wminda markoz efeseli da florenciis unia
Transcrição
wminda markoz efeseli da florenciis unia
wminda markoz efeseli da florenciis unia ibeWdeba misi maRalyovladusamRvdeloesobis mestiisa da zemo svaneTis mTavarepiskoposis ilarionis locva kurTxeviT. iTargmna wignidan: protopresviteri ambrosi pogodini – wm. markoz efeseli da florenciis unia. (Протопресвитер Амбросий Погодин – Св. Марк Ефеский и флорентийская уния). mTargmneli: naTia maRalaSvili redaqtori: mRvdeli vaxtangi daviTaSvili damkabadonebeli: makrine anTaZe garekanze gamosaxulia wm. markoz efeselis xati, gragnilze warweriT: `gaeqeci papizms, rogorc gvels~. sarCevi winasityvaoba........................................................... 5 Tavi pirveli......................................................... 10 Tavi meore............................................................. 20 Tavi mesame.............................................................. 27 Tavi meoTxe........................................................... 71 Tavi mexuTe............................................................. 77 Tavi meeqvse............................................................. 83 Tavi meSvide........................................................... 97 Tavi merve............................................................. 111 Tavi mecxre.......................................................... 122 Tavi meaTe............................................................. 133 epilogi................................................................ 139 winasityvaoba Cveni mizania vTargmnoT wminda markoz efeselis, efesos mitropolitis Sromebi, Rvawli da misi brZola marTlmadideblobisaTvis florenciis uniis winaaRmdeg. wminda markoz efeselis Sromebis Targmna ZlivsZlivobiT moxerxda, radgan wmindanis xelnawerebi inaxeba daxurul da nawilobriv xelmiuwvdomel saxelmwifo biblioTekebSi, romelic `rkinis fardis~ miRma mdebareobs. kacobriobis istoriis adreul periodSi, romelsac samarTlianad SeiZleba ewodos moraluri kompromisebis saukune, CvenTvis aucilebelia gavacnobieroT marTlmadidebluri dogmatebisa da swavlebis Rirebuleba. am Rirebulebebidan Cven arafris gacema ar SegviZlia, arafris msxverplad Sewirva an kompromisze wasvla. ar unda davuSvaT im WeSmaritebidan gandgoma, romelic dagvaSorebs maradiul cxovrebas da simarTles. Cven ganuwyvetliv gvesmis, rom erTis mxriv marTlmadidebluri eklesiis mimdevrebs da meores mxriv, romis kaTolikuri eklesiis warmomadgenlebs Soris unda Sedges Sexvedrebi da ganxilva eklesiebis gaerTianebis sakiTxTan dakavSirebiT. romis kaTolikuri presa xSirad saubrobs amis Sesaxeb, xolo romis kaTo5 wminda markoz efeseli da florenciis unia likur samRvdeloebaSi warmoebs muSaoba marTlmadidebluri cxovrebis stilTan gacnobisa da maTTan daaxloebisaTvis1. eklesiebis gaerTianebis sakiTxi, uZvelesi ganxeTqileba – vis ar awuxebs es sakiTxi, vin iqneba amis mimarT gulgrili? Cven gvesmis amavdroulad marTlmadidebluri eklesiis warmomadgenelTa bageebidan, romelTac xSir SemTxvevaSi maRali Tanamdebobebi ukaviaT, rom mzad arian gawiron marTlmadidebeli eklesiis dogmatebi. mudmivad gvesmis kompromisuli gamoTqmebi, vkiTxulobT statiebs, romlebic gvTavazoben dogmaturi xasiaTis sakiTxebis kompromisul gadawyvetas. Cven upirveles yovlisa, unda gavarkvioT Tu ra gangvasxvavebs laTinebisgan. erTni aRniSnaven sxvas, meoreni sxvas. zogierTebi amboben, rom Cven gvyofs papis ucodvelobis dogmati gansakuTrebuli privilegiebiT, romelsac iCemebs romis papis taxti. meoreni fiqroben rom, Cven erTmaneTisgan gvyofs eklesiologia, magram amave dros dogmaturi swavlebac, saerTod ki erTi da igive gvwams. sxvani aRniSnaven, rom Cven gvyofs qristianuli cxovrebis gageba, qristianuli eTika. da bolos, zogni amboben da weren, rom Cven gvyofs wminda istoriularsobrivi mizezebi, romelTagan mTavari aris metoqeoba romis papebsa da konstantinopolis patriarqebs Soris, romelic saTaves poulobs elinurisa da romauli kulturebis fesvebSi. 1. ganxeTqileba – `didi sqizma~ – ra aris ganxeTqileba da gaiyo Tu ara erTiani eklesia 2 nawilad – marTlmadideblurad da kaTolikurad, amis Sesaxeb wers wminda iustine popoviCi: `rogorc TviT RmerTkacs – ufal ieso qristes ar SeiZleba ramdenime sxeuli hqondes, aseve SeuZlebelia mas ramdenime eklesia hqondes; aqedan gamomdinare eklesiis ganyofa, misi danawevreba arsebiTad da ontologiurad SeuZlebeli ramaa, eklesiis ganyofa-danawevrebani arasdros ar momxdara da arc SeiZleba moxdes. xolo Tuki rame iyo, rasac zogni eklesiis ganyofas uwodebdnen, sinamdvileSi es mxolod mowyveta da moSoreba iyo WeSmariti marTlmadidebeli eklesiisgan... ase moswydnen eklesias jer gnostikosebi, mere ariozis mwvaleblobis mimdevarni, maT kvalad ki sulis mbrZolnic, monofizitebi, xatmbrZolni, kaTolikeni (papistebi), momavali protestantebis CaTvliT, uniatebi... erTi sityviT, yvela wevri mwvalebluri da ganxeTqilebiseuli legionisa“ (mTarg. SeniSvna). 6 wminda markoz efeseli da florenciis unia TumcaRa es gamoTqmebi da mosazrebebi nawilobriv samarTliania, magram ar unda dagvaviwydes da unda vaRiaroT, rom mTavari rac gangvasxvavebs erTmaneTisagan, aris dogmaturi sakiTxebi: swored romis eklesiis gandgoma im dogmatebisgan, romelnic adre saerTo iyo, rogorc aRmosavleTis ise dasavleTis eklesiebisTvis. swored aman migviyvana eklesiebs Soris ganxeTqilebamde da aRmoCnda is winaaRmdegoba, romelmac xeli SeuSala WeSmarit erTianobas romis kaTolikur da marTlmadidebel eklesiebs Soris. gaerTianeba SesaZlebelia mxolod erTaderT dogmatze dayrdnobiT – es aris safuZveli, romelsac eklesiis sxeuli emyareba. gamovacliT mas dogmatebs da eklesia aRar iqneba eklesia. erTi da imave eklesiaSi ori gansxvavebuli dogmaturi principis arseboba, an raime kompromisi EerT-erTi am dogmatis xarjze – uazrobaa, romelic daangrevs eklesias. ramedenadac Zvirfasi ar unda iyos CvenTvis romis eklesiasTan SeerTeba, arc SegviZlia da verc gavbedavT davTmoT raime Cveni dogmatebidan, im wminda dogmatebidan, romelic miiRes wminda mociqulebma, daurRveveli da sruli, nakarnaxevi suli wmidisagan. vin Segvaswavlis im dogmaturi sakiTxebis WeSmarit arss, romlebic gvyofen romis kaTolikur eklesiasTan?2 vis mivmarToT? – revoluciamdel seminarielebs, saRvTismetyvelo debatebis wignebs – isini daZveldnen da damarwmunebelni veRar arian. mivmarToT Tanamedrove RvTismetyvelebs? – magram isini xom adamianebi arian, maT SeuZliaT mogvcen zusti mosazrebebi, magram aseTebic cdebian da ibnevian, rogorc adamis yvela STamomavali. cocxali magaliTis aReba SeiZleba wminda mamebisagan, romlebic eyrdnobian ara mxolod pirad gamocdilebas, aramed 2. rogorc ukve aRvniSneT, wminda iustine popoviCis sityvebisamebr, kaTolikuri eklesia realobaSi aris erT-erTi religiuri jgufi da ara WeSmariti macxovnebeli eklesia. (mTarg. SeniSvna) 7 wminda markoz efeseli da florenciis unia siwmindes, miniWebuls suli wmidisagan, weren da saubroben wminda samebis STagonebiT. wminda mamebi ekuTvnian ZiriTadad meoTxe saukunes, an periods `did sqizmamde~. iSviaTad arseboben iseTebic, romlebic ekuTvnian mogvianebiT periods, rogorc magaliTad wminda grigol palama, maT naSromebSi ver vipoviT siRrmiseul pasuxs esoden mniSvnelovan sakiTxze. calkeuli avtorebi (rogorc magaliTad patriarqi foti) nawilobriv exebian zemoxsenebul sakiTxebs, romlebic yofen marTlmadideblur eklesias kaTolikurisgan, Tumca maTi swavleba am sakiTxTan dakavSirebiT arc Tanamedrovea da arc damakmayofilebeli. erTaderTi visac Cveni damoZRvra SeuZlia Aaris wminda markoz efeseli. is aris wminda mamaTa goneba, `suliwmidis taZari~, romelic Tavisi saTnoebiT anaTebda qveyanas. is gvmoZRvravs da gvaswavlis marTlmadideblobis WeSmaritebas, aseve mkafiod gviCvenebs, Tu ratom ar unda miviRoT romis kaTolikuri swavleba, gviCvenebs brZolas marTlmadideblobisaTvis, romelsac nakli ar gaaCnia. wminda markozis TvalTaxedviT, yoveli marTlmadidebeli Tvalis CiniviT unda ufrTxildebodes rwmenas, radgan amqveynidan wasvlis Semdeg Tu sxva saTnoeba ar movipoveT `WeSmariti rwmena mainc waviRoT saiqioSi~. sakiTxTa umravlesoba, romlebic Cven gvyofen romis eklesiasTan da arsebobdnen wminda markozis drosac, gaSuqebul iqna wminda markoz efeselis mier, amitom aucilebelia gamovaqveynoT es Sromebi. ukve droa mis Sromebs gadaewmindos mtveri, romlebic inaxeba moskovSi, parizSi, venaSi, oqsfordSi, aTonze, milansa da sxva adgilebSi. droa, rom isini xelmisawvdomi gaxdes ara mxolod dainteresebul pirTaTvis, aramed yvelasTvis. droa, rom marTlmadidebelma xalxma gaigos maT Sesaxeb, raTa ukeT gaacnobieron marTlmadideblobis srulyofileba, ukompromisoba Cvens srulqmnil dogmatebTan dakavSirebiT, gaigon wminda markoz efeselis Rvawlis Sesaxeb, am rwmenis gmirze, romelmac 8 wminda markoz efeseli da florenciis unia eklesiisTvis im mZime periodSi daicva marTlmadidebloba. warmogvedgina wminda markoz efeselis Sromebi qarTul enaze3, misi brZola marTlmadideblobisaTvis, garkveuli dokumentebi, romlebic exeba amave epoqas, maTi sawinaaRmdego komentarebis CaTvliT – es iyo Cveni ZiriTadi mizani. amdenad, Tavidanve gaxda cnobili, rom Sromebis pirdapiri Targmanis gadmocema ar iqneboda sakmarisi. aucilebeli iyo gveCvenebina is suraTi, Tu rogor iqmneboda, warmoiSveboda wminda markozis Sromebi da riT iyo es gamowveuli. aucilebeli iyo mTeli im istoriuli suraTis warmodgena, romelic win uZRoda krebis mowvevas da daskvnas. ar unda agvevlo gverdi ferara-florenciis krebisa da mrwamsis miRebisaTvis. es TavisTavad sainteresoa, istoria xom warsulis ubralo Txroba araa, is momavlis maswavlebelia. florenciis uniis gadmocema iyo mxolod da mxolod wminda markoz efeselis Sromebis ilustrirebis saSualeba, raTa mkiTxveli garkveuliyo yvelaze arsebiT faqtebsa da dokumentebSi. winamdebare naSromSi SevecdebiT gadmovceT sami ZiriTadi sagani: wminda markoz efeselis Sromebi, florenciis uniis istoria da wminda markoz efeselis cxovreba. wyaroebi, romlebic gamoviyeneT, mieTiTeba ZiriTad teqstsa da aRniSvnebSi. 3. wignis avtori wers, rom misi mizani iyo wminda markoz efeselis moRvaweobis Targmna rusul enaze, Cvens SemTxvevaSi ki, mizanSewonilia davweroT qarTul enaze (mTarg.SeniSvna) 9 Tavi pirveli bizantiis am epoqis mdgomareoba iyo winapiroba uniis krebis mowvevisa. am TavSive vexebiT wminda markoz efeselis cxovrebas dabadebidan mis moRvaweobamde florenciis krebaze. ukanaskneli 50 weli warmoadgens bizantiis imperiis tragikul suraTs, rogorc misi arsebobis, am erT dros didebuli da ayvavebuli saxelmwifos aRsasruls. konstantinopolis dacema iyo ufro tragikuli kacobriobis kulturisaTvis, vidre TviT romis dacema. romi didxans da ganuwyvetliv ecemoda da bolos mainc mivida im epoqamde, roca man Sewyvita ara mxolod msoflios dedaqalaqoba, aramed kulturis centrobac. es bizantias ar exeboda, is iyo ayvavebuli, misi kultura viTardeboda da sulieri Zliereba idga ufro maRla dasavleTTan SedarebiT. bizantiis gviandeli periodi xasiaTdeba ara imdenad elinisturi sulis Semoqmedebad, aramed uZvelesi eladis istoriuli warsulisa da kulturuli memkvidreobis gadataniT, SecnobiTa da gaTavisebiT. is sulieri saganZuri bizantiam gaiTavisa ufro adre, vidre TviT dasavleTma. filosofiuri skolebi ivseba xalxiT, romelTac gaacnobieres im drois konstantinopolis filosofosebis naazrevi. platoni da aristotele meTauroben ganaTlebuli adamianebis siaSi. imperatorebi cdiloben mkacrad reglamintirebuli ceremoniebiT Semoifarglon. politikuri partiebi TamaSoben mniSvnelovan rols saxelmwifos cxovrebaSi. sulieri cxovreba ki mainc yvelaze maRla dgas. marTlmadidebloba iyo Seucvleli, maTi cxovrebis bunebrivi nawili, 10 wminda markoz efeseli da florenciis unia bizantielis azrovnebis nayofi. es epoqa xasiaTdeba Sinagani simSvidiT, xolo eklesia Tavisufalia eresebisagan da ganxeTqilebisagan. eklesia, saxelmwifo da eri – es yvelaferi bizantiis imperiaSi erTi, mTliani da ganuyofelia. es yvelaferi bizantielis gulisTvis usazRvrod Zvirfasi, unda daiRupos, Tu ver vipoviT gamosavals uRmerToebis gansadevnad marTlmadidebluri samyaros sazRvrebidan. bizantiis mdgomareoba am epoqaSi marTlac tragikuli iyo. erT dros udidesi da uZlieresi imperiisgan darCa mxolod da mxolod konstantinopoli garSemo mciredi miwiT, ramdenime kunZuliT saberZneTsa da mcire azias Soris da miwis patara naWriT samxreT saberZneTSi. sxva yvela danarCeni Turqebs hqondaT dakavebuli, xolo rac ar hqondaT dakavebuli, iyo italielebis xelSi. bizantiis imperatori sulTnis mier iyo dakninebuli da misi uwyebis gareSe araviTari politikuri nabijis gadagma ar SeeZlo. bizantiis naxevradTavisufali arseboba iyo ara-mtkice, xolo konstantinopolis dReebi daTvlili. Turqebma ukve daipyres serbeTi, bulgareTi, daamarcxes jvarosnebi nikopolisTan da rac yvelaze mTavari da mtkivneuli iyo bizantielebisaTvis 1430 wels daipyres bizantiis imperiaSi mniSvnelobiT meore qalaqi – Tesaloniki. bizantiis mmarTveli wreebi gamosavals eZebdnen. mokavSiris Zebna da dasavleTTan gaerTianeba saerTo mtris – Turqebis winaaRmdeg gaxda mizani da sagani bizantiuri diplomatiisa. imperatorma manuil II ver miaRwia veranair warmatebas, TumcaRa dasavleTTan mokavSireobis ZebnaSi Semoiara mTeli evropa da sicocxlis bolos skeptikurad ganewyo laTinuri eklesiis da marTlmadidebluri eklesiis uniis sakiTxTan dakavSirebiT. sasikvdilo sarecelze man gaafrTxila Tavisi vaJi – momavali imperatori ioane VIII, rom ar hqoniyo aranairi uniis imedi, misi azriT, yovelgvari morigeba laTinebsa da berZnebs Soris, an ramenairi mcdeloba, mxolod da mxolod gaaRrmavebda arsebul ganxeTqilebas. marTlmadidebeli eklesiisTvis romTan uniis safrTxe mar11 wminda markoz efeseli da florenciis unia Tlmadidebelma ierarqebma gacilebiT adre ganWvrites. maT icodnen, rom amis ukan vatikanis mier marTlmadidebeli eklesiis damonebis gegmebi imaleboda. bizantiis imperator manuil II-is dros, roca imperatori evedreboda konstantinopolis patriarqs daqvemdebareboda roms saxelmwifos interesebis gamo, man upasuxa, rom upiratesobas aniWebs daemorCilos vinme urjulos, vidre wardges romSi, radganac maTze damorCileba iqneboda mxolod garegani, xolo romisadmi daqvemdebareba niSnavs `RmerTis dakargvas~. Tumca imperatori ioane paleologi, romelic namyofi iyo dasavleTSi da ase Tu ise icnobda dasavleli mmarTvelisa da politikuri wris ganwyobas, Tvlida rom maTTan molaparakeba ara mxolod SesaZlebelia, aramed aucilebelic. saeklesio uniis daskvnaSi is Turqebisagan bizantiis imperiis saSvels xedavda. im epoqaSi uniis sakiTxTan dakavSirebiT vxedavT or mimdinareobas, ase vTqvaT or partias: erTni uniis mtkice momxreebi; es partia imperatoris meTaurobiT, mxardaWerilia ramodenime saeklesio piris mier, sxva ki Sedgenili `fanatikosebiT~4, romelTac ar surT raimenairi uniis gagoneba romTan, ara mxolod sarwmunoebis siwmindis gamo, aramed imitomac rom daikargeba berZnuli memkvidreoba da daayenebs bizantias ukana planze. XV saukunis dasawyisSi bizantieli polemikosi ioseb brinieli werda: `aravin motyuvdes momxiblveli imedebiT, rom italieli mokavSireebis samxedroebi movlen CvenTan. TumcaRa isini iqcevian ise TiTqos dagvicaven, isini aiReben iaraRs mxolod imitom rom daangrion Cveni qalaqi, eri da saxeli~. XV saukuneSi es saSiSroeba gamarTlda alfons `sulgrZelis~5 gegmebSi 4. avtors naxsenebi aqvs termini `fanatikosi~, magram mas aniWebs Sebrunebul mniSvnelobas, raSic gulisxmobs eklesiis marTebul pozicias uniisa da mwvaleblobis mimarT. 5. alfonso V (1394-1458, 27 ivlisi) aragonis da siciliis mefe 1416-1458 wlebSi. ferdinand I da eleonora albukerkes vaJi. 1415 wels iqorwina mariaze, kastiliis mefis enrike III-is asulze. mas Zalian uyvarda fufuneba da saxeli gaiTqva sasiyvarulo TavgadasavlebiT. 12 wminda markoz efeseli da florenciis unia aRmosavleTis winaaRmdeg. rogorc ar unda yofiliyo imperatorma ioanem gadadga uniis misaRwevad garkveuli nabijebi. is rom unias ise aRiqvamda, rogorc politikur aqts, mowmobs faqtebis wyeba. amas ar malavs da naTels hfens didi ritoriki manuili, romelic ambobs: `ioane dasamaxsovrebeli mmarTvelia, meeqvse paleologi, igi Zalian SorsmWvreteli aRmoCnda, gaiTvaliswina ra Turqebis mier mopovebuli samxedro gamarjveba, aucileblad miiCnia kavSiri italielebTan, amisTvis ki aucilebeli iyo krebis mowveva~. siropulosi, romelmac TiTqmis sami naSromi miuZRvna italiaSi krebis mowvevis istorias, yveba, rom erTi Sekrebis dros imperatorTan uniis sakiTxze, imperatoris mdivanma – giorgi sqolariusma Riad ganucxada imperators, rom Tu unia aris mxolod politikuri aqti, is ar iqneba gamZle da grZelvadiani. savaraudoa, rom amgvari midgoma gamoavlina ramdenime sxva adamianmac, konstantinopolis patriarqis CaTvliT, vxedavT rom imperatori mtkiced ucxadebs patriarqs, rom yvelaferi gaTvala da yvelanair pasuxismgeblobas uniis sakiTxze iRebs Tavis Tavze. krebaze imperatoris moqmedebebic zemoTqmuls adasturebs. Tu bizantiis mmarTveli wreebi dasavleTis eklesiasTan SeerTebis faqts ganixilavdnen, rogorc wmindad politikur aqts, sxvagvarad arc dasavleTSi aRiqvamdnen am sakiTxs. swored am dros romis kaTolikur eklesiaSi iyo cnobili krizisi: bazelis kreba6 – gaerTiandnen dasavleTis progresuli moazrovneebi, romelTac eniWebodaT ufro meti 6. bazelis kreba – kaTolikuri eklesiis kreba, romelic moiwvies Tavdapirvelad bazelSi, SveicariaSi (1431-1449), xolo Semdeg lozanaSi. kreba moiwvia papma martin V 1431 wels, eklesiis reformirebisTvis, husitebTan samxedro konfliqtis regulirebisa da aRmosavleTisa da dasavleTis eklesiebis SeerTebisTvis. cota xanSi kreba gaxda brZolis arena papsa da krebis umaRles ierarqebs Soris, krebis gaxsnamde martin mexuTe gardaicvala. papma evgeni IV, romelsac ar cnobdnen bazelis krebis ierarqebi, scada krebis sxdomebis gadatana jer feraraSi, xolo mogvianebiT ki florenciaSi. bazelis krebis mamebma sabolood uaryves papi evgeni IV da papad airCies vinme feliqs V. zogierTi evropeli lideris mxardaWeram Seasusta bazelis krebis avtoriteti da sabolood umoqmedod iqca. 13 wminda markoz efeseli da florenciis unia mniSvneloba da ar cnobdnen pap evgeni IV-s (romSi arCeuls). Ggarda amisa papi evgeni IV iyo didi politikosi – icoda saqmis warmoeba da cdilobda `gaesrisa~ krebis mowinaaRmdegeebi yvelanairi saSualebiT. krebis mowvevasa da uniis daskvnas didi mniSvneloba hqonda misi prestiJisaTvis. m A is Sesaxeb wers bisiue: `wavikiTxavT ra bazelis krebis istorias, ar SeiZleba ar gagvakvirvos CaxlarTulma gzebma, papis mier miRebulma mravalma gadawyvetilebam, romelic aZlevda mas saSualebas Tavidan moeSorebina is mmarTvelebi, romlebic ewinaaRmdegebodnen krebis mowvevas. Tavisi miznebis miRwevisaTvis fexqveS Telavda yvelafer wmindas, rac iyo religiaSi da roca yvela mcdeloba uimedod eCvena, mimarTa sxva oins – gamoavlina eWvi berZnebTan SeerTebis sisworeSi~. pap evgeni IV-is Semdgomi moqmedebebi mimarTuli iyo marTlmadidebeli eklesiis damorCilebisaken. ase rom, Tu bizantiaSi unias uyurebdnen, rogorc wmindad politikur aqts saxelmwifos sasargeblod dasavleTis saxelmwifoebTan samxedro kavSiris damyarebisaTvis, vatikanSic florenciis unias aRiqvamdnen politikur aqtad, oRond jer vatikanis prestiJis ganmtkicebisaTvis, romelic Seryeuli iyo bazelis krebis mier, xolo Semdeg papis mier marTlmadidebeli eklesiis daqvemdebarebisaTvis, romelic gasaWirSi iyo politikuri mizezebis gamo. samarTlinad aRniSna es mdgomareoba erTma istorikosma: `feraraSi TiTqmis mTeli berZnebis motivi iyo politikuri, amave dros papis motivi iyo `wminda taxtis~ prestiJis amaRleba da ramdenime DdaTmobis dacincvla~ mowinaaRmdegeebisTvis bazelSi, usamarTloba iqneba ar avRniSnoT, rom mxolod cotani Tu fiqrobdnen qristianobis sasargeblod~. berZnebma gadawyvites gaerTianeba, magram ar icodnen visTvis miemarTaT. vin warmoadgenda dasavleTis eklesias – bazelis kreba, Tu papi evgeni IV? erTic da meorec mzad iyvnen qristianuli samyaros gaerTianebisaTvis. berZnebis warmomadgenlebSi iyo konstantinopolis monastris iRumeni – isidore. Ees 14 wminda markoz efeseli da florenciis unia isidore male gaxda kievis mitropoliti7 da rusuli eklesiis umaRlesi ierarqi, amave dros gulmodgine ekumenisti, romelic bolos gamoaZeves ruseTidan, igi avlenda did enTuziazms uniisadmi. Tavisi aRfrTovaneba uniisadmi gamoxata ase: `unis Seqmnis didebul Zegls, romelic SeSurdeba rodosis koloss, misi simaRle miaRwevs zecas da brwyinvaleba aRmosavleTsa da dasavleTs~. magram bazelis krebis mamebma dauSves didi taqtikuri Secdoma, romelmac gamoiwvia aRSfoTeba konstantinopolSi da gadawyda sakiTxi ise `rom berZnebma miiRes papis SeTavazeba da mxari dauWires pap evgeni IV-s bazelis krebis mamebTan kamaTSi. Secdoma mdgomareobda imaSi, rac maT ganucxades berZnebs, rom isini berZnebTan uniis sakiTxis ganxilvaze Tanaxmani arian imave doneze, rac hqondaT husitebTan8. erT doneze moTavseba marTlmadideblobisa da husituri eresisa ar SeiZleboda ar Seuracxeyo berZnebi. sxva mxriv, papma ar dauSva amdagvari Secdomebi da miiRo berZnebis warmomadgenlebi, dasTanxmda daewyoT molaparakebebi uniis daskvnisaTvis. SesTavaza, rom kreba Semdgariyo feraraSi da daaimeda berZnebi. rogorc avRniSneT berZnebma miiRes papis winadadeba da daiwyes italiaSi, kre7. 1441 wels, krebis dasrulebidan ori wlis Semdeg, rodesac kievis mitropoliti isidore moskovis kremlis miZinebis taZarSi wirvas aRavlenda, RmrTismsaxurebisas papis saxels ixseniebda da romTan gaerTianebis aqtic waikiTxa. imjerad episkoposebs da didgvarovnebs protesti ar gamouTqvamT, magram ukve sami dRis Semdeg moskovis didma mTavarma vasili vasilis Zem igi eretikosad gamoacxada da misi dapatimreba brZana. bolos isidore romSi gaiqca, sadac kardinalis wodeba miiRo. amrigad, saero ZalaufalTa nebiT ruseTis eklesiam uaryo ferara-florenciis unia. konstantinepolis dacemis win qalaqSi isidore (axla ukve kardinali) Camovida. imperatoris nebarTviT man wmida sofiis taZarSi wirva aRavlina. rodesac Turqebma qalaqs alya Semoartyes, maTi jari bevrad aRemateboda bizantielTa jars, magram es ukanasknelni mainc inarCunebdnen qalaqs ramdenime kviris ganmavlobaSi. 1453 wlis 28 maiss wmida sofiis taZarSi ukanasknelad aRevlina qristianuli RmrTismsaxureba, 29 maiss ki qalaqi daemxo. bizantiis ukanaskneli imperatori konstantine XI paleologosi qalaqis dacvisas daiRupa. 8. husitebi – CexeTSi me-15 s.-Si: erovnul-ganmaTavisuflebeli da antikaTolikuri moZraobis beladis ian husis (J. u H s) mimdevrebi. 15 wminda markoz efeseli da florenciis unia baze gamgzavrebisaTvis mzadeba. krebaze, romelmac bizantiis imperiis dasasruls Savi laqa datova. 1437 wlis 24 nombers mravalricxovani berZnuli delegacia, romelic Sedgeboda 600 adamianisagan imperator ioane paleologis meTaurobiT misi Zmis – dimitris TanxlebiT, 22 eposkoposiT, maT Soris konstantinopolis patriarqis – iosebis meTaurobiT, sxva sasuliero pirebic, romelTac hqondaT aRmosavleTis sxva patriarqebisgan uflebamosileba krebaze wardgenisa. feraraSi gaemgazvrnen Cveulebrivi moqalaqeebic, romelTac ekavaTA esa Tu is saero Tanamdeboba, delegacia gaemgzavra jer veneciaSi, iqidan ki feraraSi. aA q wminda markoz efesels hqonda uflebamosileba aleqsandriis da antioqiis patriarqebisagan. imperatori saxelmwifos gadarCenas uniiT fiqrobda. swored am uniam TiTqmis daRupa imperia. rogorc sulTnis vasals, imperators misTvis unda ecnobebina italiaSi gamgzavrebis Sesaxeb, ioanem auwya mas, rom misi gamgzavrebis mizani iyo wmindad saeklesio xasiaTis, magram sulTani murad II ar iyo imdenad miamiti, rom ver mimxvadriyo vizitis politikur miznebs da uTxra ioanes, rom dasavleTs ki ara, sulTans unda sTxovo daxmareba, xolo laTinebisagan Tavi Sors daiWiroo. sulTans surda konstantinopolisaTvis alyis Semortyma, magram es ganzraxva erTi didebuli adamianis Segonebam gadaafiqrebina. sanam delegacia italiaSi gaemgazvreboda, imperatorma konstantinopolSi arcTu didi kreba gamarTa, moiwvia sasuliero da saero pirebi. am krebas eswreboda Tavisi codniTa da wminda cxovrebiT cnobili efesos mitropoliti markozi – wminda markoz efeseli, `suliwmindis taZari~, romelic gamoirCa marTlmadideblobisTvis mebrZolad da romlis winaSec davalebulni varT samudamod da visi xsovnis winaSec qeds vidrekT. aA xla ki, rodesac pirvelad SevxvdiT am RvTis mier kurTxeul saxels florenciis uniis istoriis Txrobis dros, droulia movyveT Tavad am ganmanaTleblis Sesaxeb, misi cxovrebisa da marTl16 wminda markoz efeseli da florenciis unia madideblobisTvis brZolis Sesaxeb, visac eZRvneba es wigni. wyaroebi markoz efeselis cxovrebis Sesaxeb, mwiria. wminda markoz efeselis cxovrebis Sesaxeb mogviTxroben Semdegs: wminda markoz efeseli – efesos mitropoliti da marTlmadideblobis didebuli aRmsarebeli daibada 1391-1392 wlebSi konstantinopolSi. am qalaqSi miiRo ganaTleba, aq gaatara Tavisi cxovrebis umetesi nawili da aqve aResrula. amis Sesaxeb ase wers ioane evgenikosi: `es didebuli ganmanaTlebeli, `marili ama soflisa~, qristes eklesias moevlina, rogorc mebrZoli WeSmaritebisaTvis, gabrwyinda konstantinopolidan, iq daibada, aRizarda da bolos RmerTs aqve miabara Tavisi wminda suli~. wminda markoz efeselis mamas ekava maRali saeklesio Tanamdeboba, ebara konstantinopolis wmida sofias taZari. is iyo aseve profesori. wminda markozis deda iyo eqimis Svili. orive warmodgebodnen cnobili da didebuli ojaxebidan. wminda markoz efeselis mSoblebze mogviTxrobs ioane evgenikosi: `misi mSoblebi – mama iyo diakvani didebuli taZrisa da deda pativcemuli eqimis Svili. aseT patiosan ojaxSi daibada eklesiis momavali mcveli. naTlobisas ymawvilma miiRo saxeli manueli, rac TargmanSi niSnavs `CvenTan ars RmerTi~. ymawvili markozi sibrZniT gamoirCeoda, axalgazrda mamasTan erTad Seiswavlida ritorikul da maTematikur mecnierebebs. 13 wlis iyo, rodesac mama gardaecvala. ymawvilis goneba ar kmayofildeboda axlis da axlis SecnobiT. 24 wlis asakSi is iRebs ritorTa moZRvris wodebas. rogorc gaiara misma mSvenierma bavSvobam, ise mamacurad galia Tavisi axalgazrdobis wlebi. is cxovrobda mkacri qristianuli cxovrebis wesiT. yoveldRe eswreboda saRmrTo liturgias. wlis nebismier dros, gonebas inaTebda wminda weriliTa da sxvadasxva mecnierebebiT, miaRwia umaRles sulier srulyofilebas. wminda markozi cxovrobda erSi monazoniviT. ar datova raime Seuswavleli, arasodes uxvevda uflisken mimavali gzidan da mudam qristes mcnebebs mihyveboda. sikvdilamde SeinarCuna siyvaruli da erTguleba Tavisi uflisadmi. cxovrobda dedaqalaqSi, 17 wminda markoz efeseli da florenciis unia magram igi ucxo iyo misTvis, araferi akavSirebda am cxovrebasTan. wmindanis es Tvisebebi ar darCeboda SeumCneveli da namdvilad, Cven vxedavT, rom wminda markoz efeseli gaxda sayvareli sulieri Svili konstantinopolis patriarqisa da misi gardacvalebis Semdeg swored wminda markozi ugebs wess, rac metyvelebs maT siaxlovesa da siyvarulze. imperatori manuil II iaxlovebs mas, wmindani xdeba axlobeli da mrCeveli imperatorisa. manuilis memkvidre ioane VIII pativs scemda mas, amis Sesaxeb mowmobs is, rom mTeli rigi Sromebi wminda markoz efeselma dawera imperatoris TxovniT. mefe sTxovda aexsna markozs misTvis rTuli saRvTismetyvelo sakiTxebi. swored imperator ioane VIII-s surviliT wminda markozi iniSneba efesos kaTedris mitropolitad da ikavebs gansakuTrebul adgils italiis krebaze mimaval saberZneTis delegaciaSi. imperatoris udides siyvarulsa da pativiscemas migvaniSnebs is, rom wmindani monawileobs did saRvTismetyvelo ganxilvebSi ferarasa da florenciaSi da aseve ar aZlevs laTinebs misi Seuracxyofis uflebas, roca wminda markozi gamodis uniis winaaRmdeg. imperatorTan mis siaxloves SeiZleboda ganepirobebina misi karieruli winsvla, magram igi uaryofs yvelafers da iRebs monazvnobas. 1418 wels, roca wmindans Seusrulda 26 weli, igi tovebs dedaqalaqs da miemgzavreba kunZul antigonze, romelsac jer kidev bizantia flobda. misi sulieri moZRvari da damrigebeli gaxda iRumeni svimeoni, romelmac aRkveca igi. is iyo didebuli sulieri xelmZRvaneli, romlis Sesaxebac samwuxarod cnobebi ar mogvepoveba. Turqebi warmoadgendnen did safrTxes mosaxleobisaTvis, amitom isini tovebdnen kunZuls da mirbodnen konstantinopolSi. aseT SiSSi da Turqebis Tavdasxmis mudmiv molodinSi rTuli iyo simSvidis SenarCuneba, amitom wminda markozi sulier moZRvarTan erTad brundeba konstantinopolSi da iq manganis savaneSi iwyebs cxovrebas. aq aResrula misi sulieri moZRvari da Tavadac, galia ra Zvirfasi wlebi, aqve daikrZala. 18 wminda markoz efeseli da florenciis unia 1437 wels efesos mitropolit iosebis gardacvalebis Semdeg wminda markozis survilis sawinaaRmdegod igi iniSneba efesos mitropolitad. didxans ar yofila is Tavis kaTedraze, radgan maleve gaemgzavra italiaSi krebaze. wminda markoz efeselis Sromebis Sesaxeb ki gvesmis mxolod misi italiidan dabrunebis Semdeg. ase rom, wminda markozi mravalricxovan berZnul delegaciasTan erTad miemgzavreba italiaSi. sjeroda ki mas uniis warmatebis? is mTlianad RmerTze sasoebda da fiqrobda,rom unda mieRwiaT raime RirseulisaTvis. patriarqi florenciaSi gardaicvala da Sesabamisad veRar dabrunda konstantinopolSi. marTlmadidebloba ki gaiyida, berZnebi dabrundnen Sercxvenilebi, wminda markozs ki mouwia martos brZola sarwmunoebisaTvis, razec wuxda kidec. wyaroebi mas uwodeben `sxva maqsime aRmsarebels~. 19 Tavi meore 1. berZnebis yofna italiaSi; 2. feraras krebis gaxsna da krebis uwyebis ganxilva; 3. wminda markoz efeselis saubari pap evgeni IV-sTan. florenciis krebis Sesaxeb wyaroebi arc ise bevria. ferara – florenciis krebis qmedebebi, romelic laTinur da berZnul enaze mimdinareobda – dakargulia. berZnebsa da laTinebs Soris saidumlo molaparakebebis istoriis anonimuri Txroba dawerilia berZnul enaze, is samarTlianad miewereba doroTeis, miTelenis mitropolits. florenciis uniis istoriis meore wyaro ekuTvnis amave doroTeis. avtori iyo uniis momxre, Tavisi SromisaTvis miiRo papisagan fuladi jildo, amgvarad es wyaro ar aris mTlad miukerZoebeli. mesame ZiriTadi wyaro, florenciis uniis istoriis kidev erTi mTxrobeli, berZeni diakvani silvestri siropulosia. florenciis uniis istoriis mokle gadmocema ekuTvniT aseve svimeon suzdals, ioane evgenikoss da did ritors manuils. 1437 wels berZnebma datoves konstantinopoli da Cavidnen veneciaSi 1438 wlis 8 Tebervals. veneciaSi berZnebi didi pativiT miiRes, laTinebs surdaT eCvenebinaT TavianTi gulmodgineba. siropulosi (iseve rogorc sxva wyaroebi) gadmogvcems Sexvedris zeims, magram mainc ambobs, Tu rogori safrTxeebiTa da siZneleebiT gamoiares berZnebma gza italiamde da rogor qariSxlebSi gamocures. amiT mas TiTqos surda eTqva, rom 20 wminda markoz efeseli da florenciis unia Tavad bunebac winaaRmdegi iyo im saqmisa, ris gamoc Cavidnen berZnebi italiaSi. berZnebis dasaxvedrad papma Tavis mxriv gauSva umaRlesi warmomadgeneli – targvini, romelic Sexvda maT da ramdenime dRis Semdeg gadasca imperators da patriarqs mniSvnelovani Tanxa, berZnebis mier moTxovnilze meti, veneciaSi Camosasvleli xarjebis gasastumreblad. siropulosi yveba, rom berZnebs ver gadaewyvitaT, gamgzavrebuliyvnen feraraSi, sadac epatiJeboda papi, Tu bazelSi, sadac maT eZaxdnen bazelis krebis mamebi, romlebic ar cnobdnen pap evgeni IV-s. veneciis xelisuflebas surda berZnebis aq SenarCuneba da cdilobdnen krebac aq CaetarebinaT. mxolod mniSvnelovanma Tanxam gadawyvita berZnebis feraraSi gamgzavreba da papTan molaparakebebis warmoeba. hefils9 eWvi Seaqvs siropulosis mtkicebebSi da imowmebs targvinis angariSebs. igi auwyebs pap evgeni IV-s imis Sesaxeb, rom berZnebi midrekilni arian papisaken da rom Tavad imperatori ioane paleologi 25 Tebervals ugzavnis werils bazelis krebis mamebs, rom Tavad Camovidnen feraraSi uniis damtkicebisaTvis. 