geografia

zurab tataSiZe, zurab seferTelaZe,
gela margvelani, lia kverenCxilaZe, zurab laoSvili
geografia
geografiis Sesavali da
geografiuli kvleva
X klasi
gamomcemloba artanuji
Tbilisi
Tavi I
geografiis Sesavali
am TavSi Sen gaecnobi:
1. imas, Tu ras Seiswavlis geografia;
2. ras warmoadgens Tanamedrove geografia;
3. ra mniSvneloba aqvs geografiis codnas;
ratom unda iswavlo geografia;
4. rogor xdeboda geografiuli codnis dagroveba.
1
geografiis Seswavlis obieqti da miznebi
wyaro a. amerikis kompiuteruli modeli.
geografia codnis uZvelesi dargia,
romlis ganviTareba kacobriobis kulturis saerTo ganviTarebasTan erTad mimdinareobda.
xangrZliv droSi geo­gra­fiiis amocanas
dedamiwis zedapirze ucnobi teritoriebis
aRmoCena da aRwera Seadgenda. `geografia~
xom sityva-sityviT miwis aRweras niSnavs.
Zvelma geografiam pasuxi gasca kiTxvaze,
Tu sad ra aris ganlagebuli, riTac mecnierTa xatovani SefasebiT kacobriobas
gaukeTa samefo saCuqari – mTeli planeta
– dedamiwa (wyaro a). amiT misi epoqa – ucnobi teritoriebis aRmoCenis da aRwerisa,
damTavrda.
xangrZliv droSi geografia warmoadgenda enciklopediuri codnis krebuls,
romelic mecnierebaTa ganviTarebis gariJraJze asazrdoebda sxva fundamentur
mecnierebebs (fizikas, biologias, qimias,
maTematikas, astronomias da sxv.).
Tanamedrove geografia im droidan yalibdeba, rodesac bunebrivi movlenebisa da
bunebis obieqtebis axsna daiwyo.
Zveli geografia TandaTan axalma geografiam Secvala. mas pasuxi unda gaeca
kiTxvaze: rogor aris es yvelaferi agebuli da mowyobili, ra elis Cvens sacxovrebel bunebriv garemos momavalSi? Zveli informaciis analizis da ganzogadebis
safuZvelze geografia Camoyalibda mec-
wyaro b. Tanamedrove geografebi aerokosmosuri teqnologiebiT miuval adgilebsac ki swavloben.
6
nierebad, romlis Seswavlis obieqti dedami­
wis geografiuli garsi gaxda (wyaro g).
geografiuli garsi warmoadgens kacobriobis erTaderT sasicocxlo sivrces,
yvela Cvenganis saerTo `saxls~. Tanamedrove geo­grafiis mizania garsis ganviTarebis zoga­di kanonzomierebebis, misi
Semadgeneli elementebis mizezSedegobrivi
kavSirebis da mis farglebSi gavrcelebuli
mravalferovani bunebrivi da sameurneo
kompleqsebis kvleva. mizezSedegobriv kav-
atmosfero
biosfero
hidrosfero
liTosfero
geografiuli
garsi
Sirebs gan­­sa­zRvravs bunebis komponentebs
Soris urTierTdamokidebuleba da urTierTzemoqmedeba.
amrigad, Tanamedrove geografia sabunebismetyvelo da sazogadoebriv mecnierebaTa sistemaa, romelsac gaaCnia Seswavlis
saerTo obieqti – geografiuli garsi.
dasavleTis zogierT qveyanaSi geografia erTian mecnierebad ganixileba, romlis
kvlevis obieqtad miCneulia geografiul
garsSi adamianisa da bunebis urTierTdamokidebulebis TaviseburebaTa Seswavla.
geografia Seiswavlis sivrcesa da
droSi aRqmad nebismier obieqts, romelsac gaaCnia konkretuli adgilmdebareoba
dedamiwis zedapirze. geografiis kvlevis
obieqti SeiZleba iyos mdinare, qedi, qalaqi, sofeli, raioni da sxva.
bolo naxevarsaukuneSi geografiuli
kvlevis mniSvnelovani elementi adamianis
sameurneo saqmianobasTan dakavSirebuli
Tanamedrove globaluri (dedamiwis momcveli – msoflio) ekologiuri problemebi
gaxda. am problemebis kvlevasTan geografias yvelaze farTo Sexeba aqvs, vinaidan
igi yvelaze ufro kompleqsurad (mTlianobaSi) swavlobs geografiul garss da geografiul garemos.
leqsikoni
wyaro g. dedamiwis geografiuli garsi.
geografiuli garsi – dedami­wis erT-er­Ti,
garkveulwilad nakrebi garsia, romelSic
erTmaneTs exebian da urTierTzemoqmedeben
atmosferos qveda fenebi, liTosferos zeda
nawili, hidrosfero da biosfero.
geografiuli garemo geografiuli garsis
is nawilia, sadac adamiani cxovrobs da eweva
Tavis sameurneo saqmianobas.
prognozireba berZnuli sityvaa da niSnavs
movlenis ganWvretas.
kiTxvebi da davalebebi:
1.
2.
3.
4.
5.
ra kiTxvebze gasca pasuxi Zvelma da axalma geografiam?
ra Seadgens geografiuli kvlevis obieqts?
rogor gesmis mizezSedegobrivi kavSirebi geografiuli garsis komponentebs Soris?
tyeebis gaCexva ra gavlanas axdens danarCen bunebaze?
ifiqre, ra uaryofiTi movlenebi SeiZleba gamoiwvios mTis ferdobze tyis gaCexvam.
7
2
geografiiis adgili mecnierebaTa sistemaSi,
geografiuli codnis mniSvneloba
mecnierebis sxvadasxva dargi erTmaneTisagan upirvelesad Sesaswavli obieq­tiT
da kvlevis meTodebiT gansxvavdeba.
geografiuli mecniereba Sesa­swavli
obieqtis sirTuliT da masSi mimdinare
procesebis gansakuTrebuli nairgvarobiT
gamoirCeva.
geografiul mecnierebaTa sistemaSi Sedian ara marto is disciplinebi, romlebic
mTlian bunebas an mis calkeul komponents
(fizikuri geografia, klimatologia, hidrologia da sxv.) swavloben, aramed sxva
mecnierebebTan mosazRvre disciplinebic:
biogeografia (botanikas­Tan da zoologias­
Tan), geomorfologia (geo­logiasTan), nia­
dagebis geografia (nia­dagmcodneobasTan),
ekonomikuri da socialuri geografia (sa­
zogadoebriv mecnierebasTan) da sxv. landSaftTmcodneoba da qve­ya­naT­mcodneoba ki
geografiuli codnis Tavisebur sinTezs
warmoadgenen. geografiuli codna Casaxvis
droidan da­kavSirebulia fi­lo­so­fiasTan.
igi sxva mecnierebebTan Seda­rebiT met gavlenas axdenda filoso­fiuri Sexedulebebis
Ca­moya­li­bebaze. antikuri drois berZenma
filosofosma Tales miletelma geogra­
fiul warmodgenaTa safuZvelze msoflios
pirveli suraTi Seqmna. geografiuli codna mTeli rigi mecnieruli dargebis warmoqmnis ZiriTadi wyaro gaxda.
gamoiyene teqsti da dawere mokle Txzuleba
geografiuli codnis mniSvnelobis Sesaxeb.
geografia sam ZiriTad dargs moicavs;
sabunebismetyvelo geografia, sazogadoebrivi geografia da geografiuli kartografia.
sabunebismetyvelo geografia warmodgenilia Semdegi dargebiT: zogadi fizikuri
geografia, geomorfologia, klimatologia, niadagmcodneoba, hidrologia da sxv.
