tuberkulozis - World Medical Association
Transcrição
tuberkulozis - World Medical Association
tuberkulozi diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimebisaTvis msoflios medikosTa asociacia “Lilly MDR-TB Partnership”-is mxardaWeriTa da niu-jersis medicinis skolis tuberkulozis globaluri institutis teqnikuri daxmarebiT. NEW JERSEY MEDICAL SCHOOL GLOBAL TUBERCULOSIS INSTITUTE tuberkulozi diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimebisaTvis saavtoro ufleba ekuTvnis msoflios medikosTa asociacias. yvela ufleba daculia. am publikaciis arc erTi nawilis aslis gakeTeba, Senaxva aRdgeniT sistemaSi, gadacema nebismieri formiT an saSualebiT- eleqtronuli, fotoaslis, xmis Camweri aparatis an sxva saxiT nebadarTuli ar aris msoflios medikosTa asociaciis werilobiTi nebarTvis gareSe. es versia warmoadgens inglisuridan Targmans. msoflios medikosTa asociacia ar aris pasuxismgebeli Targmnisas daSvebul Secdomebze. qarTuli gamocema ATargmna saqarTvelos fTiziatrTa da pulmonologTa asociaciam. Targmna da gamocema dafinansebulia samedicino momsaxurebis saerTaSoriso korporaciis mier(MSCI), romelic amerikis saerTaSoriso ganviTrebis saagentos (USAID) mxardaWeriT saqarTveloSi anxorcielebs tuberkulozis mkurnalobisa da kontrolis programas Targmani - l. vaSakiZe, n. solomonia, q. barbaqaZe FO R I NT E R NA P ED USAID A L D EV E L O TES AG STA E Y M C ON TI N redaqtireba - i. lomouri EN T UN IT USAID amerikeli xalxisgan tuberkulozi A TUBERCULOSIS REFRESHER COURSE FOR PHYSICIANS diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimebisaTvis The World Medical Association, msoflios medikosTa asociacia with support from the Lilly MDR-TB Partnership and technical assistance from New Jersey Medical School Global Tuberculosis Institute “Lilly MDR-TB Partnership”-is mxardaWeriTa da niu-jersis medicinis skolis tuberkulozis globaluri institutis teqnikuri daxmarebiT © World Medical Association © World Medical Association The World Medical Association (WMA) is an international organization representing approximately 7 million physicians specialobis of all specialties and msoflios medikosTa asociacia (WMA) saerTaSoriso organizaciaa, romelic sxvadasxva sectors. It was founded on 18 September 1947, whenaerTianebs. physicians fromigi 27 different countries met at the FirstparizSi General Assembly of the WMA in da sferos daaxloebiT 7 milion eqims 1947 wlis 18 seqtembers daarsda, sadac Paris. The organization was created to ensure the independence of physicians, to work for the highest possible standards ofdafuZnda medical care, pirvel generalur asambleaze 27 qveynidan Camosuli eqimebiand Sexvdnen erTmaneTs. organizacia ethics, education and health-related human rights for all people, at all times. The WMA has 95 Medical Association from all over the world as its yvela drois yvela adamianisaTvis, eqimTa damoukideblobis uzrunvelyofis, samedicino momsaxurebis constituent members. The WMA offers Associate Membership to individual physicians. maRali standartebis SemuSavebis, eTikuri normebis dacvis, ganaTlebasa da janmrTelobasTan dakavSiThe WMA provides a forum for its member associations to communicate freely and cooperate actively in order to achieve consensus on high rebuli adamianis uflebebis uzrunvelyofis mizniT. WMA rogorc aerTianebs standards of medical ethics and professional competence, to promote the professional freedomwevrebs, of physicians worldwide and95 tosamedicino uphold the endurasociacias wevrobas sTavazobs yvela eqims.facilitates Tavisufali urTierTobisa aqtiuri ing traditions of da the individualur profession: Caring, Ethics and Science. This unique partnership high-calibre, humane care to da patients in healthy TanamSromlobisaTvis WMA wevri asociaciebisaTvis marTavs forumebs, raTa samedicino eTikasa da environments, enhancing the quality of life for all people in the world. For more information please visit konsensusi. www.WMA.net WMA mTels msoflioSi xels profesiul standartebTan dakavSirebiT miRweul iqnas uwyobs eqimebis profesiul Tavisuflebas da tradiciebis SenarCunebas. misi devizia: zrunva, eTika, mecniereba. unikaluri partnioroba aadvilebs pacientebze maRali donis, humanur zrunvas, janmrTel garemocvaSi aumjobesebs msoflios mosaxleobis cxovrebis xarisxs. Disclaimer damatebiTi informaciisaTvis ewvieT: www.WMA.net All reasonable precautions have been taken by the World Medical Association and the NJMS Global Tuberculosis Institute to verify the information gafrTxileba contained in this publication. However this course is being distributed without warranty of any kind, either express or implied. The responsibility for the interpretation and use ofasociaciis the material lies the reader. Inmedicinis no event shall the World Medical Associationglobaluri or the NJMS Global Tuberculosis msoflios medikosTa dawith niu-jersis skolis tuberkulozis institutis Institute be liable for damages arising from its use. As research and experience with TB progress we do expect that WHO will update it’s guidelines. mier sifrTxilis yvela zoma iqna miRebuli publikaciaSi moyvanili informaciis maRali sandoobisaTvis. We do our best to incorporate changes into the course, however please visit the WHO web page to check for the latest versions of the guidelines. warmodgenili kursi yovelgvari SezRudvis gareSe vrceldeba. pasuxismgebloba mowodebuli masalis interpretirebasa da gamoyenebaze mTlianad mkiTxvels ekisreba. msoflios medikosTa asociacia da Acknowledgement: niu-jersis medicinis skolis tuberkulozis globaluri instituti vercerT SemTxvevaSi ver iqneba paThe World Medical Association gratefully acknowledges: suxismgebeli raime vnebaze, romlic mis gamoyenebas mohyva. vimedovnebT, rom kvlevebisa da gamocdilebis The Eli Lillyjanmo MDR-TB Partnershipganaaxlebs for a generousTavis unrestricted educational grant a tireless coordination of the humanitarian efforts in the safuZvelze mudmivad gaidlainebs. Cvenand maqsimalurad vecadeT kursSi agvesaxa community to fight TB.gTxovT gaidlainebis uaxlesi versiebis gasacnobad ewvioT janmo-s vebgverds. yvelaNGO siaxle, Tumca mainc tuberkulozi diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimebisaTvis msoflios medikosTa asociacia “Lilly MDR-TB Partnership”-is mxardaWeriTa The World Medical Association da niu-jersis medicinis skolis With support from tuberkulozisthe globaluri institutis Lilly MDR-TB Partnership teqnikuri daxmarebiT. And Technical Assistance from the New Jersey Medical School Global Tuberculosis Institute The health care providers and other experts who participated in review and field testing of the course: madloba: Dr. Laura Brandt, International Training and Education Center on HIV, Namibia msoflios medikosTa asociacia Dr. Cassandra Butu, WHO - Romaniamocemuli kursis damuSavebaSi aqtiuri monawileobisaTvis guliTad madlobasDennis uxdis: Falzon, WHO, Switzerland Dr. Laura International andDisease Education Center on HIV, Namibia Dr.Brandt, Nzali Kancheya, Centre Training for Infectious Research, Zambia Dr. VairaButu, Leimane, WHO Coordinating Center, Latvia Dr. Cassandra WHO - Romania Chih-Bin Lin, Switzerland Buddhist Tzu Chi General Hospital, Taiwan Dennis Dr. Falzon, WHO, Dr.Kancheya, Sundari Mase, CDCfor Division of Tuberculosis USA Dr. Nzali Centre Infectious DiseaseElimination, Research, Zambia Dr.Leimane, Nikoloz Nasidze, Service Center, Corporation International, Georgia Dr. Vaira WHO Medical Coordinating Latvia Alice Njorage, Eastern Deanery AIDS &Relief Program, Kenya Dr. Chih-Bin Lin, Buddhist Tzu Chi General Hospital, Taiwan Dr. Hernan Reyes, ICRC, Switzerland Dr. Sundari Mase, CDC Division Tuberculosis Elimination, Dr. Nelly Solomonia, National of Centre for Tuberculosis and LungUSA Diseases, Georgia Dr. Nikoloz Nasidze, Medical Service/ Economics Corporation International, Georgia South Africa Prof. Anton Stoltz, Health Science & Business Studies Faculties, Alice Njorage, Eastern Deanery AIDS &Relief Program, Kenya Dr.The Hernan Reyes, ICRC, Switzerlandinvolved in development of this course: following persons and organizations Nisha Ahamed, NJMS Global Tuberculosis Institute Dr. Nelly Solomonia, National Centre for Tuberculosis and Lung Diseases, Georgia Dr. Patrizia Carlevaro, Lilly MDR-TB Partnership Prof. Anton Stoltz, Health Science / Economics & Business Studies Faculties, South Africa Jacob Creswell, HELP Design Group Nisha Ahamed, NJMS Global Tuberculosis Institute Alka Dev, Independent TB Consultant Dr. Patrizia Carlevaro, Lilly MDR-TB Partnership Dr. Alfred Lardizabal, NJMS Global Tuberculosis Institute Jacob Creswell, HELP Design Group Dr. Bonita T. Mangura, NJMS Global Tuberculosis Institute Alka Dev, Independent Consultant Eileen Napolitano,TB NJMS Global Tuberculosis Institute Dr. Alfred Lardizabal, NJMS Global Tuberculosis Institute Tristan Piguet, Lilly MDR-TB Partnership Dr. Bonita T. Mangura, NJMS Global Institute Dr. Lee B. Reichman, NJMS GlobalTuberculosis Tuberculosis Institute Eileen Napolitano, NJMS Global Tuberculosis Institute Design: MiguelLilly Bernal, HELP Design Group Tristan Piguet, MDR-TB Partnership Dr. Lee B. Reichman, NJMS Global Tuberculosis Institute © 2007 The World Medical Association, Inc. All Rights Reserved. Up to 10 copies of this document may be made for your non-commercial personal dizani: Miguel Bernal, HELP Design Group use, provided that credit is given to the original source. You must have prior written permission for any other reproduction, storage in a retrieval system or transmission, in any form or by any means. Requests for permission should be directed to The World Medical Association, B.P. 63, 01212 Ferney- © Voltaire 2007 The World Medical Association, Inc.Fax All(+33) Rights Cedex, France, email: [email protected] 450Reserved. 40 5937. Up to 10 copies of this document may be made for your noncommercial personal use, provided that credit is given to the original source. You must have prior written permission for any other reproduction, storage in a retrieval system or transmission, in any form or by any means. Requests for permission should be directed to The World Medical Association, B.P. 63, 01212 Ferney-Voltaire Cedex, France, email: [email protected] Fax (+33) 450 40 5937. NEW JERSEY MEDICAL SCHOOL GLOBAL TUBERCULOSIS INSTITUTE 6 68 810 11 10 14 11 16 14 16 17 17 18 18 19 19 20 20 Sesavali Introduction tuberkulozis globaluri epidemiologia multirezistentuli Global Epidemiologytuberkulozi of Tuberculosis (MDR-TB) eqstensiurad rezistentuli tuberkulozi (XDR-TB Multidrug Resistant Tuberculosis (MDR-TB) tuberkulozi da adamianis imunodeficitis virusi (HIV) Extensively Drug-Resistant Tuberculosis (XDR-TB) tuberkulozis marTvis saerTaSoriso standartebi, Tuberculosis Human Immunodeficiency Virus (HIV) meore gamocemaand (ISTC)* Standards for“SevaCeroT Tuberculosistuberkulozi”) Care (ISTC) StopThe TB International strategia (strategia The Stop TBtuberkulozis Strategy eqimebis roli kontrolSi RolegamoviyenoT of Physicians in Control rogor esTuberculosis kursi How to Use this Course akronimebi-abreviaturebi Acronyms-Abbreviations 23 tuberkulozis etiologia da paTogenezi Etiologyda and Pathogenesis of Tuberculosis 25 etiologia transmisia 23 26 paTogenezi da klinikuri mimdinareoba filtvisand tuberkulozi Etiology Transmission (PTB) filtvgareSe tuberkulozi (EPTB) Pathogenesis and Clinical Manifestations BCG vaqcina Pulmonary tuberculosis (PTB) inficirebis riski Extrapulmonary tuberculosis (EPTB) TB inficirebis BCG Vaccine progresireba daavadebaSi preparatebis mimarT rezistentuli tuberkulozi Risk of Infection kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: tuberkulozis etioProgression of Tuberculosis Infection to Disease logia da paTogenezi 26 25 27 24 27 26 29 27 30 27 32 29 34 30 32 39 34 Drug-Resistant Tuberculosis tuberkulozis diagnostika Self Assessment Questions and Exercises: Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis 41 konsultaciaze mosul pacientebSi tuberkulozze saeWvo niSnebis Diagnosis of Tuberculosis 39 identificireba 42 TB saeWvo simptomebis mqone pacientebis pirveladi gamokvleva 41 Identifying Tuberculosis Suspects Among Sick Patients Coming for Care 42 anamnezi da inspeqcia 41 Patients who have other signs or symptoms of TB 43 diagnostikuri meTodebi da testebi 42 Conducting a Primary Evaluation of a Patient Presenting naxvelis mikroskopia 43 with Symptoms Suggestive 43 kulturaluri kvleva of TB 42 44 preparetebisadmi Medical History and mgrZnobelobis Physical Exam testi (DST) 45 nukleinisMethods mJavis amplifikaciis cda 43 Diagnostic and Tests 45 rezistentobis dadgenis reversiuli hibridizaciis testi 43 Smear microscopy (LineCulture probe assay) 43 46 gulmkerdis rentgenografia 44 Drug susceptibility testing (DST) 46 kanisNucleic tuberkulinuri sinjiassays 45 acid amplification 47 gama interferonis gamoTavisuflebis cda 45 Line probe assay [Interferon gamma releasing assays (IGRAs)] 46 Chest radiography 48 aqtiuri tuberkulozis diagnostikis serologiuri da 46 sxva Tuberculin testebi skin test 47 gamma releasing assays (IGRAs) 48 naxvelisInterferon Segroveba baqterioskopiisaTvis 48 Serologic and other diagnostic tests for active TB 48 naxvelis Segrovebis procedurebi 48 Collecting Sputum sxva for Smear Examination 50 naxvelis Segrovebis meTodebi 48 Sputum collection procedures gamovlena 50 TB-HIV ko-infeqciis SemTxvevebis 50 Other Sputum Collection Methods 51 filtvis tuberkulozze eWvis SemTxvevaSi 50 52 filtvgareSe eWvis Case Detection tuberkulozze of Tuberculosis and HIVSemTxvevaSi 52 eWvi MDR-TB-ze 51 Pulmonary tuberculosis suspects 53 MDR-TB –is risk-jgufebi 52 Extrapulmonary tuberculosis suspects 54 bavSvTa tuberkulozis diagnostika 52 MDR-TB Suspects 53 Risk Groups for MDR-TB Table Of Contents sarCevi 1 2 55 SemTxvevis aRricxa 56 kontaqtebis gamovlena 57 izoniazidiT prevenciuli mkurnalobis samizne jgufebi 58 5 wlamde asakis bavSvebi 58 aiv inficirebulebi 60 kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: tuberkulozis diagnostika 67 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba 69 TB SemTxvevebis klasifikacireba da mimarTva baqteriologia 70 70 warsulSi TB mkurnalobis anamnezi 71 aiv statusi 72 mkurnalobis standartuli reJimebi 72 fiqsirebuldoziani kombinaciebi (FDCs) 72 TB samkurnalo reJimebSi gamoyenebuli preparatebis kodebi 73 Sesabamisi samkurnalo reJimis SerCeva 74 reJimebi “axali SemTxvevebisaTvis” 76 reJimebi “warsulSi namkurnalebi SemTxvevebisaTvis” 78 uSualo meTvalyureobiT mkurnaloba (DOT) 79 eqimebis roli TB mkurnalobis monitoringSi 80 mkurnalobis monitoringi 80 sakontrolo gamokvlevebis ganrigi 81 mkurnalobis regulireba 82 gverdiTi movlenebi 84 hepatiti 84 kanze gamonayari 84 gverdiTi movlenebi MDR-TB pacientebSi 85 mkurnalobis gamosavlis gansazRvra 87 kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: tuberkuloziT daavadebuli pacientebis mkurnaloba 95 gansakuTrebuli mdgomareobebi Tavi 4 97 tuberkulozi da aiv infeqcia rodis aris saWiro antiretrovirusuli mkurnalobis dawyeba (ART) 97 98 rifampicini da antiretrovirusuli Terapia 100 anTebiTi imunorekonstituciis sindromi (IRIS) 100 ko-trimoqsazoliT prevenciuli mkurnalobis uzrunvelyofa (CPT) 100 tuberkulozis msgavsad antiretrovirusuli Terapiis DOT-iT uzrunvelyofa 101 tuberkulozis mkurnaloba bavSvebSi 101 tuberkulozis mkurnaloba bavSvebSi 101 tuberkulozi fexmZime da laqtaciis periodSi myof qalebSi 102 rezistentuli tuberkulozi 106 MDR-TB bavSvebSi 106 mkrnalobis xangrZlivoba 106 DOT MDR-TB-saTvis 108 kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: gansakuTrebuli mdgomareobebi: 115 pacientsa da eqims Soris urTierToba 117 pacinetsa da eqims Soris kargi urTierTobis mniSvneloba pacientis informirebis Sefaseba (gamokiTxva da mosmena) 117 118 martivi sakontaqto terminebis gamoyeneba 119 metyvelebis garda komunikaciis sxva saSualebebi 119 wamaxalisebeli kiTxvebi 120 sakontrolo kiTxvebi 122 kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: pacientsa da eqims Soris urTierToba 127 mkurnalobaze damyoloba 129 damyolobis mniSvneloba 129 pacientze orientirebuli midgoma 130 uSualo meTvalyureobiT mkurnaloba (DOT) 132 damyoloba: barierebi da strategiebi stigma 132 134 stacionarul reJimSi mkurnaloba 136 wamaxalisebeli da mxardamWeri RonisZiebebiT uzrunvelyofa 136 pacientebi, romlebTanac fiqsirdeba dozis gamotoveba 139 kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: mkurnalobaze damyoloba 143 tuberkulozis infeqciis kontroli 145 tuberkulozis infeqciis kontrolis strategia da misi mimarTulebebi 146 infeqciuri pacientebi 147 administarciuli kontrolis strategia 149 garemos kontrolis strategia bunebrivi ventilacia 150 150 avejis ganlageba da personalisa da pacientis urTierTpozicia 151 filtrebi 152 ultraiisferi gamosxiveba 153 respiratoriT individualuri dacva 154 respiratoris movla 155 respiratoris vargisianoba da vargisianobis gansazRvra 156 saxis niRabi 158 kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: tuberkulozis infeqciis kontroli 161 Sejameba 162 danarTebi 177 gamoyenebuli literatura 161 Sejameba 162 danarTebi 177 samkurnalo baraTi wignSi mocemulia TB pacientebis marTvasa da kontrolSi CarTuli rogorc sazogadoebrivi jandacvis, ise kerZo seqtoris specialistebis, mag. Terapevtebis, ojaxis eqimebis, pulmonologebis, infeqcionistebis diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi, romelic, marTalia, upiratesad eqimebisaTvis aris gankuTvnili, magram masSi eqTnebisa da sxva medmuSakebisaTvis saWiro informaciac aris mowodebuli. kursi eyrdnoba tuberkulozis marTvis sayovelTaod miRebul, mtkicebulebebze dafuZnebul saerTaSoriso standartebs [International Standards for Tuberculosis Care (ISTC)], romelTa dacvas sazogadoebrivi jandacvis da kerZo seqtoris yvela muSaki unda ecados. tuberkulozis marTvis da mkurnalobis standartebi (ISTC) misaRebi da gamoyenebadia yvela qveynis TB qselisaTvis. TB marTvis ZiriTadi principebis gaTvaliswinebiT, ISTC-sTan SesabamisobaSi Seqmnili kursi gankuTvnilia sxvadasxva qveynisa da regionisaTvis da farTo auditorias moicavs rogorc geografiuli, ise profesionaluri TvalsazrisiT, es ki garkveul sirTuleebs qmnis. Znelia iseTi yovlismomcveli kursis Seqmna, romelSic sxvadasxva qveynis moTxovnebi da adaptirebuli gaidlainebis Taviseburebebi erTdroulad iqneba gaTvaliswinebuli. aqedan gamomdinare, es kursi ar SeiZleba miviCnioT tuberkulozze absoluturad srulyofili informaciis wyarod. is ganixilavs ra tuberkulozis marTvis ZiriTad principebs, moicavs pedadgogikuri meTodologiis gamoyenebiT ganswavlis sxvadasxva mimarTulebas da upiratesad profesiuli codnis ganaxlebisa da ganviTarebisTvisaa Seqmnili. TB pacientis adekvaturi marTva TB programis efeqtianobis mTavari maxasiaTebelia: TB kontroli ar SeiZleba iyos adekvaturi, Tu TB marTva ar aris adekvaturi. Sesabamisad, TiToeuli pacientis keTildReobaze zrunvasTan erTad medmuSakis mTavari mizani, adgilobrivi resursebis gaTvaliswinebiT, yvela TB pacientis maRalxarisxiani momsaxurebiT uzrunvelyofaa. mocemul kursSi mowodebuli informacia TB diagnostikis, mkurnalobisa da marTvis xarisxisa da efeqtianobis amaRlebis da TB globaluri tvirTis Semcirebisaken aris mimarTuli. kursi aseve eyrdnoba da moicavs jandacvis msoflio organizaciis TB kontrolis gaidlainebsa da rekomendaciebs. gverdi 6 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis • gverdi 7 Sesavali tuberkulozi diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimebisaTvis 1993 wels jandacvis msoflio organizaciam (janmo-m) tuberkulozi globalur safrTxed gamoacxada, rogorc sazogadoebrivi jandacvis msoflio masStabiT mzardi problema da bevri qveynisaTvis avadobis da sikvdilianobis ZiriTadi mizezi. dReisaTvis msoflio mosaxleobis daaxloebiT 1/3 inficirebulia tuberkulozis gamomwvevi mikobaqteriis M. tuberculosis latenturi formiT. 2008 wels msoflio masStabiT tuberkuloziT daavadebis daaxloebiT 9.3 milioni axali da 1.8 milioni sikvdilis SemTxveva dafiqsirda. janmo yovelwliurad aqveynebs angariSs tuberkulozis globaluri kontrolis Sesaxeb, romelSic qveynebis mixedviT ukanaskneli monacemebia mocemuli. gverdi 8 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Sesavali tuberkulozis globaluri epidemiologia TB axali SemTxvevebis (yvela formis) raodenoba 100 000 mosaxleze daangariSebiT). 0–24 25–49 50–99 100–299 300 No estimate wyaro: Global tuberculosis control : surveillance, planning, financing: WHO report 2009. World Health Organization, 2009 WHO/HTM/TB/2009.411. tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis • gverdi 9 eqstensiurad rezistentuli tuberkulozi (XDR-TB) ubsawinaaRmdego preparatebis mimarT rezisten- ttuli, gansakuTrebiT ki, multirezistentuli tuberkulozi (MDR-TB), rigi qveynebisTvis sazogadoebrivi jandacvis mniSvnelovan problemad, msofliosTvis ki TB efeqtiani kontrolis barierad iqca. 2002-2007 wlebSi Catarebuli kvlevebiT, 81 qveynidan 77-Si dafiqsirda multirezistentuli, anu sul mcire, ori yvelaze efeqtiani tubsawinaaRmdego preparatis, izoniazidis da rifampicinis mimarT rezistentuli tuberkulozis arseboba. mTel rig qveynebSi rezistentuli tuberkulozis gavrceleba gansazRvruli ar aris. janmo-s monacemebiT mosalodnelia, rom yovelwliurad MDR-TB-is 500 000 axali SemTxveva dafiqsirdeba, globaluri prevalentoba ki 1 milions miaRwevs. janmo-s mier 2007 wels noticifirebuli iyo MDR-TB-is 30 000-mde SemTxveva. MDR-TB-s mkurnaloba, sensitiurTan SedarebiT, naklebad warmatebulia, rasac MDR-TB-is naklebad efeqtiani, upiratesad baqteriostatiuli, Zliertoqsikuri da ZviradRirebuli preparatebiT xangrZlivad mkurnalobis aucilebloba ganapirobebs. amasTanave, variabeluria MDR-TB-is mkurnalobis gamosavali, vinaidan metwilad TB qselis Taviseburebebsa da pacientis maxasiaTeblebzea damokidebuli. Tumca arsebobs imis sarwmuno mtkicebulebebi, rom Stop TB strategiis elementebze dafuZnebuli, Zlieri, kargad marTuli TB programis farglebSi SesaZlebelia rezistentuli tuberkulozis ganviTarebisa da amplifikaciis prevencia. rezistentobis epidemiologiuri maxasiaTeblebis Sesaxeb damatebiTi informaciis misaRebad gaecaniT tubsawinaaRmdego preparatebisadmi rezistentobis msoflio angariSs (Anti-Tuberculosis Drug Resistance in the World), aseve, damatebiTi informacia ixileT IV TavSi. gverdi 10 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis ganisazRvreba, rogorc tuberku- XDR-TBlozis gamomwvevi Stamis rezisten- toba I rigis tubsawinaaRmdego preparatebidan, sul mcire, izoniazidis da rifampicinis mimarT rezistentobas (rac niSnavs MDR-TB-is) damatebuli fTorqinolonebis jgufis nebismieri da tubsawinaaRmdego II rigis saineqcio preparatebidan (kapreomicini, kanamicini da amikacini) minimum erT-erTis mimarT rezistentoba. XDR-TB II rigis tubsawinaaRmdego preparatebis wyvetili, araswori miRebis Sedegad viTardeba da rogorc pirveli, ise meore rigis preparatebis mimarT rezistentobas gulisxmobs, Sesabamisad, misi mkurnalobis SesaZleblobebi mkveTrad SezRudulia da mis sworad marTvas sasicocxlo mniSvneloba aqvs. momavlisaTvis XDR-TB-is, rogorc faqtobrad ganukurnebadi daavadebis, SemTxvevebis SesaZlo zrdis safrTxe sazogadoebrivi jandacvis da TB kontrolis msoflio mniSvnelobis problemad gvevlineba. Sesabamisad, dReisaTvis MDR- da XDR-TB-is efeqtiani gamovlenisa da mkurnalobisaTvis axali tubsawinaaRmdego samkurnalo reJimebis, gaumjobesebuli diagnostikuri kvlevebis da II rigis TB preparatebis mimarT mgrZnobelobis gansazRvris saerTaSoriso standartebis Seqmna gadaudebel aucileblobas warmoadgens. tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis • gverdi 11 Sesavali multirezistentuli tuberkulozi (MDR-TB) rezistentuli tuberkulozi * Sub-national coverage in India, China, Russia, Indonesia. yvela saxis rezistentoba rezistentoba warsulSi namkurnaleb SemTxvevebSi TB SemTxvevebi 1994-2007 ww <15% 15 - 30% 31 - 60% > 60% No data wyaro: Anti-Tuberculosis Drug Resistance in the World: Fourth Global Report. Geneva, World Health Organization, 2008 WHO/HTM/TB/2008.394 gverdi 12 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis • gverdi 13 Sesavali tuberkulozi da adamianis imunodeficitis virusi (HIV) soflios masStabiT tuberkulozi aiv inficirebul mpacientebs Soris sikvdilis yvelaze xSir mizezs warmoadgens, tuberkuloziT daavadeba ki ukve SeZenili imunodeficitis sindromis (AIDS) arsebobas gansazRvravs. aiv inficirebul organizmSi Seqmnili imunosupresiuli mdgomareoba aTjer zrdis tuberkulozis ganviTarebis albaTobas, Tavis mxriv aqtiuri tuberkulozi ki mniSvnelovnad asustebs aiv inficirebulis imunur sistemas. aqedan gamomdinare TB/HIV ko-infeqciis SemTxvevaSi orive daavadeba gacilebiT swrafad progresirebs. qveynebi, romlebSic TB maRali tvirTi da aiv mzardi insidentoba fiqsirdeba mniSvnelovani problemebis winaSe dganan. msoflios masStabiT bevr qveyanaSi aiv epidemiis gamo mosalodnelia TB tvirTis zrda. dReisaTvis msoflios mosaxleobis 33.2 milioni aiv inficirebulidan 1/3 tuberkuloziT ko-inficirebulia, tuberkuloziT gardacvlilTa meoTxedi ki aiv inficirebulia. es ricxvi adre arsebul monacemebs orjer aRemateba. tuberkuloziT iRupeba SidsiT daavadebuli msoflios mosaxleobis naxevari. dReisaTvis aiv pozitiur pirebSi, aiv negatiurebTan SedarebiT, TB inficirebis Sedegad aqtiuri tuberkulozis ganviTarebis albaToba 50-jer maRalia. TB-HIV ko-infeqciis Sesaxeb damatebiTi informacia ixileT IV TavSi. gverdi 14 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis aiv prevalentoba TB axal SemTxvevebSi, yvela asakobrivi jgufi (%) 0–4 5–19 20–49 50 No estimate wyaro: Global tuberculosis control: surveillance, planning, financing: WHO report 2009. World Health Organization, 2009 WHO/HTM/TB/2009.411. tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis • gverdi 15 t uberkulozis marTvis saerTaSoriso standartebs (ISTC) (ix. danarTi 1) TB marTvisa da kontrolis 40-ze metma nacionalurma da saerTaSoriso (rogorc sazogadoebrivma, ise kerZo seqtoris) organizaciam dauWira mxari. ISTC-s mizania jandacvis muSakebis efeqtiani CarTva nebismieri TB pacientis maralxarisxiani marTvis procesSi. igulisxmeba rogorc nacxiT dadebiTi, ise nacxiT uaryofiTi, filtvgareSe, rezistentuli, aiv ko-inficirebuli da sxva Tanmxlebi daavadebis mqone TB pacientebi. qveynis da TB qselis Taviseburebebis miuxedavad, tuberkulozis da masze saeWvo SemTxvevebis marTvis ZiriTadi principebi mTel msoflioSi erTnairia da moicavs: • swraf da zust diagnostikas; • dadasturebuli efeqtianobis mqone samkurnalo reJimebis gamoyenebas, mkurnalobis Sesabamisi mxardaWeriTa da superviziiT; • mkurnalobis mimdinareobis monitorings; • jandacvis mTavari principebisa da pasuxismgeblobebis implementacias; mocemuli principebi gaTvaliswinebuli unda iyos qveynebis nacionalur gaidlainebSi da unda Sesruldes aRricxvisa da angariSgebis Sesabamisi moTxovnebis gaTvaliswinebiT. isini sazogadoebrivi jandacvis ZiriTad elementebs warmoadgens da TB kontrolis qvakuTxeds qmnis . TB pacientis movla ara marto erTi individis, aramed mTeli sazogadoebis interesebis dacvas gulisxmobs. ISTC-is principebze dayrdnobiT Seqmnili diplomisSemdgomi ganviTarebis mocemuli kursi, saswavlo masaliT uzrunvelyofs im eqimebs, romlebsac TB marTvasa da kontrolSi codnis ganaxleba sWirdebaT. maTTvis aseve mniSvnelovan dokuments warmoadgens pacientTa qartia, romelic SedarebiT adre, aseve ISTC-sTan tandemSi Seiqmna da romelSic TB pacientis ufleba-movaleobebia gansazRvruli. qartiaSi aseve dasaxulia gzebi pacientebs, sazogadoebas, jandacvis muSakebs (rogorc sazogadoebrivi, ise kerZo seqtoris) da xelmZRvanel organoebs Soris gaxsnili da qmediTi TanamSromlobisaTvis, romlis mizanic TB marTvis gaumjobeseba da jandacvis sistemis efeqtianobis zrdaa. *Tuberculosis Coalition for Technical Assistance. International Standards for Tuberculosis Care (ISTC). The Hague: Tuberculosis Coalition for Technical Assistance, 2nd Edition 2009. (in press) gverdi 16 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Stop TB strategia “SevaCeroT tuberkulozi” i mis gaTvaliswinebiT, rom arsebuli DOTS strategiiT ver moxerxda bolo periodSi warmoqmnili yvela saWiroebis da problemis gadaWra, 2006 wels Seiqmna e.w. Stop TB strategia (strategia “SevaCeroT tuberkulozi”), romlis mTavari mizani DOTS-is gaZliereba-gafarToeba da rogorc arsebuli, ise axali TB globaluri miznebis miRwevaa. Stop TB strategia, eyrdnoba ra DOTS strategiis mTavar komponentebs, mimarTulia TB kontrolis procesSi warmoqmnili axali gamowvevebis gadaWrisaken. mis ganxorcielebaSi wamyvan rols eqimebi asruleben. Stop TB strategiis 6 mTavari komponentia: 1. maRalxarisxiani DOTS-is gafarToebisa da gaZlierebis uzrunvelyofa; 2. TB/HIV, MDR-TB SemTxvevebsa da Rarib, socialurad daucvel pirebze gansakuTrebuli Zalisxmevis mimarTva; 3. pirveladi jandacvis qselze dafuZnebuli jandacvis sistemis gaZlierebis xelSewyoba; 4. jandacvis qselis yvela muSakis CarTva da daintereseba TB marTvis procesSi; 5. TB pacientebis da sazogadoebis urTierTTanamSromlobis uzrunvelyofa; 6. kvlevebis uzrunvelyofa da xelSewyoba. adgilobriv doneze maRalxarisxiani baqteriologiuri kvlevis SedegebiT da standartuli mkurnalobisaTvis aucilebeli yvela SesaZleblobebiT uzrunvelyofili eqimi warmoadgens TB diagnostikis da standartuli mkurnalobis ZiriTad rgols. eqimi specialisti pasuxismgebelia diagnostikuri kvlevis SerCevasa da Sedegebis Sefasebaze, diagnozis dasmaze, samkurnalo reJimis SerCevasa da daavadebis mimdinareobis monitoringze. TB/HIV, MDR-TB da XDR-TB-is diagnostikis da mkurnalobis procesSi eqimi SeiZleba garkveul sirTuleebs waawydes. nebismieri viwro specialobis eqimi, sazogadoebriv, Tu kerZo seqtorSi muSaobis miuxedavad, SeiZleba CarTuli iyos Stop TB strategiis ganxorcielebis procesSi da TB marTvis aqtivobebis farglebSi uzrunvelyofdes individebsa da sazogadoebas Soris cocxal urTierTkavSirs. tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis • gverdi 17 Sesavali Sesavali tuberkulozis marTvis saerTaSoriso standartebi, meore gamocema (ISTC)* rogor gamoviyenoT es kursi arTalia, qveynebis da jandacvis sistemis ganviTarebis m mixedviT eqimebis roli TB kontrolSi gansxvavebulia, magram mainc arsebobs ZiriTadi saerTo elementebi naciona- lur TB programasTan (NTP) kavSiris da pacientsa da sazogadoebasTan kontaqtis saxiT. saukeTeso SemTxvevaSi, eqimsa da NTP-s Soris mWidro urTierTTanamSromloba unda iyos. rogorc kerZo, ise sazogadoebrivi seqtoris praqtikos eqims nacionalur gaidlainebze dayrdnobiT SeuZlia garantirebulad uzrunvelyos TB pacientebis sworad marTva. sazogadoebriv qselSi moxvedrili pacienti diagnostikisa da mkurnalobisaTvis igzavneba NTP-s qselSi, maSin, roca kerZo seqtorSi momuSave eqimma SeiZleba Tavis Tavze aiRos TB diagnostika da mkurnaloba, oRond es nacionalur gaidlainebze dayrdnobiT NTP-sTan koordinaciaSi unda gaakeTos. tuberkulozis sawyisi diagnostireba xSirad eqimis mier tuberkulozze eWvis maRali indeqsis dafiqsirebis Sedegad xdeba. im SemTxvevaSi, Tu pacients aReniSneba tuberkulozisaTvis damaxasiaTebeli niSnebi, an simptomebi, eqimma igi unda gasinjos, Sekribos anamnezi da Tanmimdevrulad Caataros gulmkerdis rentgenografia da naxvelis baqterioskopiuli gamokvleva (an mimarTos medmuSakTan, romelic am kvlevebs Caatarebs). Tu eqimi ar aris darwmunebuli diagnozSi, man konsultaciisTvis fTiziatrs unda mimarTos. qveynis TB gaidlainis specifikidan gamomdinare, aqtivobebi qveynebis mixedviT SeiZleba specifikurad ganxorcieldes. SemTxvevis drouli gamovleniT, efeqtiani mkurnalobiT da transmisiis jaWvis gawyvetiT eqimebs aqvT unikaluri SesaZlebloba Seamciron TB tvirTi. gansakuTrebuli mniSvneloba transmisiis prevencias eniWeba, vinaidan janmo-s monacemebiT, aqtiuri tuberkuloziT daavadebuli, aradroulad gamovlenili da aranamkurnalebi pacienti weliwadSi saSualod 10-15 adamians ainficirebs1. gverdi 18 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis ocemuli kursi mowodebulia, rogorc damoukidembeli swavlebis moduli eqimebisaTvis. dakvirvebiT waikiTxeT TiToeuli Tavi da SeasruleT Tavis bolos mocemuli savarjiSoebi. xelaxla ganixileT TqvenTvis gaugebari yvela informacia. specifikuri sakiTxebis Sesaxeb damatebiTi informaciis misaRebad gamoiyeneT miTiTebuli literatura. rogorc gamoqveynebuli masala, Tavad es kursic SegiZliaT gamoiyenoT rogorc wyaro dabeWdili dokumentebis swrafad mosaZieblad. radganac qveynebis mixedviT TB politika da gaidlainebi cvalebadia, Sesabamisi specifikuri regulaciebi kursSi ver aisaxeba. masSi warmodgenilia TB kontrolis ZiriTadi principebi. iseve, rogorc ISTC, es kursic mowodebulia Seavsos da ara Caanacvlos nacionaluri da saerTaSoriso gaidlainebi. adgilobrivi TB politikis detalebSi gasarkvevad unda mimarToT TB kontrolis nacionalur gaidlainebs. tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis • gverdi 19 Sesavali Sesavali eqimebis roli tuberkulozis kontrolSi AFB AIDS ART ART BCG CDC CPT DOT DOTS DRS DST EPTB EQA FDC IPT IRIS ISTC LTBI MDR-TB NTP PCP PI PPD PTB SLD SS TB TST UNAIDS UVGI WHO XDR-TB mJavagamZle baqteria SeZenili imunodeficitis sindromi alanin aminotransferaza antiretrovirusuli Terapia bcJ vaqcina aSS daavadebaTa kontrolisa da prevenciis centri ko-trimoqsazoliT prevenciuli mkurnaloba uSualo meTvalyureobiT mkurnaloba Stop TB strategiis sabaziso paketi preparatebisadmi mgrZnobelobis Seswavla preparatebisadmi mgrZnobelobis testi filtvgareSe tuberkulozi Sida xarisxis uzrunvelyofa fiqsirebuldoziani kombinacia HEPA maRali efeqtianobis airis nawilakebis filtriHIV adamianis imunodeficitis virusi izoniazidiT prevenciuli Terapia anTebiTi imunorekonstituciis sindromi tuberkulozis marTvis saerTaSoriso standartebi latenturi TB infeqcia multirezistentuli tuberkulozi nacionaluri TB programa pnevmocisturi pnevmonia proteazas inhibitori proteinis purificirebadi derivati (tuberkulini) filtvis tuberkulozi meore rigis preparatebi naxvelis nacxi tuberkulozi kanis tuberkulinuri testi (mantus sinji) gaerTianebuli erebis organizaciis programa HIV/AIDS-Si ultraiisferi hermiciduli gamosxiveba jandacvis msoflio organizacia eqstensiurad rezistentuli tuberkulozi gverdi 20 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis tuberkulozis etiologia da paTogenezi Tavi 1 Sesavali akronimebi-abreviaturebi tuberkulozis etiologia da paTogenezi uberkulozis transmisiis da paTogenezis Sesaxeb ar- tsebuli codnis safuZvelze Seiqmna TB gavrcelebis kontrolis, aseve TB infeqciis da daavadebis mkurnalobis strategiebi. rogorc tuberkulozis gamovlenasa da mkurnalobaSi monawile eqimebma, kargad unda gaiazroT tuberkulozis transmisiis da paTogenezis Sesaxeb kursSi mocemuli zogadi koncefciebis mniSvneloba, raTa ukeT ganswavloT pacientebi da marToT TB SemTxvevebi. 1 TavSi mocemulia TB paTogenezis da TB ganviTarebis risk-faqtorebis mokle mimoxilva. Tavi 1 tuberkulozis etiologia da paTogenezi • gverdi 23 Tavi 1 section 1 Tavi 1 tuberkulozis etiologia da Etiology and Pathogenesis paTogenezi of Tuberculosis 1. etiologia da transmisia infeqciuri romelsac Mycobacterium tuberculosis kom1. TB Etiology and daavadebaa, Transmission pleqsi iwvevs. misgan adamianis organizmSi daavadeba tuberkulozis yvelaze xSiri da mniSvnelovani gamomwvevia M. tuberculosis. 1882 wels TB is an infectious disease caused by bacteria of the Mycobacterium robert koxma warmoadgina mtkicebulebebi imis Taobaze, rom daavatuberculosis complex, of which M. tuberculosis is the most common and deba tuberkulozis realuri gamomwvevi tuberkulozuri bacilaa. important agent human disease. Inmoutana. 1882, Robert Koch romledemonam aRmoCenam 1905causing wels mas nobelis premia adamianebi, strated that the tubercle bacillus was the true of TB, infeqciurebi a discovery for bic filtvis tuberkuloziT arian avad,cause SesaZloa which the Nobel Prize in 1905. People are sick with TB in iyvnen he dareceived sxvaze daavadebis transmisiis mizezi who gaxdnen. tuberkulotheir lungs (pulmonary TB) may be raodenobac infectious andkimay transmit TB to othzis gamomwvevi baqteriis mcire sakmarisia imisTvis, romItsxva inficireba moxdes. filtvis tuers. onlyadamianis takes a small number of the TBaranamkurnalebi bacilli to infect another person. berkuloziT (PTB) daavadebuli adamiani xvelis, sicilis, an ceminebis When a person with untreated infectious pulmonary TB (PTB) coughs, dros haerSi gamoyofs M. tuberculosis –is Semcvel umcires are nawilakebs, laughs or sneezes, tiny particles containing M. tuberculosis expelled romელთა zoma diametrSi 1-dan 5 mikronamde meryeobs. am nawilakebiinto the air. These particles, about one to five microns in diameter, form sagan formirdeba wveTovani birTvakebi, romlebic haerSi ramdenime droplet nuclei that can remain in the air for several hours, depending on saaTi arseboben (arsebobis xangrZlivoba damokidebulia garemo fathe environment. Transmission of thexdeba disease occurs when person qtorebze). daavadebis transmisia maSin, roca sxvaanother adamiani Seiinhales airwveTovani containingbirTvakebis the droplet nuclei. This generally occursrogorc indoors, sunTqvas Semcvel haers. transmisia, since removes droplet nuclei from aventilirebul contaminated space and wesi, ventilation daxurul sivrceSi xdeba. Ria, kargad garemoSi direct sunlight rapidly kills M. tuberculosis. wveTovani birTvakebi dabinZurebuli aridan ganidevneba, pirdapiri mzis sxivebis zemoqmedebiT ki M. tuberculosis swrafad kvdeba. swavlebis mizani am TavSi Seiswavleba: • Learning rogor xdeba tuberkulozis transmisia Objectives • gansxvaveba pirvelad da meorad TB-s Soris • Ingansxvaveba TB daavadebasa this section participants will learn: da TB infeqcias Soris • • rogor How TBzemoqmedebs is transmitted aiv inficireba TB paToge• nezze The differences between primary and post primary TB The difference between TB infectionrisk-faqtorebi and TB disease • • TB daavadebis ganviTarebis • How HIV infection affects the pathogenesis of TB rezis• rogor viTardeba preparatebis mimarT • tentoba Risk factors for the development of TB disease • How drug resistance develops Tavi 1 tuberkulozis etiologia da paTogenezi • gverdi 25 Page 24 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 1 Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis • Page 25 2. paTogenezi da klinikuri mimdinareoba lokalizaciis mixedviT tuberkulozi klasificirdeba, rogorc filtvis, filtvgareSe, an Sereuli (erTdroulad orive filtvis da filtvgareSe) forma. aiv infeqciis epoqis dadgomamde, TB axal SemTxvevaTa 85% filtvis tuberkulozze modioda, maSin, roca tuberkuloziT daavadebul aiv inficirebulTa naxevarze metTan fiqsirdeba Sereuli an filtvgareSe forma. 2.1. filtvis tuberkulozi (PTB) PTB klasificirdeba, rogorc pirveladi da meoradi tuberkulozebi. pirveladi inficireba pirveladi inficireba gamomwvevTan pirveladi Sexebis Sedegad yalibdeba. M. tuberculosis Semcveli uwvrilesi wveTovani birTvakebi inhalaciis Sedegad haerTan erTad gaivlian bronqis mukociliarul dacvas da aRweven alveolarul makrofagebamde. inficireba iwyeba, roca baqteriebi filtvSi replikacias iwyeben da ayalibeben pnevmoniur fokuss. M. tuberculosis nela, magram ganuwyvetliv mravldeba da limfuri sadinrebis saSualebiT mkerdSida limfur kvanZebSi vrceldeba. srulyofili imunuri pasuxi (dayovnebuli tipis hipermgrZnobelobiT mimdinare ujreduli imuniteti) pirveladi inficirebidan 4-6 kviris ganmavlobaSi yalibdeba. pnevmoniuri fokusi da masTan dakavSirebuli mkerdSida limfadenopaTia erTdroulad qmnis pirvelad tuberkulozur kompleqss, saidanac baqteria sisxlis saSualebiT SeiZleba sxva organoebzec gavrceldes. Semdegi fazis ganviTarebas inficirebuli organizmis imunuri statusi gansazRvravs. kompetenturi imunuri sistemis mqone pacientebis umravlesobaSi imunuri pasuxis Sedegad M. tuberculosis gamravleba wydeba, baqteriebi mTvlemare mdgomareobaSi gadadiან. zogierT SemTxvevaSi imunuri pasuxi M. tuberculosis gamravlebis prevenciisaTvis arasakmarisad adeკvaturi aRmoCndeba da ramdenime TveSi viTardeba tuberkulozi, rogorc pirveladi daavadeba. marTalia, pirveladi tuberkulozi SeiZleba iyos mwvave da disiminirebuli, magram, rogorc wesi, daavadebis transmisiis maRal riskTan is ar asocirdeba. pirveladi inficirebis periodSi reinficireba, an xelmeored inficireba ganixileba, rogorc piveladi TB. gverdi 26 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis meoradi TB meoradi tuberkulozi pirveladi inficirebidan ramdenime wlis Semdeg viTardeba, rogorc latenturi TB infeqciis (LTBI) reaqtivacia. es xdeba garkveuli CamSvebi meqanizmis, mag. aiv inficirebis SemTxvevaSi imunosupresiis Sedegad. meoradi tuberkulozis dros paTologiuri cvlilebebi xSirad filtvis qsovilis destruqciis da kavitaciis saxiT viTardeba. tuberkulozi upiratesad filtvs azianebs (filtvis tuberkulozi SemTxvevaTa 80-85%-Si gvxvdeba), Tumca procesSi SeiZleba nebismieri organo CaerTos. filtvis meorad tuberkulozs axasiaTebs filtvis qsovilis moculobiTi destruqcia kavitaciiT da naxvelis nacxis da/ an kulturis pozitiuri maCveneblebiT. Sesabamisad, tuberkulozis es forma pirveladTan SedarebiT gacilebiT infeqciuria. 2.2. filtvgareSe tuberkulozi (EPTB) filtvgareSe formebidan yvelaze xSirad gvxvdeba limfuri kvanZebis, plevris, genitaluri traqtis, Zvlebisa da saxsrebis, Tavis tvinis garsis, peritoniumis da perikardiumis tuberkulozi, Tumca am daavadebiT nebismieri sistemis organo SeiZleba daziandes. dReisaTvis aiv inficirebul pirebSi procesis hematogenuri moTesvis gamo filtvgareSe formebis ganviTarebis sixSire warsulTan SedarebiT bevrad ufro maRalia. 