28 Tebervals berZnebma miatoves venecia da 4 marts Cavidnen feraraSi. imperatorma saswrafod gadawyvita moewyo viziti pap evgeni IV-sTan, papma is da misi garemocva ara mxolod didi zeimiT miiRo, aramed megobrulad da gulmxurvaledac. konstantinopolis patriarqi feraraSi Cavida mxolod 7 marts. is wuxda imis gamo, rom ar daemcirebina arc Tavisi Tavi da arc sakuTari kverTxis Rirseba. ase rom papTan urTierTobis Sesaxeb ambobda: `Tu papi Cemze ufrosia asakiT, miviReb rogorc mamas, Tu Tanatolia ise davelaparakebi, rogorc Zmas, xolo Tu umcrosia, rogorc vaJs~. maTi urTierTSexvedra mdgomareobda SemdegSi: papma gadahkocna patriarqi, sxva berZeni episkoposebi, amis Semdeg ki xelze emTxvivnen paps. protokoliT gaTvaliswinebuli Sexvedris Semdeg berZnebi miaciles sacxovreblamde. papma neba darTo 9. Hefele – istorikosi. 21 wminda markoz efeseli da florenciis unia CaetarebinaT marTlmadidebluri RvTismsaxureba, xolo oTxi dRis Semdeg gamoxata survili, rom uniis Sesaxeb molaparakebebi dawyebuliyo swrafad. berZnebma ki gamoTqves survili, rom krebas daswrebodnen ara mxolod episkoposebi, aramed dasavleTis mmarTvelebi. radgan imperatoris italiaSi Camosvlis ZiriTadi mizani xom mainc maTTan samxedro kavSiri iyo. miuxedavad papis piraduli ganwyobilebisa, romelic im dros iyo papsa da dasavlel mmarTvelebs Soris, man miwera maT, rom daswrebodnen feraras krebas. berZnebma, romlebic xelmZRvanelobdnen uZvelesi tradiciebiT, gamoxates survili, rom imperatori ioane yofiliyo krebis Tavmjdomare. laTinebma ki ipoves gamosavali TavianT sasargeblod. taxtebi, sadac unda Semdgariyo krebis gaxsna marTlmadideblebsa da laTinebs Soris uniis sakiTxze Semdegnairad ganawilda: im mxares, sadac dabrZanebuli iyo saxareba, moTavsdnen laTinebi. im mxares, sadac dabrZanebuli iyo samociqulo – berZnebis warmomadgenlebi. papis taxti idga yvelaze maRal adgilas, mis qvemoT idga germaniis imperatoris taxti, romelic carieli iyo, radgan is cocxlebSi aRar iTvleboda. imave doneze idga imperator ioane paleologis taxti, patriarqis taxti iseve iyo morTuli, rogorc papis, Tumca ufro dabla idga. uniis sakiTxze mowveuli kreba gaixsna feraraSi 1438 wlis 9 aprils. konstantinopolis patriarqi avadmyofobis gamo gaxsnas ver daeswro. iyo patriarqis avadmyofoba namdvili, Tu diplomatiuri xasiaTis, rogorc amas amtkicebs siropulosi, rTuli saTqmelia. erTis mxriv, cnobilia rom patriarqi krebis dros xSirad avadmyofobda da gardaicvala kidec. sxva mxriv, patriarqi iWvneulad iyo krebisadmi ganwyobili da Tanac SeiZleboda misi taxtis papis taxts qvemoT dadgmasac gaenawyenebina. marTalia, is ar eswreboda krebas, magram waikiTxes misi mimarTva, sadac is oficialurad saubrobs krebis gaxsnaze, amis Semdeg waikiTxes papis bula laTinur da berZnul enebze. bolos ki imReres wminda himnebi. 22 wminda markoz efeseli da florenciis unia krebis gaxsnis Semdeg dadga umoqmedobis periodi. papi mtkiced sTavazobda, rom Camoyalibebuliyo komisia – orive eklesiis warmomadgenlebisgan Semdgari, romelic gamoikvlevda eklesiebs Soris gacalkevebis punqtebs, Camoayalibebda uniis daskvnis gzas. komisia airCies, berZnebis mxridan am komisiaSi monawileobdnen: markoz efeseli, besarioni – nikeis mitropoliti, kidev sami episkoposi, ori iRumeni da erTi monazoni. am warmomadgenlebidan mxolod ori iyo uflebamosili sazogadod gamosuliyo debatebSi laTinebTan: wminda markoz efeseli da besarion nikeeli. am ori warmomadgenlidan Tavisi codniT, rogorc Cans pirvelxarisxovani adgili markoz efesels ekava. es mtkicdeba iqidan, rom is yovelTvis gamodis pirveli da pirveli iRebs Tavis Tavze disputebis dros dasmul SekiTxvebze pasuxs. laTinebis warmomadgeneli iyo kardinali iulian cezarini – gamocdili diplomati, ganTqmuli didi codniTa da mWermetyvelebiT, kardinali nikolai albergati, romelic miekuTvneboda im drois vatikanis diplomatiis gvirgvins, andrei – rodoseli arqiepiskoposi, ioane de torkvemada10, cnobili espaneli RvTismetyveli, WeSmaritad ufro gulmxurvale, vidre andrei rodoseli, papis kidev sxva eqvsi warmomadgeneli. komisiaSi dainiSnen Tarjimnebi da mdivnebi. protokoli unda warmarTuliyo berZnulad da laTinurad. rogorc zemoT avRniSneT, es monaTxrobebi dakargulia. WeSmariti meTauri laTinebis mxridan iyo papi – evgeni IV, adamiani gansakuTrebuli ZalauflebiTa da politikurobiT, romelmac icis Tavisi gegmebis ganxorcieleba Tu ara alersiT, maSin ZaliT. es iyo erT-erTi yvelaze uZlieresi kaci `petres samociqulo taxtze~ papizmis istoriaSi. berZnebis mxridan Tavi iyo imperatori ioane paleologi, romelic xSirad xelmZ10. ioane de torkvemada – cnobili espaneli inkvizitoris tomas torkvemadas mama, dominikos ordenis msaxuri, monawileobda konstancis krebaSi, es kreba mowveuli iyo 1414 wlis 16 noembridan, 1418 wlis 22 aprilamde. am krebis mTavari amocana iyo saeklesio sqizmis Sewyveta. 23 wminda markoz efeseli da florenciis unia Rvanelobda miRebebs da xSirad gamoxatavda sakuTar azrs. unias is uyurebda, rogorc wmindad politikurs, saeklesio mxare misTvis iyo meorexarixsovani. roca yvelaferi gacxadda man yovelgvari Sinagani brZolis gareSe gadawyvita gaewira marTlmadidebloba bizantiis interesebis gamo. ufro dawvrilebiT imperator ioanes saxeze visaubrebT momdevno TavebSi. sanam konkretulad gadavalT saRvTismetyvelo sakiTxebis Txrobaze, an movyvebiT dogmaturi xarisxis punqtebs, romlebmac gayves marTlmadidebluri da romis kaTolikuri eklesiebi, droulia moviyvanoT Rirebuli saxsovari – wminda markoz efeselis sityva pap evgenisadmi, romelic miekuTvneba krebis periods. wminda markoz efeselis am sityvas aqvs Semdegi warmomavloba: Camovidnen ra italiaSi, berZeni delegatebi miwveul iqnen banketze, romelic mowyobili iyo maT pativsacemad dasavleTis eklesiis warmomadgenlebis mier. Cveulebriv am banketze ewyoboda saubrebi filosofiur Temebze. siropulosi yveba, rom erT-erT aseT banketze, kardinalma iuliane cezarinma sTxova wminda markoz efesels warmoeTqva papTan sityva berZnebis magivrad, romelSic gamoxatavda imeds krebis sasargeblod mimdinareobaze. wminda markoz efeselma Tavdapirvelad uari ganacxada, magram Semdeg dasTanxmda. Seadgina ra es sityva, misi werilobiTi varianti gadasca kardinal iulianes. igi swrafad gaeSura imperatorTan. wminda markoz efeselis mimarTva amtkicebs, rom mas ar hqonda uaryofiTi damokidebuleba uniisadmi jer kidev molaparakebebis dawyebamde, mosazreba, TiTqos man miznad daisaxa molaparakebebis Sewyveta, aris savsebiT usafuZvlo. piriqiT, wminda markoz efesels surda eklesiis erTianoba gegmazomierad, sjeroda uniis SesaZleblobisa, eZebda erTianobas laTinebTan, oRond WeSmarit erTianobas, romelic dafuZnebuli iqneboda rwmenis erTianobasa da RvTismetyvelebis uZveles praqtikaze. es saubari mniSvnelovania, imitom, rom wminda mar24 wminda markoz efeseli da florenciis unia koz efeselma saWirod CaTvala gaeTviTcnobierebina papi imaSi, rom marTlmadidebeli ierarqebi Cavidnen italiaSi ara kapitulaciisaTvis, saxelmwifos interesebis gamo marTlmadidebloba gaeyidaT, aramed WeSmariti swavlebis dasamtkiceblad. amave dros wminda markozma ganmarta, rom marTlmadideblobis siwminde unda iqnes SenarCunebuli. aseve acnoba, rom SesaZlebeli iyo molaparakebebis warumatebloba, Tu romi ar wavidoda garekveul daTmobebze, kerZod uars ar ityoda dasavleTis eklesiis RvTismasaxurebasa da dogmatikaSi Setanil eklesiisTvis ucxo elementebze, romlebmac safuZveli Cauyara maT Soris ganxeTqilebas. mogvianebiT wminda markozma mianiSna imaze, rom qristianobis mtris – Turqebis winaaRmdeg gaerTianeba iseve aucilebelia bizantiisaTvis, rogorc dasavleTisaTvis. Zalian amaRelvebelia is faqti, rom florenciis krebaze erTmaneTs ukanasknelad Sexvdnen dasavleTis da aRmosavleTis eklesiebis warmomadgenlebi. eklesiaTa erTianoba ki Zalian axlos iyo. wminda markozi mimarTavs paps, rom qristianobis mtris winaaRmdeg eklesiaTa gaerTianeba yvelaze optimaluri gzaa. is winaaRmdegobebi ki romlebic erTianobas uSlis xels, papisTvis advili gadasalaxia, riTic Seaxorcebs `ganxeTqilebis Wrilobas~. es saRvTismetyvelo sityva iwyeba erTgvari rwmeniT, rom warmatebuli iqneba es Sekreba. igi Tavdapirvelad evedreba yovladmowyale RmerTs, Tumca dro da dro imedi uqreba, ganxeTqilebis boroti Zalebi zeimoben, misi sityva ki mTavrdeba, ufro sworad, rom vTqvaT, wydeba ganawyenebiT. ai, es werilic: romis paps efesos episkoposi markozi d D Res msoflios sixarulis d D Rea, dRes msoflios mzis sulieri sxivebi mTel xmeleTs efineba. dRes RvTis sxeulis adre gacalkevebuli da danawevrebuli nawilebi iswrafvian TviTSeerTebisaken. Cvens meTaurs, ieso qristes, ar surs wagvarTvas siyvarulis jaWvi. amitom STagagonaT Tqven mogewvieT aq. nuTu 25 wminda markoz efeseli da florenciis unia naTeli ar aris, rom es moxda RvTis nebiT da gangebiT, Sesabamisad Sedegic unda iyos uflisTvis saTno. ase rom wmidao mamao, miiRe Soreuli stumrebi aRmosavleTidan: Caixute isini, amdeni xnis daSorebulni. yvelaferi bneli da winaaRmdegobrivi, rac SeiZleba daemuqros msoflios mSvidobas, moiSore! ra mizeziT unda vavnoT, Cven qristes da erTmaneTs? ratom unda mivceT mtrebs ufleba gagvanadguron? dae, gaimarjvos qristes samarTalma. RmerTs vevedrebi, dagvexmaros da aaxdinos is locva, romelic Tavad warmosTqva gansacdelis dros: `daicven eseni saxeliTa SeniTa, romelni momcen me, raiTa iyvnen erTobiT, viTarca Cven~ (iovane. 17, 11) Cven gavxdiT codvaTa monani, uflis daxmarebiT ki yvelaferi advili dasaZlevi iqneba. axla ki, wmidao mamao, neba miboZeT warmovTqva ramodenime sityva Tqvens mimarT. ratom vasamarTlebT mamebs, roca maTi naazrevis sawinaaRmdegod vmoqmedebT? ratom gavxadeT maTi rwmena cdomili da Cvensas WeSmaritad vTvliT? ratom vmoqmedebT saxarebis winaaRmdeg? vin an ratom wagvarTva Zmuri siyvaruli? gaiazre es yvelaferi, yovladwminda samebis gamo, romelzec vsasoebT, ar dauSva, rom warmatebis gareSe wavideT aqedan. `gevedrebiT qristesTvis, daegeniT RmerTsa~ (2 kor. 5, 20) ar SeasruloT mtrebis survili, ar misceT satanas Cvenze sicilis ufleba, Relavs yoveli suli, elodeba ra Tqvens gadawyvetilebas. iyos neba RmrTisa, aw da maradis da ukuniTi ukunisamde, amin!!! 26 Tavi mesame 1. laTinuri dogmatis – gansawmendelis ganxilva; 2. wminda markoz efeselis Sromebi am sakiTxze da dokumentebi, romlebic exeba am sakiTxis ganxilvas feraras krebaze. komisiam Sedgenili laTini da marTlmadidebeli RvTismetyvelebisgan, romelic imisTvis iyo dadgenili, rom ganexila eklesiis ganyofis punqtebi da romelzec vsaubrobdiT wina TavSi, didxans ver SeZlo am punqtebis gamokvleva. komisiis pirveli sxdoma, romelic mimdinareobda wminda francisis taZarSi (feraraSi) gaixsna kardinal iuliane cezarinis mier. is aqebda unias da moiTxovda Tavganwirvas misi miRwevisaTvis. mas upasuxa wminda markoz efeselma, magram ise uxalisod da daeWvebiT uniis warmatebaSi, rom ara mxolod laTinebi, aramed komisiis marTlmadidebeli wevrebic ukmayofiloni darCnen. cnobilia, rom wminda markozi iyo SesaniSnavi oratori. amis Sesaxeb mowmobs wmindanis Sromebi, aseve giorgi sqolaris Sefaseba, romelsac hqonda SesaZlebloba sakuTari yurebiT gaego wminda markozis saubrebi, mis qadagebebs Cvenamde ar mouRwevia. ase ambobs is wmindanis Tanamedroveebis mimarTvisas: `Tumca Cven ar ganvicdiT brZenTa simcires, magram is iyo Cvens Soris umaRlesi – amaSi davrwmundebiT, Tu SevadarebT uZvelesi mwerlebis da mis Sromebs. WeSmaritad ucodinari unda iyos adamiani, an misTvis ucxo unda iyos elinuri muzebi, rom Seadaron wminda markoz efeselis Srome27 wminda markoz efeseli da florenciis unia bi da mWermetyveleba zemoT aRniSnulebTan da ar dainaxon mis sityvebSi – sityva TviT suliwmindisa~. pirvel sxdomaze wmindanis gamosvla unda mivaweroT markoz efeselis gonebis suliwmindiT gasxivosnebas, romelmac mas daanaxa ara mxolod warumatebloba da usargebloba, aramed zianic ki marTlmadidebeli eklesiisTvis. am molaparakebebidan wminda eklesias safrTxe emuqreboda. sainteresoa avRniSnoT – wminda markoz efeselma Tavis sityvaSi isic aRniSna, rom imperatorma ioanem aukrZala Tavis warmomadgenlebs sarwmunoebis sakiTxebs Sexebodnen, gansakuTrebiT im punqtebs, romlebic aris dasavlur da aRmosavlur eklesiebs Soris ganxeTqilebis mizezebi. imperatoris azriT, dawvrilebiTi gamoZiebebi gaarTulebda uniis damtkicebas. gamodioda absurdi: saRvTismetyvelo komisia, romelic dadgenili iyo, raTa eklesiebs Soris ganxeTiqilebis mizezebi gamoeZia, ar unda Sexeboda saRvTismetyvelo sakiTxebs. unda gavigoT, rogorc ukve avRniSneT, rom imperatori uyurebda unias, rogorc mxolod politikur aqts da surda, rom molaparakebebi gaerTianebaze miRweuliyo bundovani, zogadi Sinaarsis frazebze daydnobiT da eSinoda, rom gamocdili RvTismetyvelebis diskusiebi, rogorc aRmosavleTis, ise dasavleTis mxridan gamoarkvevs, rom eklesiebs Soris gansxvaveba imdenad didia, rom zogadi da bundovani frazebi ver dafaraven. komisiis pirveli sxdoma dasrulda uSedegod. aseve dasrulda meorec. garda amisa, ramdenadac imperatori sTxovda Tavis warmomadgenlebs ar Sexebodnen gansxvavebis mniSvnelovan sakiTxebs, imdenad kardinali moiTxovda papis saxeliT berZnebi dakonkretebuliyvnen. mesame sxdomaze berZnebs Tavadve warudgina is punqtebi, romlebic laTinuri eklesiis azriT, aris fuZemdebluri mizezebi romis da marTlmadidebluri eklesiebis ganxeTqilebisa. es punqtebi Semdegia: 1) suliwmindis gamomavloba; 2) evqaristiisTvis xmiadis gamoyeneba dasavleTis eklesiaSi; 28 wminda markoz efeseli da florenciis unia 3) gansawmendelis doqtrina; 4) romis papis primati. amaze wminda markozma upasuxa, rom imperatorma aukrZala Tavis warmomadgenlebs ganexilaT laTinebTan es sakiTxi (suliwmindis gamomavloba), xolo rac Seexeba danarCenebs, is maT pasuxismgeblobas akisrebs imperators. imperatori, iseve rogorc berZnebis zogierTi warmomadgeneli, miiCnevda, rom gansawmendelis sakiTxi warmoadgens imdenad martivs, rom SeuZlebelia amaze dafuZnebiT romis kaTolikeebsa da marTlmadideblebs Soris `xidis aSeneba~. es sakiTxi `didi sqizmis~ dros arc arsebobda, amdenad arc yofila ganxeTqilebis mizezi. garda amisa, gansawmendeli exeba sikvdilis Semdgom cxovrebas da aqamdec ar zis marTlmadidebluri cxovrebis mkacr CarCoebSi. amitom berZnebi Tvlidnen, rom gansawmendelis sakiTxi arc arsebobda da arc yvelasTvis iyo cnobili. gansawmendeli ar iyo imdenad romis eklesiis dogmatikis mkacri nawili, ramdenadac laTini RvTismetyvelebis axali skolis nawilis naazrevi. berZnebi miiCnevdnen, rom am sakiTxis garSemo advilad miaRweven SeTanxmebas. Tu laTinebi marTlebi aRmoCndebian, maSin berZnebi miiReben gansawmendelis Sesaxeb swavlebas, xolo Tu miukerZoebeli komisiis gamoZieba daadgens, rom es dogmaturi cdomilebaa, maSin aucilebeli iqneba misi uaryofa. SeTanxmdebian ra pirvel sakiTxze, isini SemdgomSi ufro advilad gamonaxaven saerTo enas. ase rom imperatorma misca Tanxmoba, rom berZnebi Sedgomodnen gansawmendelis sakiTxis ganxilvas, ris Sesaxebac mouwodebda komisiaSi laTinebis warmomadgenlebsac. romis kaTolikeebsa da marTlmadideblebs Soris meoTxe sxdoma daiwyo gansawmendelis Sesaxeb molaparakebebiT. Tavdapirvelad Canda, TiTqos sikvdilis Semdgom sulis mdgomareobis Sesaxeb swavlebebs Soris gansxvaveba laTinebsa da marTlmadideblebs Soris Zalian umniSvneloa, rac gamoxata kidec wminda markoz efeselma Tavis sityvaSi, magram nel-nela isic da berZnebis 29 wminda markoz efeseli da florenciis unia sxva warmomadgenlebic mividnen daskvnamde, rom es gansxvavebebi miuRebeli da Seurigebelia marTlmadideblebisTvis. wyaroebi gvawvdian Zalze mcire cnobebs laTinebsa da marTlmadidebelebs Soris molaparakebebis Sesaxeb gansawmendelis Taobaze, samagierod Semonaxulia wminda markoz efeselis sityvebi, besarion nikeelis, kardinal iulianes da torkvemadas gamosvlebi. isini gviCveneben rogor mimdinareobda molaparakebebi, rogori gulmodginebiT iyo es sakiTxi gamokvleuli. CvenTvis gansakuTrebiT mniSvnelovania wminda markoz efeselis Sromebi gansawmendelis arsebobis sawinaaRmdegod. diskusia gansawmendelis Sesaxeb daiwyo wminda markoz efeselma, romelmac ganucxada laTin delegatebs, rom marTlmadideblebi ar icnoben gansawmendelis Sesaxeb laTinebis swavlebas da mosTxova, waredginaT cnobebi am sakiTxze, Tavis mxriv ki Sepirda, rom warudgenda marTlmadidebluri swavlebis damamtkicebel `sabuTebs~ sulis cxovrebis Sesaxeb sikvdilis Semdgom. miiRo ra laTinebis cnobebi, wminda markozma Seadgina Tavisi pasuxi, romelic ar atarebda oficialur xasiaTs. amas mosdevda imperator ioanes mier warmodgenili Sroma, romelic Sedgeboda wminda markozis da besarion nikeelis cnobebisgan. swored es iyo oficialuri pasuxi gansawmendelis sakiTxze da romelic waikiTxa besarion nikeelma komisiis erT-erT sxdomaze. Semdgom modioda traqtati, romelic ekuTvnoda ioane de torkvemadas, sadac uaryofili iyo berZenTa argumentebi. amas mohyveboda wminda markoz efeselis pasuxi, sadac man gaabaTila traqtatis argumentebi da werilobiTi saxiT gadasca marTlmadidebluri swavleba sulis cxovrebis Sesaxeb. gansawmendelis sakiTxze bWoba marTlmadideblebsa da laTinebs Soris araferTan midioda da dasrulda 1438 wlis 17 ivliss, roca marTlmadidebelTa warmomadgenlebma (Sida TaTbirebis Semdeg) imperatoris mowveviT gamoitanes Semdegi ganacxadi marTlmadidebluri rwmenis Sesaxeb sikvdilis Semdgom cxovrebaze: `marTalTa sulebi tkbebian yvela im SesaZle30 wminda markoz efeseli da florenciis unia bobebiT, rac ki suls SeuZlia miiRos sxeulis gareSe, magram aRdgomis Semdeg mxolod marTlmadidebelTa sulebi arian amis SemZlebelni, romelnic mzesaviT anaTeben~. laTinebi ki aswavlian, rom marTalTa sulebi sikvdilis Semdeg, maSinve tkbebian, ganisveneben, sxeulis aRdgomisagan damoukideblad. gansawmendelis sakiTxSic ver SeeTvisnen berZnebi da laTinebi. ase rom pirveli cda – epovaT punqti, romelic xels Seuwyobda dasavleTisa da aRmosavleTis eklesiebis gaerTianebas, kraxiT dasrulda. am sakiTxs ar daubrundebian manam, sanam laTinebi moiTxoven berZnebisgan usityvo miRebas gansawmendelis swavlebisa, maSin roca xels moaweren uniis aqts. gansawmendelis Sesaxeb molaparakebebSi xangrZlivi Sesvenebis dro dadga. imperatori ucdida, rodis Camovidodnen bazelis krebis mamebi da dasavleTis mmarTvelebi, romlebTanac is SeZlebda kavSiris damyarebas. Tveebi umoqmedobaSi gadioda. am drois ganmavlobaSi bevri marTlmadidebeli mixvda, rom eklesiebis SeerTeba am pirobebiT savsebiT dauSvebelia da saidumlod garbodnen italiidan, radgan samSobloSi dabrunebuliyvnen11. maT ricxvSi iyvnen wminda markoz efese11. siropulosis cnobiT, ferara-florenciis krebaze aseve imyofebodnen saqarTvelos samociqulo eklesiis warmomadgenlebi. igi Tavis memuarebSi wers: `iberiis xalxTa sami elCi konstantinopolidan Cvens amalaSi Camovida. erTi episkoposia, meore Tavadi – eriskaci. (manglel-Tbilelma) episkoposma (ioanem) sinodis sesiebi miatova... iberiis meore elCi Tavadi eriskaci imave dReebSi, roca moismina, rom gaerTianebas ukve beWedi aqvs dasmulio, romSi Cavida. ase, rom roca iberiis neitralur elCs gaerTianebis xmis mimcemTa sia uCvenes, isic Cumad wavida. mesame ki iyo – iveriis mitropoliti grigoli, markoz efeselis mier papis mxilebis Semdeg, zemoT xsenebuli ierarqi masTan erTad imyofeboda bevr sxva ierarqTan erTad. maT iq myof yvela laTins mimarTes: `hoi wyeulo laTTinno, ganvediT RvTis wmidaTa wmidaTadan!~ rogorc Cans samive qarTveli uniaze xelis armomwerTa Soris yofila. es ki niSnavs imas, rom am samma adamianma wminda markoz efeselTan erTad daicves marTlmadidebloba. qarTveli Tavadi warmoadgenda imdroindeli qarTuli inteligenciis sarwmunoebriv orientacias, religiis sakiTxebSi ganswavlulobasa da ukompromisobas. (`iverTagan aravin dasTanxmebia unias; maT amas Tavi aarides“) – siropulosi. 31 wminda markoz efeseli da florenciis unia li da mitropoliti antoni heraklieli. maT gzaSi daewivnen imperatoris mdevrebi da ubrZanes feraraSi dabrunebuliyvnen, markozma da antonma Seasrules imperatoris neba. garda amisa, papi iTxovda, rom molaparakebebi gagrZelebuliyo axali pirebis molodinis gareSe, radgan maTi Camosvla mxolod gaarTulebda molaparakebebis process. 1438 wlis oqtomberSi molaparakebebi Sewyda. sanam gadavidodeT molaparakebebis procesis Txrobaze, mkiTxveli gvinda gavarkvioT ramdenime saintereso da mniSvnelovan saRvTismetyvelo dokumentebSi, romelTagan mravali didi xnis ganmavlobaSi ucnobi iyo. yvela es dokumenti (bolos garda) warmoadgens erTmaneTze gadabmul movlenaTa jaWvs. udavod CvenTvis didi mniSvneloba aqvs wminda markoz efeselis Sromebs. swored es Sromebi mogvyavs. Tumca isini gaugebari iqneba, Tu laTinur dokumentebsac ar warmovadgenT. isini exebian am periods. laTinebis moxseneba gansawmendelis Sesaxeb laTinebsa da berZnebs Soris molaparakebaTa meoTxe sxdomaze feraraSi wminda markoz efeselma mimarTa laTinebs warmoedginaT swavleba gansawmendelis Sesaxeb da amasTanave mieTiTebinaT, Tu raze amyarebdnen mas. Tavis mxriv, gamoxata mzadyofna warmoedgina sikvdilis Semdgomi sulis mdgomareoba marTlmadidebluri swavlebis mixedviT. berZnebis mier moTxovnili moxseneba komisiis mexuTe sxdomaze kardinalma iuliane cezarinim warmoadgina. upirveles yovlisa, moxsenebaSi gansawmendeli warmodgenili iyo im saxiT, rogoriTac is ganisazRvra lionis krebaze. Semdeg mohyva gansawmendelis Sesaxeb teqstebi wminda werilidan da wminda mamaTa Segonebebidan. kardinali cezarinis am moxsenebiT gaixsna diskusia gansawmendelis Sesaxeb. SeuZlebelia imis gamorkveva, iyo Tu ara es dokumenti Sed32 wminda markoz efeseli da florenciis unia genili laTinurad Tu berZnulad. laTinur enaze Sedgenil teqstTan SedarebiT, kardinal cezarinis berZnuli teqsti, romelic inaxeba milanis xelnawerebSi, aris sruli da Sesabamisad ufro mniSvnelovani. Targmanisas visargebleb berZnuli teqstiT, xolo rac Seexeba laTin wminda mamebs, citireba moxdeba laTinuridan. laTinTa meTaurebi berZnebisadmi gansawmendelis Sesaxeb roca erTmaneTs Sexvdnen Cveni da Tqveni warmomadgenlebi aRmosavleTis da dasavleTis eklesiebidan – daiwyo imis ganxilva, Tu rogor unda aRmdgariyo erToba laTinebsa da berZnebs Soris da Tqven gvTxoveT, rom kvleva gansxvavebebis Sesaxeb dawyebuliyo gansawmendelis sakiTxiT. imdenad, ramdenadac Tqven gvTxoveT gadmogveca romis eklesiis rwmena am sakiTxze, Cvenc rac SeiZleba mokled gacnobebT: Tu marTali adamiani cxovrobs RvTis siyvaruliT, magram gardacvalebamde ver moaswrebs monaniebas, maTi sulebi sikvdilis Semdeg ganiwmindeba tanjviT. maTi gaTavisufleba vnebisgan SesaZlebelia morwmune cocxlebis locviT, liturgiiT, mowyalebis gacemiTa da qvelmoqmedebiT. imaTi sulebi, vinc naTlisRebis Semdeg ar daeca codviT, maSinve aRiyvaneba zecad da adgils imkvidrebs maT Soris, vinc aseTive wmindania. maTi sulebi ki, vinc codvisaken arian midrekilni, midian jojoxeTSi. saSineli samsjavros dros yvela adamiani Tavisi sxeuliT, warsdgeba qristes winaSe da pasuxs agebs Tavis qmedebaze. Tqven ambobT, rom aRmosavleTis eklesias amgvari swavleba ar gaaCnia da gsurT gaigoT, wminda werilis da wminda mamaTa swavlebebidan ras vefuZnebiT, mzad varT warmogidginoT wminda petres swavleba. vamtkicebT, rom Cveni mtkiceba safuZvels poulobs makabelTa meore wignis me-12 TavSi, sadac naTqvamia: `wmidao mxsnelo – mokvdavTa locviT mogveci codvaTagan gaTavisufleba; 33 wminda markoz efeseli da florenciis unia vinc samoTxeSia, maTTvis locva saWiro araa, radgan es maTTvis umniSvneloa, xolo romelnic jojoxeTSi arian, maT ar SeuZliaT Tavad ixsnan sakuTari Tavi tanjvisagan. ase, rom aris amqveynad raRac, risi daSvebac ar SeiZleba, magram aris isic, risgan gaTavisufleba da gamosyidva daSvebulia. meore, es mtkiceba axali aRTqmis wignSi, maTes saxarebis me-12 TavSi, roca mxsnelma Tqva: `xolo romelman Tquas sulisa wmidisaTvis, ara mieteos mas arca amas sofelsa, arca mermesa mas~. ( maT. 12, 32) am citataSi naTqvamia, rom arsebobs iseTi Secodebebi, romlebic mieteveba am sofelSi, arsebobs iseTebic, romlebic SeiZleba im sofelSic mogeteos. mesamec, es kargad vlindeba pavles pirvel epistoleSi korinTelTa mimarT, mesame TavSi: `ukueTu vinme aSenebedes safuZvelsa amas zeda oqrosa, vecxlsa, anTrakTa patiosanTa, Zelsa, Tivasa, lerwamsa, kacad-kacadisa saqme gamocxadnes, rameTu dReman man gamoacxados, rameTu cecxliTa gamoCinebad ars; da kacad-kacadisa igi saqme, viTar-rai iyos, cecxlman gamocados... romlisa igi saqme daiwues, izRvios; xolo igi ganeres da egreT ganeres, viTarca cecxlisagan~. (1kor. 3, 12-15) naTlad SegviZlia davinaxoT, rom es sityvebi RaRadeben gansawmendelis cecxlze momaval cxovrebaSi. es sityvebi ar miewerebaT jojoxeTSi myofT, radganac isini maradiulad daitanjebian. meoTxe, es warmoadgens eklesiis sayovelTao adaTs, rogorc laTinuri ise berZnuli, romlebic loculoben micvalebulTaTvis. mexuTe, es mtkicdeba romis wminda kaTolikuri eklesiis avtoritetiT, wminda mociqulebis – petres da pavles dadgi nebiT, mas yovelTvis ise swamda da ise sjeroda, rogorc eklesiaTa erTianobis dros, sanam moxdeboda `didi sqizma~. meeqvse, Cveni sarwmunoebis WeSmaritebis damadasturebelia wminda mamaTa avtoriteti, rogorc berZnenTa, aseve laTinTa mxridan, moviyvanT mexuTe saeklesio krebis mamaTa sias: aTanase, ilarioni, basili, grigol RvTismetyveli, grigol 34 wminda markoz efeseli da florenciis unia noseli, ambrosi, avgustine, Teofile, kirile, leoni – maT miiRes sarwmunoebis WeSmariteba da gaasamarTles eretikosebi. pirvelad, daviwyoT netari avgustineTi. is ambobs: arian mravalni, romelTac cudad esmiT es sityvebi, atyueben erTmaneTs. sjeraT, rom ganwmendas cecxliT SeZleben. amis Semdeg ki SeZleben saukuno cxovrebis miRwevas. aseTi gageba, sayvarelo Zmebo, unda gamoswordes, atyuebT erTmaneTs da Tqvens Tavs im cecxliT, romelzedac ambobs mociquli `cecxliT ganiwmindeba ara mZime codvebi, aramed msubuqi~, Tavadve daisjebian. netari avgustine wignSi `RvTis saCuqari~-s mecamete Tav Si, ase ambobs: `droebiTi sasjelebi – zogierTi aqve unda daviTminoT, zogierTi sikvdilis Semdeg, zogierTi ki aqac da iqac, magram unda daviTmonoT saSinel da saboloo samsjavromde. yvela ar daitanjeba samudamod, zogierTebi gaTavisufldebian satanjvelisgan~. amave Sromis 24-e TavSi is ambobs: `namdvilad naTqvamia, rom zogierTebi ver gaTavisufldebian verc aq da verc im sofelSi~. netari avgustine gvarigebs: `ar SeiZleba uyuradRebod mivatovoT gardacvalebulTa sulebi, maTTvisac unda vloculobdeT, visac ar hyavs naTesavi, mSobeli, vinc misTvis ilocebs. Tu locva gulmodgined ar iqneba aRvlenili, Sveba maT sulebs ar miecema~. igive avgustine wers: `Tu sinanuli mova sicocxlis bolo wuTebSi, gagaTavisuflebs naTlisReba, ase rom vinc moinaTleba sicocxlis bolos, ver ganicdis gansawmendels, isini saCuqrdebian wmida eklesiis jildoebiT, iReben namdvil ganRmrTobas~. Semdeg kidev wers: `sinanulis dayovneba bevrs acdunebs, magram ramdenadac RmerTi yovlis SemZlea, mas SeuZlia nebismier dros gadaarCinos is, vinc surs, ase rom nayofieri sinanuli – es adamianis saqme araa, aramed RmerTis, mas SeuZlia STaagonos adamians, rogorc moisurvebs misi kacTmoyvareoba, Secvalos SemwynareblobiT isini, vinc SeeZlo `sasamarTloze~ ganekiTxa. arsebobs mravali sacduri, romelTac SeuZliaT sinanulis gadadeba aiZulon suls, ami35 wminda markoz efeseli da florenciis unia tom safrTxis Semcvelia gadavdoT sinanuli da gankurneba. im SemTxvevaSic ki, Tu codvili icocxlebs da mokvdeba, Cven mainc ver vaZlevT pirobas, rom Tavs daixsnis tanjvisgan; is, vinc am cxovrebaSi ver SeZlebs codvaTa gamosyidvas, unda ganiwmindos cecxliT. marTalia es cecxli maradiuli ar iqneba, rTuli ki namdvilad iqneba. mogvayenebs iseT tanjvas, romelic adamians cxovrebaSi ar ganucdia. erT-erT winaswarmetyvelebaSi naTqvamia: `yvela qristianis imedia eklesiis locva, romelic aRevlineba maTi sulebisTvis, isini miiReben codvaTa Sendobas RvTis gulmowyalebis gamo, radgan TavianTi qcevebiT maT tanjva ufro daimsaxures vidre netareba~. wminda ambrosi ase ganmartavs am gamoTqmas: `Tu Tavad ver uSvelis sakuTar Tavs, maSin cecxliT eSvelebao~. eSveleba, magram ara tanjvis gareSe, amiT is ambobs, rom ganiwmindeba, magram cecxlSi tanjvis gavliT, Seuwyveteli vnebiT, aseTebs mxolod is uSvelis, rom swamdaT ieso qristesi. wminda grigols Tavis meoTxe wignSi `saubrebi~ mohyavs uamravi magaliTi gansawmendelis arsebobis dasadastureblad da sxvaTa Soris wers kidec: `rogoric xar sinamdvileSi, iseTi warsdgebi samsjavros winaSe, magram unda gjerodes, rom sayovelTao samsjavromde arsebobs gansawmendeli cecxli, romelic zogierTi codvis gamosyidvisTvis aris daSvebuli, amitom ambobs ufali – `yoveli codvai da gmobai mieteos kacTa, xolo sulisa wmidisa gmobai ara mieteos kacTa~ (maT. 3,31) am citataSi warmodgenilia, rom raRac codvaTa miteveba daSvebulia `am sofelSi~, raRac codvebi ki im sofelSic~. aseve basili didi loculobda gardacvalebulTa sulebis xsnisTvis. amaSi cxadia igulisxmeboda gansawmendeli. grigol noseli Tavis saubarSi `gardacvalebis Semdeg sulis mdgomareobisa da xsnisaTvis~ hyveba wminda basili didis dis – wminda makrines da Tavis saubars – rogorc cecxliT wmenden oqros sxva materiebisgan, raTa darCes mxolod wminda oqro, aseve gansawmendelis cecxlSi nadgurdeba usargeblo, aucilebelia, rom suli SeerTebuli saZagelTan ganiwmindos cecxliT, 36 wminda markoz efeseli da florenciis unia sanam ar moSordeba binZuri da usargeblo~. is Tavisive sityvaSi gardacvalebaze ambobs: `RvTis sibrZnem daadgina – dauSva rom adamians Seecoda, Semdeg moenaniebina, gamocdilebiT Seecno, Tu ratom itanjeboda, an amqveyanaSive gamoesyida, an aqedan gasvlis Semdeg ganmwmendeli cecxliT~. am gansawmendelze saubrobs aseve wminda dionise `saeklesio ierarqiis~ meSvide TavSi: `RvTismetyveli ierarqi Seswiravs locvas gardacvalebulisTvis, locvis dros ierarqi SesTxovs ufals, rom micvalebuls mieteos sicocxleSi Cadenili, mounaniebeli codvebi, Seiyvanos cocxalTa Soris, abrahamis, iakobis da isaakis wiaRSi, sadac ara ars Wiri, mwuxareba da urva~. damaskeli eTanxmeba zemoTqmuls, ambobs Tavis sityvaSi gardacvlilebze: `saidumloTa mowmeebi, swavlulebi da wminda mociqulebi uflisa amtkiceben, rom saSineli saidumlos aRsrulebis dros Sesawiri aRevlineba rwmenaSi aRsrulebulTaTvis~. kidev uamravi argumentis moyvana SeiZleboda, magram vTvliT rom savsebiT sakmarisia pasuxis gasacemad. axla Tqven gTxovT, rom ganixiloT zemoT naTqvami da gadmogvceT Tqveni swavleba werilobiTi saxiT~. minda markoz efeselis pirveli sityva gansawmendel w cecxlze es aris wminda markoz efeselis pirveli sityva gansawmendel cecxlze kardinal cezarinis mier laTinuri dogmatis – ganmwmendeli cecxlis Sesaxeb warmoTqmul Tezisebze. wminda markozi gadamwyvetad uaryofs laTinebis mosazrebebs da Tavis mxriv, mohyavs rigi argumentebisa, gansakuTrebiT sityvis bolos, gansawmendelis arsebobis sawinaaRmdegod. es iyo wminda markozis kerZo sityva da ara oficialuri pasuxi berZnebisa laTinebis mimarT. oficialuri pasuxi mosdevs Semdeg. ucnobia, iyo Tu ara es sityva wakiTxuli komisiis sxdomaze, 37 wminda markoz efeseli da florenciis unia romelic Sedgeboda laTini da berZeni warmomadgenlebisgan. albaT ara, radgan jer erTi ar gvaqvs sabuTi, rom krebis dadgenilebebSi, sadme ixsenieba wminda markozis sityva, da meorec, imperators uTanxmoebisa Zalian eSinoda saimisod, rom daeSva dogmaturi diskusiebi laTin warmomadgenlebTan. da bolos, ar iqneboda is moxseneba wakiTxuli, romelic mosdevda wminda markozis sityvas, Tu wmindanis sityvas waikiTxavdnen. ueWvelia, rom wminda markozis moxseneba ganixiles berZnebma, radgan maT oficialur pasuxSi warmodgenilia nawili wmindanis moxsenebidan, es sityva inaxeba mTel rig xelnawerebSi, daibeWda berZnul JurnalSic. minda markoz evgenikosis – efesos mitropolitis mier w laTinuri gansawmendelis uaryofis damamtkicebeli Tezisebi ramdenadac Cven valdebulni varT davicvaT marTlmadidebloba da miviRoT marTlmadidebeli wminda mamebis mier damtkicebuli dogmatebi, amdenad siyvaruliT gipasuxebT Tqvens TiToeul argumentze da mowmobaze, romelic mogvewoda werilobiTi formiT. Tqven moxsenebis dasawyisSi werT `Tu WeSmaritad morwmune adamianebi gadauxveven swori gzidan da ver moaswreben monaniebas, maTi sulebi ganiwmindebian sikvdilis Semdeg ganmwmendeli vnebebiT, magram tanjvis Semsubuqebis gamo sWirdebaT daxmareba, romelic unda ganaxorcielon morwmune cocxlebma locvebiT, liturgiiT da qvelmoqmedebiT~. amaze gipasuxebT Semdegs: `is rom rwmenaSi aRsrulebulisaTvis aucilebelia locvebi, maTi sulebisTvis aRvlenili liturgiebi, iyo uZvelesi Cveuleba, romlebsac amtkicebs bevri wminda mama, rogorc laTinTa aseve berZenTa mxridan. rac Seexeba imas, rom sulebi tanjvisagan Tavisufldebian raRac daxmarebis xasiaTis mqone ganmwmendeli tanjviT da droebiTi cecxlisagan – amas ver vpoulobT verc werilebSi, verc 38 wminda markoz efeseli da florenciis unia locvebsa da sagaloblebSi, romlebic aRevlineba maTi sulebisTvis. Cvenc vaRiarebT, rom jojoxeTSi moxvedrili sulebis daxmareba SesaZlebelia, magram imedi imisa, rom samudamod gavaTavisuflebT, uazrobaa. Cven mxolod tanjvis Semsubuqeba SegviZlia maTTvis. es vlindeba wminda makari megviptelis sityvebidan, aseve basili didic sityva-sityviT wers Semdegs: `yovlisSemZle da mxsneli ganwmendis mqone locva dResaswaulia jojoxeTSi myofTaTvis, rogorc imedi da tanjvis Semsubuqebis nugeSi. Tu suli wavida am qveynidan garkveuli rwmeniT, magram ver moaswro codvaTa monanieba, romlebic SeiZleba mcire yofiliyo da arc ki gvisaubria maTze. SeiZleba iyos didi codvebic, magram maT gamosasyidad araferi mogimoqmedia, aseTi mdgomareobis mqone sulebi, vfiqrob unda ganiwmindon codvaTagan, magram ara raRac ganmwmendeli cecxliT, an gansazRvrul adgilas maTi moTavsebiT, isini ganiwmindebian mxolod RvTis SiSiT sxeulisagan sulis gansvlis Jams. amaze saubrobs wminda grigol dialoRosi: `zogierTebi SeiZleba ganiwmindon sxeulidan sulis gansvlis Semdeg, an jer kidev dedamiwaze yofnis dros. Tu codvebi gacilebiT mZime iyo, isini moxvdebian jojoxeTSi, magram ara imitom rom mudmivad iyvnen cecxlsa da tanjvaSi, aramed saboloo ganaCenis gamotanamde.