi,
yofili
teqnikuri
institutis
Senoba,
Tbilisis
gzatkecili,
# 28
26 ojaxi 23 ojaxi
–
75
(67 suli)
suli
16
wlamde
asakis
24
bavSvi;
60
wels zeviT 4
moxuci;
9
qali
_
ojaxis Tavi
Sida qarTli (2008 wlis
konfliqtis
Sedegad
iZulebiT
gadaadgilebuli pirebi
_ e.w. axali devnilebi).
iZulebiT
gadaadgilebuli pirebis
Semosavlis
ZiriTad
wyaros
Seadgens
daxmareba,
pensia,
socialuri
daxmareba,
da droebiTi samuSao.
Telavi,
yofili
samxedro
Senoba,
Tbilisis
gzatkecili,
# 26
49 ojaxi 12 ojaxi
–
144
(33 suli)
suli
16
wlamde
asakis
30
bavSvi;
60
wels
zeviT
14 moxuci; 12
qali
_
ojaxis Tavi
afxazeTi
(1992-1993
wlebis
konfliqtis
Sedegad
iZulebiT
gadaadgilebuli pirebi
_ e.w. Zveli devnilebi).
iZulebiT
gadaadgilebuli pirebis
Semosavlis
ZiriTad
72
wyaros
Seadgens
daxmareba,
pensia,
socialuri
daxmareba,
da droebiTi samuSao.
3. ziani da zarali
cxrili 8: ziani, zarali da saWiroebebi _ samSeneblo seqtori
fulis
erTeuli
ziani da zarali
ziani*
lari _
milioni
aSS
dolari
_
milioni
zarali
saWiroeba
jami
moklevadiani saSualovadiani jami
18,38
4,05
22,43
24,69
37,03
61,72
11,35
2,50
13,55
40,00
60,00
100,00
* zianis Rirebuleba Seadgens: a) saSualod 3,000 aSS dolars TiTo
saxlze Zveli saxuravebis gadaxdis, usafrTxod mocilebis da axali
saxuravebisa da fanjrebis dayenebis xarjebs da b) 15,000 aSS dolars
yovel mravalsarTulian saxlze.
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
180. SedarebiT usafrTxo saxlebi sagangebo situaciebis mimarT
adamianebisa da ekonomikis mdgradobas uzrunvelyofs. xarisxiani
sacxovreblebi
qalaqebisa
da
municipaluri
infrastruqturis
sicocxlisunarianobis
ganuyofeli
nawilia.
es
ori
faqtoria
(usafrTxoeba da xarisxi) mTavari mTavrobis ZalisxmevisTvis rogorc
mokle, ise grZelvadiani aRdgenisas, raTa xeli Seewyos ekonomikur
zrdas da saqarTvelos yvela moqalaqes Seeqmnas sakadrisi sacxovrebeli
pirobebi.
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
181.
ngrevis sapasuxod saqarTvelos mTavrobam Semdeg zomebs mimarTa:
aRadgina
dazianebuli
saxuravebi;
dalewili
saxuravebisa
da
fanjrebisagan gaasufTava teritoriebi; aRadgina gazis, wylisa da
eleqtroenergiis miwodebis sistemebi; daariga fuladi kompensaciebi,
romelTa sidide meryeobda 300-dan 500 laramde TiTo komlze, zianis
mixedviT. saxuravebis SesakeTeblad zog regionSi, magaliTad, kaxeTsa da
73
mcxeTa-mTianeTSi daiqiraves muSebi, xolo samcxe-javaxeTSi Tavad
mosaxleobas mieca masalebi da maT Tavad Seasrules saWiro samuSaoebi.
aqve unda aRiniSnos, rom saqarTvelos Sida bazarma ver SeZlo mTeli
saWiro masalis erTbaSad miwodeba da samcxe-javaxeTis regionSi
dazianebuli saxlebis SesakeTeblad TurqeTidan Camoitanes daaxl. 85,000
m2 TuTiis gadasaxuri masala.
182.
moklevadiani aRdgenis gardauvali aucileblobaa:
1) dazianebuli
dasruleba;
saxuravebisa
da
infrastruqturis
reabilitaciis
2) darwmuneba, rom azbestis dazianebuli saxuravebis mosacileblad
Sinameurneobebi usafrTxo teqnikas iyeneben;
3) iZulebiT
gadaadgilebuli
pirebis
sacxovrebeli
SekeTebis dasruleba, rac 100,000 aSS dolari dajdeba.
saSualo da
RonisZiebebi
grZelvadiani
aRdgeniTi
saWiroebebi
da
saxlebis
prioritetuli
183.
saSualo da grZel vadebSi mTavrobam unda ganixilos stiqiuri
ubedurebebis mimarT mdgradi sacxovreblebiT uzrunvelyofis programis
dawyebis sakiTxi. es programa warmoadgens Senobebis modificirebareabilitaciis
daxmarebas,
magaliTad,
sagadasaxado
SeRavaTebs
samuSaoebisa Tu ekologiuri reabilitaciisaTvis.
74
danarTi 4: wyalmomarageba da kanalizacia
1. mdgomareoba katastrofamde
184. kaxeTis didi da patara qalaqebisTvis wylis miwodebas da
sakanalizacio
momsaxurebas
saqarTvelos
wyalmomaragebis
gaerTianebuli kompania axorcielebs, soflebSi ki amas gamgeobebi
uzrunvelyofen. stiqiam kaxeTis regionSi qalaqi Telavi daaziana.
stiqiiT dazaralda Telavis gamgeobaSi Semavali soflebi _ akura,
yarajala, buSeTi da Salauri da gurjaanis gamgeobaSi Semavali
soflebi _ vaCnaZiani, vazisubani, kalauri da axaSeni. wyalmomaragebisa
da kanalizaciis sistemebisaTvis stiqiiT miyenebuli ziani samcxejavaxeTisa da mcxeTa-mTianeTis regionebSi umniSvnelo iyo.
185. q. Telavis wyliT momarageba xorcieldeba Svidi sxvadasxva,
moZvelebuli saTavo nagebobidan: `Tbilwylebis wyaro~, `jvaripatiosnis
wyaro~, `burusi wyaro~, `naqalaqari wyaro~, `fsitiscixis wyaro~,
`Tixiani riyis wyaro~ da `mTiswyaro~. saTavo nagebobis warmadoba _
25,000 m3/dReSi _ akmayofilebs Telavis moTxovnas wyalze, magram
moZvelebuli centraluri milidan da milgayvanilobis qselidan didi
raodenobiT wylis gaJonvisa da danakargebis gamo, agreTve wylis uzomo
moxmarebis Sedegad, wyali qalaqs dReSi mxolod 10 saaTis ganmavlobaSi
miewodeba.
186. aseve moZvelebulia Telavis Camdinare wylis sawmendi sadguri da
kanalizaciis
wylis
koleqtori;
yvelaferi
1950-1960-ian
wlebSia
aSenebuli.
wyalsawmendi
sadguri
sruliad
amortizebulia,
misi
gamoyenebis vada gasulia, TiTqmis mTlianad dangreulia da ar umuSavia
`sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg~. analogiurad cud mdgomareobaSia
sakanalizacio sistemac, romlis bevri koleqtori gaWedili an
gafuWebulia da sakanalizacio wylebi ukan brundeba qalaqis Ria
sarwyav arxebSi, romlebic mdinare alazans uerTdeba. gadaumuSavebeli
wyali ereva mdinaris wyals, rac antisanitarias iwvevs da aCens qalaqisa
da garemos dabinZurebis safrTxes. sakanalizacio sistemis 50 %-ze meti
amortizebulia, rac aseve dabinZurebis did risks warmoadgens.
187. rac Seexeba soflebs, wyliT momaragebis ZiriTad wyaros aq
miwisqveSa an wyaros wyali warmoadgens. kaxeTis soflebis umravlesoba
mcire zomisaa, cota mosaxliT da wyalze saSualo moTxovnac Seadgens
75
1,500 m3/dReSi. soflebSi ar arsebobs sakanalizacio sistema. ojaxebi
iyeneben ormoebian tualetebs, romlebic umetesad saxlis ukana ezoebSia
moTavsebuli.
2. stiqiis zegavlena seqtorze
188. Telavis wyalmomaragebisa da sakanalizacio sistemebisaTvis
miyenebuli ziani da zarali SeiZleba CaiTvalos mZimed, xolo soflebSi,
sadac infrastruqtura stiqiamdec cudad iyo ganviTarebuli _ mcired.
yvelaze didi ziani miadga Telavis wyalmomaragebis saTavo nagebobas
(wyalsaqaCs) da qalaqis wyalmomaragebis centralur mils. TelavisaTvis
wylis miwodeba amJamad
Semoifargleba 5-7 sT/dReSi, rac mis
macxovreblebs da bizness xarjebs uzrdis (zarali).
189. soflebSi naleqebma da wyaldidobam daaziana arteziuli Webi,
mdinareze gadebuli wylis 219 mm-iani milebi, romlebic soflebs _
akuras, yarajalasa da Salaurs _ amaragebda, wyalma waiRo. soflebSi
vaCnaZiani,
vazisubani,
kalauri
da
axaSeni
saTavo
nagebobebTan
misasvleli gzebic dazianda. soflebisaTvis wylis miwodeba amJamad
Semoifargleba 5-8 sT/dReSi, rac mosaxleobasa da bizness xarjebs
Zalian uzrdis (zarali).
190. q. Telavis 630 mm-iani diametris milebis daaxl. 40 m-iani monakveTi
wyalma waleka. milebi dayenebuli iyo mdinaris napiris kidesTan da ise
ar iyo gamagrebuli, rom wyaldidobisTvis gaeZlo.
wyalma
is gzac
Caitana, romlis qveSac gayvaniloba gadioda.
191.
wyaldidobam waiRo ramdenime saTavo nageboba da 219 mm-iani
diametris milebis daaxl. 600 m-iani monakveTi, romelic mdinaris
kalapotSi iyo Cadebuli.
192. garda amisa, 219 mm-iani diametris milebis daaxl. 300 m-iani
monakveTi wyalma waleka. 8 sofelSi daitbora da/an dabinZurda 12 Wa da
wyaro. am soflebis umravlesoba Telavisa da gurjaanis gamgeobebs
miekuTvneba.
3. ziani da zarali
193. cxrili 9 gviCvenebs wyalmomaragebisa da kanalizaciis seqtoris
zianis, zaralisa da saWiroebebis xarjTaRricxvas.
cxrili 9: wyalmomaragebisa da kanalizaciisziani, zarali da saWiroebebi
76
fulis
erTeuli
lari
milioni
aSS
dolari
milioni
ziani da zarali
saWiroeba*
ziani**
zarali
jami
moklevadiani saSualovadiani jami
2,1
1,94
4,04
19,44
24,3
43,74
1,3
1,20
2,5
12,00
15,00
18,00
* amaSi Sedis: a) Telavis wyalsawmendi sadguris dagegmili reabilitaciis
savaraudo Rirebuleba _ 8,00 mln aSS dolari, b) soflis sakanalizacio
sistemis gaumjobeseba da g) momavalSi SesaZlo stiqiuri ubedurebebis
zemoqmedebis riskis Semcirebis mizniT infrastruqturis Secvlis/
ganaxlebis xarjebi.
** q. TelavSi zaralma
1,1 milioni aSS dolari Seadgina
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
194. wyalmomaragebisa da kanalizaciis sistemebis infrastruqtura
TiTqmis mTel qveyanaSia moZvelebuli da/an arc aris saTanadod
ganviTarebuli, gansakuTrebiT soflad, wyaldidobiT dazaralebuli
adgilebis CaTvliT.
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
195. aRdgenisa da rekonstruqciis gegma iTvaliswinebs ojaxebsa da
dasaxlebebze gaTvlil mciremasStabian proeqtebs, magaliTad, wylis
arsebuli resursebis, gansakuTrebiT wyalsadenis saTavo nagebobebisa da
wyalmomaragebis centraluri milebis dacvas, sakanalizacio nagebobebis
gaumjobesebasa
da
ganaxlebas
da
miwisqveSa
wylebis
dacvas
sayofacxovrebo kanalizaciisa da Sinauri cxovelebis eqskrementebis
gaJonvisagan. am RonisZiebebis gatareba SeiZleba naklebi xarjebiT da
adgilobrivi muSaxelis gamoyenebiT.
saSualo da
RonisZiebebi
grZelvadiani
aRdgeniTi
saWiroebebi
da
prioritetuli
196. axali nagebobebis an wyalmomaragebisa da kanalizaciis sistemebis
gafarToebis dagegmvisa da gadawyvetilebis miRebis procesSi saWiroa
Cadebuli iyos wyalsazomebis damontaJeba, agreTve saWiroa muSaobisa da
teqnikuri momsaxurebis xarjebis gaTvaliswineba da wyalmomaragebisa da
kanalizaciis servisebis momxmarebelTa organizaciuli mowyoba.
77
danarTi 5: transporti
1. mdgomareoba katastrofamde
197. saqarTvelos kargad ganviTarebuli sagzao qseli aqvs; gzebis
raodenoba yovel 1,000 kv/m-ze imdenivea, ramdenic regionis sxva qveynebis
umravlesobaSi. saqarTvelos sagzao qselis mTliani sigrZe aris 20,930
km,
Gaqedan
1,564 km
saerTaSoriso
gzatkecilebia,
5,466 km
_
meorexarisxovani gzebi, xolo 3,750 km _ Sida centraluri gzebi.
meorexarisxovani da Sida gzebis daaxl. 34 % asfaltirebulia, 59 %
xreSiania da 7 % gruntisaa. sagzao qseli kaxeTSic kargadaa
ganviTarebuli; aq daaxl. 124 km saerTaSoriso gzatkecilia, 717 km –
meorexarisxovani da daaxl. 1100 km – Sida gzebi.
198. saqarTvelos sagzao qseli mTlianad saxelmwifo sakuTrebaa da
mis momsaxurebasac saxelmwifo axorcielebs. regionuli ganviTarebisa
da infrastruqturis saministros pasuxismgeblobaSi Sedis mTavari,
meorexarisxovani da Sida centraluri gzebis momsaxureba. saministros
sagzao departamenti marTavs mTel sagzao qsels, araZiriTadi Sida
gzebisa da yvela municipaluri gzis gamoklebiT.
199. mTavrobam
biujetidan
gamoyofili
TanxebiTa
da
bankis
dafinansebuli gzebis mSeneblobis sami proeqtiT mniSvnelovani wvlili
Seitana kaxeTis regionis gzebis didi nawilis reabilitaciaSi. kaxeTis
gzebis gaumjobesebis regionuli proeqtis farglebSi dafinansda
vaziani-gombori-Telavis
gzatkecilis
56
km-is
reabilitacia.
meorexarisxovani da Sida gzebis proeqtis farglebSi dafinansda axmetagurjaani-lagodexis gzis reabilitacia. amJamad damtkicebulia proeqti,
romelic daafinansebs gzebis daaxl. 400 km-is reabilitacias da moicavs
kaxeTis regionis aRmosavleT nawils.
2. stiqiuri ubedurebebis gavlena seqtorze
200. kaxeTSi gzebis qselze wyaldidobis zemoqmedeba fasdeba, rogorc
zomieri. ZiriTad sagzao qselze ar aRiniSneba mniSvnelovani dazianebebi.
vaziani-gombori-Telavis gza, romelic yvelaze xSirad ziandeba aqtiuri
mewyerebis gamo, kokispiruli wvimisa da am wvimiT gamowveuli
wyaldidobisagan didad ar dazianebula. unda iTqvas, rom gzis
78
gayolebaze Camoiyara qanebi da ganviTarda qvaTacvena. aRsaniSnavia, rom
miuxedavad Zlieri wvimisa, arc axali mewyerebi warmoqmnila da arc
arsebuli mewyerebis Camowolis saSiSroeba Seqmnila. movardnilma
niaRvarma daaziana ramdenime Sida gza. zog adgilas saniaRvre arxebma