3. BCG vaqcina BCG (Calmette-Guerin-is b B acila) cocxali atenuirebuli (dasustebuli, ganzavebuli) vaqcinaa, romelic M. bovis-sgan aris damzadebuli. BCG-rebisas vaqcina SehyavT intradermulad. axalSobilebisa da 3 Tvemde asakis CvilebisaTvis gamoiyeneba 0.05 ml-iani doza, xolo ufro meti asakis bavSvebisaTvis 0,1 ml-iani doza. janmo-s rekomendaciiT, TB maRali tvirTis qveynebSi BCG vaqcinacia rutinulad, yvela axalSobils unda Cautardes. gamonakliss mxolod is axalSobilebi warmoadgenen, romelTa aiv-inficirebac cnobilia.2 • • BCG vaqcinacia ar unda CautardeT (i) SidsiT daavadebul axalSobilebsa da bavSvebs; (ii) axalSobilebsa da bavSvebs, romelTa aiv-inficirebis Sesaxeb cnobilia; (iii) an bavSvebs, romlebTanac cnobilia sxva imunosupresiuli daavadebiT avadoba. im SemTxvevaSi, Tu Cvils dabadebisTanave axlo periodSi hqonda Sexeba nacxiT dadebiT filtvis tuberkuloziT daavadebul pirTan, misi BCG-reba unda gadaidos izoniazidiT 6 Tviani prevenciuli Terapiis [Isoniazid preventive therapy (IPT)] dasrulebamde. Tavi 1 tuberkulozis etiologia da paTogenezi • gverdi 27 4.4. inficirebis Risk of Infection riski An individual’s risk of infection depends on many factors including the individis inficirebis riski bevr faqtorzea damokidebuli, kerZod, haerSi tuberculosisin koncentraciaze, wveTovani birTvakeconcentration of M.M.tuberculosis the air, the duration of exposure to the air bis Semcvel haerTan eqspoziciis xangrZlivobaze, bacilebis macontaining droplet nuclei, the bacillary load or infectiousness of the TB pasiurobaze, TB pacientis infeqciurobaze, im garemos ventilatient, the ventilation of the space where exposure occurred and an individual’s ciaze, romelSic xdeba eqspozicia da infeqciis mimarT mimRebi susceptibility to the infection. Not everyone who is exposed to an infectious organizmis mgrZnobelobaze. infeqciur TB pacientTan kontaqtSi TB patient becomes infected with M. tuberculosis. Crowding in poorly venmyofi yvela piri M. tuberculosis-iT ar inficirdeba. tuberkulozis tilated rooms is one of the most important factors in transmission of tubercle transmisiis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani risk-faqtori xabacilli, since itcudad increases the intensity ofoTaxSi contact kontaqtia, with a case within the same lxmraval, ventilirebul vinaidan aseT household who has untreated sputum smear-positive (SS+) PTB. (See table pirobebSi aranamkurnaleb, nacxiT dadebiT, filtvis tuberkulobelow) A thorough understanding the risks for infection is essential inizrdeba contact ziT daavadebul ojaxis wevrTan kontaqtis intensivoba (ix. cxrili). kontaqtebis investigation to detect additionalgamosavlenad cases of TB. gadamwyveti mniSvneloba aqvs inficirebis risk-faqtorebze codnis da informaciis srulad flobas. Factors influencing risk of TB infection TB inficirebis risk-faqtorebi The longer the exposure to infection (longer period Exposure rac of time breathing air shared with someone with eqspozicia ufro xangrZlivia eqspozicia (gaxangrZliveinfectious TB) the TB greater the risk.da mimRebi orgabulia infeqciuri pacientis Air Volume haeris moculoba Ventilation ventilacia The benefit mcired, of BCG appears to be that protects young children against BCG-ireba an saerTod verit amcirebs bavSvTa tuberkudisseminated and severe raodenobas. TB, e.g. TB meningitis andorganizms miliary TB.tuberkuBCG has lozis SemTxvevebis is bavSvis lozis da number mwvave formebis, TB Itmeningitisa little or nodiseminirebuli effect in reducing the of adult casesmag. of TB. is important miliaruli TB-is toda note that a positive TB ganviTarebisagan skin test in an adult isicavs. almostmniSvnelovania always consideredimis the xazgasma, rom mozrdilebSi tuberkulinuri result of infection and should notdadebiTi be ascribedkanis to residual false positivitysinji effect mianiSnebs inficirebaze ar SeiZleba iqnas,unless rogorc from the BCG (particularly indacountries whereganxilul TB is endemic), the BCG vaqcinaciis Semdgomi cru dadebiTi Sedegi (gansakuTrebiT patient has had BCG vaccination as an adult. Therefore, it is important to im qveynebSi, sadac TB endemuri daavadebaa), gamonakliss mxolod establish theasakSi timingCatarebuli of BCG vaccination in relation to the positive skin test. mozrdil vaqcinaciis SemTxvevebi warmoadgens. Sesabamisad, kanis sinjis pozitiuri Sedegis interpretirebisas mniSvnelovania BCG vaqcinaciis TariRis gaTvaliswineba. Page 28 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 28 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis infeqciuri paciBacillary entis bacLoad of the ilarobis masiuroba Infectious Patient nizmis mier saerTo haeriT sargebloba), miT ufro Exposure in small shared spaces (occupying a small maRalia riski. enclosed space with someone with infectious TB) eqspozicia mcire moculobis saerTo sivrceincrease the risk of infection. Si (infeqciur TB pacientTan mcire moculobis daxurul sivrceSi Tanacxovreba) zrdis inficiLack of or poor ventilation (circulation of air) in rebis risks. the space where exposure occurred increases risk of iminfection sivrcis arasakmarisi, an cudi ventilacia (haeris cirkulacia), sadac xdeba eqspozicia zrdis The following factors increase the number of mycoinficirebis risks. generated by a person with TB izrdeba, TBbacteria pacientis mier gamomwvevis gamoyofa • Disease of the lungs, upper airways or larynx, Tu: • Presence of cough or other forceful expiratory • daavadeba lokalizebulia filtvSi, zemo sameasures (sneezing, singing, etc.), in particular sunTq gzebsa an xorxSi; • aRiniSneba xvela an Zlieri eqspiraciis sxva when the patient fails to cover the mouth and formebi (cemineba, simRera da sx.) gansakuTrenose when coughing or sneezing, maSin, Tu pacientiand xvelis daofceminebis •biT Presence of cavitation extent cavitation by dros ar ifarebs pirsa da cxvirs; chest radiograph, • gulmkerdis rentgenografiiT fiqsirdeba ka• Absence of or insufficient TB treatment. verna, an moculobiTi kaverna; • TB mkurnaloba ar tardeba an mkurnaloba araadeკvaturia. Section 1 Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis • Page 29 Tavi 1 tuberkulozis etiologia da paTogenezi • gverdi 29 inficirebis riski maRalia filtvis infeqciuri tuberkuloziT daavadebul pacientTan kontaqtSi myofi pirebisaTvis. kontaqtis jgufs qmnian pirebi, romelTa kontaqti TB pacientTan Risk of infection is higher in those who are more likely to be exposed cnobilia, medmuSakebi, cixesa da sapyrobileebSi momuSave persoto patients with infectious PTB. pirebi, This includes known contacts these nali, socialurad daucveli mag. usaxlkaroebi an of wamalpatients, health care workers, and personnel working in jails or prisons, and damokidebuli pirebi. people who are members of socially vulnerable groups such as homeless persons or those who use drugs. 5. TB inficirebis progresireba daavadebaSi TB inficireba yovelTvis ar gadadis daavadebaSi. inficirebul adamianTa did umravlesobaSi (daaxloebiT 5. Progression of Tuberculosis Infection to Disease 90%-Si) TB daavadeba arasdros ar viTardeba (im SemTxvevaSi, Tu maTi imuniteti aiv-inficirebis mdgomareobis gamo of supreTB infection does not always an leadsxva to TB disease. The majority people siuli ar aris). infected with M. tuberculosis (about 90%) never develop TB disease (provided their immunity is not compromised by HIV infection or other conditions). inficirebis gareSe once infected with M. tuberculosis M. tuberculosis-iT inficirebulebSi TB daavadebis ganviTarebis risk-jgufebi TB eqspozicia TB daavadeba (sicocxlis manZilze); TB daavadeba viTardeba, Tu imunuri sistema ver aferxebsTB M.disease tuberculosis gavrcelebas organizmSi develops when the immune system da failsmikobaqteria to contain the swrafad iwyebs gamravlebas. imunosupresiul pirebSi TB spread of M. tuberculosis and the bacilli begin to multiply rapidly. The risk daavadebis ganviTarebis riski bevrad maRalia, Tumca reathat TB disease will develop is higher in individuals with a weakened imqtivaciis CamSvebi meqanizmi sabolood Seswavlili ar aris. mune system although what triggers reactivation is not well understood. marTalia, inficirebul adamianSi TB daavadeba nebismier Although infected persons can develop active TB disease at any time, momentSi SeiZleba ganviTardes, magram axali inficirebithe risk is highest 1–2 years after a riსკi new infection and decreases as time dan pirveli 2 wlis manZilze ufro maRalia da droTa passes. The lifetime risk of developing active TB disease in infected persons ganmavlobaSi mcirdeba. sakmarisi imunokompetenciis mqone with competent immune systems is approximately 10%.daavadebis ganinficirebul pirebSi sicocxlis manZilze HIV-related decreased immunity is the most significant factor that viTarebis riski daaxloebiT 10%-ia. influences the progression of TB infection toimunosupresia TB disease. A personTB infected aiv-inficirebiT gamowveuli inwith both HIV and has a 5-15% yearly risk of developing TB disease. ficirebis TB TB daavadebaSi progresirebis yvelaze mniSConsider the possible TB risk factors and risk outlined below vnelovani xelSemwyobi faqtoria. aivgroups da TBaskoinficirebul examining adamianTan TB daavadebis wliuri when patients with signs andganviTarebis symptoms suggestive of TB.riski 5-15%-ia. TB saeWvo niSnebis da simptomebis mqone pacientis gasinjvisas gaTvaliswinebuli unda iyos Semdegi SesaZlo TB risk-faqtorebi da riskfor jgufebi: Risk Groups developing TB disease TB inficireba • People with HIV infection aiv-inficirebuli pirebi; • • People recently infected (within the first 2 years after infection) • axlo warsulSi inficirebuli pirebi (inficirebidan mom• People with chest radiograph abnormalities indicating prior TB devno 2 wlis ganmavlobaSi); disease • pirebi, romelTa gulmkerdis rentgenografiiT warsulSi • People who are immunocompromised due to other medical tuberkuloziT avadobisaTvis damaxasiaTebeli cvlileconditions (e.g., persons receiving cytostatics, radiation or bebi fiqsirdeba; with diabetes mellitus or gastric/duodenal peptic • corticosteroids, imunokompromisuli Tanmxlebi daavadebebis (citostaulcer disease, or other diseases) mkurnalobaze myofi pirebi, tiur, sxivur an steroidul Saqriani kuWis/kuWqveSa jirkvlis wylulis an • People whodiabetis, smoke sxva daavadebis) mqone pirebi; • People with a decreased body weight (10% or more below ideal • body mwevelebi; weight) adamianebi sxeulis masis deficitiT (wonis 10%-is an me• • People with alcohol and/or drug dependency tis deficiti); • People belonging to socially vulnerable populations, such as • alkoholze da/an wamalze damokidebuli pirebi; unemployed or homeless persons, or thoseumuSevrebi, living in • prisoners, socialurad daucveli pirebi, mag. patimrebi, extreme poverty usaxlkaroebi an ukidures siRaribeSi mcxovrebni. gverdi 30 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 1 tuberkulozis etiologia da paTogenezi • gverdi 31 Page 30 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 1 Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis • Page 31 am TavSi Tqven SeiswavleT ... 6. preparatebis mimarT rezistentuli tuberkulozi M. tuberculosis StamSi garkveuli preparatis mimarT rezistentoba mikobaqteriis genomSi spontanuri, wertilovani mutaciis Sedegad viTardeba. mutaciebi mcire, magram gansazRvruli sixSiriT xdeba. vinaidan zogadad tubsawinaaRmdegod gamoyenebul preparatebs erTmaneTis mimarT jvaredini rezistentoba ar axasiaTebT, ori TB preparatis mimarT rezistentobis ganviTarebis albaToba TiToeulis mimarT rezistentobis ganviTarebis Sedegia da, Sesabamisad, iSviaTia. rezistentuli tuberkulozis ganviTareba udaod monoTerapiis Sedegia, anu viTardeba medmuSakis mier araswori daniSnulebis (ar xdeba mgrZnobelobaSenarCunebuli minimum 2 preparatis daniSvna) an pacientis mier standartuli reJimis arasrulyofilad Sesrulebis Sedegad. gauTvaliswinebeli monoTerapiis prevenciis da am gziT rezistentobis ganviTarebis Tavidan acilebis mizniT tubsawinaaRmdegod yovelTvis erTdroulad ramdenime preparati iniSneba. preparatebis mimarT rezistentoba SeiZleba iyos pirveladi an SeZenili. pirveladi rezistentoba fiqsirdeba, rodesac pacienti inficirdeba M. tuberculosis rezistentuli StamiT, SeZenili rezistentoba ki viTardeba arasruli, araswori reJimiT mkurnalobisas. • • • • • • • • • • gverdi 32 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis tuberkulozi infeqciuri daavadebaa, romlis gamomwvevia Mycobacterium tuberculosis (M. tuberculosis) filtvis tuberkuloziT (PTB) daavadebuli pacientebi infeqciurebi arian da SeiZleba daavadebis transmisiis mizezebi gaxdnen sxva adamianis inficirebisaTvis sakmarisia mcire raodenobiT TB bacila. pirveladi inficireba M. tuberculosis - Tan pirveladi eqspoziciis Sedegad yalibdeba inhalaciis Semdeg M. tuberculosis Semcveli uwvrilesi wveTovani birTvakebi gaivlian bronqis mukociliarul dacvas da aRweven alveolarul makrofagebamde inficireba iwyeba, roca baqteriebi filtvSi replikacias iwyeben da ayalibeben pnevmoniur fokuss meoradi tuberkulozi pirveladi inficirebidan ramdenime wlis Semdeg viTardeba, rogorc latenturi TB infeqciis (LTBI) reaqtivacia individis inficirebis riski bevr faqtorzea damokidebuli, kerZod haerSi M. tuberculosis koncentraciaze, wveTovani birTvakebis Semcvel haerTan eqspoziciis xangrZlivobaze, bacilebis masiurobaze, TB pacientis infeqciurobaze, im garemos ventilaciaze, romelSic xdeba eqspozicia da infeqciis mimarT mimRebi organizmis mgrZnobelobaze infeqciur TB pacientTan kontaqtSi myofi yvela piri M. tuberculosis-iT ar inficirdeba da TB infeqcia yovelTvis TB daavadebaSi ar gadadis inficirebul adamianTa did umravlesobaSi (daaxloebiT 90%-Si) TB daavadeba arasdros ar viTardeba (im SemTxvevaSi, Tu maTi imuniteti aiv-inficirebis an sxva mdgomareobis gamo supresiuli ar aris) aiv da TB koinficirebul adamianTan TB daavadebis ganviTarebis wliuri riski 5-15%-ia Tavi 1 tuberkulozis etiologia da paTogenezi • gverdi 33 Tavi 1 kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: tuberkulozis etiologia da paTogenezi 1. romeli debuleba aRwers, Tu rogor xdeba TB transmisia? moniSneT yvela SesaZlo a) TB infeqciur pacientTan mWidro kontaqtSi myofi piri imyofeba inficirebis maRali riskis qveS. b) M. tuberculosis gamoifrqveva latenturi TB-is mqone pacientis xvelis, ceminebis, laparakis an simReris dros. c) TB vrceldeba tuberkulozuri bacilebis Semcveli wveTovani birTvakebiT. d) TB vrceldeba dabinZurebuli WurWlis gamoyenebisas. 2. romeli debuleba aRwers pirvelad inficirebas? moniSneT yvela SesaZlo a) is vlindeba M. tuberculosis-Tan pirveladi eqspoziciis Sedegad b) M. tuberculosis Tavs iyris filtvis terminalur alveolebSi c) imunuri pasuxi yalibdeba pirveladi inficirebidan 4-6 kviris Semdeg. d) pirveladi inficirebis Sedegad viRebT paTologiur cvlilebas, romelic Semofarglulia, xSirad gavrcelebuli destruqciiT da kavitaciiT xasiaTdeba. 3. TB maRali prevalentobis qveynebSi BCG vaqcinacia rekomendebulia: a) yvela axalSobilisaTvis b) yvela axalSobilisaTvis, იმათ garda visi aiv-inficirebis Sesaxeb cnobilia c) TB inficirebis riskis qveS myofi axalSobilebisaTvis d) yvela axalSobilisaTvis, იმათ garda, vinc TB inficirebis riskis qveS imyofeba. gverdi 34 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis 4. daasruleT Semdegi debulebebi aiv-inficirebiT gamowveuli imunosupresia TB TB progresirebis faqtoria. aiv da TB koinficirebul adamianTan TB daavadebis ganviTarebis riski 5-15%-ia. 5. romel 4 faqtorze aris damokidebuli TB transmisiis riski? 1. 2. 3. 4. 6. qvemoT CamoTvlili jgufebidan romeli imofeba TB inficirebis daavadebaSi progresirebis maRali riskis qveS? moniSneT yvela SesaZlo a) aiv-inficirebuli pirebi b) sxva Tanmxlebi daavadebis gamo imunokompromisuli pirebi (citostatiur, sxivur an steroidul mkurnalobaze myofi pirebi, Saqriani diabetis, kuWis/kuWqveSa jirkvlis wylulis an sxva daavadebis) c) mwevelebi d) adamianebi sxeulis masis deficitiT (saWiro wonis 10%-iT, an metis deficitiT); e) alkoholze da/an wamalze damokidebuli pirebi; pasuxebi 1: a,b,da c 2: a,b,c da e 3: b 4: yvelaze mniSvnelovani xelSemwyobi; inficirebis; daavadebaSi; wliuri 5: 1. eqspozicia 2. haeris moculoba 3. ventilacia 4. infeqciuri pacientis bacilarobis masiuroba 6: a,b,c,d da e Tavi 1 tuberkulozis etiologia da paTogenezi • gverdi 35 tuberkulozis 2 2 Diagnosisdiagnostika of Tuberculosis Tavi Section Page 36 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 1 Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis • Page 37 tuberkulozis diagnostika acxiT dadebiTi, filtvis tuberkuloziT daavadebuli infeqciuri pacientebis drouli gamovlena prioritetuli unda iyos. maTi mkurnaloba manamade unda daiwyos, sanam infeqciis gavrceleba sxvebze moxdeba. aseTi SemTxvevebis drouli gamovlena da mkurnaloba aCqarebs gamojanmrTelebas da aferxebs filtvis qsovilSi destruqciul cvlilebebs. mocemul TavSi ganxilulia ISTC-is standartebi da amocanebi, romelTa dacva da Sesruleba yvela eqimis movaleobaa: n TB saeWvo SemTxvevis identificireba unda moxdes yvela mozrdilTan, romelTanac gamokiTxvisas xvelis arseboba dadasturdeba. yvela pacienti, romelsac aqvs or, an sam kviraze metad gaxangrZlivebuli daudgeneli genezis xvela, unda Semowmdes filtvis tuberkulozze (standarti 1). aqterioskopiisaTvis, rogorc TB gamovlenis da mkurnalobis monitoringis sabaziso kvlevisaTvis, 2 nimuSi naxvelis xarisxianad Segroveba unda iyos uzrunvelyofili (standarti 2 da 4). b TB yvela formis, maT Soris, nacxiT dadebiTi da uaryofiTi, filtvgareSe, rezistentuli, aiv-asocirebuli da bavSvTa tuberkulozis swori diagnostikisaTvis ganxorcieldes yvela saWiro testi, maT Soris, baqterioskopia, gulmkerdis rentgenografia, kulturaluri kvleva da preparatebisadmi mgrZnobelobis gansazRvris testi (standarti 3, 5 da 11). avSvebSi TB-ze eWvis SemTxvevaSi diagnozi baqterioskopiulad da baqteriologiurad unda dadasturdes. mgb(_) SemTxvevebSi diagnozi TB-sTvis damaxasiaTebel rentgenologiur cvlilebebs, anamnezSi infeqciur SemTxvevasTan kontaqtis arsebobas an TB inficirebis damadasturebel monacemebs (dadebiTia kanis tuberkulinuri sinjis an gama interferonis testis Sedegi) (standarti 6). b amokvleva unda Cautardes da Sesabamisad unda imarTos infeqciur TB pacientTan mWidro kontaqtSi myofi nebismieri piri. kontaqtSi myofi 5 wlamde asakis bavSvebi da aiv-inficirebuli pirebi, romlebTanac gamoiricxeba aqtiuri tuberkuloziT avadoba, uzrunvelyofilni unda iyvnen LTBI-is sawinaaRmdego mkurnalobiT (standarti 18 da 19). g vela axali da warsulSi namkurnalebi SemTxvevis Sesaxeb Setyobineba, adgilobrivi wesebis gaTvaliswinebiT, gagzavnil unda iqnas jandacvis Sesabamis qselSi (standarti 21). y Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 39 Tavi 2 Tavi 2 section 2 Diagnosis of Tuberculosis tuberkulozis diagnostika swavlebis mizani am TavSi Seiswavleba: • rogor moxdes TB da MDR-TB-ze saeWvo SemTxveLearning Objectives vebis identificireba • rogor moxdes TB da aiv pozitiuri pirebis gaIn this section participants will learn: movlena • rogor gamovlindes TB bavSvebSi • How to identify TB and MDR-TB suspects • •rogor SeirCes diagnostikuri How to detect TB in aucilebeli HIV positive patients •kvlevebi How to detect TB in children • •diagnostikisaTvis naxvelis Segrovebis gansxHow to decide which diagnostic exams to order meTodebi •vavebuli About different ways to collect specimens for diagnostic exams • •rogor klasificirdes How to classify a TB case TB SemTxveva How tomoxdes conduct kontaqtebis contact investigations • •rogor gamokvleva Page 40 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians 1. konsultaciaze mosul pacientebSi tuberkuloz1. zeIdentifying tuberculosis Suspects Among Sick Patients saeWvo niSnebis identificireba Coming for Care TB diagnostikis gasaRebi TB-ze The saeWvo niSnebis of maRali key to diagnosis TB is a indeqsia. saeWvod high indexTB-ze of suspicion. A TBunda susCaiTvalos yvela piri, visac TBpect is any person who presents with ze saeWvo niSnebidan an simptomesigns or symptoms suggestive of TB bidan ZiriTadi - 2 kviraze metad disease, in particularxvela coughaqvs. of long gaxangrZlivebuli TB duration (generally greater than 2 saeWvo niSnebs aseve miekuTvneba weeks). Other signs orxvela), symptoms inhemoptoe (sisxliani Ramis oflianoba, temperatura da wonaclude hemoptysis (bloody sputum), Sinight dakleba. saeWvo sweats,TBfever, andSemTxvevaSi weight loss. filtvis The most tuberkulozis appropriate way todadasdetect turebis meTodismear naxPTB in a saukeTeso suspect is by sputum velis nacxis baqterioskopiuli microscopy. kvlevaa. When a patient (adult or child) im SemTxvevaSi, Tu mogvmarcomes to you because of prolonged Tavs pacienti (bavSvi, an mozrcough, either with or without dili), romelsac TB saeWvoother sxva signs or symptoms compatible with niSnebTan (mag. sisxlian xvelasTan) an maT gareSe, gaxanTB erTad (e.g. hemoptysis), consider the grZlivebuli xvela aqvs, is isunda patient a TB suspect. Cough the ganvixiloT rogorc TB-ze most common symptom of saeWPTB vo. filtvis andxvela is present in 95% tuberkuloof all sputum zisTvis yvelaze damaxasiaTebeli smear-positive TB cases. A patient who has a cough should be separated simptomia da nacxiT dadebiT SemTxvevaTa 95%-Si gvxvdeba. pacienimmediately from other patients as a precautionary infection control meati, romelsac aReniSneba xvela, infeqciis kontrolis normebis sure (seesaswrafod section 7 for unda more details) and have a sputum smear examination dacviT iqnas gamijnuli sxva pacientebisagan to determine whether TB bacilli are present. (detalebisaთvis ix. Tavi 7) da unda Cautardes naxvelis nacxis baqterioskopia. 1.1. Patients who have other signs or symptoms of TB 1.1. pacientebi, romlebsac tuberkulozisaTvis damaxasiaTebeli sxvapresent niSnebi simptomebi aqvT Other patients may forda diagnosis of illness with signs or symptoms compatible TB (i.e.SeiZleba night sweats, fever or loss) but without cough zogierTwith pacients xvelis daweight naxvelis gamoyofis gareSe aReniSnebodes sxva oflianoba, or sputum production.TBInsaeWvo this case, theniSnebi patient is(mag. also Ramis a TB suspect but sputemperatura an wonaSi isini TB x-ray saeWvo SemTxvevvebad tum examination may notdakleba). diagnose TB. Chest examination, culture, unda ganvixiloT, Tumca maTTan naxvelis nacxis these baqterioskobiopsy, and clinical assessment will be needed to diagnose cases as they piuli kvleviT SeiZleba TB or arsputum diagnostirdes. aseT pacientebTan may be sputum smear-positive smear-negative and still have active saWiroa gulmkerdis rentgenologiuri, kulturaluri, biofsiuPTB disease and/or have EPTB. ri masalis kvlevebis Sedegebis da klinikuri mimdinareobis gaanalizeba, vinaidan naxvelis nacxis pozitiuri, Tu negatiuri pasuxis miuxedavad isini SeiZleba avad iyvnen filtvis da/an filtvgareSe tuberkuloziT. Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 41 Tavi 1 tuberkulozis etiologia da paTogenezi • gverdi 41 a Primary Evaluation of a Patient Presenting 2.2.TBConducting saeWvo simptomebis mqone pacientebis with Symptoms Suggestive of TB: pirveladi gamokvleva anamnezis detalurad Sekreba 2.1. Conducting Primarymedical Evaluation 1. Obtain anaaccurate history.of a Patient Presenting 2. with fizikaluri kvlevebis Catareba Symptoms Suggestive of 2. Complete a physical exam. TB: 3. Semdegi kvlevebis uzrunvelyofa (an Sesabamis qselSi mi3. Ensure (or refer to appropriate services for) marTva) 1. Obtain an accurate medical history. • Two-three good quality sputum samplesSemdegi for laboratory tests in• naxvelis 2-3 xarisxiani nimuSis Segroveba laborato2. Complete a physical exam. cluding: riuli kvlevebisaTvis: 3. referbacilis to appropriate services for) *(orAcid fast bacilli (AFB) microscopy * Ensure mJavagamZle (AFB) mikroskopia good quality sputum samples forxelmisawvdomia laboratory tests in* • M. Two-three tuberculosis kulturaluri kvleva, Tu * M. tuberculosis culture, if available cluding: * preparatebis mimarT mgrZnobelobis testi (DST), Tu xelmi* Drug susceptibility test (DST), if available sawvdomia * Acid fast bacilli (AFB) microscopy • Chest X-ray examination • gulmkerdis * M. rentgenografia tuberculosis culture, if available 4. Confirm or rule out TB, or refer the patient where a diagnosis can 4. TB diagnozis gamoricxva an dadastureba, TB diagnozis dadas* Drug susceptibility test (DST), if an available be confirmed or ruled out as required. turebis, an gamoricxvis mizniT Sesabamis dawesebulebaSi mimarTva. • Chest X-ray examination 4. Confirm or rule outand TB,Physical or refer the patient where a diagnosis can Medicalda History Exam 3.3. anamnezi inspeqcia be confirmed or ruled out as required. TBAsk saeWvo pirTanabout undatheir Segrovdes gamokiTxviT TB suspects history ofanamnezi. TB exposure, infection,unda or dis3.dadgindes Medical History and Physical Exam TB kontaqti, inficireba an daavadebis arseboba. aucile-for ease. Additionally, contact the TB program or local health department belia TB programasTan an aadgilobriv jandacvis qselTan in dakavSiinformation about whether patient has received TB treatment the past. reba daTB informaciis miReba imis Sesaxeb, Tuexposure, momavalSi sad Caitarebs Ask suspects about their history of TB infection, or dis- to If the treatment regimen was inadequate or if the patient did not adhere mkurnalobas pacienti. Tu samkurnalo reJimi anfor paease. Additionally, themay TB be program or localaraadeკvaturia, health department therapy, TB maycontact recur and drug-resistant. Consider other factors or cienti mkurnalobაზე cudad damyolia, SeiZleba miviRoT recidivi information about whether a patient has that received TB treatment inprogression the past. conditions, especially HIV infection, increase the risk for SesaZlo rezistentobiT. gaTvaliswinebuli unda iyos sxva faqtoIfrebic the treatment regimenfrom was LTBI inadequate if the patient did patient’s not adhere to active disease or thatormay increase the risktofor da TB mdgomareobebic, gansakuTrebiT, aiv-inficireba, rometherapy, TB may recur and may be drug-resistant. Consider other factors or developing TB or drug-resistant TB disease. Allprogresirebis, patients who do ise not zoknow lic zrdis rogorc LTBI-dan aqtiuri TB-is conditions, especially HIV infection, that increase the risk for progression gadad TB-is, HIV an rezistentuli their current status should betuberkulozis referred for HIV ganviTarebis counseling andrisks. testing, toyvela activepacienti, TB diseaseromlis from LTBI or that may increaseunda patient’s riskHIV for aiv statusi ucnobia, gaigzavnos aiv is especially intheareas where developing TB or drug-resistant TB disease. All patients who do not know konsultirebasa da testirebaze, gansakuTrebiT, aiv maRali preprevalent. A physical examination valentobis areebSi. inspeqcia nebismieri pacientis kvlevis mniStheir current HIV status should be referred counseling andthe testing, isforanHIV essential part of evaluavnelovani nawilia. inspeqcia ar especially in areas where HIV tion of any patient. It cannotis be SeiZleba gamodges TB diagnozis prevalent. physicalorexamination used to Aconfirm rule out TB, dasadatureblad is an essential partanofuarsayofad, the evaluabut it can provide valuable informagram is Rirebul informacias tion of organizmis anyabout patient. It cannot be mation thezogadi patient’s overall iZleva mdgoused to confirm or rule out TB, condition, including mareobis Sesaxeb, SeiZlebapotential ganibutsites it can provide inforsazRvros potenciuri filtvof EPTB andvaluable may contribute mation about the patient’s gareSe formis lokalizacia da information about otheroverall factors condition, including potential miviRoT damatebiTi informacia that may affect TB treatment. iseT romlebmac Sesites faqtorebze, of EPTB and may contribute saZloa gavlena iqonion mkurinformation about otherTBfactors nalobaze. that may affect TB treatment. Page 42 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 42 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 42 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians 4. Diagnostic Methods and Testsda testebi 4. diagnostikuri meTodebi 4.1. naxvelis 4.1. Smearmikroskopia microscopy 4. Diagnostic Methods and Tests tuberculosisklasificirdeba, is classified as an acid-fast baM.M.tuberculosis rogorc 4.1. Smear microscopy mJavagamZle bacila, rac niSnavs, rom cannot alkocilli, meaning that once stained, the bacteria holis mJaviTby SeRebvis Sedegad is specimens dekolobe decolorized acid alcohol. Sputum rizacias ar ganicdis. filtvis tuberkuM. tuberculosis is classified as an acid-fast bashould be obtained for microscopic examination lozze saeWvo yvela pacientisgan unda Secilli, meaning that once stained, the bacteria cannot from all patients suspected of having PTB. Micronaxvelis nimuSebi mikroskopiuli begrovdes decolorized by acid of alcohol. Sputum specimens scopic examination stained sputum is feasible in kvlevisTvis. naxvelis nacxis mikroskopiis should be obtained for microscopic examination nearly all settings. Although microbiological diagCatareba SesaZlebelia qselis faqtiurad from allispatients suspected of having PTB. Micro-(or, nosis confirmed by culturing M. baqterioskotuberculosis yvela wertilSi. marTalia scopic examination stained sputum in under appropriate circumstances, identifying piuli kvlevisofSedegebi undaisbyfeasible dadasturnearly all settings. Although microbiological diagspecific acid sequences in a clinical specides M. nucleic tuberculosis kulturaluri kvleviT nosis issaWiroebis confirmed culturing M. tuberculosis (an, SemTxvevaSi, Sesabamis klimen) in many by settings neither culture nor (or, rapid under appropriate circumstances, by identifying nikur masalaSi specifiკuri nukleinis amplification methods are currently availablemJaor vis Tanmimdevrobis gansazRvriT), magram specific nucleic acid sequences in the a clinical specifeasible. In such circumstances, diagnosis of TB mTels qselSi rogorc kulturaluri, men) many settings neither culture examination nor rapidise mayin also be confirmed by microscopic swrafi amplifikaciis meTodebi xelmiamplification methods are currently available or of the presence of AFB in sputum smear specimens. sawvdomi ar aris. aseT pirobebSi nacxis feasible. In such circumstances, the diagnosis of TB Repeated sputum TB smeardiagnozi microscopy dasturdeba may diagnose mikroskopiiT may alsoinbeupconfirmed by microscopic examination PTB to two-thirds of activeAFB-s cases. mxolod naxvelis nimuSSi arsebobis of SemTxvevaSi. the presence of all AFB in sputum smear specimens. In nearly clinical circumstances in settings of high TB prevalence, ganmeorebiTi mikroskopiiT SesaZlebelia aqtiuRepeated sputum may diagnose identification ofsmear AFB microscopy by2/3-ze microscopic examination is highly specific for ri PTB-s SemTxvevaTa metis diagnostireba. PTB upmaRali to two-thirds of active Sputum cases.areebSi TB prevalentobis kvleviT thein M. tuberculosis complex. smear mikroskopiuli microscopy is the most rapid In nearly all clinical circumstances in settings of additionally high TB prevalence, AFB-s identificireba M. maRali method for determining whethertuberculosis a person haskompleqsisaTvis TB; it identifies specifiკurobiT naxvelis mikroskopia identification by microscopic examination is highly specific TB-s for people who of areAFB the xasiaTdeba. most likely transmitters ofnimuSis infection. meTodia. damatebiT, mikroskopiiT thediagnostikis M. tuberculosisyvelaze complex.swrafi Sputum smear microscopy is the most rapid gamovlindebian is pacientebi, romlebic yvelaze maRali albaTomethod for 4.2 determining whether a person has TB; additionally it identifies Culture biT iwveven daavadebis gavrcelebas. people who are the most likely transmitters of infection. 4.2 kulturaluri kvleva Positive cultures for M. tuberculosis confirm the diagnosis of TB disease. 4.2testing Culture Culture is not available in many areas. Although smear microscopy M. tuberculosis kulturis zrda adasturebs TB diagnozs. bevri is an effective waykulturaluri to detect TB, bacteriologic culture is the most regionisaTvis kvleva xelmisawvdomi arsensitive aris. Positive for M.TB tuberculosis diagnosis of TB disease. method forcultures confirming diagnosis.confirm Culture testing is usually performed marTalia, naxvelis mikroskopia TB-isthe gamovlenis efeqtიანi Culture testingmagram isbacteriological not available in areas. Although microscopy by specialized TBmany laboratories, often at asmear regional or national meTodia, kulturaluri kvleva, TB-is dadasturebis is TvalsazrisiT, an effective way to detect TB, bacteriologic culture is the most sensitive yvelaze meTodia. rogorc level. Where feasible, culturessensitiuri should be requested for patients withwesi, negamethod for confirming TB diagnosis. Culture testing is usually should performed kulturaluri kvleva regionaluri, an donis tive smear results and a strong suspicion of TB, butnacionaluri treatment not be laboratoriaSi byspecializirebul specialized bacteriological TBresults. laboratories, often at a regional ortardeba. national deferred while waitingbaqteriologiur for the sadac SesaZlebelia kulturaluri kvleva level. Where feasible, cultures should be requested fornacxiT patients uaryofiT, with negaTB-ze SemTxvevebs unda CautardeT, Tumca Sedegebis mitive smearsaeWvo results and a strong suspicion of TB, but treatment should not be Rebamde mkurnaloba ar unda gadaidos. deferred while waiting for the results. Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 43 Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 43 Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 43 ! ! ! 4.3. Inpreparatebis minearly all clinical In mgrZnobelobis nearlyin all clinical circumstances settings of marT circumstances in settings of high TB prevalence, identesti In (DST) nearly all clinical ! high TB prevalence, identification of AFB by microcircumstances in settings of tification of AFB by microscopic examination is ganihighly highimisTvis, TB prevalence, idenrom scopic examination is highly specific for tification of the AFBM.bytuberculomicrosazRvros Stamis rezisspecific for the M. tuberculosis complex. Sputum smear scopic examination is highly tentoba, unda Catardes sis complex. Sputum smear microscopy is the most rapid kulturaluri kvleva specific for the M. tuberculomicroscopy is the most rapid da preparatebis mimarT method for determining sis complex. Sputum smear method for determining mgrZnobelobis whether a person hastesti. TB; admicroscopy is the most rapid whether aitperson has TB; adam meTodiT irkveva, ditionally identifies people method for determining xdeba ara M.likely tuberculoditionally itmost identifies people who areTu whether athe person has TB;transadsis kulturis zrda tubwho are the most likely transmitters ofitinfection. ditionally identifies people sawinaaRmdego preparamitters of infection. who are the most likely transtebis zemoqmedebis pi4.3. Drug susceptibility test (DST) mitters of infection.rifampirobebSi. Tu M. tuberculosis sawyis Stamze izonaizidis, 4.3. Drug susceptibility test (DST) cinis, an etambutolis damatebis Semdeg kultura ganagrZobs To Drug detect if therom strainamofpreparatebis TB resistant mimarT or not, a Stami culturerezistenand a DST zrdas, iTvleba, 4.3. susceptibility testis(DST) To done. detect if the strain of procedure TB is resistant or not, nimuSisagan culture and kula DST tulia. Sesabamisad, aucilebelia naxvelis must be This laboratory determines ifa the M. tuberculosis must be done. This laboratory procedure determines if the M. tuberculosis turis miReba dapresence am kulturidan M. tuberculosis strain inifthe drugs. general, the initial Togrows detect the strain of of TBanti-TB is resistant orInnot, a izolatis culture and DST-is a isolate DST strain grows inMDR-TB-is theshould presence ofrezistentobis anti-TB drugs. In nebismieri general, the initial isolate gansazRvra. an tipis daof M. tuberculosis be tested for susceptibility to isoniazid, rifampicin must be done. This laboratory procedure determines if the M. tuberculosis sadastureblad MDR-TB-ze saeWvo yvela pacients mikroskoof M. tuberculosis should be tested for susceptibility to isoniazid, rifampicin and ethambutol. If the strain grows, it is said to be resistant to that drug. strain grows in the presence of anti-TB drugs. In general, the initial isolate piasTan erTad kulturaluri kvleva da DST unda Cautardes. and sputum ethambutol. Iftherefore the strainbegrows, it is said be resistant that drug. The must cultured, and to a DST of the to isolated M. ofkulturaluri M. tuberculosis should be tested for susceptibility to isoniazid, rifampicin kvlevis Semdeg tradiciuli meTodebiT CataThe sputum must therefore be cultured, and a DST of the isolated M. tuberculosis from the culture must be done. To confirm MDR-TB or any and ethambutol. If the strain grows, it is said4-6 to be resistant to that drug. rebuli DST, rogorc wesi, moiTxovs DST-is swrafi tuberculosis from the culture must be done. Tokviras. confirm MDR-TB or any type ofofmniSvnelovnad drug resistance The sputum must thereforedrois be cultured, and a DST the isolated M. meTodebis gamoyeneba am xangrZlivobas typepatients of drug with resistance all sustuberculosis the culture must be done. To unda confirm MDR-TB or any amcirebs from da, Sesabamisad, gamoyenebuli iyos yvelgan, saall patients with suspected MDR-TB must dac type SesaZlebelia. of drug resistance pected MDR-TB must therefore all patientshave withculture sustherefore have culture and DST in pected MDR-TBaddition must DSTConventional in addition toand smear. therefore have culture to smear. Conventional DSTDST methods, subseand in addition DST tomethods, subsequent primary culture, to smear. Conventional quent to primary culture, can take an additional DST methods, subse-4 can take an The additional to 6 weeks. use of4 quent to primary culture, to 6 weeks. The use of rapid DST methods can can take an additional 4 rapid DST methods can reduce tosubstantially 6 weeks. The use this of substantially reduce this time and should be used rapid DST methods can time and should be used when possible. substantially reduce this when possible. time and should be used when possible. ! ! Page 44 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Page 44 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 44 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 44 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians 4.4. nukleinis Nucleic acid amplification assays cda 4.4. mJavis amplifikaciis 4.4. Nucleic acid amplification assays zogierT qselSi xelmisawvdomia mikobaqteriis nukleiSeveral test systems based testi. on amplification mycobacterial nucleic Nucleic acid amplification assays nis4.4. mJavis amplifikaciis es testiof TB-is diagnostireSeveral test systems based on permit amplification of mycobacterial nucleic acid are available. These systems the diagnosis of TB in several bis saSualebas ramdenime saaTSi iZleva da Tan iseTive maRali acid are available. These systems permit the diagnosis of TB in several hours, with test high specificity and sensitivity xasiaTdeba, approaching that of nucleic culture. specifiკurobiTa dabased sensitiurobiT rogorc kulSeveral systems on amplification of mycobacterial hours, with high specificity and sensitivity approaching that of culture. turaluri es systems testi tuberkulozis swrafi diagnostiThese arekvleva. most useful for the rapid the confirmation of TB tuberculosis acid aretests available. These permit diagnosis of in severalin These tests are most useful for the rapid confirmation of for tuberculosis in rebisTvis upiratesad AFB-pozitiur SemTxvevebSi persons withhigh AFB-positive but also have a utility diagnosis hours, with specificityspecimens and sensitivity approaching thatgamoiyeneba, of culture.of persons with AFB-positive specimens but also have a utility for diagnosis of Tumca aseve SeiZleba gamoyenebul AFB-negatiur filtvisin da AFB-negative EPTB. These tests are PTB mostand useful for the rapidiqnas confirmation of tuberculosis filtvgareSe SemTxvevebSi. AFB-negative PTB and EPTB. persons with AFB-positive specimens but also have a utility for diagnosis of AFB-negative PTB and EPTB. 4.5. Line probe assay 4.5.rezistentobis Line probe assay dadgenis reversiuli hibridizaciis 4.5. testi (Line probe assay) problem of MDR-TB and the threat of In Line response to the growing 4.5. probe assay In response to the growing problem of WHO MDR-TB and thea threat an epidemic of virtually XDR-TB, has issued call forof MDR-TB problemisincurable zrdis da faqtობრივad ukurnebeli XDRan epidemic of virtually incurable XDR-TB, WHO has issued a call for accelerated access to testing for rifampin resistance improve TB-is epidemiis sapasuxod, mouwodebs gaZlierIn response to safrTxis therapid growing problem ofjanmo MDR-TB andtothe threatcase of accelerated access to rapid testing for rifampin resistance to improve case des Zalisxmeva rifampicinis mimarT rezistentobis swrafi meTodetection in of all virtually patients with suspected MDR-TB andhas XDR-TB. an epidemic incurable XDR-TB, WHO issued a call for detection in all patients with suspected MDR-TB and XDR-TB. debis dasanergad, rac xels Seuwyobs MDR-TB da XDR-TB-ze saeWvo A molecular line probe assay or DNA polymerase-based test can be accelerated access to rapid testing for rifampin resistance to improve case A molecular linegamovlenas. probe assay orwith DNA polymerase-based test can be SemTxvevebis swraf used directly from sputum in patients advanced (microscopy-positive) detection in all patients with suspected MDR-TB and XDR-TB. diagnozis mqone nacxiT-dadebiT SemTxvevebSi useddadasturebuli directly from sputum in patients with advanced (microscopy-positive) disease and provides resistance to rifampicin and can isoniazA molecular lineresults probeindicating assay or DNA polymerase-based test be SeiZleba gamoyenebuli iqnas A molecular line probe assay an dnm polidisease and provides results indicating resistance to rifampicin and isoniazid in just one day. This is a tremendous breakthrough, dramatically speedused directly from sputum in patients with advanced (microscopy-positive) merazas aRmoCenaze dafuZnebuli testebi, romlebic saSualebas id inthe just one day. of This is aresistance. tremendous breakthrough, dramatically speeding detection drug Conventional solid culture, which disease and provides results indicating resistance to rifampicin and isoniaziZleva erT dReSi ganisazRvros rifampicinis da izoniazidis miing the detection of drug resistance. Conventional solid culture, which methodbreakthrough, usedwinsvlaa to detect drugsagrZnoblad resistance idismarT incurrently justrezistentoba. one the day.most This common is aestremendous dramatically speed-in mniSvnelovani da is currentlycountries, the most may common method used to detect drug resistance in developing take two toConventional three months to produce results. ing the detection of drug resistance. solid culture, which daaCqarebs rezistentobis gamovlenas, vinaidan ganviTarebad developing countries, may take two to three months to produce results. Rapid the diagnosis MDR-TB has several benefits including earlier treattradiciulad gamoyenebadi niadagebiT rezistenis qveynebSi currently most of common method usedmyari to detect drug resistance in Rapid diagnosis of2-3 MDR-TB has several benefits including earlier treattobis gansazRvras Tve sWirdeba. ment of patients which will undoubtedly save more lives by reducing the developing countries, may take two to three months to produce results.time ment of patients whichand willdiagnostikas undoubtedly saveramdenime more lives This by reducing theaqvs. time MDR-TB-is sargebeli spent on inappropriate ineffective patient treatment. will reduce the Rapid diagnosisswraf of MDR-TB has several benefits including earlier treatspent on inappropriate and ineffective patient treatment. This will reduce the drouli diagnostika drouli mkurnalobis, mravali adamianis sidevelopment of further drug resistance and control the spread of MDR-TB. ment of patients which will undoubtedly save more lives by reducing the time cocxlis gadarCenis da araswori, uefeqto maTi development of further drug resistance and controlmkurnalobisagan the spread of MDR-TB. spent on inappropriate and ineffective patient treatment. This will reduce the dacvis saSualebas iZleva. SesaZlebeli xdeba rezistentobis gandevelopment further drug andgavrcelebis control the spread of MDR-TB. viTarebis of Semcireba da resistance MDR-TB-is kontroli. Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 45 Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 45 Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 45 Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 45 4.6. gulmkerdis rentgenografia 4.6. Chest radiography gulmkerdis rentgenografia TB-is gamoChest radiography is a sensitive but nonspecific test 4.6. Chest radiography vlenis sensitiuri, magram araspecifiკuri to detect TB. Radiographic examination of the thorax kvlevis meTodia. gulmkerdis an TB sxva saeWvo or other suspected sites of involvement be usefultest to Chest radiography is a sensitive butmay nonspecific lokalizaciis midamoebis rentgenologiuri identify persons for further evaluation, especially among tokvleva detect im TB.pirTa Radiographic examination of the thorax identificirebis saSualebas HIV positive suspects. However, akvlevebs TB diagnosis cannot iZleva, romlebic or other suspected sites Semdgom of involvement may besaWiroeuseful to ben, gansakuTrebiT, aiv pozitiur TB saeWvo be established by radiography alone as the chest X-ray identify persons for further evaluation, especially among SemTxvevebSi. miuxedavad mxolod rentwill reveal abnormalities of the amisa, lungs may be cannot due to HIV positive suspects. However, a TBthat diagnosis genologiuri kvleviT TB diagnozis dadastua disease process other than TB. Reliance on the be established by radiography alone as the chest chest X-ray reba ar SeiZleba, rentgenologiurad radiograph as the onlyvinaidan diagnostic testthat for TB result will reveal abnormalities of the lungs maymay be due to dafiqsirebuli paTologia TB-s garda 3bevri indisease both over-diagnosis and under-diagnosis of TB. asxva process other than TB. Reliance on the chest daavadebiT SeiZleba iyos gamowveuli. radiograph the only diagnostic testmonacemebiT for TB may result mxolod as rentgenologiuri TB 4.7. Tuberculin skinover-diagnosis test in both androgorc under-diagnosis TB.3hipodiagnostikam SeiZleba migviyvanos hiper-,ofise diagnostikamde. 3 TSTs are mostlyskin usedtest as a diagnostic tool in detecting LTBI in chil4.7. Tuberculin kanis tuberkulinuri sinji dren.4.7. Tuberculin is a purified protein derivative (PPD) of tubercle bacilli. A person infected with M. tuberculosis develops TSTs are mostly used as a diagnostic tool inhypersensitivity detecting LTBItointuberchilTST upiratesad bavSvebSi LTBI_is dasagenad gamoiyeculin, which, when injected into the skin of an infected person, produces a dren. Tuberculin is a purified protein derivative (PPD) of tubercle bacilli. neba. tuberkulini tuberkulozis bacilebis proteinis delayed local reaction after 48 hours. This reaction is quantified by measurA person infected with M. tuberculosis develops hypersensitivity inficito tuberpurificirebuli derivatia (PPD). M. tuberculosis-iT ing the diameter of injected skin kanSi induration notSeyvana reddening) atproduces the site ofa culin, which, when into the(thickening skin of an infected person, rebuli adamianis tuberkulinis dayovnebuli the injection. Variousafter conditions canganviTarebas suppress this reaction (seerac next page). delayed local reaction 48 hours. This reaction is quantified by measurtipis hipermgrZnobelobis iwvevs, 48 saThe reaction only shows that the person has at some time been infected Semdeg ofadgilobrivi reaqciis saxiT ingaTis the diameter skin indurationalergiuli (thickening not reddening) at thegamosite of vlindeba. reaqcia ricxobrivad kanze induraciuli ubnis with M. tuberculosis. A TST does notsuppress measure immunity and itself, it the injection. Various conditions can this reaction (see by next page). (ara siwiTlis) diametris zomiT fasdeba. ramdenime mdgodoes not indicate the presence or extent of TB disease. The reaction only shows that the person has at some time been infected mareobam SeiZleba am reaqciis supresia gamoiwvios (ix. qvewith M. tuberculosis. A TST does not measure immunity and by itself, it viT). reaqcia mxolod imas gviCvenebs, rom odesRac moxda does not indicate the presence or extent of TB disease. adamianis baqteriiT TST TavisTaBased onM. thetuberculosis sensitivity and specificityinficireba. of the PPD tuberculin skin vad da the TB Centers daavadebis ganmtest andimunokompetenciis the prevalence of TB inSemfasebeli different groups, for Disease sazRvreli testi ar(CDC) aris. in the United States has established a Control and on Prevention Based the sensitivity and specificity of the PPD tuberculin skin sliding cutthe point based onofrisk to TB the disease. People who test and prevalence TBof inprogression different groups, Centers for Disease are more likely to progress to active disease have lower cut point than Control and mdgomareobebi, Prevention (CDC) in the United drosac States has established a romlis those lesscut likely to based progress active disease. People likelyPeople to progsliding point on to risk ofkanis progression to TBmore disease. who tuberkulinur sinjze reaqcia ress include persons with HIV infection, those who are receiving immuare more likely SeiZleba to progress tosupresiuli active disease have lower cut point than iyos: nosuppressive therapy, who have had recent contact persons those less likely to progress to active disease.close People morewith likely to progwith infectious TB, children, or those who have abnormal chest ress include persons with HIV infection, those who are receivingradioimmu•consistent aiv-inficireba graphs with prior nosuppressive therapy, whoTB) have had recent close contact with persons with infectious TB, children, or those who have abnormal chest radio• malnutricia graphs with prior TB) • consistent mwvave baqteriuli infeqciebi, maT Soris TB Conditions that may suppress the tuberculin • virusuli infeqciebi, mag. wiTela, wiTura skin test • simsivne that maypreparatebiT, suppress the tuberculin skin test •Conditions imunosupresiuli mag. steroidebiT mkur• HIV infection • Malnutrition naloba •• Severe bacterial including TB itself HIV infection • PPD sinjisinfections, Sesrulebis araswori teqnika •• Viral infections, e.g. measles, chickenpox, glandular fever Malnutrition •• Cancer Severe bacterial infections, including TB itself •• Immunosuppressive e.g. steroids Viral infections, e.g.drugs, measles, chickenpox, glandular fever •• Incorrect injection of PPD Cancer 4.8. gama interferonis gamoTavisuflebis cda [Interferon • Immunosuppressive drugs, e.g. steroids gamma releasing assays (IGRAs)] • Incorrect injection of PPD cota xnis win xelmisawvdomi gaxda ori in-vitro cda, romelic TB specifiკuri antigenis Seyvanis Semdeg gama interferonis gamoTavisuflebis intensivobas sazRvravs. esenia: QuantiFERON-TB Gold In-Tube® da T-SPOT.TB®. es cdebi TST-sTan 4.8. Interferon gamma releasing assays (IGRAs) axasiaTebs BCG SedarebiT specifiკuria, vinaidan naklebad vaqcinaciiT gamowveuli jvaredini reaqtiuloba da aratuberkulozuri mikobaqteriebiT sensitizacia. Recently, two in-vitro assays that measure release in ture4.8. Interferon gamma releasing assaysinterferon (IGRAs) aqtiuri berkulozis dros IGRAhave cdebi TST-is msgavsi sensitiurobiT sponse to TB specific antigens become commercially available. These ® ® ki kontaqtebis TB dabali insidentobis areebSi andmeasure T-SPOT.TB . IGRAs are more arexasiaTdeba, QuantiFERON-TB Gold In-Tube Recently, two in-vitro assays that interferon release in regamovlenis TvalsazrisiT ukeTes Sedegebs aCvenebs. specific than the TST due to lack of cross-reactivity from BCG vaccination sponse to TB specific antigens have become commercially available. These ® and by non-tuberculous mycobacteria. IGRAs®.appear bemore at and T-SPOT.TB IGRAstoare are sensitization QuantiFERON-TB Gold In-Tube least as sensitive TSTdue for to active TBcross-reactivity and have shown better correlation specific than theasTST lack of from BCG vaccination than TST with by exposure to M. tuberculosis when used in contact and the sensitization non-tuberculous mycobacteria. IGRAs appearinvesto be at tigations low incidence least as in sensitive as TST settings. for active TB and have shown better correlation than the TST with exposure to M. tuberculosis when used in contact investigations in low incidence settings. Page 46 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 46 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 46 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 47 Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 47 Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 47 4.9. aqtiuri tuberkulozis diagnostikis serologiuri da sxva testebi 4.9. Serologic and other diagnostic tests for active TBmikobaarsebobs sxvadasxva serologiuri testi, romlebic qteriis antigenebis sawinaaRmdegodD gamomuSavebul antisxeulenumber of serologic tests are based on detection of rom antibodies bs A gamoavlens. damoukidebelma kvlevebma aCvenes, isini to TBa variety of mycobacterialar antigens. Careful independent assessments suggest daignostikisaTvis gamodgeba, gansakuTrebiT, იმ pirebისთვის, romlebსac TB useful ganviTarebis riskiaids, dabali aქვთ. in mikobaqteriis anthat they are not as diagnostic especially persons with low tigenebisofganmsazRvreli mravali meTodia Seswavlili, magram daprobability TB. Various methods aimed at detection of mycobacterial bali sensitivobis maTi gamoyeneba SezRudulia. antigens in diagnostic gamo specimens are being investigated but are limited at present by low sensitivity. 5. naxvelis Segroveba baqterioskopiisaTvis 5. Collecting Sputum for Smear Examination TB saeWvo yvela individma, romelic naxvels gamoyofs mikroskopიuli kvlevisTvis naxvelis 2 nimuSi unda Caabaros (2 All individuals who are capable of producing and are suspectnimuSi nacxiT-dadebiTi SemTxvevebis 95%-issputum identificirebas axeddens). of having PTB should have two sputum specimens microwarsulSi janmo-s rekomendaciiT naxvelisobtained 3 nimuSisfor mikrosscopic (two samples identifyki about 95% of the smear-positive kopiaexamination iyo aucilebeli, dReisaTvis aRniSnuli midgoma 2 sarwmunoPreviously, xarisxis nimuSis Seswavlisrecommended aucileblobiT maTgan cases). WHO guidelines thatSeicvala, three samples be erTi naxveli diliT unda Segrovdes, naxvelSi obtained, but thisaucileblad has been changed to two quality assuredroca samples, one of mgb-sshould arsebobis albaToba didia. saeWvotoyvela pirisgan naxveli which be collected in the earlyTB morning increase AFB load. ColqveმოT mocemuli wesebis dacviT unda Segrovdes da gaigzavnos lect sputum specimens from each TB suspect as described below and send Tu laboratoria teritoriulad axloa, TB saeWtolaboratoriaSi. the laboratory. If the laboratory is easily accessible, you may send the TB vo piri Tavad unda gaigzavnos naxvelis Casabareblad. suspect directly to the laboratory to produce the sample. zogierTi pacienti klinikurad mZimea da gadaudebel daxmareSome patients may be very ill and need immediate care. The first bas saWiroebs. misi mkurnaloba laboratoriul diagnostikamde sputum sample should be collected when the person is identified as a TB ar unda gadaidos. naxvelis Segrovebis zogadi wesi da Tanmimdevroba: 1. pirveli ulufa grovdeba dauyovnebliv samedicino daweseGeneral guidelines andpacients schedule risTvis for sputumgrovdeba collection:naxveli da bulebaSi. auxseniT aswavleT, rogor amoaxvelos. sxva pirebis dainficirebis acilebis saeWvowhy pirma 1. riskis Sample Tavidan one is collected “on mizniT, the spot.”TBExplain the naxveli sputum is Ria sivrceSi an the kargad ventilirebul oTaxSi unda amoaxneeded and show TB suspect how to cough up sputum. The TB velos. Tu SesaZlebelia, Segrovebisas pacientze suspect should go outdoors ornaxvelis to a well-ventilated place to collect the meTvalyureoba unda meore diliT naxvesample, to reduce the risk ganxorcieldes. of exposure to others. If possible, observe and lis Sesagroveblad meore WurWeli pacients saxlSi unda guide the TB suspect during sample collection. Give the TB suspect gavatanoT. anothernimuSi labeledtuberkulozze container to takeeWvmitanilma home and usepirma the next morning. 2. meore meore diliT 2. gaRviZebisTanave Sample two is collected by the TB da suspect uponSesabamis awaking samedithe next unda Seagrovos miitanos cino dawesebulebaSi. morning. The TB suspect should bring this second sample to the 3. naxvelis health carenacxis facility.mikroskopiisaTvis nimuSi naxvelis sakmaris raodenobas (da ara nerwyvs) unda Seicavdes. 3. Specimens should consist of good quality sputum (not saliva) in order sarwmuno xarisxis naxveli aris: to be useful for sputum smear microscopy. Good quality sputum: • sqeli da lorwovani Is frequently thick and mucoid •• SeiZleba iyos Txevadi da Seicavdes mkvdari qsovilebis • nawilebs May be fluid with chunks of dead tissue May range in sxvadasxva color from opaque white toaragamWirvale green (bloody speci•• SeiZleba iyos Seferilobis, TeTridan momwvanomde (sisxliani naxveli mowiTalo moyavismens will be reddish brown) fro Seferilobisaa). suspect. Treatment of a very ill person should not be delayed to obtain a 5.1. naxvelis laboratory diagnosis. Segrovebis procedurebi naxvelis Segroveba nacionaluri programis gaidlainis Sesabamisad unda moxdes, zogadi wesi da Tanmimdevroba ki mocemulia 5.1. Sputum collection procedures qveმოT. naxveli RiaNTP sivrceSi undaforSegrovdes. Tu aucilebelia naxFollow your guidelines sputum collection. General guidevelis SenobaSi Segroveba, es kargad ventilirebul oTaxSi, sxva lines and a schedule can be found below. adamianebisagan moSorebiT unda moxdes. patara oTaxebSi, mag. saIf patients are asked to provide sputum specimens for TB diagnosis onpirfareSoSi da sxva daxurul areebSi naxvelis Segroveba ar Seisite, they should always do so in an adequately ventilated booth or outside Zleba. in thepacients open air and away from other people,ganmartebebi avoiding smallimisTvis, rooms such as unda mivceT Sesabamisi rom toilets or other enclosed areas. naxvelis xarisxiani nimuSi Segrovdes. naxvelis Segrovebisas paPatientsaucilebelia should be coached and directly supervised when sputum is cientze meTvalyureoba. rogorc wesi, pacienti specialuri miTiTebebis gareSe xarisxian naxvels ver agrovebs, collected. Unsupervised patients are seldom successful in providing an adgansakuTrebiT, pirvel cdaze. imis Sesaxeb, rogora equate specimen, especially the firstmiTiTebebi time. See Annex 2 on howTu to coach unda Segrovdes xarisxiani nimuSi, moceulia danarT # 2-Si. patient to produce a good sputum sample. gverdi 48 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 48 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 49 Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 49 6. naxvelis Segrovebis sxva meTodebi 6. xvelis stimulireba SeiZleba saWiro gaxdes im pacientebTan, Other Sputum Collection Methods romlebsac ar SeuZliaT amoxveleba. Rrma xvelis inducireba SeiZleba Tbili, steriluri hipertonuli xsnaris (3%-15%) inhalaciiT. viSputumnaidan induction can be used for patients unable cough up spuinducirebuli naxveli Txevadia datodidi raodenobiT nerwyvs tum. Deep coughing may be induced by inhalation of an aerosol of warm,laborantma Seicavs, WurWelze unდa daiweros “inducirebuli”, raTa sterile, hypertonic saline (3%-15%). Because induced pacientma sputum is sakvebi very wa-xvelis stiis kvlevisaTvis uvargisad ar miiCnios. tery and resembles saliva, it3-4 should be labeled “induced” ensure that the mulirebamde saaTiT adre unda miiRos,toraTa Rebineba da aspiracia arworkers ganviTardes. kargad ventilirebul laboratory staff do not procedura discard it. Patients should have fasted garemoSi for 3-4 unda Camedpersonali uzrunvelyofili unda iyos 9# 5 respiratoriT. hours prior totardes. the procedure to prevent vomiting and aspiration. Induction gastraluri aspirati kuWSi nazaluri zondis CadgmiT should be carried out in a well-ventilated place and all personnel in the miiReba. es diliT unda Catardes im varaudiT, rom pacienti naxvels room shouldprocedura use an N95 respirator. RamiT ylapavs. es meTodi, Cveulebriv, maSin gamoiyeneba, roca naxveGastric aspiration is performed by inserting a tube through the lis miReba amoxvelebiT an stimulirebiT SeuZlebelia. ufro xSirad patient’s noseesand it into the stomach. The procedure is usu- 2-3 saaTiT wesiintroducing bavSvebSi gamoiyeneba. bavSvma sakvebi proceduramde ally performed in the morning as the patient tends to swallow sputum adre unda miiRos. gastraluri aspiracia stacionarSi an Sesabamisi during the night. Generally,mqone it is performed onlyoTaxSi when atardeba. sample cannot aRWurvilobis saproceduro be obtained through expectoration or induction. Most often, it is used to bronqiabronqo-alveolaruli lavaJiT fibrobronqoskopia luri sekretis mizniT xorcieldeba. miRebuli obtain samples from childrenaspiraciis although children who can produce spu- nimuSebi, rogorc wesi, ganzavebuli an Txieria, amitom imisTvis, rom isini latum should go through sputum induction. It is recommended that chilboratoriaSi uxarisxod ar iyოს miCneuli, WurWels unda dren should not have had food intake in the past 2-3 hours. For logistic gaukeTdes warwera “broqoskopuli nimuSi”. infeqciis reasons gastric aspiration is usually carried outbronqoskopia in a hospital setting or inkontroliT gaTvaliswinebuli normebis dacviT Sesabamis saproceduro oTaxSi a procedure room that has the necessary materials. tardeba. naxvelis miRebis es meTodi ukiduresi zomaa da gamoiyeneba Fiberoptic Bronchoscopy lavage is done SeuZlemxolod maSin, rocawith sxva broncho-alveolar gziT naxvelis miReba praqtikulad for the collection of bronchial secretions by aspiration, through the fiberopbelia. bronqoskopiis Semdgom 3 dRis ganmavlobaSi naxveli didi raotic bronchoscope. These samples are usually SemTxvevebSi diluted or watery and should denobiT gamoiyofa. TB seaWvo naxvelis mikroskopias, ra be labeled asTqma “bronchoscopy specimens”ver to avoid rejection at the laboratory. unda, bronqoskopia Caanacvlebs. Bronchoscopy should be carried out in a procedure room with appropriate infection control measures.ko-infeqciis It is usually used asSemTxvevebis a final measure when sputum 7. TB-HIV gamovlena is very difficult to collect and is not available in all settings. Post-bronchoscopy aiv-pozitiur pirebSi gamosavlenad aiv maRali prevalentosputum collection on the next three days TB-s is often very productive. Bronchosbis populaciaSi xvela arasakmarisad sensitiuri niSania. aiv-inficicopy should not replace sputum collection in a TB suspect. reba zrdis TB-is ganviTarebis sixSires rogorc LTBI-is reaqtivaciis, ise axali inficirebis Sedegad. aiv-inficirebam aseve mniSvnelovnad 7. Case detection of Tuberculosis and HIV gazarda nacxiT-uaryofiTi filtvis da filtvgareSe tuberkulozis proporcia. am pacientebTan ufro xSiria mkurnalobis warumatebeli In HIV-prevalent populations, cough alonesikvdilic, is not sensitive enough to gamosavali, maT Soris, naadrevi detect TB amongvidre HIV-positive persons. HIV increasestuberkuloziT the rate of recurrence nacxiT-dadebiT filtvis daavadebul aiv of TB, both pozitiur reactivationpacientebTan. of latent TB and newly acquired HIV mocemuli problemainfection. aiv maRali prevalentofiltvis da filtvgareSe tuberkulois responsiblebis forareebSi a large nacxiT-uaryofiTi increase in the proportion of patients with smearzis swraf diagnostikas moiTxovs. iმავe mizeziT aiv pozitiur pirebSi negative PTB and EPTB. These patients have inferior treatment outcomes, gverdi 50 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 50 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs tuberkulozisaTvis damaxasiaTebeli niSnebis da simptomebis gamovlenisas TB-ze eWvis maRali indeqsis dadgenas. aiv/SidsiT mcxovrebi adamianebissmear-posidiagnostika da mkurincluding excessive early mortality, compared with HIV-positive, naloba aucileblad moiTxovs TB diagnozis gaTvaliswinebas. tive PTB patients. Tackling this problem requires rapid diagnosis of SS- PTB and EPTB in settings with high HIV prevalence. For this reason it is particu7.1. filtvis tuberkulozze eWvis SemTxvevaSi: larly important to have a high index of suspicion for TB in an HIV-positive Tu aiv/SidsiT mcxovreb adamians an Sesabamisi klinikuri da epiperson who has any of the signsfonis or symptoms compatible with TB.aReniSnebaT Diagnosis TB niSnedemiologiuri mqone aiv-inficirebuls of TB in people with HIV/AIDS requires naxveli. adjustment in diagnostic bi living da simptomebi, undaalso Segrovdes pirebs, romelTa aiv stacriteria and indications for treatment. tusi ucnobia, unda SevTavazoT aiv testireba. Tu baqterioskopiis pasuxi uaryofiTia, meore vizitze pacients unda Cautardes yvela gamokvleva, maT Soris, naxvelis nacxis ganmeorebiTi mikroskopia, 7.1. Pulmonary tuberculosis suspects: kulturaluri kvleva, gulmkerdis rentgenografia, klinikuri gamokvleva. Sedegebi (kulturaluri kvlevis When you see adultsgamokvlevis living with HIV/AIDS and those considered to begarda) miRebisTanave swrafad unda gaanalizdes da miRebuli unda iyos gadawyveat high risk of HIV infection on clinical and epidemiological grounds and tileba imis Sesaxeb, Tu ra saxis mkurnaloba unda Catardes, daiwyos TB signs or symptoms, collect sputum. Offer a HIV test to those with unTB mkurnaloba, Tu baqteriuli infeqciis, an pnevmocisturi pnevknown HIV status. the smear examination is negative, patient shouldfarTo speqmoniisIf [Pneumocystis carinii pneumonia (PCP)]the sawinaaRmdego be provided with allantibiotikoTerapia available investigations during a second visit including tris (garda fTorqinolonebiT monoTerapiisa). repeated sputum smear, culture, gansakuTrebiT chest x-ray and clinical evaluation. The fTorqinolonebi, bolo Taobis warmomadgenlebi, M. exam results should be available soonkargi after baqteriociduli (except for culture)moqmedebiT and a deci- xasiaTdebა tuberculosis winaaRmdeg filtvis tuberkulozis sion should bedamade based on the exams to deprepatermine if thesamkurnalod patient should sasurvel receive treatment ratad gvevlinebა, Tumca aseve for TB, or receive a broad spectrum antibiotic SeuZliaT rezistentobis indu(not a fluoroquinolone alone) for bacterial cireba. Sesabamisad, rezisteninfection or Pneumocystis carinii pneumonia tobis ganviTarebis riskis gamo (PCP). Fluoroquinolones, particularly the aratuberkulozuri paTolonewer ones, possess good bactericidal activity giebis samkurnalod fTorqinoagainst M. tuberculosis, making them attraclonebi ar unda იყოს gamoyenetive agents forbuli. the treatment of PTB but conunda moxdes Sesabamisad sequently maySerCeuli also resultsamkurnalo in induction reJimiT of drugmkurnalobis monitoringi. PCP resistant organisms. Therefore, they should SeiZleba ganviTardes ukve danot be used for treatment of non-TB organisms dasturebul TB pacientTanac, due to the risk of developing resistance. The amitom saWiroa ganmeorebiTi patient’s response to this treatment should be kvlevebi, gansakuTrebiT maSin, monitored. PCP occur in patients with Tu may mkurnalobis miuxedavad underlying TB and patients should, therefore, respiratoruli Civilebi mainc be re-evaluated for TB,aiv-dadebiT particularly if respiratorCeba. pirebSi ry symptoms persist aftertuberkulozis treatment. See Annex filtvis diagnostikis gaidlaini da3 for a description of guidelines forixileT diagnosing 3-Si. PTB in HIV+narT patients. Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 51 Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 51 7.2. filtvgareSe tuberkulozze eWvis SemTxvevaSi: Zalian mniSvnelovania filtvgareSe tuberkulozis swori diagnostika da marTva, vinaidan TB SemTxvevaTa daaxloebiT 20% filtvgareSe formebze modis da filtvgareSe formebs ukavSirdeba aivasocirebul i tuberkulozis sikvdilianobis maRali maCvenebeli. filtvgareSe tuberkulozis yvelaze gavrcelebuli formebia limfuri kvanZebis (upiratesad, kisris da iRliis fosos), plevraluri (rogorc wesi, calmxrivi) da diseminirebuli TB (daavadeba, romelic ar Semoifargleba erTi lokalizaciiT). filtvgareSe tuberkuloziT daavadebuli pacientebis umravlesobis marTva baqteriologiuri da histologiuri dadasturebis gareSe xdeba, garda im pacientebisa, romlebTanac SesaZlebelia biofsiuri masalis an anTebiTi aspiratis gamokvleva. filtvgareSe tuberkulozze saeWvo SemTxvevebis diagnostikaSi klinikuri niSnebis aRwera ixileT danarT 4-Si. nacxiT uaryofiT SemTxvevebSi bavSvTa da mozrdilTa PTB da EPTB diagnostikis gaumjobesebis mizniT klinikuri algoriTmi mocemulia TB/HIV rekomendaciebSi. aiv-inficirebul pacientebSi sikvdilიანobis maRali maCvenebeli asocirebulia MDR-TB-is aradroul diagnostikasTan, amitom, sadac SesaZlebelia, yvela TB-HIV ko-inficirebul pacients naxvelis pirvelive kvlevaze unda Cautardes kulturaluri kvleva, ganisazRvros DST da moxdes mkurnalobis srulyofili monitoringi. 8. eWvi MDR-TB-ze preparatebis mimarT Stamis rezistentobis gansazRvra mxolod baqterioskopiT SeuZlebelia. sensitiuri da rezistentuli tuberkulozis gamomwvevi erTi da igive mikroorganizmia, amitom mikroskopiiT nacxiT-dadebiTi sensitiuri da rezistentuli tuberkulozis gamomwvevebi erTmaneTisagan ar gansxvavdebა. rezistentobis dasadgenad aucilebelia kulturaluri kvlva da DST-is Catareba. es laboratoriuli procedurebi gviCvenebს, ganagrZobs Tu ara zrdas M. tuberculosis specifiკuri preparatebis zemoqmedebis qveS. Tu Stami tubsawinaaRmdego preparatebis Seyvanis miuxedavad izrdeba, ეს niSnavs, rom Stami rezistentulia. MDR-TB-is (an nebismieri tipis rezistestentobis) sarwmuno diagnostikisaTvis da adeკvaturi samkurnalo reJimis SesarCevad, MDRTB–ze saeWvo yvela pacients baqterioskopiasTan erTad kulturaluri kvleva da DST unda Cautardes. saukeTeso SemTxvevaSi, TB-ze saeWvo yvela pirs unda Cautardes baqterioskopia, kulturaluri kvleva da DST. samwuxarod, SezRuduli resursebis gamo umetes qveynebSi es yovelTvis SesaZlebeli ar aris. MDR-TB diagnostikis efeqtიანobis gasazrdelad janmo-m gaanaliza gverdi 52 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis sxvadasxva qveynis MDR-TB Sidaprogramuli monacemebi da mogvawoda MDR-TB maRali riskis jgufis CamonaTvali. es dokumenti xelsmisawvdomia MDR-TB programuli marTvis gaidlainebSi. MDR-TB-ze saeWvo pirebis identificireba Tqveni qveynis specifiuri jgufebis mixedviT unda moaxdinoT. imisaTvis, rom droulad gamoavlinoT rezistentoba yvela TB an TB-ze saeWvo SemTxvevaSi, gansazRvreT MDR-TB risk-faqtorebis arseboba. yvela is pacienti, romelTanac DR-TB risk-jgufTan mikuTvnebuloba dadasturdeba, Semdgomi diagnostikisa da mkurnalobisaTvis mimarTeT Sesabamis dawesebulebas. Tu msgavsi centri xelmiuwvdomelia, pacientis mimarTvis da marTvis Sesaxeb konsultacia adgilobrivi TB kontrolis warmomadgenelTan unda Catardes. 8.1 MDR-TB-is riks-jgufebi pacientebi, romlebic mocemul erT an met kategorias miekuTvnebian, unda ganxilul iqnan, rogorc MDR-TB-ze saeWvo SemTxvevebi da unda CautardeT kulturaluri kvleva da DST. Semdgomi gamokvlevebisa da mkurnalobisaTvis isini specializirebul dawesebulebaSi dauyovnebliv unda gaigzavnon. MDR-TB-ze saeWvod SeiZleba CaiTvalos: • • • • • warsulSi namkurnalebi SemTxvevebis uSedego mkurnaloba axali SemTxvevebis uSedego mkurnaloba kerZo seqtorSi uSedegod namkurnalebi pacientebi warsulSi namkurnalebi (“relafsi” an “Sewyvetili” gamosavliT) pacientebi, romlebic III Tveze nacxiT-dadebiTebi arian klinikuri niSnebis mqone MDR-TB kontaqtis SemTxvevebi MDR-TB-ze saeWvod aseve SeiZleba CaiTvalon (damokidebulia adgilobriv gaidlainze): • • • • • • • aiv-inficirebulebi axali SemTxvevebi, romlebic III Tveze nacxiT-dadebiTebi rCebian kontaqtebi MDR-TB-is afeTqebis garemoSi an MDR-TB maRali prevalentobis dawesebulebebSi, mag. cixis kontaqtebi MDR-TB maRali prevalentobis areebSi mcxovrebi pacientebi pacientebi, romlebsac warsulSi miRebuli aqvT ucnobi xarisxis an uxarisxo TB preparatebi pacientebi, romlebic cudi programuli marTvis pirobebSi mkurnalobdnen (gansakuTrebiT, iq, sadac adgili hqonda preparatebis momaragebaSi xSir vardnაs) malabsorbciasTan da xSirad ganmeorebad diareasTan dakavSirebuli Tamxlebi daavadebebis mqone pacientebi Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 53 9. Pediatric Diagnosis 9. bavSvTa tuberkulozis diagnostika Children can present with TB at any age, but the most common age is between 0–4 years. If bavSvebSi any of these signs or symptoms is present, suspect postuberkulozis diagnozi nebismier asakSi SeiZleba 9. Pediatric Diagnosis daisvas, magram yvelaze xSirad is 0-4 asakobriv jgufSi gvxvdeba. Tu sible TB and follow the recommendations in Section 4 or refer to a specialist. saeWvohave niSnebi, an simptomebi fiqsirdeba, unda vixelmZRvaneChildren with TBTB-ze commonly paucibacillary (low number Children can present with TB atdisease any age, butmivmarToT the mostofcommon is loT IV TavSi mocemuli rekomendaciebiთ an Sesabamisage speorganisms) without evident lung cavitation but with involvement of intrathobetween 0–4 years. If any of these signs or symptoms is present, suspect poscialists. rogorc wesi, bavSvTa tuberkulozi oligobacilarulia sible TB and follow the recommendations in Section or refer tokavitaciiT, a specialist. racic lymph nodes. Consequently, compared with adults, sputum4filtvis smears (baqteriebis mcire raodenobiT), ar xasiaTdeba Children with commonly paucibacillary numberaqeof magram gamoxatulia mkerdSida limfuri dazianeba. from children are more likely toTB be negative andhave children are far kvanZebis lessdisease likely to(low dan gamomdinare, mozrdilebTan SedarebiT bavSvebSi upiratesad organisms) without lung cavitation but with involvement of intrathobe infectious. Therefore, culture of evident sputum or other specimens, radiographic nacxiT-uaryofiTi SemTxvevebicompared fiqsirdeba isini bevrad smears ufro racic lymph nodes. Consequently, withdaadults, examination of the chest, andarian tests toinfeqciurebi. detect TB infection are tuberkulozis of greater impor-sputum iSviaTad bavSvTa diagnostikafrom children are more likely to be negative and children are far less likely to tance in diagnosis Si of pediatric TB. Because manynaxvelis, children less than years ofkulturalur gadamwyveti mniSvneloba another sxva 5 nimuSis be infectious. Therefore, culture of sputum or specimens, radiographic kvlevas, gulmkerdis rentgenografias da TB inficirebis testeage do not coughexamination and produce effectively, culture washings of sputum the chest, and tests to detectof TBgastric infection are of greater imporbs aqvs.tube vinaidan 5or wlamde asakSi bavSvebs anaxvelis gamoyofa uWirT, obtained by naso-gastric lavage induced sputum higher yield tance in diagnosis of pediatric Becausehave manyamonarecxis children less than 5 years of nazo-gastraluri zondiTTB. miRebuli kuWis an inducirethan spontaneous sputum. Thus, these methods should be utilized to obtain agebuli do not cough and produce sputum effectively, culture of gastric washings naxvelis kvleva ufro informatiulia, vidre spontanuri naxsputum for bothobtained smear examination, if sputum is not produced by culture naso-gastric tube lavage or induced sputum have a higher yield velisand nimuSis. Tu naxvelis Segroveba ver xerxdeba verc xveliT da than sputum. Thus, methods should befor utilized to obtain verc amoxvelebiT, maSin mocemuli meTodologiebiT miRebuli masathrough coughing orspontaneous expectoration. See the tablethese on the following page unda daeqvemdebaros rogorc mikroskopიul, ise iskulturalur for both smear culture examination, if sputum not produced an approach to sputum theladiagnosis of TB in and children recommended by the Intekvlevas. Semdegor gverdze ixileTSee cxrili, romelic mowodebulia through coughing expectoration. the table on the following page bafor grated Management of Childhood Illness (IMCI) program of the WHO. vSTa tuberkulozis diagnostikis midgomebi (bavSvTa daavadebebis an approach to the diagnosis of TB in children recommended by the Inteintegraciuli marTvis programa (Integrated grated Management of Childhood Illness (IMCI)Management program of of theChildhood WHO. Illness (IMCI), janmo) Diagnosis of tuberculosis in children bavSvTa tuberkulozis diagnostika TThe risk of TB is increased in children when there is an active case (infectious, smearbavSvebSi TB-is ganviTarebis riski matulobs, Tu maT ojaxuri kontaqti positive TB) in the same house or when the child is malnourished, HIVfiqsirdeba infected, or has aqvT aqtiuri tuberkuloziT daavadebul mgb(+) pirTan, of tuberculosis in children malnuhad measles in the past few months.Diagnosis tricia, aiv-inficireba da axlo warsulSi (ramdenime Tvis win) gadatanili wiTela Consider TB inTThe any child risk ofwith: TB is increased in children when there is an active case (infectious, smearTB ganxiluli unda iyos yvela bavSvTan, visac: TB) in the same house or when the child is malnourished, HIV infected, or has A history of: positive anamnezSi aqvs: had measles in the past few months. • Unexplained•weight loss or failure towonaSi grow normally daudgeneli mizeziT dakleba an zrdaSi CamorCena Consider TB in any childtemperaturuli with: daudgeneli reaqcia, • Unexplained•fever, especiallymizezis when it continues for more thangansakuTrebiT, two weeks 2 kviraze metad gaxangrZlivebuli A history of: • Chronic cough • qronikuli xvela weight loss or failure to grow normally • Unexplained kontaqti romlis aqtiuri, infeqciuri tuberkuloziT • Exposure to •an adult with mozrdilTan, probable or definite pulmonary infectious TB avadoba dadasturebuli an savaraudoa. • Unexplained fever, especially when it continues for more than two weeks inseqciis da kvlevebis Sedegad fiqsirdeba paTologia: • Chronic cough Abnormal physical findings on examination: siTxe plevris (Sesustebuli perkusiiT moyrueba) •• Exposure to an RruSi adult with probable sunTqva, or definite pulmonary infectious TB • Fluid in the chest (reduced airdaentry, dullness limfuri to percussion) • gadidebuli umtkivneuli kvanZebi an limfuri kvanZebis abscesi, gansakuTrebiT, kisris limfuri kvanZisespecially in the neck • Enlarged non-tender lymph nodes or a lymph node abscess, Abnormal physical findings on examination: • meningitis niSnebi, gansakuTrebiT, Tu isini ramodenime dRis ganmavlo• Signs of meningitis, when these develop several days and the spinal fluid • Fluid in the chest (reduced air entry,over dullness to percussion) baSiespecially gamovlindა da Tu Tavzurgtvinis siTxe upiratesad limfocitarulia da masSi momatebulia cila contains mostly lymphocytes and elevated • Enlarged non-tender lymphprotein nodes or a lymph node abscess, especially in the neck Seberili muceli, palpaciiT kvanZebis dafiqsirebiT mis gareSe •• Signs of meningitis, when develop over severalandays and the spinal fluid • Abdominal swelling, with or withoutespecially palpablelimfuri lumpsthese • Zvlebisa da saxsrebis, maT Soris, xerxemlis progresirebadi SeSupeba da contains mostly lymphocytes and elevated protein • Progressive swelling or deformity in the bone or a joint, including the spine deformacia • Abdominal swelling, with or without palpable lumps • Progressive swelling or deformity in the bone or a joint, including the spine 10.SemTxvevis aRricxa umetes qveynebSi TB SemTxvevebis 10. Case Reporting aRricxvიაnoba uzrunvelyofilia 10. Casevaldebulia Reporting misi meTvalyuda eqimi In most countries, notifiable disease and reobis TB qveSis amyofi yvela pacienInSesaxeb most countries, TB is amiawodos notifiable a physician must report a TB patient under their care disease and tis informacia marTvis prographysician mustadgilobriv report TB patient under their care to the local TBaTB control program. Case areporting is part mas. SemTxvevis aRricxva sazogato the local TB control program. Case reporting is part of a larger community responsibility and public health doebrivi pasuxismgeblobis daand sa-public health of a larger community responsibility function. Case reporting is also part of the proper funczogadoebrivi jandacvis function. Case reporting is alsofunqciupart of the proper functioning of an effective TB control program and the case ri nawilia. SemTxvevis aRricxvas tioning of an effective TB control program and the case didi mniSvneloba aqvs TB efeqtიანi reporting system permitssystem the program to determine reporting permits the program to determine marTvisaTvis. aRricxvis resource needs, measure effectiveness of TB sistema controlof TB control resource needs, measure effectiveness programas saSualebas aZlevs gansastrategy, and properly track the disease within the popustrategy, and properly track the disease within the popuzRvros resursebis saWiroeba, Sealation as a whole, notasjust the population served by the lation a whole, not just strategia the population fasos TB kontrolis da served by the uzrunvelyos daavadebis meTvalyunational TB program. The plays an integral national TB program. The physician playsphysician an integral reoba qveynis populaciaSi. part in system as partTB of Strategy the Stopby TB Strategy by part in this system as this part of themTels Stop SemTxvevis aRricxvis da angariSreporting cases and outcomes. Appropriate recording reporting cases gebiT and outcomes. Appropriate recording eqimi gadamwyvet rols asru-individualized and reporting further permits targeted, and reporting further permits targeted, individualized gverdi 54 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 54 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Page 54 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 55 Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 55 Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 55 lebs Stop TB strategiis Sesabamisad TB SemTxvevis programuli marTvis procesSi. aRricxva-angariSgebis srulyofili sistema gamoavlens ra aratipurad mimdinare individualur SemTxvevebs, momavalSi konkretuli praqtikuli RonisZiebebis dagegmviT maTi follow-up to help patients who are not progressing as planned, and also helps efeqtიანad marTvis saSualebas iZleva the evaluation of practitioners’ performance. Follow your country’s standards programebis sayovelTao warmatebisa da qveynis sazogaand forms for reporting and referring TB cases to improve the overall success doebrivi jandacvis sistemis ganviTarebisaTvis eqimma qveynis ofstandartebiს TB control program as well improving the public healthformebis of the community Sesabamisi aRricxva-angariSgebis Sevseinbis which you work and live. yvela wesi unda daicvas. 11. Contact Investigations 11.kontaqtebis gamovlena Once patients are diagnosed with TB,daეsmeba, contact investigation should be rogorc ki pacientს TB diagnozi unda moxdes kontaqtebis gamovlena, anupatients SesaZlo an infected aqtiuriorTB-is conducted to find other whoinficirebis may have been have mqone active im disease pirebisand gamokvleva, romlebic mkurnalobas TB need treatment. A household contactsaWiroeben. is a person ojaxuri who lives kontaqti aris piri, romelic TB pacientTan erTad cxovrobs da amis in the home of a TB patient and who is therefore at greater risk of becoming gamo imyofeba inficirebis da daavadebis maRali riskis qveS. yvela infected and developing TB. Every SS+ PTB patient should be interviewed mgb(+), filtvis tuberkuloziT daavadebuli pacienti unda gamoikitoTxos elicitojaxuri the nameskontaqtis of all contacts in the household. (Some countries ask that saxelebis dasadgenad (zogierT qveynebSi smear-negative PTB and EPTB cases to also list household contacts.) The mgb(-) filtvis da filtvgareSe tuberkuloziT daavadebuli paciensource infection of most children isgrovdeba). an infectious adult in umravlesobaSi their household. tebisof kontaqtebis informaciac bavSvebis When children present with active TB disease theirromelic family members and infeqciis wyaro maTi ojaxis mozrdili wevria, infeqciuri other close contacts should investigated for TB to find the source of the tuberkuloziT aris avad.bebavSvTan aqtiuri tuberkulozis dadasturebis SemTxvevaSi gamokvleva unda Cautardes misi ojaxis yvela mozrdisease and treat them as necessary. dil wevrs, raTa gamovlindes infeqciis wyaro da, saWiroebis SemTxvevaSi, daiwyos misi mkurnaloba. TB pacients unda vTxovoT gamosakvlevad moiyvanos ojaxis 5 wlamde asakis yvela wevri da kontaqtSi myofi 5 wlis zeviT yvela is adamiani, romelsac axvelebs. zogierT regionebSi medmuSaki Tavad midis saxlSi 5 wlamde wevrebis Sesafaseblad. Theojaxis TB patient shouldasakis be asked to bringmdgomareobis in for assessment all contacts age kontaqtSi myof 5 wlis zeviT bavSvebTan da mozrdilebTan TB in saeW5 and older with cough, and every child less than 5 years of age living the vo mdgomareobis dasadgenad TB dawesebulebaSi unda Catardes Semdehousehold. In some areas health workers are expected to visit the home to asgi procedurebi: sess children age less than 5 years ofTu age. When household contacts (adults • all hkiTxeT pirovnebas, axvelebs ara, da Tu axvelebs, daazusteT and children aged 5 years or more) come to the health facility, follow the usual xvelis xangrZlivoba procedures to evaluate TB suspects: • sul mcire, 2 kviriani xvelis dafiqsirebisas baqterioskopiuli • Ask whether the individual has a cough and, if yes, ask about the kvlevisaTvis CaabarebineT 2 naxvelis nimuSi • baqterioskopiuli kvlevis, klinikuri niSnebis da, Tu SesaZlebeduration of cough lia, rentgenografiis SedegebiT gansazRvreT, arisifTu konta• Collect 2 sputum samples for sputum examination theara cough has qtSipersisted myofi piri filtvis tuberkuloziT avad for at least 2 weeks ojaxur myofiexamination, 5 wlamde asakis yvela bavSviand unda iyos • Use kontaqtSi results of sputum symptom review, (if applikonsultirebuli da TiToeul maTganTan unda dadgindes Semdegi TB cable) chest x-ray to determine whether the TB suspect has PTB saeWvo gaxangrZlivebuli niSnebis, an simptomebis arseboba: • Examine all children lessrespiratoruli than 5 years of ageCivilebi identified as house• gaxangrZlivebuli xvelaaged an sxva hold contacts for chronic signs or symptoms suggestive of(sxva TB: Sesa• 14 dReze metad gaxangrZlivebuli temperaturuli reaqcia • Prolonged or otherda respiratory symptoms Zlo mizezebis,cough mag. malariis pnevmoniis gamoricxvis SemTxvevaSi) • Fever for rentgenografiiT more than 14 days (after common causes such asgadaxra malaria • gulmkerdis dafiqsirebuli normidan (gadidebuli mkerdSida limfuri kvanZebi) or pneumonia have been excluded) • wonaSi daklebachest an wonaSi arasTanadod mateba (zrdaSi CamorCena) • Abnormal x-ray (nodal enlargement) daavadebis ganviTarebis maRali riskis inficirebul pireb• Loss of weight or failure to gain weightmqone (failure to thrive) TanInfected inficirebis sawinaaRmdego mkurnalobam (igulisxmeba LTBI -is sawipersons without disease who are at high risk of developing naaRmdego profilaqtikuri mkurnaloba, igive izoniazidiT prevenTB may benefit from treatment of the infection (also known as prophylaxis, ciuli mkurnaloba IPT) SesaZloa warmatebuli Sedegi gamoiRos. janmopreventive therapy, treatment of LTBI, or IPT). These include children who s da garTianebuli erebis organizaciis programis HIV/AIDS (UNAIDS) are household contacts of infectious index cases of pan-sensitive TB and rekomendaciiT, IPT unda CautardeT ojaxur kontaqtSi myof 5 wlamde HIV infected individuals. WHO and the Joint United Nations Program on asakis bavSvebs da aiv-inficirebulebs, romlebTanac aqtiuri TB ar HIV/AIDS (UNAIDS) recommend for childrenprevenciuli under 5 andTerapia all HIVdadasturda. gaiTvaliswineT, romIPT izoniazidiT SeiZleba CautardeT mxolod pirebs, aqtiuri TB ar dainfected individuals who do not im have activeromlebTanac TB disease. Note that preventive BCGcan vaqcinacia unda dasturda. therapy with aseve isoniazid be givenar only to CautardeT persons whopirebs, do not romlebic have active ukve inficirebuli, an aqtiuri tuberkuloziT TB disease, and BCG immunization is not useful fordaavadebulebi persons alreadyiyvnen. infected or12. ill izoniazidiT with TB prevenciuli mkurnalobis samizne jgufebi 12. Target Groups for Isoniazid Preventive Therapy minimum 6 Tvis da maqsimum 9 Tvis ganmavlobaSi izoniazidiT (yoveldRiur reJimSi 5–10 mg/kg, 300mg-mde) prevenciuli mkurnaloba A course of preventive treatment with daily isoniazid (5–10 mg/kg up efeqtიანia LTBI-is aqtiur daavadebaSi gadasvlis prevenciisaTtovis. 