8
zogadi fizikuri geografia globalur
geografiul problemebs swavlobs. geomorfologia dedamiwis reliefis iersaxes
Seiswavlis. klimatologia dedamiwis havis
formirebis da cvalebadobis Taviseburebebs swavlobs. niadagmcodneoba niadagebis warmoSobas, geografiul gavrcelebas,
gamoyenebasa da dacvas swavlobs. hidrologia dedamiwis wylis garss ikvlevs.
sazogadoebrivi geografia _ mosaxleobis, meurneobis, socialuri da politikuri sakiTxebis Semswavleli qvedargia geografiaSi. ekonomikuri geografia moicavs
Semdeg mimarTulebebs: mrewveloba, soflis meurneoba, transporti, kavSirgabmuloba, mSenebloba, vaWroba, saerTaSoriso
ekonomikuri kavSirurTierTobebi. socialuri geografia iyofa. momsaxurebis, ganaTlebis, kulturis da sxva geografiad.
kartografia sagnebisa da movlenebis
asaxvis Sesaxeb mecnierebis dargia.
geografiuli codnis mniSvneloba.
geografias Zalian didi mniSvneloba aqvs
adamianis cxovrebaSi. igi, rogorc codnis uZvelesi dargi, ganviTarebis gariJraJze asazrdoebda mecnierebis sxva dargebs.
man gansakuTrebiT didi roli Seasrula
filosofiuri mecnierebis ganviTarebaSi.
mecnierebis arc erT dargs adamianis praqtikul moTxovnebTan ise farTo Sexeba ar
aqvs, rogorc geografias. bunebrivi pirobebis geografiuli analizi warmoadgens
bunebaTsargeblobis mecnierul safuZvels,
vinaidan igi efuZneba bunebis Semadgenel
calkeul komponentebs Soris arsebuli
mizezSedegobrivi kavSirebis cod­nas.
geografiis Seswavlis obieqti bunebaa,
romelic adamianis materialur da sulier
moTxovnilebaTa dakmayofilebis erTaderT
wyaros warmoadgens.
i
qed
is
sar
sam
i
ed
sq
Ti
xe
va
ja
tba faravani
wyaro a. garemoze monitoringisaTvis warmatebiT gamoiyeneba uaxlesi aerokosmosuri suraTebi
didia geografiuli mecnierebis roli
Ta­namedrove globaluri ekologiuri prob­
le­mebis gadawyvetaSi, radgan es proble­mebi
warmoqmnilia bunebis aragonivruli gamoyenebiT da amasTan dakavSirebuli adamiansa
da bunebas Soris urTierTobis gamwvavebiT.
bunebis dacva Tanamedrove geografiuli
kvlevis erT-erTi aqtualuri problemaa.
dReisaTvis mTel msoflioSi geografiuli kvlevis erT-erT yvelaze aqtualur
sakiTxs bunebrivi garemos monitoringi
warmoadgens (wyaro  a).
leqsikoni
monitoringi farTo Sinaarsis mqone cnebaa
da niSnavs garemos mdgomareobaze dakvirvebas, mis Sefasebas da prognozirebas.
kvlevis meTodi. meTodi ucxo sityvaa da niS­
navs xerxs, gzas. kvlevis meTodi mecnieruli
kvlevis xerxia, konkretuli mecnieruli amocanis gadawyvetis xerxi, gza.
kiTxvebi da davalebebi:
1.
2.
3.
4.
5.
CamoTvale geografiis monaTesave disciplinebi.
CamoTvale bunebis Semadgeneli komponentebi.
rogor gesmis mizezSedegobrivi kavSirebi bunebis Semadgenel kompenentebs Soris?
imsjele geografiis praqtikuli mniSvnelobis Sesaxeb.
rogor gesmis gamoTqma `geografia kompleqsuri Sinaarsis mecnierebaa~?
9
3
Zveli msoflios geografia
aTaswleulebi dasWirda geografiuli
mecnierebis `saSeni masalis~ dagrovebas.
pirvelyofili adamianis geografiuli warmodgenebi Cvens eramde oTxi aTasi wlis
winaT iqmneba. am periods ekuTvnis xeze,
qvaze, Zvalze, tyavze Sesrulebuli pirveli primitiuli `rukebi~ (wyaro a). Cndeba
damwerlobis sawyisebi.
wyaro g.
finikielebis
navsadguri
xomaldebiT.
wyaro a. es uZvelesi
ruka aTaswleulebis
win mamontis Zvalzea
amokveTili.
geografiuli
warmodgenebis
Seqmna
uZvelesi civilizaciis xalxebTan (egviptelebi, asirielebi, Sumerebi, finikielebi, indoelebi, Cinelebi) aris dakavSirebuli. didia finikielebis damsaxureba, maT misces saxelwodeba Zveli materikis
(kontinentis) or nawils evropasa da azias.
TviT berZnebi finikielebis damsaxurebad
Tvlidnen minis damzadebas, qsovilis wiTlad SeRebvis ostatobas, liTonze muSaobas, zomisa da wonis sistemis Seqmnas da
damwerlobis xelovnebas.
kulturisa da civilizaciis mniSvne­
lo­vani kera iyo babiloni. babilonelebs
ekuTv­niT msoflio rukebis Sedgenis pirve­
wyaro b. Zvelegvipturi xomaldi, romelic
nilosze sacuraod iyo
gamiznuli.
10
li mcdelobebi. firfitaze Sesrulebul ba­
bilonur rukaze Cv.w.aR-mde V saukuneSi ga­
mosaxuli iyo dedamiwa da Svidi kunZuli.
Zvelma egviptelebma jer kidev Cvens
eramde aTaswleulebis winaT moinaxules
afrikis mniSvnelovani nawili, xmelTaSua
zRvis sanapiroebi (wyaro b) da moipoves
didZali geografiuli informacia, rac
SemdgomSi ganaviTares berZenma swavlulebma. britaneTis muzeumSi dRemde inaxeba
Tixaze Sesrulebuli ruka (Cvens eramde 23
sau­kunis winandeli), sadac mesopotamiis
soflebi, mdinareebi da mTebia datanili.
geografiuli codnis Tvalsawieri mniSvnelovnad gafarTovda wina aziis teritoriaze asirielebis laSqrobaTa periodSi
(Zveli welTaRricxviT XIII-VII  sau­kuneebSi).
Cvens eramde III, II aTaswleulebSi erT-erTi uZvelesi civilizacia indoeTis teritoriaze Camoyalibda (wyaro d, e). uZvelesi induri geografiuli warmodgenebi Setanilia
wyaro d. aseTi navebiT
Zveli indoelebi mezobel
sanapiroebs ikvlevdnen.
saRvTo wignebSi. uZvelesi werilobiTi Zegli mdinare indis poeturi aRweraa.
geografiis winaSe didi damsaxureba
aqvT Zvel Cinelebs (meore da pirveli
aTaswleulebi Cvens eramde). Zveli msoflios sxva xalxebis analogiurad, Cineleb-
wyaro e. Zveli induri kulturis nimuSebi
dRemde aocebs mnaxvels.
is mier geografiuli informaciis mopoveba
ZiriTadad xdeboda samxedro laSqrobebis
dros (wyaro v).
Cvens eramde IV-III saukuneebSi CineTSi
Seqmnilia Txzulebebi, romlebic mTlianad
geografiisadmia miZRvni­li.
wyaro v. `CineTis didi kedeli~ - msoflios erT-
erTi saocreba. ratom aages rTuli reliefis
pirobebSi aseTi grandiozuli nageboba?
e v r a z i a
CrdiloeTi
amerika
afrika
samxreTi
amerika
avstralia
teqstis gamoyenebiT mocemul rukaze aRniSneT msoflios uZvelesi kulturis arealebi.
kiTxvebi da davalebebi:
1. rogor gesmis geografiuli mecnierebis `saSeni masala~, vin moipova igi?
2. geografiuli codnis fesvebs romeli xalxebisaken (romeli civilizaciebisaken) mivyavarT?
3. riT gansxvavdeba uZvelesi `rukebi~ Tanamedrovesagan?
4. Zveli msoflios geografiam vis gadasca estafeta?
5. ZiriTadad romeli xalxebis damsaxurebaa Zveli msoflios geografiuli informaciis mopoveba?
6. gamoiyene msoflios politikuri ruka da konturul rukaze daitane SuamdinareTi (mesopotamia), egvipte da indoeTi.
7. pirveli geografiuli warmodgenebi dakavSirebulia uZveles xalxebTan, romelTac damwerloba
ar gaaCniaT. ra saxiT moaRwia Cvenamde am drois geografiulma codnam?