ver gauZlo movardnil wyals da gaiWeda, ramac daaziana napirebi.
201. wyaldidobam cxadyo, rom aucilebelia gatardes damatebiTi
napirdacviTi RonisZiebebi. napirdacviTi RonisZiebebi saWiroa gzebisa da
moSlili sanapiroebis gauaresebisa da amasTan dakavSirebuli xarjebis
Tavidan asacileblad. wyaldidobaze reagirebis farglebSi aseve
saWiroa gaWedili saniaRvreebis gawmenda da/an gamocvla.
202. vaziani-gombori-Telavis gzaze aris ori adgili, romlebic
wyaldidobam daaziana da saWiroebs SekeTebas: 1. vaziani-gombori-Telavis
gzis 56-e km-ze Sesacvlelia saniaRvre da saWiroa Carecxili gzis piris
amovseba. 2. 61-e km-ze ori paraleluri milovani saniaRvre gaWedilia da
unda gamoicvalos. gaWedvam gamoiwvia gzis piris erozia, rac xelaxla
unda amoivsos. axmeta-Telavi-bakurcixis meorexarisxovani gzis 23-e km-ze,
mdinare TurdosTan gadakveTis adgilze misasvleli gzis piri
gasamagrebelia
da
mdinaris
kalapoti
wyaldidobis
natanisganaa
gasawmendi.
203. yvelaze metad saWiroa mdinaris napirebis dacvis gamosworeba; 1.
zemo xodaSenis xeoba, axmetis gamgeoba, gaivso nataniT da saWiroebs
gawmendasa da gabionis kedlis aSenebas. imave mdinaris orive napiri unda
gamagrdes gabionis kedlebis sami donis aSenebiT.
gabionis aseTive
samdoniani kedlebis agebaa saWiro mdinare texianze (gomborula), sofel
gomboris maxloblad.
3. ziani da zarali
204. qvemoT moyvanili cxrili gviCvenebs
zianisa da zaralis mTlian xarjTaRricxvas.
wyaldidobiT
gamowveuli
cxrili 10: kaxeTis gzebisaTvis miyenebuli ziani, zarali da saWiroebebi
fulis
erTeuli
lari
milioni
aSS
dolari
milioni
ziani da zarali
saWiroeba
ziani
1,25
zarali
0,8
jami
2,1
moklevadiani saSualovadiani jami
-
0,75
0,5
1,3
-
79
-
-
205. kaxeTSi transportis seqtorisaTvis wyaldidobiT miyenebuli
sruli ziani da zarali Seadgens daaxl. 1,3 milion aSS dolars.
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
206. miuxedavad imisa, rom kaxeTis mTavari da meorexarisxovani gzebi
TiTqosda karg mdgomareobaSia da mdgradia amindis iseTi eqstremaluri
movlenebis
mimarT,
rogoricaa
wyaldidoba,
saWiroa
mdinareebis
kalapotebis
mowesrigebisa
da
wyaldidobis
kontrolis
zomebis
dauyovnebliv gatareba.
saSualo da
RonisZiebebi
grZelvadiani
aRdgeniTi
saWiroebebi
da
prioritetuli
207. wyaldidobam gamoiwvia mdinareebis kalapotebis
Caxergva, riTac
wyaldidobis ganmeorebis SemTxvevaSi gzebs kidev ufro didi safrTxe
SeeqmnebaT. momavalSi gzebis infrastruqturis potenciuri dazianebis
Tavidan asacileblad saWiroa mdinareebis kalapotebis gawmenda.
80
danarTi 6: saganmanaTleblo da sportuli nagebobebi
1.
mdgomareoba katastrofamde
208. kaxeTSi, sadac skolebi dazianda, saSualo ganaTleba stiqiamde
ufro advilad xelmisawvdomi iyo. miuxedavad urbanizaciis Zalian
dabali donisa, am regionSi saSualo ganaTlebis miReba da CarTuloba
saSualo erovnul maCveneblebs utoldeba. SedarebiT maRalia dawyebiTi
da saSualo skolebis xelmisawvdomoba, sadac CarTulobis saerTo
maCvenebelia 96 %, rac utoldeba ara marto mTeli saqarTvelos
saSualo maCvenebels, aramed evropis sxva qveynebis maCveneblebsac. amis
Sedegia, rom mosaxleobis daaxl. 20 %-s aqvs miRebuli dawyebiTi
ganaTleba, xolo daaxl. 50 %-s – saSualo ganaTleba (ix. diagrama 10).
rac Seexeba uaryofiT mxares, skolamdeli ganaTleba miRebuli aqvs
mxolod 4-6 wlis asakis bavSvebis daaxloebiT 25 %-s, rac dabalia
saqarTvelos saSualo 45 %-Tan SedarebiT. es Zalian dabali maCvenebelia
evropuli standartebis mixedviT (bevrad ufro dabali, vidre poloneTsa
da rumineTSi, sadac saSualo maCvenebeli 70 %-s aRwevs). Sefasebam aCvena,
rom `adgilmdebareoba~ aris is ZiriTadi faqtori, romelic gavlenas
axdens 4-6 wlis asakis bavSvebis skolamdel dawesebulebebSi CarTvis
albaTobaze qveyanaSi. soflad is ZiriTadi mizezi, ris gamoc mSoblebi
sakuTar Svilebs skolamdel saganmanaTleblo dawesebulebaSi ar
atareben, aris am dawesebulebebis siSore.
209. amasTan, SeiniSneba ganaTlebis xarisxis gauareseba rogorc
kaxeTSi, ise saqarTvelos sxva adgilebSi. 2006 wels erovnuli
akreditacia regionis mxolod erTma umaRlesma saswavlebelma miiRo.
garda amisa, ganaTleba TviT fundamentur mecnierebebSic ki CamorCeba
da ver akmayofilebs Tanamedrove moTxovnebs. ganaTlebis muSakebisaTvis
Zalian Znelia saerTaSoriso sagranto programebsa da kvalifikaciis
asamaRlebel kursebSi monawileoba, rac qveynisaTvisac problemas
warmoadgens. imisaTvis, rom ganaTleba iqces konkurentul upiratesobad
saqarTvelos mosaxleobisaTvis zogadad da kaxeTis mosaxleobisaTvis am
SemTxvevaSi, pirvel rigSi saWiroa ganaTlebis seqtorSi sabiujeto
dafinansebis gazrda, rasac unda mohyves warmatebuli instituciuri
reformebi. yovelive amas ki ramdenime weli dasWirdeba.
210. mosaxleobis umravlesoba acnobierebs ganaTlebis mniSvnelobas,
magram jerac gaurkvevelia, ramdeni resursis Cadeba SeuZliaT da unda
ganaTlebis
sasurveli
donisa
da
tipis
misaRebad.
problemebi,
81
romlebsac awydeba regionis ganaTlebis seqtori da romelic erovnuli
donis gadawyvetilebebs moiTxovs, aris personalis araadekvaturi
anazRaureba, swavlebis dabali xarisxi da marTvis sistemebis nakleboba,
rac ar aris mxolod am regionisaTvis damaxasiaTebeli problemebi.
cxrili 11: skolamdel da sabaziso
ganaTlebaSi CarTulTa mTliani
procentuli maCvenebeli, 2006
skolamdel
ganaTlebaSi
CarTuloba
CarTuloba
sabaziso
ganaTlebaSi
4-dan 6 wlamde
asakis
7-dan 17
wlamde asakis
%
%
13,6
95,2
34
97,6
kaxeTi
20,9
95,6
Tbilisi
34,8
98,3
Sida
qarTli
10,5
95,7
qvemo
qarTli
22,5
94,2
samcxejavaxeTi
13,8
97,1
aWara
13,5
95,1
guria
11,6
97,2
samegrelo
33,7
96,9
imereTi
17,9
95,5
mcxeTamTianeTi
27,3
100
jami
23,1
96,4
bavSvebi
diagrama. 10: mosaxleoba ganaTlebis
mixedviT,
2010
Primary
SecTech
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
sofeli
qalaqi
SecGen
regioni
2.
wyaro:
msoflio
banki,
2010
monacemebis gamoyenebiT, 2010
HSB-is
wyaro:
msoflio
banki,
2006
HSB-is
monacemebis
gamoyenebiT,
saWiroebs
ganaxlebas
2010
HSB-is
monacemebis
mixedviT.
stiqiuri ubedurebis gavlena seqtorze
211.
stiqiuri
ubedurebis
gavrcelebis
teritoriebze
dazianda
skolamdeli da saskolo Senobebis umravlesoba, ufro zustad ki, ufro
82
metad dazianda 39 sabavSvo baRidan 17, romlebic skolamdeli asakis 1,232
bavSvs emsaxureba, xolo arsebuli 39 skolidan 13-Si skolis asakis
3,210 bavSvs saswavlo wlis dawyebis dagvianebis saSiSroeba daemuqra.
stiqiam aseve daaziana profesiuli swavlebis centri da Telavis
universiteti (1,800 studenti). TelavSi mniSvnelovnad dazianda agreTve
sportuli nagebobebi.
212. unda aRiniSnos, rom saganmanaTleblo dawesebulebebi stiqiiT
dazaralebul adgilebSi manamdec cud mdgomareobaSi iyo, gansakuTrebiT
skolamdeli
dawesebulebebi/sabavSvo
baRebi.
skolebis
garkveuli
raodenoba mouwesrigebelia, magram Cans, rom mTavroba koordinacias
uwevs aRdgeniT samuSaoebs da skolebi axali saswavlo wlis dawyebamde
mzad iqneba.
3.
ziani da zarali
213. ziani, rac skolebsa da sabavSvo baRebs miadga, mniSvnelovania,
vinaidan aman SeiZleba ganaTlebis grZelvadiani problemebi gamoiwvios.
infrastruqturaSi gadaudebeli saWiroebebis garda, aranairi zusti
monacemebi
azbestis
saxuravebis
Sesaxeb
ar
arsebobs.
arsebul
monacemebze dayrdnobiT, dazianebuli dawesebulebebidan mxolod 7
sabavSvo baRs da 4 skolas esaWiroeba saxuravis mTlianad Secvla,
radgan azbestis masala seriozul safrTxes uqmnis bavSvebisa da
personalis janmrTelobas.
214. stiqiuri ubedurebis gamo ganaTlebis seqtorSi dasaqmebuli
maswavleblebi da sxva personali samsaxuris dakargvis riskis winaSe ar
dganan da ar dasWirdebaT sxva saganmanaTleblo dawesebulebebSi
gadayvana.
215. qvemoT moyvanili cxrili 11 gviCvenebs ganaTlebis
wyaldidobiT gamowveul zians, zaralsa da saWiroebebs.
seqtorSi
cxrili 12. ziani, zarali da saWiroebebi ganaTlebis seqtorSi
fulis
erTeuli
lari
ziani da zarali
ziani
zarali jami
1,787,400 72,990
1,860,390
saWiroeba
moklevadiani saSualovadiani jami
1,400,000
460,390
1,787,400
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
83
216. ganaTlebis
seqtorSi
katastrofaze
reagireba
ZiriTadad
fokusirdeba
bavSvebis
uflebaze
miiRon
ganaTleba
da
xeli
miuwvdebodeT masze. SeiZleba fizikur xelmisawvdomobas riski ar
emuqrebodes,
magram
problemas
qmnides
ganaTlebis
miRebasTan
dakavSirebuli finansuri mxare. ukanasknelma kvlevebma (World Vision, Focus
Group Discussions, Aug. 9, 2012) naTlad aCvena, rom am stiqiurma ubedurebam
mSoblebi, romlebic potenciuri Semosavlis gareSe darCnen, finansurad
gaaRariba. isini veRar SeZleben uyidon Svilebs saxelmZRvaneloebi da
tansacmeli. stiqiis Semdeg mSoblebis 90 % veRar SeiZens wignebs axali
saswavlo wlisaTvis. aqve unda aRiniSnos axalgazrdobis
ganaTlebis
mimarT damokidebuleba: isini mondomebuli arian iswavlon ukeT, magram
SfoTaven wignebisa da kerZo gakveTilebis safasuris gadaxdasTan
dakavSirebiT.
217. situacia
skolamdeli
ganaTlebis
sferoSi
met-naklebad
stabiluria, Tumca World Vision-is saWiroebebis SefasebaSi da Telavis
municipalitetis
skolamdeli
ganaTlebis
dawesebulebis
mier
momzadebul
angariSSi
skolamdeli
ganaTlebis
infrastruqturis
dazianebebis Sesaxeb ZiriTadad naxsenebia saxuravebi, fanjris CarCoebi
da kedlebi. TelavSi mZimed dazianda 17 sabavSvo baRis Senoba.
aRsaniSnavia, rom 2005 wels saqarTveloSi Catarda skolamdeli
ganaTlebis seqtoris decentralizacia da yvela administraciuli,
finansuri da mmarTvelobiTi funqcia skolamdeli ganaTlebis sferoSi
gadaeca gamgeobebs, ganaTlebisa da mecnierebis saministros ki akisria
pasuxismgebloba dawyebiT da saSualo skolebze, umaRles ganaTlebasa
da mecnierebaze. situacia kaxeTSi sabavSvo baRebis dazianebebis
gadaudebeli reabilitaciisaTvis saWiro finansebis xelmisawvdomobisa
Tu gamgeobebSi operatiuli struqturis arsebobis TvalsazrisiT
gaurkvevelia. garda infrastruqturuli dazianebisa, sabavSvo baRebs ar
gaaCniaT adreuli swavlebisTvis gankuTvnili umniSvnelovanesi masalebi,
gasarTobi saSualebebi, merxebi, skamebi, wignis karadebi (arsebobs
saWiroebebis cxrili). aseve unda iTqvas, rom adgilobrivi mosaxleobis
daaxl. 70-80 % ver SeZlebs sabavSvo baRis yovelTviuri gadasaxadis
gadaxdas. mTavroba pirobas debs, rom stiqiiT dazaralebulebs
gaaTavisuflebs sabavSvo baRis gadasaxadisgan. unda daisvas wignebis,
saxelmZRvaneloebisa
da
saswavlo
masalebis
sakiTxic.
gasaTvaliswinebelia, rom bavSvebis momvlelebi umTavresad qalebi arian
da skolamdel aRzrdasTan dakavSirebuli problemebi SezRudavs am
qalebs imuSaon saxls gareT da damatebiTi Semosavali miiRon.
84
218. marTalia, ganaTlebisa da mecnierebis saministrom saSualo
ganaTlebisTvis moamzada biujeti da daiwyo saskolo infrastruqturis
zianisa da zaralis reabilitacia, magram dauyovnebel mogvarebas
saWiroebs moswavleebisaTvis ZiriTad saswavlo masalasTan (wignebi,
tansacmeli, fexsacmeli) da saskolo avejTan (merxebi, skamebi, dafebi,
wignis Taroebi da a.S.) dakavSirebuli sakiTxebi. Telavis resurscentri
aRricxavs infrastruqturis daaxl. 50 %-is dazianebas (saxuravebi,
fanjris CarCoebi da minebi) da ZiriTadi masalebis naklebobas im 13
skolaSi, romlebic mZimed dazianebulad iTvleba. rogorc zemoT
aRiniSna, mTavroba pirobas debs, rom swavlis gadasaxads gadauvadebs im
studentebs, romelTa mSoblebic stqiuri ubedurebiT dazaraldnen.
saSualo da
RonisZiebebi
grZelvadiani
aRdgeniTi
saWiroebebi
da
prioritetuli
219. gadaudebeli zomebi fokusirebuli unda iyos infrastruqturis
reabilitaciaze, stiqiis dros dakarguli saganmanaTleblo masalebis
miwodebaze, aRWurvilobaze, gadasaxadebis gadavadebaze da a.S. ise, rom
gamoiricxos axali akademiuri wlis dawyebasTan dakavSirebuli riskebi.
qvemoT CamoTvlilia amis ganxorcielebis saSualo da grZelvadiani
saWiroebebi:





