H:\!!!work\Levan abaSiZe

Transcrição

H:\!!!work\Levan abaSiZe
qarTuli
hagiografiuli Zeglebi
3 tomad
tomi I
1
mivesalmebiT winamdebare naSromis gamocemas.
migvaCnia, rom es gamocema daaaxloebs saqarTvelos eklesiis
sulier memkvidreobasTan moswavleebs, studentebs, mrevlis
wevrebs da yvela dainteresebul mkiTxvels.
sruliad saqarTvelos kaTolikos patriarqi,
mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposi ilia II
qarTuli
hagiografiuli Zeglebi
originaluri teqstebi
da
axali qarTuli Targmanebi
redaqtori: levan abaSiZe
mxatvruli gaformeba: giorgi peraniZe
tomi I
ISBN 978-99940-755-4-6 (samive tomi)
ISBN 978-99940-755-5-3 ( I tomi)
© bTi
Tbilisi 2008
2
3
We greet the publication of Georgian Hagiographic Literature.
This publication will certainly help students, parishes and wide public
to become closer to the spiritual heritage of the Georgian Church.
I LIA I I
Catholicos-Patriarch of All Georgia,
Archbishop of Mtskheta and Tbilisi
GEORGIAN HAGIOGRAPHIC
LITERATURE
Original texts and translation into modern Georgian
VOLUME I
Redactor: Levan Abashidze
Design:
Giorgi Peranidze
ISBN 978-99940-755-4-6 (all three volumes)
ISBN 978-99940-755-5-3 (volume I)
© BTC
Tbilisi 2008
4
5
Content
sarCevi
Preface ................................................................................... 8
winaTqma ................................................................................ 8
Foreword ..................................................................................... 10
Sesavali ............................................................................ 10
Conversion of Kartli .................................................................. 17
qarTlis moqceva ...............................................................1 7
Translated by Nikoloz Nikolozishvili
Zveli qarTuli teqsti gamosacemad moamzada
da Targmna nikoloz nikoloziSvilma
Martyrdom of St. Shushanik.................................................... 161
Translated by Edisher Tchelidze
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa ................161
Martyrdom of St. Evstathe of Mtskhetha .............................. 237
Zveli qarTuli teqsti gamosacemad moamzada
da Targmna ediSer WeliZem
Translated by Edisher Tchelidze
Martyrdom of St. Abo of Tbilisi .............................................. 287
martviloba da moTmineba wminda
evstaTi mcxeTelisa ......................................................237
Zveli qarTuli teqsti gamosacemad moamzada
da Targmna ediSer WeliZem
Translated by Edisher Tchelidze
qristes wminda da netari mowamis abos wameba ........287
Zveli qarTuli teqsti gamosacemad moamzada
da Targmna ediSer WeliZem
6
7
winaTqma
Zeglebi
Targmnes
gamosacemad
winamdebare krebuli aris nayofi avtorTa jgufis
orwliani
muSaobisa.
umTavresi
Tvis
ratura
rom
maia
mizani
iyo
migvewodebina
advilad
WeliZem,
qarTulenovani
qarTuli
gasagebi
qarTvel mkiTxvels
mkiTxvelis-
hagiografiuli
formiT.
Zveli
lite-
miuxedavad
qarTuli
enis
imisa,
specia-
luri Seswavlis gareSe nawilobriv esmis Zveli qar-
moamzades
nikoloz
levan
Semdgom
eka
Tamaz
Semdegma
qoriZem,
Sesrulebuli
lobas
warmoadgens.
Targmanebis
arseboba
SeniSvnebis
madlobelni
specialuri
gamocemebSi.
aucileb-
* * *
swavla
sWirdeba.
winaaRmdeg
Sem-
TxvevaSi, teqstis gageba srulyofili ar iqneba da xSirad, araswori, vinaidan zogierTi sityva da gamoTqma
mniSvnelobas
icvlis
saukuneTa
ganmavlobaSi.
amasTanave, axal qarTul enaze hagiografiuli literaturis arseboba sruliadac ar gulisxmobs originaluri
teqstisagan
mkiTxvelis
daSorebas.
piri-
qiT, Cveni rwmeniT, Targmani gzas gauxsnis mkiTxvels
originalTan
amisaTvis
gmanebi,
misasvlelad.
Cven
gamocemaSi
ise originaluri
ibeWdeba
rogorc
Tar-
teqstebi.
imeds gamovTqvamT, rom winamdebare gamocema daexmareba
jes
mkiTxvels
dauaxlovdes
Cvens
umdidres
saun-
– hagiografiul literaturas.
8
medea
eTer
teqstebi
ediSer
Rlontma,
Sengeliam,
maia
iqnebian
mowodebisTvis,
amis umTavresi mizezi isaa, rom Zveli qarTuli enis
gagebas
mecnierebma:
koWlamazaSvilma,
Tuli teqstebi, qristianuli literaturis axal qarTulze
qarTuli
nino
areSiZem,
abaSiZem.
gamomcemlebi
buli
Zveli
nikoloziSvilma,
kobiaSvilma,
xaxiaSvilma,
da
9
rasac
argumentiregamoiyeneben
Sesavali
berZnuli sityva “martvili” (martys), iseve, rogorc
misi Zveli qarTuli Sesatyvisi – “mowame”, aRniSnavda
sxva arafers, Tu ara mowmes, romelic mowmobs da adasturebs imas, rac unaxavs, risi momswrec yofila da amitom danamdvilebiT icis. Tavdapirvelad, swored am
mniSvnelobiT Cndeba es sityva qristianul literaturaSi. mociqulebi iyvnen mowmeebi (mowameebi) yovelivesi, rac maT ixiles qristes amqveyniuri cxovrebidan da
aseve, rac iswavles misi swavlebidan. da isini mzad iyvnen, daemowmebinaT yovelive es “ierusalemSi, mTel iudeaSi da samariaSi da qveynierebis kidemde” (saqm. 1:8).
petre mociqulma, Tavis mimarTvaSi sxva mociqulTa da mowafeTa mimarT, rodesac dadga iudas Semcvleli mociqulis arCevis sakiTxi, swored es termi-
ni gamoiyena da swored aRniSnuli mniSvnelobiT: “maSasadame, saWiroa, rom erTi im kacTagan, romelnic
CvenTan iyvnen mTeli im xnis manZilze, roca ufali ieso movida CvenTan da wavida Cvengan, ioane naTlismcemlidan moyolebuli, vidre im dRemde, roca is amaRlda Cvengan, - erTi maTgani unda SemogvierTdes Cven
da CvenTan erTad iyos mowme misi aRdgomisa” (saqm.
1:22). Tavis am pirvel sajaro gamosvlaSi petre saubrobs Tavis Tavze da sxva mociqulebze, rogorc “mowameebze” (mowmeebze), romlebmac ixiles mkvdreTiT aRmdgari qriste. Tavis pirvel epistoleSi, petre aseve
moixseniebs Tavis Tavs, rogorc “qristes vnebaTa mowmes” (1 petr. 5:1).
am adreul magaliTebSi ukve moCans sityva “mowamis”
axleburi,
qristianobisTvis
damaxasiaTebeli
mniSvneloba. qristes mowafeebi ar iyvnen ubralod
mowmeebi, romlebic sasamarTloSi iZlevian Cvenebas.
es ukanasknelni Cveulebriv ar igdeben Tavs safrTxeSi, rodesac isini mowmoben da adastureben imas, rac
ixiles. maTgan gansxvavebiT, qristes mowmeebi yoveldRiurad idgnen safrTxis winaSe Tavisi mowmobis gamo
da es mowmoba dReniadag SeiZleboda gamxdariyo mZime
sasjelis da TviT sikvdiliT dasjis mizezi. wminda
stefane iyo is mowme, romelmac pirvelma qristianobis istoriaSi, Tavisi mowmoba Tavisi sisxliT dabeWda. misi mowameobis ambavs vxvdebiT wignSi “saqme mociqulTa”, sadac aRwerilia, Tu rogor dasajes is sikvdiliT.
mociqulTa saqmianoba did safrTxesTan iyo dakavSirebuli da TiToeulma maTganma Tavisi mowmobis-
10
11
qristianuli srulyofilebis idea ar icvleboda
saukuneebis manZilze da Tavisi arsiT marad igive
rCeba. amis miuxedavad, is gzebi da saSualebebi, romlebiTac qristianebi cdilobdnen mieRwiaT am idealisTvis, gansxvavebuli iyo sxvadasxva epoqaSi da
sxvadasxva garemoebebSi, romlebSic qristianebs uxdebodaT cxovreba. mociqulTa xanaSi da mis Semdgom,
qristianTa
didi
devnis
periodSi,
qristianuli
srulyoflebis umaRles
gamovlinebad miCneuli iyo
sarwmunoebisTvis sicocxlis gawirva – mowameoba.
qristiani wmindanebi: mowame da sulieri mowame
Tvis miiRo sasjeli ama Tu im saxiT. maTi umetesobisTvis es sasjeli sikvdiliT dasja iyo.
amgvarad, ukve mociqulTa xanaSi, termini “mowame”
aRniSnavda im mowmes, romelsac nebismier dros SeiZleba daaZalon sakuTari mowmobis uaryofa da, uaris
SemTxvevaSi, mas mZime sasjeli emuqreba, sikvdilis
CaTvliT.
aqedan gasagebi xdeba, Tu rogor SeiZina terminebma “mowame” da “wameba” (damowmeba), Tavisi saboloo
mniSvneloba, romliTac is qristianul literaturaSi dasabamidanve ixmareba: mowame, anu mowme qristesi
aris is, visac SesaZloa, ar unaxavs qriste Tavisi TvaliT, magram imdenad mtkiced swams qriste, misi RmerTkacoba, aRdgoma da qristianobis WeSmariteba, rom
amjobinebs miiRos sikvdili, vidre uaryos qriste.
ukve pirveli saukunis miwuruls, wminda ioane maxarebeli swored am mniSvnelobiT iyenebs sityvas mowame (martvili). is saubrobs warmarTobidan moqceul
antipaze, romelic aris qristes “marTali mowame
(martvili), romelic mokles Tqven Soris, sadac mefobs satana” (gamocx. 2:13). igive ioane laparakobs
moklulTa sulebze, “romlebic mokles RvTis sityvisa da mowmobisaTvis (martyria)” (gamocx. 6:9).
mowameobis xanam or saukuneze met xans gastana, sanam meoTxe saukunis dasawyisSi imperatorma konstantinem ar gamoacxada qristianobis kanoniereba (313 w.).
mogvianebiT qristianoba romis imperiis sarwmunoeba
gaxda.
rodesac dasrulda qristianTa masobrivi devnis,
da Sesabamisad, mowameobis xana, qristianTaTvis dadga
aucilebloba, sxvagvarad gamoexataT swrafva qristianuli srulyofilebisken da sxvagvarad miebaZaT qristesTvis. mravalma qristianma gadawyvita srulad gaewyvita Tavisi kavSiri am qveyanasTan da gandegilobis
gza aerCia, raTa zedmiwevniT aResrulebina saxarebiseuli mowodebebi. asketuri cxovrebisadmi amgvari
swrafva IV saukunemdec aRiniSneboda eklesiaSi. jer
kidev II saukuneSi eklesiis mravali maswavlebeli ganixilavda amgvar asketur msaxurebas, rogorc mowameobis Tanaswor Rvawls da RvTisadmi siyvarulis umaRles gamovlenas. asketuri msaxureba miiCneoda rogorc yoveldRiuri mowameoba (martyrium cotidianum), da amgvarad gaCnda sulieri mowameobis idea.
es azri marad cocxali iyo eklesiaSi da mas qarTul
hagiografiul
literaturaSic
vxvdebiT.
giorgi merCule wminda grigolis da mis ZmaTa Rvawlis Sesaxeb wers:
`dRiTi-dRe mravldebodnen Zmebi, radgan emateboda ufals meTerTmete saaTis muSebi WeSmariti venaxis dasamuSaveblad da isini pirvel marTalTa Tanaziarni da wminda mowameTa monawileni xdebodnen, radgan monazvnobis RvawlSi wminda mowameebis msgavsad,
— da maTze metad, — mxneobdnen, radgan martvilebi
martooden erT dros ewamnen, eseni ki yovel dros ewamebodnen qristes saxelisTvis, rogorc ambobs daviTi:
„SenTvis vixocebiT Cven yovel dRe~, da pavle ambobs:
„me yoveldRe qristesTvis vkvdebi~.
12
13
hagiografia
amgvarad, eklesiaSi dasabamidanve iyo wmindanTa
ZiriTadad ori tipi: martvili da asketi. orive maTgani da msgavseba maT Soris bunebrivad momdinareobs
saxarebidan.
wmindanTa Tayvaniscema da gandideba dasabamidanve
axasiaTebda eklesias rogorc aRmosavleTSi, iseve
dasavleTSi. eklesiis uadresi istoriidan Cvenamde
moaRwia mravalma dokumentma, romlebic asaxaven ama
Tu im adgilobrivi eklesiis mier Sedgenil wmindanTa
siebs maTi dResaswaulis TariRis aRniSvniT. mogvianebiT am siebma dasabami misces saeklesio kalendrebs
da e. w. martirologiebs. adreve Cndeba mowameobis aRwerebi da wmindanTa mokle biografiebi, rac aris hagiografiuli literaturis dasawyisi. eklesiaSi imTaviTve iyo survili da saWiroeba, aReweraT wmindanTa cxovreba da Rvawli, rom is cnobili yofiliyo sxva
qristianTaTvis,
romlebic
dacilebulni
iyvnen
am
wmindanebisgan sivrceSi da droSi. cxovrebebs xSirad
Tanamedrove da TviTmxilveli qmnida, Tumca iyo SemTxvevebi, rodesac, avtori gasuli Taobis wmindanTa
Sesaxeb Sekrebda mowmobebs da aRwerda mis cxovrebas.
amgvarad Seiqmna vrceli da mdidari hagiografiuli
literatura,
romelic
qristianTaTvis
dausrulebel
wyaros warmoadgenda swavlisTvis da mibaZvisTvis.
saqarTvelos eklesiaSi, rogorc msoflio eklesiis ganuyofel nawilSi, aseve arian wmindanebi, romlebsac eklesia ganadidebs. qarTul enaze dawerili
maTi cxovrebis aRwerebi Seadgens qarTul hagiogra-
14
fiul literaturas, romelic msoflio hagiografiuli literaturis ganuyofeli nawilia.
saWiroa aRiniSnos, rom qarTuli hagiografiuli
Zeglebi
xasiaTdebian
gansakuTrebuli
individualobiT, movlenebis aRqmisa da gadmocemis sicxoveliT, mkafioobiT da utyuarobiT. yoveli qarTuli
hagiografiuli Zegli marTlac TavisTavadi Rirebulebis naSromia, epoqis pirmetyveli xatia, marad
gauxunari
saunjea.
amitom migvaCnia mniSvnelovnad Tanamedrove mkiTxvelisTvis srulad miwodeba rogorc Tavdapirveli
teqstisa, aseve am teqstebis Targmanisa, raTa xsenebuli teqstebi ar darCes mxolod mecnier-mkvlevarTa
Seswavlis sagnad da gza gaexsnaT maT yoveli mkiTxvelisTvis.
Zveli qarTuli teqstebi momzadebulia ediSer WeliZis
mier ilia abulaZis redaqtorobiT gamocemuli Zveli
qarTuli hagiografiuli literaturis Zeglebis pirveli da
meore tomebis mixedviT.
levan
15
abaSiZe
qarTlis moqceva
16
17
winaTqma
aRniSnul ZeglSi Tavmoyrilia qarTlis gaqristianebis amsaxveli uZvelesi masalebi, romelTa nawili
arqetipulad, uTuod TviTmxilvelTa Canawerebia da
miekuTvneba IV s-is I naxevars, nawili ki warmoadgens
adrindeli zepiri gadmocemebis gviandel werilobiT
fiqsacias. bolo dromde cnobili iyo `qarTlis moqcevis" Semcveli ori nusxa: Satberduli (X s-is 70-iani
wlebisa) da WeliSuri (XIII-XIV ss-isa). amjerad xelmisawvdomi gaxda kidev ori, SedarebiT adreuli xelnaweri (savaraudod X s-is I naxevrisa), romlebic sinas
mTaze axladaRmoCenil qarTul xelnawerebSi gamovlinda. es xelnawerebi aseve gaTvaliswinebulia winamdebare gamocemaSi.
miuxedavad imisa, rom mkvlevarebi daucxromlad
iRvwian, Zegli kvlavac mravalmxrivaa Sesaswavli. eWvi
araa, rom swored am ZegliT unda iwyebodes Zveli
qarTuli saeklesio literaturis istoria (miuxedavad Cvenamde moRweuli teqstis redaqciuli gviandelobisa) da igi aucileblad unda iyos Setanili saskolo programaSi.
18
19
mokcevaj
kartlisaj
[tavi a~]
qarTlis
moqceva1
Tavi 1
1. åirvel odes Aleksandre mepeman natesavni igi Lotis
êviltani Âarikcina da êeqadna igini ±edarsa mas kueçanasa,
ixilna natesavni sasïiÖni bun-turkni, msxdomareni mdinaresa zeda MïÖuarsa mixuevit, otx kalakad,
2. da dabnebi mati: SarÖine-kalaki, ±asåi, Urbnisi da
Oýraqe, da cixeni matni: cixÉ didi SarÖinisay, Uplis-cixÉ
±asåisa, Urbnisisa da Oýraqisay.
3. dauÖwrda Aleksandres da cna, rametu ieboselta natesavni içvnes, çovelsa qorcielsa Åamdes da samare mati ara
iço, mÖudarsa êeêÅamdes. da ver eýlo brýolay mati mepesa
da Âarvida.
4. maêin movides natesavni mbrýolni, kaldeveltagan gamosxmulni, honni, da itxoves bun-turkta uplisagan kueçanay xarÖita da dasxdes igini Zanavs. da eåçra igi, romel
xarÖita akunda, hrkwan mas xerÖi.
5. da êemdgomad raodenisa-me úamisa movida Aleksandre,
mepÉ çovlisa kueçanisay, da daleÂna samni ese kalakni da cixeni, da honta dasca maxwli.
6. xolo SarÖinesa kalaksa ebrýola atertmeï ttue da
dadga SarÖinesa dasavalit Öerýo da daasxa venaqi
7. da ruy gamoiÌo ksnit, da dasxna Öacni meruveni
dasïagita ruysayta; da hrkwan adgilsa mas Nasïagisi.
8. da merme gamoiÌo SarÖine. twt daçares da meoï ikmnnes.
9. da tana-hçvanda Aleksandres mepesa Azoy, ýÉ Ariankartlisa mepisay, da mas miuboýa Mcxetay saþdomad da sazÌvari daudva mas Hereti, da Egris Âçali, da Somxiti da mtay
crolisa[y] da Âarvida.
1. pirvelad, rodesac aleqsandre mefem2 loTis SvilTa modgma3 gaaqcia da Sereka isini kedar4 qveyanaSi, ixila mdinare mtkvarze miyolebiT mdebare oTx qalaqSi mosaxle bun-TurqTa5 sastiki modgma.
2. maTi dabebi iyo: sarkine-qalaqi, kaspi, urbnisi da
oZraxe; da maTi cixeebi iyo: sarkinis didi cixe, kaspis
uflis-cixe, urbnisisa da oZraxisa.
3. gaukvirda aleqsandres da Seityo, rom bun-Turqni
ieboselTa6 modgmisani iyvnen, yvelafer xorciels Wamdnen da samare maTTvis ar iyo _ mkvdars Wamdnen. ver SeZlo
maTTan brZola mefem da wavida.
4. maSin movidnen qaldevelebisgan gamoyofili hunTa7
mebrZoli tomebi da iTxoves bun-TurqTa batonisagan miwa
xarkiT da dasaxldnen zanavSi; da ekavaT zanavi, romelic
hqondaT xarkiT da amitomac ewodeba mas xerki.
5. ramdenime xnis Semdeg movida aleqsandre, mTeli qveynierebis mefe da dalewa es sami qalaqi da cixe da honebs
dahkra maxvili.
6. xolo qalaq sarkines ebrZola TerTmeti Tve. dadga
sarkinedan dasavleTiT da Cayara vazi.
7. ru gamoiyvana qsnidan da daayena merue kacebi rus
dastagebidan8 da im adgils ewodeba nastagisi.
8. Semdeg aiRo sarkine _ TviTon [bun Turqebma] datoves
da gaiqcnen.
9. Tan axlda aleqsandre mefes azo, arian-qarTlis mefis
Ze. mas uboZa mcxeTa sataxtod, sazRvrad daudo hereTi,
egris wyali, somxiTi da crolis mTa da wavida.
20
21
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
10. xolo ese Azoy Âarvida ar[i]an-kartlad, mamisa twsisa da
Âarmoiçvana rvay saxli da atni saxlni mama-mýuýetani, da daþda
ýuel Mcxetas da tana-hçvandes Öeråni Ìmrtad - Gaci da ga.
11. a~. da ese iço åirveli mepÉ Mcxetas êina Azoy, ýÉ ariankartvelta mepisay, da moÖuda.
12. b~. da êemdgomad misa dadga Parnavaz. aman aÌmarta
Öeråi didi cxw[r]sa zeda, da dasdva saxeli misi Armazi. da
mokmna zÌude Âçlit Öerýo, da hrkwan Armaz.
13. g~. da êemdgomad misa dadga meped Saurmag. aman aÌmarta Öeråi Aynina gzasa zeda. da iÂço Armazs êÉnebad.
14. d~. da misa êemdgomad mepobda Mirvan. da aÌmarta
Danina gzasa zeda Âinare da aÌaêena Armazi.
15. e~. da mepobda Parnaþob da aÌmarta Öeråi Zaden mtasa
zeda. da aÌaêena [cixÉ].
16. v~. da mepobda ars(oÖ) [da] kalaksa zÌudeni moakmnna.
17. z~. da mepobda AriÖ, romelman êidacixe aÌaêena Armazsa.
18. É~. da mepobda Braïman, romelsa ze Mcxetas kalaki
daeÂço.
19. t~. da mepobda Mirean. da man aÌaêena Mcxetay kalaki.
20. i~. da mepobda ArsuÖ, romelman ±asåi êeiåçra da Uplis-cixe ganago.
21. ia~. da mepobda RoÖ, romelman rayturtit Mcxetay
gaiêora.
22. da mepobay orad gaiço, orni mepeni dasxdes imier da
amier.
23. ib~. da mepobda Karýam Armazs da Mcxetas - Braïman. da
amatta úamta huriani movides Mcxetas da dasxdes.
24. ig~. da mepobda imier Parsman da amier ±aoz.
25. id~. da mepobda imier ArsoÖ da amier - Amazaer.
10. xolo azo wavida arian-qarTlSi9, mamamisTan da wamoiyvana rva saxli da mama-mZuZeTa _ aTi saxli. dajda igi
Zvel mcxeTaSi da hyavda kerpebi RmerTad _ gaci da ga.
11. 1. es azo, arian-qarTvelTa mefis Ze, pirveli mefe
iyo mcxeTaSi da mokvda.
12. 2. mis Semdeg dadga farnavazi. man aRmarTa didi
kerpi kldis qimze da uwoda mas saxelad armazi. Semoavlo zRude wylis mxridan da im adgils armazi ewodeba.
13. 3. mis Semdeg dadga mefed saurmagi. man aRmarTa
kerpi ainina gzaze da daiwyo armazSi Seneba.
14. 4. mis Semdeg mefobda mirvani. man aRmarTa danina
zed gzis win da aaSena armazi.
15. 5. mefobda farnajobi da aRmarTa kerpi zadenis
mTaze da aaSena cixe.
16. 6. mefobda arsoki da qalaqs zRudeebi Semoavlo.
17. 7. mefobda ariki, romelmac Sida cixe aaSena armazSi.
18. 8. mefobda bratmani, romlis drosac mcxeTaSi
qalaqis Seneba daiwyo.
19. 9. mefobda mireani da man aaSena mcxeTa-qalaqi.
20. 10. mefobda arsuki, romelmac kaspi daipyro da
uflis-cixe ganago.
21. 11. mefobda roki, romelmac mcxeTis Seneba mTlianad daasrula.
22. da Semdeg mefoba orad gaiyo: ori mefe dajda _
imier da amier.
23. 12. da mefobda qarZami armazSi da bratmani _ mcxeTaSi. maT dros iudevelebi movidnen mcxeTaSi da dasaxldnen.
24. 13. mefobda imier farsmani da amier _ kaozi.
25. 14. mefobda imier arsoki da amier _ amazaeri.
22
23
moqvevaj qarTlisaj
26. ie~. da mepobda imier Amazaså da amier - DeruÖ.
27. iv~. da mepobda imier Parsman kveli da amier - Parsman avaz.
28. iz~. da mepobda imier RoÖ da amier - Mirdaï. da amisa
ze moaÖlda Armazi sameupoy da Mcxetas oden iço mepobay.
29. iÉ~. da mepobda ¬adami da (!) dÌe Ö~.
30. it~. da Parsman,
31. Ö~. da Amazaså,
32. Öa~. da Rev martali.
33. Öb~. VaÄe.
34. Ög~. BaÖur.
35. Öd~. Mirdaï.
36. Öe~. Aspagur.
37. Öv~. Lev. mamay Mireanisi.
38. Öz~. [mirean]
39. ese ocdarvani (!) mepeni Kartls êina Âarmartni.
40. da iço dÌeta ±osïanïine mepisata, Krisïes aÌmaÌlebitgan samas da meatesa Âelsa, iço ÌuaÂli brýolisay
mïertagan da priad ereodes mepesa ±osïanïines, ýesa ±osïayssa. da gul-gdebul iço urvatagan ±osïanïi Öeisari.
41. iço vinme Öaci epeseli da Âarmotkua Âinaêe mepisa,
vitarmed: "krisïeaneni igi hromni da çovelni hindoni da
vis-ca vis akus êþuli igi axali Krisïes Âmidisay, ýelita
þuarisayta da misita sasovebita sýleven mïerta ýlierad".
42. mas úamsa aÌiýra mepÉ gundebita, da Âaravlina
moçvanebad ebisÖoåosta IerusalÉmit, Anïiokiayt, Hromit da
Aleksandriayt da natel-iÌo man tavadman da dedaman misman
banaÖiturt.
43. mit úamitgan meatesa Âelsa Âarvida Helene IerusalÉmd ýiebad åaïiosnisa þuarisa. da meatotxmeïesa Âelsa
qarTlis moqveva
26. 15. da mefobda imier amazaspi da amier _ deruki.
27. 16. da mefobda imier farsman qveli da amier _
farsman avazi.
28. 17. da mefobda imier roki da amier _ mirdati. mis
dros dakninda samefo armazi da mxolod mcxeTaSi iyo mefoba.
29. 18. da mefobda Radami da 20 dRe*.
30. 19. da farsmani.
31. 20. da amazaspi.
32. 21. da rev marTali.
33. 22. vaCe.
34. 23. bakuri.
35. 24. mirdati.
36. 25. asfaguri.
37. 26. levi, mireanis mama.
38. 27. mireani.
39. es ocdarva mefe iyo qarTlSi warmarTi.
40. da kostantine mefis10 xanebSi, qristes amaRlebidan samas meaTe wels moxda
sabrZolo laSqroba
mtrebisgan da friad sZlevdnen mefe kostantines, kostas
Zes11. dardiT sasowarkveTili iyo kostanti keisari.
41. iyo vinme efeseli kaci, romelmac uTxra mefes, rom
is qristiani romaelebi, yvela hindo da sxvani, visac ki
aqvs wminda qristes axali rjuli, jvris ZeliT12 da misi
imediT Zlier amarcxeben mtrebs.
42. im dros daiZra mefe razmebiTurT, gaagzavna
xalxi episkoposebis mosayvanad ierusalemidan, antioqiidan, romidan da aleqsandriidan da naTel-iRo man Tavad da misma dedam13, mxedrobiTurT.
43. im droidan meaTe wels wavida elene ierusalemSi
patiosani jvris mosaZieblad. da meToTxmete wels,
* azri bundovania
24
25
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
ivlïoda dedaÖaci vinme mepeta evadagi, saxelit Ripsime,
romlisa-me mizezisatws deda-mýuýiturt.
44. da iço mis tana ïçue erti dedaÖaci êuenieri, saxelit
Nino, romlisa sakmÉ misi gamoiýia Helene dedopalman. da iço
igi Hromi mtavari, da twt moevlo gzay twsi da ekmnnes
Öurnebani. da moÂevnul iço Saberýneta da hmoýÌurida mtavarsa mas Ripsimes.
45. da vitarca Âarmoivlïoda Ri[p]sime zÌuad, Gay[a]ne
da Nino da sxuani vinme mat tana gamovides areta
Somxit[i]sata, saçopelsa Trdaï mepisasa. da igini imarïwlnes mun.
46. xolo Nino daêta da Âarmoemarta mtata Öerýo
Ärdiloysata da movida mdinaresa MïÖuarsa, mohçva da movida Mcxetad, kalaksa didsa mepeta saþdomelsa.
47. da iço sam Âel egret. ilocvida parulad adgilsa
ertsa êeburvilsa brýamlita maçulisayita. da êekmna saxÉ
þuarisay, nasx levisay da mun daadgra da ilocvida. da adgili igi iço zÌudesa garegan. xolo man maçualta adgili ars
zemoysa eÖlesiisa saÖurtxevlisa adgili.
48. [d]a meotxesa Âelsa iÂço tkumad Krisïe Ìmerti da
êþuli: "da [me] våove ctomasa êina Ärdiloysa ese kueçanay".
49. da meekusesa Âelsa arÂmuna [colsa] mepisasa Nanas
sensa êina missa
50. da meêwdesa Âelsa mepesa arÂmuna sa[s]Âaulita
Krisïesmierita. da mÂrapl aÌaêena eÖlesiay kuemo[y]
samotxesa êina. da sueïi igi iço ýelisay, romeli twt
aÌemarta.
51. da vitarca aÌaêenes eÖlesiay, Âaravlina mocikuli da
Âigni Ninoysi Saberýneta, mepisa ±osïanïinesa txovad
mÌdelta. xolo igini mÂrapl miiÂines.
raRac mizezis gamo deda-mZuZiTurT ltolvilebaSi iyo
erTi qali, mefeTa STamomavali14, saxelad rifsime.
44. iyo masTan erTad erTi tyve qali, mSvenieri, saxelad
nino, romlis ambavic gamoiZia elene dedofalma. da aRmoCnda igi romaeli mTavari, romelsac Tavad moevlo Tavisi
gza da mkurnalobda, mosuliyo saberZneTSi da moZRvravda
mTavar rifsimes.
45. roca gamoiqca rifsime zRviT, gaiane, nino da sxvebic maTTan erTad gamovidnen somxeTis mxareSi, Trdat mefis15 samyofelSi da iq ewamnen.
46. xolo nino gadarCa da gamoemarTa CrdiloeTis mTebisken, movida mdinare mtkvarze, gamohyva mas da movida
mcxeTaSi, mefeTa sataxto did qalaqSi.
47. iyo ase sami weli da loculobda farulad erT,
mayvlis ekal-bardiT Seburul adgilas. Seqmna vazis
nasxlevisgan jvris gamosaxuleba da iq dabinavda da
loculobda. is adgili iyo zRudis gareT; da im mayvlovanis adgili aris zemo eklesiis16 sakurTxevlis adgili.
48. meoTxe wels daiwyo ninom qriste RmerTisa da
rjulis qadageba: “da me vipove cdomilebaSi myofi CrdiloeTis es qveyana”;
49. meeqvse wels arwmuna qriste mefis dasneulebul
cols, nanas;
50. da meSvide wels arwmuna mefes qristesmieri
saswauliT, saswrafod aaSena qvemo eklesia17 baRSi, sadac iyo is xis sveti, romelic TavisiT aRemarTa.
51. rogorc ki aaSenes eklesia, gaagzavna mirianma mociquli ninos weriliTurT saberZneTSi, kostantine
mefesTan, mRvdlebis saTxovnelad. da isinic swrafad
mividnen iq.
26
27
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
52. da mosca mepeman Iovane eåisÖoåosi da orni mÌdelni
da erti diaÖoni da Âigni Elene dedoplisay da xaïi macxovrisay da ýeli cxorebisay Ninoystws.
53. da vitarca movides, nateli moiÌo Mirean mepeman da
dedopalman da çovelman saxlman matman.
54. itxoves xÉ, rayta êekmnan þuari.1 da ýieba çves xurota, da åoves xe erti, mdgomare borc[u]sa zeda Öldisasa,
romelsa purceli misi araodes dascwoda. da sulhamoy iço
xe igi da êuenieri priad, vitarca madlita Krisïe êemosili.
da adgili igi borcw êeuvali iço Öldisagan.
55. da utxres mepesa da eåisÖoåossa. xolo mepeman Âargzavna ýe twsi Rev da mtav[a]r-diaÖ[o]ni [!]. ixiles êuenierad
dgomay xisay mis. xolo purclooda úamta arisata. da iïçoda mtavardiaÖoni igi muqlsa Davitissa, vitarmed: "ese xe ars
danerguli tana Âars[a]v[a]lsa Öldis[a]sa zegardamo[y]ta
cuarita morÂçuli da purcelni misni ara dascwven uÖunisamde".
56. da ubrýana xurota moÖuetay xisay mis. da êekmnes saxe
åaïiosnisa þuarisa, vitarca asÂava mtav[a]r-diaÖonman, sam
guamad êekmnnes xisa mis ïanis[a]gan samni þuarni da aÌmartnes Mcxetas, (vitarca sÂeria mciresa mas moÖled
aÌÂerilsa mas Âignsa Kartlisa mokcevis[a]sa, grig[o]li
diaÖonisa mier aÌÂerilsa. da erti þuari aÌmarta Mirian
mepeman mtasa zeda maÌnaris[a]sa, romelsa h[r]kwan Txotisa,
da erti-igi) (!) maxlobelad åaïiosnisa þuarisa-ve.
57. da Âaravlinna Mirian mepeman da itxovna Saberýnetit
kvisa mtlelni da Öirit xuroni. da moscna mepeman da Âarmovides Eruêets. da dadves saýirÖueli eÖlesiisa][y]. da
dauïeves perqta picarni macxovrisani uplisa Äuenisa Iesu
Krisïesni da Âarmovides Mangliss da dadves saýirÖueli
52. gamougzavna mefem mirians iovane episkoposi, ori
mRvdeli da erTi diakvani, aseve elene dedoflis werili, macxovris xati da Zeli cxovrebisa ninosTvis.
53. rogorc ki movidnen isini, naTeliRo mirian mefem
da dedofalma da mTelma maTma saxlma.
54. moiTxoves maT xe, rom gaekeTebinaT jvari.18 eZebes
xuroebma da ipoves erTi xe, kldis borcvze mdgomare,
romelsac foToli arasdros scvioda. surnelovani iyo is
xe da friad mSvenieri, rogorc madliT qristeSemosili. da
im borcvis adgili kldis gamo Seuvali iyo.
55. uTxres es mefes da episkoposs da mefem gaagzavna
Tavisi Ze revi da mTavardiakvani da naxes im xis mSvenieri
dgoma, marto rom iyo gafoTlili gazafxulis Jams. da
mTavardiakonma warmoTqva daviTnis muxli: `ese xe danergili aris wylis19 nakadTan, zemodan gadmosuli cvariT
morwyuli da misi foTlebi ar dacviva ukunisamde~.
(Sdr. fs.1:3).
56. ubrZana mefem xuroebs im xis mokveTa da Seqmnes patiosani jvris saxe, rogorc aswavla mTavardiakvanma: sam
calad Seqmnes im xis tanisagan sami jvari da aRmarTes
mcxeTaSi, rogorc weria es qarTlis moqcevis mokled aRweril, mcire wignSi, romelic grigol diakvanma dawera.
erTi jvari aRmarTa mirian mefem maRnaris mTaze, romelsac
TxoTisa hqvia da erTi _ patiosani jvris maxlobladve.
57. gaagzavna mociqulebi mirian mefem da iTxova saberZneTidan qvis mTlelebi da kiriTxuroebi. gamougzavna konstantine mefem isini, da movidnen eruSeTSi, Cayares eklesiis saZirkveli da datoves iq macxovris, Cveni
uflis ieso qristes ferxTa ficari;
wamovidnen manglisSi, Cayares eklesiis saZirkveli da datoves lursmnebi da
28
29
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
eÖlesiisa da dauïevnes samsÅualni da esret movides Mcxetad. da iÂço mepeman êenebad kvita eÖlesiasa Gareubnisasa.
58. da vitarca cna mepeman, rametu dadves saýirÖueli
åirvel Eruêets da Manglissa da dauïivnes mun sasurv[e]lni
igi pic[a][v]rni da samsÅualni, aÌivso urvita da daaçena
sakme
mosÂrapebisa,
vidre
ara
isÂ[a]va
mtavar
ebisÖoåosisag[a]n, vitarmed: "êen tana ars am[a]s kalaksa êina
samos[e]li Krisïesi çolad zegard[a]mo ksovili, romeli
þuaris mcumelta mat ganiçves, da Öuarti igi amat ixuedres,
Ärdilosa am[a]s kalaksa êina dapares, da a êvilni matni
arian, vin uÂçis, tu adgili-ca icoden. xolo úami misi merme
ars, odes gamoÄndes didebit kueçanasa zeda. egr[e]tve
xaleni elia[y]si ak-ve damarxul ars.
59. da aÌivso sixarulita mepe da mçis moxadn<a> çovelta huriata da hÖitxa, tu: "namdwlve?" da mat auares mart[a]li
da ara uar-çv[e]s. da tkues, vitarmed: "aket Âarvides Elioz
mcxet[e]li da Longinoz Öaniseli da Talenav da Misael". da
Öuartisa mis tkues Âilit xuedrebay amati, xolo adgili
igi uar-çves.
60. maêin ganmxiar[u]lda Mirian mepe, raúams euÂça, vitarmed: "åirvel moÂevn[u]l iço Öuarti igi Krisïesi IerusalÉmit Mcxetad". madlobda Ìmertsa da iïçoda: "Öurtxeul
xar êen, upalo Iesu Krisïe, ýeo Ìmrtisa cxovelisao, rametu êen åirvel-ve2 ginda cxorebaj Äueni da qsnaj eêmaÖisagan da adgilisgan misgan bnelisa, odes-igi samoseli êeni
ebraelta mat Âarmoec Âmidit kalakit IerusalÉmit ucxota
amat natesavta kalakad, rametu þuar-cumasa êensa amas kalaksa mepobdes mamani Äuenni".
61. da Âaremarta mepÉ da çoveli Kartli krisïeanobasa
moÂrapebita didita.
ase movidnen mcxeTaSi da daiwyo mefem gareubnis eklesiis20
qviT Seneba.
58. roca Seityo mefem, rom pirvelad eruSeTsa da manglisSi Cayares saZirkveli da iq datoves sasurveli ficari
da lursmnebi, dardiT aivso da SeaCera mondomebuli
saqme, vidre ar aswavla mTavarepiskoposma, rom: `SenTan
aris, am qalaqSi, mTlianad zemodan moqsovili qristes
samoseli, romelic jvarmcmelebma gaiyves da kvarTi amaT
Seixvedres, CrdiloeTis am qalaqSi damales da axla maTi
Svilebi aq arian, vin icis, iqneb isadgilic ician?! magram
amisi dro maSin dadgeba, roca qveyanaze didebiT gamoCndeba. aseve elias mosasxamic aqvea dafluli~.
59. sixaruliT aivso mefe, maSinve dauZaxa yvela iudevels da hkiTxa: `namdvilad asea?~. maT aRiares simarTle,
ar uaryves da Tqves, rom `aqedan wavidnen elioz mcxeTeli,
longinoz kaniseli, Talenavi da misaeli~. Tqves, rom kvarTi amaT xvdaT wilad, magram dafarvis adgili ar Tqves.
60. maSin gamxiarulda mefe, roca Seityo, rom Tavdapirvelad mosuliyo kvarTi ierusalemidan mcxeTaSi.
madlobda RmerTs da ambobda: `kurTxeuli xar Sen ufalo
ieso qriste, cocxali RvTis Zeo, radgan Sen Tavdapirveladve21 gindoda Cveni cxoneba da Cveni xsna eSmakisagan da
bneli adgilisagan, rodesac Seni samoseli im ebraelebs
gamoatane wminda qalaqidan, ierusalemidan am ucxo
modgmis qalaqSi, radgan Seni jvarcmis dros am qalaqSi
mefobdnen Cveni mamebi~.
61. da daadga mefe da mTeli qarTli qristianobas didi
gulmodginebiT.
30
31
moqvevaj qarTlisaj
62. maêin neïarman man dedaÖacman Nino tkua: "Öurtxeul
ars Ìmerti da mamay uplisa Äuenisa Iesu KrisïÉsi, romelman
moavlina siïçuay Âmiday misi cata maÌaltayt twt ýlierisagan saçdrisa gardamosruli kueçanad mdablad ueÅuelad
êobad qorcielad teslisagan Davitisa dedaÖacisagan
marïod êobilisa Âmidisagan da ubiÂoysa, romeli satnoeço mas
63. da amit mizezita cxorebay Äueni êekmna da çoveli
casa kueêe mçopi gananatla da umeïes misa mimart
morÂmuneni acxovnna, rametu iêva vitarca Öaci, åaïiv-eca
vitarca Ìmertsa, natel-iÌo vitarca msaxurman vinme
êþulisaman Âçlisa da miÂisagan, xolo mamit da sulit
Âmidit zegardamo iÂama da idida, þuars-ecua, daepla da
aÌdga, aqda mat-ve simaÌleta mamisa tana da momaval ars
didebita, romelsa êuenis galobay amenita".
64. da vitarca ese tkua, Âariçvana IaÖob mÌdeli, Saberýnetit mosruli, da eris-tavi erti, Âarvida da dadga
¦obens. da mouÂoda mteulta, Åartalelta da pxoelta, da
ÂilÖanelta da ukadaga sarÂmunovebay KrisïÉsi. xolo mat
ganuçares tavi da eris-tavman mcired Âarhmarta maxwli da
êiêit moscnes Öeråni matni daleÂad.
65. da gardavida ErÂud da dadga ¼alets, dabasa Edems, da
natel-sca erÂu-tianelta. da çuarelta esma ese da
gardaÖrbes Toêeta, romelni uÖuanaysÖnel iåovnes, Trdaï
mepeman moiçvanna da monatlna.
66. da Nino êtavida ±xoeta (!) da dadga ±aÂarets da
monatlna Öxoelni (!) da soþni eriturt matit.
67. da gardavida ±axeta da dadga kcel-dabas. da moiçvanna Öaxni mtavarni da monatlna.
qarTlis moqveva
62. maSin netarma qalma ninom Tqva: `kurTxeulia RmerTi
da mama Cveni uflis, ieso qristesi, romelmac moavlina misi
wminda sityva maRal caTagan; TviTon didebuli taxtidan
gadmosuli dabla amqveynad, raTa ueWvelad Sobiliyo xorcielad daviTis Teslisagan, mxolodSobili, wminda da ubiwo qalisagan, romelic amoerCia mas.
63. da am mizeziT Seqmna Cveni sicocxle da cis qveS
myofi yvela gaanaTla da umetesad misi morwmuneebi ixsna, radgan iSva, rogorc kaci, pativi eca, rogorc RmerTs,
naTeliRo, rogorc vinme rjulis msaxurma wylisagan da
miwisagan22, xolo mamisa da suli wmindis mier zecidan
iqna damowmebuli*; da idida, jvars ecva, daeflo da aRdga, avida imave simaRleebze mamasTan; da mova didebiT,
romelsac Svenis galoba ameniT”.
64. rogorc ki es Tqva ninom, waiyvana saberZneTidan
mosuli iakob mRvdeli da erTi erisTavi da wavida da
gaCerda wobenSi. mouwoda mTiulebs, WarTlelebs, fxoelebs
da wilknelebs da uqadaga qristes sarwmunoeba. xolo maT
Tavi gaarides da erisTavma msubuqad mimarTa maxvili da
SiSiT gadmosces maTi kerpebi dasalewad.
65. gadavida nino erwusken da gaCerda JaleTSi, daba
edemSi da naTeli miaRebina erwu-Tianelebs. yvarelebma
gaiges es da gadaixvewnen ToSeTisken, romlebic bolos
ipoves, Trdat mefem moiyvana da monaTla.
66. Cavida nino kxoeTSi23, dadga kawareTSi da monaTla
kxoelebi da sojebi maTi xalxiTurT.
67. gadavida kaxeTisken, gaCerda qcel-dabaSi, moiyvana
kaxi mTavrebi da monaTla.
* Sdr. mT. 3:16-17
32
33
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
68. da dasneulda da Âarmoemarta Mcxetad. da vitarca
moiÂia ±xoetas (!), dabasa, romelsa hrkwan Bodini, verÌara
eýlo slvad. da mo-xolo-vides Uúarmit kalakit Rev, ýÉ
mepisay, da Salome, coli misi, da asuli misi da zeda-adges
mourned
69. da miuvlines Mcxetit mepeman da colman misman Nana
Iovane mtavarebisÖoåosi xilvad da Âarçvanebad. xolo man
ara ineba, aramed dahvedra IaÖob mÌdeli: "rayta êemdgomad
êensa man daiåçras saçdari".
70. da mis Âinaêe misca Âigni igi Elene dedoplisa
moÂerili, romeli moeÂera Ninoysa, dedoplobit da
mocikulad da maxarebelad êeemÖo da ýeli cxorebisay
Âarmoeca dedoplisa Nanaysa.
71. da êeÂira úami Iovane, da aziara Nino qorcsa da sisxlsa KrisïÉssa. da ÂariÌo ese sagzlad sulisa.
72. da êehvedra suli twsi qelta Ìmrtisata Kartlad
moslvitgan meatxutmeïesa Âelsa da Krisïes aÌmaÌlebitgan ïlÉ~ Âelsa, dasabamitgan ÅçlÉ~ Âelsa.
73. maêin êeiýrnes orni ese kalakni: Mcxetay da Uúarmay da çoveli Kartli siÖudilisa misisatws. da movides da dahmarxes ýlevit êemosili guami misi, adgilsa-ve zeda buds,
dabasa ±xoetisasa (!).
74. da Âarvida Mirean mepÉ da çoveli eri, rametu ikmodes
zemosa eÖlesiasa kvita. da ganiêores meotxesa Âelsa.
75. da moÖuda Mirean mepÉ da daepla saêuvalsa sueïsa
samxritsa Ärdiloyt Öerýo. da mas sueïsa êina ars naÂili
sueïisa mis cxovelisay.
76. da meoresa Âelsa moÖuda coli misi Nana da daepla
dasavalit Öerýo mas-ve sueïsa, sada Mirean mepÉ damarxul
iço.
68. dasneulda da gamoemarTa mcxeTisken. da rogorc ki
moaRwia kxoeTs, dabas, romelsac bodini hqvia, veRar SesZlo
siaruli. xolo ujarma-qalaqidan movidnen mefis Ze revi,
salome _ misi coli, da misi asuli; da Tavze adgnen mzrunvelad.
69. miavlines mcxeTidan mefem da misma colma nanam ioane mTavarepiskoposi ninos sanaxavad da wasayvanad. xolo
man ar ineba wasvla, mxolod iakob mRvdeli Seavedra:
`rom Sen Semdeg man daikavos taxti”.
70. da mis winaSe misca werili, elene dedoflis mowerili, romelic moewera ninosadmi, sadac igi dedoflad,
mociqulad da maxareblad Seemko; da aseve misca Zeli cxovrebisa, romelic gamoegzavna nana dedoflisaTvis.
71. Sewira Jami ioanem da aziara nino qristes xorcs
da sisxls; da waiRo es sulis sagzlad.
72. Sevedra ninom Tavisi suli RvTis xels qarTlSi
mosvlidan meTxuTmete wels da qristes amaRlebidan 338
wels, dasabamidan 5838 wels.
73. maSin SeiZra es ori qalaqi _ mcxeTa da ujarma _ da
mTeli qarTli misi sikvdilis gamo. da movidnen da damarxes
ZleviT Semosili misi gvami imave adgilze _ budSi, kxoeTis
dabaSi.
74. wavida mirean mefe da mTeli xalxi, radgan aSenebdnen zemo eklesias qviT. da gaasrules meoTxe wels.
75. mokvda mirean mefe da daimarxa samxreTis Sua svetis CrdiloeT mxares. da im svetSi aris cxoveli svetis25
nawili.
76. meore wels mokvda misi coli nana da daimarxa imave
svetis dasavleT mxares, sadac mirean mefe iyo damarxuli.
34
35
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
77. da daþda meped BaÖur, ýÉ Revisi. da moÖuda Iovane
ebisÖoåosi da daþda IaÖob, mÌdeli igi munit-ve mosruli,
mtavareåisÖoåosad.
78. da ocdamesamesa Âelsa aÌmartebitgan åaïiosnisa
þuarisa êeukmna Öubay Rev da êeikmna saplavi kuemosa eÖlesiasa. da moÖud[a] Rev da daemarxa coliturt.
79. da êemdgomad misa, meatesa Âelsa, aman BaÖur daiÂço
¦ilÖnisa eÖlesiasa da ganeêora ocdameatxutmeïesa Âelsa.
da moÖuda da daepla kuemosa eÖlesiasa.
80. da daþda meped ýmay misi Trdaï. da mtavarebisÖoåosi
iço Nerse somexta ÖataliÖozisa diaÖoni Iob. da mepeman Ruystvisa ruy gamoiÌo da eÖlesiisa sapuýveli dadva. da mis
ze-ve NeÖress ±axetisasa eÖlesiay aÌiêena gansrulebit.
81. da êemdgomad misa dadga varaz-baÖur meped. da misa
zeve såarsta mepisa marzaåanni êemovides sivnieta da igi qidard uÖuþda. da mTavarebisÖoåosi iço igive iob. da maêin
movida Kram Xuar-Borzard, såarsta mepisa åiïiaxêi,
ºpilisad kalakad, cixed. da Kartli missa xarÖsa êedga, da
Somxiti da Sivnieti da Guasåuragani. da misa ze aÌaêenes
aznaurta Âmiday igi eÖlesiay Mcxetas da daamotaules
didsa mas eÖlesiasa soplebita da kardagebita (!) Kartls
êina.
82. da misa êemdgomad mepobda BaÖur, ýÉ Trdaïisi. da
mtavarebisÖoåosi iço Elia. da aman aÌaêena eÖlesiay
bolnis[s]. da imier ganvida da ganaaxlna Armazni såarsta
êiêisatws.
83. da misa êemdgomad mepobda Parsman, dis-Âuli
Trdaïisi. da mtavarebisÖoåosi iço Swmeon.
84. da misa êemdgomad mepobda Mirdaï. da ese Âariçvana
åiïiaxêman Varaê BaÌdads da mun moÖuda.
77. dajda mefed bakuri, revis Ze. mokvda saberZneTidan
mosuli ioane episkoposi da dajda iakobi, isic iqidanve
mosuli mRvdeli, mTavarepiskoposad.
78. patiosani jvris aRmarTvidan ocdamesame wels
revma Seuqmna safarveli jvars; da gaimzada saflavi
qvemo eklesiaSi. mokvda revi da daimarxa coliTurT
iqve.
79. mis Semdeg, meaTe wels, bakurma daiwyo wilknis eklesia da gasrulda ocdameTxutmete wels. mokvda bakuri
da daimarxa qvemo eklesiaSi.
80. dajda mefed misi Zma Trdati da mTavarepiskoposi
iyo nerse somexTa kaTolikosis diakvani _ iobi. mefem
rusTavis ru gamoiyvana da eklesiis safuZveli dado. da mis
drosve kaxeTis nekresSi eklesia aSenda da dasrulda.
81. mis Semdeg dadga varaz-bakuri mefed. mis drosve
sparsTa mefis marzapanebi26 Semovidnen sivnieTSi da igi
xidarSi ukan gadajda. mTavarepiskoposi iyo igive iobi.
maSin movida qram xuar-borzardi, sparsTa mefis pitiaxSi27, tfilis_qalaqSi, cixeSi. da qarTli misi mexarke
gaxda da somxiTic, sivnieTic da gvaspuraganic28. mis
dros aaSenes aznaurebma wminda eklesia mcxeTaSi da dauqvemdebares did eklesias soflebiTa da miwis nakveTebiT
qarTlSi.
82. mis Semdeg mefobda bakuri, Trdatis Ze da mTavarepiskoposi iyo elia. aman aaSena eklesia bolnisSi. da imier
gavida da ganaaxla armazni sparsTa SiSis gamo;
83. mis Semdeg mefobda farsmani, Trdatis diswuli da
mTavarepiskoposi iyo svimeoni.
84. mis Semdeg mefobda mirdati. da igi waiyvana varaS
pitiaxSma baRdadSi da iq mokvda.
36
37
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
85. da misa êemdgomad mepobda ArÄil, da mtavarebisÖoåosi iço Iona. da maêin daeca kuemoy eÖlesiay. da Iona moicvala Gareubnisa eÖlesiasa da sueïi igi cxoveli tana-ÂarmoiÌo. da misa ze aznaurta Sïepane-Âmiday aÌaêenes Aragusa zeda. da moguni moguetas mogobdes cecxlisa msaxurebasa zeda. da mis-ve ArÄilis ze otxni mtavarebisÖoåosni
gardaicvalnes,
86. da merme mepobda Mirdaï. da mtavarebisÖoåosi iço
Glonokor. da ese mtavarebisÖoåosi eris-tvadca iço Barazbod åiïiaxêisagan Kartls da Herets.
87. da misa êemdgomad mepobda didi Vaxïang Golgasari,
da mtavarebisÖoåosi iço Iovel. maêin Âariçvanes Vaxïang
såarsta.
88. da êemdgomad raodenisa-me úamisa moikca, da mtavarebisÖoåosi iço Mikael. da man miamtxva perqi åirsa mepisasa
Vaxïangs.
89. xolo mepeman Âaravlinna mocikulni Saberýneta da
itxova mepisagan da åaïreakisagan ÖataliÖozi. xolo man mosca ´eïre ÖataliÖozi. da tana hçvanda mas Samovel monazoni,
Âmiday da Ìirsi. da aÌaêena kuemoy eÖlesiay Vaxïang mepeman
da dasua ´eïre ÖataliÖozi.
90. da ese iço Kartlis mokcevitgan ro~ Âelsa. mepeni
gardacvalebul içvnes atni, da mtavarebisÖoåosni atcameïni. xolo åirveli ÖataliÖozi iço ´eïre.
91. da amisa êemdgomad mepobda DaÄi uúarmeli, da ÖataliÖozi iço Samovel da misa ze ºpiliss Öacni dasxdebodes, da
(mariam)-Âmiday eÖlesiay aÌaêenes. da ÖataliÖozi iço ´eïre.
92. da amisa êemdgomad mepobda BaÖur, ýÉ DaÄisi, da ÖataliÖozi iço Samovel.
93. da misa êemdgomad mepobda Parsman, da ÖataliÖozi
iço TavpaÄag. da misa ze-ve ¨imaga v~. da misa ze-ve såarsta
85. mis Semdeg mefobda arCili da mTavarepiskoposi iyo
iona. maSin Camoiqca qvemo eklesia da ionam gadmoinacvla
gareubnis eklesiaSi da cxoveli sveti Tan wamoiRo. mis
dros aznaurebma stefanewminda aaSenes aragvze. mogvebi
mogveTSi mogvobdnen cecxlis msaxurebiT. imave arCilis
dros oTxi mTavarepikoposi gardaicvala.
86. mere mefobda mirdati da mTavarepiskoposi iyo
glonoqori. es mTavarepiskoposi erisTavadac iyo daniSnuli barazbod pitiaxSisagan qarTlsa da hereTSi.
87. mis Semdeg mefobda didi vaxtang gorgasali da
mTavarepiskoposi iyo ioveli. maSin waiyvanes vaxtangi
sparsebma.
88. ramdenime xnis Semdeg mobrunda da mTavarepiskoposi
iyo miqaeli. man miartya fexi saxeSi mefe vaxtangs.
89. xolo mefem gaagzavna mociqulebi saberZneTSi da
iTxova mefisagan da patriarqisagan kaTalikosi. man ki petre
kaTolikosi gamougzavna, romelsac Tan hyavda wminda da
Rirsi samovel monazoni. aaSena qvemo eklesia29 vaxtang
mefem da dasva petre kaTolikosi.
90. es iyo qarTlis moqcevidan 170-e wels.30 mefe gardacvlili iyo aTi, da mTavarepiskoposi _ cameti, xolo
pirveli kaTalikosi iyo petre;
91. mis Semdeg mefobda daCi uJarmeli da kaTalikosi
iyo samoveli. mis dros tfilisSi xalxi dasaxlda da
mariam-wmindis eklesia aaSenes.31 kaTalikosi iyo petre.
92. mis Semdeg mefobda bakuri, daCis Ze da kaTalikosi
iyo samoveli.
93. mis Semdeg mefobda farsmani da kaTalikosi iyo
TavfaCagi; mis drosve iyo Cimaga, meeqvse. da mis drosve
38
39
moqvevaj qarTlisaj
mepobay Mcxetad movida da êeaêpota Kartli da kalakni da
Âarvida.
94. da misa êemdgomad mepobda Parsman sxuay, da ÖataliÖozi iço Dasabia, mÖwdri mcxeteli. da akaytgan orta saxlta aÌiÌes ÖataliÖozobay mcxetelta mÖwdrta. da mis-ve
mepisa ze ÖataliÖozi iço Evlale.
95. maêin movida neïari Iovane zedazadeneli êuvamdinarit Asuretisayt igi da atormeïni moÂapeni mis tana
movides.
96. da misa êemdgomad mepobda BaÖur, da ÖataliÖozi iço
MaÖari. da misa ze-ve Varsken åiïiaxêi iço. da ¸uêaniÖ iÂama
Curïavs. da misa êemdgomad ÖataliÖozi iço Samovel, da
merme - Simon-´eïre. da mis BaÖuris ze-ve daesrula mepobay
Kartlisay.
97. maêin Mcxetay atxeldeboda da ºpilisi eêeneboda,
Armazni êemcirdebodes da ±alay gandidneboda.
98. såarsni uplebdes Kartls da Somxits da Sivniets da
Guasåuragans; da ÖataliÖozi iço Samovel da nelad-re
êeÖrba Kartli. da ganaÄines eris-tavad Guaram da merme Öuraåalaïad-ca. aman dadva sapuýveli åaïiosnisa þuarisay
da amas ze-ve iço ÖataliÖozi Samoel-ve sxuay.
99. da ºpilisisa mÖwdrta didsa eÖlesiasa daiÂçes: naxevarsa ikmoda çoveli eri da naxevarsa eris-tavni; da ÖataliÖozi iço Bartlome.
100. da misa êemdgomad eris-tvobda Sïepanoz, ýÉ misi,
ýmay Demeïresi, da ikmoda eÖlesiasa þuarisasa.
101. maêin Äamovlo HeraÖle mepeman berýentaman. da uqmo
cixis-tavman ±alayt ºpilisisayt mepesa HeraÖles vacboïobit. xolo man perqi daaåçra da Danieli moiÌo da moiýia (siïçuay) ese: "movides vaci igi mzis dasavalisay da êe-
qarTlis moqveva
sparsTa mefoba mcxeTaSi movida, SeaSfoTa qarTli da
qalaqebi da wavida.
94. mis Semdeg mefobda sxva farsmani da kaTalikosi iyo
dasabia, mcxeTis mkvidri. da amieridan orma saxlma aiRo
xelSi kaTalikosoba, mcxeTis mkvidrebma. amave mefis dros
iyo kaTalikosi evlale.
95. maSin movida netari ioane zedazadeneli asureTis SuamdinareTidan. movida is da, masTan erTad, Tormeti mowafe.
96. mis Semdeg mefobda bakuri da kaTalikosi iyo makari.
mis drosve iyo varsqen pitiaxSi da SuSaniki iwama curtavSi. mis Semdeg kaTalikosi iyo samoveli da mere _ simonpetre. da am bakuris drosve daesrula qarTlis mefoba.
97. maSin mcxeTa SeTxeldeboda da tfilisi Sendeboda, armazi mcirdeboda da kala diddeboda.
98. sparsni batonobdnen qarTlSi, somxiTSi da
guaspuraganSi. kaTalikosi iyo samoveli. gvian-Ra gaerTianda qarTli da daayenes erisTavad guarami32 da mere _
kurapalatadac. aman dado patiosani jvris safuZveli da
amis drosve iyo kaTalikosi samoelive, sxva.
99. Tbilisis mkvidrebma didi eklesis33 Seneba daiwyes: naxevars aSenebda mTeli eri da naxevars _ erisTavebi
da kaTalikosi iyo barTlome.
100. mis Semdeg erisTavobda stefanozi, misi Ze, demetres Zma, da aSenebda jvaris eklesias.34
101. maSin Camoiara heraklem35, berZenTa mefem da cixisTavma tfilisis kaladan mefe herakles vac-boti uwoda, xolo man fexi ar moicvala, danielis wigni moitana
da moiZia es gamonaTqvami: `mova mzis dasavalis vaci da
Semusravs mzis aRmosavalis verZis rqebs”*. da mefem
* Sdr. dan. 8:5-8
40
41
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
musrnes rkani verýisa mis mzis aÌmosavalisani". da mepeman
hrkua: ,(uÖuetu Äemtws) esret iços siïçuay, me migago misagebeli êeni". da dauïeva ¿ibÌo eris-tavi brýolad. da twt
Âarvida BaÌdads brýolad Xuasro mepisa.
102. xolo aman ¿ibÌo mcireta dÌeta êemdgomad ±alay
gamoiÌo da cixis-tavi igi êeiåçra da åiri drahÖnita aÌuvso.
da merme mrtelsa ïçavi gahqada da mepesa uÖuana misÂia
Gardbans Varaz Grigolissa êina.
103. Âarvida HeraÖle da êemusra BaÌdadi da êeiåçra Xuasro mepÉ da moÌebad sca ýeli cxorebisay. da iÂço brýanebit
êÉnebad IerusalÉmsa da Modisïos dasua åaïreakad.
104. da Âarmovida akayt-ve meêwdesa Âelsa. da vidre
moslvadmde misa ºpiliss Sioni ganeêora mÖwdrta, xolo
þuarisa eÖlesiasa aÖlda-Ìa.
105. aman HeraÖle ºpiliss da Mcxetas da Uúarmas ganavlinna kadagni, rayta çovelni krisïeaneni kalakta êina eÖlesiata êina êemoÖrben da çovelni moguni da cecxlisa msaxurni anu moinatlnen anu moisrnen. xolo mat natlis-Ìebay
ara inebes, zaÖuvit tana-aÌerines krisïeaneta, vidremdis
çovelta zeda Âarhmarta maxwli da eÖlesiata êina mdinareni
sisxlisani diodes.
106. xolo HeraÖle ganÂmida êþuli Krisïesi da Âarvida.
da eris-tvobda igi-ve didi Sïepanoz, da ÖataliÖozi iço
Bartlome meored.
107. da êemdgomad eris-tvobda Adrnese, da misa ze samni
ÖataliÖozni icvalnes: Iovane, Babila, Tabor.
108. da misa êemdgomad eris-tvobda Sïepanoz, ýÉ misi da
aman ganiêora þuarisa eÖlesiay da dadva Örebay þuars
þuarobasa ert ttue. da ºpiliss daþda Sïepanoz, da ÖataliÖozi iço Samovel. da misa ze-ve - Evnon.
uTxra cixisTavs: `Tuki Cemzea es naTqvami, me migizRo Seni
samagiero”. sabrZolad datova jibRo erisTavi36 da TviTon
wavida baRdadSi xuasro mefesTan37 sabrZolad.
102. xolo am jibRom ramdenime dRis Semdeg kala
aiRo, is cixisTavi Seipyro da piri drahkniT38 auvso;
mere cocxals tyavi gaxada da mefes ukan miawia gardbanSi, varaz grigolis saxlSi.
103. wavida herakle da Semusra baRdadi; Seipyro xuasro meie da gamostaca Zeli cxovrebisa; RvTis brZanebiT,
ierusalimis Seneba iwyo da modistosi dasva patriarqad.
104. wamovida aqeTkenve meSvide wels; da mis mosvlamde Tbilisis mkvidrT TbilisSi sioni gaesrulebinaT,
xolo jvaris eklesias kidev aklda dasruleba.
105. heraklem TbilisSi da mcxeTaSi da ujarmaSi miavlina mqadageblebi, rom qalaqebSi, eklesiebSi Sekrebiliyo yvela qristiani da yvela mogvi da cecxlis msaxuri an monaTluliyo, an musri gavlebodaT maT. xolo maT
naTlisReba ar inebes, veragobiT TanaSeerivnen qristianebs iqamdis, rom yvelaze aRmarTa mefem maxvili da
eklesiebSi sisxlis mdinareebi diodnen39.
106. gawminda heraklem qristes rjuli da wavida; da
erisTavobda igive didi stefanozi da kaTalikosi iyo kvlav barTlome.
107. Semdeg erisTavobda adrnese da mis dros sami
kaTalikosi Seicvala: iovane, babila, Tabori.
108. mis Semdeg erisTavobda stefanozi, misi Ze da aman
gaasrula jvaris eklesia da daawesa Sekreba jvarSi _ jvarobaze _ erTi Tve. TbilisSi dajda stefanozi da kaTalikosi iyo samoveli; da mis drosve iyo evnoni.
42
43
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
109. da hambavi moqda, vitarmed BaÌdadi agareanta
daiåçres-o da amistws berýenta kueçanay þorsa ahÖides da
ÂariÌes Saberýneta.
110. da misa êemdgomad eris-tvobda Guaram Öuraåalaïi
v~,
111. da Guaram çrmay z~,
112. da merme Arêuêa Öuraåalaïi É~,
113. da Varaz-BaÖur Aåay ´aïriÖiozi, romelman Garbanelni moakcina t~,
114. da merme Nerse [i~], da ýeni misni: Piliåe ia~, Sïepanoz
ib~, Adrnese ig~, Guaram id~,
115. da baÖureani ýÉ Baldadisi (!) ie~;
116. da ýeni Adrnesesni: Sïepanoz iv~, da Aêoï Öuraåalaïi
iz~, da Guaram [iÉ~]. didni eris-tavni esten içvnes.
117. xolo ÖataliÖozni, romel Evnonisitgan momart
içvnes: TavpaÄag a~, Evlale b~, Iovel g~, Samovel d~, Georgi
e~, ±wrion v~, izidbozid z~, Teodore É~, ´eïre t~. ese.
cxrani colisanni içvnes.
118. merme: mama a~, Iovane b~, Grigol g~, ±lemenïos d~,
Sarmean e~, Talele v~, Samovel z~, ±wrile É~, Grigol t~, Samovel i~, Georgi ia~, Gabriel ib~, Ilarion ig~, Arseni id~,
Evsuki ie~, Basili iv~, Mikael iz~, Davit iÉ~, Arseni it~.
109. ambavi movida, rom baRdadi agareanebma daipyreso da
amisTvis berZnebma qveyana jors ahkides da waiRes saberZneTSi.
110. mis Semdeg erisTavobda guaram kurapalati _ meeqvse;
111. da guaram yrma _ meSvide;
112. mere arSuSa kurapalati _ merve;
113. varaz-bakur apa patrikiosi, romelmac garbanelebi moaqcia _ mecxre;
114. mere nerse _ meaTe da misi Zeni: filipe _ meTerTmete, stefanozi _ meTormete, adrnese _ mecamete, guarami _
meToTxmete;
115. bakureani, baldadis Ze _ meTxuTmete;
116. adrneses Zeni: stefanozi _ meTeqvsmete, da aSot
kurapalati _ meCvidmete, da guarami _ meTvramete. didi
erisTavi amdeni iyo.
117. xolo kaTalikosebi, romlebic evnonidan aqeT
iyvnen: TavfaCagi _ pirveli, evlale _ meore, ioveli _ mesame, samoveli _ meoTxe, georgi _ mexuTe, kvirioni _ meeqvse, izidbozidi _ meSvide, Teodore _ merve, petre _
mecxre. es cxra colosani iyo.
118. mere: mama _ pirveli, iovane _ meore, grigoli _
mesame, klementosi _ meoTxe, sarmeani _ mexuTe, Talele _
meeqvse, samoveli _ meSvide, kvirile _ merve, grigoli _
mecxre, samoveli _ meaTe, georgi _ meTerTmete, gabrieli
_ meTormete, ilarioni _ mecamete, arseni _ meToTxmete,
evsuqi _ meTxuTmete, basili _ meTeqvsmete, miqaeli _
meCvidmete, daviTi _ meTvramete, arseni _ mecxramete.
44
45
moqvevaj qarTlisaj
[tavi b~]
qarTlis moqveva
Tavi 2
1. xolo [odes daa]srula srbay [twsi] sarÂmunovebasa
zeda Âmidisa samebisasa Âmidaman da sanaïrelman
dedupalman Nino, romeli guekmna maxarebel gulta Äuenta
da mlxinebel sulta da qorcta Äuenta,
2. vitar ganiêora erti ese sameupoy, kueçanay
Ärdiloysay, Mcxetisa mepeta samepoy, arÂmuna çovelta
aÌsaareba[y] mamisa da ýisa da Âmidisa sulisay, natlis-Ìebita.
3. moslvay Krisïesi da êobay Âmidisagan kalÂulisa,
4. natlis-Ìebay da siÖudili Krisïesi da aÌdgoma[y]
mÖudretit,
5. êemdgomad siÖudilisa uÖudavebay da cxorebay,
6. meored moslvay ýisa Ìmrtisay kueçanad,
7. martalta cxovreba[y] da codvilta êuris-gebay,
8. rametu misa ars supevay uÖuniti uÖunisamde da mermeca, amen.3
9. vitar moiÂia kueçanasa ±xoetisasa(!), dabasa buds, dasneulda sneulebita mit, romlita-ca mo-ca-Öuda.
10. maêin êeuÖrbes mepeni kueçanisani da mtavarni dedebiturt da simravlÉ erta ýliertay, rametu hxedvida çoveli
Öaci åirsa Ninoyssa vitarca zecisa angelozisasa. dascuetdes mciresa mas da ýuelsa samoselsa missa mtxuevita sarÂmunovebit da iýulebit.
11. evedrebodes çovelni igi dedopalni garemo msxdomareni, romelta damosdiodes naÖadulni cremltani
tualtagan matta ganêovrebisatws moýÌurisa, moÌu[a]Âisa
da sneulta mÖurnalisa qelovnisa.
1 . xolo rodesac daasrula wminda samebis sarwmunoebaze Tavisi msvleloba wminda da sanatrelma dedofalma ninom, romelic gveqca Cveni gulebis maxareblad
da Cveni sulebisa da xorcTa malxineblad,
2. rom moiTava es erTi CrdiloeTis sameufo qveyana,
mcxeTis mefeTa samefo, arwmuna yvelas naTlisRebiT mamisa
da Zisa da wminda sulis aRsareba:
3. qristes mosvla da Soba wminda qalwulisagan;
4. naTlisReba da qristes sikvdili da mkvdreTiT
aRdgoma;
5. sikvdilis Semdeg ukvdaveba da sicocxle;
6. RvTis Zis qveynad meored mosvla;
7. marTalTa sicocxle da codvilTa Surisgeba;
8. rameTu misi aris sufeva ukuniTi ukunisamde da Semdegac, amen.
9. roca moaRwia kxoeTis qveyanas, daba buds, dasneulda im seniT, romliTac mokvda.40
10.maSin Seikribnen qveynis mefeebi da mTavrebi
qalebiTurT da mxedar eriskacTa simravle; da radgan xedavda yoveli kaci ninos saxes, rogorc zecis angelozisas, dascveTdnen mis knin da Zvel samosels sarwmunoebrivi mTxveviT da miZalebiT.
11. evedreboda garSemo msxdomi yvela dedofali,
romelTac cremlis nakadulebi sdiodaT Tvalebidan
moZRvris, moRvawisa da sneulTa xelovani mkurnalis ganSorebis gamo.
46
47
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
12. eïçodes dedopali Salome uúarmeli da ´eroúavri
sivnieli da mat tana çovelni mtavarni hÖitxvides mas da
eïçodes: "vinay anu vitar moêuer êen kueçanasa Äuensa macxovrad Äuenda, anu sada-me iço aÌzrday êeni, dedopalo?
mauÂçe Äuen sakmÉ êeni! raysa iïçw ïçueobasa, ïçueta mqsnelo, sanaïrelo!
13. rametu esera gwsÂavies êen mier, vitarmed çopil arian ÂinaysÂarmeïçuelni åirvel moslvadmde ýisa Ìmrtisa
kueçanad da merme mocikulni atormeïni, da Öualad sameocdaatormeïni da Äuenda aravin moavlina Ìmertman, garna
êen. da vitar iïçw, vitarmed: "ïçue vari me, anu vitarca Hindoets tu?".
14. maêin iÂço siïçuad Nino da tkua: "asulno sarÂmunovebisano, maxlobelno Ìmrtisano, dedopalno Äemno,
gxedav tkuen, vitarca åirvelta mat Âmidata dedata
çovelsa mas sarÂmunovebasa da siçuarulsa Ìmrtisasa. da
ginebs gzata Äemta cnobay, glaxaÖisa mqevlisa tkuenisata[y]
da gauÂço-ca.
15. esera mosrul-a suli Äemi qorqad Äemda, dameýinebin
ýilita mit dedisa Äemisayta sauÖunod. aramed moixuenit
aÌsaÂerelni Âignisani da daÂeret siglaxaÖÉ Äemi da udebi
cxorebay Äemi, rayta uÂçodian êvilta-ca tkuenta sarÂmunovebay tkueni da êeÂçnarebay Äemi, da sasÂaulni Ìmrtisani,
romelni gixilvan mciredni mtata mat zeda, maçulovansa mas
êina, sueïisa aÌmartebasa, da mier Âçarosa mas zeda, da vidre
aka moslvadmde Äemda. twt upalman icis da sulman Äemman,
romeli uxilavs tualta Äemta zecit gardamo kueçanasa zeda".
16. maêin mo-xolo-ixunes saÂerelni Salome uúarmelman
da sivnielman ´eroúavri. da iÂço siïçuad Âmidaman Nino da
igini Âerdes. Âina êobisa misisa mêobelta mista sakmed iÂço.
12. eubnebodnen dedofali salome ujarmeli da peroJavri sivnieli da maTTan erTad yoveli mTavari ekiTxeboda
mas da eubneboda: “saidan an rogor moaRwie Sen Cvens qveyanaSi Cvens mxsnelad, an sad moxda Seni aRzrda, dedofalo?
gvauwye Cven Seni ambavi _ rad ambob Sens tyveobas, tyveTa
mxsnelo, sanatrelo!
1 3 . vinaidan es gviswavlia Sens mier, rom yofilan
winaswarmetyvelni RmerTis Zis qveynad pirvelad mosvlamde;
da mere Tormeti mociquli; Semdeg samocdaTormeti da
CvenTan aravin moavlina RmerTma, Sens garda. da rogor
ambob, rom: `tyve var me?”, anu, rogorc hindoeTSi Tu?41
1 4 . maSin daiwyo laparaki ninom da Tqva: `sarwmunoebis asulno, RvTis maxarebelno,42 Cemo dedoflebo, gicqerT Tqven, rogorc im pirvel wminda dedebs, srul sarwmunoebaSi da RmerTis siyvarulSi myofebs. da gnebavT
Cemi gavlili gzis Setyoba, Tqveni glaxaki mxevlisa, da
gauwyebT kidec.
1 5 . ager mobjenia Cemi suli Cems xorxs da dameZineba
Cemi dedis ZiliT saukunod, magram aiReT wignis sawerkalami da aRwereT Cemi siglaxake da Cemi uqmi cxovreba,
raTa icodnen Tqvenma Svilebmac Tqveni sarwmunoeba da
Cemi Sewynareba; da RvTis saswaulebi, romelTagan ginaxavT mciredi im mTebze, im mayvlovanSi, svetis aRmarTvisas
da gaRma im wyaroze da yvelaferi, vidre aq CemTan mosvlamde. TviTon ufalma icis da Cemma sulma, romelic Cems
Tvalebs uxilavT zecidan miwaze gadmosuli saswaulebi”.
1 6 . mxolod maSinRa moitanes sawer-kalami salome
uJarmelma da sivnielma peroJavrim. da daiwyo Txroba wminda ninom da isini werdnen. Tavisi Sobis win Tavisi
mSoblebis ambavi daiwyo.
48
49
moqvevaj qarTlisaj
[tavi g~]
qarTlis moqveva
Tavi 3
1. cxorebay Âmidisa Ninoysi.
2. iço mat úamta oden Georgi ÖabaduÖieli iÂama
KrisïÉstws,
3. mat dÌeta ±abaduÖiayt kalakit Öaci vinme mtavarta
êesabami, monay Ìmrtisay, Âarvida Hromed mepeta Âinaêe
msaxurebad da niÅisa moÌebad.
4. da mat-ve dÌeta Öaci vinme iço ±olasïas êina da esxnes
or êvil: ýÉ da asuli. saxeli ýisa misisay Iobenali, xolo
asulisay - Susana. da vitar aÌesrulnes mêobelni igi,
daêtes êvilni matni oblad. aÌdges da Âarvides Âmidad
kalakad IerusalÉmd, imed-çves sasovebay igi çovelta
krisïeanetay - Âmiday adgomay da mievedrnes mun. ese ýmay
Susanaysi miemtxwa devïalarobasa, xolo Susana hmsaxurebda
miaporsa, Saras betlemelsa.
5. xolo ese ÅabuÖi ÖabaduÖieli miiÂia Âinaêe mepisa
Hromed. da eÂçvnes branþni hromta brýolad velsa zeda
´iïalanisasa. da mosca Ìmertman ÅabuÖsa mas ÖabaduÖielsa
ýali uýleveli da kmna Âina-aÌdgomay mïertay ýlierad,
vidremdis Âarikcina sivlïolad. da êeiåçra mepÉ branþtay
da mis tana mtavarni mravalni.