11
4
antikuri epoqis geografia
(pirveli aTaswleuli Cvens eramde, Cveni eriT V saukune)
o k e an e
v
o
 
`istoriaSi~ istoriul ambebTan erTad im
miwebs aRwers, sadac es ambebi xdeboda.
geografiuli azris ganviTarebaSi Zalian didi wvlili aqvs Setanili antikuri
drois udides swavluls aristoteles
(wyaro b). garkveulwilad igi iTvleba meteorologiis, hidrologiisa da okeanologiis mamamTavrad.
p
a
e
 
r  
 
Sav
i
zRv
a
xmelTaSua zRva
libia
a
z
i
a
o k e an e
wyaro a. dedamiwis ruka miletis skolis war-
modgeniT.
antikuri epoqis geografiis winaSe,
iseve, rogorc saerTod msoflio mecnierebaSi, yvelaze didi damsaxureba berZnebs
da romaelebs aqvT. am epoqis mTavari niSani gare samyaros Secnobisaken miswrafebaa.
berZnebma Tavidan bolomde gadaamuSaves
yvelaferi, rac ki maTi winamorbedebis
mier iyo Seqmnili.
ZvelberZnuli sabunebismetyvelo mecnierebis fuZemdeblad iTvleba Tales mi­
leteli. mis skolas ekuTvnis dasaxlebuli (im droisTvis) msoflios (oikumenis)
pirveli aRwera (wyaro a). geografiuli
codnis SevsebaSi didi damsaxureba aqvs
herodotes (wyaro g). igi Tavis klasikur
wyaro b. aristotele (antikuri epoqa).
jer kidev Cvens eramde ramdenime saukuniT adre berZeni swavlulebis mier wamoye­
nebuli iyo idea dedamiwis sferulobis
Sesaxeb.
kaspiis
zRva
at
z
spa
i
ok
eT
is
ab
nt
libia
ar
la
a
i
rse
a
Ti
ean
eritreas (axlandeli
arabeTis)zRva
e
wyaro g. dedamiwis ruka
herodotes mixedviT.
12
`geografiis mamad~ aris aRiarebuli ber­
Zeni swavluli eratosTene, romelmac geo­
grafia zust mecnierebad aqcia. man pirvel­
ma gazoma dedamiwis meridianis sigrZe (wya­
ro d), daamtkica dedamiwis sferuloba.
d­awe­ra geografiuli narkvevebi sam wignad.
manve Seadgina ruka gradusTa badiT. man
pirvelma ixmara termini `geografia~. da­
axloebiT 1788  wliT adre ganWvrita da­sav­
leTis gziT indoeTSi moxvedris SesaZleb­
loba. swored am ideiT ixelmZRvanela
kolumb­ma.
geografiuli ideebis ganviTarebaSi  di­
di movlena iyo klavdios ptoleme (wya­ro  e),
romelmac Seadgina Tavisi droisaTvis yve­
laze fundamenturi `geografia~ 8 wignad.
zenituri
daSoreba
a
ekv
at
s
or
de
da
miw
i
Re
rZ s
i
i
wyaro d.
dedamiwis
garSemowerilobis
sigrZis gazomvis xerxi
(eratosTenes mier mofiqrebuli).
eratosTenma gamoTvala erTsa da imave meridian­
ze mdebare ori qalaqis – aleqsandriis da sienas
ga­nedebs Soris sxvaoba (mzis simaRlis mixedviT),
ra­mac Seadgina 7,2˚. cnobili iyo, rom 7,2-gradusi­
ani rkalis sigrZe (manZili qalaqebs aleqsandriasa da sienas Soris) 5000 stadia iyo. dedamiwis
srul garSemowerilobaSi 7,2˚ 50-jer Tavsdeba.
5000×50 = 25000 stadias anu 39500 km-s udris, rac
umniSvnelod gansxvavdeba dedamiwis garSemowerilobis realuri (40075 km) sigrZisagan.
antikuri drois berZeni swavlulebidan
gansakuTrebiT aRsaniSnavia straboni. mis
17 wignisagan Semdgar `geografiaSi~ Sejamebulia antikuri drois mTeli geografiuli
codna. masSi mocemulia misi droisaTvis
cnobili yvela qveynis bunebisa da mosaxleobis aRwera.
wyaro e. ptoleme (antikuri epoqa).
antikuri drois kartografiis ganviTarebaSi didi wvlili Seitanes romaelebma.
Sua saukuneebSi berZnul-romauli geografiuli aRmoCenebi metwilad dakarguli aRmoCnda. antikuri drois geografiuli
codnis SemoqmedebiT memkvidreebad mogvevlinen bizantielebi da arabebi. arabul
enaze iTargmna Zveli berZnebis nawerebis
mniSvnelovani nawi­li, agreTve induri, siriuli da sparsuli mecnierebis werilobiTi
Zeglebi. antikuri codnis memkvidreobis
safuZvelze arabebma damoukidebeli samecniero skola Seqmnes.
JamTasvlam arabuli geografiuli codnidan bevri ram STanTqa, magram misgan
yvelaze mniSvnelovani aiTvisa Sua saukuneebis evropulma geografiulma skolam.
kiTxvebi da davalebebi:
1. antikuri drois da saerTod msoflio mecnierebis ganviTarebaSi romelma xalxma Seasrula
yvelaze didi roli?
2. romelma berZenma swavlulebma dasdes gansakuTrebulad didi Rvawli geografiis ganviTarebas?
3. Seadare wyaro a da g da imsjele msgavseba-gansxvavebebis Sesaxeb.
4. raSi gamoixateba bizantielebis da arabebis gansakuTrebuli roli geografiuli codnis ganviTarebaSi?
5. antikuri geografiis SemoqmedebiT memkvidreebad vis daasaxeleb?
6. vin da rodis dawera: `geografia~ rva wignad da `geografia 17 wignad~?
13
5
Sua saukuneebis da Semdgomi periodis
mniSvnelovani geografiuli aRmoCenebi
Sua saukuneebis evropuli geografiuli
skola codnis ganviTarebis mniSvnelovani
etapia.
axalma qristianulma religiam mniSvnelovanwilad
gansazRvra
evropelebis warmodgena samyaroze. samonastro
`msoflio rukis~ centrSi moTavsebuli
iyo ierusalimi, zeda nawilSi – azia, qveda
nawilSi – evropa da afrika.
Sua saukuneebSi mTeli epoqa Seqmnes
aria
amud
Zilze (17 weli) awarmoebda vaWrobas centralur aziaSi (wyaro a), upirvelesad CineTSi. man didZali geografiuli informacia Seagrova, rasac Tavis `wignSi~ mouyara
Tavi. swored am wignis gacnobam ganumtkica
kolumbs dasavleTis gziT indoeTSi moxvedris rwmena.
aRsaniSnavia agreTve rusi vaWris –
aTanase nikitinis mogzauroba sparseTSi,
arabeTSi, indoeTSi, sadac mniSv­nelovani
geografiuli
informacia
Seagrova (wyaro  g).
wyaro a. marko polos mogzaurokacobriobis ganviTare­
bis ruka.
bis mTel istoriaSi geog­
rafiuli aRmoCenebiT gansa­
kuTrebiT
didi geo­gra­
pekini
e
fiuli
aRmoCenebis
epo­qa
x
an
u
x
(XV-XVII)
gamoirCeva.
am
ar
pamiri
ab
ianZi
eT
ormuzi
dros
mkveTrad
gafarTovi
tibeti
da msoflios geogra­fiuli
Tval­sawieri.