unda
gaizardos
katastrofis
riskis
Semcirebis
Sesaxeb
informirebis
done
da
CarTuli
unda
iyos
sxvadasxva
swavlebis/saswavlo iniciativebSi, sainformacio kampaniebisa da
treningebSi;
skolebsa da sabavSvo baRebSi unda arsebobdes sagangebo
situaciebisaTvis mzadyofnisa da aRdgenis gegmebi;
saSualo skolebsa da sabavSvo baRebSi unda iswavlebodes
katastrofis riskis Semcireba;
saganmanaTleblo dawesebulebebSi uzrunvelyofili unda iyos
usafrTxo, sufTa wylis miwodeba da mowesrigebuli unda iyos
kanalizacia; studentebisa da mosaxleobisaTvis saWiroa treningebi
bunebrivi katastrofebis prevenciisa da Serbilebis zomebis
Sesaxeb (saWiroa ganaTlebis saministrosTan koordinacia)
moicavs sxvadasxva seqtors – unda Camoyalibdes sagangebo
situaciebis sakoordinacio samsaxuri, romelic, dainteresebul
mxareebTan
erTad
pasuxismgebeli
iqneba
kaxeTis
regionis
aRdgenaze, yvela seqtoris monacemebis Segrovebaze, analizis
Catarebasa da dagegmvaze.
85
danarTi
1.
7: janmrTelobisa da socialuri dacvis seqtori
mdgomareoba katastrofamde
220. zogadi
informacia:
zogadad
gadasaxadebis
tvirTis
Sesamsubuqeblad da saxelmwifo jandacvaze Semcirebuli dafinansebis
gasazrdelad socialuri dacvis seqtorebi (jandacvis CaTvliT)
yuradRebas amaxvileben kerZo seqtoris CarTvaze rogorc dafinansebis,
ise miwodebis sferoebSi da saxelmwifo dafinansebis socialurad
daucvelebze mimarTvaze.
221. socialuri
dacvis
programebi:
programebs
Soris
yvelaze
mniSvnelovani resursebis mxriv (mSp-is daaxl. 1% 2011 wlis biujetSi) da
siRaribis
dasaZlevad
aris
miznobrivi
socialuri
daxmareba
(msd). miznobrivi socialuri daxmarebis programa 2006 wlis agvistoSi
daiwyo da aris fuladi daxmarebis gamocdili meqanizmi, romelic
gamiznulia ukiduresad gaWirvebulebisTvis. amJamad daaxl. 429,292
adamiani (mTeli mosaxleobis daaxl. 10 %, romlis 55 %-s qalebi
Seadgenen) iRebs yovelTviur daxmarebas 24-dan 30 laramde erT sulze.
kaxeTis regionSi im ojaxebis raodenoba, romlebic msd-is daxmarebas
iReben, aris 19,330, sadac 54,867 suli Sedis, mamakacis/qalis Tanabari
ganawilebiT, rogorc mTel qveyanaSi. am programis administrireba
dakisrebuli aqvs saxelmwifos socialuri daxmarebis saagentos. Raribi
da SeWirvebuli ojaxebis monacemebze Seiqmna menejmentis sainformacio
avtomaturi sistema, romelic miznobriv socialur daxmarebasTan erTad
gamoiyeneba sxva saxelmwifo programebis, magaliTad, samedicino
dazRvevis programis, miznebis gansasazRvrad. amJamad aplikanti ojaxebis
monacemTa bazaSi Sedis saqarTvelos mTliani mosaxleobis TiTqmis 50
procenti.
222. jandacva: saqarTvelos janmrTelobis indikatorebSi SeimCneva
myari gaumjobesebis tendencia.27 mTavroba jandacvis ZiriTadi reformis
TiTqmis Suagzazea, servisebis miwodebas ufro metad kerZo seqtori
27
gaizarda sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba, Semcirda bavSvTa sikvdilianoba da
daiwia dedaTa sikvdilianobis donem. sagrZnobi progresi SeimCneva janmrTelobis
aTaswleulis ganviTarebis miznebSi : Cvil bavSvTa sikvdilianoba yovel 1000
cocxladSobilze 2000 wlis 31-dan 2010 wels 14-mde davida. SeiZleba kidev ufro
gaumjobeseba da 2015 wels am maCveneblis 7-mde daweva. dedebis sikvdilianoba Semcirda
58,7-dan yovel 100 000 cocxladSobilze 2001 wels 19,4-mde yovel 100 000
cocxladSobilze 2010 wels. sicocxlis xangrZlivoba gaizarda: 70,3-dan 1995 wels 74,4mde 2010 wels.
86
axorcielebs, saxelmwifo samedicino dazRvevis programasTan erTad,
romelic amJamad subsidirebulia ukiduresad gaWirvebulebisaTvis da
romlis gafarToebac moxdeba moxucebisa da 5 wlamde asakis
bavSvebisaTvis
(programis
mizania
2015
wlisaTvis
dazRveuli
mosaxleobis raodenoba, sul cota, 2,5 milionamde gazardos). samedicino
dazRvevis programa gvTavazobs ufaso, intensiur samomxmareblo pakets,
romelic
finansdeba
saerTo
sagadasaxado
mosakreblebidan
da
gamiznulia mosaxleobis yvelaze SeWirvebuli fenisTvis, siRaribis
donis gansazRvris mowinave meTodebis gamoyenebiT. ukanaskneli xuTi
wlis manZilze dazRveul pirTa raodenoba 40 000-dan 1,5
milionamde
gaizarda. 2011 wlisaTvis saxelmwifos mier dafinansebuli samedicino
dazRveva milionze met adamians hqonda, im 900 000 moqalaqis CaTvliT,
romlebic siRaribis zRvars qvemoT arian. kaxeTis regionis monacemebi,
raionebis mixedviT, mocemulia qvemoT, cxrilSi 12. Cveulebriv,
mosaxleobas SeuZlia miiRos momsaxurebis universaluri an ZiriTadi
paketi,
romlis
momsaxurebac
limitirebulia,
SedarebiT
maRali
TanagadaxdiT; aman sagrZnoblad daiwia 2009 wlis biujetis Sekvecis
gamo, ramac, Tavis mxriv, gamoiwvia siRaribis zRvarTan axlos myofi
mosaxleobis ukiduresi mowyvladoba jandacvasTan dakavSirebuli
uzarmazari xarjebis mimarT.
cxrili. 13.
pirebi
SeWirvebulTa samedicino dazRvevis farglebSi dazRveuli
dazRveuli
pirebis
raodenoba
mosaxleobis %
axmeta
11 268
26.7
gurjaani
19 181
27,4
216,950
dedofliswyaro
6 702
21,9
76,025
Telavi
10 844
15,3
120,920
lagodexi
10 585
20,4
120,001
sagarejo
10 748
18,0
121,828
siRnaRi
8 447
19,4
95,514
gamgeoba
87
gadaricxuli
Tanxis odenoba
127,569
yvareli
sul kaxeTisTvis
7 231
85 006
19,4
81,050
20,9
959,856
223.
janmrTelobis dacvis xelmisawvdomoba kaxeTis regionSi
odnav CamorCeba saSualo erovnul maCvenebels. jandacvaSi
Cadebuli
finansebi sxva regionebis msgavsia, gamonakliss warmoadgens imereTi,
Tbilisi da aWara. kaxeTSi yovel 100,000 sul mosaxleze modis 350 eqimi
da samedicino dargis 300 muSaki (SedarebisaTvis: saSualod aris 470 da
420, Sesabamisad). ix. qvemoT, cxrili 14.
88
cxrili 14: janmrTelobis Sedegebi da Senatanebi, 2009
regionebi
samedicino
eqimebis
saavadmyofos
personalis
sisxlZarRvTa
raodenoba
sawolebis
Cvil
bavSvTa
raodenoba
sistemebis
yovel
raodenoba
sikvdilianoba
simsivneebi,
yovel
daavadebebi,
yovel
yovel
1000
sikvdilianoba
100
000
sikvdilianobis
100
000
cocxalSobilze
sul
100 000 sul
sixSire
sul
mosaxleze
mosaxleze
mosaxleze
soflis
yovel
1
mosaxleze
jamuri
maCvenebeli
saqarTvelo
14,1
6,4
2,3
467,2
424,9
309,1
0,85
aWara
11,8
6,6
2,2
327,1
519
269,4
0,82
Tbilisi
19,5
6,5
2,1
881,6
639,6
499
0,32
kaxeTi
8,7
7,4
12,1
340,1
271,3
163,7
1,03
imereTi
19
6,2
2,3
402,7
443
342,1
0,98
samegrelo
da
zemo
svaneTi
3,6
2,2
5,7
296
335,5
204,2
0,72
Sida
qarTli
8,7
7,9
8,1
269,9
301,7
192,2
0,96
qvemo
qarTli
3,3
6,9
5,7
197,9
170,6
170,5
0,55
guria
1,8
11,1
11,1
283,6
320,6
189,5
1,13
samcxejavaxeTi
7,3
11
2,7
227,5
325,2
301,9
0,75
mcxeTamTianeTi
5,7
9,6
0
309,3
292,1
121
1,11
raWaleCxumi da
qvemo
svaneTi
0
6,7
0
427,7
532,4
450,7
0,67
.
wyaro: saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro
224. jandacvis dawesebulebebisaTvis mimarTvianobis raodenoba asaxavs
regionSi ambulatoriul pacientebze zrunvis SedarebiT maRal dones.
janmrTelobis zogadi mdgomareoba damakmayofilebelia da qveynis
saSualo maCveneblisagan didad ar gansxvavdeba. amasTan, mdebareobis
mixedviT
Tanafardoba
jandacvis
samsaxuris
miwodebaxelmisawvdomobaSi regionSi TiTqmis Tanabaria. janmrTelobis dacvis
sistemis indikatorebi kaxeTis gamgeobebis qalaqebisa da soflebis
89
mcxovreblebisaTvis did gansxvavebas ar gviCvenebs. magaliTad, jandacvis
xelmisawvdomoba axmetasa da sagarejoSi TiTqmis erTnairia (ix. sur. 11).
diagrama 11: jandacvaSi Senatanis
indikatorebi raionebis mixedviT,
saqarTvelo, 2009
diagrama 12: sikvdilianoba yovel 1000
mosaxleze raionebis mixedviT,
saqarTvelo, 2009
wyaro: saqarTvelos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro.
225. ojaxuri Zaladoba. ojaxuri Zaladoba saqarTveloSi farTod
gavrcelebuli movlenaa da am mxriv gamonakliss arc kaxeTis regioni
warmoadgens. xSirad amgvari sakiTxebi arc ki xmaurdeba, rac xels
uSlis Sesabamis reagirebas. arasamTavrobo organizaciis – saqarTvelos
Zaladobis sawinaaRmdego qselis – mier Catarebulma kvlevam aCvena, rom
ojaxuri Zaladobis mxriv kaxeTi erT-erTi yvelaze problemuri
regionia. am kvlevis mixedviT, gamokiTxuli qalebis 92 % aRniSnavs, rom
gamxdaran ojaxuri Zaladobis raRac gamovlinebis msxverpli. Tumca,
Sinagan saqmeTa saministros oficialuri statistikis mixedviT, 2008-20092010 wlebSi kaxeTis regionSi amgvari danaSaulebis winaaRmdeg aRmkveTi
RonisZiebebi
(ojaxuri
Zaladobis
Sesaxeb
saqarTvelos
kanoniT
gaTvaliswinebuli
prevenciuli
da
damcavi
RonisZiebebi)
ar
ganxorcielebula,
rac
miuTiTebs
Seusabamobaze
saWiroebasa
da
reagirebas Soris. kaxeTSi ar muSaobs arc arasamTavrobo organizaciebis
mier mowyobili da arc saxelmwifo ojaxuri Zaladobis msxverplTa
TavSesafari. trefikingisa da ojaxuri Zaladobis msxverplTa dacvisa da
daxmarebis fondi amgvar msxverpls kaxeTidan Cveulebriv Tbilisis an
goris TavSesafrebSi ganaTavsebs.
90
2. stiqiuri ubedurebis zemoqmedeba seqtorze
226. stiqiiT dazaralebul adgilebSi jandacvis yvela dawesebuleba
`Cveul~ reJimSi ganagrZobda daxmarebisaTvis misuli mosaxleobis
momsaxurebas. TiTqmis yvela regionuli Tu raionuli donis saavadmyofo
ganaxlebulia an amJamad aris ganaxlebis procesSi, amitom pacientebis
momsaxureba klinikebSi ar Seferxebula. rac Seexeba pirveladi
jandacvis centrebs, maTgan mxolod rva dazianda sxvadasxva xarisxiT.
mTlianobaSi, pirveladi jandacvis dazianebuli centrebi emsaxureba
daaxl. 19,500 adamians, romelTa umravlesoba Telavsa da gurjaanSi
cxovrobs. pirveladi jandacvis centrebis umravlesoba adgilobrivi
xelisuflebis administraciul SenobebSia ganTavsebuli (mag., Salauris
pirveladi jandacvis centri) an mcire farTobs ikavebs did, naxevrad
dangreul SenobebSi. mcire gamonaklisebis garda, pirveladi jandacvis
centrebis personali mosaxleobisa da demografiuli saWiroebebis
Sesabamisia. pirveladi jandacvis yvela dazianebul centrSi eqimebic da
eqTnebic qalebia.
227. stiqiis gamo daSavebulTa jandacvis saWiroebebis mTeli safasuri
saxelmwifo biujetidan daifara. daSavda 52 adamiani (17 qali), romelTac
Telavis regionul saavadmyofoSi umkurnales, amaTgan ufro mZime
mdgomareobaSi myofi 13 pacienti TbilisSi gadaiyvanes. daSavebis done
sxvadasxva iyo: dakawvridan Wrilobebamde, travmebamde da qimiur
mowamvlamde (savaraudod, pesticidebis arasworad gamoyenebis gamo).
mkurnalobis xarjebma ukve miaRwia 6,000 lars; xolo Sromis,
janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom mkurnalobis xarjebi
Seafasa 15,000 larad, rac Sesabamisad unda daifaros.
228. Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom (anu
sagangebo situaciebis koordinaciisa da reJimis departamentma da misma
regionulma warmomadgenelma) da adgilobrivma xelisuflebam stiqiur
ubedurebaze adekvaturi da Zalze efeqturi reagireba moaxdina.
saministros specialuri cxeli xazi qmediTi instrumentia monacemebis
Segrovebisa da analizisaTvis, aseve RonisZiebebis koordinaciisaTvis.
potenciuri epidemiebis (magaliTad, wylismieri infeqciebi, hepatiti A da
a. S.), qimiuri mowamvlis SemTxvevebis Tavidan asacileblad da garkveuli
fsiqosocialuri sakiTxebis (magaliTad, mosaxleobis daxmareba momxdar
katastrofasTan SeguebaSi da individualuri da koleqtiuri zaralis
anazRaurebis
gzebis
Ziebis
xelSewyoba)
gadasawyvetad,
agreTve
jandacvis xelSewyobisa da sainformacio kampaniebis gansaxorcieleblad
91
saWiroa Sesabamisi treningebis Catareba pirveladi jandacvis centrebis
personalisaTvis.
3.ziani da zarali
229. jandacvis seqtorisaTvis miyenebuli ziani da zaraliDmxolod
pirveladi jandacvis 8 centriT Semoifargleba, romelTac sxvadasxva
saxis dazianebebi miadgaT. mTliani infrastruqturis zarali Sefasda 66,
200 larad. es Tanxa dafaravs pirveladi jandacvis dawesebulebebis
gadaudebel saWiroebebs. radgan pirveladi jandacvis yvela centri
azbestis saxuraviTaa gadaxuruli, yvela maTgani unda Seicvalos da Tan
_ rac SeiZleba swrafad. azbestis Semcveli gadaxurva, romelic karg
mdgomareobaSia, Cveulebriv janmrTelobisaTvis seriozul risks (mag.,
kibo, mezoTelioma) ar warmoadgens, magram im SemTxvevaSi, Tu azbestis
Semcveli gadasaxuri masala dazianda an gafuWda, azbestis boWkoebi
SeiZleba
haerSi
datrialdes
da