“ Cven vamtkicebT, rom aseT suls exmareba misTvis aRsrulebuli locvebi da liturgiebi, WeSmariti RvTismosaobiT da kacTmoyvareobiT aRvlenili, isini Seamsubuqeben maT mdgomareobas `sayovelTao saSinel samsjavromde~. amas gvimtkicebs wminda ioane oqropiri. wminda grigol RvTismetyveli ambobs: `zogs elodeba gamouTqmeli sinaTle da wminda samebis xilvis bedniereba, zogierTs – tanjva. adamianis bedi bolomde ar aris gansazRvruli, amitom vloculobT da gvwams, rom gavaTavisufloT gardacvalebulebi tanjvisa da cecxlisagan. wminda Teodore studielic wers: `yvelam SevTxovoT qriste RmerTs, romelic aTavisuflebs micvalebulebs mokvdavTa locvebiT, morwmuneTa mondomebiT, saukuno cxovrebis imediT~. ase rom, 39 wminda markoz efeseli da florenciis unia amgvari adamianebisTvis aRevlineba locvebi da liturgiebi. is rom am locvaTa Zala da gansakuTrebiT saidumlo msxverpli midis RvTis wiaRSi myofebamde, naCvenebia wminda ioane oqropiris mier Sedgenil saRvTismsaxuro tipikonSi. amgvarad roca usisxlo msxverplSewirva aResruleba, daxmareba, nugeSi, Sveba yvelasTvis aris gankuTvnili, amisTvis araviTar saWiroebas ar wamoadgens ganmwmendeli cecxli. amis Semdeg, gsurdaT dagemtkicebinaT dogmati gansawmendelis Sesaxeb. Tavidan gaiJRera makabelTa wignma, Semdeg ki maTes saxarebis im adgilma, sadac naTqvamia, rom `suliwmindis gmoba adamians ar mieteveba arc am da arc im sofelSi~. Tqven ambobT, rom am yvelafridan SeiZleba imis mtkiceba, rom arsebobs codvaTa miteveba momaval cxovrebaSi, raRac ganmwmendeli cecxliT. Tumca aqedan ar Cans ganmwmendeli cecxlis gageba. es mzesaviT naTelia: ra aqvs saerTo mitevebas, gansawmendel cecxlsa da sasjels? Tu codvebi mogeteveba locvis, an RvTis usazRvro kacTmoyvareobis gamo, maSin saWiro araa sasjeli da ganwmenda. Tu sasjeli, iseve rogorc ganwmenda dadgenilia RvTis mier – ramdenadac pirvelis damsaxurebiT aResruleba meore, isini iqneboda uazro, Tu maT Sedegad ar warmoiSveboda ganwmenda, maSin locva micvalebulisTvis aRevlineba tyuilad da Cven xotbas vasxamT mxolod uflis kacTmoyvareobas. aseve am sityvebiT mtkicdeba gansawmendelis arseboba, iseve rogorc uaryofa. Tqven yuradRebas amaxvilebT wminda pavles epistoleze korinTelTa mimarT, sadac wers mociquli: `ukueTu vinme aSenebdes safuZvelsa amasa zeda oqrosa, vecxlsa, anTrakTa patiosanTa, Zelsa, Tivasa, lerwamsa, kacad-kacadisa igi saqme gamocxadnes, rameTu dReman man gamoacxados, rameTu cecxliTa gamoCinebad ars; da kacadkacadisa igi saqme egos, romel aReSena, sasyideli moiRos. romlisa igi saqme daiwues, izRvios; xolo igi ganeres da egreT ganeres, viTarca cecxlisagan~ (1 kor. 3. 12-15). rogorc Cans gansawmendelis arsebobas swored am sityvebze amyarebT, magram 40 wminda markoz efeseli da florenciis unia yvelaze metad swored es sityvebi uaryofs mis arsebobas. jer erTi wminda mociqulma mas uwoda ara ganmwmendeli, aramed gamomcdeli. Semdeg man gaaxmovana, rom unda gqondes keTili da patiosani saqmeebi, Torem veranair ganwmendas miiReb. Semdeg ambobs, rom isini vinc borotmoqmedeben, maTi saqmeebis gamocdis Semdeg, daecemian. garda amisa wminda mociquli aRniSnavs, rom es moxdeba `im dRes~, swored saSineli samsjavros dRes, xolo gansawmendelis arsebobis mtkiceba saSineli samsjavrosa da saboloo gankiTxvamde – sruli sibrmavea! xolo ufalma, rodesac dahyo `gansasjelebi~ or nawilad – erTs uwoda cxvrebi, xolo meores mglebi, ar uxsenebia aranairi gansawmendeli. Cans, rom is cecxli, romelzec mociquli saubrobs aris saboloo. ase origenesac ar mouyvania argumentad mociqulis sityvebi, masac ki ar miuyenebia amgvari boroteba wminda eklesiisTvis. amdenad sityvebi `ganiwmindos cecxliT~ niSnavs, rom is daitanjeba cecxlSi da ar nadgurdeba Tavis borot saqmeebTan erTad. `cecxlis~ ganmarteba gviCvenebs, rom cecxli iqneba maSin, rodesac keTili da naTeli kidev ufro ganaTldeba, misi matareblebi iqnebian sinaTlis memkvidreebi da miiReben saukuno jildos, xolo borot saqmeTa Camdenebi miiReben saukuno satanjvels. am mamaTa msgavsad sxva mamebmac gaiges es gamonaTqvami amgvarad. Tu vinmem sxvagvarad ganmarta da es gamonaTqvami ganmarta rogorc `Svela~, `gadarCena~, an `sasjelisagan gaTavisufleba~, `cecxlis gavliT xsna~ – igive gansawmendelis gavliT, SegviZlia vuTxraT, rom es mociqulis sityvebis damaxinjebaa. gasakviric araa, radgan is adamiania da TviT wminda mamebmac ver miaRwies wminda werilis srulyofil gagebas. SeuZlebelia erTi da igive teqstis sxvadasxva gaazreba eTanxmebodes erTmaneTs. Tumca Cven valdebulni varT, amovkriboT mniSvnelovani da eklesiis dogmatebTan SesabamisobaSi myofi, xolo sxva azrebi davayenoT meore adgilze. Tundac es iyos, rogorc Tqven imowmebT netari avgustine, an grigol dialoRosi. amgvari swavleba naklebad sasargebloa. 41 wminda markoz efeseli da florenciis unia es aris Cveni pasuxi Tqvens argumentebze wminda werilidan. manam sanam wminda mamebis ganmartebas moiyvandiT, romlebic saubroben am dogmatis sasargeblod, Tqven upirveles yovlisa SeexeT mexuTe krebis sityvebs, ganmarteT, rom is mamebi, romelTa Sorisac iyo netari avgustine, mkafiod usvamen xazs gansawmendel cecxls. es sityvebi CvenTvis ucnobia, ramdenadac saerTod ar mogvepoveba wignebi am krebis qmedebebis Sesaxeb, amitomac gTxovT warmogvidginoT isini, Tu gaqvT berZnulad. Cven Zalian gagvikvirda, rom am mamebs miaTvaleT Teofanec, romelsac aranairi naSromi gaaCnia, xolo misi sigiJiT cnobili sityva ioane oqropirs yvelgan hyavs moyvanili, xolo es Teofane mkvlelobisTvis da ukanono qmedebebisTvis (Tumca sikvdilis Semdeg) anaTemas gadaeca. sanam ganvixilavdeT netar avgustines, upirvels yovlisa yuradReba mivaqcioT mociqulis sityvebs `saqmeni misni cecxliT gamouwurTnes~ – Tu `im dRes~ (igulisxmeba ukanaskneli samsjavro) gaixsneba is cecxli da iqneba droebiTi da dasrulebadi, razec mociquli arsad saubrobs, maSin sad aris sinamdvileSi is ganmwmendeli cecxli, romelsac Tqven gvaswavliT da romelic iRebs codvilebs sikvdilis Semdeg? da ramdenad didxans gagrZeldeba am cecxlSi tanjva? cnobilia, rom isini vinc sikvdilis Semdeg gadaitanes droebiTi tanjva, ar wavlen jojoxeTSi, mxolod saSineli samsjavros Semdego~. aqedan Tu sikvdilis Semdgomi droebiTi tanjva maSinve icvleba `saSineli samsjavros “ Semdeg mudmivi satanjveliT, rodis da sad ganwmends masSi moxvedrilT gansawmendeli? ai, grigol RvTismetyveli da ioane oqropiric weren mociqulis sityvebis Sesaxeb: `swored is cecxli, romelzec saubrobs mociquli, ar iqneba droebiTi da wyvetili, is iqneba bevrad xangrZlivi da mtanjveli, romelic gaanadgurebs yovelgvar borot materias~. xedavT ra zereled exebian Tqveni maswavleblebi azrs, romelic gadmogvces wminda ioane oqropirma da grigoli RvTismetyvelma. rac Seexeba amonaridebs netari avgustines qadagebebidan, isini ar usvamen xazs mkafiod ganmwmendel cecxls. sxvebi – 42 wminda markoz efeseli da florenciis unia Tumca konkretulad usvamen xazs gansawmendels, magram Cven maT ar vendobiT. rogorc mravali wmindanis naSromis SemTxvevaSi SesaZleblia isinic Secvlilia da morgebuli romelime mimdinareobis swavlebas. SesaZlebelia, rom teqsti specialurad gaanadgures, rom Semdeg aRdgenaSi, an TargmanSi SeecvalaT misi WeSmariti azri. namdvilad ki, `mcire da msubuqi codvebi~ unda ganiwmindos sicocxleSi, zogierTi ki sikvdilis Semdeg maTTvis gaRebuli mowyalebis da aRsrulebuli liturRiebis Sedegad. ase rom ra nugeSia gansawmendelSi, roca arsebobs aseTi saSualebebi da cecxlis gareSec SesaZlebelia ganwmenda? es aris Cveni pasuxi Tqveni maswavleblebis mimarT, isini ver Tanxmdebian Cvens mamebTan, rac rasakvirvelia arc unda gagvikvirdes. rac Seexeba basili dids, romelic loculobs seqtantisTvis, is iTxovs misTvis Sewyalebas da tanjvis Semsubuqebas, magram arafers ambobs gansawmendel cecxlze. rac Seexeba Tqvens mier moyvanil sityvebs, romlebic ekuTvnis grigol nosels, ukeTesi iqneba upasuxod davtovoT, radganac es maswavlebeli rogorc Cans eTanxmeba origenes swavlebas sikvdilis Semdgom tanjvasTan dakavSirebiT. Tu romelime mamis swavleba ar eTanxmeba wminda werils, es maTi piradi mosazrebaa da valdebulni ar varT gaviTvaliswinoT. arc wminda werili, arc mexuTe saeklesio krebis kanonebi ar warmogvidgenen ori saxis cecxliT dasjis argumentebs. amis Semdeg moyvanili gqondaT dionises, epifanes da damaskelis sityvebi, romlebic arafers amboben ganmwmendeli cecxlis arsebobaze, ukeT rom vTqvaT ewinaaRmdegebian mas da gamoxataven, rom gardacvalebulTa sulebs exmarebian maTTvis aRsrulebuli locvebi. Tqvens mier moyvanili iyo aseve Teodorita, romelic CvenTvis ucnobia da gTxovT, gvacnoboT saidan moitaneT da misi romeli wigniT msjelobT? da bolos Tqven amtkicebT, rom radgan RvTis samarTlianoba dausjels ar tovebs aravis, vinc daaSavebs, aqedan ueWvelad gamomdinareobs, rom maTTvis vinc ar daisajnen aq da arc gamosyidva ZaluZT, 43 wminda markoz efeseli da florenciis unia gvrCeba gamosavali davuSvaT mesame adgilis arseboba, romelic yvelafers ganwmends. amaze gipasuxebT da yuradReba gaamaxvileT: zogadad miRebulia, rom codvaTa miteveba warmoadgens sasjelisagan gaTavisuflebas. vinc iRebs Sewyalebas, amasTanave Tavisufldeba sasjelisagan. miteveba adamians eniWeba sam gansxvavebul dros: 1) naTlobis dros; 2) naTlobis Semdeg ufalTan urTierTobis dros; 3) sikvdilis Semdeg, locvebis da eklesiis mier sulebisTvis aRvlenili keTili saqmis Sedegad. codvaTagan pirveli saxis gaTavisufleba ar ukavSirdeba Sromas da saerToa yvelasTvis, rogorc mzis amosvla da naTelis mofena, radganac es mxolod wyalobaa da Cvengan mxolod rwmena moiTxoveba. meore saxis SedarebiT mtanjvelia, rogorc aRsruleba sityvebisa `ganmbane me cremliTa CemiTa~, aseTebisTvis avadmyofobebi da tanjva codvis Sedegia. mesamec mtanjvelia, igi dakavSirebulia sindisis qenjnasTan, RmerTisadmi SiSTan. pirvel da bolo SemTxvevebSi didi umravlesoba warmoadgens RvTisadmi madlobis aRvlenas, locvebis warmoTqmiT. meore SemTxvevaSi codvaTa miteveba damokidebulia Cvens Sromaze da ara qvelmoqmedebaze. pirvelsa da mesames Soris is gansxvavebaa, rom pirvelis, anu naTlobis SemTxvevaSi warixoceba yvela codva, xolo sikvdilis Semdeg eklesiis mier aRvlenili keTili saqmeebis SemTxvevaSi is codvebi, romlebic araa sasikvdilo da sicocxleSi TiTqmis yvela Sexebia. ase ganmartavs RvTis Semoqmedis eklesia, viTxovT gardacvelebulTaTvis Sendobas da gvwams, rom miemadlebaT igi, is ar ganisazRvreba, rogorc kanoni, raime saxis sasjeli, RvTis samarTalgangebas aseT SemTxvevebSi aRemateba misi kacTmoyvareoba da mowyaleba. 1. naTelia, rom maT vinc miiswrafvian RvTiurobisaken, Tavad es swrafva, rogorc siyvaruli ganwmends, grigol RvTismetyvelis sityvebiT – ganwmenda xdis RvTis msgavss. RmerTi maT eqceva, rogorc Tavisianebs. ratom aris es swrafva sikvdilis 44 wminda markoz efeseli da florenciis unia Semdeg gacilebiT unariani ganwmindos isini, romlebic Tavisufldebian materiisagan, magram aris kidev nugeSi ganmwmendel cecxlSi? Tu RvTis Wvreta da misi Secnoba aris sufTa, keTili gulis unari da niWi, igi yvelas ar ZaluZs, maSin gamodis, rom yvela ar aris dajildoebuli siwmindiT, Sesabamisad araviTar nugeSs warmoadgens gansawmendeli cecxli, radgan siwmindis miRweva yvelas ar SeuZlia. am cecxlis arseboba romc davuSvaT, maSin ra moxda sinas mTaze, sadac ebraelebs miecaT aTi mcneba, ratom aRmoCnda im dros RvTis rCeuli mose da ara sxva? grigol RvTismetyveli wers: `ar daviwyeb imaze saubars, rogoria maTTvis, vinc aq ar iRwvis, tanjva saiqioSi, magram vityvi imas, rom ukeTesia daisajo da ganiwmindo aq, vidre iq miece tanjvas. ganwmendis dro `am sofelSi~ gvaqvs, `im sofelSi~ ki mxolod pasuxi unda vagoT~ – es sityvebi naTlad adasturebs, rom saiqioSi ar arsebobs raime nugeSi ganwmendisa, aramed arsebobs saukuno satanjveli. waikiTxeT saxareba lukasagan, is adgili sadac moTxrobilia mdidarsa da lazareze. aq naTqvamia, rom gardacvalebisTanave angelozebma waiyvanes `abraamis wiaRSi~, xolo mdidaris suli jojoxeTSi imyofeba. aqedan gamomdinare `abraamis wiaRi~ warmoadgens umaRlesi, araamqveyniuri simSvidis adgils, xolo jojoxeTi warmoadgens codvilTa mudmivi dasjis adgils. mas ar dautovebia raime adgili, romelic droebiT satanjvels moicavs, aramed ganacxada, rom marTlebsa da codvilebs Soris arsebobs uzarmazari ufskruli, gauvali da gamyofi erTi meorisagan, mas ar gaaCnia raime Sualeduri mdgomareoba. gansawmendelis idea ekuTvnis origenes `filosofias~ gardacvalebis Semdgomi sulis mdgomareobis Sesaxeb, rac uaryves da anaTemas gadasces mexuTe saeklesio krebaze. eklesiam uwoda mas mavne da damRupveli idea yoveli qristianisTvis. ase rom, vecadoT da aqve ganviwmindoT da ar vinugeSoT Tavi saiqioSi arsebuli, raimenairi ganmwmendeli cecxliT. 45 wminda markoz efeseli da florenciis unia berZnebis oficialuri pasuxi laTinTa moxsenebaze wminda markoz efeselis zemoT moyvanili sityva, rogorc avRniSneT ar yofila ofiacialuri pasuxi laTinebis moxsenebaze. es iyo nawilobrivi xasiaTis werili. Cven viciT, rom imperator ioanes waredgina ori moxseneba gansawmendelis Sesaxeb – erTi wminda markoz efeselis da meore besarion nikeelis. am ori moxsenebidan imparatorma Seadgina erTi, romelic waikiTxa besarion nikeelma 1438 wlis 14 ivniss. am moxsenebis stili savsebiT gansxvavdeba wminda markoz efeselis stilisagan. Tumca amis danaxva SesaZlebelia dedanSi – berZnul enaze, TargmanSi amis SemCneva SeuZlebelia. besarion nikeelis sityvebi bevrad met diplomatias Seicavs, Tumca moxsenebis nawili aRebulia swored wmindanis sityvidan. garda amisa, bolo nawili – aTi argumenti ueWvelad wminda markozs ekuTvnis. am aTi argumentidan erTi warmoadgens axals – ekuTvnis Tu ara is wmindans? – miviCnevT, rom ki, radgan logikuri msjeloba da stili misi kuTvnilebaa. zogierTi nawili am moxsenebisa Tumca ki eTanxmeba wminda markozs, magram dawerilia besarionis mier. erZnebis ofiacialuri pasuxi laTinebis moxsenebaze b gansawmendelis cecxlze, romelic waikiTxa besarion nikeelma 1438 wlis 14 ivniss urTierToba im saganTa, ris Sesaxebac gaimarTa disputi, didad pativcemuli mamebis naazrevia. gamarjveba ar aris Cveni mizani, es sityva imisTvis ar Segvidgenia, rom gamarjveba mogvepovebina. es rom Cveni mizani yofiliyo, veranair daxmarebas ver miviRebdiT zeciurisgan. gvqondes didi imedi da nugeSi, rom gavSordebiT erTmaneTs RvTis daxmarebiT, urTierTSeTanxmebulni. `SeuZlebeli kacTaTvis SesaZlebeli ars RvTisTvis~ – ambobs RvTiuri sityva. erTobisTvis izrunebs ufali, romelic ar dauSvebs imas, rom Cveni Sroma iyos uSedego. axla ki droa, 46 wminda markoz efeseli da florenciis unia SevexoT im sakiTxs, romelic warmoadgens `ganxeTqilebis vaSls~ Cvens Soris. gansawmenedelis cecxlsa da amgvar droebiT sasjels Cveni wminda mamebis swavlebebi saerTod ar cnoben da aRmosavleTis eklesia ar aRiarebs. imis Sesaxeb, rom eklesia gardacvalebuls exmareba. amaSi geTanxmebiT, aseTive mosazreba aqvT Cvens wminda mamebsac. is rom wmidaTa da im adamianTa sulebi, romelTac aranairi boroteba ar CaudeniaT, Rirsni xdebian maradiuli cxovrebisa da boroti, moraluri sikeTis ar mqone adamianebi, vardebian saukuno satanjvelSi – amas vaRiarebT. rac Seexeba Sualeduri mdgomareobis adamianebs, ar miecemian saukuno satajvels, magram ar gaxdebian uflis xilvis Rirsni, sanam ar daisjebian gansawmendelis cecxliT imis gamo, rac Caidines – aq gansxvavebaa Tqvensa da Cvens swavlebas Soris. is, rom aseTi sulebi saukunod ar daitanjebian – marTalia, magram gansawmendelis cecxlze sasoeba sruli uazrobaa. gansawmendelis sakiTxi iyofa or nawilad, TiToeuli ki Tavis mxriv SeiZleba davyoT or nawilad: pirveli – gamokvleul unda iqnes: sikvdilis Semdeg romeli codvebi mieteveba adamians da meore: eZleva Tu ar adamians am codvaTa miteveba mxolod uflis kacTmoyvareobis damsaxurebiT, eklesiis mier aRvlenili locvebis Sedegad. ar geTanxmebiT, rom maradiul cxovrebaSi gadasasvlelad adamianma unda gaiaros gansawmendeli cecxli. roca Cveni ufali da Cveni mxsneli saubrobs imis Sesaxeb, rom codvilni wavlen maradiul cecxlSi, valdebulni varT vifiqroT maradiul cecxlze. Tu Cven miviRebT ramenairi droebiTi cecxlis arsebobas, morwmuneni daibnevian da ifiqreben droebiT cecxlze, rac iqneba `dasneuleba origenes swavlebiT~, is ki aRmofxvris Cveni sulebidan WeSmarit, maradiul cecxls, saboloo samsjavros. maradiuli satanjvelis xsovna mimarTavs Cvens cxovrebas keTili saqmisaken. amitom valdebulni varT gavacnoT morwmuneebs WeSmariteba. 47 wminda markoz efeseli da florenciis unia imas, rom codvaTa mitevebas sikvdilis Semdegac vRebulobT – amas vismenT da vkiTxulobT eklesiis maswavlebelTa SromebSic. rCeba is sakiTxi, Tu ra saxis sasjeliT mogveteveba, raimenairi cecxliT, wyvdiadiT, Tu RvTis kacTmoyvareobiT, eklesiis locvebiT. eklesiis mamebi aranair gansawmendels ar axseneben. Tqveni argumentebi unda gavabaTiloT. rac Seexeba Tqvens mier moyvanil mowmobebs makabelTa wignidan da maTes saxarebidan, tyuilad ar visaubrebT. yvelasTvis isedac naTelia, rom, codvaTa miteveba sikvdilis Semdeg ar mieniWeba adamians raimenairi cecxlis saSualebiT. qristem brZana: `suliwmidis gmoba ara mieteos kacsa, arc aq, arc momaval cxovrebaSi~. araferi mas am sityvebisaTvis ar miumatebia. verc makabelTa wignSi vpoulobT gansawmendelis arsebobis damadasturebel arguments. am wignSi mxolod da mxolod locvaa gardacvalebulTaTvis da imedi, rom miiReben codvaTa mitevebas. axla gadavideT pavle mociqulis ganmartebaze da gamovikvlioT, ras niSnavs mis mier gamoTqmuli. safuZvelSive ambobs wminda pavle: `safuZveli sxuai vervis xel-ewifebis dadebad gareSe missa, romeli- igi, dadebul ars, romel ars iesu qriste. ukueTu vinme aSenebdes safuZvelsa amas zeda oqrosa, vecxlsa, anTrakTa patiosanTa, Zelsa, Tivasa, lerwamsa, kacad-kacadisa igi saqme gamocxadnes, rameTu dReman man gamoacxados, rameTu cecxliTa gamoCinebad ars; da kacad- kacadisa igi saqme, viTarrai iyos, cecxlman gamocados... romlisa igi saqme daiwues, izRvios; xolo igi ganeres da egreT ganeres, viTarca cecxlisagan~ (1 kor. 12-13, 15). jer erTi, Cven gvsurs CagayenoT saqmis kursSi da dagayenoT WeSmarit gzaze, rom netarma ioanem, Tavisi oqros suliT da piriT, aiRo Tavis Tavze pasuxismgebloba ganemarta RvTis piriT metyveli wminda mociqulis epistole. iseve rogorc Zveli da axali aRTqma. Cven ki gvjera misi WeSmariti bageebis. TviT wminda ioane oqropiric daibna, radgan Caixeda mociqulis tvinis siRrmeSi da meorec imitom, rom SeeSinda, vaiTu, piriqiT 48 wminda markoz efeseli da florenciis unia ganemarta mociqulis naazrevi. amitom is loculobda, loculobda dRe da Rame, rom daxmareboda aseT sapasuxismgeblo saqmeSi, amis Semdeg ki Seudga saqmes. netar pavle mociquls surda, rom ioane yofiliyo misi nebis gadmomcemi. gamoecxada Tu ara mociquli ioanes? da rogor moxda es? – `erT Rames monasterSi mcxovrebma erT-erTma berma, evsuqim ixila, rom ioanes ewvia spetak samoselSi gamowyobili ori mociquli – ioane da petre. ioanes xelT gragnili epyra, xolo petres gasaRebi. ioanem gadasca gragnili da uTxra: – ufali ganiWebs uRrmes sibrZnes, raTa dahmoZRvro qristes samwyso, da daadumo mwvaleblebi! wminda petrem ki gasaRebi Caabara: me var petre, sasufevlis karis gasaRebis mpyrobeli, ufali Senc gaZlevs eklesiis gasaRebs, raTa visac ganxsni, ganixsnas da visac Sehkrav, Sekrul iyos. ioane muxlebSi Cauvarda mociqulebs da SehRaRada: `vina var me, kacTa Soris ukanaskneli, rom Tavs vido aseTi didi da Zneli saqme? wminda mociqulebma wamoayenes igi da uTxres: adeqi, gamxnevdi da Seasrule is, riskenac ufali ieso qriste mogiwodebs~. wminda ioanec gulmodgined ganumartavda xalxs wminda werils, radgan es saqme metad saWirod da aucileblad miaCnda. man dagvitova Zveli aRTqmis wignebis, maTes da ioanes saxarebis, `saqme mociqulTas~ ganmartebebi. gansakuTrebiT uyvarda pavle mociqulis epistoleebi da xSirad ganmartavda maT. aqedan gamomdinare wminda ioane oqropiris naazrevi metad mniSvnelovania. sityva rom aRar gavagrZeloT, vityviT, rom imis msgavsi, rasac Tqven amtkicebT, verc moifiqrebda wminda ioane. wminda ioane verc moifiqrebda, rom droebiTi da raRac ganmwmendeli cecxli, daikavebda mudmivi da saukuno satanjvelis adgils. wminda ioane fiqrobda, rom mociquli saubrobda maradiul cecxlze. da vai, mas, vinc cecxls gaigebs ise, rogorc laTinebs esmiT. `ase ar iqneba, is iqneba mudmivad. veravin gamoisyidis iq codvebs~. ai, rogor gaigo mociqulis 49 wminda markoz efeseli da florenciis unia naazrevi wmindanma, romelsac SeuZlebelia ar vendoT. Tu Tqven axdenT netari avgustines da sxva laTin mamaTa citirebas, romelTac sxvagvarad gaiazres mociqulis sityvebi da miiRes, rogorc gansawmendelis damadasturebeli, pirvel rigSi vetyviT – rac marTalia, berZnebs ukeT esmiT is, rac berZnulia da Tqvenc eTanxmebiT, rom berZnuli ena ukeT aRiqmeba maT mier, visTvisac axlosaa. laTinebi Targmnis dros ver poulobdnen Sesabamis sityvebs, romlebic zustad gamoxatavda berZnul naazrevs, meores mxriv, Tavidan rom aecilebinaT didi boroteba – Caidines `patara~. rogorc aRniSna netarma avgustinem, iyvnen zogierTebi, romlebsac es sityvebi mohyavdaT TavianTi codvebis gasamarTleblad, rom yvela codva mogeteveba da rom maradiul satanjvelsac aqvs dasasruli. sxvagvarad ganmartes igi wminda ioane oqropirma da berZenma wmindanebma da sxvagvarad avgustinem da laTinebma. Cven Tavad CavuRrmavdeT mociqulis sityvebs, mivyveT maT da davinaxavT, Tu ra surda WeSmaritad mociquls. wminda mociquli ambobs, rom `safuZveli dadebul ars da sxuai vervis xel-ewifebis dadebad gareSe missa, romeli igi dadebul ars, romel ars iesu qriste~. (1 kor. 3,11) aqamde saubari iyo dogmatebze, xolo rac mas unda mohyves, aris saqmeebi. uflis rwmenis Secvla aravis SeuZlia, sarwmunoebis safuZveli ucvlelia. saqmeni sarwmunoebis gareSe mkvdaria da `sarwmunoeba Tvinier saqmeTasa mkudar ars~, – ambobs wminda mociquli da saubrobs cxovrebiseul sagnebze. es sagnebi iyofa or nawilad, mesame nawilze arsad miuTiTeben, swored `oqrod, vercxlad da Zvirfas Tvlebad moixseniebs is keTilismyofelebs, xolo xe, Tiva da bze, maTi sapirispiroTi – borot saqmeebs. namdvilad, Cvens mier moyvanili msjelobidan gamomdinare, mesame variants ar asaxelebs. Tqveni naazrevs safuZveli rom hqondes, maSin mociquli adamianis mdgomareobas gayofda ara or, aramed sam nawilad. mas Semdeg rac miiTvala keTilismyofelebi da codvilebi, amatebs rom TiToeulis saqmeni gamoaSkaravdeba: `kacad-kacadisa igi 50 wminda markoz efeseli da florenciis unia saqme gamocxadnes,~ (1 kor. 3, 12), amave dros amatebs, rodis moxdeba es `rameTu dReman man gamoacxados~. (1kor.3,12) `dRe~ aRniSnavs im bolo dRes, roca RmerTi miagebs yvelas `saqmeTaebr misTa~. im `dRes~ man gamoacxados, rameTu cecxliTa gamoCinebad ars;~ (1kor. 3, 12) eWvi ar aris, rom es `dRe~ iqneba uflis meored mosvlis dRe, roca ufali mova Tavisi didebiT. cecxlis mdinareTa nakadi wamova, amaze saubrobs daniel winaswarmetyvelic. `cecxlovani mdinareebi midiodnen mis win~. swored am mowmobebidan da Txrobidan gamomdinareobs, rom saubaria sayovelTao gankiTxvis DdReze. im cecxlze igi ambobs: `da kacad-kacadisa igi saqme, viTar – rai iyois cecxlman gamoscados~, erTni gabrwyindebian, meoreni (codvili saqmeebi) daiwvebian. imas, rom am cecxls axasiaTebs ormagi moqmedeba amtkiceben eklesiis maswavleblebi. xvdeba masSi marTali, xdeba naTlis matarebeli, xolo boroti iwveba da maradiulad itanjeba. am epistoleSi warmoTqmulia is rac WeSmaritebas warmoadgens Cveulebriv cxovrebaSic. nebismier cecxlSi moxvedrisas xe, Tiva da bze iwveba, aseve iqneba boroti saqmeni. mociqulma ar moaxdina codvaTa dayofa sasikvdilod da ara sasikvdilod, aramed dahyo isini mxolod keTilad da borotad; meore imaze dayrdnobiT, rom man es yvelaferi bolo dRisTvis aRwera. wminda mociquli ar saubrobs gansawmendelze. ramdenadac Tqven mogyavT magaliTebi ramdenime mamis naazrevidan, romlebic rogorc Cans eTanxmebian garkveulwilad Tqvens mosazrebas, amdenad Cven vityviT maT Sesaxeb mokled. Tavdapirvelad mogyavT basili didi, Semdeg ioane damaskeli, dionise, romlebic sxvas aras amtkiceben, Tu ara imas, rom gardacvalebulTaTvis locvas maTTvis moaqvs sargebeli, raSic Cvenc geTanxmebiT da saubars azri aqvs. Semdeg Tqven axdenT, vinme Teodorites citirebas, romelsac Tu mivagnebdiT, ganvixilavdiT, misi Sromebi arsad mogvepoveba. rCeba grigol noseli, romlis Sesaxebac sjobda mdumareba SegvenarCunebina, Tumca valdebulni varT, vTqvaT – is iyo adamiani da adamian51 wminda markoz efeseli da florenciis unia isTvis (miuxedavad imisa, rom miaRwia siwmindis maRal dones) SeuZlebelia ar Secdes. gansakuTrebiT im sakiTxebSi, romlebic ar iyo gamokvleuli. am sakiTxSi ki mniSvnelovania umravlesobis azri da ara am erTi mamisa. ramdenadac Tqvens moxsenebebSi xSirad iyenebT da imowmebT RvTis kacTmoyvareobis gagebas, unda CagayenoT saqmis kursSi da `gaganaTloT~, rom Cvenc SegviZlia garkveuli daskvnebis gakeTeba RvTis kacTmoyvareobis Tvisebidan da dagarwmunoT, rom ar xarT ganwmendili da yvela codva ar ganiwmindeba. axla ramodenime sityvasac am sakiTxze mogaxsenebT da davasrulebT amiT. getyviT, rom bevrad mizanSewonili iqneba Tu vityviT, rom RvTis kacTmoyvareoba adamianis mcire sikeTesac ar tovebs uyuradRebod. amave dros arc mcire codva rCeba dausjeli. mcirea maTSi sikeTe, vinc Caidines didi codvebi, isini ver miiReben jildos borotebis flobis gamo. Tu keTili saqmeni umravlesia, maSin cxadia tanjvas ar ganvicdi. ase rom ar unda davujeroT ganmwmendel cecxls. Tu RvTis Wvreta aris srulyofili da ganwmendili gulis unari, gamodis yvela ver SeZlebs amiT tkbobas. `amas naTlad gviCvenebs aTi mcnebis mocema `sinas mTaze~, am dros yvela ar iyo misi miRebis Rirsi, aramed erTi. sxva SemTxvevaSi sxva da a.S. yvelas siwminde sxvadasxvagvaria~, – ambobs grigol RvTismetyveli. igive grigol RvTismetyveli Tavis sityvaSi paseqze, midis im adgilamde, sadac ambobs: `yvelaferi gamovitanoT saaSkaraoze, dilisTvis araferi davtovoT~. es sityvebi mkafiod usvamen xazs, rom `Rame~ ar arsebobs araviTari ganwmenda, `Rame~ ewodeba adamianis namdvil cxovrebas, xolo `dilas~, anu maradiul cxovrebas Semzadebulni unda SevxvdeT. igive grigoli RvTismetyveli wers: `arafers vambobT imaze, ra tanjva moeliT maT, vinc amqveynad ar moemzadnen. vetyvi mxolod imas, rom sjobs aqve daisajon, vidre iq miecnen tanjvas. is aris dro sasjelisa da ara gamosyidvisa~. am sityve52 wminda markoz efeseli da florenciis unia biT kidev erTxel mtkicdeba, rom aqedan gasvlis Semdeg ar arsebobs ganwmenda, aramed arsebobs mxolod mudmivi tanjva~. Semdeg ufali lukas saxarebaSi lazaresa da mdidris Sesaxeb monakveTSi aRwers, rom lazare sikvdilisTanave angelozebma abraamis wiaRSi waiyvanes, xolo mdidari jojoxeTSi wavida. `abraamis wiaRi~ iyo umaRlesi siamovneba da simSvide, sadac xvdebodnen jvarcmamde da aRdgomamde RvTisTvis sayvarelni, xolo jojoxeTSi midioda yvela codvili. ufals ar dautovebia raime Sualeduri, romelic droebiTi tanjvis Semdeg ganwmendda. ufalma ganacxada, rom marTlebisa da codvilebis mdgomareobebs Soris uzarmazari da gauvali ufskrulia. Cveni wminda mamebi, romlebic amqveynad angelozebrivi cxovrebiT cxovrobdnen xSirad xedavdnen saiqios, sadac zustad aRwerdnen samoTxesa da jojoxeTs, arsad moixsenieba Tundac gakvriT gansawmendeli cecxli. da bolos, saukuno tanjvis dasrulebis da aRdgomis swavleba momdinareobs origenesgan, romelic gadaeca anaTemas mexuTe msoflio saeklesio krebaze. es swavleba STaagonebs adamianebs sulis sisustes, radgan am swavlebiT yovelgvari Sromis gareSe droebiT cecxlSi isedac ganiwmindebi. am zemoT moyvanilze dafuZnebiT gansawmendelis dogmati unda ganidevnos eklesiidan, rogorc eresi imisken mimarTuli, rom dagvaviwyos amqveynad Cveni movlinebis WeSmariti misia. Cveni SesaZleblobis yvela farglebSi vibrZoloT ganmRrTobisaTvis da arafriT davimeddeT sikvdilis Semdgom ganwmendaze. laTinebis pasuxi berZnebis moxsenebaze laTinebma miiRes berZnebis moxseneba gansawmendelis Sesaxeb, romelSic isini uaryofen mis arsebobas da mohyavT amis damadasturebeli argumentebi. laTinebi Tavis mxriv ar darCnen valSi da warmoadgines misi arsebobis soliduri da safuZvliani moxseneba. 