6. da êeiçvanna Âinaêe mepisa mepÉ branþtay da çovelni
mtavarni. xolo mepeman ganaÂesa siÖudili mati. maêin iÂçes
ïirilad branþta mat da evedrebodes Zabilovns: "moguec
åirvelad êþuli êeni da êegwçvanen Äuen ïaýarsa mas Ìmrtisa tkuenisasa, da maêin içavn siÖudili Äueni, rametu êe-caêen-ve-gwåçren, da êen-ve çav ese Äuen zeda, da ubralo iço
sisxlta Äuentagan".
1. wminda ninos cxovreba.
2. es iyo im dros, roca georgi kabadukieli iwama
qristesTvis. 43
3. im xanebSi kabadukiis qalaqidan erTi kaci mTavarTa
swori, mona RvTisa, wavida romSi mefeTa winaSe samsaxureblad da wyalobis mosapoveblad.
4. imave xanebSi erTi kaci iyo kolastaSi44 da hyavda
ori Svili: Ze da asuli. saxeli misi Zis iyo iobenali,
xolo asulisa _ susana. da roca aResrulnen mSoblebi,
darCnen maTi Svilebi oblad. adgnen da wavidnen wminda
qalaq ierusalemisken, daiimedes yvela qristianis sasoeba _ wminda aRdgoma da Tavi Seavedres iq. Zma susanasi
ewia devtalarobas45, xolo susana msaxurebda miafors46,
sara beTlemels.
5. xolo is kabadukieli Wabuki mivida mefis winaSe
romSi. da daewyvnen branjebi47 romaelebTan sabrZolvelad pitalanis velze. da misca RmerTma kabadukiel Wabuks uZleveli Zala da gauwia mtrebs Zlieri winaRmdegoba, vidre ar gaaqcia sirbiliT. da Seipyro branjebis
mefe da masTan erTad mravali mTavari.
6. Seiyvana mefis winaSe branjebis mefe da yvela mTavari, xolo mefem ganaCina maTi sikvdili. maSin daiwyes
tirili branjebma da evedrebodnen zabilons: `mogveci
pirvelad Seni rjuli da Segviyvane Cven Tqveni RvTis
taZarSi da maSin dadges Cveni aRsasruli, radgan Sen
Segvipyar, Senve aRasrule es Cvenze da ubralo iqnebi
Cveni sisxlisagan”.
50
51
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
7. xolo Zabilovns-Ìa esma, mÂrapl auÂça ese mepesa da
åaïreaksa siïçuay mati. da mosces mat nateli qelsa kueêe
Zabilovnissa da êeiçvannes ïaýarsa Ìmrtisasa, Âmidasa eÖlesiasa, da aziarnes saidumlota krisïesta. da uÄuennes mat
didebani igi Âmidata mocikultani.
8. da dilayt adre aÌdges branþni igi da samoseli
samÖudroy êeimoses da ganvides adgilsa mas Öacta saÖlavsa,
ilocvides da hmadlobdes Ìmertsa natlis-Ìebasa mas zeda
da ziarebasa da iïçodes: "Äuen siÖudilsa êina uÖudav vart,
rametu Ìirs-mçvna Äuen Ìmertman esevitarsa didebasa xilvad da sagzalsa mas daulevnelsa, qorcsa da sisxlsa
KrisïÉs, ýisa Ìmrtisa uÖudavisa mis meupisasa, romeli ars
uproys umaÌles çovelta maÌalta da ukuesÖneles çovelta
kuesÖnelta, rametu igi ars Öurtxeul uÖuniti uÖunisamde,
amen. xolo vay naêobta Äuenta, naçopta simÂarisata, mÖwdrta
bnelisata".
9. da qmobdes igini: "movedin meqrmlÉ ege da aÌixuenit
tavni Äuenni Äuengan..." amas ray hxedvida Zabilovn, aÌiýra
gonebita da ïiroda, rametu vitarca cxovarta tavni twsniÖlvad Âareåçrnes da vitarca Öravta êvilta matta
sÂçalobdes. maêin êevida Zabilovn Âinaêe mepisa da
gamoitxovna, da niÅita ganuïevna.
10. xolo igini evedrebodes Zabilovns, rayta Âarhçves
kueçanad mata da misces êþuli Krisïesi da natlis-Ìebay
Âçlita çovelsa ersa matsa. xolo ismina mati Zabilovn da
mostxovna mÌdelni åaïreaksa. da brýanebay moiÌo mepisagan.
da Âarvides sixarulit.
11. da vitarca mieaxlnes vitar ert dÌisa savalsa, miqda
hambavi, vitarmed mepÉ movals cocxali da çovelni mtavarni
mis tana. maêin êeiýrnes atni igi saeristvoni: Xolamay da
7. xolo zabilonma es rom gaigona, swrafad auwya mefes
da patriarqs maTi sityva. da naTelsces maT zabilovnis
xelqveS, Seiyvanes RvTis taZarSi, wminda eklesiaSi da
aziares qristes saidumloebs da aswavles maT wminda mociqulTa didebani48.
8. diliT adre adgnen branjebi, samkvdro samoseli
Seimoses da gavidnen kacTa saklav adgilas, loculobdnen da madlobdnen RmerTs naTlisRebisa da ziarebisaTvis da ambobdnen: `Cven sikvdilSic ukvdavebi varT,
radgan Rirsi gagvxada Cven RmerTma amgvari didebis
xilvisa da im gamouleveli sagzlisa _ xorcisa da sisxlisa qristesi, RmerTis Zis, im ukvdavi meufis, romelic
yvela maRalze ufro umaRlesia da uqvesknelesia yvela
qvesknelze, radgan igi aris kurTxeuli ukuniTi ukunisamde, amen. magram vai Cvens Svilebs _ simwris nayofT da
sibnelis mkvidrebs”.
9. da iZaxdnen isini: `movides jalaTi da wagvacaleT
Tavebi”. ucqerda ra amas zabiloni, aRelda gonebiT da
tiroda, radgan rogorc cxvrebs, TavianTi Tavebi dasaklavad gaewvdinaT da rogorc kravebs, TavianT Svilebs
ise ibralebdnen. maSin Sevida zabiloni mefis winaSe, gamoiTxova branjebi da saCuqrebiT gauSva.
1 0 . xolo isini evedrebodnen zabilons, rom wahyves
maT qveyanaSi da misces qristes rjuli da wyliT naTlisReba mTel maT xalxs. xolo zabilonma Seismina maTi da gamosTxova mRvdlebi patriarqs, brZaneba miiRo mefisagan
da wavidnen sixaruliT.
11. rogorc ki miuaxlovdnen, daaxloebiT erTi dRis
savalze, mivida ambavi, rom mefe modis cocxali da yvela
mTavari masTan erTadaa. maSin daiZra is aTi saerisTavo:
xolama da xozaba, xlaWa, xeneSagi, timgaragi, zaqa, gza,
52
53
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
Xozabay, XlaÅay, Xeneêagi, ºimgaragi, Zakay, Gzay, Zargay,
Zarday, Zarmay da Tmonigoni sameupoy da moegebvodes
mdinaresa zeda didsa ¬damarasa.
12. da ganço mepeman eri igi da daadgina Âçalsa mas imier
da amier. da aÖurtxes mÌdelta mdinarÉ igi da êtaqda çoveli eri mdinaresa mas da ganibanebodes, da aÌmovidodes gamosavalsa ertsa. da dasdebda Zabilovn qelsa çovelsa ersa
at dÌe. da aÌhmartnes Öaravni da êeÂires mÌdelta úami, da
aziarnes Krisïes saidumlota.
13. da ganuïevna mÌdelni da ganhÖarga çoveli Âesi
krisïeanobisay. dauïeva Öurtxevay da Âarvida niÅita didita Hromed.
14. da ganizraxa gulsa twssa da tkua: "Âarvide IerusalÉmd". da misca glaxaÖta çoveli igi monagebi.
15. da devïalari igi åaïreak-kmnul iço. da priad
daimegobrnes urtiertas Zabilovn da åa[ï]reaki.
16. hrkua Sara miaporman åaïreaksa: "ese Zabilovn - mamay
da embazi branþtay, Öaci sruli sibrýnita da Ìmrtis moêiêebita. amas miec day êeni Susana colad".
17. da stnda Âmidasa åaïreaksa siïçuay misi da misces Susana colad misa. da Âarvides twsa kalakad ±olased. da me
oden viêev matgan. da igi[ni] arian mêobelni Äemni. da
aÌmzarda me dedaman Äemman ÂiaÌta êina twsta, msaxurebasa
êina glaxaÖtasa dÌe da Ìame daucadebelad.
18. da vitarca vikmen me atormeïis Âlis, mêobelta Äemta
gançides çoveli, ray-ca akunda, da Âarvides IerusalÉmd.
maêin mamaman Äemman daiÂera þuari åaïriakisagan da ganiþmna
dedisagan Äemisa. da êemiïçbo me mÖerdsa missa da damaÌuarna, vitarca Ìuarni, crem[l]ni twsni tualta da åirsa Äemsa. da
mrkua:
zarga, zarda, zarma da samefo Tmonigoni da moegebebodnen
did mdinareze, Rdamaraze.
1 2 . gahyo branjTa mefem xalxi da daayena wylis imier
da amier. akurTxes mRvdlebma mdinare, Cavida mTeli xalxi
im mdinareSi, ganibanebodnen da amodiodnen erT gamosasvlelSi. adebda zabiloni xels mTel ers aTi dRe. aRmarTes karvebi, Sewires mRvdlebma Jamiswirva49 da
aziares branjebi qristes saidumloebs.
1 3 . zabilonma datova50 mRvdlebi, dauwesa qristianobis yvela wesi, dautova kurTxeva da wavida didZali
saCuqrebiT hromisken.
14. ganizraxa Tavis gulSi da Tqva: `wavide ierusalimSi”, da misca glaxakebs mTeli Tavisi monagebi.
1 5 . amasobaSi devtalari patriarqi gamxdariyo da
Zalze daumegobrdnen erTmaneTs zabiloni da patriarqi.
1 6 . uTxra sara miaforma patriarqs: `es zabiloni _
mama da embazi branjTa, aris kaci sruli sibrZniT da
RvTismoSiSebiT. amas mieci Seni da susana colad”. moewona wminda patriarqs misi sityva da misces mas susana colad.
1 7 . wavidnen isini Tavisi qalaqisken, kolasaSi. mxolod me gavCndi maTgan da isini arian Cemi mSoblebi.
gamzarda me dedaCemma Tavis kalTaSi dRe da Rame Seusveneblad glaxakTa msaxurebaSi.
1 8 . da roca gavxdi Tormeti wlis51, Cemma mSoblebma
gayides yvelaferi, rac hqondaT da wavidnen ierusalemSi. maSin mamaCemma daiwera jvari patriarqisagan da gaimijna dedaCemisagan. Camikra me mkerdSi, damaRvara,
rogorc niaRvari, Tavisi cremlebi Cems Tvalebsa da saxeze da miTxra:
54
55
moqvevaj qarTlisaj
19. "êen, mxolovo asulo Äemo, esera dagiïeveb êen oblad
Äemgan da migitualav êen Ìmertsa catasa, mamasa çovelta
mzrdelsa da upalsa, rametu igi ars mamay oboltay da
msaþuli kurivtay. nu geêinin, êvilo Äemo! xolo êen magdanelisa Mariamis êuri aÌiÌe siçuarulisatws Krisïesisa da
data mat Lazaresta. da tu êen esrÉt geêinodis misa, vitarca mat, man egrÉt mogces çoveli, ray-ca stxovo mas, odes
ray gindes misgan."
20. da mo-mca amborebay sauÖunoy da Âarvida ÂiaÌ Iordanesa Öacta mat tana velurta, romel-ray çopay misi icis
misman upalman Iesu. xolo deday Äemi misca åaïreakman msaxurad glaxaÖta, dedata uýlurta.
21. xolo me vhmsaxurebd miaporsa somexsa dvinelsa or
Âel. da vhÖitxevdi vnebata mattws Krisïesta, þuar-cumisa,
daplvisa da aÌdgomisatws misisa, da samoslisa misisa da
þuarta da ïilotasa da sudarisasa çovelsa miÂçebit, rametu aravin çopil iço, arca iço êoris IerusalÉmsa zomi
misi mecnierebita êþulisa gzasa ýuelsa da axalsa çovelsave.
22. iÂço uÂçebad Äemda da tkua: "vxedav, êvilo Äemo, ýalsa êensa, vitarca ýalsa lomisa ýuvisasa, romeli izaxebn çovelsa-ve zeda otxperqsa, gina vitarca orbi dedali, romeli
aÌvidis simaÌlesa aertasa uproys mamlisa da çoveli kueçanay gugasa tualisa misisasa, mciresa margaliïis sÂorsa,
êeaçenis da ganixilis, ganicadis saÅmeli misi, cecxlebr
dainaxis, mouïevnis prteni êrialebad da miimartis mis
zeda. egret iços cxorebay êeni ÂinamýÌurebita sulisa
Âmidisayta".
qarTlis moqveva
19. “Sen, erTaderTo asulo Cemo, ager gtoveb Sen
oblad Cemgan da migabareb caTa RmerTs, yovelTa mamas,
gamzrdelsa da ufals, radgan igia oblebis mama da
qvrivebis gamkiTxavi. nu geSinia, Svilo Cemo! oRond Sen
magdanel mariams da lazares debs mihbaZe qristes siyvarulSi da, Tu Sen iseTive SiSi geqneba misi, rogorc
maT, igi iseve mogcems yvelafers, rasac sTxov, rodesac
raime mogindeba misgan.”
20. da meambora samaradisod da wavida gaRma iordanes
im velur xalxTan; sxva ram misi saqmeebi icis misma ufalma
iesom. xolo dedaCemi misca patriarqma msaxurad glaxakebs,
uZlur qalebs.
2 1 . xolo me vemsaxurebodi miafors, dvinel somexs
ori weli.52 da vekiTxebodi qristes tanjvaTa, jvarcmis,
daflvisa da misi aRdgomis Sesaxeb; da misi samoslisa da
jvrebis, tiloebisa da sudaris Sesaxeb _ yvelafers TanmimdevrobiT, radgan aravin yofila, da arc iyo ierusalemSi misi toli rjulis wesis codniT _ Zvelis da axlis, yovelivesi.
22.daiwyo miaforma CemTvis Txroba da Tqva: `vxedav,
Svilo Cemo, Sens Zalas, rogorc Zalas Zu lomisa, romelic
dahRrialebs yvela oTxfexs; anda, rogorc dedali orbi,
romelic adis haeris simRleebSi mamalze maRla da mTeli dedamiwa mis, mcire margalitis xela Tvalis gugaSia,
rom SeaCerebs da daakvirdeba, SeniSnavs Tavis saWmels,
cecxliviT dainaxavs, gaSlis frTebs SrialiT da miemarTeba masze*, _ ase iqneba Seni cxovrebac suliwmindis
winamZRvrobiT”.
* Sdr. iob. 9:26; 15:23; 39:26-30; dan. 7:4.
56
57
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
tavi d
Tavi 4
1. aÌÂerili mis[i]ve Salome uúarmelisay.
2. a viÂço da gitxra çoveli,
3. odes-igi ixiles Ìmerti uÖudavi Öacta moÖudavta
kueçanasa zeda, romeli mosrul iço misgan, IsraÉli uÖundga. da moÂodebay çovelta ucxota natesavtay, ucxota
Ìmertta monebultay, vitarca twt unda qsnay soplisay,
romeli dahbada. iÂço Öetilis-çopad huri[a]ta: mÖudarta
aÌdginebad,
brmata
aÌxilvad,
çovelta
sneulta
ganÖurnebad. ese êeiêurves, êeizraxnes da Âaravlinnes
sïraïioïni çovelsa kueçanasa sÂrapit moslvad. da
iïçodes, rametu: aha esera ÂarvÂçmdebit-o.
4. maêin moiÂines çovlit soplit Öacni huriani, mecnierni êþulsa Mosessa, romelni anïaÖrad aÌudges sulsa
Âmidisasa da ray-igi unda Krisïesa matgan, mat aÌasrules:
þuars acues da samoselsa missa zeda Âil-itxines. da Âilit
hxuda Ärdilota, mcxetelta, Öuarti igi uplisa Iesuysi, da
dahples mat dambadebeli twsi da dahÖrýales saplavi. xolo
igi aÌdga, vitarca tkua åirvel. da ïiloni igi, odes
gantena, isxnes saplavsa êina.
5. da ese çoveli Âarmoicada ´ilaïe da movida saplavad
igi da coli misi da ïiloni igi åovnes, da moixuna igini
colman ´ilaïesman. da Âarvida Ârapita didita ´onïod,
saxed twsa, romeli ikmna morÂmune Krisïesa. xolo
êemdgomad úamta mravalta movides igini qelta LuÖa
maxarebelisata da dasxna igini man, sada-ca twt icis.
6. xolo sudari ara iåova, vitarca qorcni Krisïesni. tkues
viet-me ´eïrestws, vitarmed qel-iÂipa axumad-o da akundes,
garna gancxadebulad aray miutxres, vitar sxuay çoveli.
1 . misive, salome ujarmelis aRwerili.
2. `axla daviwyeb da getyviT yvelafers:
3. rodesac ixila ukvdavi RmerTi mokvdavma xalxma
amqveynad, romelic mosuli iyo misgan, israeli gandga da
mouwoda RmerTma ucxo modgmebs, ucxo RmerTebisadmi
damonebulT, vinaidan Tavad undoda qveynierebis xsna,
romelic gaaCina. daiwyo sikeTis keTeba iudevelTaTvis:
mkvdrebis aRdgena, brmebis Tvalis axela, yvela sneulis
gankurneba. es SeSurdaT iudevelebs, ibWes da gaagzavnes
mxedrebi yvela qveyanaSi saswrafod mosasvlelad da ambobdnen, “aha, ager viRupebiT”-o.
4. maSin movida yvela qveynidan xalxi, iudevelebi,
moses rjulis mcodneebi, romlebic winaRudgnen53 wmida
suls54 da rac TviT undoda qristes maTgan, maTac is aRasrules: jvars acves da mis samoselze wili iyares. da
wilxvda Crdiloelebs, mcxeTelebs, ufal iesos kvarTi.
da damarxes maT Tavisi dambadebeli da daxSes saflavi.
xolo is aRdga, rogorc iTqva dasawyisSi, da rodesac gaTenda, tiloebi saflavSi ewyo.
5. es yvelaferi naxa pilatem: movida saflavTan igi
da misi coli da tiloebi ipoves. aiRo isini pilates
colma da wavida didi siswrafiT pontoSi, Tavis saxlSi,
da romelic qristes morwmune gaxda55. xolo mravali xnis
Semdeg moxvdnen es tiloebi luka maxareblis xelSi da
daawyo isini, sadac TviTon icis.
6. xolo sudara ar aRmoCnda saflavSi iseve, rogorc
qristes sxeuli. Tqva zogma petreze, rom man moaxerxa
aReba da mas hqondao, magram cxadad veraferi Tqves, iseve
rogorc sxva yvelaferze.
58
59
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
7. xolo þuarni amas kalaksa êina damarxul arian, xolo
adgili mati vervin icis, odes inebos Ìmertman, gamoÄnden.
8. maêin mivec Öurtxevay upalsa Ìmertsa da madli dedopalsa mas Äemsa amas çovelsa zeda tx[r]obasa. da Öualad
vhÖitxe, vitarmed: "sada ars Ärdiloysa igi kueçanay, anu
sada ars samoseli igi uplisa Äuenisay?" mrkua me:
"Ärdiloysa kueçanay Somxitisa mteul ars, saÂarmartoy
kueçanay, saqelmÂipoy berýentay da uúiÖtay".
9. mat dÌeta êina mo-vinme-vida dedaÖaci epeseli
tavçuanis-cemad Âmidasa adgomasa da hÖitxvida miapori
dedaÖacsa mas, tu: "helene dedopali egetsa-ve bnelsa êina
ars-a da mepobay mati twnier Ìmrtisa?" xolo man hrkua: "me
var mqevali mati da maxlobeli ganzraxvasa matsa çovelsa, da
didi Âadierebay akus hromta KrisïÉs mimart êþulisatws,
da natlis-Ìebisa".
10. xolo me varku miaporsa: "Âarmavline da Âarvide Âinaêe Helene dedoplisa, nuuÖue mimiaxlos siïçws-gebad mis
Âinaêe KrisïÉstws". da man auÂça åaïreaksa. xolo man miÂoda,
Âmidaman mamaman Äemman åaïreakman, ýmaman dedisa Äemisaman, da
damadgina aÌsavalsa saÖurtxevelisasa da damasxna qelni
misni mqarta Äemta. da sult-itkuna cad mimart da tkua:
11. "upalo Ìmerto mamatao da sauÖunetao, qelta êenta
êevhvedreb obolsa amas, êvilsa disa Äemisasa da Âarvavlineb
kadagebad êenisa Ìmrteebisa da rayta axaros aÌdgomay êeni,
sada-ca êen satno-iço srbay misi ekmen Krisïe amas gza, mogzaur, navt-sadgur, moýÌuar, ena mecnierebis, vitarca-igi
Âinata mat moêiêta saxelisa êenisata"
12. da miþmna dedisagan Äemisa da mo-mca me þuari da
Öurtxevay sagzlad. da Âarvemarte dedaÖacisa mis tana. da
odes mivedit saxid misa, mun våovet dedupali vinme mepeta
7. xolo jvrebi am qalaqSia damarxuli, magram maTi
adgili aravin icis, rodesac inebebs RmerTi _ gamoCndebian.
8. maSin miveci kurTxeva ufal RmerTs da madloba _
Cems dedofals am yvelafris moyolisaTvis. da kidev vkiTxe,
rom: `sad aris is CrdiloeTis qveyana, an sad aris Cveni
uflis samoseli?”. mipasuxa: `CrdiloeTis qveyana somxiTis
mTianeTia, warmarTuli qveyanaa _ berZenTa da uJikTa56 sagamgeblo”.
9. im xanebSi movida erTi efeseli qali wminda
aRdgomis Tayvanissacemad da ekiTxeboda miafori im
qals, rom: `elene dedofali iseTsave bnelSia da maTi mefoba kvlav RvTis gareSea?”. xolo man uTxra: “me var maTi
msaxuri da maTi yvela ganzraxvis Tanamdgomi da didi
ltolva aqvT romaelebs qristes rjulis da naTlisRebis mimarT”.
1 0 . xolo me vuTxari miafors: `gamagzavne da waval
elene dedoflis winaSe, iqneb damiaxlovos Tavis winaSe
qristes Sesaxeb sasaubrod”. da man auwya patriarqs.
xolo me57 damiZaxa, Cemma wminda mamam, patriarqma, dedaCemis Zmam da damayena sakurTxevlis aRsavalze da damawyo Tavisi xelebi mxrebze da Sestira cas da Tqva:
1 1 .`ufalo, RmerTo mamaTao da saukuneTao, Sens xelebs Sevavedreb am obols, Cems diSvils da vagzavni Seni
RvTaebis saqadageblad da imisTvis, rom axaros Seni
aRdgoma iq, sadac Sen inebo misi svla. Sen eyav, qriste,
amas gzad, mogzaurad, navsadgurad, moZRvrad, codnis
enad, rogorc Seni saxelis uwindel moSiSebs”.
12. da gamaSora dedaCems da momca me jvari da kurTxeva
sagzlad. da gavemarTe im qalTan erTad. da rodesac
mivediT mis saxlSi, iq vnaxeT erTi dedofali, mefeTa
60
61
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
[e]vadagi, saxelit Ripsime, romeli eloda IerusalÉmit
natlis-Ìebasa da Krisïes aÌsaarebisatws suroda. maêin mimca me qelta mista dedaÖacman man, da mivec mas nateli qelsa
kueêe Äemsa, mas da ormeocsa sulsa mis tana saxlisa misisata.
da Âarvedit saxid misa da viçvenit mun or Âel.
13. maêin moxeda upalman Saberýnetsa da hrÂmena mepesa
±osïanïines, da Krisïe aÌiara man da dedaman misman da çovelman åalaïman matman dasabamitganta Âelta xut atas otxas
ormeocdaotxsa, xolo Krisïes aÌmaÌlebitgan samas da atertmeïsa. da Âaremarta çoveli Saberýneti krisïeanobasa.
14. meêwdesa Âelsa iço Âmiday Örebay NiÖeas, da mervesa
Âelsa iço sivlïolay Äueni Saberýnetit.
15. Ripsime dedopali da gay[a]ne, dedamýuýÉ, da ormeocdaati
suli
Âarmovemartenit
ttuesa
åirvelsa
atxutmeïsa da gamovedit areta Somxitisata, samotxesa mas
Trdaï mepisasa. igini moiÖlnes mun ttuesa åirvelsa,
ocdaatsa, dÌesa åarasÖevsa.
16. xolo me davêti eÖalta êina vardisata, rametu vardi
da nuêi çuavoda mas úamsa. da odes-igi aÌmohvidodes sulni
Âmidata mat, vixile zecit samoslis msgavsad Äamomavali diaÖoni olarita natlisayta. da qelta mista akunda sasaÖumevlÉ, romlisagan gamovidoda Öuamli sulnelebisay, romeli
cata dahparvida. da mis tana simravlÉ erta cisatay. da êeiertnes Âmidani igi sulni erta mat zecisata da didebit aÌmaÌldes cad.
17. xolo me vÌaÌadçav: "upalo, upalo, rad damiïeve me
êoris asåiïta da ikedneta?" qmay mesma me munit, romeli
meïçoda me: "esretve iços Âarçvanebay êeni, odes ege eÖali,
romeli êensa garemoys ars, çoveli-ve ikmnes vard meÂamul,
STamomavali, saxelad rifsime, romelic eloda ierusalimidan naTlisRebas da qristes aRsarebis survili hqonda. maSin Camabara mis xelT im qalma da miveci naTeli Cems xelqveS mas da misi saxlis ormoc suls, masTan erTad.
wavediT mis saxlSi da viyaviT iq ori weli.
1 3 . maSin moxeda ufalma saberZneTs da irwmuna mefe
konstantinem. qriste aRiara man da misma dedam da mTelma
maTma sasaxlem dasabamidan xuTi aTas oTxas ormocdaoTx,
xolo qristes amaRlebidan _ samas TerTmet wlebSi. da
daadga mTeli saberZneTi qristianobas.
1 4 . meSvide wels iyo wminda kreba nikeaSi. merve wels
iyo Cveni gaqceva saberZneTidan.
1 5 . rifsime dedofali da gaiane dedamZuZe, da ormocdaaTi suli gamovemarTeT pirveli Tvis58 TxuTmetSi
da amovediT somxiTis mxareSi, Trdat mefis baRSi. isini
daxoces iq pirveli Tvis ocdaaTSi, paraskev dRes.
1 6 . xolo me davrCi vardis eklebSi, radgan vardi da
nuSi hyvaoda im dros da rodesac amodiodnen im wmidaTa
sulebi, vixile zecidan samoslis msgavsad Camomavali
diakvani59 naTlis olariT. da xelT hqonda sasakmevle,
romlisganac gamodioda surnelebis kvamli, riTac cani
ifareboda; da masTan erTad vixile cis mxedrobis simravle. da SeierTes is wmidaTa sulebi zecaTa mxedrebma da
didebiT amaRldnen cisken.
17. xolo me SevRaRade: `ufalo, ufalo, rad mtoveb me
aspitTa da iqedneTa Soris?”. xma momesma iqidan, romelic
meubneboda me: `aseve moxdeba Seni wayvana, rodesac eg ekali, romelic Sens garSemo aris, mTlianad gaxdeba vardi
mewamuli da surnelovani, Sens mier. xolo Sen adeqi da
62
63
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
sulnel êen mier. xolo êen aÌdeg da vidode aÌmosavalit,
sada-igi ars samÖali priad da muêaÖni çovlad-ve ara arian".
18. xolo me Âamoved da moved Uloåoreta da davizamtre
Åirta êina didta. da ttuesa meotxesa Âarved mtata zeda
¿avaxetisata, rayta vcna, tu sadayt ars Mcxetay. da
mivemtxwe mtasa zeda...4. ïbasa didsa gardamdinaresa,
romelsa erkua Panavray, davdeg mun or dÌe. vitxove
sazrdeli metevzurtagan da ganvýlierdi ýalita mit
sazrdelisayta, da madli mivec Ìmertsa.
19. da mÂçemsni jçunes mas-ve adgilsa da qumilvides
quminvasa Ìamisasa samÂçsota êina matta. da hxadodes Ìmertta matta Armazss da Zadens da utkumides êesaÂiravsa, odes
movidodet-o.
20. da dilaj adre aÌvdeg da vhÖitxe ertisa matganisa,
tu: "sadjt soplit xart tkuen?". da mitxra: "zogni dabit
elirgnit (?) da zogni sapurclit da zogni kinþarelni da
rabaïelni didisa kalakisa Mcxetisani, sada Ìmertni
Ìmertoben da mepeni mepoben".
21. da mivhxeden mtata Ärdiloysata, rametu dÌeta zapxulisata savseni Ändes haerita sasïiÖita da tovlita. da
êevýrÂundi me priad da vtku: "upalo, upalo, mimiÌe suli
Äemi Äemgan".
22. da moviÌe lodi erti da davdev igi sastunlad Äemda,
da gardasadinelsa mis ïbisasa. da daviýine da movida
Äuenebit Öaci erti hasaÖita zomi, (?) tmita naxevar-tmosan.
da mo-mca Âigni dabeÅduli da mrkua me: "sÂrapit miartu ese
Mcxetad mepesa Âarmarttasa". da me viÂçe ïirilit vedrebad
misa da varku: "upalo, deda Öaci var ucxoy da umecari,
vitar mivide me, arca enay vici, ray vtkua ucxota natesavta
tana"? maêin ganqsna Âigni igi da mo-mca me Öitxvad.
daÂerili iço hromaelebr, dabeÅdul iço, iesujsi.
iare aRmosavleTiT, sadac samkali bevria da muSakni sruliad ar arian”.
1 8 . xolo me wamovedi da movedi uloporeTSi60 da
davizamTre did gaWirvebaSi. da meoTxe Tves wavedi javaxeTis mTebze, rom gamego, Tu saiTken aris mcxeTa. mivaRwie
mTaze61 gadamdinare did tbas, romelsac erqva faravani.62
gavCerdi iq ori dRe, viTxove saWmeli meTevzeTagan, gavZlierdi im saWmlis ZaliT da madli miveci RmerTs.
1 9 .mwyemsebi iyvnen imave adgilas da darajobdnen sadarajos TavianT faraSi. mouxmobdnen maT RmerTebs, armazsa da zadens da uTqvamdnen Sesawiravs, roca movalTo.
20.dilaadrian avdeqi da vkiTxe erT maTgans, Tu:
`romeli dabidan xarT Tqven?~. da miTxra man: `zogi daba
elirgnidan, zogi safurclidan, zogi qinjareli da
zogic rabateli didi qalaqis, mcxeTisa, sadac RmerTebi
RmerToben da mefeebi mefoben~.
2 1 .Sevxede CrdiloeTis mTebs, radgan im zafxulis
dReebSi Candnen savseni sastiki haeriTa da TovliT. SevZrwundi me Zalian da vTqvi: `ufalo, ufalo, waiRe Cemi suli
Cemgan~.
22.movitane erTi lodi, davide sasTumlad im tbis
gasadinarTan da daviZine. movida CvenebaSi erTi kaci simaRliT zomieri, TmiT naxevrad Tmiani63 da momca beWeddasmuli wigni da miTxra: `saswrafod miarTvi es mcxeTaSi warmarTTa mefes~. me daviwye misdami tiriliT vedreba da vuTxari: `batono, qali var ucxo da umecari, rogor
mivide me, arc ena vici, ra vTqva ucxo xalxTan?~. maSin gaxsna is wigni da momca wasakiTxad, dawerili iyo romaulad* da iesus beWeddasmuli.
64
65
* laTinurad
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
23. daÂeril içunes atni siïçuani, vitarca-igi picarta
kvisata åirvel.
24. ~a: sada ikadagos saxarebay ese, mun-ca jtkumodis
dedaÖaci ese.
25. ~b: "arca mamaÖacebay da arca dedaÖacebay, aramed
tkuen çovelni ert xart".
26. ~g: "Âarvedit da mojm[o]Âpenit çovelni Âarmartni.
da natel-scemdit saxelita mamisa da ýisa da sulisa
Âmidisayta".
27. ~d: "nateli gamobrÂçinebad Âarmartta zeda da didebaj erisa êenisa IsraÉlisaj".
28. ~e: "sadaca ikadagos saxarebay ese sasupevlisaj,
munca jtkumodis çovelsa sopelsa".
29. ~v: "romelman tkuen êegiÂçnarnes, me êemiÂçnaros, da
romelman me êemiÂçnaros, êejÂçnaros momavlinebeli Äemi".
30. ~z: ``priad uçuarda Mariami upalsa, rametu maradis
ismenen missa sibrýnesa Åeêmariïsa.
31. ~É: "nu geêinin matgan, romelta mosÂçwdnen qorcni
tkuenni, xolo sulta tkuenta ver êemýlebel arian moÂçuedad".
32. ~t: hrkua Mariams magdanelsa Iesu: "Âarved, dedaÖaco,
axare ýmata Äemta".
33. ~i: `sada-ca hkadagebdet saxelita mamisayta da ýisayta da sulisa Âmidisayta.
34. da vitarca ese ÂaviÖitxe, viÂçe vedrebad Ìmrtisa mimart. da gulisqma-vçav, vitarmed zecit iço Äuenebay ese. da
aÌvixilen tualni Äemni zecad da maÌali igi vaÖurtxe da
misgan vitxove êeÂevna Äemda gzasa Äemsa. da gardamosadinelsa mis ïbisasa movhçev da Âarmovemarte.5
35. da iço dinebay misi dasavalit Öerýo. da miudeg gzasa
ýnelsa da picxelsa, da vixilen didni Åirni gzatagan da
23. dawerili iyo aTi sityva, ise, rogoc Tavdapirvelad
qvis ficrebze64:
24. 1: sadac iqadageba es saxareba, iqac iTqmodes es
qali.
25. 2: `arc mamri da arc mdedri, aramed Tqven yvelani
erTi xarT~. (gal. 3:28).
26. 3: `wadiT da moimowafeT yvela xalxi da monaTleT
mamisa da Zisa da suliwmidis saxeliT~. (mT. 28:19).
27. 4: `naTeli warmarTTa gasabrwyineblad da dideba
Seni eris, israelisa~. (lk. 2:32).
28. 5: `sadac iqadageba sasufevlis es saxareba, iqac
iTqmebodes mTel msoflioSi~. (mT. 26:13; mk. 14:9).
29. 6: `vinc Tqven migiRebT, me mimiRebs da vinc me mimiRebs, miiRebs Cems momavlinebels~. (mT. 10:40).
30. 7: `Zalian uyvarda mariami ufals, radgan
yovelTvis ismenda mis WeSmarit sibrZnes~.
3 1 . 8: `nu geSiniaT maTi, romlebic Tqvens xorcs
klaven, xolo Tqveni sulis mokvla ar ZaluZT~. (mT. 10:28).
32. 9: uTxra mariam magdanels iesum: “wadi, dedakaco,
axare Cems Zmebs~. (in. 20:17).
33.: sadac iqadagebT mamisa da Zisa da suliwmidis
saxeliT.
34.da rogorc ki es wavikiTxe, daviwye vedreba RvTis
mimarT. mivxvdi, rom zecidan iyo es Cveneba da avapyari
Tvalebi zecisken da vakurTxe maRali RmerTi da misgan
viTxove CemTvis daxmareba Cems gzaze. im tbis gasadinars65
gamovyevi da gamovemarTe.
35. miedineboda igi dasavleTisken. Sevudeqi Znel da
ficxel gzas da vnaxe didi gaWirveba gzebisgan da SiSi _
66
67
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
êiêni mqectagan, vidremde moviÂie aka, vinay-igi Âçalman
aÌmosavalit iÂço dinebad. mieritgan iço lxinebay Äemi.
36. da våoven mogzaurni da miviÂie sanaxebsa Kartlisasa,
kalaksa Urbnisisasa da vixile eri ucxoy, ucxota Ìmertta
msaxuri: cecxlsa da kvata da ýelta taçuanis-scemdes.
êeeurva sulsa Äemsa ÂarÂçmedasa matsa zeda da moved
baginsa huriatasa enisatws ebraelebrisa da viçav mun ert
ttue da ganvicdid ýalsa amis kueçanisasa.
37. da iço, dÌesa ertsa aÌiýrnes erni ýlierni da uricxuni simravlita mit kalakit Âarmavalni didad kalakad Mcxetad, romeli iço saþdomeli didta mepetay, vaÅrobad da
locvad Armaz Ìmrtisa matisa.
38. xolo me Âarvhçev mat tana da miviÂienit kalakad Mcxetad, ÂiaÌit mogutas, qidsa zeda davdegit mun da
vxedevdit cecxlis msaxursa mas ersa. da moguebasa da
ctomasa matsa zeda vïirode ÂarÂçmedisa matisatws da
ucxovebasa-ca Äemsa veglovdi.
mxecebisgan, vidre movaRwie aqamde, saidanac wyalma aRmosavleTiT iwyo dineba66. iqedan iyo Cemi Sveba.
36.vipove mogzaurebi da mivaRwie qarTlis sanaxebs,
urbnisis qalaqs da vnaxe ucxo xalxi, ucxo RmerTebis msaxuri: cecxls da qvebs da xeebs scemdnen Tayvans. Sewuxda
Cemi suli maTi wawymedisaTvis da movedi iudevelTa baginSi ebrauli enis gamo da viyavi iq erTi Tve da vecnobodi am qveynis raobas.
37. da erT dResac iyo, daiZra didZali da simravliT
auracxeli xalxi mimavali im qalaqidan did qlaq mcxeTisaken, romelic didi mefeebis sataxto iyo, savaWrod da maTi
armaz RmerTis salocavad.
38.xolo me Tan wavyevi maT da mivaRwieT qalaq mcxeTas
mogvTas, gaRma, iq xidze davdeqiT da vxedavdiT im cecxlis
msaxur xalxs. da maT mogvobasa da cdomilebaze vtirodi,
maTi wawymedis gamo; da Cem ucxoobasac vglovobdi.
tavi v
Tavi 6
1. moÂevnay Âmidisa Ninoysi Mcxetad, aÌÂerili misi-ve
Salome uúarmelisay.
2. xvalisagan iço qmay oxrisay da saçwrisay. da gamovidoda eri uricxw; vitarca çuavilosanni, zarni da saêinelni
gamovidodes. xolo mepÉ arÌasada êeýrul iço. da vitarca
úam-sca úamman, sivlïolay da mi-da-mo malvay iço çovlisa
Öacisay da êeivlïoda çoveli Öaci saparvelsa kueêe, rametu
gamo-sadme-vidoda Nana deupali. da vitarca ganvlo Nana
dedopalman, maêin-Ìa neliad-neliad gamovidoda çoveli
eri. da êeamÖves poloci çoveli samoslita titoåirita da
1 . wminda ninos mcxeTaSi mosvla, aRwerili misive,
salome ujarmelis mier.
2. meore dRes iyo SeZaxilebisa da sayviris xma. da
gamoefineboda uricxvi xalxi; yvavilianebiviT67 sazarlebi da saSinelni gamoidodnen. xolo mefe jer ar
daZruliyo. rogorc ki Semohkra Jamma, iyo sirbili da
aqeT-iqeT malva yvela adamianis da Serboda yvela samalavis qveS, radgan saidanRac gamodioda nana dedofali
da rogorc ki gaiara nana dedofalma, maSinRa nela-nela
gamodioda mTeli xalxi. Seamkes mTeli quCa sxvadasxva samosliT da foTlebiT da daiwyo mTelma xalxma mefis
68
69
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
purclita. da iÂço çovelman erman kebad mepisa. da maêin gamovida Mirean mepÉ tualt-êeudgamita xilvita.
3. da vhÖitxe huriasa dedaÖacisa, tu: "ray ars ese?" da man
mrkua: "Ìmerti Ìmertta mattay uÂess mas, Armaz, romel ara
ars sxuay gareêÉ Öeråi". xolo me Âarved xilvad Armazisa. da
aÌivsnes mtani igi droêayta da erita, vitarca çuavilita.
xolo me êeusÂrve cixed Armazd da davdeg axlos Öeråisa mis,
naåralsa zÌudisasa da vxedevdi saÖwrvelebata da saêinelsa,
romeli tkumad enita ver egebis, vitar-igi iço zaris
aÌsaqdeli êiêit da ýrÂolit mepeta mat da çovlisa erisa.
4. da sazaro dgomay vixile: da aha, dga Öaci erti
såilenýisay da ïansa missa ecua þaÅw okroysay, da Äapxuïi
okroysay, da samqarni esxnes prcxili da bivriïi, da qelsa
missa akunda qrmali lesuli, romeli brÂçinvida da
ikcevoda qelsa êina, reca tu romeli êeexebin, tavi twsi
siÖudid ganiÂiros
5. da iïçwn: "vay tu da-sada-vaÖlo ray didebasa didisa
Ìmrtisa Armazissa da êe-ras-me-vscte siïçuasa ebraelta
tana, gina moguta smenasa oden daxudomil viço mzis msaxurta. da romelni-me iïçwan ucebni didsa vis-me Ìmertsa catasa, da nuuÖue åovos rayme Äem tana biÂi, da mces maxwli igi
misi, romlisagan eêinis çovelsa kueçanasa". da êiêit
taçuanis-scemdes çovelni.
6. da marþul misa dga Öeråi okroysay da saxeli misi
Gaci. da marcxl misa - Öeråi vecxlisay da saxeli misi Ga,
romelni-igi Ìmrtad hkondes mamata tkuenta Ariankartlit.
7. maêin vïirode da sult-vitkuemd Ìmrtisa mimart
ctomata mattws kueçanisa Ärdiloysata, daparvasa natlisasa da daåçrobasa bnelisasa. vxedevdi mepeta mat ýal-didta
qeba-dideba. maSin gamovida mirean mefe TvalismomWreli
SesaxedaobiT.
3. vkiTxe iudevel qals, Tu: `ra aris es?” da man
miTxra: `maTi RmerTebis RmerTi uxmobs mas, armazi,
romelic araferia sxva, garda kerpisa”. xolo me wavedi
armazis sanaxavad. aivso is mTebi droSebiTa da xalxiT,
rogorc yvaviliT. xolo me Sevaswari armazcixeSi da
davdeqi im kerpis axlos, zRudis napralze da vxedavdi
sakvirvelebebs da saSinelebas, romelic eniT ver gamoiTqmis, Tu rogori SiSisa da Zrwolis momgvreli iyo,
mefeTa da mTeli xalxisaTvis.
4. vnaxe sazareli arseba: aha, idga spilenZis erTi
kaci da mas tanze ecva oqros jaWvi da oqros Cafxuti da
samxreebi, romlebzec esxa frcxili da bivriti68 da xelT
hqonda galesili xmali, romelic brwyinavda da trialebda mis xelSi ise, TiTqos Tu vinme Seexeba, Tavs
sasikvdilod gawiravs.
5. da ambobdnen: `vai, Tu odesme rame davaklo didi
RmerTis, armazis qeba-didebas da rameSi Sevcde ebraelebTan saubrisas, gindac mogvebis mosmenisas, Tundac Sexvedrili
viyo mzis msaxurebs; da sxva umecrebi hyvebian did viRac
caTa RmerTze69; da Tuki ipovis Cems raime biws, damkravs
im Tavis maxvils, romlisac eSinia mTel qveyanas”. da
SiSiT Tayvans scemdnen yvelani.
6. mis marjvniv idga oqros kerpi da misi saxeli iyo
gaci; da mis marcxniv _ vercxlis kerpi da misi saxeli iyo
ga; isini, romlebic RmerTebad hqondaT Tqvens mamebs arian-qarTlidan.
7. maSin vtirodi da vloculobdi RmerTis mimarT
CrdiloeTis qveynis im cdomilebaTaTvis _ iq naTlis dafarvas da bnelis gabatonebas. vxedavdi im uZlieres me-
70
71
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
da çovelta mtavarta, rametu cocxliv êtaentknes eêmaÖsa,
vitarca mÖudarni þoþoxetsa. da iïçodes dambadebelad
kvata da ýelta, da såilenýsa da rÖinasa da rvalsa
gamobervit ganÅedilsa, Ìmrtad tavçuanis-scemdes. eseni
icodes cisa da kueçanisa êemokmedad.
8. maêin moviqsene siïçuay igi, romeli mamcno Iobenali
åaïreakman, Âmidaman mamaman Äemman, vitarmed: "vitarca
mamaÖacsa srulsa Âargavlineb da miÂevnad xar kueçanasa
ucxosa, natesavta Dgevel, Zepel, NarÖadovel, romel ars
Öacni Ìmrtis mqdomni, mbrýolni da Âina-aÌmdgomni.
9. maêin avixilen zecad da vtku: "upalo, upalo, mravlita ýalita êenita gecruvnes êen mïerni ese. da ese ars didita sulgrýelebita êenita, da ikman, rasa-ca igoneben
mïuerni ese da nacarni kueçanisani, aramed nu ugulebelshçop, rametu xaïi êeni ars Öaci, romlisatws erti
samebisagani Öac ikmen da acxovne çoveli sopeli. amat-ca
natesavta moxeden da êehrisxen sulta amat uÄinota, soplis
måçrobelta, mtavarta amis bnelisata.
10. da miÄuene me, Ìmerto mamisa da dedisa Äemisao, mqevalsa amas, naêobsa monisa êenisasa, rayta ixilon macxovarebay
êeni çovelta Öideta kueçanisata da rayta Ärdiloy bÌuarsa
tana ixarebdes da çovelman enaman êen mxolosa Ìmertsa
tavçuanis-gces Krisïe Iesuys mier uplisa Äuenisa, romelsa
êuenis madlobit didebisa êeÂirvay a da maradis da mermeta mat sauÖuneta, amen".
11. da vitarca Âamis-çopay tualisay iço, dasavalit
haerni da karni êeiýrnes da qma-sces kuxilta qmita
sazarelita. da aÄnda Ìrubeli moÂrapÉ, niêan-saêineli. da
moiÌo niavman mzis dasavalisaman suli þerÖuali simÂarisay
da simçralisay. maêin ivlïoda çoveli Öaci soplad da
feebs da yvela mTavars, cocxlad rom STaenTqa eSmaks,
rogorc mkvdrebi - jojoxeTs. da uwodebdnen dambadeblad qvebsa da xeebs; da spilenZs, rkinasa da gamowrTobiT gamoWedil brinjaos RmerTad Tayvans scemdnen. amaT
icnobdnen cisa da miwis Semoqmedad.
8. maSin gavixsene is sityva, romelic mamcno iobenali patriarqma, Cemma wminda mamam, rom: `rogorc srulyofil mamakacs gagzavni, mixval ucxo mxareSi, dgevel,
zefel, narkadovel modgmasTan, rac aris _ xalxi, RmerTis mteri, mebrZoli da mowinaaRmdege”.
9. maSin avixile Tvalebi zecisken da vTqvi: `ufalo,
ufalo, Seni Zalis simravliT qveS gegebian Seni mtrebi da
Seni moTmineba70 Seni didi sulgrZelebiTaa. da rac moegunebebaT, imas akeTeben, es miwis mtverni da nacarni, magram Sen nu ugulvebelhyof maT, radgan Seni xatia adamiani, romlisTvisac erTi samebisagani gankacdi da acxone
mTeli qveyana. am xalxsac moxede da Serisxe am uCinar
sulebs, am bneli qveynis mpyrobel mTavrebs.
1 0 . da maCvene me, mamaCemis da dedaCemis RmerTo, Seni
monis mier naSob mxevals, rom ixilos Seni mxsneloba
dedamiwis yvela kuTxem da rom CrdiloeTi samxreTTan erTad xarobdes da yvela xalxma Sen, erTaderT RmerTs gces
Tayvani, Cveni uflis ieso qristes mier. romelsac SeSvenis madlobiT qeba-didebis Sewirva aw da maradis da mermeTa maT saukuneTa, amen”.
11. da TiTqos Tvalis daxamxamebaSi iyo, rom dasavleTidan haeri da qari daiZra da xma gamosca quxilma
sazareli xmiT. da gamoCnda saSinelebis momaswavebeli
swrafi Rrubeli. da moitana mzis dasavalis niavma simwarisa da simyralis saZageli suni. maSin yvelani soflebisa da qalaqebisken garbodnen. da miecaT adamianebs
72
73
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
kalakad. da eca mat droy, rayta êeiÅrnen Öacni saçoplad.
da meçs moiÂia risxvisa igi Ìrubeli da moiÌo seïçuay
liïrisa sÂori mas adgilsa oden da daleÂna Öeråni igi, da
dapkvna da daaÂulilna. da daarÌwna zÌudeni igi karman
sasïiÖman da êtaçar[n]a igi[ni] Öldesa, romelsa-igi tkuenca hxedevdit anu ara.
12. da tkua mepeman cremlit: "hÉ, hÉ, rayt-meboy xoþat
stabanub rasul psarzad". xolo targmanebay ese ars: "martalsa iïçw, bedniero dedopalo da mocikulo ýisa Ìmrtisao".
13. da vitarca dascxra risxvay igi, gamoved Öldisa misgan naåralisa da våove tuali igi bivriïi, aÌviÌe da Âarmoved Âina Öerýo dasasrulsa mis Öldisasa, sada ýuel kalaki
çopil iço, da mas adgilsa çopil ars cixÉ. da mun dga xÉ
êuenieri brinþisay, maÌali da rïo-mravali. moved kueêe
xesa mas da gamoviniêe niêi igi Krisïes þuarisay. da
vilocevdi mun ekus dÌe.
14. odes-igi gamoxuedit simravlÉ erisay da eýiebdit
Ìmertta mat, romelta vnebay dahbades, da ara håovet, maêin
me mun viçav, rametu dÌÉ iço meekusÉ ttwsay mis, odes-igi
Evmanuvel Tabors mamisa xaïi aÄuena tavta mat cxovelta da
tavta mat micvalebulta.
15. maêin movida day ese Äemi êroêana, sepekali, mixila da
moiçvana berýl-meïçueli dedaÖaci da mÖitxa çoveli gzay
Äemi. maêin vxedevd me tualta mista cremlta dinebasa ucxovebisa Äemisatws. odes cna çoveli sakmÉ Äemi, maiýula
Âarçvanebay Äemi seped, xolo me ara vinebe, da igi Âarvida.
16. da mesamesa dÌesa Äamoved kalakad Mcxetad da mivimarte samotxesa mas mepisasa. da mi-ray-ved Öarsa zeda
samotxisasa, iço saxlaÖi mcirÉ samotxis mcvelisay, da êe-
dro, rom saxlebSi SeWriliyvnen. da ucbad moaxlovda is
risxvis Rrubeli da moitana litris71 odena setyva mxolod im adgilas da dalewa is kerpebi da dafqva da
daanawevra. da daarRvia is zRudeebi sastikma qarma da
Cayara isini klde-RreSi, rasac Tqvenc xedavdiT, Tu ara?
12. da Tqva mefem cremliT: `hei, hei, raiT meboi xojaT
sTabanub rasul fsarzad”. xolo Targmani es aris: `marTals ambob, bedniero dedofalo da RmerTis Zis mociqulo”.
13. da rogorc ki dacxra is risxva, gamovedi kldis
napralidan da vipove Tvali, bivriti72, aviRe da wamovedi
winisken im kldis bolos, sadac Zvelad qalaqi yofiliyo
da im adgilas yofila cixe. idga iq mSvenieri brinjis xe73,
maRali da rtomravali. movedi im xis qveS, gamovisaxe
qristes jvris niSani da vloculobdi iq eqvsi dRe.
14. rodesac gamoxvediT mravali xalxi da eZebdiT im
RmerTebs, romlebmac vneba dabades, da ver ipoveT, maSin
me iq viyavi, radgan meeqvse dRe iyo im Tvis, roca evmanuelma Taborze mamis xati aCvena upirvelesT cocxalTa
Soris da upirvelesT micvalebulTa Soris.74
15. maSin movida es Cemi da SroSana, sefeqali, mnaxa da
moiyvana berZnulad molaparake qali da mkiTxa Cemi
asaval-dasavali. maSin vxedavdi me misi Tvalebidan cremlTa denas Cemi ucxoobisTvis. rodesac gaigo mTeli Cemi
ambavi, maiZulebda sasaxleSi wasvlas, magram me ar visurve da is wavida.
16. da mesame dRes Camovedi qalaq mcxeTaSi da gavemarTe
mefis baRisken. mivedi ra baRis karTan, iq iyo baRis mcvelis
mcire saxli. SigniT rom Sevedi, ijda es qali, anastosi75 da
roca daminaxa, adga da Camikra, rogorc nacnobma da megobarma, dambana fexebi da mcxo zeTi, gamiSala trapezi da
74
75
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
ray-ved êina, þda ese dedaÖaci Anasïos. da vitarca mixila,
aÌdga da êemiïÖbo me vitarca mecnierman da megobarman da
dambanna perqni Äemni da mcxo zeti da damigo ïraåezi da
Ìwnoy da maiýula me Åamad da sumad. da davçav mis tana cxra
ttue.
17. ese iço uêviloy, da zrunvida ege da kmari magisi.
Äuenebit vxedevd, movida Öaci natlisa peri da mrkua me:
"samotxesa êeved, naýuta kueêe Babilota adgili ars mcirÉ,
saçuarelad êemzadebuli, miÂay aÌiÌe adgilisa misgan da
êeaÅame Öacta magat, da esuas êvili". xolo me vçav egrÉt. da
esxnes ýeeb da asuleb mravlad, romelsa-ese twt hxedavt.
18. da mat-ve dÌeta êina orgzis da samgzis vixile Äuenebasa êina mciredsa mas mirulebasa Äemsa muqlta zeda: movidian mprinvelni cisani, êtavidian mdinaresa, daibannian da movidian samotxesa mas, da Babilosa mas moistulebdian da
çuavilsa mas ýovdian, da moÂled Äemdamo ÌaÌadebed, reca
Äemi ars samotxÉ igi, gare momadgian úÌavilit da qmobed
Äemda momart; mraval-perad da êuenierad iço xilvay igi
mati. da mravalgzis iço ese.
19. da utxar ese dasa Äemsa, asulsa Abiatarissa. momigo da
mrkua me man: "ucxovo da aka êobilo, ïçueo da ïçueta mqsnelo, uÂçi, rametu êen ze moiÂia axali igi úami da êen mier
ismes hambavi igi ýueli, mamata Äuenta nakmari, zecisa mis Öacisa ubraloysa sisxlisa usamartlod datxevisay, romlitaca kmna Ìmertman huriata sircxwli, cis Öideta ganbnevay, mepobisa dacemay da ïaýrisa mis Âmidisa moÌebay, erisa mis
ucxoysa mogebay da twsad Âodebay, da didebay mata micemad".
Rvino da maiZula, rom meWama da mesva. davyavi masTan cxra
Tve.
1 7 . uSvilo iyo igi da dardobdnen is da misi qmari.
gamocxadebiT vnaxe, movida naTlisferi kaci da miTxra me:
`baRSi Sedi, naZvebis rtoTa qveS patara adgilia, sayvarlad morTuli76, miwa aiRe im adgilidan da SeaWame
mag adamianebs da eyolebaT Svili”. mec gavakeTe ase da
eyolaT Zeebi da asulebi mravlad, rasac TviTonac xedavT.
1 8 . da imave dReebSi, muxlebze Cemi mcireodeni CaTvlemisas orjer da samjer vnaxe sizmarSi: movidodnen cis
frinvelebi, Cavidodnen mdinareSi, daibandnen da movidodnen im baRSi. rtoebs mokenkavdnen, yvavils moZovdnen
da sayvarlad meWikWikebodnen, TiTqos Cemi iyo is baRi,
garSemo mevlebodnen JRurtuliT da mixmobdnen; mravalferadi da mSvenieri iyo maTi xilva. da mravaljer ganmeorda ase.
1 9 . vuTxari es Cems das, abiaTaris asuls. momigo da
miTxra man: `ucxoo da aq Sobilo, tyveo da tyveTa mxsnelo,
vici, rom Sen dros dagvidga axali Jami da Sengan gavigeT
Cveni mamebis namoqmedari, zeciuri kacis ubralo sisxlis
usamarTlod daRvris Zveli ambavi, romliTac RmerTma
iudevelebi Searcxvina; cisqveSeTSi gabneva, mefobis
dacema da wminda taZris warTmeva, ucxo xalxis SeZena,
TavisTan mowodeba da didebis maTTvis micema”.
76
77
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
20. da Öualad tkua: "ierusalÉm, IerusalÉm, vitar
gangimarïvan êvilni êenni! da êeiÖreb çovelta cis Öidisa
natesavta prteta kueêe êenta". aha esera aka-ca mosrul iço
dedaÖaci ese da êecvalos çoveli Âesi kueçanisay amis".
21. da momekca da mrkua: "Äuenebay êeni ars ese, rametu
adgili ese samotxisay êen mier ikmnes samotxÉ sadidebelad
Ìmrtisa, romlisay ars didebay a da maradis da uÖuniti
uÖunisamde, amen".
20. da kidev Tqva: `ierusalimo, ierusalimo, rogor
gagifantavs Seni Svilebi! (Sdr. mT. 23:37; lk.13:34) da Sehkreb mTeli cisqveSeTis modgmas Sens frTebs qveS”. (fs.
16:8;35:8). aha, ager aqac mosula es qali da Secvlis am
qveynis yvela wess”.
2 1 . momibrunda abiaTaris asuli da miTxra: `Seni sizmari is aris, rom baRis es adgili Sens mier gadaiqceva
RvTis sadidebel baRad, romlisacaa dideba aw da maradis da ukuniTi ukunisamde, amen”.
tavi z
Tavi 7
1. romeli aÌÂera dedaÖacman huriaman, saxelit Sidonia,
asulman Abiatar mÌdelisaman.
2. da iço odes moxeda Ìmertman Âçalobit kueçanasa amas
daviÂçebulsa Ärdiloysasa - ÖavÖasiata, Somxitisa mteulsa,
romlisa mtani daeparnes nislsa, da velni - armursa ctomisa da umecrebisasa, da iço kueçanay ese Ärdilo mzisagan
simartlisa, ýisa Ìmrtisa moslvisatws da cnobisa, vitarca
saxeli erkua samartlad Ärdiloy.
3. ara tu amis mzisa natlisagan daÖlebul iço, anu a ars
daÖlebul misgan, çoveli casa kueêe mçopi ixilavs da çovelsa hxedavs igi, da romelsa sicxita mihridis, natlita çovelsa adgilsa mixedis.
4. ese ara tu amistws erkua kueçanasa amas Ärdilo, aramed
içvnes esodenni Âelni da estenni natesavni Novesitgan da
Eberisitgan da Abrahamisitgan. da mun êina iço Iob aznauri,
gancdili ganmcdelisagan vitarca Ioseb, Mose, Isu, mÌdelni
da msaþulni da êemdgomiti-êemdgomad, romeli-igi vicit
smenili Âigntagan saÌmrtota.
1 . romelic aRwera iudevelma qalma, saxelad sidoniam, abiaTar mRvdlis asulma.
2. da iyo: rodesac gadmoxeda RmerTma wyalobiT CrdiloeTis am daviwyebul qveyanas, kavkasias, somxiTis mTiuleTs, romlis mTebic daefara nisls da velebi _ cdomilebisa da umecrebis almurs; da iyo es qveyana simarTlis mzisagan miCrdiluli, Ze RvTisas mosvlisa da cnobis gareSe,
rogorc samarTlianad erqva saxeli _ Crdilo.
3. am mzis naTels ki ar iyo moklebuli, an axla aris
moklebuli misgan _ yvela cisqveSeTSi myofi umzers mas
da yovelives xedavs igi; da Tumc romeliRacas sicxes
moaridebs, magram naTliT yvela adgils mixedavs.
4. amrigad, ara amisTvis erqva am qveyanas Crdilo,
aramed imitom, rom amdeni weli da amdeni Taoba yofiliyo noedan da eberidan da abraamidan; iq iyo iob aznauri, ganmcdelisagan gancdili, iseve rogorc iosebi, mose,
isu, mRvdlebi da msajulebi da ase TanmimdevrobiT, rac
saRmrTo wignebidan gagonili viciT.
78
79
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
5. gardaqdes KrisïÉs moslvadmde Âelni Åp~, êobitgan
KrisïÉsit vidre þuar-cumamde lg~, da þuar-cumitgan
KrisïÉsit
vidre
±osïanïine
berýenta
mepesa
monatlvadmde ïia~.
6. da atotxmeïisa Âlisa êemdgomad moivlina kueçanasa
Äuensa kadagi Åeêmariïebisay Nino, dedopali Äueni, vitarca
bnelsa êina mtiebi ray aÌmohqdis da cisÖari aÌiÌis, da misa
êemdgomad aÌmovaln didi igi mplobeli dÌisay.
7. egret iço cxorebay Äueni, kartvelno, rametu vikceodet natelsa da mÖwdr viçvenit bnelsa, vixarebdit êuebita da
viunþebdit glovasa, romlisa nugeêinis-mcemeli ara iço.
8. vhmsaxurebdit same dabadebulta da ara dambadebelsa,
kerobinta eïlta zeda mþdomarisa Âil mtata maÌalta
tavçuanis-scemdes mamani Äuenni, Gebalsa.da Garizinsa, da mas
zeda ara iço arca Ìmerti, arca Mose, arca niêi mati, aramed
Öeråni kvisani usuloni.
9. xolo amas kueçanasa Kartlisasa içvnes orni mtani da
mat zeda orni Öeråni: Armaz da Zaden, romelni içnosdes
sulmçralobit atassa sulsa çrmisa åirmêoysasa. Armaz da
Zaden,
10. da êesaÂiravad uÄndes mêobelta matta msxuerålad,
vitar-mca uÖunisamde ara iço siÖudili. da ese iço moakamde.
11. xolo içvnes Öeråni sxuani-ca sameponi: Gaci da ga. da
êeiÂirvoda mata erti sepeÂuli cecxlita daÂuvad da
mïueri gardabnevad tavsa Öeråisasa.
12. da amis çovlisa êemdgomad txrobasa gitxrob mamisa
Äemisasa, romeli Âigntagan vici Öitxvit, da mamisa Äemisagan
txrobilsa
13. odes-igi mepobda Herode da moguesma aka, vitarmed
såarsta IerusalÉmi daiåçres-o. glovisa Âigni moeÂera çov-
5. gavida qristes mosvlamde xuTiaTas xuTasi weli;
qristes Sobidan vidre jvarcmamde _ ocdacameti; da
qristes jvarcmidan vidre kostantine berZenTa mefis
monaTvlamde _ samas TerTmeti;
6. da ToTxmeti wlis Semdeg moevlina Cvens qveyanas
WeSmaritebis qadagi nino, Cveni dedofali, rogorc sibneleSi mnaTobi amobrwyindeba ra da gamoiciskrebs, da mis
Semdeg amova dRis didi mflobeli.
7. ase iyo Cveni cxovreba, qarTvelebo, vinaidan viarebodiT naTelSi da bnelSi vmkvidrobdiT, vxarobdiT
gancxromiT da vimkidiT glovas, romlis nugeSismcemeli
aravin iyo.
8. vemsaxurebodiT Turme dabadebulebs da ara dambadebels, qerobinTa etlebze mjdomis magivrad Cveni mamebi
maRal mTebs scemdnen Tayvans, gebals da garizins (Sdr.
is. nav. 8:33) da masze ar iyo arc RmerTi, arc mose, arc
maTi saswaulebi, aramed usulo qvis kerpebi.
9. xolo qarTlis am qveyanaSi iyo ori mTa da maTze _
ori kerpi, armazi da zadeni; romlebic aTasobiT pirmSo
yrmis sunis simyraliT yardnen _ es armazi da zadeni.
1 0 . da maT mSoblebs isini Sesawirav msxverplad
egulebodaT, rom ukunisamde ar damdgariyo sikvdili.
da ase iyo aqamde.
1 1 .iyvnen sxva, samefo kerpebic _ gaci da ga. da Seiwireboda maTTvis erTi sefewuli cecxliT dasawvelad
da kerpis Tavze ferflis gadasabnevad.
1 2 . da yvelafer amis Semdeg, mogiTxrobT mamaCemis
monaTxrobs, romelic wignebidan viciT kiTxviT, da mamaCemisgan moTxrobils.
13. rodesac mefobda herode77 da mogvesma aq, rom
sparsebma ierusalemi daipyreso, glovis werili moewera
80
81
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
elta huriata momart Kartlisata, mcxetelta mÖwdrta, Bodelta mÌdelta, ±odis-Âçarovelta mÂignobarta, da SobisÖananelta targmanta, vitarmed: "atormeïni mepeni movideso daåçrobad kueçanisa Äuenisa". da çovelni êeiýrnes sivlïolit êeÂevnad mata
14. xolo êemdgomad mcired-re moiÂia sxuay ÌaÌadisi
nugeêinis-cemisay IerusalÉmit çovelsa kueçanasa, vitarmed: "såarsni igi ara daåçrobad kueçanisa movides, aramed
abþrisa da saÅurvelisa Âil da sagzlisa akunda okroy
çwteli, muri mÂrapl mÖurnali Âçlulisay, da gundruÖi
sulhamoy.
15. ese çovelsa mqedarsa matsa da twt mepeta tito
saïwrti akunda, da eýiebdes çrmasa vis-me axlad êobilsa,
ýesa Davitissa, romeli-ca åoves mÂiri erti, mÂirisa
dedaÖacisa ýÉ, uúamod êobili uadgilosa adgilsa, vitarca
akus Äueulebay gare-mdgomta.
16. eseni mis çrmisa movides da tavçuanis-sces, da ese
çoveli ýÌueni misa êeÂires. da mtay gardavles da Âarvides
mêwdobit.
17. a nu geêinin, huriano, me, Herode, veýiebd da ara våove
çrmay igi da arca deday misi, aramed a Âarvhmarto maxwli
çovelsa Âulsa zeda orit Âlitgan da udaressa, da moÂçdes
igi-ca mat tana
18. a gul-debul içvenit. rametu ucnebit iço ese çoveli".
19. amisa êemdgomad gardaqdes Âelni oc da atni, moÂera
Ana mÌdelman IerusalÉmit mamis-mamisa Äemisa Oziaysa, vitarmed: "igive çrmay, romlisa såarsta mepeni mosrul içvnes
ýÌunita, igi çrmay gan-same-zrdil ars, sazomsa hasaÖisasa
moÂevnul ars.
qarTlis mTel iudevelebs, mcxeTel mkvidrebs, bodel
mRvdlebs, kodis-wyaroel mwignobrebs da sobis-kananel
mTargmnelebs, rom: `Tormeti mefe movida Cveni qveynis
dasapyrobad”. yvela daiZra sirbiliT maT dasaxmareblad. 78
1 4 . xolo cota xnis Semdeg moaRwia nugeSiscemis
cnobam ierusalemidan mTel qveyanaze, rom: `is sparsebi
qveynis dasapyrobad ki ar mosulan, aramed abjris,
saWurvlisa da sagzlis nacvlad hqondaT yviTeli oqro,
wylulis swrafmkurnali muri da surnelovani gundruki.
1 5 . maT yvela mxedars da TviT mefeebs TiTo satvirTi
pirutyvi hyavdaT. da eZebdnen vinme axalSobil yrmas,
daviTis Zes, romelic ipoves _ iyo erTi xizani, xizani qalis Ze, uadgilo adgilas udrood Sobili, rogorc es
sCveviaT saxlis gareT myofebs.
16. isini im yrmasTan movidnen da Tayvanisces da es
mTeli ZRveni mas Seswires, mTa gadaiares da wavidnen mSvidobiT.
1 7 . axla nu geSiniaT, iudevelebo, me, herode, veZebdi
da ver vipove is yrma da verc dedamisi, magram axla mivmarTav maxvils yvela vaJze _ ori wlidan da umcrosze,
da mokvdeba isic maTTan erTad.
1 8 . axla gulmSvidad iyaviT, radgan es yvelaferi
glova da SfoTi uvicobiT iyo”.
1 9 .amis Semdeg gavida ocdaaTi weli, moswera ana
mRvdelma79 ierusalemidan Cems mamis mamas, ozias, rom:
`igive yrma, romelTanac sparsTa mefeebi iyvnen mosuli ZRveniT, _ is yrma Turme gazrdila, da srul asakSi Sesula.
82
83
moqvevaj qarTlisaj
20. Âçalsa mas Iordanisasa Zakariays ýisa ganvidodes
çovelni natesavni IsraÉlisani, da êeni mamis dedis ýmay
Elios tana-ve iço da aha esera cay kuxda da kueçanay
iýrvoda, mtani hÖrtebodes, borcuni imÌerdes, zÌuay dga,
Âçalni aÌmart diodes, Zakariays ýÉ ivlïoda da Äuen
çovelta
zari
êeýrÂunebisay
dagueca.
da
erisa
simravlisatws davidumet sakmÉ ese, romeli iço same cxad
sauÖunitgan Ìmrtisa tana".
21. da meotxesa Âelsa gamoqda brýanebay IerusalÉmit
herode mepisagan, vitarmed: "çovelta ýeta IsraÉlisata,
ganbneulta çovelsa kueçanasa ixilet erti Ìmerti da igulet da isminet erti êþuli.
22. da isÂavet erti siïçuay Mosesi, romeli tkua:
"romelman kueçanasa zeda tkuas Ìmrtad tavi twsi, ýelsa damoeÖiden". da merme tkua: "Âçeul içavn çoveli, romeli damoÖidebul iços ýelsa".
23. a esera aÌdga Öaci erti, da saxeli misi Iesu, tavit
twsit hxadis Ìmertsa mamad da reca tu ars igi twt vitarca
Ìmerti, movedit çovelni siÖudilsa missa da aÌvasrulot
mcnebay Ìmrtisay da MosÉsi".
24. da Âarvida akayt mamis dedis ýmay Äemi Elios, Öaci
moxucebuli. da esua mas deday ïomisagan Eli mÌdelisa, da
esua erti xolo day Eliozs.
25. evedreboda deday ýesa twssa da eïçoda: "Âarved, êvilo, Âodebasa mepisasa da Âessa êþulisasa. xolo romelsa
igini ganizraxven, nu êeertvin cnobay êeni mas çovlad-ve,
nu, êvilo Äemo, rametu siïçuay ars ÂinaysÂarmeïçueltay
da igavi brýentay, saidumloy ars daparuli huriatagan,
xolo Âarmartta natel da cxoreba sauÖuno".
qarTlis moqveva
20. iordanis wyalze zaqarias ZesTan80 gadioda mTeli
israelis modgma da mamaSenis dedis Zma eliosic maTTanve
iyo. da aha, ai, ca quxda da miwa iZvroda, mTebi Setokdnen,
borcvebi SeTamaSdnen, zRva idga, wyali aRmarTSi
miedineboda, zaqarias Ze garboda da Cven yvelas SeZrwunebis zari dagveca. da xalxis simravlis gamo mivaCumaTeT es saqme, romelic Turme RmerTTan saukunod cxadi
iyo”.
2 1 . meoTxe wels gamovida brZaneba ierusalemidan
herode mefisagan, rom: `israelis yvela Svilma, gabneulebma mTel qveyanaze uyureT erT RmerTs da daicaviT
da SeismineT erTi rjuli.
22. geniSnoT moses erTi sityvis, rac Tqva: `vinc miwaze
Tavis Tavs RmerTad ityvis, Zelze Camoikidos”. da mere
Tqva: `wyeuli iyos yvela, romelic Zelze Camoikideba”*.
23.axla ai, adga erTi kaci da misi saxelia iesu, Tavad
uwodebs RmerTs mamad da TiTqos TviT isic RmerTia. modiT
yvela mis sikvdilze da aRvasruloT RmerTis da moses
mcneba”.
24.da wavida aqedan mamaCemis dedis Zma eliosi, uxucesi kaci. da hyavda mas deda eli mRvdlis tomidan** da mxolod erTi da hyavda eliozs.
25.evedreboda deda Tavis Zes da eubneboda: “wadi,
Svilo, mefis mowodebaze da rjulis wesze, magram rasac
isini ganizraxaven, imas mTlad nu SeuerTdeba Seni goneba, nu, Svilo Cemo, radgan aris winaswarmetyvelTa sityva da brZenTa igavi, rom saidumlo dafarulia iudevelTaTvis, xolo warmarTebs naTeli da saukuno cxovreba eliT”.
* II rj. 21:23; Sdr. gal. 3:13.
** ix. mef. I.
84
85
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
26. da Âarvida Elioz da çovelni huriani Kartlit. da
aÌesrula çoveli-ve, romeli a vicit Ninoys mier, evangeletagan KrisïÉs mier. xolo samoseli igi hxuda amas kueçanasa Âilit da ÂarmoiÌo Elioz.
27. xolo dedasa missa, vitarca esma qmay, odes åasaniÖman
þuarsa zeda samêÅualsa dasca Öueri mÅedlisay IerusalÉms, aka esma qmay da iÖrÄxialna mÂared dedaÖacman man da
tkua:
28. "mêwdobit, mepobao huriatao, rametu mohÖalt tavisa
macxovari da mqsneli da ikmnenit amieritgan mïer êemokmedisa. vay tavsa Äemsa, romel ara Âinare movÖued, romelmanmca ese arÌara smenil iço, da arca Önin uÖuanays-re davrÄi,
romel-mca mexilva nateli gamobrÂçinvebuli Âarmartta
zeda dadidebay erisa IsraÉlisay".
29. da amas siïçuasa zeda êeisuena dedaÖacman man, dedaman Eliosisman.
30. xolo aman Elioz moiÌo Öuarti igi macxovrisa Iesu
KrisïÉsi Mcxetad, saxlad Äuenda, da ixila, rametu momÖudar
iço deday misi amas siïçuasa zeda.
31. xolo day misi miegebvoda êesuaruli cremlita, vitarca sisxlita, da moexwa çelsa ýmisa twsisasa da mouÌo samoseli igi Iesuysi da êeiïÖbo mÖerdsa twssa zeda. da mÂrapl sulni Âarhqdes samita amit simÂarita: siÖudilita dedisayta, da umeïÉs ïÖivilita siÖudilsa zeda KrisïÉssa da
survilita mis samoslisayta.
32. maêin iço êpoti didi Mcxetas êina mepetay da mtavartay da çovlisa erisay. da ixila mepeman Amazaer samoseli
igi Iesuysi da unda ÂarÌebay misi, xolo zarsa mas zeda
dedaÖacisa mÖudrisa qelt-gdebasa, êeêinda da ver iÖadra.
33. xolo Elioz dahmarxa day igi twsi, da qelta mista
akunda samoseli igi. da ars adgili igi, romeli Ìmertman
26. da wavida eliozi da qarTlidan yvela iudeveli. da
aRsrulda yvelaferi, romelic axla viciT ninosgan,
qristes saxarebebidan. xolo is samoseli xvda am qveyanas
wilad da wamoiRo igi eliozma.
27.xolo dedamiss, rogorc ki esma xma, rodesac msaxurma jvarze lursmans dahkra mWedlis uro ierusalimSi, aq esma xma da Sehkivla mwared im qalma da Tqva:
28.`mSvidobiT, iudevelTa mefobav, radgan mohkaliT
sakuTari macxovari da mxsneli da amieridan Semoqmedis
mtrebi gaxdiT. vai, Cems Tavs, rom uwin ar movkvdi, rom es
aRar msmeniyo da arc cota kidev vicocxle, rom mexila
naTeli gamobrwyinebuli warmarTebze da dideba israelis erisa”.*
29. da am sityvaze gardaicvala is qali, eliozis deda.
30.xolo eliozma moitana macxovar ieso qristes
kvarTi mcxeTaSi, Cvens saxlSi da naxa, rom momkvdariyo
dedamisi am sityvaze.
31. xolo misi da miegebeboda cremliT, rogorc sisxliT, Sesvelebuli. moexvia Tavis Zmas yelze, gamoarTva iesos samoseli, mkerdze miixuta da swrafad amoxda suli
am sami simwaris gamo: dedis sikvdiliT, ufro metad
qristes sikvdilze tkiviliT da im samoslis surviliT.
32.maSin iyo mcxeTaSi mefeebis, mTavrebisa da mTeli
xalxis didi mRelvareba. naxa amazaer mefem81 iesos samoseli da undoda misi waReba, magram mkvdari qalis mier
samoslis xelSi Cagdebis Semzaravi ambis gamo SeSinda da
ver gabeda.
33. xolo eliozma damarxa Tavisi da da mas xelebSi
kvlav is samoseli hqonda. da es aris is adgili, romelic
86
87
* Sdr. lk. 2:29-32
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
icis, da icis dedaman Äemman Nino da ara iïçws, rametu ara
þer-ars siïçuad aÂ.
34. aramed ese xolo Öma-içavn Ninoys moÂapetatws da
KrisïÉs morÂmuneta, rametu maxlobel ars adgili igi naýusa mis Libanit mosrulsa da Mcxetas danergulsa.
35. twnier ese mesma mamisa Äemisagan: "ars sxuay-ca ýalita
êemosili, mrÄobli igi-ca, xaleni Eliaysi amas kalaksa êina
qelta Äuenta, saÖurtxevelisa simïÖicesa kueêe, kvata êina
ulåolvelad vidre úamadmde misa".
36. rametu mravalgzis mabira me dedaman Äemman Nino mamisa Äemisa mimart, rayta gamovsÂulilo adgili igi samoslisay mis gulitad. xolo man esten dadva naÂili Äem
tana da mrkua:
37. "aka ars-o adgili samarxvoy misi-o, romelsa enani
Öactani ara dadumnen galobad Ìmrtisa mimart, mas zeda ars
adgili igi, vitarca adgili IaÖobisi, Öibed xiluli da zecad aÌÂevnuli amieritgan da uÖunisamde, dideba da keba
mouÖlebel".
RmerTma icis da icis Cemma dedam ninom82 da ar ambobs,
radgan axla ar aris saTqmeli.