saxlebSic
SeaRwios.
amis
gaTvaliswinebiT, saxuravebis Secvla aucileblad profesionalur
rCevis safuZvelze unda moxdes.
230. pirveladi jandacvis 8 dawesebulebidan mxolod oria saTanadod
aRWurvili ZiriTadi aparaturiT, magaliTad, eleqtrokardiogramis
aparatiT. dazianda eleqtrokardiogramis 1 aparati da pirveladi
jandacvis zog dawesebulebaSi ganadgurda pacientebis istoriebi.
231. qvemoT moyvanil cxrilSi 15 ix. jandacvis seqtorSi gamovlenili
ziani, zarali da saWiroebebi.
cxrili 15. ziani, zarali da saWiroebebi jandacvis seqtorSi
fulis
erTeuli
lari
ziani da zarali
ziani
zarali
jami
148,360
4,000
152,360
saWiroeba
moklevadiani saSualovadiani jami
152,360
62,000
214,360
4. aRdgenisa da rekonstruqciis saWiroebebi
moklevadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli RonisZiebebi
232. moklevadiani saWiroebebi jandacvis seqtorSi moicavs stiqiiT
dazianebul
adgilebSi
pirveladi
jandacvis
centrebis
swrafad
ganaxlebas (dazianebuli dawesebulebebis saerTo raodenobaa 8). mokle
92
vadebSi wyalmomaragebisa da kanalizaciis sakiTxebis gadawyveta
specifikur da saswrafo yuradRebas ar moiTxovs. pirveladi jandacvis
centrebTan dakavSirebuli saswrafod gadasawyveti sakiTxia saxuravebis
Secvlis dasruleba pirveladi jandacvis yvela centrSi, radgan
saxuravebad
azbestis
Semcveli
masalaa
gamoyenebuli,
romelic
janmrTelobisTvis saSiSia.
saSualo da grZelvadiani aRdgeniTi saWiroebebi da prioritetuli
RonisZiebebi
233. janmrTelobis dacvis 2011-2015 wlebis erovnuli strategiis
mixedviT, erT-erTi yvelaze prioritetuli mizani aris samedicino
momsaxurebiT uzrunvelyofa da am momsaxurebis xarisxis gaumjobeseba.
xarisxis gaumjobesebis miznebis misaRwevad jandacvis yvela samsaxuri
saWiro dros unda iyos xelmisawvdomi, aRWurvili unda iyos Sesabamisi
aparaturiT da fasebic unda iyos misaRebi. stiqiiT dazaralebul
adgilebSi pirveladi jandacvis centrebi fizikurad xelmisawvdomia,
Tumca maTi materialur-teqnikuri baza ZiriTad moTxovnebs sruliad ver
akmayofilebs. pirveladi jandacvis TiTqmis yvela centri ganicdis
ZiriTadi samedicino aparaturis, magaliTad, eleqtrokardiogramis
aparatis, sasworebis, macivrebis da a.S. naklebobas.
234. jandacvis
Cveulebrivi
sainformacio
sistema
(statistikuri
Setyobineba) iTxovs regularul Setyobinebas da amrigad, pirveladi
jandacvis
yvela
centri
valdebulia
regularulad
gaagzavnos
Setyobineba daavadebaTa kontrolisa da sazogadoebrivi janmrTelobis
erovnul centrSi. am mizniT daavadebaTa kontrolisa da sazogadoebrivi
janmrTelobis erovnulma centrma SeimuSava janmrTelobis erovnuli
indikatorebis
minimaluri
raodenoba,
romlebze
dayrdnobiTac
mimdinareobs mosaxleobis janmrTelobis uwyveti monitoringi da
Sefaseba, xdeba mimarTulebebis analizi da angariSgeba. jandacvis
menejmentis es axladSemuSavebuli sainformacio sistema aZlierebs
kavSirebs
pirveladi,
meoradi
da
mesame
donis
dawesebulebebs,
daniSnulebebs, mimarTvebsa da ukukavSiris formebs Soris. imisaTvis,
rom angariSgebis es moTxovnebi dakmayofildes, pirveladi jandacvis
yvela centri aRWurvili unda iyos kompiuteriT.
235. aucilebelia jandacvis ganaTlebisa da informirebis swori
programebis danergva, gansakuTrebiT wylismieri daavadebebis Sesaxeb,
romlebic mimarTuli iqneba qalebze, bavSvebsa da mamakacebze cal-
93
calke; agreTve treningebi pirveladi fsiqologiuri daxmarebis28
gasawevad, gamiznuli dazaralebuli mosaxleobis fsiqosocialuri
daxmarebisTvis.29
msxverplTa daxmarebis samsaxurebis (iuridiuli
daxmareba,
TavSesafrebi,
socialur-ekonomikuri
reabilitacia)
xelmisawvdomobis Sesaxeb mosaxleobis informirebis gasafarToeblad
aseve saWiroa ojaxuri Zaladobis sakiTxebze arsebuli cxeli xazis (2
309-309) reklamireba.
236. 2012 wlis agvistoSi World Vision-is mier Telavsa da gurjaanSi
fokus-jgufebSi
Catarebuli
swrafi
kvlevis
Sedegad
miRebuli
informaciis mixedviT, adgilobrivi mosaxleobis 95 % miiCnevs, rom maT
unda
mieniWoT
socialurad
daucvelis
statusi
da
erovnuli
mTavrobisagan unda miiRon daxmareba. zogma maTganma ukve mimarTa
socialuri dacvis saagentos, raTa CaerTon mimdinare programebSi,
romelic ojaxebs yovelTviur daxmarebas uwevs. procesis dasaCqareblad
socialuri dacvis saagentom unda moaxdinos Tavisi personalis
mobilizacia, raTa mosaxleobam momdevno TveebSi SeZlos socialuri
daxmarebis miReba, raSic Seva jandacvis sadazRvevo vauCerebic.
237. sagangebo situaciebisa da bunebrivi katastrofebisaTvis mzadyofna
moiTxovs
saqarTvelos
mTavrobas,
sxvadasxva
saministrosa
da
adgilobriv xelisuflebebs Soris efeqtur koordinacias. swored amitom
sagangebo situaciebisa da bunebrivi katastrofebisaTvis mzadyofnisa da
reagirebis gegmaSi unda Sevides cvlilebebi da damatebebi, romlebic
koordinaciis saTanado meqanizmebs asaxavs. agreTve rekomendebulia
jandacvis rogorc centraluri, ise regionuli dawesebulebebisa da
maTi
qvemdebare
struqturebis
sagangebo
situaciebze
reagirebis
SesaZleblobebis gamyareba mZlavri mmarTvelobiTi prncipebis SemotaniT.
adamianis
mier
gamowveuli
an bunebrivi
katastrofebis
maRali
ekonomikuri da socialuri riskis Sesasusteblad da potenciuri zianis
Sesamcireblad mTavrobam unda uzrunvelyos am problemebis adreuli
gamovlena da koordinirebuli reagirebis Sesabamisi RonisZiebebis
Catareba.
28
Psychological First Aid: Guide for field workers, World Health Organization, War Trauma Foundation, World Vision
International.
29
Mental Health, Psychosocial Assistance, and Cultural Integration in Emergency and Displacement: IOM Perspective
(Guidelines for Programming).
94
danarTi 8: soflis meurneobis statistika
kaxeTi (Telavi,
da gurjaani)
lagodexi, yvareli
kulturis
dasaxeleb
a
dazianebu
li
teritoria
(ha)
saSualo
wminda
Semosava
li
yurZeni
(venaxi)
atami da a.
S.
simindi
7500
pomidori
sxva
bostn.
nesvi
cvalebad
i
xarjebis
Sefaseba
wminda
Semosava
li
+
cvalebad
i xarjebi
aSS
dol./ha
zarali
aSS dol.
zarali
lari
maqs.
fuladi
deficitis
Sefaseba
xelaxla
dargvis
Semdeg
1848
515
2364
$ 19,323,864
31,884,375
3000
3727
818
4545
$ 13,636,364
22,500,000
1000
2000
4000
1152
5455
3485
485
1818
1455
1636
7273
4939
$ 1,636,364
2,700,000
$ 14,545,455
24,000,000
$ 19,757,864
32,600,000
$
-
1000
3485
1364
4848
$ 19,323,576
8,000,000
$
-
$
73,748,106
121,684,37
5
zarali
aSS dol.
zarali
lari
maqs.
fuladi
deficitis
Sefaseba
xelaxla
dargvis
Semdeg
$ 4,000
18500
jami
xelax
la
dargu
lis %
zarali
aSS dol.
zarali
lari
$ 8,000
5 %
$ 3,000,000
4,950,000
$ 5,500
60 %
$ 9,900,000
16,335,000
$ 12,900,000
21,285,000
zarali
aSS dol.
lari
zarali
329.1
$ 1,316,400
2,172,060
329
$ 1,316,400
2,172,060
aSS dol.
zarali
lari
zarali
$
$
-
samcxe-javaxeTi (axalcixe)
kulturi
s
dasaxele
ba
zomie
rad
dazian
ebuli
terit
oria
(ha)
mZimed
dazianebuli
teritoria
(ha)
saSualo
wminda
Semosavali
kartofi
li
bostneu
li
simindi
223.5
195
33
301
61
22
xili
marcvleu
li
cvalebad
i
xarjebis
Sefaseba
wminda
Semosava
li
+
cvalebad
i xarjebi
aSS
dol./ha
xelax
la
dargu
lis %
4404
1050
5454
$ 1,794,911
2,961,604
143.5
3485
1455
4939
$ 806,603
1,330,895
16.5
105
31
1152
3727
800
485
818
400
1636
4545
1200
$ 322,527
532,170
$ 643,636
1,062,000
$ 53,040
87,516
$ 3,620,718
5,974,185
$ 4,000
zarali
aSS dol.
zarali
lari
maqs.
fuladi
deficitis
Sefaseba
xelaxla
dargvis
Semdeg
$ 4,000
90.64
$ 362,560
598,224
$ 4,000
$ 91
$ 362,560
598,224
lari
$ 14,578,960
24,055,284
jami
mcxeTa-mTianeTi (duSeTi-TianeTi)
kultu
ris
dasaxe
leba
dazianebuli
teritoria
(ha)
saSualo
wminda
Semosavali
cvalebad
i
xarjebis
Sefaseba
wminda
Semosava
li
+
cvalebad
i xarjebi
aSS
dol./ha
simind
i
parkos
nebi
karto
fili
marcv
leul
i
92
1152
485
1636
$ 132,480
218,592
105
3485
1455
4939
$ 156,400
753,060
103
4404
1050
5454
$ 494,351
815,678
10
800
400
1200
$ 10,560
17,424
$ 1,093,791
1,804,754
$ 10,560
129,463,31
4
310
xelax
la
dargu
lis %
jami
jami
mTl
iana
d
19942
jami
mTlian
ad
95
TviTRirebulebisa da fasebis Sefardeba
atami da vaSlatama
vaSlisa da vaSlatamas xelaxali dargva
atmisa da vaSlatamas qarTuli jiSebiT
weli
mTliani
Semosavali
erT ha-ze
mosavali erT
ha-ze
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
0
0
2500
1 kg-is fasi
jami (mTliani
marJa)
0.65
0
0.65
0
0.65
1625
750
0
0.65
4875
1500
0
0.65
9750
1500
0
0.65
9750
1500
0
0.65
9750
1500
0
0.65
9750
1500
0
0.65
9750
1500
0
0.65
9750
1500
0
0.65
9750
1500
0
0.65
9750
1500
0
0.65
9750
1500
0
0.65
9750
1500
0
0.65
9750
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
300
7720
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
-7720
-1220
405
3655
8530
8530
8530
8530
8530
8530
8530
8530
8530
8530
8530
-7720
-8940
-8535
-4880
3650
xarjebi
erT
ha-ze
xelaxali
dargvis
xarjebi
sasuqi
agroqimikateb
i
sarwyavi
wyali
(Tu
fasiania)
sxva xarjebi
6500
jami (xarjebi)
mTliani marJa
erT ha-ze
mTliani
marJis
arsebuli
Rirebuleba
kumulaciuri
mTliani marJa
46,691
xelaxali dargva atmisa da vaSlatamas
importirebuli jiSebis gamoyenebiT
weli
mTliani
Semosavali
erT ha-ze
mosavali erT
ha-ze
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
0
0
1 kg-is fasi
jami (mTliani
marJa)
0.65
0
0.65
0
250
0
0.65
1625
750
0
0.65
487
5
2000
0
0.65
13000
2000
0
0.65
13000
2000
0
0.65
13000
2000
0
0.65
13000
2000
0
0.65
13000
2000
0
0.65
13000
2000
0
0.65
13000
2000
0
0.65
13000
2000
0
0.65
13000
2000
0
0.65
13000
2000
0
0.65
13000
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
450
400
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
300
1322
0
300
122
0
300
122
0
300
122
0
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
300
1220
-13220
-1220
405
365
5
11780
11780
11780
11780
11780
11780
11780
11780
11780
11780
11780
xarjebi erT
ha-ze
xelaxali
dargvis
xarjebi
sasuqebi
agroqimikateb
i
sarwyavi
wyali
(Tu
fasiania)
sxva xarjebi
1200
0
jami
(xarjebi)
mTliani
marJa erT haze
mTliani
marJis
arsebuli
61,08
4
96
Rirebuleba
kumulaciuri
mTliani
marJa
-7720
14440
14035
10380
1400
yurZeni
vazis xelaxali Cayra yurZnis gaumjobesebuli
jiSebis gamoyenebiT
weli
mTliani
Semosavali
erT ha-ze
mosavali erT
ha-ze
1 kg-is fasi
jami (mTliani
marJa)
xarjebi
erT
ha-ze
xelaxali
dargvis
xarjebi
sasuqi
agroqimikatebi
sarwyavi wyali
sxva xarjebi
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
0
0
0
0
7000
9000
9000
9000
9000
9000
9000
9000
9000
9000
9000
0.6
0
0.6
0
0.6
0
0.6
0
0.6
4200
0.6
5400
0.6
5400
0.6
5400
0.6
5400
0.6
5400
0.6
5400
0.6
5400
0.6
5400
0.6
5400
0.6
5400
300
330
70
300
11000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
300
330
70
300
1000
-11000
-1000
-1000
-1000
3200
4400
4400
4400
4400
4400
4400
4400
4400
4400
4400
10000
jami (xarjebi)
mTliani marJa
erT ha-ze
mTliani marJis
arsebuli
Rirebuleba
12,393
dabali xarisxis yurZnis jiSebis
dazianebuli venaxis reabilitacia
mTliani
Semosavali
erT ha-ze
mosavali erT
ha-ze
1 kg-is fasi
jami (mTliani
marJa)
xarjebi
erT
ha-ze
reabilitaciis
xarjebi
sasuqebi
agroqimikatebi
sarwyavi wyali
sxva xarjebi
100
%-iT
0
0
6000
6000
6000
6000
6000
6000
6000
6000
6000
6000
6000
6000
6000
0.45
0
0.45
0
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
0.45
2700
650
650
200
200
70
200
1320
200
200
70
200
1320
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
200
200
70
200
670
-1320
-1320
2030
2030
2030
2030
2030
2030
2030
2030
2030
2030
2030
2030
2030
jami (xarjebi)
mTliani marJa
erT ha-ze
mTliani marJis
arsebuli
Rirebuleba
13,303
maRali xarisxis yurZnis jiSebis
dazianebuli venaxis reabilitacia
100
%-iT
mTliani
97
Semosavali
erT ha-ze
mosavali erT
ha-ze
1 kg-is fasi
jami (mTliani
marJa)
xarjebi
erT
ha-ze
reabilitaciis
xarjebi
sasuqebi
agroqimikatebi
sarwyavi wyali
sxva xarjebi
0
0
7000
7000
7000
7000
7000
7000
7000
7000
7000
7000
7000
7000
7000
0.6
0
0.6
0
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
0.6
4200
800
650
300
300
70
300
1770
300
300
70
300
1770
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
300
300
70
300
970