53 wminda markoz efeseli da florenciis unia isini sastikad ewinaaRmdegebian berZnebis winadadebas, dasTanxmdnen gardacvalebulTa mdgomareobis Sesaxeb marTlmadidebeli mamebis da aRmosavleTis eklesiis swavlebas. siropulosis mtkicebiT, es moxseneba ekuTvnis espaneli RvTismetyvelis – ioane de torkvemadas kalams. am traqtatis laTinuri originali ar arsebobs, an jer kidev ver upoviaT, magram SenarCunda berZnuli teqsti da xelnaweri, romelic ekuTvnis florenciis krebis istorias. aTinebis sapasuxo Tezisebi gansawmendelis Sesaxeb l berZenTa mier warmodgenil moxsenebaze didi madloba yovlisSemZle RmerTs, rom mogvaniWa moTmineba da Zala. Tqvens pasuxze dayrdnobiT gaizarda Cveni rwmena, ara mxolod am sakiTxis Sesaxeb, aramed sxva mravalSic. qristes daxmarebiT ueWvelad mivalT SeTanxmebamde. ramdenadac Tqveni pasuxidan davinaxeT, mTeli rwmeniT aRiarebT, rom cocxali rwmeniTa da eklesiis locvebiT exmarebiT gardacvalebulebs, romelnic wavidnen am qveynidan ise, rom ar iyvnen Rirsni maSinve samoTxeSi moxvedrisa, meores mxriv, Zalian cudadac ar ucxovria, rom moxvedriliyo jojoxeTSi maradiul tanjvaSi. mxolod aseTi adamianisTvis, romelic Sualedur mdgomareobaSia, SeiZleba xsna morwmuneTa locviTa da eklesiis SewveniT. Tqven cdilobT Tqveni mosazrebis ganmtkicebas da Cveni mosazrebis uaryofas. Tqven valdebulni xarT, rom daicvaT sakuTari rwmena. winasityvaobaSi aRniSneT, rom iRwviT ara gamarjvebisTvis, aramed WeSmaritebis dadgenisTvis. amave dros, brZaneT, rom gansawmendels arasodes aRiarebdiT da arc aRiarebT. arc vinmes daeTanxmebiT, garda WeSmaritebisa. ase, rom aucilebelia gulmxurvaled vilocoT, rom Tavad WeSmaritebam gaimarjvos. swored RvTis WeSmariteba isaubrebs kaTolikuri eklesiis sasargeblod. axla ki gadavdivarT TqvenTvis pasuxis gacemaze. Tqven dayaviT sakiTxi oTx nawilad, pirveli nawili – gardacva54 wminda markoz efeseli da florenciis unia lebulTa sulebi, dayaviT sam nawilad, romlis or nawilSic geTanxmebiT. ramdenadac Cven SevikribeT erTianobis miRwevisaTvis, amdenad aucilebelia gavarkvioT yvela uTanxmoeba da RvTis daxmarebiT aRmovfxvraT igi. pirvel rigSi, gTxovT ufro gasagebad warmoadginoT Tqveni swavleba marTali adamianebis Sesaxeb. gvainteresebs rogoria Tqveni swavleba am soflidan sasikvdilo codviT gasulTa Sesaxeb? sulebi jojoxeTSi midian, Tu rogorc marTalTa aseve ara marTalTa sulebi elodebian saboloo samsjavrosa da sayovelTao aRdgomas? da rac Seexeba Sualedur mdgomareobas, ra formiT Tavisufldebian aseTi sulebi? iTmenen isini droebiT tanjvas, da Tu diax, maSin raSi mdgomareobs sasjeli? es mxolod uflis Wvretis uunarobaa, Tu mtanjveli mdgomareoba? da ganwmendis Semdeg isini maSinve gadainacvleben zecaSi? Tqveni pasuxis meore nawilSi ambobT, rom Sualeduri mdgomareobis sulebi ar xvdebian gansawmendelSi da amtkicebT, rom amis Sesaxeb arc erTi wminda mama ar migviTiTebda. Tqveni moxsenebis mesame nawilSi pasuxobT im wminda mamaTa Sromebidan, romelnic Cven moviyvaneT Cveni WeSmaritebis damadastureblad. bolo nawilSi ki moyvanilia argumentebi, romlebic amyareben Tqvens swavlebas. amaze ufal ieso qristes meSveobiT nawil-nawil gipasuxebT. gadavdivarT meore nawilze, sadac Tqven ambobT, rom `gansawmendelis arsebobas imis SiSiT uaryofT, rom droebiTi tanjvis rwmenis SemTxvevaSi qristianebs SeiZleba CaenergoT origenes swavleba aRdgomaze, amis Sedegad ki adamianebs CamouyalibdebaT uunaroba moipovon caTa sasufeveli~. mamebma ise Camoayalibes droebiTi cecxlis arseboba, rom ar uareyoT maradiuli. saukeTeso meTodiT da dakvirvebiT gansazRvres gansawmendeli mcire codvebisaTvis, xolo maradiuli miusajes dawyevlilebs da sasikvdilo codvis CamdenT. is rom amas eklesiisTvis ziani ar moutania mtkicdeba iqidan, rom romis eklesia yovelTvis ganeyofoda origenes swavlebas. visac sjera gansawmendelis, mas eSinia Tundac droebiTi tanjvis, vidre imas, visac ar sjera 55 wminda markoz efeseli da florenciis unia da arc is icis, rom ra saxis tanjva unda gadaxdes. ase rom gansawmendelis Sesaxeb swavlebiT didi Sveba eZlevaT cocxlebs, loculoben ara mxolod TavianTi sulebisTvis, aramed gardacvalebulTaTvis, es tradicia ki ara mxolod dasavleTis eklesias, aramed aRmosavleTis eklesiasac gaaCnia. Tqven TqviT, rom aseTi saxis swavleba arc erT maswavlebelTagans ar hqonia. warmovadgenT basili didis locvas, sadac is evedreba ufals, gadaiyvanos suli `gasagrilebel adgilas~. es teqsti miuTiTebs, rom sulebi itanjebian cecxliT, xolo wmindani evedreba maT sapirispiro mdgomareobaSi gadayvanas, rogorc cecxlidan yinvaSi. grigol noselic, ueWvelad udidesi maswavlebeli, mkafiod gadmogvcems gansawmendelis Sesaxeb swavlebas makrinesTan saubarSi. xolo Tqveni azri, rom igi SeiZleba adamianobis gamo Semcdariyo, gagvikvirda, radgan petre, pavle da sxva mociqulebic iyvnen adamianebi, arafers vambobT aTanase didze da eklesiis yvela udides moRvaweze. ar fiqrobT, rom es azri yovelgvar zRvars scildeba? maSin mTeli Zveli da axali aRTqma, gadmocemulia adamianebis mier da SeuZlebelia Seumcdari iyos. Cven vaRiarebT, rom adamiani cdeba, magram ramdenad moqmedebs is Tavisi azriT da ramdenad suliwmindis STagonebiT, gasaTvaliswinebelia. Cven ar gvjera imis Sesaxeb, rom basili didis, wminda makrines da grigol RvTismetyvelis megobari advilad Secdeboda. davamatebT, rom mexuTe saekleiso kreba, Sekrebili origenes winaaRmdeg, grigol noselis Sromebs iwonebs. es kreba ar moiwonebda da miiRebda imas, raSic origenes raime wertils aRmoaCenda. grigol noseli aRiarebda maradiuli cecxlis arsebobas, magram ar uaryofda gansawmendelis droebiT cecxlis arsebobasac. misi Sromebi srulad SenarCunebulia. rasac Tqven ambobT, rom wignebi origenes momxreebma Secvales, usafuZvloa, maSin mexuTe saeklesio kreba amas mixvdeboda. sakmarisia grigol noselze. magaliTad, netari avgustine, romelic mravali saekleiso krebis mier aris Seqebuli. SeuZlebelia warmodgena ar gqondeT mis 56 wminda markoz efeseli da florenciis unia dogmatur swavlebaze. isic aRiarebs gansawmendelis arsebobas. Tqven ambobT, rom makabelTa wignidan da maTes saxarebidan moyvanili magaliTebi amtkicebs ara ganmwmendel tanjavs, aramed Semsubuqebas da codvaTa ganxsnas. amaze gpasuxobT, rom nebismier codvis SemTxvevaSi saWiroa or ZiriTad saganze dakvirveba, saxeldobr: danaSauli, gamovlenili raRac cudiT da uaryofa codvebisa, rac ganwmends pirovnebas. namdvilad ufali patiobs danaSauls, Tu adamiani sikeTisken Semobrundeba. Tqven bevrs saubrobT im damsaxurebebze da sibrZneze, rac gaaCnia wminda ioane oqropirs, Semdeg ki miuTiTebT laTinebis mier berZnuli enis ucodinrobaze, rac SeiZleboda yofiliyo mociqulis naazrevis zusti azrisgan gadaxvevis mizezi. Tqven gvimtkicebT, rom `xe, Tiva da bze~ warmoadgens mounaniebel codvebs, xolo `dRe~ aRniSnavs saboloo dRes, roca daiwyeba samudamo tanjva. am yvelaferze Tanmimdevrulad gipasuxebT. upirvels yovlisa getyviT, rom ubralod ulamazoa – Seadaro, romeli wmindani met codnas flobs, es mxolod SemoqmedisTvisaa cnobili. Tqven gvimtkicebT, rom ioane oqropiri flobs gansakuTrebul unars, Caixedos Rrmad mociqulis naazrevSi. Cvenc pativs vcemT mis Rirsebas, unars da aRfrTovanebulni varT misiT. amave dros vfiqrobT, rom arc netari avgustine Camouvardeba ioanes, xolo zogierT sakiTxSi sjobs kidec. Tqven ambobT, rom didebuli avgustine da sxva bevri laTini maswavlebeli ver flobda berZnul enas kargad da Tanac bevri laTinuri sityva ar Seesabameba berZnuls, xolo netarma avgustinem uamravjer zustad gadmosca saRmrTo werilis teqsti. miuxedavad mravali mamis siwmindisa, Cven valdebulni varT, rom Tavad rwmena iyos principi da sawyisi wertili Cveni sulieri cxovrebisa. igi dagvakavSirebs erTmaneTTan siyvaruliTa da mSvidobiT. swored siyvaruli uflisa gandevnis Cvengan sasikvdilo codvebs. mociqulma `xe, Tiva da bze~ Seadara im msubuq codvebs, romelic cecxliT advilad ganiwmindeba. rac Seexeba sityvebs `rameTu DdReman man gamoacxados, rameTu 57 wminda markoz efeseli da florenciis unia cecxliTa gamoCinebad ars~ (1kor. 3,12) Tqven amtkicebT, rom es `dRe~ aris saSineli samsjavros dRe, magram am sityvebSi araferia amgvari gagebis safuZveli. romc dageTanxmoT, aqedan mainc ver davaskvniT, rom sikvdilis Semdeg ganwmenda SeuZlebelia. Tqven amtkicebT, rom arsebobs gansxvaveba TviT sasjelebsa da netarebebs Soris. aqedan gamomdinare RvTis Wvreta aris mxolod srulyofili gulis unari. amitom yvela ver ixilavs uflis didebas. Cven ar vamtkicebT, rom uflis xilvis Rirsi yvela gaxdeba, es droebiTi cecxli saSualebas aZlevs adamians SemdgomSi gaTavisufldes saukuno satanjvelisgan, aucilebelia rom adamianma moinanios da gamoisyidos yvela codva. rac Seexeba grigoli RvTismetyvelis sityvas, rom saboloo dRisTvis ar unda SemovitovoT codvebi, Tqveni nebarTviT gipasuxebT, rom es sityva srulebiTac ar ewinaaRmdegeba gansawmendelis arsebobas. roca vambobT ori saxis ganxsnaze, mxedvelobaSi gvaqvs rogorc erTi – ganxsna epitimiiT, romelsac codvili Tavisi surviliT itvirTavs da meore – ganxsna, romelic xdeba sikvdilis Semdeg. pirveli saxis ar xdeba sikvdilis Semdeg, radgan igi adamianis Rvawls iTvaliswinebs, meore saxis ganxsna aRevlineba sulis sxeulidan gansvlis Semdeg. Tqven amtkicebT, grigol RvTismetyvelis sityvebiT, romelic aRwers saukuno satanjvels, rom ar arsebobs ganwmenda, anu ar arsebobs ori saxis tanjva. Tqvenis nebarTviT gpasuxobT, rom wmindani saubrobs pirveli saxis ganwmendaze, romelic aRevlineba simSvidis, wminda saqmeTa aRsrulebis Semdgom, amgvari saxis gaTavisufleba gardacvalebis Semdeg ar xdeba. misive sityvebis gagrZelebaSi naxavT: `ra Znelia maTi sikvdili, visac aq ar axsovda RmerTi, ra mSvenivrad brZnad metyvelebs mefsalmune, roca ambobs, rom jojoxeTSi ar arsebobs aRmsarebloba da gamosworeba, radganac RmerTma daadgina rom aq iyos cxovreba da moqmedeba, xolo iq saqmeTa gamocda~. argumentad mogyavT lazaresa da mdidris gardacvalebis movlenebi imis mtkicebulebad rom RmerTs ar dautovebia 58 wminda markoz efeseli da florenciis unia Sualeduri sulebisTvis neitraluri, ase vTqvaT, gamosasworebeli adgili. gpasuxobT, rom teqstis da Tanac wminda werilis teqstis ase TviTneburad moxmoba da ganmarteba savsebiT dauSvebelia. ieso qriste am SemTxvevaSi saubrobs ori adgilze, magram ar uaryofs gansawmendels. aucilebelia vivaraudoT, rom arsebobs mesame adgili, sadac xdeba codvaTagan ganwmenda. yofila iseTi saxis Cvenebebi da xilvebi, sadac namdvilad mtkicdeba gansawmendelis arseboba. amas amtkicebs didi grigoli da damaskelic. garda amisa, Cven bevri mowmobebi warmovadgineT am sakiTxTan dakavSirebiT. rac Seexeba imas, rom amgvari swavleba safuZvels iRebs origenes naazrevidan, gipasuxebT, rom es dogmati rom origeneseuli yofiliyo saeklesio krebebi masac iseve uaryofda, rogorc origene. Cveni azriT, sakmarisi mogaxseneT, axla ki droa, Tqveni argumentebi movisminoT. wminda markoz efeselis meore sityva gansawmendelis Sesaxeb qvemore moyvanili `meore sityva wminda markoz efeselisa gansawmendelis Sesaxeb~ warmoadgens uZlieres naSroms wmindanis Semoqmedebidan dogmatikis sferoSi. Cven kargad davinaxeT, rom torkvemadam uaryo berZenTa argumentebi da piriqiT, warmoudgina sapirispiro, rac ar iyo advilad pasuxgasacemi, magram wminda markozma `suliwmindis taZarma~ aiRo Tavis Tavze marTlmadidebluri rwmenis meored dacva da rogorc qvemoT wavikiTxavT, ara mxolod uaryo laTinTa Tezisebi, aramed mokled da imavdroulad konkretulad warmoaCina marTlmadidebluri swavleba sikvdilis Semdgomi sulis mdgomareobis Sesaxeb. amitom qvemoT moyvanili naSromi Zvirfasia ara mxolod polemikuri RvTismetyvelebis mxriv, aramed dogmaturi TavlTaxedviTac. am Sromebs ar mohyolia (SesaZloa ar aRmouCeniaT) laTinTa pasuxi. Cven vfiqrobT, rom sapasuxoc araferi iyo wminda markozis am mosazrebebze. wmindanis naSro59 wminda markoz efeseli da florenciis unia mis mizani mxolod is ar yofila, rom daerwmunebina laTinebi gansawmendelis rogorc dogmatur, ise eTikur cdomilebaSi, aramed misi warmoSobis da miRebis istoriac warmoedgina. wmindans SeeZlo ufro farTod esaubra imaze, rom gansawmendelis swavleba iyo gviandeli da ekuTvnoda buenaventuras, romelic qadagebda cecxlze. laTini RvTismetyvelebis cnobiT, gansawmendelis Sesaxeb swavleba formirebul iqna rogorc eklesiis oficialuri swavleba mxolod florenciis da tridenis krebebze, bolo krebaze ki is daamtkices, magram mxolod zogad CarCoebSi. SeeZlo wminda markozs esaubra imave netari avgustines sityvebiT, sadac ambobs, rom verasodes flobda berZnul enas. nuTu SeeZlo wminda markozs ar epasuxa imaze, rom laTinebs mohyavT argumentebad kiriles Sromebi ieronimes cxovrebasa da aRsasrulze, maSin roca kirile ufro adre gardaicvala, vidre ieronime. wminda markozis mizani rom polemikaSi gamarjveba yofiliyo, SeeZlo mieTiTebina im uzustobebze. magram mas hqonda erTaderTi mizani – epova da sxvebisTvisac gadaeca WeSmariteba. minda markozis pasuxi, romelSic warmoadgens berZnuli w eklesiis WeSmarit swavlebas WeSmaritad, aucilebelia uamravi kvleva dogmatur sakiTxebze msjelobamde, maSin roca erTi da meore mxridan arsebobs seriozuli argumentebi. Cven rodesac kamaTs viwyebdiT, ar gvifiqria, rom gamovsuliyaviT gamarjvebulni, veguebodiT, rom SesaZloa davmarcxebuliyaviT. eWvi ar mepareba, rom aseTive azrze iyvnen Tavad ufali ieso qristes mowafeebic. Tu maSin moitana suliwmindis STagonebam moqmedeba, maSin aris imedi rom Cvenc WeSmaritebis ZebnaSi ar ganvicdiT warumateblobas. Tqven ambobT, rom Cven vcdilobT Cveni azris gamyarebas da Tqvenis uaryofas. amaze gipasuxebT, rom rogoric ar unda yofiliyo Cveni swavleba, sruliadac ar mogviyolia da arc 60 wminda markoz efeseli da florenciis unia ganmtkiceba gvicdia. vecdebiT, ar uarvyoT Tqveni mosazreba da giCvenoT mxolod is, Tu raoden usargebloa igi. radgan arc wminda werilSi da arc mamaTa SromebSi masze gasagebad da mkafiod araferi weria. warmovadgenT Cvens swavlebas da vimedovneb, rom masSi aRmoCenili WeSmariteba mogxsniT mZime tvirTs da gvixsnis Semdgomi uTanxmoebisagan. Cven vamtkicebT, rom arc marTlebs miuRiaT TavianTi xvedri da is RvTaebrivi mdgomareoba, romelic nadvilad daimsaxures. arc codvilebi moxvedrilan jer samudamo satanjvelSi, sadac saukunod igvemebian. erTic da meorec moxdeba saboloo gankiTxvis da saSineli samsjavros Semdeg. arc pirvels, anu marTalT miuRiaT damsaxurebisamebr, arc meoreT damsaxurebuli tanjva. amgvari swavleba gadmogveca wminda mamaTagan da advilad SegviZlia maTi dadasturebis povna wminda werilSic. aTanase didisadmi kiTxvaSi vkiTxulobT: `ras gvetyvi mamao, miiRes marTlebma jildo da codvilebma – sasjeli? pasuxi: jer ara. is sixaruli, rac ukve miiRes, nawilobrivia, iseve rogorc codvilTa sasjeli, maSin roca meufe moiwvevs Tavis megobarTaTvis nadims, xolo gasamarTlebulebi daisjebian – nadimis wevrebi imxiaruleben. uaryofilni gaemarTebian wyvdiadsa da tanjva-vaebaSi. rogorc ukve iTqva, Tu jer aravin moxvedrila srulyofil RvTaebriv sixarulSi, an geeniaSi, maSin rogor gesmis mdidrisa da lazares ambavi? – rac Seexeba lazares, RmerTma gasagebad Tqva, aTi qalwulis igavSi da mraval sxva igavebSic. sinamdvileSi lazares SemTxveva xom ar momxdara, radganac codvilebi, jojoxeTSi myofni, ver xedaven marTlebs, abraamis wiaRSi myofT. wyvdiadSi myofi sakuTar mezobelsac ver xedavs~. Cveni eklesiis am mosazrebebs rigi argumentebic gaaCnia. magaliTad maTes saxarebidan, sadac weria: `movida dromde Cveni wameba~. aq naTelia, rom isini jer kidev ar itanjebian. Tu aqedanve gasuli adamiani maSinve iRebs damsaxurebisamebr, maSin raRa imedia saSinel samsjavrosa da sayovelTao aRdgomaSi? RvTaebrivi mociquli pavlec Tavis meore epistoleSi korin61 wminda markoz efeseli da florenciis unia TelTa mimarT brZanebs: `rameTu Cuen yovelni gancxadebad varT winaSe saydarTa qristesTa, raiTa moiRos kacad-kacadman xorcTa amaTgan, raica igi qmna, gina Tu keTili, gina Tu boroti~ (2kor. 5,10) xedavT, rom im sasamarTlomde da yvelas wardgomamde aravin miiRebs damsaxurebisamebr. meore epistoleSi TesalonikelTa mimarT is ambobs: `ukueTu samarTali ars RmrTisa mier mogebad maWirvebelTa TquenTa Wiri, da Tquen, WirveulTa, lxini Cuen Tana gamoCinebasa mas uflisa Cuenisa iesu qristessa zeciT, angelozTa Tana Zlierebisa misisaTa, cecxliTa alisaiTa migebad Suris-gebisa, romelTa igi ara ician RmerTi da romelni-igi ara daemorCilebian saxarebasa mas uflisa Cuenisa iesu qristessa. romelTa igi sasjeli moexados, momsvreli saukunoi, pirisagan uflisa da didebisagan Zlierebisa misisa. raJams movides didebad Soris wmidaTa misTa da sakvirvelebad yovelTa Soris morwmuneTa misTa, rameTu sarwmuno iqmna wamebai Cueni Tquenda mimarT mas dResa Sina~. (2 Tes. 1, 6-10). am monakveTebidan kargad Cans, rom arc wmindanebs miuRiaT is jildoebi da arc codvilebs sasjelebi. dagvrCa wminda mamaTa naTqvamebi am mosazrebis gasamyareblad, magaliTad wminda grigol RvTismetyveli ambobs: `brZenTa sityvebiT darwmunebuli var, rom yoveli keTili da RvTismoyvare suli midis misTvis gankuTvnili jildos SegrZnebamde, xarobs da meufebs Tavis samflobeloSi, radgan gaeqca aqaur cxovrebas, TiTqos frTebi gaSala da gainavarda. is ukve xvdeba, ra eloda Turme~. imave grigolisave TqmiT: `gjerodes upirveles yovlisa aRdgomisa, samsjavros da yvelas saqmeTaebr migebisa~ amiT naTel yofs, rom yvelaferi es unda moxdes saSineli samsjavros Semdeg da ara manamde. ase rom Cven mier moyvanili argumentebis mixedviT, arc codvilebs miuRiaT sasjeli da arc marTlebs – gansveneba. rac Seexeba gardacvalebulTaTvis locvas – gadmocemuli wminda mociqulTa da mamaTagan, eklesia aRasrulebs mas – Cven vamtkicebT, rom mas moaqvs didi sargebloba maTi sulebisTvis. 62 wminda markoz efeseli da florenciis unia Tu ar ganxsnian umsubuqeben mainc tanjvas. araferia gasakviri imaSi, rom Cven maTi sulebisTvis vloculobT, maSin roca mravali adamianis locva ufalma Seiwynara. marTlmadidebluri eklesia ar vardeba sasowarkveTilebaSi da yvelaze codvilTaTvisac ki iZleva xsnis nugeSs, amis damamtkicebelia wminda ioane oqropiris ganmarteba ioanes saxarebisa: `Tu gardacvalebuli iyo codvili da Seuracxyo RmerTi, unda vitiroT. ukeTesia ara mxolod vitiroT, aramed gavakeToT raime maTTvis, rogorc magaliTad mowyaleba da locvaa~. aseve filipelTa mimarT epistoles ganmartebaSi weria: `Tu codvili gardaicvala, unda uxarodes, rom Sewyda misi codvili qmedebebi, ki ar unda vitiroT, unda davexmaroT RvTivsaTno saqmeebiT~. Tu locvebs da saidumlo msxverplSewirvas moaqvs sargebeli gardacvalebulTaTvis, maSin raRa saWiroa gansawmendelis arsebobis dajereba? zogierTebs gansawmendelis arsebobis iluzia advilad azrovnebas aCvevs. bevrisgan gamigonia: `visurvebdi, rom sikvdilis Semdeg yofiliyo gansawmendeli cecxli, imisTvis, rom am sofelSi SiSis gareSe Camedina codvebi~. kidev ra giTxraT? amgvari swavleba arcerT maswavlebelTagans ar gadmoucia. CvenTvis gasakviria, rom amis dasamtkiceblad mogyavT basili didis sityvebi, romelic loculobs RvTis winaSe, rom codvili da tanjuli suli gadiyvanos `sagrilebelSi~, Tqven amtkicebT, rom sulebi itanjebian cecxliT da basili didi evedreba sapirispiro mdgomareobaSi. Cven amgvari daskvna gvikvirs, radgan am wmindans arsad miuTiTebia gansawmendelis arseboba. rac Seexeba grigol nosels – Tqven gikvirT, rom Cven vfiqrobT masze, rogorc adamianze rom SeiZleboda Semcdariyo, da rom Cveni amgvari azri damRupvelia dogmatikis da wminda werilisTvis. amaze gpasuxobT, rom didi gansxvavebaa eklesiis gadmocemul da kanonikur mwerlobas da mamaTa pirad naazrevs Soris. pirvelis, rogorc RvTis dadgenilis unda gvje63 wminda markoz efeseli da florenciis unia rodes usityvod, meore ki unda SevusabamoT wminda werils da gamovikvlioT Seesabameba Tu ara mas. maSin eklesiis krebebs azri ar eqneboda, Tu yvela mamaTagani arasodes cdeboda. ase rom amgvari mowiweba, morCileba da pativiscema gvmarTebs mxolod wminda werilis mimarT. grigol noseli ki, rogorc adamiani Secda ramdenime swavlebasTan dakavSirebiT, maSin roca es sakiTxi jer kidev ar iyo gamokvleuli. wminda markoz efeselis pasuxi laTinebis kiTxvebze wminda markoz efeselis am mSvenieri sityvis Semdeg, romelSic is uaryofs laTinur argumentebs da amtkicebs laTinuri gansawmendelis miuReblobas, laTinma RvTismetyvelebma sTxoves wminda markozs epasuxa mTeli rigi kiTxvebisTvis, romlebic ukavSirdeba gardacvalebis Semdgomi sulis mdgomareobis Sesaxeb marTlmadideblur swavlebas. laTinebis am moTxovnis teqsti ar SemorCenila, magram mTeli es kiTxvebi SemorCenilia wminda markoz efeselis SromaSi. wminda markozis es naSromi ar atarebs polemikur xasiaTs, magram atarebs dogmatur elfers, romelic iWreba RvTismetyvelebis siRrmeebSi da kristaluri logikis nimuSia. TviT laTini RvTismetyvelebic maRali azris iyvnen wminda markozis am naSromze. mindanis pasuxebi kiTxvebze, romlebic mas dausves w kardinalebma da RvTismetyvelebma ramdenadac Tqven gvTxoveT gacilebiT naTlad da Tanmimdevrulad gvepasuxa im kiTxvebze, amdenad gpasuxobT mokled Tqvens pirvel SekiTxvaze: ra mizeziT vfiqrobT, rom marTalTa sulebs jer ar miuRiaT maTTvis gankuTvnili netareba? Cven ukve avRniSneT, rom marTlebi ki Wvreten ufals, magram ara im srulyofilebiT, rogoradac es gacxaddeba meored mosvlis Semdeg. 64 wminda markoz efeseli da florenciis unia meorec, Tqven gvkiTxeT – ra gvsurs giTxraT imaze, rom marTlani netareben zecaSi angelozebTan? Cven gpasuxobT: zecaSi igulisxmeba ara materialuri adgili, sadac myofoben angelozebi, aramed zegrZnobismieri, ukeT rom vTqvaT – sulieri adgili. igi iwodeba uflis adgilad. ase ioane damaskeli ambobs Tavis saRvTismetyvelo ganxilvebis me-13 TavSi: `uflis adgilad iwodeba is adgili, sadac cxadad vlindeba misi moqmedeba (energia), amitom zeca uflis taxtia – is mis survils aRasruleben angelozebi. adgili – sulieri, sadac vlindeba sulieri da usxeulo WeSmariteba~. Cveulebriv ki amgvar adgils vuwodebT zecas, es mtkicdeba Semdegi sityvebiTac: mamao Cveno, romeli xar caTa Sina~, aseve maSinac, roca ufals surda Tavisi Semoqmedeba da moqmedeba adamianTaTvis naTeleyo, yovelTvis zecidan, zeciuri sferodan evlineboda. Cven vamtkicebT, rom RvTis mier angelozebi swored iqidan igzavnebian. wminda ioane damaskelis TqmiT: `angelozi sxeulebrivad adgiliT ar aris garemoculi, ise TiTqos gamoisaxebodes da aRnagobis mqone iyos igi, magram mainc iTqmis adgilis SigniT misi yofna, imdenad ramdenadac goniseulad Tanamyofobs igi da moqmedebs sakuTari bunebis Sesabamisad, ar aris ra sxvagan, aramed gareSemoiwereba goniseulad iq, sadac moqmedebs kidec. ar ZaluZs mas, erTdroulad moqmedebdes sxvadasxva adgilas. mxolod RmerTs eTviseba, erTdroulad moqmedebdes yvelgan. angelozi bunebiseuli siswrafiTa da dauyovnebeli anu swrafi gadanacvlebiT moqmedebs sxvadasxva adgilas, xolo yvelganmyofi da yovlis uzenaesi RvTaeba erT da imave dros sxvadasxvagvarad moqmedebs erTi da martivi moqmedebiT~. dionise Tavisi wignis me-15 TavSi `zeciur ierarqiaze~ aRwers angelozebis sam sxvadasxva moqmedebas: pirveli aris is, romelic maradis RvTis garSemoa da gadmocemisamebr, uaxloesad da uSualod SeerTebulia masTan. esaa eqvsfrTiani serafimebis, mravalTvala qerubimebisa da uwmindes saydarTa mwyobri. meorea uflebaTa, ZalTa da xelmwifebaTa mwyobri, 65 wminda markoz efeseli da florenciis unia xolo mesame – mTavrobaTa, mTavarangelozTa da angelozTa mwyobri. igive dionise brZanebs: `roca gavxdebiT ukvdavni, rac momaval cxovrebaSi, werilis Tanaxmad viqnebiT mudam ufalTan~. ase rom momaval cxovrebaSi, anu am samyaros Semdeg, gvelis RvTis Wvreta da mudam masTan myofoba~. mesame sirTule – ras vuwodebT RvTis Wvretis netarebas, anu rogor esaxebaT wmindanebs ufali? amaze gpasuxobT, rom aranair sxeulebriv arsebas ar ZaluZs dainaxos, warmoidginos an Seicnos RvTiuri bunebrioba, TviT pirveli Cinis wmindanebsac ki. Tqveni Semdegi SekiTxva exeboda imas, Tu ras warmoadgens uflis mier movlenili kaSkaSi, romliTac netareben zecaSi marTalni? – amis Sesaxeb gipasuxeT, imaze mets verafers getyviT, rac wmidaTagan gadmogveca. kibis brZeni `amgebi~ ioane kibis aRmwereli ambobs: `gabrwyineba aris sityviT gadmoucemeli moqmedeba, uxilavi gonebiT da azrovnebiT, araferi msgavsi ar gamigonia, xolo uxilavsa da ucnobze verc da arc SegviZlia saubari~. Tqveni mexuTe SekiTxva: – ras vgulisxmobT RvTis meufebaSi da im srulyofil netarebaSi, romliTac jer marTlebic ki ar damtkbaran? uflis meufebis gansazRvreba mdgomareobs SemdegSi, rogorc wminda maqsime aRmsarebeli ambobs: `uflis meufeba aris im madlSi monawileoba, romelic aResruleba uflis bunebrivad iq myofobiT~. rac Seexeba im madls, romelic rogorc mociquli ambobs, Tvals ar unaxavs, yurs ar mousmenia da adamians azradac ar mouvidoda, gpirdebiT gulmodgined da didi cnobismoyvareobiT gamovikvlevT. ise arsebobs mravali zebunebrivi ram, rac ubralod unda irwmuno da axsna ar aqvs. logikuria, rom Tu codvilebs eliT ara mxolod uflisgan Sors yofna, aramed geenia da tanjva, marTlebi ara mxolod uflis WvretiT datkbebian, aramed sxva netarebebiTac. meeqvse SekiTxvaze pasuxia, rom sasikvdilo codviT gardacvalebulTa sulebi imyofebian jojoxeTSi, magram jer kidev ar itanjebian geenis cecxlSi, Tumca arc axla akliaT vneba. 66 wminda markoz efeseli da florenciis unia meSvide kiTxva: – rogor imkian marTlebi sixaruls, roca jer kidev ar netareben srulyofili keTildReobiT? amaze gpasuxobT, rom im sixarulis, keTildReobis nawili maT ukve axarebs, roca isini uSualod xedaven ufals, rogorc angelozebi. Cven SegaxsenebT im sam saTnoebas: rwmenas, imeds da siyvaruls, rogorc adamianis arsobis sam mdgomareobas. pirveli (rwmena) – am cxovrebaSi, meore (imedi) im cxovrebaSi da mesame (siyvaruli) momaval cxovrebaSi. rwmena warmoadgens am cxovrebis saqmes. rwmeniT aq davdivarT da yvela wmindans sjeroda, swamda uflis. imedi aqedan gasvlis Semdeg, vimedovnebT gadarCenas, xolo siyvaruli srulyofili keTildReobaa da suliwmindis yvelaze aRmatebuli niWia. mxolod misiT SeuerTdebian marTalni ufals. merve kiTxva: – warmoadgens Tu ara uflis Wvretis uunaroba did tanjvas da codvilebi ukve itanjebian misiT? – uflis Wvretis uunaroba warmoadgens udides da umZimes tanjvas. rodesac isini ufals ixilaven erTxel da SemdgomSi veRar ixilaven da arc amis raimenairi imedi eqnebaT, yvelaze mtanjveli mdgomaroba es iqneba maTTvis. mecxre kiTxva: – gansxvavdeba Tu ara tanjvis saxeebi sxvada sxva codvaTaTvis? – zogierTs mZime sasjeli xvda wilad, zogs ufro msubuqi, cxadia is Seesabameba adamianis mier Cadenili codvebis simZimes. gafrTxilebT, rom yoveli codva, romelic ar iyo monaniebuli aRsarebis dros, tanjavs da sindisis qenjnas iwvevs. ioane oqropiris mixedviT, sindisi Segvaxsenebs codvebs da moiTxovs maT `Camobanas~. Tu aRsareba gulmodgine da yuradRebiTia, codva ganixsneba da am soflidan gasvlis Semdeg ar mogvekiTxeba. xolo Tu aRsareba ar iqneba gulwrfeli, ar mogveteveba. swored daviwyebuli codvebi SeiZleba gvepatios uflis udidesi sikeTis damsaxurebiT. Tqven gainteresebT – ra Sveba moaqvs adamianis sulisTvis eklesiis mier aRvlenil locvebs? – amas vamyarebT wminda mamaTa swavlebebze, romelnic erTxmad 67 wminda markoz efeseli da florenciis unia aRiareben rom tanjuli sulisTvis es erTaderTi nugeSia. gadavdivarT `mrwamsze~ danamatis Sesaxeb kiTxvebze. laTini: mikvirs, rom gvkicxavT Cven “mrwamsis~ Sevsebis gamo, maSin, roca meore msoflio krebam pirveli krebis mTeli mrwamsi Secvala, rodesac damatebebi SesZina mas da rodesac meti sicxadisaTvis gazarda kidec da ganavrco igi. ase rom, sityvieri cvlileba arafers avnebs maT, romlebic zedmiwevniT icaven dogmatebs. berZeni: vaRiarebT, rom asea da viciT, rom meore krebis `mrwamsi~ warmoadgens pirvelis sityvier cvlilebas, Tumca amiT imas rodi vambobT, rom xsenebul mamaTa msgavsad, Tqvenc gaqvT ufleba SecvaloT `mrwamsi~. laTini: ratom? berZeni: upirvelsad, imitom, rom is krebebi msoflio krebebi iyo, xolo Seni Semateba amgvari ar aris, Tumca didad iqadi papiT da misi pirvelobiT. garda amisa, maSin SeiZleboda Semateba, radganac jer kidev ar iyo es akrZaluli, xolo Sen, romelic akrZalvis Semdeg bedav sityvis darTvas, Tanamdebi xar mamaTa mier aRmoTqmuli wyevlisa. laTini: rodis da ra mizeziT moxda akrZalva? berZeni: dawvrilebiT getyvi: pirveli krebis mier gadmocemuli `mrwamsis~ Semdeg sxvadasxva krebebze Camoayalibes bevri sxvadasxva `mrwamsi~, sadac uaryofil iyo `erTarseba~. yvela maTgani gauqmda, xolo meore krebam, romelic msoflio iyo da zedmiwevniT icavda pirveli mrwamsis Sinaarss, TviTve Camoayaliba igi, rasac amJamad Cven vflobT Sematebis gareSe, Tqven ki – SematebiTurT. am krebaTagan arc erTs ar dauwesebia akrZalva Secvlaze. Semdeg, mesame msoflio krebis dros, nestoris Tanamoazreebma waikiTxes maT mier Sedgenili `mrwamsi~, rac Seicavda eretikul azrs, da riTac lidiaSi viRacis monaTvlac gaebedaT maT; rodesac mamebma moismines wakiTxuli, Seuwynareblad miiC68 wminda markoz efeseli da florenciis unia nies `mrwamsis~ nebisamebr Secvla da myisve ganaCines kanoni, rom arasodes aravis gaebeda Secvla mamaTa mier gadmocemuli `mrwamsisa~, (anu, rac igivea, `sarwmunoebis simbolosi~). amitom, netarma kirilem, romelic TviT Tavmjdomareobda xsenebul did krebas da, romelmac, cxadia, kargad uwyoda Tavisive ganCineba, ioane antioqielisadmi miweril epistoleSi es gvamcno: `aranairad ar SeviwynarebT mamaTa CvenTa mier gadmocemuli mrwamsis, anu sarwmunoebis simbolos Seryevas, arcTu nebas mivcemT sakuTar Tavs Tu vinme sxvas, sityva Secvalos iq dadgenil teqstSi anda gadauxvios Tundac erT marcvals, radganac gvaxsovs igi, vinc gvamcnebda: `nu cvaleb sazRvarTa saukuneTa, romeli dadves mamaTa SenTa~ (igav. 22, 28). rameTu araTu TviT isini iyvnen metyvelni, aramed suli mamisa, romelic misgan gamodis da romelic arsobrivad ucxo ar aris Zisa~. gesmis? araTu azris, aramed sityvisa da marcvlis Secvlasa da gardasvlasac ki krZalavs wm. kirile, radganac ambobs: `arcTu nebas mivcemT sakuTar Tavs Tu vinme sxvas...~ amas ambobs mTeli krebis piriT da Tumca es krebac msoflio iyo, man mxolod akrZalvis kanoni ganawesa... laTini: es ganCineba exeba `sxva mrwamss~, anu iseT mrwamss, romelic `sawinaaRmdegoa~ saeklesio dogmatebisa da gansxvavdeba maTgan, xolo is `mrwamsi~, romelic gavrcobilia sicxadis mizniT, sruliad ar aris `sxva~, Tundac, rom sxvaobdes pirveli `mrwamsisagan~ erTi an mravali sityviT. berZeni: mikvirs, ratom ver wvdebi sityvebis azrs, da ratom ganmartav maT Seni survilis mixedviT, radganac sityva `sxvas~ mxolod iseTi ugunuri kaci gaigebs `sawinaaRmdegos~ SinaarsiT, romelmac ar icis, Tu rogor Seufardos saqmeTa bunebas Sesabamisi sityva. cxadia, didad gansxvavdeba sityva `sxva~ sityvisagan `sawinaaRmdego~, radganac yvelaferi is, rac `sxvaa~ raimesagan, misi `sawinaaRmdego~ rodia! magaliTad, 69 wminda markoz efeseli da florenciis unia adamiani saxiT sxvaobs cxenisagan, magram ar aris sawinaaRmdego misi, radganac arsebis mixedviT arafriT ewinaaRmdegeba mas. ase rom, zemore krebis ganCinebas `sxva mrwamsi~ `sawinaaRmdego mrwamsis~ azriT ar uTqvams, rogorc magaliTad `cxoveli~ ar iTqmis `adamianis~ azriT... 