34.aramed mxolod es iyos sakmarisi ninos mowafeebis
da qristes morwmuneTaTvis, rom is adgili libanidan
mosuli da mcxeTaSi darguli naZvis axlos aris”.
35.kidev es msmenia mamaCemisagan: `aris sxvac, ZlierebiT Semosili, isic rCeuli, elias xaleni am qalaqSi,
Cvens xelT, sakurTxevlis safuZvlis qveS, qvebs Soris
ulpobelad inaxeba, Tavis dromde”,
36. radgan mravaljer maTxovnina me dedaCemma ninom
mamaCemTan, rom gamovkiTxo im samoslis adgili sarwmunod.
xolo man esodeni gamiziara me da miTxra:
37.`aq ariso misi samarxavi adgili, sadac xalxis ena
ar dadumdeba RmerTis mimarT sagaloblad, maszea is adgili, rogorc iakobis adgili, kibed xiluli da zecamde
miRweuli (Ses. 28:12-13), amieridan da ukunisamde dideba
da qeba mouklebeli”.
tavi É
Tavi 8
1. tkumuli Sidoniaysi-ve dedaÖacisay.
2. odes vixile asulman Abiatarisman Sidonia Âmiday
Ninoy tavsa cixisasa åirvel Mcxetisasa, ÖoêÖsa mas maÌalsa
brinþta mat kueêe, Braïman mepisa sagrilta da
sasuenebelta þda,
3. odes-igi êemusrna upalman Armaz da sxuani igi Öeråni
sazarelita risxvita åirisa misisayta, romeli-igi Âina Âeril ars anderýsa mas missa êina,
1 . Tqmuli dedakac sidoniasive.
2. rodesac vnaxe abiaTaris asulma sidoniam wminda nino
pirvelad, mcxeTis cixis Tavze, maRal koSkze, brinjis xis
qveS, bratman mefis83 sagrilobelSi da mosasvenebelSi ijda.
3. rodesac Semusra ufalma armazi da sxva kerpebi
misi piris sazareli risxviT, romelic win weria mis
anderZSi,
88
89
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
4. xolo vidre rÂmunebadmde dedoplisa Nanaysa Krisïe
Ìmerti ýed Ìmrtisa. sanaïrelman Âmidaman Nino daço ekusi
Âeli, vitar-igi twt iïçws çopasa êina missa,
5. da odes-me êwdni dedani dagwmoÂapna êþulsa missa,
rametu hçopda parulad Öurnebata mravalta, vidremdis
nebsit iÂço Öurnebay gangebita Ìmrtisayta.
6. dedoplisa Nanays zeda aÄuena Ìmertman åirvelad ýali
misi mier maçulovansa mas êina, ganÖurna locvita misita
senisa misgan mýimisa, romlisa qelovnebaman Öactaman ver
êeuýlo ganÖurnebay misi.
7. da êemdgomad misa mogw mtavari såarsi Xuara sneul
iço, sulita uÖeturita picxlad iguemeboda, siÖudid
miÂevnul iço. da iço mtavari igi dedis ýmay Nanaysi,
dedoplisay.
8. maêin evedrnes dedasa Äemsa Ninos Nana dedopali; da
mepe-ca ixilvida mcire-mcired sakmesa mas da orgulebit
eïçoda Ninos: "romlisa Ìmrtisa ýalita ikm sakmesa amas
Öurnebisasa? anu xar êen asuli Armazisi, anu êvili Zadenisi,
ucxovebit moxued da êeu[v]rdi,
9. xolo mas zeda-a moÂçalebay, da miginiÅes ýali
Öurnebisay, rayta mit scxovndebodi ucxosa amas kueçanasa.
da didebul-mca arian uÖunisamde!
10. xolo êen Âinaêe Äemsa içav maradis, vitarca erti
maÂovnebeltagani, åaïiv-cemul kueçanasa amas, aramed ucxosa mas siïçuasa nu iïçw, hromta mat êectomilta êþulsa, da
nu gnebavn çovlad-ve aka tkumad,
11. rametu aha esera Ìmertni, didta naçopta momcemelni
da soplis måçrobelni, mzis mompenelni da Âwmisa momcemelni. kueçanit naçopta ganmzrdelni, Kartlisani - Armaz
da Zaden, çovlisa daparulisa gamomeýiebelni. da ýuelni
Ìmertni mamata Äuentani - Gaci da Ga, da tavi êeni igi içavn
dasarÂmunovebad Öacta mimart.
4. xolo vidre nana dedofali RvTis Zed qriste RmerTs irwmunebda, sanatrelma wminda ninom dahyo eqvsi
weli, rogorc igi TviTon ambobs Tavis `cxovrebaSi~.
5. manamde Svidi deda dagvimowafa Tavis rjulze,
radgan farulad axdenda mraval kurnebas, vidre Tavisuflad daiwyo kurneba RvTis gangebiT.
6. dedofal nanaze aCvena RmerTma pirvelad mis mieri
Zala im mayvlovanSi, ninos locviT gankurna im mZime senisgan, romlis gankurnebac kacTa ostatobam ver SeZlo.
7. mis Semdeg mogvi, sparsi mTavari xuara iyo sneuli,
ukeTuri suliT sastikad igvemeboda, sikvdilamde iyo misuli. da iyo is mTavari nana dedoflis dedis Zma.
8. maSin evedrnen dedaCem ninos nana dedofali da mefec, romelic xedavda cota-cotaobiT im saqmes da orgulobiT eubneboda ninos: `romeli RmerTis ZaliT axden am
kurnebis saqmes? Sen an armazis asuli xar, an zadenis
Svili, ucxoobidan moxvedi da Seefare,
9. da magitomac gaqvs wyaloba, da miganiWes kurnebis
Zala, rom amiT icxovro am ucxo qveyanaSi. da didebulnic
arian ukunisamde!
1 0 . xolo Sen mudam Cems winaSe iyav, rogorc erTi
ZiZaTagani, am qveyanaSi pativcemuli, magram im ucxo sityvas
nu ityvi, romaelTa im mcdar rjuls da mis Sesaxeb sul
nu inebeb aq laparaks,
1 1 .radgan aha, ager RmerTebi _ didi nayofierebis momcemelni da qveynis mpyrobelni, mzis momfenelni da wvimis
momcemelni, miwidan nayofTa gamzrdelni, _ qarTlis RmerTebi armazi da zadeni, yvela saidumlos gamomeZiebelni; da Cveni mamebis Zveli RmerTebi _ gaci da ga da
Seni TavisTvis isini gaixade xalxis dasarwmuneblad.*
90
91
* azri dedanSic bundovania
moqcevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
12. da aÂ, uÖuetu ganhÖurno mtavari ese, gangamdidro da
gço mÖwdr Mcxetas êina msaxurad Armazisa,
13. daÌacatu haerisa mis sipicxlita êeimusra, aramed
misi adgili êeuýrav ars. ege Armaz da kaldevelta Ìmerti
Itruêana çovlad-ve mïer arian. man mis zeda zÌuay moadginis da man amis zeda erti nu rayme moaÂiis, vitarca akus
Äueulebay soplis måçrobelta, da Öma-geçavn Äemgan brýanebad ese".
14. miugo neïarman Nino mepesa da hrkua: "mepe, êen uÖunisamde cxovndi saxelita Krisïesita da vedrebita Âmidisa
dedisa misisayta da mis tana çovelta Âmidatayta. moavlinen
êen zeda Ìmertman, cisa da kueçanisa êemokmedman, dambadebelman çovlisa dabadebulisaman, didisa didebisa misisagan
da auracxelisa moÂçalebisa misisagan, vitarca saqumilisagan naberÂçali er[t]i madlisa misisay,
15. rayta scna da gulisxma-hço simartlÉ cisay da sinatlÉ mzisay, siÌrmÉ zÌwsay da saýirÖuelni misni, sivrcÉ
kueçanisay da sapuývelni misni,
16. da rayta uÂçebul iço êen, mepe, tu vin êemosna cani
Ìrublita da kuxilni qmita haerisayta, da iýrvin kueçanay
simýaprita misita da rbiodian mexis-ïexani, Öualsa missa
egzebin cecxli gulis-Âçromita misita,
17. anu odes êeiýris veêaåi igi didi, romel ars zÌuasa
êina, da êeýris çoveli kueçanay, vidremdis dairÌwan mtani
mçarni da Öldeni;
18. da mecnier gçavn êen amas çovelsa zeda-miÂevnit, rametu Ìmerti ars cata êina da uxilav ars tavadi igi çovlisagan dabadebulisa, twnier misa, romeli-igi misgan gamovida.
19. ese moivlina kueçanasa zeda vitarca Öaci, romelman
çoveli-ve aÌasrula, romlisatws-ca mosrul iço, da aÌqda
12. da axla, Tuki gankurnav am mTavars, gagamdidreb da
gaqcev mcxeTis mkvidrad, armazis msaxurad;
1 3 . da Tumca ki im haeris sisastikiT Seimusra, magram
misi adgili Seuryevelia. eg armazi da qaldevelebis84
RmerTi iTruSana85 yvelanairad mtrebi arian. aman masze
zRva moaqcia da man amaze ara erTi ram moawia, rogorc
aqvT Cveuleba samyaros mpyrobelT, da es ikmare Cemgan brZanebad”.
1 4 . miugo netarma ninom mefes da uTxra: `mefev, icocxle Sen ukunisamde! qristes saxeliT da misi wminda dedis
da masTan yoveli wmidanis saxeliT moavlinos Senze RmerTma, cisa da qveynis Semoqmedma, yoveli dabadebulis
dambadebelma, misi didi didebisagan da misi auracxeli
mowyalebisagan, rogorc Rumelidan misi madlis erTi naperwkali,
1 5 . rom Seicno da gonebiT mixvde cis simarTles da
mzis sinaTles, zRvis siRrmes da mis saZirkvlebs, qveynis
sivrces da misi safuZvlebs,
1 6 . da rom uwyode Sen, mefev, Tu vin Semosa cani
RrubliT da quxili haeris xmiT, da iZvris miwa misi simZafriT da rbian mexistexani, mis kvalze gizgizebs cecxli
misi guliswyromisgan,
1 7 . an rodesac SeiZvreba is didi veSapi, romelic
aris zRvaSi, da SeiZvreba mTeli dedamiwa myari mTebisa
da kldeebis darRvevamde;86
1 8 . da gamcne Sen es yvelaferi zedmiwevniT, radgan
RmerTi aris caTa Sina da is TviTon uxilavia yvela dabadebulisgan, garda imisa, romelic misgan gamovida.
19. igi moivlina qveyanad rogorc kaci, romelmac yvelaferi aRasrula, risTvisac iyo mosuli, da avida imave
simaRleebSi mamasTan. man erTaderTma ixila dausabamo
92
93
moqvevaj qarTlisaj
mat-ve simaÌleta mamisa tana. man mxoloman ixila dausabamoy
igi, da igi mxoloy mis tana ars, romeli-igi mdabalta hxedavs da maÌalni igi êorit icnis.
20. xolo aÂ, mepe, axlos ars miaxlebay êeni Ìmrtisa. me
vxedav, rametu ars amas kalaksa sasÂauli erti, samoseli ýisa
Ìmrtisay, da xalenisa mis Eliaysisa çopay viet-me aka tkues,
da mravalni sasÂaulni arian aka, romelni twt Ìmertman
gauÂçnes.
21. xolo me ese mtavari ganvÖurno ýalita Krisïe[s]
Äemisayta da þuarita vnebisa misisayta, vitarca-igi dedopali Nana ganÖurna Ìmertman senisa misgan picxlisa da
ray-igi vauÂçe mas, hçops mas igi, rayta suli-ca twsi ganabrÂçinvos da eri-ca twsi miaaxlos Ìmertsa".
22. maêin mohguares mtavari igi, da Âariçvana Âmidaman
Nino da me da Nana dedopali samotxesa mas êina, naýuta mat
kueêe, daadgina igi da aÌmosavalit aÌåçrobad-scna qelni
misni. da atkumia samgzis: "viþmni êengan, eêmaÖo, da êeudgebi
Krisïesa, ýesa Ìmrtisasa".
23. da ïiroda sultkumita sulisa twsisayta Âmiday
Nino da itxovda Ìmrtisagan êeÂevnasa Öacsa mas zeda, da Äuen
mis tana ert dÌe. da mÂrapl ganvida asuli igi boroïi da
daemoÂapa Âmidasa Ninos igi da çoveli saxli misi, da
adidebda Ìmertsa, mamasa da ýesa da Âmidasa sulsa, romlisay
ars didebay uÖuniti uÖunisamde, amen.
qarTlis moqveva
da igi erTaderTi aris masTan, romelic Tavmdablebs hxedavs da qedmaRlebs Soridan cnobs*.
20.xolo axla, mefev, axlos aris RmerTTan Seni miaxleba. me vxedav, rom aris am qalaqSi erTi saswauli, RmerTis Zis samoseli da elias mosasxamis yofnac zogma aq Tqva
da mravali saswaulia aq, romlebic TviT RmerTma gauwyos.
2 1 . xolo me am mTavars ganvkurnav Cemi qristes ZaliT
da misi vnebis jvriT, rogorc dedofali nana gankurna
RmerTma im sastiki senisagan da rac ki vauwye mas, imas
akeTebs igi, rom Tavisi sulic gaabrwyinos da Tavisi
xalxic aaxlos RmerTs”.
22.maSin mohgvares is mTavari da waiyvana wminda ninom, da masTan erTad me da nana dedofali, baRSi, im naZvebis qveS daayena da aRmosavleTiT aapyrobina xelebi da
aTqmevina samjer: “vijmni Sengan, eSmako da Sevudgebi
qristesa, Zesa RmrTisasa”. 87
23.da tiroda oxvriT Tavisi sulis siRrmidan wminda
nino da iTxovda RvTisagan Sewevnas im kacze, da masTan
erTad Cvenc erTi dRe. da swrafad gavida boroti suli
da daemowafa wminda ninos is da mTeli misi saxli da
adidebda RmerTs _ mamas, Zes da wminda suls, romlisac
aris dideba ukuniTi ukunisamde, amen.
*
94
fs.
137:6;fs.112:6
95
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
tavi t
Tavi 9
1. tkumuli misi-ve.
2. da iço dÌesa ertsa, zapxulis åirsa, tuesa ivlissa
ocsa, dÌesa6 êapatsa, aqda mepÉ da ganvida nadirobad
Muxnarit Öerýo, da movlo sanaxebi Muxnarisaj da ganvida
mtata zeda maÌnarta Txotisata, rajta-mca mijxila Asåd da
±asåd (!) da Uplis-cixed, da ganvida txemsa mis mtisasa.
3. êova samxars oden dabnelda mas zeda mzÉ, da ikmna Ìame
bnel, uÖun priad. da daparna bnelman areni da adgilni igini,
da ganibnivnes urtiertars Åirisa misgan da urvisa çovelni
erni misni, da darÄa mepÉ marïoy da iareboda mtata mat zeda
mis mtisata maÌnarta êina êeêinebuli da êeýrÂunebuli.
4. da dadga ertsa adgilsa da ÂareÂia sasoebay cxorebisa
misisaj. xolo Öetilis mçopelman Ìmertman akcia gonebay
misi
ucnobelobisagan
cnobad
da
umecrebisagan
mecnierebad. da moego tavsa cnobasa da ganizraxvida gulsa
twssa: "aha esera, vxedav, rametu vxedevd Ìmertta Armazs da
Zadens da araj våove lxinebay Äem zeda. a romelsa-igi Nino
kadagebs þuarsa da þuar-cmulsa da hçops Öurnebasa misita
sasoebita. ara-mca ýal-edvad qsnay Äemi amis Åirisagan,
rametu var me cocxliv, vitarca þoþoxets êina, da ver
uÂçi ese, tu çovlisa kueçanisatws ikmna dakcevay da nateli
bnelad gardaikca, a[n]u tu Äemtws
oden. a tu Äem-zeda
oden ars Åiri ese, Ìmerto Ninoyso, ganminatle Ìamej ese da
miÄuene saçopeli Äemi, da aviaro (!) saxeli êeni, da aÌvhmarto
ýeli da taçuanis-vsce mas, da aÌvaêÉno saxli saxlad êenda
da salocvelad Äemda, da viço morÄil ninoysa da rÄulsa
zeda hromtasa".
1. misive Tqmuli.
2. da iyo: erT dRes, zafxulis pirze, ivlisis Tvis
ocSi,88 SabaT dRes89, adga mefe da gavida sanadirod muxnaris mxares. Semoiara muxnaris sanaxebi da gavida mTebze, TxoTis maRlar tyeSi, rom Seexeda aspisTvis,
kaspisTvis da ufliscixisTvis. amisTvis gavida im mTis
Tavze.
3. swored SuadRisas dabnelda mze masze, dadga bneli Rame, friad ukuni da dafara bnelma is are-mare da
adgilebi. gaefanta erTmaneTs im gaWirvebisagan misi yvela mxedari, darCa mefe marto da dadioda im mTebze, mTis
tyeebSi SeSinebuli da SeZrwunebuli.
4. gaCerda erT adgilze mefe da gadaewura cxovrebis imedi, magram keTilismyofelma RmerTma moaqcia misi
goneba ugunurebidan gonierebisken da umecrebidan codnisken. moego gons da fiqrobda Tavis gulSi: `aha, ai, vxedav, rom Sevyurebdi RmerTebs _ armazsa da zadens da ver
vpove Sveba CemTvis. axla, vaxseneb imas, romelsac nino
qadagebs _ jvars da jvarcmuls _ da gankurnavs misi imediT. verc SeZles armazma da zadenma Cemi xsna am Wirisagan,
radgan var me cocxlad, rogorc jojoxeTSi da esec ar
vici, mTeli qveynierebisTvis moxda daqceva da naTeli
bnelad gadaiqca, Tu CemTvis mxolod. axla, Tu Cemzea mxolod es Wiri, ninos RmerTo, gaminaTe es Rame, maCvene Cemi
samyofeli da vaRiareb Sens saxels, aRvmarTav Zels90 da
Tayvans vcem mas; avaSeneb saxls Sens saxlad da Cems salocavad da viqnebi morCili ninosi da romaelTa rjulisa~.
96
97
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
5. da ese ar-Ìa Âarmotkua, gantena da msÂrapl gamobrÂçinda mzÉ. da gardamovida mepÉ cxenisagan da dadga mas
adgilsa ganiåçrna qelni mqarni (!) aÌmosavalit da tkua: "êen
xar Ìmerti çovelta zeda Ìmertta da upali çovelta zeda
upalta, Ìmerti, romelsa Nino iïçw, da sakebel saxeli êeni
çovlisagan dabadebulisa casa kueêe da kueçanasa zeda. rametu êen miqsen Åirisagan amis da msÂrapl saxeldebita êenita msÂrapl ganminatle [bne]li Äemi. aha esera micnobies, rametu ginda qsnay Äemi da miaxlebad êenda, Ìmerto Öurtxeulo. da me amas adgilsa aÌvmarto ýeli þuarisaj, romlitaca
ididebodis saxeli êeni da iqsenebodis sakmÉ ese sasÂaultaj
amat uÖunisamde. amen".
6. da dajsÂavla adgili igi, da Âarmoemarta. da vitarca
ixila nateli erman misman, gamoerTvoda ganbneuli igi. mepÉ
ÌaÌadebda da eïçoda çovelsa mas ersa missa: "miecit didebay Ìmertsa Ninoyssa çovelman erman, rametu igi ars Ìmerti
sauÖunoy da mas mxolosa hêuenis kebay uÖunisamde, amin".
7. xolo Nana dedupali da çoveli7 igi kalaki ganvidodes migebebad mepisa, rametu åirvel esmina ÂarÂçmeday da
merme mokcevay mêwdobit. da miegebvodes kinýars da ¬arts.
da iço sixaruli didi mêwdobit mokcevisatws.
8. xolo neïari Nino dadgromil iço locvasa mÂuxrisasa
Äueulebisaebr maçlovansa mas êina, da Äuen mis tana ormeoc
da ati suli.
9. da iço, vitarca êemovida mepÉ, iýrvoda çoveli igi kalaki, da qmita maÌlita ÌaÌadebda mepÉ da iïçoda: "sada uÖue
ars dedaÖaci igi ucxoy, romel ars deday Äemi, da Ìmerti
igi misi mqsneli Äemi?".
10. da vitarca esma, vitarmed aka maçlovansa êina ars da
ilocavs, modrÖa mepÉ da çoveli igi laêkari, movida da gar-
5. da es arc ki warmoeTqva, rom gaTenda da swrafadve
gamobrwyinda mze. gadmovida mefe cxenidan, dadga im adgilze, gaiwvdina xelebi aRmosavleTiT da Tqva: `Sen xar
RmerTi yvela RmerTze maRla da ufali yvela ufalze
maRla (Sdr. II rj. 10:17; dan. 2:47), RmerTi, romelsac nino
qadagebs da saqebelia Seni saxeli cis qveS da qveyanaze
yvela dabadebulisagan; radgan Sen mixseni am Wirisagan
da Seni saxelis swrafi xsenebiT swrafadve gaminaTe bneli (fs. 17:29). aha, ai, mivxvdi, rom gindoda Cemi xsna da
SenTan miaxloveba, RmerTo kurTxeulo. me ki am adgilas
aRvmarTav jvris Zels, romliTac ididebs Seni saxeli da
moixseneba am saswaulTa saqme ukunisamde, amin~.
6. daixsoma is adgili mefem da gamoemarTa da
rogorc ki ixila naTeli misma mxedrobam, gafantulebi
kvlav SeuerTdnen mas. mefe yviroda da eubneboda mTel
mis mxedrobas: `mieciT dideba ninos RmerTs mTelma erma,
radgan igia saukuno RmerTi da mxolod mas SeSvenis qeba
ukunisamde, amin~.
7. xolo nana dedofali da mTeli91 qalaqi gadioda
mefesTan Sesagebeblad, radgan pirvelad gaegoT misi
daRupva da mere mSvidobiT mobruneba. da miegebebodnen
qinZarSi da RarTSi. iyo didi sixaruli mefis mSvidobiT
mobrunebis gamo.
8. xolo netari nino idga mwuxris locvaze92
Cveulebisamebr mayvlovanSi da Cvenc masTan erTad _ ormocdaaTi suli.
9. da iyo: rogorc ki Semovida mefe, SeiZra mTeli
qalaqi. maRali xmiT RaRadebda mefe da ambobda: `sad aris
axla is ucxo qali, romelic dedaa Cemi da misi RmerTi _
Cemi mxsneli?”
10. da rogorc ki gaigo, rom aq, mayvlovanSia da loculobs, mobrunda mefe da mTeli is laSqari, movida da
98
99
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
damovarda saqedrisagan da eïçoda Ninos: "a Ìirs var-a xadid saxelsa Ìmrtisa êenisasa da mqsnelisa Äemisasa?"
11. xolo Âmiday igi asÂavebda da aÂuevda mÂrapl
tavçuanis-cemasa aÌmosavalit KrisïÉsa, ýisa Ìmrtisa[y]sa.
12. maêin igi grgwnvay da ïirili çovlisa mis erisay, rametu hxedvides mepisa da dedoplisa cremlta dinebasa sixarulisa misgan da saÖwrvelebisa didisa, romeli ikmna.
13. da xvalisa dÌe Âaravlinna mocikulni Saberýneta.
xolo neïari Nino asÂavebda dÌe da Ìame çovelsa Öacsa
Åeêmariïsa mas gzasa sarÂmunovebisasa.
Camovida saxedridan da eubneboda ninos: `axla Rirsi var
Seni RmerTis da Cemi mxsnelis mowodebisa?”,
11. xolo wmindani aswavlida da mouwodebda, rom
saswrafod Tayvani eca aRmosavleTiT qristesTvis, RvTis
ZisTvis.
1 2 . maSin iyo grgvinva da tirili mTeli im xalxis,
radgan hxedavdnen mefisa da dedoflis cremlTa denas
sixarulisgan da didi sakvirvelebisgan, romelic moxda.
1 3 . da meore dRes gaagzavna mefem mociqulebi saberZneTSi, xolo netari nino aswavlida dRe da Rame mTel xalxs
sarwmunoebis WeSmarit gzas.
tavi i
Tavi 10
1. misi-ve aÌÂerili aÌêenebisatws eÖlesiataysa.
2. xolo mepÉ eïçoda Ninos aÌêenebisatws eÖlesiisa,
odes-igi Âaremarta mepÉ da çoveli eri moÂrapebit
krisïeanobasa, vidre mÌdelta mat moslvadmde Saberýnetit.
3. hrkua mepeman morÂmuneman Âmidasa Ninos: "sada uêeno
saxli Ìmertsa?" xolo neïarman man hrkua: "sadaca mepeta
gonebay mïÖice ars".
4. xolo mepeman hrkua: "miçuaran maçualni ege êenni da
mun minebs gonebita, aramed ara esrÉt, aramed ara vhrido
samotxesa mas sameuposa da naýuta simaÌlesa da Babilota
mat naçopierebasa da çuavilta mat sulnelebasa, aramed mas
êina aÌvaêeno ïaýari salocvelad Äemda, romeli egos uÖunisamde".
5. da meçseulad moiÌes ýeli da iÂçes êenebad. da mohÖuetes naýw igi da êemzades sueïad da ýirta mista zeda
dadves sapuýveli eÖlesiisay. da iço sueïisa mis saêinel
xilvay da saýirÖueli, romeli zemo Âeril ars.
1 . misive aRwerili eklesiebis aSenebisaTvis.
2. xolo mefe elaparakeboda ninos eklesiis aSenebaze, rodesac daadga mefe da mTeli eri gulmodginebiT
qristianobas,
vidre
mRvdlebis
mosvlamde
saberZneTidan.
3. uTxra morwmune mefem wminda ninos: `sad avuSeno
saxli RmerTs?”, xolo netarma uTxra: “sadac mefeTa azria
mtkice”.
4. xolo mefem uTxra: `miyvars eg Seni mayvlovani da iq
mnebavs gonebiT, magram ar [moxdeba] ase; aramed ar davzogav
samefo baRs da naZvebis simaRles da im rtoebis nayofierebas da im yvavilebis surnelebas; aramed masSi avaSeneb
taZars Cems salocavad, romelic idgeba ukunisamde”.
5. maSinve moitanes xe da daiwyes Seneba. mokveTes naZvi da Seamzades svetad da mis Zirze dades eklesiis
safuZveli. SiSis momgvreli iyo im svetis Sesaxedaoba da
saZirkveli, rac zemoTaa aRwerili.
100
101
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
6. xolo odes moiÂia úami aÌmartebad sueïi igi åirvel
moqsenebuli, iÂçes xurota mat aÌmartebad da ver uýles.
maêin êeÖrba simravlÉ uricxw da mepÉ mat tana. iÂçes peradperadta Ìoneta da mankanata mzadebad. ara tu aÌmartebad
oden ver êeuýles, aramed êeýrvad-ca.
7. da ukm ikmna çoveli sibrýnÉ da Ìonis-ýiebay Öactay,
rayt sueïisa mis aÌmartebita saÖwrvelad Ìmerti ididos da
Öacni umeïesad daemïÖicnen sarÂmunovebasa.
8. da vitar ver êeuýles aÌmartebad da umarþu ikmna sakmÉ igi, Âarvida mepÉ da çoveli eri gul-[g]debuli urvisagan da mÂuxare içvnes amas, zeda.
9. xolo neïari Nino daêta adgilsa-ve, da atormeïni
dedani sxuani. xolo sanaïreli igi godebda da daadenda
cremlta sueïsa mas zeda.
10. da vitarca êuvaÌame oden iço, Âarmoikceodes orni
ese mtani - Armaz da Zaden, reca tu esrÉt ÄamoirÌuevodes,
da daaçennes orta-ve Âçalni igi.
11. da MïÖuarman gardamoxetka da Âarhkonda saêinelad
kalaki. da mier êeikmnnes qmani saêinelni da sazarelni ïçebisa da sivlïolisani. egre-ve Aragw gardamoqda cixesa zemoyt da ikmnebodes saêinelni grgwnvani.
12. da êeêindes dedani igi da ivlïodes, da meca mat
tana-ve, xolo neïari Âmiday Nino ÌaÌadebda: "nu geêinin,
dano Äemno, mtani igi mun-ve hgian da Âçalni igi mun-ve dian
da ersa çovelsa sýinavs.
13. xolo ese, romel reca mtani dairÌues, samartlad
guaÄuenebs, rametu urÂmunovebisa mtani dairÌues Kartls
êina. da Âçalni romel daeçennes, daeçena sisxli igi çrmatay
eêmaÖta êeÂirvisay.
6. xolo rodesac movida dro Tavdapirvelad xsenebuli
svetis aRsamarTad, daiwyes xuroebma aRmarTva da ver SeZles. maSin Seikriba uricxvi simravle da mefec maTTan
erTad. daiwyes nair-nairi xerxis Zieba da iaraRebis damzadeba. magram araTu mxolod aRmarTva ver SesZles, aramed _
daZvrac ki.
7. da fuWi gamodga kacTa mTeli sibrZne da RonisZieba,
rom svetis sakvirveli aRmarTviT ididos RmerTi da xalxi
ufro metad ganmtkicdes sarwmunoebaSi.
8. da rom ver SesZles aRmarTva da amao gamodga is
saqme, wavida mefe da mTeli xalxi guldamZimebuli dardisagan da mwuxare iyvnen amis gamo.
9. xolo netari nino darCa adgilzeve da masTan
Tormeti sxva qali. xolo is sanatreli godebda da cremlebs adenda im svetze.
1 0 . da roca SuaRame moaxloebuli iyo, Camoiqceoda
ori es mTa _ armazi da zadeni, ise TiTqos CamoirRvneno
da SeaCeres orive is wyali.
11. da mtkvarma gadmoxeTqa da saSinlad mihqonda
qalaqi. da amisgan Seiqna saSineli da sazareli xmauri
moTqmisa da sirbilis. aseve aragvi gadmovida cixis zemoT da saSineli gvrgvinva atyda.
1 2 . da SeSindnen dedebi da garbodnen da mec _ maTTan
erTad, xolo netari wminda nino RaRadebda: `nu geSiniaT,
Cemo debo, is mTebi iqve dganan da is wylebi iqve moedinebian da mTel xalxs sZinavs.
1 3 . xolo es, rom TiTqos mTebi dairRvnen, samarTlianad gvaCvenebs, rom urwmunoebis mTebi dairRvnen
qarTlSi. da wylebi, romlebic SeCerdnen, gvaCvenebs, rom
SeCerda yrmebis eSmakebisadmi Sewirvis sisxli.
102
103
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
14. xolo qmani ese ïçebisani arian eêmaÖta simravlisani,
rametu eglovian tavta matta oqrebasa, rametu arian igini
meoï amit adgilit ýalita maÌlisayta da þuarita
KrisïÉsita. moikecit da ilocevdit Ìmrtisa mimart,
êvilno!"
15. da meçseulad dascxres qmani igi, da iço araray. da
dadga Âmiday Nino da ganiåçrna qelni twsni cad mimart, da
tualni Ìmrtisa mimart, ilocvida da evedreboda, rayta ara
daabrÖolos sakmÉ ese sarÂmunovebisay mïerman, romelsa
Âadierebit Âarmartebul ars mepÉ da çoveli eri.
16. da vidre arÌa eçivna katamsa, samta-ve Öarta sca zarsa
laêkarman ýlierman da daleÂnes Öarni kalakisani. da aÌivso
kalaki såarsta laêkrita da meçseulad êeikmnnes zaris
aÌsaqdelni zrinvani, da çivilni da Ölvay erisay, vitar-mca
sisxli dioda.
17. da aÌivso çoveli adgili, da movida Äuen zeda simravlÉ zaxiltay da maxwltay, da dadnes qorcni Äuenni da
ganilia suli Äueni.
18. xolo me vïirode mamisatws da natesavta Äemtatws, da
mÂrapl mesma, qmobdes ýlierad: "amas brýanebs mepÉ såarstay
Xuara da mepet-mepÉ Xuaran Xuara, çoveli huriay ganarinet
åirisagan maxwlisa". vitarca ese mesma, movege gonebasa, êeorguldi me da atni igi Äem tana.
19. da moaxlebul içvnes maxwlosanni da Äuensa garemoys
scemdes da Ölvides. da isma qmay ýlierad, Mirean mepÉ
êeiåçres-o. da gare-moixila mqned moÌuaÂeman man da tkua:
"Öualad çves-a? vici, rametu didad êÅirs".
20. da hmadlobda Ìmertsa, rametu ese niêani matisa
ÂarÂçmedisay ars, da Kartlisa cxorebisay da amis adgilisa
didebisay. da nugeêinis-gucemda, vitarca moýÌuari
14. xolo moTqmis es xmebi eSmakTa simravlis xmebi arian,
radgan igloven sakuTar TavTa damxobas, vinaidan idevnebian
isini am adgilidan maRlis ZaliTa da qristes jvriT. mobrundiT da iloceT RvTis mimarT, Svilebo!”
1 5 . da maSinve dacxrnen is xmebi da aRaraferi iyo. da
dadga wminda nino da aRapyro Tavisi xelebi cisken da
Tvalebi _ RvTis mimarT, loculobda da evedreboda, rom
ar daebrkolebina mters93 sarwmunoebis es saqme, romelsac mowadinebiT daadga mefe da mTeli eri.
16. da vidre jer ar eyivla mamals, samive kars94 SiSis
zari dasca Zlierma laSqarma da dalewes qalaqis karebi.
da aivso qalaqi sparsTa laSqriT da Seiqna Tavzardamcemi zriali, da yvirili da xalxis kvla iseTi, rom sisxli
moedineboda.
1 7 . da aivso yvela adgili sisxliT. da wamovida Cvenze yiJinisa da maxvilTa simravle da dadna Cveni xorci
da gailia Cveni suli.
1 8 . xolo me vtirodi mamisaTvis da Cemi naTesavebisTvis, da uceb momesma, xmamaRla iZaxdnen: `amas brZanebs
sparsTa mefe xuara da mefeT-mefe xuaran-xuara, yvela
iudeveli gaarideT maxvilis pirs”.95 rogorc ki es momesma, movege gonebaze, SeveWvdiT rwmenaSi me da is aTic
CemTan erTad.
1 9 .da
moaxloebuliyvnen
maxvilosnebi
da
Cvens
garSemo kafavdnen da klavdnen. da gaisma xma Zlierad,
mirian mefe Seipyreso. da irgvliv mimoixeda mxned moRvawem da Tqva: `kvlav Caidines? vici, rom didad uWirT”.96
20. da madlobda RmerTs, radgan es maTi warwymedis da
qarTlis cxonebis da am adgilis didebis niSania. da nugeSs
104
105
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
qelovani, nandwl-ve Åeêmariïad moýÌuari da mocikuli
Krisïesi Âmiday Nino.
21. da moekca ersa mas momavalsa Äuen zeda da hrkua: "sada
arian mepeni såarstani Xuara da Xuan Xuara? Sabasïanit
guêin Âarmoxuedita? male moxuedit. da didad same ars
laêkari, uzomo vidreme xart, da ýlierad dahleÂet kalaki
ese, maxwli daecit. [ubrýaneb] karta da niavta: Âarvedit
bnelta Ärdiloysata mtata mat ±edarisata. aka movida igi,
romelsa tkuen evlïodet".
22. da ganýra marþuene twsi da dasÂera qelita saxÉ
þuarisay. da meçseulad uÄino ikmna çoveli igi simravlÉ
erisay, da ikmna daçudeba did. da Äuen vadidebdit Ìmertsa,
da vhnaïridit Âmidasa da sanaïrelsa Ninos.
23. da vitarca cisÖari aÌeÌeboda mcired, mierula data
mat Äemta, xolo me mÌwýare viçav. da Âmiday Nino dga qelaÌåçrobil.
24. da aha esera zeda-moadga ÅabuÖi erti çovlad-ve
natlita êemosili, da moeblardna cecxlis-saxed zeÂari. da
arkuna samni rayme siïçuani neïarsa Ninos. xolo igi daeca
åirsa zeda twssa.
25. xolo ÅabuÖman man miço qeli sueïsa mas da uåçra tavi
da aÌamaÌla da ÂariÌo simaÌlesa catasa.
26. da me ganÖwrvebuli miveaxle da varku neïarsa dedopalsa: "ray ars ese?". xolo man momidriÖa tavi Äemi kueçanad.
da me ïirild viÂçe zarsa mas zeda.
27. da mciredisa úamisa êemdgomad aÌdga neïari igi da
meca aÌmadgina da ganveêorenit mas, adgilsa mas. xolo dedani igi içvnes-ve Öide.
28. da aha vixile sueïi igi cecxlis-saxed Äamovidoda da
moeaxla xarisxsa mas twssa. da vitar daemarta, da dadga zeda
gvcemda, rogorc xelovani moZRvari, namdvilad WeSmariti
moZRvari da qristes mociquli _ wminda nino.
21. da moubrunda Cvenze momaval xalxs da uTxra: “sad
arian sparsTa mefeebi xuara da xuan xuara? sabastanidan
guSin wamoxvediT? male moxvediT! da maS ase didia [Tqveni]
laSqari? gana ase uzomo xarT?! da Zalian daleweT es
qalaqi?! _ maxvili qarsa da niavs dahkariT! wadiT CrdiloeTis bnelSi, im kedaris mTebSi. aq movida is, romelsac
Tqven ufrTxiT”.
22. gaiSvira Tavisi marjvena, dawera xeliT jvris gamosaxuleba, maSinve gauCinarda mTeli xalxis simravle da
Seiqmna didi simyudrove. da Cven vadidebdiT RmerTs da
SevnatrodiT wminda da sanatrel ninos.
23.da roca ciskari ixsneboda, CaeZinaT Cems debs,
xolo me mRviZare viyavi. da wminda nino idga xelapyrobili.
24.da aha, ai, warmoudga erTi Wabuki, mTlianad
naTliT Semosili da Semoegragna cecxlis msgavsad zewari. da uTxra sami ram sityva netar ninos. xolo igi
daemxo pirqve.
25.xolo im Wabukma mohkida xeli svets da auwia Tavi
da aamaRla da waiRo caTa simaRleSi.
26. da me gakvirvebuli mivuaxlovdi da vuTxari netar dedofals: `ra aris es?”. xolo man momadrekina Tavi
miwaze. da me avtirdi SiSisgan.
27.da mcire drois Semdeg adga is netari da mec amayena da gavSordiT mas _ im adgils. xolo is qalebi iyvnen
isev ganze.
28. da aha, vixile is sveti, cecxlis msgavsad Camodioda
da mouaxlovda Tavis kvarcxlbeks. da rom daeSva da dadga
106
107
moqvevaj qarTlisaj
xarisxsa mas kueçanit aÌêorebulad vitar atormeï Âçrta da
neliad Äamoicvalebda twssa-ve mas zeda naÖuetsa, rametu
xarisxad iço ýiri igi misi, romlisagan moÖuetil iço sueïi
igi cxoveli.
29. da vitar riúuraúu oden iço, aÌdgomil iço mepÉ,
gul-gdebuli urvatagan, da mixeda samotxesa mas,
daÂçebulsa mas missa eÖlesiasa, rametu mun mïÖice iço
gonebay misi. da ixila mun nateli, vitarca elvay zecadmde
aÌÂevnuli samotxesa mas êina.
30. iÂço srbad, mÖwrcxl moslvad, da çovlisa erisa simravlÉ mis tana. da vitarca movides da ixiles saÖwrveli igi,
natlita mbrÂçinvalÉ sueïi igi Äamovidoda adgilad twsa,
reca tu dadga xarisxsa twssa zeda da daemçara qelt-êeuxebelad Öactagan.
31. neïar mas úamsa, ray igi ikmneboda!
32. êiêita da sixarulita aÌivso Mcxetay kalaki, da damosdiodes mdinareni cremltani mepesa da mtavarta da çovelsa ersa sultkumita sulisa matisayta, da adidebdes
Ìmertsa da hnaïrides neïarsa Ninos
33. da ikmnebodes mas dÌesa êina sasÂaulni mravalni.
tavi ia
qarTlis moqveva
im kvarcxlbekze miwidan acilebuli, ase Tormeti wyrTa,97
da nela Camoinacvlebda im Tavissave gadanaWerze, radgan
kvarcxlbekad iyo misi Ziri, romlisganac mokveTili iyo is
cxoveli sveti.
29.da roca is-is iyo gariJraJda, amdgariyo mefe,
guldamZimebuli dardisagan, da gaxeda baRs, Tavis dawyebul eklesias, radgan iq iyo mtkice misi neba. da ixila
iq naTeli, rogorc elva baRSi, zecad aRweuli.
30.iwyo sirbili swrafad mosasvlelad da mTeli
xalxis simravle iyo masTan erTad. da rogorc ki movidnen da ixiles is sakvirveleba _ naTliT brwyinvale sveti
Camodioda Tavis adgilze, TiTqos dadga Tavis kvarcxlbekze da daemyara kacTagan xelSeuxeblad.
31. netavi im dros, es rom xdeboda!
32.SiSiT da sixaruliT aivso mcxeTa_qalaqi da gadmosdiodaT cremlis mdinareebi mefes da mTavrebs da
mTel ers oxvriT sulis siRrmidan da adidebdnen RmerTs
da Senatrodnen netar ninos.
33.da xdeboda im xanebSi mravali saswauli.
Tavi
11
1. tkumuli misi-ve.
2. åirveli sasÂauli. mo-vinme-vida huriay, brmay êobitgani da mieaxla sueïsa mas cxovelsa, da munkues-ve ikmna igi
mxedvel da adidebda Ìmertsa.
3. [b~.] çrmay vinme sepeÂuli idva rva Âlisa sneuli, Âarmarti, moiÌo igi dedaman misman sarÂmunovebit, dadva igi
cxedarsa zeda Âinaêe sueïisa mis natlisaysa da nandwl-ve
1 . misive Tqmuli.
2. pirveli saswauli: movida erTi iudeveli, dabadebidan brma da Seexo cxovel svets da iqve aexila Tvali da
adidebda RmerTs.
3. meore: erTi yrma sefewuli98, warmarTi, rva wlis ganmavlobaSi sneuli iwva, moiyvana igi misma dedam sarwmunoebiT,
daawvina sakaceze im naTlis svetis da namdvilad naTliT
108
109
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
natlit êemosilisa. da evedreboda neïarsa Ninos da eïçoda:
"moxede, dedopalo, ýesa amas Äemsa, miaxlebulsa siÖudid,
rametu vici, vitarmed igi ars Ìmerti Ìmerttay, romelsa
êen hmsaxureb da Äuen gwkadageb".
4. maêin êeaxo neïarman Nino qeli twsi sueïsa mas cxovelsa da dasdva çrmasa mas zeda da hrkua: "grÂamsa Iesu
Krisïe, ýe Ìmrtisa cxovelisay, qorcita mosruli
cxorebisatws çovlisa soplisa?" da hrkua çrmaman man: "he,
dedopalo, mrÂams Iesu Krisïe, mqsneli dabadebultay".
5. maêin hrkua mas Âmidaman Nino: "ganiÖurne amieritgan da
adidebdi mas, visman ýalman gangÖurna". da mÂrapl aÌdga çrmay igi vitarca uïÖivneli. da daeca êiêi didi mepesa da
çovelsa simravlesa erisasa.
6. da titosaxeni sneulni movidodes da ganiÖurnebodes,
vidremdis mepeman êekmna saburveli ýelisay garemoys
sueïsa mas da dapara xedvisagan da egret êeexebodes erni
sartulsa mas da ganiÖurnebodes mÂrapl da adidebdes
Ìmertsa saÖwrvelt-mokmedsa.
7. da iÂço mepeman aÌêenebad samotxesa mas êina eÖlesiasa
guls-modginebita da sixarulita didita.
8. maêin movides mocikulni Saberýnetit, mÌdeltmoýÌuari, mÌdelni da diaÖonni da iÂçes natlis-cemad, vitarca zemo-Âeril ars, çovlisa erisa.
Semosilis winaSe da evedreboda netar ninos da eubneboda:
`moxede, dedofalo, sikvdils miwevnul am Cems Zes, radgan
vici, rom is aris RmerTTa RmerTi, romelsac Sen emsaxurebi
da Cven gviqadageb”.
4. maSin Seaxo netarma ninom Tavisi xeli cxovel
svets da daado yrmas da hkiTxa: `gwams ieso qriste, cocxali RmerTis Ze, mTeli qveynierebis sacxoneblad xorciT
mosuli?” da upasuxa im yrmam: `diax, dedofalo, mwams
ieso qriste, dabadebulTa mxsneli”.
5. maSin uTxra mas wmida ninom: `ganikurne amieridan da
adidebde mas, visma Zalamac gangkurna”. da swrafad wamodga
is yrma, rogorc utkivari. da daeca didi SiSi mefes da
xalxis mTel simravles.
6. da sxvadasxvanairi sneulni modiodnen da ikurnebodnen, vidre mefem ar Seqmna xis saburveli svetis
garSemo da dafara TvalTaxedvisgan da ase exeboda xalxi
im saxuravs da ganikurnebodnen swrafad da adidebdnen
sakvirvelTmoqmed RmerTs.
7. da daiwyo mefem baRSi eklesiis Seneba gulmodgined da didi sixaruliT.
8. maSin
movidnen
saberZneTidan
mociqulebi,
mRvdelTmoZRvari, mRvdlebi da diakvnebi da daiwyes
naTliscema, rogorc zemoTaa dawerili, mTeli erisa.
110
111
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
tavi ib
Tavi 12
1. romeli tkua Abiatar, romeli iço åirvel mÌdeli baginsa êina huriatasa Mcxetas da natel-iÌo qelsa êina
Ninoyssa.
2. me, Abiatar, mÌdeli viçav Âilit xuedrebuli
samÌdelosa zeda mis ÂeliÂdisasa, odes ese neïari dedaÖaci
Nino movida Mcxetad.
3. mas úamsa Äem tana Âignebi mosrul iço Hromit da
Egwåïit da Babilovnit huriatay, mÌdeltay da mÂignobartay, romelsa Âeril iço esret, vitarmed: "ganxetka Ìmertman
mepobay huriatay, aha esera ÂinaysÂarmeïçuelni dascxres,
rametu romelsa suli aÂuevda, çoveli aÌesrula,
4. da ganvibnienit Äuen çovelsa kueçanasa, da hromta
daiåçres mepobit kueçanay Äueni, rametu vcodet çovliturt da ganvarisxet êemokmedi Ìmerti.
5. a ixilen Âignni Mosesni, romelman damiÂera Äuen ese
çoveli: "romeli iïçws kueçanasa zeda Ìmrtad tavsa twssa,
ýelsa damoeÖidos".
6. anu uÖue êe-vidreme-vscetit nazarevelisa mis Iesuys
siÖudilsa, rametu hxedav åirvel, odes mamata Äuenta êescodian Ìmertsa da çovlad-ve daiviÂçian igi, miscnis
qelmÂipesa ýliersa da ïçueobasa.
7. xolo odes moikcian da aÌad-çvian, mÂrapl ganarinnis
igini Åirisagan. da ese êwdgzis vicit Âeriltagan.
8. xolo vinaytgan qelni êeasxnes ýesa mas dedaÖacisa
mÂirisasa da moÖles, aÌiÌo Ìmertman qeli misi Äuen zeda,
ganxetka mepobay da ganguaêorna ïaýarsa Ìmrtisasa, da ugulebels-ço natesavi Äueni sruliad.
1 . romelic Tqva abiaTarma da romelic iyo Tavdapirvelad mRvdeli iudevelTa baginSi mcxeTaSi da naTeliRo ninos xelSi.
2. me, abiaTari, viyavi taZarze wilxvedrili mRvdeli im weliwads, rodesac es netari dedakaci nino movida
mcxeTaSi.
3. im dros CemTan mosuli iyo romidan, egviptidan da
babilonidan iudevelTa mRvdlebisa da mwignobrebis
werilebi, romelSic ase ewera, rom: `gaxliCa RmerTma
iudevelTa mefoba. aha, ai, winaswarmetyvelni dadumdnen99, radgan visac suli iwvevda, yvela aResrula
4. da gavifanteT Cven mTel qveyanaze da romaelebma
daipyres Cveni qveyana100 da mefoben, radgan SevcodeT yvelaferSi* da gavarisxeT Semoqmedi RmerTi.
5. axla ixileT moses wignebi, romelmac dagviwera Cven
es yvelaferi: `vinc miwaze Tavis Tavs RmerTad ityvis, Zelze
Camoikidos”.
6. nuTu ase SevcdiT im ieso nazarevelis101 sikvdilSi? radgan ici, rom uwin, rodesac Cveni mamebi Sescodavdnen RmerTs da sruliad daiviwyebdnen mas, miscemda
RmerTi maT Zlieri xelmwifis xelSi da tyveobaSi.
7. xolo rodesac moiqceodnen da SehRaRadebdnen,
swrafad ixsnida maT Wirisagan. da es Svidgzis viciT wignebidan.
8. da radgan xeli SemarTes im mwiri qalis Zeze da
mokles, aiRo RmerTma xeli Cvenze, gaxliCa mefoba da gagvaSora RvTis taZars da sruliad ugulebelyo Cveni modgma.
* dan.3:29
112
113
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
9. xolo a ars samasi Âeli, vinaytgan arca-Ìa çovlad-ve
ismina vedrebay Äueni, arca ço lxinebay. sagonebel miÄs, vitarmed zecit iço Öaci igi". da ese ganemravla moÂerili.
10. xolo me, vitarca mesma ese, viÂçe Öitxvad dedaÖacisa
mis Ninoysa Krisïestws, tu vinay iço igi, anu romlisa
mizezisatws ikmna Ìmerti Öac.
11. maêin neïarman man aÌaÌo åiri twsi, vitarca
þurÌumulman aÌmomdinareman da vitarca Âçaroman
dauÂçuedelman.
12. iÂço sauÖunitganta, Äemta Âignta zeåirit Âarmoiïçoda da
ganmimaïebda da
vitarca mýinaresa
ganmaÌwýebda da vitarca dasulebulsa ganmanatlebda da
mamata Äemta êemaÂçalebda da êþulisa cvalebasa
êemaþerebda,
13. vidremdis mrÂmena siïçwta misita Krisïe, ýÉ Ìmrtisay,
da vnebay misi da aÌdgomay didebit, da meored moslvay misi
saêinelebit, da Åeêmariïad igi ars molodebay Âarmarttay.
14. mas úamsa me [da] asuli Äemi Ìirs vikmnenit saåÖurebelsa
da gansaÂmedelsa codvatasa, embazsa, Âçalsa mas Âmidasa,
romelsa-ca inaïrida Davit ÂinaysÂarmeïçueli da ver eÂipa.
15. da Öualad mesma me qmay axlisa êþulisa mgalobeltay,
romelsa inaïrida igi-ve Davit da ver miemtxwa
16. da Ìirs vikmen ziarebad Åeêmariïsa qorcsa da
sisxlsa Öravisa mis Ìmrtisasa soplisa codvatatws
êeÂirulisa, romlisa ïÖbil ars misi gemoys-xilvay da amas
zeda çavn upalman ganslvay Äemi qorctagan, rametu
mravalni sasÂaulni ixilnes tualta Äemta Ninoys mier
Mcxetas êina dÌeta Äemta.
17. xolo saxli Eliozisi iço kalaksa êina dasavalitsa,
iço Öarsa moguetisasa, MïÖuarsa zeda.
9. da axla samasi welia, rac arc aranairad Seismina
Cveni vedreba, arc dagvalxina. fiqri gvaqvs, rom zecidan
iyo is kaci”. da gaxSirda aseTi werilebi.
10. xolo me roca gavige es, daviwye gamokiTxva im qalisagan, ninosagan, qristes Sesaxeb, Tu saidan iyo igi, an ra
mizeziT iSva RmerTi kacad.
1 1 .maSin netarma ninom gaxsna bage, rogorc amomdinare Wam da rogorc dauwyvetelma wyarom.
1 2 . daiwyo dasabamidan. Cems wignebs102 zepirad warmoTqvamda da ganmimartavda; da rogorc mZinares gamaRviZebda da rogorc ugnurs ganmanaTlebda; da mabralebda
Cems winaprebs da rjulis Secvlas Semagonebda.
13. vidre ar virwmune misi sityvebiT qriste, RvTis
Ze, da misi vneba da didebiT aRdgoma da misi meored mosvla saSinelebiT, da WeSmaritad igia warmarTTa molod ini.
1 4 . im dros me da Cemi asuli veRirseT sapkurebels da
codvaTa gansawmedels, embazs, wmida wyals, romelsac natrobda daviT winaswarmetyveli da ver ewia.
15. da kidev mesma me axali rjulis mgalobelTa xma,
romelsac natrobda igive daviTi da ver moeswro
1 6 . da Rirsi gavxdi, rom vziarebodi qveynierebis
codvebisTvis Sewiruli RvTis kravis WeSmarit xorcsa
da sisxls, romlis gemos xilvac tkbilia da de, amis mere
inebos ufalma xorcidan Cemi gasvla, radgan Cems dReebSi
mravali saswauli ixiles Cemma Tvalebma ninosagan mcxeTaSi aRsrulebuli.
1 7 . da eliozis saxli iyo qalaqSi dasavleTiT, mogveTis karTan, mtkvarze.
114
115
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
18. da iço mcirÉ bagini, samarxvoy mati, romelsa zeda
aÌhmarta Âmidaman Nino þuari Krisïesi.
19. da erti ertsa natel-scemda mun êina qelita IaÖob
mÌdelisayta da ´rosila mtavardiaÖonisayta, mtavarta
êvilebsa, ÂiaÌta kalakisata. da erkua adgilsa mas mtavarta
sanatloy.
20. da priad didebul iço adgili igi dÌeta Äuenta, rametu dga igi velsa twnier naêenebisa.
21. da mat dÌeta êemeêurvnes priad huriani mcxetelni
Äem zeda da dasces xÉ igi Öilamoy, romeli dga Öarsa zeda
baginisasa, romeli ganaêuenebda adgilsa mas, rametu gardaertxnes rïoni misni çovelsa mas sïovasa baginisasa
22. da iÂçes sadayt-ve Âarslvad twnier xolo barabeantasa, romelni-ca moinatlnes ormeoc da ati suli saxlisa
matisay. da mÖwdr ikmnes Mcxetas êina.
23. da miuboýa Mirean mepeman dabay erti, romelsa hrkvan
Cixe-didi, da içvnes did Âinaêe mepisa da krisïeanetasa
madlita neïarisa Ninoysita da moýÌurebita misita.
24. da mat dÌeta êina moiÂia Âignebi Hromit Âmidisa
åaïreakisay neïarisa Ninoysa da Mirean mepisa da çovlisa
erisa kartvelisa.
25. da moevlina Braþi mtavardiaÖoni kebisa êesxmad da
Öurtxevisa mocemad, da Âmidisa da neïarisa Ninoys locvisa
ÂarÌebad da madlisa ziarebad.
26. da hkonda Âigni braþta mepisay neïarisa Ninoysa,
rametu moenatlnes igini mamasa missa Zabilovns.
27. da ese çoveli mismenil iço mata IerusalÉmit, Hromit,
±osïanïineåovlit, vitarmed mipenil ars mzÉ igi simartlisay, nateli, mamisa mier mosruli - Krisïe
28. da amistws sanaïreli Âigni moeÂera, rayta-mca
euÂçnes sakmeni igi da sasÂaulni da sueïisay mis da maçu-
18. da iyo mcire bagini, maTi samarxvo, romelzec aRmarTa wmida ninom qristes jvari.
1 9 .da saTiTaod naTelscemda iq, qalaqis wiaRSi iakob
mRvdelis da prosila mTavardiakonis xeliT mTavarTa
Svilebs. da erqva im adgils mTavarTa sanaTlo.
20. da friad didebuli iyo is adgili Cvens dReebSi,
radgan idga is uSenebel velze.
2 1 . da im dReebSi Zlier ieWvianes mcxeTelma iudevelebma Cemze da waaqcies is dariCinis xe103, romelic
idga baginis karTan da amSvenebda im adgils, radganac
gadaefina Tavisi rtoebi baginis mTel stoaze104,
22.da daiwyes iudevelebma iqidan wasvla, garda
barabeanTa105 saxlis ormocdaaTi sulisa, romlebic moinaTlnen da gaxdnen mcxeTis mkvidrni.
23. da uboZa mirean mefem erTi daba, romelsac hqvia
cixedidi da iyvnen gandidebulni mefisa da qristianTa
winaSe netari ninos madliTa da misi moZRvrebiT.
24. da im dros movida wmida patriarqis werilebi romidan netari ninos, mirian mefisa da mTeli qarTveli erisadmi.
25.da gamoegzavna branji mTavardiakvani xotbis
Sesasxmelad da kurTxevis mosacemad da wmida da netari
ninos locvis wasaRebad da mis madlTan saziareblad.
26.da hqonda branjTa mefis werili netari ninosadmi
mowerili, radgan isini mamamis zabilons moenaTla.
27.da es yvelaferi smenodaT maT ierusalemidan, romidan, konstantinepolidan, rom am CrdiloeTis qveyanas
mihfenoda simarTlis mze, naTeli mamisagan mosuli _
qriste
28. da amitomac moewera sanetaro werili, rom gagebuli
hqondaT is ambebi da saswaulebi da im svetisa da mayvlova-
116
117
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
lovanisay mis saÖwrvelebani da ýali igi Öurnebatay,
romeli ixila mtavardiaÖonman da ganÖwrvebit adidebda
Ìmertsa.
29. da ÂariÌo Âignebi da Âarvida.
nis sakvirvelebani da kurnebaTa is Zala, romelic ixila
mTavardiakvanma da gakvirvebiT adidebda RmerTs.
29. da waiRo werilebi da wavida.
tavi ig
Tavi 13
1. åaïiosnisa þuarisatws, romeli aÌÂera IaÖob
2. da iço raúams moeÖueta xÉ igi åaïiosnisa da ýlevismçopelisa åaïiosnisa þuarisay. da moakunda igi atsa ateulsa Öacsa ze-ze rïoyturt, da purclit êemoakunda kalakad.
3. da misïçdeboda eri igi mÂuanis-perobasa mas da purclianobasa. dÌeta zapxulis åirisata, odes sxuay çoveli xÉ
qmel iço, xolo igi çovlad-ve purceldaucwvnebel da
sulhamo da xedvad êuenier iço.
4. maêin ýirsa zeda aÌhmartes, Öarsa eÖlesiisasa samxritsa. kueçanasa mas Ärdiloysasa. da hbervida Âçaltagan niavi da
êalvida purcelsa xisa misgan da aýrevda rïota mista. da
iço xilvay misi êuenier da sulhamo, vitarca smenit vicit
xisa mistws alvisa. da ese movhÖuetet tuesa marïsa Öe~sa,
dÌesa åarasÖevsa. da daadgra xÉ igi oc da atÄwdmeï dÌedmde,
da ara êeicvala purceli misi, vitarca ýirsa zeda mdgomarisay tavsa Âçaroysasa, vidremdis çovelni xeni maÌnarisani
êeimosnes purclita da xeni naçopierni êeimÖvnes çuavilita.
5. maêin ttuesa maissa ertsa êeikmnnes þuarni ese da
êwdsa mis twsasa aÌemartnes qelis dadebita mepisayta, six-
1. patiosani jvris Sesaxeb, romelic aRwera iakobma.
2. da iyo: roca moikveTa patiosani da gammarjvebeli
patiosani jvris xe, da mohqonda is aT aTeul adamians
zezeulad, rtoebiT da foTlebiT SemohqondaT qalaqSi.
3. da miawydeboda xalxi im simwvanesa da foTlovanebas
zafxulis piris Jams, rodesac yvela sxva xe xmeli iyo,
xolo is sruliad foToldaucveneli, surnelovani da
Sesaxedavad mSvenieri iyo.
4. maSin Zirze aRmarTes, eklesiis samxreT karTan. da
uberavda wylis mxridan niavi da Slida xis foTlebs da
arxevda mis rtoebs. da iyo misi Sesaxedaoba mSvenieri da
surnelovani, rogorc gvsmenia im alvis xis Sesaxeb106.
movkveTeT is martis Tvis ocdaxuTSi, paraskev dRes107. da
idga is xe ocdaCvidmeti dRe da ar Seicvala misi foToli, rogorc wyarosTavTan Tavis fesvze mdgari, sanam
tyis yvela xe ar Seimosa foTliT da nayofieri xeebi yvaviliT ar Seimknen.
5. maSin maisis Tvis pirvelSi damzadda jvrebi da im
Tvis SvidSi aRimarTa mefis xeldasxmiT, sixaruliT da mTeli qalaqis didi wadierebiT, iyvnen ra yvelani eklesiaSi.
118
119
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
arulita da didita Âadierebita çovlisa kalakisayta, içvnes
ray çovelni igi eÖlesiasa êina.
6. da ixiles simravleman kalakisaman bnelta mat Ìameta,
da aha Äamovidis þuari cecxlisay dagwrgwnebuli varsÖulavita da daadgris zeda eÖlesiasa vidre gantiadmde, da
çovelni adidebdes Ìmertsa amas zeda.
7. da gantiad, riúuraúus oden, gamovidis misgan ori varsÖulavi: erti igi Âarvidis aÌmosavalit, da erti dasavalit.
8. da igi tavadi egre-ve dgan mbrÂçinvaled, da neliadneliad gandgis mier Öerýo Aragusa da dadgis borcusa zeda
Öldisasa, zemo Öerýo, axlos Âçarosa mas, romeli-igi aÌmoadines cremlta Âmidisa Ninoysta, da munit aÌmaÌldis
zecad.
9. ese mravalgzis ixila çovelman simravleman erisaman
macxovarebay Ìmrtisa Äuenisay.
10. maêin-Ìa viÂçet neïarisa Ninoysa Öitxvad, vitarmed:
"ray-me ars, rametu gamovidis naberÂçali da Âarvidis aÌmosavalit da dasavalit?"
11. xolo Âmidaman man hrkua mepesa da çovelsa ersa: "ganavlinenit Öacni mtata zeda maÌalta aÌmosavalad vidre
±axetisa mtadmde, da dasavalit, vidre miaÂevdes sameupoy
êeni.
12. da odes mtiebni igi gamobrÂçinden, ixilon, tu sada
dadgen da mun-ca aÌhmartenit orni ese þuarni sacod çovelta krisïeaneta da dasamqobelad mïerisa".
13. xolo mepeman ço egret da êeicvna tavni mtatani
miÂçebit at dÌe,8
14. ese iço åarasÖevsa, êabatad-Ìa ganteneboda, da iço
sasÂauli igi-ve, ikmna egre-ve, vitarca çovlad-ve ikmnis.
15. xvalis dÌe movides dasavalitni igi, romelni-igi
dges mtata zeda, romel ars mtay kuabta-tavisay, da utxres
6. da ixila mravalma qalaqelma im RameTa sibneleSi,
rom Camodioda cecxlis jvari, varskvlaviT dagvirgvinebuli da daadgeboda eklesias ganTiadamde, da yvelani
adidebdnen RmerTs amis gamo.
7. da ganTiadze, gariJraJisas gamodioda xolme misgan ori varskvlavi: erTi wavidoda aRmosavleTiT, da
erTic dasavleTiT
8. da TviT igi iseve idga brwyinvaled da nel-nela
gadainacvlebda aragvis im mxares da daadgeboda kldis
borcvze, zemo mxares, im wyaros axlos, romelic aRmoacenes
wmida ninos cremlebma da iqidan amaRldeboda xolme
zecad.
9. ase mravaljer ixila xalxis mTelma simravlem Cveni RmerTis macxovareba.
10. maSinRa daviwyeT netari ninos gamokiTxva, rom:
`ra niSani aris es, rom gamodis naperwkali da midis aRmosavleTiT da dasavleTiT?”
1 1 .xolo wmidanma uTxra mefes da mTel ers: `gaagzavneT xalxi maRal mTebze aRmosavleTisken kaxeTis mTamde
da dasavleTiT, vidremde Seni samefo uwevs.
1 2 . da rodesac is mnaTobebi gamobrwyindebian, naxaven,
Tu sad dadgebian da iqve aRmarTeT es ori jvari yvela
qristianis mcvelad da mtris dasamxobelad”.
1 3 . da mefem gaakeTa ase da moicva mTis Txemebi miyolebiT; 108
1 4 . es iyo paraskevs, SabaTi Tendeboda da iyo igive
saswauli _ moxda iseve, rogorc yovelTvis xdeboda.
15. meore dRes movidnen dasavlelebi, romlebic idgnen
mTebze, qvabTa-Tavis mTa rom aris, da uTxres mefes, rom
120
121
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
mepesa, vitarmed daadgra varsÖulavi igi mtata Txotisata
da êtavida Ergws [!] ±asåisasa da daadgra adgilsa ertsa da
nelad uÄino ikmna.
16. egre-ve movides aÌmosavalit da tkues: "vixilet varsÖulavi igi akayt momavali da daadgra dabasa Bods ±axetisa
kueçanasa".
17. maêin brýana neïarman Nino, rayta Âarixunen orni ese
þuarni da aÌhmartnen erti Txots, sada-igi amxila Ìmertman
mepesa ýali twsi,
18. "da erti igi miec Salomes uúarmelsa, Åeêmariïsa
mqevalsa Krisïessa, da aÌhmartos igi Uúarmas kalaksa.
19. da dabay Bodisi ara Âina-aÌudges kalaksa mepetasa,
rametu erisa simravlÉ ars mun. dabay Öula Bodisi twt vixilot satnoy igi adgili Ìmrtisay".
20. da vçavt egret, vitarca gwbrýana Äuen Âmidaman Nino.
21. xolo ese sasÂaultagan zecisata Äuenebuli åaïiosani þuari Mcxetisay aÌviåçart qelita Öacobrivita da
mivedit borcusa mas kueêe, Âçarosa mas zeda da vatiet ÌamÉ
da vilocevdit Ìmrtisa mimart.
22. xolo neïari Âmiday Nino cremlita ganhzavebda Âçarosa mas, da ikmnebodes Öurnebani da sasÂaulni did-didni.
23. da xvalis dÌe aÌvedit Öldesa mas zeda. da mivida
neïari Nino da davarda kvata mat zeda borcwsata, da ïiroda
igi da mepÉ da çovelni mtavarni da çoveli igi simravlÉ
erisay, mamatay da dedatay, da [iço] çrmata ÄÄwlta úivili,
vidremdis mtanica qma-scemdes.
24. da sasdva qeli Âmidaman nino erTsa Kvasa da mrKua me:
“moved, êenda þer-ars, dasÂere þuari Kuasa amas”. da me vçav
egreT.
dadga is varskvlavi TxoTis mTebze da Cavida kaspis ergvisSi109 da daadga erT adgils da nela gauCinarda.
16. aseve movidnen aRmosavleTidan da Tqves: `vnaxeT is
varskvlavi aqedan momavali da daadga daba bods, kaxeTis
qveyanaSi”.
1 7 . maSin brZana netarma ninom, rom: `waiRon es ori
jvari da aRmarTon erTi TxoTze, sadac uCvena RmerTma
mefes Tavisi Zala
1 8 . da erTi mieci salome ujarmels, qristes WeSmarit
mxevals, da aRmarTos is qalaq ujarmaSi.
1 9 .da daba bodisi nu Seecileba mefeTa qalaqs, radgan
xalxis simravlea iq. daba bodiss ki, im RvTis saTno adgils, sakuTriv vnaxavT”.
20. da gavakeTeT ise, rogorc gvibrZana Cven wminda ninom.
2 1 . xolo es zecis sawaulebiT gamoCenili mcxeTis patiosani jvari avwieT kacobrivi xeliT da mivediT im
borcvis qveS, wyaroze da vaTieT Rame da vloculobdiT
RvTis mimarT.
22.xolo netari wmida nino cremliT ganazavebda im
wyaros da xdeboda kurnebebi da did-didi saswaulebi.
23.meore dRes avediT im kldeze. da mivida netari
nino da daemxo im borcvis qvebze da tiroda is da mefe da
yvela mTavarni da mTeli xalxis, qalTa da kacTa simravle da idga Cvili bavSvebis Jivili, iqamde, rom mTebic
xmas gamoscemdnen.
24.da daado xeli wmida ninom erT qvas da miTxra me:
`modi, Sen Segferis, daswere jvari am qvas”. da mec gavakeTe
ase.
122
123
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
25. da mun aÌhmartes þuari igi didebuli mepeta. da modrÖa mepÉ muqlta twsta zeda da çovelni mtavarni, da çoveli simravlÉ erisay da tavçuanis-sces ýlevit êemosilsa
þuarsa,
26. da aÌiares þuar-cumuli Iesu Krisïe Åeêmariïad
Ìmrtad da ýed Ìmrtisa cxovelisad da hrÂmena samebit didebuli Ìmerti çovelta, romelsa êuenis didebay uÖuniti
uÖunisamde, amen.
27. xolo dedani igi mtavarni arasada ganeêorebodes
Âmidasa eÖlesiasa da sueïsa natlisasa da þuarsa cxovelsa,
rametu hxedvides sasÂaulta mat uzomota da Öurnebata
miutxrobelta.
28. maêin dauïeva Âmidaman Nino Mcxetay kalaki da Âarvida mteulta xarebad åiruïçut-saxeta mat Öacta da êemusrvad Öeråta ma[t].
29. xolo aka êina dauïeva Abiatar, huria-çopili igi
mÌdeli, romeli iço meorÉ ´avle, romeli ara dascxreboda
Ìame da dÌe kadagebasa Krisïessa, didebasa missa, vidremdis
sivlïolad iÂçes huriata;
30. xolo baginisatws [a]iýulebda mepesa, rayta ara
êeýran naêenebi igi misi, aramed rayta êesýinos aÌêenebay.
rametu vidre arÌa gamoÄinebul iço axali madli kueçanasa
amas, mun êina iço didebuli saxeli sauÖunoysay mis
Ìmrtisay.
31. da erÄda mepÉ mista dÌeta, da içvnes mun êina Eliozis
natesavni mÌdelad huriata zeda.
25. iq aRmarTes is didebuli jvari mefeebma. moidrika
muxli mefem, yvela mTavarma da xalxis mTelma simravlem da
Tayvani sces ZleviT Semosil jvars
26.da aRiares jvarcmuli qriste WeSmarit RmerTad
da cocxali RvTis Zed; da irwmuna yvelam samebiT didebuli RmerTi, romelsac Svenis dideba ukuniTi ukunisamde,
amen.
27.xolo is mTavari qalebi ar Sordebodnen wmida eklesias da naTlis svets da cocxal jvars, radgan xedavdnen im uzomo saswaulebs da gamouTqmel kurnebebs.
28.maSin datova wmida ninom mcxeTa qalaqi da wavida
mTielebis, im pirutyvis msgavsi xalxis saxareblad da
maTi kerpebis Sesamusrad.
29.xolo aq datova abiaTari, iudevelyofili mRvdeli, romelic iyo meore pavle; romelic ar cxreboda dRedaRame qristes qadagebaSi, mis didebaSi, vidre iudevelebma ar daiwyes gaqceva.
30.xolo baginisaTvis aiZulebda abiaTari mefes, rom
ki ar daengriaT misi Senoba, aramed rom Seematebina nageboba, radgan sanam jer kidev ar iyo gamoCenili axali madli
am qveyanaze, masSi iyo saukuno RmerTis didebuli saxeli.
3 1 . da ujerebda mefe Tavis sicocxleSi da iyvnen iq
eliozis STamomavlebi iudevel mRvdlad.
124
125
moqvevaj qarTlisaj
tavi id
9
qarTlis moqveva
Tavi 14
1. aÌmartebay åaïiosnisa þuarisay Mcxetisay da merme
Öualad gamoÄinebay
2. da iço raúams moikca çoveli Kartli, zraxva-çves
mÌdelta mat, romelni mosrul içvnes Saberýnetit, aÌmartebad niêi þuarisay.
3. hrkues mÌdelta mat Mirean mepesa: "þer da Âes-ars aÌmartebad sauploy niêi þuarisay".
4. da satno uÄnda mepesa da çovelsa ersa. da sixarulit
êeiÂçnares siïçuay igi mÌdeltay mat da sÂavlay.
5. da ubrýana Mirean mepeman ýeli saþuared. Âarvides xuroni da mohÖuetes xÉ erti haerovani.
6. da ubrýana mepeman êesakmed þuari. xolo mÌdelni igi
asÂavebdes saxesa mas þuarisasa, da raúams êekmnes þuari igi,
movides da utxres Mirean mepesa xurota mat, vitarmed:
"êevkmenit Äuen þuari igi, vitarca mÌdelta mat guasÂaves".
7. da meçs aÌdga mepÉ igi sixarulit da çovelman erman
ixiles saxÉ igi þuarisay mis. da dauÖwrda priad da adidebdes Ìmertsa.
8. mas úamsa gulisxma-ço da moeqsena mepesa, odes-igi
dÌÉ
daubnelda
mtasa
zeda.
vitar-igi
nateli
mbrÂçinvalebisa didisay ixila msgavsad þuarisa, da vitar
ixila, icna.
9. maêin utxrobda mÌdelta mat da çovelsa ersa xilvasa
mas da vitar ganunatla bneli igi niêman þuarisaman Âinaêe
tualta mista.
10. maêin, vitarca esma ersa mas siïçuay igi mepisay,
umeïesad-Ìa da uproys hrÂmena Iesu Krisïe da niêi igi
þuarisa misisay, da çovelta ertobit sixarulit taçuanissces mas da adidebdes Ìmertsa.
1 . mcxeTis patiosani jvris aRmarTva da mere isev
gamocxadeba.
2. da iyo; roca moiqca mTeli qarTli, im mRvdlebma,
romlebic saberZneTidan iyvnen mosulni, jvris niSis aRmarTva ganizraxes.
3. uTxres im mRvdlebma mirian mefes: `wesi da rigia
sauflo jvris niSis aRmarTva”.
4. da moiwona mefem da mTelma xalxma da sixaruliT
miiRes im mRvdlebis sityva da darigeba.
5. da ubrZana mirian mefem sajvared Zelis [damzadeba].
wavidnen xuroebi da mokveTes erTi mSvenieri xe.
6. da ubrZana mefem jvris Seqmna. xolo is mRvdlebi
aswavlidnen jvris Sesaxedaobas da roca Seqmnes is jvari,
movidnen da uTxres mirian mefes xuroebma, rom: `gavakeTeT
Cven jvari, rogorc im mRvdlebma gvaswavles”.
7. da maSinve adga mefe sixaruliT da mTelma xalxma
ixila im jvris gamosaxuleba. da gaukvirdaT Zalze da
adidebdnen RmerTs.
8. im dros moigona da gaaxsenda mefes: rodesac dRe
daubnelda mTaze, rogor ixila jvris msgavsi didi brwyinvalebis naTeli da rogorc ki naxa, icno.
9. maSin uambobda im mRvdlebs da mTel xalxs im xilvas da Tu rogor gaunaTa jvris niSanma bneli sakuTar
Tvalwin.
1 0 . maSin, roca gaigo xalxma mefis es sityvebi, kidev
ufro metad irwmuna ieso qriste da misi jvris niSani da
yvelam erToblivad sixaruliT Tayvani sca mas da
adidebdnen RmerTs.
126
127
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
11. maêin ganazraxvida mepÉ çovelsa mas ersa, vitarmed
romelsa-me adgilsa aÌhmarton saxÉ igi þuarisay. xolo
Öacad-Öacadi iïçoda, sada vis marþue uÄnda, aramed ver sada
gamoirÄies.
12. mas úamsa Mirean mepÉ ilocvida da iïçoda: "upalo
Iesu Krisïe, romeli gurÂam ïçwsa amis mier da guasÂaves
mÌdelta amat êenta,
13. êen, Iesu Krisïe, romelman tavi twsi daimdable da
xaïi monebisay êtaicu simdablita êenita, romeli
gardamohqed Öurtxeultagan ÂiaÌta mamisata,
14. romelman dauïeven Äuentws saçdarni, uplebani da
ýalni da daemÖwdre saêosa Âmidisa kalÂulisasa,
15. da merme þuars-ecu åonïovelisa ´ilaïes ze, daepal
gulsa kueçanisasa da mesamesa dÌesa asdeg da aÌasrule
çoveli-ve tkumuli ÂinaysÂarmeïçueltay,
16. aÌhmaÌldi zecad da daêþed marþuenit mamisa, da
merme moslvad xar ganêþad cxovelta da mÖudarta,
17. da dagwïeve Äuen niêi þuarisa êenisay dasarÌuevelad uxilavta mankanebata mïerisata;
18. xolo Äuen, moêiêta êenta, mogwÌebies sasÂaulad,
rayta
ganvernet
åirsa
eêmaÖisasa,
romlisagan-ca
Âarïçuenul viçvenit.
19. xolo a êen, upalo Ìmerto macxovaro Äueno, inebe
gamocxadebay adgilisay, romelsa aÌvhmartot niêi þuarisa
êenisay,
20. rayta ixilon moýuleta Äuenta da hrcxuenodis, rametu êen, upali, êemeÂie Äuen da nugeêinis-mec Äuen".
21. da vitarca êemÂuxrda, mas Ìamesa Äuenebit daadgra angelozi uplisay Mirean mepesa da uÄuena mas borcw erti Aragusa ÂiaÌ Öerýo, maxlobelad Mcxetasa da hrkua mas: "ese adgili gamourÄevies Ìmertsa. amas zeda aÌhmarte niêi þuarisay".
11. maSin eTaTbira mefe mTel xalxs, Tu romel adgilas
aRemarTaT jvris gamosaxuleba. xolo TiToeuli kaci imas
ambobda, sadac vis marjve eCveneboda, magram vercerTi gamoarCies.
1 2 . im dros mirian mefe loculobda da ambobda: `ufalo ieso qriste, romelic gvwamxar am tyvis mier da Seni
mRvdlebis
swavlebiT110,
1 3 . Sen, ieso qriste, romelmac sakuTari Tavi daimdable da Seni simdabliT monebis xati Seimose, romelic
Camoxvedi mamis kurTxeuli wiaRidan,
1 4 . romelmac Cvens gamo datove saydarni, uflebani da
Zalni111 da damkvidrdi wminda qalwulis saSoSi
1 5 . da mere jvars ecvi pontoeli pilates dros, daefal miwis gulSi da mesame dRes aRsdeqi da aRasrule
winaswarmetyvelTa yvela naTqvami,
16. amaRldi zecaSi da dajeqi mamis marjvniv da isev
moxval cocxalTa da mkvdarTa gansasjelad
17. da dagvitove Cven jvris niSani mtris uxilavi
xrikebis
gasaqarwyleblad;
18. da Cven, Sens moSiSebs, miRebuli gvaqvs niSnad, rom
gaveridoT eSmakis pirs112, romlisganac datyvevebuli
viyaviT.