CrdiloeT
i tropiki
indoe
didi geografiuli aRTi
moCenebis vrcel nusxaSi
yvelaze mniSvnelovania: sa­
mamacma da daxelovnebulma mekobreebma
zRvao gzis aRmoCena indoeTisaken afrikis
skandinaviidan (wyaro b). maT aRmoaCines
SemovliT portugalielebis mier (vasko da
islandia, grenlandia, kolumbamde didi
gamas mogzauroba, wyaro e), qristefore
xniT adre – CrdiloeTi amerikac. Tumca
kolumbis eqspediciebi da axali qveynis
amis Sesaxeb werilobiTi informacia ar
– amerikis iuridiuli aRmoCena (wyaro d),
dautovebiaT.
magelanis pirveli mogzauroba dedamiwis
geografiuli informaciis SegrovegarSemo da sxv.
baSi did saqmes akeTebdnen vaWrebi. Sua
did geografiul aRmoCenaTa epoqas
saukuneebis evropeli mogzaurebidan ganmosdevs axali drois geografia (me-17 –
sakuTrebiT aRsaniSnavia italieli marko
me-19 ss.). misi mTavari niSania dargobrivi
polo, romelic xangrZlivi drois mangeo­grafiis ganviTareba da kompleqsuri
wyaro b. vikingebi islandiis sanapiroebTan.
14
wyaro g. aTanase nikitini indoeTSi.
pirveli mogzauroba (1492-1493 ww.)
meore mogzauroba (1493-1496 ww.)
mesame mogzauroba (1498-1500 ww.)
meoTxe mogzauroba (1502-1504 ww.)
wyaro d. kolumbis
mogzaurobis ruka.
k. san-salvadori
CrdiloeTi tropiki
k. kuba
k. haiti
k. puerto-riko
santodomingo
k. iamaika
k. gvadelupa
k. dominike
ka r i bi s z Rva
w
y
na
r
i
o
k
e
an
e
geografiis Casaxva, geografiis swavleba universitetebSi. am periodis udides
figurad SeiZleba CaiTvalos germaneli
bunebis­metyve­li da mogzauri al. humboldti. igi ikvlevda evropis, centraluri da samxreTi amerikis da sxv. regionebis bunebas. man pirvelma SeniSna simaRlis
mixedviT bunebis kanonzomieri cvla, ris
mwvane
koncxis
kunZulebi
ekvatori
ind oeT is
okean e
atlantis
okeane
samxreTi tropiki
k. madagaskari
keTilimedis koncxi
wyaro e. vasko da gamas
mogzaurobis ruka.
gamoc iTvleba vertikaluri zonalurobis ideis fuZemdeblad, Tumca gacilebiT
ufro adre bunebrivi pirobebis simaRlis
mixedviT cvla dafiqsirebuli aqvs cnobil
qarTvel geografsa da istorikoss vaxuSti
bagrations.
Tanamedrove geografiis Casaxva me19  s. damlevidan iwyeba da mniSvnelovan
ganviTarebas me-20 s-Si aRwevs. misi mTavari niSania: bunebis kompleqsuri kvleva
Tanamedrove meTodebiT (aerokosmosuri,
kompiuteruli, modelirebis da sxv.), bunebriv garemoSi mimdinare procesebis prognozireba, garemos mdgomareobis monitoringi da sxv. Tanamedrove geografiis kvlevis TematikaSi mniSvnelovani adgili ukavia
globalur ekologiur problemebs.
leqsikoni
ekologia (termini Semoitana germanelma mecnierma hekelma) – mecnierebis dargi, romelic
cocxali organizmebisa da bunebrivi garemos
urTierTdamokidebulebas swavlobs.
kiTxvebi da davalebebi:
1. romel geografiul skolasTan aris dakavSirebuli evropuli geografiuli skola?
2. vaWari mogzauri geografebidan vis damsaxurebas gaixsenebT?
3. vin iTvleba simaRliTi zonalurobis ideis fuZemdeblad?
4. rogor gesmis amerikis iuridiuli aRmoCena, pirveli (araiuridiuli) aRmoCena vis ekuTvnis?
5. moiZie masala dedamiwis garSemo pirveli mogzaurobis Sesaxeb da upasuxe, ra mniSvneloba
hqonda magelanis mogzaurobas dedamiwis irgvliv?
6. daitane konturul rukaze magelanis mogzaurobis marSruti.
7. geografiul rukaze imogzaure qr. kolumbis mogzaurobis marSrutiT.
15
Tavi II
geografiuli kvleva
am TavSi Sen gaecnobi:
1. geografiuli kvlevis tradiciul da uaxles meTodebs;
2. gaigeb, Tu ra aris geografiuli prognozireba da
modelireba;
3. iswavli geografiul movlenebsa da procesebs Soris
urTierTkavSirebis axsnas.
6
geografiuli kvlevis tradiciuli meTodebi
geografiuli kvleva axali geografiuli codnis Camoyalibebis mecnieruli
procesia.
geografiuli kvlevis meTodebs gansazRvravs Sesaswavli obieqti, mecnierebis
ganviTarebis done, kvlevis masStabi da mizani. bunebrivia, geografiuli codnis da
kvlevis Casaxvis droidan kvlevis meTodebi
icvleboda, ufro srulyofili, mravalferovani xdeboda.
wyaro a. es mikluxo-maklais Canaxatia. geogra­
fiul Canaxatebs dResac iyeneben geografebi.
Seadare Canaxati da foto, aRniSne maT Soris
gansxvaveba.
ganasxvaveben geografiuli kvlevis tra­
di­ciul da Tanamedrove meTo­debs. kvlevis
tra­diciul meTodebs miakuTv­neben: saeqs­
pedicio-aRwerilobiT,
karto­gra­fiul,
Se­da­rebiT meTodebs.
aRwera geografiuli kvlevis erT-er­Ti
umTavresi da uZvelesi meTodia.
am meTodiT iwyeba geografiuli codnis
anbani. xangrZliv droSi am meTodiT Segrovda didZali masala, romelic geografiuli
mecnierebisaTvis warmoadgenda `saSen masalas~. aRweriT mopovebuli faqtobrivi
masala ganzogadebis Sedegad gadaiqca Sesaswavli obieqtis Sesaxeb axal mecnierul
codnad. aRwera elementaruli geografiuli codnis mecnierebad Camoyalibebis aucilebeli winapirobaa.
geografiul aRweras SeiZleba hqondes
qveyanaTmcodneobiTi xasiaTi (am dros damkvirvebeli yuradRebas amaxvilebs Sesaswavli obieqtis geografiul mdebareobaze,
mis sidideze, reliefis garegnul niSnebze,
amindze, wylebze, organuli samyaros xasiaTze, mosaxleobaze, maT dasaqmebaze da sxv.)
da problemuri, anu gamoyenebiTi xasiaTi,
romlis drosac faqtobrivi masalis SerCeva samecniero an praqtikuli amocanebis
Sesatyvisad xdeba.
aRweris masala gamdidrebuli unda iyos
saWiro TvalsaCinoebiT, fotosuraTebiT,
sxvadasxva Sinaarsis cxrilebiT, WrilebiT,
diagramebiT, geografiuli rukebiT da a.  S.
igi unda iyos xatovani da sruli.
Zvelma geografiam aRweris meTodis ga­
mo­­yenebiT pasuxi gasca kiTxvas – `sad ra
aris ganlagebuli~ da niadagi moumza­da
axal geografias pasuxis gasacemad kiT­xva­
ze – `rogor aris es yvelaferi agebu­li da
mo­­wyobili~? movlenebis axsnas yovel­Tvis
win uswrebs maTi aRwera. aRweris meTo­di
ga­­cilebiT ufro srulyofili saxiT ga­mo­
i­ye­­neba Tanamedrove savele muSaobis pro­
ces­Si.
kartografiuli meTodi tradiciuli­
caa da amave dros Tanamedrovec. karto­
grafiuli gamosaxvis uZvelesi elementebi
– `piktorukebi~ (`pikto~ laTinuri sityvaa da `daxatuls~ niSnavs) dafiqsirebulia
uZveles xalxebSi. es iyo xeze, cxovelis
tyavze, qvaze, Zvalze, kldeze naxati rukebi
(wyaro b), romleb­zec gamosaxulia sxva­da­
sxva geografiuli obieqti, mcenare, cxo­ve­
li da sxv. kartografiuli meTodis srul­
yofa-ganviTarebis maRali tempi didi geo­
grafiuli aRmoCenebis epoqidan aRiniSneba.
aRwere mdinare aragvi gegmis mixedviT (wyaro b):
1. mdinaris saxelwodeba. saidan iwyeba? ra simaRleze? misi sigrZe, sad Caedineba? rogori napirebi aqvs, rogoria sigane, siRrme (daaxloebiT), dinebis siCqare, wylis gamWvirvaloba. aqvs
Tu ara Wala?