70 Tavi meoTxe 1. `filiokves~ (`da Zisagan~) laTinebis dogmatis rwmenis simboloSi damatebis daSvebis ganxilva; 2. am sakiTxze wminda markoz efeselis naSromi. marTlmadideblebsa da laTin kaTolikeebs Soris aranairi SeTanxmeba ar Sedga pirvel gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebiT – gansawmendelis Sesaxeb. pirvelma cdam, epovaT maT Soris dogmatur gansxvavebebSi siaxlove, WeSmariti uniis miRwevisaTvis ganicada kraxi. mas Semdeg, rac gavida umoqmedobaSi ramdenime Tve, bolos da bolos, molaparakebebi ganaxlda da gadawyda, or eklesias Soris gansxvavebis da gacalkevebis umTavres punqtze – `filiokveze~ (`da Zisagan~) gadasuliyvnen. es sakiTxi mdgomareobda SemdegSi: marTlmadidebel eklesiaSi sarwmunoebis simbolos is wevri, romelic gadmogvcems suliwmindis gamosvlis Sesaxeb, ucvlelad ikiTxeba ise, rogorc gadmogveca meore msoflio saeklesio krebis mamebis mier: `da suli wminda... romeli mamisagan gamovals...“ laTinebma miamates am wevrs dogmaturi xasiaTis sakiTxi. dasavleTis eklesiaSi `mrwamsi~ gamoiTqmis Semdegnairad: `romeli gamovals mamisagan da Zisagan~ (laT. filiokve – Filioque). es danamati saTaves iRebs arianelobidan, romelic dasavleTSi didi xnis ganmavlobaSi Zlieri iyo, romis bevri RvTismsaxuris mier miuRebelic iyo es swavleba. Tumca XII saukuneSi is xdeba laTinuri dogmatikis ganuyofeli nawili 71 wminda markoz efeseli da florenciis unia da mTavari punqti marTlmadidebluri da kaTolikuri sarwmunoebis ganyofisa. marTlmadideblebs miaCndaT, rom dogmaturia suliwmindis gamomavlobis es swavleba, savsebiT miuRebeli da sibrmavea TviT faqtic – TviTneburi Setana sarwmunoebis wminda simboloSic garkveuli danamatebisa – savsebiT ukanonoa. wminda markoz efeseli Tavis werilSi pap evgeni IV-s wers, rom es ara mxolod ukanonobaa, aramed eklesiaTa SeerTebis xelisSemSleli faqtoric. axla es sakiTxi wamoiWra gansaxilvelad marTlmadidebeli da kaTolikeebis warmomadgenlebs Soris. am sakiTxze berZnebs Soris Camoyalibda ori jgufi; erTni miiCnevdnen, rom jer unda gamoekvliaT Tavad dogmati – suliwmindis gamomavloba, xolo meore jgufi, romelic warmoadgenda umravlesobas da romelsac meTaurobdnen wminda markoz efeseli da hemist pliToni, Tvlida, rom Tavdapirvelad unda ganexilaT sarwmunoebis simboloSi danamatis Setanis kanoniereba da siswore. isini miiCnevdnen, rom Tu laTinebs daarwmunebdnen amoeRoT sarwmunoebis simbolodan es danamati, romelic esoden emuqreboda da xels uSlida eklesiaTa SeerTebas, maSin am swavlebis Sesaxeb dogmaturi swavlebac warsuls BCabardeboda. am sakiTxis gamosakvlevad kvlav Seadgines komisia laTini da berZeni RvTismetyvelebisagan. marTlmadideblebs warmoadgendnen: wminda markoz efeseli, besarion nikeeli, isidore kievis mitropoliti (romelic feraraSi Cavida 1438 wlis 13 agvistos mTeli wlis ganmavlobaSi ruseTSi mogzaurobis Semdeg, meTaurobda 200 kacisagan Semdgar ruseTis delegacias. Tavad isidores garda iyo erTi episkoposi, maT Soris erTi monazoni svimeon suzdaleli, romelmac dagvitova mokle Canaweri florenciis krebaze, mas aqvs istoriuli Rirebuleba). maTgan mxolod wminda markoz efesels da besarion nikeels hqondaT uflebamosileba gamosuliyvnen sityviT debatebSi laTinebTan. laTinebis mxridan iyvnen: kardinali iuliane cezarini da nikolai albergati, arqiepiskoposi andrei rodoseli da kidev 72 wminda markoz efeseli da florenciis unia ramdenime RvTismetyveli, romelTa Soris mniSvnelovani adgili ekava ioane ragusels. axali molaparakebebi daiwyo 1438 wlis 8 oqtombers sazeimo viTarebaSi, kreba ar gaxsnila taZarSi, rogorc surdaT berZnebs, aramed gaixsna papis samlocveloSi. garda amisa, imperator ioanes ar ergo es pativi, romelic bizantiuri kanonmdeblobiT misi prerogativa iyo. aman imperatori gaanawyena. pirveli sxdoma gaixsna besarion nikeelis xangrZlivi sityviT, romelic istoriam Semogvinaxa. Tavis sityvaSi besarionma ganadida kreba da aqo unia. mas mohyva wminda markoz efeselis sityva da mokle diskusia arqiepiskopos – andrei rodoselTan, romelic rogorc aRmoCnda maincdamainc kargad ver erkveoda Teologiur sakiTxebSi. imave dRes papma indulgenciis bula gadasca maT, vinc materialur daxmarebas gauwevda krebas. sanam Txrobas ganvagrZobT, SevCerdeT erT detalze, saxeldobr: besarionis sityvis Semdeg laTinebma gamoxates qeba da daeTanxmnen orators, Semdeg kardinalma iulianem hkiTxa berZnebs:`ra gsurT, rom movimoqmedoT?~, markoz efeselma maSinve miugo:`gsurT gaigoT, ra gvinda?gipasuxebT, rogorc ki viTareba moiTxovs! getyviT, rom ar unda dagematebinaT sarwmunoebis simbolosaTvis raime, es arasarwmunoebrivia, arafriT ar SeiZleba masSi raime cvlilebis Setana, araTu dogmati, aramed raime bgeris, an raime sityvis Secvlac ki dauSvebelia~. aseTi iyo berZnebis pozicia am sakiTxTan mimarTebaSi. meore Sekrebaze, 13 oqtombers, mTeli sxdoma mieZRvna andrei rodoselis sityvas. mesame sxdomaze, 14 oqtombers wminda markoz efeselma warmosTqva mokle mimarTva. laTinuri eklesia ewinaaRmdegeba im werils da saeklesio krebebs, daumata mrwamss dogmati da arasodes flobda aRmosavleTis eklesiis siyvaruls. unda amoviRoT es danamati, rac warmoadgens ganxeTqilebis mizezs. andrei rodoseli SeekamaTa da Tqva, rom romis eklesia yovelTvis megobrulad iyo ganwyobili marTlmadidebeli eklesiis mimarT da epatiJeboda SesaerTeblad, rac 73 wminda markoz efeseli da florenciis unia Seexeba `filiokve~-s, igi marTldeba dogmaturi swavlebiT. amaze wminda markozma ganucxada, rom dauSvebeli iyo rwmenis simboloSi raime cvlilebis Setana. diskusiam wmindansa da arqiepiskoposs Soris daikava mTeli sxdoma da meore dRes besarion nikeelmac da isisdore kievelmac mxari dauWires wminda markozs (netav sul ase momxdariyo) da isurves warmoedginaT mtkicebulebebi, rom mrwamsis cvlileba ukanono iyo. mexuTe sxdomaze wminda markoz efeselma moiyvana monacemebi Tavisi mtkicebulebebis gasamyareblad, rom `filiokves~ damateba mrwamsSi iyo dauSvebeli. man moiyvana is argumentebi, rac miiRes mesame msoflio krebis mamebma. rac Seexeba imas, rom meore saeklesio krebam Seavso pirveli saeklesio krebis miRebuli mrwamsi (rasac laTinebi iyenebdnen Tavisi danamatis gasamarTleblad), pirvel rigSi es moxda manam, sanam miiRebdnen danamatis akrZalvis uflebas, es kanoni miiRes mesame saeklesio krebaze, radgan meore krebis Semdeg daiwyo eretikosebis mier danamatebis SemTxvevebi; meorec, kreba iyo msoflio da hqonda gansakuTrebuli uflebamosileba. laTinebma warmoadgines xelnaweri, romelic Seicavda meSvide saeklesio krebis qmedebebs, romelSic mrwamsi flobda `filiokves~, amtkicebdnen, rom cvlilebis Setanis dauSvebloba Seitanes meSvide saeklesio krebis mamebma. am dokumentze ki hemist pliTonma upasuxa: Tu es simarTlea, laTini RvTismetyvelebi da gansakuTrebiT, Toma aqvineli12 didi xnis win dageTanxmebodaT da ar daxar12. Toma aqvineli (d. daaxl. 1225, rokaseka (neapolTan) – g. 7 marti, 1274, fosanova (CrdiloeT italia), maRali Sua saukuneebis yvelaze gavleniani filosofosi da RvTismetyveli. dominikanelTa ordenis wevri. parizis universitetis profesori, Tomizmis fuZemdebeli, romelic dRemde kaTolicizmis central filosofiur moZRvrebad iTvleba. Toma aqvinelis mTavar damsaxurebad iTvleba mkacri mecnieruli – aristoteleseuli – meTodis qristianul WeSmaritebaTa damtkicebis samsaxurSi Cayeneba. aqvinelis moZRrebis qvakuTxedad SeiZleba CaiTvalos rwmenisa da gonebis harmoniuli Tanxvedra. 74 wminda markoz efeseli da florenciis unia javda sityvebis `okeanes~ `filiokves~ gasamarTleblad. amis Sesaxeb ixsenebs wminda markozi Tavis `sarwmunoebis aRmsareblobaSi~: `rac Seexeba dasavleli mamebis mtkicebebs, me vatyob rom aqvT mravali SeniSvna yvela wignSi~ meeqvse da meSvide sxdomebi daikava andrei rodoselis gamosvlebma, romelic cdilobda markoz efeselis Sromebis uaryofas. kardinali cezarini amtkicebda, rom Tu danamati Sevida mrwamsSi, rogorc dogmatis ganmarteba, kanonieria. diskusiebSi miiRo monawileoba imperatorma ioane paleologma, mxars uWerda Tavis ierarqebs. maT Soris, andrei rodoseli amarTlebda `filiokves~ imiT, rom viTom igi gamoxatavda swor dogmatur azrs, amave dros Tavs aridebda mrwamsis Secvlis ukanonobis braldebas. misi mosazrebebis safuZveli iyo Semdegi: 1. `filiokve~ ar aris danamati, is aris ganmarteba; 2. mrwamsis ganmarteba ki akrZaluli ar aris; 3. romis eklesias hqonda ufleba da avtoriteti `filiokves~ damatebisa, radgan damateba dogmaturad sworia. Tavisi sityvis bolos xazi gausva imas, rom `filiokve~-s Sesaxeb marTlmadideblebma adrec icodnen da pretenzia ar gamouxatavT. merve sxdomaze besarion nikeelma ganacxada, rom Tundac `filiokve~ dogmaturad swori iyos, mainc ar unda daematebinaT. Tu daSvebulia ganmarteba, igi daSvebuli ar aris ZiriTad teqstze, rogorc misi Sinagani. amgvari ganmarteba sxva araferia, Tu ara damateba. es dauSvebelia yvela saeklesio krebis mixedviT, vkiTxulobT, rom ganmartebebi warmoadgenda sxva dokumentebs. rogorc dauSvebelia wminda werilisTvis danamatebi, aseve ar SeiZleba es mrwamsisTvis. mecxre krebaze, 4 noembers saubrobda isev besarion nikeeli, romelic miuTiTebda kvlav damatebis dauSveblobaze. rogori avtoritetic ar unda hqondes romis eklesias, mas ar hqonda mrwamsis Secvlis ufleba. daasrula ra sityva, sTxova 75 wminda markoz efeseli da florenciis unia laTinebs epasuxaT. andrei rodoselma upasuxa: `Cven ar vsaubrobT mis ukanonobaze, Cven vsaubrobT `filiokves~-s, `dogmatur sisworeze~-o. kidev mTeli rigi (sul 15) sxdoma Catarda, romelzec gamodiodnen oratorebi. meore sxdomaze gaimarTa disputi wminda markoz efeselsa da kardinal cezarinis Soris (es teqsti istorias ar Semounaxavs). samagierod wminda markoz efeseli yvelgan wers am disputebis unayofobaze. rogori naTelic ar unda yofiliyo WeSmariteba, laTinebs misi danaxva ar surdaT. siropulosi yveba, rom `WeSmaritad berZnebi floben namdvil rwmenas da Semoinaxes ucvleli dogmebi~. garda amisa, laTinebma oficialurad sTxoves berZnebs aevloT gverdi `filiokves~ damatebis ukanonobisTvis da ganexilaT Tavad dogmatis Sinaarsi. amave dros, zogierTi berZeni mivida daskvnamde, rom momavali molaparakebebi laTinebTan arafris momcemi iyo da arCies konstantinopolSi dabruneba. berZnebi Seikribnen, imperatorma gamoTqva Tavisi da papis survili molaparakebebis gagrZelebis Sesaxeb. masze ki ganxiluli iyo suliwmindis gamomavlobis sakiTxi. amave dros, paps surda molaparakebebis gagrZeleba florenciaSi, rac berZnebs ar moewonaT, magram rodesac papma uTxra, rom finansebi ar hqonda, xolo florenciaSi materialur daxmarebas dahpirdnen, Tanac feraraSi epidemia mZvinvarebs, berZnebis azrebi gaiyo. imperatori, besarion nikeeli da anatoli herakleli mxars uWerdnen molaparakebebis florenciaSi gagrZelebas. wminda markoz efeseli, siropulosi da hemist pliToni konstantinopolSi dabrunebas uWerda mxars. patriarqi iosebi yoymanobda. gaimarjva pirveli jgufis azrma, romelsac ekuTvnoda imperatori. 76 Tavi mexuTe 1. suliwmindis gamomavlobis dogmatis ganxilva florenciis krebaze; 2. wminda markoz efeselis Sromebi, romelSic Sekriba ganmar tebebi, krebebis da mamebis qmedebebi, imis mowmobebi wminda werilidan, rom suliwminda gamodis mxolod mamis hipostasidan. mas Semdeg, rac molaparakebebma gadainacvles feraradan florenciaSi, dgeba mkveTri gardatexis dro laTinebisa da berZnebis urTierTobaSi, berZnebis sulier mdgomareobaSi, gardatexam, warmatebis moCvenebis miuxedavad miiyvana mTeli molaparakebebi tragikul unayofobamde da gaxada florenciis kreba im imedebis sasaflaod, romelSic amyarebda imedebs mTeli qristianuli samyaro. ferara – es iyo adgili laTinebsa da berZnebs Soris urTierTisTvis pativiscemis, saerTo trapezebisa da saRvTismetyvelo kamaTebis adgili. florencia gaxda adgili, sadac wminda markozis TqmiT, laTinebma moixsnes niRbebi marTlmadideblebTan urTierTobaSi. marTlmadideblebis damorCileba gaxda vatikanis politika berZnebis mimarT florenciis krebaze. mogvianebiT davinaxavT, rom berZeni warmomadgenlebi sTavazoben laTinebs cnobili dogmatiuri xasiaTis kompromisul gadawyvetas, romelze dafuZnebiTac isini Tanxmdebodnen uniis miRwevas romTan. magram laTinebs arc surdaT da arc 77 wminda markoz efeseli da florenciis unia momavalSi isurveben kompromisul gadawyvetilebebs. laTinebi moiTxovdnen da moiTxoven berZnebisagan laTinuri swavlebis srul miRebas da vatikanisadmi srul administraciul daqvemdebarebas, uSvebdnen mxolod RvTismsaxurebis da wesCveulebebis damoukideblobas, imasac SezRudul farglebSi. florenciis krebaze laTinebi cdilobdnen ara SeTanxmebis miRwevas, aramed marTlmadideblobis srul kapitulacias. papi evgeni IV iyo gamorCeulad Zlieri xasiaTis adamiani, romelmac icoda, rogor daeqvemdebarebina da gaetexa opozicia. vatikanis sxva warmomadgenlebi iyvnen: kardinali iuliane cezarini da nikolai albergati, espaneli RvTismetyveli ioane raguski da sxvebi. imis Tqma, rom marTlmadideblebi da laTinebi Tanaswor sawyisze awarmoebdnen molaparakebas, niSnavs WeSmaritebaze uaris Tqmas. rogorc ukve aRvniSneT, marTlmadideblebis mdgomareoba iyo Zalian mZime zewolis qveS, samSobloSi dabrunebis saSualeba ar hqondaT, rac mTavaria, acnobierebdnen Tu ra saSinel mdgomareobaSi imyofeboda bizantia, idga daRupvis zRurblze da grZnobda pasuxismgeblobas marTlmadideblobis winaSe, Tavisi xalxis winaSe, Tavisi saxelmwifos winaSe. isini ar iyvnen laTinebTan Tanasworni, laTinebi iyvnen TavianT samSobloSi, gaaCndaT sruli politikuri da ekonomikuri upiratesoba. SeeZloT `eyidaT~ marTlmadidebluri eklesia bizantiis imperiisaTvis mniSvnelovani daxmarebis sanacvlod, Tu ara da miemarTaT Turqebi maTken, romlebic didi siamovnebiT gaivlidnen konstantinopolze. am yvelafris gavleniT vxedavT, rom berZen warmomadgenlebs Soris aRar iyo is erToba, romelic hqondaT feraraSi da maT aZlevda Zalas. Tu manamde vxedavT, rom wminda markoz efesels zurgs umagrebda nikeis mitropoliti besarioni, Semdeg isidore kievis mitropoliti da Tavad imperatori icavs marTlmadideblobas. mTeli es berZnuli delegacia warmoadgenda erT mTlian saRvTismetyvelo `mdidar birTvs~ – suraTi Seicvala. erTaderT damcvelad marTlmadideblobisa rCeba 78 wminda markoz efeseli da florenciis unia wminda markoz efeseli. mis winaaRmdeg gamodian laTinebis kardinalobis kandidatebi da marTlmadideblobis moRalateebi – besarion nikeeli da isidore. pirveli ibrZvis Tavisi saRvTismetyvelo codniTa da ganaTlebiT, meoreni ki energiiTa da mzad yofniT – yvelaferze wavidnen uniis miRwevisaTvis. adreuli megobrebi da Tanamoazreebi xdebian ara mxolod wmindanis piradi mtrebi, aramed yvelaze Zvirfasi – marTlmadideblobis mtrebi. sarwmunoeba wminda markozisaTvis sicocxleze Zvirfasia. imperatori xedavda, rom unia, romelic miaCnda saxelmwifos erTaderT xsnad, SesaZlebeli iyo mxolod vatikanis winaSe dausrulebeli daTmobebis Sedegad. amitom igi emuqreba wminda markozs Tavisuflebis aRkveTiTa da dasjiT, romelic ar cnobda aranair daTmobas marTlmadidebluri sarwmunoebis mxridan. wminda markozi gadaeca sasamarTlos. mas aukrZales marTlmadideblobis dasacavad sityviT gamosvla. Tavis brZolaSi is martoa, mas TanaugrZnobdnen, undaT mis gvredze dgoma magram eSinodaT imperatorisa, romelic marTlmadideblobis saxelmwifos interesebisTvis Sewirvas cdilobda. patriarqis mxardaWeris imedi mas ar unda hqonoda. SeiZleba iTqvas, rom florenciis krebis mTeli sxdomebi mxolod erT sakiTxs eZRvneboda: suliwmindis gamomavlobas. marTlmadidebluri swavlebis mixedviT, romelic dafuZnebulia saxarebis da wminda mamebis sityvebze, suliwminda gamodis mxolod mamisagan, Zis mier ki evlineba samyaros. laTinebis swavlebiT ki – suliwminda Tavis sawyiss poulobs mamaSic da ZeSic, am or hipostasSi, magram rogorc erT safuZvelSi. swored am sakiTxis ganxilvas eZRvneboda ara mxolod sxdomebi, aramed Sida sxdomebic marTlmadideblebsa da kaTolikeebs Soris. droa, marTlmadideblebsa da laTinebs Soris movlenebis ganviTarebas davubrundeT. roca berZnebi 1439 wels Cavidnen florenciaSi, patriarqsa da imperators araCveulebrivi pativiT Sexvdnen xelisuflebis warmomadgenlebi. krebis me-17 sesiaze (florenciaSi 1-li) papis 79 wminda markoz efeseli da florenciis unia sasaxleSi sityviT gamovida kardinali cezarini, romlis Semdeg imperatorma ganacxada, rom berZnebi mzad arian, papis survilisamebr, gadavidnen Tavad dogmatis ganxilvaze. papis surviliT, airCa delegatebi, romlebic krebis mamebis winaSe sityviT gamovidodnen. berZnebs ar surdaT dogmaturi xasiaTis sazogado diskusiebi, Tumca maTi survili ar iqna dakmayofilebuli. 2 marts, me-18 krebaze, laTinebis mxridan gamovidnen ioane raguski, xolo berZnebis mxridan, wminda markoz efeseli. ioane raguski cdilobda daemtkicebina, rom suliwminda gamodis Zisaganac. amis argumentad ki mohyavda wminda epifane. magram wminda markozma uaryo es argumenti, Tavad ki daasabuTa basili didis sityvebiT, romelic ambobda, rom suliwminda gamodis mxolod mamis arsebidan. ioane raguskim moiyvana basili didis is sityvebi, sadac viTom naTqvamia, rom suliwminda gamodis Zisaganac. am sakiTxze diskusia gagrZelda Semdeg sxdomaze, 5 marts. am krebaze wminda markoz efeselma da raguskim ganixiles ori teqsti basili didis sityvebidan. 22-e sxdomaze ganixileboda isev basili didis teqstebi. 23-e sxdomaze wminda markozma moiyvana sityva wminda werilidan: `xolo raJams movides nugeSinismcemeli igi, romeli me movavlino Tquenda mamisa Cemisa mier, suli WeSmaritebisai, romeli mamisagan gamovals, man wamos CemTvis~ (ioan. 15, 26) daasrula sityva imis mowodebiT, rom amoeRoT `filiokve~ mrwamsidan. ioane raguski ki isev basili didis sityvebiT manipulirebda. wminda markozma dainaxa ra, rom disputi uSedego iyo, am sakiTxze kamaTze uari ganacxada: `florenciaSi yofnis dros, laTinuri dogmatis ganxilvisas maT mohyavdaT citatebi an ucnobi wignebidan, an gadasworebulidan, romelsac maTi xeli etyoboda. me kvlav CaverTe diskusiaSi, naTlad warmovaCine maTi swavlebis cdomileba, razec dro tyuil-ubralod davkarge. erTi sityva icvleboda meoreTi, diskusia badebda diskusias, rogorc maT sCveviaT. me davas80 wminda markoz efeseli da florenciis unia rule sityva da gadavwyvite, an sxdomaze ar mivide, an gavCumde, magram gviwvevdnen. mzad iyvnen sicruiTac ki dagvpirispirebodnen, oRond ki bolos gamarjvebiT damtkbariyvnen~ –, wers wminda markoz efeseli. wmindanis sityvis Semdeg vkiTxulobT ioane raguskis sityvas florenciaSi: `me visurvebdi, rom markoz efeselic CvenTan iyos am disputSi, raTa moesmina Tavisi sityvebi, imis mxilvels, Tu rogor vimarjvebT, ganawyendeba da inanebs imas, rasac krebaze ambobda~. wminda markoz efeselma gadawyvita aRar mieRo monawileoba Ria diskusiebSi. Tu aqamde krebis aqtebi savsea wminda markozis sityvebiT, amis Semdeg misi saxeli TiTqos am krebis aqtebidanac qreba. berZnebi wminda markozis wasvlis Semdeg kargaven Tavis gansazRvrul saxes da papis sityvebs emorCilebian. davubrundeT Cvens Txrobas. laTinebma dainaxes ra, rom berZenTa mxare iqneboda mdumare opozicia – ioane raguskim ganacxada, rom laTinuri eklesia aRiarebs mxolod Tavis swavlebas, es gancxadeba daakmayofila berZnebis umravlesobam, romelTac uniis miRwevisaTvis mxolod es gza dainaxes. maTi Sefaruli zraxvebi igrZnes mxolod wminda markoz efeselma da antoni heraklielma. rac Seexeba imperators, is ioane raguskis sityvebs yurad ar iRebda, radgan surda mxolod unia laTinebTan. Semdgom sxdomebze wminda markoz efeselsa da antoni herakliels aekrZalaT daswreba, radgan imperators maTi winaaRmdegobis da Tavisi gegmebis CaSlis eSinoda. laTinebi ar uaryofdnen Tavis swavlebas, romelic ewinaaRmdegeboda wminda werils da dogmaturad araswori iyo. ioane raguskis sityvam mTeli sxdoma daikava, berZnebma masze verafris Tqma SeZles. isidore kievelma aRniSna: `Tu arenaze gamodis mxolod erTi mebrZoli, maSin rasakvirvelia gamarjvebulic is iqneba~. es iyo erTaderTi sityva, rac isidorem marTlmadideblobis sasargeblod warmosTqva. am gamosvlebis Semdeg sxdomebi Sewyda, dadga xangrZlivi Sesvenebis periodi. dainiSna komisia, 81 wminda markoz efeseli da florenciis unia romelsac unda gamoekvlia is xelnawerebi, romelTaganac moiyvanes citatebi wminda mamebis naSromebidan, rogorc marTlmadidebluridan, ise laTinuridan. 82 Tavi meeqvse 1. suliwmindis gamomavlobis Semdgomi ganxilva; 2. gadamwyveti nabijebi uniis damtkicebisaTvis; 3. wminda markoz efeselis traqtati (`silogisturi Tavebi~) imis Sesaxeb, rom suliwminda gamodis mxolod mamis hipostasidan; 4. `sarwmunoebis aRmsarebloba~ wm. markoz efeselisa. did orSabaTs, 1439 wlis 30 marts berZnebi Seikribnen patriarqTan, raTa ganexilaT sakiTxi: SeZlebdnen Tu ara raime gamosavlis povnas, Tu ukeTesi iqneboda SeewyvitaT molaparakebebi da dabrunebuliyvnen konstantinopolSi. besarion nikeeli da isidore kieveli gamovidnen uniis sasargeblod. maT Soris erTerTma ierarqma ganacxada, rom misTvis umjobesia mokvdes, vidre laTini gaxdes. isidorem ki upasuxa, rom arc maT surT laTinizireba. magram naTelia, rom aRmosavleTis mamebis naazrevia suliwmindis mamisgan da Zisagan gamosvlao. isidore ar iyo RvTismetyveli da Sesabamisad, misi mtkiceba yuradsaRebi arc aris. amis Semdeg berZnebs Soris dgeba mkveTri gardatexis periodi, romlis Sesaxebac V Tavis dasawyisSic visaubreT. ramdenime berZenma ierarqma – isidorem, besarionma, mitelenis mitropolitma da lakodimosis episkoposma ganucxades imperators, rom Tu mas surs unia, isini mzad arian Tavad daemtkicebinaT igi. magram imperators ar surda Ria ganxeTqileba berZen ierarqebs Soris, amitom ar daakmayofila maTi gegma. 28 maiss, Sida sxdo83 wminda markoz efeseli da florenciis unia maze man mimarTa berZnebs, mouwoda rom swrafad daemtkicebinaT unia, Tu amas ar ewinaaRmdegeboda maTi sindisi. imperatoris azriT ki, sindisi uniis winaaRmdegi ar unda yofiliyo. daamTavra sityviT, rom unia aris saxelmwifos gadarCenis erTaderTi saSualeba. Semdeg, ori dRis ganmavlobaSi isidore da besarioni kiTxulobdnen wminda mamaTa citatebs, rom rogorme miesadagebinaT berZenTa swavleba laTinurTan suliwmindis gamomavlobis Sesaxeb. tyuilad irjeboda wminda markoz efeseli, romelic miuTiTebda rom maT mier moyvanili adgilebi xelnawerebSi laTinebis mier aris falsificirebuli. 30 maiss, giorgi sqolarim Tavis sityvebs gaukeTa danamati, gadasca krebas imis sasargeblod, rom suli wminda gamodis mamisagan da Zisagan. SesaZlebelia, rom es naSromi iyo imperatoris brZaneba da ara misi piradi mosazreba. im dros xdeboda Sinagani zewola berZeni ierarqebis cnobierebaSi, raTa momxdariyo jer kidev daumorCilebelis damorCileba. berZnebi iTmendnen ara mxolod sulier gaWirvebas, aramed SimSilsac, razec mowmoben wminda markoz efeseli da siropulosi. es gaWirveba momdinareobda iqidan, rom laTinebis mier dapirebuli Tanxa maT ar eZleodaT, an ugviandebodaT. wminda markoz efeseli amas axsenebs Tavis avtobiografiul naSromSi: `bevri dro daikarga, Cvenebi mZimed ganicdidnen dayovnebas da dardobdnen, amave dros usaxsrobis gamo SimSilobdnen. aravis araferi eZleoda molaparakebuli Tanxidan, cdilobdnen ZaldatanebiT daemorCilebinaT~. papis gasamarTleblad SeiZleba iTqvas, rom am dros Tavad vatikanic iTmenda gaWirvebas. davubrundeT Cvens monaTxrobs. imperatorma moiwvia didi Sida sxdoma da moiTxova mosazrebis gamoTqma uniis damtkicebaze. patriarqma ganacxada, rom is mzad aris miiRos unia da Tanaxmaa miiRos suliwmindis rogorc mamisagan, aseve Zisagan gamomavlobis dogmati, magram `filiokve~ ar unda daematebinaT mrwamsze da vatikans ar unda moeTxova cvlilebebi marTlmadideblur RvTismsaxurebaSi. patri84 wminda markoz efeseli da florenciis unia arqi miiCnevda unias saxelmwifos interesebis sargeblad `unia da eklesiis Tanxmoba warmoadgens CvenTvis aucileblobas da valdebulebas, Tu Cven vaamebT laTinebs, es iqneba udidesi daxmareba mamulisaTvis~. amis Semdeg imperatori gamovida sityviT, romelmac Tqva, rom florenciis krebas is miiCnevs msofliod, romelic arafriT Camouvardeba yofil saeklesio krebebs. Tu aseTia krebis gadawyvetileba, maSin is, rogorc moqalaqe, emorCileba mas, xolo rogorc imperatori iqneba misi meTvalyure~. man aseve ganacxada, rom `filiokve~ ar unda iyos mrwamsSi Setanili da marTlmadidebluri sarwmunoebis wesebi ucvlelad unda darCes. isidorem, besarionma da mitelenis episkoposma doroTem ganacxades, rom isini dganan im mosazrebaze, rom suliwminda gamodis Zisganac. wminda markoz efeseli, antoni heraklieli da sofroni gadaWriT gamodiodnen uniis winaaRmdeg da acxadebdnen, rom isini arasodes daujereben imas, rom Ze aris suliwmindis `venaxi~. sxva ierarqebis pozicia mkafio ar iyo, Tumca aseT pirobebze uniis mowinaaRmdege umravlesoba aRmoCnda. rodesac dainaxa imperatorma, rom unia SeiZleba Cavardnoda, imperatorma gadadga Semdegi nabiji. miatova sxva mosazrebebi da isidore kievelis SuamavlobiT, romelic laTinebisTvis iyo misaRebi piri, radganac iyo uprincipo marTlmadideblobis rwmenasTan mimarTebaSi, hkiTxa paps: `ras miiReben berZnebi, Tu unias daamtkiceben?~ kiTxva iyo pirdapir dasmuli; paps sTavazobda eyida marTlmadidebloba. es iyo marTlmadidebluri eklesiis istoriis saSineli momenti, saSineli Tavisi cinizmiTa da sibilwiT. uneburad azri gageqceva im momentisaken, roca iudam mimarTa sinedrions: `rai gnebavs mocemad Cemda, da me migce igi? xolo maT mouwones mas 30 vecxli~ (maT. 26, 15). papi miuxvda saqmis namdvili arss da gaugzavna berZnebs sami kardinali, romlebic papis saxeliT Sehpirdnen, rom Tu unia Sedgeboda, Semdeg `jildoebs~ miiRebdnen: 1) papi iRebs Tavis Tavze berZeni warmomadgenlebis dabrune85 wminda markoz efeseli da florenciis unia bas, cxadia, materialurs, radgan berZnebs konstantinopolSi dabrunebis xarjebi ar hqondaT; 2) papisave saSualebiT konstantinopolSi daayenebdnen 300 jariskacs Turqebisagan qalaqis dasacavad; 3) jvarosnuli laSqroba ierusalimSi Caivlida konstantinopolze; 4) Tu saWiro iqneba, papi gaugzavnis imperators 20 did samxedro gems; 5) Tu saWiro iqneba, papi berZnebis dasaxmareblad moixmobs dasavleTis saxelmwifoebs. papma SesTavaza oficialurad mieRoT es pirobebi. istoriam gviCvena, rom es dapirebebi darCa qaRaldze da saqmeSi ver ganxorcielda. 3 ivniss berZnebi Seikribnen gadawyvetilebis sabolood misaRebad da xmis misacemad. TiToeul monawiles SeeZlo warmoedgina Tavisi werilobiTi gancxadeba rwmenaze. pirveli gamovida patriarqi, romelmac ganacxada, rom mas ar aqvs ganzraxuli Secvalos wminda mamebis mier damtkicebuli dogmati, magram ramdenadac laTinebma, ara Tavisze, aramed wminda werilze dayrdnobiT daamtkices, rom suliwminda gamodis Zisganac. is amtkicebs unias maTTan. amis Semdeg yvela berZenma ganucxada patriarqs Tanxmoba. wminda markoz efeselma, antoni heraklielma da orma episkoposma uari ganacxada Tanxmobaze amis Sesaxeb. wminda markozi iyo erTaderTi, romelic mtkiced gamodioda im dros, roca irRveoda suliwmindis gamomavlobis marTlmadidebluri swavlebis Zafebi. igi darCa marto. Tavisi `sarwmunoebis aRmsarebloba~ – moxseneba, arc Caubarebia, radgan Tvlida, rom unayofo iyo. es werili man warudgina qristianul samyaros konstantinopolSi da is gaxda rwmenisTvis mebrZolTa nimuSi. Tumca ki ar Caabara moxseneba, magram krebas ganucxada, rom ar iRebs da ar eTanxmeba suliwmindis gamomavlobis laTinebiseul versias da uaryofs `filiokves~. amis Sesaxeb wers: `ar damSviddnen Tavis gadarCe86 wminda markoz efeseli da florenciis unia nis mizniT sarwmunoebis gamyidvelebi, ar datoves arc erTi qva gadaubrunebeli, manam sanam ar miaRwies laTinizirebas~. siropulosi yveba, rom patriarqma Sekriba Tavisi episkoposebi, romelTac ganucxades, rom isini eTanxmebian patriarqs. erTaderTi wminda markoz efeseli iyo winaaRmdegi. siropulosi yveba: `amis Semdeg patriarqma isaubra wmindanTan da yvela SesaZleblobebiT arwmunebda, evedreboda, rom daTanxmeboda unias da rogorc Cans `man qvac ki ver Searyia~. wminda markoz efeseli ar uSvebda kompromisebs sarwmunoebis saqmeSi. mas uyvirodnen: `gviTxari gamosavali~-o, razec pasuxobda: `sarwmunoebis saqme ar uSvebs kompromisebs. es igivea, rac Tqva: moiWeri Tavi da sadac ginda iare~. Tavdapirvelad berZeni ierarqebi cdilobdnen mTeli Tavisi siwmindiT SeenarCunebinaT marTlmadidebloba da moetexaT laTinebi, daerwmunebinaT TavianTi dogmatebis mcdarobaSi, axla ki rogorc vxedavT es mimarTuleba Secvales kompromisebma – `vipovoT raime Sualeduri~ – xdeba berZeni RvTismetyvelebis safuZveli. `magram es SeuZlebeli iyo, rac wminda markozmac ganacxada. igi xedavda, rom unia iyo udidesi safrTxe marTlmadideblobisaTvis. SeiZleba iyos raime Sualeduri WeSmaritebasa da tyuils Soris? naTelsa da bnels Soris? ar SeiZleba!~ imperatoris qceva mas miaCnda ukanonod, sarwmunoebis sakiTxSi kompromiss is Tvlida sikvdilad. Tavis Tavze aiRo udidesi misia, ebrZola marTlmadideblobisaTvis da SeiZleba iTqvas, am brZolaSi iyo marto. uniis winaaRmdeg brZolisaTvis wminda markozma gadaitana bevri wuxili. berZnebs Soris marTlmadideblobis mtrebi uwodebdnen salanZRav sityvebs, saxelwodebebs, erT-erTi moiTxovda, rom wminda markozs ar mieRo Tanxa sakvebisaTvis. wmindans adarebdnen iudas, es didebuli mama ki ismenda borot gamoTqmebs mis mimarT da miiCnevda, rom WeSmaritebisaTvis brZolaSi es damaxasiaTebelia. `TviT Cveni ufalic dasajes, cili daswames, ra tanjva ar gadaitana da arcerTma Cvenganma daxmareba ar aRmouCina, 87 wminda markoz efeseli da florenciis unia mec Cumad viyavio~, – werda is. davubrundeT Cvens monaTxrobs. 1439 wlis 4 ivliss Seadgines Semdegi gancxadeba, romelic gadasces laTinebs: `Cven veTanxmebiT Tqvens swavlebas da Tqvens damatebas mrwamsze, romelic amoRebulia da damtkicebuli wminda mamebis mixedviT. Cven vamtkicebT TqvenTan unias da vaRiarebT, rom suliwminda gamodis mamisagan da Zisagan~. imperatorma SeZlo yvela ierarqis modreka, garda erTisa. es ki iyo wminda markoz efeseli. papma da kardinalebma miiRes berZnebis gancxadeba da saboloo redaqcia, romelSic Setanili iyo suliwmindis gamomavlobis laTinebiseuli versia, uniis teqstis es saboloo versia berZnebma miiRes 7 ivliss. laTinuri dogmatis miReba iyo marTlmadidebluri delegaciis usityvo damarcxeba. naTqvamia, rom Tu vinme ityvis `a~-s, is uneburad miayolebs `b,g,d~-s da a. S. asec moxda berZnebTan mimarTebaSi florenciis krebaze. miiRes suliwmindis gamomavlobis laTinebiseuli versia, axla unda mieRoT kaTolikebis mier SeTavazebuli bevri sxva ramec. mxolod erTi – wminda markozi iyo marTlmadideblobis `xelSeuxebeli sveti~. marTlmadidebluri eklesiis warmomadgenlebs fexi erTxel rom daucdaT, veRar adgnen. rac vatikans mSvenivrad moexseneboda. roca 9 ivniss imperatorma gagzavna papTan 4 mitropoliti – kievis, nikeis, mitelenis da trapezuntis – yvelaze didi momxreebi uniisa, papma maT uTxra Semdegi: `RvTis wyalobiT Cven SevTanxmdiT erT-erT mniSvnelovan dogmatze, magram dabneulobis Tavidan asacileblad, erTad unda gamovikvlioT gansawmendelis, papis primatis, evqaristiisTvis xmiadis gamoyenebis sakiTxebi. amis Semdeg iqneba damtkicebuli unia~. rodesac miiRes papis moTxovnebi, berZnebi Seudgnen papis mier miTiTebul sakiTxebis gamokvlevas da Seadgines Semdegi gancxadeba: `evqaristiisTvis puri SeiZleba iyos xmiadi, an ara, magram msaxuri unda iyos xeldasxmuli da adgili liturRiisTvis nakurTxi. bolos da bolos, sulerTia, puri xmiadi iqneba Tu ara~. rac Seexeba `gansawmendels~, berZnebma srulad miiRes 88 wminda markoz efeseli da florenciis unia laTinuri swavleba. `marTalTa sulebi netareben, codvilTa sulebi srulad itanjebian. rac Seexeba Sualeduri mdgomarebis sulebs, isini imyofebian gamosacdel adgilas – iqneba es wyvdiadi, boli, amas aRar ganvixilavT~. wminda markoz efeselis yvela Sroma, besarionis oficialuri gancxadebebi feraraSi, TavisTavad gabaTilda. marTlmadideblobis simdidreze (wminda mamaTa Sromebi) gaimarjves oqrom da Zalam. magram WeSmaritebas ver daamarcxeb da verc iyidi. mova dro da is gabwyindeba ise, rom Tavis sxivebs yvelas mohfens da gaanaTebs! Semdeg ganixileboda sakiTxi papis primatis Sesaxeb, berZnebma daweres diplomatiuri pasuxi: `papma kvlav unda daibrunos is privilegiebi, romlebic hqonda ganxeTqilebamde~. rogorc Semdgom davinaxavT, laTinebma daazustes raSi mdgomareobda es privilegiebi da moiTxoves maTi marTlmadideblebad cnoba. rac Seexeba RvTismsaxurebas, diskusia iyo imis Sesaxeb, Tu rodis gardaiqceva Rvino da puri uflis sisxlad da xorcad, roca warmoiTqmis sityvebi `miiReT da hWameT~, Tu roca warmoiTqmis `suT amisagan yovelTa~, rogorc dasavleTis eklesiaSia, Tu ise rogorc aRmosavleTis eklesiaSi sityvebisagan damoukideblad. berZnebs am punqtSic unda mieRoT laTinuri swavleba. maT ganacxades: `ese ars xorci Cemi~ – am sityvebiT gardaiqceva uflis sxeulad puri da Rvino. amaze vityviT, rom amgvari ganmarteba marTlmadidebluri swavlebisaTvis ucxoa. marTlmadideblur eklesias swams, rom es saswauli ar aris damokidebuli mRvdelmsaxuris sityvebze, mis pirovnul Tu kanonier movaleobaze. ase rom, erTis daTmobas mohyva yvelas daTmoba. laTinebi unda dakmayofilebuliyvnen TavianTi warmatebiT, magram maTTvis es cota iyo. sWirdebodaT marTlmadidebluri eklesiis damcireba. Semdeg dRes, 10 ivniss, berZnebi Seikribnen papTan, romelmac uTxra Semdegi: `axla SeverTdiT, darCa mxolod ramodenime punqti, Tu es punqtebic miiReba Tqvens mier, unias davamtkicebT~. 