-1770
-1770
3230
3230
3230
3230
3230
3230
3230
3230
3230
3230
3230
3230
3230
jami (xarjebi)
mTliani marJa
erT ha-ze
mTliani marJis
arsebuli
Rirebuleba
21,805
98
atmisa da vaSlatamas xelaxali dargva
atmisa da vaSlatamas xelaxla dargvis xarjebi dazianebuli xexilis baRebis 60 %Si (dazianebuli teritoria – 3000 ha, xelaxla darguli teritoria – 2000 ha)
atmisa da vaSlatamas xelaxla dargva qarTuli jiSebiT (lari)
xelaxla dargvis xarjebi erT ha-ze
Senatani xarjebi pirveli mosavlis
aRebamde erT ha-ze
mTliani xarjebi erT ha-ze
xelaxla dasargavi heqtrebis raodenoba
jami
6,500
3,600
10,160
2,000
20,320,000
atmisa da vaSlatamas xelaxala dargvis xarjebi, rodesac 70 % irgveba qarTuli
jiSebiT, 20 % _ importuli jiSebiT da 10 % _ Canacvldeba sxva kulturebiT.
qarTuli jiSebiT xelaxla darguli
farTobi (ha)
importirebuli
jiSebiT
xelaxla
darguli farTobi
sxva kulturebiT darguli farTobi
1,400
400
200
qarTuli jiSebiT xelaxla dargva
xelaxla dargvis xarjebi erT ha-ze
Senatani xarjebi pirveli mosavlis
aRebamde erT ha-ze
mTliani xarjebi erT ha-ze
mTliani
xarjebi
mTeli
xelaxla
darguli farTobisaTvis
6,500
3,660
10,160
14,224,000
importuli jiSebiT xelaxla dargva
xelaxla dargvis xarjebi erT ha-ze
Senatani xarjebi pirveli mosavlis
aRebamde erT ha-ze
mTliani xarjebi erT ha-ze
mTliani
xarjebi
mTeli
xelaxla
darguli farTobisaTvis
12,000
3,660
15,660
6,264,000
sxva kulturebiT Canacvlebuli farTobi
amoZirkvisa
da
niadagis
xarjebi erT ha-ze
cvalebadi xarjebi erT ha-ze
mTliani xarjebi erT ha-ze
mTeli
xelaxla
mTliani xarjebi
jami
darguli
momzadebis
1,500
4,000
5,500
farTobis
1,100,000
21,588,000
99
erTeulis Rirebuleba
nargavis
dasaxeleba
saSualo
wminda
Semosavali
cvalebadi
xarjebis
Sefaseba
$ aSS
$ aSS
yurZeni
(venaxi)
vaSlatama
atami
xorbali
sazamTro
pomidori
wiwaka
kitri
badrijani
kartofili
1848
3348
3727
1152
3485
5455
5121
3091
4121
4404
515
818
818
485
1364
1818
1697
1455
1333
1050
wyaro: UNDP saqarTvelo
xilisa da yurZnis xelaxali dargvisa
da moyvanis xarjebi
yurZeni
erT Hha-ze
$ 8000 - 10000
atami
$ 5000 -6000
100
mosavalis
Sefaseba
saSualod
aTasi t/
ha
6
10
15
5
50
50
35
30
25
30
danarTi 9: damatebiTi cnobebi ganaTlebis Sesaxeb
238. zogadi informacia: saqarTvelos ganaTlebis sistemam miaRwia
ganaTlebis
gavrcelebis
da
skolis
damTavrebis
procentuli
maCveneblebis saerTaSoriso misaReb dones, saxelmwifo xarjebis
SedarebiT mokrZalebuli donis miuxedavad, rac 2011 wels mSp-is
daaxloebiT 2,7 procenti iyo. marTalia, saqarTvelo ganaTlebaze
xarjavs regionSi arsebuli saSualo danaxarjis naxevars, magram
dawyebiTi da saSualo ganaTlebis gavrcelebis mTliani procentuli
maCveneblebi ar gansxvavdeba regionebis mixedviT. dawyebiTi ganaTlebis
gavrcelebis procentuli maCvenebeli marTlac Zalian Zlieria (92
procenti) da axlosaa klasebSi genderuli Tanasworobis maCvenebelTan.
swavlebis
Sedegebi
2007
wels
Seamowma
maTematikisa
da
sabunebismetyvelo sagnebis swavlisa da swavlebis saerTaSoriso kvlevam
(TIMSS) da 2006 wels _ wignierebis saerTaSoriso kvlevam (PIRLS).
239. ganaTlebis
xarisxi
dausrulebel
muSaobas
moiTxovs
da
saqarTvelos mTavrobam am sakiTxis gadasawyvetad aamoqmeda mTeli rigi
axali iniciativebisa. miRebul iqna axali ganaTlebis ganviTarebis
strategia 2010-2015 wlebSi, romelic gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs
saSualo ganaTlebis xarisxis gaumjobesebas. bevr sxva sakiTxTan erTad
saqarTvelos
mTavrobam
2010
wels
ramdenime
axali
iniciativa
warmoadgina: gansakuTrebuli adgili daeTmo inglisuri enis Seswavlas,
sainformacio-sakomunikacio
teqnologiebis
codnas
da
skolebSi
gaizarda usafrTxoebis mimarT yuradReba. maswavleblebis kvalifikaciis
gaumjebesebasTan da axali gamosaSvebi gamocdebis SemoRebasTan erTad,
axali saxelmwifo programis `aswavle da iswavle saqarTvelosTan
erTad~ (“Teach and learn with Georgia”) farglebSi daaxloebiT 1,000
inglisurenovani adamiani moiwvies saqarTveloSi sacxovreblad, raTa
qarTvel kolegebTan erTad skolebSi inglisuri ena eswavlebinaT.
240. skolis
gamosaSvebi
gamocdebis
pirveli
raundi,
romelsac
kompiuterze adaptirebul testsac (Computer Adaptive Test _ CAT) uwodeben,
Catarda 2011 wlis ivlisSi da skoladamTavrebulTa 30%-ma codnis
maRali
done
aCvena.
qveynis
masStabiT
daiwyo
maswavleblebis
sertificirebis procesi, romelic TiToeul maswavlebels avaldebulebs
2014 wlisTvis akreditaciis miRebas. aqve unda aRiniSnos, rom
maswavlebelTa umravlesoba qalia da, zogadad, qalebi Seadgenen
ganaTlebis seqtoris TanamSromelTa 80%-ze mets. 2011 wlis seqtemberSi
pirvelklaselebs,
sainformacio-satelekomunikacio
teqnologiebSi
101
Zlieri
unarebis
Camoyalibebis
mizniT,
ufasod
daurigdaT
e.w.
`netbukebi~. aseve SemoiRes skolebis `brendingi~, romelic moicavda
saSualo ganaTlebis dawesebulebebis savaldebulo Sefasebas 10varskvlaviani
sistemiT,
raTa
sazogadoeba
informirebuli
iyos
SeTavazebuli ganaTlebis Sesaxeb. rac Seexeba umaRles ganaTlebas,
umaRlesi ganaTlebis programebs amJamad axorcielebs ganaTlebis
xarisxis ganviTarebis erovnuli centri.
241. skolamdeli da sabavSvo baRis ganaTleba: 2005 wels moxda
skolamdeli ganaTlebis sistemis reorganizacia da decentralizacia.
amis
Sedegad
adgilobrivi
TviTmmarTvelobis
organoebi
gaxdnen
pasuxismgebeli skolamdeli saganmanaTleblo dawesebulebebis Seqmnaze,
maTi statusis damtkicebasa da im pirebis daniSvnaze, romlebic
warmoadgenen maT da marTaven maT saqmeebs.30 bolo wlebSi skolamdel
dawesebulebebSi mniSvnelovnad gaizarda daswreba. 2005 wels daswreba
skolamdel dawesebulebebSi Seadgenda saSualod 43 %-s (39 % _ oTxi
wlis bavSvebi da 47 % _ xuTi wlis bavSvebi). 2010 wlis reproduqciuli
janmrTelobis kvlevam aCvena, rom 5 wlis bavSvebis TiTqmis ori mesamedi
(63 procenti) dadis skolamdeli ganaTlebis dawesebulebebSi. kvlevis
uaxlesi monacemebi dasturdeba 2-5 wlis asakis bavSvebis skolamdeli
ganaTlebis dawesebulebebSi Sesvlis Sesaxeb sxvadasxva municipalitetis
mier mowodebuli angariSebiT. skolamdeli ganaTlebis dawesebulebis
safasuris 50%-s ixdis adgilobrivi biujeti da 50%-s _ ojaxi. Raribi
ojaxebis subsidirebas mTlianad saxlmwifo axdens.
242. dawyebiTi ganaTleba: saqarTveloSi arsebobs ganaTlebis Zlieri
tradicia,
qveyanaSi
dawyebiTi
ganaTlebis
TiTqmis
sayovelTao
gavrcelebis
procentuli
maCveneblebiT.
Tumca,
2005
wlis
mravalindikatorulma klasterulma kvlevam aCvena, rom dawyebiT
skolebSi ufro dabali daswreba iyo azerbaijanuli erovnebis bavSvebSi
(87%, saSualo saerToerovnul maCvenebelTan _ 95 %-Tan _ SedarebiT).
243. saganmanaTleblo reformis farglebSi yvela saganmanaTleblo
dawesebuleba sajaro samarTlis iuridiul pirad Camoyalibda. TiToeul
skolas marTavs sameurveo sabWo, romelsac uflebamosilebas aniWebs
finansuri marTvis organo da romelic Sedgeba maswavleblebisgan,
mSoblebisa
da
mTavrobis
warmomadgenlebisgan.
aseve
moxda
30
Selim Iltus (2007). School Readiness in Georgia - Findings from Research on School Readiness. Retrieved
[29 June 2011] from http:// www.unicef.org/georgia/School_Readiness_Study.fi nal(1).doc
102
saganmanaTleblo sistemis administraciuli struqturis adaptireba.
Seiqmna 72 saganmanaTleblo resurscentrisgan (saswavlo-meToduri
centrisgan) Semdgari qseli, romelic mxarSi udgas skolebs monacemebis
Segrovebis, treningebis organizebis, kvlevis Catarebis da sabuRaltro
aRricxvis kontrolis gziT. 2006 wels ganaTlebisa da mecnierebis
saministrom Seqmna erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centri,
romelmac
2010
wels
warmoadgina
axali
saswavlo
gegma
da
saxlmZRvaneloebi yvela dawyebiTi klasisTvis. 2010-2011 saswavlo wlebSi
mTavrobam
daiwyo
socialurad
daucveli
bavSvebis
ufaso
saxlmZRvaneloebiT uzrunvelyofa.
244. skolebis infrastruqtura mTeli qveynis masStabiT gaumjobesda.
zogierTi angariSis Tanaxmad, 2010 wlisTvis saqarTvelos yvela skola
uzrunvelyofili iqna eleqtroobiT da gaTbobis sistemebiT. Tumca, bevr
adgilas jerac ganuviTarebelia wyalTan, sanitariasa da higienasTan
dakavSirebuli pirobebi.
245. saSualo ganaTleba: saqarTveloSi 2003 wlis vardebis revoluciis
Semdeg
saSualo
skolebis
seqtorSi
Catarda
farTomasStabiani
reformebi. reformebis farglebSi gaizarda ganaTlebis sferos xarjebi,
universitetebSi, misaRebi gamocdebidan da dafinansebis procesidan
aRmoifxvra farTod gavrcelebuli korufcia, moxda rogorc saSualo,
ise
dawyebiTi
ganaTlebis
decentralizacia
da
adgilobriv
mmarTvelobebs gadaecaT. 2011 wels, swavlebis Sedegebis gaumjobesebis
mizniT, saSualo skolis yvela klasSi SemoiRes axali saswavlo gegma
da saxelmZRvaneloebi. dawyebiTi skolis saswavlo gegmis msgavsad esec
orientirebulia Sedegebze da iTvalisiwnebs swavlis ufro aqtiur
meTods, vidre ubralod codnis meqanikur gadacemas. sruliad gadaisinja
swavlebis
unarebi
da
profesionaluri
standartebi.
skolebis
mSeneblobis
erovnuli
programis
meSveobiT,
romlis
skolebis
reabilitaciis biujeti Seadgens 500 mln lars (329 mln aSS dolari),
2011 wlisTvis moxda saSualo skolebis reabilitacia da axali
skolebis mSenebloba. imavdroulad, resursebis koncentraciisa da
samomavlod moswavleTa klebad raodenobasTan adaptaciis mizniT moxda
daaxloebiT 1,000 sajaro skolis gaerTianeba.
103
danarTi
Sesaxeb
10:
damatebiTi
cnobebi
jandacvisa
da
pensiebis
246. sazogadoebrivi
jandacvis
mimdinare
reformasTan
erTad
samedicino
momsaxurebis
miwodeba
xdeba
jandacvis
kerZo
dawesebulebebis
meSveobiT.
jandacvis
dawesebulebebis
masobrivi
privatizaciis procesi daiwyo 2007 wels. saavadmyofoebis seqtoris
ganviTarebis mTavrobis gegma, romelic moicavs or wels (2011-2012), 1,2
miliardi
laris
odenobiT
dafinansda.
bolo
ramdenime
welia
funqcionireba daiwyo 50-mde Tanamedroved aRWurvilma saavadmyofom, maT
Sorisaa filtvis daavadebaTa erovnuli centri, ambrolauris, quTaisisa
da zugdidis regionuli saavadmyofoebi, fsiqikuri janmrTelobisa da
narkologiis
centri,
respublikuri
saavadmyofos
gadaudebeli
daxmarebis
ganyofileba,
MediClub saqarTvelo,
pirvel
klinikur
saavadmyofosTan arsebuli sauniversiteto klinika, eqsperimentuli da
klinikuri medicinis samecniero-kvleviTi instituti, axali saavadmyofo
(e.w. New Hospital) da a.S. jandacvis infrastruqturis ganviTarebis
programis farglebSi 2013 wlisTvis dagegmilia 150 samedicino
dawesebulebis modernizacia da/an rekonstruqcia. axali obieqtebi unda
Seiqmnas referaluri (mimarTulebiTi) qselis principebis safuZvelze da
SemogvTavazebs stacionarul, ambulatoriul da saswrafo daxmarebis
momsaxurebas.
amave
dros
es
dawesebulebebi
unda
iyos
mravalprofiliani,
pacientebisTvis
ufro
meti
komfortis
uzrunvelyofis mizniT. am iniciativis Sedegad, yvela administraciulteritoriul erTeuls eqneba axali samedicino centri da qveyanaSi,
srulad modernizebuli samedicino infrastruqturis farglebSi, sul
iqneba 80,000 sawolze gaTvlili samedecino dawesebulebebi. axali
saavadmyofoebis
mSenebloba
an
reabilitacia
warmoadgens
kerZo
sadazRvevo kompaniebis pasuxismgeblobas, romlebic pasuxs ageben
samedicino dazRvevis programaze qveynis masStabiT.
247. jandacvis sistemis muSaobis TvalsazrisiT saqarTvelo bevrad
CamorCeba yvela regionul dajgufebas, ambulatoruli mimarTvebis
dabali raodenobiT da araxelmisawvdomi xarjebis (an naRdi fulis
gadaxdis) didi odenobiT. jandacvis xarjebis 72% ifareba saojaxo
biujetidan, rac mZime tvirTad awveba qarTul ojaxebs. unda aRiniSnos,
rom es finansuri tvirTi mniSvnelovnad gaizarda 2001-dan 2009 wlamde
periodSi. 2001 wels ojaxis xarji jandacvaze Seadgenda ojaxis sufTa
104
Semosavlis daaxloebiT 15%-s, 2009 wels ki aman 34%-s miaRwia. am
maCveneblis zrdis ZiriTadi faqtori iyo ambulatoriul samkurnalo
saSualebebze danaxarjebis gazrdili done.
248. pensia
da
asakovanTa
daxmarebis
programebi:
saqarTveloSi
moxucebulobis
pensia
vrceldeba
rogorc
formaluri,
ise
araformaluri seqtoris muSakebze, radgan pensiis miRebis ufleba
ganpirobebulia garkveuli asakis miRweviT, samuSao staJis miuxedavad.
yvela qarTveli, qali _ 60 wels zeviT da mamakaci _ 65 wels zeviT,