2. mdinaris sazrdooba, wyaluxvoba, rogor icvleba mdinareSi wylis done sezonebis mixedviT.
gvxvdeba Tu ara CanCqerebi mdinaris kalapotSi.
3. mdinaris sameurneo gamoyeneba. gaWuWyianebulia Tu ara mdinare? Tqveni winadadebani mdinaris
gamoyenebis gasaumjobeseblad, moiZie masala enciklopediidan.
18
wyaro b. primitiul rukebs ZvelTaganve iyenebd­
nen garemos Sesaswavlad.
Tanamedrove geografiuli kvleva warmo­
u­dg
­ enilia kartografiuli meTodis gareSe.
ru­­ka TvalsaCino masala da geografiuli
cod­­nis SeZenis umniSvnelovanesi wyaroa.
ru­kis gareSe gaZnelebulia meurneobis
gamoiyene Sesabamisi rukebi da dawere mcire
teqsti – `Cemi qalaqis (an soflis) geografiuli daxasiaTeba~.
dargebis gaZRola. ru­kis sa­SualebiT vecnobiT Sesaswavli teri­to­riis bu­nebas, mis
reliefs, havas, mdi­nareebsa da sxv.
geografuli kvleva rukis gacnobiT
iwye­ba da rukis SedgeniTve mTavrdeba. ru­ka
gvexmareba geografiuli movlenebis warmo­
Soba-ganviTarebis mizezebis dadgenasa da
maTi prognozirebis saqmeSic.
kartografiuli meTodi Cveulebriv ga­
mo­­iyeneba geografiuli kvlevis sxva meTo­
deb­Tan (maTematikuri, modelirebis, aero­
kos­­mosuri, savele-saeqspedicio da sxv.)
komp­­leqsSi.
Seadare `saqarTvelos fi­zi­kuri da mosaxleobis simWidrovis rukebi~.
SedarebiTi geografiuli meTodi geo­
gra­­­fiuli kvlevis erT-erTi uZvelesi meTo­
dia da farTod gamoiyeneba Tanamedrove
geo­­grafiaSic. misi arsi mdgomareobs sxva­
da­sxva geografiul obieqts (kontinente­bi,
bu­nebrivi zonebi, tbebi, qalaqebi, sa­xel­
mwi­­foebi da sxv.) Soris arsebuli msgavsebagan­sxvavebis gamovlinebaSi. magaliTad, bri­
taneTis kunZulebi da kunZuli islandia
erT­maneTis msgavsia amindis xasiaTiT, mag­
ram Zlier gansxvavebuli bunebis sxva niSne­
biT da meurneobis dargebiT. sanapiro da
kon­­­tinenturi (Sida) udabno orive udabnoa,
mag­ram amave dros arsebiTad gansxvavebu­li.
msgavseba-gansxvaveba naTlad aris ga­
mo­xatuli saqarTvelos baris farglebSic,
mis dasavleT (kolxeTi) da aRmosavleT
(ive­ria) nawilebs Soris. Sedarebis meTodi
ga­moiyeneba geografiuli kvlevis TiTqmis
yve­la sferoSi.
savele-saeqspedicio meTodi geogra­
fiu­li kvlevis Zveli da amave dros Tana­
med­rove meTodicaa. igi gulisxmobs gansa­
zRvruli teritoriis adgilze kvlevas.
specialurad Ser­Ceul regionSi xorcieldeba dakvirvebebi bunebis movlenebsa da procesebze, bunebis komponentebze (mag., reliefze, klimatze, niadagebze da a.  S.). Tu
kvleva kompleqsuria, igi gulisxmobs landSaftis Semadgenel yvela komponents.
Tanamedrove saeqspedicio kvleva meTodurad da teqnikuri aRWurvilobiT bevrad
ufro srulyofilia da igi xSirad tardeba
saerTaSoriso pro­gramiT da masSi monawileoben sxvadasxva qveynis mecnierebi. analogiuri kvlevis sa­modelo regionad xSirad
SerCeulia kavkasia da saqarTvelo.
Seadare `kolxeTis
landSaf­tebi~.
da
alaz­nis
vakeTa
dasaxlebuli punqtis (qalaqis an soflis)
Seswavla
1. dasaxlebuli punqtis saxelwodeba, misi warmoSoba, dasaxlebuli punqtis daarsebis dro da
adgili.
2. dasaxlebuli punqtis teritoria, konfiguracia.
3. dasaxlebuli punqtis reliefi.
4. dasaxlebuli punqtis hava, gabatonebuli
qarebi, atmosferuli naleqebis raodenoba sezonebis mixedviT.
5. mcenareuloba, gamwvanebis, mdgomareoba.
6. komunaluri meurneoba (wyalsacavi, telefoni, kanalizacia, ganaTeba, gaTboba, transporti).
7. keTilmowyoba, skverebi, baRebi, dasvenebis parkebi; meurneobis ZiriTadi dargebi;
mrewvelobis sxvadasxva dargi; qalaqis kulturuli saxe, umaRlesi saswavleblebi, spec.
dawesebulebebi, skolebi, muzeumebi, Teatrebi.
8. dasaxlebuli punqtis gavlena qalaqis mosaxleobaze, qalaqis zrda, ganaSenianeba, arqiteqtura, keTilmowyoba, qalaqis saxe.
9. dasaxlebuli punqtis saagarako adgilebi,
dasasvenebeli adgili.
10. qalaqis mier soflis mosaxleobis mizidva.
19
7
distanciuri meTodebi geografiul kvlevebSi
aerokosmosuri meTodi. igi geogra­
fi­ul
­ i kvle­vis Tanamedrove meTodebs Soris gamoirCeva sizustiT da gamoyenebis
masStabiT. misi saSualebiT xorcieldeba
mTlianad dedamiwis zedapiris, bunebrivi
zonebis, calkeuli regionebis, bunebis da
meurneobis obieqtebis, sxvadasxva bu­ne­
brivi movlenisa da procesis kvleva da kartografireba. TviTmfrinavebidan da kos­­­
wyaro a. dedamiwis garSemo aTeulobiT xelovnuri Tanamgzavri dafrinavs.
mo­suri aparaturidan kosmosuri foto­ga­
daRebiT dgeba fotorukebi. aerokosmosu­ri
kvleviT mopovebuli masala (informacia)
warmoadgens obieqturi da detaluri in­
formaciis uSualo wyaros rukebis Sesad­
ge­nad. kosmosuri gadaRebis saSualebiT Se­
saZlebelia landSaftur rukaze vaCve­noT
bunebrivi kompleqsebis cvalebadoba dro­
sa da sivrceSi, TviT wyalqveSa landSaf­
tebSic ki.
geografiuli kvlevis meTodikaSi mniSv­
ne­lovan siaxles warmoadgens distanciuri
meTodi. misi gamoyenebis arsi safreni aparatebidan (haeridan an kosmosidan) dedamiwis
Se­swavlaSi mdgomareobs. es meTo­di
udides SesaZleblobas uqmnis staciona­
rul kvlevebs, vinaidan misi gamoyenebiT
Se­saZlebelia dRe-Ramis nebismieri droi­
saTvis, nebismieri amindis pirobebSi, dava­
fiq­siroT bunebis mdgomareoba. distanciuri meTodiT dedamiwis zedapiris praqtikulad miudgomeli adgilebic ki SeiZleba
riTi gansxvavdeba kvlevis aerokosmosuri
meTo­di geografiuli kvlevis sxva meTodebisagan.
wyaro b. distanciuri zondirebis masalebis damuSaveba kompiuteruli programebiT xorcieldeba.