89 wminda markoz efeseli da florenciis unia es postulati iyo Semdegi: 1) samociqulo (romis) eklesia, taxti, ieso qristes nacvali, umaRlesi ierarqi, flobs prerogativas da Zalas, rom paps mieniWos ufleba daumatos mrwamss `filiokve~; 2) aris gardacvalebulTa sami jgufi: marTalni, codvilni da Sualeduri. pirveli jgufi, marTalni xedaven ufals pirispir. codvilni –isini romelnic miecnen samudamo tanjvas. da bolos, isini vinc Sescodes, moinanies, an ver moaswres monanieba. isini midian gansawmendelSi, roca ganiwmindebian, miecemaT uflis Wvretis unari; 3) umniSvneloa, xmiadis Tu sxva puris gamoyeneba evqaristiisaTvis, is unda iyos nakurTxi. moismines papis ganacxadi, berZenma mitropolitebma b B rZanes, rom isini ar arian uflebamosilni pasuxis gacemisa, magram SeuZliaT Tqvan, rom pirveli punqti SeiZleba berZnebma ar miiRon, Semdeg ki wavidnen, raTa imperatorisaTvis ecnobebinaT. sanam gavagrZelebT florenciis krebis movlenebis Txrobas, moviyvanT wminda markozis ramdenime naSroms, romlebic exeba am periods. 1) `silogisturi Tavebi laTinebis winaaRmdeg suliwmindis mxolod mamisagan gamomavlobis Taobaze~; 2) sarwmunoebis aRmsarebloba, dawerili florenciaSi. pirveli naSromi warmoadgens zogad saRvTismetyvelo – filosofiur traqtats, romelic eZRvneba suliwmindis gamomavlobis marTlmadideblur swavlebas. wminda markozi gviCvenebs, rom laTinebis swavlebiT, romlebsac miaCniaT, rom suliwminda gamodis mamisagan da Zisagan da orivesgan gamodis, rogorc erTi sawyisidan – aris uazro. aqedan gardauvlad gamodis, rom saxeze gvaqvs ori sawyisi. garda amisa, wminda markozs aqvs sxva mtkicebulebebic suliwmindis gamomavlobaze mxolod mamis hipostasidan. Tanmimdevrulad, nabij-nabij, wmindani abaTilebs laTinebis swavlebas. es naSromi rTulia. agebulia, ar mxolod saRvTismetyvelo, aramed filisofiur 90 wminda markoz efeseli da florenciis unia sawyisebze. azri rTulad gasagebia. originali ufro rTuli, amitom moviyvanT ramdenime sityvis ganmartebas: 1) sawyiss, safuZvels, wyaros dogmatikaSi warmoadgens is risganac ibadeba; 2) RmerTi, mama RmerTi aris sawyisi suliwmindisa, romlisganac gamodis; 3) energia – igive moqmedeba, qmedeba, energiis gamovlenaa. arkoz evgenikosis silogisturi Tavebi laTinebis m swavlebis winaaRmdeg Tu namdvilad, wminda suli gamodis mamisagan da Zisagan, maSin is maTgan unda gamodiodes: 1) rogorc ori hipostasidan; 2) an maTi saerTo bunebidan; 3) maTi Zalebis saerTo warmoSobidan. Tu suliwminda gamodis mamisagan da Zisagan, rogorc ori hipostasidan, maSin naTelia, rom saxeze gvaqvs ori sawyisi, ori wyaro, ori safuZveli RvTaebriv samebaSi. amiT ki irRveva erTi sawyisis dogmati da is faqti, rom mama RmerTi warmoadgens erTaderT wyaros gaarsebiTebuli RvTaebisa. Tu suliwminda gamodis mamisagan da Zisagan rogorc maTi saerTo bunebidan, maSin aravis Tqvenamde ar uTqvams, arc gaugonia, rom vinmes moesazrebina, TiTqos ori hipostasidan gamosuli mesame hipostasi gamodis ara maTgan, aramed raRac maTi saerTosagan. amgvarad vubrundebiT pirvel mdgomareobas. hipostasi warmoadgens bunebas, romelsac gaaCnia piradi Tviseba. aqedan gamomdinareobs, rom rac gamodis erTi, an ori bunebisagan, aseve Tanmimdevrulad unda gamodiodes misi, an maTi hipostasebidan. amave dros, RvTaebrivi bunebis Tviseba ar warmoadgens simartives. is aris suli. Tu suliwminda gamodis mamisagan da Zisagan, rogorc maTi Zalebis saerTo warmoSobidan, romelic ekuTvnis orives, maSin Cndeba kiTx91 wminda markoz efeseli da florenciis unia va: ra aris Tavad Zalebis warmomSobi? gansxvavdeba Tu ara is bunebisagan, Tu igivea? Tu igivea, maSin imave argumentebs, rac adre wamovWeri, SeaqvT gaugebroba – Tu davuSvebT, rom igi bunebisgan gansxvavdeba, amiT RmerTs mivawerT raRac gansxvavebuls Tavisi bunebisagan, rac ciliswamebaa. ukeTesi iqneboda laTinebs am SemTxvevaSic ganemartaT es sityvebi, vidre mieRoT rogorc rwmenis sagani. nuTu sibrmave ar aris miviCnioT raRac gansxvavebuli RvTaebrivi bunebisagan, rac warmoSobs TviT RvTaebriv bunebas, an hipostass?! am azriTac isini ver gaurbian or sawyiss: mas, rac warmoiSveba, uxeSi Sedareba rom moviyvanoT, mamisgan da dedisgan warmoiSveba maTi warmomSobi Zalebisagan, romelic saerToa orivesTvis, magram isini gansxvavdebian formiT. ori hipostasidan gamomavlobas gaaCnia ori sawyisi, amas aravin uaryofs. ase gamodis suli wmindazec – Tu igi gamodis mamis da Zis warmomSobi Zalebisagan, flobs Tavisi arsobis or sawyiss. laTinebi amboben: `arsebac xom warmoiqmneba mamisagan, Zisagan da suliwmindisagan, maTi Zalebis SemoqmedebiT, erTi RmerTis da samebis, erTi sawyisi aqvT – mama, Ze da suliwminda. maSin ra dabrkolebaa imaSi rom suliwmindac gamodiodes mamisagan da Zisagan, iyos erTi RmerTisgan da erTi Semoqmedisgan da hqondes erTi sawyisi – mama da Ze?~ ase martivad xdeba arsebasTan dakavSirebiT, xolo suli wminda sxvaa. roca vsaubrobT adamianis Semoqmedebaze, sxva saqmea, es igivea, rac xelovneba sxvadasxva waxnagebidan, xom mainc xelovnebaa? magram rac Seexeba imas, rom bunebrivia ori sawyisi, SeuZlebelia, imis Tqmac warmoudgenelia, rom am or sawyiss aqvs erTi da igive SesaZlebloba sawyisis warmoSobisa. Tavad laTinebic amboben, rom suliwmindis gamomavloba sxvadasxvaa – mamisagan sxvaa da Zisagan sxva, pirvel SemTxvevaSi (amboben isini) – is uSualoa, xolo meore SemTxvevaSi – saSualo. am azris mixedviT ver gaveqceviT or sawyiss. `ra problemaa imaSi, rom namdvilad iyos ori sawyisi, magram 92 wminda markoz efeseli da florenciis unia rasakvirvelia erTi maTgani meoris qveS, amiT ki gamxdariyo – erTi. es igivea, rasac grigoli RvTismetyveli `sawyisidan sawyiss~ uwodebs~ – amboben laTinebi. Tu am mxriv vimsjelebT sawyisebze, rom erTi axlos da meore Sors, maSin ar vici, Seadgenen isini Tu ara erT sawyiss – erTis mier meoris daqvemdebarebiT ar iqnebian orni, imitom rom isini gansxvavebulebi arian. dafiqrdiT amaze! rogor unda viTminoT maTi sisaZagle, vinc sawyisebTan dakavSirebiT sakiTxs ase svams, acalkeveben suls (Sors) mamis hipostasidan da uwodeben, moixsenieben rogorc mamis `SviliSvils~, Tan garda amisa naTqvami aqvT, rom `mamisagan gamovals~-o. `suli~ – ambobs noseli RvTismetyveli – `gamodis mamis hipostasidan, Tu is gamodis Zisaganac, rogorc laTinebi amtkiceben, ar niSnavs es imas, rom igi gamodis ori hipostasidan? xolo Tu is gamodis ori hipostasidan, es ar niSnavs rom mas aqvs ori sawyisi?~ am mxriv, sanam laTinebi amtkiceben suliwmindis Zisganac gamosvlis Teorias, ver gaeqcevian or sawyiss. Tu sulic da Zec mamisaganaa, maSin ratom ar iqneba sulic Ze? imitom rom isini gansxvavdebian erTmaneTisagan. RvTismetyvelebis swavlebiT, Ze im saxiT ar gamodis mamisagan, ra saxiTac suliwminda, anu SobiT. Tu suli, gamosuli mamisagan, ar aris Ze, maSin ra gansxvavebaa Zesa da suls Soris, maT damokidebulebaSi mamasTan da erTmaneTTan? radgan mamisagan gamodis, rogorc Ze, aseve ara – Ze, es amtkicebs, rom mamasTan mimarTebaSi isini gansxvavdebian mdgomareobis gagebiT. ar msurda RvTismetyvelebis zogad miRebul principebs mivyolodi, magram laTinebi Tavisi swavlebis gansamtkiceblad, ar ansxvaveben RvTisTvis damaxasiaTebels (Cven vambobT, rom erTi saerToa samebis yvela wevrisaTvis, xolo sxva piradia, sakuTaria misi TiToeuli wevrisaTvis) isini ase ansxvaveben: `rac erTia – pirovnulia~, sxva saerToa samisTvis. rac damaxasiaTebelia erTi pirisaTvis, ewodeba piradi, rac damaxasiaTebelia ori pirisTvis – saerToa, xolo samisTvis sazi93 wminda markoz efeseli da florenciis unia aro~. vnaxoT ras uwodeben isini saerTos da ara saziaros? iyo mamisagan swored is aris, iyo `mizezisgan~, aseve iTvlebi mis gamogzavnilad. Zis SemTxvevaSi mizezia – Soba, xolo meoreSi – warmoSoba, gamomavloba. mizezi erTi saxelwodebiT warmoadgens or sagans: Sobas da gamomavlobas. xolo am or Tvisebas vuwodebT TiToeulis Tvisebas. sxva araferi gaaCnia am ors saerTo, mamasTan mimarTebaSi, Tu ara swored is Tvisebebi, romlebiTac isini gansxvavdebian mamasTanac da erTmaneTTan urTierTobaSic. saxarebaSic sxva arafris mtkicebulebebi moipoveba, Tu ara imis, rom mama aris usawyiso, xolo Zec da sulic aris saerTo sawyisidan – mamisagan. rasac Cven mivawerT mamas da Zes, is sulisTvisac damaxasiaTebeli ar aris? dionise didi mkafiod gamoTqvams, rom `rac saerToa mamisTvis da ZisTvis, is saerToa da damaxasaiTebeli suli wmindisTvissac~, rogorc grigoli RvTismetyveli brZanebs: `yvelaferi rac aqvs mamas, aqvs Zesac, sawyisis Tvisebis garda, xolo rac aqvs Zes, aqvs sulsac, Sobis Tvisebis garda~. gamovikvlioT yuradRebiT epistole. mama gvevlineba Zvel aRTqmaSi, Ze ki axal aRTqmaSi. amitom mimarTva Zisa aris igive mimarTva mamisa samyarosadmi. roca Zes – Seimecneb, Seimecneb suli wmindasac. Ze RvTisa moevlina samyaros xorciT. epistole wers: `moavlina RmerTman Ze Tvisi, Sobili dedakacisagan~ (galat. 4,4) roca naxsenebia suli wminda epistoleSi, qriste gulisxmobs mis qmedebas (energias) da ara hipostass. ioane oqropiri iovanes saxarebis ganmartebisas ambobs: `suli wmindis madli werilSi iwodeba xandaxan cecxlad, xandaxan wylad, es araa saxelwodeba, aramed misi moqmedeba (energia). aq suli wminda unda warmovidginoT energiad. is igzavneba dedamiwaze mamisagan Zis saSualebiT, avlens ra samebis erT moqmedebas. `suli gamodis mamis hipostasidan~, – ambobs noseli RvTismetyveli. visTvis aris gaugebari, rom suliwmindis warmoSoba aris mamis hipostasis Tviseba. vambobT ra, rom mamis hipostasi avlens suliwmindas, arsad mivawerT mas Zesac. ase rom laTinebma an migviTiTon 94 wminda markoz efeseli da florenciis unia romelime RvTismetyveli, romelic ityvis, rom es momdinareobs Zisganac, an aqedan naTelia, rom suli wminda gamodis mamisgan. warmogidgenT basili didis sityvebs: `suliwminda, romlisaganac adamians eniWeba yovelgvari niWi, damokidebulia Zeze, romliTac is Seicnoba, aseve mamaze, rogorc mis sawyisze, romlisganac gamovals. misi damaxasiaTebeli niSanic is aris, rom iyos Zis Semdeg da mis mier iyos Secnobili da mamaSi poulobdes sawyiss~. aq naTlad aris miTiTebuli, rom Seicnoba misiT da ara misgan, ra SeiZleba iyos amaze mkafio da brZnad gamoTqmuli, an ufro SeTanxmebuli Cvens swavlebasTan?! imas, rom aRdgomis Semdeg ufali suls mohfens mociqulebs, laTinebi imowmeben imis damadastureblad, rom suli wminda gamodis Zisganac.is rom suli ar iyo is, rac miecaT maT qaris qrolviT, vlindeba imaSi, rom maSin suliwminda ar iyo mosuli. qristem brZana: `ukueTu me ara warvide, nugeSinis-mcemeli igi ara movides Tquenda; ukueTu me warvide, movavlino igi Tquenda~ (iov. 16,7) suli wminda aris Zis gamosaxuleba im azriT, rom is warmoadgens misi Secnobis saSualebas, rogorc samociquloSi weria: `rameTu aravis suliTa RmrTisaiTa ityodis da Tquas: SeCuenebul iesu; da aravis xel-ewifebis Tqumad ufali iesu, garna suliTa wmidiTa~ (1kor. 12,13) Semdeg: `man me madidos, rameTu Cemgan miiRos da giTxras Tquen~ (iov. 16, 14) Ze movida, raTa Seevso Zveli aRTqma, sruleyo igi da daematebina is, rac akurTxa mamam. `me gadide Sen queyanasa zeda, saqme aRvasrule, romeli momec me, raiTa vyo~ (iov.17,4) – ambobs ufali ieso qriste. ase suliwmindamac Seasrula Zis saqme, qriste eubneba mowafeebs: `friadRa maqus sityuad Tquenda, aramed aw arRara Zal-gic tvirTvad~ (iov. 16,12), kidev: `yoveli, raodeni aqus mamasa, Cemi ars, da amisTvis garqu Tquen, rameTu: Cemgan miiRos da giTxras Tquen~ (iov.16,15) ase rom suliwmindamac Seasrula mamis saqmeni, iseve rogorc Zem da maT samivem, rogorc yovladwminda samebam. rac Seexeba RvTiur bunebas, yovelTvis moiazreba erTaderTobis gagebiT. Tumca ki ganixileba sami saxiT, samebiT. Cven 95 wminda markoz efeseli da florenciis unia vambobT: `erTi RmerTi, erTi sameba, erTi meufe~ – anu mama, Ze da suliwminda. xolo sxva yovelTvis warmoadgens mravlobiTs, Tundac vsaubrobdeT orTan mimarTebaSi – Zis da suliwmindis Sesaxeb, vambobT, orni gamodian erTi mizezisgan da ara erTi gamodis. Tu laTinebi miaweren amas or saxes – mamas da Zes – aseve RvTaebriobis Tvisebebsac, vekiTxebi: amaTgan romels akuTvneben am Tvisebas? Tu gvetyvian, rom meores ( anu Zes), Cans, rom es sisulelea, radgan maSin iqneboda ori sawyisi, aseve ori mizezi, riTic erTi sawyisis idea irRveva. Tu pirvels, maSin ra saxiT?am SemTxvevaSi gvaqvs ori sawyisi. RmerTi saubrobda ra saRmrTo werilSi, winaswarmetyvelebda aseve kacobriv eWvebs, romlebic Seitandnen bzars mis swavlebaSi, amitom ar datova erTi gamonaTqvamic ki, romelic iqneboda gaugebari, an bundovani, ise rom ar Seesworebina igi, magaliTad: `mamai Cemi ufrois Cemsa ars~ (iov. 14,28) amave dros azustebs: `me da mamai Cemi erT varT~ (iov. 10,30), kidev: `rameTu mamai CemTana ars, da me mamisa Tana~ (iov. 10,38) mociqulic wers: `ara natacebad Seiracxa yofad igi sworebad RmrTisa~ (fil. 2,6) saxarebaSi qriste Tavis mamas uwodebs `erTaderT da WeSmarit RmerTs~: `raiTa gicodian Sen mxoloi WeSmariti RmerTi da romeli moavline iesu qriste~ (iov. 17, 3). maS ase, moviqceT ise rogorc wminda mociquli gvaswavlis: `gina Tu angelozi zeciT gaxarebdes Tquen gareSe missa, romeli-igi gaxareT Tquen, SeCuenebul iyavn!~ (gal.1, 8). meore dokumenti, romelic exeba am periods, rogorc zemoT aRvniSneT, wmindanma dawera florenciaSi da unda gadaeca imperator ioane paleologisTvis Sida krebebze. am dokumentis nawili SemogTavazeT zemoT da aRar gavimeorebT, radgan exeba imave sakiTxs, razec saubaria `silogisturi Tavebis~ muxlebis nawilSi. sityvas wminda markozi amTavrebs isev Tavisi WeSmariti rwmeniT, rom swams erTi RmerTi, erTi sameba da rom suliwminda `mamisagan gamovals~, usurvebs laTinebs maradiul cxovrebas. 96 Tavi meSvide 1. konstantinopolis patriarqis – iosebis gardacvaleba; 2. papis primatis ganxilva da sakiTxi imis Sesaxeb, Tu ra momentSi `gardmoedineba~ suliwmindis madli saRmrTo liturRiaze; 3. wminda markoz efeselis traqtati suliwmindis gardamosvlaze. wina Tavebidan da wminda markoz efeselis moyvanili Sromebidan, SegviZlia davinaxoT, Tu rogori daZabuli xasiaTi miiRo movlenebma. sakiTxi ukve exeboda ara eklesiebis SeerTebas, aramed marTlmadidebluri eklesiis sikvdil-sicocxles. erTis mxriv Cven vxedavT gamyidvelebs marTlmadideblobisa, romelTac zurgs umagreben rogorc laTinebi, aseve imperatori, meores mxriv ki – vxedavT ganwirul brZolas, romelic mihyavs erTaderT adamians – wminda markoz efesels, romelsac xandaxan exmarebian. marTlmadideblobisTvis brZolaSi igi marto iyo. am TavSi warmogidgenT movlenebis Semdgomi ganviTarebis Txrobas. 1439 wlis 10 ivniss berZenma warmomadgenlebma Seit yves TavianTi sasuliero meTauris – patriarqis gardacvalebis Sesaxeb. patriarqi iyo daberebuli da avadmyofobda, iseve rogorc krebaze myofi berZeni ierarqebis umravlesoba. krebis istoriaSi gakvriT aris kidec xazgasmuli patriarqis avadmyofobis Sesaxeb. mas ar SeeZlo daswreboda ramodenime krebas 97 wminda markoz efeseli da florenciis unia avadmyofobis gamo. da mainc berZnebisaTvis misi sikvdili iyo moulodneli. is Tavis oTaxSi gardacvlili ipoves, magidaze ki misi anderZi ido, romelSic ukanasknelad iyo gamoxatuli patriarqis azri; mas erqva `Extrema Sentencia~. am dokumentSi ewera: iosebi, RvTis wyalobiT, konstantinopolis arqiepiskoposi, axali romis da msoflios patriarqi. mivedi ra sicocxlis bolos, ukve mis sazRvarze myofi valdebuli var gadavuxado vali kacobriobisTvis. me visurveb, rom RvTis wyalobiT, naTlad gamovxato Cemi rwmena, romlisac mjera da mivekuTvnebi. yvelaferi, rasac gvaswavlis da aRiarebs Cveni uflis ieso qristes kaTolikuri da samociqulo eklesia, myofobs Zvel romSi da aseve vaRiareb da sazeimod vamtkiceb, rom veTanxmebi yvelafers: wminda mamebs, ieso qristes nacvals – romis paps, vaRiareb gansawmendels. 1439 wlis 9 ivnisi~. miuxedavad mravali laTini RvTismetyvelis cdisa, daemtkicebinaT am dokumentis utyuaroba, SeuZlebelia ar davinaxoT rom igi warmoadgens mowyobil saqmes, ara mxolod uniis momxre berZnebis mier, aramed laTinebis mierac. upirveles yovlisa, `Extrema Sentencia~-s saerTod ar axsenebs siropulosi, romelic cudad iyo ganwyobili patriarqis mimarT. siropulosi masze iseT wvrilmanebs axsenebs, rom SeuZlebelia es dokumenti arsebuliyo da ar exsenebina. amgvar dokuments arc wminda markoz efeseli axsenebs, sxvadasxva istorikosebi kamaToben imaze, rom patriarqi xels ar awers unias, aqedan gamomdinare, es dokumenti sinamdvileSi rom arsebuliyo, amaze aRar idavebdnen. gardacvalebis TariRad miTiTebulia 10 ivnisi, xolo werilSi weria 9 ivnisi. is faqtic ar unda dagvaviwydes, rom krebis Sesaxeb oficialur wyaroebSi araferia naTqvami amgvari werilis arsebobaze. masze arafers amboben laTinebic ki, arc uniis momxre berZnebi, ara da maT sasargeblod es mniSvnelovani argumenti iqneboda misi arsebobis SemTxvevaSi. garda amisa, es werili iqneboda uniaze patriarqis xelmoweris Semcvleli. es saqmis 98 wminda markoz efeseli da florenciis unia erTi mxarea, meore mxarea Tavad teqsti. sakmarisia mxolod teqstis wakiTxva, rom davinaxoT Rrma absurdi. SeuZlebelia, rom patriarqi iosebi, romelic rogorc gvaxsovs didi sifrTxiliT ekideba Tavis Cins da papis taxtze aranaklebad miiCnevs Tavisas, moexsenebina papi, rogorc `mamaTa mama da qristes nacvali~. SeuZlebelia mis mier gansawmendelis cnobac. ueWvelad es dokumenti aris gacilebiT gviandeli naSromi – uniWo SeTqmulebis Sedegi13. Cven didxans SevCerdiT am sakiTxze im mizniT, rom cotaTi mainc gagvenaTebina patriarqis xsovna. Tanamedrove istorikosebi miakuTvneben mas uniis farul mowinaaRmdegeebs. erT-erTi maTgani wers: `patriarq iosebs saxelmwifos gamo surda unia, magram yovelTvis ibrZoda marTlmadideblobasTan erTad, swored am brZolam miiyvana is saflavis karamde, romelmac ixna is uniaze xelmowerisagan~. marTlac, Tu gadavxedavT krebis istorias, patriarqi yovelTvis gamoxatavda eWvs uniisadmi, krebis gaxsnas is ar eswreboda, gaurboda krebis sxva sxdomebze daswrebasac. marTalia, is Seagonebda ramdenime ierarqs (gansakuTrebiT wminda markoz efesels) wasuliyo laTinebTan Tanxmobaze, magram roca uniis momxreebi da laTinebi sTxovdnen mas zewola moexdina wminda markoz efeselze, an gadaeca is sinodis sasamarTlosTvis, patriarqma mtkiced ganucxada uari. imis Taobaze, gaegrZelebinaT molaparakebebi feraraSi, Tu gadaenacvlebinaT florenciaSi, iosebs Tavisi pozicia ar gamouxatavs. roca ganixileboda `filiokves~ sakiTxi, is mzad iyo mieRo dogmati, magram pirobiTad da ara faqtiurad. is ambobda, rom dauSvebelia, sarwmunoebis somboloze raimes damateba. wminda markoz efeseli ase saubrobs am adamianze: `maT miemataT patriarqi, romelsac Zalian undoda aqedan wasvla, magarm bedma sikvdili arguna~. patriarqSi Cven vxedavT or xazs: susti xasiaTi da loialoba imperatoris nebisadmi, meores mxriv ki 13. rogorc sCveviaT laTinebs dokumentebis gayalbeba 99 wminda markoz efeseli da florenciis unia – survili, ziani ar mieyenebina marTlmadideblobisa da misi RirsebisaTvis. Tumca is iyo sasuliero meTauri mTavari delegaciisa. ar avlenda aqtiurobas, xan avadmyofobis da siberis mizeziT, xan ki uniisadmi eWviTi damokidebulebis mizeziT. misi gardacvaleba iyo Zlieri dartyma uniisaTvis, mis aqtze, romelic esoden samwuxaroa marTlmadideblobisaTvis, ar aris arcerTi xelmowera marTlmadidebeli patriarqisa, miTumetes konstantinopolis patriarqisa. patriarqis gardacvalebiT, rogorc wers siropulosi, imperatori eklesiis marTvaSi darCa marto da pasuxismgebloba aiRo Tavis Tavze. patriarqis dakrZalvis Semdeg santa marias taZarSi (florenciaSi) berZnebma acnobes paps, rom surT unia rac SeiZleba swrafad daasrulon, radgan ar SeuZliaT patriarqis gareSe didxans darCena. papma daibara sami mitropoliti: nikeis, kievis, mitelenis da sTxova maT, rom SeTanxmebuliyvnen uTanxmoebis punqtebSi, radgan `filiokve~-ze miaRwies Tanxmobas. am mitropolitebma upasuxes, rom ar arian uflebamosilni oficialuri pasuxis gacemisa, Tumca maTi piradi azri aseTia: `CvenTan mamebis droidan moyolebuli ixmareba sxvadasxva saxis puri evqaristiisTvis. orive Cveuleba kargia. gansawmendelis Sesaxeb ki vfiqrobT, rom igi ar yofila ganxeTqilebis mizezi, amitom misi ganxilva uniis Semdegac SeiZleba. uniis Semdeg papi SeinarCunebs Tavis primats imdenad, ramdenadac es iqneba kanonieri. Cvens mrwamsSi ar gavakeTebT danamats, TqvensaSi Tu gnebavT, gaakeTeT. da bolos, Cven vuSvebT rom suliwmindis niWebis gardamosvla xdeba uflis sityvebis Semdeg, roca Cven vloculobT maT xorcad da sisxlad gardaqcevaze~. TumcaRa am sityvebSi, moipoveba uari im yvelaferze, ris gamoc amden xans ibrZoda wminda markoz efeseli. miuxedavad imisa, rom berZnebma Seitanes bevri cdomileba marTlmadideblur swavlebaSi, es vatikans ar yofnida, mas surda marTlmadidebeli eklesiis sruli da `usityvo kapitulacia~. gaigo, moismina mitropo100 wminda markoz efeseli da florenciis unia litebis pasuxi da papma moiTxova berZnebisgan oficialuri (Tumca maTi pasuxi ukve oficialuri iyo) pasuxi. 13 ivniss imperatorma Sekriba berZnebi, radgan ar surdaT usityvod mieRoT laTinebis yvela punqti. Semdeg dRes, imperatori, misi Zma – dimitri da ramdenime mitropoliti ewvivnen paps da ganucxades, rom laTinebTan gansawmendelis Taobaze ver Tanxmdebian. maT pasuxad papma warudgina adrindeli moxseneba laTinebisa (is moxseneba, romelic wminda markoz efeselma SesaniSnavad gaabaTila), amis Semdeg ki qartia, romelic Seicavda punqtebs. berZnebs isini swrafad unda mieRoT, Tu surdaT unia romTan. qartia Seicavda or punqts: 1) papis primati; 2) liturgikuli sakiTxebi: suliwmindis gardamosvla da xmiadis gamoyeneba evqaristiuli msxverplSewirvisTvis. papis primatze saubrisas, qartia Seicavda Semdeg sityvebs, romlebic unda Sesuliyo uniis aqtSi: `ganvsazRvravT, rom wminda samociqulo taxti da romis pontifikati warmoadgens petres memkvidres da qristes nacvals, Tavs yvela eklesiisa, mamas da maswavlebels yvela qristianisa, aqvs primati mTels dedamiwaze, aqvs ufleba moiwvios kreba, imefos da marTos eklesia~. evqaristiasTan dakavSirebiT qartia Seicavda Semdeg punqtebs: 1) ar aqvs xmiadis gamoyenebas mniSvneloba evqaristiisTvis; 2) suliwmindis moqmedeba xdeba zustad im dros, roca mRvdelmsaxuri ambobs mxsnelis evqaristiul sityvebs. sxdoma daixura papis sityviT, romelmac berZnebi gakicxa imaSi, rom suliwminda maTi azriT moqmedebs ara macxovris sityvebiT, aramed sityvebisgan damoukideblad, mouwoda berZnebs mieRoT qartia ise rogorc aris. `unia rom davamtkicoT, aucilebelia oTxi punqtis gansazRvra: suliwmindis gamomavloba, xmiadis gamoyeneba, romis papis primati da gansawmendeli~. papi varaudobda, rom berZnebi mas usityvod miiRebdnen. Tavad imperatoric Seuracxyofili iyo marTlmadideblobis 101 wminda markoz efeseli da florenciis unia esoden damcirebiT. imperators surda berZnebis ukan dabruneba, magram papma mSvenivrad icoda, rom jer unia unda daemtkicebina da Semdeg mieRo maTi gamgzavrebis zomebi. amis Semdeg papma molaparakebis warmarTvis uflebamosileba gadaabara kardinal cezarinis, rogorc gamocdil diplomats. imperatori vardeboda ukiduresobidan ukiduresobaSi. gadawyvita Seewyvita molaparakebebi da ukvalod wasuliyo konstantinopolSi. kardinalma da uniis momxre berZnebma daarwmunes, rom mieRo qartiis punqtebi da daemtkicebinaT unia. adamiani, romelsac imperatori afasebda da ewinaaRmdegeboda unias, iyo wminda markoz efeseli. wmindani marto ibrZoda uniis winaaRmdeg da aRniSnavda: `me vxedavdi, rom isini qronikulad miiswrafvodnen uniisaken, isini vinc adre Cems gverdiT iyvnen, axla maTTan arian~. mas ar SeeZlo lavireba sarwmunoebis saqmeSi. 17 ivniss, imperatorma Sekriba 3 patriarqi da 10 episkoposi, im mizniT, rom daerwmunebinaT wminda markoz efeseli, mieRo unia., magram is mtkiced idga Tavis poziciaze da kvlav da kvlav uaryofda laTinur dogmatebs. amis Semdeg wmindanis saxeli arsad gvxvdeba florenciis krebis wyaroebSi. magram Cven mas SevxvdebiT im dRes, roca xelmoiwereba unia, an ukeT rom vTqvaT, marTlmadidebluri eklesiis kapitulacia. movlenebi swrafad viTardeboda. 18 ivniss, wminda markoz efeselis warumatebeli gadarwmunebis cdis Semdeg, berZnebi Seikribnen papTan, romelic esaubreboda maT Tavisi mdivnis saSualebiT. florenciis uniis istorikosma, andrei de santa kroCem Semogvinaxa gacilebiT dawvrilebiTi movlenebis suraTi saboloo molaparakebebisa. misi Txrobis mixedviT, papis saubris Semdeg ori kardinali Cavida imperatorTan, romelmac besarion nikeelis saSualebiT acnoba maT ramdenime sakiTxTan dakavSirebuli mosazrebebi. amas mohyva disputi besarion nikeelsa da andrei raguskis Soris, romelic gagrZelda or dRes. igi gansakuTrebiT exeboda meoTxe saeklesio krebas, 102 wminda markoz efeseli da florenciis unia razec besarionma upasuxa, rom isini gamoxataven papis mimarT gansakuTrebul Tvisebas, Torem arafers miuTiTeben papis gansakuTrebul privilegiebze da sTxova mieTiTebina raime wyaro, sadac es iqneboda xazgasmuli. besarionma kargad icoda, rom amgvari wyaro ar arsebobda. raguskim upasuxa, rom papis werili gacilebiT upiratesia, vidre kanonebi da mosazrebebi. karga xans mimdinareobda debatebi papis privilegiebTan dakavSirebiT besarionsa da raguskis Soris. raguskim Tavisi sityva daasrula Semdegi sityvebiT: `nikeis krebis meeqvse kanoni brZanebs, rom romis eklesia yovelTvis flobda primats~. berZnebma upasuxes, rom nikeis krebas amgvari kanoni arasodes miuRia. amiT berZnebs pirdapir ganecxadaT, rom unda ecnoT ara mxolod romis papis pirveloba, aramed marTlmadidebluri eklesia unda damorCileboda paps, rogorc administraciulad, ise dogmaturad. mas ufleba unda hqonoda, Careuliyo marTlmadidebluri eklesiis saqmeSi. marTlmadideblur eklesias unda uareyo Tavisi eklesiologia. papisTvis mmarTvelobis gadabareba daarRvevda im harmonias, rac iyo saxelmwifosa da eklesias Soris. raguskis sityvebis Semdeg, gamovida ioane de torkvemada, suliwmindis niWebis gardamovlenis sakiTxze. imperatorma sTxova amoeRoT es sakiTxi qartiidan, magram torkvemadam upasuxa, rom is ar amoiReba qartiidan. amiT sxdoma dasrulda. berZnebma gamoikvlies xelnawerebi papis primatTan dakavSirebiT, magram veraferi aRmoaCines. sami dRis krebebis Semdeg paps berZnebma werilobiT auwyes, rom isini mzad arian miiRon da cnon papis yvela privilegia, oris garda: 1) paps imperatoris da ori patriarqis gareSe ar SeuZlia msoflio krebis mowveva; 2) da rom patriarqi piradad unda wardges papis winaSe, Tu is mas moiwvevs. berZnebi mzad iyvnen, rom paps gaegzavna Tavisi mosamarTleebi patriarqis teritoriaze. 22 ivniss papma evgeni IV-m berZnebs ganucxada, rom is daicavs 103 wminda markoz efeseli da florenciis unia Tavisi eklesiis yvela privilegias da rom patriarqebi mas unda daemorCilon. amis gamgone imperators esRa aRmoxda: `izruneT Cvens gamgzavrebaze, Tu gnebavT~. kidev rCeboda ukanaskneli Sansi eSvelaT marTlmadideb lobisaTvis da dabrunebuliyvnen konstantinopolSi, ise rom ar gaeyidaT marTlmadidebloba. uniis momxreebi movlenebis amgvari ganviTarebiT ukmayofiloni iyvnen. erT-erTi maTgani – mitelenis mitropoliti doroTei werda: `Cven suli gvtkioda, roca mivxvdiT, rom uniis imedi ar unda gvqonoda~. ra Tqma unda, am dReebSi wminda markoz efesels gauCnda imedi, rom marTlmadideblobis WeSmaritebas SeinarCunebda da misi damcvelebi Rirseulad dabrundebodnen samSobloSi, ise rom ar gayididnen eklesias. uniis momxreTa da wmindanis imedic tyuili iyo, radgan ramdenime dRis Semdeg marTlmadidebeli imperatori da ierarqebi, xels aweren uniis aqts, romelsac moaqvs mxolod boroteba da tovebs Sav laqas bizantiis istoriis ukanasknel gverdze. ra Tqma unda, wminda markoz efeselis mier daiwera Sroma imis Sesaxeb, rom suliwminda gardamodis ara mxolod mxsnelis ukansakneli sityvebis Semdeg, aramed mRvdelmsaxuris locvis da kurTxevis Semdegac. iyo Tu ara es traqtati dawerili uniis aqtze xelmoweris dros, ucnobia, magram saWirod miviCnevT mis aq moyvanas. wminda markozi miuTiTebs ara mxolod macxovris sityvebsa da saidumlo msxverpls Soris kavSirze, aramed, mohyavs uZvelesi wyaroebi imis Sesaxeb, rom araTu martoden sauflo sityvaTa warmoTqma, aramed, agreTve, maT Semdeg mRvdlis locva da kurTxeva, suliwmindis ZaliT, wmindayofs saRvTo ZRvens. Cven, romlebsac samRvdelo mociqulTagan da mociqulTa monacvle eklesiis moZRvarTagan migviRia gadmocema saidumlo liturgiisa, versad vpoulobT maTTan, rom evqaristiuli ZRvenis ganwmenda da srulyofa, agreTve, misi gardaqmna uflis xorcad da sisxlad xdebodes martoden sauflo sityvaTa mier. yvela maTgani erTsulovnad ganawesebs am sityvaTa windawin 104 wminda markoz efeseli da florenciis unia warmoTqmas uwyebis saxiT, rom aRvavlinoT xsenebuli sityvebi imJamindel saqmeTa mosagoneblad. am dros, winadagebulTa wiaRSi TiTqosda Cadis gardaqmnis Zala, Semdeg zemoTqmuls mosdevs samRvdelo locva da kurTxeva, rac ukve namdvilad gardaqmnis ZRvens pirvelsaxed, – uflis xorcad da sisxlad. amas swamebs yvela gadmocema, romlebic erTxmovanni arian. es qadagebac maT SeerTvis. samRvdelo mociqulTa liturgiaSi, rac dagviwera klimentim, sauflo sakvirvelebaTa da saqmeTa, agreTve, vnebis, aRdgomisa da zecad amaRlebis Sesaxeb uwyebis Semdeg garkveviT weria, „movixsenebT yovelives, rac man Cvens gamo daiTmina da samadlobels aRvavlenT Sendami, RmerTo yovlismpyrobelo, ara imguarad, rogorc gvmarTebs, aramed ise, rogorc ZalgviZs, da aRvasrulebT mis ganCinebas, radganac im Rames, odes gancemul iqna igi, aiRo man puri Tavis wminda da Seuryvnel xelTa mier, aRixila Sendami, misive RvTisa da mamisadmi, gantexa igi, mogvca Cven, mis mowafeebs da Tqva: „miiReT amisgan da WameT. es aris xorci Cemi, mravalTaTvis gantexili misateveblad cidvaTa“. msgavsadve, ganazava man, agreTve, sasmisi RviniT da wyliT, wmindayo igi, misca maTve da Tqva: „sviT amisgan yovelTa. es aris sisxli Cemi mravalTaTvis danTxeuli misateveblad coduaTa“. amitom, movixsenebT ra vnebas misas da sikvdils, aRdgomas da cad amaRlebas, agreTve samomavlod mis meored mosvlas, raJams mova igi, rom gansajos cocxalni da mkvdarni da miagos yovel kacs saqmeTa misTaebr, amis Semdeg SevwiravT Sendami, meufeo da RmerTo, Tanaxmad misi ganCinebisa, winamdebare pursa da sasmiss; mis mier gmadlobT Sen, rameTu Rirsgvyav wardgomad Sens winaSe da mRvdelmsaxurebad Senda mimarT. gevedrebiT Sen, mowyaled moxede Sens winaSe dagebul am ZRvens, Sen, uWirvelo RmerTo, saTnoiCine igi pativad Seni qristesi, gadmoavline winamdebare msxverplze wminda suli, – mowame ufal iesus vnebisa, rom gaacxados man es puri Seni qristes sxeulad, da es sasmisi Seni qristes sisxlad“. 