300mg) for at least six and up to nine months is effective in preventing bavSvebi gansakuTrebuli riskis qveS arian. gansakuTrebiT, Tu progression of LTBI to active disease. Young children are atdaspecial risk, esaiv-inficirebulebi arian. aiv-pozitiur bavSvebsa mozrdilepecially if they are infeqciis HIV-infected. HIV infection, in children and in adults, bSi latenturi daavadebaSi progresirebis riski wlis increases the risk50-jer of progression to aiv-negatiurebTan active TB once latently infected by up to ganmavlobaSi maRalia SedarebiT. 50 times in a given year. gverdi 56 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 56 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 57 Section 2 Diagnosis of Tuberculosis • Page 57 12.1. filtvis tuberkuloziT daavadebuli dedis Cvilebi filtvis tuberkuloziT daavadebuli meZuZuri dedebis Cvilebi imyofebian jer inficirebis da Semdeg ukve, daavadebis ganviTarebis maRali riskis qveS. maT unda CautardeT izoniazidiT 6 Tviani mkurnaloba da Semdeg unda CautardeT BCG vaqcinacia. 12.2. 5 wlamde asakis bavSvebi mniSvnelovania filtvis formis, mgb(+) tuberkuloziT daavadebul pirTan ojaxur kontaqtSi myofi bavSvebis skriningi, ris Sedegadac unda gamovlindnen 5 wlamde asakis inficirebuli bavSvebi, romlebsac TB saeWvo simptomebi ara aqvT. maT unda CautardeT 6-9 Tviani IPT. 5 wlis zeviT bavSvebs, romlebsac aReniSnebaT TB-ze saeWvo niSnebi, unda CautardeT TB gamokvlevebi. Tu kvlevebiT dadasturdeba TB, bavSvs unda Cautardes tubsawinaaRmdego mkurnaloba. Tu kvlevebis Sedegad TB ar dadasturda, magram bavSvi inficirebulia, mas unda Cautardes IPT. 12.3. aiv-inficerebulebi kontrolirebulma klinikurma kvlevebma daadastura, rom aivpozitiur pirebSi, romlebic TB inficirebulebic arian, IPT amcirebs aqtiuri TB-is ganviTarebis risks. M.tuberculosis-iT inficireba maTTan dadebiTi TST-iT dasturdeba. aiv-pozitiur pirebSi IPT –is SeiZleba mohyves damatebiTi sargebeli, TB-is ganviTarebis riskis SemcirebasTan erTad SeiZleba Semcirdes aiv inficirebis progresirebis riskic. aiv-inficirebulebSi TB prevencia da mkurnaloba gadaudebel prioritets warmoadgens rogorc HIV/AIDS, ise TB programebisaTvis. janmo-s SemuSavebuli aqvs 3 “i”-s saxeliT cnobili midgoma, romelic gulisxmobs TB aqtiuri SemTxvevebis gamovlenis “i”ntensificirebas, TB “i”nfeqciis kontrols da aiv-inficirebulebSi TB safrTxis SemcirebisaTvis sazogadoebrivi jandacvis sxvadasxva strategiis erTobliv “i”ntensiur Zalisxmevas. • aiv-inficirebuli pirebisaTvis izoniazidiT prevenciuli mkurnaloba usafrTxo da efeqtიანia da TB risks 33–62%-iT amcirebs • aiv-inficirebulebSi TB skriningi da diagnostireba garkveuli gamowvevaa sazogadoebrivi jandacvisaTvis, magram, problemebis miuxedavad, aiv-inficirebulebSi TB gankurnebadia • TB infeqciis kontroli gansakuTrebiT mniSvnelovania supresiuli pirebisaTvis, medmuSakebisaTvis da zogadad sazogadoebisaTvis mocemul TavSi Tqven SeiswavleT…….... • • • • • • • • • tuberkulozze saeWvod iTvleba yvela adamiani, romelsac TB saeWvo niSnebi an simptomebi aReniSneba, gansakuTrebiT, gaxangrZlivebuli xvela TB saeWvo sxva niSnebia sisxliani xvela, Ramis oflianoba, temperature da/an wonaSi dakleba filtvis tuberkulozis diagnostirebis yvelaze misaRebi gza naxvelis nacxis mikroskopiaa inspeqcia nebismieri pacientis kvlevis mniSvnelovani nawilia. inspeqcia ar SeiZleba gamodges TB diagnozis dasadatureblad an uarsayofad, magram is Rirebul informacias iZleva organizmis zogadi mdgomareobis Sesaxeb da iseT faqtorebze, romlebmac SesaZloa gavlena iqoniოს TB mkurnalobaze. naxvelis mikroskopia TB diagnostikis safuZvels warmoadgens kulturaluri kvleva adasturebs M.tuberculosis arsebobas, DST ki xorcieldeba TB saeWvo garkveul jgufebSi, sadac maRalia MDR-TB-is arsebobis riski diagnostikis axalma meTodebma mniSvnelovnad Seamcira MDRTB-is diagnostikisaTvis saWiro dro TB SemTxvevis diagnostirebisaTvis sakmarisia nacxis erTi an meti dadebiTi Sedegi, ris Semdegac SemTxveva kategorizdeba daavadebis lokalizaciis, baqteriologiuri monacemebis, warsulSi Catarebuli mkurnalobis istoriis da daavadebis simZimis mixedviT pacienti, romelTanac TB dadasturdeba, ayvanil unda iqnas aRricxvaze da unda moxdes kontaqtebis gamovlena. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces 5 wlamde asakis bavSvebs da TB simptomebis mqone mozrdilebs. saWiroebis SemTxvevaSi unda Catardes prevenciuli mkurnaloba. aiv-inficirebul pirebs, romlebTanac aqtiuri TB gamoiricxa, LTBI-is sawinaaRmdegod unda CautardeT izonizidiT prevenciuli mkurnaloba (IPT). gverdi 58 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 59 Tavi 2 kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: tuberkulozis diagnostika 4. TiToeuli pacientisaTvis gansazRvreT, romeli testi unda Catardes diagnostikisaTvis da ratom pacienti 1 JK, 27 wlis, quCaSi movaWre TB maRali prevalentobis qveyanaSi, aqvs xvela, temperatura, wonaSi dakleba da sisuste. ambobs, rom axvelebs bolo 6 kviraa, magram ojaxi hyavs sarCeni da aqamde ver SeZlo eqimTan mosvla. pacienti 2 1. naxvelis Segrovebis Sesaxeb romeli debuleba aris swori? a) pacients unda ganemartos naxvelis Segrovebis wesebi, naxvelis Segrovebisas pacientze saWiroa zedamxedveloba b) naxveli saswrafod unda Segrovdes pacientisaTvis usafrTxo adgilas, magaliTad, abazanaSi da sapirfareSoSi. c) pirveli naxveli unda Segrovdes samedicino dawesebulebaSi, meore - meore diliT d) Tu pacienti ver axerxebs amoxvelebas, unda moxdes xvelis inducireba 2. CamoTvlilidan romeli adasturebs tuberkulozis mikrobiologiur diagnozs? a) b) c) d) gulmkerdis rentgenografia mgb-s aRmoCena naxvelis gamokvleviთ dadebiTi tuberkulinuri kanis sinji M. tuberculosis kultura dadebiTi 3. romeli diagnostikuri testebia saWiro MDR-TB-is dasadastureblad? RM , 35 wlis qali Civilebis da aiv riskis gareSe gaTxovda kacze, romelmac axlaxans daiwyo MDR-TB mkurnaloba. qals awuxebs Tavis tkivilebi da Zalian nerviulobs imis gamo, rom SeiZleba isic avad aris. anamnezis Sekrebisas da inspeqciisas anomalia ar fiqsirdeba. pacienti 3 25 wlis dedam moiyvana 1 wlis Svili, LM, romelic axvelebs, cudad Wams da bolo periodSi wonaSi da simaRleSi ar imatebs. dedas bolo ramodenime Tvis ganmavlobaSi Tavad axvelebs. pacienti 4 HT, 40 wlis mamakaci, Tavs cudad grZnobs. Aambobs, rom mkurnalobda tubsawinaaRmdego preparatebiT, magram Tavi ukeT ver igrZno. 4 Tu 5 Tvis mkurnalobis Semdeg, miuxedavad imisa, rom mas eqimma auxsna, kidev saWiroebda mkurnalobas, mkurnaloba Sewyvita. HT ambobs, rom preparatebs meTvalyureobis gareSec iRebda pacienti 5 KL, 52 wlis mZRoli, uCivis xvelas, wonaSi daklebas, sicxes, Semcivnebas, umadobas. gverdi 60 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 61 muSaobs aiv maRali prevalentobis areebSi da ar iyenebs Casaxvis sawinaaRmdego saSualebebs mravalferovan sqesobriv partniorebTan pacienti 6 TM, 23 wlis qals SeSupebuli aqvs kisris marjvena mxare, saidanac moedineba Cirqovani siTxe. ambobs, rom SeSupeba daewyo 3 Tvis win, Cirqi ki moedineba erTi kviraa. pacienti 7 LE, 42 wlis mamakacs aReniSneba wonaSi dakleba, Ramis oflianoba da diarea, xvelas uaryofs, naxvels ver gamoyofs, cxovrobs tuberkuloziT daavadebul mamasTan. pasuxebi pacienti 3 bavSvs Cautardes rentgenografia, bavSvisgan naxvelis Segroveba gaWirdeba da radgan dedasac aqvs Civilebi, ZiriTadi kvlevebi masTan unda Catardes, kerZod: inspeqcia, rentgenografia, baqterioskopia. Tu dedasTan dadasturda TB, axlo kontaqtis gamo Svilsac maRali albaTobiT eqneba TB . pacienti 4 am pacientTan maRalia rezistentobis arsebobis albaToba. Mmas, baqterioskopiasa da rentgenografiasTan erTad, unda Cautardes kulturaluri kvleva da DST. pacienti 5 aucilebelia aiv testireba, aseve baqterioskopia da rentgenografia. pacienti 6 saWiroa limfomasTan difdiagnostika da unda Catardes Sesabamisi kvlevebi. aucilebelia gamonaJonis baqterioskopia da biofsiuri masalis kulturaluri kvleva. unda ganisazRvros TB risk-faqtorebi, mag. xom ar aRiniSneba TB kontaqti. 1: a,c da d 2: d 3: DST 4: pasuxebi pacienti 7 unda Segrovdes anamnezi, Catardes inspeqcia da rentgenografia. Tu SesaZlebelia, unda moxdes naxvelis gamoyofis inducireba da miRebuli masalis baqterioskopia. pacienti 1 anamnezis Sekreba, risk-faqtorebis, risk-jgufis gansazRvra, inspeqcia, baqterioskopia, rentgenografia, kulturaluri kvleva, DST pacienti 2 Tavis tkivilis mosaxsnelad daniSneT analgetiki. TB kvlevebi ar aris saWiro. daibareT im SemTxvevaSi, Tu TB saeWvo niSnebi gamovlinda. gverdi 62 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 2 tuberkulozis diagnostika • gverdi 63 tuberkuloziT daavadebuli Treatment of Patients with Tuberculosis Section 3 pacientis mkurnaloba Tavi 3 Page 64 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 1 Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis • Page 65 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba uberkulozis mkurnaloba mxolod daavadebuli individis mkurnaloba ar aris, is aseve sazogadoebrivi jandacvis amocanaa. tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnalobisas eqimma unda icodes ara mxolod Sesabamisi standartuli samkurnalo reJimebi, aramed pacientis mkurnalobaze damyolobis uzrunvelyofiT xeli Seuwyos mkurnalobis das namdebare Tavi moicavs im amocanebs, romlebic tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnalobisas ISTC-ze dayrdnobiT unda ganaxorcielos yvela eqimma. t ansazRvreT daavadebis lokalizacia, pacientis tipi (axali, Sewyvetili, warsulSi namkurnalebi, uSedego mkurnaloba) da mkurnalobis kursi _ saerTaSorisod miRebul samkurnalo reJimebis mixedviT (standarti 8). g erovnad SeafaseT da marTeT Tanmxlebi daavadebebi, romlebmac SeiZleba gavlena iqonios TB mkurnalobaze da mkurnalobis gamosavalze (standarti 17). j onitoringi gauwieT TB daavdebuli pacientis naxvelis gamokvlevas da uSualo meTvalyureobiT mkurnalobas (standarti 10). m eavseT tub-iT daavdebul pacientis mkurnalobis baraTi masSi yvela miRebuli medikamentis, baqteriologiuri kvlevis Sedegebis da gverdiTi reaqciebis SetaniT (standarti 13). S a warmoeT dokumentacia sazogadoebrivi jandacvis sistemisTvis orive axali da warsulSi namkurnalebi SemTxvevebis, mkurnalobis gamosavliT, adgilobrivi moTxovnebis da protokolebis Sesabamisad (standarti 21). Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 67 Tavi 3 section 3 Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba Treatment of Patients with Tuberculosis swavlebis mizani mocemul TavSi Tqven SeiswavliT: • pacientis klasifikacias da Sesabamisi samkurnalo reJimis SerCevas Objectives •Learning mkurnalobis reJimis specifikurobis da dozebis gaTvaliswinebiT TB pacientis samkurnalo In this section momzadebas participants will learn: baraTis • medikamentebiT gamowveul gverdiT reaqciebs • How to classify a patient and choose the appropriate treatment da maT marTvas • How to prepare a patient’s TB Treatment Card, including speci• naxvelis gamokvlevis monitorirebas da vadebs fying the treatment regimen and dose •• mkurnalobis Sefasebas How to recognizegamosavlis and manage medication side-effects • • How to determine when a patient is due for follow-up sputum examination How to determine treatment outcome 1. TB SemTxvevebis klasifikacireba da mimarTva 1. Classification of Tuberculosis andklasificirdeba Referral TB diagnozis dasmis SemTxvevaSi, Cases pacienti Semdegi maxasiaTeblebis mixedviT: Once a patient has been diagnosed with TB, the patient is classified 1. the daavadebis lokalizacia based following determinants: 2. 3. 4. baqteriologiuri monacemebi warsulSi TB avadobis istoria 1. Site of disease aiv statusi 2. Bacteriology 1.1. 3. daavadebis History oflokalizacia previously treated TB 4. HIV status rogorc ukve aRvniSneT, TB or mTavar kategoriad iyofa: filtvis da filtvgareSe tuberkulozi. mowodebuli samkurnalo 1.1. Site of da disease reJimebi erTi igivea orive kategoriisaTvis. daavadebis lokalozaciis dadgena mniSvnelovania, pirvel rigSi, rogorc dokumentaciis warmoebisa da aRricxvianobisaTvis, iseofpacientis infeAs noted before, there are two main categories TB, pulmonary qciurobis Sesafaseblad. and extrapulmonary. Recommended treatment regimens are similar irrejanmos definiciebis mixedviT: spective of site. The importance of identifying disease site is primarily for • filtvis TB niSnavs daavadebas, romelic moicavs filtrecording and reporting purposes and assessing the infectiousness of the vis sasunTq zedapirs. swored amitom gulmkerSida tupatient. According to WHO definitions: berkulozuri limfadenopaTia an plevraluri gamonaJoni filtvebSi radiografiuli • PTB refers to gareSe disease involving cvlilebebis klasithe lung parenchyma. ficirdeba, rogorc Therefore filtvtuberculous intrathoracic SemTxlymphgareSe tuberkulozis veva. pacienti orive dazianeadenopathy (mediastinal and/or biT dapleural filtvgahilar)_orfiltvis tuberculous effureTa tuberkuloziT klasion, without radiographic_abnorsificirdeba, rogorc filt-a malities in the lungs constitutes vis tuberkulozis SemTxveva. case of EPTB. A patient with both • filtvgareSe tuberkupulmonary and filtvis extrapulmonary lozi ewodeba garTB should be classified a case of da sxva organoebis as tuberkupulmonary lozs, (mag.TB. plevris, limfuri • EPTB refers to TB ofSard-sasqeorgans other kvanZebis, muclis, so saxsrebisa thansistemis, the lungs, kanis, (e.g. pleura, lymph da Zvlebis, da tvinis garsebis nodes, abdomen, genitourinary tuberkulozs). ramdenime datract, skin, joints and bones, and zianebis EPTB-is meninges). SemTxvevaSi The definition of an definicia aRniSnavs im lokaEPTB case with several sites affectlizacias, romelmac daavadeed depends on the site representing bis yvelaze mZime forma gathe most severe form of the disease. moiwvia. Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 69 Page 68 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 3 TTreatment of Patients with Tuberculosis • Page 69 1.2. baqterilogia PTB-is baqterilogiuri klasifikaciisaTvis yvelaze gamoyenebadia “nacxiT-dadebiTi” an “nacxiT-uaryofiTi” Sefaseba, radgan is korelaciaSia pacientis infeqciurobasTan PTB, naxvelis nacxiT-dadebiTi (PTB +) ewodeba SemTxvevas, Tu sawyisi naxvelis mikroskopiuli gamokvleviT erTi an meti nacxi dadebiTia. mniSvnelovania, rom qveynebSi, sadac laboratoriis xarisxis kontroli garantirebulia, naxvelis nacxiT pozitiuri filtvis tuberkulozis axali SemTxveva efuZneba naxvelis nacxis, sul mcire, erT nimuSSi, sul mcire, erTi mJavagamZle baqteriis arsebobas. PTB, naxvelis nacxiT-uaryofiTi (PTB _) ewodeba SemTxvevas, romelic ar gulisxmobs nacxiT _ dadebiTi filtvis tub-is definicias. SeniSvna: naxvelis nacxiT uaryofiTi filtvis tuberkulozis diagnozi kargi klinikuri da sazogadoebrivi jandacvis praqtikaSi unda akmayofilebdes qvemoT CamoTvlil yvela kriteriums: 1. naxvelis, sul mcire, ori nimuSi mgb-ze negatiuri unda iyos 2. rentgenografiuli cvlilebebi unda adasturebdes filtvis aqtiur TB-s 3. ar unda iyos dadebiTi Sedegi farTo speqtris antibiotikoTerapiis kursze 4. unda arsebobdes klinicistis gadawyvetileba tubsawinaaRmdego qimioTerapiis sruli kursis Catarebis Sesaxeb. pacientis es jgufi moicavs pacientebs, romelTa naxvelis nacxebi negatiuria, magram kultura(ebi) dadebiTia. EPTB ewodeba SemTxvevas, rodesac dazianebulia sxva organoebi, garda filtvisa. diagnozi unda efuZnebodes dadebiTi kulturis erT nimuSs an EPTB-is histologiur an mkacr klinikur mtkicebulobebs da klinicistis mier miiReba gadawyvetileba tubsawinaaRmdego qimioTerapiis sruli kursis Catarebis Sesaxeb. 1.3. warsulSi TB-is gamo Catarebuli mkurnalobis istoria warsulSi tuberkulozis gamo namkurnalebi pacientebis jgufis gamoyofas kritikuli mniSvneloba aqvs, radgan maT SeiZleba hqondeT medikametebis mimarT SeZenili rezistentoba da axali SemTxvevebisagan gansxvavebiT moiTxovdnen sxva samkurnalo reJimebs da, agreTve, esaWiroebodeT testireba wamlebis mimarT mgrZnobelobaze. (ix. Tavi 4). gverdi 70 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis pacientis tipis gansazRvra pacientis tipi gansazRvreba axali pacienti, romelsac warsulSi ar Catarebia antituberkulozuri mkurnaloba an tubsawinaaRmdego medikamentebi miRebuli aqvs ara umetes erTi Tvisa relafsi pacienti, romelsac warsulSi Cautarda antituberkulozuri sruli mkurnalobis kursi da baqteriologiurad (nacxiT an kulturaluri gamokvleviT) diagnostirebulia aqtiuri tuberkulozi mkurnaloba wina uSedego mkurnalobis Semdeg pacienti, romelmac xelaxla daiwyo mkurnalobis kursi warsulSi uSedego mkurnalobis Semdeg mkurnaloba pacienti, romelic daubrunda mkurnalobis kurss wina Sewyve- da nacxiT dadebiTia mkurnalobis ori an meti TviT tili mkur- Sewyvetis Semdeg nalobis Semdeg sxva dawese- pacienti, romelic mkurnalobis gasagrZeleblad sxbulebaSi vagan gadaiyvanes gadayvana sxva yvela sxva SemTxveva, romelic ar Seesabameba zemoT CamoTvlil gansazRvrebebs. am jgufSi Sedian pacientebi, romlebic ganmeorebiTi mkurnalobis bolosac mgb(+) arian (warsulSi isini ganisazRvrebodnen, rogorc qronikuli SemTxvevebi) da isini, vinc SeiZleba rezistentulebi iyvnen pirveli rigis preparatebisadmi 1.4. aiv statusi pacientisaTvis mniSvneovania aiv statusis dadgena, rogorc mkurnalobis gadawyvetilebis miRebis (ix. Tavi 4), ise monitoringisaTvis. janmos ganaxlebuli TB samkurnalo baraTi (ix. danarTi 6) da TB registri Seicavs TariRebs aiv testirebaze da ko-trimoqsazoliT da anti-retrovirusuli Terapiis dawyebaze. Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 71 2. standartuli mkurnalobis reJimi msoflio jandacvis organizaciis Stop TB ganyofilebam axlaxan gamoaqveyna tuberkulozis mkurnalobis meoTxe gamocema: gaidlaini nacionaluri programebisaTvis. am nawilSi mocemuli informacia rekomendebuli mkurnalobis kursis Sesaxeb aRebulia pirdapir am gaidlainidan, magram sasurvelia, rom eqimebma yuradRebiT ganixilon axali gaidlaini, raTa miiRon sruli warmodgena am rekomendaciebis Sesaxeb. umetesi nawili tuberkuloziT daavadebuli pacientebisa iRebs erT-erT standartul tubsawinaaRmdego mkurnalobis reJims, romelic rekomendebulia jandacvis msoflio organizaciis mier. mkurnalobis yvela es reJimi moicavs xuTi ZiriTadi medikamentis kombinacias, romlebic moixsenebian, rogorc “pirveli rigis preparatebi”: izoniazidi (H), rifampicini (R), pirazinamidi (Z), eTambutoli (E) da streptomicini (S). im pacientebisaTvis, romelTac aqvT wamlis mimarT rezistentoba, gamoiyeneba meore rigis preparatebi. ix. qvemoT amave TavSi ganyofileba multirezistentuli mkurnalobis Sesaxeb meore rigis preparatebiT da danarTi 5 multirezistentuli tuberkulozis samkurnalo medikamentebis Sesaxeb. Tu mkurnaloba Catarda daniSnulebisamebr da medikamentebi maRali xarisxisaa, mkurnalobis es standartuli reJimebi saSualebas gvaZlevs ganvaxorcieloT efeqtiani mkurnaloba da multirezistentuli tuberkulozis ganviTarebis prevencia. 3. fiqsirebuldoziani kombinaciebi (FDCs) jandacvis msoflio organizacia iZleva rekomendacias tuberkuloziT daavadebuli pacientebis samkurnalod fiqsirebuldoziani kombinaciebis gamoyenebis Sesaxeb. gamovlinda ramdenime upiratesoba FDCs-isa individualur preparatebTan (an erT preparatTan) SedarebiT: • medikamentis gamowerisas daSvebuli Secdomebi gacilebiT iSviaTia • pacients uxdeba naklebi raodenobis tabletebis miReba, ramac SeiZleba waaxalisos mkurnaloba • pacientebs ar SeuZliaT airCion mxolod garkveuli medikamenti (maSinac ki, roca mkurnalobas Tvalyurs ar adevneben) 4. TB samkurnalo reJimebSi gamoyenebuli preparatebis kodebi tuberkulozis sawinaaRmdego mkurnalobis reJimis dros iyeneben standartul kods, sadac yovel tubsawinaaRmdego medikaments Tavisi abreviatura aqvs. es abreviaturebia: gverdi 72 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis (H) izoniazidi (R) rifampicini (Z) pirazinamidi (E) eTambutoli (S) streptomicini intensiuri fazis medikamenti miRebul unda iqnas yoveldRiurad. cifri asoebis win aRniSnavs fazis xangrZlivobas TveebSi. intensiuri faza aris 2 Tve. 2(HRZE)/4(HR)3 Tu asos Semdeg ar aris raime cifri, es niSnavs, rom medikamenti miiReba yoveldRiurad. gagrZelebis faza 4 Tviani xangrZlivobisaa. asos Semdeg dasmuli cifri aRniSnavs, Tu kviraSi ramdenjer unda iqnas miRebuli.es medikamenti. HR tabletebis kombinaciiT mkurnalobis unda moxdes 3-jer kviraSi. zemoT mocemuli reJimebi iyenebs fiqsirebuli dozis kombinacias -FDCs. orive fazisaTvis gamoyenebulia FDCs. es aris erT-erTi reJimi, romelic gamoiyeneba pan-sensitiuri daavadebis samkurnalod. 5. Sesabamisi samkurnalo reJimis SerCeva tuberkuloziT daavadebuli pacientebis klasificireba xdeba Semdegis safuZvelze: tuberkulozuri keris lokalizacia, baqteriologiis Sedegebi, warsulSi Catarebuli mkurnalobis istoria da pacientis HIV statusi. Sesabamisi mkurnalobis reJimis SerCeva unda moxdes imis mixedviT, namkurnalevia Tu ara warsulSi pacienti. tuberkulozis mkurnalobisaTvis gamoiyeneba tubsawinaaRmdego mkurnalobis 3 ZiriTadi reJimi: reJimi axali SemTxvevebisaTvis: rifampicin-Semcveli mkurnalobis reJimi 6 Tvis ganmavlobaSi im pacientebisaTvis, romelTac aqvT multirezistentuli tuberkulozis arsebobis dabali albaToba. reJimi warsulSi namkurnalebi SemTxvevebisaTvis: xelaxla mkurnalobis 8 Tviani kursi moicavs pirveli rigis preparatebiT im pacientebis mkurnalobas, romelTac aqvT multirezistentuli tuberkulozis ganviTarebis dabali albaToba. eseni arian pacientebi, romlebic mkurnalobas daubrundnen wina uSedego mkurnalobis Semdeg (qveynebi, romelTac aqvT swrafi DST-is xelmisawvdomoba, ar saWiroeben am reJims). multirezistentuli tuberkulozis reJimi: mkurnalobis kursi im pacientebisaTvis, romelTac aqvT multirezistentuli tuberkulozis arsebobis maRali albaToba da romelTa wina mkurnaloba uSedegoa (qveynebs , romelTac aqvT swrafi DST-is xelmisawvdomoba, SeuZliaT gamoiyenon mkurnalobis es kursi). Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 73 * janmo aRar iZleva rekomendacias intensiur fazaSi eTambutolis gamotovebis Sesaxeb im pacientebis samkurnalo reJimebisTvis, romelTac aqvT mgb(_) PTB, PTB kavitaciis gareSe, EPTB da aivngatiuri arian. antituberkulozuri mkurnalobis yvela kursi Sedgeba medikamentebis specialuri kombinaciis ori sxvadasxva fazisagan. pirveli ori Tvis ganmavlobaSi, romelic aris intensiuri faza, axali SemTxvevebi iReben 4 medikaments: HREZ. intensiuri faza gamoiyeneba tuberkulozis mikobaqteriis swrafad mosaklavad, tuberkulozis mikobaqteriis rezistentuli formis Camoyalibebis prevenciisaTvis da infeqciurobis SesaCereblad. uSualo meTvalyureobis qveS mkurnalobis kursis (Directly observed therapy-DOT) SemTxvevaSi, jandacvis muSaki akontrolebs pacients tubsawinaaRmdego medikamentebis miRebis procesSi da amiT amowmebs, xdeba Tu ara gamowerili dozis srulad Sesruleba. DOT ufro dawvrilebiT qvemoT aris aRwerili. Semdegi 4-6 Tvis ganmavlobSi aris gagrZelebis faza. am periodSi axali SemTxvevebi iReben or preparats yovel dRe an periodulad (3-jer kviraSi, magram mxolod DOT-iT). TiToeuli pacientisaTvis rekomendebuli mkurnalobis kursi damokidebulia mis diagnostikur kategoriaze. es faza emsaxureba tuberkulozis darCenili mikobaqteriis ganadgurebas da paTologiuri cvlilebis sterilizacias. am fazaSi pacienti Tavs ukeTesad grZnobs da SeiZleba daiRalos mkurnalobis xangrZlivi procesisgan, amitom ufro Znelia vuzrunvelvyoT Sesabamisi mkurnalobis damyoloba. es fazac aseve unda iyos uSualo meTvalyureobis qveS, raTa davrwmundeT, rom pacientma mkurnaloba namdvilad daasrula. 5.1. reJimebi “axali SemTxvevebisaTvis” TB axali SemTxvevis mkurnalobis standartuli kursi TB mgrZnobeloba savaraudoa (an cnobili) intensiuri faza gagrZelebis faza HRZE 2 Tve HR 4 Tve aRsaniSnavia, rom pacientma kursis ganmavlobaSi rifampicini unda miiRos 6 Tvis ganmavlobaSi. eTambutoli ar unda iyos gamoricxuli mkurnalobis intensiur fazaSi im pacientebisaTvis, romlebic aiv-negatiurebi arian da aqvT nacxiT-uaryofiTi, arakavernozuli filtvis tuberkulozi. gverdi 74 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis dozis sixSire TB axali SemTxvevebisaTvis dozis sixSire komentari a) dRiuri dRiuri optimaluri b) dRiuri 3-jer kviraSi misaRebi alternativa TB axali SemTxvevebisaTvis, romlebic medikamentebs uSualo meTvalyureobis qveS iReben g) 3-jer kviraSi misaRebi alternativa, radgan pacienti uSualo meTvalyureobiT Rebulobs medikamentebs da aiv-negatiuria an ar cxovrobs aiv maRali prevalentobis areebSi 3-jer kviraSi SeniSvna: medikametis yoveldRiurma dozirebam SeiZleba Tavidan agvacilos SeZenili rezistentoba im pacientebSi, romelTac mkurnalobis dasawyisSi hqondaT gamZleoba izoniazidze. axal SemTxvevebSi dozirebis optimaluri sixSire Terapiis mTeli kursis ganmavlobaSi medikamentebis yoveldRiuri miRebaa. Tu es SesaZlebeli ar aris, maSin axalma SemTxvevebma intensiur fazaSi yoveldRe SeiZleba miiRon preparatebi, Semdeg ki gagrZelebis fazaSi medikamentebi miiRon 3-jer kviraSi. TiToeuli doza miRebuli unda iyos uSualo meTvalyureobis qveS. mTliani Terapiis ganmavlobaSi dozis micema 3-jer kviraSi alternatiuli reJimia. izoniazidis mimarT maRali rezistentobis garemoSi mcxovrebi axali SemTxvevebi rodesac izoniazidis mimarT rezistentuli tuberkuloziT daavadebuli axali SemTxveva iwyebs mkurnalobas, miuxedavad 6-Tviani rifampicinis Semcvleli reJimisa, gamosavali ufro cudia, izoniazidis mimarT mgrZnobiare tuberkulozTan SedarebiT. populaciaSi, sadac izoniazidis mimarT rezistentobis done, savaraudod, maRalia an cnobilia, rom maRalia, axalma SemTxvevam gagrZelebis fazaSi HR–is alternativad SeiZleba miiRos HRE*. tuberkulozis axali SemTxvevebis mkurnalobis standartuli reJimi im garemoSi, sadac izoniazidis rezistentulobis xarisxi tuberkulozis SemTxvevaTa Soris maRalia izoniazidisadmi mgrZnobelobis testi ar aris gakeTebuli (an Sedegebi ar aris xelmisawvdomi) manam, sanam gagrZelebis faza daiwyeba mkurnalobis intensiuri faza HRZE 2 Tve gagrZelebis faza HR 4 Tve Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 75 * izoniazidis mimarT rezistentuli TB-is mkurnalobis maqsimalurad efeqtiani reJimi ar aris cnobili. arsebobis arasakmarisi mtkicebuleba imisa, rom izoniazidis mimarT rezistentul pacientebSi eTambutols aqvs unari “daicvas rifampicini”. Semdgom saxelmZRvanelod ixileT janmos samkurnalo gaidlainebi. dozirebis sqemebi axali SemTxvevebisaTvis garemoSi, sadac izoniazidis mimarT rezistentoba maRalia, igivea, rac yvela axali SemTxvevisaTvis (ix. cxrili momdevno gverdze). Dosing schedules for new TB patients in settings with high level of 5.2. warsulSi namkurnalevbi TB pacienti isoniazid resistance are the same as for all other new TB patients. See table globaluri gegma Stop TB 2006-2015 iTvaliswinebs, rom 2015 on preceding page. wlisaTvis yvela warsulSi namkurnalebi TB pacientisaTvis DST xelmisawvdomi iyostreated mkurnalobis dawyebisTanave. DST-is Sedege5.2. Previously TB patients bis gamoyenebiT SesaZlebeli iqneba am pacientebis uzrunvelyofa Sesabamisi samkurnalo reJimebiT. yvela warsulSi namkurnaleThe Global Plan to Stop TB 2006-2015 sets a target that by 2015, all bi pacientisaTvis unda CavataroT kulturaluri kvleva da previously treated patients should have accesswamlis to DST at the beginning of mkurnalobis dawyebis win CavataroT mgrZnobelobis treatment. By using DST results, appropriate treatment can be ensured for testi (DST) minimum izoniazidis da rifampicinis mimarT. these patients. For all previously treated TB patients obtain a specimen ra saxis mkurnaloba daiwyeba pacientTan, damokidebulia lafor culture and drug susceptibility testing for at least isoniazid boratoriis SesaZleblobebze, anu imaze,(DST) Tu ramdenad aris SesaZlebeli TiToeuli and rifampicin beforepacientisaTvis or at the start of wamlebis treatment.mimarT mgrZnobelobis testis rutinulad The approach to thewarmoeba. initiation of retreatment depends on available specifically when (or if)Sedegs DST results are routinely avail•laboratory swraficapacity, DST meTodis saSualebiT saaTebis an dReebis ableganmavlobaSi for the individual patient. vRebulobT, ris Sedegadac unda gadawydes mkurnalobis ra kursi dainiSnos. • tradiciuli meTodebis Sedegebs viRebT • Rapid DST methods gamoyenebiT will provide results within hours ramdeor days, nime kviris Txevad anstart Tveeand youSemdeg can use(Tu the gamoviyenebT results to decide which niadags) regimen to for bis Semdeg (Tu gamoviyenebT myar niadags). imis gamo, rom am Sethe individual patient mTxvevaSi Sedegebis miRebas didi dro sWirdeba, iZulebulebi • Conventional methods will provide results within weeks (if using varT pacientis mkurnaloba Sedegebis miRebamde daviwyoT. liquid media) or months (if using solid media). Because of this • Tu DST xelmisawvdomi ar aris, pacienti unda gaigzavnos MDRdelay in receiving DST results, if conventional DST is used, the TB samkurnalo dawesebulebaSi. patient will need to start a regimen while awaiting results of DST. es sami SemTxveva gamoviyenoT im pacientebis mkur-as This regimen SeiZleba will depend on the patient’s risk for MDR-TB nalobis reJimis SerCevisaTvis, romlebic arian multirezistendefined by drug resistance surveys and other national data tuli tuberkulozis riskis qveS. Tu swrafi meTodebis Catareba • If no DST is available, refer the patient to a MDR-TB treatment SesaZlebelia, maSin umjobesia mkurnaloba warvmarToT DST-is facility Sedegebis Sesabamisad. Tu xelmisawvdomia mxolod araswrafi meTodebi, pacientma These three scenarios along with the risk ofreJimiT the patient mkurnaloba unda daiwyos ganmeorebiTi an for TuMDR-TB arsebobs MDR-TB-is riski, MDR-TB-is (wamlebis rezistenwill guide your treatment decision. If reJimiT rapid methods are available treattobis kvlevis (DRSon ) monacemebze da qveynis gaidlainebze dament should be based the DST results. yrdnobiT). If conventional DST is available then patients will begin a retreatTuregimen wamlebis mgrZnobelobis testi xelmiuwvdomelia, ment or amimarT MDR-TB regimen depending on their risk for MDR-TB unda gamoviyenoT ganmeorebiTi mkurnalobis reJimi. MDR-TB-is (based on drug resistance survey (DRS) data and country guidelines). standartuli reJimebis gamoyeneba SeiZleba mxolod MDR-TBIf there are no DST capabilities available then a retreatment regimen is Zalian maRali riskis mqone pacientebSi (detalebisTvis ix. should be used and a standardized MDR-TB regimen should only be used cxrili). mkurnalobis standartuli kursi warsulSi namkurnalebi pacientebisaTvis wamlebis mimarT mgrZnobelobis testis rutinuli SesaZleblobidan Standard Regimens for Previously Treated Patients, marTva gamomdinare ganmeorebiTi mkurnalobis individualuri depending on the availability of routine tuberkulozis drug susceptibility testing multirezistentuli ganviTarebis (DST) to guide the therapy of individual retreatment patients albaToba (pacientis registraciis jgufi – ix. I SeniSvna) warsulSi namkurnalebi DST routinely availpacientebisaTvis able forrutinulad previously DST treated patients xelmisawvdomia MDR likelihood maRali saSualo an dabali (Patient Registration group--see first note below) (uSedego mkurnaloba*) High (Failure*) (relafsi an Sewyvetili Medium or low mkurnaloba) (Relapse, default) swrafi molekuluri DST DSTresults Sedegebi adasturebs an gamoricxavs confirm or exclude MDR to guide the choice of Rapid molecularmultirezistentulobas regimen basedmeTodi method Cveulebrivi, araswrafi meTodebi Conventional method sanam velodebiT DSTresults: Sedegebs: While awaiting DST 2 HRZES / HRZE / 5 HRE MDR-is empiriuli reJimi Empiric MDR regimen 2 HRZES / HRZE / 5 HRE DST Sedegis mixedviT mkurnalobis reJimi May modify regimen once DST results are available SeiZleba Seicvalos regimen arcerTi (droebiTi) Empiric MDR-isMDR empiriuli reJimi (mxolod 2 HRZES / HRZE / 5 HRE (only when DST mkurnalobis sruli maSin, roca DSTcan adasturebs kursisTvis MDR-s). confirm MDR in patients 2 HRZES / HRZE / 5 HRE roca DST Sedegebi enrolled in the MDRxelmisawvdomi None (interim) gaxdeba, mkurnalobis reJimi for full course of treatment programme). May modify SegviZlia SevcvaloT. regimen once DST results are available marTalia, cxrilSi mocemuli mkurnalobis kursi aRiarebulia saerTaSoriso standartad, magram sxvadasxva qveynebs SeiZleba hqondeT mkurnalobis gansxvavebuli gaidlaini. gaiTvaliswineT Although the regimens in the table above are the internationally acTqvenistandards nacionaluri gaidlaini tuberkulozis mkurnalobis Secepted of treatment, different countries may have different treatmTxvevaSi bavSvebsa dayour mozrdilebSi. ment guidelines. Follow national guidelines on TB treatment for both children and adults. in very high risk individuals. See the table below for more detail. gverdi 76 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 76 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 77 Section 3 TTreatment of Patients with Tuberculosis • Page 77 * da am jgufSi M S emavaliD M DR-TB maRali riskis * And other patients mqone sxva pacienin groups with high tebi. (mag. aqtiuri levels of MDR. TB-iT daavadebuOne example li pacienti, rois patients who melsac kontaqti develop active TB hqonda dadastuafter known contact rebul MDR-TB pawith a patient cientTan. paciendocumented to have tebTan, romelTa MDR-TB. Patients wina mkurnaloba who are relapsing “relafsiT” an or returning after “Sewyvetili mkurdefaulting from nalobiT” dasrultheir second or da, savaraudod, subsequent course aseve maRalia MDRof treatment probTB-is arsebobis ably also have a high albaToba. likelihood of MDR. 6.6. uSualo Directly Observed Treatment mkurnaloba (DOT) meTvalyureobiT 7.7. Role of Physicians in mkurnalobis Tuberculosis Treatment Monitoring eqimebis roli TB monitoringSi DOT is ameTvalyureobiT vital element of TBmkurnaloba control and, by promoting adherence uSualo (DOT) TB kontrolis toaucilebeli TB treatment, reduces themkurnalobaze risk of amplified drug resistance, treatment elementia. damyolobis mxardaWeriT is amcirebs ganviTarebis da mkurnalobis failure, relapse rezistentobis and poor outcomes. During DOTrisks administration of mediwarumatebeli gamosavlis maCvenebels. DOT niSnavs, rom cations, a health care worker watches the patient swallow his or herjandacanti-TB vis muSaki eswreba pacientis wamlis miRebis process drugs, ensuring that the patient ismier taking the drugs correctly. DOT:da aris All treating TB, whether asazogadoebrivi physician works in the public or TB physicians mkurnalobaSi CarTuli jandacvis, Tu kerZo nebismieri mkurnalobis saukeTeso private sector seqtoris should follow the countryeqimi specific NTP guidelines to ensure Sedegebis ixelmZRvanelos the best results.uzrunvelsayofad Report both new andvaldebulia retreatment TB cases and their qveynis erovnuli programis gaidlainebiT maTSi gawetreatment outcomes to local public health authorities,da in conformance rili kanonieri moTxovnebis da protokolebis mixedviT, with applicable legal requirements and policies. Patients can be referred jandacvis adgilobriv xelmZRvanelobas acnobs “axali” da directly to the TB program or treated in conjunction with the program “warsulSi namkurnalebi” yvela SemTxvevis da maTi mkurnaif lobis they aregamosavlis having difficulty completing treatment. Coordination withprothe Sesaxeb. Tu mkurnalobis dasruleba NTP will lead to pacienti better case SeiZleba management services for the patientan and imblematuria, gadaeces programas imyoproved treatment outcomes. kavSirSi. pacientis NTP –sTan koorfebodes programasTan A physician in the supervision of treatment monitordinacia undaparticipating ganapirobebdes SemTxvevis ukeT and marTvas da mkurnalobis gaumjobesebas. ing of TB patientsgamosavlis should: garantia imis, rom pacienti namdvilad sworad iRebs preparatebs. DOT: • Can be administered in hospitals, or outpatient settings • • • • Can be observed by physicians, nurses or trained community supunda Sesruldes hospitalSi an ambulatoriaSi Generally DOT by ameddam family an member is not recommendundaporters. ganaxorcielos eqimma, trenirebulma moxalied due towevris the complex interpersonal family relationships that may sem. ojaxis mier DOT–is ganxorcieleba zogadad rekoaffect acceptance adherence, however it may be deemed apmendebuli ar aris, or vinaidan ojaxuri urTierToba SeiZleba pacientis damyolobaze aisaxos, Tumca garkveul SemTxvevebSi propriate in certain circumstances SeiZleba gaamarTlos kidec. • May include incentives and enablers (such as food or transportaundation) moicavdes wamaxalisebel RonisZiebebs (sakvebiT an for the adherent patient and/or the health care worker who transportiT uzrunvelyofas) pacientisa da/an jandacvis supervises treatment. This can increase motivation for both the muSakisaTvis, romelic zedamxedvelobas uwevs mkurnalobis patient and the supervisor process. waxalisebam SeiZleba gazardos rogorc pacientis, ise supervaizoris motivacia. eqimma, romelic awarmoebs TB pacientis uSualo • Fill in the Patient Treatment Card (Annex 6), each time treatmeTvalyureobas da monitorings: ment is observed (Patient treatment card originates in the NTP • yoveli superviziis dros unda Seavsos TB pacientis • mkurnalobis Stay in regular baraTi contact with the appropriate physician in the (danarTi 6), romelic igzavneba NTP to advise of any problems and take action NTP-Si • Verify that drugs from TB services are received unda on time to ensure • problematuri sakiTxis gadasaWrelad mimarTos that drugs are available NTP-s Sesabamis eqimsto complete the full course of treatment • unda gaakontrolos mkurnalobis mTeli manwithout interruption. (Anti-TB drugs, like most kursis medications, Zilze TB centridan preparatebis drouli da uwyveti should be stored in a cool dry place, tightly sealed, and kept away mowodeba (TBand preparatebi gril, mSral, mzisgan dacul from sunlight heat) areSi mWidrod Tavdaxuruli inaxebodes) • Discuss importance of adherence unda with the patient. Further in• pacientTan erTad unda ganixilos mkurnalobaze damformation on improving adherence can be found in Section 5, yolobis mniSvneloba. damatebiTi informacia ix. V TaAdherence to Treatment vSi Good recording efeqtiani practices aremarTvisaTvis necessary for effective patient manageTB pacientis aucilebelia SemTxvevebis sistema qveynis ment. The aRricxva. TB recordingTB andaRricxva-angariSgebis reporting system is part of the health informajandacvis sistemis sainformacio sistemis nawilia tion management system oferTiani the country. It consists of detailed patient forms da moicavs TB pacientis detaluri klinikuri da laborathat are filled out at the point of care and summarized in laboratory and toriuli monacemebis formebs. mocemul formebSi medical registers. These dataSemcvel are aggregated to prepare quarterly reports Sesuli informacia muSavdeba da yovelkvartaluri da wliuon activities and results as well as annual management reports at the basic ri angariSis saxiT regionaluridan centralur doneze igmanagement unit for TB usually the district level TB department, and then zavneba. pacientis aRricxva-angariSgebis sistema saSualesent the central level. The recording registration) and reportbastoiZleva kohortuli analizis(patient farglebSi sistematurad ing system is used to systematically evaluate patient progress and treatment Sefasdes rogorc pacientis klinikuri maxasiaTeblebis outcomes, as well as monitor overallgamosavali, programme performance (through gaumjobeseba datomkurnalobis ise zogadad programis muSaoba. cohort analysis). Page 78 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 78 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Section 3 TTreatment of Patients with Tuberculosis • Page 79 Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 79 8. mkurnalobis monitoringi regularuli monitorireba gverdiTi movlenebis sworad marTvis gaTvaliswinebiT efeqtiani mkurnalobis sruli kursis dasrulebas uzrunvelyofs da aucilebelia TB yvela SemTxvevis dinamikis da mkurnalobis gamosavlis Sesafaseblad. mkurnalobis monitoringi zogadad TB programis efeqtiani moqmedebis umniSvnelovanesi nawilia da individualur doneze, TiToeuli pacientisaTvis sasicocxlod mniSvnelovania. mkurnalobis monitoringi gvexmareba, raTa Sefasdes: • • • • • Seicvala Tu ara pacientis infeqciurobis xarisxi; rogoria daavadebis klinikuri mimdinareoba; hqonda Tu ara pacients tubsawinaaRmdego medikamentebze gverdiTi reaqciebi; rodis dasrulda mkurnaloba; rogoria mkurnalobis gamosavali. 8.1. sakontrolo gamokvlevebis ganrigi gansxvavebuli samkurnalo reJimebis naxvelis gamokvlevis ganrigi gansxvavebulia: • axali pacientisaTvis naxvelis mimdinare gamokvleva unda Catardes meore, mexuTe da meeqvse Tvis bolos; • warsulSi namkurnalebi pacientisTvis naxvelis mimdinare gamokvleva unda gakeTdes mesame, mexuTe da merve Tvis bolos; • MDR-TB pacientebisaTvis sxvadasxva testis grafiki gansxvavebulia: nacxi: yovelTviurad mkurnalobis dasrulebamde. kultura: intensiur fazaSi yovelTviurad, gagrZelebis fazaSi or TveSi erTxel da ganmeorebiT, Tu yovelTviuri nacxebi dadebiTia. DST: yovel oTx TveSi, sanam kultura dadebiTia (individualuri samkurnalo reJimiT mkurnalobis SemTxvevaSi) gulmkerdis rentgenografia: yovel eqvs TveSi erTxel. sisxlis analizi: eqimis moTxovnis mixedviT unda Catardes - 50 welze naklebi asakis pacientebisaTvis rekomendebulia eqvs TveSi erTxel, 50 welze meti asakis pacientebisaTvis yovel sam TveSi erTxel. mgb(_) SemTxvevaSi naxvelis mimdinare gamokvleva zemoT mocemuli ganrigiT unda Catardes. am SemTxvevaSi pacientis mdgomareobis dinamikis mTavari indikatori gulmkerdis rentgenografia da klinikuri mimdinareobaa. 