20
SeviswavloT umokles droSi. amave dros, specialuri kompiuteruli programebi distanciuri meTodiT gadaRebuli aerokosmosuri suraTebidan nairgvari informaciis amoRebis
saSualebas iZleva. suraTebis kompiuteruli damuSaveba landSaftis calkeul komponentebs gansxvavebul ferebSi warmogvidgens (wyaro g).
distanciuri kvleviT mopovebuli geografiuli informaciis analizi calkeuli bunebrivi movlenebis prognozirebis SesaZleblobas qmnis.
wyaro g. samganzomilebian kosmosur suraTze kargad Cans mTiani landSaftis calkeuli komponen-
tebi. aRniSneT mdinaris kalapoti, Wala da gamoftvis masaliT dafaruli ferdobebi.
wyaro e.
wyaro d. kosmosur suraTebze aRmoCenili
ar­qeo­logiuri Zegli (skandinavia).
aRwere Tbilisis midamoebis kosmosuri gamosaxu­
leba (wyaro e). aRniSne geografiuli obieqtebi,
romelsac suraTze xedav:
mdinare
Rrubeli
tba
gza
zRva
aerodromi
Waobi
qedi
myinvari
xeoba
tye
wyaro
baRi
navsadguri
qalaqi
rkinigza
udabno
biliki
okeane
21
8
geografiuli prognozireba
ra aris prognozi? ra aris prognozireba?
prognozi berZnuli sityvaa da qarTulad raime movlenis (procesis) ganviTarebis tendenciis ganWvretas (winaswarxedvas)
gulisxmobs. prognozireba saSualebas gvaZlevs specialuri kvlevis safuZvelze warmodgena miviRoT, Tu rogor ganviTardeba
uaxloes momavalSi esa Tu is movlena. mag.,
mas Semdeg, rac enguris kaSxali aSenda, mkveTrad Semcirda Savi zRvis plaJebis farTobi;
axla Zalze aqtualuria gavarkvioT: rogor
airekleba aWaris sanapiros ganviTarebaze
derineris kaS­xlebis (TurqeTi) mSenebloba
md. Woroxis xeobaSi (wyaro a).
amgvarad, prognozuli kvleva Zalze aq­
tua­luria da saWiro. bolo periodSi aRi­
niS­­neba stiqiuri movlenebis gaaqtiureba
sam­x­reT-aRmosavleT aziaSi. tragikuli aR­
mo­Cn­da cunami, romelic mravaljer daatyda Tavs am regionis qveynebs. dakvirvebis
da pro­gnozuli kvlevis saSualebiT zog
SemTx­ve­vaSi SesaZlebelia stiqiis Sedegebis Ser­bi­leba. am mxriv geografias didi
SesaZleb­lo­ba gaaCnia. 2004 weli eqstremaluri aRmo­Cnda saqarTvelosaTvis. bevrgan
adgili hqon­da wyalmovardnebs (wyaro g),
wyaro a. kosmosur suraTze moCans aWaris sana-
piros mkvebavi aluviuri masala.
22
dazianda gze­bi, daingra saxlebi, Camoirecxa
saxnav-sa­Tesi farTobebi. Cven mTiani qveyana
varT da met yuradRebas unda viCendeT mTaSi mimdi­nare bunebis stiqiuri movlenebis
Seswavlisadmi.
wyaro b. amindis prognozirebisas farTod gamo­
iyeneba operatiuli kosmosuri gamosaxulebebi.
rasakvirvelia, stiqiuri movlenebis
zemoqmedebas ver avicilebT, magram SegviZlia sxvadasxva nageboba myarad da saimedod vaSenoT. maSin zians ver mogvitans
verc miwisZvra, verc zvirTcema, verc Tovlis zvavebi Tu wyalmovardnebi. Tuki gvecodineba, rogori intensivobiT dneba da
moZraobs myinvarebi, maT winaaRmdeg brZolis RonisZiebebis dasaxva Zneli ar aris.
myinvaris Camozvavebam karmadonis xeobaSi
2002 wels, kavkasionis CrdiloeT ferdobze,
asze meti adamianis sicocxle Seiwira.
wyaro g. meteorologiuri Tanamgzavridan gadaRebuli suraTis analiziT SesaZlebeli gaxda
katastrofuli wyalmovardnis prognozireba.
wyaro d. nebismier mSeneblobas win uswrebs
gruntis sainJinro geologiuri kvle­va, raTa
moxdes sxvadasxva saxis arasasurveli bu­neb­rivi
procesebis da movlenebis prognozireba.
wyaro e. prognozuli rukebi farTod gamoiye­
rogorc cnobilia, amJamad dedamiwaze
mosaxleobis raodenobam 6 miliards gadaaWarba. mosaxleobis zrdasTan erTad, cxadia,
izrdeba moTxovnileba bunebriv resurseb­
ze, kvebis produqtebze, jansaR wyalsa da
haerze... rogorc eqspertebi amtkiceben,
Tuki uaxloes momavalSi ar moxdeba Sobadobis regulireba, resursebis momWirneobiT xarjva, Tu ar SeizRuda samrewvelo
produqciis warmoeba da sxv., katastrofa
gardauvalia.
maqsimalurad unda srulvyoT amin­dis
prognozireba. uaxlesi meTodebisa da teqnologiebis danergviT saWiroa vebrZoloT
setyvas, gvalvas, napirebis warecxvas, Rvarcofebs, mewyrebs, Tovlzvavebs da a. S.
aucilebelia Cvens qveyanaSi tardebo­
des dakvirvebebi Tovlzvavebze, napirebis
mdgomareobaze, myinvarebis modnobaze da
sxv. Tuki garemos dacvis gonivrul politikas gavatarebT, wyaldidobebi da wyalmovardnebi SesaZlebelia naklebad saziano
aRmoCndes.
umTavresi mizani, rasac unda mivaRwioT garemos dacvis da geografiuli prog-
nozirebis Sedegad, is aris, rom unda mivaRwioT harmonias bunebasTan urTierTobaSi.
esaa garemos dacvisa da gadarCenis realuri
gza!
rig geografiul dargebSi – hidrologiaSi, meteorologiaSi prognozirebis didi
gamocdileba dagrovda, kerZod, saubaria
dakvirvebebis gamocdilebaze, romlebic
regularulad tardeba samecniero saguSagoebsa da stacionarebSi. geografiuli
prognozireba yovelmxriv unda gavafarTovoT da davnergoT.
neba adamianis praqtikuli saqmianobis araerT
sferoSi.
wyaro v. jer kidev Zveli Cinelebi am xelsawyo-
Ti cdilobdnen miwisZvris winaswar ganWvretas.
rogor axerxebdnen amas?
awarmoe amindze dakvirveba. yoveldRiurad, garkveul saaTebSi monacemebi Caiwere rveulSi. gamoiyene erTi Tvis dakvirvebis Sedegebi da Seasrule Semdegi davalebebi:
1. aage haeris temperaturebis grafiki. horizontalur xazze daawere TariRebi, vertikalurze
ki haeris temperaturis maCveneblebi. gaakeTe analizi.
2. Tvis romel dReebSi iyo haeris temperatura maqsimaluri da minimaluri? riT avxsnaT es?
3. ra mimarTulebis da siCqaris qari qroda? qariani dReebis raodenoba.
4. Tve mSrali iyo Tu naleqiani? naleqiani dReebis raodenoba.
5. gaaanalize Rrublianoba. mziani dReebi Warbobda Tu moRrubluli?
6. barometris gamoyenebiT ivaraude amindis cvlileba.
7. gaaanalize yvela Sedegi da gaakeTe daskvna (prognozi).
8. daakvirdi wyaro a da g-s da moifiqre, ra moxdeba mecnieruli kvlevebis (prognozis) ararsebobis
SemTxvevaSi.
23
9
geografiuli modelireba
modelirebis meTodi (modeli ucxo
sityvaa da niSnavs `nimuSs~, `etalons~) geografiuli kvlevis Tanamedrove meTodTagan erT-erTi yvelaze mniSvnelovania. am
meTodis arsi mdgomareobs imaSi, rom realurad arsebuli sagnebis (geografiuli
obieqtebis) da bunebrivi procesebis Seswavla xdeba xelovnurad Seqmnili maketis
(modelis) saSualebiT. modelirebis meTodi
modelirebis meTods gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs iseTi geografiuli
obieqtebis, bunebrivi procesebis da movlenebis Sesaswavlad, romlebic uSualo
dakvirvebisaTvis miuwvdomelia.