105 wminda markoz efeseli da florenciis unia ai, amgvari ram gadasces eklesias saRvTo mociqulebma netari klimentis xeliT. saidumlo liturgia gadmogvca, agreTve, saRvTo iakobma, ierusalimis pirvelma episkoposma, pirveli da didi mRvdelTmTavris Zmam da monacvlem, romelic sauflo sityvaTa uwyebis Semdeg amas gviwers: „movixsenebT ra Cvenc, codvilni, mis cxovelmyofel vnebebs, macxovnebel jvarsa da sikvdils, saflavsa da mesame dRes mkvdreTiT aRdgomas, cad amaRlebas misas da dajdomas, RvTisa da mamis, marjvniv, mis didebul da saSinel meored mosvlas, raJams didebiT mova igi, rom gansajos cocxalni da mkvdarni da miagos yovel kacs saqmeTa misTaebr, – amis Semdeg SevwiravT Sendami, ufalo, am saSinel da usisxlo msxverpls“. da cota Semdeg: „gviwyale Cven, RmerTo, didiTa wyalobiTa SeniTa da moavline Cvenze da winadagebul wminda ZRvenze yovladwminda suli Seni, ufali da cxovelmyofeli, Tanamosaydre Seni, RvTisa da mamisa, da Tanamosaydre Seni mxolodSobili Zisa, Tanameufe, Tanaarsi da Tanamaradiuli, romelic ityoda rjulisa da winaswarmetyvelTa mier, agreTve, Seni axali aRTqmis wiaRi, romelic mtredis saxiT gadmovida Cvens ufal iesu qristeze mdinare iordaneSi da daadgra masze romelic, agreTve, gadmovida Sens wminda mociqulebze cecxlovan enaTa saxiT wminda da didebuli sionis qorSi wminda martviliis Jams. gadmoavline es yovladwminda suli Seni, ufalo, Cvenze da winadagebul wminda ZRvenze, rom moiwios igi da Tavisi wminda, keTili da didebuli movlinebiT ganwmindos da hyos es puri Seni qristes wminda sxeulad, xolo es sasmisi – Seni qristes patiosan sisxlad“. amaT Seudga didi basili da mis Semdeg ioane oqropiri, romlebmac Sekveces xsenebuli liturgia. basilic, rodesac midis igi liturgiis am nawilTan, mogviTxrobs uflis mier gadmocemuli im pirveli mRdelmoqmedebis Sesaxeb da ambobs: „dagvitova man mosagonari Tavisi cxovelmyofeli vnebisa, rasac winadavagebT mcnebaTa misTaebr, radganac ganizraxavda ra ufali 106 wminda markoz efeseli da florenciis unia miaxlebas Tavis nebayoflobiT, didebul da cxovelmyofel sikvdilTan, im Rames, odes gaiRo man Tavi Tvisi qveyniurebis cxonebisaTvis, aiRo puri wminda da uxrwnel xelTa mier, warmoaCina Sens winaSe, – RvTisa da mamisa, samadlobelhyo, akurTxa wmindahyo, gantexa, misca Tavis wminda mowafeebsa da mociqulebs da uTxra maT: „miiReT da WameT. es aris xorci Cemi TqvenTvis gantexili misateveblad codvaTa“. msgavsadve, aiRo man sasmisi venaxis nayofisagan, ganazava, samadlobelhyo, akurTxa, wmindahyo, misca Tavis wminda mowafeebsa da mociqulebs da uTxra maT, „sviT amisgan yovelTa. es aris sisxli Cemi axlisa aRTqmisa, TqvenTvis da mravalTaTvis danTxeuli misateveblad codvaTa, amas hyofdiT mosaxseneblad Cemda“. da cota Semdeg „amitom, ufalo yovladwmindao, Cvenc, codvilni, da Seni uRirsi monebi, romlebic Rirs viCineT vmsaxurebdeT Sens wminda sakurTxevels, araTu Cveni simarTlisa gamo, radgan araferi gviqmnia kargi amqveynad, aramed Seni mowyalebiTa da monawileobiT, rac uSurvelad gadmoRvare Cvenze, mxned miveaxlebiT Sens wminda sakurTxevels, davagebT Seni qristes wmida xorcisa da sisxlis winasaxeebs, – gevedrebiT da gevedrebiT Sen, wmindao wmindaTao, Seneuli sikeTis saTnoyofiT gadmovides Seni wminda suli Cvenze da winadagebul ZRvenze da akurTxos da wmindahyos isini da gamoaCinos es puri TviT uflisa da macxovris iesu qristes patiosan xorcad, xolo es sasmisi TviT uflisa da macxovris iesu qristes patiosan sisxlad, danTxeulad qveynierebis cxonebisaTvis“. saRvTo oqropiric amasve gvauwyebs ufro mokled: „raJams movida ufali da aRasrula Cvens gamo yoveli gangebuleba, im Rames, odes gancemul iqna igi, ufro ki, odes TviT gansca Tavi Tvisi qveynierebis cxonebisaTvis, aiRo man puri Tavis wminda, uxrwnel da Seuryvnel xelTa mier, samadlobelhyo, akurTxa, wmindahyo, gantexa, misca mis wminda mowafeebsa da mociqulebs da uTxra maT: „miiReT da WameT. es aris xorci Cemi TqvenTvis gantexili misateveblad codvaTa“. msgavsadve, sasmisis 107 wminda markoz efeseli da florenciis unia Sesaxebac serobis Semdeg ase Tqva: „sviT amisgan yovelTa, es aris sisxli Cemi axlisa aRTqmisa TqvenTvis da mravalTaTvis daTxeuli misateveblad codvaTa“. cota Semdeg ki amas dasZens: „Sevwirav Sendami suliersa da usisxlo msxverpls. gevedrebiT, gadamoavline Seni wminda suli Cvenze da winadagebul ZRvenze da qmen es puri Seni qristes patiosan xorcad, xolo is, rac am sasmisSia, gardaqmen Seni suliwmindis mier Senive qristes patiosan sisxlad“. amgvarad, yvela maTgani Tanaxmierad ambobs windawin sauflo sityvebs, romelTa mier imJamindel saqmeTa xsovnas acocxleben Cvens winaSe da SesawiravTa wiaRSi wmindamyofel Zalas STanergaven, Semdeg locvas aRavlenen da gardamoiwveven suliwmindis madls, rom misma mosvlam imJamindeli sityvebi awindel msaxurebas Seutkbos, srulyos winadagebulni da sauflo xorcad da sisxlad gardaqmnas isini, radgan swored amave madlma Semzada qalwulis saSoSi RvTismtvirTveli xorci Tanaxmad angelozis sityvisa: „suliwminda mova Senze da maRlis Zala mogiCrdilebs Sen“. amitom, rodesac didi basili uwyebis saxiT warmoTqvams uflis sityvas, rogorc uflisganve Tqmuls wminda xorcisa da sisxlis Sesaxeb, „winasaxeebad“ saxeldebs igi winadagebulT, cxadia, imis gamo, rom zemore sityvaTa mier jer kidev ar srulqmnilan isini. aramed kvlavac saxe da xati arian. Semdeg myisve locvas aRavlens igi, rom moivlinos suliwminda da gamoaCinos es puri TviT patiosan xorcad, xolo es sasmisi TviT patiosan sisxlad. amgvari ram friad marTebulia, radgan rogorc im pirveli Sesaqmis Jams miiRo miwam, saRvTo ganCinebiT, Zala nayofTa aRmocenebisa, xolo es ganCineba, TviT moZRvris TqmiT, STanergilia miwaSi da maradJams aniWebs mas aRmocenebis unars, magram miuxedavad amisa, saWiroa mainc Cvenmieri gulmodgineba da miwaTmoqmedTa xelebi, rom sruliqmnes nayofi, aseve, zemore sityvac, erTgzis Tqmuli macxovris mier, maradJams moqmedebs, rogorc amas ambobs saRvTo oqropiri, magram Tanamoqmedebs masTan, agreTve, saRvTo mRvdlobis 108 wminda markoz efeseli da florenciis unia Zalac, rac locvisa da kurTxevis gziT srulyofs winadagebulT. igive Zala, saRvTo sulis uxilavi TanamsrbolobiT, naTlisRebisas, garegnulad liton wyalsac yovelgvari codvis gamwmendad gardaqmnis. igive Zala, yovladwminda sulis madliT, srulyofs mironcxebas, TviT mRvdlebsac da, agreTve, sxva saeklesio saidumloTac, Tumca es rodi niSnavs, rom mivendoT mxolod Cveneul locvas, sauflo sityvebs ki uZlureba davdoT bralad, aramed unda vilocoT winadagebulTaTvis da gvwamdes, rom am gziT sruliqmnebian isini, magram, erTis mxriv, vaRiaroT, rom uflis sityvebi maTTvis niSneul Zalmosilebas imarxaven, meore mxriv ki, saRvTo mRvdlobis Zalac warmovaCinoT, rac srulyofs yovel saidumlos mis mier moqmedi suliwmindis gardamowveviT. saRvTo oqropiric amasve ambobs mesame nawilSi Tavisi Sromisa „mRvdlobis Sesaxeb“: „dgas mRvdeli; araTu cecxls gascems igi, aramed suliwmindas; aRavlens friad vedrebas, Tumca ara imitom, rom sanTelma, zeanTebulma, STanTqas winadagebuli ZRveni, aramed imitom, rom Sesawiravze gadmosulma madlma am msxverplis mier aanTos yoveli suli da gavarvarebul vercxlze metad gaabrwyinos igi; gvmarTebs, rom locvis Jams ar miveceT gaurkvevel eWvsa da undoblobas, radgan TviT ganmaRmrTobelma da ziarmyofelma ufalma mcnebad dagvido amis aRsruleba: „iqmodeT Cems mosagoneblad“, – gviTxra man da manve aRgviTqva, rom suliwmindas mimadlebda yovel mvedrebels, araTu – martoden mRvdlebs. friad eneba ufals, rom yoveldRiurad aRgvesrulebina mosagonari, rogorc es srulad saCinovdeba SemdgomSi. Sen ki, am madlSi Tu daeWvdebi, eWvs Seitan, naTlisRebaSic, radgan isic locvaTa da gardamowvevaTa mier sruliqmneba. dagaeWvebs isic, WeSmaritad migeteva Tu ara Secodebani, radganac samRvdelo madliT gveniWeba mitevebac. ase TandaTan gaaqarwyleb yvela saeklesio saidumlos magram ar aris es amgvarad, diax, ar aris, radgan Rirssarwmunoa, vinc aRTqma mogvca imisa, rom CvenTan erTad daivanebda „dResa yovelsa“ saukuneTa aRsasrulamde. 109 wminda markoz efeseli da florenciis unia es yovelive gadmogveca wminda samRvdelo mociqulebisa da mociqulTa monacvle mamebis mier, maT vimarxavT Seucvlelad da maTSi Cadebul azrs gadmogcemT. 110 Tavi merve 1. uniis damtkiceba; 2. vatikanis Semdegi moTxovnebi; 3. florenciidan berZenTa wasvla; 4. wminda markoz efeselis monaTxrobi florenciis krebaze da masSi misi monawileoba. wina TavSi Cven SevCerdiT imaze, rom movlenebis ganviTareba marTlmadideblobas uqadda gadarCenas. papis Ria gancxadebis Semdeg, rom mas surs aRmosavleTis eklesiis da imperatoris damorCileba, rac gamoxatuli iyo pirdapir formulirebebsa da kategoriul moTxovnebSi, ris Semdegac warmodgeneli iyo marTlmadidebluri eklesiisTvis Seuracxmyofeli moTxovnebi vatikanisa. imperatorma, Rrmad Seuracxyofilma ganacxada, rom uniis Sesaxeb molaparakebebs wyvets da brundeba konstantinopolSi. Tumca es ar iyo kargad gaTvlili gadawyvetileba, romelic ar miuRiaT wina movlenebis gamocdilebidan, aramed iyo grZnobaze damyarebuli ucabedi gamoRviZeba. amgvari gadawyvetileba adrec miuRia, roca emuqreboda molaparakebebis SewyvetiTa da konstantinopolSi dabrunebiT, magram sabolood meore dRes molaparakebebi isev grZeldeboda da berZnebi midiodnen Semdgom daTmobebze marTlmadidebluri eklesiis xarjze. axlac ase moxda. gansakuTrebuli momxreebi uniisa, saxeldobr: isidore, besarioni da doroTei iRebdnen sakuTar Tavze Suamavlobis funqcias imperatorsa da paps 111 wminda markoz efeseli da florenciis unia Soris. mTeli es saqme dasrulda didi maspinZlobiT, romelic papma moawyo berZeni stumrebisaTvis Tavis sasaxleSi. aq moewyo disputi samociqulo taxtis privilegiebze, istoriam ar Semogvinaxa es teqstebi, Tumca albaT ar iyo maTSi raime mniSvnelovani. mitelenis episkoposi gvacnobebs, rom amis Semdeg berZnebs hqondaT Sida sxdoma, romelic SeimuSaves primatis da romis taxtis Sesaxeb gancxadeba: `rac Seexeba papis mTavrobas, Cven vcnobT, rom is aris umaRlesi ierarqi da mflobeli, nacvali qristes taxtisa, maswavlebeli yvela qristianisa, romelic marTavs aRmosavleTis patriarqebis privilegiebs maTi uflebebis darRvevis gareSe~. es formulireba ueWvelad iyo Zalian diplomatiuri. pirobiTad iyo SenarCunebuli yvela is tituli da saxelwodeba, romelTac vatikani berZnebisgan iTxovda. Cven ukve mogaxseneT, magram saWiroa gavimeoroT, Tu rogor ganicdida amas wminda markoz efeseli, eklesiis simarTlis matarebeli da misi dogmatebis damcveli. icoda rac xdeboda sinamdvileSi florenciis krebaze. mas gaaCnda piradi mosazreba papis mdgomareobaze, romelic wmindanma gamoaxata gzavnilSi, es mosazreba ase JRerda: `CvenTvis papi warmoadgens erT-erT patrairqTagans, Tundac marTlmadidebeli iyos, miuxedvad imisa, rom uniatebi mas qristes nacvlad da yvela qristianis mamad moixsenieben. “ papis primatTan dakavSirebiT Seadgines ra zemoT moyvanili formula, berZnebma mtkiced gadawyvites ar wasuliyvnen amaze Sors. Tu laTinebi ar dasTanxmdebian, SeewyvitaT molaparakebebi da dabrunebuliyvnen konstantinopolSi, miTumetes, rom gemebi maT samSobloSi dasabruneblad es-esaa napirs moadgnen. 27 ivniss isidore da doroTei mividnen papTan da Seagones, rom mieRo berZnuli formulireba, rac SeiZleba swrafad daemtkicebinaT uniis aqti, xolo petre-pavlobis xsenebis dRes sazeimod aReniSnaT uniis damtkiceba. paps im dros hqonda didi Sekreba, magram berZnebi didi keTilganwyobiT miiRo da imave dRes acnoba Tavisi oficial112 wminda markoz efeseli da florenciis unia uri Tanxmoba. andrei de santa mokled gvatyobinebs, rom kardinalma cezarinim papis brZanebiT Seadgina mTeli moxseneba molaparakebebis Sesaxeb, romelic Catarda berZnebsa da laTinebs Soris da mis Sedegebze. misi cnobiT, suliwmindis dogmatis Sesaxeb SemoeTavazaT mTeli rigi formulirebebi, ar SeCerdnen erTze, romelic unda Sesuliyo krebis gansazRvrebaSi. rac Seexeba imas, rom suliwminda gadmodis macxovris evqaristiuli sityvebis Semdeg, Tundac es Seuracxmyofeli yofiliyo berZnebisaTvis, aranairi mniSvneloba ar hqonda, radgan berZnebma oficialurad ganacxades, rom iReben mas da gaakeTes Semdegi gancxadeba: `mokled, Cven mzad varT vcnoT, rom suliwminda gadmodis macxovris evqaristiuli sityvebis Semdeg~. kardinalma cezarinma ganacxada, rom uniis saqme swrafad unda davasruloT, radgan berZnebs wasvla eCqarebaTo. papis davalebiT dadgenili iqna komisia, romelsac unda Seedgina krebis aqti laTinur da berZnul enaze. saboloo redaqcia, warmodgenili orive enaze, erTxmad iqna miRebuli berZnebisa da laTinebis mier 1439 wlis 4 ivliss. krebis gansazRvreba anu uniis aqti mas Semdeg, rac vaqeT da vadideT ufali imis gamo, rom xangrZlivi da rTuli gancalkevebis, ganxeTqilebis Semdeg SevikribeT da ganvixileT suliwmindis dogmati didi moTminebiTa da mzaobiT, sityva-sityviT gadmogcemT: moyvanil iqna mowmobebi saRmrTo werilidan, amave dros dasavleli da aRmosavleTis wminda mamebis naazrevi. maTgan zogni amboben, rom suliwminda gamodis mamisagan da Zisagan. sxvebi – rom gamodis mamisagan Zis saSualebiT. es azrebi amtkiceben erTi da igives sxvadasxva gziT. aqedan gamomdinare berZnebi ar arian valdebulni uaryon misi Zisagan gamomavloba, radgan Cven erTi da imaves vambobdiT sxvadasxvanairad, amitom yvela mivediT Tanxmobamde da vamtkicebT saerTo nebas, rac gamoxatulia uniis aqtSi. 113 wminda markoz efeseli da florenciis unia maSasadame, wminda samebis saxeliT – mamis, Zis da suliwmindis saxeliT, Cven ganvsazRvravT, rom yvela qristians unda sjerodes, swamdes, miiRos da aRiaros Semdegi WeSmariteba, rom suliwminda iRebs Tavis wyaros mamis da Zis arsebidan, is gamodis orivesgan, rogorc erTi sawyisidan da erTi wyarodan. Cven vacxadebT, rom im wminda mamaTa swavleba, romlebic amtkiceben, rom suliwminda gamodis, gvevlineba mamisagan Zis saSualebiT, unda gavigoT Semdegnairad – Zec iwodeba suliwmindis wyarod, radganac rac gaaCnia mamas, gaaCnia Zesac, garda mamad arsobisa. es unari man miiRo mamisagan. Cven ganvsazRvravT, rom `filiokve~ warmoadgens am sityvebis ganmartebas, rac samarTlianad da kanonierad miemata mrwamss. Cven aseve vacxadebT, rom qristes sxeulad gardaiqmneba nebismieri puri, iqneba is xmiadi, Tu ara. Semdeg ganvsazRvravT, rom gardacvalebulTa sulebi, romelTac swamdaT RvTis da gavidnen am soflidan garkveuli msubuqi codvebis mounanieblad, unda ganiwmindon gardacvalebis Semdgom ganmwmendeli tanjviT. imisTvis rom maT SeumsubuqdeT tanjva, cocxal morwmuneTa locvebi, liturRiuli msxverpli, mowyaleba exmareba mas. maTi sulebi ki, vinc ar Sescodes, an SromiT gamoisyides codva, gardacvalebisTanave xvdebian zecaSi da Wvreten yovladwminda samebas. xedven mas, rogorc aris, magram zogni metad, zogni naklebad `saqmeTaebr misTa~. isini ki, vinc sasikvdilo codviT gavidnen, maSinve xvdebian jojoxeTSi. Semdeg vamtkicebT, rom wminda samociqulo taxti da romis papi warmoadgens primats mTels samyaroSi, igi aris mociqulTa Tavis – petres memkvidre da qristes nacvali, eklesiebis Tavi, qristianTa maswavlebeli, garda amisa, konstantinopolis patriarqi aris rigiT meore romis papis Semdeg, aleqsandriis – mesame, antioqiis – meoTxe da ierusalimis mexuTe. unarCundebaT amave dros yvela ufleba da privilegia~. marTalia, es dokumenti Sedgenilia Zalze diplomatiurad, imperatorma da laTinebma bevri Sroma daxarjes imaSi, rom mar114 wminda markoz efeseli da florenciis unia Tlmadidebluri eklesiisTvis sayovelTao Seuracxyofa ar mieyenebinaT da ar daesvaT mwvave sakiTxebi. da mainc de faqto es teqsti iyo Seuracxmyofelic da Seicavda marTlmadidebluri eklesiis kapitulacias. berZnebs unda mieRoT laTinuri dogmati `filiokve~, xolo wminda mamaTa swavleba suliwmindis gamomavlobaze, unda gaegoT ise, rogorc laTinebs awyobdaT. daemtkicebinaT `filiokve~ ara mxolod momavali sargeblisaTvis, aramed imitomac rom yofiliyo kanonieri. Semdeg maT unda mieRoT gansawmendelis dogmatic da gardacvalebulTa sulis Semdgomi mdgomareoba. wminda markozis yvela Sroma da mtkiceba, argumenti uaryves. da bolos, maT unda mieRoT papis primatis, ara mxolod Rirseba, aramed misi Zalauflebac, romelic viTom qristem uanderZa. 5 ivliss – kviras berZnebma xeli moaweres unias. mogiyvanT movlenebis gadmocemas florenciis krebidan Tu rogor moxda uniis xelmowera: `uniis aqti waikiTxa laTinurad kardinalma sabini iulianem, xolo berZnulad – arqiepiskoposma besarionma, Cven veamboreT papis muxls da sakuTari xelebiT movawereT xeli imas, rac gaJRerda~. xeli moawera imperatorma, aRmosavleTis patriarqebma, eklesiis sxva ierarqebma. marTlmadidebelTa 33 warmomadgenlis xelmowerebs Soris iyo ruseTis episkoposis xelmowerac, xeli moaweres maTac, vinc uniis winaaRmdegi iyo. stavropolis episkoposi gaiqca florenciidan uniis damtkicebamde14. erTi, mxolod erTi, erTaderTi ierarqi mtkiced idga Tavis poziciaze da xels ar awerda uniis aqtze, TumcaRa es sicocxlis fasad ujdeboda. es ierarqi iyo rasakvirvelia, wminda markoz efeseli. uniis momxreebi moiTxovdnen eiZulebinaT wminda markozi xelmoweraze, magram imperators ar surda mis winaaRmdeg xisti saSualebebis gamoyeneba. maSin isidorem moiTxova, rom wminda markozi ganekveTaT eklesiidan, magram am SemTxvevaSi 14. iseve rogorc, qarTulma delegaciam Tavi aarida uniis aqtze xelmoweras 115 wminda markoz efeseli da florenciis unia berZeni ierarqebis xmebi orad gaiyo. Zalian bevrma xeli imitom moawera, rom eSinodaT imperatoris da laTinebis. siropulosi, romelic gvxvdeba xelmomwerTa Soris werda, rom ver itanda mas da mxolod imperatoris SiSiT moawera xeli uniis aqts. igive siropulosi gvacnobebs, rom bevrni moisyides laTinebma, raTa xeli moeweraT uniaze. imas, rom fulis faqtorma iTamaSa gadamwyveti, mniSvnelovani roli uniis damtkicebaze, mowmobs wminda markozi Tavis gzavnilSi, sadac werda rom zogierTi xels ise brmad awerda, rom arc icoda misi Sinaarsi. imas ver daveTanxmebiT, rom berZnebma icodnen winamdebare dokumentis Sinaarsi. wminda markoz efeselis xelis armowera iyo fataluri dartyma uniisaTvis. xeli moaweres imperatorma, mitropolitebma da eklesiis sxva ierarqebma, administraciulad mTelma marTlmadidebelma eklesiam – Tumca maTi xelmowera araferi iyo im erT xelmowerasTan – wminda markoz efeselis rom erqva. Tavidanve aRvniSneT, rom wminda markoz efeseli TamaSobda gadamwyvet rols berZen warmomadgenlebs Soris da rasakvirvelia, laTinebi amas xvdebodnen da acnobierebdnen. bolos, rodesac berZenTa erTianoba Seirya, wminda markoz efeseli gaxda erTaderTi `moudrekeli sveti~ marTlmadidebluri eklesiisa, misi mniSvneloba metad gaizarda. gaizarda imdenad, rom yvelas udrida. giorgi sqolari wmindanis dakrZalvis sityvaSi ambobs: `is iyo adamiani, romelsac Cven yvelanic ki ver SevcvliTo~ aseTebi Cndebian mxolod RvTis umaRlesi gangebulebiT. florenciaSi yofnis im mZime dReebSi marTlmadideblebma ver Seafases wminda markoz efeselis mniSvneloba da arc moismines, miTumetes arc gaiTvaliswines wmindanis Segonebebi da rCevebi uniasTan dakavSirebiT. gacilebiT metad Seafasa misi mniSvneloba papma evgeni meoTxem, romelic WeSmaritad saxelmwifoebrivad moazrovne adamiani iyo. amitom uniis aqtze misi xelmoweris ar arseboba Seafasa, rogorc uniis sruli kraxi. siropulosi yveba: `rodesac paps aCvenes zar-zeimiT aqti 116 wminda markoz efeseli da florenciis unia xelmowerebiT, papma ikiTxa, iyo Tu ara masze wminda markoz efeselis xelmowera, ver dainaxa ra xelmowera, brZana: maSasadame, Cven verafers mivaRwieT~. uniis xelmoweris dResve berZnebs bevri sirTulis gadalaxva mouwiaT. rogorc zemoT aRvniSneT, laTinebs surdaT unia ara imitom, rom orive eklesia Tanasworuflebiani yofiliyo, arc kompromisis gamo, aramed marTlmadidebluri eklesiis sruli damorCileba romisadmi. uniis xelmoweris meore dRes sazeimod waikiTxes aqti. es moxda florenciis taZarSi. kardinalma cezarinim waikiTxa krebis dadgenileba laTinur enaze, xolo besarionma – berZnulad. amis Semdeg papma aRavlina sazeimo mesa. uniis aqtis xelmoweris Semdeg berZnebi cdilobdnen rac SeiZleba male dabrunebuliyvnen florenciaSi. pirveli gaemgzavra imperatoris Zma, dimitri paleologi, antoni heraklieli da giorgi sqolari. amaze didi damcireba marTlmadidebluri eklesiisa arc SeiZleboda, Tumca laTinebisTvis esec cota iyo. isini iTxovdnen `moxsenebas~ Semdeg sakiTxze: ratom ar airCies patriarqi aq – florenciaSi? ramdenime dRis Semdeg, 14 ivliss papma yvelas mouwoda TavisTan da berZen episkoposebs uTxra: `mivediT ra rwmenis erTianobamde, me rogorc Tqveni Tavi, unda mogceT ramdenime rCeva: 1) wyvilebis ganqorwinebasTan dakavSirebiT unda SecvaloT Tqveni praqtika; 2) markozis damdableba, rogorc uniis buntisTavisa; 3) florenciaSive axali patriarqis arCeva. berZeni episkoposebi, romlebic Sewuxdnen papis da laTinebis moTxovnebisgan, pirvelad amboben uars papis moTxovnebze. maT upasuxes, rom ar arian uflebamosilni gascen oficialuri pasuxi da daamates: 1) Tu wyvilebi ganqorwindebian, es unda moxdes mxolod ramdenime motiviT; 2) efeseli mitropoliti mxolod maSin ikisrebs pasuxismge117 wminda markoz efeseli da florenciis unia blobas, roca sasamarTlo waradgens oficialur sasjels. radganac markozi Cveni ierarqia, igi unda gadaeces Cvens sasamarTlos; 3) tradiciulad, konstantinopolis patriarqi unda airCes Tavis sapatriarqoSi da misi intronizacia xdeba wminda sofias taZarSi. mogvianebiT acnobes, rom imperatori aRar wava daTmobebze papTan. imperatorma gaafrTxila, rom ar gaecaT ramenairi pasuxi papisTvis am sam punqtze. siropulosi yveba, rom wminda markozi florenciidan wasvlamde miiwvia papma da hqonda masTan mcire saubari, originali imdenad sainteresoa, rom gadmogcemT mas srulad: `papma sTxova imperators, rom markozi masTan misuliyo. imperatori wmindans Seagonebda: roca papi mogiwodebs orjer da samjer, unda ewvio mas. unda mixvide da gaesaubro. ar SegeSindes, radgan me ukve vesaubre paps da ar mogayenebs Seuracxyofas. wadi da mousmine, ras getyvis, xolo upasuxe ise, rogorc saWirod CaTvli~. wminda markozi gaemarTa papTan. igi didxans saubrobda wmindanTan. misi mizani iyo, daerwmunebina da aqtze xeli moewerebina. wminda markozma gasca pasuxi: eklesiis krebebi SfoTisTavebad Tvlida maT, vinc romelime dogmats daarRvevda. Tavidan eklesia gansjida eress, xolo Semdeg eretikosebs. me eklesiis swavlebaSi arc axali ram Semitania, arc Cemi mosazrebebi daminergavs, arc tyuils vemxrobodi da vicavdi. vemxrobodi mxolod im swavlebas, rasac aqamde mouRwevia. Tu saeklesio krebis kanonebs vicav da vemorCilebi, maSin ratom unda damsajon? Semdeg paps mousmina da TavisTan dabrunda. 1439 wlis 26 agvistos imperatori wminda markoz efeselTan erTad gaemgzavra veneciis gavliT konstantinopolSi. ase samwuxarod dasrulda istoriis is gverdi, romelsac ewodeba `florenciis unia~. ferara da florencia unda gamxdariyo eklesiaTa erTianobis mowme, axla ki asocirdeba dangreuli imedebisa da iluziebis sasaflaod, romelzec daimarxa marTlmadidebluri Segneba. 118 wminda markoz efeseli da florenciis unia yvelgan iseTi SegrZneba iyo, TiTqos marTlmadidebloba daingra, gaqra istoriidan – magram `es ase araa, araa ase~, – vityviT wminda markozis sityvebiT. marTlmadideblobisaTvis brZola grZeldeba. mas awarmoebs wminda markoz efeseli: erTi – bevris winaaRmdeg, kiboTi daavadebuli – yvelas Zalauflebis winaaRmdeg, TviT imperatoris Zalauflebis winaaRmdeg. giorgi sqolaric wers: `is imedovnebda gamarjvebas yvelas winaaRmdeg Tavisi erTaderTi iaraRiT – WeSmaritebiT~. qvemoT moviyvanT wminda markoz efeselis Sromas Tavis qmedebebze da florenciaSi ganviTarebuli movlenebis Sesaxeb. pirvel da meore TavSi visaubreT wminda markozis sacxovrebelze, marTalia is mcire monacemebi iyo, magram CvenTvis didi mniSvneloba aqvs. brundeba ra efesoSi, yvelas uyveba WeSmaritebas florenciis krebis Sesaxeb. minda mitropolitis monaTxrobi imis Sesaxeb, Tu ra w moxda florenciis krebaze. `qristianuli eklesiisTvis damaxasiaTebeli morCilebiTa da imedebiT miviRe mRvdelmTavruli msaxurebis ufleba, romelic rasakvirvelia, aRemateboda Cems Rirsebasac da Zalebsac. gavyevi msoflio patriarqsa da RvTivkurTxeul mefes italiaSi krebaze, ar veyrdnobodi Cems uZlurebas, arc saqmis sirTulisa da mniSvnelobis SemSinebia. vimedovnebdi RmerTze da mjeroda, rom yvelaferi kargad iqneboda, mivaRwevdiT raime Rirseulsa da didebuls rac Seefereboda qristes wminda eklesias. CavediT italiaSi, maSinve mivxvdiT laTinebis damokidebulebas Cvendami. aranairi daTmobis imedi ar unda gvqonoda. garda amisa, velodiT da viTmendiT dayovnebas im saqmisa, romlis gamoc iq CavediT da SevikribeT. ai, lodinic dasrulda da mravali dRis, garTulebebis Semdeg SevikribeT – berZnebi da laTinebi – gavmarTeT diskusia mrwamsSi danamatis Sesaxeb. 119 wminda markoz efeseli da florenciis unia disputis dasawyisSi, me vcdilobdi mimewera maTTvis ganxeTqilebis mizezi da damedanaSaulebina isini Cvendami aramegobrul damokidebulebaSi. isini piriqiT, Tavs icaven da Cven gvadanaSaulebdnen, Tavs imarTlebdnen imiT, rom es maTi eklesiis tradiciaa. Semdeg krebebze ki, warvadgineT msoflio saeklesio krebebis dadgenilebebi, wavikiTxeT, rom im dadgenilebebis Secvlas wminda mamebi sastikad gvikrZalaven. maTSi bgeris Secvlac ki dauSvebelia da adgenen saSinel sasjels am dadgenilebis SemcvlelTaTvis: episkoposebsa da saeklesio pirebs CamoerTmevaT Rirseba, xolo saero pirebi gadaecemian anaTemas. Cven davrwmundiT, rom laTinebma niRbebi moixsnes: maTi mizani ar yofila WeSmaritebis povna, es arc ucdiaT, maTi mizani iyo diskusiis gamarTva, raTa mogvCveneboda, rom yvelaferi scades CvenTan mosalaparakeblad, Cven ki piriqiT, varwmunebdiT, rom mivsuliyaviT isev im Tanxmobamde, rac gvqonda ganxeTqilebamde. amis Tqma igive iyo, rac yrusTvis gemRera, an qva gexvrita. isini TavianT azrze iyvnen da aranairi Sesworeba ar surdaT, gvTxovdnen raRac dogmaturi xasiaTis sakiTxze gadavsuliyaviT ise, viTom maTi dogmatika jansaRi yofiliyos. Cvenebi ukan ar ixevdnen, netav bolomde aseTi moudrekelni yofiliyvnen! Cemi azriT, araswori iyo dogmaturi xasiaTis sakiTxis ganxilva, ar unda gadavsuliyaviT Semdeg sakiTxebze da arc feraradan florenciaSi wavsuliyaviT. CavediT ra iq, CaverTeT paeqrobaSi dogmatikis Sesaxeb. laTinebma warmoadgines monaTxrobebi, daskvnebi, gadakeTebuli teqstebi ucnobi wignebidan, romlebSic gamyarebuli iyo maTi swavleba. me kvlav CaverTe maTTan brZolaSi da savsebiT davumtkice maTi swavlebis sibrmave. Tumca verafriT davarwmune da umiznod davkarge dro. erTi sityva icvleboda meoreTi, saubari warmoSobda saubars, WeSmariteba Zalas kargavda, davkarge moTmineba da davrwmundi am saubrebis uazrobaSi. amis Semdeg davasrule maTTan saubari, gadavwyvite, rom maT120 wminda markoz efeseli da florenciis unia Tan aRar mivsuliyavi sxdomaze, an Cumad vmjdariyavi. magram gamogviwvies, bolo ori krebis ganmavlobaSi isini saubrobdnen, pirvel sxdomaze warmoadgines Tavisi maswavleblebis Sromebi, romlebic amtkiceben, rom suliwminda gamodis rogorc mamisagan, aseve Zisagan. meore sxdomaze moiyvanes viTomda Cveni swavlebis sawinaaRmdego argumentebi. me vdumdi, rogorc Canda danarCenebs uTanxmoebisa eSinodaT da aravin ewinaaRmdegeboda. Semdeg daiwyo kompromissa da daTmobebze saubari, TandaTanobiT daiwyo laTinizireba, xolo Semdeg muSaoba uniis damtkicebisaTvis. Cvenebic, rogorc yovelTvis eTanxmebodnen maT. bevri dro daikarga, Cvenebma mZimed gadaitanes Seuracxyofa da ganicdidnen uimedobas. aravis araferi eZleoda Sepirebulidan. bevri ratom visaubro? – ar daSoSmindnen marTlmadideblobis gamyidvelebi, sanam ar miaRwies unias, romelSic monawileobdnen imperatori, patriarqi da eSmaki. me zepirad ganvacxade, rom ar davuTmobdi laTinebs da ar miviRe unia~. 121 Tavi mecxre 1. wminda markoz efeselis cxovreba florenciis uniis Semdeg; 2. misi ukanaskneli brZola marTlmadideblobisaTvis; 3. wminda markoz efeselis gzavnili. imperatorTan da marTlmadidebeli eklesiis sxva warmomadgenlebTan erTad wminda markoz efeseli konstantinopolSi 1440 wlis 1 Tebervals dabrunda. berZenTa warmomadgenlebi zar-zeimiT da sixaruliT ar brundebodnen mSobliur qalaqSi. isini xvdebodnen, rom ver SeinarCunes WeSmariteba da `gayides~ marTlmadidebloba papis dapirebebze. uniis Tanamedrove, berZeni istorikosi xatavs konstantinopolis mosaxleobis Sexvedris suraTs: `roca gemebi Camovidnen, maT ekiTxebodnen – ra xdeboda krebaze, gavimarjveT?~ isini ki pasuxobdnen: `gavyideT Cveni sarwmunoeba, gavcvaleT Rirseba uRirsobaze, uarvyaviT suliwmindis madli~. xalxi kvlav ekiTxeboda: `ratom moawereT xeli, frankebis SiSis gamo, nuTu cixeSi Cagsves, dagvapatimres? ara, magram Cvenma marjvenam moawera, sjobs movikveToT igi! eniT gavyideT rwmena – dae, amogvglijon!