19. xolo axla Sen, ufalo, RmerTo Cveno macxovaro,
inebe im adgilis gamocxadeba, romelzec unda aRvmarToT
jvris niSani,
20. rom Cvenma moZuleebma ixilon da SercxveT, radgan
Sen, ufali, Segvewie Cven da nugeSi gveci”.
2 1 . da roca mosaRamovda, im Rames eCvena uflis angelozi mirian mefes da uCvena mas erTi borcvi aragvis
gaRma mxares, mcxeTis maxloblad da uTxra mas: `es adgili gamourCevia RmerTs. amaze aRmarTe jvris niSani”.
128
129
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
22. da vitarca gantena, utxra Mirean mepeman mÌdelta
mat Äuenebay igi angelozisay da siïçuay-ca igi, romel
hrkua. da borcw-ca igi, romeli uÄuena.
23. vitarca esma Äuenebay igi da adgili-ca igi ixiles,
satno uÄnda çovelsa ersa borcw igi, da sixarulita da galobita didita çovelta ertbamad aÌiÌes þuari igi da aÌhmartes borcusa mas zeda mýlÉ niêi þuarisay Mcxetasa maxlobelad, martl Âinaêe aÌmosavalit, dÌesa ÖwriaÖesa, aÌvsebisa zaïiÖis zaïiÖsa.
24. da vitarca aÌemarta niêi þuarisay kueçanasa mas
Kartlisasa, meçseulad mas úamsa daecnes çovelni Öeråni,
romelni içvnes sazÌvarta Kartlisata, da êeimusrnes, da
saÖeråoni dairÌues.
25. vitarca ixiles ese saÖwrveli sakmÉ da sasÂauli,
romeli kmna ýlevis-mçopelman man niêman þuarisaman Öeråta
zeda, uproys ganuÖwrdeboda sakmÉ ese da adidebdes
Ìmertsa da sixarulit tavçuanis-scemdes åaïiosansa
þuarsa.
26. da ço Mirean mepeman da çovelman erman Mcxetisaman
êesaÂiravi didi mas dÌesa êina åaïiosnisa þuarisa.
27. da daaÂeses dÌesasÂauli ýlevit êemosilisa
þuarisay aÌvsebisa zaïiÖis zaïiÖsa, dÌesa ÖwriaÖesa,
çovelman Kartlman, vidre dÌendelad dÌedmde da vidre
uÖunisamde.
28. da iço raodenisa-me úamisa êemdgomad, marïwliisa
uÖuana, ixiles sasÂauli didi da saêineli dÌesa otxêabatsa.
29. aha esera sueïi natlisay saxed þuarisa dga zeda
þuarsa mas da atormeïni angelozni dagwrgwnebul içvnes
garemoys misa, egre-ve saxed atormeïni varsÖulavni dagwrgwnebul içvnes.
22. da roca gaTenda, mouTxro mirian mefem mRvdlebs
angelozis Cveneba da is sityvac, rac man uTxra da mianiSna is borcvic, romelic angelozma uCvena.
23.roca moismines is Cveneba da is adgilic naxes, moewona mTel xalxs is borcvi da didi sixaruliTa da galobiT yvelam erTbaSad aiRo jvari da aRmarTes im borcvze
jvris mZle niSani mcxeTis maxloblad, mis mopirdapired
aRmosavleTiT, kvira dRes, aRvsebis zatikis zatikze113.
24.da rogorc ki aRimarTa jvris niSani qarTlis
qveyanaze, maSinve daeca yvela kerpi, romelic qarTlis
sazRvrebSi iyo, Seimusrnen da sakerpoebic daiqcnen.
25.roca naxes es sakvirveli saqme da saswauli,
romelic moawia im gammarjvebeli jvris niSanma kerpebze, ufro metad gaukvirdaT es ambavi da adidebdnen RmerTs da sixaruliT Tayvans scemdnen patiosan jvars.
26. da gaiRo mirian mefem da mTelma mcxeTelma xalxma
didi Sesawiravi im dReebSi patiosani jvrisTvis.
27. da daawesa mTelma qarTlma ZleviT Semosili
jvris dResaswauli aRvsebis zatikis zatikze, kvira
dRes, vidre dRevandel dRemde da vidre ukunisamde.
28. da iyo ramdenime xnis Semdeg, martviliis114 mere,
ixiles didi da saSineli saswauli oTxSabaT dRes.
29. aha, ai, jvris msgavsi naTlis sveti zed daadga im
jvars da Tormeti angelozi dagvirgvinebuli iyo mis
garSemo, amgvaradve iyo dagvirgvinebuli Tormeti varskvlavi.
130
131
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
30. xolo borcw igi þuarisay ert-saxed Öumoda sulnelad.
31. da vitar hxedvides sasÂaulsa mas, mravalni uÌmrtotaganni moikcevodes da natels-iÌebdes da aÌaêenebdes
eÖlesiata. xolo morÂmuneni uproys ganmïÖicnebodes da
adidebdes Ìmertsa.
32. da merme Öualad ixiles sxuay sasÂauli åaïiosnisa
þuarisay: vitarca cecxli dga da vitarca ali egzeboda
zeda tavsa þuarisasa samgzis mzisa ubrÂçinvalesi,
33. da vitarca saqumilisa ray naberÂçali aÌvaln ýlierad, egre saxed iço: aÌvidodes angelozni da gardamovidodes zeda åaïiosansa þuarsa.
34. xolo borcw igi þuarisay ixarebda ýlierad da çoveli kueçanay iýrvoda, da mtata da borcuta da Ìeleta armuri
sulnelebisay aÌvidoda camde, da Öldeni êeimusrvodes, da
sulnelebay didýali miepineboda çovelsa kueçanasa.
35. da ese ara zeda-moyt iço da arca tana-Âarslvit, aramed mçovar úam.
36. da qmani didni ismodes da çoveli igi eri hxedvida mas
da esmoda oxray igi galobisay;
37. êeêindes da dauÖwrda priad, êiêit da ýrÂolit
tavçuanis-scemdes åaïiosansa þuarsa da sixarulita didita
adidebdes Ìmertsa.
38. da iço raodenisa-me úamisa êemdgomad, vitarca sasÂaulni da xilvani dascxrebodes, egre-ve ýrvani igi diddidni da saêinelni da-ve-scxres.
39. da êemdgomad amisa sxuani mravalni sasÂaulni da niêni ikmnebodes zeda åaïiosansa þuarsa zecit gardamo.
40. da hxedvida çoveli eri da êiêit da ýrÂolit mivlened tavçuanis-cemad guls-modgined åaïiosansa þuarsa
da sixarulit adidebed Ìmertsa.
30. xolo jvris is borcvi erTianad surnelad ikmeoda.
31. da roca xedavdnen am saswauls, uRmerToTagan mravali moiqceoda da naTels iRebda da aSenebdnen eklesiebs.
xolo morwmuneebi kidev ufro ganmtkicdebodnen da
adidebdnen RmerTs.
32.da mere kvlav ixiles patiosani jvris sxva saswauli: TiTqos cecxli adga da TiTqos mzeze samjer ubrwyinvalesi ali gizgizebda jvris Tavze,
33.da rogorc Rumelis naperwklebi aedinebian Zlierad zemoT, amgvaradve iyo: adiodnen angelozebi da
Camodiodnen patiosan jvarze.
34.xolo jvris borcvi Zlier xarobda da mTeli qveyana iZvroda, mTaTa da borcvTa da ReleTa surnelebis kvamli camde adioda, kldeebi irRveodnen da didZali surneli miefineboda mTel qveyanas.
35.da es iyo ara ucabedi dacxromiT da ucabedi CavliT, aramed xangrZlivad.
36. da Zlieri xmebi gaismoda da mTeli is xalxi xedavda amas da esmoda galobis xma.
37.SeSindnen da Zlier ukvirdaT, SiSiT da ZrwoliT
Tayvans scemdnen patiosan jvars da didi sixaruliT
adidebdnen RmerTs.
38.da iyo: ramdenime xnis Semdeg, roca saswaulebi da
xilvebi dacxrnen, is did-didi da saSineli Zvrebic aseve
dacxrnen.
39.da amis Semdegac sxva mravali saswauli da niSani
xdeboda patiosan jvarze zecidan.
40.da xedavda mTeli xalxi da SiSiT da ZrwoliT midiodnen patiosani jvris gulmodgined Tayvanis sacemad da
sixaruliT adidebdnen RmerTs.
132
133
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
41. mas úamsa iço vinme Öaci erti moêiêi Ìmrtisay, romelsa erkua Rev, ýÉ mepisay.
42. da iço ýÉ Revisi sneul da miÂevnul siÖudid.
43. rametu igi xolo marïoy esua, moiÌo igi da daagdo
Âinaêe åaïiosnisa þuarisa da cremlit itxovda misgan:
"uÖuetu momiboýo çrmay ese, gumbadi aÌvaêeno saçoplad
êenda".
44. da vitarca igi mÂared da uÂçinod ïiroda Âinaêe
åaïiosnisa þuarisa, munkues-ve ganiÖurna çrmay igi, da sixarulita didita Âariçvana da adidebda Ìmertsa da
åaïiosansa þuarsa.
45. merme movida aÌnatkuemisa aÌsrulebad da ço madlisa
micemay da didi sixaruli, da guls-modgined gumbadi
aÌaêena Mcxetisay Revis ýeman,
46. da Âliti-Âlad movidis da aÌasrulis msaxurebay igi
åaïiosnisa þuarisay.
47. da mieritgan uproys-Ìa da umeïes movidodes
sneulni mravalni da uýlurni da ganiÖurnebodes da
sixarulit adidebdes Ìmertsa da åaïiosansa þuarsa.
48. iço vinme ÅabuÖi erti da orni-ve tualni dadgomil
içvnes. movida da êeuvrda åaïiosansa þuarsa da evedreboda
igi guls-modgined. da êemdgomad êwdisa dÌisa aÌexilnes
tualni misni da sixarulit adidebda Ìmertsa da åaïiosansa
þuarsa.
49. dedaÖaci vinme iço maradis guemuli sulita uÖeturita, da egoden guemay moiÌo, raúams åaïiosansa þuarsa
êeamtxueved, samoselsa þuarisasa moaåebn.
50. da iço meatotxmeïisa dÌisa êemdgomad ganiÖurna
dedaÖaci igi da Âarvida igi perqita twsita sixarulit,
adidebda Ìmertsa da åaïiosansa þuarsa.
41. im dros iyo erTi vinme kaci, RvTis moSiSi, romelsac erqva revi, mefis Ze.
42.da iyo revis Ze sneuli da sikvdilamde misuli.
43.radgan mxolod is erTi hyavda, moiyvana igi da
daawvina patiosani jvris winaSe da cremliT iTxovda
misgan: `Tuki damibruneb am yrmas, gumbads115 avaSeneb Sens
saxlad”.
44.da radganac mwared da mouwyenlad tiroda patiosani jvris winaSe, iqve ganikurna is yrma da didi sixaruliT waiyvana da adidebda RmerTs da patiosan jvars.
45.mere movida aRTqmulis Sesasruleblad da gadaixada madloba da didi lxini; da gulmodgined aaSena mcxeTis gumbadi revis Zem
46. da yovelwliurad modioda da aRasrulebda im patiosani jvris msaxurebas.
47. da mas Semdeg da kidev ufro mravali sneuli da
uZluri modioda da ganikurneboda da sixaruliT adidebdnen RmerTs da patiosan jvars.
48. iyo erTi viRac Wabuki da orive Tvali brma hqonda.
movida da Tayvani sca patiosan jvars da evedreboda igi
gulmodgined. da Svidi dRis Semdeg Tvali aexila da sixaruliT adidebda RmerTs da patiosan jvars.
49.iyo viRac qali ukeTuri sulis mier mudmivad
nagvemi, da imdenad igvemeboda, rom roca patiosan jvarze
amTxvevdnen, jvris samosels Semoaxevda xolme.
50.da meToTxmete dRis Semdeg ganikurna is qali da
wavida igi Tavisi fexiT, sixaruliT adidebda RmerTs da
patiosan jvars.
134
135
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
51. Öualad iço vinme dedaÖaci sxuay, da esua mas ýÉ da
meçseulad dasÂçwdna çrmasa mas; da aÌikua igi dedaman
misman, moiÌo igi da daagdo Âinaêe åaïiosansa þuarsa,
52. da idva çrmay igi mÂçdari Âinaêe Âmidasa þuarsa
dileulitgan vidre mÂuxradmde, xolo deday çrmisay mis
ïirilit ilocvida Âinaêe åaïiosnisa þuarisa.
53. da eïçodes mas mun mdgomareni: "momÖudar ars ege.
ÂariÌe da dahmarxe da nuÌara aÂçineb!"
54. xolo man ara ÂariÖueta sasovebay, aramed uproysadÌa saÂçalobelad cremlooda da itxovda êeÂevnasa.
55. da mÂuxrisa oden úamsa sulni uÖun-ixuna çrmaman man
da tualni aÌixilna da êemdgomad samisa dÌisa ganÖurnebuli Âariçvana igi dedaman twsman da adidebda Ìmertsa da
åaïiosansa þuarsa.
56. da vitarca ixil[n]es çovelta sasÂaulni ese didebulni åaïiosnisa þuarisani, mravalni uêviloni movlened
da ilocved misgan êvilierebasa da êvilita ganmaýÌarni
adidebed Ìmertsa da êesaÂiravta da madlta miscemed
åaïiosansa þuarsa.
57. ara xolo tu romelni mun mivlened da mat oden mihmadlebn satxovelsa, aramed mat-ca, romelni êors aried,
58. ginatu brýolasa, ÌuaÂlsa êina xadied åaïiosansa
þuarsa Mcxetisasa, mu[n]tkuesve mýle-ekmn[n]ian mïerta,
êeÂevnita åaïiosnisa þuarisayta, da didita sixarulita movidian madlisa micemad åaïiosnisa þuarisa.
59. mravalni uÌmrtoni-ca Åirsa êecwves, xolo raúams
sarÂmunovebit hxadodes åaïiosansa þuarsa Mcxetisasa,
munkues-ve ganernian, da sixarulita didita movidian
tavçuanis-cemad åaïiosansa þuarsa, da nateli moiÌian, da
sixarulit adidebed Ìmertsa da åaïiosansa þuarsa.
51. kidev iyo sxva qali da hyavda mas Ze da uecrad
daenarcxa is yrma da aiRo misma dedam da moiyvana igi da
daawvina patiosani jvris winaSe
52.da iwva is yrma cocxal-mkvdari wmida jvris
winaSe dilidan saRamomde, xolo im yrmis deda tiriliT
loculobda patiosani jvris winaSe.
53.da eubnebodnen mas iq mdgomni: `mkvdaria es. waiRe
da damarxe da nuRar awuxeb”.
54.xolo man ar dakarga imedi, aramed kidev ufro sawyaloblad icremleboda da iTxovda Sewevnas.
55.da roca mosaRamovda, suli moibruna im yrmam da
Tvalebi aaxila da sami dRis Semdeg gankurnebuli waiyvana igi dedamisma da adidebda RmerTs da patiosan
jvars.
56. da roca naxa yvelam didebuli da patiosani jvris es
saswaulebi, mravali uSvilo modioda da evedreboda mas
Svilierebas da SvilebiT avsebulni adidebdnen RmerTs da
Sesawiravebs da madlobas swiravdnen patiosan jvars.
57. romlebic iq midiodnen, ara mxolod maT mianiWebda
saTxovars, aramed maTac, romlebic Sors iyvnen,
58. gindac brZolisas, laSqrobaSi rom mouxmobdnen mcxeTis patiosan jvars, maSinve sZlevdnen mtrebs patiosani
jvris SewevniT da didi sixaruliT modiodnen patiosani
jvrisTvis madlobis Sesawirad.
59.mravali uRmerToc gasaWirSi Cacvivda da rawamsac sarwmunoebiT mouxmobdnen mcxeTis patiosan jvars,
maSinve gadarCebodnen da didi sixaruliT modiodnen patiosani jvris Tayvanis sacemad, naTels iRebdnen da sixaruliT adidebdnen RmerTs da patiosan jvars.
136
137
moqvevaj qarTlisaj
60. xolo sxuani mravalni mravalsa Åirsa êecwves da vedrebita åaïiosnisa þuarisayta ganernian, da mravalni
sneulni
åirad-åiradita
senita
mavlened
vedrebad
åaïiosnisa þuarisa da ganiÖurnebied vidre dÌendelad
dÌedmde.
61. da sxuani-ca sasÂaulni ikmnebodes Âinaêe åaïiosnisa
þuarisa zecit gardamo Ìmrtisa mier, romelni ara daÂeril
arian Âignsa amas.
62. xolo ese oden daiÂernes sakebelad Ìmrtisa da
sadidebelad åaïiosnisa þuarisa da rayta Äuen çovelni vadidebdet mamasa da ýesa da Âmidasa sulsa, romlisay ars
didebay a da maradis da uÖuniti uÖunisamde, amen.
qarTlis moqveva
60. da sxva mravalic mraval gasaWirSi Cacvivda da patiosani jvris vedrebiT gadarCa. da mravali sneuli, nairnairi seniT modis patiosan jvarTan savedreblad da
ikurnebian dRevandel dRemde.
6 1 .da sxva saswaulebic xdeboda patiosani jvris
winaSe zecidan RvTis mier, rac ar dawerila am wignSi.
62. mxolod esodeni daiwera RvTis saqeblad da patiosani jvris sadideblad, raTa Cven yvela vadidebdeT
mamas da Zes da wmida suls, romlisac aris dideba aw da
maradis da ukuniTi ukunisamde, amen.
Tavi 15
tavi ie
1. Âigni, romeli daÂera Mirean mepeman Kartlisaman úamsa
siÖudilisasa, aÌÂera qelita IaÖob mtavarebisÖoåosisayta
da misca Salomes uúarmelsa, ýis colsa twssa, romeli
mecnier iço çovelsa-ve Åeêmariïad.
2. da iço úamsa mas, romelsa moiqsena upalman kueçanay
ese Ärdiloysay, dabnelebuli codvita da savse ctomita eêmaÖisayta, viçvenit Äuen vitarca cxovarni Ölvadni,
3. rametu var me oc da meatekusmeïÉ mepÉ, vinaytgan mamani Äuenni moivlinnes vidre dÌeta Äemtamde
4. da êeÅamnes êvilni matni msxuerålad Öeråtatws saýagelta da ubraloy igi eri kueçanisay mis,
5. da romelni êvilta matta, vitarca tivasa, tibdes mamani Äuenni, rayta satno-eçvnen Öeråta, da uproys xolo orta
mat mtata, Armazisa da Zadenisa, romelta kvani-ca matni
daulïvan sisxlita ÄÄwltayta.
138
1. wigni, romelic dawera mirean qarTlis mefem
sikvdilis Jams, aRwera iakob mTavarepiskoposis xeliT da
misca salome ujarmels, Tavis Zis cols, romelic WeSmaritad yovelives mcodne iyo.
2. da iyo: im dros, roca gaixsena ufalma CrdiloeTis es qveyana, codviT dabnelebuli da eSmakis cdomilebebiT savse, viyaviT Cven, rogorc dasaklavi cxvrebi*,
3. vinaidan me
var ocdameTeqvsmete116 mefe,
ra
droidanac Cveni mamebi gamoCndnen Cemamde
4. da SeWames TavianTi Svilebi saZagel kerpTa msxverplad** da am qveynis ubralo xalxic;
5. da Cveni mamebi, romlebic rogorc Tivas, ise
Tibavdnen Tavis Svilebs, rom kerpebis mosawonni gamxdariyvnen da ufro metad ki im ori mTis, armazisa da
zadenis, romelTa qvebic ki daultviaT CvilTa sisxliT.
* fs. 43:23; rom. 8:36
** Sdr. fs. 105:37
139
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
6. da Ìirs-ca arian mtani igi asåolvad cecxlita, risxvita Ìmrtisamierita.
7. xolo odes moiÂia úami da movida neïari ese dedaÖaci,
mocikuli da maxarebeli ýisa Ìmrtisay, Âmiday Nino, åirvel
vitarca ïçue, vitarca ucxoy da vitarca mÂiri, vitarca
êeuÂevneli, vitarca usmi da uïçw,
8. romeli-ca a mekmna Äuen ïçue igi dedopal, ucxoy
igi - deda, êeuÂevneli - êesavedrebel çovelta, da uïçw
igi - kadag ýlier da mecnier daparulta Äemta gulissiïçuata,
9. aman Âmidaman aÌanto gulsa Äemsa santeli natlisay da
êuvaÌames oden meÄuena me mzÉ mbrÂçinvalÉ, Krisïe Ìmerti
Äueni, romlisa nateli misi ara moaÖldes uÖunisamde.
10. da mekmna Äuen moýÌuar da êemrtna Äuen ersa Krisïessa natlis-Ìebita Âmidita da åaïiosnisa ýelisa tavçuaniscemita.
11. da mo-mca Äuen êþuli axali cxorebisay da sixarulisay da Ìirs-mçvna gemoys-xilvad saidumlota
uxrÂnelta zecisata.
12. me vikmen morÄil brýanebata mista, romeli-ca masÂava da
aÌvaêene eÖlesiay salocvelad samotxesa mas mamata Äemtasa,
13. da mas êina sueïi ese natlisay, romeli-ca me çovlad
ver êeuýle çovlita ýalita da cnobita Öacobrivita, xolo
Ìmertman maÌalman moavlina erti msaxurta mistagani da
Âamis-çopita misita kueçanit cad aÌiÂia.
14. da twt tualni tkuenni xedven saêinelebasa da
saÖwrvelebasa missa da merme Öurnebata mat mista.
15. da odes mauÂça aÌmartebay, Âarvavlinen xuroni ýiebad
xesa.
6. da Rirsni arian es mTebi RvTismieri risxvis cecxliT mosaspobad.
7. xolo rodesac dro dadga da movida es netari qali,
Ze RvTisas mociquli da maxarebeli, wmida nino, pirvelad
rogorc tyve, rogorc ucxo da rogorc xizani, rogorc
umweo, rogorc usmeno da utyvi,
8. romelic axla gadagveqca Cven tyve dedoflad,
ucxo _ dedad, umweo _ yvelas Sesavedreblad da utyvi _
Zlier qadagad da Cemi dafaruli gulisTqmebis mcodned,
9. am wmidanma aanTo Cems gulSi naTlis sanTeli. da
SuaRamisas meCvena me brwyinvale mze, qriste RmerTi Cveni,
romelsac naTeli ar moakldeba ukunisamde.
10. da gadagveqca Cven moZRvrad da SegvaerTa Cven
qristes mxedrobas wmida naTlisRebiTa da patiosani Zelis TayvaniscemiT.
1 1 .da mogvca Cven sicocxlisa da sixarulis axali
rjuli. da Rirsi gagvxada zecis uxrwnel saidumloTa
gemos xilvisa117.
12. me gavxdi misi brZanebebis morCili, rogorc maswavla da Cemi mamebis baRSi avaSene eklesia salocavad
1 3 . da masSi aRimarTa es naTlis sveti, rac me verafriT SevZeli veraviTari ZaliT da kacobrivi codniT,
xolo maRalma RmerTma moavlina Tavisi erTi msaxurTagani da is sveti Tvalis daxamxamebaSi miwidan zecisken
aiwia.
1 4 . da TviT Tqveni Tvalebi xedaven mis saSinelebas da
sakvirvelebas da mere mis kurnebebs.
1 5 . da rodesac miTxra jvris aRmarTvis Sesaxeb, gavagzavne xuroebi xis mosaZieblad.
140
141
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
16. da vitar åoves [!] xÉ erti marïoy, mdgomarÉ Öldesa
zeda, romlisada ara mixebul iço qeli Öacisay,
17. aramed monadiretagan smenit guesmina sasÂauli xisay
mis, rametu odes iremsa-Ìa ecis isari, miivlïin borcusa mas
kueêe, romelsa zeda dga xÉ igi, da sÂrapit Åamn teslsa mas
mis xisasa Äamocwvnebulsa da siÖudilisagan ganeris.
18. ese mitxrian da viçav daÖwrvebul amistws. movhÖuete
me xÉ igi da êevkmnen misgan samni þuarni:
19. erti ese, romel zecit iço sasÂauli misi;
20. da erti aÌvhmarte adgilsa mas, sada-igi mxilebay
uplisamieri vixile, mtasa zeda Txotisasa,
21. xolo erti igi kalaksa Uúarmas, romeli ÂariÌo
Salome. da aÌvaêene eÖlesiay maçulovansa mas êina Ninoyssa,
22. da vkmen mas êina sakmÉ, kmnuli uÄinoy da cxadi, didebay maçulovanta mat,
23. rametu ara gamovaqu purceli erti-ca matgan, aramed xarisxita gare-êevicven, rametu mexilvnes mravalni
sasÂaulni mas êina da Öurnebani didni.
24. da aÌvaêene zemoy eÖlesiay tavisa Äemisatws kvita da
erisa simravlita,
25. rametu kuemosa eÖlesiasa erkua "Âmiday Âmidatay" da
çovlad-ve ver viÖadrebdi Öarta mista ganxumad twnier
xolo dÌesa ÖwriaÖesa,
26. arca êeslvad vin iÖadrebda twnier mÌdeltasa,
romelni galobed mas êina, rametu êiêi didi dacemul iço
çovelsa zeda Öacsa sueïisa misgan cxovelisa.
27. da hxedvida çoveli Öaci sueïsa mas vitarca ýalsa Ìmrtisasa. da mixedvad-ca ver eýlo Öacta sartulsa missa,
romelsa twt vxedavt.
16. da ipovnes erTi xe, kldeze marto mdgomi, romelsac
kacis xeli ar Sexeboda,
1 7 . magram monadireebisagan gvsmenoda im xis saswauli, rom rodesac irems isari daWrida, miirbenda im
borcvis qveS, romelzedac idga xe da swrafad SeWamda im
xis Camocvenil marcvals da sikvdils gadarCeboda.
1 8 . ase miyvebodnen da amis gamo gakvirvebuli viyavi.
movkveTe is xe da gavakeTe misgan sami jvari:
1 9 .erTi es, romlis saswaulic zecidan iyo;
20. da erTi aRvmarTe im adgilas, sadac uflismieri
gamocxadeba vixile, TxoTis mTaze;
2 1 . xolo erTi _ qalaq ujarmaSi, romelic waiRo
salomem.
22.da avaSene eklesia ninos im mayvlovanSi da gavakeTe masSi saqme, gakeTebuli uCinari da cxadi, im mayvlovanis dideba,118
23.radgan erTi foTolic ki ar gamovacale mas,
aramed safexuri SemovuSene, radgan menaxa mravali
saswauli masSi da didi kurnebebi.
24. da avaSene CemTvis zemo eklesia qviT da mravali
xalxis meSveobiT,
25.radgan qvemo eklesias erqva `wmidaTa wmida” da me
sruliad ver vbedavdi misi karebis gaRebas, garda mxolod kvira dRisa,
26.verc vinme gabedavda Sesvlas mRvdlebis gareSe,
romlebic galobdnen masSi, radgan didi SiSi iyo
dacemuli yvela adamianze cxoveli svetisagan.
27.da ucqerda yvela adamiani im svets, rogorc RvTis
Zalas. da misi saxuravis119 Sexedvac ki ar SeeZloT adamianebs, romlis TviTmxilvelni Cvenc varT.
142
143
moqvevaj qarTlisaj
28. da ver viÖadre Âinaêe missa aÌmoÖuetad miÂay samared Äemda, rayta-mca davsxen qorcni Äemni mis Âinaêe,
rametu meêinoda misgan codvisa oden mokmedsa.
29. da êevimzade zemo saplavi Äemi, rayta tualsa missa
mivhrido da Âçalobasa missa mivemtxwo aÌdgomasa.
30. da vitarca êevimzade Öetilta Ìmrtisata gansrulebasa Äem zeda da viïçode, vitarmed: "êevhvedro suli Äemi
dedasa Äemsa Âmidasa Ninos".
31. xolo Âmidaman man êehvedra suli twsi ubiÂoy qelta
dambadebelisa twsisata,
32. rametu aÌasrula çoveli-ve mcnebay Ìmrtisay da
sÂavlay Âmidisa mis dedis ýmisa misisa, mamisa Äuenisa
åaïriakisay
33. da daguaoblna Äuen axlad-êobilni ÄÄwlni umecarni.
34. da priad êevýrÂundi sulita Äemita da çoveli natesavi Ärdiloysay aÌivso mÂuxarebita, rametu aÌmo-odensrul iço mzÉ simartlisay da mo-oden-penil iço Åeêmariïi.
35. da dapara Ìrubelman Âmiday Nino.
36. xolo Âmiday igi çovlad-ve natelsa êina ars da çovelta ganguanatlebs.
37. xolo me ganvizraxe Âmiday igi guami misi rayta-mca
Âarmovide guls-modginebita didita aka, Âinaêe sueïsa
natlit êemosilsa
38. da ara våove Ìone çovlad-ve, rametu ver ganýres
orasta Öacta mcire igi cxedari, romelsa zeda êeisuena
Âmidaman da sanaïrelman Nino.
39. maêin davhmarxet Âmiday igi guami misi çovlad-ve
didebulisay Bods, dabasa ±axetisasa.
qarTlis moqveva
28. da ver gavbede mis winaSe Cemi samarisTvis miwis
amokveTa, rom mis winaSe damesvenebina Cemi Zvlebi, radgan
meSinoda misi me, oden codvis moqmeds.
29.da gavimzade Cemi saflavi zemoT, rom mis Tvals
moverido da mis wyalobas vewio aRdgomisas.
30.da roca gavemzade Cemze RvTis sikeTeTa aRsasruleblad da vambobdi, rom: “Sevvedreb suls dedaCems,
wminda ninos”,
31. swored maSin Sevedra wmidanma Tavisi ubiwo suli
sakuTar dambadebels,
32. radgan aRasrula RvTis yvela mcneba da dedamisis
Zmis, Cveni wmida mamis, patriarqis moZRvreba
33. da dagvaobla Cven, axladSobili umecari Cvilni.
34. da Zalze SevZrwundi suliT da CrdiloeTis mTeli
modgma mwuxarebiT aRivso, radgan mze simarTlisa odnav
iyo amosuli da WeSmariteba odnav iyo mofenili.
35.da dafara Rrubelma wmida nino*.
36.xolo is wmindani mudam naTelSia da yvelas gagvanaTlebs.
37. xolo me ganvizraxe, rom misi wmida gvami didi
gulmodginebiT wamomeRo aq, naTliT Semosili svetis winaSe
38.da veraviTari Rone ver viZie, radgan orasma kacmac ki ver dasZra misi mcire sakace, romelzedac aResrula wmida da sanatreli nino.
39.maSin davmarxeT im yovladdidebulis wmida gvami
bodSi, kaxeTis dabaSi.
* Sdr. saqm. 1:9
144
145
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
40. da veglovdit sioblesa Äuensa oc da at dÌe çovliturt sameupoyt Äemit.
41. da aÌvaêene mas zeda eÖlesiay da ganvadide priad,
42. da misita meoxebita makus sasovebay ýisa Ìmrtisagan
da sarÂmunovebasa zeda dausabamoysa Ìmrtisa mamisasa da
çovlad ýlierisa ýisasa da cxovels-mçopelisa sulisa
Âmidisa uÖudavisasa.
43. da veýieb da moveli aÌdgomasa mÖudretit
44. da êevhvedreb sulsa Äemsa Krisïes meupisada, romlisay ars didebay, simïÖice da ýlierebay a da maradis da
uÖuniti uÖunisamde, amen".
40. da vglovobdiT Cvens siobles ocdaaTi dRe mTeli
Cemi samefoTi.120
4 1 . da avaSene im adgilze eklesia da friad ganvadide
42.da misi meoxebiT maqvs imedi RvTis Zisa da dausabamo mama RmerTis, yovladZlieri Zisa da ukvdavi, cxovelmyofeli wmida sulis sarwmunoebisa.
43.da veZieb da moveli aRdgomas mkvdreTiT,121
44.da Sevvedreb Cems suls qriste meufes, romlisac
aris dideba, simtkice da Zliereba aw da maradis da ukuniTi ukunisamde, amen”.
anderýi Mirean mepisay ýisa twsisa mimart Revisa
da colisa twsisa Nanaysa.
mirian mefis anderZi misi Zis revisa da Tavisi
colis nanas mimarT
1. aha esera me Âarval, vinay-ca moved,
2. xolo êen, Nana, uÖuetu geces mocalebay cxorebisay
êemdgomad Äemsa, gançav sameupoy Äemi orad da miiÌe samarxvosa Âmidisa Ninoyssa úamta êecvalebisatws, rayta ara
êeirçios uÖunisamde adgili igi, rametu ara mepeta
saþdomi ars, mÂir ars adgili igi.
3. egre-ve vhvedreb mtavarebisÖoåossa, rayta dadvas
didebay mis adgilisay, rametu Ìirs ars åaïivis-cemisa.
4. xolo ýesa twssa asÂavebda: "aha esera êeicvala bneli
Äueni natlad da siÖudili Äueni - cxorebad.
5. a sada-ca håovne kueçanasa êina êensa vneba(ni) igi
Kartlisani, macturni Öeråni, cecxlita daÂuen da nacari
mati êeasu mat, vin mat eglovdes!
1. aha, ai, me mivdivar, saidanac movedi,
2. xolo Sen, nana, Tuki dagcaldeba cxovreba Cems Semdeg, gayavi Cemi samefo orad da uboZe erTi nawili wmida
ninos saflavs JamTa cvalebadobis gamo, rom ar Seiryes
ukunisamde is adgili, radgan ar aris mefeTa sataxto,
mwiria is adgili.
3. aseve vevedrebi mTavarepiskoposs, rom daawesos im
adgilis dideba, radgan pativiscemis Rirsia.
4. xolo Tavis Zes aswavlida: aha, ai, Seicvala Cveni
sibnele sinaTled da Cveni sikvdili _ sicocxled.
5. axla sadac ipovi Sens qveyanaSi qarTlis mtanjvel
macdur kerpebs, cecxliT dawvi da maTi nacari Seasvi maT,
vinc glovas daiwyebs. (Sdr. gamosvl. 32,20).
146
147
moqvevaj qarTlisaj
qarTlis moqveva
6. da ese amcen êvilta êenta, rametu me vici igi, mÂrapl
ÖavÖasiata êina ver dailevian.
7. xolo êen esre hçopd: tavi êeni êehvedre sueïsa mas
zegardamo-didebulsa da åaïiosansa þuarsa cata êina
Äinebulsa da içavn êeni mislvay miÂad ýilad sauÖunod
sarÂmunovebasa zeda Âmidisa samebisasa, amen.
Âigni Kartlisa mokcevisay, romlita Ìmertman
nateli gamoabrÂçinva, dasabami Âmidata eÖlesiata
gamobrÂçinvebisay; ýalta zecisa mga....: [aÌç]uavilda
ubiÂoy sarÂmunovebay êeuýravi Öed ..... Krisïessa.
ese Äuenisa ... sulisay, vitarca ïalanïi ÂinamýÌuartagan daparuli, êemdgomad mravalta úamta da Âelta
våovet.
6. da es amcne Sens Svilebs, radgan vici me es, kavkasiaSi
isini swrafad ar dailevian.
7. da Sen ase moiqeci: Seni Tavi Seavedre zecisgan gandidebul svets da zecidan gamoCenil jvars da miebare miwas
saukuno ZilisTvis wmida samebis sarwmunoebaze, amen.
wigni qarTlis moqcevisa, romliTac RmerTma gamoabrwyina naTeli, wmida eklesiaTa gamobrwyinebis dasabami; zecis ZalTa mga. . . . ayvavda ubiwo sarwmunoeba,
SeuZravi ked . . . . . qristes. es Cveni . . . . sulisa, rogorc
winamZRvarTagan dafaruli talanti, mravali xnisa da
wlis Semdeg vipoveT.
* * *
* * *
148
149
qarTlis moqveva
SeniSvnebi (teqstisTvis)
SeniSvnebi (TargmanisaTvis)
1 aq xelnawers furceli aklia. Sevsebulia WeliSuris
mixedviT.
yvela Sevsebuli teqsti aqac da qvemoTac warmodgenilia
kursiviT.
2 aqedan grZeldeba Satberduli.
3 WeliSuri da sinuri redaqciebis Semdegi Tavi soji
dedoflisa da mravalTa mTavarTa monaTvlis Sesaxeb bodSi,
SatberdulSi ar Sesula. SatberdulSi ar Sesula.
4 aq xelnawers aklia erTi furceli. Sevsebulia sinuridan.
5 aqedan grZeldeba Satberduli.
6 aq xelnawers aklia erTi furceli. Sevsebulia sinuridan.
7 aqedan grZeldeba Satberduli.
8 `aT dRe~ SatberdulSi gadamweris Secdomaa. swori
unda iyos WeliSuri _ `da dRe igi iyo paraskevi~ da sinuri
wakiTxva _ `da dReÁ ese iyo paraskevi~. amas eTanxmeba leontiseuli redaqciac _ `xolo dRe ese iyo paraskevi~ (q. c. I,
gv. 120).
9 WeliSur da sinur redaqciebSi aRniSnuli Tavi ar
aris.
1 Targmani mihyveba “moqcevai qarTlisais” Satberdul redaqcias (Satberdis krebuli, Tb., 1979). nakluli
adgilebi Sevsebulia WeliSuri (Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi (ZqalZ), I, Tbilisi,
1963) da sinuri (Le neuveau manuscrit Georgien Sinaitique
NSIN50, Louvanii, 2001) redaqciebidan.
2 aleqsandre makedoneli (Zv. w. 334-323).
3 igulisxmeba abraamis Zmis Svilis, loTis, loTis
ori Zis, moabisa da amonis STamomavlebis – moabelebi da
amonelebi (Sdr. dab. 19,1-38).
4 kedari - ebraulSi “kdr” Ziri aRniSnavs “Savs”,
“muqs”, “mwuxares”, sityva “kedaroT” – “bnels”, “wyvdiads”. kavkasias Zvel mwerlobaSi icnobdnen, rogorc
bnel da umweo CrdiloeTis mxared.
5 “bun” sparsuli sityvaa da niSnavs “Zirs”, “fesvs”,
“ZiriTads”.
6 ieboselni - qamis SviliSvilis, qanaanis Zis STamomavlebi (dab. 10,16).
7 hunebi – kavkasiis CrdiloeT mosaxle momTabare
tomi.
8 dastagi – sparsuli sityvaa da niSnavs saxelurs.
9 zogi mecnieri arian-qarTlSi xedavs sparseTis
qarTls, ufro konkretulad ki istoriul samxreTdasavleT saqarTvelos. Cemi azriT, es aris sparsulidan
naTargmni “arian vrkan” (qarTls sparsulad “vrkan”
ewodeboda) da gulisxmobs istoriul baqtrias.
10 konstantine didi (306-337ww.).
11 konstantine qlorosi (292-305ww.).
150
151
qarTlis moqveva
qarTlis moqveva
12 savaraudoa, rom Tavdapirvel teqstSi yofiliyo
„ZaliTa juarisaiTa” da „ZeliTa” gadamweris Secdoma
iyos.
13 elene dedofali.
14 SatberdulSi sxva adgilas gvaqvs „vadagi”. WeliSurSi gvxvdeba „avadagi” da „avadgi”, sinurSi - „evadagi”. Zveli qarTuli literaturis sxva ZeglebSi es sityva ar gvxvdeba. m. andronikaSvils igi gamohyavs saSualo
sparsuli sityvidan „abadahak” = danatovari, naSTi,
naSieri, STamomavali.
15 Trdat IV (298-330ww.).
16 igulisxmeba dRevandeli samTavros dedaTa monasteri mcxeTaSi.
17 igulisxmeba sveticxovlis eklesia.
18 aq xelnawers furceli aklia, amitom Sevsebulia
WeliSuris mixedviT.
yvela Sevsebuli teqsti aqac da qvemoTac warmodgenilia kursiviT.
19 teqstSi aris “kldisasa”, rac savaraudod gadamweris Secdomaa. unda yofiliyo „wylisasa”.
20 igulisxmeba zemo, anu samTavros eklesia.
21 aqedan grZeldeba Satberduli.
22 miwisgan naTlisRebaSi igulisxmeba macxovris
daflva da mesame dRes aRdgoma.
23 igulisxmeba kuxeTi, daaxloebiT udris gare kaxeTs.
24 teqstSi gvaqvs formebi: „bodini”, „bodisi”,
„bodi”, „budi”. yvelgan vtoveb ucvlelad. bolo gamokvlevebis mixedviT, es unda iyos sofeli ninowminda, sagarejos raionSi.
25 “cxoveli” niSnavs cocxals. vtoveb uTargmnelad
raTa naTlad gamoCndes, Tu romel svetzea saubari.
26 marzapani - sasanuri iranis moxele, romelic iniSneboda dapyrobili qveynis mmarTvelad.
27 pitiaxSi - sasanuri iranis didi moxele, daaxloebiT qarTuli erisTavis Sesatyvisi.
28 sivnieTi da vaspurakani istoriuli somxeTis provinciebia.
29 vaxtangis dros aSenda sveticxovlis qvis eklesia.
30 e. i. 496 wels (326w+170w=496w)
31 igulisxmeba dRevandeli anCisxatis eklesia.
32 „qarTlis cxovrebis” mixedviT, es guarami aris
bagrationTa mama.
33 igulisxmeba sionis eklesia.
34 igulisxmeba mcxeTis jvris eklesia.
35 herakle keisari (610-641ww.).
36 xazanTa xakani jibRu.
37 iranis sasanianTa mefe xosro V (632-633ww.).
38 fulis erTeuli.
39 Sdr. fs. 77:44; 104:29.
40 sinuri redaqciis mixedviT wm. nino „iyo sneul
sicxisa da xurvebisagan, romelica eqmna mas salmoba
sasikudine”, rac malariaze (cieb-cxelebaze) mianiSnebs.
41 konteqstidan amovardnili es fraza gviandeli
Canamati unda iyos.
42 SatberdulSia “maxlobelno RmrTisano~, rac gadamweris mier daSvebuli gaugebrobaa; WeliSurSia: “maxarebelno RmrTisano~, xolo sinurSi: “maxarebelno sarwmunoebisa RmrTisano~. ase, rom aq aRvadgineT “maxarebelno~.
43 giorgi kabadokieli ewama 303 wels.
152
153
qarTlis moqveva
qarTlis moqveva
44 kolasta - unda iyos frigiis qalaqi kolasa.
45 devtalari - es iSviaTi termini savaraudod niSnavs moadgileobas, TanaSemweobas.
46 „moqcevai qarTlisai”-Si yvelgan gvaqvs forma „miafori”. mxolod „qarTlis cxovreba”-Si moTavsebul wm.
ninos cxovrebaSi gvxvdeba „niafori”. Cemi azriT, swori
unda iyos pirveli forma, romelic unda momdinareobdes berZnuli sityvidan maphorion, rac niSnavs qalis
zeda samoss, romelic sxeuls faravda Tavidan fexamde.
rogorc wesi, es samosi ecvaT dedaTdiakvnebs da aqedan
gamomdinare, sityva „miafori” dedaTdiakons unda niSnavdes.
47 branjebi - savaraudod frankTa tomi – dasavleT
da centralur evropaSi mcxovrebi germanuli tomi an
tomTa gaerTianeba.
48 igulisxmeba qristianobis simbolo, mrwamsi.
49 wirva SeiZleba Catardes Riacis qveS an sagangebod dadgmul karavSi.
50 SatberdulSi gadamweris Secdomaa “ganutevna~;
WeliSurSica da sinurSic ikiTxeba “dautevna~.
51 romis imperiis kanonmdeblobiT 12 weli iTvleboda srulwlovanebis asakad.
52 romis imperiis kanonmdeblobiT 12 dan 14 wlamde
axalgazrda saWiroebda meurves.
53 dedanSia „antakrad aRudges”. “antakrad” SesaZloa modiodes berZnuli zmnidan antakouo, antakroaomai =
Tavis mxriv mosmena.
54 SatberdulSi gadamweris Secdomaa: “sulsa wmidisasa~; WeliSursa da sinurSi gvaqvs: “sulsa wmidasa~.
55 pilates colis (prokla an klavdia prokula)
Sesaxeb arsebul am moTxrobas apokrifuli xasiaTi aqvs.
prokla wmindanadaa Seracxili saberZneTis eklesiis
mier (xseneba 27 oqtombers).
56 uJiki - aq niSnavs sparsels.
57 SatberdulSi gadamwers aqac dauweria ‘man~;
WeliSursa da sinurSi aris ‘me~.
58 igulisxmeba martis Tve, wlis pirveli Tve romis
imperiaSi.
59 igulisxmeba stefane diakvani, pirvelmowame.
60 amgvari adgili ar arsebobda. sityva unda
modiodes berZnuli sityvidan „hyloforos“, rac niSnavs
tyiT dafaruls, tyians.
61 aq Satberdul xelnawers aklia erTi furceli. naklul adgils vavsebT sinuri xelnaweris mixedviT, radgan is ufro Zvelia, vidre WeliSuri da, Sesabamisad, naklebad Seryvnili, gadamweris mier.
62 WeliSurSia: ‘faravnai~.
63 anu naxevrad meloti.
64 igulisxmeba sjulis ficrebi.
65 igulisxmeba mdinare faravani, anu javaxeTis mtkvari.
66 mtkvari aRmosavleTiT iwyebs dinebas qalaq axalcixesTan.
67 igulisxmeba seni, romelsac erqva „yvavili”.
68 frcxili da bivriti – naxevradZvirfasi qvebi.
69 igulisxmebian qristianebi da maTi RmerTi.
70 SatberdulSi es sityva ar aris, aRdgenilia
WeliSurisa da sinuris mixedviT, sadac gvaqvs “daTmena Á ~.
71 sawyao erTeuli.
72 igive bivrili – berilus.
73 sulxan-sabas ganmartebiT - “akakis xe~.
154
155
qarTlis moqveva
qarTlis moqveva
74 igulisxmeba fericvalebis dResaswauli, romelic
aRiniSneba 6 agvistos. cocxalTa Soris upirvelesSi igulisxmeba ilia winaswarmetyveli, romelsac sikvdili
jer ar uxilavs, vinaidan is cocxali waiyvana RmerTma
zecad. xolo micvalebulTa Soris upirvelesSi igulisxmeba mose winaswarmetyveli (Sdr. mT. 17:1-8).
75 Satberdul xelnawerSi aSiaze minaweria: “ese
dedakaci iyo sidonia, mowafei wmidisa ninoisi, romelman ese yoveli aRwera~
76 baRisa da naZvis Sesaxeb ambis aRweriloba Sdr.
ezek. 31:3-9.
77 herode I didi, iudeas mefe (Zv.w. 37 – ax.w. 4ww.).
78 mefeTa Tu mogvTa ricxvi, romlebmac Tayvani sces
axalSobil macxovars, sxvadasxva dros, sxvadasxva avtorebTan meryeobs: 2,3,4,6,8. ricxv 12-s, Cvwni teqstis
garda, vxvdebiT mxolod siriis eklesiaSi SemorCenil
gadmocemaSi (pravoslavnaia enciklopedia, IX, 2005, gv. 280).
79 ana - iudevelTa mRvdelmTavari.
80 igulisxmeba ioane naTlismcemeli.
81 am saxeliT mefeTa siaSi mxolod erTi mefe ixsenieba, ormefobis xanis arsokis mewyvile.
82 WeliSursa da sinurSi nino ar ixsenieba.
83 mefeTa siaSi ixsenieba ori bratmani, erTi,
“romelsa ze mcxeTas qalaqi daewyo~ da meore, romlis
drosac
“huriani
movides
mcxeTas
da
dasxdes~.
gaurkvevelia, romeli igulisxmeba am SemTxvevaSi.
84 qaldevelebi - igulisxmebian sparselebi.
85 iTruSana - igulisxmeba sparsuli “aturSan~ =
cecxli, cecxlTayvanismcemlobis kultis mTavari obieqti.
86 Sdr. locvas naTlobis RvTismsaxurebidan.
87 formula naTlisRebis wesidan.
8 8 aq xelnawers aklia erTi furceli; naklul adgils vavsebT sinuri xelnaweris mixedviT.
89 ivlisis 20 SabaTi dRe iyo 323 wels.
90 igulisxmeba jvris Zeli, jvari.
91 aqedan grZeldeba Satberduli.
92 mwuxris
locvis Sesrulebis dro iTvleba mzis
amosvlidan me-9 saaTi, anu daaxloebiT 3 saaTze, roca
iwyeba mzis daisi.
93 igulisxmeba eSmaki.
94 igulisxmeba qalaq mcxeTis sami kari.
95 sparseTSi am dros mefobda Sabur II, romelic
iudevelTa mimarT Semwynarebeli iyo.
96 azri dedanSi bundovania.
97 sigrZis erTeuli.
98 sinurSi vkiTxulobT: ‘sefewuli vinme yrmai amazaspeani”. ‘qarTlis cxovrebaSi”: ‘sefewuli movida yrmai,
amazaspani”.
99 Zveli aRTqmis bolo winaswarmetyvelebi – zaqaria
da malaqia cxovrobdnen daaxloebiT Zv.w. 400 wels.
100 romma iudea daipyro Zv. w. 63 wels.
101 macxovarma Tavisi bavSvoba gaatara qalaq nazareTSi, ris gamoc mas ewoda nazareveli.
102 igulisxmeba Zveli aRTqmis wignebi.
103 Zvel qarTul teqstSi aris ‘kilamoi”, rac momdinareobs berZnuli sityvidan kinnamon = ‘dariCini~.
104 gadaxuruli kolonada.
105 igulisxmeba avazaki baraba, romelic iesos sanacvlod gaTavisuflda sasjelisagan. Sdr. mT. 27:1526;mk.
15:7-11.
106 igulisxmeba samoTxis sicocxlis xe.
156
157
qarTlis moqceva
qarTlis moqceva
107 qarTlSi qristianobis saxelmwifo religiad
gamocxadeba moxda savaraudod 326 wels. am wels 25 marti paraskevi iyo.
108 aq SatberdulSi gvaqvs damatebuli ‘aT dRe”, rac
sxva xelnawerebiT ar dasturdeba da gadamweris Secdoma unda iyos. amitom, am adgilis Targmani WeliSurs misdevs.
109 mniSvneloba gaugebaria.
110 Semdegi oTxi muxli qristianobis sarwmunoebis
simbolos, mrwamsis perifrazia, kerZod, nikea-konstantinepolis simbolosi.
111 saydarni, uflebani da Zalni – angelosTa dasebia.
112 Sdr. gamoTqma: “RvTis piridan gadavardnili~.
113 aRvsebis zatiki niSnavs aRdgomis dResaswauliscikls sulTmofenobamde, Sesabamisad, saubaria am 50
dRiani Sualedis erT-erT kvira dReze.
114 martvilia – sulTmofenobis dResaswauli.
115 am gumbads qronikis nawilSi “kubai” ewodeba,
rac safarvelad vTargmne.
116 mefeTa siaSi CamoTvlilia 33 mefe (21 + 6
wyvili). unda vifiqroT, rom nusxa naklulia.
117 igulisxmeba ziarebis saidumlo.
118 frazis bundovaneba gamomdinareobs dednidan.
119 igulisxmeba, rom svets zemodan exura raRac
saburveli.
120
ocdaaTi
dRe
glovobda
israeli
aaronis
sikvdils (ricxv. 20:29) da moses sikvdils (IIrj. 34:8).
Sdr. aseve Ses. 50:3.
121 mrwamsis erTi muxlis perifrazi.
158
159
wminda SuSanik
dedoflis wameba
160
161
winaTqma
dedofal SuSanikis martviluri aRsasruli, rac
aRwera misma moZRvarma iakobma, didmniSvnelovani movlenaa saqarTvelos eklesiis istoriaSi. teqsti `wamebisa~, romlis Semcveli uZvelesi nusxa XI s-is damdegs ekuTvnis (danarCeni nusxebi XVIII s-isaa), unda TariRdebodes 475 wlis miwuruliT, rodesac aResrula
SuSaniki, radgan aSkaraa, rom iakobi netari mowamis
moRvaweobis aRweras mis sicocxleSive Sesdgomia da,
cxadia, martvilobis axlo xanebSive daasrulebda
(amasve moiTxovda liturgikuli saWiroebac). cnobilia `SuSanikis wamebis~ somxuri teqstic. qarTveli
mkvlevarebi miiCneven, rom somxuri teqsti qarTulis
safuZvelzea Seqmnili, Tumca somexi mkvlevrebi piriqiT Tvlian. sinamdvileSi aSkaraa, rom qarTul-somxuri teqstebi damoukidebeli Zeglebia da erTmaneTisgan damoukideblad Seqmnili, gamomdinare istoriuli
aucileblobidan. saqme isaa, rom wminda SuSaniki dauyovnebliv iqna wmindanad Seracxili ara mxolod qarTlis eklesiis mier, romelsac sarwmunoebrivad ekuTvnoda igi (amgvar kuTvnilebas uTuod cxadyofs Tundac is faqti, rom misi moZRvari iyo swored qarTlis
eklesiis mRvdeli iakobi da rom mas `ganamtkicebda~
swored qarTlis eklesiis episkoposTa `Tavi~ samoeli), aramed - somxeTis eklesiis mierac, romelTanac genetikurad da mamapapeulad hqonda mas kavSiri. aRniSnulidan gamomdinare, orive eklesiaSi Tavidanve Seiqmneboda liturgikuli aucilebloba martvilis xsenebis dRis dawesebisa da martvilobis amsaxveli we162
rilobiTi `mosaxseneblis~ Camoyalibebisa, rac xsenebis
dRes mrevlis winaSe iqneboda wakiTxuli. Tu mainc
qronologiur mimarTebaze gavamaxvilebdiT yuradRebas, qarTul-somxur `martvilobaTa~ Soris droiT uwinaresi uTuod unda iyos qarTuli teqsti, radgan sruliad aSkaraa, rom upirvelesad swored im eklesiaSi
dawesdeboda wminda SuSanikis xsenebis dRe da im eklesiaSi daideboda misi Rvawlis amsaxveli werilobiTi mosaxsenebeli, romelsac aRmsareblobiTad ekuTvnoda igi. amasTan, naTelia isic, rom didad arc somxuri eklesia daaxanebda da, Sesabamisad, somxur enazec maleve (imave V s-is 70-ian wlebSi) aRiwereboda dedoflis martviloba. anonimi somexi avtori, safiqrebelia, icnobda iakobis Sromas (amas cxadyofs qarTulsomxuri Zeglebis zogierTi sagulisxmo teqstobrivi
damTxveva), magram aSkaraa, rom igi wers damoukidebel
`mosaxsenebels~, romelsac aseve unarCundeba istoriuli dokumentis Rirebuleba. davZenT, rom qarTuli
teqstis Seswavlisas aSkarad ikveTeba ara mxolod zemomiTiTebuli adreuli (XI s-is damdegis) nusxis, aramed gviandeli nusxebis (gansakuTrebiT BD literebiT
aRniSnulTa) mniSvnelobac, risi gacnobierebac axal
SesaZleblobebs qmnis gamocemebSi damkvidrebuli teqstis arsebiTi SesworebisTvis.
163
wm. SuSanikis martviloba
TTuesa okdonbersa: i~z:
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ 1
da aw damtkicebulad giTxra Tquen aRsasruli wmidisa da sanatrelisa SuSanikisi.
I. iyo mervesa welsa sparsTa mefisasa karad sameufod
waremarTa vasqen pitiaxSi, ZÀ arSuSaÁsi, rameTu pirvel igica
qristiane iyo da naSobi mamisa da dedisa qristianeTaÁ. da colad misa iyo asuli vardanisi, somexTa spaÁpetisaÁ, romlisaTÂsca-ese mivwere Tquenda, mamisagan saxeliT vardan, da
siyuaruliT saxeli misi SuSanik, moSiSi RmrTisaÁ, viTarcaigi vTquT, siyrmiTgan TÂsiT; da ukeTurebisa mis saxisa qmrisa
misisaÁsa maradis guls-etyÂn
da evedrebin yovelTave
locvisyofad misTÂs, raÁTamca cvala igi RmerTman saxisa
misgan ugunurebisa da iqmnamca gonierebasa qristÀssa.
xolo amis ubadrukisa da samgzis sawyalobelisa vasqenisi viTar-me vin Tquas yovlad ganwirulisaÁ, viTar-igi ganagdo sanatreli sasoebaÁ qristÀsi? anu vin ara stirodis
mas, romelsa arca Wiri exilva, arca SiSi, arca maxÂli, arca
pyrobilebaÁ qristÀsTÂs?!
rameTu raJams mivida da wardga igi winaSe sparsTa mefisa,
ara Tu pativisa moRebisaTÂs, aramed ZRunad Tavsa TÂssa
Seswirvida mefisa mis mimarT uvarisyofiTa WeSmaritisa Rm1
xelnawerebis nusxa: A: A _ 95, B: A 130, C: A 170, D: A 176, E: H 2977, F: H 1672,
G: S 3637, H: H 1370, I: H 2121, K: Q 300, L: M _ 21.
164
SuSanikis wameba
oqtombris Tvis 17-Si
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
da axla damtkicebiT 1 getyviT Tqven wminda da sanatreli SuSanikis aRsasrulis Sesaxeb.
1. sparselTa mefis merve wels samefo karisken
gaemarTa vasqen2 pitiaxSi, arSuSas Ze; Tavdapirvelad
isic qristiani iyo da qristiani mamisa da dedis naSobi, da mis colad iyo somexTa spaspetis, vardanis asuli, romlis Sesaxebac mogwereT Tqven 3. mamisgan saxeli
hqonda vardani, siyvaruliT ki misi saxeli iyo SuSaniki, moSiSi RvTisa, rogorc vTqviT 4, Tavisi siyrmidan;
xolo Tavisi qmris ukeTuri bunebis gamo igi mudamJams
fiqrebSi iyo5
da yvelas evedreboda misTvis locvis
aRvlenas, rom RmerTs Seecvala igi ugunurebis bunebisgan6 da miaxleboda qristes gonierebas
xolo ubadruki da samgzis Sesabralisi vasqenis, am
yovlad ganwirulis, Sesaxeb rogorRa Tqvas vinmem, Tu
rogor ukuagdo man sanatreli imedi qristesi? anda vin
ar itirebs mas, romelsac arc Wiri enaxa, arc SiSi, arc
maxvili, arc pyrobileba qristesTvis?
radgan rodesac mivida da wardga igi sparselTa
mefis winaSe, wardga araTu pativis misaRebad, aramed
ZRvnad swiravda Tavis Tavs am mefes WeSmariti RvTis
uaryofiT da Tayvans scemda cecxls, rom yovelmxriv
gaeSorebina Tavisi Tavi qristesgan. amasTan, es sabralo,
cols iTxovda sparselTa mefisgan, rom moswoneboda igi
165
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
rTisaÁTa da Tayuanis-scemda cecxlsa, raÁTa yovliTkerZove
Tavi TÂsi qristÀsgan ganagdos. xolo sawyalobeli ese colsa
iTxovda sparsTa mefisagan, raÁTamca saTno-eyo mefesa, da esreT etyoda, viTarmed: `romeli-igi bunebiTi coli ars da
Svilni, iginica, viTarca-ese me, Sensave magas msaxurebasa
movaqcine~. amas uqadebda, romeli-igi ara aqunda ÃelTa SuSanikisgan. maSin ganixara mefeman da brZana colad misa asuli
mefisaÁ.
mefes, da ase eubneboda: `romlebic Tavdapirveli7 colia
da Svilebi, imaTac iseve movaqcev Sens msaxurebaze, rogorc
- me~ (imas hpirdeboda igi, rac SuSanikisgan xelT ar
hqonda). maSin gaixara mefem da brZana mis colad asuli
mefisa.
II. da ijmna mefisa misgan sparsTaÁsa pitiaxSman. da viTarca
moiwia igi sazRvarTa qarTlisaTa, queyanasa mas hereTisasa,
zraxva-yo, raÁTa auwyos da winamiegebnen mas aznaurni da misni
Zeni da msaxurni misni, raÁTa maT gamo, viTarca gueli, soflad
Semovides. da warmohmarTa sadiaspanoÁTa cxeniTa monaÁ, da viTarca moiwia dabasa, romelsa saxeli hrqÂan curtaeT, da viTarca Sevida winaSe wmidisa SuSanikisa, dedoflisa Cuenisa, da
kiTxvaÁ hrqua, xolo sanatrelman SuSanik viTarca
winawarmetyuelman Tqua: `ukueTu suliTa cxovel ars igi,
cocxalmca xarT igica da Senca. ukueTu suliTa momkudar
xarT, mokiTxvaÁ ege Seni Sendave moiqecin~. xolo kacman man
ver ikadra sityuad. xolo wmidaÁ SuSanik afucebda da hkiTxvida mas damtkicebulad. xolo kacman man uTxra marTali da
hrqua, viTarmed: `vasqen uvar-yo WeSmariti RmerTi~.
viTarca esma netarsa SuSaniks, davarda igi queyanasa
zeda da Tavsa damarT scemda da cremliTa mwariTa ityoda:
`sawyalobel iqmna ubadruki vasqen, rameTu uvar-yo WeSmariti RmerTi da aRiara atroSani da SeerTo igi uRmrToTa.
da aRdga da dauteva taZari TÂsi da RmrTismoSiSebiT eklesiad Sevida, da Tanamiiyvanna samni igi Zeni misni da erTi asu-
2. da wamovida sparselTa mefisgan pitiaxSi, xolo
rodesac moaRwia man qarTlis sazRvrebs, hereTis mxares,
ganizraxa, rom Seetyobinebina da win mihgebebodnen mas
aznaurebi, Tavisi Zeebi da Tavisi msaxurebi, rom maT mier
qveyanaSi gveliviT Semosuliyo8. warmogzavna man mona
malemsrbolis9 cxeniT; da rodesac es mona movida im dabasTan,
romelsac saxelad erqva curtavi, da raJams Sevida igi
wminda SuSanikTan10, Cvens dedofalTan, mokiTxva uTxra11 mas,
xolo sanatrelma SuSanikma, rogorc winaswarmetyvelma,
Tqva: `Tuki suliT cocxalia igi, simrTeliT iyaviT12 isic
da Senc, xolo Tu suliT momkvdari xarT, eg Seni mokiTxva
Senve mogibrundes~. im kacmac ver gabeda sityvis Tqma, wminda
SuSaniki ki aficebda da ekiTxeboda mas daWeSmaritebiT,
xolo im kacma uTxra marTali da auwya, rom `vasqenma uaryo
WeSmariti RmerTi~.
rogorc ki gaigona es netarma SuSanikma, daeca igi miwaze, Tavs qveviT urtyamda da mware cremliT ambobda: `sacodavi gaxda ubadruki vasqeni, radgan uaryo man WeSmariti RmerTi, aRiara atroSani da SeerTo igi uRmrToebs~.
adga SuSaniki, datova Tavisi sasaxle da RvTismoSiSebiT
Sevida eklesiaSi. Tan miiyvana man Tavisi sami Ze da erTi
166
167
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
li da warudginna igini winaSe sakurTxevelsa, da esreT ilocvida da ityoda: `ufalo RmerTo, Senni mocemulni arian
da Sen daicven eseni, ganaTlebulni wmidisagan embazisa
madliTa sulisa wmidisaÁTa, yofad erT samwyso erTisa mwyemsisa, uflisa Cuenisa iesu qristÀsa~.
da viTarca mwuxrisa Jami aRasrules, saxlaki erTi mcire
pova maxlobelad eklesiasa da mun Sevida Sina simwariTa savsÀ
da mieyrdna yuresa erTsa da mwariTa cremliTa tiroda.
asuli, warudgina13 isini RmerTs sakurTxevlis win da ase
loculobda da ambobda: `ufalo RmerTo, Seni mocemulebi arian da Sen daicavi eseni, suliwmindis madliT wminda embazisgan ganaTlebulni, rom iyvnen erTi samwyso erTi
mwyemsisa, Cveni uflis ieso qristesi~.
da rodesac mwuxris msaxureba14 aRasrules, naxa man
erTi patara saxlaki eklesiis axlos, Sevida iq, SigniT,
simwariT savse, mieyrdno erT kuTxes da mware cremliT
tiroda 15.
III. xolo episkoposi igi saxlisaÁ mis pitiaxSisaÁ, romelsa
saxeli erqua afoc, ara mun iyo, aramed vanad kacisa visame
wmidisa misrul iyo kiTxvad. da meca, xucesi dedoflisaÁ, mis
Tanave viyav vansa mas. da myis diakoni moiwia SinaÁT da uTxra
ese yoveli: moslvaÁ pitiaxSisaÁ da saqmeni dedoflisani. da
Cuen aRvivseniT mwuxarebiTa da didiTa tiriliTa vtirodeT
ganmwarebulni codvaTa CuenTa warmoCinebisaTÂs.
da me vijmen adre-adre da moviwie dabasa mas, romelsaca
netari SuSanik iyo. da viTarca vixile igi friad ganmwarebuli, meca vtirode mis Tana. da varqu netarsa SuSaniks:
`Ruawlsa didsa Seslvad xar, dedofalo Cemo, ekrZale sarwmunoebasa mas qristÀssa, nuukue mterman viTarca srsÂlman
saZovari poos Sen Tana~, xolo wmidaman SuSanik mrqua me:
`xuces, da meca didsa Ruawlsa ganmzadebul var~. da me varqu mas: `egrÀT ars: mÃne iyav ege, moTmine da sulgrZel~.
xolo man mrqua me: `Cemda martoÁsa arian Wirni ese~! xolo me
varqu mas: `Wiri Seni Wiri Cueni ars da sixaruli Seni sixaru-
3. xolo pitiaxSis saxlis episkoposi, romelsac
saxelad erqva afoci, ar imyofeboda iq, aramed viRac
wminda kacis saxlSi16 iyo misuli mosakiTxad17 da mec,
dedoflis xucesi, masTan erTad viyavi im saxlSi18. da
myisve movida Sinidan diakoni da uTxra mas es yovelive:
pitiaxSis mosvla da dedoflis saqmeebi, xolo Cven avivseT
mwuxarebiT da gamwarebulni vtirodiT didi tiriliT
Cveni codvebis warmoCenisTvis.
xolo me adre wamovedi da movedi im dabaSi, sadac iyo
netari SuSaniki. rodesac vnaxe igi metad gamwarebuli,
mec vtirodi masTan erTad. amasTan, vuTxari netar
SuSaniks: `did brZolaSi Sedixar 19, Cemo dedofalo.
gaufrTxildi20
qristes sarwmunoebas, rom ar naxos
saZovari SenTan mterma, rogorc gangrenam~. xolo wminda
SuSanikma miTxra me: `xuceso, mec didi brZolisTvis
gamzadebuli var~. da me vuTxari mas: `eg egrea. mxne iyavi
Sen, momTmeni da sulgrZeli~. man ki miTxra me: `marto
CemTvisaa es Wiri~. da me vuTxari mas: `Seni Wiri Cveni Wiria
da Seni sixaruli Cveni sixaruli. Cveni ara mxolod
168
169
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
li Cueni ars. Cueni ara xolo Tu dedofali oden iyav, aramed
Cuen yovelTa viTarca SvilTa guxedevd~.
da varqu me sanatrelsa mas: `xuaSiadad raÁ viTar gegulebis, miTxar me, raÁTa uwyodi da aRvwero SromaÁ Seni~.
xolo man mrqua me: `raÁsa mkiTxav amas~? da me miuge da varqu
mas: `mtkiced sdgaa?~ da man mrqua me: `nu iyofin Cemda, Tumca veziare me saqmeTa da codvaTa vasqenisTa~. me miuge da
varqu mas: `mware gonebaÁ aqus mas, guemasa da tanjvasa didsa
Segagdos Sen~. xolo man mrqua me: `umjobÀs iyavn ÃelTa
misTagan sikudili Cemi, vidre misi da Cemi SekrebaÁ da warwymedaÁ sulisa CemisaÁ, rameTu masmies me pavlÀs mociqulisagan: `ara damonebul ars ZmaÁ gina daÁ, aramed ganeyenen~. da
me vTqu: `egreT ars~.
dedofali iyavi, aramed Cven yvelas rogorc Svilebs ise
gvxedavdi~.
da me vuTxari am sanatrels: `CanafiqriT ra rogor
gaqvs ganzraxuli, miTxari me21, rom vicode da aRvwero
Seni Rvawli~, man ki miTxra me: `risTvis mekiTxebi amas?~
mec mivuge da vuTxari: `mtkiced dgaxar?22~ da man miTxra
me: `nu moxdeba Cemze, rom veziaro me vasqenis saqmeebsa da
codvebs~. me mivuge da vuTxari: `mware ganzraxva aqvs mas,
did gvemasa da tanjvaSi Cagagdebs Sen~; xolo man miTxra
me: `umjobesi iqneba misi xeliT Cemi sikvdili, vidre misi
da Cemi Seyra da Cemi sulis warwymeda, radgan msmenia
pavle mociqulisgan: `ar aris damonebuli Zma anda da,
aramed gaimijnos~23. da me vTqvi: `asea~.
IV. da vidre Cuen amas sityuasa Sina viyveniT, kaci erTi
sparsi movida da Sevida igi winaSe netarisa SuSanikisa da
tiriliT ityoda: `eseviTari saxli mSÂdobisaÁ viTar sawyalobel iqmna da sixaruli mwuxarebad gardaiqca?~ xolo
zraxviTa iyo igi vasqenisiTa da zakuviT ityoda amas da unda
monadirebaÁ netarisaÁ mis, xolo wmidaman man cna zakuviT
zraxvaÁ misi da moizRuda Tavi misi mtkiced.
da Semdgomad samisa dRisa movida vasqen pitiaxSi. da
miuTxra sparsman man farulad: `me viTar micnobies, coli
Seni gandgomil ars Sengan. da gety Sen, nuras ficxelsa
sityuasa ety mas, rameTu dedaTa bunebaÁ iwro ars~.
da xvalisa dRÀ viTar aRdga pitiaxSi, gÂwoda Cuen xucesTa da mivediT. da siyuaruliT SegÂmTxÂvna da Tqua: `aw nu
rad meridebiT me, nucaRa gZag~. da Cuen miugeT da varquT:
`wariwymide Tavi Seni da Cuenca warguwymiden.~ maSin-Ra
4. da sanam Cven am saubarSi viyaviT, erTi sparseli kaci
movida, Sevida igi netar SuSanikTan da tiriliT ambobda:
`mSvidobis aseTi saxli rogor Sesabralisi gaxda da
rogor gadaiqca sixaruli mwuxarebad?~ magram vasqenisgan
hqonda mas darigeba da mzakvrulad ambobda amas, radgan
undoda monadireba am netarisa, wmindanma ki Seicno misi
mzakvruli Canafiqri da Semoimijna Tavisi Tavi mtkiced24.
da sami dRis Semdeg movida vasqen pitiaxSi. uTxra mas
im sparselma farulad: `me rogorc Semicvnia, Seni coli
gamdgaria Sengan, da me geubnebi Sen: raime mkacr sityvas
nu eubnebi mas, radgan qalTa buneba viwroa25~.
meore dRes, rodesac adga pitiaxSi, gvixmo Cven,
xucesebs, da mivediT. siyvaruliT migviRo man da Tqva:
`axla nurafrisTvis meridebiT me, nurc gZulvarT~. Cven
ki mivugeT da vuTxariT: `daRupe Seni Tavi da Cvenc
dagvRupe~. maSinRa daiwyo man laparaki da Tqva: `ratom
iufla Cemze Cemma colma amgvaris Casadenad? axla midiT
170
171
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
iwyo sityuad da Tqua: `raÁsa Ãel-iwifa Cem zeda colman
Cemman eseviTarisa saqmed? aw mivediT da arquT, viTarmed:
“Sen Cemica xati daamÃu, da sagebelsa Cemsa nacari gardaasx,
Seni adgili dagitevebies da sxuad warsrul xar~.
xolo wmidaman SuSanik Tqua: `araTu me aRmemarTa xati
igi da memca davamÃu, xolo mamaman Senman aRhmarTna samartÂleni da eklesiani aRaSÀnna da Sen mamisa Senisa saqmeni
ganhryunen da sxuad gardaaqcien keTilni misni; mamaman Senman wmidani Semoixuna saxid TÂsa, xolo Sen devni Semoixuen;
man RmerTi, Semoqmedi caTaÁ da queyanisaÁ, aRiara da hrwmena, xolo Sen RmerTi WeSmariti uar-yav da cecxlsa Tayuanis-ec. da viTarca Sen Semoqmedi Seni Seuracx-yav, egreca
me Sen Seuracx-gyof da Tu mravali tanjvaÁ moawio Cem
zeda, me ara veziaro saqmeTa SenTa~. da Cuen ese yoveli
miuTxarT pitiaxSsa. xolo man guli-ganiwyo da ibrdRuenda
misTÂs.
V. merme miavlina jojik, ZmaÁ TÂsi, da coli jojikisi, Zmiscoli TÂsi, da episkoposi saxlisa TÂsisaÁ, da hrqua maT: `esreT
arquT: adeg, adgilsa TÂssa moved da nu egeviTari gonebaÁ gipyries! ukueTu ara, TreviT mogiTrioT aqa uwyalod~.
da viTarca miiwines da Sevides dabasa mas da Svvides winaSe
dedoflisa, mravalsa dasajerebelsa sityuasa etyodes mas.
maSinRa wmidaman SuSanik hrqua maT: `kacno brZenno, Tquen keTilad ityÂT, garna nu dagijerebies, Tumca misda colad viqmen-Ra. megona me, viTarmed igi Cemda moaqcioT da RmerTi WeSmariti aRiaros, da aw me maiZulebT amas yofad? nu iyofin ese
Cemda! da Sen, jojik, arRara Cemi mazli xar, da arcaRa me Seni
Zmiscoli, arca coli Seni daÁ Cemi ars, romelni mis-kerZo da
172
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
da uTxariT: Sen Cemi xatic daamxe da Cems sawols nacari
gadaayare, Seni adgili dagitovebia da sxvagan wasulxar~.
xolo wminda SuSanikma Tqva: `araTu me aRmemarTa is
xati, rom me damemxo 26, magram Senma mamam aRmarTa
samartvileebi27 da eklesiebi aaSena, Sen ki Seni mamis
saqmeebi Sebilwe da gaaukuRmarTe misi sikeTeebi28. Senma
mamam wmindanebi Semoiyvana Tavis saxlSi, xolo Sen devebi29
Semoiyvane. man aRiara da irwmuna cisa da miwis Semqmneli
RmerTi, Sen ki WeSmariti RmerTi uaryavi da cecxls
eTayvane. amitom, rogorc Sen Seuracxyavi Seni Semoqmedi,
aseve me Sen Seuracxgyof, da Tundac bevri tanjva momayeno
me, ar veziarebi Sens saqmeebs~. Cvenc es yovelive vauwyeT
pitiaxSs, is ki ganrisxda da brdRvinavda mis gamo.
5. Semdeg miagzavna man jojiki, Tavisi Zma, da jojikis
coli, Tavisi Zmiscoli, agreTve Tavisi saxlis episkoposi,
da uTxra maT: `ase uTxariT: adeqi, Sens adgilas modi da
magnairi ganzraxva nu gaqvs, Torem TreviT mogaTrevT aq
umowyalod~.
rodesac eseni mividnen da Sevidnen dedofalTan,
mraval damarwmunebel sityvas eubnebodnen mas; maSin ki
wminda SuSanikma uTxra maT: `brZeno adamianebo30, Tqven
kargad ambobT, magram nu dagijerebiaT, rom misi coli
viyavi. megona me, rom mas Cemken moaqcevdiT da aRiarebda
WeSmarit RmerTs, da axla me maiZulebT amis gakeTebas? nu
moxdeba es Cemze! Sen ki, jojik, aRar xar Cemi mazli da
arc me var Seni Zmiscoli, arcTu Seni colia Cemi da,
173
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
misTa saqmeTa ziar xarT~. jojik Tqua: `uwyi me, aw moavlinnes
msaxurni da TreviT wargiyvanos Sen~. xolo wmidaman SuSanik
hqrua: `ukueTu Semkras da miTrios me, mixaris, rameTu miT saxiTa iyos ganrinebaÁ Cemi misgan~. da viTarca esma ese misgan,
cremloodes yovelni. da jojik aRdga da creliT gare gamovida. xolo wmidaman SuSanik hrqua episkopossa: `viTar mety Sen
dajerebad Cemi misda, rameTu man RmerTi uvar-yo?!~ da jojik
evedreboda da etyoda: `daÁ Cueni xar, nu warswymed saxlsa amas
sameufosa~. hrqua mas wmidaman SuSanik: `uwyi, viTarmed daÁ
var, erTad ganzrdilni, xolo magas ver vhyof, viTarmed sisxli
iqmnes, da Tquen yovelni Tanamdeb iqmnneT~, da viTarca friad
aiZules mas, aRdga netari SuSanik da Tanawaritana evangelÀ
TÂsi da tiriliT esrÀT ityoda: `ufalo RmerTo, Sen uwyi, viTarmed me guliTad sikudid mival~.
da ese Tqua da warvida maT Tana da Tanawaritanna evangelÀ
da wmidani igi wignni mowameTani. da raJams Sevida igi taZarTa maT, ara TÂssa mas gavalaksa dajda, aramed senaksa mciresa
Sina, da aRipyrna Ãelni TÂsni zecad wmidaman SuSanik da Tqua:
`ufalo RmerTo, arca mRdelTagani vin ipova mowyalÀ da arca
erisagani vin gamoCnda Soris ersa amas, aramed yovelTa me
sikudid mimiTuales mtersa RmrTisasa vasqens~.