8.2. gadawyvetilebebi mkurnalobis mimdinareobisas mgb(-) SemTxvevebSi TB savaraudo diagnozi dasturdeba, Tu tubsawinaaRmdego 2 Tviani mkurnalobis manZilze aRiniSneba rentgenografiuli gaumjobeseba. Tu mkurnalobis dawyebidan sami Tvis Semdeg rentgenologiuri dadebiTi dinamika ar fiqsirdeba, saWiroa damatebiTi gamokvlevebi, vinaidan paTologiuri cvlilebebi SeiZleba adre gadatanil da ara mimdinare TB process asaxavdes , an gamowveuli iyos sxva respiratoruli daavadebebiT. Tu mkurnalobis miuxedavad pacienti intensiuri fazis bolos kvlav mgb(+) rCeba, amis mizezi SeiZleba iyos: • • • mkurnalobis sawyis fazaSi cudi zedamxedveloba da wamlebis arasworad daniSvna an miReba; filtvis qsovilSi moculobiTi destruqciuli cvlileba da sawyisi bacilarobis maRali tvirTi an wamlebis absorbciis problema; SesaZloa adgili hqondes laboratoriis Secdomas an, SesaZloa, pacients aqvs DR-TB, romelic ar pasuxobs pirveli rigis medikamentebiT mkurnalobas. DS-TB pacientebma, romlebTanac sawyisi fazis bolos ar moxda naxvelis konversia, damatebiT kidev 1 Tvis ganmavlobaSi unda miiRon sawyisi faziT gaTvaliswinebuli preparatebi. uSualo meTvalyureoba medmuSakis mier problemebis gareSe unda iyos uzrunvelyofili. MDR-TB pacientebs, romlebTanac ar moxda naxvelis konversia, unda CautardeT DST da ganxorcieldes klinikuri mimdinareobis mkacri monitoringi. Tu pacienti mkurnalobis mexuTe Tveze, an Semdeg naxvelis nacxiT, an kulturiT pozitiuria, mkurnaloba unda CaiTvalos uSedegod. am SemTxvevaSi: • • • SeaCereT mkurnalobis mimdinare reJimi. mkurnalobis gamosavali am pacientisTvis aris “uSedego”, rac unda Caiweros pacientis mkurnalobis baraTSi da informacia miewodos TB programas; Tu DST manamade ar Catarebula, moiTxoveT misi Catareba; pacients dauwyeT mkurnaloba, rogorc warsulSi namkurnaleb SemTxvevas (qveynis erovnuli gaidlainebis mixedviT). im qveynebSi, sadac rezistentobis maCvenebeli dabalia DOT-is pirobebSi, ara MDR-TB SemTxvevebSi, uSedego mkurnaloba iSviaTi unda iyos. gverdi 80 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 81 9. Adverse Effects 9. gverdiTi movlenebi tubsawinaaRmdego preparatebiT A minority of patients (0.7-14%) on TB gamowveuli tipuri gamonayari kanze. treatment using first-line drugs experience pirveli rigis TB preparatebiT mkur4 adverse effects. When SLDs are used for nalobisas gverdiTi movlenebis ganvitreatment of drug-resistant4 TB, these numTareba iSviaTia (0.7-14%). rezistentuli bers increase. Evaluate patients monthly to tuberkulozis II rigis preparatebiT identify possible adverse reactions to medimkurnalobisas gverdiTi movlenebis cations and to assess adherence. Maintain sixSire izrdeba. medikamentebis mimarT contact with the DOT reaqciebis provider to ensure SesaZlo gverdiTi gamosavlenad da pacientis damyolobis gathat any adverse event is reported and hanmosarkvevad, pacientebi dled in a timely manner. It yovelTviurad is not generally unda Sefasdnen. DOT muSakma nebismieri necessary to monitor liver or renal function gverdiTi movlenis Sesaxeb drouli reaor platelet count for patients being treated girebisaTvis informacia unda miawodos with first-line drugs unless there are abnorSesabamis specialists. pacientebisaTvis, malities at mkurnaloben baseline or there are clinical romlebic pirveli rigis reasons to obtain them. medikamentebiT, RviZlis da Tirkmlis Inadequate management of adverse funqciuri sinjebis an Trombocitebis effects is likely to contribute Cveulebriv, to irregular raodenobis monitorireba, savaldebulo aris, garda im SemTxvetreatment and ar default. The table on the vebisa, sadac dawyebamde following page mkurnalobis provides guidance on a iyo paTologiuri gadaxrato anmonitoring arsebobs symptom-based approach klinikuri Cveneba anti-TB drugs, andmaT the Casatareblad. correct clinical regverdiTi movlenebis araadekvasponse to side effects. Adverse effects can turma marTvam SeiZleba wamlebis arabe classified as minor or da major and in most regularuli miReba mkurnalobis instances should be treated as follows: Sewyveta gamoiwvios. momdevno gverdze mocemuli cxrili dagvexmareba gverdiT movlenebze swor klinikur reagirebaSi. gverdiTi moTypical rash caused by anti-TB drugs vlenebi klasificirdes, rogorc an didi da, umraMinorSeiZleba adverse effects: Note the problem in mcire the patient’s record (prefvles SemTxvevaSi, unda imarTos Semdegnairad: erably on the Treatment Card). Provide encouragement to the patient mcire gverdiTi mcire gverdiTi movlenebis and treat as neededmovlenebi: with ancillary medicines. Generally there is dano fiqsirebis SemTxvevaSi, problema unda Caiweros pacientis istoneed to discontinue TB treatment as the effects usually go away and riaSi (umjobesia mkurnalobis baraTSi). saWiroa damxmare prepainterrupting TB treatment is more harmful. ratebiT gverdiTi movlenis simptomuri mkurnaloba. Cveulebriv, mcire gverdiTi reaqciebisas TB mkurnalobis SeCerebis saWiroeba Majorradgan adversees effects: Identifyrogorc and discontinue use of causal and ar aris, movlenebi, wesi, marTvadia, TBagent mkurnatreatSeCereba adverse reaction. Consult with and refer the patient to speciallobis ki met zians miayenebs pacients. ized hospital services if needed. didi gverdiTi movlenebi: didi gverdiTi movlenis dafiqsirebis SemTxvevaSi saWiroa gamovlindes da SeCerdes gamomwvevi agentis gamoyeneba. saWiroa gverdiTi movlenis mkurnaloba da saWiroebis SemTxvevaSi pacientis specializirebul hospitalSi mimarTva. Page 82 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 82 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis approach to managing side-effects of anti-TB drugs TBSymptom-based preparatebis gverdiTi movlenebis simptomuri mkurnaloba Drug(s) gverdiTi movlena SesaZlo marTva Side-effects probably Management gamomwvevi responsible didi SeaereT gamomwvevi da saswrafod Major gamonayari kanze, qaviliT da mis gareSe S, H, R, Z gagzavneT pacienti klinicistTan Stop responsible drug(s) and refer to SeaCereT clinician TB urgently preparatebi Skin rash daqveiTeba with or without itching S, H, S R, Z smenis (otoskopiurad gogirdis(no sacobebi ar aris) Deafness wax on otoscopy) S S Tavbrusxveva Dizziness (vertigo (nistagmi) and nystagmus) S Stop anti-tuberculosis drugs SeaCereT S Stop streptomycin SeaCereT S Stop streptomycin siyviTle (sxva mizezebi gamoiricxa),H, Z, H, Jaundice (other causes excluded), R Z, R hepatiti hepatitis SeaCereT TB preparatebi Stop anti-tuberculosis drugs TBStop SeaCereT TB preparatebi aRgznebadoba gamowveuConfusion (suspect(preparatebiT drug-induced acute Most umravlesi antianti-tuberculosis drugs lifailure hepatotoqsiuroba, Tu arias siy-tuberculosis preparatebi liver if jaundice present) drugs viTle) Visual impairment (other causes E Stop ethambutol mxedvelobis gauareseba (sxva mizezebi E SeaCereT E excluded) gamoiricxa) Shock, purpura, acute renal failure R Stop rifampicin R Soki, purpura, Tirkmlis mwvave ukmaSeaCereT R Decreased urine output S Stop streptomycin risoba Minor Continue anti-tuberculosis drugs, S Sardis Sekaveba SeaCereT S mcire Anorexia, nausea, abdominal pain Z, R, H umadoba, gulisreva, muclis tkivili Joint pains Z saxsrebis tkivili Burning, numbness or tingling sensation in the hands or feet H Drowsiness H wvis, dabuJebis an Cxvletis SegrZneba kidurebSi Orange/red urine R Zilianoba narinjisferi/wiTeli Sardi Z, R, H Z H H R check drug doses gaagrZeleT TB preparatebi, Give drugs with small meals or just SeamowmeT dozebi before bedtime, and advise patient to preparati mieciT erTad, swallow pills slowly withsakvebTan small sips of Zilis win. urCieT water. If symptoms persist or preparatebi worsen, or nela, wylis vomiting mcire ylupebiT there is protracted or signs of dalios, consider Tu simptomebi grZeldeba, bleeding, the side effect to be an uaresdeba, anclinician Tu saxezea Rebineba, major and refer to urgently. an sisxldena, maSin CaTvaleT, rom Aspirin or non steroidal anti-inflammagverdiTi movlenebi seriozulia toryda drug, or paracetamol mimarTeT klinicists. daniSneT aspirini an arasteroiPyridoxine 50-75 mg daily duli anTebis sawinaaRmdego preparati, an paracetamoli Reassurance. Give drugs before piridoqsini 50-75 mg dRiurad bedtime Reassurance. Patients should be told preparati mieciT Zilis win when starting treatment that this may happen and is normal mkurnalobis dawyebamde auxseniT pacients, rom es normaluria Change from intermittent to daily Flu syndrome (fever, chills, malaise, Intermittent headache, bone pain) dosing of R rifampicin administration gripis sindromi (cxeleba Semcivneba, R-is interme- R mieciT yoveldRiurad for drug abbreviations: H isoniazid, R rifampicin, moTenTiloba,Key Tavis, Zvlebis tkivili) tiuli dozi- Z pyrazinamide, E ethambutol, S streptomycin reba Section 3 TTreatment of Patients with Tuberculosis • Page 83 Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 83 9.1. hepatiti pirveli rigis samma tubsawinaaRmdego medikamentma H, R. da Z – ma SeiZleba gamoiwvios RviZlis medikamentozuri dazianeba (simptomebis arsebobisas aspartat aminotransferaza (AST) 3-jer aRematebodes normis zeda zRvars, an simptomebis ararsebobisas >5-jer aRematebodes normis zeda zRvars). Tu AST da alanin aminotrasferaza (ALT) normaze 5-jer naklebia, toqsikuroba unda Sefasdes msubuqad. Tu AST an ALT 5-10-jer metia normaze, saqme gvaqvs saSualo simZimis toqsikurobasTan da Tu >10-jer normaze, SemTxveva aris mZime. Tu fiqsirdeba toqsikurobis zemoT mocemuli monacemebi, bioqimiuri maCveneblebis stabilizaciamde SeaCereT yvela medikamenti, Semdeg ki wamlebi saTiTaod aRadgineT. wamlebis aRdgena unda daviwyoT im preparatiT, romlis toqsikuroba yvelaze naklebad mosalodnelia. Tu cvlilebebi ar aRiniSneba, unda davamatoT Semdegi, ufro toqsikuri preparati. Tu bioqimiuri gadaxrebi ar ganmeorda, bolo medikamenti aRmoCndeba mis gamomwvev agentad da mkurnalobis sqemas aRar unda daematos. AST da ALT momatebasTan erTad iSviaTad araproporciulad izrdeba bilirubini da tute fosfataza, rac rifampiciniT gamowveul hepatotoqsikurobas Seesabameba. 9.2. kanze gamonayari Tu pacients ganuviTarda qavili da ar arsebobs sxva mizezi (mag. muni), rekomendebulia antihistaminuri preparatebiT simptomuri mkurnalobis dawyeba. davamSvidoT pacienti, vurCioT ar dauSvas kanis gamoSroba, gavagrZeloT TB mkurnaloba da davakvirdeT pacients. Tumca, Tu ganviTarda kanis simptomuri gamonayari (qavili an mtkivneuloba), yvela tubsawinaaRmdego wamlebi unda SeCerdes. rodesac reaqcia moixsneba, tubsawinaaRmdego wamlebi SeiZleba aRdges. mkurnalobis aRdgena SeiZleba saxifaTo aRmoCndes, rodesac reaqciis gamomwvevi medikamenti ucnobia. Cveulebriv, pirvelad unda aRvadginoT yvelaze efeqtiani wamali, romelic yvelaze naklebad gamoiwvevda gamonayars. saerTod, medikamentebs aRadgenen Semdegi TanmimdevrobiT: H, R , Z . yoveli momdevno medikamentis aRdgenamde saWiroa movicadoT ramodenime dRe da SevafasoT pacientis reaqcia. 10.mkurnalobis gamosavlis gansazRvra mkurnalobis reJimi damTavrebulia, rodesac pacientma miiRo gagrZelebis fazis wamlebis zusti raodenoba. Tu pacientma gamotova ramdenime doza, mkurnalobis xangrZlivoba grZeldeba yvela dozis miRebamde. gamosavlis definiciebs gansazRvravs NTP, Tumca, Cveulebriv, janmos standartul definiciebs eyrdnoba. qvemoT mocemuli cxrili gvaZlevs mkurnalobis eqvs SesaZlo gamosavals rogorc axali, ise warsulSi namkurnalebi pacientebisaTvis. axali da warsulSi namkurnalebi pacientis mkurnalobis gamosavali mkurnalobis gamosavali definicia gankurneba mgb (+) pacienti, romlis, sul mcire, bolo 2 naxveli mkurnalobis dasrulebisas nacxiT uaryofiTia mkurnalobis dasruleba pacienti, romelmac daasrula mkurnaloba, magram ar Seesabameba gankurnebas, an uSedego mkurnalobas uSedego mkurnaloba pacienti, romelic mkurnalobis V Tveze, an mere mgb (+)ia* gardacvaleba pacienti, romelic mkurnalobis periodSi nebismieri mizeziT mokvda Sewyvetili mkurnaloba pacienti, romelmac mkurnaloba 2 Tve, an meti xnis ganmavlobaSi Sewyvita sxva dawesebulebaSi gadayvana pacienti, romelic gadayvanil iqna TB qselis sxva dawesebulebaSi (wertilSi) da romlis mkurnalobis gamosavali ucnobia *aseve mgb (_) pacientebi, romlebic mkurnalobis II Tveze gaxdnen mgb(+) TiToeuli pacientis mkurnalobis gamosavali unda dafiqsirdes mkurnalobis baraTSi da ecnobos TB programas. 9.3. gverdiTi movlenebi R DM -TB pacientebSi II rigis preparatebis toqsikurobis gamo MDR-TB pacientebSi gverdiTi reaqciebi ufro xSiria, vidre DS-TB pacientebSi. MDR-TB pacientebis marTva Sesabamis eqspertTan konsultirebis safuZvelze unda ganxorcieldes. meti informaciisTvis ixileT Sesabamisi Tavi. gverdi 84 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis gaxsovdeT, rom mkurnalobis gamosavlebis definiciebi sensitiuri da rezistentuli tuberkulozis SemTxvevebSi gansxvavebulia. MDR-TB mkurnalobis gamosavlebi ix. danarT 7-Si. Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 85 Tavi 3 mocemul TavSi Tqven SeiswavleT…….... • • • • • • • • • rogor ganvsazRvroT daavadebis lokalizacia da pacientis tipi (axali Sewyvetili, relafsi, uSedego mkurnaloba) da mkurnalobis Sesabamisi kursi, daavadebis klasifikaciis mixedviT. DOT TB kontrolis da MDR-TB prevenciis sasicocxlo mniSvnelobis elementia. DOT-is ganxorcielebisas jandacvis muSaki akvirdeba pacientis mier TB preparatebis miRebis process da rwmundeba, rom pacienti sworad iRebs medikamentebs. daavadebis mimdinareobis Sesafaseblad da mkurnalobis gamosavlis gansasazRvrad aucilebelia mudmivi monitoringi. mudmivi meTvalyureoba gverdiTi movlenebis adekvatur mkurnalobasTan erTad saWiroa, raTa davrwmundeT, rom pacienti asrulebs mkurnalobis srul kurss. naxvelis gamokvleva Cveulebriv warmoebs sawyisi fazis bolos, mkurnalobis me-5 Tvis Sesrulebis win da mkurnalobis bolo kviraSi. zemoT aRniSnuli SeiZleba Seicvalos mkurnalobis reJimidan gamomdinare. pirveli rigis TB preparatebiT mkurnalobisas gverdiTi movlenebis ganviTareba iSviaTia (0.7-14%).4 rezistentuli tuberkulozis II rigis preparatebiT mkurnalobisas gverdiTi movlenebis sixSire izrdeba. medikamentebis mimarT SesaZlo gverdiTi reaqciebis gamosavlenad da pacientis damyolobis gamosarkvevad pacientebi yovelTviurad unda Sefasdnen. TiToeuli pacientis mkurnalobis gamosavali unda dafiqsirdes mkurnalobis baraTSi da ecnobos TB programas. MDR-TB pacientebis marTva MDR-TB eqspertTan konsultaciis pirobebSi unda xorcieldebodes. kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: tuberkuloziT daavadebuli pacientebis mkurnaloba 1. reJimis SerCeva mkurnalobis Sesabamisi reJimis SerCeva pacientis tipis da baqteriologiuri Sedegebis mixedviT: pacienti 1 JK, 27 wlis sacalod movaWre mamakaci, nacxis Sedegi: pirveli nacxi+, meore nacxi+++ diagnozi: PTB, axali SemTxveva pacienti 3 LM, erTi wlis bavSvi da 24 wlis deda: bavSvis RO-grafiam gamoavlina miliaruli TB dedis nacxis Sedegebi: pirveli nacxi ++, meore nacxi++ pacienti 4 HT, 40 wlis mamakaci, mZime fizikur mdgomareobaSi, 4_5 Tvis ganmavlobaSi TB mkurnalobas TviTdaniSnulebiT eweoda nacxis Sedegebi: pirveli nacxi ++, meore nacxi++ diagnozi: PTB pacienti5 KL, 52 wlis mZRoli. warmoadgens Civilebs: wonaSi dakleba, xvela, cxeleba, Semcivneba da madis dakargva. gamokvlevis Sedegebi: aiv dadebiTi da pirveli nacxi ++ meore nacxi++ pacienti 6 TM, 23 wlis qali kisris marjvena nawilis SesiebiT, drenirebuli Cirqovani siTxiT. gamokvlevis Sedegebi: limfuri kvanZis biofsiuri masala nacxiT da kulturiT pozitiuria diagnozi: TB limfadenitis axali SemTxveva gverdi 86 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 87 2. gverdiTi movlenebi 4. mkurnalobis gamosavlebi waikiTxe SemTxvevebi qvemoT da gadawyvite, rogor imoqmedo TiToeuli gverdiTi movlenis SemTxvevaSi waikiTxe SemTxvevebi qvemoT da gadwyvite, ra mkurnalobis gamosavali unda hqondes TiToeul pacients: pacienti 1 JK, 27 wlis sacalod movaWre mamakaci, romelic aris nacxiTdadebiTi da klasificirda rogorc PTB, axali SemTxveva. mkurnalobis dawyebidan 3 kviris Semdeg is uCivis kanis gamonayars mTels tanze. pacienti 1 JK, 27 wlis sacalod movaWre mamakaci, romlis naxvelis nacxi axali mkurnalobidan 4 Tvis Semdeg aris pozitiuri. pacienti 5 KL, 52 wlis satvirTo manqanis mZRoli, aiv-pozitiuri, PTB, imyofeba tubsawinaaRmdego mkurnalobaze. mkurnalobis II Tvis ganmavlobaSi mas ganuviTarda abdominaluri tkivili, Rebineba da siyviTle. 3. mkurnalobis monitoringi waikiTxe SemTxvevebi qvemoT da gadawyvite, ra gaakeTo TiToeul pacientTan pacienti 1 JK, 27 wlis sacalod movaWre mamakaci miuxedavad DOT-iT Catarebuli mkurnalobisa, 4 Tvis Semdeg pacientis nacxebi dadebiTia. mogvianebiT igi ixsenebs im SiSs, romelic gamoiwvia misi colis MDR-TB-iT sikvdilma. aRmoCnda, rom colma imkurnala MDR-TB reJimiT, magram mkurnalobidan 1 TveSi mokvda. mamakacma pirveli Sexvedrisas Tavisi colis istoria ar gaamxila. pacienti 3 LM, erTi wlis bavSvi aris xveliT da ganviTarebaSi CamorCeniT, diagnozirebuli iyo miliaruli TB-s gamo. axali SemTxvevis mkurnalobis damTavrebis Semdeg rentgenograma normaluria, bavSvma daiwyo normaluri zrda-ganviTareba, simptomebi ar aReniSneba. pacienti 4 HT, 40 wlis mamakaci. misi fizikuri mdgomareoba Tavidan mZime iyo, Tumca intensiur fazaSi moxda naxvelis konversia da Semdegac darCa negatiuri. man daasrula gagrZelebis faza, mTlianad imkurnala 6 Tvis ganmavlobaSi. pacienti agrZelebs wonaSi matebas da simptomebi ar aReniSneba. pacienti 5 KL, 52 wlis satvirTo manqanis mZRoli, aiv pozitiuri, TB mkurnalobaze imyofeboda ori Tvis ganmavlobaSi. 2 Tvis win pacienti ar gamocxadda daniSnul miRebaze eqimTan. DOT muSakma ver SeZlo misi adgilmdebareobis dadgena. pacienti 6 TM, 23 wlis qalma TB limfadenitiT daasrula 9 Tviani mkurnaloba, gadidebuli limfuri kvanZebi mniSvnelovnad Semcirda, gamonaJoni TandaTan Semcirda da bolos Sewyda. darwmunebuli xarT, rom is ganikurna. pacienti 4 HT, 40 wlis mamakaci mZime fizikur mdgomareobaSi, romelic eweoda tubsawinaaRmdego TviTmkurnalobas 5 Tvis ganmavlobaSi nacxis konversiis gareSe. uSualo meTvalyureobiT tubsawinaaRmdego mkurnalobis ganaxlebidan 2 Tvis Semdeg, pacienti nacxiT uaryofiTia, wonaSi moimata 10 kg da aRar axvelebs. gverdi 88 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 89 pasuxebi 1. reJimis arCeva pacienti 1 pacients unda emkurnala, rogorc axal SemTxvevas, reJimiT 2 (HRZE)/4(HR) pacienti 3 orive pacients unda emkurnala, rogorc axal SemTxvevas, reJimiT 2 (HRZE)/4(HR) pacienti 4 HT aris axali SemTxvevis uSedego mkurnaloba. umkurnaleT warsulSi namkurnalebi SemTxvevis reJimiT (2 HRZES/5HRE). Tu SesaZlebelia, moiTxoveT DST pacienti 5 pacientis mkurnaloba daiwyeT axali SemTxvevis reJimiT. gansazRvreT aiv-statusi SemdgomSi anti-setrovirusuli Terapiis saWiroebisaTvis pacienti 6 es pacienti unda klasificirdes, rogorc axali SemTxveva. umkurnaleT reJimiT 2(HRZE)4(HR). zog SemTxvevaSi, adenopaTiis persistirebis an ganmeorebis gamo, TB limfadenitis mkurnaloba SeiZleba 6 Tveze metad gaxangrZlivdes 2. gverdiTi movlenebi pacienti 1 SeaCereT JK-s medikamentebi, sanam gamonayari gaivlis, aRadgineT medikamentebi saTiTaod, TiToeuli wamlis aRdgenidan daicadeT sami dRe. wamlebis aRdgena daiwyeT gamonayaris yvelaze naklebad savaraudo gamomwveviT, Cveulebriv, R, H, E da PZA pacienti 5 ganixileT SesaZlo heptotoqsiuroba, gamowveuli H, PZA an R-iT. SeamowmeT RviZlis funqciebi. moxseniT yvela medikamenti da gamoricxeT virusuli hepatitebi. Tu RviZlis funqcia gaumjobesda, daiwyeT wamlebis ganaxleba (yoveli damatebiTi wamlis ganaxlebis win daicadeT 3 dRe ) rifampicinis da etambutulis kombinaciiT. Semdeg daamateT H da bolos PZA. Tu simptomebi ganaxlda specifikuri wamlebis damatebis Semdeg, es medikamenti Sefasdeba gamomwvevad da misi miReba unda Sewydes. keTilgonivruli iqneba TB-specialistis konsultacia. gverdi 90 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis 3. mkurnalobis monitoringi pacienti 1 gaakeTeT DST JK-sTvis, Tu meuRle itarebda MDR-TB mkurnalobas, misi DST Sedegebis miReba SesaZlebeli iqneba TB programidan. MDR-TB-s eqpertTan konsultaciebiT, umkurnaleT JK-s empiriulad MDR-TB reJimiT colis gamZleobis nimuSis gaTvaliswinebiT, sanam miviRebT mis sakuTar DST Sedegebs. DOT unda iyos uzrunvelyofili. pacienti 4 warsulSi aramudmivi mkurnalobis gamo pacientma DOT-is pirobebSi unda daiwyos mkurnaloba gagrZelebis faziT 4HR. 4. mkurnalobis gamosavlebi pacienti 1 JK unda klasificirdes, rogorc „uSedego“ mkurnaloba da unda daiwyos MDR-TB-is mkurnaloba MDR-TB specialistis meTvalyureobiT. pacienti 3 LM unda klasificirdes, rogorc „dasrulebuli“ mkurnaloba, radgan rogorc naxvelis, ise mgb-ze gamokvlevis Sedegebis miReba SeuZlebeli iyo. pacienti 4 am pacientis mkurnalobis gamosavalia “gankurneba”. pacienti 5 KL unda klasificirdes, rogorc “Sewyvetili” mkurnaloba. pacienti 6 am SemTxvevaSi gamosavalia “dasrulebuli” mkurnaloba. definicia emyareba specialistTa gadawyvetilebas. Tavi 3 tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnaloba • gverdi 91 gansakuTrebuli mdgomareobebi 4 4 Special Situations Tavi Section Page 92 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 1 Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis • Page 93 gansakuTrebuli mdgomareobebi iuxedavad imisa, rom tuberkulozis SemTxvevebis umravlesobas SesaZlebelia vumkurnaloT standartuli reJimebis gamoyenebiT, aris rigi mdgomareobebisa, romelTa marTva saWiroebs gansakuTrebul midgomebs. es Tavi moicavs informacias tuberkuloziT da aiv inficirebuli pacientebis, bavSvTa tuberkulozis, orsulTa da meZuZurTa tuberkulozis da multirezistentuli tuberkulozis marTvis Sesaxeb. ISTC–s mixedviT, yvela eqimma: m nda Cautaros aiv konsultireba da testireba yvela pacients dadasturebuli an saeWvo tuberkuloziT. amas gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs aiv maRali prevalentobis garemoSi, aiv-Tan dakavSirebuli mdgomareobebis simptomebis mqone pacientebisTvis da pacientebisTvis, romlebic aiv risk-jgufs miekuTvnebian (standarti 14). u nda Seafasos tuberkuloziT daavadebuli aiv dadebiTi pacientebi antiretrovirusuli mkurnalobis Cvenebebze da sxva infeqciebis profilaqtikis mizniT uzrunvelyos isini kotrimoqsazoliT (standarti 15). u nda Seamowmos aiv inficirebuli pacientebi aqtiur tuberkulozze da Tu aqtiuri tuberkulozi gamoiricxa, umkurnalos latentur tuberkulozur infeqcias (standarti 16). u u nda gamoavlinos MDR-TB pacientebi da rac SeiZleba swrafad umkurnalos maT Sesabamisi reJimiT (standarti 11 da 12). Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 95 Tavi 4 section Tavi 4 4 gansakuTrebuli mdgomareobebi: Special Situations 1. daHIV aiv infeqcia 1. tuberkulozi Tuberculosis and swavlebis mizani Learning Objectives am TavSi Tqven SeiswavliT: In this section participants will learn: • rogor vumkurnaloT tuberkuloziT daavade• bul How pacientebs, to treat TB patients who need specialized care such ganas TBromlebsac esaWiroebaT HIV co-infected, MDR-TB patients, pregnant and breastfeeding sakuTrebuli movla, mag. TB-HIV ko-infeqcia, women and pediatric cases. MDR-TB, fexmZime da meZuZur qalebs da pediatriul SemTxvevebs. Page 96 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gamomdinare iqidan, inficirebuli adamianebis Since TB kills morerom HIVaiv infected persons than any othersikvdilis infectious yvelaze mizezi tuberkulozuri infeqciaa, disease, itxSiri is very important to screen all persons withmniSvnelovania HIV disease foraivTB inficirebuli yvela pacientis skriningi TB infeqciaze daavadebainfection and disease and to screen TB patients for HIVaninfection. Alze, xolo pacientebis aiv infeqciaze. miuxedavad imisa, though theTB principles of theskriningi WHO strategy for TB control are the same in rom janmo-s TB kontrolis strategia erTnairia, rogorc aiv-dadebiHIV-positive and HIV-negative patients, HIV is the most significant factor Ti, ise aiv-uaryofiTi pacientebisTvis, aiv-i iTvleba yvelaze mniSvneknown risk-faqtorad, to increase the risk of TB infection, to active TB,tuand lovan romelic zrdis TBprogression inficirebis, aqtiuri poor TB outcomes. A high index of suspicion is needed for TB infection berkulozis ganviTarebis da tuberkulozis uaryofiTi gamosavlis in HIV-positive patients, asaiv-dadebiT HIV is a significant causeyovelTvis of progression from albaTobas. aucilebelia pacientebSi mivitaTB infection to TB diseaseradgan and increased mortality. Management of TBnoT eWvi tuberkulozze, aiv infeqcia TB infeqciis daavadebaSi progresirebis xSiri mizezia. pacienteHIV patients shoulddabesikvdilianobis performed in consultation withTB/HIV a TB-HIV expert. bis marTva unda TB/HIV eqspertebTan konsultaciis As mentioned inxorcieldebodes Section 2, in keeping with the WHO Three I’s strategy fonze. rogorc me-2 TavSia aRniSnuli, janmos I-s strategiis” to decrease the burden of TB in people living with “sami HIV, persons with HIV gaTvaliswinebiT, aiv inficirebul pirebs, romlebsac infection who, after careful evaluation, do not have activesafuZvliani tuberculosis gamokvlevis Sedegad ar aRmoaCndaT aqtiuri tuberkulozi, mkurnashould be treated for presumed latent tuberculosis infection with isoniazid loba unda CautardeT savaraudo latentur tuberkulozze izoniaprevention therapy (IPT). zidis prevenciuli Terapiis kursiT (IPT). 1.1. antiretrovirusuli mkurna1.1. rodis When tounda start daiwyos antiretroviral therapy (ART) loba (ART) For patients with active TB in whom HIV infection is diagnosed and pacientebTan, romlebsac aqtiuri tuberkulozi da in dadastureART is indicated, the first priority is to initiate TB treatment accordance buli aiv infeqcia aqvT, NTP gaidlainebis mixedviT, upirvelesi priowith NTP guidelines as there is continuing debate and discussion regarding riteti TB mkurnalobis dawyebaa. jerjerobiT xangrZlivi debatebi thediskusia optimal time for imitation of ART. Case-fatality rates in patients with da mimdinareobs antiretrovirusuli mkurnalobis dawyebis optimalur periodTan dakavSirebiT, magram vinaidan aiv Section 4 Special Situations • Page 97 Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 97 maRali gavrcelebis areebSi fataluri SemTxvevebis raodenoba tubsawinaaRmdego mkurnalobis pirveli ori Tvis ganmavlobaSi maRalia, antiretrovirusuli mkurnaloba unda daiwyos adre.6 amave dros, TB during the first two months of TB treatment are high HIV prevalence bevri abebis erTdroul miRebasTan dakavSirebuli problemebi, wamle6 settings. This suggests that ART should early. Alternatively, the potenbis urTierTqmedeba, toqsiuroba dabegin imunuri rekonstituciis anTebitial issues of high pill burden, drug-drug interactions, toxicity and immune Ti sindromi (IRIS) gvafiqrebinebs, rom antiretrovirusuli mkurnareconstitution inflammatory (IRIS)sasargeblo suggest that later lobis mogvianebiT dawyeba syndrome SeiZleba ufro iyos.initiation of ART may be helpful. Below is a table taken from ART for HIV infection pirveli rigis antiretrovirusuli dawyeba in adults and adolescents: recommendations mkurnalobis for a public health approach antituberkulozuri mkurnalobis daniSvnasTan erTad where more information on this topic can be found. (kombinaciaSi) CD4 ujredebis titri antiretrovirusuli mkurna- ART loba TB mkurnalobis rekomendaInitiating first-line ART in relationship to starting anti-TB therapydawyeciebi <200 ujredi/mm ART urCioT ART a CD4 cellCD4 count CD4 200 da 350recommendations ujredi/ urCioT ART 3 mm3 farglebSi 3 CD4 <200 cells/mm Recommend ART C CD4 between 200 and 350 cells/mm3 Recommend ART CD4 >350 ujredi/mm3 a basTan mimarTebaSi b Timing of ART inSoris relation or da rva kviras to start of TB treatment rva kviris Semdeg Between two and eight weeks b pacientis xelaxali Sefaseba merve kviraze da TB mkurnalobis After eight weeks dasrulebisas gadavdoT ART c ar aris xelmisawvdomi urCioT ART d or da rva kviras Soris Re-evaluate patient at eight weeks Deferefavirencis ART D4 >350 cells/mm a upiratesoba eniWeba (EFV) Semcvel, and at pirveli the endrigis of TBreJims. treatment b 3 c ART unda daiwyos TB mkurnalobis kargad atanisTanave, gansakuTrebiT, im pacientebSi, visac Zlieri imunosupresia aqvs. d Between two and eight weeks Recommend ART ART unda daiwyos, Tu gvxvdeba me-3 da me-4 stadiisTvis damaxasiaTebeli sxva (aratuberkulozuri), movlenebi. d zogierTiregimen TB diagnozisTvis, zogadad kargad eqvemdebareba antituberkuloa An Efavirenz (EFV)-containing is the preferred romelic first-line regimen. zurasmkurnalobas limfuri kvanZebis tuberkulozi, plevriti garTulebis gareb ART should start as soon TB treatment is (mag. tolerated, particularly in patients with severe immunosuppression. Se), undanon-TB vifiqroT gadavadebaze. c ART should be started if other stage ART-s 3 or 4 events are present. d For some TB diagnoses that generally respond well to anti-TB therapy (i.e. lymph node TB, uncomplicated pleural effusion), rifampini da antiretrovirusuli mkurnaloba deferral of ART should1.2 be considered. Not availablec aiv-Tan dakavSirebuli tuberkulozis mkurnalobis dros 1.2. Rifampin and antiretroviralfiqsirdeba therapy rifampinsa da arayvelaze kargi urTierTmoqmedeba nukleosiduri Seqcevadi transkriptazis inhibitorebs (NNRTIs) Soris damost efavirencsa da nevirapins rifampini, The important (EFV) drug-drug interactions(NVP) in theSoris. treatment of HIVmsoflios didthose nawilSi rifampicinis erTaderTi xelmisawvdomi related TB are between rifampin and the non-nucleoside reverse formaa da TB maRali gavrcelebis zonebSi antiretrovitranscriptase inhibitors (NNRTIs), efavirenz (EFV)sawyis and nevirapine (NVP). rusul reJimebSi da nevirapinTan Rifampin is the only efavirencsa rifamycin available in most of the(nukleozidebis world, and initial analogebTan) kombinaciaSi gamoiyeneba. amasTan erTad, randomiantiretroviral regimens in areas with high rates of TB consist of EFV or zebuli klinikuri kvlevebiT gamovlinda, rom efavirenci Zlieri NVP (in combination with nucleoside analogues). Furthermore,ganviTabecause moqmedebis da gamZleobis preparatia da, Sesabamiasad, of its potency and durability on randomized clinical trials, EFV-based therrebul qveynebSi efavirencze damyarebuli mkurnaloba sawyisi apy is a preferred option mkurnalobis for initial ART upiratesi in developedarCevania. countries.77arsebobs There are antiretrovirusuli agarkveuli certain considerations based on drug-drug interactions between rifampin mosazrebebi wamlebis, rifampinis da NNRTIs, efavirencis NNRTIs, da nevirapinis urTierTqmedebis Sesaxeb. and EFV and NVP. gverdi 98 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 98 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians • rifampini da efavirenci rifampini iwvevs efavirencis koncentraciis mcired, magram sa• Rifampin and Efavirenz grZnob Semcirebas. efavirencis dRiuri dozis gazrda 600mg-dan Rifampin causes a measurable, modest, decrease in EFV con800mg-mde kompensacias ukeTebs though rifampinis efeqts, magram aRmoCnda, rom dozis Increasing gazrda arthe aris aucilebeli saukeTecentrations. dose of EFV frommkurnalobis 600 mg daily to 800 mg so daily virusologiuri Sedegis misaRwevad. compensates for the effect of rifampin, efavirenci but it does notinarCunebs appear that aiv-s invitro supresiisaTvis saWiro koncentraciaze bevrad mathis dose increase is necessary to achieve excellent virological outcomes Ralofkoncentracias (misi virusologiuri aqtivobis saukeTeso therapy. Trough concentrations of EFV, the best predictor of its viroganmsazRvreli) im pacientebSic, romlebic paralelurad iReben logical activity, remain well above the concentration necessary to suprifampins. aqedan gamomdinare, efavirencis da rifampinis kombipressmaTi HIV in-vitro among patients on concomitant Therefore, nacias, standartuli dozirebiT, eniWebarifampin. upiratesoba aivcombination—EFV-based ART and rifampin-based TB treatment, Tanthis dakavSirebuli tuberkulozis samkurnalod (ixileT cxrili at their standard doses—is the preferred treatment for HIV-related TB 1 gaidlainis originalur dokumentSi). zogierTi eqsperti >60 (see Table 1 in the original guideline document). Some800 experts recomkg-ze pacientebSi rekomendacias uwevs efavirencis mg dozas. mend an 800 mg dose of EFV for patients weighing >60 kg. • efavirenciT antiretrovirusuli mkurnalobis alternativa • Alternatives to Efavirenz-Based Antiretroviral Therapy zogierTi TB-HIV pacientisaTvis saWiroa efavirencis alternaAlternatives to EFV-based antiretroviral therapy are needed for certain tiva: efavirencis gamoyeneba SeiZleba (sul mcire, patients with HIV-related TB:ar EFV cannot orsulebSi be used during pregnancy pirveli trimestris ganmavlobaSi), zogierTi pacienti ver (at least during the first trimester), some patients are intolerant toitans EFV, efavirencs, zogi inficirebulia aiv-isstrains NNRTI–rezistentuand somexolo are infected with NNRTI-resistant of HIV. Alternali StamiT. pirveli rigis alternatiuli mkurnaloba moicavs netive first-line treatment regimens include Nevirapine (NVP) and triple virapins da sammagi nukleozid retro-transkriptazas inhibitoNucleoside Inhibitors (NRTIs) -(ABC) basedreJimebs. on Tenorebis (NRTIs) – Retro-Transcriptase tenofoviris DF (TDF) an abakaviris fovir DF (TDF) or Abacavir (ABC) regimens. For NVP-containing nevirapinis Semcveli reJimebis SemTxvevaSi, ALT unda gaizomos ALT kviraze; should beSemdgomi checked mkurnaloba at 4, 8 and 12unda weeks; treatment me-4,regimens, me-8 da me-12 gagrZeldes should be decided on standartuli the basis of symptoms thereafter. Standard prosimptomebis mixedviT. proteazas inhibitoris reJimebi, Tu mis gareSe, ar SeiZleba teaseritanoviriT inhibitor regimens, whether Ritanovir boostedrifampinTan or not, cannoterbe Tadgiven dainiSnos. with Rifampin. Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 99 Section 4 Special Situations • Page 99 1.3. imunuri rekonstituciis anTebiTi sindromi (IRZS) zogjer tubsawinaaRmdego mkurnalobis dawyebis ASemdeg TBHIV ko-inficirebul pacientebSi SeiZleba aRiniSnos simptomebis droebiTi gamwvaveba da TB rentgenologiuri niSnebis manifestireba. unda vifiqroT, rom es TB da ART mkurnalobis erTdroulad dawyebiT gamowveuli imunuri rekonstituciis Sedegia. simptomebi da niSnebi SeiZleba moicavdes cxelebas, limfoadenopaTias, cns-s gafarToebul dazianebas, rentgenologiuri monacemebis gauaresebas. sanam paradoqsuli reaqciis diagnozi daismeba, aucilebelia sxva mizezebis safuZvliani gamokvleva, gansakuTrebiT ki, TB mkurnalobis uSedegobis gamoricxva. 1.4. ko-trimoqsazoliT prevenciuli Terapia (CPT) profilaqtikis mizniT ko-trimoqsazolis daniSvnam aiv-pozitiur TB pacientebSi SeiZleba Tavidan agvaSoros pnevmocisturi pnevmonia da baqteriuli infeqciebi. aiv-pozitiur TB pacientebSi CPT mniSvnelovnad amcirebs sikvdlianobas (janmos afrikul regionSi 48%-mde).8 TB pacientebSi CPT unda daiwyos, rac SeiZleba swrafad, damoukideblad CD4 ujredebis ricxvisa da tubsawinaaRmdego mkurnalobisa. tubsawinaaRmdego mkurnalobis dasrulebis Semdeg CPT gagrZelebis sakiTxi unda gadawydes erovnul gaidlainebze dayrdnobiT. 1.5. tubsawinaaRmdego mkurnalobis msavsad antiretrovirusuli mkurnalobis DOT-iT uzrunvelyofa DOT unda gamoviyenoT yvela TB-HIV ko-inficirebul pacientTan, vinaidan aiv-negatiurebTan SedarebiT, aiv-pozitiur TB pacientebSi gverdiTi reaqciebi da mkurnalobis SewyvetasTan dakavSirebuli sikvdilianoba gacilebiT maRalia. DOT strategiiT SeiZleba Catardes ART, sul cota, TB mkurnalobis ganmavlobaSi. antiretrovirusuli Terapiis ganxorcieleba farTo masStabiT da didi xnis ganmavlobaSi rTulia da moiTxovs did resurss, Tumca adreul etapze SeiZleba sasargebloc iyos pacientTa gansaswavlad. orive mkurnalobis gaerTianebuli DOT-sTvis idealuri iqneboda TB da HIV samsaxurebis koordinacia. damatebiTi informacia TB-HIV ko-inficirebuli pacientebis marTvaze ix. janmo-s Sesabamis publikaciebSi. gverdi 100 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis 2. tuberkulozis mkurnaloba bavSvebSi bavSvebis da mozardebis mier tubsawinaaRmdego qimioTerapia kargad aitaneba. samkurnalo reJimebis kategoriebi igivea, rac mozrdilebSi. TB diagnozis dasmis Semdeg TB specialistma, pacientis wonidan gamomdinare, unda gansazRvros mkurnalobis Sesaferisi dozebi. • radgan bavSvebSi TB, Cveulebriv, viTardeba pirveladi inficirebisTanave, mikobaqteriebis raodenoba am SemTxvevebSi ufro naklebia, vidre mozrdilebSi. amitom, wamlebis mimarT rezistentoba, romelic viTardeba mkurnalobis ganmavlobaSi, bavSvebSi iSviaTia, bavSvebSi arsebuli rezistentuli TB SemTxvevebis umravlesoba Sedegia rezistentuli StamiT pirveladi inficirebis. • miuxedavad imisa, rom yvela ZalisxmeviT unda daisvas MD-RTB-is baqteriologiuri diagnozi (unda miviRoT DST), magram vinaidan bavSvebi upiratesad nacxiT-uaryofiTebi arian, amitom praqtikaSi pediatriuli SemTxvevebi baqteriologiurad xSirad dadasturebuli ar aris, Sesabamisad, gonivrulia bavSvTa MD-RTB mkurnalobis dawyeba efuZnebodes kontaqtis DST-is Sedegs. • mozrdilebisgan gansxvavebiT, bavSvebSi metia EPTB-is, gansakuTrebiT, diseminirebuli formebis da TB meningitis ganviTarebis albaToba. • bavSvebsa da mozrdilebSi gansxvavebulia tubsawinaaRmdego medikamentis farmakokinetika. bavSvebi sxeulis masis kilogramze medikamentis ufro met dozas itanen, vidre didebi da aqvT naklebad gamoxatuli gverdiTi movlenebi. • bavSvebSi SeiZleba iyos tubsawinaaRmdego medikametebis absorbaciis problema, radgan maTi umravlesoba Seiqmna mozrdilebisaTvis, rodesac SesaZlebelia, gamoyenebuli unda iyos medikamentebis pediatriuli formebi. 3. tuberkulozi fexmZime da laqtaciis periodSi myof qalebSi reproduqciuli asakis yvela qali pacienti tubsawinaaRmdego mkurnalobis dawyebamde gasinjuli unda iyos orsulobaze. principSi, orsulobis da ZuZuTi kvebis ganmavlobaSi umravlesi pirveli rigis tubsawinaaRmdego medikamentebi SeiZleba usafrTxod gamoviyenoT. orsulobis ganmavlobaSi gamoyenebuli unda iyos eqvsTviani reJimi dafuZnebuli izoniazidze, rifampicinze da pirazinamidze. pirazinamidis gamoyenebis SemTxvevaSi, axalSobils unda daeniSnos vitamini K, postnataluri hemoragiis riskis gamo. mkurnalobis monitoringi unda mimdinareobdes pediatrTan erTad. orsuli qalebisTvis streptomicinis nacvlad gamoyenebuli unda iyos eTambutoli, vinaidan streptomicini gaivlis placentas da SeiZleba nayofSi sasmeni nervis dazianeba da nefrotoqsiuroba gamoiwvios. Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 101 fexmZimobis periodSi streptomicinis gamoyeneba ar SeiZleba, vinaidan nayofs SeiZleba samudamod dauqveiTdes smena. streptomicini SeiZleba sifrTxiliT iyos gamoyenebuli ZuZuTi kvebis periodSi. fexmZimobis periodSi aqtiur TB-s unda vumkurnaloT, vinaidan aranamkurnalebi daavadeba ufro didi riskia dedisa da nayofisaTvis, vidre pirveli rigis medikamentebis miReba. rifampicini amcirebs Casaxvis sawinaaRmdego preparatebis efeqtianobas, amitom TB mkurnalobaze myof araorsul qalebs unda vurCioT gamoiyenon Casaxvis sawinaaRmdego alternatiuli saSualebebi, mag. prezervativi an intravaginaluri saSualebebi. MDR-TB-is mkurnaloba fexmZimobis SemTxvevaSi ukunaCvenebi ar aris, vinaidan Tavad daavadeba seriozul risks uqmnis rogorc dedas, ise Cvils. Tumca, rom II rigis preparatebis toqsikurobis da maT mier gamowveuli gverdiTi movlenebis gaTvaliswinebiT, MDR-TB mkurnalobaze myof yvela araorsul qals unda mieces rekomendacia Casaxvis kontrolis Taobaze. orsuli pacientebi yuradRebiT unda Sefasdenen, mxedvelobaSi unda iyos miRebuli reproduqciis asaki da MDR-TB-is simZime. unda gaviTvaliswinoT mkurnalobis sargebeli da riski, pirvel mizanTan _ nacxis konversiasTan erTad, rom davicvaT dedis da bavSvis janmrTeloba, rogorc dabadebamde, ise mis Semdeg. mowodebulia fexmZimobis SemTxvevaSi MDR-TB-is marTvis zogadi gaidlaini: • DR-TB-is mkurnaloba unda iqnas dawyebuli II trimestrSi an dauyovnebliv, Tu pacientis mdgomareoba mZimea • moerideT saineqcio formebs • moerideT eTionamids 4. rezistentuli tuberkulozi rezistentobis yvelaze kargad cnobili tipia MDR-TB, Tumca wamlebis mimarT rezistentobis sul oTxi kategoria arsebobs: • • • • mono-rezistentoba: rezistentoba erTi I rigis tubsawinaaRmdego preparatis mimarT poli-rezistentoba: rezistentoba erTze met I rigis tubsawinaaRmdego preparatis mimarT, magram araerTdroulad izoniazidis da rifampicinis mimarT multi-rezistentoba: rezistentoba, sul mcire, izoniazidis da rifampicinis mimarT eqstensiuri-rezistentoba: multi-rezistentobas damatebuli rezistentoba nebismieri fTorqinolonis da sami meore rigis saineqcio medikametidan (kapreomicini, kanamicini da amikacini), sul mcire, erTi romelimes mimarT. gverdi 102 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis MDR-TB-is mkurnaloba SeiZleba rTuli iyos mgrZnobelobaSenarunebuli preparatebis simciris, maTi toqsikurobis da maT mier gamowveuli gverdiTi movlenebis simwvavis gamo. arsebobs rezistentuli tuberkulozis mkurnalobis 2 alternatiuli reJimi: standartuli da individualuri. standartuli samkurnalo reJimi xarisxiT uzrunvelyofili referns-laboratoriis mxardaWeriT Catarebuli kvlevebis safuZvelze gansazRvruli, zogadad sazogadoebaSi gavrcelebuli DST profilebis gaTvaliswinebiT nacionalur doneze, NTP programis mier dgindeba. individualuri reJimebis Sereva, Cveulebriv, pacientis Stamidan gamoyofili M. tuberculosis izolatis mgrZnobelobis mixedviT xdeba, garda im SemTxvevebisa, roca samkurnalo reJimis SerCeva warsulSi Catarebuli mkurnalobis istoriis gaTvaliswinebiT xdeba. gansakuTrebuli sifrTxile aris saWiro im TvalsazrisiT, rom rezistentobis amplifikaciis Tavidan acilebis mizniT uSedego reJimebze ar SeiZleba TiTo preparatis damateba. rezistentuli StamebiT daavadebuli pacientebis samkurnalod gamoyenebuli preparatebi dajgufebulia garkveuli ierarqiis gaTvalisiwnebiT da iwyeba im jgufiT, romelic yvelaze mniSvnelovania MDR-TB samkurnalo reJimisaTvis. DR-TB-is samkurnalod gamoyenebuli medikamentebi dajgufebulia xuT kategoriad. I II III IV V jgufi _ jgufi _ jgufi _ jgufi _ jgufi _ I rigis tubsawinaaRmdego abebi saineqcio preparatebi fTorqinolonebi II rigis baqteriostatiuli moqmedebis abebi dauzustebeli efeqtianobis mqone preparatebi (MDRTB pacientebis rutinuli mkurnalobisaTvis janmo-s mier rekomendebuli ar aris) saerTod, sruli samkurnalo reJimebi unda Seicavdes pirveli jgufis yvela medikaments, romlis mimarTac MDR-TB Stami mgrZnobiarea, saineqcio preparats meore jgufidan, fTorqinolons, Tu Stami mgrZnobiarea da preparatebs meoTxe jgufidan. mexuTe jgufi Cveulebriv ar gamoiyeneba, Tu SesaZlebelia iseTi reJimis Seqmna, romelic pirveli oTxi jgufis 4 efeqtian medikaments Seicavs. momdevno gverdze mocemul cxrilSi ixileT mokle informacia tubsawinaaRmdego preparatebze. aRsaniSnavia, rom MDR-TB reJimebs erovnuli gaidlainebi gansazRvravs MDR-TB eqspertebisagan Semdgar MDR-TB marTvis komitetTan erTad. XDR-TB gulisxmobs rezistentobas rogorc I, ise II rigis preparatebis mimarT, Sesabamisad misi mkurnalobis SesaZleblobebi limitirebulia. miuxedavad amisa, kargad organizebuli menejmentis pirobebSi XDR-TB-is mkurnaloba SesaZlebelia. Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 103 kargad organizebuli menejmentis sqema moicavs preparatebis mimarT mgrZnobelobaze sistematiur testirebas, mkurnalobaze mkacr supervizias, gverdiTi movlenebis menejments, fsiqologiuri da sakvebi produqtebiT mxardaWeras. baqteriologiur da klinikur monitorirebas, individualizebul samkurnalo reJimebs da saWiro qirurgiul Carevas. XDR-TB-is gamocdilma TB klinicistebma unda umkurnalon. preparatebis jgufebi da ZiriTadi principebi DR-TB samkurnalo reJimebis SesarCevad jgufi preparatebi principebi I jgufi _ I rigis tubsawinaaRmdego abebi Isoniazid* (H); Rifampicin* (R); Ethambutol (E); Pyrazinamide (Z) es medikamentebi yvelaze ufro Zlieri TB preparatebia. isini mxolod maSin gamoiyeneba, Tu arsebobs maTi efeqtuianbis damadasturebeli laboratoriuli an klinikuri monacemebi. ufro axali rifamicinebi unda CavTvaloT araefeqtianad, Tu DST Sedegebi rifampicinze aCvenebs rezistentobas II jgufi _ saineqcio preparatebi Streptomycin (S); Kanamycin (Km); Amikacin (Am); Capreomycin (Cm); Viomycin* (Vi) TiToeul avadmyofs unda daeniSnos erTi saineqcio medikamenti. arsebobs saineqcio preparatis daniSvnis ierarqiuli wesi dafuZnebuli maT efeqtianobaze, gverdiT movlenebsa da fasze. Tu Stami mgrZnobiarea, saineqcio preparatebidan I arCevis medikamentia streptomicini (S). dabali Rirebulebis da kargi amtanobis gamo meore arCevis preparatia kanamicini (Km). iTvleba, rom kanamicins (Km) da amikacins (Am) Zalian msgavsi moqmedeba da TiTqmis 100%-iT jvaredini rezistentoba aqvT. Tu Stami rezistentulia S , Km, Am- is mimarT, maSin gamoyenebuli unda iyos kapreomicini (Cm). III jgufi _ fTorqinolonebi Ofloxacin (Ofx); Levofloxacin (Lfx); Moxifloxacin (Mfx); Gatifloxacin* (Gfx) Tu Stami mgrZnobiarea, gamoyenebuli unda iyos erTi fTorqinoloni. dReisaTvis in vitro aqtiurobiT da cxovelebze Catarebuli kvlevebiT, daRmavali TanmimdevrobiT yvelaze Zlieri fTorqinolonebia: moqsifloqsacini (Mfx)=>gatifloqsacini (Gfx) => levofloqsacini (Lfx)=> ofloqsacini (ofx). Tumca fTorqinalonebis uaxlesi generaciis (Mfx, Gfx da Lfx) grZelvadiani usafrTxoeba srulad Seswavlili jer kidev ar aris. fTorqinalonebis SerCeva maT efeqtianobas da Rirebulebas efuZneba. gverdi 104 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis preparatebis jgufebi da ZiriTadi principebi DR-TB samkurnalo reJimebis SesarCevad jgufi preparatebi principebi Ethionamide es medikamentebi reJims dadgenili mgrZIV jgufi _ II rigis baqterios- (Eto); Prothion- nobelobis, farmakoanamnezis, efeqtianobis, tatikuri moqme- amide (Pto); Cy- gverdiTi reaqciebis, DST profilis da Ricloserine** (Cs); rebulebis gaTvalisiwnebiT emateba debis abebi Para-aminosali- • Tu am medikametebidan mxolod erTis dacylic acid (PAS); matebaa saWiro, xSirad emateba eTionamiTerizidone (Trd) di/ proTionamidi, maTi dadasturebuli efeqtianobis da dabali Rirebulebis gamo. • Tu ori medikamentia saWiro, Cveulebriv, gamoiyeneba cikloserini eTionamid/ protionamidTan erTad • vinaidan eTionamid/proTionamidis da PAS kombinacia gastrointestinuri gverdiTi movlenebis maRal insidentobas iZleva, Cveulebriv, es ori preparati erTdroulad gamoiyeneba Tu saWiroa me-4-e jgufis samive preparati • eTionamidi/proTionamidis micema ramdenime dRis ganmavlobaSi dabali doziT (250mg) unda daviwyoT da Semdeg TandaTan unda gavzardoT doza srul niSnulamde • Tu auciebelia mesame medikamenti am jgufidan unda daematos PAS-i. is Zviria, iwvevs mniSvnelovan gastrointestinur gverdiT movlenebs, mikrogranulebia da Sesanaxad moiTxovs macivars, ris gamoc misi gamoyeneba nakleb mosaxerxebelia Clofazimine janmos mier es medikamentebi MDR TB mkurV jgufi _ dau(Cfz); nalobaSi rutinuli gamoyenebisaTvis rezustebeli efeAmoxicillin/ komendebuli ar aris, radgan maTi wvlili qtianobis mqone Clavulanate multirezistentuli reJimebis efeqtiapreparatebi (Amx/Clv); nobaSi ucnobia. Tumca, isini SeiZleba ga(MDR-TB pacientebis rutinuli Clarithromycin moviyenoT im SemTxvevaSi, Tu adekvatumkurnalobisaT- (Clr); Linezolid ri reJimis formireba zemoT mocemuli 4 (Lzd) jgufis medikamentebiT SeuZlbelia. vis janmo-s mier Thioacetazone rekomendebuli (Th) ar aris) * gamoiyeneba pacientebTan, romlebsac H da/an R-is mimarT mgrZnobeloba SenarCunebuli aqvT ** nevrologiuri gverdiTi movlenebis prevenciis mizniT yvela im pacients, romelsac daniSnuli aqvs Cs unda mieces vitamini Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 105 am TavSi Tqven SeiswavleT ... 4.1. MDR-TB mkurnaloba bavSvebSi monacemebi bavSvebSi xangrZlivi drois ganmavlobaSi meore rigis medikamentebis gamoyenebis gamocdilebaze mwiria. samkurnalo reJimis SerCevisas yuradRebiT unda gaviTvaliswinoT TiToeuli medikamentis riski da sargebeli. ojaxis wevrebTan Catarebuli gulaxdili diskusia Zalian mniSvnelovania, gansakuTrebiT mkurnalobis dasawyissSi. saerTod tubsawinaaRmdego wamlebis dozireba xdeba sxeulis wonis mixedviT. sxeulis wonis yovelTviuri monitoringi pediatriul SemTxvevebSi gansakuTrebiT mniSvnelovania, radgan bavSvebi imateben wonaSi. MDR-TB mkurnaloba bavSvebSi unda mimdinareobdes MDR-TB specialistTan konsultaciiT. 4.2. mkurnalobis xangrZlivoba MDR-TB reJimiT mkurnalobis xangrZlivobisTvis vxelmZRvanelobT kulturis konversiiT. dReisTvis janmo-s rekomendaciiT mkurnaloba kulturis konversiidan 18 Tvis ganmavlobaSi unda gagrZeldes. mkurnalobis gaxangrZliveba 24 Tvis ganmavlobaSi SeiZleba naCvenebi iyos qronikuli SemTxvevebisTvis filtvis gavrcobili dazianebiT. unda gvaxsovdes, rom MDRTB marTva SesaZlebelia iyos rTuli, radgan Tavad SemTxvevebi SeiZleba iyos rTuli da moiTxovdes eqspertebis konsultacias. MDR-TB mkurnalobis gamosavlebis cxrili SeiZleba naxoT danarT 7-Si. 4.3. DOT MDR-TB-sTvis gasaTvaliswinebelia, rom bevr pacientSi rezistentoba anti-TB mkurnalobisas viTardeba, rac medikamentebis miRebaze cudi zedamxedvelobiT da araadekvaturi reJimiT aris gamowveuli. aqedan gamomdinare, aucilebelia, rom MDR-TB mkurnaloba Catardes sruli DOT-s pirobebSi. DOT unda Caataros MDR-TB SemTxvevis marTvaSi specialurad trenirebulma jandacvis muSakma. bevri pacienti hospitalizirebulia naxvelis konversiamde an, zog SemTxvevaSi, intensiuri fazis dasrulebamde. am pacientebis DOT uzrunvelyofis samsaxurSi CarTvamde medmuSaki konsultirebuli unda iyos NTP-s MDR-TB specialistTan. meti informaciis misaRebad ixelmZRvaneleT DDR-TB programuli marTvis janmo-s gaidlainebiT. MDR-TB satreningo onlain kursi ufasoa internetis veb gverdebze : http://www.wma.net gverdi 106 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis • • • • • • • • pacientebTan, romlebsac aqtiuri tuberkulozi da dadasturebuli aiv infeqcia aqvT, NTP gaidlainebis mixedviT upirvelesi prioriteti TB mkurnalobis dawyebaa. • aiv-Tan dakavSirebuli tuberkulozis samkurnalod upiratesoba eniWeba standartuli dozirebiT efavirencis da rifampinis kombinacias TB pacientebSi CPT unda daiwyos rac SeiZleba male, damoukideblad CD4 ujredebis ricxvisa da tubsawinaaRmdego mkurnalobisa. tubsawinaaRmdego mkurnalobis dasrulebis Semdeg CPT gagrZelebis sakiTxi unda gadawydes erovnul gaidlainebze dayrdnobiT bavSvebis da mozardebis mier tubsawinaaRmdego qimioTerapia kargad aitaneba. samkurnalo reJimebis kategoriebi igivea, rac mozrdilebSi. TB diagnozis dasmis Semdeg TB specialistma, pacientis wonidan gamomdinare, unda gansazRvros mkurnalobis Sesaferisi dozebi. TB diagnozis dasmis Semdeg TB specialistma, pacientis wonidan gamomdinare, unda gansazRvros mkurnalobis Sesaferisi dozebi. orsulobis da ZuZuTi kvebis ganmavlobaSi umravlesi pirveli rigis tubsawinaaRmdego medikamentebi SeiZleba usafrTxod gamoviyenoT orsulobis ganmavlobaSi gamoyenebuli unda iyos eqvsTviani reJimi dafuZnebuli izoniazidze, rifampicinze da pirazinamidze MDR-TB mkurnalobis xangrZlivobis gansazRvrisas unda vixelmZRvaneloT kulturis konversiiT da sxva faqtorebiT, mag. rogoricaa daavadebis gavrcelebis xarisxi janmo rekomendacias aZlevs mkurnalobis gagrZelebas kulturis konversiidan 18 Tvis ganmavlobaSi Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 107 Tavi 4 kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: gansakuTrebuli mdgomareobebi: 5. minimum ramden xans unda gagrZeldes MDR-TB mkurnaloba? 1. aiv-Tan dakavSirebuli tuberkulozis mkurnalobis dros yvelaze kargi urTierTmoqmedeba fiqsirdeba da aranukleosiduri Seqcevadi transkriptazis inhibitorebs (NNRTIs) Soris da efavirencsa (EFV) da nevirapins (NVP) Soris 6. romeli pirveli rigis tubsawinaaRmdego preparati ar unda gamoviyenoT fexmZimobisas? a. rifampicini b. izoniazidi g. pirazinamidi d. streptomicini e. eTambutoli 2. multirezistentoba ganisazRvreba rogorc rezistentoba: 7. waikiTxeT SemTxvevebi qvemoT da gaeciT Sesaferisi pasuxi. 3. Tavdapirvelad dadgenili MDR-TB pacientis mkurnalobis reJimi unda Seicavdes: (SeamowmeT yvela SemoTavazebuli varianti) SemTxveva 1 (TB/HIV) 23 wlis qals daudginda PTB da HIV dadebiTi statusi. Tqven gamoikvlieT da daadgineT, rom CD4-is raodenoba meryeobs 200-dan 350-mde ujr/ mm3 Soris. 1. zemoT aRniSnul informaciaze dayrdnobiT rodis unda daviwyoT ART? 2. sxva ra mkurnaloba iqneba naCvenebi am situaciaSi? a. sul cota oTx medikaments sarwmuno an TiTqmis sarwmuno efeqtianobiT. b. rezistentobis dadgenamde pirveli rigis tubsawinaaRmdego medikamentebs g. yvela medikaments, romelTa mimarT DST-is mixedviT pacientis Stami aCvenebs mgrZnobelobas d. saineqcio medikaments e. izoniazids da rifampicins, or yvelaze Zlier tubsawinaaRmdego medikaments SemTxveva 2 (orsuloba/TB) 21 kviris orsul 19 wlis qals, daudginda PTB. mas aReniSneba xvela, cxeleba, wonaSi dakleba. rogor unda vimoqmedoT? a. SevwyvitoT orsuloba b. daviwyoT tubsawinaaRmdego mkurnaloba 4 pirveli rigis oraluri preparatiT g. daviwyoT tubsawinaaRmdego mkurnaloba mSobiarobis Semdeg d. mkurnalobis dawyebamde davelodoT kulturis Sedegebs da mgrZnobelobis nimuSs. 4. ra garemoebebSi SeiZleba MDR-TB pacientma TviTon miiRos preparatebi: a. rodesac pacienti midis samogzaurod b. rodesac pacients ojaxuri problemebi aqvs g. rodesac pacienti Tavs cudad grZnobs da ar SeuZlia DOT centrSi misvla d. rodesac pacientma daasrula mkurnalobis intensiuri faza e. rodesac pacienti kargad iRebs preparatebs, ar gamoutovebia arcerTi doza v. arcerTi zemoT CamoTvlilTagani gverdi 108 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 109 SemTxveva 3 (bavSvTa TB) 4 wlis biWs aqvs cxeleba, xvela da zogadi sisuste. gulmkerdis RO-grafia aCvenebs marjvenamxriv, Suawilovan pnevmonias. kanis tuberkulinuri sinji 8-mm-ia. bavSvis dedam 5 kviris win daiwyo standartuli tubsawinaaRmdego qimioTerapia misi DST adasturebs DS-TB-s. aarCieT saukeTeso pasuxi: a. pnevmoniis sawinaaRmdegod saWiroa farTo speqtris antibiotikoTerapia b. mkurnalobis dawyebamde davelodoT naxvelis kulturas g. daviwyoT TB mkurnaloba pirveli rigis medikamentebiT d. pacienti movaTavsoT hospitalSi gamokvlevebisTvis SemTxveva 4 (MDR) 28 wlis mamakacs aReniSneba xvela, cxeleba da wonaSi kleba. gulmkerdis RO-grafia aCvenebs marjvena filtvis zeda wilis daCrdilvas kavitaciiT da fibroziT. naxvelis nacxis mikroskopia da kanis tuberkulinuri sinji dadebiTia. TB mkurnaloba Cautarda 4 wlis win, 2 Tvis ganmavlobaSi, preparatebs TviTon iRebda da Semdeg daikarga meTvalyureobidan. 1. ra faqtorebi migviTiTeben potenciur MDR-TB-ze? 2. ra gamokvleva unda daniSnoT? 3. daniSnulebisTvis medikamentebis ra kombinacia unda SevarCioT? pasuxebi 1: rifampicini 2: sul mcire, izoniazidis da rifampicinis, ori yvelaze Zlieri tubsawinaaRmdego preparatis, mimarT 3: a,b, da d. 4: 3) 5: Janmo rekomendacias uwevs kulturis konversiis Semdeg mkurnalobis gagrZelebas minimum 18 Tvis ganmavlobaSi 6: d) 7: SemTxveva 1 1. 8 kviris Semdeg 2. kotrimoqsazoliT prevenciuli Terapia (CPT) SemTxveva 2: b) SemTxveva 3: g) SemTxveva 4: 1. warsulSi zedamxedvelobis gareSe Catarebuli mkurnaloba, mkurnalobaze cudi damyoloba 2. DST 3. gamoiyeneT I rigis preparatebi, romelTa mimarT mgrZnobeloba SenarCunebulia + 1 saineqcio + erTi fTorqinoloni + 2 an meti me-4-e jgufis medikamenti da CaatareT konsultacia eqspertTan gverdi 110 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 111 pacientsa da eqims Soris urTierToba 5 Patient-Physician CommunicationTavi Section 5 gverdi 112 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 112 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 113 Section 1 Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis • Page 113 pacientsa da eqims Soris urTierToba acinetsa da eqims Soris urTierToba klinikuri praqtikis ganuyofeli nawilia. es urTierToba eqimis mier TB pacientisaTvis informaciis miwodebis dros dgeba, amdenad, Zalian mniSvnelovania, Tu rogor miawodebs informacias eqimi TB pacients. mocemuli Tavi fokusirebulia im unar-Cvevebze, romlebic uzrunvelyofs ISTC IX standartis Sesrulebas. yvela eqims, romelic mkurnalobs TB pacients, unda SeeZlos rekomendebuli reJimebis sruli moculobiT Sesrulebis uzrunvelyofa da pacientis mxardamWeri momsaxureba, misi konsultirebisa da ganswavlis CaTvliT. qvemoT ganxilulia, rogor ganvaxorcieloT saganamanaTleblo intervencia imisaTvis, rom davamyaroT ukeTesi urTierToba pacientebTan. p gverdi 114 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 115 Tavi 5 Tavi 5 pacintisa da eqimis urTierToba 1. pacinetsa da eqims Soris kargi urTierTobis mniSvneloba TB pacients, romelsac esmis im informaciis mniSvneloba, rasac eqimi aZlevs, didi albaTobiT gacnobierebuli aqvs jandacvis problemebi, esmis misi mkurnalobis mniSvneloba, miusadagebs mas Tavis cxovrebis reJims da asrulebs mkurnalobis grafiks. TB pacientis mier mkurnalobis Sewyvetis erT-erTi mTavari mizezi jandacvis muSakis mxridan masTan damokidebulebis miseuli aRqmaa. saerTod, eqimsa da pacientis damokidebulebaSi didi mniSvneloba aqvs, rogoria am damikidebulebis pacientiseuli aRqma. pacienti, romelic wyvets mkurnalobas, xSirad acxadebs, rom jandacvis muSaki iyo uxeSi mis mimarT, mouTmeneli an gamoiyureboda zomaze metad saqmianad. bevrgan, jer kidev arsebobs TB-sTan dakavSirebuli stigma. garda amisa, Zalian mZime mdgomareobaSi myof TB pacientsac ki SeiZleba eSinodes: • sakuTari ojaxisa da sazogadoebis reaqciis • am daavadebis Sedegad sikvdilis • Semosavlis an samuSaos dakargvis. imisaTvis, rom gadavlaxoT pacientis SiSi, diagnozis dasmis momentidan mTeli mkunalobis ganmavblobaSi eqimis saubrebi pacinetTan da mis ojaxis wevrebTan unda iyos gasagebi, mxardamWeri da TanamgrZnobi. qvemoT mocemulia sxvadasxva xerxi, romelic eqims daexmareba efeqtiani Sedegis mqone urTierToba daamyaros TB pacientTan. 1.1 pacientis codnis Sefaseba Sesaswavli masala am nawilSi Tqven SeiswavliT: • TB pacinetebTan urTierTobisTvis gamosayenebel unar-Cvevebs; • pirveli vizitis dros rogor SevafasoT ramdenad informirebulia pacienti TB-s Sesaxeb; • informaciis gadacemisas rogor visargebloT martivi sasaubro eniT; • rogor davsvaT SekiTxvebi imis gasagebad, Tu ramdenad esmis pacients Cveni saubari. gverdi 116 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis (dasvi kiTxvebi da mousmine) informaciis miwodebamde saWiroa gamovavlinoT, ukve ra icis pacientma TB-s Sesaxeb. xSirad jandacvis sxva muSakebs ukve micemuli aqvT informacia, romelmac, SesaZloa, gavlena iqonia pacientis ganswavlaze da SeiZleba gamoiwvios misi dabneuloba, rodesac Tqven aZlevT axal da, SesaZloa, gansxvavebul informacias. magaliTad, DOT muSakma SeiZleba uTxras pacients, rom mkurnalobis warmatebiT damTavrebamde wamlebis garkveuli dozebia saWiro, maSin, roca meddas SeuZlia uTxras pacients rom naxvelis gamokvleva aris mkurnalobis saukeTeso gza. zogjer pacineti TqvenTan mova winaswar miRebuli ideebiT (SesaZloa arasaimedo wyaroebidan) imis Sesaxeb, Tu rogor gadaecema TB an ra xangrZlivobisaa misi mkurnaloba. aqedan gamomdinare, dasawyisSive mniSvnelovania imis garkveva, Tu ra icis pacientma daavadebis Sesaxeb. Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 117 dausviT kiTxvebi pacients imis Sesaxeb, Tu ra icis TB-ze da mieciT Tavisufleba upasuxos maT. dasviT, ramdenadac SesaZlebelia, bevri e.w. Ria kiTxva. es aris kiTxvebi, romlebzec Ask questions about what the patient knows and allow the patient to martivi pasuxebis (diax an ara) gacema SeuZlebeli iqneba. Cveuanswer. As much as possible, ask questions that are open-ended. These are lebriv, Tqven met informacias miiRebT, Tu dasasmel kiTxvequestions that sityvebiT cannot simply be answered or “no.” You da willrodis. usually bs Semdegi daiwyebT: ra;“yes” ratom; rogor obtain more information if you ask questions that begin with such words am tipis SekiTxvebi pacientisgan fiqrsa da gansjas moiTxovs asTumca “What..., Why..., How...and When....” These types of questions require zogjer SeiZleba aucilebeli iyos pirdapiri “diax” an the patient to thinkyuradRebiT about the answer and elaborate. However, sometimes “ara” SekiTxva. mousmineT TiToeul pasuxs. Tu papasuxs agvianebs, nu “yes” SeecdebiT Tqveni itcienti may be necessary to ask a direct or “no” siCumis question. Sevsebas Listen carefully to pasuxis SeTavazebiT, dro each answer. If the patientmieciT is slow topacients respond, do notifiqros. be tempted to “fill the silence” suggestingsasaubro an answer yourself. Give the patient time to think. 1.2.bymartivi enis gamoyeneba miawodeT auCqareblad, martivi eniT, mieciT 1.2. ”Use ofinformacia simple language dro pacients informaciis gasagebad. nela, Sesabamisi pauzebiT laparaki aZlevs pacients dros pasuxebis mosafiqreblad, Provide information in a slow and deliberate fashion, with simple rac Tqven SegiZliaT gamoiyenoT Semdegi samizne informaciis language, allowing kiTxva-pasuxze time for patients to comprehend the new information. misawodeblad. awyobili dialogi xels uwyobs Speaking slowly with appropriate pauses also gives the patient time to fororive mxridan ufro Rrma gagebas. mulate questions, which you can then use to provide further pieces of targeted information. A dialogue punctuated with pauses can lead to deeper comprehension on both sides. ilaparakeT gasagebad, gamoiyeneT sityvebi, romlebsac pacienti gaigebs. magaliTad, bevri pacienti ver gaigebda Semdeg winadadebas: Speak clearly, using words that the patient can understand. For ex- ample, many patients would not understand the following statement: “Tqven gaqvT filtvis naxveliT pozitiuri TB, TB ar aris Tandayolili, magram aris SeZenili haerwveTovani transmi“You are ”pulmonary sputum-positive for TB. TB is not heredisiis gziT. tary but is acquired by airborne transmission.” ukeTesi iqneba Tu gamoviyenebT Semdeg martiv sityvevbs: It would be better to use simple words such as the following: “Tqveni naxvelis gamokvlevam aCvena, rom gaqvT tuberkulozi filtvebSi. tuerkulozi ar aris daavadeba, “TheTqvens tests of the phlegm you coughed up show that you have romliTac daibadeT, vrceldeba adamianze tuberculosis, or TB, inisyour lungs. TBadamianidan is not a disease that mikrobebis meSveobiT. rodesac daavadebuli adamiani axveyou are born with. It is spread from person to person by germs. lebs an aceminebs, baqteriebi gamodian haerSi. am baqteriean infected coughs or sneezes, the germs go into bisWhen SesunTqviT sxvaperson adamiani SeiZleba dainficirdes”. the air. Another person can then become infected by breathing 1.3.these araverbaluri komunikacia germs.” Tqveni sxeulis ena da saxis gmaometyveleba mniSvnelovania 1.3. Nonverbal pacientisTvis da communication gamocdilebiT SeiZleba gaiumjobesoT. eqimi, romelic ramdenime wuTis dagvianebiT Sedis pacientis gasasinj oTaxSi, ukeTebs gadis oTxadin maSin, Your Canawers body language and aCqarebulad facial expressiondaare important for patient rodesac pacienti TiTqmis yovelTvis miuTiTebs understanding and canlaparakobs, both improve or detract from the experience. The mouTmenlobasa da pacientis mimarT minimalur interesze. raphysician who hurriedly enters the examination room several minutes late, mdenime vizitis Semdeg pacientma SeiZleba ifiqros, takes notesaseTi quickly, and turns away while the patient is talking, almostrom ceraseT vizitebs aranairi mniSvneloba ara aqvs, swored araverbatainly conveys impatience and minimal interest in the patient. Over several luri saqcielis gamo, maSinac ki, Tu Tqven sityvebiT sawinaaRsuch encounters, patients may understand this nonverbal behavior to mean mdegos eubnebiT. yovelTvis gaiazreT is mesijebi, romlebic their visit is unimportant, even if you told the patient otherwise. Be aware of igulisxmeba Tqvens araverbalur qmedebaSi, isini zegavlenas the implicit messages that are conveyed through nonverbal actions as well axdens pacientze. as recognizing these cues from the patient. 1.4. waaxaliseT pacienti, rom dasvas kiTxvebi 1.4. Encourage questions darwmundiT, rom pacienti kiTxvebis dasmisas sakmaod komfor- tulad grZnobs Tavs. instruqciebis an axsna-ganmartebis Semdeg cota daayovneT kiTxvebi? mesmis, es Make sure thatda theSeekiTxeT: patient feels“gaaqvT comfortable enough to ask erTad questions. informacia Zalian bevria.” After giving instructions or an explanation, pause and ask, “Do you have pacientma ISeiZleba gaiyvanos da Sewuxdes any questions? know thisdro is a lot of information at once.”imis gamo, rom, SesaZloa, gaunaTleblad gamoiyureba. is SeiZleba nerviulobdes Patients may be timid and concerned about appearing uneducated. da ubralod surdes swrafad datovos jandacvis dawesebuleba. They may be nervous and simply want to leave rom the health facility in a hurry. SeiZleba pacientis gamxneveba da Seqeba, dasvas kiTxvebi. SeaItqeT maypacienti take courage for them to ask questions. Praise patients for asking kiTxvebis dasasmelad da yuradRebiT, safuZvlianad questions and answer them thoughtfully and carefully. For example, say: upasuxeT maT. magaliTad: gverdi 118 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 118 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 119 Section 5 Patient-Physician Communication • Page 119 “kargia, rom damisviT es SekiTxva...” “kargi SekiTxvaa...” am TavSi Tqven SeiswavleT ... “I’m glad you asked that question....” “Good question....” 1.5 Sesamowmebeli kiTxvebi Sesamowmebeli kiTxvebi gamiznulia imis misaxvedrad, Tu ra gaigo pacientma 1.5. Ask checking Tqvengan, questions gaagrZeleT axali informaciis miwodeba, Tu saWiroa, meti naTeli mohfineT Tqvens instruqciebs. informaciis dasviT Sesamowmebeli Checking questionsmiwodebis are questionsSemdeg intended to find out what a person kiTxvebi imaSi dasarwmuneblad, rom pacientma naTqvami. has learned, so that you can provide more informationgaigo or clarify your inar ikiTxoT Semdegnairad: ”gesmiT?”,”gaigeT?” am kiTxvaze pastructions as needed. After providing information, ask checking questions suxi rogorc wesi aris “diax” da Tqven realurad mets verato ensure that the patient understands. At the end of a visit, ask checking fers SeityobT. questions to ensure that the patient understands what to do next. Do not ask magaliTad, “Do you understand?” This will generally just get you a “Yes” reply and Tu pacients uxsniT, rogor moiqces, rom ar gayou will not really know anything more. vrceldes TB (pirze dafareba da sxva) da gindaT SeamowmoT esmis Tu ara mas es, SegiZliaT dausvaT Semdegi kiTxva: For example, after explaining how to prevent TB from spreading (covering the mouth etc), to check if the patient understands, you might ask: • •• • •• • • In this section, you have learned that... ubralo gadawyvetilebebi, kiTxvebis, sityvebis SerCeva, informaciis siRrme, guliTadi saubari, sxeulis ena da saxis gamometyveleba didad Seuwyobs xels pacientsa da eqims Soris urTierTobis gaumjobesebas. gonivrulad unda SeirCes forma, romelic daavadebulis an Simple decisions to ask questions, word choice, information depth, eWvmitanilis vizitebs klinikaSi maTTvis komfortuls gaxdis. speech patterns, body language, and facial expression can greatly zemoT aRwerili sabaziso unar-Cvevebis gaumjobeseba SeiZleba affect the quality of one-to-one communication between thegaRrmavepatient dagvexmaros pacientsa da eqims Soris urTierTobis and physician baSi. To a large degree, theseunar-Cvevebis are conscious choices that can be learned Cveni sakomunikacio gaZliereba moiTxovs drosa da Zalian mniSvnelovania pacientTan andZalisxmevas, customized tomagram fit the TB patient or suspect during clinic visits optimaluri urTierTobisa da mkurnalobis warmatebuli gamoImproving the basic communication skills described above can help savlisaTvis. strengthen the patient-physician relationship Strengthening your communication skills takes time and practice but is important for optimal patient experience and outcome “ra unda gaakeToT, rom “What will you do ar gaavrceloT TBtobaqteriebi?” avoid spreading TB germs?” gverdi 120 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 120 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 121 Section 5 Patient-Physician Communication • Page 121 Tavi 5 Section 5 kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: pacientsa da eqims Soris urTierToba 1. gansazRvreT strategia, romelic SesaZloa gamoiyenoT Semdeg situaciebSi, mokled aRwereT, ra unda TqvaT an gaakeToT. a) MDR-TB mkurnalobis dawyebidan oTxi Tvis Semdeg JK-s ojaxis wevri iTxovs mis/avadmyofis stacionarSi/klinikaSi moTavsebas, radgan SiSobs, rom bavSvebic JK-is msgavsad ar dainficirdnen. JK-s coli gardaicvala MDR-TB-T. b) pacientma gamotova mkurnalobis erTi dRe da Seatyobina momxdaris Sesaxeb momdevno dRes. 2. gadawereT momdevno winadadeba imgvarad, rom advilad gasagebi iyos pacientisTvis. “wamlebis mimarT mgrZnobelobis Tqveni testi pirveli rigis medikamentebze aCvenebs rezistentobas H da R-is mimarT. MDRTB mkurnaloba moiTxovs meore rigis medikamentebisa da fToroqinolebis kombinaciis yoveldRiur Terapias.” 3. TB pacienti, romelic axlaxan gadayvanilia gagrZelebis fazaze, apirebs mkurnalobis Sewyvetas. Tqven yuradRebas amaxvilebT Semdeg informaciaze: “swored axla, rodesac Tqven Tavs kargad grZnobT, mniSvnelovania gaagrZeloT mkurnaloba. Tqven warmatebiT daasruleT mkurnalobis ori Tve da unda gaagrZeloT yvela am tabletis miReba kviraSi samjer. mxolod zogierTi maTganis miReba an maTi araregularulad miReba saxifaToa da SeiZleba gaarTulos daavadeba an SeuZlebeli gaxdes gankurneba. dawereT ori Sesamowmebeli kiTxva, romelic SegiZliaT dausvaT pacients vizitis bolos imaSi dasarwmuneblad, rom pacientma gaigo Tqvens mier miwodebuli informacia: pasuxebi 1. gansazRvreT strategiebi. pasuxebi a) ganumarteT ojaxis wevrs, rom rodesac mniSvnelovani iyo yuradRebis gamoCena daavadebis gavrcelebis prevenciisTvis, JK –m gaakeTa yvelaze kargi, miiRo preparatebi oTxi Tvis ganmavlobaSi. mis mier miRebulma wamlebma ukve mokla is bacilebi, romlebsac SeuZliaT gareT gamosvla adamianis xvelis da cxviris ceminebisas. JK aRar iqneba saxifaTo bavSvebisTvis amis Semdeg, radgan is agrZelebs medikamentebis miRebas. mas jer kidev sWirdeba Tqveni mxardaWera, radgan mkurnaloba xangrZlivia. waaxaliseT ojaxis wevri JK-s dasaxmareblad gaagrZelos mkurnaloba, radgan is aris kargad da SeuZlia ganikurnos. b) SeekiTxeT pacients, xom ar SeemTxva raime cudi, SesaZloa, iyo raime iseTi, ramac xeli SeuSala pacients preparatis miRebaSi. SeaxseneT pacients, rom gamotovebuli dReebi TB-s baqteriebs aZlevs gamococxlebis da zrdis Sanss da rom Zalian mniSvnelovania yvela medikamentis yoveldRiurad miReba. uTxariT pacients, rom mkurnalobaze dabrunebiT, is sworad iqceva da SesTavazeT SesaZlo mxardaWera, rodesac saWiro iqneba. 2. gadawereT winadadebebi pasuxi sxvadasxva SeiZleba iyos, aq moyvanilia erT-erTi mgaliTi: laboratoriaSi Catarebulma testma aCvena, rom baqteriebi Tqvens filtvebSi ver daixocnen Cvens mier gamoyenebuli TB preparatebiT. Cven unda gamoviyenoT specialuri wamlebi, raTa vumkurnaloT am ufro Zlier, wamlebis mimarT rezistentul daavadebas. Tqven yoveldRiurad unda miiRoT sxvadasxva wamlebis garkveuli raodenoba, ineqciis CaTvliT, imisaTvis rom ganikurnoT. 3. ori Sesamowmebeli kiTxva: 1) amis Semdeg kviraSi ramdenjer unda miiRoT wamlebi? 2) ratom aris mniSvnelovani wyvetis gareSe mkurnalobis gagrZeleba? gverdi 122 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 5 pacientsa da eqims Soris urTierToba • gverdi 123 mkurnalobaze damyoloba 6 6 Adherence to TreatmentTavi Section Page 124 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 1 Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis • Page 125 mkurnalobaze damyoloba ocemul TavSi ganxiluli iqneba mkurnalobaze damyoloba. eqimma unda gaakontrolos, xeli Seuwyos da uzrunvelyos TB pacientis mkurnalobaze damyoloba. warmatebul mkurnalobas sargebeli moaqvs rogorc TB pacientisaTvis, ise sazogadoebisaTvis. medmuSakze dakisrebuli pasuxismgebloba, uzrunvelyos mkurnalobis warmatebuli gamosavali, mxolod adekvaturi samkurnalo reJimis SerCeviT ar unda SemoisazRvros, man mkurnalobis dasrulebac unda uzrunvelyos. yvela eqimi, romelic pacients tuberkulozis sawinaaRmdegod mkurnalobs, Tavis Tavze iRebs sazogadoebrivi jandacvis mniSvnelovan pasuxismgeblobas. m eq imis movaleoba mxolod adekvaturi samkurnalo reJimis SerCeva ar aris, man unda Seafasos pacientis mkurnalobaze damyoloba da miiRos zomebi cudi damyolobis SemTxvevaSi. aseTi midgomiT eqimi mkurnalobis mTeli kursis manZilze uzrunvelyofs damyolobas. dakvirvebebis Sedegad gamovlinda, rom jandacvis muSaki winaswar ver gansazRvravs, romel pacientTan Seiqmneba damyolobis problema da romelTan _ ara. damyolobis yvelaze kargi indikatori warsulSi Catarebuli araregularuli, wyvetili mkurnalobaa. mosalodnelia, rom pacienti kvlav igives gaimeorebs, amitom aseT pacients gansakuTrebuli yuradReba unda daeTmos. amisaTvis: TB mkurnalobis administrirebisas danergeT da ganaviTareT pacientze orientirebuli midgoma, romelic pacientis interesebis dacvas da pacientsa da medmuSaks Soris urTierTpativiscemas daeyrdnoba (standarti 7 da 9). aecaniT tuberkulozis marTvis pacientis qartias (http://www. who.int/tb/publications/2006/patients_charter.pdf), romelic tuberkulozis marTvis saerTaSoriso standartebTan (ISTC) erTad SemuSavda da romelSic pacientis ufleba-movaleobebia gansazRvruli. g Tavi 6 mkurnalobaze damyoloba • gverdi 127 Tavi 6 Tavi 6 mkurnalobaze damyoloba swavlebis mizani: am TavSi Seiswavleba: • rogor davexmaroT TB pacients uSualo meTvalyureobiT mkurnalobis periodSi; • rogor gavakontroloT TB pacientebis damyoloba; • rogor ganvsazRvroT, Tu romelma pacientma SeiZleba Sewyvitos mkurnaloba; • rogor davexmaroT pacients problemebis gadaWraSi, raTa vuzrunvelyoT mkurnalobis gagrZeleba; • ra saxis waxaliseba da Tanadgoma SeiZleba SevTavazoT TB pacients mkurnalobaze damyolobis xelSesawyobad. 1. damyolobis mniSvneloba efeqtiani TB mkurnalobisaTvis saWiroa Sesabamisi preparatebis, Sesabamisi doziT da xangrZlivobiT sworad miReba, aqedan gamomdinare, mkurnalobis dasasruleblad da gankurnebis misaRwevad damyoloba gadamwyvetia. TB marTvaze pasuxismgebelma samsaxurebma, mkurnalobis dasrulebis mizniT, TB pacientebi sruli mxardaWeriT unda uzrunvelyon. bevri TB pacienti socialurad daucvel fenas miekuTvneba, maT Soris arian Raribebi, usaxlkaroebi, wamal-damokidebulebi, an aiv inficirebulebi. am jgufis bevri pacientisaTvis TB diagnozi ar aris yvelaze mniSvnelovani im problemebs Soris, romelTac is awydeba. aseTi pacientebi gansakuTrebul meTvayureobas saWiroeben. am TavSi mowodebulia ramodenime meTodi, romelic SegiZliaT gamoiyenoT mocemul populaciaSi damyolobis gasaumjobeseblad. pacientebis informireba da mxardaWera, aseve maT sxva problemebze yuradRebis gamaxvileba, aZlierebs pacientebis mxridan sakuTar janmrTelobaze zrunvis motivacias da zrdis mkurnalobaze damyolobas. marTalia, TB mkurnalobasTan SedarebiT pacientis informireba da mxardaWera klinikuri TvalsazrisiT naklebad mniSvnelovani Cans, magram TB kontrolis TvalsazrisiT, isini yvelaze mniSvnelovan elementebs warmoadgens . Tqven unda gamoavlinoT da yuradReba gaamaxviloT faqtorebze, romlebmac SeiZleba gamoiwvios mkurnalobis wyveta, an SeCereba. marTalia, SeuZlebelia imis gansazRvra, Tu romeli pacienti iqneba metad damyoli, magram cudi damyolobis winapirobebi mainc arsebobs, magaliTad, wamal-damokidebuleba, warsulSi cudi damyoloba da usaxlkaroba. pacientis damyolobis monitoringi exmareba mas preparatebis regularul miRebasa da mkurnalobis dasrulebaSi, rac, Tavis mxriv, xels uwyobs gankurnebas, axdens momavalSi daavadebis gavrcelebis da rezistentobis ganviTarebis prevencias. es yovelive pacients da zogadad sazogadoebas tuberkulozisagan icavs. 2. pacientze orientirebuli midgoma TB marTvis pacientze orientirebuli midgoma efuZneba pacientis moTxovnebs da pacientsa da medmuSaks Soris urTierTpativiscemaze dafuZnebul damokidebulebas. pacientze orientirebuli strategiis mTavari piroba im zomebis gamoyenebaa, romlebic pacientis individualur mdgomareobazea morgebuli da misaRebia, rogorc pacientisTvis, ise mkurnalobaze damyolobis samsaxurisaTvis. pacientze orientirebuli midgoma gulisxmobs DOT-is gansaxorcieleblad pacientisaTvis yvelaze xelsayreli drois da adgilis SerCevas da, saWiroebis SemTxvevaSi, sxva socialuri da samedicino momsaxurebiT uzrunvelyofas. mkurnalobis periodSi damyolobis monitoringi bevrad ufro efeqtiania, vidre mkurnalobis Sewyvetis pirobebSi pacientis moZiebaze resursebis xarjva. Tavi 6 mkurnalobaze damyoloba • gverdi 129 pacientis individualuri gaTvaliswinebiT, friendly manner and be directed to themdgomareobis patient’s situation. DOT that is conunda ganxorcieldes. pacientze morgebuli DOT damyolobis venient for the patient is a key element to ensure adherence to treatment uzrunvelyofis ZiriTadi elementi, rac pacientze orientirebuand part of a patient centered approach. A TB patient who must travelis far friendly manner and be directed to the patient’s situation. DOT that conli midgomis nawilia. pacienti, romelsac preparatebis misaRebad for treatment is less likely to be adherent. Because of this, the TB services venient for the patient is a key element to ensure adherence to treatment Sors wasvla uwevs, SeiZleba mkurnalobaze naklebad damyoli iyos, often try to DOT as approach. close to theA patient’s home (ormust sometimes and part ofcoordinate asamsaxurma, patient centered TB pacienti patient who travel amitom TB SeZlebisdagvarad, DOT-iT saxl-far the workplace) as possible. Depending on the local conditions, treatment for treatment is less likely to beunda adherent. Because of eqTnis, this, thean TBSesabaservices Tan (an samsaxurTan) axlos uzrunvelyos. observation be undertaken a health inhome the mier workplace, in often try to may coordinate DOT as at close to thefacility, patient’spiris (or sometimes misad trenirebuli mkurnalobis mxardamWeri uSualo the community or at home by a nurse or trained community treatment the workplace) as unda possible. Depending onadgilobrivi the local conditions, treatment meTvalyureoba ganxorcieldes mdgomareobis supporter. The treatment supporter be facility, a person andin gaTvaliswinebiT dawesebulebaSi, samsaxurSi, an to saxlobservation may besamedicino undertaken atshould a health inacceptable the workplace, Si. mkurnalobis mxardamWeri unda iyos pacientisaTvis misaRebi chosen with the patient, and trained and supervised by the health services. the community or at home by a nurse or trained community treatment da misiand TanxmobiT SerCeuli pirovneba, romlis trenirebas da konPatient peertreatment support groups mayshould also help promote adherence supporter. The supporter be atoperson acceptable to to and trolirebas jandacvis samsaxuri uzrunvelyofs. mkurnalobaze treatment. DOT is not a choice but a requirement for all patients, however chosen with the patient, and trained and supervised by the health services. damyoloba aseve SeiZleba gaaumjobesos pacientis da misi msgavsi choice providing it in the most accessible manner. Patientexits andinpeer support groups mayeasily also help to promote adherence to mdgomareobis mqone pirebisagan Semdgarma mxardamWerma jgufma. treatment. DOT is not a choice but a requirement for all patients, however DOT ar aris arCeviTi, yvela pacientis mimarT misi ganxorcielechoice exits in providing it inarCeviTia the most easily accessible manner. ba aucilebeli moTxovnaa, mxolod misi Sesrulebis rac SeiZleba misaRebi da ioli forma. pacientsa da fTiziatrs Soris rwmenasa da ndobaze dafuZneThis relationship of trustuwyobs and confidence between damyolobas. the TB patientimiand buli urTierToba xels mkurnalobaze physician helpspacienti promote adherence treatment.iyos The da patient must undersaTvis, rom sakmarisadtodamyoli TB marTvis pacientis qartiis nawili gaxdes, is garkveuli iyos TB-Tan stand basic information about TB,confidence including what isunda necessary for treatThis relationship of trust and between the TB patient and dakavSirebul ZiriTad sakiTxebSi, unda icodes, ra aris aucilement andhelps cure to properly adhere tototreatment and is patient part of the Patients physician promote adherence treatment. The must underbelibasic mkurnalobisa daabout gankurnebisaTvis. marTalia, pacientis Charter for TB Care. Although patient counseling are intestand information TB, including whatand is education necessary for kontreatsultireba da ganswavla mkurnalobis procesis umniSvnelovanesi gral parts the to treatment adherence more than ment and of cure properlyprocess, adhere ensuring to treatment and is involves part of the Patients nawilia, magram mxolod es sakmarisi ar aris, damyolobis uzrunjust providing Charter for TBinformation. Care. Although patient counseling and education are intevelyofa saWiroebs mets, vidre informirebaa. gral parts of the treatment process, ensuring adherence involves more than 3. providing Directlyinformation. Observed Treatment just 3. uSualo meTvalyureobiT mkurnaloba (DOT) DOT is meant toprocesSi ensure adherence the part of both the provid3. DOT Directly Observed Treatment gulisxmobs ormxrivon monawileobas, rogorc meders (in giving proper caresaTanado and detecting treatment interruption) and the muSakis (mkurnalobis marTviT da wyvetili mkurnalobis patients (inistaking treatment). It should carried out the in patientgamovleniT), iseregular pacientis mxridan (regularuli DOT meant to ensure adherence on thebepart of mkurnalobiT). both providuSualo meTvalyureobiT pacientTan megobruli ers (in giving proper care andmkurnaloba detecting treatment interruption) anddathe mokidebulebiT. patients (in taking regular treatment). It should be carried out in patientPage 130 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 130 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 130 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 6 Adherence to Treatment • Page 131 Tavi 6 mkurnalobaze damyoloba • gverdi 131 Section 6 Adherence to Treatment • Page 131 4. damyoloba: barierebi da strategiebi ganmeorebiT mravaljeradad namkurnalebi pacientis SemTxvevaSi mkurnalobis mxardamWer pirTan urTierTobam SeiZleba upiratesi mniSvneloba dakargos. aseT SemTxvevaSi saWiroa: • • • • pacientis uzrunvelyofa damatebiTi sakvebiT, samsaxuriT, biniT; TB mkurnalobis periodSi SesaZloa daSvebul iqnas alkoholis da narkotikis micemis precendenti; ecadeT pacienti mimarToT Sesabamis socialur samsaxurTan, an Tqvens siaxloves xelmisawvdom mxardamWer jgufTan, aseve daxmarebisaTvis, SeZlebisdagvarad, gamoiyeneT adgilobrivi TB programis struqturebi; pacientis wasaxaliseblad SeiZleba gamoyenebul iqnas transportis xarjebis anazRaureba da kvebiT uzrunvelyofa; pacientis mier mkurnalobis dasrulebis misaRwevad gamoiyeneT SemoqmedebiTi gzebi. cudi damyolobis mizezebi pacients medmuSakTan cudi damokidebuleba aqvs mkurnalobis garkveuli periodis Semdeg pacienti Tavs cudad aRar grZnobs stigma (pacients eSinia, an ar surs gaamxilos avadoba) 4.1. stigma bevr qveyanaSi tuberkulozs Tan axlavs mniSvnelovani stigma. tuberkuloziT daavadebis safrTxem ojaxis da sazogadoebis wevrebSi SesaZloa SiSi gamoiwvios, ris gamoc pacienti SeiZleba sociumisgan izolirebuli aRmoCndes. amasTan erTad, zogierT qveyanaSi awmyoSi, an warsulSi tuberkuloziT avadoba SeiZleba garkveuli profesiiT muSaobis xelisSemSleli piroba gaxdes. aiv maRali tvirTis mqone qveynebSi pacienti, romelic tubsawinaaRmdego mkurnalobas itarebs, SesaZloa aiv inficirebuladac CaiTvalos. Tavis mxriv, aiv asocirebulma stigmam SesaZloa gazardos gareSe pirebis TB diagnoziT daintereseba, ramac SeiZleba gavlena iqonios damyolobaze. fTiziatri da mkurnalobaSi CarTuli sxva muSakebi garkveulni unda iyvnen pacientis mdgomareobaSi da gulTan axlos mihqondeT daavadebiT gamowveuli SiSi da saWiroebebi. DOT SeZlebisdagvarad pacientisaTvis komfortulad unda ganxorcieldes. Tu DOT pacientis piradi cxovrebis xelisSemSleli iqneba, damyoloba ar gaumjobesdeba. cxrilSi mocemulia pacientis ganswavlis sxvadasxva meTodi, romelic SeiZleba im mizezebis winaaRmdeg iqnas gamoyenebuli, rac yvelaze xSirad uSlis xels mkurnalobis dasrulebas. gamoiyeneT yvela xerxi imisaTvis, rom TB pacients mkurnalobis dasasruleblad saukeTeso Sansi misceT. WeSmariti zrunviTa da keTilganwyobili daJinebiT Tqven yvelaze urC pacientTanac SeZlebT mkurnalobis warmatebiT dasrulebas. gverdi 132 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis alkoholozmi, an narkomania piradi, an sazogadoebrivi Taviseburebebi, Sinauri wesiT damzadebuli saSualebebiT alternatiuli mkurnaloba gverdiTi movlenebis ganviTareba sazogadoebaSi kvlav dabrunebis uimedoba SesaZlo gamosavali • saWiroa problemis mizezis gansazRvra da medmuSakTan da pacientTan saubriT SesaZlo gamosavlis moZebna; • Tu mkurnalobisas ar aris gaTvaliswinebuli pacientis interesebi, SecvaleT medmuSaki (sadac SesaZlebelia) da gamoasworeT yvela sxva xarvezi; • gamudmebiT gaumeoreT pacients mkurnalobis dasrulebis aucileblobis da im Sedegebis Sesaxeb, romlebic SeiZleba mohyves arasrul mkurnalobas. mag, SemdgomSi rezistentobis da daavadebis ufro mwvave formebis ganviTareba; pacients xazgasmiT ganumarteT, rom: • tuberkuloziT SeiZleba nebismieri daavaddes; • tuberkulozi gankurnebadia da pacientTa umravlesoba mkurnalobis dawyebidan xanmokle periodSi aRar aris infeqciuri; • ganmeorebiT daarwmuneT pacienti, rom misi avadobis Sesaxeb informacia konfidencialuri iqneba; • pacients miawodeT informacia im meqanizmebis Sesaxeb, romlebic daicaven mas diskriminaciisa da samsaxuris dakargvisagan (Tu, ra Tqma unda, Tqvens qveyanaSi msgavsi meqanizmebi moqmedebs); • pacienti uzrunvelyaviT alkoholizmiT da narkomaniiT daavadebulTa damatebiTi, adgilobrivad arsebuli xelmisawvdomi momsaxurebiT; • damyolobis uzrunvelyofisas daixmareT pacientis ojaxis wevrebi • gamoiyeneT mxardamWeri zomebi da mudmivad xazi gausviT mkurnalobis aucileblobas; • waaxaliseT pacienti (sakvebiT, an fuladi daxmarebiT). • pacientis mimarT iyaviT yuradRebiani, gaiziareT misi mdgomareoba • nu aukrZalavT pacients damatebiT qmedebebs, Tu es qmedebebi misTvis saziano da damRupveli ar aris. • Tavidanve ganumarteT pacients SesaZlo gverdiTi movlenebis Sesaxeb; • aswavleT pacients gverdiTi movlenebis amocnoba da Sesabamisi CivilebiT medpersonalTan mimarTva; • daarwmuneT pacienti, rom Tqven iseve SegiZliaT marToT gverdiTi movlenebi, rogorc ZiriTadi daavadeba; • gverdiTi movlenebis marTva daiwyeT gamovlenisTanave, gverdiTi movlenebis mZimed mimdinareobis SemTxvevaSi konsultaciisaTvis mimarTeT Sesabamis specialists. • xazgasmiT ganumarteT pacients, rom mkurnalobis dawyebidan xanmokle periodSi is kvlav SeZlebs daubrundes Tavis saqmianobas; • mkurnalobis manZilze pacienti mudmivad informirebuli gyavdeT Tavi 6 mkurnalobaze damyoloba • gverdi 133 cudi damyolobis mizezebi damyolobisaTvis saWiro Reason for unarTa deficiti (SezRuduli unarebis, an mentaluri Poor Adherence problemebis mqone pacientebisLack SemTxvevaSi) of skills for adherence SesaZlo gamosavali • • scadeT kidev erTxel auxsnaT pacients, Tu ra unda gaakeTos samkurnalo reJimis da ganrigis Sesasruleblad, proPossible cesSi CarTeT ojaxis wevrebi,Solutions an Sesabamisi samsaxurebi; moZebneT gamosavali, mag. miamagreT pacients pirovneba, romelic klinikaSi vizitisas Tan gahyveba mas • Explain again, involve family or set up a system to assist (e.g. do not understand, the patienterTad with the regimen gverdiTi and schedule ganixileT movlenebiT gaTandarTuli pro- • pacientTan patients withsamedicino limited • Come up with solutions, such as arranging someone to mowveuli klinikuri mdgomareoba; ble mebi (gverdiTi movlenebi) dexterity, or patients with accompany patient to the clinic • pacientis mravalferovani Civilebis miuxedavad, gansamental illness) • Competing medical problems • mkurnalobisaTvis arasakmarisi mxardaWera Lack of access to care • • • enobrivi barieri Language barrier sxva problemebi (mag. samsaxuris dakargvis da finansuri problemebis SiSi) Other problems (e.g., fear of job Loss, financial burden) • • • zRvreT mocemul etapze maT mosaxsnelad yvelaze efeqtiani qmedeba; • Discuss existing medical conditions with the patient gverdiTi movlenebis miuxedavad, pacients mudmivad aux• Determine the most important actions necessary for seniT TB mkurnalobis mniSvneloba; treatment ofmxardamWer the patient’sjgufTan multipleerToblivi conditions muSaobiT mkurnalobis • Explain importance of TB treatment eZebeT sxvathe SesaZlo gamosavali; • Work with othermimarTeT care providers to identify solutions mag. daxmarebisaTvis socialur samsaxurebs, pacientebis transportirebisa da sxva problemebis ga• Refer to social services, where available, for assistance dasaWrelad with transportation, etc pacientebi da mkurnalobis mxardamWeri pirebi uzrun• Providewamaxalisebeli incentives and/or enablers for care velyaviT saSualebebiT; daixmareT ojaxis wevri, an axlobeli da darwmundiT, • Try to find an interpreter or family member who you rom pacientma kargad gaigo Tqveni naTqvami; can speak with to ensure that your message is being am wuTas arsebuli problemebis miuxedavad, pacients understood mudmivad ganumarteT momavlisTvis mkurnalobis dasrulebis aucilebloba; • Reiterate importance of completing regimen xazi gausviT imas, rom mkurnalobis dasrulebis Semdeg • Emphasizeiqneba abilityyvela to resume previous activities when SesaZlebeli aqtivobis kvlav ganaxleba; treatment is completerom damqiravebelTan daudastuganumarteT pacients, • Offer patient assistance in providing employer rebT informacias mkurnalobis dasrulebis dawith gankurnebis Sesaxeb; proof of treatment completion and cure damateba/Sejameba: gamoiyeneT adgilobrivi TB programiT gaTvaliswinebuli yvela In addition: mxardamWeri zoma (saWiroebis, an aucileblobis gaTvaliswinebiT); mentaluri problemebis, alkoholze, an wamalze damokidebuleUse the local TB control program for help (when it is possible or necbis SemTxvevaSi daxmarebis, an konsultirebisaTvis mimarTeT speessary) to assist you cifikur programebs; Refer patients to specialized programs, if available, such as assistance pacients miReba misTvis xelsayrel dros da adgilasmental dauniSneT or counseling, to address specific problems including health ise, rom ar moxdes dozis gamotoveba, es gaaumjobesebs damyoloand alcohol or substance abuse. bas; Make appointments when it is convenient for the patient but without damyolobis ganaxorcieleT missing a mxardasaWerad dose; this may improve adherence. wamaxalisebeli RonisZiebebi, mag. kvebis produqtebiT da transportiT Use incentives, such as food or transportation assistanceuzrunvelwhere availyofis saxiT. aseTi midgoma gansakuTrebiT efeqtiania socialuable to encourage adherence. These may be especially effective for rad daucveli populaciis SemTxvevaSi; patients from socially vulnerable populations. ganaxorcieleT mxardamWeri RonisZiebebi pacientis ojaxis weEnlist the support of the patient’s family, if possible. vrebisaTvis (Tu SesaZlebelia); Cooperate with social workers or nurses where available to try to locate patients who are non-adherent. cudad damyoli pacientebis adgilmdebareobis gansazRvris mizniT iTanamSromleT socialur muSakebTan, an eqTnebTan. 