~ dadga wyvdiadiseburi mdumareba, aravis surda maTi msaxureba da maTTan msaxureba. imperatorisTvis es yovelive advili ar yofila. isic iyo marTlmadidebluri eklesiis Svili, romelic namdvilad iyo dainteresebuli yvela saRvTismetyvelo sakiTxiT. ar SeiZleboda mas ar egrZno sindisis qenjna da Rrma sinanuli imis gamo, rom marTlmadidebluri eklesia aseT damamcirebel 122 wminda markoz efeseli da florenciis unia mdgomareobaSi Caayena. uniis saeklesio opozicia gamoixata imaSi, rom mTelma rigma ierarqebisa, maT Soris wminda markoz efeselma uari Tqva mieRo sapatriarqo Rirsebebi imis gamo, rom ar emsaxura uniisTvis. Rrma zewolas da ukmayofilebas xalxSi samoqalaqo omis inspirireba SeeZlo, romelic rasakvirevlia imperatorzec imoqmedebda. siropulosi werda, rom imperatoris Zma – dimitri imdenad ewinaaRmdegeboda imperators uniisadmi politikaSi, rom samoqalaqo omis safrTxe Seiqmna. imperatoris wuxils Tan misi piradi tragediac daerTo, napirze gadmosvla verc ki moaswro, rom meuRlis gardacvaleba Seatyobines. am ukanasknelze siropulosi ityobineba, rom imperatoris wuxili grZeldeboda didxans, TiTqmis sami Tvis ganmavlobaSi. krebis yvela monawile grZnobda danaSauls ama Tu im doziT. erTaderTi udanaSaulo am saqmeSi wminda markoz efeseli iyo. ioane evgenikosi masze ambobda: `mxolod is erTaderTi iyo dasawyisSi, Sua periodSi da bolosac ki eklesiis dogmatebis xmalamoRebuli damcveli~. did ritors manuils, Tavis mxriv mohyavs mTeli rigi aramarTlmadidebluri azrebi, romlebic gamoTqves florenciis krebis monawileebma. `aravin ise, rogorc wminda markozi, suliwmindis es taZari, ar icavda suliT da guliT marTlmadideblobas, aravin ase ar irjeboda! amgavarad aravin iqceoda, aseTi sizustiT dogmatebs aravin icnobda da icavda. maSin yvelam mefis gamo uaryo sarwmunoeba, is ki mmarTvelebis, imperatoris win Riad acxadebada WeSmaritebas da ar uSvebda SecdomiT Setanili damatebis uflebas mrwamsze. mamamcurad ebrZoda Tavdamsxmelebs da mtkiced midioda wminda mamaTa nakvalevze, qristes swavlebis kvaldakval, yvelasTvis mkafiod acxadebda suliwmindis erTi sawyisis – mamis Sesaxeb da wminda samebis Sesaxeb, mama, romlisganac iSva Ze da gamodis suliwminda. is iyo saRvTismetyvelo bageebi da suliwmindis cecxlovani ena, romelmac ipova wminda bude, daisadgura masSi da mTel samyaros ganucxada WeSmariteba~. ioane evgenikosi amowmebs, rom wminda markozis saxeli, rogorc 123 wminda markoz efeseli da florenciis unia marTlmadideblobis damcvelisa, ganapiroba misma Tavganwirvam, wmindani hyveboda Tavis araTanaswor brZolaze, romelsac warmarTavda martodmarto. ioane evgenikosi agrZelebs: `is saswaulebrivad usxlteboda safrTxes, naTeli, wminda wmindad dabrunda da SeinarCuna pativiscema da aRfrTovaneba~. marTlmadideblobis qomagebi, sadac iyvnen isini, sulierad gaerTiandnen wminda markozis garSemo. saero didebulebi da uZlieresebi mis garSemo ar gaerTianebulan. saepiskoposo – patriarq mitrofaneTi saTaveSi, xolo Semdeg ki patriarqi grigoliT – iyo uniatebis xelSi. Cven ver vxedavT romelime episkoposis saxels wminda markoz efeselis gverdiT. verc erTi maRalCinosanis saxels, patriarqis an imperatoris sasaxlis karidan. Tumca wminda markoz efeselis `mxedroba~ cota mainc ar iyo. eseni iyvnen monazvnebi, upirveles yovlisa aTonis wminda mTidan, presviterebi – xSir SemTxvevaSi soflebidan da ucnobebi, romelTa Sesaxebac wyaroebSi weria `sxvani~, diakvnebi da a.S. dideba da siyvaruli wminda markozisa izrdeboda dRiTidRe, im dros roca uniatebisadmi siZulvili matulobda. wminda markozis gavleniT bevri, xelmomwerTa Soris, nanobda Tavis saqciels. rogorc gvatyobinebs ritori manuili, imperatormac gaacnobiera wmindanis SegonebiT Tavisi Secdoma. gansakuTrebuli gavlena iqonia wminda markozma giorgi sqolarize, romelzec Cveni naSromis Semdeg TavSi visaubrebT. aToni wmindans yovelTvis Tavisianad Tvlida, aseve wmindansac Zalian uyvarda aTonis wminda mTa da surda sicocxle iq daesrulebina. sityviTa da gzavnilebiT wminda markozi Tavdauzogavad ibrZvis marTlmadideblobis dasacavad. Cvenamde moaRwia misma werilebma, romlebic mowmoben mis sarwmunoebaze, romliTac is sunTqavda da cocxlobda. wminda markozis Tanamedrove uniati iosebi werda: `konstantinopolSi dabrunebulma, moiyvana mTeli rigi werilebi florenciis krebaze miRebuli gadawyvetilebebis sapirispirod.“ romis istorikosi werda: `es adamiani Wkviani, kulturuli, mWevrmetyveli iyo, samwuxarod 124 wminda markoz efeseli da florenciis unia uniis sakiTxSi naklebad loialuri.“ wminda markoz efeselis cxovrebis Sesaxeb istorikosebis cnobebiT, wminda markozi didxans ar darCenila dedaqalaqSi da ukve 15 maiss, imperatoris Cumad tovebs konstantinopols da midis efesoSi, romelic Turqebis xelSia. wmindanis gamgzavrebis TariRs gvatyobinebs siropulosi Tavis istoriaSi. wmida markoz efesels hqonda ori mniSvnelovani mizezi konstantinopolidan gasamgzavreblad: usasrulod rTuli sulieri atmosfero konstantinopolSi da mamobrivi siyvaruli Tavisi samwysosadmi. konstantinopolSi meufebdnen uniatebi. imperatori oficialurad uWerda mxars maT da mefis karze yovelTvis iyo vatikanis warmomadgeneli imis Sesamowmeblad, rom unia cxovrebaSic gatarebuliyo. axlad arCeuli patriarqi mitrofane, manamade yazaxeTis mitropoliti ar iTvleboda uniis momxred, magram suliT da guliT uniati iyo da eqiSpeboda wminda markozs. mTeli eklesia iyo uniatebis xelSi, uniis mowinaaRmdegeni ki iyvnen dedaqalaqSi, magram ar SeeZloT da verc bedavdnen Tavis gamovlenas. iyvnen iseTebic, romlebic sargeblis gamo ver ewinaaRmdegebodnen unias. an ukeTes SemTxvevaSi ar gamoxatavdnen uniisadmi mtrul damokidebulebas. konstantinopolSi wminda markozi aRmoCnda erTaderTi da martosuli mebrZoli marTlmadideblobisaTvis, rogorc es iyo italiaSi. is grZnobda, rom konstantinopolSi yofnisas saSualeba ar hqonda Semoekriba marTlmadideblobis damcvelni da brZola farTo speqtrSi ewarmoebina. sxva mxriv, siyvaruli Tavisi samwysos mimarT efesoSi, romelic axla Turqebis mier igvemeboda, ar aZlevda wminda markozs uflebas darCeniliyo politikurad usafrTxo konstantinopolSi da ar ecada efesoSi wasvla. amaSi iyo moZRvris Tavganwirva samwysosadmi, romelzec wamsvleli cota Tu moiZebneba. istoriidan viciT, rom ramdenime ierarqi, romelTa samwysoc imyofeboda Turqebis xelSi, agzavnida werilebs im dros, roca Tavad isini usafrTxod iyvnen. wminda markozis moZRvruli siyvaruli ufro siRrmiseuli iyo. 125 wminda markoz efeseli da florenciis unia mivubrundeT Cvenamde moRweuli wyaroebis ganxilvas. sanam gavagrZelebdeT wminda markozis cxovrebis aRweras, moviyvanT ioane evgenikosis cnobas: `ramdenime xans konstantinopolSi myofi wminda markozi gaemgzavra Tavis saepiskoposoSi, raTa mglebisgan daecva Tavisi cxvrebi, rogorc keTil mwyemss, romelic sdebs Tavis suls cxovarTa TvisTaTvis. wminda markozi wers monazon Teofanes: vicodi, rom konstantinopolSi dabrunebis da sapatriarqo taxtze erT-erTi uniatis asvlis Semdeg, laTinizireba moxdeboda, amitom gavemgzavre Cems eklesiaSi~. wminda markozi efesoSi CasvlisTanave mieca Sromebis weras, romelic mimarTuli iyo cdomilebaSi myofTaTvis. yvela es Sroma ganmanaTleblisaTvis rTuli iyo. garda amisa misi avadmyofoba matulobda. ioane evgenikosi ase axasiaTebs wmindanis cxovrebis am periods: `ioane maxareblis saxarebas ejda (kiTxulobda) saaTobiT, Tanac avadmyofi, Zalian rTuli Sroma xvda wilad~. Semdgom ioane evgenikosi gvatyobinebs, rom ramdenadac msxverplad Seswira Tavi marTlmadideblobis dacvasa da qadagebebs, amdenad surda yovelTvis mdumarebaSi ecxovra. amitom Caifiqra gadasuliyo wminda mTisaken, raTa iq daesrulebina darCenili sicocxle~. iyo sxva mizezic wminda markozis efesodan wasvlisa. is amis Sesaxeb wers: `iq, efesoSi ver vpove simSvide da mZimed davavaddi, aqedan gavemgzavre im mizniT, rom wavsuliyavi da davmSvidebuliyavi wminda mTaze~. mogvianebiT ioane evgenikosi wers, rom roca wminda markozis gemi miadga erT-erT kunZuls, romelic jer kidev bizantielebis mmarTvelobis qveS iyo, icnes igi da imperatoris brZanebiT daakaves da daapatimres. patimroba, romelSic wmindanma 2 weli gaatara, misTvis gacilebiT rTuli iyo. igi itanjeboda rTuli klimatis gamo, sxvadasxva mravalgvari daavadebebisa da Turqebis Tavdasxmisagan. wminda markozis patimrobaze ioane evgenikosi wers: `aq vinc ar unda movleniliyo, an eCvenebina brZolis unari, mainc ver gviCvenebda imdagvar moTminebas, 126 wminda markoz efeseli da florenciis unia rogorc wminda markozma ubralod gviCvena ori wlis ganmavlobaSi~. Turqebis Tavdasxmaze ki ioane evgenikosi wers, rom kunZulis binadrebi Tavis saswaulebriv gadarCenas umadlian wminda markozis locvebs, radgan maTi xsna daiwyo im adgilidan, sadac wmindani imyofeboda. vatopedis monastris iRumenisadmi werilSi 1440 wlis bolos, an 1441 wlis dasawyisSi wminda markozi wers mcire, magram misTvis udides Svebaze, romelic hpova ramdenime aTonel berTan urTierTobebis damsaxurebiT. es rogorc Cans iyo erTaderTi naTeli wertili wminda markozis cxovrebaSi. amis Sesaxeb wers: `didi Sveba miviRe Sens Zmebs Soris, maT dagvamSvides da gangvamtkices, miagos ufalma Tavisi Sromisa da siyvarulisaTvis. “ wmindani gamoxatavs sixaruls Tavis werilebSi imis gamo, rom xedavs sarwmunoebis simtkices da mouwodebs yvelas ar uRalaton marTlmadideblobas. igi wers: `ai, gadaviareT zRva da mivaRwieT kunZuls, me damapatimres imperatoris brZanebiT, magram WeSmaritebis Zala da RvTis sityva ver daknindeba, aramed ufro Zlierad daiwyebs wveTas da ayvavebas~. wminda markozma icoda, rom mowameTa sisxliT Sendeba eklesia da mzad iyo WeSmaritebis gamtkicebisaTvis Tavi Seewira. erT-erT werilSi wers: `rom ar yofiliyvnen devnilni, mowameebi da tanjulni, morwmuneni ver miiRebdnen qristes gamarjvebis sasmiss da ar gaZlierdeboda marTlmadidebluri eklesia~. ase werda, xolo cxovrebiT amowmebda, magaliTs gvaZlevda. rogorc aRvniSneT, wmindanma patimrobaSi 2 weli dahyo, 1440 wlis agvistodan 1442 wlis agvistomde, (Tu oqtombramde). is gaaTavisufles imperatoris brZanebiT Svidi efeseli mowamis xsenebis DdRes, romelTac igi madlobs. maTi xseneba idResaswauleba 4 agvistodan 22 oqtombramde, amitom wminda markozis gaTavisuflebac am dros ivaraudeba. wminda markozma gadawyvita aTonze wasvla, rogorc wers ioane evgenikosi, wmindans arafriT eRirsa aTonamde miRweva. 127 wminda markoz efeseli da florenciis unia is gaWirvebiT dabrunda konstantinopolSi, sadac gaatara Tavisi cxovrebis ukanaskneli dReebi, radgan RmerTi mas `avalebda~ marTlmadideblobisaTvis brZolas ukanasknel amosunTqvamde. giorgi sqolari werda mis brZolaze marTlmadideblobisaTvis, mis avadmyofobaze da asrulebs imis TqmiT, rom imperatorma gauwoda `daxmarebis xeli~, Cveni azriT, wmindanis gaTavisufleba iyo imis saSualeba, rom sadac surda iq gamgzavrebuliyo. wminda markozis werilebi ekuTvnis 2 wliani patimrobis periods, isini gviCveneben sarwmunoebisaTvis mebrZolis didebul suls. SesaZlebelia, yofiliyo wminda markozis sxva Sromebic, magram an ar Semogvinaxavs, an jer ver vipoveT. moviyvanT misi werilebis CamonaTvalsa da mokle winasityvaobas TiToeuli maTganisas. 1. epistole (Epistola Encyclica); 2. giorgi sqolarisadmi da piriqiT; 3. presviter giorgisadmi; 4. konstantinopolis patriarqs; 5. vatopedis monasters; 6. ieronime Teofanes evbeis kunZulze; 7. ieronime Teofanes imbriis kunZulze; 8. ioane paleologisadmi werilis nawyveti. Tavis upirveles valad wminda markozi Tvlida gaecnobierebina mTeli marTlmadidebluri samyaro WeSmaritebaSi da arafriT daeTmo sarwmunoebis gamyidvelebisTvis. werilis Sinaarsidan SeuZlebelia imis gansazRvra, Tu rodis daiwera igi. Cven vgrZnobT, rom is mimarTuli iyo mTeli marTlmadidebluri samyarosadmi jer kidev kunZulze gadasaxlebamde. pirvel rigSi, is mtkiced aris dakavSirebuli im dogmatur SromebTan, romlebic wminda markozma dawera florenciis uniis dros. albaT es gzavnili dawera mas Semdeg, rac gaigo uniis damtkicebis da patriarqis arCevis Semdeg. es moxda 1440 wlis ivlisSi, wmindani iyo am dros efesoSi. uniis saqveyno gamocxadeba konstantinopolSi moiTxovda, rom vinme SewinaaR128 wminda markoz efeseli da florenciis unia mdegeboda. Cven viciT, rom wminda markozi ar kargavda dros, roca marTlmadideblur sarwmunoebas sWirdeboda. imperatoris mier wminda markozis devna, misi patimroba SeiZleba avxsnaT imperatoris ukmayofilebiT wmindanis brZolis gamo uniis winaaRmdeg. garda amisa, brZola mdgomareobda mis werilebSic, romlebSic igi mouwodebda yvela morwmunes, ar mieRoT unia. es werili wminda markozisa, marTalia ekuTvnis Zvel periods, magram dResac ar daukargavs mniSvneloba, radgan kristaluri siwmindiT gvixatavs uniis saSiSroebas, romelic dafuZnebuli iqneboda eklesiis dogmatebis daTmobaze. edamiwis yvela mcxovrebs da mTel qristianul samyaros – d markozi efesos mitropoliti qristesmieri sixaruliT laTinuri dogmatebis da wes-Cveulebebis gacnobiereba srulad verc movaswariT, rom maSinve davinaxeT maTi Sesrulebis SeuZlebloba. iseTi SegrZneba iyo, TiTqos SevCerdiT sadRac SuagulSi: davtoveT ierusalimi, romelic iyo samyaros centri da sinas mTa, sadac miviReT WeSmariti sarwmunoebis dogmatebi, magram arc babiloneloba gvsurda, amitom davirqviT `berZen-laTinebi~, xolo Cveulebrivi adamianebisTvis `laTinizirebulebi~. es naxevari xalxi, miTologiuri kentavrebis msgavsni, laTinebTan erTad aRiareben, rom suliwminda gamodis mamisagan da Zisagan, xolo CvenTan erTad aRiareben, rom suliwminda gamodis mamisagan. maTTan erTad aRiareben, rom mrwamsze danamati iyo kanonieri, xolo CvenTan erTad – ar dauSveben amdagvars. maTTan erTad amboben, rom ufuari puri qristes sxeulia, xolo CvenTan erTad sZulT es dogmati. nuTu sakmarisi araa, rom davinaxoT maTi suli. WeSmariteba xelSi epyraT da gayides, Seikribnen laTinebTan, moindomes gamdidreba da daamtkices tyuili erToba. aucilebelia gavarkvioT, rogor gaerTiandnen: is rac erTiandeba raRacaze dayrdnobiT, bolosdabolos erTiandeba 129 wminda markoz efeseli da florenciis unia raRac Sualedur safuZvlebze. ase rom, isini gaerTiandnen suliwmindis gamomavlobis sakiTxze. maTTan erTad gamoTqvamen mosazrebas, rom suliwmindis wyaro aris Zec, xolo yvelaferi maT sxvadasxva aqvT, gamomdinareobs sxvadasxva mrwamsebi, rac aqamdec iyo. sruldeba sxvadasxva liturRiebi, naTlobebi, yvela Cveuleba sxvadasxvaa, marxvebic ki. maSin es ra erTobaa, roca ar arsebobs raime erTnairi, rogor gaerTiandnen maTTan, Tu Tavisi Cveulebac SeinarCunes? ra `brZnulad~ metyveleben – `arasdros~ – amboben isini – `berZnuli eklesia arasodes ambobda, rom suliwminda gamodis mxolod mamisagan, aramed ambobda rom ubralod mamisagan gamodis, magram ar gamogviricxavs Zisagan gamomavlobac~. ra uazrobaa! ra sibrmavea! Tu berZnuli eklesia aRiarebda macxovridan, wminda mociqulebidan moyolebuli, rom suliwminda ar gamodis Zisagan, maSin es ar niSnavs imas, rom igi gamodis mxolod mamisagan? `arasodes~ – amboben isini – `Cven arasodes vTvlidiT la Tinebs eretikosebad, aramed vuwodebdiT maT sqizmatebs~. es terminic ki aiRes laTinebisgan, radgan dogmatur swavlebaSi ver gvdebdnen brals. ganxeTqilebis mizezi maT mogvces, Riad daamates mrwamss Tavisi azri, imitom gamoveyaviT, rom maTi swavleba aris uazro da yovelgvar logikas moklebuli. mravali wlis win dasavleTis eklesiis raRac nawili gamoeyo danarCen 4 wminda patriarqs, miatova maTi wes-Cveulebebi. gaigeT, rom gacalkeveba moxda ara mxolod wesebSi, aramed Rrmad dogmatur SinaarsSi. isini ucxo iyo marTlmadideblobisaTvis,xolo marTlmadideblobisaTvis ucxo warmoadgens eretikul swavlebas. `Tu Cven vipovidiT raime Sualedurs dogmatebSi, maSin Cveni saqme kargad iqneboda~. es swored is sityvebia, romlebmac bevri moatyua da WeSmariti gzidan aacdina, radgan daijeres, rom arsebobs raime Sualeduri am or swavlebas Soris, roca isini mkveTrad upirispirdebian erTmaneTs. SesaZlebelia vipovoT raime Sualeduri, romelic gamoxatavs erTsac da meore azr130 wminda markoz efeseli da florenciis unia sac. aris raime saerTo, an Sualeduri simarTles da tyuils Soris? ra Tqma unda ara! ase rom, Tu sworia laTinuri swavleba, maSin tyuili gamodis Cveni swavleba da piriqiT. rogor SeiZleba orives vuwodoT marTlmadidebluri? gsurs iswavlo grigoli RvTismetyvelisgan? ai, ras wers Sualedurze: `azri, romelsac yvela xedavs, fexsacmelia orive fexze, es igivea, rac yvela mxares qaris qrolva~. es sakmarisia gamgebTaTvis. orive azris mimRebis adgili sarwmunoebaSi araa. ase rom, Zmebo gaiqeciT maTgan, maTi dapirebebisgan! isini matyuara mociqulebi arian. Tavad satanasac SeuZlia gardaiqmnas angelozad (cxadia fizikurad), maTnairebis Sesaxeb mociquli erTgan wers: `egeviTarni igi ufalsa Cuensa iesu qristesa ara hmoneben, aramed Tvissa mucelsa da tkbilad metyuelebiTa miT da kurTxeviTa acTunnian gulni umankoTani~ (hrom.16,18), sxavagan ki wers: `ekrZalebodeT ZaRliTa maTgan, ekrZalebodeT borotTa maTgan muSakTa, xedavdiT gankueTilebasa mas~. (fil. 3,2), kidev: `aramed daRaTu Cuen, gina Tu angelozi zeciT gaxarebdes Tquen, SeCuenebul iyavn~. (gal. 1,8). ase rom mtkiced iyaviT da SeinarCuneT wminda mociqulebis droindeli swavleba, davicvaT Cveni dogmatebi `saxeliTa mamisaTa, ZisaTa da sulisa wmidisaTa, amin!~ minda markoz efeselis gzavnili giorgi sqolarisadmi da w misi pasuxi wmindanisadmi wminda markozis sxvadasxva gzavnilebidan es ukanaskneli gacilebiT sainteresoa. dawerili iyo efesoSi. am gzavnilis daweris mizezi iyo Semdegi: giorgi sqolari, rogorc Txrobis dros davinaxeT, iyo uniis oficialuri mxardamWeri, namdvilad imperatorisadmi loialobis gamo. igi misi mdivani iyo. roca wminda markozi ibrZoda uniis winaaRmdeg, giorgi sqolari arc wmindanis winaaRmdeg gamodioda, inarCunebda neitralitets. wminda markozma icoda, rom giorgi sqolari iyo morwmune, sje131 wminda markoz efeseli da florenciis unia roda marTlmadideblobis, man sTxova patieba wmindans Tavisi yoymanis gamo. wminda markozis efesoSi yofnisas, uceb giorgi sqolari gamodis sazogadoebis winaSe uniis Riad mxardasaWerad. misi qceviT Rrmad ganawyenebuli da imedgacruebuli wmindani ugzavnis werils. didi siyvaruliTa da rwmeniT aris dawerili es gzavnili, da Tu Cven es werili, axla, 500 wlis Semdeg gvaRelvebs, maSin raoden gavlenas moaxdenda mis adresatze, romelsac wminda suli da keTili guli hqonda. wminda markozis gzavnili sqolarisadmi `udideso, ubrZneso, swavlulo da sayvarelo Zmao da suliero Svilo – giorgi, vevedrebi RmerTs, rom gamyofos suliT da xorciT janmrTelad. rogori sixaruliT asrulebdiT WeSmaritebis mebrZolis vals, axla gavige, rom Sen isev Secvale mosazreba da saubrob suleluri formulirebebiT. nuTu es sakadrisia filosofosis sulisaTvis? Sen ar gamogicdia raime avadmyofoba, rom raRac damabneveli saCuqrebiT, jildoebis gamo uaryaviT WeSmariteba! vin miscems Cems wyaros saTaves, an Cems Tvalebs cremlis mizezs, Tu ara filosofosis suli, `qaris mier waRebuli da gabneuli~? geubnebi, rom – arasodes, adamiano, arasodes, rac exeba eklesias ar gamoswordeba kompromisebiT: araferia Sualeduri WeSmaritebasa da tyuils Soris, is rac ar aris sinaTleSi, aris wyvdiadSi, WeSmaritebisagan gandgomili ucabedad xvdeba tyuilis gavlenis qveS, uniatebi rasac amtkiceben, aris tyuili, romelic mimarTulia mravalTa dasaRupad~. 132 Tavi meaTe 1. wminda markoz efeselis gamarjveba; 2. misi gardacvaleba; 3. wminda markozis ukanaskneli sityva megobrebisaTvis, ganaskuTrebuli mimarTva giorgi sqolarisadmi da misi pasuxi ganmanaTleblisadmi. imperatoris brZanebiT dapatimrebuli wminda markozi didi gaWirvebiT dabrunda 1442 wels konstantinopolSi. is ukve cnobili iyo mTels marTlmadideblur samyaroSi sarwmunoebisaTvis brZolis gamo. igi Tavisi aRmsareblobis ZaliT ukve aRiarebuli gmiri iyo. ioane evgenikosi ase wers: `radgan ar iyo aranairi SesaZlebloba miaxloeboda aTonis wminda mTas, amitom konstantinopolSi gaWirvebiT dabrunda, axla ukve rogorc srulyofili aRmsarebeli, yvelas mier pativcemuli, romlis winaSec qeds idrekdnen~. amave dros is ukve daavadebuli da sneulebisgan Zalian dauZlurebuli iyo, sikvdili uaxlovdeboda mis mSvenier sicocxles da is Tavdauzogav brZolas asrulebda. igi miiRebda ganRmrTobasa da netarebas Tavisi aRmsareblobisaTvis. is, axlac Tavisi naxevrad jansaRi sxeuliT bolomde agrZelebda brZolas marTlmadideblobis sisrulisaTvis. rogor gavida misi cxovrebis bolo wlebi, wyaroebi amis Sesaxeb arafers amboben. Tu vimsjelebT misi werilebis mixedviT ieronimesadmi, davinaxavT rom wmindanis cxovreba mimdinareobda uniatebis mxridan ganuwyvetel devnasa da tan133 wminda markoz efeseli da florenciis unia jvaSi. amave dro is ibrZoda dauRalavad WeSmaritebisaTvis da im sulebis gadarCenisaTvis, romlebmac ama Tu im formiT uaryo marTlmadidebloba. didi ritori manuili ambobs, rom wminda markozis Sromebis gavleniT konstantinopolSi bevri dabrunda marTlmadidebeli eklesiis wiaRSi. imas, rom wminda markozi `gulze ar exatebodaT~ mmarTvelebs, ama qveynis Zlierebs uniisadmi damokidebulebis mizeziT, amtkicebs rigi faqtebisa. upirvelesyovlisa, viciT, rom konstantinopolis patriarqi – grigoli, romelic ganmanaTleblis cxovrebis ukanaskneli ori wlis ganmavlobaSi Tavgamodebuli uniati iyo, iTvleboda wminda markozis pirad mowinaaRmdeged. meorec, Cven vxedavT, rom misi gardacvalebis dros ar iyo wmindanis garSemo arcerTi warmomadgeneli sasaxlis karidan, arcerTi umaRlesi piri, garda misi sulieri Svilisa – giorgi sqolarisa. konstantinopolSi im dros batonobdnen uniatebi. patriarqi, rogorc ukve vTqviT, iyo Tavgamodebuli uniati. sapatriarqos ierarqia an emorCileboda mas, an kidev daSinebuli hyavdaT uniis momxreebs, marTlmadideblobis damcvelebi am dros konstantinopolSi Zalian cotani iyvnen. ganmanaTlebels mxolod Tavis brZolaSi SeeZlo simSvidis mopoveba. viciT, rom is loculobda yvela im marTlmadidebeli qristianisaTvis, romelTac SeubRalavad daicves sarwmunoeba. visac surda florenciis kreba mietovebina da samSobloSi sufTa sindisiT dabrunebuliyo, wminda markozma isini daloca. wminda markozs ar SeiZleboda simSvide ar egrZno, roca mixvda rom Tavis brZolaSi marto aRar iyo. 1442 wels ierusalimis krebaze aleqsandriis patriarqma, antioqiis da ierusalimis patriarqebma, romelTa warmomadgenlebmac xeli moaweres unias, mtkiced uaryves unia da uwodes florenciis krebas – binZuri, anti-kanonikuri da tiranuli. amave dros, ganacxades, rom ar aRiareben uniis mier daniSnul konstantinopolis patriarqs – mitrofanes, romelTanac Sewyvites kanonieri urTierToba da ganucxades imperators, rom 134 wminda markoz efeseli da florenciis unia Tu is ar Sewyvets `ucxo dogmatebis~ miRebas, gamoeyofian mis eklesias. uciloblad, es iyo didi dartyma uniis winaaRmdeg. garda amisa, wminda markozi xedavda, rom unia ar miiReba arc wmindanebis, arc monastrebis da arc bizantiis ubralo xalxis mier, romelic qveynis mosaxleobis umravlesobas warmoadgenda. amitom dawera Tavis erT-erT werilSi, rom `RvTis ZalTa da misi meoxebiT fsevdo-unia es-es aris Zalas kargavs~. wminda markozis sityva iyo winaswarmetyveluri. Tumca Tavad wmindani im moments ver moeswro, roca unia Tavad konstantinopolSi marTlmadideblurma eklesiam uaryo. es moxda bizantiis ukanaskneli imperatoris konstantine IX-s dros 1450 wels sofias taZarSi krebaze. am dros aRmosavleTis sami patriarqis TandaswrebiT gadaayenes konstantinopolis patriarqi – grigoli, besarioni da misi Tanamoazreebi gamocxaddnen moRalateebad, im dros roca wminda markozis saxeli amaRlda da Seimko qebiT. am krebaze gansakuTrebuli mniSvneloba mieniWa laTinuri dogmatebis winaaRmdeg gamomsvlel pirovnebebs, romlebic ibrZodnen wminda markoz efeselTan erTad, xolo misi gardacvalebis Semdeg mis gareSe ibrZodnen marTlmadideblobisaTvis. am krebaze florenciis kreba gadaeca anaTemas. 1453 wels konstantinopoli daeca da bizantiis imperiam Sewyvita arseboba, amis Semdeg ki konstantinopoli gaqra istoriis furclebidan, uaryo unia, SeinarCuna marTlmadideblobis siwminde da Semogvinaxa marTlmadideblobisaTvis mebrZolis xsovna, xsovna wminda markoz efeselisa. konstantinopolis Semdgomi patriarqebi iyvnen Tavgamodebuli marTlmadideblebi, amitom florenciis uniam cota xans iarseba. wminda markozs simSvides hgvrida isic, rom misi keTilismyofeli gavleniT xalxi brundeboda marTlmadidebeli eklesiis wiaRSi. wminda markozis SegonebiTa da uflis ZaliT bevrma aRiara Tavisi Secdoma, gansakuTrebiT ki imperatorma ioane paleologma da giorgi sqolarim. 135 wminda markoz efeseli da florenciis unia wminda markozma Tavisi cxovrebis ukanaskneli orweliwadnaxevari gaatara marTlmadideblobisaTvis brZolaSi da gzaabneuli sulebis sarwmunoebaze moqcevaSi. es ori weli savse iyo uniatebis mxridan ganuwyveteli devniTa da SeviwroebiT. rac Seexeba imperators, mis mier Secdomis savaraudo aRiarebas ar mohyolia romTan kavSiris gawyveta. mis mier Secdomis gamosworebis cda mdgomareobda imaSi, rom ar aZlevda vinmes wminda markozis kidev ufro meti devnis saSualebas. ganmanaTleblis ori wlis cxovreba SeiZleba SevadaroT bnel Rames, romelic Tavze adgas marTlmadideblobas, Tumca Sors, horizontze sinaTlis sxivebi moCans. wmindanma icoda, rom brZola romelsac meTaurobda, midioda gamarjvebisaken – radgan es iyo WeSmaritebisTvis brZola, romelic daumarcxebelia. Tumca isic icoda, rom gamarjveba TavisiT ver movidoda. saWiroa meti da meti Sroma marTlmadideblobisaTvis. wminda markozi ki iyo avad, dasustebuli da dauZlurebuli. Tumca RvTis Zala xom fizikur siZliereSi araa. Tavad wmindanis gardacvalebaze gacilebiT meti informacia gvaqvs, vidre misi cxovrebis ukanasknel or welze. didebuli da sastiki brZola marTlmadideblobisaTvis, martooba am brZolaSi, saxelmwifoebrivi da saeklesio represiebi, romelsac ganicdida wmindani, rac yvelaze mTavaria misi wuxili da dardi eklesiisa – am yvelafers ar SeeZlo gavlena ar moexdina masze. gautexeli suli iyo sust sxeulSi, romelic ganadgurebuli iyo sasikvdilo daavadebiT. ukve florenciaSi is iyo avad, mis Semdeg ki metad dasustebuli. misi gardacvalebis drom miaRwia 23 ivniss. wminda markozi gardaicvala konstantinopolis dacemamde, wmindani gardaicvala 52 wlis asakSi. giorgi sqolari gveubneba: `Cveni wuxili Rrmavdeba imiTac, rom man dagvtova manam, sanam misiT davtkbebodiT. wmindani 14 dRis ganmavlobaSi sasikvdilo, mtanjveli agoniiT itanjeboda. miuxedavad imisa, rom avadmyofoba mtanjveli iyo, wmindanma sixaruliT miabara Tavisi RvTaebrivi da wminda suli ufals. 136 wminda markoz efeseli da florenciis unia wminda markoz efeselis ukanaskneli sityvebi iyo: ufal, ieso qristes, cxovel RmerTs vabareb Cems suls~. ase warsdga uflis winaSe. wminda markozi dakrZales manganis savaneSi konstantinopolSi. SenarCunebulia Zalian Zvirfasi dokumenti da CvenTvis, kacobriobisTvis umniSvnelovanesi. es aris momakvdavi wmindanis ukanaskneli sityva. es sityva warmodgenili iqneba Cvens SromaSi. es udidesi mama sikvdilis winac fiqrobda marTlmadideblobasa da RmerTze, romelsac miabara Tavisi wminda suli. minda markozis – efesos arqiepiskoposis sityva, romelic w warmoTqva man uamravi sasuliero piris Tvalwin im dRes, roca warsdga RvTis winaSe `Tumca ukve sikvdili miaxlovdeba, msurs, rom ufro vrclad gamovTqva Cemi azri, raTa dasabamidan aRsasrulamde TanxmobaSi viyo sakuTar TavTan. aravin ifiqros, TiTqos odesme sxvas vambobdi, gonebaSi ki sxvas vfaravdi, risi gamxelac mmarTebda micvalebis Jams. patriarqis Sesaxeb vityvi: nu ganizraxavs igi, TiTqosda Cemi dafasebis sababiT, moavlinos episkoposebi, anda mRvdlebi, an Tu vinme iseTi, vinc Tanamoazrea misi, rom Cemi ubadruki sxeulis daflvis Jams, agreTve, rodesac Cems xsenebas srulyofen, maTac erToblivad ilocon da TanaSeerTon Cemeul mRvdlebs, romlebic msaxurebas aRasruleben; nurc imas ifiqrebs, TiTqos raime saxiT, Tundac farulad, Seviwynareb mis ziarebas. im mizniT, rom Cemi dumili Tanxmobad ar Seracxon maT, romlebmac jerovnad da Rrmad ar uwyian Cemi azri, vambob da vwameb aq myofi yoveli Rirseuli kacis winaSe: ar msurs da arc Seviwynareb mis, anda vinme misTaganis, ziarebas; sruliad aranairad, arc Cems sicocxleSi, arc sikvdilis Semdeg (ar Seviwynareb) qmnil `erTobas~, arc laTinTa dogmatebs, rac Seiwynares 137 wminda markoz efeseli da florenciis unia patriarqma da misma momxreebma, romlebmac daamtkices isini da pirvelobisaken swrafviT daarRvies eklesiis marTebuli dogmatebi. WeSmaritad mwams, rom ramdenadac ganveSorebi maT, imdenad mivuaxlovdebi RmerTs, agreTve, morwmuneebsa da wmida mamebs; anu, ramdenadac ganveyofi maT, imdenad SevuerTdebi WeSmaritebas da eklesiis RvTismetyvel wmida mamebs. mjera, rom maTi Tanamoazreni ganudgebian WeSmaritebasa da eklesiis netar moZRvarT. amitom vambob: iseve, rogorc ganSorebuli viyavi maTgan mTeli Cemi cxovrebis manZilze, aseve var amJamadac. aRsrulebisas, da aseve viqnebi sikvdilis Semdeg. ficiT gamcnobT, rom arc erTi maTgani ar daeswros Cems dasaflavebas, arc Cems xsenebas; nurc Seecdeba vinme, maTi moazre, SemogierTdeT da TqvenTan erTad aRasrulon msaxureba, radganac es iqneba SeuzavebelTa Sezaveba. saWiroa, rom isini yovelgvarad ganeSoron Cveneul nawils, vidre RmerTi ar mohmadlis Cvens eklesias jerovan ganmarTvasa da mSvidobas~. 138 epilogi Cvens winaSe Caiara marTlmadideblobisaTvis brZolis didebulma epoqam. aRdga rwmenisaTvis brZolis azri, marTlmadideblobis manaTobeli – wminda markozi, efesos mitropoliti, romlis winaSec qeds vixriT. florenciis unia warmoadgenda iseT safrTxes marTlmadidebluri eklesiisTvis, rogoric mas arasodes damuqrebia. 1438-39 wlebSi iyo saSiSroeba misi gaqrobisa15, an romis kaTolikuri eklesiis tradiciebiT misi gadafarvisa. wminda mamaTa memkvidreoba, marTlmadideblobis simdidre da misi sulierebis siRrme ikargeboda. florenciis unia, rogorc davinaxeT, mimdinareobda sruli damorCilebisaTvis marTlmadidebluri eklesiisa vatikanis politikisadmi ara mxolod administraciulad, aramed sulieradac. sxva sityvebiT rom vTqvaT, florenciis unias unda moexdina gavlena marTlmadidebluri eklesiis arsebobis Sewyvetaze. Tumca RmerTma ar dauSva, rom marTlmadidebloba daRupuliyo da moexdina imgvari sulieri gavlena, romelsac aRmosavleTSi unda gadaeca sarwmunoeba momavali TaobebisTvis da SeenarCunebina siwminde. bevrma ver gauZlo zewolas, zogni iluziebiT da zogni sargeblis gamo motyuvdnen. yvelam, wminda markoz efeselis garda, xeli moawera unias – marTlmadideblobis likvidaciis dokuments. marTlmadideblobisaTvis rTul periodSi ufali 15. saubaria marTlmadideblur eklesiaze. 139 irCevs erTeulebs, romlebic xdebian eklesiis azris gamomxatvelebi, misi siwmindis damcvelni. aseTebi iyvnen: wminda maqsime aRmsarebeli, moWrili marjveniTa da eniT, masTan erTad Teofane da Teodore. aseTi iyo wminda markoz efeseli, martosuli mebrZoli, damTmeni yvelanairi devnisa, sasikvdilo seniT daavadebuli. swored am erTeuli, gamorCeuli adamianebis garjiT narCundeboda marTlmadidebloba da WeSmariteba, rom mis cecxls gaenaTebina morwmuneTa sulebi. RvTis Zala xom fizikur ZlierebaSi araa. msurs, Cveni naSromis bolos, cota mogaxsenoT wminda markozis sulier samyaroze. misi RvTismetyveleba, sulis siRrme, siwminde, sakmarisad davinaxeT wmindanis Sromebidan. rogori iyo is, rogorc adamiani, ratom uyvarda ase Zalian giorgi sqolaris, an aseT pativs ratom scemda imperatori? wminda markozis avtoriteti eyrdnoboda mis siwmindesa da sulier simaRleebs. siwmindis uwyveti maragi da simarTle mis suls xdida ganaTebuls samyarosaTvis da `magnits~ yvelasTvis. am wigns vasrulebT Semdegi sityvebiT, romliTac ioane evgenikosi asrulebs Tavis svinaqsars: `locviTa wmidisa markozisaTa, wmidaTa mamaTa CvenTaTa da yovelTa wmidaTa ufalo ieso qriste, daicven da gaaZliere marTlmadidebluri eklesia. wmidao mamao markoz, evedre RmerTsa Sewyalebad sulTa CvenTaTvis, amin!~ 140 Cven SevexeT wm. markoz efeselis cxovreba-moRvaweobis erT mcire, magram mniSvnelovan periods. swored misma ukompromiso brZolam WeSmaritebis dasacavad, Cvenamde umwikvlod moitana marTali sarwmunoeba. misi Rvawli fasdaudebelia. Cven yovelTvis unda vmadlobdeT RmerTs, rom man eklesiisTvis mZime periodSi aseTi mfarveli da mcveli mouvlina Tavis erTaderT macxonebel eklesias da igi daifara papistur-laTinuri agresiisgan. es Cveni pirveli Sexebaa am didebul wmindanTan, Tumca SemdgomSi vfiqrobT gacilebiT meti istoriuli wyaroebi moviZioT mis Sesaxeb, raTa wm. markoz efeseli cnobili gaxdes qarTveli mkiTxvelisTvis. q. TbilisSi, Temqis me-11 m/r-Si xandazmulTa pansionatis mimdebare teriotoriaze Sendeba am didebuli wmindanis saxelobis eklesia. wm. markoz efeselis saxelobis eklesia araTu saqarTveloSi, aramed mTels marTlmadideblur samyaroSic ki iSviaTia. am wignidan Semosuli Tanxa mTlianad moxmardeba eklesiis mSeneblobas. wignis Targmnis dros maqsimalurad vecadeT SegvenarCunebina avtoris weris srili da manera, Tumca Secdomisgan dazRveuli aravinaa da savaraudod daSvebuli SecdomebisTvis gulwrfelad viTxovT Sendobas. mTargmneli 141
Documentos relacionados
_ kacobriobis znedacemulobis gamo buneba aRSfoTebulia
swored amis gamo gvivlens gansacdelebs da siduxWires. “TvalTmaqcno, romlebic ixdiT meaTeds pitnisas, kamisas da kvliavisas da dagitevebiaT is, rac umTavresia rjulSi: samarTali, wyaloba da rwmena. e...
Leia mais