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
romlebic mis mxares da misi saqmeebis moziareebi xarT~.
uTxra mas jojikma: `vici me, axla gamogzavnis msaxurebs
da TreviT wagiyvans Sen~. wminda SuSanikma uTxra: `Tuki
Semkravs me da maTrevs, gamixardeba, radgan am saxiT iqneba
Cemi gadarCena misgan 31~. rodesac es gaigones misgan,
acremlda yvela, jojiki ki adga da cremliT gareT
gamovida32. wminda SuSanikma uTxra episkoposs: `rogor
meubnebi Sen, rom davujero me mas, radgan man RmerTi
uaryo?~ magram jojiki evedreboda: `Cveni da xar, nu
daRupav am samefo saxls~. uTxra mas wminda SuSanikma:
`vici, rom da var, erTad gazrdilebi, magram ver vizam
magas, rom sisxli daiqces da Tqven yvelani pasuxismgeblebi
gaxdeT~, da rodesac Zalian aiZules, adga netari SuSaniki,
Tan waiRo Tavisi saxareba da tiriliT ase ambobda: `ufalo
RmerTo, Sen ici, rom me mTeli guliT sikvdilisken
mivdivar~.
es Tqva da wavida maTTan erTad. Tan waiRo man Tavisi
saxareba da mowameTa wminda wignebi. rodesac Sevida igi
sasaxleSi, dajda ara Tavis taxtze, aramed - patara
senakSi. aRipyro Tavisi xelebi zecad wminda SuSanikma da
Tqva: `ufalo RmerTo, arc romelime mRvdelTagani
aRmoCnda mowyale, arcTu saeroTagani vinme gamoCnda am
xalxSi, aramed yvelam mimgvara me sasikvdilod RvTis
mters vasqens~.
VI. da Semdgomad orisa dRisa movida mgeli igi taZrad da
hrqua msaxurTa TÂsTa: `dRes me da jojik da colman misman erTad
puri vWamoT, xolo sxuasa nu vis uflied Cuen Tana Semoslvad~.
da raJams Semwuxrda, mouwodes colsa jojikissa da inebes erTad purisa WamaÁ, raÁTamca moiyvanes wmidaÁ SuSanikca. da viTarca moiwia Jami purisaÁ, Sevides jojik da coli
6. ori dRis Semdeg movida is mgeli sasaxleSi da uTxra
Tavis msaxurebs: `dRes me, jojiki da misi coli erTad
purs SevWamT33, sxvas ki nuravis eqneba CvenTan Semosvlis
neba~.
rodesac SeRamda, mouxmes jojikis cols da inebes
ganmartoebiT purisWama, rom moeyvanaT wminda SuSanikic.
174
175
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
misi winaSe wmidisa SuSanikisa, raÁTamca masca aWames puri,
rameTu yovelni igi dReni uzmasa gardaevlnes. da viTarca
jekma aiZulebdes-, ZliT wariyvanes taZrad. xolo gemoÁ
araraÁsaÁ ixila. xolo colman jojikisman miarTua RÂnoÁ
WiqiTa da aiZulebda mas, raÁTamca igi xolo Sesua. hrqua mas
wmidaman SuSanik risxviT: `odes yofil ars aqamomde, Tumca
mamaTa da dedaTa erTad eWama puri?!~ da ganyara Ãeli da
WiqaÁ igi pirsa Sealewa da RÂnoÁ igi daiTxia.
maSin iwyo ujerosa ginebad vasqen da ferÃiTa TÂsiTa
dasTrgunvida mas; da aRiRo astami, da uxeTqna mas Tavsa, da
Cahfla, da Tuali erTi daubuSta; da mjiRiTa scemda pirsa
missa uwyalod da TmiTa mimoiTrevda, viTarca mÃeci mZÂnvarÀ yioda da izaxda viTarca cofi. maSin Suelad aRdga
jojik, ZmaÁ misi, da ibrZodes, vidremdis guema igica, da
kubastica Tavsa missa moxeTqa da WiriT, viTarca kravi mgelsa, gamouRo ÃelTa misTa. da viTarca mkudari idva wmidaÁ
SuSanik queyanasa zeda, da aginebda vasqen Tesl-tomsa missa
da saxleulisa maoÃrebelad saxel-sdebda mas. da ubrZana
SekrvaÁ misi da borkilTa SesxmaÁ ferÃTa misTa.
da viTarca mcired da-re-scxra guliswyromisagan, movida sparsi igi da mÃurvaled evedreboda mas, raÁTamca
sakrvelTa maTgan ganeteva wmidaÁ SuSanik. da viTar friad
evedreboda, brZana gantevebaÁ misi, da senaksa erTsa SeyvanebaÁ. da krZalulad daicvis igi erTiTa msaxuriTa da sxuaÁ aravin Sevidis xilvad misa, - gina mamakaci, gina dedakacTagani.
rogorc ki dadga purobis dro, Sevidnen jojiki da misi
coli wminda SuSanikTan, rom misTvisac eWmiaT puri,
radgan mTeli is dReebi uzmod gadaevlo. rodesac
metismetad aiZules, ZaliT waiyvanes sasaxleSi, magram man
arafris gemo ar gasinja, jojikis colma ki miarTva WiqiT
Rvino da aiZulebda mas, rom mxolod igi Seesva. uTxra mas
wminda SuSanikma risxviT: `rodis yofila aqamde, rom
kacebsa da qalebs erTad eWamoT puri?~ gaiqnia man xeli,
Wiqa saxeSi Sealewa da Rvino daiqca.
maSin daiwyo uwesod gineba vasqenma da Tavisi fexiT
wixlavda mas; aiRo aqandazi34, dahkra Tavze35 da Camarxa36.
dausiva37 mas erTi Tvali, Tanac saxeSi mjiRiT scemda
umowyalod da TmiT mimoaTrevda38; rogorc mZvinvare
mxeci, gahkioda da yviroda igi, rogorc giJi. maSin
saSvelad adga jojiki, vasqenis Zma, da ibrZodnen, sanam
ar gvema isic. da kubastic39 mohglija mis Tavs, da
gaWirvebiT, rogorc mgels - kravi, gamoacala mas xelebidan
igi. da ido miwaze wminda SuSaniki, rogorc mkvdari,
vasqeni ki aginebda mis Tesl-toms40 da ojaxis maoxrebels
uwodebda mas. Semdeg brZana misi Sekvra, da mis fexebze
borkilebis dadeba.
rodesac vasqeni cotaTi dacxra guliswyromisgan,
movida is sparseli da mxurvaled evedreboda mas, rom
borkilebisgan gaeTavisuflebina wminda SuSaniki, da
radgan Zalian evedreboda, brZana gaeSvaT da erT senakSi
SeeyvanaT, amasTan, saimedod icavda mas erTi msaxuris mier
da sxva aravin Sedioda mis sanaxavad, gind kaci yofiliyo,
gind qalTagani.
176
177
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
VII. da viTarca ciskar oden iyo, ikiTxa da Tqua msaxurisa
mimarT misisa, viTarmed `wylulebisa misgan viTar ars?~
xolo man hrqua mas, viTarmed: `ver gansarinebel ars igi~. maSin TÂT Sevida da ixila da daukÂrda simsivnÀ misi. da amcno msaxursa mas da hrqua: `numca vin Sevals xilvad misa~. da
TÂT nadirobad warvida.
xolo me aRvdeg da mived da varqu mcvelsa mas: `me xolo
martoÁ Semiteve da vixilo wylulebaÁ igi misi~. xolo man
mrqua me: `nuukue cnas da momklas me~. da me varqu mas: `ubadruko, ara misi ganzrdili xara Sen? da Tuca mogklas Sen misTÂs,
raÁ ars?!~ maSin Semiteva me farulad. da viTar Seved Sina, vixile xati misi dabZaruli da gansivebuli da ÃmaÁ ganmera tiriliT. xolo wmidaman SuSanik mrqua me: `nu stir CemTÂs,
rameTu dasabam sixarulisa iqmna Cemda RamÀ ese~. da me varqu
wmidasa SuSaniks: `mibrZane da mogbano sisxli ege pirsa Sensa da
nacari, romeli TualTa SenTa STamTxueul ars, da salbuni da
wamali dagdva, raÁTa, he, Rame Tu ganikurno!~ xolo wmidaman
SuSanik mrqua me: `xuces, magas nu ityÂ, rameTu sisxli ese ganmwmedeli ars codvaTa CemTaÁ~. xolo me mcired vaiZule miRebad Wamadi, romeli moeZRuana samoels episkopossa da iovanes,
rameTu farulad iRuwides da nugeSinis-scemdes. maSin mrqua
me wmidaman SuSanik: `xuces, ver Zalmic gemoÁsxilvad, rameTu
ybani da zogni kbilni STamusrvil arian~. maSin moviRe mcired
RÂnoÁ da puri, davalbe da mcired gemoÁ ixila.
da me viswrafdi gamoslvad. maSin mrqua me wmidaman SuSanik: `xuces, miuZRuanoa samkauli ese misi? nuukue iTxovdes, rameTu me amas cxorebasa arRarad meÃmarebis~. xolo
me varqu: `nu ras iswrafi, iyos Sen Tana~.
da Cuen-Ra amas ganvizraxevdiT, movida yrmaÁ erTi da
Tqua: `iakob manda arsa?!~ da me varqu, viTarmed: `raÁ
7. da rodesac jer kidev ciskari iyo, ikiTxa man da
uTxra Tavis msaxurs: `rogor aris Wrilobisgan?~ man ki
uTxra mas: `ver gadarCeba igi~. maSin TviTon Sevida, naxa
igi da gaukvirda misi simsivne. Semdeg amcno msaxurs da
uTxra: `nuravin Seva mis sanaxavad~, da TviT sanadirod
wavida.
xolo me avdeqi, mivedi da vuTxari im mcvels: `mxolod
me marto SemiSvi da vnaxav mis Wrilobas~. man ki miTxra me:
`iqneb gaigos da momklas me~. da me vuTxari mas: `hoi
ubadruko, misi gazrdili ar xar Sen? mis gamo romc
mogklas, ra aris?~ maSin SemiSva me farulad.
rodesac SigniT Sevedi, vnaxe misi sxeuli41 damskdari
da gasiebuli. xma gamiqra tirilisgan, wminda SuSanikma
ki miTxra me: `nu tiri CemTvis, radgan sixarulis saTave
gaxda CemTvis es Rame~. vuTxari me wminda SuSaniks:
`mibrZane da mogban mag sisxls saxeze da nacars, rac Sens
TvalebSia Cacvenili. salbunsa da wamals dagadeb, rom
iqneb, maS, RamiT ganikurno~. magram wminda SuSanikma
miTxra me: `xuceso, nu ambob magas, radgan eg sisxli Cemi
codvebis gamwmendia~. xolo me davaZale cotaTi saWmlis
miReba, rac moerTmiaT samoel episkoposs da ioanes, radgan
farulad zrunavdnen masze da anugeSebdnen. maSin miTxra
me wminda SuSanikma: `xuceso, ar SemiZlia gemos gasinjva,
radgan ybebi da zogi kbili Camtvreulia~. maSin aviRe
cotaTi Rvino da puri, davalbe da cotaTi gemo gasinja.
me ki vCqarobdi gamosvlas. maSin miTxra me wminda
SuSanikma: `xuceso, gavugzavni am samkauls, iqneb
Txoulobs, radgan me am cxovrebaSi aRarafrad mWirdeba~.
magram me vuTxari: `nuras Cqarob, iyos SenTan~.
da rodesac Cven am bWobaSi viyaviT, movida erTi Wabuki
da Tqva: `iakobi mand aris?~ me vuTxari: `ra gnebavs?~ man
Tqva: `uxmobs pitiaxSi~. me gamikvirda, Tu ratom mixmobs
178
179
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
ginebs?~ da man Tqua: `uwess pitiaxSi~. da me damikÂrda, Tu
raÁsa-me miwess amas Jamsa? da miviswrafe da mived. da man
mrqua me: `uwyia, xuces, me brZolad warval honTa zeda. da
Cemi samkauli mas ara dauteo, odes igi ara Cemi coli ars, ipoos vinme, romelman gankafos igi. mived da momarTu igi
yovelive, raÁca raÁ ars~. xolo me mived da uTxar wmidasa
SuSaniks. xolo man ganixara friad da madli misca RmerTsa
da yovelive momiZRuana da mivarTu igi pitiaxSsa. da man miiRo Cemgan, aRixila, da pova yoveli gebulad. da kualad
Tqua: `mermeca ipoos vinme, romelman ese Seimkos~.
am dros. miviCqare da mivedi, man ki miTxra me: `ici, xuceso,
me hunebze sabrZolvelad mivdivar da Cems samkauls mas
ar davutoveb. radgan igi Cemi coli ar aris, moinaxeba is,
vinc gacveTs mas. wadi da momarTvi me aq is yovelive, rac
ki ram aris~. mec mivedi da vuTxari wminda SuSaniks, man
ki metad gaixara da madloba uZRvna RmerTs, Semdeg
momitana yovelive da mivarTvi pitiaxSs, man ki miiRo
Cemgan, daaTvaliera da naxa yvelaferi daculad42 da kvlav
Tqva: `Semdegac moinaxeba vinme, vinc amas daimSvenebs~.
VIII. da viTarca moiwines didni igi marxvani, mivida netari
igi SuSanik maxlobelad wmidasa eklesiasa da iZia mcirÀ
senaki da mun Sina daeyuda. da iyo senaksa mas mcirÀ sarkumeli da dayo igica. da iyo igi bnelsa mas Sina marxviTa da
locviTa da tiriliTa.
da hrqua vinme pitiaxSsa sakuTarman misman, viTarmed:
`amaT wmidaTa marxvaTa nuras ety mas~.
da viTar moiwia aRvsebisa orSabaTi da movida pitiaxSi
brZolisa misgan honTaÁsa, eSmaki Txrida gulsa missa. da
aRdga da mivida eklesiad da etyoda epikopossa mas afocs:
`gamomec coli Cemi, rad ganmaSoreb Cemgan?~ da iwyo ginebad da gmobad RmrTisa sastikad. xolo xucesman erTman
hrqua mas: `ufalo, raÁsa egre hzam da ity egreT borotsa
da agineb episkopossa da wmidasa SuSaniks risxviT etyÂ?~
xolo man uxeTqna kuerTxiTa xucessa mas zurgsa, da man verRara ikadra sityuad.
8. da rodesac dadga didmarxva43, mivida netari SuSaniki eklesiis maxloblad, moZebna patara senaki da masSi
ganmartovda. iyo im senakSi patara sarkmeli da isic Caketa. da imyofeboda igi im sibneleSi marxviT, locviTa da
tiriliT.
uTxra ki pitiaxSs viRacam, misma axlobelma: `am wminda marxvebSi nurafers etyvi mas~.
da rodesac dadga aRvsebis orSabaTi 44 da dabrunda
pitiaxSi honebis winaaRmdeg brZolisgan, mis guls eSmaki Txrida45. adga igi, mivida eklesiaSi da eubneboda
episkopos afocs: momeci maqedan 46 Cemi coli, rad gamaSoreb me?” da daiwyo man gineba da sastikad RvTis gmoba, erTma xucesma ki uTxra mas: `batono, risTvis akeTeb
ase, rom amgvarad ukeTurs ambob, agineb episkoposs da
wminda SuSaniks risxviT eubnebi?” magram man dahkra
kverTxi im xucess zurgze da iman veRar gabeda sityvis
Tqma.
180
181
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
da egreT wmidaÁ SuSanik TreviT moiTria TiÃaTa Sigan
da ekalTa zeda eklesiiT vidre taZradmde, viTarca mkudari
mieTria. da adgild-adgild que ZeZÂ daefina da TÂT ferÃni
daidgnis ZeZusa mas zeda, da kubastni SuSanikisni da Ãorcni
wulil-wulilad daebZarnes ZeZusa mas. da egreT moiyvanes
igi taZrad. da ubrZana SekrvaÁ misi da cemaÁ; xistooda da
ityoda: `aha egera ara gergo Sen eklesiaÁ Seni da arca
zurgni ege Senni qristianeni da ufali igi maTi. da viTarca
sces kuerTxiTa samas oden, araraÁ aRmoÃda pirsa missa vaÁebaÁ, arca kunesaÁ. maSin-Ra hrqua wmidaman SuSanik urCulosa vasqens: `ubadoo, Sen-Ra Tavi TÂsi ara Seiwyale da gansdeg RmrTisagan, Sen memca Semiwyalea?~
da viTarca ixila didZali igi sisxli, romel damosdioda
CCÂlTa maT ÃorcTa misTa, maSin ubrZana dadebad jaWÂ qedsa
missa. da ubrZana senakapansa erTsa, raÁTa wariyvanon wmidaÁ
SuSanik cixed, da sapyrobilesa bnelsa Seayenon igi da
mokudes mun Sina.
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
da ase, TreviT wamoaTria47 wminda SuSaniki talaxSi48 da eklebze. da eklesiidan sasaxlemde miaTria igi
rogorc mkvdari, Tan adgil-adgil qveS ZeZvi 49 daefina,
TviTon mas fexebi daedga ZeZvebze, xolo SuSanikis
kalTebi da sxeuli wvril-wvrilad daeglija am ZeZvs.
ase moiyvanes igi sasaxleSi. vasqenma brZana misi Sekvra
da cema, Tan ficxobda50 da ambobda: `ai, ar gargo Sen Senma eklesiam, arc mag Senma zurgma - qristianebma da maTma ufalma”. rodesac dahkres mas kverTxi TiTqmis samasjer, aranairi vaeba ar aRmoxdomia mis pirs, arcTu
kvnesa. maSin ki uTxra wminda SuSanikma usjulo vasqens:
`ubadruko, Sen Seni Tavic ki ar Seiwyale da RvTisgan
gandeqi da me Semiwyaleb?”
da rodesac vasqenma dainaxa didZali sisxli, rac
Camosdioda SuSanikis rbil sxeuls, maSin brZana man,
jaWvi daedoT mis kiserze 51, da ubrZana erT mesenakes,
waeyvana wminda SuSaniki cixeSi da bnel sapyrobileSi
Caeketa, rom momkvdariyo iq, SigniT.
IX. da diakoni vinme erTi mis eklesiisaÁ dga wmidisa SuSanikis Tana mas Jamsa, romelsa gamo-Ra-hyvanda igi taZriT, da
unda, raÁTamca hrqua, Tu `mtkiced deg!~ da Tuali hkida
pitiaxSman, sxuaÁ verRaraÁ scalda sityuad, esTen oden
hrqua: `mtki~... da dadumna xolo da sivltolad iwyo
swrafiT.
maSin warmoiyvanes da mohyvanda wmidaÁ SuSanik uÃamuri
da Tmagardatevebuli, viTarca erTi vinme SeuracxTagani da
vervin ikadra Tavsa missa daburvad, rameTu pitiaxSi igi
mÃedr Seudga ukuana kualsa missa da aginebda mas mravliTa
ginebiTa.
9. da im eklesiis erTi daikoni idga SuSanikTan im
dros, rodesac gamohyavdaT igi sasaxlidan da undoda,
rom eTqva: `mtkiced dadeqi!” magram Tvali hkida 53
pitiaxSma da radgan sxva veRarafris Tqma veRar dascalda, ase uTxra mxolod: `mtki...” da dadumda kidec
da gasaqcevad mibrunda swrafad 54.
maSin wamoiyvanes da mohyavdaT netari SuSaniki fexSiSveli da TmagadaSvebuli rogorc erTi vinme mdabioTagani da veravin gabeda dafareba mis Tavze, radgan
pitiaxSi amxedrebuli mihyva ukan mis kvals da aginebda
mas mravali ginebiT.
182
183
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
da mividoda wmidisa mis Tana amboxi mravali dedebisa da
mamebisaÁ, simravlÀ uricxÂ, rameTu ukuana Seudges, ÃmaÁ
aRemaRla da tirodes da icemdes mkerdsa da iÃaÃdes RawuTa
maTTa da sawyalobelad dasTxevdes cremlTa maTTa wmidisa
SuSanikisTÂs. xolo wmidaman SuSanik ukmohxedna ersa mas da
hrqua maT: `nu stirT, Zmano Cemno da dano Cemno da Svilno Cemno, aramed locvasa momiÃseneT. da jmnulmca var me Tquengan
amieriTgan, rameTu arRara mixiloT cocxali gamosruli cixiT~. da viTarca ixila pitiaxSman amboxi igi da tirili mamaTaÁ
da dedaTaÁ, moxucebulTa da yrmaTaÁ, mÃedr mimodasdevnin
da meot hyofn maT yovelTa. da viTarca miiwines Ãidsa mas
cixisasa, hrqua pitiaxSman wmidasa SuSaniks: `Senda egden yofad ars ferÃiTa SeniTa slvaÁ, rameTu cocxali arRara gamoslvad xar, garna Tu oTxTa gamogiRon~.
da viTarca Sevides cixed, poves saxlaki erTi CrdiloÁT-kerZo, mcirÀ da bneli, da mun Seayenes wmidaÁ igi. da
jaWÂ igi, romel edva qedsa missa zeda, egreTve edva, da dahbeWda urCuloman vasqen beWdiTa TÂsiTa. xolo wmidaman SuSanik Tqua: `me amas mxiarul var, raÁTa aqa vitanjo da mun
ganvisueno~. xolo pitiaxSman hrqua mas: `he, he, ganisuene!~.
maSin daadginna mcvelni mas zeda da amcno maT, raÁTa
siymiliTa moklan igi. da esreT etyoda maT: `gety Tquen,
ukueTu Se-vinme-vides misa, anu mamakaci, gina dedakaci,
ganixileniT Tavni Tquenni da colni da Svilni da saxlni
Tquenni, ubralomca var, raÁ giyo Tquen~.
da midioda wmidanTan erTad didZali xalxi 55 kacebisa da qalebisa, - uricxvi simravle, radgan ukan mihyvnen mas, xma aemaRlebinaT, tirodnen, icemdnen mkerdze, ikawravdnen TavianT Rawvebs, da Sesabralisad
Rvridnen TavianT cremlebs wminda SuSanikisTvis, wminda SuSanikma ki ukan mohxeda xalxs da uTxra maT: `nu
tiriT, Cemo Zmebo da debo, da Cemo Svilebo, aramed
locvaSi momixseneT, xolo me amieridan ganSorebuli viyo
Tqvengan56, radgan veRar mnaxoT gamosuli cixidan cocxali”. rodesac dainaxa pitiaxSma es xalxi da tirili kacebisa da qalebisa, moxucebulebisa da axalgazrdebisa, amxedrebuli aqeT-iqiT dasdevda da devnida maT yvelas. rodesac miaRwies cixis xids, uTxra pitiaxSma wminda SuSaniks: `SenTvis magdenad ikmarebs Seni fexiT svla, radgan
cocxali veRar gamoxval, aramed oTxi Tu gamogitans”.
da rodesac Sevidnen cixeSi, naxes erTi patara oTaxi
CrdiloeT mxares, mcire da bneli, da iq Caketes57 wmindani, jaWvi ki, rac kiserze hqonda mas dadebuli, iseve edo;
usjulo vasqenma dabeWda igi Tavisi beWdiT, xolo wminda
SuSanikma Tqva: `me amiT var gaxarebuli, rom aq davitanjebi da iq movisveneb”. pitiaxSma ki uTxra mas: `ho, ho,
moisvene!”
maSin dauyena mas mcvelebi da amcno maT, rom SimSiliT moeklaT igi, eubneboda ra ase: `geubnebiT Tqven, Tu vinme
Seva masTan an kaci anda qali, mere naxeT Tqveni Tavi58, Tqveni colebi, Svilebi da saxlebi. udanaSaulo viqnebi, rasac
gagikeTebT Tqven”.
184
185
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
X. maSin gamovida cixiT. da mesamesa kÂriakesa mouwoda
mcvelsa erTsa, hkiTxa mas da hrqua: `aqamomde cocxal-Ra arsa
sawyalobeli igi?~ xolo man hrqua: `ufalo, sikudid-kerZo
ufro sagonebel ars vidre sicocxliT, rameTu SimSiliTa
ufroÁs xolo mokudebis, rameTu araras miiRebs sazrdelsa~.
xolo man hrqua: `nuraraÁ gglian, ute, - mokudes~.
xolo me mravliTa vedrebiTa varqu mcvelsa mas da uqade
WurWeri erTi samisoÁ. da Zniad Tavs-idva SetevebaÁ Cemi da
mrqua me: `raJams daRamnes, moved Sen xolo martoÁ~.
da viTar Semiyvana mcvelman man, da vixile tarigi igi
qristÀsi Suenierad, viTarca sZali, Semkuli sakrvelTa maTgan, da me, viTar ver damiTmo gulman Cemman, vtirode friad.
xolo wmidaman SuSanik mrqua me: `keTilisa amisTÂs stir-a,
xuces?~ xolo mcvelman man mrqua me: `ese-Ra Tumca mecna,
aramca Semogiteve Sen~. xolo me viwye sityuad da ganmtkicebad misa, ravdeni RmerTman momca me sityuad. da vijmen
misgan da warved swrafiT vanad Cemda.
xolo pitiaxSi Cord waremarTa. da jojik, ZmaÁ misi, ara
daxuda, odes saqmÀ ese iqmna wmidisa SuSanikis zeda. da viTar
moiwia jojik, ukuana sdevda pitiaxSsa. da miewia mas sazRvarTa hereTisaTa da evedreboda mas friad, raÁTamca brZana
sakrvelTa maTgan gantevebaÁ misi. da viTar friad awyina, brZana gantevebaÁ sakrvelTagan oden. da viTar movida jojik,
aRhÃada jaWÂ igi qedsa missa, xolo borkilTaÁ ara Tavs-idva
wmidaman SuSanik vidre aRsasruladmde miTurTiT. rameTu
equsi igi weli cixesa mas Sina aRasrula da wesierebiTa saRmrToÁTa yuaoda: marxviTa, maradis mRÂZarebiTa, locviTa da
vedrebiTa, zedgomiTa, TayuaniscemiTa da cremliTa uwyinod
da kiTxviTa wignTaÁTa mouwyinebelad. ganabrwyina da ganaSuena yoveli igi cixe sulieriTa miT qnariTa.
10. maSin gamovida igi cixidan. da mesame kviras mouxmo man erT mcvels, hkiTxa mas da uTxra: `aqamde kidev
cocxalia is sawyali?” man ki uTxra: `batono, sikvdilisken ufroa safiqrebeli vidre sicocxlisken, xolo
SimSiliT ufro metad kvdeba, radgan arafers iRebs saWmels”. man ki uTxra: `nuraferi gawuxebs, dae mokvdes”.
me ki didi xvewniT vuTxari59 im mcvels da davpirdi misTvis raRac nivTs60. Znelad aiRo man Tavis Tavze Cemi SeSveba
da miTxra me: `rodesac daRamdeba, modi mxolod Sen marto”.
da rodesac Semiyvana im mcvelma, vnaxe qristes tarigi61, sasZlosebr lamazad Semkuli62 im borkilebiT63. mec, radgan ver
momiTmina Cemma gulma64, vtirodi Zalian, wminda SuSanikma
ki miTxra me: `am sikeTeebisTvis tiri, xuceso?” mcvelma ki
miTxra me: `es rom mcodnoda, ar SemogiSvebdi Sen”65. daviwye laparaki da misi ganmtkiceba, ramdenadac momca me RmerTma saTqmelad; Semdeg gavcildi mas da wavedi swrafad Cems
saxlSi.
pitiaxSi ki CorSi66 wavida. jojiki, misi Zma, ar Seeswro,
rodesac es ambavi moxda wminda SuSanikze. rodesac movida
jojiki, ukan misdia pitiaxSs, daewia hereTis sazRvrebTan
da Zalian evedreboda mas, rom ebrZanebina im borkilebisgan
misi ganTavisufleba, da radgan Zalian Seawuxa, ubrZana man,
mxolod borkilebisgan gaeTavisuflebinaT igi. rodesac
movida jojiki, moacila jaWvi mis kisers, borkilebisa ki
ar ganikuTvna67 wminda SuSanikma, vidre ar aResrula igi am
borkilebTan erTad68, radgan eqvsi weli cixeSi daasrula
man da yvaoda igi saRvTo wesierebiT69: marxviT, maradis
mRviZarebiT, locva-vedrebiT, zedgomiT, TayvaniscemiTa da
cremliT mouwyenlad da wignTa kiTxviT dauzareblad . ganabrwyina da ganamSvena man mTeli is cixe sulieri qnariT70.
186
187
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
XI. da mieriTgan ganiTqua yovelsa qarTlsa saqmÀ misi. da
movidodes mamani da dedani aRnaTquemTa Sewirvad da, raÁ vis
uÃmda, miemadleboda wmidiTa locviTa netarisa SuSanikisiTa, romelsa moscemda mas kacTmoyuare RmerTi: uSviloTa
Svili, sneulTa kurnebaÁ, brmaTa TualTa axilvaÁ.
iyo vinme dedakaci erTi sparsi mogÂ, romelsa ganborebisa
salmobaÁ aqunda. da movida igi wmidisa SuSanikisa. xolo igi
aswavebda mas, raÁTamca dauteva moguebaÁ igi da iqmna igi
qristiane. xolo dedakacman man Tavs-idva adre-adre. da igi
aswavebda dedakacsa mas da etyoda, viTarmed: `mived ierusalÀmd da ganswmidne ganborebisa magisgan Senisa~. da man
gulsmodgined Seiwynara da waremarTa gzasa mas saxeliTa
RmrTisa Cuenisa iesu qristÀsiTa, da ganikurna igi salmobisa
misgan. da viTar garemoiqca igi sixaruliTa didiTa da moiwia
munve, movida igi wmidisa SuSanikisa madlisa gardaÃdad da
warvida saxid TÂsa sixaruliTa ganmrTelebuli.
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
11. da amis Semdeg gaiTqva mTel qarTlSi misi ambavi.
modiodnen mamebi da dedebi aRTqmulTa 71 Sesawirad da
visac ra sWirdeboda, miemadleboda netari SuSanikis
wminda locviT (rasac aZlevda mas kacTmoyvare ufali):
uSviloebs Svili, sneulebs gankurneba, brmebs Tvalis
axela.
iyo erTi viRac sparseli qali mogvi, romelsac keTrovnebis tkivili72 hqonda. movida igi sanatrel SuSanikTan, is ki aswavlida mas, rom daetovebina mogvoba da
gamxdariyo qristiani; im qalmac maleve ganikuTvna es,
SuSaniki ki aswavlida am qals da eubneboda: `midi ierusalimSi 73 da ganiwmindebi mag Seni keTrovnebisgan”.
imanac gulmodgined Seismina 74, gaemarTa im gzaze Cveni
uflis ieso qristes saxeliT da ganikurna tkivilisgan.
rodesac Semobrunda igi didi sixaruliT da moaRwia iqve, movida wminda SuSanikTan madlobis gadasaxdelad da sixaruliT wavida Tavis saxlSi gamojanmrTelebuli.
XII. xolo wmidaman SuSanik nacvalad WiWnauxtisa saqmisa
didiTa gulsmodginebiTa ÃelTa aRixuna daviTni da mcireTa
dReTa Semdgomad asergasisni igi fsalmunni daiswavna, romliTa-igi dRÀ da RamÀ zesknelisa mis meufisa mimarT saTnosa
mas galobasa Seswiravn cremliT.
da uTxres netarsa SuSaniks, viTarmed: `Svilni igi Senni
miaqcina moguebasa~. maSin iwyo Tayuanis-cemad RmrTisa mimarT tiriliTa didiTa da Tavsa TÂssa que-damarT scemda, sulTiTquna da Tqua: `gmadlob Sen, ufalo RmerTo Cemo, rameTu
iyvnes-ve ara Cemni, aramed Senni mocemulni iyvnes. viTarca
gnebavs, iyavn nebaÁ Seni, ufalo, da me damicev saqmeTagan
mterisaTa~.
12. wminda SuSanikma ki Zvirfas samoselze zrunvis
sa-nacvlod 75 didi gulmodginebiT aiRo xelSi `daviTni”76 da cota dRis Semdeg daiswavla asormocdaaTi
fsalmuni, riTac dRe da Rame zena meufis mimarT saTno
galobas swiravda cremliT. da uTxres netar SuSaniks:
`Seni Svilebi mogvobaze miaqcia vasqenma”. maSin daiwyo
man RvTisadmi didi tiriliT Tayvaniscema da, Tavis Tavs
qveviTken urtyamda ra, amoioxra da Tqva: `gmadlob Sen,
ufalo Cemo, radgan iyvnen-ki ara Cemni, aramed Seni
mocemulni. rogorc gnebavs, iyos Seni neba, ufalo, da
me damicavi mtris saqmeTagan”.
188
189
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
da me mived da vixile wmidaÁ SuSanik damSrSali da
dabuSebuli tiriliTa. da rameTu moeZRuana wmidasa mas
epikopossa sazrdeli, da viTar friad vaiZule, mcired oden
gemoÁ-ixila da vhmadlobdiT RmerTsa. da vidre mun Jamadmde movidian Svilni igi misni xilvad dedisa TÂsisa; xolo
raJams miaqcines da uvar-yves RmerTi, verRara ikadres xilvad misa, aramed saxelica maTi sZagda smenad.
da me mivedi da vnaxe wminda SuSaniki tirilisgan
mowyluli da gaxevebuli77, da rom misTvis saWmeli moetana wminda episkoposs. rodesac Zalian vaiZule, mxolod cotaTi gasinja, da vmadlobdiT RmerTs. am dromde modiodnen misi Svilebi TavianTi dedis sanaxavad,
magram rodesac gadaibires isini da RmerTi uaryves maT,
veRar gabedes misi naxva. piriqiT, maTi saxelis mosmenac ki sZagda mas.
XIII. da merme mociqulni moavlinna pitiaxSman da hrqua:
`anu nebaÁ Cemi yav da moved taZrad; ukueTu ara moxÂde Sina,
Cord wargce Sen anu karad karauliTa~. xolo wmidaman SuSanik mihrqua esreT: `ubadoo da ugulisxmoo, xolo me Tu
karad anu Cord warmce, vin uwyis, Tu mun keTilsa rasme
SevemTxÂo da borotsa amas ganvere~. da gulsa-etyoda
pitiaxSi igi sityuaTa maTTÂs (viTar-igi hrqua mas, viTarmed: `vin uwyis, Tu keTilsa rasme mivemTxÂo~), viTarmed:
`nuukue mTavarTagansa visme ecolos~. da mieriTgan arRaravin miavlina misa. xolo wmidaÁ SuSanik borotTa maT
guemaTa daTmenaTaTÂs ityoda, raÁTamca saTno-eyo RmerTsa.
xolo pitiaxSman gamoarCia ZuZuÁsmtÀ misi sakuTari,
raÁTa moiyvanos igi taZrad. da viTarca hrqua kacman man:
`ismine Cemi da Camoved taZrad, da nu aoÃreb saxlsa mas
Tquensa~, hrqua mas wmidaman SuSanik: `arqu mas uRmrTosa,
viTarmed: Sen momkal da marqu me: cocxaliTa ferÃiTa ara
gamoxÂde Sen magier cixiT. xolo aw, ukueTu SemZlebel
xar mkudarsa aRdginebad, pirvelad dedaÁ Seni aRadgine,
romeli urds damarxul ars, garna Tu misa ver SemZlebel
xar aRdginebad, verca Cemda SemZlebel xar ganyvanebad, gar-
13. Semdeg Suamavlebi gaugzavna mas pitiaxSma da
uTxra: `an Cems nebas dahyevi da modi sasaxleSi, anda,
Tuki ar moxval Sin, saxedriT gaggzavni Sen CorSi an
kidev karSi”78. wminda SuSanikma ase SeuTvala 79: `ubadruko da ugunuro, me Tu karSi an CorSi gamgzavni, vin
icis, iqneb iq raime kargs Seveyaro da am borots ganverido”. fiqrebSi iyo pitiaxSi am sityvebis gamo (mas
rom uTxra: `vin icis, iqneb raime kargs Seveyaroo”), rom:
`iqneb vinme mTavarTagans ecolos”, da amis Semdeg
aRaravin miagzavna masTan, Tumca wminda SuSaniki am
borot gvemulebaTa moTmenis gamo ambobda, rom saTno
gamxdariyo RvTisTvis.
xolo pitiaxSma gamoarCia Tavisi sakuTari ZuZumte,
rom mas moeyvana SuSaniki sasaxleSi. da rodesac uTxra
mas am kacma: `ismine Cemi, Camodi sasaxleSi da nu aoxreb
Tqvens saxls”, wminda SuSanikma ase miugo: `uTxari im
uRvTos: Sen momkali da miTxari me: janmrTeli fexiT
ver gamoxval Sen mag cixidan; axla ki, Tu SegiZlia
mkvdris aRdgineba, pirvelad Seni deda aRadgine,
romelic urdSia damarxuli, magram Tu misi aRdgineba
ar ZalgiZs, verc Cemi aqedan gayvana SegiZlia, mxolod
190
191
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
na TreviT ganmiTrio~. da viTarca miuTxres pitiaxSsa sityuaÁ igi, da man Tqua: `nandÂlve vTqu ege!~
da meoresa dResa Semo-vinme-vida da hrqua wmidasa SuSaniks: `keTilad miuge mas sityuaÁ igi, rameTu magiT saxiT
eguleboda Setyuvili Seni da mas sxuaÁ zraxvaÁ gulsa moeÃada siborotisaÁ SenTÂs~. wmidaman SuSanik hrqua mas: `da Sen RmerTi Zilsa Sina nu ggonies, romelman ganumzadnis sityuani
pirsa kacisasa, rameTu ityÂs TÂT ufali: `me miugo sityuaÁ
Tquen wil~.
TreviT Tu gamaTrev”. rodesac es sityva uTxres pitiaxSs, man Tqva: `namdvilad vTqvi eg”.
meore dRes Semovida viRac da uTxra wminda SuSaniks: `kargad miuge mas is sityva, radgan mag gziT hqonda
mas ganzraxuli Seni motyueba da sxva Canafiqri edo
gulSi siborotisa Sens mimarT”. wminda SuSanikma uTxra
mas: `da Sen RmerTi ZilSi nu ggonia, romelic ganumzadebs sityvebs adamianis pirs, radgan TviT ufali ambobs:
`me mivugeb sityvas Tqvens nacvlad”.
XIV. da viTarca aRivseboda meequsÀ igi weli sapyrobilesa mas Sina, jekma damaSuralobiTa SromaTa maT Sina simÃnisa
misisaÁTa seni sneulebisaÁ moiwia mis zeda, romelsa-igi
winaÁswar uRaRadebdi da vetyode, viTarmed: `nu - jekma,
rameTu daumZimeb ÃorcTa magaT zeda, rameTu ver dagiTmon
da merme verRaras SemZlebel iyo yofad raÁsme saqmed
keTilsa egodeniTa magiT ficxlad marxviTa da maradis
zedgomiTa da Rame yovel daSuromiTa, fsalmunebiTa da galobiTa~. da arcaRa mcired sada sca ÃorcTa misTa gansuenebaÁ, da Seiqmna da dadna viTarca avli.
xolo didTa maT marxvaTa aRvsebisaTa, ergasisTa maT dReTa,
equsTa welTa Sina arca dRisi, arca RamÀ ara dajdis que, arca
daiZinis, arca saWmeli raÁ miiRis, garna dResa xolo kÂriakesa
eziaris Ãorcsa da sisxlsa qristÀs RmrTisa Cuenisasa; da mcired oden wuenaki mxlisa Seqmnuli - igica mcired - miiRis,
xolo purisa gemoÁ ara ixilis vidre aRvsebadmde.
da mier dRiTgan, vinaÁTgan pyrobil-yves igi cixesa mas
Sina, sasTaulsa zeda Tavi ara midvis, garna alizaki erTi
daidvis sasTunal. da quesagebelad iyo girjaki erTi Zueli
da kacTa Tualsa sasTaulaki erTi xalenisaÁ ucn sasTun-
14. da rodesac sruldeboda meeqvse weli sapyrobileSi, Tavisi mxneobis RvawlSi didi Sromis Sedegad avadmyofobis sneuleba moiwia masze, rasac winaswarve vucxadebdi da veubnebodi: `Zalian nu, radgan daumZimeb mag sxeuls,
ver dagiTmobs ra, da Semdeg veRarafers SesZleb, rom raime
kargis gamkeTebeli iyo, mag zomis mkacri marxviT, mudamJams zedgomiT da mTeli Rame garjiT, fsalmunebiTa da galobiT”. da mcirediTac ki ar misca mosveneba Tavis sxeuls,
da imgvari gaxda da ise dadna rogorc ferfli.
xolo aRvsebis did marxvaSi, im ormocdaaT dRes, eqvsi wlis ganmavlobaSi arc dRisiT da arc RamiT ar damjdara igi qveviT, arc dauZinia, arc ram saWmeli miuRia,
Tu ara is, rom kviradRes eziareboda Cveni RvTis, qristes,
xorcsa da sisxls da mxolod cotaTi bostneulisgan gakeTebul wvens, imasac cotaTi, iRebda, xolo puris gemos
ar sinjavda vidre aRdgomamade.
da im dRidan, rac daatyveves igi cixeSi, sasTumalze
Tavi ar daudia, aramed erTi aguri hqonda dadebuli sasTumlad, qveSsagebad ki iyo nagleji erTi Zveli, adamianTa
TvalisTvis ki tyavis erTi baliSi hqonda sasTumlad da
192
193
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
liT-kerZo. da Tayuanissacemelad kiliki erTi mcirÀ que
warugdebied, da grwyili da tili mougonebeli adgilsa mas
dasxmul iyo. Jamsa zafxulisasa cecxlebr Semwueli igi
mÃurvalebaÁ mzisaÁ, qarni xorSakni da wyalni mavnebelni,
romlisa mkÂdrnica mis adgilisani savseni seniTa, wyliTa
gansivebulni da ganyÂTlebulni, dawertilni da damSrSalni da damRierebulni, Caradovanni, pirmsivanni da
dRemokled cxorebulni; da moxucebuli aravin ars maT queyanaTa. da eseTsa mas cixesa Sina equs wel pyrobil iyo da
mZimeTa maT sakrvelTa Sina adidebda RmerTsa.
Tayvaniscemis aRsavlenad tyavis erTi patara naWeri waegdo qveviT, da warmoudgeneli rwyili da tili iyo modebuli im adgilas. iq zafxulis dros iyo cecxliviT damwveli
mzis mxurvaleba, cxeli qarebi da mavnebeli wylebi, da am
adgilis mkvidrni sneulebiT iyvnen savseni, wyliT dasiebulebi, gayviTlebulebi, dasvretilebi, mowylulebi, damunianebulebi, saxedaavadebulebi, pirisaxedasiebulebi da
dRemokled mcxovrebni; im mxareebSi aravin aris moxucebuli. ai, amgvar cixeSi eqvsi weli iyo igi datyvevebuli da
mZime borkilebSi myofi adidebda RmerTs.
XV. da viTarca meSÂde weli dadgeboda, moiwia wmidisa da
samgzis sanatrelisa SuSanikis zeda wylulebaÁca ÃorcTa
misTaÁ da daucxromelad SromaTa maT gamo dausivdes ferÃni
misni da Txramli aRmosdioda adgild-adgild. da wylulebani did-didni iyvnes da matlica dasxmul iyo wylulTa maT,
romel-igi aRiRo ÃeliTa TÂsiTa da miCuenebda me da hmadlobda RmerTsa. da Tqua: `xuces, nu mZime giCn ese, rameTu muni
igi matli udidÀs ars da ara mokudebis~. da me, viTarca vixile matli igi, mougonebelad didad mwuxare viyav da
vtirode friad. kualad mrqua me risxviT: `xuces, rad mwuxare xar? vidre ukudavTa maT matlTa SeWmasa, umjobÀs iyavn
amaT mokudavTa SeWmaÁ aqave amas cxorebasa~. da me miuge da
varqu: `ZaZisa samoseli mcired-Ra Segeracxaa saguemelad, da
aw matlTa magaTTÂs mxiarul xar?~ da man mrqua me qenebiT: `nu
vis Tana ity ZaZisa samoslisaTÂs cxorebasa Cemsa, rameTu
adre yofad ars datevebaÁ ubadrukTa amaT ÃorcTa CemTaÁ~.
rameTu Sinagan ZaZaÁ emosa da aravin icoda Cemsa gareSe,
xolo garegan kacTa Tualsa antioqisa palekarti emosa.
15. da rodesac dgeboda meSvide weli, moiwia wminda da sanatrel SuSanikze misi sxeulis dawyluleba.
daucxromel RvawlTa gamo dausivda mas Tavisi fexebi
da Cirqi amosdioda adgil-adgil. did-didi wylulebi iyo da matlic mosdeboda wylulebs, rac aiRo man
Tavisi xeliT, miCvenebda me da, madlobda ra RmerTs,
Tqva: `xuceso, samZimod nu giCans es, radgan iqauri matli ufro didia da ar kvdeba”. me ki, rodesac vnaxe is
matli, warmoudgenlad didad davmwuxrdi da Zalian
vtirodi. kvlav miTxra man me mrisxaned: `xuceso, mwuxare rad xar? im ukvdav matlTagan SeWmas am mokvdavTagan SeWma unda gvijobdes am saaqao cxovrebaSive”. me ki
mivuge da vuTxari: `nuTu ZaZis samosi cota geCvena sagvemad da axla mag matlTa gamo xar mxiaruli?” man ki TxovniT miTxra me: `nuravisTan ityvi ZaZis samosis Sesaxeb
Cems sicocxleSi, radgan male moxdeba am Cemi ubadruki
sxeulis datoveba”. es miTxra, radgan SigniT ZaZa ecva
da aravin icoda Cems garda, xolo garedan adamianTa
TvalisTvis antoqiis perangi 80 hqonda Semosili.
194
195
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
XVI. da viTarca esma jojiks, viTarmed miaxlebul ars netari dedofali wmidaÁ SuSanik sikudid, warvida da
Tanawariyvanna coli da Svilni da mona-mÃevalni misni. da
mivida cixed xilvad sanatrelisa SuSanik martÂlisa. da viTarca miiwia, mZlavr Se-xolo-vida da Tayuanis-sca patiosansa juarsa da moikiTxa wmidaÁ SuSanik. Tanadaujda da
hkiTxvida salmobaTa maTTÂs. xolo wmidaman man hrqua:
`keTil var, viTar RmerTsa unebs, aramed yovelTa warsavalsa mas gzasa meca warval~. xolo jojik mswrafl aRdga ze,
pirvelTa maT uwesoTa saqmeTa aRuarebda da evedreboda
wmidasa SuSaniks da etyoda: `sZalo da mÃevalo qristÀso,
iTxove RmrTisagan, raÁTa momitevnes me mravalni Secodebani Cemni~. xolo wmidaman SuSanik hrqua mas: `Tu Sen sxuad
saxed yrmebr araraÁ hqmen, RmerTman mogitevnes Sen~. da
jojik hrqua: `magis saxisaTÂs moved me Senda, raÁTa, romeli-igi ara raÁme saTno iyos RmrTisa, ara vqmne~. wmidaman
SuSanik hrqua: `ukueTu ege egreT hyo Sen, ukudav meqmne me
magiT sityÂTa da RmerTman SesZinen dReTa cxorebisa SenisaTa~.
da merme, viTar Seatyua jojik, viTarmed mas dResa ganvals
wmidaÁ igi ÃorcTa amaTgan, hrqua: `makurTxe me da coli Cemi,
mÃevali Seni, da Svilni Cemni da mona-mÃevalni Cemni, da Tu raÁme
SegcodeT, viTarca kacTa sawuTroÁsaTa da soflismoyuareTa,
mogÂteven da nu moiÃseneb medgrobaTa CemTa~. xolo wmidaman
SuSanik hrqua jojiks da colsa missa: `hyavT warmdebad saqmÀ
ese Cemi, rameTu aravin ipova kacTagani, romelsamca aqunda wyalobaÁ da tkivili CemTÂs, romelmanmca Seajera uRmrTosa mas
sawuTrosa meuRlesa~. xolo maT hrques: `Cuen TÂnier Sensa
friad davSueriT, garna ara iyo smenaÁ, arca sityuaÁ~. maSin
hrqua wmidaman SuSanik: `ganvisajneT me da vasqen pitiaxSi mun,
16. da rodesac Seityo jojikma, rom miaxloebulia
sikvdils netari dedofali wminda SuSaniki, wavida da
Tan waiyvana Tavisi col-Svili da mona-mxevlebi, da mivida cixeSi sanatreli SuSanik martvilis sanaxavad.
rodesac miaRwia, ZalisZaladRa Sevida, Tayvani sca patiosan jvars, moikiTxa wminda SuSaniki, gverdiT daujda da ekiTxeboda mis tkivilebze, wminda SuSanikma ki
uTxra: “kargad var, rogorc RmerTs unda, magram yvelas wasasvlel gzaze mec mivdivar”, xolo jojiki
swrafad adga, pirvandel uweso saqmeebs aRiarebda da
evedreboda wminda SuSaniks da eubneboda: `qristes sZalo da mxevalo, iTxove RvTisgan, rom momitevos me Cemi
mravali Secodeba”, wminda SuSanikma ki uTxra mas: `Tu
Sen sxvagvarad araferi Cagidenia axalgazrdulad, RmerTma mogitevos Sen”. da jojikma uTxra: `mag mizniT
movedi me SenTan, rom rac ki ram saTno ar iqneba
RvTisTvis, ar gavakeTo”. wminda SuSanikma uTxra: `Tuki
amas amgvarad izam Sen, ukvdavi gamixdebi me mag sityviT
da RmerTi Sehmatebs Seni cxovrebis dReebs”.
Semdeg ki, rodesac Seatyo jojikma, rom im dRes gavidoda wmindani am sxeulidan, uTxra mas: `makurTxe me, Cemi
coli, - Seni mxevali, - da Cemi Svilebi da Cemi mona-mxevlebi, da Tu ram SegcodeT, rogorc sawuTros adamianebma da soflismoyvareebma, mogviteve da nu gaixseneb Cems
ukeTurebebs”. xolo wminda SuSanikma uTxra jojiks da
mis cols: `ugulisyurod moeqeciT Cems saqmes, radgan
aravin aRmoCnda adamianTagani, romelsac eqneboda sibraluli da TanagrZnoba Cemdami, vinc Seajerebda am wuTier uRvTo meuRles”, maT ki miuges: `Cven Sens gareSe Zalian
gavisarjeT, magram ar iyo arc gagoneba, arc pasuxi”. ma-
196
197
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
sada-igi ara ars TualRebaÁ winaSe msajulisa mis msajulTaÁsa
da meufisa mis meufeTaÁsa, sada ara ars rCevaÁ mamakacisa da
dedakacisaÁ, sada me da man swori sityuaÁ vTquaT winaSe uflisa
Cuenisa iesu qristÀsa. miagos mas ufalman, viTar man uJamod nayofni Cemni moisTulna da sanTeli Cemi daSrita da yuavili Cemi
daaWno, da SuenierebaÁ sikeTisa CemisaÁ daabnela da didebaÁ
Cemi daamdabla. da RmerTman sajos mis Soris da Cem Soris. xolo
me aw amas vhmadlob RmerTsa, rameTu tanjviTa misiTa me lxinebaÁ vpoo, da guemaTa da TrevaTa misTaTÂs me gansuenebasa
mivemTxÂo, da ugulisxmoebisa da uwyaloebisa misisaTÂs me wyalobasa moveli iesu qristÀs mier uflisa Cemisa~.
xolo igini amas yovelsa sityuasa missa zeda tirodes
mwared da hrques: `mogÂteven bralni Cuenni da guakurTxen,
wmidao mowameo da martÂlo sanatreo qristÀs RmrTisao~.
xolo wmidaman SuSanik hrqua: `RmerTman migitevenin,
romel-raÁ-igi hyavT~. maSinRa akurTxna jojik da coli
misi da Svilni misni da mona-mÃevalni misni da yoveli ezo da
palati misi. da amcnebda slvad gzaTa RmrTisaTa da etyoda,
viTarmed: `ese yoveli cxorebaÁ, viTarca yuavili velTaÁ,
warmaval ars da daudgromel, da vin sTesa, moimko da vin ganabnia glaxakTaTÂs, - Seikriba, da romelman wariwymidos
Tavi TÂsi, man poos igi, romelman adida igi~. da ujmnna da
gamogzavnna igini mSÂdobiT.
Sin wminda SuSanikma uTxra: `ganvisjebiT me da vasqen
pitiaxSi iq, sadac ar aris pirmoTneoba msajulTa msajulisa da meufeTa meufis winaSe, sadac ar aris garCeva
mamakacisa da qalisa, sadac me da is Tanaswor sityvas vityviT Cveni uflis ieso qristes winaSe. miagebs mas ufali, rogorc man udrood momka Cemi nayofi, Cemi sanTeli
Caaqro, Cemi yvavili daaWkno, Cemi silamazis mSveniereba81 daabnela da Cemi dideba daamdabla. amitom, RmerTma
sajos mas da Cems Soris, me ki axla amas vmadlob RmerTs,
rom misgan tanjviT me Sewyalebas vpoveb, da misgan gvemaTa da TrevaTa gamo me mosvenebas mivaRwev, da misi ugulisxmoebisa da Seubraleblobis sanacvlod me wyalobas moveli Cemi uflis ieso qristes mier”.
xolo isini mis yvela am sityvaze tirodnen mwared;
da uTxres mas: `mogviteve Cveni danaSauli da gvakurTxe,
qriste RmerTis wminda mowameo da sanatrelo martvilo”. wminda SuSanikma ki uTxra: `RmerTma mogitevoT,
rac ki ram CaidineT”. maSinRa akurTxa man jojiki da misi
coli, misi Svilebi, mona-mxevlebi misi da yoveli ezo
da sasaxle misi. da amcnebda maT RvTis gzebiT siaruls
da eubneboda: `mTeli es cxovreba, rogorc velTa
yvavili, warmavalia da aramdgradi. vinc daTesa, moimko, xolo vinc mimofanta glaxakTaTvis, Sekriba, da vinc
daRupavs Tavis Tavs, igi ipovis imas, vinc adida igi”.
da ganiSora da gamouSva isini mSvidobiT.
XVII. merme, Semdgomad jojikisa, moiwia Tavi igi episkoposTaÁ samoel da iovane epikoposi, misive moyuasi, romeliigi iyvnes ganmamtkicebel da didad damaSural, saxleuli-
17. Semdeg, jojikis momdevnod, movidnen episkoposTa Tavi samoeli da iovane episkoposi, misive samRvdeloebis wevri, romlebic iyvnen misi ganmamtkiceblebi
198
199
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
TurT TanayofiT iyvnes mona da monawile iyvnes da Tanaziar
SromaTa misTa; madlobiT warhgzavnides navTsadgurisa mis
mimarT qristÀsisa. msgavsad misve saxisa aznaurni did-didni da zepurni dedani, aznaurni da uaznoni soflisa
qarTlisani
movides.
egreTve,
romelni-igi
gulsmodginebiT monawile yofil iyvnes SromaTa maT misTa sanatrelobiT, viTarca axovansa mÃnesa mihvedrides qristesa.
da Txovasa erTsa iTxovdes misgan yovelni igi episkoposni da aznaurni erTbamad, raÁTa borkili igi ferÃTaÁ brZanos sacod da nakurTxevad yovelTaTÂs, romlisaTÂsca hrqua
wmidaman SuSanik, viTarmed: `me raÁ var, araRirsi ese? xolo
RmrTis-moyuarebisa TquenisaTÂs xucesman aRavsen wadili
Tqueni magis saxisaTÂs. xolo me raÁme raÁ SemZlebel var,
aramed yovlad savseman qristeman aRgavsenin Tquen yovliTa
keTiliTa, romelni-ese CemTÂs moSueriT da eziareniT vnebaTa amaT CemTa da WirTa da tanjvaTa. xolo me, sayuarelno, aha
esera winaganmzadebulsa mas gzasa warval saukunesa.Wirisa
amis wil Cemisa qristeman mommadlos me sixaruli, satanjvelTa amaT wil gansuenebaÁ, guemaTa amaT CemTa da TrevaTa
da SeuracxebaTa - mivemTxÂo me didebasa da pativsa caTa
Sina dausrulebelsa~. da igini jmnulni, cremliTa savseni,
Zlevisa misTÂs didebasa RmrTisa mimarT Seswirvides.
da gamovides cixiT da warvides.
da didad damaSvralebi, saxleuliTurT Tanamyofobdnen masTan momsaxured da miseul RvawlTa monawile da
Tanaziarni iyvnen da mad lierebiT g zavnidnen mas
qristes navsadgurisken. amgvarive saxiT movidnen qarTlis qveynis didi aznaurebi da didgvarovani qalebi,
aznaurebi da mdabioebi. aseve, romlebic mis RvawlTa
gulmodgine monawileni iyvnen, netaryofdnen mas da,
rogorc axovansa da mxnes, qristes abarebdnen.
da saTxovars erTs iTxovda misgan yvela is episkoposi
da aznauri erToblivad, rom mis fexTa borkili yvelasTvis
ganeCina damcvelad da nakurTxevad, razec wminda SuSanikma
uTxra maT: `me ra var, es uRirsi, Tumca Tqveni RvTismoyvarebis gamo xucesma SegisruloT Tqveni wadili mag mizniT,
me ki risiRa SemZle var, magram yovladsavse qristem agavsoT Tqven yvela sikeTiT, romlebic ki Cems gamo aq moxvediT da eziareT Cems am vnebulebebs, Wirsa da tanjvas,
xolo me, sayvarelno, winaswar gamzadebul saukuno gzaze
mivdivar. am Cemi Wiris sanacvlod qriste mommadlebs me
sixaruls, am satanjvelTa sanacvlod - mosvenebas, am Cems
gvemaTa, TrevaTa da SeuracxyofaTa nacvlad miveaxlebi me
caTa Sina dausrulebel didebasa da pativs”. da isini,
ganSorebulni da cremliT savseni, am mZleobisTvis didebas swiravdnen RmerTs.
da gamovidnen isini cixidan da wavidnen.
XVIII. da moiwia dRÀ igi wodebisa misisaÁ. da mouwoda
episkopossa misisa saxlisasa afocs da madlsa miscemda misa
mimarT mowlebisa misisaTÂs, viTarca mamasa da mamamZuZesa
Semvedra me, kaci codvili da glaxaki ese. da Sehvedrebda
neStTa maT ZualTa misTasa da ubrZanebda dasxmad adgilsa
18. da dadga misi xmobis dRe. da mouxmo man Tavisi
saxlis episkoposs afocs da madlobas uZRvnida misdami
TanalmobisaTvis. mas, rogorc mamasa da gamzrdels, Camabara me, kaci codvili da glaxaki.
200
201
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
mas, vinaÁca-igi pirvelad gamoiTries, da etyoda: `ukueTu
Rirs raÁme var ukuanaÁskneli ese meaTerTmetÀ moqmedi venaÃisaÁ, iyveniT yovelni kurTxeul ukunisamde JamTa~.
da hmadlobda RmerTsa da Tqua: `kurTxeul ars ufali
RmerTi Cemi, rameTu mSÂdobiT mas zeda davwev da daviZine.
da Sehvedra suli TÂsi ufalsa yovelTa Semwynarebelsa.
abarebda mas agreTve Tavisi Zvlebis neSts da ubrZanebda, rom daekrZala isini im adgilas, saidanac pirvelad gamoaTries, da eubneboda: `Tuki raimeTi Rirsi var
me, es ukanaskneli, - meTerTmete, - mSromeli venaxisa,
kurTxeuli iqnebiT yvelani ukunisamde droTa”.
da hmadlobda ra
RmerTs, Tqva: `kurTxeulia Cemi
ufali RmerTi, radgan mSvidobiT davweqi da daviZine
masze”, da miabara Tavisi suli yovelTa Semwynarebel
ufals.
XIX. da maSin-Ra adre-adre moiRo sanatrelman man episkoposman iovane Sesagragnelad mCuari wmidaÁ wmidaTa maT da patiosanTa nawilTa misTaÁ, da egreT sxuaTa maT aRviReT guami
igi friad damaSurali da daWmuli matlTa, da ganvbaneT igi
matlisa misgan miwovanisa da Txramlisagan, da SevmoseT mCuriTa miT. da maSin-Ra episkoposTa maT orTave, iovane da afoc,
viTarca ÃarTa mÃneTa dauRlvilTa zesknelisa mis fasisaTa,
yovliT krebuliTurT fsalmuniTa sulieriTa da kerovniTa
aRnTebuliTa da sakumeveliTa sulneliTa aRvixueniT patiosanni Zualni da gamovixueniT wmidasa mas eklesiasa. da
davkrZaleniT wmidani igi da didebulni da pativcemulni nawilni wmidisa SuSanikisni ganmzadebulsa mas adgilsa. da mas
Ramesa angelozTa saxed RamÀ igi ganvaTieT da daviTis qnariTa miT yovladZliersa RmerTsa da Zesa missa ufalsa Cuensa
iesu qristesa vadidebdiT, romeli yovliTa yovelTa mimarT
SemZlebel ars da ganamÃnnis mamanica da dedanica da TÂsTa
maT TÂsi igi Zlierebisa ZlevaÁ mihmadlis yovelTa, romelni
eZieben mas erTiTa guliTa.
19. da maSin ki swrafad moitana sanatrelma episkoposma ioanem wminda tilo mis wminda da patiosan nawilTa Sesaxvevad, da aseve sxvebmac aviReT is sxeuli,
metad damaSvrali da matlebiT daWmuli, da gavbaneT igi
miwiani matlisa da Cirqisagan, da SevmoseT im tiloTi.
maSin ki im orTave episkoposma, ioanem da afocma, rogorc
zena saunjisTvis dauRlvilma mxne xarebma, mTeli krebuliTurT, sulieri fsalmunebiT, anTebuli kandliT
da surnelovani sakmevliT aviReT patiosani Zvlebi da
gamovitaneT wminda eklesiaSi. da davkraZaleT wminda
SuSanikis wminda, didebuli da pativmigebuli nawilebi [maTTvis] gamzadebul adgilas, da im Rames, angelozTa msgavsad, is Rame gavaTeneT da daviTis qnariT yovladZlier RmerTs da mis Zes, Cvens ufal ieso qristes
vadidebdiT, romelic yvelafriT yvelas mimarT SemZlea,
ganamxnevebs ra kacebsac da qalebsac, da Tavisianebs
Tavis mZleobas mihmadlebs Zlierebisas, - yvelas, vinc
eZiebs mas erTi guliT.
202
203
wamebaÁ wmidisa mowamisa
SuSanik dedoflisaÁ
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
XX. da ars dasabami tanjvaTa maT wmidisa SuSanikisTaÁ
TTuesa apnissa, mervesa TTÂsasa da dResa orSabaTsa, da meored guemaÁ misi Semdgomad aRvsebisa zatiksa, dResa orSabaTsa, da kualad tanjvaÁ vardobisa TTuesa aTcxrametsa, da
aRsrulebaÁ
misi
TTuesa
okdonbersa
aTSÂdmetsa,
saÃsenebelsa wmidaTa maT da sanatrelTa mowameTa kozman da
damianeTa, da dRe xuTSabaTi iyo, romelsa ganvaweseT
saÃsenebeli wmidisa SuSanikisi sadidebelad da saqebelad
RmrTisa, mamisa da Zisa da sulisa wmidisa, romlisa Suenis
didebaÁ ukuniTi ukunisamde, amÀn.
20. da aris wminda SuSanikis tanjvaTa dasawyisi ianvris TveSi, Tvis rvaSi da orSabaT dRes, da meored misi
gvema Semdeg, aRvsebis SvideulSi 82, orSabaT dRes, da
kidev, tanjva maisis Tvis cxrametSi, da misi aRsasruli oqtombris Tvis CvidmetSi, wminda da sanatreli
mowameebis kozman da damianes xsenebisas, da dRe xuTSabaTi iyo, romel [dResac] davaweseT wminda SuSanikis
xseneba RvTis sadideblad da saqebrad, - mamis, Zisa da
suliwmindisa, - romelsac Sehferis dideba ukuniTiukunisamde. amin.
* * *
* * *
204
205
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
SeniSvnebi
1 `damtkicebiT~ - dedniseuli `damtkicebulad~ niSnavs:
`danamdvilebiT~, `dabejiTebiT~, `safuZvlianad~, `dasabuTebulad~, rasac kargad itevs termini `damtkicebiT~.
sagulisxmoa, rom aRniSnuli termini kidev iCens Tavs `martvilobaSi~: `xolo wmidaÁ SuSanik afucebda da hkiTxvida
damtkicebulad~.
2 Zvel teqstSic da, Sesabamisad, axalSic nacvlad damkvidrebuli formisa `varsqen~ upiratesobas vaniWebT BD nusxaTa wakiTxvas: `vasqen~, radgan eWvgareSea, rom swored es
forma iqneboda am sakuTari saxelisTvis iakobiseul teqstSi, rogorc amas gvidasturebs (garda xsenebuli nusxebisa) `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s axlad aRmoCenili uZvelesi
xelnaweri (SemorCenilia saxelis mxolod pirveli nawili:
`vasq~).
3 `romlis Sesaxebac mogwereT Tqven~ - Cven vemxrobiT im
azrs, rom `martvilobas~ hqonda hagiografiuli SromisTvis sakmaod niSandoblivi mcire zomis Sesavali, sadac
iqneboda mokle mimarTva mrevlisadmi (rogorc adresatisadmi) momxdarTan dakavSirebiT da, cxadia, sakuTriv wm.
SuSanikis Sesaxeb (vrclad aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb ix.
Zveli qarTuli saeklesio literatura, gamosca da sqolioebi daurTo e. WeliZem, Tb. 2005, gv. 42-45. qvemoT aRniSnul naSroms vuTiTebT SemoklebiT: WeliZe, literatura ).
4 `rogorc vTqviT~ - es monacemic (Sdr. `viTarca-igi
vTquT~) araerTi mkvlevris mier samarTlianad miiCneva SuSanikis Sesaxeb sxva werilobiTi Txrobis arsebobis sabuTad (Sdr. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis is206
toria, I, Tb., 1980, gv. 115), Tumca TviT Sesabamisi cnoba,
rom SuSaniki iyo `moSiSi RmrTisai ... siyrmiTgan TÂsiT~
imdenad zogadi, imdenad sayovelTao xasiaTis miTiTebaa
nebismier wmindanTan dakavSirebiT, rom saubari iakobis
mier SuSanikis yrmobis sagangebod aRweris Sesaxeb uSedego
Cans, radgan yvelaze mokle SetyobinebaSic ki hagiografs
SeeZlo (da SeiZleba iTqvas, evaleboda kidec), xazi gaesva
SuSanikis RvTismoSiSebaze adreuli asakidanve (amgvari
xazgasma xSirad iCens Tavs wmindanTa Sesaxeb daweril yvelaze mokle hagiografiul, Tundac sakuTriv svinaqsarul,
sakiTxavebS i).
5 `fiqrebSi iyo~ - hagiografi iyenebs rTul zmnas `gulsetyÂn~, rac gagebuli unda iqnes ara `survilis~, `wadilis~, `ndomis~, aramed `wuxilis~, `dardis~, `Sefiqrianebis~
mniSvnelobiT. amasve ueWvod gvidasturebs aRniSnuli sityvis xelmeore damowmeba hagiografis mier: `da gulsaetyoda pitiaxSi igi sityuaTa maTTÂs, viTar-igi hrqua mas,
viTarmed: `vin uwyis, Tu keTilsa rasme mivemTxvo~, viTarmed: `nuukue mTavarTagansa visme ecolos~. aSkaraa, rom
motanil adgilas `gulsa-etyoda~ niSnavs: `fiqrebSi iyo~,
`SfoTavda~, `wuxda~ (vrclad aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb
ix. WeliZe, literatura , gv.45-47).
6 `ugunurebis bunebisgan~ - dedniseuli fraza `saxisa misgan ugunurebisa~ (iseve rogorc winmswrebi `ukeTurebisa mis
saxisa~), vfiqrobT, naTlad gvikarnaxebs, rom termin `saxeSi~
CavdoT ara sakuTriv `saxis~, aramed `bunebis~, `Tvisebis~,
`naturis~ Sinaarsi. rogorc sxvagan vrclad gvaqvs saubari,
uZveles epoqaSi, vidre qarTul saeklesio mwerlobaSi gabatondeboda falauridan momdinare `bunebaÁ~ (berZnuli fysis, laTinuri natura), qarTulad terminologiurad gadmoicemoda ori umTavresi SesatyvisiT: `saxe~ da `wesi~ (ix.
207
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
e. WeliZe, `terminologia~, I, gv. 146-216). `SuSanikis wameba~, rogorc uadresi Zegli, cxadia, jer kidev aireklavda uSualod misi winare epoqis (V s-is I naxevari da Sua
wlebi) terminologias.
ga m oc em a s v uT i T eb T , rogo rc `sa sko lo gam oc e m as ~)
davZenT, rom motanil frazaSi ismis gamoZaxili `miqeas
winaswarmetyvelebis~ sityvebisa: `loSden miwasa viTarca
guelni da Zurebodian queyanasa~ (7.17, OJ; Sdr. GSB; `loSniden mtuersa, viTarca gueli, mTrevni queyanad~). aseve
ufro marTebuli gveCveneba BCDEFGHIKL nusxebis `Semovides~ vidre A nusxis `Sevides~, radgan avtori vasqenis im
`sofelSi~ Sesvlaze saubrobs, romelSic TviT imyofeba.
Sdr. winmswrebi da momdevno zmnebi: `moiwia~ ... `warmohmarTa~.
7 `Tavdapirveli~ - dedniseuli `bunebiTi~ (Sdr.: `romeli-igi bunebiTi coli ars da Svilni~) motanil adgilas
naklebad i tevs `bunebi s~ saRvTismetyvelo azrs d a,
rogorc sxvaganac gvaqvs aRniSnuli, ar gamovricxavT avtoriseul teqstSi `bunebiTis~ nacvlad `buniTis~ arsebobas, rac swored `Tavdapirvelis~, `pirvandelis~ mniSvnelobis Semcvelia (iseve rogorc zedsarTavi `buni~; ix.
e. WeliZe, terminologia, I, Tb. 1996, gv. 160, Sen. 1).
8 `rom maT mier qveyanaSi gveliviT Semosuliyo~ - Sdr. `viTarca gueli, soflad Semovides~. teqstis mecnierul publikaciebSi damkvidrebuli `viTarca erTguli, soflad Sevides~ mcdaria, radgan amgvari wakiTxva dasturdeba gacilebiT naklebRirebul CEFGHIKL nusxebSi, maSin roca, erTi
mxriv, uZveles A nusxaSi nacvlad `erTgulisa~ garkveviT
ikiTxeba `gueli~, meore mxriv ki arsebiTad amave wakiTxvas uWers mxars gviandel nusxaTagan yvelaze mniSvnelovani BD manuskriptebi, sadac igive `gueli~ gvaqvs (gviand eli d aweri lobi T ), rac m kvlevarT agan waki Txuli a
rogorc `guli~. Tundac es wakiTxva gaviziaroT, aSkaraa,
rom igi swored `guelis~ damaxinjebaa da ara `erTgulisa~.
gard a aRni Snulisa, Zeglis saxismet yvelebiTi plasti
swored amgvari wakiTxviT ikveTeba, radgan mkafio miniSneba eZleva moRalate vasqenis gvelisebr SemoZromas qarTlis qveyanaSi. amitom, marTebuli gveCveneba z. sarjvelaZis,
k. daneliasa da e. giunaSvilis koniuqtura (ix. maT mier momzadebuli saskolo gamocema, Tb. 1999, gv. gv. 6; qvemoT am
208
9 `malemsrbolis~ - dedniseuli `sadiaspanoÁ~ (Sdr.: `sadiaspanoÁTa cxeniTa~) niSnavs `malemsrbolisas~. marTlac, erTgan sinonimurad enacvlebian erTimeores `diaspani~ da `malemsrboli~. mxedvelobaSi gvaqvs `esTeris wignis~ Semdegi adgili: `iwrafa da mimogansca diaspanebiTa, romel daewera
wignebi igi~. esaa oSkis bibliis redaqcia (esT. 3.13), rasac
sabaseul bibliaSi enacvleba Semdegi teqsti: `waruZRuanes
wignebi igi ÃeliTa maledmsrbolTagan~ (damowmebulia i. abulaZis mier, ix. Zv. qarT. enis leqs., Tb. 1976, gv. 140). zemoaRniSnuli gvikarnaxebs, rom termini `sadiaspanoÁ~ SeiZleba gadmovitanoT rogorc `samalemsrbolo~ anu `malemsrbolisa~.
10 `warmogzavna man mona malemsrbolis cxeniT; da rodesac es mona movida im dabasTan, romelsac saxelad erqva
curtaeTi, da raJams Sevida igi wminda SuSanikTan~ - motanil sityvebTan dakavSirebiT, upirvelesad, imas gavusvamT xazs, rom Cven vamjobinebT BD-s wakiTxvas `curtaeT~,
radgan iakobis naSromis mixedviT xsenebuli daba aSkarad
qarTuli realiaa da misi saxelwodebac qarTulisaTvis
niSandoblivi wesiT unda yofiliyo sufiqsirebuli (`-eT~
sufiqsi, rogorc cnobilia, mraval qarTul toponims awar209
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
moebs). ase rom, `curtavi~ migvaCnia aRniSnuli dabis gviandel saxelwodebad, rodesac iq somxuri elementi dominanturi gaxda. marTlac, gacilebiT Znelad sarwmunoa, rom gviandel skriptors ararsebuli qarTuli formiT Seecvala
aRniSnuli dabis pirveladi saxelwodeba, vidre is, rom, piriqiT, Zveli, magram ukve araarsebuli toponimisTvis mas Tavisi drois (e. i. gviandeli) saxeli Seenacvlebina. rac Seexeba
mTlianobaSi
zemodamowmebul teqsts, aRvniSnavT, rom es
teqsti publikaciebSi, sazogadod, Semdegi saxiTaa warmodgenili: `warmohmarTa sadiaspanoÁTa cxeniTa monaÁ TÂsi,
viTar[m]ca movida dabasa, romelsa xaxeli hrqÂan curtav. da
viTarca moiwia da Sevida winaSe SuSanikisa~. esaa mxolod As monacemi, rac xarveziani Cans. amas adasturebs Tundac is,
rom i. abulaZes ugrZvnia aucilebloba misi Sesworebisa da
A-s `viTarca~ (v~a) Seucvlia rogorc `viTarmca~, rac TxrobiT kilos kavSirebiTad gardaqmnis da am gziT TiTqosda
gadailaxeba A-s teqstis didi uxerxuloba, erTi mxriv, winadadebaTa ukavSirod gadabmisa (` ... cxeniTa monaÁ TÂsi,
viTarca movida dabasa ... ~), meore mxriv ki aSkarad miuRebeli tavtologiisa (`viTarca movida dabasa, romelsa saxeli hrqÂan curtav. da viTarca moiwia ~), Tumca unda aRvniSnoT, rom i. abulaZiseuli Sesworeba A-s monacems aranakleb bundovans xdis, radgan viRebT TxrobisTvis Seusabamo kavSirebiT kilos anu teqsts, rac axal qarTulad ase
unda gadmoices: `gamogzavna malemsrbolis cxeniT Tavisi
mona, raTa mosuliyo im dabaSi, rasac saxelad hqvia curtavi~.
aRniSnulis gamo, vfiqrobT, marTebuli teqsti daculia BCDEFGHIL nusxebSi: ` `da warmohmarTa sadiaspanoÁTa cxeniTa monaÁ, da viTarca moiwia dabasa, romelsa saxeli hrqÂan
curtaeT, da viTarca Sevida winaSe wmidisa SuSanikisa~.
11 `mokiTxva uTxra~ - Sdr. `kiTxvaÁ hrqua~ (paralelisTvis Sdr. `kiTxvaÁ arquT priskilas ... kiTxvaÁ arquT
marias... kiTxvaÁ arquT andronikes...~, rom. 16. 3. 6. 7).
210
211
12 `simrTeliT iyaviT~ - Sdr. `cocxalmca xarT~ - esec
misalmebis formaa.
13 `warudgina~ - A-Si gvaqvs `waradginna~, Tumca
vfiqrobT, rom ufro marTebulia BD-s `warudginna~, radgan aRniSnuli sityva gulisxmobs `ufals~, anu mTel teqsts
aseTi gaazreba aqvs: `warudginna igini [ufalsa] winaSe
sakurTxevelisa~. sampiriani `wardgineba~, sadac iribi
obieqti cxadad ar Cans, araiSviaTia Zvel qarTul teqstebSi: `yovelsa Sina warudgineniT Tavni Tquenni, viTarca RmrTismsaxurTa, moTminebiTa mravliTa, WirTa Sina da urvaTa, iwroebaTa Sina~; `romelsa-ese Cuen vqadagebT, vaswavebT
yovelsa kacsa da vhmoZRuriT yovelsa kacsa yovliTa sibrZniTa, raÁTa warudginoT yoveli kaci sruli qriste
iesuÁs mier~ da a. S. amrigad, vfiqrobT, ufro mosalodnelia, rom `warudginna~ Seecvala gadamwers misTvis erTi
SexedviT ufro marTebuli formiT `waradginna~ (rasac
TiTqosda iTxovs momdevno sityvebi ` ... winaSe sakurTxevelisa~), vidre piriqiT.
14 `mwuxris msaxureba~ - e. i. saRamos locva.
15 `mware cremliT tiroda~ - aq frazeologiurad ueWvelad igrZnoba petres tirilis gamoZaxili: `da ganvida gare
da tiroda mwared~ (m. 26, 75; Sdr. l. 22.62).
16 `saxli~ - Sdr. `vani~. aRniSnuli termini Zvel qarTulSi ZiriTadad sinonimuri iyo `saxlisa~. Sdr.: `ukueTu ganutevne vanad maTa~, mr. 8.3, jruW-parxlisa; adiSuri: `warTu-utevne igini ... saxid TÂsa~.