Zalian didia modelirebis mniSvneloba
sxvadasxva saxis samSeneblo proeqtebis
ganxorcielebaSi. misi saSualebiT laboratoriul pirobebSi xdeba sxvadasxva
wyaro a. samganzomilebian kompiutreul modelze naCvenebia md. rionis wyalmo-
vardnis Sedegad q.  onis (saqarTvelo) datborvis imitacia.
warmatebiT gamoiyeneba bunebis stiqiuri
procesebis da movlenebis laboratoriul
pirobebSi provocirebisaTvis (gamowvevisaTvis). geografiaSi farTod gamoiyeneba
kartografiuli modeli. zogadgeografiuli da Tematuri rukebi gansazRvruli
teritoriis modelis gansakuTrebul saxes
warmoadgens. grafikebis saxiT Sedgenili
modelebi naTlad gamoxataven landSaftis Semadgenel komponentebsa da bunebriv
procesebs Soris arsebul kavSirebs.
24
nagebobis, maT Soris wyalsacavebis, kaSx­
lebis seismomedegobis gamocda, rasac
gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs sacxov­
rebeli saxlebis mSeneblobis dros.
modelirebis meTodi warmatebiT gamoi­
yeneba Tanamedrove globa­luri ekologiuri promlemebis kvlevasa da prognozirebaSi. msoflios cnobil ekolog mecnierTa
mier Sedgenili ekologiuri gan­vi­Tarebis
globaluri mo­de­lebi sakmao sizustiT gam­
o­xataven eko­logiuri mdgo­mareobis tenden-
komunikaciebi
savargulebi
gzebi
dasaxlebuli
punqtebi
hidroqseli
mcenareuloba
wyaro b. geosainformacio sistemebi farTod
gamoiyeneba q. Tbilisis arqiteqturul dagegmarebaSi.
reliefi
wyaro d. geosainformacio sistemaSi sinamdvi­le
Tematuri fenebis saxiTaa asaxuli.
cias, imas, Tu ra emuqreba kacobriobas moma­
val­Si, Tuki ar Seicvle­ba bunebaTsargeblobis masStabebi, warmoebis sferoSi teqnologiuri procesebi da adamianis ekologiuri
kulturis do­ne.
globaluri ekologiuri modelebi kacobriobas Seaxseneben mosalodneli ekologiuri safrTxis rea­lu­robas da amasTan
gvTa­vazoben misgan Tavis dasaRwev gzebs.
geosainformacio meTodi geografiuli kvlevis Tanamedrove meTodebidan erTerTi mniSvnelovania. misi gamoyenebis areali swrafad farTovdeba da mecnierebis
sxvadasxva dargs moicavs. igi warmoadgens
sivrceSi ganlagebuli monacemebis (gesad gamoiyeneba geografiuli modelirebis
meTodebi?
omonacemi) mopoveba-Sekrebis, Senaxvisa da
analizis kompiuterul sistemas. geosainformacio sistema specialuri programebis
daxmarebiT gadaamuSavebs sxvadasxva wyarodan (savele kvlevis Sedegad mopovebuli
masalebidan, rukebidan, Tanamgzavrebidan
da sxv.) miRebul nairgvar informacias.
Tanamgzavrebidan
miRebuli
monacemebi
Sei­Zleba Setanil iqnes geosainformacio
sistemaSi, romelic mas gadaamuSavebs da
Seadgens gansazRvruli regionis rukas.
geosainformacio sistemis monacemTa baza
SeiZleba gamoyenebul iqnes garemos dacvis
programis ganxorcielebaSi da bunebrivi
resursebis gamoyenebis kontrolisaTvis.
maTematikuri meTodi. igi gamoiyeneba
geografiis nebismieri mimarTulebis mier.
Tanamedrove kvlevis yvela doneze misi
gamoyeneba SesaZlebelia geografiis mecnieruli amocanebis gadawyvetisas. gansakuTrebiT mniSvnelovania maTematikuri
meTodis gamoyeneba bunebrivi movlenebisa
da procesebis modelirebisas fizikuri geografiaSi, hidrologiaSi, klimatologiaSi
da sxv. modelirebis gareSe SeuZlebelia geografiuli prognozireba. igi Serwymulia
geografiuli kvlevis yvela meTodTan.
gamomdinare iqidan, rom ricxviTi daxasiaTeba geografiuli aRwerilobis erT-erTi aucilebeli elementia (adgilis farTobi, SefardebiTi da absoluturi simaRle,
ferdebTa daxriloba, naleqebis raodenoba,
temperaturuli maCvenebeli da sxv.), es meTodi geografiaSi didi xania gamoiyeneba.
sociologiuri meTodi geografiuli
kvlevis Tanamedrove meTodia. misi gamoyenebiT geografi swavlobs mosaxleobis
cxov­rebis saWirboroto sakiTxebs.
rogorc wesi, sociologiuri gamokiTxva interviuebiT an specialurad Sedgenili
kiTxvariT xdeba; kiTxvarSi mniSvnelovani
adgili eTmoba mosaxleobis damokidebule-
25
bas qveyanaSi gan­­xor­cielebuli saSinao da
sagareo politikisadmi, sxva­dasxva saxis
reformebis mimarT da sxv.
amgvari informaciis mniSvneloba da
efeqturoba kidev ufro matulobs, misi
saTanado damuSavebiT geoinformaciuli
teqnologiebis gamoyenebiT.
wyaro g. rukaze naCvenebia socialuri kvlevis
Sedegebi (Sromisunariani da pensioneri mosaxleobis raodenobrivi Tanafardoba).
Sromisunariani
pensioneri
Caatare kvleva. geografiis gakveTili supermarketSi.
Tema: tropikuli xili – mwarmoebeli qveynebidan saqarTvelomde.
sainformacio baraTi
xilis dasaxeleba:
qveyana:
gemo:
garegnuli iersaxe:
SefuTva:
transportireba:
fasi:
davaleba
1. daaTvaliere iarliyebi da Camowere am tropikuli xilis
mwarmoebeli qveynebi.
2. Seagrove damatebiTi informacia am qveynebis Sesaxeb.
gamoikiTxe am xilis Sesaxeb supermarketSi moZiebuli informacia, moaTavse baraTze.
temperaturis
wliuri
msvleloba
gaaanalize cxrili da upasuxe Semdeg SekiTxvebs:
Tveebi
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
t 0C
–14
–10
–3
+4
+5
+8
+15
+17
+9
+3
–3
–8
1. gamoTvaleT mocemuli adgilis temperaturis saSualo wliuri maCvenebeli da CawereT cxrilSi.
2. gamoTvaleT mocemuli adgilis yvelaze maRali amplitudis mqone sezonis maCvenebeli da Cawe­
reT cxrilSi.
3. moyvanili cxrilis gamoyenebiT aageT N punqtis wliuri temperaturis msvlelobis amsaxveli
daiagrama an grafiki.
maCveneblebi
t0C
26
temperaturis saSualo
temperaturis yvelaze
wliuri maCvenebeli
maRali amplitudis
TsaS. wliuri
mqone sezoni
27
10
prezentacia
Tanamedrove kulturis erT-erT Semadgenel nawils warmoadgens prezenta­
cia, romelic dagexmareba Seni namuSevris
farTo sazogadoebis winaSe wardgenaSi. prezentacia (laT. presentstio) swored
wardgenas niSnavs.
prezentacia SegiZlia gaakeTo nebismier
geografiul Temaze: SesaZlebelia saskolo
Tema srulad amoiwuros. maTi daxarisxebisas gaTvaliswinebuli unda iqnas logikuri
urTierTkavSirebi.
b. prezentaciisaTvis
struqtura.
wyaro
wyaro a. prezentaciis msvleloba.
saxelmZRvanelos nebismieri Tema gaRrmavebulad Seiswavlo, internetSi moiZio sxva­
dasxva saxis masala, Sen TviTon gadaiRo
fotoebi da Caataro savele kvleva-Zieba.
amis Semdeg, moZiebuli informacia da masala dainteresebul sazogadoebas (klasi, Tema, olimpiada, konferencia da sxv.)
warudgino prezentaciis saxiT.
prezentacia rom moawyo garkveuli
samuSaoebia Casatarebeli. amave dros, Sesabamisi teqnikuri da programuli saSualebebi unda gqondes.
pirvel rigSi unda ganisazRvros saprezentacio Tema. Temis SerCevis Semdeg
unda gaakeTo prezentaciis struqtura da
scenari, romelTa daxmarebiTac prezentaciis Sinaarsi keTdeba.