iRebs ZiriTad pensias daaxloebiT 100 laris odenobiT. samuSao staJis
mqoneni iReben odnav ufro maRal pensias. sapensio Semweobebis sistema
agreTve moicavs invalidobis da marCenalis dakargvasTan (omSi
dakargvasTan) dakavSirebul Semweobebs. daaxloebiT 850,000 adamianma
(mosaxleobis daaxloebiT 20%) miiRo pesniis esa Tu is forma. pensiebis
gacemas uzrunvelyofs socialuri momsaxurebis saagento. maTi Caricxva
yovelTviurad xdeba pensionerebis sabanko angariSebze da fulis
gamotana SeiZleba bankomatebidan.
249. saqarTveloSi pensiebi finansdeba saxelmwifo biujetidan. 2010
wels
saxelmwifo
xarjebma
moxucebulobis,
invalidobis
da
marCenaldakargulTa (omSi dakargvasTan) pensiebisTvis Seadgina mSp-is
4,3%, rac warmoadgens gazrdil maCvenebels 2007 wels mSp-is 2,9
procentTan SedarebiT, rac mniSvnelovanwilad ZiriTadi pensiis
momatebis Sedegia. faqtobrivi monacemebi gviCvenebs, rom pensiebi
siRaribisa da uTanasworobis Semcirebis mniSvnelovani saSualebaa.
250. 2012 wlis saxelmwifo biujetis saboloo variantSi erT-erTi
ZiriTadi Sesworeba dakavSirebuli iyo axal sapensio gegma-paketTan,
romelic
gulisxmobs
minimaluri
yovelTviuri
pensiis
gazrdas
amJamindeli 100 laridan 125 laramde da samedicino dazRvevis vauCerebis
dafinansebas 15 lariT yvela pensionerisTvis, 2012 wlis seqtembridan
dawyebuli.
105
danarTi 11. aRdgenis gegma - mokle, saSualo da grZelvadiani aRdgenis saWiroebebi da
prioritetuli qmedebebi seqtorebis mixedviT
soflis meurneoba da saarsebo saSualebebi – saSualo da grZelvadiani
aRdgenis prioritetebi da qmedebebi (2014 wlis ivlisis CaTvliT)
amocana: stiqiuri ubedurebis gamoyeneba SesaZleblobad, rom Camoyalibdes soflis meurneobis mdgradi seqtori, romelic
SeZlebs modernizebisa da konkurentunarianobis xelSewyobas.
aqtivobebi
(Tanmimdevroba
prioritetebis
mixedviT)
dazaralebuli
fermerebis
fuladi
kompensaciiT
daxmareba
finansuri da
sxva
sirTuleebis
dasaZlevad (ix.
danarTi 1.
ganxorcielebis
rekomendebuli
saSualebebi).
treningi da
konsultaciebi
fermerebisaTvis
Tu rogor unda
aRadginon
savaraudo
moTxovnebi
[‘000 lari]
24,927
0,11
ganxorcielebis
saorientacio
vadebi
dasrulebulia
2013 wlis me-3
kvartali – 2014
wlis me-4
kvartali
mTavari Semsrulebeli
am seqtorSi arsebuli
iniciativebi da
partniorebi
soflis meurneobis
saministro/ regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro/finansTa
saministro
resurscentrebi, CARE
da gaeros ganviTarebis
programa (UNDP)
106
Sedegebis/
samuSaos
mimdinareo
bis
rekomendeb
uli
maCvenebel
i
sirTuleebi/
riskebi
miznebis
miRwevisas
fuladi
Senatani
anazRaure
bulia
100%-iT
mTavrobis mxardaWera
sakonsultacio
muSaobaSi _ UNDP-is
mxardaWeriT kaWreTis
profesiuli
gasvliT
mecadineob
aze
damswre
fermerebis
fermerebi ar
dadian
gasvliT
mecadineobebze
da amdenad,
dazianebuli
kulturebi da
ukeTesi
fermeruli
gamocdilebis
gaziareba.
swavlebis centris
sakonsultacio
momsaxureba
fungicidebis
miwodebiT
mosavlis
zaralis
SeCereba da
mosavlis
aRdgenaSi
dazaralebuli
fermerebis
daxmareba.
3,150
dasrulebulia
soflis meurneobis
saministro
finansuri da
sxva
sirTuleebis
daZlevaSi
daxmareba
sasoflosameurneo
sesxebze
procentebis
gadaxdis
SeRavaTiani
periodis
5,198
dasrulebulia
soflis meurneobis
saministro/ finansTa
saministro da bankebi
107
raodenoba
fermerebis
raodenoba,
romelTac
miiRes
sawvavi da
fungicide
bi.
arasakmarisad
rwyaven da
sasuqiT
anoyiereben
niadags.
ukanaskneli
qariSxlis
Semdeg
damzRvevebisag
an miRebuli
arasakmarisi
anazRaureba
asustebs
dazRvevis
mimarT ndobas.
fermerebs
SeiZleba
dasWirdeT
informacia
fungicidebis
sworad
gamoyenebasTan
dakavSirebiT,
rom SemTxveviT
vinme ar
moiwamlos.
niSnavs Tu ara
SeRavaTiani
periodi imas,
rom fermerebs
ar eqnebaT
gadasaxdeli
am wlis
procentebi
sasoflosameurneo
sesxebze?
magram
uzrunvelyofiT
finansuri
kompensaciis
praqtikis
gaumjobeseba
(sabaraTo
sistema).
ojaxebisaTvis
sawarmoo
saSualebebisa
da teqnikis
xelmisawvdomoba
zaralis Sesaxeb
monacemebis
Segrovebis
gaumjobeseba da
aRdgeniT
RonisZiebebSi
monawileoba
fermerebs
SesaZloa
hqondeT
arasasoflosameurneo
sesxebi,
romelTa
gadaxdac
uWirT
mosavlis
stiqiiT
ganadgurebis
gamo.
damokidebu
lia
situaciaze
2013-2014
soflis meurneobis
saministro/regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro
2013-2014
soflis meurneobis
saministro, soflis
meurneobis proeqtebis
marTvis saagento
soflis meurneobis
saministro/
adgilobrivi
xelisufleba/msoflio
banki, gaeros
ganviTarebis programa,
gaeros bavSvTa fondi
da sxva organizaciebi,
romlebic
monawileobdnen
erTobliv SefasebaSi
108
soflis meurneoba da
grZelvadiani aRdgenis
ivlisis CaTvliT)
aqtivobebi
(Tanmimdevroba
prioritetebis
mixedviT)
codnisa da
gamocdilebis
gaumjobesebuli
marTva;
saTburebis da
saCvenebeli
/saganmanaTleblo
centrebis Seqmna,
sadac
warmodgenili
iqneba
maRalmosavliani
da
maRalefeqturi
jiSebi da
gamoyenebuli
iqneba
Tanamedrove
teqnologiebi.
ganxorcielebis
saorientacio vadebi
savaraudoo
xarjebi
mTavari
Semsrulebeli
2013
192, 000 lari
(UNDP)
saarsebo saSualebebi –
saSualo da
prioritetebi da qmedebebi (2017 wlis
x
2014
x
2015
2016
2017
soflis
meurneobis
saministro,
ganaTlebisa da
mecnierebis
saministro,
soflis
meurneobis
saministroSi
arsebuli
sakonsultacio
centrebi (54
municipalit.),
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro,
adgilobrivi
xelisufleba,
UNDP
x
109
seqtorSi
arsebuli
iniciativebi
da
partniorebi
(mimdinare
dafinanseba)
UNDP-m
ganaxorciela
proeqti
`profesiuli
saswavlo
centrebis
modernizacii
s programa~
Sedegebis/
samuSaos
mimdinareo
bis
rekomendeb
uli
maCvenebeli
im
klientebis,
fermerebis
raodenoba,
visTvisac
xelmisawvd
omi gaxda
maRali
xarisxis
kulturebi,
direqtiveb
ida
saxelmZRva
neloebi.
sirTule
ebi/
riskebi
miznebis
miRwevis
as
profesi
uli
ganaTle
bis
centrebs
Soris
TanamSr
omloba
soflis
infrastruqturis
kerZod,
sadrenaJo
sistemebis
gaumjobeseba
klimatis
cvlilebasTan
dakavSirebuli
safrTxeebisa da
zemoqmedebis
mimarT soflis
meurneobis
seqtorebis
mdgradobis
gasaZliereblad.
riskisgan
dazRvevisa da
mosavlis
dazRvevis
fermerebisTvis
xelmisawvdomi
SesaZleblobebis
gaumjobeseba.
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro/sofl
is meurneobis
saministro/adgil
obrivi
xelisufleba
x
x
soflis
meurneobis
saministro /UNDP
x
110
SDC-is
dafinansebul
i proeqti
`profesiuli
saswavlo
centrebisa
da soflis
meurneobis
sakonsultac
io centrebis
modernizacia
~.
wyaldidobis kontroli – moklevadiani aRdgenis prioritetebi da
qmedebebi (2014 wlis CaTvliT)
amocanebi:
1. municipaluri infrastruqturis aRdgena ekonomikuri zrdisa da cxovrebis pirobebis xelSewyobisTvis.
2. bunebrivi resursebis efeqturi gamoyeneba da saqarTvelos garemos dacva, amasTan, SeZlebisdagvarad,
katastrofebis riskis minimumamde dayvana.
ukve
ganxorcie
sirTuleebi/
gamoyofili
Sedegebis/
lebis
mTavari
am seqtorSi
savaraudo
riskebi
biujeti
samuSaos
saorienta
Semsrule arsebuli
moTxovnebi
miznebis
aqtivobebi
(saxelmwifo,
mimdinareobis
cio
beli
iniciativebi da
donorebi an
rekomendebuli miRwevisas
[‘000 lari]
vadebi
partniorebi
arasamTavrobo
maCvenebeli
organizaciebi)
mdinaris
napirebis
gamagrebasTan
dakavSirebiT
mdinare
departaments
Telavisxevis
aqvs
napirebis
grZelvadiani
gamagreba:
gegmebi.
- mdinaris
saproeqto
zemowelSi
angariSi,
arsebuli
sagzao
miRebuli
ZiriTad
baraJis
departame UNDP-is
gancxadebebi,
problemas
36,844.33 aSS
gasufTaveba
nti/
samuSaos
proeqtis _
warmoadgens
2012/2013
7000
natanisgan;
Telavis
Sesrulebis
dolari/UNDP
`swrafi
biujeti
- betonis
municipal reagireba 2012
uflebis
safarvelis
ite-ti
miniWeba,
wlis
dageba;
Sesrulebuli
katastrofebze
- mdinaris
saqarTveloSi~ _ samuSaoebi
qvemowelSi
farglebSi
arxis
momzadda q.
gasufTaveba
Telavisa da
natanisgan.
Telavis
municipalitetis
wyaldidobis/wya
lmovardnis/Rvar
111
cofis
saSiSroebis
rukebi; md.
Telavisxevis
Rvarcofisa da
wyaldidobis
sakontrolo
sistemis
saproeqto
angariSi.
saSiSroebis
rukebi moamzada
garemosa da
bunebrivi
resursebis
dacvis
saministros
garemos dacvis
erovnulma
saagentom.
md. vanTas
napirebis
gamagreba
gabionebis
meSveobiT.
md. Turdoze
gabionebis
aRdgena da
xelaxla ageba;
mdinaris
kalapotis
natanisgan
gawmenda.
100
1900
dawyeba
2014 wels
da
dasruleba
1,5 Tvis
Semdeg
dawyeba
2014 wels
da
dasruleba
8 Tvis
Semdeg
112
sagzao
departame
nti da
municipal
iteti
sagzao
departame
nti/
municipal
iteti
departaments
mdinaris
napirebis
gamagrebasTan
dakavSirebiT
grZelvadiani
gegmebi aqvs.
departaments
mdinaris
napirebis
gamagrebasTan
dakavSirebiT
grZelvadiani
gegmebi aqvs.
saproeqto
angariSi,
miRebuli
gancxadebebi,
samuSaos
Sesrulebis
uflebis
miniWeba,
Sesrulebuli
samuSaoebi
saproeqto
angariSi,
miRebuli
gancxadebebi,
samuSaos
Sesrulebis
uflebis
miniWeba,
ZiriTad
problemas
warmoadgens
biujeti
ZiriTad
problemas
warmoadgens
biujeti
Sesrulebuli
samuSaoebi
Telavis
zuzumbos
teritoria –
betonis
blokebis
moxsna da maTi
moTavseba
marjvena
mxares napiris
dasacavad.
- napirebis
gasamagrebla
d gabionebis
mowyoba
mdinaris
qvemowelSi;
- marcxena
mxares
betonis
kedlis
aSeneba;
- patara xidis
xelaxla
ageba.
md. buSeTis
napirebis
gamagreba.
sofeli
kondoli –
dangreulia
betonis
safarveli.
dawyeba
2013 wels,
2 TveSi da
dasruleba
7 Tvis
Semdeg.
300
100
100
Sesruleb
ulia
150
150
Sesruleb
ulia
113
sagzao
departame
nti da
municipal
iteti
sagzao
departame
nti/
municipal
iteti
sagzao
departame
nti/
municipal
iteti
departaments
mdinaris
napirebis
gamagrebasTan
dakavSirebiT
grZelvadiani
gegmebi aqvs.
saproeqto
angariSi,
miRebuli
gancxadebebi,
samuSaos
Sesrulebis
uflebis
miniWeba,
Sesrulebuli
samuSaoebi
ZiriTad
problemas
warmoadgens
biujeti
mSenebloba
dasrulebulia
problemebi
ar aris
mSenebloba
dasrulebulia
problemebi
ar aris
wyaldidobis kontroli: saSualo da grZelvadiani aRdgenis
prioritetebi da qmedebebi (2017 wlis ivlisis CaTvliT)
aqtivobebi
yvarelis
municipaliteti:
md. durujis
napirebis
gamagreba da
natanisagan
gawmenda.
lagodexis
municipaliteti:
md. kabalis
napirebis
gamagreba da
natanis amoReba.
siRnaRis
municipaliteti:
anagis da
bodbisxevis
mdinareebis
napirebis
gamagreba.
axmetis
municipaliteti _
md. xodaSenis
napirebis
savaraudo
xarjebi
8,2 mln.
lari
5,1 mln.
lari
ganxorcielebis
saorientacio vadebi
2013 2014 2015 2016
,==
====
,==
====
------
-------
---------
---------
2017
===
===
mTavari
Semsrulebel
i
am seqtorSi
arsebuli
iniciativebi
da
partniorebi
(mimdinare
dafinanseba)
Sedegebis/
samuSaos
mimdinareobis
rekomendebul
i maCvenebeli
sagzao
departamenti
municipalit
etis 5% da
centraluri
mTavrobis
95%
mSeneblobis
daproeqteba
da
dagegmva _
2013,
mSenebloba _
2014-2016
sagzao
departamenti
municipalit
etis 5% da
centraluri
mTavrobis
95%
3,2 mln.
lari
,==
====
922,700
lari
-------
---------
===
das
rul
ebu
lia
sagzao
departamenti
sagzao
departamenti
114
municipalit
etis 5% da
centraluri
mTavrobis
95%
municipalit
etis 5% da
centraluri
mTavrobis
mSeneblobisd
aproeqteba da
dagegmva _
2013,
mSenebloba _
2014-2016
mSeneblobisd
aproeqteba da
dagegmva _
2013,
sirTuleebi/
riskebi
miznebis
miRwevisas
dafinansebis
miReba
mTavrobisgan
dafinansebis
miReba
mTavrobisgan.
dafinansebis
miReba
mTavrobisgan.
mSenebloba _
2014-2016
mSeneblobis
daproeqteba
da
dagegmva.
dafinansebis
miReba
mTavrobisgan.
95%
gamagreba or
ubanze:
-
alaverdis
samonastro
kompleqsTan;
-
Rvinis qarxana
`badagonTan~.
dedofliswyaros
municipaliteti:
md. alazanis
napirebis
gamagreba or
ubanze:
- `kaklis yure~
- jamparaCais
SesarTavTan.
siRnaRis
municipaliteti:
md. alazanis
napirebis
gamagreba.
gurjaanis
municipaliteti:
mdinaris
napirebis
gamagreba.
847,900
mimd
inar
eobs
sagzao
departamenti
municipalit
etis 5% da
centraluri
mTavrobis
95%
sagzao
departamenti
municipalit
etis 5% da
centraluri
mTavrobis
95%
4,5 mln.
lari
,=
====
=
0,20 mln.
lari
,=
====
=
-------
-------
---------
---------
===