4.2. stacionarul reJimSi mkurnaloba 4.2. Referral for care and hospitalization stacionaruli mkurnalobis saWiroeba daavadebis mZime klinikuri mimdinareobis, garTulebebis TandarTvis da klinicistis mudmiHospitalization aucileblobis may be necessary for patientsdgeba. in poor clinical condivi meTvalyureobis SemTxvevaSi stacionaruli tion, with complications or associations requiring closer clinical monitormkurnaloba, gansakuTrebiT mkurnalobis sawyis fazaSi, alternaing. It ganixileba might also be an alternative, especially during the initial phase of tivad im mcire raodenobis pacientebisTvisac, romlebtreatment, for a small da number of patients forsxva whom other options of ensurTanac mkurnalobis meTvalyureobis formebi xelmiuwvdomelia. Tumca adherence gasaTvaliswinebelia, romnot stacionaruli mkurnaloba ing treatment and support are available. However, hospitalpreparatebis miRebis da mkurnalobis dasrulebis garanti ar aris. ization does not ensure regular drug intake or completion of the treatment. stacionarul reJimSic mkurnaloba DOT-iT unda ganxorcieldes. DOT should still be provided in hospital settings. Some countries have zogierT qveyanaSi SemuSavda specialuri kanoni, romelic garkveupassed legal regulations that can compel patients to take treatment, if no li kategoriis pacientebs avaldebulebs izolaciaSi mkurnalobas. other methods have worked. gverdi 134 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 134 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Tavi 6 mkurnalobaze damyoloba • gverdi 135 Section 6 Adherence to Treatment • Page 135 4.3. wamaxalisebeli da mxardamWeri RonisZiebebiT uzrunvelyofa wamaxalisebel RonisZiebebSi igulisxmeba pacientis momarageba, magaliTad, sakvebi produqtebiT, rac xels uwyobs pacientis mier DOT wertilSi vizitebis ganxorcielebas. mxardamWer RonisZiebebs miekuTvneba is zomebi, romelTa ganxorcieleba saWiro xdeba imisaTvis, rom mkurnalobis ganmavlobaSi gadalaxul iqnas xelis SemSleli barierebi, mag. transportirebasTan dakavSirebuli sirTuleebi. wamaxalisebeli da mxardamWeri RonisZiebebi, rogorc wesi, TB momsaxurebis wertilebSi xorcieldeba da efeqtiania mkurnalobis dasrulebis uzrunvelyofis TvalsazrisiT. wamaxalisebeli da mxardamWeri RonisZiebebi unda SeirCes pacientis specifikuri saWiroebebis da interesebis gaTvaliswinebiT, sxva SemTxvevaSi es RonisZiebebi SeiZleba araefeqtiani iyos. magaliTisaTvis, Tu medmuSakma icis, rom problema transportirebaSia, man unda SesTavazos pacients avtobusis, an taqsiT mgzavrobis safasuris dafarva, magram Tu transportireba mocemul SemTxvevaSi problemas ar warmoadgens, maSin pacients unda SevTavazoT is, rac mas sWirdeba. rac SeiZleba meti informacia unda SevagrovoT pacientis saWiroebebis da interesebis Sesaxeb, raTa mas mkurnalobis dasrulebis meti motivacia mivawodoT. waxalisebis saukeTeso dro maSin dgeba, roca pacientTan ukve Camoyalibebulia kargi urTierTobebi. rac Seexeba mxardamWer RonisZiebebs, maT SeiZleba sasicocxlo mniSvneloba hqondeT da maTi ganxorcieleba saWiroa mkurnalobis dasawyisSive. waxaliseba da mxardaWera gulisxmobs: sakvebi produqtebiT, an kvebis vauCeriT uzrunvelyofas; tansacmliT, mag. Tbili naskiT da xelTaTmaniT uzrunvelyofas; socialuri momsaxurebis da uzrunvelyofis sxvadasxva formiT daxmareba, mag. sacxovrebeli adgiliT da sxva preparatebiT uzrunvelyofas; gaTbobisa da sakvebis damzadebisaTvis aucilebeli saTbobiT uzrunvelyofas; satransporto xarjebiT, an tratsportiT uzrunvelyofas; higienuri saSualebebiT uzrunvelyofas; bavSvebis SemTxvevaSi saTamaSoebiT, wignebiT da saskolo nivTebiT uzrunvelyofas. informacia miawodeT adgilobrivi TB programis warmomadgenels, an DOT eqTans (Tu aseTi arsebobs) da sTxoveT daxmareba pacientis adgilmdebareobis gansazRvraSi; daukavSirdiT pacients telefonze, viziti ganaxorcieleT saxlSi, an samsaxurSi da gamoavlineT dozis gamotovebis mizezi. pacientTan erTad ganixileT problema da daarwmuneT is wyvetis gareSe mkurnalobis gagrZelebis aucileblobaSi; Tan iqonieT tubsawinaaRmdego preparatis dRiuri doza da saxlSi vizitisas uSualo meTvalyureobiT mieciT pacients preparati; gansazRvreT sxva mdgomareobebi (Tanmxlebi daavadeba, an ojaxuri mdgomareoba), romlebic xels uSlis pacients uwyvet mkurnalobaSi da imuSaveT maT aRmosafxvrelad; esaubreT pacientis ojaxis wevrebs da sTxoveT maT mkurnalobis periodSi pacientis daxmareba da mxardaWera; ganmeorebiT ganmarteT mkurnalobis dasrulebis ormxrivi mniSvneloba rogorc pacientis, ise misi ojaxis wevrebisaTvis; dauyovnebliv acnobeT TB programis warmomadgenlebs mkurnalobis Sewyvetis Sesaxeb. Tu pacienti itarebs CPT, an ART mkurnalobas aiv inficirebis, an raime sxva Tanmxlebi daavadebis gamo, gaarkvieT, iyo Tu ara wyveta am mkurnalobebSic. Tu wyveta dafiqsirda, daexmareT pacients aRadginos mkurnaloba da/an informacia miawodeT mocemul mkurnalobaze pasuxismgebel pirs. 5. pacientebi, romlebTanac fiqsirdeba dozis gamotoveba pacientTan, romelic tubsawinaaRmdego preparatebis yvela dozas ar iRebs maRalia mkurnalobis Sewyvetis albaToba. masTan, ramdenadac SesaZlebelia, swrafad unda ganxorcieldes Semdegi qmedebebi: gverdi 136 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 6 mkurnalobaze damyoloba • gverdi 137 Tavi 6 am TavSi Tqven SeiswavleT, rom... • TB pacientis warmatebuli mkurnaloba sasargeblo Sedegs iZleva rogorc pacientisaTvis, ise sazogadoebisaTvis da amaze pasuxismgebloba jandacvis muSaks mxolod Sesabamisi samkurnalo reJimis SerCevis TvalszrisiT ar ekisreba, man mkurnalobis dasrulebac unda uzrunvelyos; • mkurnalobaze damyoloba pacientze orientirebuli midgomiT unda iyos uzrunvelyofili. DOT pacientisaTvis xelsayrel dros da adgilas unda ganxorcieldes. saWiroebis SemTxvevaSi, procesSi sxva socialuri da samedicino samsaxurebic unda CaerTon; • mkurnalobaze cud damyolobas bevri mizezi SeiZleba hqondes, magram yvelaze mniSvnelovani pacientsa da medmuSaks Soris cudi urTierTobaa; • mkurnalobis uzrunvelyofaze pasuxismgebelma pirma yvela SesaZlo zoma unda miiRos imisaTvis, rom pacients mkurnalobis saukeTeso Sansi misces; • WeSmariti TanadgomiT da yuradRebiani damokidebulebiT Tqven SeZlebT daarwmunoT pacienti ganagrZos mkurnaloba; • zogierT SemTxvevaSi, Tqveni gansakuTrebuli Zalisxmevis miuxedavad, pacienti mainc Sewyvets mkurnalobas; • Tu pacienti tovebs dozas an arsebobs mkurnalobis Sewyvetis riski, zomebi dauyovnebliv unda iqnas miRebuli, rac gulisxmobs wamaxalisebeli da mxardamWeri RonisZiebebis ganxorcielebas. kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: mkurnalobaze damyoloba 1. 40 wlis, mamrobiTi sqesis pacienti 2 Tviani mkurnalobis Semdeg Tavs bevrad ukeT grZnobs. mkurnalobis dawyebis Semdeg moimata 10 kg da Tavdapirvelad gamovlenili gverdiTi movlenebic alagda. vizitisas geubnebaT, rom mkurnalobam masze kargad imoqmeda da preparatebis miReba aRar sWirdeba. mas gadaWriT aRar surs yoveldRe DOT muSakTan Sexvedra, vinaidan Tavs kargad grZnobs da sxva saqme aqvs. romel sakiTxebze imsjelebT pacientTan imisaTvis, rom daarwmunoT gaagrZelos mkurnaloba da DOT? pasuxi ganmeorebiT ganumarteT pacients samkurnalo reJimis dasrulebis mniSvneloba da mkurnalobis Sewyvetis uaryofiTi Sedegebi. auxseniT mas, rom aucilebelia gansazRvruli preparatebis swori reJimiT, saWiro xangrZlivobiT da uSualo meTvayureobiT miReba. pacientTan regularuli vizitebis Sedegad medmuSakma aseve unda miiRos informacia gverdiTi movlenebis ganviTarebis, an sxva problemebis arsebobis Sesaxeb. auxseniT pacients, rom mkurnalobis Sewyvetis SemTxvevaSi man SeiZleba ganagrZos daavadebis gavrceleba ojaxis da sazogadoebis wevrebze. mkurnalobis Sewyveta, an SeCereba saxifaToa, vinaidan daavadeba SeiZleba ganukurnebel formaSi gadavides, an letaluri gamosavliT dasruldes. gverdi 138 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Tavi 6 mkurnalobaze damyoloba • gverdi 139 tuberkulozisTuberculosis infeqciisInfection kontroli 6 ControlTavi Section 7 Page 140 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 1 Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis • Page 141 tuberkulozis infeqciis kontroli ReisaTvis gadaudeblad unda moxdes yuradRebis refokusireba tuberkulozis infeqciis kontrolze, gansakuTrebiT, daavadebis gavrcelebis maRali riskis areebSi. infeqciis kontroli janmo-s mier tuberkulozis dasamarcxeblad mowodebuli sami “I”-s strategiis erT-erTi mniSvnelovani mimarTulebaa, gansakuTrebiT, aiv maRali prevalentobis qveynebSi. rezistentuli tuberkulozis da HIV/AIDS-TB koinfeqciis problemis mzardma aqtualobam infeqciis kontrolis mniSvnelobis gadaxedva da misi prioritetulobis gansazRvra gamoiwvia. samedicino dawesebulebebSi, sadac infeqciis kontroliT gaTvaliswinebuli normebi arasakmarisad aris daculi, aiv-inficirebulebis, imunokompromisuli pacientebis, medmuSakebis da vizitorebis kontaqti saukeTeso pirobebs qmnis tuberkulozis transmisiisa da daavadebis gavrcelebisaTvis. tuberkulozis transmisiis SesaCereblad samedicino dawesebulebebSi infeqciis kontroli sami mimarTulebiT unda ganxorcieldes, kerZod, miRebuli unda iyos infeqciis kontroliT gaTvaliswinebuli administraciuli, adgilobrivi da individualuri zomebi. tuberkulozis marTvis saerTaSoriso standartebze (ISTC) dayrdnobiT medpersonali valdebulia tuberkuloziT daavadebuli, an TB saeWvo SemTxvevebis marTva infeqciis kontroliT gaTvaliswinebuli normebis dacviT uzrunvelyos (satdarti 20). d Tavi 6 mkurnalobaze damyoloba • gverdi 143 Tavi 7 Tavi 7 tuberkulozis infeqciis kontroli swavlebis mizani: am TavSi Seiswavleba: • TB infeqciis kontrolis strategiis 3 sxvadasxva mimarTuleba da maTi prioritetebi; • infeqciis kontrolis gegmis mniSvnelovani komponentebi; • rodis SeiZleba TB pacienti ganixilebodes infeqciis gavrcelebis wyarod; • rogor unda moxdes samedicino dawesebulebis ventilaciiT uzrunvelyofa; • rogor unda SeirCes da rodis unda iyos gamoyenebuli personaluri respiratori; • gansxvaveba respiratorsa da niRabs Soris; gverdi 144 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis 1. tuberkulozis infeqciis kontrolis strategia da misi mimarTulebebi samedicino dawesebulebaSi tuberkulozis transmisiis SesaCereblad gamoiyeneba infeqciis kontrolis strategiis 3 mimarTuleba: administraciuli kontroli, garemos kontroli da personaluri respiratorebiT dacva. TiToeuli es mimarTuleba mikobaqteriis transmisiis procesSi infeqciis kontrols sxvadasxva mimarTulebiT uzrunvelyofs. TB transmisiis prevenciis mizniT samedicino dawesebulebebSi infeqciis kontrolis praqtikuli da administraciuli strategiiT gansazRvruli RonisZiebebis ganxorcieleba umniSvnelovanesia da, resursebze xelmisawvdomobis miuxedavad, prioritets warmoadgens. infeqciis kontroliT gaTvaliswinebuli normebis dacva mimarTulia haerSi M.tuberulosis nawilakebis dagrovebis prevenciisa da pacientebsa da samedicino dawesebulebis TanamSromlebs Soris daavadebis gavrcelebis Semcirebisaken. principSi, Tu tuberkulozis gamomwvevi nawilakebi Sewonili saxiT haerSi ar ileqeba (aerozolacias ar ganicdis), daavadebis gavrceleba arc xdeba. Sesabamisad, aseT idealur situaciebSi infeqciis kontroliT gaTvaliswinebuli zomebis miReba saWiro arc aris, magram vinaidan eqspoziciis srulad gamoricxva faqtobrivad SeuZlebelia, amitom haerSi M.tuberulosis nawilakebis koncentraciis Semcirebis mizniT aucilebelia garemos kontroliT gaTvaliswinebuli iseTi RonisZiebebis ganxorcieleba, rogoric mag. ventilaciis gaumjobesebaa. personaluri respiratorebis da niRbebis gamoyeneba organizms haerSi Sewonili infeqciuri nawilakebis inhalaciisagan icavs da aucileblad unda iqnas gamoyenebuli TB gavrcelebis maRali riskis areebSi, Tumca danarCeni ori strategiiT gaTvaliswinebuli RonisZiebebis ganxorcielebis gareSe, calke aRebuli personaluri respiratorebis da niRbebis gamoyeneba araefeqtiania. strategiebi strategia prioriteti efeqti administarciuli kontroli pirveli prioriteti haerSi Sewonili nawilakebis dagrovebis minimizacia garemos kontroli meore prioriteti haerSi baqteriebis koncentraciis Semcireba personaluri respiratoriT dacva mesame prioriteti TB baqteriebis inhalaciis blokireba Tavi 7 tuberkulozis infeqciis kontroli • gverdi 145 2.2. infeqciuri Patient Infectiousness pacientebi TB tuberkulozze pirebi daavadebis TBpacientebi patients anddaTB suspects are to saeWvo be considered infectious ifgamavrthey: Patient Infectiousness celeblebad, Tu: • Have anu PTBinfeqciurebad disease (lungs, ganixilebian, airway or larynx) • avad arian, an eWviaor filtvis formis (PTB – inducing filtvis,procedures sasunTqi gze• patients Are coughing are undergoing TB and TB suspects are to be cough considered infectious if they: bis, an xorxis) tuberkulozze; • Have HavePTB sputum smears positive foror AFB • disease (lungs, airway larynx) • axveleben, an itareben xvelis mastimulirebel procedurebs; These may if they procedures are not on antiArepatients coughing or be are considered undergoinginfectious cough inducing • •nacxiT mgb(+)-ebi arian; TB treatment or have just started anti-TB treatment, or if they have atubpoor •es pacientebi Have sputum smears positiveganixilebian, for AFB infeqciurebad Tu ar itareben clinical or bacteriologic response to anti-TB treatment. sawinaaRmdego mkurnalobas, axali dawyebuli These patients may be considered infectious ifaqvT they TB aremkurnaloba, not on antiPatients with extrapulmonary TB TvalsazrisiT aretreatment, not usuallyorinfectious. They may antreatment klinikuri baqterologiuri aradamakmayofileTB or da have just started anti-TB if they have a poor be infectious if they have: blad reagireben TB mkurnalobaze. clinical or bacteriologic response to anti-TB treatment. filtvgareSe tuberkuloziT davaadebuli pirebi, rogorc wesi, ar • Concomitant pulmonaryTB disease Patients with extrapulmonary are not usually infectious. They may arian infeqciurebi. isini infeqciurebad ganixilebian, Tu: • Non-pulmonary disease in the oral cavity or larynx be infectious if they have: • filtvgareSe erTad filtvis tuberkulozic fiqsir-if • Concomitant TB diseaseformasTan that includes an open abscess or lesion, especially •deba; pulmonary disease the drainage fluid from in thethe abscess or lesion is extensive or there Non-pulmonary disease oral cavity or larynx • •piris RruSi, an xorxze fiqsirdeba kavitacia; is aerosolization of the drainage fluid TB disease that includes an openromlidanac abscess or lesion, especially if • •aRiniSneba Ria abscesi, an dazianeba, masiurad moedinePatients with confirmed TBthe disease should remain inmasa); isolation posthe drainage fluid from abscess or lesion is extensive or if there ba, an gamoifrqveva drenirebuli siTxe (kazeozuri sibletuberkulozis or be separated while until dadasturdebuli is aerosolization ofhospitalized the drainagediagnozis fluidthey: mqone pacientebi unda • Have had two negative sputum smears collected on different imyofebodnen izolaciaSi, an, SeZlebisdagvarad, unda moxdes Patients with confirmed TB disease should remain in isolation if maTi posdays hospitalizacia manam, sanam ar eqnebaT: sible or be separated while hospitalized until they: • •sxvadasxva dRestwo Segrovebuli naxvelis nacxiscollected 2 uaryofiTi pasuxi; • Have Demonstrate clinical improvement had negative sputum smears on different • klinikuri • days Are ongaumjobeseba; adequate, supervised anti-TB treatment (> two weeks) • adekvaturi, meTvalyureobis qveS Catarebuli TB mkurnaloba •(2 kviraze Demonstrate clinical improvement meti xangrZlivobiT); 2. • Are on adequate, supervised anti-TB treatment (> two weeks) MDR-TB da XDR-TB pacientebi unda daeqvemdebaron hospiIsolation throughout hospitalization may be considered for patients talizacias manam, sanam arsebobs mkurnalobis uSedego mimdinawith MDR-TB or XDR-TB since these patients are more likely to expereobis, an relafsis ganviTarebis da infeqciuri periodis gaxanrience treatment failure or relapse and prolonged infectious for periods. ExIsolation throughout hospitalization may be considered patients grZlivebis albaToba. aucilebelia aiv-inficirebulebis, bavSvetreme should be used to separate infected individuals, children bis MDR-TB dacare sxva imunosupresiul mdgomareobaSi myofi pirebis Mmgb(+) with or XDR-TB since theseHIV patients are more likely to expeand other immunocompromised fromaiv/SidsiT smear-positive TB patients. TB pacientisagan gadaudebeli izolacia. daavadebuli rience treatment failure or relapsepatients and prolonged infectious periods. ExpacientisaTvis sikvdilis gamomwvev yvelaze xSir TB is care the most infection and aoportunistul leading children cause of treme shouldcommon be used opportunistic to separate HIV infected individuals, daavadebas tuberkulozi warmoadgens. death in persons living with HIV/AIDS. and other immunocompromised patients from smear-positive TB patients. TB is the most common opportunistic infection and a leading cause of kontrolis 3.3. administarciuli Administrative Control Strategiesstrategia death in persons living with HIV/AIDS. samedicino dawesebulebaSi tuberkulozis The most effective measuresStrategies against transmissiontransmisiis of TB within awinafacil3.aRmdeg Administrative Control mimarTuli yvelaze efeqtiani RonisZiebebia: swrafi gamoity are the prompt detection, education and separation of TB suspects and vlena (skriningi), ganswavla, sxva pacientebisagan TB saeWvo, an TB diagnosis andmqone proper treatment TB patients. Additionally, all health faThe most effective measuresof against transmission of TB within a facildiagnozis pacientebis drouli gamijvna, TB diagnostika da cilities should have a TB infection control in place, physicians ity the prompt detection, education andplan separation of and TB all suspects and TBare pacientebis adekvaturi mkurnaloba. yvela samedicino daweseand otherand health caretreatment providers should followTB the plans and procedures for bulebas adgilobrivad unda hqondes infeqciis kontrolis diagnosis proper of TB patients. Additionally, all health fatheir gegmafacility. da yvela medmuSaki, Tu sxva personali, am gegmis Sesabamisad cilities should have a TB infection control plan in place, and all physicians unda moqmedebdes. and other health care providers should follow the plans and procedures for their facility. Page 146 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 146 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 146 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians Section 7 Tuberculosis Infection Control • Page 147 Tavi 7 tuberkulozis infeqciis kontroli • gverdi 147 Section 7 Tuberculosis Infection Control • Page 147 TB gavrcelebis kontrolis pirveli nabiji TB saeWvo pirebis, an dadasturebuli TB diagnozis mqone pacientebis drouli gamovlenaa. skrinings unda daeqvemdebaron pirebi, romlebsac aReniSnebaT or kviskriningi raze metad gaxangrZlivebuli xvela da pacientebi, romlebsac warsulSi Catarebuli aqvT TB gamokvlevebi, an TB mkurnaloba* (Sesabamisi dokumentaciis arsebobiT). skriningis Sedegad gamovlenili pacientebi Sesabamisad unda imarTon (ix. qveviT). skriningis Sedegad gamovlenil pacientebs, romlebsac aReniSnebaT gaxangrZlivebuli xvela unda CautardeT instruqtaJi xvelis higienis Sesaxeb. pacients unda ganvumartoT, rom xvelis da cemineganswavla bis dros piri da cxviri daifaros. sadac SesaZlebelia, pacienti uzrunvelyofili unda iyos niRbiT, an xelsaxociT. ukidures SemTxvevaSi, Tu pacients ver vuzrunvelyofT niRbiT, an xelsaxociT man pirsa da cxvirze xeli unda miifaros. anamnezis Sekrebis Semdeg identificirebuli TB saeWvo, an TB SemTxvevebi unda gavmijnoT sxva dagamijvna avadebis mqone pacientebisagan da movacdevinoT maT gancalkevebul, kargad ventilirebul mosacdelSi, sadac maT niRbebi da xelsaxocebi daurigdebaT. TB diagnos- TB diagnostikiT gaTvaliswinebuli instrumentullaboratoriuli kvlevebi adgilobrivad unda Catika an TB diagnostiki- tardes, Tu mocemul samedicino dawesebulebaSi es saTvis sxva SesaZlebelia. sxva SemTxvevaSi, TB diagnostikisa da dawesebule- mkurnalobisaTvis eqimma simptomuri pacienti SesabaSi gagzavna bamis dawesebulebaSi unda gaagzavnos. *adekvaturi mkurnalobis pirobebSi TB pacienti infeqciuri aRar unda iyos, magram Sesabamisi dokumentaciis gareSe Znelia imis gansazRvra, Tu ramdenad sworad utardeboda pacients mkurnaloba, amitom Sesabamisi dokumentaciis arqonis SemTxvevaSi TB pacientebTan meti sifrTxilea saWiro. rogorc wesi, samedicino dawesebulebebSi TB prevenciis da kontrolis xuTkomponentiani administraciuli strategia moqmedebs. es komponentebia: 1. infeqciis kontrolis gegma; 2. gegmiT gaTvaliswinebuli RonisZiebebis administraciuli mxardaWera xarisxis uzrunvelyofis gaTvaliswinebiT; 3. TanamSromlebis trenireba; 4. pacientebis ganswavla da sazogadoebis informirebis gazrda; 5. adgilobriv TB programasTan koordinacia da komunikacia. gverdi 148 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis yovel samedicino dawesebulebas unda hqondes TB infeqciis kontrolis werilobiT Camoyalibebuli gegma, romelSic aqcentirebuli iqneba Semdegi ZiriTadi sakiTxebi: • TB saeWvo SemTxvevebis swrafi gamovlena da gamijvna; • Sesabamisi pirobebiT (gancalkevebuli, kargad ventilirebuli mosacdeliT da niRbiT, an xelsaxociT) uzrunvelyofa; • TB gamokvleva; • TB saeWvo, an dadasturebuli SemTxvevebis Sesabamis dawesebulebebSi mimarTva; samedicino dawesebulebaSi medpersonalisagan da jandacvis menejerebisagan unda SeirCes gundi erTi xelmZRvaneli piriT, romelic pasuxismgebeli iqneba infeqciis kontrolis gegmis Sesabamisi protokolis ganxorcielebaze, Tumca infeqciis kontroli yvela TanamSromlis (gansakuTrebiT, eqimebis da klinikuri personalis) pasuxismgeblobaa. medikosebma monawileoba unda miiRon administraciuli kontrolis, rogorc TB infeqciis kontrolis gegmis ZiriTadi komponentis, TiToeuli etapis ganxorcielebaSi. 4. garemos kontrolis strategia tuberkulozis gavrcelebis prevenciis mizniT garemos kontroliT gaTvaliswinebuli RonisZiebebis ganxorcieleba warmoadgens meore prioritets, gansakuTrebiT, aiv maRali prevalentobis areebSi. aucileblad gasaTvaliswinebelia, rom administraciuli kontrolis da samuSao praqtikis araadekvaturobis SemTxvevaSi, mxolod garemos kontroliT gaTvaliswinebuli RonisZiebebi ver Seamcirebs transmisiis risks. garemos kontroli efuZneba meqanikur da bunebriv ventilacias, rasac, SeZlebisdagvarad, unda daematos maRalxarisxiani filtrebiT da ultraiisferi gamosxivebiT (UltraViolet Germicidal Irradiation - UVGI) uzrunvelyofa. garemos kontroliT gaTvaliswinebuli aRWurviloba teqnikuri TvalsazrisiT rTuli, finansurad ki ZviradRirebulia, amitom mudmivad unda gamoviyenoT bunebrivi ventilacia, romelic kontrolirebis da sworad marTvis pirobebSi amcirebs M. tuberculosis gavrcelebis risks. ventilacia gulisxmobs erTi aredan meoreSi haeris gadaadgilebas da gamoiyeneba haeris ganzavebisa da cvlisaTvis, aseve oTaxSi an dawesebulebebSi haeris moZraobis gakontroleba-marTvisaTvis. ventilacia amcirebs haerSi gamofrqveuli infeqciuri nawilakebis koncentracias da medpersonalsa da pacientebs Soris daavadebis transmisiis albaTobas. maRalxarisxiani ventilaciis uzrunvelsayofad arsebobs sxvadasxva meTodi, maT Sorisaa bunebrivi ventilaciis da Cveulebrivi haermberavebis maqsimalurad gamoyeneba, gamwovfiltriani sistemebiT da uaryofiTi wnevis aparaturiT Sesabamisi oTaxebis uzrunvelyofa. Tavi 7 tuberkulozis infeqciis kontroli • gverdi 149 DOOR 4.1. Natural ventilation 4.1. bunebrivi ventilacia The simplest way to attain better ventilation is to maximize natural samedicino dawesebulebaSi ukeTesi ventilaciis miRwevis yvelaventilation for the hospital, medical offices, wards or rooms. Waitze martivipatterns gza bunebrivi ventilaciis maqsimalurad gamoyenebaa. moing areas, sputum collection rooms, examination rooms andgasasinji wards should sacdelebi, naxvelis Sesagrovebeli oTaxebi, pacientis da be “opened” to the outside (for they should set(am upoTaxebis in open, diagnostikuri oTaxebi Ria, anuexample, gareT gamavali undabe iyos karebebiareas da fanjrebi unda Ria sivrceSi, an Ria derefnebSi). covered or in areas withiRebodes open windows). If possible, the sputum colnaxvelis Segroveba Ria, aradaxSul areSi unda moxdes. daxSul lection area should be located outdoors not in small rooms such as sivrtoilets ceSi, mag.enclosed sapirfareSoSi, or other areas. naxveli ar unda Segrovdes. karebi airflow haeris nakadi WINDOW WINDOW DESK fanjara PATIENT pacienti magida fanjara PROVIDER medmuSaki 4.3. filtrebi 4.3. Filters maRalefeqtiani filtraciis aparati SeiZleba ganvixiloT, 4.2. avejis ganlageba da personalisa da pacientis ur4.2. Location of furniture and people TierTpozicia aucilebelia yvelaairflow nawilSi (maT In offices and samedicino other units it dawesebulebis is necessary to observe direction Soris, administraciulSi) haeris moZraobis gakontroleba. and to place furniture in such a way that health workers, other patients and oTaxebSi aveji ise unda iyos ganlagebuli, rom haeri swori mivisitors do not breathe infected air. When possible, providers should posimarTulebiT, Tavisuflad moZraobdes da personali, pacientebi, tion themselves so that the air flows from the provider to the patient and an vizitorebi ar sunTqavdnen inficirebul haers. personalis da then to the outside. Simple fans can assist in this process asunda well. iyos mepacientis kontaqtis dros haeris nakadi mimarTuli dpersonalisgan pacientisken da Semdeg, gare sivrcisken. haeris aseTi nakadis misaRwevad yvelaze ioli, Cveulebrivi haermberavebis gamoyenebaa. Page 150 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 150 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis rogorc meqanikuri ventilaciis alternatiuli zoma, romelmac SeiZleba moiTxovos struqturuli cvlilebebi. sxvaHigh efficiency filtration units can be an alternativearsebobs to mechanical dasxva saxis filtrebi, maTrequire Soris,structural yvelazechanges. farTodThere gamoiyeneba ventilation measures that may are dife.w. “HEPA” (High Efficiency ferent types of filters. One of the most well known is the High Efficiency Particulate Air - HEPA), maRali airis nawilakebis Particulate Air (HEPA), which filters efeqtianobis 99.97% of particles ≥ 0.3 μm or mifiltri, romelic 0.3 mikroni diametris mqone nawilakebis filcrons in diameter. Other high efficiency filters can also be used if HEPA tracias 99.97%-iT uzrunvelyofs. sxva maRalefeqtiani filtrefilters are too costly. Filters can beTu used in small and closed rooms“HEPA” with a bis gamoyeneba unda moxdes, mocemuli regionisTvis limited number of TB patients. It is important to ensure that the position of Zalian Zviria. filtraciis sistemis gamoyeneba saWiroa patara, the filter allows it to filtersadac contaminated air according to its source and the daxurul palatebSi, mkurnalobs pacientebis limitirebupositioning of people in the area. It mxolod is not enough to simplysakmarisi place a filter li raodenoba. oTaxSi filtris damontaJeba ar aris. amfiltrav iseTi pozicia unda hqondes, rom inside room. Eachaparats system has a specific power to filter air and an oTaxexpert Si adamianebis ganlagebis gaTvaliswinebiT garantirebuli should be consulted to ensure that it provides the exchanges requirediyos and dabinZurebuli haeris nakadis swori mimarTulebiT moZraoba da that it mixes and cleans the air in the selected room adequately. All HEPA Semdgom filtrireba. yvela sistemas Tavisi specifikuri maxasiaand other high-efficiency filters should be carefully installed, following the Teblebi aqvs, amitom aucilebelia eqspertis konsultacia, raTa manufacturer’s instructions, and meticulously maintained in order to guarmocemul sivrceSi haeris nakadis moZraoba, cvla da gawmenda antee their proper functioning. moTxovnebis adekvaturi iyos. “HEPA” da nebismieri sxva maRalefeqtiani filtri instruqciis Sesabamisad unda damontaJdes da eqspluataciis periodSi misi muSaoba kvalificiurad unda gakontroldes, raTa sworad funqcionireba garantirebuli iyos. Section 7 Tuberculosis Infection Control • Page 151 Tavi 7 tuberkulozis infeqciis kontroli • gverdi 151 4.4. ultraiisferi gamosxiveba (UVIG ) 4.4. Ultraviolet germicidal irradiation UVGI –s SeuZlia haerSi Sewonili saxiT arsebuli M. tuberculosis, UVGI can kill orgermicidal inactivate M. tuberculosis and other bacteria and Ultraviolet irradiation aseve4.4. sxva baqteriebisa da virusebis ganadgureba an inaqtivacia. viruses contained in droplet nuclei. Various studies have shown that the sxvadasxva kvleviT dadasturda, rom ultraiisferi gamosxive11,12 use of UVGI is effective at disinfecting air containing M. tuberculosis. biT SesaZlebelia M. inactivate tuberculosisM. Semcveli haeris dezinfeqcia. UVGI can kill or tuberculosis and other bacteria 11,12 and UVGI gamoiyeneba infeqciis kontroliT gaTvaliswinebul sxva It can be used as a complement to other control measures in situations viruses contained in droplet nuclei. Various studies have shown that the 11,12 RonisZiebebTan iq, the sadac tuberculosis nawilakebiwhere clearing M.kombinaciaSi tuberculosis from aircontaining isM. important. the UVGI use of UVGI is effective at disinfecting air M.Ideally, tuberculosis. sagan haeris gawmenda mniSvnelovania. saukeTeso SemTxvevaSi, should be shone for as long as possible in order to deactivate the M. tuberIt can be used as a complement to other control measures in situations ultraiisferi ramdenadac SesaZlebelia, didxans unda culosisclearing as thereM. isnaTura, atuberculosis dose required to kill bacilli. Generally, UVGI is used where from the the air is important. Ideally, the UVGI iyos CarTuli, vinaidan M. tuberculosis inaqtivaciisa da ganadguto disinfect the air in the upper part of the room. Shielding devices are used should be shone for as long as possible garkveuli in order to deactivate the M. tuberrebisaTvis saWiroa gamosxivebis doza. Cveulebriv, to direct the light upwards away from eyes and skin (See photo below). The culosis as there iszeda a dose requiredarsebul to kill the bacilli. Generally, UVGI is ulused UVGI oTaxis nawilSi haers adezinficirebs. use of these protection devices to deflect UVGI enables health personnel, to disinfect thenaTura air in the upper part of the iyos room.specialuri Shielding devices are used traiisferi aRWurvili unda safarebiT, patients and their visitorsaway to remain in nawilisken theseskin areas extended periods to direct the light upwards fromzeda eyes and (Seefor photo below). The romlebic gamosxivebas oTaxis mimarTavs. es auas the major concerns about UVGI have been adverse reactions, such cilebelia imisaTvis,devices rom adamianebis Tvali da kanis safarveli use of these protection to deflect UVGI enables health personnel,as daculi iyos gamosxivebisagan (ix.in suraTi). UVGI da misi safaacute and chronic skin and eye changes fromareas overexposure if theperiods UVGI patients and their visitors to remain these for–is extended rebis arasworad damontaJebis, an araswori eqpluataciis pirois not installed and maintained properly. Note that alone, UVGI does as the major concerns about UVGI have been adverse reactions, such not as bebSi medmuSaks, pacients aninterior vizitors SeiZleba ganuviTardeT provide outside airskin or circulate air, both of which are essential acute and chronic and eye changes from overexposure if the UVGIin mZime gverdiTi movlenebi kanis Tvalis mwvave an qronikuli acceptable air quality in da occupied spaces. When needed, UV isachieving not installed and maintained properly. Note that alone, UVGI does not reaqciebis saxiT. gaiTvaliswineT, rom UVGI Sida dezinficirelamps should always be cleaned with alcohol, not water. Protocols for provide outsidegare air orhaerTan circulate cirkulacias interior air, bothver of which are essentialda in buli haeris uzrunvelyofs maintenance should be followed. achieving acceptable air quality in occupied spaces. When SemTxvevaneeded, UV Sesabamisad calke aRebuli araefeqtiania. saWiroebis lamps should alwaysnaTura be cleaned alcohol, alkoholis not water. Protocols for Si, ultraiisferi undawith gaiwmindos Semcveli maintenance should be followed. xsnariT da ara wyliT. Page 152 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 152 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page 152 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians 5. respiratoriT 5. personaluri Personal Respiratory Protection dacva Personal Respiratory respiratory protection (i.e., 5. Personal Protection respiratoriT dacva thepersonaluri selection and training in the use of (rac TavisTavad respiratoris SerCevas respirators) is generally not a priority inPersonal respiratory protection (i.e., da mis gamoyenebaSi trenirebasac gulisxtervention, the selectionand andshould trainingbeinonly the used use ofin mobs), Cveulebriv, ZiriTad prioritets areas where concentrations of infectious respirators) is generally not a priority ar warmoadgens da gamoyenebul undain-iqdroplet nuclei M. tuberculosis cannot tervention, andim of should besadac only infeqciis used in nas mxolod areebSi, be adequately reduced by environmental areas where concentrations of kontroliT infectious garemos da administraciuli and administrative measures. Resdroplet nuclei of M.control tuberculosis cannot gaTvaliswinebuli RonisZiebebis Sedegad pirators are expensive, require specialized haerSi M. tuberculosis koncentracia arasakbe adequately reduced by environmental marisad mcirdeba. respiratorebiT persoequipment to determine proper fit, and will and administrative control measures. Resnaluri uzrunvelyofa ZviradRirebulia, protect staff from inhaling M. tuberculosis pirators are expensive, require specialized efeqtianobis Sesafaseblad moiTxovs speonly if administrative and environmental equipment to determine proper fit, and will cialur aRWurvilobas da personals icacontrols are functioning. Their use should protect staff from inhaling M. tuberculosis vs M. tuberculosis nawilakebis inhalaciisagan be restricted to specific areas in only if administrative andhigh-risk environmental mxolod administraciuli da garemos konhospitals and referral centers, such as rooms controls functioning. Their use should trolisare saTanadod funqcionirebis pirowhere spirometry or bronchoscopy are perbe restricted to specific high-risk areas inSebebSi. Sesabamisad, Raribi qveynebi unda formed or specialized treatment centers for hospitals and referral centers, such as rooms moifarglon respiratorebis gamoyenebiT persons with MDR-TB. mxolod maRali riskis specifikur areebwhere spirometry or bronchoscopy are perSi, magaliTad, spirometriis bronqosFor respirator to protectda against airformed or aspecialized treatment centers for kopiis oTaxebSi, an MDR-TB marTvis speborne M. tuberculosis droplet nuclei it must persons with MDR-TB. cializirebul centrebSi. be capable of filtering a particle 0.3 μm For a respirator to protect against air-in imisaTvis, rom momxmarebeli daculi diameter. Respiratorsdroplet are special borne M. tuberculosis nuclei types it mustof iyos mikobaqteriis wveTovani nawilakebis masks that usually have a minimum be capable of filtering a particle 0.3garkveul μmfilter in inhalaciisagan, respiratori efficiency of at least 95% for particles of 0.3 diameter. Respirators are special types of minimum 95%-iani efeqtiamoTxovnebs unda akmayofilebdes, kerZod, μm inthat diameter. There different kinds nawilakebis filtracias. masks usually have0.3aare minimum filter nobiT unda axdendes mikroni diametris of respirators classification systems them, theklasificireba US system and efficiency ofsxvadasxva at and leasttwo 95%saxis for particles of 0.3 forromelTa arsebobs respiratorebi, the European system (see the table below). Both provide adequate levels of ori ZiriTadi sistemiT – amerikuli da evropuli klasifikaciebiT μm in diameter. There are different kinds xdeba (ix. cxrili). respiratoris SerCeva filtraciis xarisxis, filtration and choosing one over the other will depend on availability, the of respirators and two classification systems for them, the US systemxeland misawvdomobis, Rirebulebis da momxmarebelTa saxis moyvanilobis structure of the user‘s face and their cost. The US system is divided into nine the European system (see the table below). Both provide adequate levels of gaTvaliswinebiT undaone moxdes. amerikuli klasifikaciiT respiratotypes thatand differ according toover the the protection level. Thereon areavailability, three efficiency filtration choosing other will depend the rebis 9 tipi arsebobs, romlebic erTmaneTisagan dacvis xarisxiT ganlevels (95%, 99% and 99.97%) and three categories of degradation resistance structure of the user‘s face and their cost. The US system is divided into nine sxvavdeba . aseve arsebobs efeqtianobis sami done (95%, 99% da 99.7%) for filters (N, Raccording and P). The European system threeare different efficiency types that differ to the protection level.has There three(N, efficiency da dazianebisadmi filtris rezistentobis sami kategoria R da P). levels (FFP1-80%, FFP2 – 94% y FFP3 – 99%). Each filter or box should levels (95%, klasifikaciiT 99% and 99.97%)aseve and three categories of degradation resistance evropuli arsebobs efeqtianobis sami gansxvaveshow the designation of the filter. In the majority of health care settings, usfor filters (N,(FFP1-80%, R and P).FFP2 The –European system hassamedicino three different efficiency buli done 94% da FFP3 – 99%). dawesebuleing N95or FEP2 (or higher) respirators provides adequate protection. levels (FFP1-80%, gamoiyenebs FFP2 – 94%N95, y FFP3 – 99%). Each filter donis) or box should bis umravlesoba an FEP2 (an ufro maRali respiratorebs, romlebic adekvatur show the designation ofuzrunvelyofs the filter. In the kidec majority of health dacvas. care settings, using N95or FEP2 (or higher) respirators provides adequate protection. Section 7 Tuberculosis Infection Control • Page 153 Tavi 7 tuberkulozis infeqciis kontroli • gverdi 153 Section 7 Tuberculosis Infection Control • Page 153 amerikuli klasifikacia kategoria USClassification ClassificationSystem System US N 95 99 evropuli klasifikacia 100 95% 99% 99.97% 9595% 99 99 100 95 100 99% 99.97% 95% 99% 99.97% 95% 99% 99.97% 99.97% 95% 99% filtraciis 95% efeqtianoba 99% 99.97% 99.97% 95% 99% Category Category R P NN N = cximebisadmi ararezistentuli RR R = cximebisadmi rezis95% 99% 99.97% 99.97% 95% 99% tentuli PP P = cximebisTvis SeuRweNotresistant resistanttotooils oils NN==Not vadi Resistanttotooils oils FilterEfficiency Efficiency RR==Resistant Filter Oilproof proof 5.1. respiratoris movla PP==Oil filtraciis filtraciis kategoria efeqtianoba EUClassification Classification System EU System FFP1 80% Filter Filter Filter Filter FFP2Category Category 94%Efficiency Efficiency FFP3 99% FFP1 80% FFP1 80% FFP2 FFP2 94% 94% FFP3 FFP3 99% 99% Cveulebriv, respiratori erTjeradia, Tumca saTanado mo5.1. Respirator care mravaljeradad gamoviyenoT, kerZod, Tu Respirator care vlis5.1. pirobebSi SeiZleba davicavT mas nestisgan, dabinZurebisa da dazianebisagan. respiraRespirators are disposable, disposable, but canadgilas be used used many many times ifiyos if they they are Respirators are can be are tori unda inaxebodes sufTa,but mSral da artimes unda gaxveuli polieTilenSi, raTa ar moxdes misi danestianeba, an daobeproperly caredfor, for,avoiding avoiding humidity, dirtand andbeing being crushed.They They should properly cared humidity, dirt crushed. should ba. rogorc wesi, yvelaze problematuri respiratoris rezinis bestored stored inaaclean, clean,dry dryplace, place,not notwrapped wrappedin inaaplastic plastic bag,totoavoid avoid humidbe in bag, humiddazianebaa, umetes, rom efeqtianobisaTvis respiratori mWiityand andmold. mold.miT Often timesthe the elastic bandofofaarespirator respirator willbe bethe theweakest weakest ity Often times elastic band will drod unda ekvrebodes saxis kans da masSi haeris uwvrilesi nakapoint.In Inorder orderfor forrespirators respiratorstotobe beeffective, effective,they theymust mustadjust adjustsnuggly snugglytotothe the point. dic ar unda aRwevdes. Sesabamisad, respiratoris Senaxva rezinze facetotoavoid avoidleaks. leaks.Consequently, Consequently,storing storingrespirators respiratorsby byhanging hangingthem themby by