Semdeg etapze saWiroa Sesabamisi teqsturi da grafikuli masalis moZieba; maTi
daxarisxeba scenaris da Sinaarsis mixedviT. ramdenadac prezentaciaSi grafikuli
masala Warbobs teqsts, amdenad ilustraciebi ise unda SeirCes, rom saprezentacio
28
saWiro
masalis
Temis Sesabamisi msaslis garda prezentacias esaWiroeba ramdenime aucilebeli
komponenti:
wyaro g. prezentaciis Semadgeneli nawilebi.
pirvel rigSi saWiroa Sesabamisi kompiuteruli programa, romelSic moamzadeb
da SemdgomSi waradgen prezentacias. mTel
msoflioSi yvelaze popularulia Microsoft
office PowerPoint.
PowerPoint-i uinversaluri saprezentacio programaa da aRWurvilia srulyofili prezentaciis mosamzadeblad saWiro
yvela programuli SesaZleblobebiT. masSi
SegiZlia prezentacia animaciis an filmis
saxiTac warmoadgino.
wyaro b. saprezentacio programa - Microsoft
prezentaciis msvleloba ramdenime nawilisgan Sedgeba: misasalmebeli sityva da
Semsruleblis wardgena, Temis wardgena,
Sesavali, ZiriTadi nawili da daskvniTi
nawili. prezentacia mTavrdeba kiTxva-pasuxebiT.
wyaro b. slaidze naCvenebia saqarTvelos administraciuli raonebi monacemTa bazebis cxri­
lebiT
office PowerPoint
PowerPoint-Si
prezentacia
mzaddeba
slaidebis saxiT. maTi raodenoba Temis
sididezea damikidebuli. erTi slaidi
Temis erT konkretul sakiTxs, nabijs exeba. momdevno slaidi logikuri gagrZeleba
unda iyos wina slaidisa. pirvel slaidze,
rogorc wesi ganTavsebulia Temis saTauri
da im pirovnebis monacemebi (saxeli, gvari,
romel skolas warmoadgens da sxv.), vinc
prezentacias waradgens.
wyaro b. slaidze naCvenebia gis analizis
Sedegebi mosaxleobis simWidrovis rukis saxiT.
SearCie Tema da moamzade prezentacia PowerPoint-Si
wyaro b. prezentaciis pirveli slaidi
kiTxvebi da davalebebi:
1. risTvisaa saWiro prezentacia?
2. ra aris saWiro prezentaciis mosawyobad? Seadgine saWiro elementebis sqema.
3. ra nawilebisgan Sedgeba prezentacia?
29
11
geoinformaciuli monacemebis bankis Seqmna.
gis analizi
kvlevis geosainformacio meTodis
Sesaxeb, romelic geografiisa da sainformacio saSualebebis SeerTebis Sedegia,
Sen ukve gaqvs warmodgena. dReisaTvis Znelad moiZebneba adamianis saqmianobis iseTi
sfero, sadac geoinformaciuli sistemebi
warmatebiT ar gamoiyeneba. mniSvnelovani
gadawyvetilebebis miRebisas adamiani sul
ufro xSirad eyrdnoba gis analizis Sedegebs.
es arcaa gasakvirvi, radgan XXI saukune
informacis saukunea da, nebismier sferoSi, warmatebis misaRwevad saWiroa monacemTa sivrciTi analizis uaxlesi, efeqturi
teqnologiebis danergva.
gis-is Semadgenel nawilebs Soris mniSvnelovani adgili geomonacemTa bazebs
ukavia.
wyaro b. kaxeTis geomonacemTa baza
wyaro g. kaxeTis geomonacemTa bazebis vizua-
luri analogi - ruka
wyaro a. gis-is struqtura
geomonacemTa bazebi aerTianebs im
grafikul da teqstur monacemebs, romelTac sivrCe gaaCnia. mas aqvs nebismieri monacemis sivrceSi aRqmis, sivrciTi kavSirebis
dadgenis, analizis da grafukulad (magaliTad, rukis saxiT) gamosaxvis saSualeba.
30
geomonacemTa banki SeiZleba Seqmnas
garkveul teritoriisTvis an garkveuli
TematikisTvis. rogorc wesi, igi iqmneba
teritoriuli erTeulis bazaze. magaliTad,
saxelmwofo an misi cakleuli nawilebi. geomonacemTa bazebSi Tavmoyrilia yvela is
informacia, romelic konkretul teritoriul erTeulzea ganTavsebuli: sazRvrebi,
bunebrivi pirobebi (reliefi, hidroqseli,
niadag-mcenareuli safari, cxovelTa samyaro, hava da sxv.), demografiuli monacemebi (mosaxleobis raodenoba, sqesobrivi
da asakobrivi struqtura, erovnuli da
religiuri Semadgenloba da sxv.), dasax-
lebuli
punqtebi,
soflis
meurneoba
da mrewveloba, transporti, bunebrivi
resursebi, istoriul-kulturuli Zeglebi
da sxva mravali. mxolod erTmaneTTan
mWidrod dakavSirebuli mravalwaxnagovani informaciuli nakadebiTaa SesaZlebeli
srulyofili geomonacemTa bazebis Seqmna.
gis analizi. geomonacemTa bazebis erTerTi mniSvnelovani ganmasxvavebeli niSani
sxva monacemTa bazebisgan isaa, rom SesaZlebelia monacemTa sivrciTi da Tematuri analizi. sivrciTi analizi gulisxmobs
imas, rom SegviZlia movZebnoT obieqtebi
raime sivrcis mimarT mdebareobis mixedviT
(magaliTad, moZebnos yvela skola, romelic mdebareobs goris raionSi). Tematuri
analizis SemTxvevaSi obieqtebis SerCeva
xdeba raime Tematikis Sinaarsis mixedviT
(magaliTad, moiZebnos yvela skola, romlebSic swavlobs 200-ze meti bavSvi).
wyaro d. geomonacemTa bazebisTvis teqsturi da
grafkuli informaciis wyaroebi.
wyaro e. sivrciTi Tematuri analizi, romlis
geomonacemTa bazebisaTvis sawyisi mo­
na­­ce­mebi SeiZleba arsebobdes teqsturi
(teqs­ti, cxrili, ricxviTi monacemebi) da
grafikuli (aerokosmosuri suraTi, qaRa­
l­dis ruka, fotosuraTi, naxazi, naxati da
sxv.) saxiT.
arsebobs martivi da rTuli geomonacemTa bazebi. martivi baza SeiZleba erTveliani cxrilisgan Sedgebodes da erT romelime Tematikas exebodes. rTuli bazebi
ki erTmaneTTan dakavSirebuli rTuli
cxrilebisganaa agebuli.
Tanamedrove geomonacemTa bazebi sakmaod mZlavri da srulyofili sistemebia,
romlebic kolosaluri moculobis informaciis Senaxvis, Ziebisa da vizualizaciis
saSualebas iZleva. amitomacaa, rom mTel
msoflioSi isini TandaTan cvlian yvela
sxva saxis monacemTa bazebs.
arsebobs qseluri da specialuri gis
analizi, romlis drosac SesaZlebelia
ufro rTuli analizis Catareba. geostatistikuri gis analizis dros xorcieldeba mSrali cifrebis vizualizacia.
drosac ganxorcielda imereTSi, zestafonis
raonSi arsebuli rkina-betonis, saavtomobilo
xidebis Zieba.
wyaro v. geostatisti­
kuri gis analizis Sedegad gamovlinda Termuli wyaroebi
Seadgine Seni skolis geomonacemTa baza cxrilis saxiT. cxrilSi gamoiyene Semdegi velebi:
mdebareoba, farTobi, sarTulebis raodenoba,
klasebis raodenoba, moswavleTa raodenoba,
maswavlebelTa raodenoba, direqtori, kompiuterebis raodenoba, friadosanTa raodenoba, sportuli darbazebi da moednebi.
31