===

mdinareTa
Walebis marTvis
programis
SemuSaveba
115
sagzao
departamenti
municipalit
etis 5% da
centraluri
mTavrobis
95%
garemos
dacvis
erovnuli
saagento/muni
cipaliteti
regionuli
ganviTarebis
a da
infrastruq
turis
saministro
UNDP
mSeneblobisd
aproeqteba da
dagegmva _
2013,
mSenebloba _
2014-2016
mSeneblobisd
aproeqteba da
dagegmva _
2013,
mSenebloba _
2014-2016
mSeneblobisd
aproeqteba da
dagegmva _
2013,
mSenebloba _
2014-2016
dafinansebis
miReba
mTavrobisgan.
dafinansebis
miReba
mTavrobisgan
dafinansebis
miReba
mTavrobisgan
dafinansebis
ganawileba
wyaldidobis
riskis marTvis
gegmis SemuSavebaganaxleba
municipalite
ti
116
garemos
dacvis
erovnuli
saagento,
regionuli
ganviTarebis
a da
infrastrqu
turis
saministro.
UNDP
dafinansebis
ganawileba
ganaTleba: moklevadiani aRdgenis prioritetebi da qmedebebi (2014 wlis
CaTvliT
amocana: stiqiuri ubedurebiT dazaralebuli axalgazrdobis konkurentunarianobis gazrda maRali xarisxis saganmanaTleblo
infrastruqturis, ganaTlebisa da saskolo masalebis mudmivad xelmisawvdomobis uzrunvelyofis gziT.
aqtivobebi
ukve
gamoyofili
Sedegebis/ samuSaos
sirTuleebi/ris
biujeti
ganxorcielebis mTavari
am seqtorSi
mimdinareobis
kebi
(saxelmwifo,
saorientacio
Semsrulebeli
arsebuli
rekomendebuli
miznebis
donorebi an
vadebi
iniciativebi
maCvenebeli
miRwevisas
arasamTavrobo
da
organizaciebi)
partniorebi
umaRlesi ganaTleba
saSualo ganaTleba
moTxovnili
dafinansebis
gamoyofa,
infrastruqturis
aRdgena 15
dazaralebul
skolaSi:
- 11 _ Telavis
municipalitetSi,
- 3 _ gurjaanis
municipalitetSi,
- 1 _ lagodexis
municipalitetSi
12 dazaralebuli
skolis
uzrunvelyofa
ZiriTadi saskolo
avejiTa da
masalebiT.
738,225, 29
lari
dasrulebulia
dasrulebulia
saqarTvelos
ganaTlebisa
da mecnierebis
saministro
skolebis raodenoba,
sadac aRadgines
infrastruqtura
saqarTvelos
ganaTlebisa
da mecnierebis
saministro
skolebis raodenoba,
sadac ZiriTadi
masalebi ukve
miwodebulia
117
miwodebisTvis
arasakmarisi
vadebi,
moTxovnebTan
dakavSirebiT
saqarTvelos
ganaTlebisa da
mecnierebis
saministros da
donorebs
Soris
SezRuduli
koordinacia.
moTxovnili
biujetis da
dafinansebis
wyaroebis
nakleboba,
miwodebisTvis
arasakmarisi
vadebi,
12 dazaralebuli
skolis
uzrunvelyofa
saxelmZRvaneloebiT
, moswavleebisTvis
ufasod
dasarigeblad.
dasrulebulia
saqarTvelos
ganaTlebisa
da mecnierebis
saministro
monacemebi ar
aris
skolebis raodenoba,
romelTac aqvT
saxelmZRvaneloebi
moswavleebisTvis
ufasod
dasarigeblad
moTxovnebTan
dakavSirebiT
saqarTvelos
ganaTlebisa da
mecnierebis
saministros da
donorebs
Soris
SezRuduli
koordinacia
moTxovnili
biujetisa da
dafinansebis
wyaroebis
nakleboba,
miwodebisTvis
arasakmarisi
vadebi
skolamdeli ganaTleba
infrastruqturis
aRdgena 17
dazaralebul
sabavSvo baRSi:
- 14 _ TelavSi
- 2 _ gurjaanis
municipalitetSi
- yvareli:
monacemebi ar
aris
- lagodexi:
monacemebi ar
aris
2012
adgilobrivi
municipaliteteb
i
118
monacemebi
ar aris
aRdgenili
infrastruqturis
mqone sabavSvo
baRebis raodenoba
adgilobrivi an
donorebis
dafinansebis
nakleboba,
miwodebis
dabali done
17 dazaralebuli
sabavSvo baRis
uzrunvelyofa
skolamdeli aRzrdis,
dasvenebisa da
skolisaTvis
mosamzadeblad saWiro
ZiriTadi masalebiT.
monacemebi ar
aris
2012
adgilobrivi
municipalitetebi
UNICEF
sabavSvo baRebis
raodenoba, romelTac
aqvT ZiriTadi
saswavlo masalebi
moTxovnili
biujetis da
dafinansebis
wyaroebis
nakleboba,
miwodebisTvis
arasakmarisi
vadebi,
moTxovnebTan
dakavSirebiT
municipalitetebs
da donorebs
Soris
SezRuduli
koordinacia
119
ganaTleba: saSualo da grZelvadiani aRdgenis prioritetebi da
qmedebebi (2017 wlis ivlisis CaTvliT)
aqtivobebi
katastrofis
riskis
SemcirebasTan
dakavSirebuli
sakiTxebis
integrireba/gaZ
liereba
sauniversiteto,
saSaulo da
skolamdeli
ganaTlebis
programebSi.
sagangebo
Stabebis
Camoyalibeba da
sagangebo
situaciebis
marTvis gegmebis
SemuSaveba
skolebsa da
sabavSvo
baRebSi.
savaraud
o
xarjebi
daaxl.
300,000
ganxorcielebis
saorientacio vadebi
2013 2014 2015 2016
X
2017
mTavari
Semsrulebeli
saqarTvelos
ganaTlebisa
da mecnierebis
saministro
X
adgilobrivi
municipalitet
ebi
daaxl.
200,000
lari
x
saqarTvelos
ganaTlebisa
da mecnierebis
saministro
Sss sagangebo
situaciebis
marTvis
departamenti
adgilobrivi
municipalitet
x
120
am seqtorSi
arsebuli
iniciativebi
da
partniorebi
(mimdinare
dafinanseba)
ECHO, UNICEF,
SC, WV,
donori
organizaciebi
Sedegebis/
samuSaos
mimdinareob
is
rekomendebu
li
maCvenebeli
(katastrofi
s riskis
Semcirebis
swavlebis
arsebuli
statusi
universitet
ebSi,skoleb
sa da
skolamdeli
aRzrdis
dawesebuleb
ebSi
im skolebis
procentuli
maCvenebeli,
romelTac
aqvT gegmebi
sirTuleebi/r
iskebi
miznebis
miRwevisas
SezRuduli
adamianiseuli,
teqnikuri da
finansuri
potenciali
SezRuduli
adamianiseuli,
teqnikuri da
finansuri
potenciali
janmrTeloba da socialuri dacva: moklevadiani aRdgenis
prioritetebi da qmedebebi (2014 wlis CaTvliT)
maRali xarisxis mosaxerxebeli, modernizebuli da xelmisawvdomi jandacvisa da socialuri momsaxurebis uzrunvelyofa
stiqiuri ubedurebiT dazaralebuli yvela adamianisTvis
aqtivobebi
savaraudo
moTxovnebi
[‘000 lari]
stiqiuri
ubedurebiT
dazaralebuli
sazogadoebrivi
jandacvis 8
centris aRdgena.
148,360
lari
sazogadoebrivi
jandacvis 8
centris aRWurva
ZiriTadi
samedicino
teqnikiT (mag.,
eleqtrokardiog
rafiT,
sasworebiT,
macivrebiT).
socialurad
daucveli yvela
mosaxlis
uzrunvelyofa
samedicino
daxmarebiT.
ukve
gamoyofili
biujeti
(saxelmwifo,
donorebi an
arasamTavrobo
organizaciebi)
ganxorcielebis
saorientacio
vadebi
148,360 lari
dasrulebulia.
mTavari
Semsrulebe
li
Sromis,
janmrTel
obisa da
socialuri
dacvis
saministro
4,000 lari
453,4.23
lari
am seqtorSi
arsebuli
iniciativebi da
partniorebi
Sedegebis/
samuSaos
mimdinareobis
rekomendebuli
maCvenebeli
donori
organizaciebi
aRdgenilia
da xelaxla
gadaxurulia
8 obieqti.
donori
organizaciebi
4534.23 lari
dasrulebulia.
121
Sromis,
janmrTel
obisa da
socialuri
dacvis
saministro
Sesyidulia 2
eleqtrokard
iografi.
sirTuleebi/
riskebi
miznebis
miRwevisas
jandacva da socialuri sakiTxebi: saSualo da grZelvadiani
aRdgenis prioritetebi da qmedebebi (2017 wlis ivlisis CaTvliT)
aqtivobebi
sazogadoebrivi
jandacvis 6
centris aRWurva
ZiriTadi
samedicino
teqnikiT (mag.,
eleqtrokardiog
rafiT, sasworiT
da a.S. – jer ar
aris Seyvanili
macivrebis
Rirebuleba).
sazogadoebrivi
jandacvis yvela
centris aRWurva
sabazo
kompiuteriT.
wylis
infeqciebTan,
higienis
normebTan,
fsiqosocialur
problemebTan
dakavSirebuli
kampaniebi.
savaraudo
xarjebi
12,000
10,000
30,000
ganxorcielebis
saorientacio vadebi
2013 2014 2015 2016
2017
mTavari
Semsrulebeli
seqtorSi
arsebuli
iniciativebi
da
partniorebi
(mimdinare
dafinanseba)
Sedegebis/
samuSaos
mimdinareobis
rekomendebuli
maCvenebeli
12,000
Sromis,
janmrTelobi
s da
socialuri
dacvis
saministro
donori
organizacie
bi
sazogadoebrivi
jandacvis 6
centri
saTanadod iqna
aRWurvili.
10,000
Sromis,
janmrTelobi
s da
socialuri
dacvis
saministro
donori
organizacie
bi
Sromis,
janmrTelobi
sa da
socialuri
dacvis
saministro
gaeros
saagentoebi,
migraciis
saerTaSori
so
organizacia
(IOM),
sayovelTao
daxmarebisa
10,000
5,000
5,000
5,000
5,000
122
sazogadoebrivi
jandacvis 6
centri
saTanadod iqna
aRWurvili
kompiuterebiT.
codnis,
damokidebulebi
s da praqtikis
(KAP)
kvlevis
gamoyenebiT
Catarebuli
kampaniebis
raodenoba
sirTuleeb
i/ riskebi
miznebis
miRwevisas
sagangebo
mdgomareobisa da
stiqiuri
ubedurebebisTvis
mzadyofnis
SesaZleblobebis
gazrda.
10,000
5,000
Sromis,
janmrTelobi
s da
socialuri
dacvis
saministro
5,000
123
da
Semweobis
asociacia
(Care),
gadavarCino
T bavSvebi
(Save the
Children),
USAID
gaeros
saagentoebi,
migraciis
saerTaSori
so
organizacia
(IOM),
sayovelTao
daxmarebisa
da
Semweobis
asociacia
(Care),
gadavarCino
T bavSvebi
(Save the
Children),
USAID
codnis,
damokidebulebi
s da praqtikis
(KAP)
kvlevis
gamoyenebiT
Catarebuli
kampaniebis
raodenoba
katastrofis riskis Semcireba – moklevadiani aRdgenis prioritetebi
da qmedebebi (2013-2014)
amocana: katastrofis Sedegebis gamoyeneba sxvadasxva seqtoris regionuli da municipaluri xelisuflebis warmomadgenlebis
sakiTxebSi ufro Rrmad gasaTviTcnobiereblad.
ukve gamoyofili
aqtivobebi
savaraudo biujeti (saxelmwifo,
am seqtorSi arsebuli
(prioritetebis
moTxovnebi donorebi an
ganxorcielebis
mTavari
iniciativebi da
mixedviT)
saorientacio
Semsrulebeli
partniorebi
[‘000 lari] arasamTavrobo
organizaciebi)
vadebi
katastrofis riskis Semcirebis integrireba strategiebsa da ganviTarebis xedvebSi
1.katastrofis
riskis Semcirebis
integrireba
kaxeTis regionuli
ganviTarebis
gegmaSi –
teqnikuri
daxmareba
katastrofis
riskis Semcirebis
sakiTxebis
sxvadasxva dargSi
integrirebasTan
dakavSirebiT, misi
Semdgomi
dadgegmvisa da
biujetirebis
mizniT.
3-6 Tve
2. katastrofis
riskis Semcirebis
Sesaxeb
cnobierebis
amaRlebis
strategiis
12 Tve
kaxeTis adgilobrivi
xelisufleba/regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro
garemosa da bunebrivi
resursebis dacvis
saministro/adgilobrivi
municipaliteti
UNDP, GiZ,
garemosa da
bunebrivi
resursebis
dacvis
saministro/
garemos
erovnuli
saagento, CENN,
msoflio banki
katastrofis riskis
Semcirebis
gaTvaliswineba
regionuli
ganviTarebis
dargobriv
(prevencia/Serbilebis
CaTvliT) da zogad
(mzadyofna/reagireba)
gegmebSi.
arasakmarisi
adamianiseuli resursebi
regionul/municipalur
doneze;
arasakmarisi interesi da
CarTuloba
regionis/municipalitetis
dainteresebuli pirebis
mxridan.
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro, UNDP,
regionuli media,
arasamTavrobo
regionuli
xelisuflebis
warmomadgenlebs
aqvT Sesabamisi
codna da
SesaZleblobebi
arasakmarisi interesi da
CarTuloba
regionis/municipalitetis
dainteresebuli pirebis
mxridan.
124
SemuSaveba,
gamiznuli kaxeTis