face dakidebul mdgomareobaSi ararekomendebulia, vinaidan ase rezitheir elastic band is not recommended because it will stretch the elastic. their elastic band is not recommended because it will stretch the elastic. ni advilad ziandeba. gverdi 154 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Page154 154 •• AATuberculosis TuberculosisRefresher RefresherCourse Coursefor forPhysicians Physicians Page 5.2. respiratoris vargisianoba da vargisianobis testireba 5.2.Fit Fitand andfit fittesting testing 5.2. mniSvnelovania imis gaTvaliswineba, rom momxmarebels respiratori saxeze mWidrod unda ekvrebodes ise, rom kideebidan haeIt isis important important note that respirators should adjust snuggly snugglykideethe toto note respirators should adjust toto the ris It umciresi nakadic ki arthat aRwevdes masSi. Tu respiratoris face theuser, user, thusavoiding avoiding leaks the borders. thereare are leaksatatthe the face ofofhaeris the thus leaks atatthe borders. IfIfthere leaks bTan nakadi moZraobs, maSin masSi infeqciuri nawilakebic SeaRwevs. gamomdinare iqidan, rominfectious adamianebs saxis The gansxvavebuli borders then willbe beeasier easier inhale infectious particles. Thepresence presenceofof borders then ititwill totoinhale particles. moyvaniloba aqvT, ar arsebobs idealuri respiratori, facialhair hairprevents preventsthe theproper properuse useofofrespirators respiratorsand andpermits permitsthe theromelic potential facial potential yvela saxisaTvis vargisiania, Sesabamisad, entry infectious particles. Additionally, Additionally, since since different differentmniSvnelovania people have have difdifentry ofofformis infectious particles. people respiratoris vargisianobis testis Catareba. saWiroa ganisazRferent faceshapes, shapes, thereisisno nosingle single respirator thatwill will fitall allpeople. people. For ferent face there respirator that fit For vros respiratoris zoma da modeli, romelic konkretul momxthisreason, reason,ititisisimportant importanttotoperform performaafit fittest testtotoknow knowthe theproper propersize sizeand and this marebels maqsimalurad efeqtianad daicavs. vargisianobis testi model to use and to be sure that users can recognize a good fit. A fit test model to use and to be sure that users can recognize a good fit. A fit test specialurad trenirebulma TanamSromelma unda Caataros. sameshould bedawesebuleba performed by by asxvadasxva a trained trained staff staff member. The health health care care facility facility should be performed member. The dicino zomis da tipis respiratorebiT should haveseveral severaltypes typesand andsizes sizesraTa respirators assurerespiratory respiratoryproproshould have ofofrespirators totoassure unda iyos uzrunvelyofili, medpersonalis personaluri tection forhealth healthcare careworkers workers risk. tection dacva for garantirebuli iyos.atatrisk. respiratoris gamoyeneba vargisianobis testis gareSeonly uzrunUsing respirators respirators without performing performing fitting test offered offered only 67% Using without aa fitting test 67% velyofs mxolod 67%-ian, mosalodnelze bevrad ufro dabali protection, much much less less than than the the expected expected level. level. Using Using the the fitting fitting test, test, the the protection, donis dacvas. vargisianobis testis gavlis Semdegadequate respiratoris level protection increasestoto96%, 96%, which considered adequate proteclevel ofofprotection increases which isisconsidered protecgamoyeneba kiusing efeqtianobas zrdis da uzrunvelyofs tion. Without the fit fit test test96%-mde health care care workers may be be exposed exposedadetion. Without using the health workers may toto aa kvatur dacvas. testirebis gareSe respiratoris gamoyenebiT medhigherrisk riskofofinfection. infection. higher muSaki SeiZleba infeqciis maRali riskis qveS aRmoCndes. Tavi 7 tuberkulozis infeqciis kontroli • gverdi 155 Section77 Tuberculosis TuberculosisInfection InfectionControl Control •• Page Page155 155 Section TavSi Tqven SeiswavleT, rom…... … In am this section you learned that... 5.3. niRabi Face masks 5.3. saxis saxis niRabi, mag. rogoricaa qsFace masks, such as surgical masks ovilis, an qaRaldisgan damzademade of cloth or paper may look similar buli qirurgiuli niRabi, TiTqos to fit-tested respirators, but use ofmisi a surgihgavs respirators, magram gacal or face samedicino, mask does not an protect moyeneba sxvahealth personals, pacientebs vizitorebs care workers, other staff,da patients, or visituberkulozisagan ar iticavs. tors against TB. Therefore, is NOTSesarecbamisad, TB dawesebulebebSi ommended that health care workerssaxis and niRbis other staffgamoyeneba or visitors inrekomendebuli TB care settings ar aris. saxis niRabi SeiZleba gawear these face masks for protection. moyenebul iqnas infeqciuri pacienSome face masks can be used byhaerSi infectis SemTxvevaSi, nawilakebis tious patients to diminish the number gamofrqvevis Semcirebis mizniT. of im TB bacilli propagated into theganemarta air. pacientTan ki, romelsac However, thedacvis use ofwesebi, face masks xvelis higienis saxis niRabi not ar unda iqnas gamoyenebuli. should take the place of educating personaluri respiratoriT dacva TB patients on effective cough hygiene. saerTo romelic The use midgomis of personalnawilia, respiratory protecmoicavs respiratoris gamoyenebation should be part of a program that Si medpersonalis trenirebas, Seincludes training of health care workers sabamisi vargisiani respiratoris on personaldaprotection, the selection of SerCevas pacientebis trenireappropriate well-fitting respirators, and bas sunTqvis higienasa da xvelis training of patients on respiratory hygiene etiketSi. and cough etiquette. infeqciis kontrolis Sesaxeb For more information on infection damatebiTi informaciis misaRebad control policies and guidelines Please ixileT gamocemebi: Guidelinesfor forthe thePrevention PreventionofofTuberculosis Tuberculosis consult thejanmo-s WHO publication: Guidelines Health Care Resource-Limited Settings and itsand addendum; TubercuininHealth CareFacilities Facilitiesin in Resource-Limited Settings its addendum: losis Infection Control In The Era of Expanding HIV Care And Treatment an amave Tuberculosis Infection Control In The Era of Expanding HIV Care And seqciaSi mocemuli sxva rekomendebuli literatura. Treatment or consult the recommended reading at the end of this section. • • • • • • • • • • • • • • • • • • Page 156 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 156 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis samedicino dawesebulebaSi tuberkulozis transmisiis SesaCereblad gamoiyeneba infeqciis kontrolis strategiis 3 mimarThere are three types of infectionkontroli, control strategies used to diminish da Tuleba: administraciuli garemos kontroli personaluri respiratorebiT dacva; the transmission of TB within a health facility: administrative TB pacientebi da tuberkulozze saeWvo pirebiprotection daavadebis ga(managerial); environmental; and personal respiratory mavrceleblebad, anuareinfeqciurebad ganixilebian, TB patients and suspects to be considered infectious if they Tu haveavad arian, an eWvia filtvis formis (filtvis qsovilis, sasunTqi pulmonary TB disease (lungs, airway or larynx), are coughing or are gzebis, an xorxis) tuberkulozze; axveleben, an itareben xveundergoing cough inducing procedures and are AFB sputum smears lis mastimulirebel procedurebs; nacxiT mgb(+)-ebi arian; positive samedicino dawesebulebaSi tuberkulozis transmisiis winaThe mostmimarTuli effective measures against transmission of TB within a facility aRmdeg yvelaze efeqtiani RonisZiebebia: swrafi gaare the prompt detection,ganswavla, education and of TB suspects and movlena (skriningi), sxvaseparation pacientebisagan TB saeWvo, diagnosis and propermqone treatment of TB patients an TB diagnozis pacientebis drouli gamijvna, TB diagnostika da TBstrategies pacientebis mkurnaloba; Environmental are theadekvaturi second line of defense for preventing tuberkulozis prevenciis mizniT garemos konthe spread of TB in gavrcelebis HIV care settings gaTvaliswinebuli ganxorcieleba IttroliT is important to recognize that ifRonisZiebebis administrative strategies and work warmoadgens meore prioritets, gansakuTrebiT, aiv maRali prevapractices are inadequate, environmental strategies will not eliminate lentobis areebSi; the transmission risk aucileblad gasaTvaliswinebelia, rom administraciuli konEnvironmental strategiespraqtikis are based on mechanical or natural trolis da samuSao araadekvaturobis SemTxvevaSi, ventilation, and may be supplemented with filters mxolod garemos kontroliT gaTvaliswinebuli RonisZiebebi Personal respiratorytransmisiis protection (i.e., the selection and training in the ver Seamcirebs risks; use of respirators) is generally not a meqanikur priority intervention, and should be garemos kontroli efuZneba da bunebriv ventilacias, rasac SeiZleba daematos maRalxarisxiani filtrebiT only used in areas where concentrations of infectious droplet nuclei of uzrunvelyofa; M. tuberculosis cannot be adequately reduced by environmental and personaluri respiratoriT dacva (rac TavisTavad respiraadministrative strategies toris SerCevas da mis gamoyenebaSi gulisxmobs), Respirators are different from face masks, trenirebasac such as surgical masks made Cveulebriv, ZiriTad prioritets ar warmoadgens da gamoyeneof cloth or paper bul unda iqnas mxolod im areebSi, sadac infeqciis garemos da Use of a face mask does not protect health care workers, other staff, administraciuli kontroliT gaTvaliswinebuli RonisZiebepatients, or visitors against TB bis Sedegad haerSi M. tuberculosis koncentracia arasakmarisad mcirdeba; saxis niRabi, mag. rogoricaa qsovilis, an qaRaldisgan damzadebuli qirurgiuli niRabi, gansxvavdeba respiratorisagan; saxis niRbis gamoyeneba samedicino an sxva personals, pacientebs da vizitorebs tuberkulozisagan ar icavs. Section 7 Tuberculosis Infection Control • Page 157 Tavi 7 tuberkulozis infeqciis kontroli • gverdi 157 Tavi 7 7 Section kiTxvebi da savarjiSoebi TviTSefasebisaTvis: Self Assessment Questions and Exercises: tuberkulozis infeqciis kontroli Tuberculosis Infection Control 1. qvemoT mocemuli SemTxvevebi SeafaseT TB transmisis albaTobis xarisxis mixedviT: “P” - TB transmisia SesaZlebelia, an “U” - TB transmisisa naklebad savaraudoa. 1. Rate each case below according to likelihood of transmitting TB as a) ___ 31 wlis qali, romelmac acraze miiyvana Tavisi 1 Tvis gogona, either aRniSnavs, mSobiarobis Semdeg aqvs “P” for rom Possible transmission of TB, orxvela. b) ___ 24 wlis mamakaci, “axali” SemTxveva, 2 Tvea DOT-iT itarebs TB “U” for Unlikely to transmit TB. mkurnalobas. c) ___ 45 wlis mamakaci uCivis xvelas da iTxovs gamokvlevas. aRniSa) ___ 31rom yearmisi old female who brings her 1TB-is month old daughter for immunavs, coli namkurnalebia gamo. nization. She reports a cough since her daughter’s d) ___ 18 wlis gogona, “warsulSi namkurnalebi”birth. SemTxveva, romeb) ___ male patient onganmeorebiT new patient treatment for two months under lic24 1 kviraa itarebs mkurnalobas. DOT e) ___ 58 wlis pacienti, limfuri kvanZis tuberkuloziT (sxva organoebi ar aris). c) ___ A 45 dazianebuli year old male asking for an exam due to cough. He mentions f) ___ filtvis tuberkuloziT daavadebuli bavSvi. hismgb(_), wife is being treated for TB. 3. TiToeuli winadadebis win dasviT “T” Tu sworia da “F” Tu 3. Write “T” for true or “F” for false beside each of the following statearasworia. ments: ______ A face maskSemTxvevaSi (surgical type) by a coughing patient with TB can help xvelis TBworn pacientis mier saxis niRbis (qirurgiuli tipis) gamoyeneba xels uwyobs TB transmisiis prevencias. prevent TB transmission. pacienti, romelsac naxvelis ga- TB ______ A surgical mask worn by aaxvelebs health worker is a Sesagroveblad good way to prevent reT, Ria sivrceSi unda gavides. transmission. piri, romelic gamosakvlev (araventilirebul) oTaxSi Se______ Coughing patients should be sent outdoors to produce sputum samples. vida 30 wuTis Semdeg, rac iq imyofeboda axladiagnostirebuli ___ A person who enters a closed examination room (no ventilation) 30 minfiltvis tuberkuloziT daavadebuli pacienti, ar imyofeba TB utes after a newly-diagnosed pulmonary TB patient was there is at no risk inficirebis riskis qveS. of___ infection with TB. samedicino dawesebulebis personali gamokvleul unda ___ Health staff be checked2 for TB whenever they develop a cough for iqnas TB-ze, Tushould mas aReniSneba kviraze metad gaxangrZlivebuli xvela. more than 2 weeks. 4. fotoze mocemulia dawesebulebis mosacdeli. 4. The following picture samedicino depicts a patient waiting area at a health facility. d) ___ A 18 year old female with pulmonary TB who has been on retreat- 2. miuTiTeT prioritetebis Tanmimdevroba da TB infeqciis ment for 1 week kontrolis TiToeuli strategiis minimum 2 meTodi: e) ___ A 58 year old patient with lymphatic TB (no other disease site) f) ___ A pediatric patient with sputum smear-negative pulmonary TB 2. List the order of priority and at least two examples of each type of TB prioriteti infection control strategies Priority respiratoriT dacva 1. 2. kontrolis strategia Respiratorygaremos Protection 1. ____________________ 2.____________________ 2. 1. administraciuli kontrolis strategia Environmental Strategies 2. 1. 1. ____________________ 2.____________________ Administrative Strategies 1. ____________________ 2.____________________ Page 158 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 158 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis a. What are twoinfeqciis things about this situation thatromelic are good infection a. daasaxeleT kontrolis 2 zoma, am situa-control measures. ciaSi kargad aris daculi. qmedeba ganxorcieldes, maT Soris b. romeli What are2 two thingsunda that should be done if aTu patient is foundaRto be moCnda pacienti, romelic axvelebs. coughing. Section 7 Tuberculosis Infection Control • Page 159 Tavi 7 tuberkulozis infeqciis kontroli • gverdi 159 5. fotoze TBadawesebulebis raWhat aris 5. The followingmocemulia picture depicts waiting area in atmosacdeli. a TB program. am some situaciaSi problema, ra SekiTxva gaqvT would am siare potentialpotenciuri problems with this situation, what questions tuaciasTan you have aboutdakavSirebiT? this situation? SUMMARY Sejameba gilocavT kursis dasrulebas! Congratulations finishing the course! diplomisSemdgomi on ganviTarebis mocemuli kursi Sei- 1: a) P b) U c) P d) P e) U f) U pasuxi answers 2: 1: a) P b) U pirveli c) P d) Pprioriteti: e) U f) U administraciuli kontrolis strategia (aq SesaZlebelia ramdenime pasuxi) mag. vargisianobis testis Catareba da 2: maRali riskis areebSi 9N 5 respiratoris gamoyeneba First priority: Administrative Strategies garemos kontrolis strategia meore prioriteti: (There are multiple responses possible) Fit Testing and Use of N 95 Respirator n high risk (fanjrebis situations (aq SesaZlebelia ramdenime pasuxi) mag. bunebrivi ventilacia Second priority: Environmental Strategies da karebis gaReba) da ultraiisferi naTurebis gamoyeneba (There are multiple responses possible) Natural ventilation (opening windows and doors) and UV light mesame prioriteti: respiratoriT dacva Third priority: Respiratory Protection (aq SesaZlebelia ramdenime pasuxi) mag. Tqveni dawesebulebis infeqciis (There are multiple responses possible) An infection control plan for your facility, Screen all patients for cough and kontrolis gegma d aiv pacientebis skriningi, romelTac aqvt xvela da a.S. 3: T, F, T, F, 3: T T, F, T, F, T 4: 4:natural a: Ria sivrce, bunebrivi ventilacia, sivrce ar aris gadaWedili a: Open air, ventilation, not crowded b: Quicklyb: separate patient, inquiregamijvna, about length of cough, collect sputum pacientis swrafi gamokiTxva xvelis xangrZlivobis dasadge- 5: nad, naxvelis Segroveba Answers: Are infectious patients being separated from others? Is there a less crowded space for TB pa5: TB patients waiting a long time to take medicines? Are there non TB patients waiting tients to wait? Are xerxdeba Tu ara infeqciuri pacientebis sxvebisgan gamijvna? aris Tu with the TB patients? ara TB pacientebis mosacdeli naklebad gadaWedili? preparatebis misaRebad TB pacientebs didxans uwevT lodini? icdian Tu ara sxva pacientebi TB pacientebTan erTad? - upasuxeT am kiTxvebs. Page 160 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 160 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis qmna TB gamovlenis, diagnostikis da mkurnalobis Sesaxeb Tqveni codnis gaRrmavebisa dabuild unarebis gaumjobeseThis refresher TB course was designed to your capacity to bisaTvis. masSi aseve mocemulia saWiro informacia aradetect, diagnose and treat TB among their patients. It also provides fTiziatri eqimebisa da medmuSakebisaTvis, romlebic sxuseful TB information for other health care providers who may vadasxva etapze SeiZleba CarTuli iyvnen TB pacientebis bevri TB jandacvis sferos bemarTvaSi. involved with the qveynisaTvis care of TB patients. In many countries, TBseriozul tvirTs warmoadgens da jandacvis adaconstitutes a significant health burden and depletessistemis important da health mianuri resursebis mniSvnelovani wilis xarjvas moiand human resources. TB control is an important and necessary Txovs. TB kontroli nebismieri qveynis jandacvis sistepart any health service da offering. It must be implemented misofmniSvnelovani aucilebeli nawilia. TBinkontroli NTP-sTan xorcieldebodes coordination with koordinaciaSi the NTP and based unda in the WHO guidelines and da eyrdnobodes noted janmo-s gaidlainebsa da rekomendaciebs, recommendations in this course. It is important to note that romlebic mocemul kursSic gaTvaliswinebulia. mniSNTPs are key partners as they tailor TB control priorities to meet vnelovania imis xazgasma, rom NTP aris mTavari struqthe specific epidemiological and resource needs of their countries. tura, romelic epidemiologiuri mdgomareobis gaTvaliswinebiT gansazRvravs Tavis qveyanaSi TB prioriteteTherefore, this course supplements and does not replace any NTP bsa da resursebis saWiroebas. mocemuli kursi mxolod guidelines for TB control. damatebaa da ar cvlis romelime qveynis nacionaluri In all sections, there are links to more documents in case you choose programis gaidlains. to research specific arealinkebi, further. The bibliography at the end ofTqven this yvela aTavSi aris romelTa saSualebiTac ufro dawvrilebiT informacias miiRebT. kursis bolos course also provides further reading and many technical guidelines aseve mocemulia literaturis CamonaTvali, rac SeiZleare available on the WHO website in several languages. Physicians ba moiZioT janmo-s veb-gverdze. mocemuli kursi waaxaare encouraged to research areas that they find particularly relevant lisebs eqimebs monawileoba miiRon kvlevebSi, romlebic toepidemiologiuri TB epidemiology in their setting, such as drug resistance or high mdgomareobis gaumjobesebisaken iqneba mimarTuli da moicavs rezistentul tuberkulozTan rates of HIV infection. da aiv infeqciasTan dakavSirebul sakiTxebs. Section 1 Etiology and Pathogenesis of Tuberculosis • Page 161 danarTebi tuberkulozis marTvis saerTaSoriso standartebi meore gamocema diagnostikis standartebi standarti 1. yvela pacienti, romelsac aqvs or, an sam kviraze metad gaxangrZlivebuli xvela da am xvelis mizezi daudgenelia, Semowmebuli unda iyos tuberkulozze. standarti 2. tuberkuloziT daavadebuli an tuberkulozze saeWvo yvela pacientis (mozrdilebis, mozardebis an bavSvebis, romlebsac SeuZliaT naxvelis gamoyofa), sul mcire, ori an, umjobesia, sami naxvelis nimuSi gamokvleul unda iyos mikroskopiulad. SeZlebisdagvarad, sul mcire, erTi naxveli mainc unda iyos dilis. standarti 3. filtvgareSe tuberkulozze eWvis SemTxvevaSi yvela pacients (mozrdilebs, mozardebs da bavSvebs) unda Cautardes dazianebuli keridan miRebuli Sesabamisi masalis mikroskopiuli kvleva, xolo saWiro aRWurvilobis da resursebis xelmisawvdomobis pirobebSi, kulturaluri da histopaTologiuri kvleva. standarti 4. gulmkerdis rentgenologiuri gamokvleviT gamovlenil tuberkulozze saeWvo yvela pirs unda Cautardes naxvelis mikrobiologiuri gamokvleva. standarti 5. filtvis tuberkulozis nacxiT uaryofiTi SemTxvevis diagnostika emyareba Semdeg kriteriumebs: naxvelis nacxis sul mcire sami uaryofiTi pasuxi (maT Soris, minimum erTi nacxi unda damzaddes dilis naxvelisgan); gulmkerdis rentgenologiuri kvleviT dafiqsirebuli tuberkulozisaTvis damaxasiaTebeli cvlilebebi da uSedego farTo speqtris antibiotikoTerapia (gaiTvaliswineT: fTorqinolonebi M. Tuberculosis kompleqsis mimarT avlens aqtivobas da Sesabamisad, SeiZleba ganapirobos tuberkuloziT daavadebuli piris mdgomareobis droebiTi gaumjobeseba, amitom farTo speqtris antibiotikoTerapiisas fTorqinolonebis gamoyenebisagan Tavi unda SevikavoT). aseT pacientebs, Sesabamisi xelmisawvdomobis pirobebSi, unda Cautardes kulturaluri kvleva. aiv inficirebuli an aiv infeqciaze saeWvo pirebis diagnostika daubrkoleblad unda Catardes. standarti 6. simptomebis mqone, nacxiT uaryofiT bavSvebSi mkerdSida limfuri kvanZebis (anu pulmonaluri, plevraluri da mediastinaluri limfuri kvanZebis) tuberkulozis diagnostika unda emyarebodes rentgenologiuri kvlevisas dafiqsirebul, tuberkulozisaTvis damaxasiaTebel cvlilebebs da anamnezSi tuberkulozuri infeqciis arsebobis SesaZleblobas an dadasturebas (tuberkulinuri kanis sinjis an gama interferonis kvlevis dadebiT pasuxs). aseT pacientebs xelmisawvdomobis pirobebSi unda CautardeT baqtrioskopiuli, baqteriologiuri da histologiuri kvleva. danarTebi • gverdi 163 danarTi 1 mkurnalobis standartebi standarti 7. yvela praqtikosi eqimi, romelic mkurnalobs tuberkulozs, sazogadoebrivi jandacvis winaSe did pasuxismgeblobas iRebs. praqtikosi eqimi valdebulia ara marto daniSnos mkurnalobis Sesabamisi reJimi, aramed uzrunvelyos pacientis damyoloba mocemul reJimze da mkurnalobisadmi cudi damyolobis pirobebSic ki uzrunvelyos pacientis mier samkurnalo reJimis srulad dacva da mkurnalobis kursis dasruleba. standarti 8. yvela warsulSi aranamkurnaleb pacients (maT Soris, aiv inficirebulebs) mkurnaloba unda Cautardes saerTaSorisod miRebuli pirveli rigis tubsawinaaRmdego preparatebiT, romelTa bioSeRwevadoba cnobilia. mkurnalobis sawyisi faza unda moicavdes izoniazidis, rifampicinis, pirazinamidis da etambutolis orTvian kurss, gagrZelebis faza izoniazidis da rifampicinis oTxTvian kurss. gagrZelebis fazaSi izoniazidiT da etambutoliT eqvsTviani kursiT mkurnalobis alternatiuli reJimi gamoiyeneba im pacientebTan, romelTa mkurnalobisadmi damokidebuleba ganapirobebs uSedego gamosavlis da relafsis maRal risks, gansakuTrebiT ki, aiv inficirebulebTan. gamoyenebuli tubsawinaaRmdego preparatebis dozebi unda Seesabamebodes saerTaSoriso rekomendaciebs. rekomendebulia fiqsirebuldoziani kombinaciebis ori (izoniazidis da rifampicinis), sami (izoniazidis, rifampicinis da pirazinamidis) da oTxi (izoniazidis, rifampicinis, pirazinamidis da etambutolis) komponentiT daniSvna, gansakuTrebiT maSin, roca preparatebis miRebaze uSualo meTvalyureoba ver xerxdeba. standarti 9. yvela pacientis mxardaWeris da mkurnalobisadmi damyolobis uzrunvelsayofad TiToeul maTganze unda vrceldebodes mkurnalobis administrirebis pacientze orientirebuli midgoma, romelic pacientis interesebis gaTvaliswinebiT, medmuSaksa da pacients Soris urTierTpativiscemas daeyrdnoba. supervizia da mxardaWera, sqesobrivi da asakobrivi Taviseburebebis gaTvaliswinebiT, unda warmoebdes da moicavdes rekomendebuli qmedebebis da xelmisawvdomi momsaxurebis servisis srul speqtrs, pacientis konsultirebis da ganswavlis CaTvliT. pacientze orientirebuli strategiis centraluri elementi im zomebis miRebaa, romlebic uzrunvelyofs mkurnalobisadmi pacientis damyolobas da arasakmarisi damyolobis pirobebSi Sesabamis midgomebs ganaxorcielebas. rogorc pacientis, ise medmuSakisaTvis misaRebi formiT Sesabamisi zomebis ganxorcielebisas gaTvaliswinebuli unda iyos pacientis individualuri mdgomareoba. erT-erTi aseTi zomaa pacientis mier preparatebis miReba jandacvis sistemis winaSe pasuximgebeli piris uSualo meTvalyureobiT (DOT). standarti 10. filtvis tuberkuloziT daavadebuli pacientis mkurnalobis Sedegis monitoringis saukeTeso saSualeba naxvelis nacxis (ori nimuSis) Tanmimdevruli mikroskopiaa, romelic unda Catardes rogorc minimum mkurnalobis sawyisi fazis bolos (ori Tvis Tavze). Tu intensiuri fazis bolos pacienti nacxiT dadebiT rCeba baqterioskopia me3 Tvis bolosac unda Catardes da Tu kvlav dadebiTia, kulturaluri kvleva da izoniazidis da rifampicinis mimarT mgrZnobeloba unda ganisazRvros. filtvgareSe tuberkuloziT daavadebul pacientebSi da bavSvebSi mkurnalobis Sedegebze dakvirvebis saukeTeso saSualeba klinikuri dinamikis Sefasebaa. standarti 11. yvela pacienti ganxiluli unda iyos da Sefasdes tubsawinaaRmdego preparatebisadmi rezistentobis arsebobaze. Sefaseba efuZneba adre Catarebul mkurnalobas, garemoSi rezistentuli mikroorganizmebis gamavrcelebelTan kontaqts da sazogadoebaSi rezistentuli tuberkulozis gverdi 164 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis prevalentobas. yvela warsulSi namkurnaleb pacients unda Cautardes mgrZnobelobis testi. pacientebi, romlebic mkurnalobis mesame Tveze kvlav mgb(+) rCebian, aseve mkurnalobis uSedego gamosavlis mqone da qronikuli SemTxvevebi, yovelTvis unda Sefasdnen preparatebisadmi SesaZlo rezistentobaze. pacientebs, romlebsac rezistentuli tuberkulozis arsebobis albaToba aqvT, dauyonebliv unda CautardeT kulturaluri kvleva da medikamentebisadmi mgrZnobelobis testi izoniazidis da rifampicinis mimarT. standarti 12. pacientebma, romelTac aqvT medikamentebis mimarT rezistentuli mikobaqteriebiT gamowveuli tuberkulozi (gansakuTrebiT, multirezistentuli forma _ MDR-TB), unda imkurnalon specialuri, meore rigis tubsawinaaRmdego preparatebis Semcveli reJimebiT. gamoyenebuli unda iyos, sul mcire, 4 iseTi preparati, romelTa mimarTac mikobaqteriis mgrZnobeloba dadgenilia an mosalodnelia, rom maT mimarT mgrZnobeloba SenarCunebulia. mM kurnaloba, sul mcire, 18 Tve unda gagrZledes. pacientze orientirebuli RonisZiebebiT uzrunvelyofili unda iyos mkurnalobisadmi damyoloba. saWiroa konsultireba awarmoos jandacvis im muSakma, romelsac multirezistentuli tuberkuloziT daavadebuli pacientebis mkurnalobis gamocdileba aqvs. standarti 13. TiToeuli pacientisTvis unda xdebodes yvela micemuli preparatis, baqteriologiuri Sedegebis da gverdiTi reaqciebis werilobiTi aRricxva. standartebi aiv ko-inficirebuli da sxva Tanmxlebi daavadebis mqone pacientebisaTvis satandarti 14. aiv infeqciis maRali prevalentobis regionSi, sadac tuberkulozis da aiv inficirebis koinfeqciis albaToba maRalia, tuberkuloziT daavadebulTa rutinuli marTvis nawilia yvela pacientis konsultireba da testireba aiv infeqciaze. aiv infeqciis dabali prevalentobis regionSi aiv inficirebaze konsultireba da testireba naCvenebia tuberkuloziT daavadebul im pacientebSi, romelTac aqvT aiv infeqciiT ganpirobebuli simptomebi da romelTa anamnezi adasturebs aiv infeqciis maRal risks. standarti 15. HIV/TB koinfeqciis yvela SemTxvevaSi unda gadawydes tubsawinaaRmdego mkurnalobis kursis ganmavlobaSi antiretrovirusuli mkurnalobis CarTvis saWiroeba. pacientebTan, romlebic saWiroeben antiretrovirusul mkurnalobas, gansakuTrebuli midgomaa saWiro. tubsawinaaRmdego da antiretrovirusuli praparatebiT erTdroul mkurnalobasTan dakavSirebuli sirTuleebi ganapirobebs mkurnalobis dawyebamde gamocdili eqimis mier pacientis konsultirebis aucileblobas da am dros mniSvneloba ar aqvs, romeli daavadeba gamovlinda pirvelad. amasTan, tubsawinaaRmdego mkurnaloba ar unda gadaidos. sxva infeqciebis profilaqtikisaTvis aiv inficirebulma tuberkuloziT daavadebulma pacientebma unda miiRon kotrimoqsazoli. standarti 16. aiv-inficirebul pacientebTan aqtiuri tuberkulozis gamoricxvis SemTxvevaSi unda Catardes latenturi TB infeqciis sawinaaRmdego mkurnaloba 6-9 Tviani izoniazidis kursiT. standarti 17. TB mkurnalobis periodSi medmuSakis mier unda Sefasdes yvela is Tanmxlebi mdgomareoba, romelmac SeiZleba gavlena iqonios TB mkurnalobasa da gamosavalze. unda SemuSavdes gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Tanmxlebi daavadebis marTva da mkurnalobis warmatebuli gamosavlis misaRwevad yvela SesaZlo samsaxuris CarTva. igulisxmeba Saqriani diabetis marTvis, wamalze, an alkoholze damokidebulebis mkurnalobis, Tambaqos sawinaaRmdego, Cvilebis da bavSvTa movlis programebi da sxva fsiqologiuri daxmarebis samsaxurebi. danarTebi • gverdi 165 standartebi sazogadoebrivi jandacvisaTvis standarti 18. jandacvis muSakebma unda uzrunvelyon tuberkulozis gadamdebi formiT daavadebul pacientTan axlo kontaqtSi myofi yvela piris gamokvleva da Semdgomi marTva saerTaSoriso rekomendaciebis mixedviT. kontaqtSi myofi pirebidan upiratesoba unda mieniWoT Semdeg jgufebs: • tuberkulozze saeWvo klinikuri niSnebis mqone pirebs; • 5 wlamde asakis bavSvebs; • dadasturebul, an saeWvo imunosupresiul mdgomareobaSi myof pirebs, gansakuTrebiT aiv-inficirebulebs; • M/XDR-TB pacientebTan kontaqtSi myof pirebs; sxva jgufis axlo kontaqtSi myofi pirebi naklebad prioritetulebi arian. standarti 19. 5 welze naklebi asakis yvela bavSvs da yvela asakis aiv-inficirebuls, romlebTanac gamokvlevis Semdeg aqtiuri TB ar dadasturdeba, unda Cautardes latenturi TB infeqciis (LTBI) sawinaaRmdego mkurnaloba izoniazidiT. standarti 20. yvela samedicino dawesebulebam, romelsac aqvs Sexeba tuberkulozis gadamdebi formiT daavadebul an masze saeWvo pacientebTan, unda SeimuSavos da ganaxorcielos TB infeqciis kontrolis gegma. standarti 21. jandacvis yvela muSakma kanoniT gaTvaliswinebuli moTxovnebis da protokolebis mixedviT sazogadoebrivi jandacvis adgilobriv samsaxurs unda Caabaros werilobiTi angariSi axali da warsulSi namkurnalebi SemTxvevebis da maTi mkurnalobis Sedegebis Sesaxeb. naxvelis Segrovebis instruqcia pacientebisaTvis naxvelis Segroveba gamosakvlevad • • • • * * * • * * * * gverdi 166 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis auxseniT pacients, rom tuberkulozze eWvis SemTxvevaSi saWiroa naxvelis gamokvleva, filtvSi aqtiuri specifikuri keris arsebobis dasadgenad; warwera gaakeTeT naxveTB nimuSi lis Sesagrovebeli spesaxeli: -------------------------------------------------cialuri konteineris dawesebuleba: ----------------------------------(WurWlis) gverdze da ara TariRi: ------------------------------------------------Tavsaxurze; nimuSis nomeri: --------------------------------- TB diagnostikisaTvis saWiroa naxvelis 3 nimuSis gamokvleva; - monitoringisaTvis _ 2 nimuSis gamokvleva; naxvelis gamosakvlevad SeavseT specialuri forma pacients srulad da auCqareblad auxseniT da aCveneT yvela manipulacia naxvelis Sesagroveblad TB saeWvo pirs aswavleT, rogor gaxsnas da daxuros konteineri; CaisunTqeT Rrmad da aCveneT TB saeWvo pirs, rogoria Rrma xvela, romelic saWiroa imisaTvis, rom man SeZlos ara mxolod nerwyvis, aramed naxvelis gamoyofa; auxseniT TB saeWvo pirs, rom man Rrmad unda amoaxvelos, naxveli gamohyos da konteinerSi frTxilad moaTavsos; Segroveba mieciT TB saeWvo pirs konteineri da misi Tavsaxuri; naxvelis Sesagroveblad B saeWvo piri gauSviT gareT Ria sivrceSi an kargad ventilirebul, izolirebul oTaxSi; SeamowmeT Segrovebuli naxvelis moculoba. Tu konteinerSi mxolod nerwyvia, sTxoveT pacients, rom kidev scados amoxveleba; auxseniT TB saeWvo pirs, rodis da rogor unda Seagrovos danarCeni nimuSebi (ix. cxrili). danarTebi • gverdi 167 danarTi 2 danarTi 2 naxvelis Segrovebis instruqcia pacientebisaTvis filtvis tuberkulozis (PTB) diagnostika aiv pozitiur (HIV +) pacientebSi – TB/HIV gaidlaini danarTi 3 filtvis tuberkulozis (PTB) diagnostika aiv pozitiur (HIV +) pacientebSi – TB/HIV gaidlaini danarTi 3 TB diagnostikis algoriTmi HIV maRali prevalentobis ambulatoriul pacietebSi sami ulufa naxvelis Segroveba ambulatoriuli pacienti 2-3 kviris xangrZlivobis xveliT, klinikuri niSnebis gareSea pirveli dRe: * SeagroveT pirveli nimuSi adgilze, rogorc mocemulia zemoT (nimuSi 1). * aswavleT pacients, rogor Seagrovos meore diliT adre meore nimuSi (adgomisTanave pirveli amonaxveli); pacients warweriani konteineri gaataneT saxlSi da sTxoveT, rom meore dilas moitanos meore naxvelis nimuSi adgilze. mgb HIV testib HIV+, an statusi ucnobia meore dRe: * TB saeWvo pirisgan miiReT dilis naxvelis nimuSi (nimuSi 2). * adgilze SeagroveT mesame nimuSi (nimuSi 3). • • • mgb(+) TB mkurnaloba CPTg HIV-ze Semowmeba mgb(-) TB samive nimuSis Segrovebis Semdeg auxseniT pacients, rodis movides Sedegebis gasagebad; ar aris TB Senaxva * SeamowmeT, rom konteiners Tavsaxuri mWidrod axuravs. saWiroebis SemTxvevaSi, gawmindeT konteineri garedan; * konteinrebi moaTavseT polieTilenis paketebSi an SemoaxvieT qaRaldi; * SeinaxeT gril adgilas; * daibaneT xelebi; PCPd mkurnaloba HIV-ze Sefaseba dadebiTi dinamika gagzavna * naxvelis nimuSebi gaagzavneT laboratoriaSi; * naxvelis Segrovebidan laboratoriaSi mis miwodebamde jamSi 5-ze meti dRe ar unda gavides. baqteriuli infeqciis mkurnalobae HIV-ze Semowmeba CPTg dinamika ar aris, an aris uaryofiTi dadebiTi dinamika TB-ze ganmeorebiT Semowmeba a b g d e gverdi 168 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis C X-rey nacxi da kultura klinikuri Semowmeba klinikuri pulsi - >120; adinamia; a klinikuriniSnebi: niSnebi:sunTqvis sunTqvis sixSire sixSire -- >30; >30; temperatura temperatura – – 39;39; pulsi - >120; adinamia; qveynebisaTvis, mozrdilebSi aris >1%, pacientebSi b qveynebisaTvis, sadac sadac HIV HIV prevalentoba prevalentoba mozrdilebSi aris >1%, TB TB pacientebSi >5%;>5%; CPT – ko-trimoqsazoliT mkurnaloba; g CPT – ko-trimoqsazoliT prevenciuli prevenciuli mkurnaloba; CR – Pneumocystis carini d PCR – Pneumocystis carinipneumonia; pneumonia; e antibiotikoTerapiaSi ar unda unda iyos iyos gamoyenebuli antibiotikoTerapiaSi gamoyenebulifTorqinolonebi; fTorqinolonebi; danarTebi • gverdi 169 danarTi 4 filtvgareSe tuberkulozis (EPTB) diagnostika - TB/HIV gaidlainidan (2007) filtvgareSe TB-ze eWvi miitaneT, Tu aRiniSneba 2 kviraze metad gaxangrZlivebuli xvela, an • wonaSi dakleba Ramis oflianobiT; subfebriluri temperaturiT, an cxelebiT; • qoSini (gamonaJoni/perikarditi), an • gadidebuli lim. kvanZebi kisris an iRliis fosoSi; • C X-rey miliaruli an difuzuri cvlilebebi mrgvali Crdilebi; plevriti; gadidebuli mkerdSida limfuri kvanZebi; • qronikuli Tavis tkivili, an fsiqikuri aSliloba. yvela aiv-inficirebulTan, romelsac aReniSneba swrafi, an SesamCnevi wonaSi dakleba, sicxe da Ramis oflianoba, eWvi miitaneT disiminirebul TB-ze • kisersa an iRliis fosoSi isinjeba gadidebuli lim. kvanZebi; savaraudoa limfuri kvanZebis TB; • plevritis niSnebi: auskultaciisas sunTqva ar tardeba; SezRudulia gulmkerdis moZraoba; perkusiiT fiqsirdeba moyrueba; savaraudoa TB plevriti; • perikarditis niSnebi: auskultaciisas gulis tonebis Sesusteba; kidurebis/muclis SeSupeba; xelaweul poziciaSi kisris da mxris venebis daberva; savaraudoa TB perikarditi; • meningitis niSnebi: kisris rigidoba; aRgznebadoba/nervuli aSliloba; nistagmi; savaraudoa TB meningiti; filtvgareSe TB-ze eWvis SemTxvevaSi gansazRvreT aiv statusi • gamoiyeneT aiv testirebis swrafi meTodi, Tu bolo testi negetiuri, an statusi aqamde ucnobi iyo; auxseniT pacients, rom es aucilebelia diagnostikisa da drouli mkurnalobisaTvis; Tanxmobis SemTxvevaSi testireba im dResve CaatareT; ko-infeqciis dadasturebis SemTxvevaSi ganixileT antiretrovirusuli mkurnalobis aucilebloba. gverdi 170 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis informacia preparatebze danarTi 5 TB preparatebis rekomendebuli dozebi rekomendebuli dozebi preparatebi miReba yoveldRiuri 3 jer kviraSi Rifampicin (R) 8 – 12 mg/kg 8 – 12 mg/kg 150 mg an 300 mg abi Isoniazid (H) 4 – 6 mg/kg 8 – 12 mg/kg 100 mg an 300 mg abi Pyrazinamide (Z) 20 – 30 mg/kg 30 – 40 mg/kg 400 mg abi Ethambutol (E) 15 – 20 mg/kg 25 – 35 mg/kg 100 mg an 400 mg abi Streptomycin (S) 12 – 18 mg/kg 12 – 18 mg/kg 1g (kunTSi) fiqsirebuldoziani kombinaciebis miReba fiqsirebuldoziani kombinaciebi kombinaciebis miReba yoveldRiuri 3 jer kviraSi (R 300 mg + H 150 mg), an Rifampicin + Isoniazid (RH) (R 150 mg + H 150 mg), an (R 150 mg + H 75 mg), an (R 60 mg + H 60 mg) (R 60 mg + H 30 mg) Isoniazid + Ethambutol (HE) Isoniazid + Thioacetazone (HT) NA (H 150 mg + E 400 mg) (H 300 mg + T 150 mg), an NA (H 100 mg + T 50 mg) (R 150 mg + H 75 mg + Rifampicin + Isoniazid + Pyrazinamide (RHZ) rifampicin + Isoniazid + Pyrazinamide + Ethambutol (RHZE) Z 400 mg), an (R 150 mg + H 150 mg + (R 60 mg + H 30 mg + Z 150 mg) Z 500 mg) (R 150 mg + H 75 mg + Z 400 mg + E 275 mg) NA danarTebi • gverdi 171 danarTi 5 rezistentuli tuberkulozis samkurnalo dozebi wonis gaTvaliswinebiT danarTi 5 rezistentuli tuberkulozis samkurnalo dozebi wonis gaTvaliswinebiT gverdi 172 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis rezistentuli tuberkulozis samkurnalo dozebi wonis gaTvaliswinebiT danarTi 5 informacia preparatebze danarTi 5 rezistentuli tuberkulozis samkurnalo dozebi wonis gaTvaliswinebiT danarTebi • gverdi 173 danarTi Annex 55 rezistentuli Drug Informationtuberkulozis samkurnalo dozebi wonis gaTvaliswinebiT samkurnalo baraTi Treatment Card informacia preparatebze danarTi 5 rezistentuli tuberkulozis samkurnalo dozebi wonis gaTvaliswinebiT Weight-based dosing of antituberculosis drugs TB for treatment drug resistant TB GROUP 5: Agents with unclear role in dr-tb treatment (not recommended by who for routine use in mdr-TB patients). opitmal doses for DR-TB are not established Clofazimine (Cfz) Usual adult dose is 100 mg to 300 mg daily. Some clinicians begin at 300 mg daily and decrease to 100 mg after 4 to 6 weeks. Linezolid (Lzd) Usual adult dose is 600 mg twice daily. Most reduce the dose to 600 mg once a day after 4 to 6 weeks to decrease adverse effects. Clavulanate (Amx/ Clv) Dosages for DR-TB not well defined. Normal adult dose875/125 mg twice a day or 500/125 mg three times a day. Dosages of 1000/250 have been used but adverse side effects may limit this dosing. Thioacetazone (Thz) Usual adult dose is 150 mg Imipenem/cilastatin (Ipm/Cln) Usual adult dose is 500–1000 mg IV every 6 hours. Clarithromycin (Clr) Usual adult dose is 500 mg twice daily High-dose isoniazid (High-dose H) 16–20 mg/kg daily Page 174 • A Tuberculosis Refresher Course for Physicians gverdi 174 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis Anexxes • Page 175 danarTebi • gverdi 175 danarTi Annex6 6 danarTi 6 samkurnalo baraTi gverdi 176 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis danarTebi • gverdi 177 danarTi 6 samkurnalo baraTi gverdi 178 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis danarTebi • gverdi 179 danarTi 7 MDR-TB mkurnalobis gamosavali mkurnalobis gamosavali definicia gankurneba kulturadadebiTi MDR-TB pacienti, romelmac daasrula mkurnaloba da bolo 12 Tvis manZilze 30 dRiani SualediT gakeTebuli minimum 5 Tanmimdevruli kulturis pasuxi iyo uaryofiTi. Tu am periodSi aRiniSna mxolod erTi kulturadadebiTi pasuxi da ar aris klinikuri gauaresebis araviTari niSani, pacienti kvlav SeiZleba CaiTvalos gankurnebulad, Tu am kulturadadebiT Sedegs axlavs 30 dRis SualediT aRebuli nimuSebis sami momdevno kulturauaryofiTi pasuxi. mkurnalobis dasruleba MDR-TB pacienti, romelmac daasrula mkurnaloba, magram ar Seesabameba ganmartebas “gankurnebuli” baqteriologiuri kvlevis Sedegebis naklebobis gamo (mag., 5-ze naklebi kulturaluri kvleva mkurnalobis bolo 12 Tvis ganmavlobaSi). am definicias miekuTvnebian filtvgareSe tuberkuloziT daavadebuli pacientebi da mkurnalobis dasawyisSi kulturauaryofiTi pacientebi. uSedego mkurnaloba iTvleba uSedegod, Tu bolo 12 Tvis ganmavlobaSi gakeTebuli 5 kulturaluri kvlevidan 2 an meti Sedegi aris dadebiTi, an Tu sami ukanaskneli kvlevidan romelime aris dadebiTi. (mkurnaloba aseve iTvleba uSedegod maSin, rodesac xdeba misi Sewyveta klinikuri gadawyvetilebis safuZvelze uefeqtobis an gverdiTi movlenebis gamo. aseTi SemTxvevebi SesaZloa mivuTiToT calke, qveanalizisTvis). gardacvaleba MDR-TB pacienti, romelic gardaicvala MDR-TB mkurnalobis periodSi nebismieri mizeziT. Sewyvetili mkurnaloba pacienti, romlis mkurnaloba nebismieri mizeziT Sewyda 2 an meti TviT. sxva dawesebulebaSi gadayvana MDR-TB pacienti, romelic Sesabamisi dokumentaciis TanxlebiT gadayvanil iqna sxva tubsawinaaRmdego dawesebulebaSi da romlis gamosavalic ucnobia. gverdi 180 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis gamoyenebuli literatura 1. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs104/en/index.html 2. WHO Weekly epidemiological record. No. 3, 2007, 82, 17–24. Http://www. who.int/wer/2007/wer8203.pdf 3. Tuberculosis Coalition for Technical Assistance. International Standards for Tuberculosis Care (ISTC). The Hague: Tuberculosis Coalition for Technical Assistance, 2nd Edition, 2009 (in press). 4. Implementing the WHO Stop TB Strategy: a handbook for national tuberculosis control programmes. Geneva, World Health Organization, 2008 (WHO/ HTM/TB/2008.401). 5. Implementing the WHO Stop TB Strategy: a handbook for national tuberculosis control programmes. Geneva, World Health Organization, 2008 (WHO/ HTM/TB/2008.401). 6. Corbett EL, Watt C, Walker N, et al. The growing burden of tuberculosis: global trends and interactions with the HIV epidemic. Arch Intern Med 2003;163(9):1009-21. 7. Updated guidelines for the use of rifamycins for the treatment of tuberculosis among HIV-infected patients taking protease inhibitors or nonnucleoside reverse transcriptase inhibitors. Morbidity and Mortality Weekly Report, 2004, 53(2):37 8. Implementing the WHO Stop TB Strategy: a handbook for national tuberculosis control programmes. Geneva, World Health Organization, 2008 (WHO/ HTM/TB/2008.401). 9. These principles are taken from the WHO Guidelines for the Programmatic Management of Drug-Resistant Tuberculosis, Geneva, World Health Organization (WHO/HTM/TB/2008.402). 10. Implementing the WHO Stop TB Strategy: a handbook for national tuberculosis control programmes. Geneva, World Health Organization, 2008 (WHO/ HTM/TB/2008.401). 11. Riley RL, Wells WF, Mills CC, Nyka W, McLean RL. Air hygiene in tuberculosis: quantitative studies of infectivity and control in a pilot ward. Am Rev Tuberc 1957;75:420–31. 12. Riley RL, Nardell EA. Clearing the air: the theory and application of UV air disinfection. AmRev Respir Dis 1989;139:1286–94. danarTebi • gverdi 181 fotografebi • • • • • damatebiTi informacia wignSi gamoyenebuli fotoebis avtorebis Sesaxeb ixileT Semdeg veb-gverdebze: www.worldlungfoundation.org/imagelibrary.php apps.who.int/tdr/publications/tdr-image-library phil.cdc.gov www.helpdesigngroup.com gverdi 182 • tuberkulozi. diplomisSemdgomi profesiuli ganviTarebis kursi eqimemebisaTvis
Documentos relacionados
rezidenturis (diplomisSemdgomi samedicino ganaTlebis
2. yovel konkretul SemTxvevaSi diagnostikuri programis SemuSaveba; 3. mkurnalobis ZiriTadi taqtikis gansazRvra da Sesabamisi gadawyvetilebis miReba; 4. daavadebis prevenciis RonisZiebebis dasaxva; ...
Leia mais