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
17 `viRac wminda kacis saxlSi iyo misuli mosakiTxad~ A-Si damatebuli `raÁsme sityÂsa~ gadamweriseulad migvaCnia Semdegi mizezis gamo: iakobisgan xsenebuli `kaci vinme
wmidaÁ~, cxadia, ar aris saeklesio xarisxis mqone, Torem
avtori sxva SemTxvevaTa msgavsad amjeradac gvauwyebda
amis Sesaxeb. igi ar unda iyos arc beri, rogorc es zogjer
ivaraudeba, radgan SeuZlebelia, rom iakobs amis Sesaxeb
ar aReniSna. Tundac rom xsenebuli pirovneba raime xarisxisa an beruli aRTqmisa yofiliyo, arasarwmuno Cans, rom
episkoposi piradad xleboda mas raRacis SesakiTxad, nacvlad imisa, rom TavisTan exmo. miTumetes eriskacs, Tundac
Rirseul qristians, episkoposi zemore mizandasaxulobiT
saxlSi ar miakiTxavda. sagulisxmoa, rom episkoposis maspinZeli raime mniSvnelovani pirovneba ar Cans, radgan iakobi
misi saxelis aRniSvnasac ki ar Tvlis saWirod. eWvi araa, rom
es adamiani aris mrevlis wevri, romelic episkoposma moinaxula, Tanac iakobTan erTad. Tu avtori mas axsenebs, mxolod
imitom, rom zedmiwevniTi realisturobiT aRwers movlenebs
da dawvrilebiT gvauwyebs imis Sesaxeb, Tu rogor da sad
Seityo man vasqenis ambebi. magram mainc ris gamo iyvnen sasaxlis episkoposi da xucesi zemoxsenebul wminda kacTan?
vfiqrobT, maTi vizitis mizans gvimxels winadadebis bolo
sityva `kiTxvad~, rac aq uTuod unda niSnavdes ara `SekiTxvas~, aramed `mokiTxvas~ (`kiTxvaÁ~ `mokiTxvis~ mniSvnelobiT,
rogorc Sesabamis komentarSic gvaqvs aRniSnuli, sxva uadres
ZeglebTan erTad damowmebulia TviT `SuSanikis wamebaSic~)
anu es niSnavs, rom episkoposma da mRvdelma moinaxules, moikiTxes maTi mrevlis Rirseuli wevri, romelsac aqeT mosvla
ar SeeZlo anu romelic sneulebaSi, uZlurebaSi iyo
(paralelisTvis Sdr. `gikiTxven Tquen Zmani yovelni. moikiTxevdiT urTierTas amboris-yofiTa wmidiTa. kiTxvaÁ ÃeliTa
CemiTa, pavlesiTa~. sazogadod, gacilebiT sarwmunoa, rom
gviandel gadamwers, romlisTvisac `kiTxvaÁ~ ukve
arsebiTad niSnavda ara `mokiTxvas~, aramed – `SekiTxvas~, daematebina sityvebi `raÁsame sityvisa~, vidre, piriqiT, moeklo isini.
212
213
18 `masTan erTad viyavi im saxlSi~ - Sdr. `mis Tanave viyav
vansa mas~. amjeradac ufro Sesaferisi gveCveneba BCDEFGHIKL-is teqsti vidre A-si (`Tanavhyvandi episkopossa mas~),
radgan am ukanasknelis mixedviT afoci da iakobi erTad
wasulan zemore pi rovnebasT an, Tum ca amas naklebad
gulisxmobs winamorbedi sityvebi: `xolo episkoposi igi
saxlisaÁ mis pitiaxSisaÁ, romelsa saxeli erqua afoc, ara
mun iyo, aramed vanad kacisa visame wmidisa misrul iyo kiTxvad~. Sesabamisad, vfiqrobT, rom afoci da ioane erTad ar
misulan `wminda kacTan~ (arc erTad modian ukan), rac upiratesobas BCDEFGHIKL nusxaTa teqstisTvis gvaniWebinebs.
19 `did brZolaSi Sedixar~ - uZveles nusxaSi teqsti amgvaria: `Ruawlsa didsa Seslvad xar~. Zalian mniSvnelovan
B
nusxaSi (A 130), romlis wakiTxvebi araiSviaTad ufro
marTebulia, vidre zemoxsenebuli uZvelesi xelnawerisa,
gvaqvs: `Ruawlsa didsa Sexual~. asea Tu ise, Tundac rom A
xelnaweris teqsti redaqtoriseuli iyos, masSi cxadad
ismis pavle mociqulis sityvebi: `Wirsa Seslvad varT~ (I
Tes. 3, 4); frazeologiurad sainteresoa `ormoci sebastielis martvilobis~ redaqciebi: `SeverieniT didsa mas Ruawlsa~ (B); `brZolasa SevediT didsa~ (A) (ix. i. abulaZe,
Sromebi, I, Tb. 1975, gv. 109; Sdr. i. ab. leqs. gv. 464).
20 `gaufrTxildi~ - Zveli qarTuli termini `ekrZale~
Zalian xSirad ver aris marTebulad gagebuli. es termini,
Cveulebriv, niSnavs: `gaufrTxildi~ (`gafrTxildi~), `yura-
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
dReba miaqcie~, `daukvirdi~, `daicavi~ (SeiZleba Sesatyvisad movixmoT `eride~, magram mas aucileblad unda
mosdevdes `rom ar...~).
22 `mtkiced dgaxar?~ - dedniseuli `mtkiced dgaa?~
gamoZaxilia pavle mociqulis sityvebisa: ~... mtkiced
sdgeT uflisa mier~ (I Tes. 3.8).
23 Sdr. I kor. 7.15 [es muxli ganxilulia k. danelias mier.
ix. misi dasax. monografia, gv. 107-198. mkvlevari ratomRac uyoymanod Tvlis, rom SuSaniki arazustad imowmebs
pavle mociqulis sityvebs da, Sesabamisad, pavles swavlebis
sawinaaRmdegod iqceva. mogvaqvs citata: `am adgilis ganxilva cxadyofs, rom aq araTu zusti citacia ara gvaqvs,
aramed TviT pavle mociquliseuli azric ki konteqstisaTvis Seufereblad aris moyvanili. SuSaniki pavles azrs
imowmebs imis dasturad (sabuTad), rom mas, qristian morwmunes, cxovreba ar SeuZlia qristes rjulis uarmyofel
urwmuno qmarTan. pavle mociquli aseT rames dasaSvebad
mxolod maSin Tvlis, Tu TviT urwmuno (araqristiani)
meuRle isurvebs morwmune (qristiani) meuRlisgan ganqorwinebas (`ukueTu urwmunoi igi ganeyenebodis, ganeyenen~).
maSasadame, pavles moZRvrebis mixedviT, urwmuno varsqens
hqonda ufleba ganSoreboda morwmune SuSaniks, magram piriqiT - ara~ (gv. 107). Semdeg mkvlevari ufro Sors midis da
sakuTriv hagiografs, iakob curtavels, pavle mociqulisa
d a m a rT l m a d i d eb lo bi s s aw i n a aR m d eg o T va l sa zr i s s
ganukuTvnebs, rac gamarTlebuli yofila erovnuli interesebiT (Sdr. ` ... es, rogorc vTqviT, pavles moZRvrebas
ewinaaRmdegeba. aq kargad Cans, Tu rogor aris avtoris
m so flga gebaS i wi n wam oweul i er ovnul i i nt eres ebi
orTodoqsaluri sarwmunoebis normebis dacvasTan SedarebiT~, gv. 108). aq gamoTqmuli Sexeduleba arsebiT dazustebas moiTxovs. marTalia, pavle mociquli miuTiTebs, rom
morwmune meuRle urwmunos ar unda gaSordes, magram es
unda moxdes mxolod im SemTxvevaSi, Tu mas urwmuno meuRlis moqcevis imedi aqvs da, amasTan, ar xdeba Zaladoba mis
sarwmunoebasa da simSvideze. winaaRmdeg SemTxvevaSi morwmune meuRle uflebamosilia gaSordes urwmunos. mar-
214
215
21 `da me vuTxari am sanatrels: `CanafiqriT ra rogor
gaqvs ganzraxuli, miTxari me~ - Sdr. `da varqu me sanatrelsa
mas: `xuaSiadad raÁ viTar gegulebis, miTxar me ... ~. gamocemebSi, A-s kvalobaze, sityvas `xuaSiadad~ emateba odnaobiTis nawilaki `-re~ da igi, gagebuli `saidumlos~, `dafarulis~ mniSvnelobiT, mikuTvnebulia zmnisadmi `varqu~
(`varqu ... xuaSiadad-re~ anu `vuTxari cota ufro saidumlod~). pirvelad mxolod zemoxsenebul `saskolo gamocemaSi~ vpoulobT am sityvas marTebulad dakavSirebuls
zmnasTan `miTxar~, rac sarwmunoa. marTlac, iakobi isedac
marto iyo SuSanikTan da kidev raRa saidumlo saubari esaWiroeboda? amasTan, niSnavda ki Zvel qarTulSi `xuaSiadi~
`saidumlod saubars~? dResac xom es sityva `gulismieri
safiqralis~, `Canafiqris~, `ganazraxis~ aRmniSvnelia? miTiTebuli leqsikuri erTeuli, magaliTad, damowmebulia
`igavTa~ wignis uZveles oSkur (agreTve mcxeTur) redaqciaSi: `kaci orena ganacxadebs moyusisa xuaSiadsa~ (igav. 11.13.
motanil adgilas `xuaSiadi~ niSnavs swored `Canafiqrs~, `ganazraxs~. vfiqrobT, naTelia, rom iakobi SuSaniks sTxovs misi
Canafiqris Setyobinebas. zemore winadadeba axal qarTulad
ase iTargmneba: `ganzraxviTad (e.i. CanafiqrSi) ras rogor
apireb, miTxari me~. ar gamovricxavT, rom ufro arqauli iyos
D-s `xuÀSiad~, rac B-Sic dasturdeba mciredi damaxinjebiT:
`xuÀSad~.
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
Tlac, rodesac pavle mociquli ambobs, rom `ar aris da-
`moizRudavn Tavsa TÂssa~ (ix. udabn. mrav., Tb. 1994, gv. 78;
Sdr. i. ab. leqs., gv. 263).
monebuli arc is (morwmune) Zma, arc is (morwmune da) amgvarTadmi (e.i. amgvari movlenebiT)~, sakuTriv `amgvarni~
(e.i. imgvari SemTxvevebi, rodesac SeuZlia morwmunes urwmunosgan gaSoreba) Semdegnairad ganimarteba marTlmadideblobaSi: `romelsa ityvs `egeviTarad~? - garna amas, viTarmed: ukueTu anu sarwmunoebisagan Senisa migdrekdes,
anu meSfoTe iyos, anu TÂT ganSorebaÁ enebos, arRara Tanagac, raiTamca itÂrTevdi meSfoTeobasa missa, viTarca morwmunis meuRlisasa, aramed ganeSore~ (ix. pavles epistoleTa ganmarteba, gamosca e. koWlamazaSvilma, Tb. 2003, gv.
211). aq CamoTvlili sami mizezidan samive mkveTrad niSandoblivia varsqenisTvis. marTlac, mas upirvelesad SuSanikis sparsTa rjulze gadayvana aqvs ganzraxuli (Sdr.
misi dapireba: `romeli-igi bunebiT coli ars da Svilni,
iginica, viTarca-ese me, Sensave magas msaxurebasa movaqcine~); (2). igi aris saSineli `meSfoTe~ da mtarvali; (3) igi
TviT ganeSoreba SuSaniks, rodesac sxva cols irTavs. SesaZloa, sparsTa rjuli mas aZlevda uflebas, rom ori coli
hyolod a, m agram qri st ianuli m oZRvrebiT WeS mari ti
meuRle mxolod erTi SeiZleba iyos da varsqenic, irTavs
ra sparsTa mefis asuls, amiT, erTi mxriv, mruSobs (rac
TavisTavad aZlevs uflebas SuSaniks, rom gaSordes mas),
meore mxriv ki, Seuracxyofs kanonikur qorwinebas da am
qorwinebaSi myofad aRar moiazreba. amrigad, SuSanikis,
rogorc qristiani meuRlis, qmedeba absoluturad eklesiuria].
25 aRniSnuli gamoTqmis Sesaxeb ix. WeliZe, literatura,
gv. 54-56.
26 “Sen Cemi xati daamxe ...” ... “araTu me aRmemarTa is xati,
rom me damemxo” Sdr:`Sen Cemica xati daamÃu ...~ ... `ara Tu me
aRmemarTa xati igi da memca davamÃu~; varsqenis sityvebi adasturebs, rom motanil konteqstSi termin `xats~ eklesiologiur-ikonologiuri Sinaarsi ara aqvs. eWvi ar aris, rom
`xatis aRmarTva~ da `xatis damxoba~ mianiSnebs warmarTul
sakerpoTa da kerpTa `aRmarTva-damxobaze~. `xati~ motanil
konteqstSi niSnavs swored `kerps~. amis nimuSebi wminda werilis Zvel qarTul versiebSi sakmaoa. magaliTad:
24 `Semoimijna Tavisi Tavi mtkiced~ - dedniseuli sityvebi: `moizRuda Tavi TÂsi mtkiced~ frazeologiurad exmianeba `antoni didis cxovrebis~ uZveles qarTul Targmans:
`kerpsa mas oqroÁsasa, romeli Sen ahmarTe, ara Tayuanis-vscemT~ (dan. 3.15-18 – OJ; Sdr. BS: `xatsa oqroÁsasa,
romeli aRsdgi, ar Tayuanis-vscemT" (mravali sxva nimuSis Sesaxeb ix. WeliZe, literatura, gv. 57-62). sruliad
naTelia, rom iakobis Sromis zemoaRniSnuli koteqsti `xatis~ rogorc `kerpis~ simbolur aRmarTvas mianiSnebs. aqve
imasac davZenT, rom wm. SuSanikis sityvebis marTebulad
wvdomisTvis aucilebelia sworad gvesmodes `da~ kavSiris
mniSvnelobac, romelic motanil adgilas aris ara majgufebeli, aramed maqvemdebarebeli Sinaarsisa da uigivdeba
miznis gamomxatvel maqvemdebareel kavSirs `raÁTa~ (Tanamedrove `raTa~, `rom~). amrigad, varsqeni SuSaniks usayvedurebs qmris Seuvali avtoritetis anu misi rogorc qmris
`kerpis~, rogorc colisgan Tayvansacemi bomonis damxobas.
rac Seexeba wmindanis pasuxs, masSi aSkarad SeigrZnoba zemodamowmebuli citatebis ganwyoba Tayvansacemad aRmarTuli xat-kerpis ugulebelyofis Sesaxeb. amasTan, saxeobri-
216
217
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
vad uaRresad metyvelia SuSanikis sityvebSi gamomkrTali
miniSneba, rom mas varsqenis xat-kerpi Tayvansacemad arasodes hqonia aRmarTuli Tavis gulSi, radgan yovelTvis
martooden WeSmarit RmerTs eTayvaneboda. kidev, wmindanis pasuxi esaa misdami wamoyenebuli braldebis metad maxvilgonivruli gabaTileba: is, rac arasodes aRmimarTavs,
rogor davamxobdio. dReisaTvis, cxadia, Znelia ganvsazRvroT, Cawvda Tu ara varsqeni misi meuRlis sityvaTa
qveteqsts, magram erTi ram aSkaraa: aRniSnuli sityvebi
uTuod SuSanikiseulia da maTi zedmiwevniTi SenarCunebiT
iakobma kidev erTxel warmoaCina Tavisi Tavi rogorc gansacvifrebeli marTlmetyvelebisa da
movlenaTa uaRresi
sicxoveliT gadmocemis xelovanmesityvem.
29 `devi~ aq `drakons~ niSnavs, rac xsenebuli `martvilobis~ terminologiuri arqaulobis niSania (vrclad ix. WeliZe, literatura, gv. 67-69).
30 `brZeno adamianebo~ - Sdr. `kacno brZenno~. amgvari
m im arT va T avisi t onalobiT em sgavseba m ociqulT a
analogiur mimarTvebs: `kacno Zmano~ (saq. 1.16; 2.29; 13.15;
13.26; 13.38; 23.1; 23.6; 28.17), `kacno Zmano da mamano~ (saq.
22.1), `kacno israitelno~ (saq. 2.22; 3.12; 5.35), `kacno efeselno~ (saq. 19.35) da misT.
28 Sdr.: `da sxuad gardaaqcien keTilni misni~. am SemTxvevaSi varsqenis saxeSi SeiZleba hagiografs nagulisxmevi hyavdes
saxarebiseuli ukeTuri mona, romelmac gaaukuRmarTa uflis
(sulieri mamis) keTili mcnebebi (Sdr. m. 25.24-30). motanil
adgilas gvesmis, agreTve, gamoZaxili evsuqi xucesis qadagebisa `mkudarTa aRdgomisaTÂs~, rac uadres epoqaSi iTargmna qarTulad. qadagebaSi ukeTuri monis Sesaxeb vkiTxulobT: `mas keTilni igi brZanebani erwmunnes, xolo man
gardaaqcina borotad~ (`udabnos mravalTavi~, gv. 174).
sakuTriv gamoTqma `sxuad gardaqceva~ gvxvdeba `sinur
mravalTavSi~: `piri daeyavn mwvalebelTa, romelni mrudad
ityvan, keTiladwerilsa sxuadsaxed da sxuad
gardaaqceven~ (epifane kvipreli, qalwulisa mariamisTÂs,
sin. mr. gv. 51.30-31; Sdr. i. imnaiSvilis leqs. gv. 150).
31 `am saxiT iqneba Cemi gadarCena misgan~ - nusxebSi gvaqvs Semdegi teqsti: `miT saxiTa iyos ganCinebaÁ Cemi misgan~,
sadac sityva `ganCinebaÁ~ koteqstis azrs sakmaod gaugebars xdis. marTlac, aRniSnul termins i. abulaZe ganmartavs
rogorc `gankiTxvas~ anu, rac igivea, `gansjas~. TavisTavad
`ganCinebis~ amgvarad gageba mTlad miuRebeli ar aris [Sdr.
mag. kor. 1.9, sadac swored `ganCinebad~ aris Targmnili
berZnuli `apokrima~, rac `msjavrs~, `ganaCens~, `sasjels~ niSnavs: `ganCinebaÁ (`apokrima~) igi sikudilisaÁ mogueRo~;
Sdr. agreTve gamosl. 9.5: `awve angelozsa RmrTisasa mouRebies saSjelisa ganCinebaÁ (berZn. `fasis~) da gangapos Sen
organ~, Tumca qarTuli `ganCinebaÁ~, Cveulebriv, niSnavs
`ganwesebas~, `gangebas~, `gansazRvrebas~ (berZn. `aforisma~, `horos~), anu imaves, rasac dResac], magram amgvari SinaarsiTac ki winadadebis azri ukiduresad bundovania,
radgan gamodis, rom kvlav vasqeni ganikiTxavs SuSaniks
(`miT saxiTa iyos ganCinebaÁ Cemi misgan~). Cven rom aRniSnul winadadebaSi gvqonoda ara `Cemi misgan~, aramed `Cemgan misi~, raRacnairi axsna SeiZleboda mogveZebna, Tumca
mainc gaugebari darCeboda, Tu rogor unda ganekiTxa SuSaniks vasqeni `miT saxiTa~, anu imave `SekvriTa da Trevi-
218
219
27 wmindanTa saflavebze agebuli maTi saxelobis samlocveloebi (aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb vrclad ix. WeliZe, literatura, gv. 64-66)
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
Ta~. gacilebiT marTebuli ganmartebaaa mocemuli `saskolo gamocemaSi~, sadac `ganCinebaÁ~ gagebulia rogorc
`aSkarad daSoreba~ (vfiqrobT, ufro marTebuli iqneboda
`gamijvna~), ra Sinaarsic Zvel qarTul `gan-Cinebas~, ase Tu
ise, moepoveba. magaliTad: `ganaCinne levitelni Soris ZeTagan israelisaTa~ (ricxv. 8.14, AKSB; Sdr. G: `ganaTÂsne (berZn.
`diasteleis~) levitelni Soris ZeTagan israelisaTa~).
mainc, `ganCinebaÁ~ TviT uZvelesi droisTvisac (rogorc
amas erTsulovnad swamebs uadresi tesqtebi) niSnavs `ganwesebas~, `gangebas~, `gansazRvrebas~, mkvelvarTagan xazgasmuli zemore mniSvnelobebi ki mxolod uiSviaTesi
gamonaklisebia da ganpirobebuli Cans saTargmni teqstis
gavleniT, rac xelovnurobis da semantikuri bundovanebis
kvals mniSvnelovanwilad inarCunebs (swored es unda yofiliyo erT-erTi mizezi imisa, rom oSkis bibliis `ganaCinne~ gelaTur TargmanSi Secvlilia konteqstTan gacilebiT misadagebuli da gasagebi terminiT `ganaTÂsne~). amitom, gamomdinare iqidan, rom iakobis Sroma sityvaTa gavrcelebul da sasaubro mniSvnelobebs mouxmobs da arsad
avlens swrafvas rTuli da iSviaTi semantikis aqcentirebisken, mocemul SemTxvevaSi ar gamovricxavT gadamweriseul
cTomilebas da SesaZleblad miviCnevT, rom iakobiseul
teqstSi yofiliyo ara `ganCinebaÁ~, aramed - `ganrinebaÁ~.
amgvari daSveba asomTavruli teqstisTvis savsebiT misaRebia, radgan asomaTavruli `r~ (-) da `C~ (C) arsebiTad mxolod `r~-s wina fexiT gansxvavdeba erTimeorisgan da gadamwerisgan maTi erTimeoreSi aRreva aranairad ar unda
iyos moulodneli. Tu miviRebT, rom marTebuli wakiTxva
aris `ganrinebaÁ~, konteqstis azri zedmiwevniT naTeli
gaxdeba, radgan fizikuri tanjva-wameba martvilTaTvis
sulis gadarCenisa da mtarvalTagan Tavis daRwevis saSu-
alebad aRiqmeba. mravalTagan davimowmebT erT nimuSs:
rodesac sebastieli martvilebi ukiduresad itanjnen, am
gziT maT Tavi daaRwies mtarvalebs (`monadireebs~) da suli
gadairCines. Sesabamis teqstSi, kerZod, vkiTxulobT: `da
wmidani igi, dalewilni waTiTa, aRmoutevebdes sulsa da
ityodes: suli Cueni viTarca siri ganera maxesa mas monadireTasa. nandÂlve safrÃÀ Seimusra da Cuen ganvereniT~
(`wamebaÁ wmidaTa ormeocTaa~, i. abulaZis gamoc. ix. i. abulaze, Sromebi, I, gv. 141). Sdr. agreTve: `da petre moego
gonebasa TÂssa da Tqua: aw uwyi WeSmaritad, rameTu moavlina RmerTman angelozi TÂsi da ganmarina me ÃelTagan
herodesTa da yovlisagan molodebisa erisa mis huriaTaÁsa~ (saq. moc. 123.11); ix. agerTve, `wamebaÁ wmidaTa mesukaveTaÁ~: `... ganrinebulni sabrÃisagan eSmakisa~, 51.6, i.
abulaZe, `Zveli qarTuli enis leqs.~, gv. 66). STambeWdavi
dadastureba imisa, rom `ganrinebaÁ~ da `ganCinebaÁ~ SesaZlebeli a gad amwerT agan erT i m eoreS i ai ri os, gvaqvs
swored oSkur bibliaSi, sadac erTgan vkiTxulobT: `gamovides mose da ahron faraoÁsgan da RaRad-yo mose uflisa
mimarT ganrinebisa misTÂs droÁsa myurisa, viTarca-igi
Tqua farao” (gamosl. 8.12). berZnuli originali da sxvaenovani versiebi gvi d asturebs, rom m ot ani l ad gi las
qarTul teqstSi Tavdapirvelad unda yofiliyo ara `ganrinebisa~, aramed `ganCinebisa~ (Sdr. berZn. osrismous,
slav. определении). amasve cxadyofs B redaqcia, rac
mocemul adgilas Tumca oSkuri redaqciisaa, magram zemocitirebul teqstSi marTebul formas icavs, radgan masSi
swored `ganCinebisa~ gvaqvs da ara `ganrinebisa~: `gamovida mose da haron faraoÁsgan da RaRad-yo mose uflisa mimarT ganCinebisa mis
droÁsa myurisa, viTarca igi Tqua
farao~ (ix. wignni Zuelisa aRTqumisani, SesaqmisaÁ, ga-
220
221
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
b. gigineiSvilma da c. kikviZem, Tb.
iRo Zeli (Sdr. `SuSanikis martviloba~: `aRiRo astami...~)...
da uxeTqna Tavsa mis marTlisasa~ (sin. mr. 56.34)
32 `adga da cremliT gareT gamovida~ - Sdr. xanmeti oTxTavi: `da gamovida gare [da tiroda mwared]~ (l 22.62; Sdr.
yvela sxva: `da ganvida gare da tirode mwared~). Sdr.
agreTve: `aRdga da gamovida~ (m. 1.35). Sdr. agreTve m. 26.75:
`da ganvida (adiSuri: `gamovida~) gare da tiroda mwared~.
36 `Camarxa~ - dedniseuli `Cahfla~ rTulad gansamartavi leqsikuri erTeulia. upirvelesad, aRvniSnavT, rom
Tavdapirvel teqstSi iqneboda `STahfla~, rac pirdapiri
gagebiT igivea, rac `Caflo~, `Camarxa~ (ix. z. sarj. leqs.
gv. 249). rogorc Cans, igulisxmeba, rom varsqenma astamis
dakvriT, uxeSad rom vTqvaT, iqve `Cawixla~, `usulod dasca~, `miwas daasrisa~ kacTagan Semweobas moklebuli qali.
moslvaTaÁ, gamosces
1989, gv.342).
33 cxadia, rom aq `puri~ gamoiyeneba zogadad `purobis~,
`sadiloba-vaxSmobis~, `nadimobis~ mniSvnelobiT, rac
sakuTriv qarTuli fenomeni Cans (vrclad ix. WeliZe, literatura, gv. 71-80).
34 `aqandazi~ - dedniseuli `astami~ sabas mier ganmartebulia rogorc `comis mosafxeki~, anton I-is mier - rogorc
`WurWeli raime rkinisa anu rvalisa~, xolo ioane batoniSvilis mier - rogorc `cecxlis sarevi maSa rkinisa~. am ganmartebaTagan i. abulaZes, savsebiT dasabuTebulad, mesame
miaCnia konteqstisTvis Sesaferisad (ix. `SuSanikis martvilobis~ i. abulaZiseuli gamoc. gv. 163). misi TqmiT, `astami
cecxlis asaRebi rkinis iaraRia~ (iqve). mkvlevari, Zalian maxvilgonivrulad, yuradRebas aqcevs astamiT nacem SuSanikTan misuli iakobis sityvebs: `mibrZane da mogbano sisxli ege
pirsa Sensa da nacari, romeli TualTa SenTa STacueul
(resp. STamTxueul) ars~. cxadia, es nacari astamisgan
Caucvivdeboda TvalebSi wminda SuSaniks. amitom ganmartavs i. abulaZe Tavis `Zveli qarTuli enis leqsikonSi~:
`astami~ - `cecxlis asaReb-dasaRebi, aqandazi~ (gv. 11).
37 `dausiva~ - dedniseuli `daubuSta~ (Tu es wakiTxva
pi rvand eli a) und a ni S navd es: ` buS ti sebr dausi va ~,
`amouburca~ (ara gamoricxuli, rom Tavdapirvel teqstSi
yofiliyo ara `daubuSta~, `aramed `daubuSa~, rac niSnavs:
`grZnoba daukarga~ (aq: `mxedvelobis unari gauqro~).
38 `saxeSi mjiRiT scemda umowyalod da TmiT mimoaTrevda~ - tanjva-wamebis amgvari aRwerilobani martvilologiaSi araiSviaTia. ai, ori paraleli: `ubrZana uwyalod
cemad (filektimonisa)~ (kimeni I, 138.14; i. ab. leqs. gv. 441);
`iTrevda da swixnida (filipe mociquls)~ (ix. qarTuli versiebi apokrifebisa mociqulTa Sesaxeb, gamosca c. qurcikiZem, Tb. 1959, gv. 4.7; ix. i. ab. leqs. gv. 182); `mohyvanda
rifsime mtarvalTa mZlavr TreviT~, i. abulaZe, Sromebi,
IV, 99.3; i. ab. leqs. gv. 182).
39 `kubasti~ - Tavsaxvevi; kalTa, kabis bolo (`kubastis~
mniSvnelobis Sesaxeb vrclad ix. WeliZe, literatura, gv.
82-87).
35 `dahkra Tavze~ - dedniseuli gamonaTqvami `uxeTqna
Tavsa~ SesaZloa iyos gamoZaxili `iakobis wamebis~ erTi adgilisa, sadac vkiTxulobT: `da aRdga erTi maTgani ... aR-
40 termini `Tesl-tomi~ Zveladac imaves niSnavda, rasac
dRes, e.i. `Camomavlobas, modgmas, naTesaobas, warmomavlobas~. magaliTad: `Tesl-tomi misi vin uZlos miTxrobad?~
222
223
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
(saq. moc. 8.33); `aRdgomil ars yoveli Tesl-tomi misi erTbamad Cem zeda~ (II mef. 14.7).
`bzobamde~ (Sdr. `da mividis igi mun Semdgomad gancxadebisa zatikisa da daeyudis mun vidre dRedmde bzobisa~, mamaTa cxorebani, gv. 168). ase rom, radgan evTvimi aRsasrulis
Jams swored `mcire monasterSi~ imyofeboda, cxadia, rom
bzoba jerac ar dandgariyo. Sesabamisad, mis Sesaxeb uwyebuli, - rom igi `didTa marxvaTa~ aResrula, - gulisxmobs
bzobamdel monakveTs winasaaRdgomo periodisas (vnebis Svideulis winmswrebs), rac niSnavs, rom termini `didni marxvani~ uigivdeba sakuTriv `did ormoceuls~. amasve gvidasturebs berZnuli originalic, sadac `didTa marxvaTa" Sesatyvisad gvxvdeba termini `wminda ormoceuli~ (`hagia tessarakoste~). amave `didTa marxvaTa~ meore mniSvneloba anu
am terminSi mTeli winasaaRdgomo marxviTi ciklis (vnebis
Svideulis CaTvliT) moazreba gamokveTilia sakuTriv
winamdebare `martvilobaSi~, romlis meToTxmete TavSi
pirdapir vkiTxulobT: ` xolo didTa maT marxvaTa aRvsebisaTa, ergasisTa maT dReTa, equsTa welTa Sina arca dRisi, arca RamÀ ara dajdis que...". '
41 `vnaxe misi sxeuli~. Sdr. `vixile xati misi~. termini
`xati~ aRniSnul adgilas `sxeuls~ niSnavs.
42 `daculad~ - Sdr. `gebulad~, rac niSnavs: `dauzianeblad~, `udanakargod~, `daculad~, `daukleblad~, `unaklod~. aRniSnuli termini gvxvdeba `adrianes da anatoles
martvilobis~ uZveles qarTul TargmanSi (miTiTebulia i.
ab., leqs.-Si, gv. 92): `da iyvnes Ãorcni maTni gebul, rameTu
TmaÁ erTisa maTganisaÁ ara Setusvil iyo~ (i. abulaZe,
Sromebi, I, gv. 200). amave termins vxvdebiT ioane mosxis
`limonarSi~: `poves senaki misi gebulad da beri igi mSÂdobiT~ (ioane mosxi, limonari, gamosc. i. abulaZem, Tb. 1960,
gv. 33.9; Sdr. i. ab. leqs. gv. 92), da a. S.
43 `didmarxva~ _ Sdr. dedani: `didni igi marxvani~. es termini gulisxmobs an sakuTriv `did ormoceuls~, rac Tavdeba
bzobis paraskevs da rasac mosdevs `vnebis Svideuli~, anda mTel winasaaRdgomo marxvas vnebis Svideulis CaTvliT. pirveli mniSvnelobiT (e. i. mxolod `didi ormoceulis~ aRmniSvnelad) termini `didni marxvani~ damowmebulia kirile skviTopolelis `evTvimi didis cxovrebis~ ZvelqarTul TargmanSi: `amisa Semdgomad gardaicvala mas Sina (mcire monasterSi, e. W.) didTa marxvaTa" (mamaTa cxorebani, gv. 168).
erTi mxriv, konteqstiTac naTelia, rom motanil teqstSi
`didni marxvani" aRniSnavs ara mTel winasaaRdgomo periods, aramed - sakuTriv `did ormoceuls~ (bzobis winmswrebs), radgan cota zemoT xazgasmulia, rom evTvimi didi
xsenebul mcire monasterSi, sadac aResrula igi, yovelwliurad midioda `gancxadebis zatikis~ (`naTlisRebis sadResaswaulo Svideulis~) Semdeg da rCeboda iq vidre
224
44 safiqrebelia, rom `aRvsebis orSabaTi~ iakob xucesis droisTvis aRmniSvneli yofiliyo ara brwyinvale Svideulis orSabaTisa, ra Sinaarsic aqvs mas mogvianebiT,
aramed - vnebis Svideulis orSabaTisa (aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb vrclad ix. WeliZe, literatura, gv. 215-272)
45 `mis guls eSmaki Txrida~ - esaa sakmaod warmatebuli
saxeobrivi gamonaTqvami, romlis paralels sxva saeklesio
ZeglebSi (maT Soris, wminda werilSi) ver vpoulobT.
46 `momeci maqedan~ - Zveli qarTuli `gamomec~, rac Zalian
gamomsaxvelia, erTi sityviT ver gadmoicema. `gamocema~ ar
udris arc `mocemas~, arc `gamoyvanebas~ (es leqsikuri erTeulebi TavisTavad arsebobs Zvel qarTulSi). igi Seesa225
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
bameba berZnul `ekdidomi~-s(mag. `gamogucen qalaqi maTi~,
Taa rogorc qarTulSi (`ambox~) da niSnavs, i. abulaZis gan-
ivd. 7.9, oSkuri).
martebiT, `CoCqols, masas, xalxs~ (i. abul., leqs. gv. 5; am terminis Sesaxeb ix. agreTve i. abulaZe, Sromebi, I, gv. 34).
47 `TreviT wamoaTria~ - Sdr. `TreviT moiTria~.
frazeologiuri
TanxvedrisTvis Sdr. `TreviT moiTries
igi~ (`martÂlobaÁ TeklaÁsi~, i. abul. Sr. 1, gv. 56).
48 `talaxSi~ - Sdr. `TiÃaTa Sina~. Zveli qarTuli `TiÃaÁ~,
iseve rogorc misi berZnuli ekvivalenti `pelos~, niSnavs
rogorc `Tixas~, `Tixnar miwas~, `miwas~, aseve `talaxs~. cxadia, xsenebul konteqstSi swored es ukanaskneli mniSvneloba aqvs `TiÃas~.
49 `ZeZvi~ - e.i. `ekliani buCqi~, `kvrinCxi~ (SedarebiT vrclad ix. WeliZe, literatura, gv. 94)
50 `ficxobda~ - Sdr. Zv. qarT. `xistooda~ (am terminis
Sesaxeb ix. WeliZe, literatura, gv. 302-304).
51 `jaWvi daedoT mis kiserze~ - Sdr. `...dadebad jaWÂ qedsa missa~. aq ismis gamoZaxili wminda werilisa. magaliTad:
`dadvas man jaWÂ rkinisaÁ qedsa Sensa~ (BS; Sdr. gelaTuri:
`dadvas saÃivi rkinisaÁ qedsa zeda Sensa~, II sj. 28).
52 `mesenake~ - Sdr. Zv. `senakapani~, rac niSnavs `mesawoles~ (saba), oTaxis mcvels.
53 `Tvali hkida~ - es gamonaTqvami, rac dRemde sametyvelo g am oy en eba S i a, r og orc v xe d a vT , uZv el es i wa rmoSobi saa.
56 `me amieridan ganSorebuli viyo Tqvengan~ - Sdr. `jmnulmca var Tquengan me amieriTgan~. es gamonaTqvami,
rogorc Cans, frazeologiurad momdinareobs zemoT ukve
miTiTebuli `andrianes da anatoles wamebis~ uZvelesi
qarTuli Targmanidan. SevadaroT: `...jmnul var amier sofliT~ (`martvilobis~ teqsti ix. i. abul., Sr. I, gv. 182).
57 `Caketes~ - Sdr. `Seayenes~. leqsikuri erTeuli `Seyeneba~ terminologiuri Sesatyvisi Cans berZnuli semantemisa `sinkleio~ (iSviaTad `katakleio~), rac niSnavs
`Caketvas~, `Seketvas~, `daxSvas~ (aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb vrclad ix. WeliZe, literatura, gv. 97-99)
58 `naxeT Tqveni Tavi...~ - Sdr. `ganixileniT Tavni Tquenni...~. paralelisTvis Sdr. `mamaTa cxorebani~: `ganixileniT Tavni Tquenni~ (A 1105, 430 r; ix. i. abul. leqs. gv. 81).
59 `vuTxari~ - aq: ‘Sevexvewe” (es mniSvneloba aqvs am adgilas Zv. teqstis sityvas: `varqu~.
60 `nivTs~ - Sdr. `WurWeri~, rac terminologiurad gadmoscems berZnul `skeuon~-s.
55 `xalxis~ Sesatyvisi Zvel qarTul teqstSi aris `amboxi~,
sparsuli warmomavlobis sityva, rac somxurSi imave formi-
61 `qristes tarigi~ - e. i. `qristes kravi~. gamoTqma
`tarigi qristesi~, Seqmnilia im cnobili Sesityvebis
analogiiT, rac ioane RvTismetyvelis mier macxovrisadmi
aris Tqmuli: `tarigi RmrTisaÁ~. magaliTad: `aha qriste,
tarigi RmrTisaÁ~ (i. 1.36; Sdr. hadiSuri: `aha esera qriste,
kravi RmrTisaÁ~; Sdr. iqve 1.29). `tarigi qristesi~ araiSviaTad ewodebaT yovladwminda RvTismSobels da qalwul-
226
227
54 aRniSnuli epizodi unaTlesi dadasturebaa imisa, rom
nawarmoebis avtori ueWvelad TviTmxilvelia.
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
mowameebs (aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb vrclad ix. WeliZe,
literatura, gv. 99-105)
(`sakrvelebs~) `sulier margalitebs~ uwodebs. movitanT
62 `sasZlosebr lamazad Semkuli~ - Sdr. `Suenierad viTarca sZali Semkuli~. i. abulaZes wyarod miTiTebuli aqvs
gamocx. 21.2, sadac, eqvTimeseuli TargmaniT vkiTxulobT:
`ierusalÀmi axali... viTarca sZali Semkuli qmrisa mimarT
TÂsisa~. es paraleli TavisTavad sagulisxmoa (yuradRebas
mivaqcevT aRniSnuli muxlis andria kesaria-kapadokieliseul ganmartebaze, sadac axsnilia epiTeti `sZali~ da
Tqmulia, rom `axal ierusalims~ apokalifsis avtori
uwodebs sZlad, `rameTu SeerTebul ars igi uflisa samkauliTa saRmrToÁTa~, i. imnaiSvilis gamoc., Zv. qarT. enis
kaTedris Sromebi, 7, Tb. 1961, gv. 106; sagulisxmoa, rom
xsenebuli `sZali~ iqve, - 21.9-Si, - saxeldebulia rogorc
`sZali kravisaÁ~, sadac `kravi~ Seesatyviseba berZnul
`arnion~-s da somxur `garn~-s), Tumca TviT `gamocxadebis~
aRniSnuli gamoTqma, Tavis mxriv efuZneba esaias Semdeg
sityvebs: `ixarebs suli Cemi uflisa mimarT, rameTu ... viTarca sZali, Semamko me samkauliTa~ (61.10). Zneli saTqmelia, arsebobda Tu ara `apokalifsis~ qarTuli Targmani
iakob xucesis dros (sadReisod miiCneva, rom eqvTimem
pirvelma Targmna qarTulad es Zegli), magram `esaias
winaswarmetyveleba~ rom uTuod arsebobda V s-Si qarTulad, es ueWvelia, Tanac esaias sityvebi gacilebiT axlos
dgas Sinaarsobrivad `martvilobis~ zemore adgilTan, vidre - `apokalifsisa~.
aniTgan da vidre hromadmde mimomqonan - sulierni ese mar-
63 borkilebiT samkaulebisebr Semkobiloba ucxo ar
aris saeklesio mwerlobisTvis. am mxriv SeiZleboda migveTiTebina wm. egnati antioqielis epistoleze efeselTa mimarT, sadac xsenebuli mRvdelmowame Tavis borkilebs
228
wm. giorgi mTawmindelis Targmans: `sakrvelni ese asurastgalitni~ (saq. ekl. kalend. 1988, gv. 613).
64 `ver momiTmina Cemma gulma~ - Sdr. `ver damiTmo gulman
Cemman~. aRniSnuli gamonaTqvami, rac itevs figuralurobas,
rogorc Cans, sasaubro enidan aris iakobisgan Semotanili.
sagulisxmoa, rom es gamonaTqvami dRemde metyvelebaSia.
65 `mcvelma ki miTxra me: es rom mcodnoda, ar SemogiSvebdi Sen~ - es frazac imdenad gansacvifreblad realisturia, rom kvlavac ueWvels xdis mTxrobelisgan ambis
TviT mxi lvelobas.
66 `Cori~, i. abulaZis SeniSvniT, igivea, rac somxuri
`Wor~ da am toponimiT darubandi unda aRiniSnebodes
(dasax. gamoc. gv. 058).
67 `borkilebisa ki - ar ganikuTvna~ - Sdr. `xolo
borkilTaÁ ara Tavs-idva~, e.i. borkilebis moxsna ar
ivaldebula SuSanikma. aq termini `Tavs-idva~, rac sazogadod `valdebulebis aRebas~, `pasuxismgeblobis tvirTvas~
niSnavs, rogorc Cans, mianiSnebs imaze, rom xsenebuli wmindani jaWvsac da borkilebsac RvTis gangebad anu RvTis
gangebiT masze dakisrebul sam oRvaweo valdebulebad
racxda (rac bunebrivia). jaWvs, iZulebis Sedegad, igi
Tmobs, magram borkilebis moxsnis uflebas (rac RvTivdadebuli samoRvaweo movaleobisgan Tavis aridebad warmoCndeba) Tavis Tavs ver aZlevs da sikvdilamde inarCunebs maT.
68 `am borkilebTan erTad~ - amas niSnavs motanil adgilas iakobiseuli `miTurTiT~.
229
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
69 `saRvTo wesierebiT~ - Sdr. `wesierebiTa saRmrToÁTa~. aRniSnuli Sesityveba, rogorc Cans, gulisxmobs samoRvaweo gangebas, rac `dayudebuli~, ~Seyenebuli~ anu asketur RvawlSi myofi SuSanikisgan faqtobrivad samonazvno
reglamentis zedmiwevniT dacvas moaswavebs (`wesiereba~ aq,
safiqrebelia, Seesabamebodes berZnul `evtaqsia~-s). Sesabamisad, aRniSnuli gamonaTqvamis Semdeg gamocemebSi marTebuladaa dasmuli orwertili.
71 `aRTqmulTa~ - Sdr. `aRnaTquemTa~. termini `aRnaTquemi~ araiSviaTadaa damowmebuli saRvTo werilSi.
berZnulSi, upirvelesad, misi Sesatyvisia `evxe~, rac, gar-
da `locvisa~, niSnavs agreTve `aRTqmas~. amave termins gadmoscems agreTve `epangelia~-s (iSviaTad `epangelma~-s), rac
`Zvel aRTqmaSi~ Zalian iSviaTad gvxvdeba
da arsebiTad
`axali aRTqmis~ kuTvnilebaa. kidev erTi termini, romelic Tumca aRTqmiTi SinaarsiT zemoganxilulebze ufro mniSvnelovania, magram Cvens mier amjerad mesame rigSia moqceuli da, Sesabamisad, naklebad vexebiT, radgan iakob xucesis
`aRnaTquemTan~ terminologiuri kavSiri ara aqvs, gaxlavT
kargad cnobili da saRvTo werilSi mravalgzis damowmebuli `diaTeke~, rac `rjuldebiTi anderZis~, `brZanebulebiTi
danapirebis~ Sinaarss atarebs da, aqedan gamomdinare, Zvel
qarTulad iTargmneboda ara mxolod rogorc `aRTqumaÁ~ an
`aRnaTquemi~, aramed agreTve – rogorc: `Sjuli~, `mcnebaÁ~,
`mcnebaÁ aRTqumisaÁ~. rac Seexeb `evxe~-s da `epangelia~-s,
damowmebulma nimuSebma aSkarad warmoaCina am ori `aRTqumis~ garkveulwilad gansxvavebuli Sinaarsi. kerZod, pirveli maTgani ufro gulisxmobs msxverplSewirviTi daniSnulebis aRTqmas anu aRTqmas rogorc valdebulebas, rac unda Sesruldes, maSin, roca meore xazgasmaa imgvar aRTqmaze, rasac
samaxaroblo daniSnuleba aqvs.
amgvarad, `diaTeke~ esaa
ufro rjuldebiTi aRTqma, `evxe~ - valdebulebiTi aRTqma,
`epangelia~ - samaxaroblo aRTqma. axla gavixsenoT `martvilobis~ Sesabamisi adgili: `movidodes mamani da dedani
aRnaTquemTa Sewirvad~. radgan termini `aRnaTquemi~ mkafiod ukavSirdeba `Sewirvas~, ueWveli xdeba, rom masSi igulisxmeba `valdebulebiTi anu msxverplSewirviTi aRTqma~,
rac sakuTriv berZnuli `evxe~-s Sinaarss Seadgens. magaliTad: `aRnaTquemad Senda ara Seiwiros~ (lev. 22.23);
`SewireT ... aRnaTquemi Tqueni~ (II sj. 12.6); `aRnaTquemi...
Seswiro~ (II sj. 12.27); `Sevswiro aRnaTquami, romel
aRmeTqua~ (II mf. 15.7); `Seiwire aRnaTquemi Cemi (fs. 55.13)
230
231
70 iakob xucesis gamonaTqvami `sulieri qnari~, vfiqrobT,
sxvas arafers niSnavs, Tu ara saRvTo Rvawlis Jams moRvawis mier fsalmunTa galobis aRvlenas saeklesio wesiT.
sakuTriv `qnari~ uTuod fsalmunebs niSnavs, `sulieri~ ki
imas gulisxmobs, rom Tumca, rogorc wm. ioane oqropiri
aRniSnavs, daviTis fsalmunebs galobs, cxadia, eklesiac,
magram galobs ara, daviTisebr, nivTieri qnariT 2, aramed sulieriT anu saeklesio galobis wesiT, rac ganuyrelia
Rvawlisgan, askezisisgan, rasac `Seazavebs suliwminda~ da
rac aris `sulismieri harmonia~, da `goniTi qnari~, rogorc
uwodebs mas wm. aTanase, anu esaa, origenesebr, igive, `qnari
sulisa (suliwmindisa)~, riTac aRevlineba `yovelgvari
tkbili musikis yovladmwyobri melodia~ (wm. ioane oqropiri). amasve niSnavs gamonaTqvami `daviTis qnari~, rogorc
Tavad iakob xucesi uwodebs mas `martvilobis~ dasasruls:
`daviTis qnariTa miT yovladZliersa RmerTsa da Zesa missa ufalsa Cuensa iesu qristesa vadidebdiT~ (aRniSnuli
sakiTxis Sesaxeb vrclad ix. WeliZe, literatura, gv. 107116).
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
da a.S. amrigad, aSkaraa, rom `martvilobis~ zemore Sesityveba `aRnaTquemTa Sewirva~ Zveli aRTqmis teqstidan momdinareobs, sadac `aRnaTquemi~ berZnuli `evxe~–s Sinaarss
atarebs (aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb vrclad ix. WeliZe,
literatura, gv. 116-125)
75 `Zvirfas samoselze zrunvis sanacvlod~ - iakobis sityvebi `nacvalad WiWnauxtisa saqmisa~, Cveulebriv gaigeba ase: `abreSumis xelsaqmis nacvlad~. termin `WiWnauxtisa~ da mTeli konteqstis wyaroTmcodneobiTi Seswavla cxads xdis, rom zemore gageba sruliad arazustia. Sesabamisi masalebi aaSkaravebs, rom
`WiWnauxtisa saqme~ niSnavs iakinTis qsovilze, zogadad Zvirfas samoselze
mofiqralobas, amaze mzrunvelobas, amiT dakavebulobas,
rac sakuTriv mdidar qalTa cxovrebis wesia, maTi interesis sagania. swored es zizil-pipilebiT gataceba, farCaatlasisa da oqroqsovilisken swrafva, Zvirfas Sesamoselze zrunva uaryo SuSanikma anu man mTlianad datova
amgvari yofiTi siamovnebiT tkboba da mTeli yuradReba
macxovnebeli moRvaweobisken mimarTa (aRniSnuli sakiTxis
Sesaxeb vrclad ix. WeliZe, literatura, gv. 129-177).
72 `keTrovnebis tkivili~ - Sdr. `ganborebisa salmobaÁ~.
termini `ganborebaÁ~ i. abulaZis mier dakavSirebulia somxur `bor~-Tan, rac `keTrs~ niSnavs. sabac ganmartavs: `ganboreba - keTris sneuleba~ (ix. i. abul. dasax. gamoc., gv. 92). dReisaTvis ar Cans damarwmunebeli argumenti zemore ganmartebaSi eWvis Setanisa, ris gamoc `ganborebas~ Cvenc `keTrovnebad~ vTargmniT, Tumca auxsnelia keTrovani qalis esoden
Tavisufali misvla-mosvla. iqneb yuradReba migveqcia imaze,
rom termini `bor~ somxurSi niSnavs ara mxolod `keTrs~,
aramed `munsac~, rac, ar aris gamoricxuli, zemore `ganborebaSic~ igulisxmebodes. Tu `ganborebas~ mainc keTrovnebad
gavigebdiT, mizanSewonilad warmoCndeboda misi dakavSireba macxovris mier keTrovanTa gankurnebis epizodebTan (mr.
1.40-42; l. 17.12-13), Tumca Zvel qarTul redaqciebSi `keTrovans~ aRniSnavs, erTi mxriv, TviT `keTrovani~, meore mxriv ki
`ganboklebuli~ (da ara `ganborebuli~; somxurSia `borot~).
73 `midi ierusalimSi~ - Sdr. `mived ierusalÀmd~. es sityvebi da momdevno uwyeba mogvi qalis ierusalimSi mogzaurobis Sesaxeb TvalnaTlivi dadasturebaa ierusalimTan
qarTlis qristianTa piligrimuli (momlocvelobiTi) kavSirisa uadresi epoqidanve.
74 `Seismina~ - Sdr. iakobiseruli `Seiwynara~, rac
swored imas niSnavs, rom mogvyofilma qalma `miiRo~ anu
`Seismina~ SuSanikisgan namcnebi da imoqmeda kidec Sesabamisad.
232
76 `daviTni~ - `martviloba~ adasturebs, rom `fsalmunTa~ wigns qarTulSi uZvelesi droidanve `daviTni~ / `daviTi~ ewodeboda.
77 `gaxevebuli~ - Sdr. `dabuSebuli~ (i. abulaZe ganmartavs: `dabuSeba, dabuSuveba: `daÃsna:, moduneba; gaSeSeba;
dabuJeba~, `Zv. qarT. leqs.~, gv. 106)).
78 rogorc miuTiTebs i. abulaZe, `kari~ aq ktezifons
gulisxmobs.
79 `SeuTvala~ - es gaazreba aqvs motanil adgilas iakobiseul sityvas `mihrqua~ (Sdr. i. abulaZis ganmarteba:
`mirquma - SeTvla~, `leqs~, gv. 249).
80 `perangi~ - Sdr. Zv. `palekarti~. i. abulaZe ganmartavs: `palekarti~ - `kvarTi, grZeli samoseli~. sabas miTiTebiT `palekarti~ (`palegavti~, palikarti~) igivea,
233
SeniSvnebi
wameba wminda mowame SuSanik dedoflisa
rac `podiri~, xolo es ukanaskneli misgan asea ganmartebuli: `samoseli, Semcveli sxeulisa mklavTagan ferÃTamde, msgavsi kvarTisa (perangisa)~. d. CubinaSvili aseT ganmartebas gvawvdis: `podiri, varmandi, monazonT wamosasxami~. termini `palegavti// paregavati~ vlindeba gamosl.
36.34 muxlSi: `qmnes paregavati zezisa qmnulqsoili ahronisTÂs da ZeTa misTa” (B da, albaT, O; Sdr. S: `da uqmnes
kuarTebi igi zezisa saqme qselisaÁ ahrons da ZeTa misTa”).
igive muxli AK nusxebSi aseTi saxisaa: `da uqmnes kuarTebi
igi zeezisa saqme qslisaÁ ahrons da ZeTa misTa~. egeve termini damowmebulia `jerasimes cxovrebaSi~: `erTi palegavti da fiCÂ erTi da kukuli~ (`mamaTa cxorebani~, gv. 313.22;
Sdr. berZn. `kolobion~, rasac ase ganmartavs lempi: `moklesaxeloebiani samosi, gansakuTrebiT monazvnebisaTvis~).
Cvens mier ukve gamoTqmuli azrisa, rom `andrianes da anatoles martviloba~ qarTulad Targmnili iyo, rodesac iakobi Tavis naSroms werda. xsenebuli Targmani gansakuTrebuli arqaulobis gamo mravalmxriv Sesaswavli Zeglia.
pirveli sagulisxmo gamokvleva da TviT publikaciac
(paralelur somxur teqstTan erTad) i. abulaZes ekuTvnis,
magram Sesaswavli kvlavac bevria da sasurveli iqneboda
teqstis xelaxali publikaciac bodleanuri nusxis gaTvaliswinebiT, romelic sayuradRebo variantul sxvaobebs Seicavs (magaliTad sayuradRebo leqsikuri erTeuli `avJanda~, razec sagangebod msjelobs i. abulaZe, xsenebul nusxaSi warmodgenilia ufro arqauli formiT `avJandak~).
81 `Cemi silamazis mSveniereba~ – Sdr. `SuenierebaÁ sikeTisa CemisaÁ~. Sesityveba `SuenierebaÁ sikeTisaÁ~ sakmaod
uCveulo gamonaTqvamia, radgan Zvel qarTulSi `sikeTec~
`Suenierebas~ niSnavs. xsenebul sityvebSi gvesmis gamoZaxili zemoT ramdenimegzis miTiTebuli Zeglisa `martÂlobaÁ andrianÀsi da anatolÀsi~. mxedvelobaSi gvaqvs, kerZod, Semdegi adgili: `nu mixedav Suenierebasa sikeTisa
Senisasa ~ (ix. `wamebaÁ wmidaTa mowameTaÁ andrianÀsi da
colisa misisa anatolÀsi da maT Tana mowameTaÁ, romelni
nikomidia qalaqsa iwamnes~, gamosca i. abulaZem, Sromebi, I,
1975, gv.205). sagulisxmoa, rom aRniSnul adgilas xsenebuli `martvilobis~ qarTuli teqsti sxvaobs berZnul-somxurisgan. es momenti mniSvnelovania, radgan gvidasturebs,
rom iakobi mis mier gamoyenebul sintagmas `SuenierebaÁ
sikeTisaÁ~ iRebs `andrianes da anatoles martvilobis~
sakuTriv qarTuli Targmanidan, rac kidev erTi mowmobaa
`dResaswauls~, aramed zogadad `Svideuls~, xolo `aRvsebis~ anu `pasqalur~ `Svideulad~ iakobis dros marTlma-
234
235
82 `aRvsebis SvideulSi~ - Sdr. Zv. `aRvsebisa zatiksa~.
termini `zatiki~ zemore SesityvebaSi unda niSnavdes ara
didebeli eklesia `vnebis kviriakes~ saxeldebda
da ara
`brwyinvale Svideuls~ (aRniSnuli terminebis Sesaxeb vrclad ix. WeliZe, literatura, gv. 215-272).
evstaTi mcxeTelis
martviloba
236
237
winaTqma
yofili mogvi gvirobandaki, romelsac naTlisRebisas berZnuli saxeli `evstaTi" anu, qarTuli TargmaniT, `keTiladmdgomi~ ewoda, marTlac `keTilad~ anu
mxned daudga sulier mters da xorciel tanjva-wamebaTa Rirseuli daTmeniT martviluri gvirgvinis mimRebi gaxda. misi Rvawlis amsaxveli Zegli, romlis avtoric samwuxarod ucnobia, ara mxolod uadres
qarTul martvilologiur, aramed VI s-is Sua wlebis
qarTlis utyuar saistorio dokumentsac warmoadgens da Tavisi gansakuTrebuli sulier-faqtobrivi
Rirebulebis gamo, vfiqrobT, gacilebiT met yuradRebas unda iqcevdes. kerZod, es Zegli `wminda SuSanikis martvilobasTan~ erTad uTuod unda iyos Setanili saskolo programaSi. `evstaTis martviloba~
gamorCeulad faseulia wminda werilis, kerZod ki saxareba-oTxTavis uadresi qarTuli redaqciebis (saxeldobr, e. w. `hadiSuri redaqciis~) teqstobrivi Seswavlis aspeqtiT. am ZeglSi mokled gadmocemuli bibliuri istoria, gansakuTrebiT ki macxovris gamomxsnelobiTi moRvaweoba, uaRresad sayuradRebo wyaroa
bibliis mkvlevarTaTvis.
238
239
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
TTuesa ivlissa kT
ivlisis Tvis 29-Si
martÂlobaÁ da moTminebaÁ wmidisa
evstaTi mcxeTelisaÁ 1
martviloba da moTmineba wminda
evstaTi mcxeTelisa
I. welsa meaTesa xuasros mefisasa da arvand guSnaspisa
marzapnobasa qarTlisasa movida kaci erTi sparseTiT, soflisa
arSakeTisaÁ, ZÀ mogÂsaÁ. da warmarT iyo igi, da saxeli erqua
mas gÂrobandak, da dRiTa yrma iyo igi viTar ocdaaT wlis.
da movida igi qalaqad mcxeTad da iswavleboda Ãelsa
meÃamleobisasa. da xedvida igi rCulsa qristeaneTasa da msaxurebasa qristÀssa da wmidisa juarisa Zalisa Cinebasa.
Seiyuara man rCuli qristeanobisaÁ da hrwmena qriste. da viTar iswava meÃamleobaÁ, iTxova man coli qristeanÀ da TÂT
qristeane iqmna da naTeli moiRo. xolo naTliscemasa missa
uwodes saxeli evstaTi. da cxovndeboda wmidaÁ evstaTi
qristeanobasa Sina da saTnoebasa qristÀssa.
II. mas Jamsa Sekrbes sparsni, romelni mcxeTad iyvnes, mejadageni da meÃamleni, tozikobdes, da miavlines netarisa
evstaTisa da hrques: `moved da guerTe Suebasa amas Cuensa".
xolo netarman evstaTi ganicinna da hrqua maT: `Tqueni
tozikica bnel ars, da Tquen, metozikenica, bnel xarT. xolo
me qristÀs beWedi momiRebies da qristÀs toziksa vtozikob,
rameTu qristÀs beWdiTa aRbeWdul var da bnelsa magas ganSorebul var".
1. xuasros mefis meaTe wels da qarTlSi arvand guSnaspis marzapnobisas1 movida sparseTidan, sofel arSakeTidan, erTi kaci, mogvis Ze. warmarTi iyo igi da mas saxelad erqva gvirobandaki. asakiT2 Wabuki3 iyo igi, daaxloebiT 30 wlis.
movida igi qalaq mcxeTaSi da ganiswavleboda mewaReobis xelobaSi. xedavda igi qristianebis sjuls, qristes
msaxurebas da wminda jvris Zalis gamoCinebas. Seiyvara
man qristianebis sjuli da iwama qriste, xolo rodesac
iswavla mewaReoba, iTxova man qristiani coli, Tavadac
qristiani gaxda da naTeliRo, xolo naTliscemisas uwodes
mas saxeli evstaTi. da cxovrobda wminda evstaTi qristianobiT da qristes saTnoebiT.
2. im dros Seikribnen sparselebi, romlebic mcxeTaSi
iyvnen, mejRaneebi4 da mewaReebi, da, tozikobdnen ra,
SeuTvales netar evstaTis da uTxres: `modi da SemogvierTdi Cvens gancxromaSi”. magram netarma evstaTim gaicina da uTxra maT: `Tqveni tozikic5 bnelia da Tqven, metozikeebic6, bnelni xarT. xolo me qristes beWedi mimiRia da
qristes toziks vtozikob7, radgan qristes beWdiT var
aRbeWdili da mag sibneles ganveSore”.
1
xelnawerebis nusxa: A: H 341, B: A 130, C: A 170, D: A 176, E: H 2977,
F: H 1672, G: S 3637, H: M 21, I: H 2121.
240
241
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
da viTar toziki igi gardaiÃades, Sekrbes iginive mejadageni da meÃamleni da zraxva-yves winaSe ustamissa, mcxeTel
cixisTavisasa, da Tques: `aqa kaci erTi ars Cuenisa rCulisagani da Cuen Tana toziksa ara movidis da cecxli ara gamoscis da Cuensa rCulsaca hgmobs da Cuen guaginebs da ityÂs,
viTarmed me qristeane varo. xolo aw Sen mouwode da hkiTxe,
rameTu amas qalaqsa Sina Ãelmwife xar".
da ustam, cixisTavman mcxeTisaman, ismina maTi
evstaTisTÂs da miavlina erTi mÃedarTagani mowodebad netarisa evstaTisa, da mrisxaned hrqua: `giwess Sen cixisTavi".
xolo wmidaÁ evstaTi mcired Sebrkolda da unda moridebaÁ. da merme ganizraxa da Tqua: `ese moyuasni Cemni arian,
amaTgan\Ra SeviSino, merme didTa mTavarTa winaSe viTar
warvdge?! aramed mivide misa da cxadad aRviaro qriste,
rameTu masmies wmidisa evangelesagan, viTar-igi Tqua:
`romelman aRmiaros me winaSe kacTa, aRviaro meca igi winaSe
mamisa Cemisa zecaTaÁsa, da romelman uvar-myos me winaSe kacTa, uvar-vyo igi meca winaSe mamisa Cemisa, romel ars caTa
Sina". da daiwera juari Sublsa da gulsa da Tqua: `ufali
Cem Tana".
da movida igi netari evstaTi da warmodga winaSe ustam
cixisTavisa mcxeTelisa. da mwodebelman man hrqua ustams: `ese
ars Cuenisa rCulisa momaginebeli". da mixeda cixisTavman man
netarsa evstaTis da hrqua: `Sen getyÂ, kaco, miTxar me, romlisa soflisaÁ xar, anu romlisa qalaqisaÁ, anu romeli rCuli gipyries"?
xolo wmidaman estaTi hrqua mas: `me soflisa sparseTisaÁ viyav, Ãevisa arSakeTisaÁ, qalaqisa ganZakisaÁ viyav. mamaÁ
Cemi mog iyo da meca moguebasa maswavebda, da me moguebaÁ
ara Tavs-videv, rameTu ganZaks qalaqsa qristeaneni ufroÁs
rodesac toziki gadaixades, Seikribnen igive mejRaneebi da mexamleebi, moiTaTbires mcxeTeli erisTavis ustamis winaSe da Tqves: `aq aris erTi kaci Cveni sjulisa,
CvenTan tozikze ar modis, cecxls ar gamoscems da Cvens
sjulsac gmobs, Tanac gvaginebs Cven da ambobs, rom me qristiani varo. axla ki Sen mouxme da gamohkiTxe, radgan am
qalaqSi xelisufali xar”.
ustamma, mcxeTis cixisTavma, moismina maTi [naTqvami]
evstaTis Sesaxeb da gaagzavna erT-erTi mxedari netari
evstaTis mosaxmobad, romelmac mrisxaned uTxra mas: `gixmobs Sen cixisTavi”.
xolo wminda evstaTi odnav Seferxda da undoda
garideba, magram Semdeg gaifiqra da Tqva: `eseni Cemi axloblebi arian. Tu amaTganac SevSindebi, Semdeg did mTavarTa winaSe rogor warvdge?! piriqiT, mival masTan da
cxadad vaRiareb qristes, radgan msmenia wminda saxarebisgan, uTqvams ra ase: `vinc maRiarebs me adamianebis winaSe,
mec vaRiareb mas Cemi zecieri mamis winaSe, da vinc uarmyofs me adamianebis winaSe, mec uarvyof mas Cemi mamis winaSe,
romelic aris caTa Sina”8, gadaiwera man jvari Sublze
da gulze da Tqva: `ufali CemTanaa”9.
da movida netari evstaTi da warmodga igi mcxeTeli
cixisTavis ustamis winaSe. wargzavnilma uTxra ustams: `esaa
Cveni sjulis maginebeli”. mixeda cixisTavma netar evstaTis
da uTxra: `Sen geubnebi, adamiano, miTxari me, romeli qveynisa xar an romeli qalaqisa anda romeli sjuli gaqvs”?
wminda evstaTim uTxra mas: `me sparseTis qveynisa
viyavi, arSakeTis xevidan. qalaq ganZakisa viyavi. Cemi mama
mogvi iyo da mec mogvobas maswavlida, magram me mogvoba
ar vindome, radgan qalaq ganZakSi qristianebi ufro metni arian da [hyavT maT] episkoposi da mRvdlebi. swored
242
243
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
arian da ebiskoposi da mRdelni, da maTgan-Ra yovelsa
zedamiviwie, rameTu ufroÁs ars yovelsa rCulsa qristeanobaÁ, vidre ... uRmrToebaÁ. da aw me qriste mrwams da
qristÀs msaxurebasa Sina var".
xolo ustam cixisTavman hrqua mas: `aravin giteos qristÀs
msaxuryofad da Tu mSÂdobiT ara ganuteo sicofÀ ege, tanjvaÁ didi moiwios Sen zeda". xolo wmidaman evstaTi hrqua:
`ara xolo Tu tanjvad ganmzadebul var qristÀs siyuarulisaTÂs, aramed sikudidca Tavi Cemi ara mewyalis".
viTar ixila ustam gulsmodgined damtkicebaÁ netarisa
evstaTisi, ganizraxa da Tqua: `amis kacisa patiJi me araraÁ
Ãel\mewifebis, arca aRbmaÁ Zelsa, arca pyrobilebaÁ, aramed
waruZRuano ege tfiliss qalaqsa arvand guSnasps, qarTlisa
marzapansa, da raÁ-igi Sehgvandes, man uyos, rameTu yovlisa
kacisa qarTlisa mas Ãel-ewifebis sikudili da cxorebaÁ".
da ubrZana ustam, cixisTavman mcxeTisaman, orTa mÃedarTa waryvanebaÁ netarisa evstaTisi tfiliss. da Sekrbes igive
mejadageni da meÃamleni da movides ustamisa da hrques: `arian
aqa sxuanica Cuenisa rCulisani da iginica qristeane arian, da
maTica brZane mowodebaÁ da tfiliss maTica waryvanebaÁ".
xolo ustam hrqua maT: `vin arian igini"? da maT uTxres
saxelebi maTi da hrques: `erTsa guSnak hrqÂan da erTsa baxdiad, erTsa burzo, erTsa panaguSnasp, erTsa perozak, erTsa
zarmil, erTsa stefane".
da ubrZana ustam mowodebaÁ maTi, xolo gankiTxvaÁ maTi
araraÁ yo, garna amaT rvaTaÁve SekrvaÁ brZana da warcemaÁ
tfiliss arvand guSnasps, marzapansa qarTlisasa, da esreT
mihrqua: `ese kacni Cuenisa rCulisani iyvnes da qristeaneTa
rCuli upyries, xolo me Sevipyren da Sen, ufalsa, migiZRuanen, rameTu Sen Ãel\gewifebis magaTi gankiTxvaÁ".
maTgan yvelafers Cavwvdi, radgan yvela sjulze aRmatebulia qristianoba ... vidre uRvToeba10. da axla me qriste
mwams da qristes msaxurebaSi var”.
xolo ustam cixisTavma uTxra mas: `aravin daganebebs
qristes msaxurad yofnas da Tu mSvidobianad ar datoveb
mag sicofes, didi tanjva moiweva Senze”. xolo wminda
evstaTim uTxra: `araTu marto tanjvisTvis var gamzadebuli qristes siyvarulis gamo, aramed sikvdilisTvisac
Cemi Tavi ar mebraleba”.
rodesac naxa ustamma gadawyvetilad SeuZravoba netari evstaTisa, awon-dawona da Tqva: `am adamianis aranairi dasjis uflebamosili me ar var, arc Zelze gasmis, arc
Sepyrobisa, aramed wavuyvan mas qalaq TbilisSi arvand
guSnasps, qarTlis marzapans, da rac Sesaferisi iqneba, igi
uzams, radgan qarTlis yvela adamianis sikvdili da sicocxle mis uflebamosilebaSia”.
da ubrZana ustamma, mcxeTis cixisTavma, or mxedars
netari evstaTis TbilisSi wayvana. maSin Seikribnen igive
mejRaneebi da mewaReebi, mividnen ustamTan da uTxres:
`arian aq sxvebic Cveni sjulisa da isinic qristianebi arian. brZane imaTi xmobac da maTi wayvanac TbilisSi”.
ustamma uTxra maT: `vin arian isini?” maT auwyes imaTi
saxelebi da uTxres: `erTs guSnaki hqvia, meores baxdiadi, mesames burzo, meoTxes panaguSnaspi, mexuTes perozaki, meeqvses zarmili, meSvides stefane”.
brZana ustamma maTi xmoba, magram aranairi maTi gansja
ar mouxdenia, mxolod am rvaves Sekvra da TbilisSi arvand
guSnaspTan, qarTlis marzapanTan, gagzavna brZana, Tan ase
SeuTvala mas: `es adamianebi Cveni sjulisa iyvnen da qristianTa sjuli aqvT, me ki Sevipyari isini da Sen, batons, gamogigzavne, radgan Sens uflebamosilebaSia maTi gansja”.
244
245
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
III. da warudginnes ese rvanive winaSe marzapansa, xolo man
hrqua maT: `vinani xarT, anu romeli rCuli gipyries"? da maT
uTxres kacad-kacadman sofeli TÂsi da dabaÁ TiToeulisaÁ
da hrques yovelTa: `mamulsa-Ra zeda rCulsa viyveniT, sparsTa rCuli vicodeT, xolo raJams qarTlad SemovediT da
qristeaneTa rCuli vixileT, qristeane viqmeniT da aw qristeane varT, rameTu qristeaneTa rCuli wmida da sulnel arn da
friad keTil da Suenier ars, xolo sxuaÁ rCuli ver esworebis rCulsa qristeaneTasa".
xolo sityÂsmimgebel iyo maT Soris msajulisa mimarT
netari evstaTi. da viTar esmnes eseviTarni sityuani maTgan,
guli ganuwyra da ubrZana msaxurTa TÂsTa pirsa cemaÁ netarTaÁ maT da gare ganyvanebaÁ maT yovelTaÁ da ubrZana: `dahyÂneT magaT Tavi da wueri da ganuÃuriteniT magaT cxÂrni da
jaWÂ dasdeviT qedsa magaTsa da borkilni SeusxeniT ferÃTa, da SesxeniT egeni sapyrobilesa da, Tu vinme aRiaros magaTganman mamuli rCuli, ganuteveT da Cemda moawieT, da me
ganvamdidro igi boZiTa didiTa; xolo romelman mamuli rCuli ara aRiaros, igi sapyrobilesa Sina mokuedin".
da viTar esma marzapnisa sityuaÁ igi: `romelman aRiaros,
igi vacxovno, da romelman ara aRiaros mamuli rCuli, sapyrobilesa Sina mokuedino", mas Jamsa eSmaki mouÃda gulsa baxdiadissa da panaguSnaspissa da uvar-yves qristÀ da uRmrToebaÁ aRiares. xolo maT nawili juarismcumelTa Tana miiRes.
xolo netari evstaTi da guSnak da burzo da perozak da
zarmil da stefane gulsmodgined da mtkiced dges sarwmunoebasa zeda qristÀssa. da viTar uTxres marzapansa mas, viTarmed orTa maTganTa aRiares mamuli rCuli, ganixara marzapanman da brZana SeyvanebaÁ maTi da inaÃiT daisxna igini da
uqadebda maT safasesa didsa da keTilad pyrobasa. xolo ne-
3. da warudgines es rvave marzapans, man ki uTxra maT:
`vinani xarT, an romeli sjuli gaqvT?” yovelma maTganma
saTiTaod auwya Tavisi qveyana da daba, da yvelam uTxra:
`mamiseul sjulze rodesac viyaviT, sparselebis sjuli
vicodiT, magram rodesac qarTlSi SemovediT da qristianebis sjuli vnaxeT, qristianebi gavxdiT da axla qristianebi varT, radgan qristianTa sjuli wmindaa da surnelovani. metad kargia igi da mSvenieri, xolo sxva sjuli ver gauTanabrdeba qristianTa sjuls”.
xolo amaT Soris msajulisadmi pasuxis gamcemi netari
evstaTi iyo. rodesac [msajuls] amgvari sityvebi moesma
maTgan, guli ganurisxda da ubrZana Tavis msaxurebs, rom
saxeSi ecemaT am netarebisTvis da gareT gaeyvanaT yvelani, Tanac brZana: `moparseT magaT Tma da wveri, gauxvriteT
magaT cxvirebi, jaWvi daadeT magaT kiserze, borkilebi
SeasxiT fexebze da SesviT egeni sapyrobileSi, xolo Tu
vinme maTgani aRiarebs mamiseul sjuls, gauSviT da CemTan
moiyvaneT, me ki gavamdidreb mas didi saboZvariT, magram
vinc mamiseul sjuls ar aRiarebs, igi sapyrobileSi
mokvdes”.
rodesac gaigones marzapnis sityva, rom `vinc aRiarebs.
imas vacocxlebo, da vinc ar aRiarebs mamiseul sjuls,
sapyrobileSi mokvdeso”, maSin eSmaki Seuvida11 baxdiadisa
da panaguSnaspis guls, uaryves qriste da uRvToeba aRiares, ris gamoc maT jvarmcmelebTan miiRes nawili, xolo
netari evstaTi, guSnaki, burzo, perozaki, zarmili da
stefane gadawyvetilad da mtkiced idgnen qristes sarwmunoebaze. rodesac uTxres marzapans, rom orma maTganma
aRiara mamiseuli sjuli, gaixara marzapanma, brZana maTi
Semoyvana, gverdiT daisva isini da hpirdeboda maT did
simdidres da kargad mopyrobas, xolo netari evstaTisa
246
247
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
tarisa evstaTisi da sxuaTa moyuasTa misTaÁ brZana Tavisa da
wuerisa dayuenaÁ da jaWÂsa qedsa dadebaÁ da borkiliTa sapyrobilesa SesxmaÁ maTi. xolo msaxurTa maT aRasrules brZanebaÁ marzapnisaÁ mis; da dayÂnnes igini TmiTa da wueriTa, da
jaWÂTa da borkiliTa sapyrobiled Seayennes. xolo baxdiads
da panaguSnasps nugeSinis-sca da ganutevna igini, xolo safasesa da keTilsa, romelsa uqadebda maT, arca fsiridi erTi
misca maT.
xolo wmidaÁ evstaTi da sxuani igi moyuasni misni pyrobil yvnes viTar equs TTue oden. da Semdgomad equsisa TTÂsa
mwodebeli sparsTa mefisaÁ moiwia arvand guSnaspisa. da viTar waremarTeboda marzapani igi mefisa mis, Sekrbes qarTlisa
mTavarni, marzapnisa mis jmnad movides.
raJams amÃedrdeboda marzapani igi, aRdges mTavarni
qarTlisani da samoel qarTlisa kaTalikozi da grigol
qarTlisa mamasaxlisi da arSuSa qarTlisa pitiaxSi da sxuani
sefewulni da marzapansa hrques: `vevedrebiT Sensa magas uflebasa, saTxovelsa erTsa gTxovT". xolo man hrqua maT: `TquT,
raÁca gnebavs. raÁmca iyo, romeli Tquen ara migmadle"? xolo
maT yovelTa hrques: `gevedrebiT Sen, jer-giCndin Sen, ufalo, gantevebaÁ kacTaÁ maT, romelni-igi mcxeTelni qristeanobisaTÂs sapyrobiled micemul arian". hrqua maT marzapanman
man: `igi kacni mosaklavad Sehgvandes, xolo TqueniTa oxiTa
ganutevne egeni". xolo maT madli misces mas. da ubrZana
gantevebaÁ maTi. da gamoiyvannes igini mier sapyrobiliT da
movides igini vanad TÂsa qristeanebiT. da saTnod RmrTisa
cxondebodes netarni igi. da romelmanme maTganman nebiTa RmrTisaÁTa Seisuena Jamad-Jamad da romelnime cocxal arian.
xolo romelTa-igi uvar-yves qristÀ, baxdiad eSmakeuliqmna da Znelad mokuda, xolo ubadrukman panaguSnasp glax-
da misi sxva megobrebisTvis brZana Tavisa da wveris moparsva, kiserze jaWvis dadeba da borkilebiT Casma maTi
sapyrobileSi. msaxurebma aRasrules marzapnis brZaneba,
moparses maT Tma da wveri da jaWviTa da borkiliT sapyrobileSi Caagdes, xolo baxdiadsa da panaguSnasps [marzapanma] nugeSi sca da gauSva, is simdidre da sikeTe ki, rasac
hpirdeboda maT, araferi misca, erTi kalaTic12 ki.
wminda evstaTi da misi sxva megobrebi Sepyrobilebi
iyvnen TiTqmis eqvsi Tve. da eqvsi Tvis Semdeg sparselTa
mefis wargzavnili13 movida arvand guSnaspTan. rodesac
mefisken miemarTeboda marzapani, Seikribnen qarTlis
mTavrebi da marzapnis gasacileblad movidnen.
rodesac unda amxedrebuliyo marzapani, adgnen qarTlis mTavrebi, samoel qarTlis kaTalikosi, grigol qarTlis mamasaxlisi, arSuSa qarTlis pitiaxSi da sxva sefewulebi14, da uTxres marzapans: `vevedrebiT mag Sens uflebamosilebas, erT saTxovars gTxovT”. man ki uTxra maT:
`TqviT, rac gnebavT. ra unda iyos, rasac Tqven ar mogmadlebT?” yvelam uTxra: `gevedrebiT Sen, rom inebo Sen, batono, im mcxeTeli adamianebis gaSveba, romlebic qristianobisTvis sapyrobiles arian gadacemulebi”. uTxra maT
marzapanma: `is adamianebi mosaklavebi Candnen, magram Tqveni SuamdgomlobiT gavuSveb maT”. gadauxades madloba da
manac brZana imaTi gaSveba. gamoiyvanes isini sapyrobilidan da movidnen TavianT saxlebSi qristianobiT.
da
RvTissaTnod cxovrobden es netarebi. zogma maTganma droTa ganmavlobaSi Seisvena15, RvTis nebiT, zogi ki cocxalia.
xolo imaTgan, romlebmac uaryves qriste, baxdiadi
eSmakeuli gaxda da mZimed mokvda, xolo ubadrukma panaguSnaspma glaxakobiT gardavlo dReni, romelsac puri ar
hqonda saWmelad da sxeulis safarveli ar moepoveboda
248
249
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
akobiTa agna dReni, romelsa puri saWmlad ara aqunda da
ÃorcTa safarveli samoslad ara epoveboda, da vidre-igi
cocxal iyo, urviT da WiriT iyvnes dReni misni.
samoslad. sanam cocxali iyo, mwuxarebiT da gaWirvebiT
iyo misi dReebi.