adgilobrivi
xelisuflebisa da
sazogadoebisaTvis;
strategia unda
moicavdes
gaTviTcnobierebas
Semdeg sakiTxebSi:
stiqiuri
movlenebis
saSiSroebis
rukebis gamoyeneba;
sxvadasxva dargSi
katastrofis
riskis Semcirebis
sakiTxebis
gaTvaliswineba;
miwaTsargebloba;
riskebis dayofa
zonebad, riskis
Semcirebis
politikasa da
marTvaSi
mzadyofnis
sakiTxebis
gaTvaliswineba.
3. katastrofis
riskis Semcirebis
sakiTxebSi
adgilobrivi
xelisuflebis
warmomadgenlebis
informirebis
gazrda da
kvalifikaciis
amaRleba
specializirebuli
swavlebebis
organizaciebi,
saTemo
organizacia
2013-2014
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro/ efeqtiani
marTvis centri/
garemosa da bunebrivi
resursebis dacvis
saministro
donori
organizaciebi
125
katastrofis riskis
Semcirebis
RonisZiebebis
gasatareblad.
arasakmarisi interesi da
CarTuloba
regionis/municipalitetis
dainteresebuli pirebis
mxridan
meSveobiT.
katastrofis riskis Semcirebis sistemis instituciuri gaZliereba
1. kaxeTis
regionuli da
municipaluri
reagirebis
gegmebis
gaumjobesebis
mizniT
katastrofaze
reagirebis
Sefaseba (aseve
SesaZleblobebis
gaZlierebasTan
dakavSirebuli
saWiroebebis
Sefaseba da
Sesabamisi
SesaZleblobebis
ganviTareba).
2. katastrofis
Sedegad miRebuli
dazianebebis
Sesaxeb monacemTa
SegrovebaSefasebis,
informaciis
sistematizaciisa
da uwyebaTa Sida
koordinaciis
SesaZleblobebis
ganviTareba.31
2013-2014
kaxeTis regionuli
xelisufleba/sagangebo
situaciebis marTvis
departamenti/ garemosa
da bunebrivi resursebis
dacvis saministro
2013-2014
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro/ garemosa
da bunebrivi resursebis
dacvis saministro,
sagangebo situaciebis
marTvis departamenti
UNDP, SDC,
garemosa da
bunebrivi
resursebis
dacvis
saministro/
garemos
erovnuli
saagento,
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro
adgilobrivi
xelisufleba/
dargobrivi
saministroebi,
donori
organizaciebi
31
ganaxlebuli
regionuli da
adgilobrivi
samoqmedo gegma,
romelic
dafuZnebuli iqneba
bolo gamocdilebaze
da sagangebo
situaciebis marTvis
SesaZleblobebis
gaumjobeseba
regionul da
municipalur
doneebze
arasakmarisi
adamianiseuli resursebi
regionul/municipalur
doneze;
arasakmarisi interesi da
CarTuloba
regionis/municipalitetis
dainteresebuli pirebis
mxridan
arasakmarisi
adamianiseuli resursebi
regionul/municipalur
doneze;
arasakmarisi interesi da
CarTuloba
regionis/municipalitetis
dainteresebuli pirebis
mxridan
am moqmedebis CarTvis winadadeba Semoitana ganaTlebis mimarTulebiT momuSave gundma 2013 wlis 17 ivliss Catarebul
saWiroebebis erToblivi Sefasebis Semajamebel seminarze.
126
katastrofis riskis Semcireba – saSualo da grZelvadiani aRdgenis
prioritetebi da qmedebebi (2017 wlis ivlisis CaTvliT)
amocana: katastrofis SemTxvevis gamoyeneba, rogorc regionuli/municipaluri xelisuflebebisa da momijnave seqtorebis
gaTviTcnobierebis gasaRrmavebeli SesaZlebloba.
Sedegebis/samuSaos
am seqtorSi arsebuli
aqtivobebi
savaraud mTavari
mimdinareobis
sirTuleebi/ riskebi
iniciativebi da
(prioritetebis mixedviT)
o vadebi
Semsrulebeli
rekomendebuli
miznebis miRwevisas
partniorebi
maCvenebeli
katastrofis riskis Semcirebis sakiTxebis integrireba strategiebsa da ganviTarebis xedvebSi
riskebis dayofa
regionul zonebad
garemos dacvis
(riskis/safrTxeebis
erovnuli
2013-2017
Sefaseba da Sesabamisi
saagento
rekomendaciebis
momzadeba)
katastrofis
riskis
Semcirebis
Sesaxeb
cnobierebis
amaRlebis
strategia
(romelic
gamiznulia
rogorc
garemosa da
erovnuli,
regionuli
bunebrivi
xelisuflebisTvis,
ise 2013-2017
resursebis
zogadad
dacvis
sazogadoebisTvis)
saministro
SemuSavebuli
da
ganxorcielebulia
(gagrZeleba mokle vadis
gasvlis Semdeg)
katastrofis riskis Semcirebis koordinacia
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro/adgilobri
vi municipaliteti
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro, UNDP,
regionuli media,
arasamTavrobo
organizaciebi, saTemo
organizaciebi
127
arasakmarisi finansuri
resursebi
xelisufleba
acnobierebs, rom
saWiroa katastrofis
riskis Semcireba
gaxdes
mravalseqtoruli
koncefcia
Sesabamisi uwyebebis
arasakmarisi CarTuloba
1. makoordinebeli
saministros gansazRvra
da katastrofis riskis
Semcirebis erovnuli
platformis Seqmna
hiogos samoqmedo
CarCoprogramis
Sesabamisad.
2013-2015
garemosa da
bunebrivi
resursebis
dacvis
saministro
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro, sagangebo
situaciebis marTvis
departamenti,
arasamTavrobo
organizaciebi,
UNDP
makoordinirebeli
saministro da
moqmedi erovnuli
platforma
katastrofis riskis Semcirebis sistemis instituciuri da organizaciuli gaZliereba
1.katastrofis riskis
SemcirebasTan
dakavSirebuli
kanonmdeblobis Seswavla
da harmonizacia.
2. riskis marTvis erTiani
regionuli da
municipaluri gegmebis
SemuSaveba-ganxorcieleba,
sadac katastrofis
Semdgomi aRdgenisaTvis
gaTvaliswinebuli iqneba
finansuri rezervebi.
3. kaxeTis magaliTze
wyaldidobis/wyalmovard
nis adreuli
gafrTxilebis sistemis
Seswavla da sxvadasxva
garemosa da
bunebrivi
resursebis
dacvis
saministro/
sagangebo
situaciebis
marTvis
departamenti
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro, sagangebo
situaciebis marTvis
departamenti,
arasamTavrobo
organizaciebi,
UNDP
harmonizebuli
sakanonmdeblo baza
2013-2017
sagangebo
situaciebis
marTvis
departamenti
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro, UNDP,
sagangebo situaciebis
marTvis departamenti,
garemosa da bunebrivi
resursebis dacvis
saministro/ garemos
erovnuli saagento
katastrofis riskis
marTvis
yovelwliurad
ganaxlebadi erTiani
regionuli da
adgilobrivi gegmebi
2014
garemos dacvis
saministro/
sagangebo
situaciebis
marTvis
UNDP, garemosa da
bunebrivi resursebis
dacvis saministro/
garemos erovnuli
saagento,
SemuSavebulia
wyaldidobis,
wyalmovardnis
zianisgan
reabilitaciis
2013-2015
128
Sesabamisi
struqturebis
arasakmarisi
CarTuloba;
arasakmarisi
prioritetebi/dainterese
ba katastrofis riskis
Sesamcireblad
SesaZleblobebis
ganviTarebisTvis
alternativis
xarjTsargeblianobis
analizi.
4. kaxeTSi sxvadasxva
stiqiis momcveli
adreuli gafrTxilebis
sistemis Seqmna
mosaxleobis mzadyofnisa
da adaptaciis
gaumjobesebis mizniT.
5.katastrofis/klimatis
riskis analizi
TiToeuli seqtoris
(soflis meurneoba,
jandacva, ganaTleba)
mixedviT da Serbilebis
RonisZiebebis dadgena
(mag., dazRveva, setyvis
sawinaaRmdego bade,
sadrenaJe sistema,
nargavebis specialurad
SerCeva, sajaro Senobebis
departamenti
/regionuli
xelisufleba
2014-2017
2013-2015
garemos dacvis
saministro/
sagangebo
situaciebis
marTvis
departamenti
garemosa da
bunebrivi
resursebis
dacvis
saministro/
TiToeuli
dargis
Sesabamisi
saministro
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro
regionuli
ganviTarebisa da
infrastruqturis
saministro, GiZ, USAID,
regionuli
xelisufleba
dargobrivi
saministroebi,
donori organizaciebi
129
samoqmedo gegma
hidrometeorologiu
ri riskis winaSe
mdgomi mosaxleobis
adreuli
gafrTxilebisa da
drouli
Setyobinebis
instituciuri
SesaZleblobebi
ganviTarebulia
/kaxeTSi
gaumjobesebulia
adreuli
gafrTxilebis
meqanizmebi.
momijnave seqtorebSi
gaTvaliswinebulia
katastrofis/klimati
s cvlilebis riskis
Sefasebebi da
dadgenilia
Semarbilebeli/
prevenciuli zomebi.
gamagreba, usafrTxo
32
skolebi)
katastrofis riskis Semcirebis dafinanseba
1. katastrofis riskis
Semcirebis dafinansebis
strategiebis Seswavla da
danergva saqarTveloSi
(dazRveva, aRdgeniTi
samuSaoebisaTvis
gankuTvnili sarezervo
fondi, mikrodafinanseba
da a.S.)
2013-2017
regionuli
ganviTarebisa
da
infrastruqtur
is saministro
dargobrivi
saministroebi,
donori
organizaciebi,
arasamTavrobo
organizaciebi
bunebrivi
saSiSroebis/klimatu
ri safrTxeebis
Semcirebis
dafinansebis
strategia
arasakmarisi finansuri
da adamianiseuli
resursebi
32 katastrofis/klimatis cvlilebis riskis marTvis aseTi yovlismomcveli analizi angariSSi mocemulia soflis meurneobis
seqtoris TavSic.
130

Documentos relacionados

teqnikuri davaleba garemosdacviTi da socialuri Sefasebis

teqnikuri davaleba garemosdacviTi da socialuri Sefasebis mosalodneli uaryofiTi zemoqmedeba, Sesabamisad Semcirdes an kompensirebul iqnas misaReb donemde. es gegma aseve moicavs qmedebebs, romlebic saWiroa am RonisZiebebis danergvis mizniT. EMP unda uzrun...

Leia mais

guriis moambe

guriis moambe mxolod SvebulebaSi gagiSviaT, `damsaxurebuli~ dasvenebisTvis ... rac Seexeba meore turs, TavisTavad is viSviSis ki ara, swored rom demokratiis maCvenebelia zogadad, magram am konkretul SemTxvevaSi ...

Leia mais

baRi es iyo ZvelisZveli ojaxis, nakamuraTa gvareulobis kuTvnili

baRi es iyo ZvelisZveli ojaxis, nakamuraTa gvareulobis kuTvnili mSvenier xeebs ara da ar miesadaga xexili. martooden dargva ra didi bedena iyo, roca mzrunveli xeli ar Rirsebia axalCayril xeebs. rac baRs bunebiTma Slam da rRvevam daaklo, is adamianis naqnarma da...

Leia mais

sainformacio biuleteni

sainformacio biuleteni mosvlis raodenobas calkeuli meteosadgurebis monacemebiT, SevniSnavT rom garemos erovnuli saagento geologiuri saSiSroebisa da geologiuri garemos marTvis departamenti stiqiuri procesebis, sainJinro g...

Leia mais

mikro- da makroekonomikis safuZvlebi

mikro- da makroekonomikis safuZvlebi da fasi; warmoebis faqtorTa bazrebi da faqtoruli Semosavlebi; biznesis (samewarmeo saqmianobis) ekonomikuri safuZvlebi; ojaxis ekonomikis safuZvlebi; qveynis makroekonomikuri struqtura da erovnul a...

Leia mais

Tavi III saqarTvelos saxelmwifo biujetis deficiti da saxelmwifo vali

Tavi III saqarTvelos saxelmwifo biujetis deficiti da saxelmwifo vali deficitis Sesavsebad msoflio bankis mier gamosayofi grZelvadiani, SeRavaTiani kreditiT, 35 000.0 aTasi laris odenobiT. muxli 16.

Leia mais