IV. da Semdgomad samisa wlisa Semovida veJan buzmir
qarTlsa marzapnad. da warvides sparsni mcxeTiT, Semasmenelni
netarisa evstaTisni, tfiliss da wardges winaSe veJan buzmir
marzapnisa da hrques: `kacni arian mcxeTas Cuenisa rCulisani
da gandgomil arian igini Cuengan da qristeanoben. aw gankiTxvaÁ maTi Tquen Ãel-gewifebis". da ubrZana veJan buzmir
orTa mÃedarTa warslvaÁ da mowodebaÁ wmidisa evstaTisi da
stefanÀsi. da viTarca mivides mÃedarni igi, hrques evstaTis
da stefanes: `giwess Tquen marzapani". da hrques: `movalT
Tquen Tana, aras viurviT, arca gueSinis".
da viTar waremarTebodes evstaTi da stefane tfiliss,
hrqua evstaTi sidedrsa TÂssa da colsa da SvilTa TÂsTa da
mona\mÃevalTa TÂsTa: `jmnulmca var me Tquengan, rameTu me
aqa arRara moqcevad var, da qristÀ me ara uvar-vyo, da maT me
arRara ganmiteon cocxlebiT,
xolo sikudili Cemi tfiliss yofad ars sapyrobilesa da
Tavi mokueTad ars Cemda, xolo guami Cemi moiwios aqave nebiTa
RmrTisaÁTa".
da viTarca ese hrqua, ijmna yovelTagan. da maT yovelTa
daiweres juari da waremarTnes tfiliss igi da stefane mÃedarTa maT Tana, xolo saxleulni, naTesavni da TÂsni
mostirodes ukuana. da viTar wiaRÃdes velad da miiwines
winaSe juarsa mcxeTisasa, aRipyrna Ãelni wmidaman evstaTi
da Tqua: `ufalo RmerTo, iesu qriste, ukueTu Rirs-myo me
sikudilsa saxelisa SenisaTÂs qristeanebiT, ÃorcTa CemTaÁ
4. sami wlis Semdeg Semovida veJan buzmiri qarTlis
marzapnad. da wavidnen sparselebi, netari evstaTis dambezReblebi, mcxeTidan TbilisSi, wardgnen isini marzapan veJan buzmiris winaSe da uTxres: `arian Cveni sjulis
adamianebi mcxeTaSi, romlebic gandgomilebi arian Cvengan da qristianoben16. axla maTi gansja Tqvens uflebamosilebaSia”. ubrZana veJan buzmirma or mxedars wasvla
da moxmoba wminda evstaTisa da stefanesi. rodesac mividnen mxedrebi, uTxres evstaTis da stefanes: `gixmobs Tqven
marzapani”. maT uTxres: `movdivarT TqvenTan erTad, aras
vwuxvarT, arc gveSinia”.
da roca unda wasuliyvnen evstaTi da stefane TbilisSi, uTxra evstaTim Tavis sidedrs, cols, Tavis Svilebs
da Tavis mona-mxevlebs: `gSordebiT Tqven, radgan me aq aRar
Semovbrundebi. qristes me ar uarvyof da isini me aRar
gamiSveben cocxals. xolo Cemi sikvdili TbilisSi moxdeba sapyrobileSi da Tavi momekveTeba me, Cemi sxeuli ki aqve
mova RvTis nebiT”.
uTxra ra es, yvelas ganeSora, maT ki, yvelam, gadaiweres jvari. da gaemarTnen Tbilisisken is da stefane mxedrebTan erTad, xolo ojaxis wevrebi, naTesavebi da axloblebi mistirodnen ukan. rodesac mdinaris gaRma velze
gadavidnen da miaRwies mcxeTis wminda jvars, aRapyro
Tavisi xelebi wminda evstaTim da Tqva: `ufalo RmerTo
ieso qriste, Tuki Seni saxelisaTvis sikvdilis Rirsad
gamxdi qristianobiT, nu inebeb Cemi sxeulis gareT gagde-
250
251
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
nu jer-giCns gangdebaÁ garÀ da SeWmaÁ ZaRlTaÁ da mfrinvelTa cisaTaÁ, aramed ÃorcTa CemTaÁ brZane aqave moqcevaÁ
da damarxvaÁ mcxeTas, sadaca naTel-miRebies".
viTarca ese sityuaÁ Tqua netarman evstaTi, juarsa
Tayuanis-sca da ijmna krebulisa misgan, da waremarTnes
tfiliss. da viTarca mivides mÃedarni igi, warudgines
evstaTi da stefane winaSe veJan buzmir marzapnisa da Tques:
`ese arian axalqristeaneni igi mcxeTelni". xolo veJan buzmir
hrqua evstaTis da stefanes: `vinani xarT, anu romeli rCuli
gipyries"? da aRdges asurni mTavarni kacni stefanÀsTÂs da
hrques: `ese kaci Cuen viciT, Cueni mdaburi ars, mamaÁ da dedaÁ
da Zmani da dani magisni qristeane arian da egeca qristeane
ars". xolo stefane maTiTa miT sityÂTa ganuteves, xolo wmidasa evstaTis hrqua: `Sen vinaÁ xar, anu romliTa rCuliTa
scxondebi?"
wmidaman evstaTi Tqua: `ukueTu mkiTxav, ismine gulsmodgined da giTxra Sen yoveli. me viyav queyanisa sparseTisaÁ, Ãevisa arSakeTisaÁ, qalaqisa ganZakisaÁ. da mamaÁ Cemi mogÂ
iyo da Zmani Cemni moguni iyvnes, da meca mamaÁ moguebasa maswavebda. xolo me mamuli rCuli ara miyuarda da vTqu gonebasa:
ese rCuli ara miyuars, aw huriaTaÁca vismino da qristeaneTaÁca, da romeli ukeTÀs iyos, igi rCuli Seviyuaro. da dRisi
mamaÁ Cemi moguebasa maswavebn da RameRa qristeaneTa dahrekian, eklesiad mividi da vismendi Jamobasa mas maTsa da vxedevdi msaxurebasa mas qristeaneTasa, romelsa hyofdes RmrTisaTÂs. da huriaTa Tanaca baginad Sevidi da maTsaca mas msaxurebasa vxedevdi, xolo qristeaneTa locvasa ÃmaÁ maTi, viTarca ÃmaÁ angelozisaÁ, mesmin da friad sulnel ars da hamo
JamobaÁ maTi. xolo baginad Rame Sevidi huriaTasa, veraÁ vcni,
rasa ityÂed. da merme kualad Seved da momeaxla me samoel
bas da ZaRlebisa da cis frinvelebisgan SeWmas, aramed
brZane Cemi sxeulis aqve mobruneba da mcxeTaSi damarxva,
sadac var naTelRebuli".
rodesac es sityvebi Tqva netarma evstaTim, Tayvani sca
jvars, ganeSora iqaur krebuls da gaemarTnen Tbilisisken. rodesac mividnen is mxedrebi, waradgines evstaTi
da stefane marzpan veJan buzmiris winaSe da Tqves: `eseni
arian is mcxeTeli axalqristianebi". veJan buzmirma uTxra
evstaTis da stefanes: `vin xarT an ra sjuli gaqvT?" maSin
wamodgnen sirieli Tavkacebi17 stefanes gamo da uTxres:
`es kaci Cven viciT, Cveni Tanamemamulea. magisi mama, deda,
Zmebi da debi qristianebi arian da egec qristiania". da
maTi sityvebiT stefane gauSves, xolo wminda evstaTis
[marzpanma] uTxra: `Sen saidan xar, an kidev romeli sjuliT cxovrob?"
wminda evstaTim Tqva: `Tu mekiTxebi, ismine gulmodgined da getyvi Sen yvelafers. me viyavi sparseTis qveynidan, arSakeTis xevidan, qalaq ganZakidan. Cemi mama mogvi
iyo da Cemi Zmebic mogvebi iyvnen. mama mec mogvobas maswavlida, magram me mamiseuli sjuli ar miyvarda da vTqvi
gonebaSi: `es sjuli ar miyvars, axla ebraelebisasac movismen da qristianebisasac da romelic ukeTesi iqneba, im
sjuls Seviyvareb". dRisiT mamaCemi mogvobas maswavlida,
RamiT ki, rodesac qristianebi darekavdnen, movdiodi
eklesiaSi da vismendi maT Jamobas18 da vuyurebdi qristianTa msaxurebas, rasac aRasrulebdnen RvTisTvis.
ebraelebTanac Sevdiodi baginSi 19 da maT msaxurebasac
vucqerdi, magram qristianebis locvisas maTi xma mesmoda
rogorc angelozis xma (metad surnelovania da saamo maTi
Jamoba), baginSi ki Rame Sevdiodi ebraelebTan da ver vigebdi, ras ambobdnen; Semdeg ki, rodesac kvlav Sevedi [ekle-
252
253
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
arqediakoni da rCulis mecnieri da mrqua me: `raÁsa Semoxuedi Sen eklesiad esre gulsmodgined?" xolo me varqu mas:
`ufalo, Senca mici, vin var me, aramed ara miyuars me rCuli
ese mamuli Cemi da minebs, vinmca macno rCuli huriaTaÁca da
qristeaneTaÁca, da romelimca rCuli uwmide iyo, igimca
Seviyuare".
`maSin samoel arqediakonman mrqua me: `ukueTu ginebs WeSmaritad cnobaÁ, orive rCuli me giTxra Sen keTilad. xolo
gamorCevaÁ ara Seni ars, aramed viTarca ufalman gibrZanos.
xolo me friad vevedre da varqu mas: `romliTa RmrTisa saTno
viyo, igi minebs rCuli pyrobad da igica mibrZane". xolo samoel
arqediakonman iwyo Txrobad da mrqua me: `gulsmodgined
ismine, Zmao! winaÁT sparsTa rCuli iyo, viTarca Sen TÂT ici,
xolo RmerTsa sZagda rCuli igi sparsTaÁ da ara sTnda. da merme
huriani gamoirCina RmerTman da saTno iyvna da misca maT rCuli da mcnebaÁ damarxvad. maSin-Ra qristeaneni saTno iyvna RmerTman ufroÁs huriaTasa". da merme vevedre samoels arqediakonsada varqu: `ufalo, nu gewyinebin da keTilad macnobe.
da merme vhkiTxe: ufalo, huriani vieTni iyvnes, vinaÁ movides
da Seiyuarna igini RmerTman? maSin mrqua me samoel arqediakonman: TxrobaÁ ege huriaTaÁ did ars, Zmao, xolo Tu ganhmartne sasmenelni Senni da gulsmodgined ismende, meca uwyinod
yoveli giTxra da gacnobo Sen.
siaSi], momegeba me samoel mTavardiakoni, sjulis mcodne,
da miTxra me: `rad Semoxvedi Sen eklesiaSi ase gulmodgined?" me ki vuTxari mas: `batono, Senc micnob, vin var
me, magram me ar miyvars Cemi es mamiseuli sjuli, minda
vinmem gamacnos sjuli ebraelebisa da qristianebisa, da
romeli sjulic ufro wminda iqneba, is rom Seviyvaro".
`maSin samoel mTavardiakonma miTxra me `Tu ginda WeSmaritad Secnoba maTi, orsave sjuls me gauwyeb Sen saTanadod, xolo gamorCeva araTu Senia, aramed rogorc ufali
gibrZanebs", me ki metad vevedre da vuTxari mas: `riTac
RvTisTvis saTno gavxdebi, is sjuli minda mqondes da Senc
is mamcne". daiwyo samoel mTavardiakonma Txroba da miTxra
me: `gulmodgined ismine Zmao! adre sparselebis sjuli iyo,
rogorc Sen TviT ici, magram RmerTs sZagda sparselTa sjuli da ar esaTnoeboda. Semdeg ebraelebi gamoirCia RmerTma, isaTnova isini da misca maT sjuli da mcneba dasacavad.
SemdegRa qristianebi isaTnova RmerTma ebraelebze metad".
kvlav vevedre samoel mTavardiakons da vuTxari: `ufalo,
nu dagezareba da kargad macnobe", Semdeg ki vkiTxe: `batono,
ebraelebi romlebic iyvnen, saidan movidnen da [rad] Seiyvara isini RmerTma?" maSin miTxra samoel mTavardiakonma:
`ebraelebis ambavi grZelia, Zmao, magram Tu Sens smenas gaxsni da gulmodgined moismen, mec dauzareblad getyvi da
gacnobeb Sen yvelafers".
V. `kaci iyo erTi ubiwoÁ da RmrTismoyuare sofelsa
sparsTasa da qalaqsa babilonelTasa da saxeli erqua mas abraham. da eCuena mas RmerTi Cuenebasa Ramisasa da hrqua abrahams:
gamoved Sen magier queyaniT da wargiyvano Sen sxuad queyanad da gangamravlo Sen da aRgaorZino Sen didad friad da
5. erTi ubiwo da RvTismoyvare kaci iyo sparselebis
qveyanaSi da babilonelTa qalaqSi, romelsac erqva saxelad abrahami. da eCvena mas RmerTi Ramis CvenebaSi da
uTxra abrahams: `gamodi Sen mag qveynidan, wagiyvan Sen
sxva qveyanaSi, gagamravleb Sen, metad didad agaRorZineb
254
255
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
gyo Sen mamad naTesavTa mravalTa da erTa uricxuTa. xolo
abrahams hrwmena sityuaÁ igi RmrTisaÁ da Tqua abraham: iyavn,
ufalo, Cem zeda sityuaÁ ege Seni! da gamovida abraham queyanisa misgan qaldevelTaÁsa da movida queyanad Suvamdinared,
qalaqad qanand, maxlobelad evfratsa. movida igi winamZRurebiTa angelozisaÁTa da daeSena igi qanans Sina. da merme
cvala igi muniT da moiyvana igi queyanad qananisad da daeSena igi qebrons Sina. da esua abrahams isaki da isaks iakobi. da
iakobs esxnes aTormetni Zeni. da ubrZana RmerTman abrahams
da hrqua: winadascÂTe isaks da iakobs da yovelTa ZeTa iakobisTa, da iyavn igi Tquenda rCulad saukunod.
`da abraham yo egreT, viTarca ubrZana mas RmerTman. da
aRorZndes da ganmravldes naTesavni abrahamisni didad friad. ese arian huriani. da uyuardes RmerTsa huriani didad
friad, viTarca uyuarn mamasa sayuareli Svili. da uwoda
huriaTa saxeli israÀl. xolo israÀli gamoiTargmanebis: eri
RmrTisaÁ. da gandidna da ganvrcna eri igi RmrTisaÁ israÀli. da gardamoÃda RmerTi zeciT queyanad da movida Txemsa
zeda mTisa sinaÁsasa, da dawerna RmerTman ÃeliTa TÂsiTa ficarTa qvisaTa rCuli da mcnebaÁ esreT:
`pirveli mcnebaÁ esreT: SeiyuaroT ufali RmerTi Tqueni yovliTa guliTa TqueniTa da yovliTa suliTa TqueniTa
da yovliTa gonebiTa TqueniTa. da merme ese: nu kac-hklav, nu
iparav, nu isiZav, nu guli-giTquams colsa moyusisa Senisasa,
nu cilsa hfucav, nu cilsa swameb, nu orsa sityuasa ityÂ, Tavuyav mamasa Sensa da dedasa Sensa, Seiyuare moyuasi Seni viTarca Tavi TÂsi, SabaTni Cemni daimarxneT, dResaswauli da
Sesawiravni da uqmnelebani aRasrulneT. ese rCuli da mcnebaÁ
dawera RmerTman, da mosca moses, monasa TÂssa. da mose moixuna ficarni igi da aRmoukiTxna yovelsa israÀlsa. da ganix-
Sen, da gagxdi Sen mravali tomisa da uricxvi xalxis mamad". abrahamma irwmuna RvTis sityva. da Tqva abrahamma:
`iyos, ufalo, Cemze eg Seni sityva!" da gamovida abrahami
qaldevelTa qveynidan da movida SuamdinareTis qveyanaS i, q al aq q a na an Si , ev f ra t i s ax lo s . an g e lo zi s
winamZRvromiT movida igi da dasaxlda qanaanSi, Semdeg
ki [angelozma] gadaanacvla iqidan da moiyvana igi qanaanis (?) qveyanaSi20. da dasaxlda igi qebronSi. hyavda abrahams isaki, isaks iakobi, iakobs ki hyavda Tormeti Ze. da
ubrZana RmerTma abrahams da uTxra: `winadascviTe isaks,
iakobs da iakobis yvela Zes da es iyos TqvenTvis saukuno
sjulad".
`abrahammac gaakeTa ise, rogorc ubrZana mas RmerTma.
gaizardnen da gamravldnen abrahamis naSierebi metad
didad. eseni arian ebraelebi. uyvarda RmerTs ebraelebi
metad didad, rogorc uyvars mamas sayvareli Svili, da
uwoda man ebraelebs saxeli `israel" (xolo `israeli” ganimarteba rogorc `RvTis xalxi"). gandidda da ganivrco
RvTis xalxi israeli; da gadmovida RmerTi zecidan miwaze da movida sinas mTis Txemze. dawera RmerTma Tavisi
xeliT qvis ficrebze sjuli da mcneba ase:
pirveli mcneba ase: `SeiyvareT ufali RmerTi Tqveni
mTeli Tqveni guliT, mTeli Tqveni suliT da mTeli Tqveni gonebiT". da Semdeg es: `nu klav adamians, nu iparav, nu
isiZveb, nu gwadia Seni axloblis coli, crud nu ificeb,
nu swameb cils, or sityvas nu ityvi, pativi miage Sens mamas da Sens dedas, Seiyvare Seni moyvasi rogorc sakuTari
Tavi, Cemi SabaTebi daicaviT, dResaswaulebi, Sesawiravebi, uqmobebi aRasruleT". es sjuli da mcneba dawera RmerTma da misca moses, Tavis monas. mosem miiRo es ficebi
da amoukiTxa mTel israels. da gaixara mTelma israelma
256
257
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
ara yovelman israÀlman da Tqua: yoveli, raÁca gÂbrZana
ufalman, vyoT da aRvasruloT, garna ufali iyavn Cuen Tana.
da amaRlda ufali zecad. da viTarca ese rCuli ismines huriaTa, Seswirvides SesawiravTa da sakumevelsa da msxuerplsa da SabaTTa imarxvides da RmerTi iyo maT Tana. da mas
Jamsa ucxoTeslni Sekrbes da zedamouÃdes israÀlsa. xolo
RmerTman ÃeliTa erTisa kacisaÁTa wardevnna igini. romelime
mokles da romelime tyued ukmoiyvanes da romelime meotad
wariqcies; da esreT mterTagan uSiS-iqmnnes, rameTu RmerTi iyo maT Tana.
`da merme ravdenTame JamTa mefÀ iTxoes yovelman israÀlman RmrTisagan, raÁTa hbrZodis igi mterTa maTTa. da ubrZana
maT RmerTman mefÀ, da ganago RmerTman wesi SaravandedobisaÁ. da Semdgomad ravdenTame dReTa moikla mefÀ igi
Ruawlsa Sina, rameTu aReRo Tavi TÂsi da esvida igi Zalsa
TÂssa da ara RmerTsa missa.
`Semdgomad daviT mefobda. xolo daviT iyove sayuareli RmrTisaÁ da RmerTi daviTs uyuarda da daviT aRasrulna
sakuerTxni da Sesawiravni da msxuerplni; da dResaswaulni
da SabaTni keTilad aRasrulna. Semdgomad misa ZÀ misi solomon mefobda da gandga igi RmrTisagan, da gandga eri igi
da gandrka RmrTisagan; da hmsaxurebdes kerpTa yruTa, ÃeliTqmnulTa, da qvaTa usuloTa, xeTa da maRalTa sertyTa da
mwuervalTa xeTasa,
da
RmerTi uvar-yves.
da
winawarmetyuelni RaRadebdes da etyodes: ara jer-ars RmrTisa cxovelisa datevebaÁ da qvaTa, gina sxuaTa raTme msaxurebaÁ. aw esera moavlinos RmerTman Tquen zeda sikudili
da siymili da maxÂli da tyueobaÁ da egreT aRgÃocnes Tquen.
da maT ara unda smenad ÃmaÁ igi winawarmetyuelTaÁ maT,
rameTu ganborgebul iyo eri igi israÀlisaÁ. da brZanes mow-
da Tqva: `yvelaferi, rac gvibrZana ufalma, gavakeToT da
aRvasruloT, mxolod ufali iyos CvenTan". da amaRlda
ufali zecad. rodesac es sjuli Seismines ebraelebma,
swiravdnen isini Sesawiravebs, sakmevelsa da msxverpls,
SabaTebs icavdnen da RmerTi iyo maTTan. am dros ucxotomelebi Seikribnen da Tavs daesxnen israels, magram
RmerTma erTi adamianis xeliT gandevna isini; zogi mokles, zogi tyved wamoiyvanes, zogi ki aiZules gaqceuliyo;
da ase gaxdnen mtrebisgan uSiSarni, radgan RmerTi iyo
maTTan.
droTa ganmavlobaSi mefe iTxova mTelma israelma
RvTisgan, rom SebrZoleboda igi maT mtrebs. da dauyena
maT RmerTma mefe da ganago RmerTma Saravandedobis wesi.
droTa ganmavlobaSi mokles mefe omSi21, radgan aeRira
mas Tavi da dandobili iyo Tavis Tavze da ara Tavis RmerTze.
`Semdeg daviTi mefobda; xolo daviTic RvTisTvis sayvareli iyo da daviTsac RmerTi uyvarda. aRasrula daviTma sakurTxebi, Sesawiravebi, msxverplSewirvebi; da
dResaswaulebi da SabaTebi kargad aRasrula . mis Semdeg
mefobda misi Ze solomoni, romelic gandga RvTisgan. gandga da RvTisgan gandrika xalxi. msaxurebdnen isini yru,
xeliT gakeTebul kerpebs, usulo qvebs, xeebs, maRal sertyebs 22 da xeebis kenweroebs. RmerTi uaryves maT.
winaswarmetyvelebi RaRadebdnen, da ambobdnen: `ar SeiZleba cxoveli RvTis datoveba da qvebis anda sxva rameTa
msaxureba. aha ukve moavlens RmerTi Tqvenze sikvdils,
SimSils, maxvils, tyveobas da ase mogspobT Tqven". imaT
ar undodaT winaswarmetyvelTa xmis smena, radgan israelis xalxi gaSlegebuli iyo. brZanes maT winaswarmetyvelTa daxocva, zogisa maxviliT, zogisa cecxliT; zogi xerx-
258
259
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
yuedaÁ maT winawarmetyuelTaÁ, romelnime maxÂliTa,
romelnime cecxliTa, romelnime xerxiTa ganxerxnes, romelnime mÃecTa miscnes da romelime mRÂmesa STaagdes, romelnime qviTa gantÂnnes.
iT gaxerxes, zogi mxecebs misces, zogi mRvimeSi Caagdes,
zogi qviT Caqoles.
VI. `xolo RmerTi tkbil ars da kacTmoyuare, ara unda
warwymedaÁ israÀlisaÁ da unda moqcevaÁ maTi. moavlina RmerTman ZÀ TÂsi qristÀ soflad. da Sevida mucelsa wmidisa
qalwulisasa da Ãorcni Seisxna da gankacna wmidisa mariamisgan, da saSoÁsagan wmidisa gamovida da RmrTeebaÁ ÃorciTa
daifara. ukueTumca RmrTeebaÁ ÃorciTa ara daefara, kacimca ver mieaxla RmerTsa, rameTu mzÀ qmnuli RmrTisaÁ ars da
Tualni vervin Seudgnis da simrgulÀ mzisaÁ vervin ganicadis. RmrTeebasamca kaci ver mieaxla. amisTÂs Ãorcni Seisxna,
raÁTamca israÀli mo-viTar-aqcia RmrTisa cxovelisa. da
gankacebasa missa naTel-iRo iordanesa mdinaresa ÃeliTa iovaneÀsiTa. da viTar aRmovidoda mier wyliT, aha cani ganexunes da suli wmidaÁ, viTarca tredi gardamoÃda spetaki da
daadgra mas zeda, da ÃmaÁ iyo zeciT gardamo da Tqua: ese ars
ZÀ Cemi sayuareli, romeli me saTno-viyav, magisi ismineT da
scxondeT.
`da viTar Sevida ierusalÀmd, iwyo saswaulTa saqmed da
niSebi da kurnebani. ocdaaTurametisa wlisa sneuli idva
cxedarsa zeda, ixila da sityÂT ubrZana: aRdeg da aRiRe cxedari Seni da vidode! da munquesve aRdga da vidoda cocxali
da adidebda RmerTsa.
`merme SobiTgan brmaÁ pova da TiÃaÁ Seqmna nerwyÂTa da
TualTa misTa dahgoza da ubrZana mas mobanaÁ wyliTa, da aRexunes Tualni brmasa mas. da mkudarni aRadginna da mkelobelni
6. magram RmerTi tkbilia da kacTmoyvare, ar undoda
israelis daRupva da undoda misi moqceva. moavlina RmerTma Tavisi Ze qriste qveynad, romelic Sevida wminda qalwulis mucelSi, xorci Seisxa da gankacda wminda mariamisgan, wminda saSodan gamovida da RmrTeeba xorciT daifara.
RmrTeeba rom xorciT ar daefara, adamiani verc mieaxleboda RmerTs, radgan mze RvTis qmnilebaa da veravin usworebs Tvals da sferos mzisas veravin uyurebs. RmrTeebas adamiani ver mieaxleboda. amitom, xorci Seisxa man, rom
israeli rogorme moeqcia cxoveli RvTisken. Tavisi gankacebisas naTeliRo man mdinare iordaneSi ioanes xeliT da
rodesac amovida wylidan, aha, cani gaixsna da suliwminda, rogorc spetaki mtredi, gadmovida da daivana masze.
xma iyo zecidan, romelmac Tqva: `es aris Cemi sayvareli Ze,
romelic me visaTnove. magisi ismineT da cxondebiT"23.
`da rodesac Sevida ierusalimSi, daiwyo man saswaulTa moxdena, niSebi da kurnebani [aRasrula]. ocdaTvrameti wlis sneuli ido loginze, man ki naxa da sityviT ubrZana: `adeqi, aiRe Seni logini da iare!" myisierad adga isic,
dadioda janmrTeli da adidebda RmerTs.
Semdeg dabadebidan brma naxa, Tixa Seqmna nerwyviT, mis
Tvalebs daaglisa da ubrZana mas wyliT mobana. aexila
Tvalebi brmas. mkvdrebi aRadgina man, koWlebs siaruli
daawyebina, keTrovnebi ganwminda. mravali kurneba moaxdina qristem maT Soris, rom erwmunaT ebraelebs da moq-
260
261
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
avlinna da keTroanni ganwmidna, da mravalni kurnebani yvna
qristeman maT Soris, raÁTamca hrwmena huriaTa da moiqces RmrTisa cxovelisa da unda, raÁTamca ara ganiTxines RmrTisagan.
`xolo huriani igi ufroÁs xolo aRborgdes da Suri
didi aRiRes qristÀsTÂs da unda moklvaÁ misi. xolo qristeman mihrida maT gare soflebsa da dabnebsa; iqceoda mun, da
romelTa hrwmena qristÀsi, ukuana Seudges mas.
da ganvidoda dabasa erTsa, da gamoaqunda mkudari iamavri,
ZÀ qurivisaÁ. da viTarca ixila igi, ubrZana da dadges cxedari
igi. da upyra Ãeli yrmasa mas da misca dedasa TÂssa cocxali.
`merme ganvidoda dabasa erTsa. Seudga mas eri mravali
da simravliTa miT erisaÁTa winaukun ver SeuZles miRebad
ganrRueulisa, da sarTuli saxlisaÁ aRsZarcues da mier
cxedriTa STauteves. da aRadgina igi da TÂsiTa ferÃiTa
warvida saxid TÂsa. da eri mravali Seudga mas da adidebdes
RmerTsa. xolo erisa misganni aTormetni gamoirCina kacni da
uwoda maT mowafe, da rasaca ubrZanebda maT, masca iqmodes.
`da Sevida dabasa erTsa. iyo mun qorwili. da Sevida iesu
saqorwinesa mas, da RÂnoÁ ara iyo mun, rameTu moleul iyo,
da takukni calierni dges mun. maSin ubrZana iesu mowafeTa
maT wyali moRebad, da takukni aRavsnes wyliTa, da akurTxa
wyali igi qristeman. da iqmna RÂno uhamovnes pirvelisa mis
RÂnisa, da mravalTa ukÂrda, da hrwmena misi da Seudges mas.
`da merme dedakaci aTormet wel widovnebasa Sina iyo da
movida idumal zurgiT-kerZo iesuÁsa da upyra fesusa samoslisa misisasa, da ganwmdna igi.
`da merme movidoda qristÀ adgilsa erTsa, da iyo mun veli
Suenieri, da moxeda ersa mas, romeli igi ukuana Seudga mas,
da hrqua mowafeTa maT: eri ese, esodeni dRÀ ars, vinaÁTgan
uzma arian, da mewyalis; warvediT qalaqad da iyideT puri da
ceuliyvnen cxoveli RvTisken. undoda mas, rom ar gagdebuliyvnen RvTisgan.
`magram ebraelebi kidev ufro gaSlegdnen, didi RvarZliT ganimsWvalnen qristesadmi da undodaT misi mokvla. qriste ganerida maT gare soflebsa da dabebSi, da iq
mimodioda. isini, romlebmac iwames qriste, ukan gahyvnen
mas.
da midioda igi erT dabaSi, sadac gamohqondaT dediserTa mkvdari, qvrivis Ze. rodesac dainaxa man igi, brZana
da dadges sacxedre, man ki mohkida yrmas xeli da misca
igi Tavis dedas janmrTeli.
`Semdeg midioda erT dabaSi. gahyva mas mravali xalxi
da radgan xalxis simravlis gamo ver moaxerxes dambladacemulis pirdapir miyvana masTan, saxuravi gadaaZres
[saxls] da iqidan loginiT CauSves igi, man ki aRadgina, da
isic Tavisi fexiT wavida Tavis saxlSi. didZali xalxi
gahyva ufals da adidebdnen RmerTs, man ki am xalxisgan
gamoarCia Tormeti adamiani, uwoda maT mowafe da rasac
ubrZanebda, imas akeTebdnen.
`Sevida igi erT dabaSi. iq qorwili iyo. da Sevida ieso
sefaSi24. Rvino ar iyo iq, radgan gamoleuliyo da carieli sarwyulebi idga iq. maSin ubrZana iesom mowafeebs moetanaT wyali, da aavses sarwyulebi wyliT. akurTxa
qristem es wyali da gaxda igi Rvino, pirvel Rvinoze
ufro saamuri. bevrs ukvirda. irwmunes misi da gahyvnen
mas.
`da Semdeg, qali, romelsac Tormeti weli hqonda sisxldena, movida SeumCnevlad iesos zurgidan, xeli mohkida misi samoslis kides da ganiwminda igi.
`Semdeg ki, modioda qriste erT adgilas da iyo iq mSvenieri veli. man moxeda xalxs, romelic ukan gahyva mas, da
262
263
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
eciT ersa mas. xolo qristeman hrqua mowafeTa: Tquengansa
aravis gaqus puri aqa? da hrqua erTman mowafeTaganman: me
maqus xuTi puri da ori Tevzi. hrqua qristeman: momarTuT
igi aqa. da viTarca moarTunes xuTni igi purni da orni Tevzni, ubrZana qristeman erisa mis dasxmaÁ queyanasa zeda da
aRipyrna zecad xuTni igi purni da orni Tevzni, akurTxna da
gantexna da miscemda mowafeTa TÂsTa, da mowafeni igi miscemdes ersa mas. da erman man Wama da ganZRa, da aTormeti
godori savsÀ aRiRes neSti. xolo eri igi, ravdenTa Wames,
iyvnes viTar xuT aTas, garna yrmebisa da dedebisa.
`maSin ubrZana qristeman ersa mas ÃmeliT queyaniT
moslvaÁ. xolo qristÀ da mowafeni misni ganvidodes zRuasa
mas, viTarca Ãmelsa, da ferÃni maTni ara dailtvnes. da viTarca ganÃdes Ãmelad, da moemTxÂa kaci erTi, romlisa Tana
iyo legeoni eSmaki. RaRat-yo da Tqua: qriste, Semewie me,
rameTu borotad viguemebi, xolo qristeman Sehrisxna
legeonsa mas eSmaksa da ganvida misgan da adidebda RmerTsa.
xolo eSmaki igi RaRadebda da Tqua: qriste, gici Sen, vin xar,
wmidaÁ ege RmrTisaÁ, Cemda xolo moxued warwymedad. xolo
qristeman ubrZana queyanasa da ganeRo da danTqa eSmaki igi
da STa da jojoxeTad quesknelad.
`da merme movida dabasa mas, romelsa saxeli erqua beTania, sada lazare momkudar iyo oTxiT dRiT wina misa, da idva
igi samaresa Sina. da mivida qristÀ karsa mis samarisasa, Ãmayo da Tqua: lazare, gamoguale! da erTiTa miT ÃmiTa qristÀsiTa igi samarisagan gamovida mxiaruli. da ukÂrda ersa mas da
ufroÁs ganmravlda eri igi sarwmunoebiTa didiTa.
`amisa Semdgomad aRvida qristÀ ierusalÀmd da Sevida
taZarsa RmrTisasa da ixila mun Sina savaWroÁ dagebuli da
hyiddes. da aRiRo qristeman Solti da gamoasxa kacebi igi
da gamoubnia savaWroÁ igi da daamÃua tablebi igi da Tqua:
uTxra mowafeebs: `es xalxi, amdeni dRea, rac uWmelia, da
mebraleba. wadiT qalaqSi, iyideT puri da mieciT am xalxs”.
amasTan, qristem uTxra mowafeebs: `aravis gaqvT puri aq?”
uTxra erTma mowafeTaganma: `me maqvs xuTi puri da ori
Tevzi”. uTxra qristem: `momitaneT is aq”. rodesac moutanes
xuTi puri da ori Tevzi, brZana qristem xalxis dasxma miwaze, aamaRla zecisken is xuTi puri da ori Tevzi, akurTxa,
datexa da awvdida Tavis mowafeebs, mowafeebi ki awvdidnen xalxs. xalxma Wama da danayrda. Tormeti savse godori
aiRes narCeni, xolo is xalxi, ramdenmac Wama, iyo daaxloebiT xuTiaTasi, garda bavSvebisa da dedebisa.
`maSin ubrZana qristem im xalxs xmeleTis miwiT mosvla, xolo qriste da misi mowafeebi gadiodnen zRvas
rogorc xmeleTs da maTi fexebi ar sveldeboda 25; da
rodesac gavidnen xmeleTze, Sexvda maT erTi kaci,
romelTanac iyo legeoni eSmaki. RaRadyo man da Tqva:
`qriste, Semewie me, radgan borotad vigvemebi”. qristem
Serisxa legeoni eSmaki da rodesac gavida [im kacisgan],
[es kaci] adidebda RmerTs, eSmaki ki RaRadebda da ambobda: `qriste, gicnob Sen, vinc xar, wminda RmrTisa. mxolod
Cems dasaRupad moxvedi.” xolo qristem ubrZana miwas,
gaiRo igi da danTqa eSmaki, romelic Cavarda jojoxeTSi, qvesknelSi26.
`da Semdeg movida igi im dabaSi, romelsac saxelad
erqva beTania, sadac mis [misvlamde] oTxi dRiT adre momkvdariyo lazare da ido igi samareSi. mivida qriste samaris
karTan, daiZaxa da Tqva: `lazare, gamodi”, da qristes erTi
daZaxebiT samaridan gamovida igi mxiaruli, xalxs ki ukvirda da es xalxi ufro gamravlda didi sarwmunoebiT.
amis Semdeg avida qriste ierusalimSi, Sevida RvTis
taZarSi da naxa iq SigniT gaSlili daxli, sadac yiddnen.
264
265
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
esre weril ars: saxlsa mamisa Cemisasa saxl salocvel ewodos, xolo Tquen viTarca quabi avazakTaÁ giyofies. da merme Tqua: davarRÂo taZari ese da mesamesa dResa aRvaSeno ege.
da viTarca esma ese huriaTa maT, ganrisxnes friad da Tques:
Cuen viciT mamaÁ misi iosebi da dedaÁ misi mariam, da Zmanica
usxen, xolo Tavsa TÂssa Zed RmrTisad gamoaCinebs da taZarsa RmrTisasa mamulad iCemebs. da merme Tques: solomon
ormeocsa welsa aRaSena, da igi ityÂs darRuevad da mesamesa
dResa aRSenebad. amis sityÂsaTÂs guli ganiwyes huriaTa maT
da Suri gulsa daidves da izraxes SepyrobaÁ misi da moklvaÁ.
`da Seipyres qristÀ da moiyvanes winaSe mRdelTmoZRuarTa maT da moxucebulTa. da qristes hrques mRdelT moZRuarTa maT da moxucebulTa: Sen viTar Tavsa Sensa Zed RmrTisad gamoaCineb, ZÀ RmrTisaÁ xara Sen? xolo qristeman hrqua
maT: ege Tquen sTquT.
`da merme hrques qristesa: solomonman ormeocsa welsa
aRaSena taZari ese da Sen sTqu: davarRÂo da samsa dResa aRvaSeno egeo! maSin qristeman hrqua: me Ãel-mewifebis darRuevad da mesamesa dResa aRSenebad. maSin-Ra ganrisxnes huriani igi da aRtexes da aRaSfoTes eri igi huriaTaÁ da Tques:
mosaklavad Sehgavs kaci ese. da mouÃdes qristesa zeda da
iwyes cemad da kicxevad misa, da romelime scemda ÃÂrTiTa
Tavsa missa da romelime lerwmiTa scemda Tavsa missa wmidasa da romelime scemda yurimalsa da romelnime hnerwyuvides pirsa missa naTelsa. da aRhmarTes Zeli da juars-acues
qristÀ da Zmari da navReli Sezavebuli asues juarsa zeda.
`maSin Tualni aRixilna zecad mamisa mimarT da Tqua: mamao
Cemo, yovelive aRvasrule da israÀlman ara ismina Cemi da eseviTari tanjvaÁ moawies Cem zeda. da miidrika Tavi da aRmouteva suli. da mwrafl gardamoiRes mier juariT. xolo
aiRo qristem Solti, gamoyara is adamianebi, mimoubnia
daxli, gadaabruna magidebi da Tqva: `asea dawerili: `Cemi
mamis saxls ewodeba salocavi saxli”, Tqven ki gagixdiaT
igi rogorc avazakTa gamoqvabuli”. Semdeg Tqva: `davSli
am taZars da mesame dRes avaSeneb magas”. rodesac ebraelebma
gaigones es, Zalian ganrisxdnen da Tqves: `Cven viciT misi
mama iosebi da misi deda mariami, da Zmebic hyavs mas, Tavis
Tavs ki RvTis Zed warmoaCens da RvTis taZars mamiseulad
iCemebs”. da Semdeg Tqves: `solomonma ormoc weliwadSi
aaSena igi, es ki ambobs, rom daSlis mas da mesame dRes
aaSenebs”. am sityvis gamo gawyrnen ebraelebi, Suri Caides
gulSi da ganizraxes misi Sepyroba da mokvla.
`Seipyres maT qriste da moiyvanes igi mRvdelmoZRvrebisa da moxucebulebis winaSe. uTxres qristes mRvdelTmoZRvrebma da moxucebulebma: `Sen rogor warmoaCen Sens
Tavs RvTis Zed? RvTis Ze xar Sen?” qristem ki uTxra maT:
`eg Tqven TqviT”.
`Semdeg uTxres qristes: `solomonma ormoc weliwadSi aaSena es taZari da Sen Tqvi: `davSli da mesame dRes
avaSeneb magaso”. maSin qristem uTxra maT: `me Zalmosili
var davSalo da mesame dRes avaSeno igi”. maSin ki ganrisxdnen ebraelebi, atexes da aaforiaqes ebraelTa xalxi da
Tqves: `mosaklavad Cans es kaci”, da miscvivdnen qristes
da daiwyes misi cema da dacinva. zogi scemda mis Tavs
maTraxis tariT, zogi ki lerwmiT scemda mis wminda Tavs.
zogi yvrimalSi scemda mas, zogi ki anerwyvebda mis naTel
pirisaxes. aRmarTes Zeli, jvars acves qriste da Seasves
mas jvarze Sezavebuli Zmari da naRveli.
`maSin aaxila man Tvalebi zecisken mamisadmi da Tqva:
`mamao Cemo! yovelive aRvasrule, israelma ki ar ismina
Cemi da amgvari tanjva moawies Cemze”. da moxara man Tavi
266
267
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
kaci erTi iyo Ãelmwife da mowafe yofil iyo qristÀsa. manaRiRo guami qristÀsi da dadva axalsa samaresa da lodi didi
miagorva karsa zeda samarisasa. da mesamesa dResa msTuad
ciskarsa oden angelozi gardamoÃda zeciT da gardaagorva
lodi igi mis saflavisagan. da qristÀ aRdga da gamovida mier
samariT da eCuena orTa mowafeTa da mariams magdanelsa da
sxuaTa dedaTa. da hrqua maT qristeman: arquT mowafeTa CemTa: warvediT galileas, Tabord, da mun mixiloT me.
da aTormetni igi mowafeni warvides sixaruliTa didiTa
mTasa Taborsa da ixiles qristÀ da Tayuanis\sces da amborsuyves ferÃTa misTa wmidaTa. xolo qristeman hrqua mowafeTa TÂsTa: aw arRara gerquas Tquen mowafe, aramed mociqul
gerquas Tquen. xolo me aw aRval mamisa Cemisa da mamisa
Tquenisa, RmrTisa Cemisa da RmrTisa Tquenisa. xolo mociqulTa maT STahbera suli cxoveli da hrqua maT: miiReT
Tquen suli cxovrebisaÁ da warvediT Tquen qalaqebsa da soflebsa da dabnebsa kidiTgan vidre kidedmde queyanisa da hyofdiT niSebsa da saswaulebsa da kurnebasa da moaqcevdiT
warmarTTa da naTel-scemdiT saxeliTa mamisaÁTa da ZisaÁTa
da sulisa wmidisaÁTa. da aswavebdiT maT, yovelive ravdeni
gamcen Tquen, da me esera Tquen Tana var yovelTa dReTa cxorebisa TquenisaTa da vidre aRsasrulamde soflisa. usasyidlod mogiRebies da usasyidlodca miscemdiT maT.
da qristÀ amaRlda zecad angelozTa Tana, xolo
aTormetni igi mociqulni warvides da mimovles garemo soflebsa da qalaqebsa da dabnebsa da axarebdes da qadagebdes
qristesa, aRdgomilsa mkudreTiT, da hyofdes niSebsa da
saswaulebsa da kurnebaTa, da moiqceodes da naTels-iRebdes saxeliTa mamisaÁTa da ZisaÁTa da sulisa wmidisaÁTa.
da amouSva suli. swrafad gadmoiyvanes igi jvridan. erTi
kaci iyo xelmwife da qristes mowafed myofi. man aiRo
qristes sxeuli27, dado igi axal samareSi da didi lodi
miagora samaris karze. mesame dRes gaTenebisas, swored
ciskarze, angelozi gadmovida zecidan da gadaagora is
lodi im saflavidan. qriste aRdga, gamovida samaridan,
eCvena or mowafes, agreTve mariam magdanels da sxva dedebs,
da uTxra maT qristem: `uTxariT Cems mowafeebs: wadiT galileaSi, Taborisken da iq mnaxavT me”.
da is Tormeti mowafe wavida didi sixaruliT
Taboris mTaze, naxes qriste, Tayvani sces mas da eambornen
mis wminda fexebs, xolo qristem uTxra Tavis mowafeebs:
`axla aRar gerqmevaT Tqven mowafe, aramed mociquli gerqmevaT Tqven, me ki axla avdivar Cems mamasTan da Tqvens mamasTan, Cems RmerTTan da Tqvens RmerTTan”, xolo mociqulebs STahbera cxoveli suli da uTxra maT: `miiReT
Tqven sicocxlis suli; wadiT Tqven qalaqebSi, soflebsa
da dabebSi qveynierebis kidiT-kidemde, moaxdineT niSebi, saswaulebi da kurnebani, moaqcieT warmarTebi, monaTleT isini mamis, Zisa da suliwmindis saxeliT da aswavleT maT yovelive, ramdenic gamcneT Tqven, me ki aha, TqvenTan var Tqveni cxovrebis yvela dRes da vidre soflis
aRsasrulamde. usasyidlod migiRiaT da usasyidlodve
mieciT maT”.
da qriste amaRlda zecad angelozebTan erTad, xolo
is Tormeti mociquli wavida da mimovlo maxlobeli qveynebi, qalaqebi, dabebi. isini axarebdnen da qadagebdnen
qristes, aRdg omils mkvdreTiT, axdendnen niSebs,
saswaulebs da kurnebebs, [warmarTebi ki] moiqceodnen da
naTels-iRebdnen mamis, Zisa da suliwmindis saxeliT.
268
269
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
`da esreT ganmravlda da ganefina qristeanobaÁ da ganvrcna kidiT queyanisaÁT vidre kidemde queyanisa. da ebiskoposni da mRdelni ganaCinnes da eklesiani aRaSennes. da mas
Sina juari aRemarTa, da yovelsa sofelsa hrwmena qristÀ da
aRivso yoveli sofeli qristeanebiTa, da yovelsa queyanasa
iqadaga qristÀ. huriaTa maT viTarca winawarmetyuelni igi
uTxrobdes, egreTca moiwia maT zeda: romelnime maxÂliTa,
romelnime siymiliTa, romelnime sikudiliTa moswydes da
ganilines da sxuani tyueobiTa ganibnines, rameTu ara daimarxes rCuli RmrTisa cxovelisaÁ. xolo aw qristeaneTa uwoda israÀl, rameTu israÀli iTargmanebis `er RmrTisa da mona
qristÀsa", romlisaÁ ars didebaÁ ukuniTi ukunisamde, amen.
`ai, ase gamravlda da moefina qristianoba. ganivrco
igi qveynis kididan qveynis kidemde. ganaCines episkoposebi da mRvdlebi, eklesiebi aaSenes da masSi jvari aRimarTa. mTelma qveynierebam irwmuna qriste da mTeli qveyniereba aivso qristianebiT. yvela qveyanaSi qadagebul iqna
qriste . rogorc winaswarmetyvelebi auwyebdnen
ebraelebs, ise moiwia maTze: zogni maxviliT amowydnen da
moispnen, zogni SimSiliT, zogni sikvdiliT, sxvebi ki tyveobis Sedegad mimoifantnen, radgan ar daicves maT cxoveli RvTis sjuli, amJamad ki qristianebs uwoda man israeli, radgan `israeli” ganimarteba rogorc `eri RvTisa da mona qristesi”, romlisac aris dideba ukuniTi-ukunisamde, amin.
VII. `maSin viTarca gulisÃma-vyav da vcan yoveli samoel
arqediakonisagan dasabamiTgani yoveli vidre aqamomde da
miviwie yovelsa zeda rCulsa huriaTasa da qristeaneTasa,
mrwmena me RmerTi dausabamoÁ da ZÀ misi iesu qristÀ da suli
wmidaÁ misi. da amiT naTel-miRebies da vervin ganmaSoros me
qristÀsgan vidre sulisa Cemisa aRmoslvamde, xolo mamulisa
Cemisa rCulisaTÂs sityuadve zarmac da mrcxuenisca. rameTu
RmerTman, romelman qmna caÁ da queyanaÁ, mzÀ da mTovarÀ da
varskulavni, zRuaÁ da Ãmeli, mdinareni da Sesakrebelni wyalTani, mTani da borcuni, velni da tyeni, SeSaÁ da cecxli,
oTxferÃni pirutyuni da mÃecni, quewarmavalni da mfrinvelni
cisani, da merme kacni Seqmnna RmerTman da mas yovelsa zeda
ufal yo igi. yoveli ese daamorCila kacsa mas, da Cuen amis
yovlisa Semoqmedi RmerTi dauteoT da amas RmrTisa dabadebulsa RmrTad vxadodiTa? nu iyofin ese! mzÀ da mTovarÀ da
varskulavni ara RmerT arian, aramed RmerTman mzesa ganaTle-
7. `maSin, rogorc ki gavige da Sevicani yovelive
samoel mTavardiakonisgan, - yovelive dasabamidan vidre
aqamde, - da Cavswvdi ebraelebisa da qristianebis mTel
sjuls, virwmune me dausabamo RmerTi, misi Ze ieso qriste
da misi wminda suli. amiT movnaTlulvar da veravin gamaSorebs me qristesgan vidre Cemi sulis amosvlamde; xolo
Cemi mamiseuli sjulis gamo sityvis Tqmac ki mzaravs da
mrcxvenia kidec, radgan RmerTma Seqmna ca, miwa, mze, mTvare, varskvlavebi, zRva, xmeleTi, mdinareebi, wyalsatevebi, mTebi, borcvebi, velebi, tyeebi, SeSa, cecxli,
oTxfexi pirutyvi, mxecebi, qvewarmavlebi da cis frinvelebi. Semdeg adamianebi Seqmna RmerTma da am yoveliveze gaabatona igi. yovelive es am adamians daumorCila man
da nuTu Cven am yovelives Semqmneli RmerTi unda davtovoT da am RmerTis dabadebuls RmerTad vuxmobdeT? nu
moxdeba es! mze, mTvare da varskvlavebi ar arian RmerTe-
270
271
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
baÁ dRisaÁ ubrZana da mTovaresa da varskulavTa ganaTlebaÁ
RamisaÁ ubrZana, rameTu RmerT ara arian. RmerTman-Ra
Rrubelsa ubrZanis, da moefinis, brwyinvalebaÁ mzisaÁ da
mTovarisaÁ daabnelis. mzÀ da mTovarÀ amisTÂs ara RmerT arian.
merme kualad cecxli ara RmerT ars amiT, rameTu cecxli
kacman aRagznis da kacmanve daSritis, rameTu kaci ufal ars
cecxlisa, amisTÂs ara RmerT ars cecxli. Tu visme ganeris
da warvidis, rasaca mihmarTis, gina tyesa, gina velsa, gina
saxlsa, Tu kaci daxudis, da-ve-wÂs. xolo cecxlsa-Ra wyali
mieaxlis, egodeni igi Zali cecxlisaÁ daSritis da uCinoiqmnis cecxli igi; amiT ara RmerT ars, xolo Cuen RmerTad
gurwams.
`xolo Cuen RmerTman cecxli samsaxurebelad moguca,
yinelsa gansatfobelad da yovlisa sanovagisa saqmarad; da
odes gÂnebn, aRvagzniT, da odes gÂnebn, davSritiT. da esreT
ara RmerT ars cecxli igi.
`merme RmrTisa Seqmnulni kacni sacxovarTa pirutyuTa
msgavs viyveniT. da esresaxed, viTarca pirutyuTa mamlobasa
da dedlobasa ara ician mSobeli, arca Sobili maTgani, da
egreT aRreulad gardaiÃadian mamlobaÁ da dedlobaÁ maTi,
da egreca Cuen kacni pirmetyuelni maT pirutyuTa msgavs
viyveniT, romelTa ara vicodeT mSobeli TÂsi, gina Sobili,
da aRreulad gardaviÃadiT bunebaÁ igi Cueni. xolo aw madliTa RmrTisaÁTa, vinaÁTgan iqmna naTlisRebaÁ da rCuli
qristeanobisaÁ icied kacTa, mieriTgan daiÃsna da ganqarda
uwesoÁ igi saqmÀ. xolo amas gevedrebi, ufalo Cueno, iesu
qriste, raÁTa guami Cemi daemarxos mcxeTasa, sadaca-igi naTeli moviRe samoel kaTalikozisa ÃeliTa da Rirs viqmen rCulsa
qristeaneTasa. amieriTgan vervin ganmaSoros me siyuarulsa
Sensa da sarwmunoebasa da survilsa. viTarca weril ars: arca
bi, aramed RmerTma mzes dRis ganaTeba ubrZana, mTvares
da varskvlavebs ki ubrZana ganaTeba Ramisa, magram isini
RmerTebi ar arian. RmerTive ubrZanebs Rrubels da moefineba da abnelebs brwyinvalebas mzisas da mTvarisas. amitom ar arian isini RmerTebi. Semdeg, kidev, cecxli ar
aris RmerTi imis gamo, rom cecxls adamiani anTebs da adamianive aqrobs, radgan adamiania cecxlis batoni. amitom
ar aris RmerTi cecxli, romelic Tu vinmes gaeqceva da
wava, rasac miadgeba, Tundac tyes, an Tundac vels, anTu
saxls (Tugind adamiani daxvdes mas), dawvavs kidec, magram
Tu cecxls wyali moxvdeba, Caaqrobs igi cecxlis esoden
Zalas da es cecxli gaqreba. amis gamo, araa igi RmerTi,
Tumca Cven RmerTad gvwams,
`magram Cven RmerTma cecxli mosaxmarad mogvca, yinulis gasaTbobad da yovelgvari sanovagis gasakeTeblad.
rodesac mogvindeba, vanTebT mas, da rodesac mogvindeba,
vaqrobT. amitomac ar aris RmerTi cecxli.
`Semdeg, RvTisgan Seqmnili adamianebi pirutyvi cxovelebis msgavsni viyaviT da iseve, rogorc pirutyvebma,
mamloba-dedlobis dros ar ician arc mSobeli, arc maTgan Sobili da ase aRreulad ikmayofileben TavianT mamloba-dedlobas, amgvaradve Cvenc, gonieri adamianebi,
pirutyvebis msgavsni viyaviT, romlebmac ar vicodiT arc
mSobeli Cveni, arcTu Sobili da aRreulad vikmayofilebdiT Cvens bunebas, magram axla, RvTis madliT, mas
Semdeg, rac dawesda naTlisReba da qristianobis sjuli
ician adamianebma, amieridan moispo da aRmoifxvra es uweso saqme... xolo amas gevedrebi, Cveno ufalo ieso qriste,
rom Cemi sxeuli daimarxos mcxeTaSi, sadac naTelviRe
samoel kaTalikosis xeliT da Rirsi gavxdi qristianTa
sjulisa. amieridan veravin gamaSorebs me Sens siyvaruls,
272
273
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
tanjvaTa, arca guemaTa, arca siymilman sapyrobilesa Sina,
arca maxÂlman, arca sikudilman amaT ÃorcTa CemTaman SemiZlos me ganyenebad Senda, ufalo iesu qriste".
maSin hrqua mas buzmir marzapanman: `Svilo Cemo evstaTi,
ismine Cemi da nu daimcireb dReTa cxorebisa SenisaTa qristeanebisaTÂs da nu quriv zam colsa Sensa da obol SvilTa SenTa da nu moswydebi moyuasTa SenTa amas cxorebasa”.
hrqua mas wmidaman evstaTi: `uwinarÀs Sensa sxuaTa ÃelmwifeTa mtanjes me friad da mguemes da ara davemorCile maT,
aw Seni virwmuno? nu iyofin ege Cemda"!
sarwmunoebasa da survils, rogorc dawerilia: `verc
tanjva, verc gvema, verc sapyrobileSi SimSili, verc maxvili, verc am Cemi xorcis sikvdili ver SeZlebs Cvens gamijvnas Sengan, ufalo ieso qriste”.
maSin uTxra mas buzmir marzapanma: `Cemo Svilo
evstaTi, ismine Cemi da nu Seamcireb Seni cxovrebis dReebs
qristianobis gamo, nu daaqvriveb Sens cols, nu daaobleb
Sens Svilebs, nu moswydebi Sens megobrebs am cxovrebaSi”.
uTxra mas wminda evstaTim: `Senze adre sxva mTavrebma
mtanjes me Zalian da mgvemes, magram ar davemorCile maT
da axla Sensas davijereb? nu moxdeba es Cemze”.
VIII. maSin viTarca cna buzmir marzapanman damtkicebuli
da SeuZrveli guli da gonebaÁ netarisa evstaTisi da ver
SinebiTa da tanjviTa da verca keTilisa qadebiTa arwmuna
mamuli rCuli pyrobad, ubrZana msaxurTa: `wariyvaneT ege
sapyrobiled da idumal RamiT Tavi warhkueTeT, raÁTa aravin
qristeaneTa cnan da pativ-scen guamsa missa, da warixueniT
Ãorcni misni qalaqsa gare, ganabnieniT SesaWmelad mÃecTa da
mfrinvelTa".
xolo msaxurTa maT wariyvanes netari evstaTi sapyrobiled, raÁTamca aRasrules brZanebuli igi marzapnisaÁ mis.
hrqua maT wmidaman evstaTi: `mcired mgebdiT me, Zmano Cemno, rameTu ÃelTa Sina TquenTa var, raÁTa viloco me RmrTisa Cemisa mimarT". xolo maT mcired daiTmines da acales da
hrques: `egre vyoT". maSin moidrikna muÃlni da aRixilna
Tualni TÂsni zecad da Tqua: `ufalo RmerTo, yovlisa mpyrobelo, romelsa yovelTa kacTaÁ gnebavs cxorebaÁ, romelni
esven sarwmunoebiT saxelsa wmidasa Sensa, romelman ismine
locvaÁ pirvelTa maT mowameTaÁ, romelni piriTa maxÂlisaÁ-
8. maSin, rodesac Seicno marzapanma netari evstaTis
mtkice da SeuZravi guli da goneba, romelsac verc
daSinebiTa da tanjviT, verc kargi ramis dapirebiT ver
daajera mamiseuli sjulis dacva, ubrZana msaxurebs:
`waiyvaneT eg sapyrobileSi da RamiT Cumad wahkveTeT Tavi,
rom arc erTma qristianma ar gaigos da ar miagos pativi
mis sxeuls. waiReT misi neSti qalaqgareT da mimoabnieT
mxecebisa da frinvelebis SesaWmelad”.
msaxurebma ki waiyvanes netari evstaTi sapyrobileSi,
rom SeesrulebinaT marzapanis nabrZanebi.
uTxra maT wminda evstaTim: `cota xniT madroveT me,
Cemo Zmebo (radgan Tqvens xelT var), rom viloco me Cemi
RvTis mimarT”. maTac cota xniT moiTmines, acales mas da
uTxres: `ase vizamT”. maSin moidrika muxlebi evstaTim,
Tavisi Tvalebi zecisken aaxila da Tqva: `ufalo RmerTo
yovlismpyrobelo, romelsac yvela adamianis cxoneba
gnebavs, vinc ki sarwmunoebiT sasoebs Sens wminda saxels;
Sen, romelmac Seismine im pirvelmowameTa locva, zogi
274
275
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
Ta moswydes, romelnime tbasa Sina yineliTa, romelnime zRuasa Sina STayriTa moswydes, romelnime cecxliTa da romelnime mÃecTa mier SeiWamnes saxelisa SenisaTÂs da moiRes Senmieri igi aRTqumuli, romeli Tualman ara ixila da yursa
ara esma da gulsa kacisasa ara mouÃda, romeli-igi ganumzade wmidaTa maT mowameTa SenTa, meca, ufalo, Rirs-myav monawile maT Tana da samkÂdrebelsa maT Tana, sixarulsa maT Tana,
uoxWnosa Suebasa maT Tana, miukuanaÁsTa JamTa narCevi
mowameTaÁ, viTarca ityÂs pavle mociquli: me varo narCevi
mocuqulTaÁ. Sen ici, ufalo Cemo iesu qriste, rameTu aravin
virCie Sensa, arca mamaÁ, arca dedaÁ, arca Zmani, arca naTesavni, garna Sen mxoloÁ ufali Segiyuare da saxelisa SenisaTÂs
esera Tavi warmekueTebis dRes. da amas vilocav da gevedrebi da viTxov Sen saxierisagan, raÁTa ara daeteos guami Cemi
aqa tfiliss Sina, aramed raÁTa daemarxos igi mcxeTas wmidasa, sada-igi Sen gamomiCndi, da raÁTa aqundes madli da
kurnebaÁ ZualTa CemTa, viTarca-igi pirvelTa maT".
da esma ÃmaÁ, romeli etyoda evstaTis da hrqua: `ara unaklulÀs iyo Sen pirvelTa maT madliTa kurnebisaÁTa, romelTa vhrwmene me. xolo guamisa SenisaTÂs nu hzrunav, egre iyos
viTarca Sen sTqu yofad". da ganmxiarulda netari evstaTi
da hmadlobda RmerTsa. xolo wmidasa evstaTis pirvelve emcno netarisa stefanÀsda, raÁTa raJams geuwyos sikudili
Cemi, mwrafl wariReT guami Cemi mcxeTas da mun dahmarxeT,
sada naTel-viRe.
da viTarca daasrula locvaÁ da vedrebaÁ da TxovaÁ
uflisa mimarT, hrqua msaxurTa maT marzapnisaTa: `aw aRasruleT ganCinebuli igi brZanebaÁ Cem zeda". xolo maT ara unda
moklvis. xolo erTman maTganman hrqua: `Cuen movswydebiT,
ukueTu ege egos cocxali". maSin miyvnes Ãelni maTni mis zeda
rom maxvilis piriT daixoca, zogi - tbis yinuliT, zogi
zRvaSi CayriT moisra, zogi - cecxliT, zogi ki mxecebisgan SeiWama Seni saxelis gamo da miiRo is Senmieri danapirebi, `rac Tvals ar unaxavs, yurs ar smenia, adamianis
gulamde ar mosula, rac gaumzade Sens wminda mowameebs”;
mec, ufalo, Rirsi gamxade maTTan monawileobisa, maTeuli samkvidreblisa, maTTan sixarulisa, maTTan dausrulebeli Svebisa, me - mowameTagan ukninesi bolo droisa,
rogorc ambobs pavle mociquli: `me varo ukninesi mociqulTagan”. Sen ici, ufalo Cemo iesu qriste, rom aravin
virCie Senze metad, arc mama, arc deda, arc Zmebi, arc naTesavebi, aramed erTaderTi Sen Segiyvare, ufalo, da Seni
saxelis gamo aha, Tavi wamekveTeba dRes. amas vloculob,
gevedrebi da viTxov Sengan, keTilisgan, rom ar darCes Cemi
sxeuli aq, TbilisSi, aramed daimarxos igi wminda mcxeTaSi, sadac Sen gamomiCndi, da hqondeT Cems Zvlebs madli da
kurneba, rogorc im pirvelT”.
da moesma xma, romelic eubneboda evstaTis, uTxra ra
ase: `ar iqnebi Sen kurnebis madliT ufro naklebi im
pirvelebze, romlebmac mirwmunes me, xolo Seni sxeulisTvis nu zrunav; ise iqneba, rogorc Sen Tqvi, rom
momxdariyo”. gamxiarulda netari evstaTi da hmadlobda
RmerTs. amasTan, wminda evstaTis adreve Seetyobinebina
netari stefanesTvis: `rodesac geuwyeba Cemi sikvdili,
swrafad waiRe Cemi sxeuli mcxeTaSi da damarxeT iq, sadac movinaTle”.
da rodesac daasrula man locva-vedreba da Txovna
uflis mimarT, uTxra marzapnis msaxurebs: `axla SeasruleT Cemze ganCinebuli brZaneba”. maT ar undodaT misi mokvla, magram erTma maTganma uTxra maT: `Cven davixocebiT, Tu
eg cocxali darCeba”. maSin gaiwvdines misken TavianTi xe-
276
277
wm. evstaTis martviloba
evstaTi mcxeTelis martviloba
da sces maxÂliTa patiosansa qedsa missa da warhkueTes Tavi
misi, da Sehvedrna sulni TÂsni qristesa meufesa.
xolo guami misi Rame ganiRes gareSe da daagdes mun. xolo
cnes vieTme qristeaneTa da wariRes igi mcxeTas, rameTu stefanes emcno mun myofTa qristeaneTada. viTarca miiwines
mcxeTas, uTxres stefanes, da stefane auwya samoels kaTalikozsa, xolo man friad ganixara da dahmarxa igi didiTa
didebiTa da pativiTa wmidasa eklesiasa mcxeTisasa da vidre
aqamomdis iqmnebian kurnebani sneulTani madliTa uflisa
Cuenisa iesu qristÀsiTa, romlisaÁ ars sufevaÁ da ZlierebaÁ, pativi da simtkicÀ da didebaÁ mouklebeli suliT wmidiTurT aw da maradis da ukuniTi-ukunisamde. amen.
lebi, daartyes maxvili mis patiosan kisers da wakveTes misi
Tavi; da miabara man Tavisi suli meufe qristes.
xolo misi sxeuli Rame gareT gaitanes da iq daagdes,
magram gaiges es viRac qristianebma da waiRes igi mcxeTaSi, radgan stefanes euwyebina [amis Sesaxeb] iq myofi qristianebisTvis. rodesac mividnen mcxeTaSi, Seatyobines stefanes, stefanem ki auwya samoel kaTalikoss, xolo man metad
gaixara da damarxa igi didi didebiTa da pativiT mcxeTis
wminda eklesiaSi. vidre aqamde xdeba iq sneulTa kurnebani
Cveni uflis ieso qristes madliT, romlisac aris sufeva,
Zliereba, pativi, simtkice da mouklebeli dideba suliwmindiTurT aw da maradis da ukuniTi-ukunisamde. amin.
* * *
* * *
278
279
evstaTi mcxeTelis martviloba
SeniSvnebi
`marzapnoba” - gamgebloba, ipatosoba, satrapoba.
dedniseuli `dRiTa” niSnavs: `asakiT”, `wlovanebiT”.
3
dedniseuli `yrma” aq `Wabuks” niSnavs (es mniSvneloba `yrmas” aqvs. Sdr. i. 21.18 jruW-parxlis redaqciaSi
`Wabuki”, hadiSurSi `yrma”).
4
dedniseuli `mejadage” sabas ganmartebiT `mejRanea”
(Tumca Zvel qarTulSi `jadagi”//’jadago” niSnavda `mWevrmetyvels”, `orators”. ix. saq. moc. 24.1, sadac berZn.
'retor" uZveles versiebSi gadmocemulia rogorc
`jadagoÁ”, rasac giorgi mTawmindeli cvlis terminiT
`metyueli”)
5
`toziki” - dResaswauli, lxini, gancxroma (nusxaTa
nawilSi: `zatiki”).
6
`metozike” - medResaswaule (nusxaTa nawilSi `mezatike”).
7
`tozikoba” - `gancxroma”, `dResaswauloba”, `msxverplSewirva” (`zorva”). xelnawerTa nawilSi: `zatikoba”.
sagulisxmoa, rom `tozikobaÁ” gvxvdeba `Zveli aRTqmis”
uZveles qarTul redaqciaSi (ix. i. ab. leqs., gv. 413). magaliTad: `saxlisa tozikobisa (J: tozikebisa) maTisasa ÐàÐ
èÔîóÓÔ ÓÐïÓÝÛÐÓ ÛÐ× ×ÐÜÐ íÐÛÐÓ ÓÐ áãÛÐÓ” (OJ, ier.
16.8). sxva redaqciaSi `tozikobas” cvlis `gancxroma”
(`saxid gancxromisa maTisa ...”, baqaris biblia). kidev:
`ÐàêÐæÐæÐ ×ã ÕØÓØÓÔÑÝÓÔ èãÔÑÐáÐ ÛÐá ÛÔäØáÐáÐ ×ÐÜÐ ÓÐ
ÐàêÐæÐ áÐÓÐ Õáã æóÜÝò âÝÖØÙÝÑØ×” (esT. 14.17, O baqariseulSi gvaqvs: `arca vsu Rvno nazorevisagan”). ase rom,
oSkiseuli `tozikoba” Seesabameba baqariseul `nazorevs”.
berZnulSia 'sponde", rac, kerZoobiTad, niSnavda `Rvinis
Sewirvas” anu Sesawiravi Rvinis samsxverploze, msxver-
plze, miwaze daRvras kerpebisadmi Sewirvis niSnad,
zogadad ki, kerpebisadmi msxverplSewirvas). somxurSi
gvaqvs 'spand" (`msxverplSewirva”), laTinurSi 'libamen"
( `R v i ni s Se w i rv a ”) . ze m o re t er m in T S es i t yv o b an i
gviCvenebs, rom `tozikobaÁ” uigivdeba `nazorevs” anu
berZnul 'sponde"-s. sakuTriv `nazorevi”, iseve rogorc
masTan Sinaarsobrivad igiveobrivi `nagebi”, Zvel qarTulSi ZiriTadad gadmoscemda berZnul `TÂsia”-s (vrclad
aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb ix. WeliZe, literatura, gv.
347-3).
8
m. 10.32-33.
9
Sdr. l. 1.28.
10
`vidre uRvToeba” - es sityvebi dedanSi uSualod
ebmis winare winadadebas, magram aSkaraa, rom an TviT es
sityvebia damaxinjebuli, anda maT win aklia teqsts raRac.
11
`eSmaki Seuvida” – Sdr. `eSmaki SeuÃda”; analogiuri
gamonaTqvamebi wminda werilis Zvel qarTul versiebSi
araiSviaTia. magaliTad: ` áãÚØ ãäÚØáÐò ÒÐÜÔèÝàÐ
áÐãÚØáÒÐÜ ÓÐ èÔãôÓÐ ÛÐá áãÚØ ãÙÔ×ãàØ ÑàëÐÜÔÑØ×Ð
ãäÚØáÐò×Ð ÓÐ ÐíØàÕÔÑÓÐ ÛÐá” (I mf. 16.14 – OFS; Sdr. JA:
` ÐÛØÔàØ×ÒÐÜ áãÚØ ãäÚØáÐò ÒÐÜÔèÝàÐ áÐãÚØáÒÐÜ ÓÐ
áãÚÛÐÜ ãÙÔ×ãàÛÐÜ èÔØÞçàÐ ÓÐ ÐíØàÔÑÓa”; B: `áãÚØ
ãäÚØáÐ ÒÐÜÔèÝàÐ áÐãÚØáÒÐÜ ÓÐ èÔÐè×Ý ØÒØ áãÚÛÐÜ
ÑÝ àÝ âÛÐÜ ãäÚØáÐÒÐÜ”); `ðãàØÐ×Ð ãæÛà×ÝÔÑØáÐ×óá
ìØÜÐòáìÐà áØâçãÐò èÔÛÓÒÝÛÐÓ åàØáâñá ÛÝáÚÕØáÐ, àÝÛÔÚ
èÔãôÓÔá ÛÐ× ëóàØ” (O, sqolio ier. 16.18-ze). kidev ufro
xelSesaxebia lk. 22.3, rac Cans swored gamoyenebuli `martvilobis” avtoris mier: `da SeuÃda eSmaki iudas” (jruWparxlisa da giorgiseuli; hadiSurs aklia; Sdr. agreTve:
`zrunvani amis soflisani da sacTuri simdidrisaÁ SeuÃdis”, mr. 4.19 – DE da giorgiseuli; Sdr. hhadiS: `zrunva-
280
281
1
2
SeniSvnebi
evstaTi mcxeTelis martviloba
Ta amis soflisaTa da sacTurman simdidrisaman, romel
Seerinian”).
12
`kalaTi” - uZveles xelnawerSi (H 341) gvaqvs `fsiridi” (= `kalaTi”), sxva nusxebSi ki `fsiadi”, rac Zvel
qarTulSi, erTi mxriv, niSnavs `fialas” (ix. gamosl. .29 oSkuri: `fsiadebi”, sabaseuli: `fialebi"), meore mxriv ki
- `Wils”, `Wilofs”, `sagebs” (berZn. 'fsiaTos"). ase rom, konteqstis mixedviT arc `fsiadia” SeuZlebeli (cxadia, sxvaa is saweri `Wili”, rac berZnul 'papiros"-s gadmoscems;
Sdr. iob. 40.16/21).
13
`sparsTa mefis wargzavnili” - dedani: `mwodebeli
sparsTa mefisaÁ”. aRniSnuli adgili adasturebs, rom
`mwodebeli” specialuri terminia da ara ubralod mimReoburi forma zmnisa `wodeba”. marTlac, aq rom `mwodebeli” Cveulebriv `mxmobels” niSnavdes, maSin `mwodebeli
sparsTa mefisaÁ” `sparseTis mefis mxmobelad” unda gagveazrebina, rac nonsensia. ase rom, `mwodebeli” garkveuli
funqciis mqone ndobiT aRWurvili piris aRmniSvnelia da
konkretulad `mivlinebuls”, `wargzavnils”, `warmomadgenels” unda niSnavdes. amitom vTargmneT zemoTac `mwodebeli” `wargzavnilad” (vrclad aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb ix. WeliZe, literatura, gv. 8-9).
14
`sefewuli” - mefuri Camomavlobis didgvarovani,
berZn. 'basilikos" (vrclad aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb
ix. WeliZe, literatura, gv. 9).
15
e. i. aResrula.
16
`qristianoben” – Sdr. `qristeanoben”. es rTuli termini damadasturebelia qarTuli saeklesio terminologiis mniSvnelovani dawinaurebulobisa aRniSnul
epoqaSi. cnobilia, rom termini `qristianizmi” ('qristianismos") wm. egnati antioqielma gamoiyena pirvelad II s-is
damdegs (romlis zmnuri formacaa zemore sityva), Seqmnili pavle mociqulisgan gamoyenebuli `huriaebis” ('iudaismos") (Sdr. galat. 2.14) analogiiT. zmna 'xristianiZo" gvxvdeba origenesTan, wm. grigol RvTismetyvelTan,
kirile skviTopolelTan, V s-is saeklesio istorikosebTan da sxv.
17
Sdr. `mTavarni igi kacni" - e. i. warCinebulebi.
18
`Jamnoba" - aRniSnuli termini (Sdr. `JamnobaÁ”)
mocemul adgilas (da ara uklebliv yvela SemTxvevaSi)
uigivdeba `Jamobas”, romelic Cveulebriv, gadmoscems
berZnul 'fsallo"-s da, Sesabamisad, erTi mxriv niSnavs
sakuTriv fsalmunTa galobas saTanado JamTa anu saaTTa
mixedviT (Sdr. kimeni II, gv. 223), meore mxriv ki, gacilebiT
xSirad, zogadad saeklesio locvasa da galobas (vrclad
aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb ix. WeliZe, literatura, gv.
360-361).
19
`bagini” arsebiTad igivea, rac berZnuli 'bomos"
(`bomoni”). igi agreTve uigivdeba araeklesiuri SinaarsiT gamoyenebul 'hieron"-s (`taZari”), iseve rogorc SeiZleba gadmoscemdes analogiuri Sinaarsis sxva terminebs
(vrclad aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb ix. WeliZe, literatura, gv. 361-367).
20
aq teqsti damaxinjebulia, radgan meordeba abraamis qanaanSi damkvidreba.
21
Sdr. `Ruawlsa Sina”. termini `Ruawli", erTi mxriv,
gadmoscemda `asparezobis" aRmniSvnel 'aTlesis"-s. meore
mxriv, sakuTriv `omis" aRmniSvnel 'polemos"-s.
22
`maRali sertyebi" - `sertyi" Zvel qarTulSi niSnavda rogorc Cveulebriv `tyes", aseve warmarTuli kultmsaxurebis adgils, e. w. `wminda tyes" (berZn. 'alsos")
282
283
SeniSvnebi
evstaTi mcxeTelis martviloba
es abzaci `martvilobis” yvelaze ufro Teologiuri
nawilia, sadac lakonuradaa gadmocemuli, erTi mxriv,
wminda moZRvreba macxovris gankacebis soteriologiuri
arsis Sesaxeb, meore mxriv ki, amave soteriologiuri
daniSnulebiT, aRdgomis winmswrebi ori epoqaluri movlenis, Sobisa da naTlisRebis eklesiologia (vrclad
aRniSnuli sakiTxis Sesaxeb ix. WeliZe, literatura, gv.
368-392).
24
`sefa” - dedniseuli `saqorwine” Zvel qarTulSi sami
mniSvnelobiT dasturdeba: 1. saqorwilo, qorwilisa m.
22.12 - `samoseli saqorwine” (jruW-parxlisa; hadiSurSi
`qorwilisaÁ”); 2. saqorwilo saZinebeli, axaldaqorwinebulTa oTaxi (berZn. 'nimfon"): `nuTu egebis SvilTa saqorwinisaTa glovaÁ?” (m. 9. - hadiSuri; jruW-parxlis redaqciaSi gvaqvs `siZisaTa”, rac berZnul Sesatyvisad gulisxmobs 'nimfios"-s); `daSTes gareSe saqorwinesa mas”, mamaTa
swavlani, Tb. 15, gv. 49.20 (qarTuli nimuSebisTvis ix. i.
ab., leqs., gv. 3); 3. saqorwilo saxli, sefa (Sdr. i.ab. leqs.,
gv. 3; i. imnaiSvili, sin. mrav., gv. 218). `evstaTis martvilobis” teqstSi, konteqstis mixedviT, `saqorwine” mesame
mniSvnelobisaa.
25
es Txroba didadaa daSorebuli saxarebaTa teqsts.
Tumca macxovris mier wyalze fexiT msvlelobis Sesaxeb
maTes saxarebaSi marTlac xalxis saswaulebrivi dapurebis Semdegaa nauwyebi (m. 14.-26), magram is, rom mowafeebic
misebr dadiodnen zRvaze, arsadaa uwyebuli, Tu ar CavTvliT petres cnobil ambavs (m. 14.28-31).
26
es Txrobac didad sxvaobs saxarebiseuli teqstisgan. mimdevrobiTac, legeoniT Sepyrobili adamianis ambavi win uswrebs xalxis dapurebisa da macxovris zRvaze
svlis ambebs (i. mr. 5.2-17; l. 8. 27-37), Tan aRniSnuli
legeoni qvesknelSi ki ar dainTqmeba, aramed Rorebis
koltSi Seva da es kolti CaixrCoba zRvaSi.
27
`martvilobis” teqstidan ise Cans, TiTqos ioseb arimaTielamde sxvas gadmoexsnas ufali jvridan (Sdr. `da
mwrafl gardamoiRes mier juariT. xolo kaci erTi iyo
Ãelmwife da mowafe yofil iyo qristÀsa. man aRiRo guami
qristÀsi da dadva axalsa samaresa da lodi didi miagorva karsa zeda samarisasa”). sinamdvileSi, uflis sxeulis
gardamoxsna swored iosebs da nikodemoss ukavSirdeba.
magaliTad: `ioseb... gardamohÃsna igi” (l. 23.53. Sdr. hadiSuri: `ioseb... gardamoixuna”); `ioseb... nikodemosca...
moiRes (hadiSuri: `gardamoixunes”) guami iesuÁsi (hadiSuri: `Ãorcni igi iesuÁsni”)” (i. 19.40).
284
285
23
abo Tbilelis martviloba
286
287
winaTqma
arabi menelsacxeblis abos moRvaweoba, rogorc misi
`martvilobidan" vigebT, qarTvel qristianTa sulieri
gamofxizlebisa da sarwmuneobaSi maTi ganmtkicebis sawindrad iqca. TviT kaTalikosisgan gaica brZaneba am movlenis Rirseuli aRwerilobis Sesaqmnelad, rac damatebiT usvams xazs momxdaris gansakuTrebulobas. didad ganaTlebuli (am sityvis orive mniSvnelobiT) ioane sabanisZe morCilebiT aRasrulebs kaTalikosisgan nabrZanebs
da gauxunar ganZad utovebs Taobebs vrcel Txrobas abos
martviluri xvedris Sesaxeb. didi sikeTea, rom VIII s-is
80-ian wlebSi dawerili naSromi uZvelesi (IX-X ss-is)
nusxebiTve SemorCa Cvenamde, Tumca ver vityviT, rom `martvilobis~ teqsti ucdomlad iyos dadgenili da ar
saWiroebdes mniSvnelovan dazustebebs. marTalia,
Tavis droze profesorma korneli kekeliZem mecnierulad Seiswavla misTvis xelmisawvdomi nusxebi da Sedegad mogvca mecnierulad dadgenili teqsti, magram miseul gamocemaSi ver aisaxa aTonis mTaze daculi xelnaweris monacemebi, radgan maSin am nusxis mikrofiris mopoveba sruliad SeuZlebeli iyo. aseve ucnobi darCa k.
kekeliZisTvis uaRresad mniSvnelovani sinuri nusxac.
am nusxaTa mikrofirebi Tumca SemdgomSi xelmisawvdomi
gaxda, magram maT mainc ver hpoves asaxva `martvilobis~
gviandeli gamocemebis ZiriTad teqstSi, maSin roca arsebul xelnawerTa kolacia ueWvels xdis, rom swored
aTonuri (da araiSviaTad masTan Tanmxvdomi sinuri) nusxa
inarCunebs mniSvnelovanwilad Tavdapirveli teqstis
viTarebas, rac sxva nusxebSi nawilobriv warxocilia.
winamdebare gamocemaSi, bunebrivia, swored am nusxis monacemebia pirvel rigSi yuradRebuli da gaTvaliswinebuli.
288
289
wigni samoel kaTalikosisaA
iovanes mimarT sabanis Zisa1
me, samoel qristÀs mier qarTlisa kaTalikozi, ufalsa
iovanes sabanisZesa, sulierad Svilsa wmidisa kaTolike eklesiisasa da sayuarelsa Cuensa, locviT uflisa mier mogikiTxav! mSÂdobaÁ iyavn Sen zeda da yovelTa saxlisa Senisa
krebulTa qristÀs mier! Cuen TÂT uwyiT wadierebaÁ Seni RmrTismsaxurebisaTÂs da RmrTivmimadlebuli Seni mecnierebaÁ saRmrToTa wignTaÁ da gulsmodginebaÁ Seni keTilTa
saqmeTa moRuawebisaTÂs. Sen TÂT uwyi sanatrelisa amis axlisa mowamisa haboÁsi, romeli dReTa amaT Sina imartÂla
meoxad qristÀs mimarT Cuenda da yovlisa amis soflisa
Cuenisa qarTlisaTÂs.
mnebavs, raÁTa daiweros sanatrelisa amisca martÂrobaÁ,
viTarca pirvelTa maT qristÀs mowameTaÁ, da daidvas igica
wmidasa kaTolike eklesiasa Sina mosaÃsenebelad yovelTa,
vin iyvnen Semdgomad Cuensa. amisTÂsca movavlino wigni ese
Cemi ÃeliTa xsarTan mRdelisa CemisaÁTa,.aw miiRe wigni ese
Cemi da locvaÁ Cemi da juarisa daweraÁ ÃeliTa CemiTa da
SewevniTa RmrTisa mamisa da Zisa da sulisa wmidisaÁTada
meoxebiTa wmidisa RmrTismSobelisaÁTa da wmidaTa mociqulTa da mowameTaÁTa Ãel-yav gamoTqumad sruliad WeSmaritad, viTar iyo da viTar Sen TÂT uwyi, da aRwere martÂrobaÁ wmidisa mowamisa haboÁsi da aRwerili Cuen
mogÂZRuane, raÁTa umetÀs locva-vyoT SenTÂs. madli
uflisaÁ iyavn Sen zeda, amÀn!
1
samoel kaTalikosis epistole
ioane sabanisZis mimarT
me, samoel qristesmier qarTlis kaTalikosi, ufal
ioane sabanisZes, wminda kaTolike eklesiis sulier
Svils da CvenTvis sayvarels, locviT uflis mier mogikiTxav. mSvidoba iyos Senze da Seni saxlis mTel krebulze qristes mier. Cven Tavad viciT Seni wadiereba
RvTismsaxurebisTvis, Seni RvTivmimadlebuli codna
saRvTo wignebisa da Seni gulmodgineba kargi saqmeebis
samoRvaweod. Sen TviT ici am sanatreli axali mowamis
abos Sesaxeb, romelic am dReebSi ewama Cvens da mTeli
Cveni qveynis, qarTlis, meoxad qristes mimarT.
mnebavs, rom daiweros am sanatrelis `martvilobac”
(rogorc im pirveli qristesmowameebisa) da daidos esec
wminda kaTolike eklesiaSi yvelasTvis gasaxseneblad,
vinc ki Cvens Semdeg iqneba. amis gamo vgzavni SenTan am
werils Cemi mRvdlis xsarTanis xeliT. axla miiRe es werili, Cemi dalocva da jvris dawera Cemi xelisgan, da
Senc RvTis – mamis, Zisa da suliwmindis – SewevniT,
agreTve RvTismSoblis, wminda mociqulebisa da mowameebis meoxebiT Seudeqi sruli WeSmaritebiT gadmocemas,
rogorc iyo da rogorc Sen TviTve ici, da aRwere wminda
mowame abos martviloba, aRwerili ki Cven mogvitane, rom
ufro metad vilocoT SenTvis. madli uflisa iyos Senze.
amin.
dasaTaureba pirobiTia
290
291
pasuxi wignisaÁ iovanÀs mier
werilze pasuxi ioanes mier
maradissawadeli da Tavyuanissacemeli brZanebaÁ RmrTivpatiosnisa mamflisa da uflisa CemisaÁ moviRe ÃeliTa siwmidismoyuarisa xsarTan mRdelisaÁTa, romlisaTÂsca aRpyrobiTa ÃelTa CemTaÁTa madli Sewira uRirsebaman Cemman
yovlad Zlierisa da qvelismoqmedisa qristÀs RmrTisa
Cuenisa, romelman ara daviwyebul-yo simdablÀ ese Cemi RmrTisa SemwynarebelTa wmidaTa locvaTa TquenTa, romelTaca-ese Rirs-viqmen me mimTxuevad; da ufroÁsRa vaqeb da
vakurTxev me mowyalebasa RmrTisasa, romelman dahnerga
gulsa mamflisasa eseviTarisa amis brZanebad, romeli
sargebel da nayof sulisa da siqadul da sixarul ÃorcTa
meqmnebis me saukunod mimarT da sofelsa amasca.
aw raÁ-me movaÃseno uflebasa Tquensa? mZime ars CemdaorkerZove. ukueTu urC veqmne brZanebasa Tquensa, weril
ars: `Svili urCi warsawymedelsa mieceso~, da Tu viswrafo
morCilebad, misTÂsca ityÂs: `uRrmÀssa Sensa nu gamoeZieb
da uZlierÀssa Sensa nu gamoikiTxavo~. amisTÂs SiSman da
zrunvaman Semipyra me, da SeSfoTna gonebaÁ Cemi da daveci
da movakldi mecnierebisagan. aramed umjobÀsad Sevhracxe
morCilyofad Tavi Cemi brZanebasa uflisa Cemisasa, romliTa
kualad ganvZlierdi da aRvimarTe RmrTissaTnoÁTa wmidiTa
locviTa TqueniTa da maradis ZRunismimpyrobelisa RmrTisa
marjuenisa Tquenisa juarisa daweriTa Cem uRirssa zeda, da
rameTu viswaveca brZenTmTavrisa mis solomonis mier Tqumuli, viTarmed: hbaZevd jinWvelsa, medgaro, da iqmen muSak
msgavs misa. viTarca-igi man TÂssa udidÀssa marcualsa mas
ifqlisasa Sebma-uyvis gulsmodgined, vidremdis aRiRis da
wariRis sazrdelad TÂsa, meca gulsmodgine viqmen uZli-
Cemi RmrTivpatiosani patronisa da batonis maradsawadeli da Tayvansacemi brZaneba miviRe siwmindismoyvare xsarTan mRvdlis xeliT, ris gamoc Cemi xelebis
zeapyrobiT Cemma uRirsebam madloba Seswira yovladZliersa da qvelmoqmed qristes, Cvens RmerTs, romelmac
ar gaxada daviwyebuli Cemi simdable Tqvens RvTisSemwynarebel wminda locvebSi, romelTa miRebis Rirsic gavxdi me; amasTan, ufro metad vaqeb da vakurTxeb me RvTis
mowyalebas, romelmac STanerga patronis gulSi amgvari
[saqmis] gamo brZanebis [gacema], rac CemTvis gaxdeba sargebeli da nayofi sulisa da siamaye da sixaruli xorcisa
saukunodac da am sofelSic.
axla raRa movaxseno Tqvens uflebamosilebas? mZimea
CemTvis orive mxriv. Tuki veurCebi Tqvens brZanebas, dawerilia, rom `urCi Svili warsawymedels mieceso” (igav.
13.1), xolo Tu morCilebas movindomeb, amisTvisac ambobs
igi, rom `Senze Rrmas nu gamoeZieb da Senze Zliers nu gam1
oikvlevo” (zir. 3.22). amis gamo SiSma da wuxilma Semipyro me, SeSfoTda Cemi goneba, daveci da movakldi codnas,
magram umjobesad miviCnie Cemi batonis brZanebisadmi
Cemi Tavis damorCileba, riTac kvlav gavZlierdi da
aRvemarTe Tqveni RvTissaTno wminda locviTa da RvTisadmi maradis ZRvnis mimwodebeli Tqveni marjvenis mier
Cemze, uRirsze, jvris gadaweriT. amasTan, viswavle
brZenTmTavari solomonis mier naTqvamic: `mihbaZe WianWvelas, zarmaco, da gaxdi misebr mSromeli” (igav. 6.6-9),
radgan iseve, rogorc igi Seebmeba gulmodgined masze
ufro did xorblis marcvals, manam, sanam ar aiRebs mas da
ar waiRebs Tavis sazrdod, aseve mec gulmodgineba maqvs
292
293
erÀssa Cemsa aRebad da wadierebaÁ gulisa CemisaÁ aRavso
ufalman.
da aRvwere uRirsisagan gonebisa Cemisa Semoklebuli
martÂrobaÁ, WeSmariti da utyueli, wmidisa mowamisaÁ,
madliTa da meoxebiTa misiTa, da mogiZRuane ufalsa Cemsa,
romlisaTÂs kualad viTxov vedrebiT: saTno-yavn ufalman
gulsa Tquensa da gulsa yovlisa qristÀsmoyuarisa erisa
morwmunisasa, romelni aRmoikiTxviden, raÁTa ziar locvaTa
TquenTa iqmnes kualad da mermeca uRirsebaÁ Cemi.
imisa, rom `aviRo” Cemze ufro `Zlieri” da ufalma aRavsos Cemi gulis wadiereba.
da Cemi uRirsi gonebis mier aRvwere Semoklebuli
martviloba, WeSmariti da utyuari, wminda mowamisa, misive madliTa da meoxebiT, da mogarTvi Cems batons,
risTvisac kvlav viTxov vedrebiT: mosawoni gaxados
ufalma [es aRweriloba] Tqvens gulSi da mTeli qristesmoyvare xalxis gulSi, vinc ki aRmoikiTxavs mas, rom kvlav da kvlav Tqveni locvebis moziare gaxdes Cemi uRirseba.
294
295
TTuesa ianvarsa: z:
wamebaÁ wmidisa da netarisa
mowamisa qristÀsisa haboÁsi
ianvris Tvis 7-Si
qristes wminda da netari mowamis
abos wameba
romeli iwama qarTls Sina, qalaqsa tfiliss, ÃeliTa
sarkinozTaÁTa, gamoTqumuli iovane Zisa sabanisi brZanebiTa qristÀs mier samoel qarTlisa kaTalikozisaÁTa
romelic ewama qarTlSi, qalaq TbilisSi, sarkinozTa xeliT, gamoTqmuli sabanis Zis ioanes mier samoelis,
qristesmier qarTlis kaTalikosis, brZanebiT
pirveli Tavi: RmrTismsaxurTa da martÂrTmoyuareTa
krebulisaTÂs TxrobaÁ da uwyebaA [da] moZRurebaÁ da axlisa
amis mowamisa haboÁs ÃsenebaÁ.
meorÀ Tavi: qarTlad SemoslvaÁ da naTlisRebaÁ wmidisa
da netarisa haboÁsi.
mesamÀ Tavi: martÂrobaÁ wmidisa haboÁsi.
meoTxÀ Tavi: qebaÁ sanatrelisa mowamisa haboÁsi.
pirveli Tavi: RvTismsaxuri da martvilTmoyvare
krebulisTvis Txroba, uwyeba da swavleba, da am axali
mowamis abos xseneba.
meore
Tavi: netari abos qarTlSi Semosvla da
naTlisReba.
mesame Tavi: wminda abos martviloba.
meoTxe Tavi: sanatreli wminda mowame abos qeba.
pirveli Tavi
pirveli Tavi
RmrTismsaxurTa SekrebulTa maT uwyebaÁ da martÂrTmoyuareTa maT swavlaÁ da axlisa amis mowamisa moÃsenebaÁ
wmidisa haboÁsi
sayuarelno mamisano da megobarno da monano qristÀs,
Zisa RmrTisano, da samkÂdrebelno sulisa wmidisano! gxedav
Tquen, viTarca RmrTivcnobilTa da RmrTismcnobelTa,
amisTÂsca garqu Tquen monad da megobrad qristÀsa, aramed
monad amisT s, rameTu `patiosniTa sisxliTa” misiTa `syidul xarT~ Tquen, xolo megobrad amisTÂs, rameTu misni Seqm296
Sekrebil RvTismsaxurTa mimarT uwyeba, martvilTmoyvareTaTvis swavleba da am axali mowamis, wminda abos
xseneba.
mamisTvis sayvarelno, da qristes megobarno da monano, da suliwmindis samkvidrebelno, gxedavT Tqven,
rogorc RvTisgan SecnobilT da RvTis SemcnobelT. amitomac giwodeT Tqven qristes monebad da megobrebad; `monebad” imis gamo, rom `misi patiosani sisxliT xarT Tqven
nayidi” (Ikor. 6.20), xolo `megobrebad” imitom, rom misi
297
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
nulni varT da misni dabadebulni da siyuaruliTa misiTa naTel-gÂRebies.
aw glocav Tquen qristÀs mimarT, survieliTa guliTa
momipyreniT saCinoni ege sasmenelni Tquenni da ufroÁsRa
sacnobelni ege yurni gulisa da gonebisa Tquenisani ganhmarteniT smenad da maspinZel-eqmneniT sityuaTa amaT CemTa,
rameTu qristÀsTÂs arian da sanatrelTa amisTa mowameTaTÂs.
SeiwynareT karavsa guamisa Tquenisasa da savanÀ ganumzadeT,
rameTu ufalsa hnebavs damkÂdrebad asoTa Sina TquenTa, viTarca Tqua wmidaman mociqulman pavle, moZRuarman eklesiaTaman, viTarmed: `taZarni xarT RmrTisani da suli wmidaÁ
damkÂdrebul ars Tquen Soris~; da ufali ityÂs
winawarmetyuelisa mier: `me movide da davemkÂdro Tquen
Soris~, da wmidasa saxarebasa ityÂs, viTarmed: `sasufeveli
RmrTisaÁ gulTa Sina TquenTa ars~.
amisTÂs, sayuarelno, nu gewyinebin smenad sityuaTa amaT,
raÁTa ara cudad davSureT: me sityÂTa da Tquen smeniTa, – raÁTa
erTobiT moguces Cuen ufalman sasyideli SromaTa CuenTaÁ.
da araTu Cemda xolo martoÁsa saZiebel ars smenad sawadeli ese martÂrobaÁ wmidisa amis mowamisaÁ, aramed yovelTaÁ
jer-arsTquenda dakÂrvebad Cem Tana, romelni-ese Semokrebulsa amas Jamsa meSÂdesa darsa zeda hsdgaT, romlisa JamisaTÂs
ufali ityÂs, viTarmed: `mravalni hscTebodian da mravalTa
acTunebden~, da mociquli pavle mihswers timoTesa, viTarmed:
`movals Jami, odes sicocxlisa amis moZRurebasa ara Tavsidebden, aramed gulisTqumisaebr TÂsisa TaviT TÂsiT Seikrebden moZRurebasa qaviliTa yurTaÁTa da WeSmaritebisagan sasmenelni maTni garemiaqcinen da zRaprebsa mieqcen~, romelicaese aw Jamsa amas aResrulebis Cuen Soris. rameTu romelni-ese
varT yuresa amas queyanisasa, sastikebisagan da siveragisa, man-
Seqmnilebi da dabadebulebi varT da misi siyvaruliT
movnaTlulvarT.
axla, gevedrebiT Tqven qristes mimarT, rom
wadieri guliT momapyroT Tqveni eg xiluli yurTasmena, ufro ki Tqveni gulisa da gonebis eg grZnobadi yurni
gaxsnaT mosasmenad da umaspinZloT am Cems sityvebs, radgan [es sityvebi] qristesTvis aris da misi sanatreli
2
mowameebisTvis, rom miiRoT isini Tqveni sxeulis karavSi
da samyofeli moumzadoT maT, radgan ufals nebavs damkvidreba Tqveni [sxeulis] nawilebSi, rogorc Tqva es wminda
pavle mociqulma, eklesiaTa moZRvarma: `taZrebi xarT RvTisa da suliwmindaa damkvidrebuli TqvenSi” (I kor. 3.16).
ufalic ambobs winaswarmetyvelis mier: `me moval da
davmkvidrdebi TqvenSi” (zaqar. 2.10), da wminda saxarebaSi
ki ambobs: `RvTis sasufeveli Tqvens gulebSia” (lk. 17.21).
amitom, sayvarelno, nu mogewyinebaT am sityvaTa smena,
rom fuWad ar davSvreT, - me sityviT, Tqven ki smeniT, raTa erTad mogvces Cven ufalma Cveni garjis sazRauri.
amasTan, araTu martooden CemTvis aris saSuri wminda
mowamis am sawadeli martvilobis smena, aramed, aseve,
3
marTebs yvela Tqvengans, rom gakvirvebaSi iyos CemTan
erTad, romlebic ki `meSvide aTaswleulSi”, - am `Semoklebul droSi”, - vdgavarT, ra droisTvisac ufali ambobs: `bevri Secdeba da bevrs Seacdenen” (mT. 24.5.11), da
mociquli pavle miswers timoTes: `mova dro, rodesac am
macxovnebel moZRvrebas aRar ganikuTvneben, aramed sakuTari survilisamebr TviTonve Seikreben moZRvrebas yurTa qaviliT da WeSmaritebisgan miabruneben yurTasmenas
da zRaprebs miubrundebian” (II tim. 4.3-4), rac xdeba
kidec axla am dros Cvens Soris, radgan mravali Cvengani,
vinc miwis am kideSi varT, am Cvenma zedamxedvelebma, amJa-
298
299
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
qanebiTa miT sacTurebisaÁTa zedamdgomelTa amaT CuenTa,
mflobelTa amis JamisaTa, zakulebiTa moZRurebisaÁTa TÂT
TaviT TÂsiT SjulisdebisaÁTa, gandgomilTa qristÀsgan
mravalni SeacTunnes da gardadriknes gzisagan simarTlisa, da
WeSmaritebasa qristÀs saxarebisasa Seecodnes, romelni xuTasis wlisa JamTa da uwinarÀsRa Sjuldebul yofil arian wmidiTa madliTa naTlisRebisaÁTa. mieriTgan da vidre aqamomde naSobni qristeaneTani gardagularZnnes, romelnime mZlavrebiT,
romelnime SetyuviliT, romelnime siyrmesa Sina umecrebiT da
romelnime mzakuvarebiT. da sxuani, romelni-ese varT-Ramorwmuneni, mZlavrebasa queSe damonebul[ni] da naklulevanebiTa
da siglaxakiTa Sekrulni, viTarca rkiniTa, xarksa queSe maTsa
guemulni da qenjnilni, ZÂr-ZÂrad zRveulni, SiSiTa ganilevian da iryevian, viTarca lerwamni, qarisagan Zlierisa
aRZrulni. aramed qristÀs siyuaruliTa da SiSiTa, Cueulebisaebr mamulisa slvisa, WirTa moTminebiTa ara ganeSovrebian
mxolodSobilsa Zesa RmrTisasa.
eseviTarsa Sina Jamsa gamoCnda axovnad wmidaÁ ese mowamÀ;
araTu pirveliTganve Cuengani iyo, aramed umecari sarwmunovebisagan Cuenisa, ucxoÁ ucxoÁTa SjuliTa movida da
qristesa, RmerTsa Cuensa, Seemecna, romlisaTÂs dRes kualad
axalman aman dResaswaulman da krebaman wmidisa da axlisa mowamisaman gÂrgÂnosan-yo eklesiaÁ, da yoveli krebuli qristeaneTaÁ erTbamad gananaTla; yovelnive pirni Rirs-iqmnnes amas
dResa gardamatebulisa madlisa Sewirvad qristÀs mimarT,
WeSmaritisa
RmrTisa
Cuenisa.
rameTu
mrCobl-iqmna
dResaswauli ese RmrTisgamocxadebisaÁ da madlman RmrTisa
mamisaman gamoCinebiTa miT Cuenda sayuarelisa Zisa TÂsisaÁTa
da gardamoslviTa sulisa wmidisa misisaÁTa sarwmunovebiTa
SeTxzuli igi gÂrgÂni martÂrTa TÂsTaÁ dadga Tavsa ekle-
mindelma baton-patronebma, TavianTi TviTrjulobiTi
moZRvrebis mzakvrobiT qristesgan gandgomilebma, sastikisa da
siveragis gziT da sacTurebis xrikiT
Seacdines da gadadrikes WeSmaritebis gzisgan, da isini,
romlebic xuTasi wlis ganmavlobaSi da ufro adrec
naTlisRebis
wminda
madliT
arian
rjuldebulni,
qristes saxarebis WeSmaritebas ascdnen. im droidan
4
dRemde qristianTa Svilebi gadaagvares, nawili – ZaladobiT, nawili – motyuebiT, nawili – axalgazrduli
umecrebiT, nawili – mzakvrobiT, sxvebi ki, romlebic
varT-Ra morwmuneebi, Zaladobis qveS damonebulni da sinakluliTa da siglaxakiT, rogorc rkiniT, Sekrulebi,
maTi xarkis qveS gvemulebi, datanjulebi da metad mZimed vnebulni, SiSiT ilevian da irxevian, rogorc lerwmebi - Zlieri qarisgan, magram, Cveulebisamebr mamapapeu5
li msvlelobisa, qristes siyvaruliTa da SiSiT, da WirTa moTmeniT, ar Sordebian RvTis mxolodSobil Zes.
aseT dros gamoCnda axovnad es wminda mowame,
romelic araTu Tavidanve Cvengani iyo, aramed movida
igi, ucxo rjuliT, umecari Cveni sarwmunoebisa, da
6
qristes, Cvens RmerTs, Seemecna , ris gamoc dRes wminda
da axali mowamis am axalma dResaswaulma da zeimma kvlav gvirgvini daadga eklesias da qristianTa mTeli
krebuli erTbaSad gaanaTa. yvela pirovneba Rirsi gaxda am dRes qristes, Cveni WeSmariti RvTis, mimarT metismeti madlierebis Sewirvisa, radgan gaormagda
7
RvTisgamocxadebis es dResaswauli
da mamaRmerTis
madlma Tavisi sayvareli Zis Cvendami gamoCinebiT da
misi wminda sulis gadmosvliT sarwmunoebisgan dawnuli gvirgvini Tavis martvilebs daadga eklesiis Tavze,
ris gamoc dResaswaulTa es simravle, rogorc gvirgvi-
300
301
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
siaÁsasa, romlisaganca simravlÀ igi dResaswaulTaÁ, viTarca
gÂrgÂni, garemoadgs, da RmrTismoyuareTa maT CueulebaÁ aqus
maradis Semokrebad mas Sina saRmrToÁsaTÂs didebisa. rameTu
erTad SekrebiTa miT maTiTa mravali RmrTismsaxurebaÁ aCuenian, araTu cudTa gancxromaTa da WamadTa nayrovnebisa
uZRebebaÁ Soris maTsa ipovis aramed yovelTa wil saWmelTa
gemovanTa Zali igi saRmrToTa sityuaTaÁ tkbilad gamovaln
piriT, rameTu sityuaÁ igi winawarmetyuelisaÁ oxrin Soris
maTsa, viTarmed: `tkbil arian sasasa Cemsa sityuani Senni, ufalo, ufroÁs Taflisa pirsa Cemsa~, rameTu Sekrebasa mas WamadTasa ganZRebaÁca aqus, xolo RmrTisa sityuaTa Ãsenebasa ara
aqus ganZRebaÁ RmrTismoyuareTa sulTa da kualad `wmidaTa
maT martÂrTa ÃsenebiTa vinmemca ganZRa martÂrTmoyuarÀ~? da
erTgulebaÁca aqus uflisa mimarT, rameTu etyÂs ufali wmidaTa misTa: `romelman Tquen Segiwynarnes, me Semiwynara~.
amisTÂs ufroÁs gulsmodgined saRmrToTa maTTÂs arn SekrebaÁ igi maTi: mun Suva-warmoixunian sityuani igi cxovrebisani,
mun samebisa wmidisa igi sarwmunovebaÁ aRorZndebin, mun swavlani igi sitkboebisani, moZRurebani igi madlisani, mamaTmTavarTa igi SuenierebaÁ, winawarmetyuelTa igi didebaÁ, mociqulTa qadagebani, mowameTa maT moRuawebaÁ, qristÀsi igi
TavsdebaÁ CuenTÂs - vnebaÁ, rameTu simtkice da sixarul eqmnis
WapukTa moTxrobiTa miT simÃnÀ igi qristÀs moRuaweTaÁ da siqadul da mxiarulebamoxucebulTa ÃsenebaÁ igi Ruawlisa mis
martÂrTaÁsaÁ, da sawadel da sasurvel mRdelTa da yrmaTa maT,
mowafeTa da SvilTa eklesiaÁsaTa krebaÁ igi dResaswaulisa
mis wmidaTaÁsaÁ da emsgavsnian Soris eklesiasa Ãmani igi maTni
angelozTa maT galobisa SemsxmelTa da suli wmidaÁ ixarebn
Soris maTsa Tavyuaniscemuli, da mamaÁ ididebin da kacTmoyuarebaÁ igi da qvelismoqmedebaÁ ZisaÁ iqadagebin. rameTu
ni, garSemo adgas mas da RvTismoyvareebs Cveuleba aqvT
yovelJams masSi Sekrebisa saRvTo didebisaTvis, radgan TavianTi erTad SekrebiT mraval RvTismsaxurebas
aCveneben, Tumca araTu fuW gancxromaTa da saWmelTa
nayrovanebis ganuZRomloba iCens Tavs maTSi, aramed
yvela gemrieli saWmlis sanacvlod saRvTo sityvaTa
Zala
tkbilad
gamodis
maTi
piridan,
vinaidan
winaswarmetyvelis sityva xmovanebs maTSi: `tkbilia
Cems sasaSi Seni sityvebi, ufalo, Taflze metad – Cems
pirSi” (fs. 118.103). marTlac, saWmelTa Sekrebas ganZRomac axlavs, xolo RvTis sityvaTa gaxsenebas ar axlavs ganZRoma RvTismoyvare sulebisTvis, da kidev,
`mis wminda martvilTa xsenebiT vin ganZReba martvilTmoyvare?”. amasTan, maT erTgulebac aqvT uflisadmi,
radgan ase eubneba ufali Tavis wmindanebs: `vinc Tqven
migiRebs, me mimiRebs” (mT. 10.40). amitom, ufro gulmodgined im saRvTo [saqmeebisTvis] xdeba maTi Sekreba: iq
warmoadgenen isini cxonebis sityvebs, iq izrdeba wminda
samebis sarwmunoeba, iqaa sitkboebis swavlebani, madlis
moZRvrebani,
mamaTmTavarTa
mSveniereba,
winaswarmetyvelTa dideba, mociqulTa qadagebani, mowameTa moRvaweoba, qristes Tavdeboba CvenTvis – vneba, radgan simtkice da sixaruli xdeba WabukebisTvis Txroba qristes
moRvaweTa simxnis Sesaxeb, siamaye da mxiaruleba moxucebulTaTvis – xseneba martvilTa Rvawlisa, sawadeli da
sasurveli mRvdelTaTvis da eklesiis yrmaTa, mowafeTa
da SvilTaTvis – wmindanTa dResaswaulis zeimi, da ems8
gavseba maTi xmebi eklesiis SigniT galobisSemsxmel angelozebs, da suliwminda, Tayvancemuli, xarobs maT
Soris, da mama idideba, da Zis qvelmoqmedeba da kacTmoyvareoba iqadageba, radgan yovlismpyrobelma RmerTma da
302
303
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
yovlisa-mpyrobelman RmerTman da didad-uxuman ufalman,
romelman ara ugulebels-yo urvaÁ kacTaÁ da siyuarulisaTÂs
kacTaÁsa qalwulisagan wmidisa Ãorcni Seimosnada wmidiTa
miT ÃorciTa misiTa samoTxiT gamovrdomilsa mas kacsa,
dacemulsa, zecad aRuwoda da miuwdomelsa mas saidumlosa
Rirs-yo (romeli-igi ara iyo, da daadgra, romeli-igi iyo, didebaÁ macxovrisa CuenisaÁ) \ iesu qristÀssa mas damdablebasa
CuenTÂs, rameTu damdablda da miÃsnna Cuen, aRmaRlda zecad,
vinaÁca gardamoÃda, da miwisagani ese kacebaÁ TanaaRiyvana da
marjueniT mamisa mjdomare ars, romeli-igi sakÂrvelad
gangebulebiT SeierTa RmrTeebaman, romelica-igi oriTave
miT saxiTa, erTi ZÀ, RmrTad da kacad TÂnier ganyofaTa, iqadagebis igive `saxeliT enmanuel Cuen Tana RmerTi~ da kaci, raÁTa `saxelisa mimarT misisa yoveli muÃli modrkes, zecisaTani
da queyanisaTani da quesknelTani, da yovelman enaman man aRuaros~ saxelsa missa, rameTu saSinel da wmida da yovladZlier
da sakÂrvel da ufal da yovlisa-mpyrobel ars saxeli misi; ver
SemZlebel varT Cuen miwdomad simdidresa mas saxelisa misisasa, aramed uZlurebisaebr Cemisa da gulsmodginebisa
Tquenisa viwyo Txrobad Tquenda, sayuarelno: kar, gza, tarig,
mwyems, lod, margalit, yuavil, angeloz, kac, RmerT, naTel,
queyana, maril, matl, marcual mdogÂs, mze simarTlis, Ze mamis
ukudavis da erT RmerT gardauqcevel da ganuqarvebel da
ucvalebel, rameTu uqcevel da ganuqarvebel ars Se[m]dgomad
ÃorcTSesxmisa da SeerTebisa RmrTeebisa igi bunebaÁ, romlisaTÂs ukueTu SemZlebel-viqmne TiToeulisa amis saxelisdebisaTÂs WeSmariti uwyebad Tquenda, garna madliTave misiTa
gauwyo Tquen, qristÀsmoyuareTa.
metad uxvma ufalma, romelmac ar ugulebelyo adamianTa
urva da kacTa siyvarulis gamo wminda qalwulisgan xorci Seimosa, Tavisi wminda xorciT samoTxidan gamovardnili adamiani, dacemuli, zecisken aixmo, da aRirsa mas
miuwvdomeli saidumlo, - ieso qristes qvedadableba
CvenTvis, is, rac [aqamde] ar arsebobda, da SenarCunda is,
rac arsebobda – Cveni macxovris, ieso qristes dideba,
radgan qvedadablda igi, gvixsna Cven, amaRlda zecad,
9
saidanac gadmovida, Tan aiyvana Cveni es miwisagani kaceba
da [es kaceba] mjdomarea mamis marjvniv, rac sakvirvelad
SeierTa [misma] RmrTeebam gangebulebiT, romelic am
orive bunebiT iqadageba erT Zed, RmerTad da adamianad
ganyofis gareSe, igive aris ra saxeliT `emmanueli – RmerTi da adamiani CvenTan” (Sdr. mT. 1.23), `raTa misi saxelis mimarT modrkes yvela muxli zecisaTa, amqveynisaTa da qvesknelis [mkvidrTa] da yvela enam aRiaros” misi
saxeli (Sdr. filip. 2.10-11), radgan saSinelia, wmindaa,
yovladZlieria, sakvirvelia, ufalia da yovlismpyrobelia misi saxeli. ar ZalgviZs Cven mivswvdeT misi saxelis
simdidres, magram, Cemi uZlurebisa da Tqveni gulmodginebis Sesabamisad, Sevudgebi imis uwyebas TqvenTvis,
sayvarelno, rom
aris igi kari, gza, tarigi, mwyemsi,
lodi, margaliti, yvavili, angelozi, kaci, RmerTi, naTeli, miwa, marili, matli, mdogvis marcvali, simarTlis
mze, ukvdavi mamis Ze, erTi RmerTi – gardauqmneli, ganuqarvebeli, Seucvleli, radgan gardauqmneli da ganu10
qarvebelia RmrTeebis buneba [misi ] xorcSesxmisa da [adamianur bunebasTan] SeerTebis Semdeg, romlis Sesaxebac,
Tuki SevZleb, TiToeul am saxeldebasTan dakavSirebiT
WeSmarits gauwyebT Tqven, Tumca ki gauwyebT misive
madliT Tqven, qristesmoyvareebs:
304
305
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
`kar” ewoda rameTu Tqua: `me var kari cxovarTaÁ~,
rameTu WeSmaritad morwmuneni misni mis gamo, viTarca kars
amas sasufevlisasa, SevalT.
`gza” ewoda, rameTu Tqua, viTarmed: `me var gzaÁ da
WeSmaritebaÁ da cxovrebaÁ~, rameTu zecad aRmavalTa
gueqmnebis Cuen gza.
`tarig” ewoda, `rameTu CuenTÂs daikla~, da maradis
cxovel ars da ÃorcTa da sisxlTa misTa Cuenda ganyofiTa
cxovrebasa saukunesa moguaniWebs.
`mwyems” ewoda, rameTu Tqua: `me var mwyemsi keTili~.
WeSmaritad, rameTu cxovarni SecTomilni moguaqcina da
mteri igi Cueni lomi argniTa miT juarisaÁTa mokla da misgan daÃsnili igi guami pirvelSeqmnulisaÁ mis ZaliTa RmrTeebisa TÂsisaÁTa kualad ganacocxla da nakbeni gesleanisa
mis mglisaÁ wylulebiTa TÂsiTa gankurna da gesli igi momakudinebeli wamliTa miT RmrTeebisa TÂsisaÁTa ganaqarva
da aRasrula sityuaÁ igi winawarmetyuelisa mier Tqumuli,
viTarmed: `iwyla igi codvaTa CuenTaTÂs da wylulebiTa
misiTa Cuen ganvikurneniT~.
`lod sakidur” ewoda winawarmetyuelisa mier, rameTu
ese ars, romeli-igi Seuracx da gangdebul iqmna mRdelTmoZRuarTa maTgan da mwignobarTa, naTesavisagan huriaTaÁsa
ierusalÀms, aramed ese Tav yovelTa ciskideTa iqmna.
`margalit” ewoda, rameTu igi, viTarca margaliti
Soris orTa maT ficarTa, sulisa da ÃorcTa, RmrTeebiT
gamobrwyindebis, romelsa RmrTismoyuareni igi vaWarni sasufevelisani, viTarca RmerTsa ara SiSuelsa da kacsa ara
litonsa, aramed viTarca RmerTsa da kacsa, sarwmunovebiTa
eZieben da moiyidian mxolosa mas mravalsasyidlisasa yovlisa safasisa wargebiTa da sisxlTa TÂsTaca daTxeviTa.
`kari” ewoda, radgan Tqva: `me var kari cxvrebisa” (i.
10.7), vinaidan WeSmaritad mis mier, rogorc sasufevlis
karSi SevdivarT misdami morwmuneebi.
`gza” ewoda, radgan Tqva: `me var gza, WeSmariteba da
cxovreba” (i. 14.6), vinaidan gza xdeba igi CvenTvis, zecad
amsvlelTaTvis.
`tarigi ” ewoda, `radgan CvenTvis daikla” (I kor. 5.7)
da maradis cocxalia da saukuno cxovrebas gvaniWebs
Tavisi xorcisa da sisxlis Cvendami ganawilebiT.
`mwyemsi” ewoda, radgan Tqva: `me var kargi mwyemsi” (i.
10.14). WeSmaritad asea, radgan mogvaqcia man gzasacdenili cxvrebi, amasTan, lomi, Cveni mteri, jvris kverTxiT
mokla, xolo
am lomisgan ganadgurebuli sxeuli
pirvelqmnili [adamianisa] Tavisi RmrTeebis ZaliT kvlav
gaacocxla da Sxamiani mglis nakbeni Tavisi WrilobiT
gankurna, momakvdinebeli Sxami ki Tavisi RmrTeebis
wamliT gaaqarwyla, aRasrula ra winaswarmetyvelis
mier naTqvami sityva: `daiWra igi Cveni codvebis gamo da
misi WrilobiT Cven ganvikurneT” (es. 53.5).
`Tavsakiduri lodi” ewoda winaswarmetyvelis mier
(fs. 117.22), radgan igia, romelic Seuracxyofili da
ukugdebuli gaxda , mRvdelTmoZRvarTa da mwignobarTa
mier, ebraelTa tomisgan ierusalimSi, Tumca mTeli
cisqveSeTis Tavi gaxda igi.
`margaliti” ewoda (Sdr. mT. 13.45-46), radgan igi,
rogorc margaliti, RmrTeebiT brwyindeba or ficars –
sulsa da xorcs – Soris, romelsac sasufevlis RvTismoyvare vaWrebi sarwmunoebiT eZieben ara rogorc RmerTs SiSvels da rogorc martooden adamians, aramed rogorc
RmerTsa da adamians, da isini mTeli saunjis daxarjviT
306
307
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
`maril” ewoda, rameTu codviTa ganryunilTa amaT
ÃorcTa CuenTa mogueaxla da simyralÀ igi kerpTmsaxurebisaÁ ganguaSovra da sulni Cuenni sarwmunovebiTa RmrTismsaxurebisaÁTa sulnelad Sehzavna.
`yuavil” ewoda, rameTu Zirisagan iesÀsisa yuavilad
aRmohscenda eklesiasa wmidisa qalwulisa mariamisgan Ãorcielad, xolo sulnelebiTa miT RmrTeebisaÁTa suli igi
madlisaÁ mohfina Cuen zeda.
`angeloz”
ewoda,
rameTu
erqumis
mas
winawarmetyuelisa mier `didisa zraxvisa angelozi,
sakÂrveli~, romeli mamisa mier Cuenda mÃsnelad moivlina.
`kac” ewoda, rameTu Tqua winawarmetyuelman: `kac ars
da vin icnas igi~. WeSmaritad sruli kacebaÁ Seimosa, TÂnier
codvisa, da RmrTeebaÁ TÂsi Cuen gamogÂcxada.
`RmerT” ewoda, viTarca Tqua netarman iovane maxarebelman, viTarmed: `RmerT iyo sityuaÁ igi da yovelive mis
mier Seiqmna, romeli raÁ iqmna~.
`naTel” ewoda mis mierve, rameTu Tqua: `iyo naTeli
WeSmariti, romeli gananaTlebs yovelsa kacsa, momavalsa
soflad~.
`queyana” ewoda, viTarca Tqua daviT: `queyanaman gamosca nayofi TÂsi, makurTxen Cuen, RmerTo, RmerTo Cueno!~
WeSmaritad queyanisa dambadebeli igi queyanad movida da
queyaniT miwisagan SeqmnulTa maTgan miwisa bunebisa igi
Ãorci, viTarca Suenieri jejili, aRmohscenda queyaniT da
nayofad gamoixuna wmidani TÂsni mociqulni da mowameni da
marTalni, da dawyeuli igi queyanaÁ nayofiTa kurTxevisaÁTa aRavso.
`marcual mdogÂsa“
ewoda, rameTu daikninebs Tavsa
TÂssa da moguemsgavsebis hasaksa Cuensa, raÁTa urnatsa
da TavianTi sisxlis danTxeviTac ki sarwmunoebiT yiduloben mxolod mas, didfasians.
`marili” ewoda, radgan Cvens am codviT Seryvnil
xorcs mieaxla, kerpTmsaxurebis simyrale gagvaSora da
Cveni
sulebi
RmrTismsaxurebis
sarwmunoebiT
surnelovnad Seazava.
`yvavili” ewoda, radgan ieses Ziridan yvavilad aRmocenda (es. 11.1) eklesiaSi wminda qalwul mariamisgan
xorcielad, xolo RmrTeebis surnelebiT madlis suli
mohfina Cvenze.
`angelozi”
ewoda, radgan winaswarmetyvelis mier
saxelad aqvs mas `didi ganzraxvis angelozi, sakvirveli”
(fs. 9.6), romelic mamis mier mxsnelad movida CvenTan.
`adamiani”
ewoda, radgan winaswarmetyvelma Tqva:
`adamiania da vis ecodineba igi” (ier. 17.9). WeSmaritad
sruli adamianoba Seimosa man codvis gareSe da Tavisi
RmrTeeba Cven gamogvicxada.
`RmerTi” ewoda, rogorc Tqva netarma ioane maxarebelma: `RmerTi iyo is sityva da yvelaferi mis mier Seiqmna, ramdenic ki Seiqmna” (i. 1.3).
`sinaTle” ewoda mis mierve, radgan Tqva: `iyo WeSmariti sinaTle, romelic anaTebs yvela adamians, amqveynad
momsvlels” (i.1.9).
`miwa” ewoda, rogorc Tqva daviTma: `miwam gamoiRo Tavisi nayofi. gvakurTxe Cven, RmerTo, RmerTo Cveno” (fs. 66.7).
WeSmaritad, miwis
dambadebeli miwaze
movida da miwis
mtvriT SeqmnilTagan aRmocenda miwidan
miwamtvris bunebis
mqone xorci, rogorc mSvenieri jejili, da nayofad gamoiRo Tavisi wmindanebi: mociqulebi, mowameebi, marTalni,
da es dawyevlili miwa kurTxevis nayofiT aavso.
308
309
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
sulisa Cuenisasa daenergos da Rrmad Zirni daibnes da rtoTa maT zeda juarisa misisaTa Segukribnes da aRmaRldes da
Cuen aRguamaRlnes misTana.
`matl” ewoda, rameTu Tqua: `matl var da ara kac~
gamobrwyinvebiTa RmrTeebisaÁTa, viTarca samWeduri matlsa Sina, egrÀT ÃorcTa Sina TÂsTa dafara RmrTeebaÁ igi TÂsi
da ufskrulTa amis soflisaTa STaagdo da aRmoiqua, viTarca keTilman meTevzurman, romlisaTÂsca ityÂs:
`Seipyras veSapi igi samWeduriTa da ganiRo dandali ybasa
missa da xratuki cxÂrsa missa~, ese igi ars eSmaki, romel
Seipyra, da Semusrna manqanebani misni, romlisaTÂs wamebs
mefsalmunÀ daviT: `Sen Sehmusre Tavebi veSapisaÁ mis~.
`mze
simarTlis”
ewoda, rameTu Tqua
winawarmetyuelman: `da gamogibrwyindes Tquen, moSiSTa
saxelisa misisaTa, mzÀ igi simarTlisaÁ, romelsa aqus
kurnebaÁ queSefrTeTa misTa~, rameTu igi ars, romeli
hfaravs da ganatfobs da `araraÁ ars, romeli daefaros
sicxesa missa”.
xolo ese araTu raÁme TaviT TÂsiT gangimarte Tquen,
sayuarelno da qristÀsmoyuareno da swavlismoRuaweno,
aramed wamebiTa wignTagan sawinawarmetyueloTa da mociqulTa qadagebisaebr da wmidaTa saxarebaTa werilni da netarTa mamaTa moZRuarTa mier gansazRvrebuli sarwmunovebaÁ. rameTu ueWueli sarwmunovebaÁ saunje did ars morwmuneTaTÂs, ese, mamao zecaTao, RmerTo da ufalo cxovrebismomcemelo, Sen mier moRebiTa madlisaÁTa, rameTu qristeaneTa
sarwmunovebaÁ did moZRureba ars, amiT madliTa Tavyuanisgcemen Sen marTalni, gakurTxeven Sen wmidani, aRgiareben
Sen martÂlni da SenTÂs devnulebad Rirs-iqmnebian, romelman ivne CuenTÂs, qriste RmerTo, mowame arian Senda da Sen
`mdogvis marcvali” ewoda, radgan imcirebs igi Tavis
Tavs da miemsgavseba Cvens aRnagobas, rom Cveni sulis
xnulSi dairgos, Rrmad gaibas Ziri, Tavisi jvris rtoebze Segvkribos, amaRldes da Tavis TavTan erTad Cvenc agvamaRlos.
`matli” ewoda, radgan Tqva: `matli var da ara adamiani”
(fs. 21.7), vinaidan RmrTeebis gamobrwyinebiT Tavisi es RmrTeeba rogorc ankesi Tavis sxeulSi dafara ise, rogorc
11
matlSi, Caagdo igi am soflis zRvaSi da amoiRo, rogorc
keTilma meTevzem, ris Sesaxebac ambobs: `Seipyrob did veSaps
ankesiT da gaacvam mas ybebze aRvirs da kauWs mis cxvirSi”
12
(Sdr. iob. 40.20-21) . es aris eSmaki, romelic Seipyro man da
Semusra misi mzakvrobebi, ris Sesaxebac mowmobs daviT mefsalmune: `Sen Semusre im veSapis Tavebi” (fs. 73.13-14).
`simarTlis
mze”
ewoda,
radgan
Tqva
winaswarmetyvelma: `da gamogibrwyindebaT Tqven, misi
saxelis moSiST, simarTlis mze, romelsac aqvs kurneba
Tavisi frTebis qveS” (malaq. 4.2), vinaidan swored igia,
romelic ifaravs da aTbobs, da `araferia, rac daefareba
13
mis sicxes” .
xolo araTu me TviTon gangimarteT Tqven amaTgan
raime, sayvarelno, qristesmoyvareno da swavlismoRva14
weno, aramed amas mowmoben sawinaswarmetyvelo wignebi,
mociqulTa qadageba, wminda saxarebaTa nawerebi da netar mamaTa da moZRvarTa mier dadgenili sarwmunoeba,
radgan ueWveli sarwmunoeba didi saunjea morwmuneebisTvis, romlebic madls iReben Sengan, zecaTa mamao, RmerTo da ufalo cxovrebismomcemelo, vinaidan qristianTa
sarwmunoeba didi moZRvrebaa. am madliT geTayvanebian
Sen marTalni, gakurTxeven Sen wmindanni, gaRiareben Sen
martvilni, Rirsni xdebian ra devnulebisa Sens gamo,
310
311
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
gevedrebian da cTomasa mas eSmakisasa da msaxurTa misTa
mZlavrebasa Seuracx-hyofen, rameTu ara xolo Tu berZenTa
sarwmunovebaÁ ese RmrTisamieri moipoves, aramed – Cuenca,
SorielTa amaT mkÂdrTa, viTarca wamebs ufali da ityÂs: `movidodian aRmosavaliT da dasavaliT da inaÃ-idgmiden wiaRTa
abrahamisTa, isakisTa da iakobisTa~. aha esera qarTlisaca
mkÂdrTa aqus sarwmunovebaÁ da wodebul ars dedadwmidaTa,
romelTame TÂT aqa mkÂdrTa da romelTame ucxoTa da sxÂT
mosrulTa Cuen Soris Jamad-Jamad, mowamed gamoCinebiTa
qriste iesuÁs mier, uflisa Cuenisa, romlisaÁ ars didebaÁ
ukuniTi ukunisamde, amÀn.
romelic evne CvenTvis, qriste RmerTo. isini mowmoben
Sens mimarT, Sen gafareben Tavs da arafrad agdeben eSmakis
macTuneblobasa da mis msaxurTa Zaladobas, radgan araTu
martooden berZnebma moipoves es RvTismieri sarwmunoeba,
15
aramed - Cvenc, am Soreulma mosaxleebma, rogorc mowmobs
ufali da ambobs: `movlen aRmosavleTidan da dasavleTidan da dasxdebian abraamis, isaakisa da iakobis wiaRSi” (Sdr. mT. 8.11). aha, qarTlis mosaxleebsac aqvT sarwmunoeba da wodebulia [qarTli] wmindanTa dedad, romelTagan erTni sakuTriv aqauri mcxovrebni iyvnen, meoreni ki –
ucxoni da sxva adgilidan mosulni dro da dro, mowameebad
rom Cndebodnen qriste iesos, Cveni uflis mier, romlisac
aris dideba ukuniTi-ukunisamde. amin.
meorÀ Tavi
meore Tavi
qarTlad SemoslvaÁ da naTlisRebaÁ wmidisa mowamisa
haboÁsi
rameTu iyo Jami, odes erismTavari igi qarTlisaÁ, saxeliT
nerse, ZÀ adrnese kurapalatisa da erismTavrisaÁ, mowodebul
iqmna queyanad babilovnisa mflobelisa misgan mis Jamisa
sarkinozTaÁsa amira mumnisa abdilaÁsgan, romeli iyo qalaqsa
mas didsa baRdads, romelica-igi man aRaSÀna. xolo SesmeniTa
borotTa kacTaÁTa sapyrobilesa Seagdo man nersÀ, erisTavi
queyanisa amis qarTlisaÁ, da pyrobil iyo igi mun Jamadmde
samisa wlisa, vidremdis nebiTa RmrTisaÁTa mokuda abdila
amira mumni da dajda mis wil ZÀ misi mahdi. xolo qvelismoqmedman RmerTman
arwmuna gulsa mahdi amira mumnisasa
312
wminda mowame abos qarTlSi Semosvla da naTlisReba
radgan iyo dro, rodesac qarTlis erisTavi, saxeliT
nerse, adarnese kurapalatisa da erisTavis Ze, xmobil
iqna babilonis qveyanaSi sarkinozTa imJamindeli xelisuflis, amira mumni abdilas mier, romelic iyo did
qalaq baRdadSi, man rom aaSena; xolo boroti adamianebis dabezRebiT sapyrobileSi Caagdo man nerse, qarTlis
qveynis erisTavi, da Sepyrobili iyo igi iq sami wlis ganmavlobaSi, sanam, RvTis brZanebiT, ar mokvda abdila
amira mumni da ar dajda mis nacvlad misi Ze mahdi, qvelmoqmedma RmerTma ki daajera mahdi amira mumnis guls
313
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
gantevebaÁ nersÀsi. da gamoiyvana igi mwarisa misgan sapyrobilisa da ganuteva igi kualad erismTavrobiT aqa, queyanadve
TÂsa.
mnebavs aw, qristÀsmoyuareno, amieriTgan wmidisa da sanatrelisa amis mowamisa haboÁsTÂs, raÁTa gauwyo, viTar anu
rabam iyo, anu vinaÁ moiwia aqa.
ese naSobi iyo abrameani ZeTagan ismaelisTa, tomisagan
sarkinozTaÁsa, da araTu ucxoÁsagan Teslisa, arca xarWisagan Sobili, aramed yoladve arabielTa Tesli, mamulad da
deduladca, romlisaÁ mamaÁ misi da dedaÁ misi da Zmani da
dani misniiyvnes munve qalaqsa mas Sina baRdads
babilovnisasa. da ese iyo yrma Wapuk, viTar aTrvametis wlis,
gina ukninÀs aCÂdmetis wlis. aman ineba warmoslvaÁ TÂsi aqa
erismTavrisa mis nersÀs Tana da Seeyo igi msaxurad misa,
rameTu iyo igi Ãelovan, keTiladSemzavebel sulnelTa maT
sacxebelTa, da swavlul iyo mwignobrebiTa sarkinozTaÁTa,
ZeTa ismaelisTa, ZeTa abrahamisTa, naSobTa agarisTa.
xolo amier Cuenda soflad gamoslvaÁ igi misi araTu
TÂT TaviT TÂsiT ganizraxa, aramed viTarca-igi ufalman
hrqua netarsa mas abrahams masve queyanasa Sina qaldevelTasa, viTarmed: `gamoved queyanisagan Senisa da naTesavisagan Senisa da saxlisagan mamisa Senisa da moved queyanasa mas,
romeli me giCueno Sen~. egrÀTve ese kualad, naSobi abrahamisi, araTu TÂsiT gonebiT, aramed wamisyofiTa RmrTisamieriTa iwÂa eseca da dauteva mamaÁ da dedaÁ da Zmani da dani
da naTesavni da monagebni da agarakebi, viTarca-igi ufali
ityÂs wmidasa saxarebasa Sina, da warmovida aqa nersÀs Tana
mgzavr qristÀs siyuarulisaTÂs. da raJams movida igi qarTlad, cxondeboda igi nerse erisTvisa Tana. da TÂsiTa saT-
nerses gaSveba, gamoiyvana igi im mware sapyrobilisgan da
kvlav erisTavad gamouSva aq, mis qveyanaSi.
axla msurs, qristesmoyvareno, rom amieridan am wminda da sanatreli mowamis abos Sesaxeb gauwyoT, rogor an
ragvarad moxda, an saidan moaRwia man aq.
igi iyo abraamis STamomavali, ismaelis ZeTagan,
sarkinozTa tomidan, da araTu ucxo modgmisa, anda xarWis naSobi, aramed yovliTurT arabTa modgmisa mamiT da
dediT, romlis mama da deda, Zmebi da debi imave babilonis qalaq baRdadSi iyvnen. da iyo igi axlgazrda Wabuki,
TiTqmis Tvrameti wlisa anda ufro mciredis, Cvidmeti
wlisa. man isurva nerse erisTavTan erTad aq wamosvla
da msaxurad gauxda mas. iyo igi ostati, surnelovani
sacxeblebis kargad Semzavebeli; amasTan, ganswavluli
iyo abraamis Zis ismaelis ZeTa, agaris STamomaval sarkinozTa mwignobrobaSi.
xolo aqedan Cveni qveynisken wamosvla araTu TviTon
gadawyvita Tavisi TaviT, aramed iseve, rogorc netar
abraams uTxra ufalma imave qaldevelTa qveyanaSi: `gamodi Seni qveynidan, Seni modgmisgan da Seni mamis saxlidan
da modi im qveyanaSi, romelsac giCveneb me Sen” (Sesaq.
12.1), amgvaradve esec aseve, STamomavali abraamisa, araTu
Tavisi gonebiT, aramed RvTismieri niSancemiT iqna xmobili. amitom datova man mama, deda, Zmebi, debi, naTesavebi, saqoneli, yanebi, rogorc ufali ityvis wminda saxarebaSi (mT. 19.29), da wamovida aq, nerses damgzavrebuli
qristes siyvarulisTvis. rodesac movida igi qarTlSi,
cxovrobda igi nerse erisTavTan, Tavisi saTnoebiT sayvareli gaxda mTeli xalxisTvis da amas daumata isic, rom
iswavla qarTuli wera-kiTxva da Tavisuflad laparaki.
314
315
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
novebiTa iqmna igi sayuarel yovlisa erisa da SesZina swavlad qarTulisa mwignobrebisa da zraxvisa Ãsnilad.
maSin iwyo zedamiwevnad da swavlad wmidaTa saRmrToTa
wignTa Zuelisa da axlisa SjulisaTa, rameTu ufali mecnier-hyofda mas, da movidis igi wmidad eklesiad da maradis
ismenn wmidaTa saxarebaTagan da sakiTxavTa maT sawinawarmetyueloTa da mociqulTa. da mravalTagan SjulismecnierTa ikiTxavn da iswavebn, xolo romelTame reca-Tu
cilobiT winaaRudgebin, aramed mizez swavlisa eqmnebin mas.
da esrÀT srul-iqmna igi yovliTa moZRurebiTa, romeli
aqus wmidasa kaTolike eklesiasa qristÀs mier.
maSin udeb-yo Sjuli igi mahmedisi da wesi igi mamulisa
mis locvisaÁ dauteva da Seiyuara qristÀ yovliTa guliTa
da gamoirCia igi sityÂTa amiT, viTarmed: `miTxres me uSjuloTa zraxvaÁ, xolo ara egre iyo, viTar Sjuli Seni~.
aramed ver ganicxadebda Tavsa TÂssa srulad qristeaned,
xolo farulad ilocavn da imarxavn qristÀs mimarT da eZiebda adgilsa krZalulsa, sadamca moiRo naTeli qristÀsi,
rameTu eSinoda soflismpyrobelTa amaT zedamdgomelTa
CuenTa sarkinozTagan.
da iyo, maT dReTa Sina kualad iyo ganrisxebaÁ ÃelmwifeTa maTgan sarkinozTa nerse erisTvisa zeda da ivltoda
igi, rameTu sastikad hbrZoda mas sarkinozTa eri; da ufalman daicva igi ÃelTagan maTTa, da ganvlo man kari igi ovseTisaÁ, romelsa darialan erqumis. da raJams ganvida igi, iyo
mis Tana erisagan misisa viTar samas oden mamakac. da maT
Tanave iyo sanatrelica ese monaÁ qristÀsi habo. xolo nerse,
vltolvili queyaniT TÂsiT, Sevida queyanasa mas CrdiloÁsasa, sada-igi ars sadguri da sabanakÀ ZeTa magogisTaÁ,
romel arian xazarni - kac velur, saSinel piriTa, mÃecis
maSin Seudga igi Zveli da axali rjulis wminda
saRvTo wignebis wvdomasa da Seswavlas, radgan ufali
mcodned xdida mas. da modioda igi wminda eklesiaSi da
mudamJams
ismenda
wminda
saxarebisas,
sawinaswarmetyveloTa da mociqulTa sakiTxavebs, da mravali
rjulismecnierisgan gamoikiTxavda da swavlobda, xolo
zogierTs TiTqosda SepaeqrebiTad ewinaaRmdegeboda, magram swavlis mizezad uxdeboda mas es.
ai, ase gaxda igi srulqmnili mTeli im moZRvrebiT,
rac aqvs wminda kaTolike eklesias qristes mier.
maSin ugulebelyo man muhamedis rjuli, miatova mamiseuli locvis wesi, Seiyvara qriste mTeli guliT da
gamoirCia igi am sityviT: `miTxres me urjuloebma
16
moZRvreba , magram ar iyo ise, rogorc Seni rjuli” (fs.
118.85), Tumca ver acxadebda Tavis Tavs srul qristianad, farulad ki marxulobda da loculobda qristes
mimarT da eZebda dacul adgils, sadac miiRebda qristes
naTels, radgan eSinoda mas qveynierebis dampyrobi Cveni
zedamxedveli
sarkinozebis.
da moxda im dReebSi sarkinoz xelmwifeTa xelaxali
ganrisxeba nerse erisTavis mimarT, da ganerideboda igi,
radgan sastikad ebrZoda mas sarkinozebis jari, ufalma
ki daifara igi maTgan; da gaiara man oseTis kari, romelsac darialani ewodeba, xolo gavida ra, iyo masTan erTad misi jarisgan martooden daaxloebiT samasi mamakaci
da maTTan erTad iyo qristes es sanatreli mona aboc.
nerse ki, devnili Tavisi qveynidan, Sevida CrdiloeTis
qveyanaSi, sadac aris samkvidrebeli da samyofeli magogis Zeebisa, romlebic arian xazarebi – adamianebi velurebi, saSineli SesaxedaobiT, mxecis bunebisani, sisx-
316
317
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
buneba, sisxlismWamel, romelTa Sjuli ara aqus, garna RmerTi xolo Semoqmedi ician.
da raJams mivida nerse erisTavi mefisa mis xazarTaÁsa,
Seiwynara igi ucxoebisa da sivltolisaTÂs mterTa misTaÁsa
da hsca mas da yovelsa ersa missa sazrdeli da samoseli.
maSin, viTarca ixila netarman habo, rameTu ganSovrebul ars SiSisagan da mZlavrebisa sarkinozTaÁsa, iwrafa man
miaxlebad qristesa da naTel-iRo saxeliTa mamisaÁTa da
ZisaÁTa da sulisa wmidisaÁTa ÃeliTa patiosanTa mRdelTaÁTa, rameTu madliTa sulisa wmidisaÁTa mraval ars qalaqebi
da soflebi queyanasa mas CrdiloÁsasa, romelni sarwmunovebiTa qristÀsiTa cxondebian uzrunvelad.
mieriTgan ufroÁsRa savsÀ madliTa qristÀsiTa netari
habo Seeyo marxvasa da locvasa daubrkolebelad.
maSin, Semdgomad ravdenisame Jamisa, evedra nerse mefesa
mas CrdiloÁsasa, raÁTa ganutevos igi mier queyanad afxazeTisa, rameTu pirveladve waregzavnnes dedaÁ da coli da
Svilni da monagebni da yovelni saxlisa misisani, rameTu
krZalul iyo queyanaÁ igi SiSisagan sarkinozTaÁsa. xolo
RmerTman moamSÂda piri mefisa mis CrdiloÁsaÁ da ganuteva
nerse mravliTa niWiTa. da waremarTnes igini sixaruliTa da
madlobiTa RmrTisaÁTa da ganvles queyanaÁ igi warmarTTaÁ,
romelTa yoladve ara icianRmerTi, da uSiSad vidodes dRÀ
da RamÀ samisa TTÂsa gzasa xolo netari habo egodenTa maT
gzaTa mgzavr ilocvida da imarxvida da ara dascxreboda
igi fsalmunebiTa.
da viTarca miiwines igini queyanad afxazeTisa, mTavarman mis queyanisaman Seiwynara nerse yovliT eriT misiTurT.
da viTarca ixila nersÀ dedofali, dedaÁ TÂsi, da coli da
lianis mWamelni, romlebsac rjuli ara aqvT, aramed martooden Semoqmedi RmerTi ician.
da rodesac mivida nerse erisTavi xazarTa mefesTan,
miiRo man igi ucxoobisa da Tavisi mtrebisgan devnulebisaTvis da misca mas da mTel mis xalxs saWmeli da samosi.
maSin, rodesac naxa netarma abom, rom gaSorebulia
igi sarkinozebis saSiSroebasa da Zaladobas, iCqara misuliyo qristesTan da moinaTla mamis, Zisa da suliwmindis saxeliT patiosani mRvdlebis xeliT, radgan suliwmindis madliT mravlad aris
CrdiloeTis qveyanaSi
qalaqebi da soflebi, romlebic qristes sarwmunoebiT
cxovroben uSfoTvelad.
amis Semdeg qristes madliT ufro metad avsebuli netari abo mieca marxvasa da locvas daubrkoleblad.
maSin, garkveuli drois Semdeg, Seevedra nerse
CrdiloeTis mefes, rom gaeSva igi iqidan afxazeTis
qveyanaSi, radgan Tavidanve hyavda mas gagzavnili iq
17
deda, coli, Svilebi, SenaZenni da misi saxlisgan yvelani, vinaidan daculi iyo es qveyana sarkinozTa saSiSroebisgan. amasTan, RmerTma moalbo CrdiloeTis mefis
pirovneba da gauSva man nerse mravali saboZvariT. da
gaemarTnen isini sixaruliTa da RvTisadmi madlierebiT, gaiares qveyana warmarTebisa, romlebmac saerTod
ar ician RmerTi, da saSiSroebis gareSe midiodnen dRe
da Rame sami Tvis gzaze, xolo netari abo amdeni dRis
ganmavlobaSi loculobda gzaze, marxulobda da ar
wyvetda fsalmunebas.
da rodesac miaRwies maT afxazeTis qveyanas, am qveynis
mTavarma miiRi nerse mTeli misi xalxiT. rodesac naxa
nersem dedofali - Tavisi deda, coli da Tavisi Zeebi, yve-
318
319
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
Zeni TÂsni, sixaruliTa yovelnive akurTxevdes RmerTsa
cocxlebiT da mSÂdobiT Sekrebisa maTisaTÂs.
maSin, viTarca euwya mTavarsa mas afxazeTisasa netarisa
haboÁsTÂs, rameTu axalnaTelRebul ars, ganixara friad
yovliT eriT misiTurT; da mouwodes mas mTavarman man da
episkoposman da mRdelTa da akurTxevdes da nugeSinishscemdes da uTxrobdes mas sityuaTa maT cxovrebisaTa da
axarebdes mas qristÀsTÂs da saukunoÁsa mis cxovrebisaTÂs.
xolo igi TaviT TÂsiT miugebda maT madlobiT sityuaTa maT
WeSmaritisa sarwmunovebisaTa, vidremdis ukÂrdaca maT da
adidebdes RmerTsa. da netari habo ufroÁsRa hmadlobda RmerTsa, rameTu ixila man queyanaÁ igi savsÀ qristÀs sarwmunovebiTa da aravin urwmunoTagani mkÂdrad ipovebis sazRvarTa maTTa. rameTu sazRvar maTda ars zRuaÁ igi pontoÁsaÁ, samkÂdrebeli yoladve qristeaneTaÁ, misazRvradmde qaldiaÁsa; trapezuntiaÁ, mun ars, sayofeli igi afsareaÁsaÁ da nafsaÁs navTsadguri. da ars qalaqebi igi da adgilebi sabrZanebelad qristÀsmsaxurisa ionTamefisa, romeli
mosaydre ars didsa mas qalaqsa kostantinepovlisasa.
xolo wmidaman da netarman habo, viTarca ixila kacTa
maT mis adgilisaTa gardamatebuli RmrTismoyuarebaÁ da
locvaÁ yovlisa mis erisaÁ daucadebeli, Suri saRmrToÁ
aRiRo, rameTu moiÃsena man sityuaÁ igi wmidisa mociqulisaÁ, viTarmed: `keTil ars baZvaÁ keTilisaTÂs maradis~, iwyo manca dReTa maT zamTrisaTa TTuesa mas ianvarisasa aTCÂdmetsa mis TTÂsasa, Ãsenebasa wmidisa mamisa antonissa, aRiRo manca ficxeli igi SromaÁ da Soris qalaqsa,
viTarca udabnosa zeda, ewyveboda mtersa mas eSmaksa; da
dumiliTa da marxviTa moauZlurebda igi ÃorcTa maT siWapukisa TÂsisaTa, `raÁTa SeuZlos yovelTa maT isarTa eS-
lani sixaruliT akurTxebdnen RmerTs maTi janmrTelad
da mSvidobianad Sexvedris gamo.
maSin, rodesac euwya afxazeTis mTavars netari abos
Sesaxeb, rom axali monaTlulia igi, gaixara metad mTeli
Tavisi xalxiT; da mouxmes mas mTavarma, episkoposma da
mRvdlebma da akurTxevdnen, anugeSebdnen, amcnobdnen cxonebis sityvebs, axarebdnen qristes gamo da saukuno cxovrebisTvis, is ki Tavis mxriv madlierebiT miugebda maT
WeSmariti sarwmunoebis sityvebs, imgvarad, rom ukvirdaT kidec maT da adidebdnen RmerTs. netari aboc ufro
metad hmadlobda RmerTs, naxa ra is qveyana qristes sarwmunoebiT savse, radgan urwmunoTagani aravin aris maT
sazRvrebSi, vinaidan maT sazRvrad aris pontos zRva,
yovliTurT qristianTa samkvidrebeli vidre sazRvramde qaldeisa, da trapezunti iq aris, samyofeli afsariisa, da nafsis navsadguri, da aris es qalaqebi da adgilebi qristesmsaxuri ionTa mefis sabrZanebeli, romelic
saydrobs did qalaq konstantinopolSi.
xolo wminda da netarma abom, rodesac naxa im adgilis adamianTa metismeti RvTismoyvareoba da Seuwyvet18
eli locva mTeli xalxisa, saRvTo Suri aiRo , radgan
gaixsena man wminda mociqulis sityva: `kargia maradis
kargis gamo baZva” (gal. 4.18). daiwyo manac ianvris Tvis
zamTris dReebSi, am Tvis CvidmetSi, wminda mamis antonis xsenebisas, da itvirTa manac mkacri moRvaweoba,
qalaqis SigniT, rogorc udabnoSi, Seebmoda mters – eSmaks da dumiliTa da marxviT auZlurebda Tavisi siWabukis sxeuls’ `rom SesZleboda eSmakis yvela gaxurebuli isris Caqroba” (efes. 6.16). gaixsena man Cveni macxovris Sesaxeb, Tu rogor dasZlia man, wminda naTlisReb19
is Semdeg udabnoSi gasulma, is mzakvari ganmcdeli ,
320
321
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
makisaTa ganÃurvebulTa daSretad~. moiÃsena man macxovrisa
CuenisaÁ, viTar-igi Semdgomad wmidisa mis naTlisRebisa
udabnod gansrulman, mzakuvarsa mas ganmcdelsa hsZlo eSmaksa locviTa miT da marxviTa miT wmidiTa ormeoc dRe.
egrÀTve netari ese habo arcaRa erTsa ras sityuasa ityoda
kacTa Soris, garna RmerTsa xolo hzraxavn wmidasa Sina
locvasa TÂssa. esrÀT ganvlo sam TTue da daadgra marxviT
da dumiliT. xolo wmidaTa maT dReTa didisa mis marxvisaTa,
SÂdTa maT SÂdeulTa, kÂriakesa da dResa SafaTsa xolo miraÁ-iRis wmidaÁ igi saidumloÁ, Ãorci da sisxli qristÀsi,
maSinRa naklulevanad miiRis sazrdeli, vidremdis miiwia
igi wmidasa mas dResa, didsa dResaswaulsa aRvsebasa, aRdgomasa qristÀs RmrTisa Cuenisasa. maSinRa daacada ficxeli igi
marxvaÁ da ganhÃsna enaÁca TÂsi utyuebisagan da adidebda
RmerTsa.
xolo iyo Semdgomad sivltolisa mis nersÀsisa qarTliT,
warmoavlina mahdi amira mumnman brZanebiTa RmrTisaÁTa stefanos, ZÀ gurgen erisTvisaÁ, diswuli nersÀsi, nacvalad dedisa Zmisa TÂsisa nersÀsa, erismTavrad queyanasa amas
qarTlisasa. maSin mxiarul-iqmna nerse, rameTu uflebaÁ igi
saxlisa misisaÁ ara ganiSovra ufalman. eseca wadier iqmna
ufroÁsRa gulsmodgined da warmoavlinna mociqulni da
iTxova ÃelmwifeTagan amiraTa amis queyanisaTa, raÁTa uSiSyon igi borotisagan da gamovides Ãsnilad yovliT eriTurT
misiT. da viTarca warmoemarTnes igini queyaniT afxazeTiT,
maSin netarsa habos miuwoda mTavarman man afxazeTisaman da
hrqua mas: `nu ganxual Sen amier queyaniT, rameTu queyanaÁ
igi qarTlisaÁ sarkinozTa upyries da Sen xar bunebiT sarkinoz, da ara giteon Sen qristeanebiT maT Soris; da meSinis me
SenTÂs, nuukue kualad gardagdrikon Sen sarwmuno[v]ebisa-
eSmaki, ormocdRiani wminda locviTa da marxviT. amgvaradve, es netari abo erT sityvasac ki aRar ambobda
adamianTa Soris, aramed mxolod RmerTs esaubreboda
Tavis wminda locvaSi. ase ganvlo man sami Tve da imyofeboda marxviTa da dumiliT, xolo didi marxvis wminda
dReebSi, Svid SvideulSi, mxolod kvirasa da SabaT
dRes, mas Semdeg, rac miiRebda igi wminda saidumlos,
qristes da xorcsa da sisxls, maSinRa sinakluliT iRebda saWmels, sanam ar dadga
is wminda dRe, didi
dResaswauli aRvseba, Cveni RvTis qristes aRdgoma. mxolod maSin Sewyvita man mkacri marxva, Tavisi enac gaxsna usityvobisgan da adidebda RmerTs.
xolo qarTlidan nerses devnulebis Semdeg gamogzavna mahdi amira mumnma, RvTis brZanebiT, nerses diswuli,
gurgen erisTavis Ze stefanozi qarTlis qveynis erisTavad misi dedis Zmis nerses nacvlad. maSin gaixara nersem,
rom ar gaaSora ufalma uflebamosileba misi saxlidan.
amitom, isic ufro gulmodgined mowadinebuli gaxda,
gamogzavna Suamavlebi da iTxova xelisufalTagan, am
qveynis amirebisgan, rom usafrTxo gaexadaT igi borotisgan da mTeli misi saxliT Tavisuflad Semosuliyo
[qarTlSi]. da rodesac wamovidnen isini afxazeTis qveynidan, maSin netar abos mouxmo afxazeTis mTavarma da
uTxra: `nu gaxval Sen am qveynidan, radgan qarTlis
qveyana sarkinozebs ukaviaT, Sen ki warmoSobiT sarkinozi xar da ar daganebeben Sen, rom qristianad iyo maT
Soris. amitom, meSinia me Sens gamo, rom ar gagaSoron Sen
kvlav qristes sarwmunoebisgan nebsiT, anda uneblieT da
ar daRupo Seni amdeni Sroma”. magram netarma abom
uTxra: `mas Semdeg, rac Semiwynara me qristem, Cemi Tavda-
322
323
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
gan qristÀsisa nefsiT, gina uneblebiT, da esodeni SromaÁ
Seni warhswymido. xolo netarman man habo hrqua mas: `sadaRa
Semiwynara me qristeman da ganmaSovra Cemgan bneli igi
pirvelisa mis umecrebisa CemisaÁ da Rirs-myo me naTelsa mas
missa, arasada uvar-vyo me saxeli misi; daRacaTu bevreuli
oqroÁsaÁ da vecxlisaÁ momcen me, gina Tu tanjviTa da
guemiTa ganmikiTxon me, ver ganmaSovron me siyuarulsa
qristÀs uflisa Cemisasa. da aw Sen nu damayeneb me, RmrTismsaxuro, rameTu raÁ madl ars Cemi aqa yofaÁ, sada ara ars SiSi,
arca sikudili qristÀsTÂs? aw gevedrebi, ganmiteve me, raÁTa
euwyos gancxadebulad qristeanobaÁ Cemi qristÀsmbrZolTa
maT, rameTu mesma me wmidisagan saxarebisa Tqumuli igi macxovrisa Cuenisa mier, viTarmed: `aravin aRanTis sanTeli da
Sedgis igi queSe ÃÂmirsa, aramed zeda sasanTlesa dadgian,
raÁTa hnaTobdes yovelTa; egre brwyinevdin naTeli Tqueni
winaSe kacTa~. da aw me raÁsaTÂs davfaro WeSmariti ese naTeli, romliTa ganmanaTla me qristeman? arasada davemalo me
SiSisaTÂs sikudilisa, rameTu viswave wmidisa misgan mociqulisa, viTarmed: `arca CukenTa sasufeveli RmrTisaÁ ver
daimkÂdron~; amisTÂs ara meSinis me sikudilisagan, rameTu me
sasufevelsa veZieb qristÀsgan~.
da esrÀT arwmuna mTavarsa mas da ganuteva.
da gamovida igi nersÀs Tana queyanad qarTlad da Semovida qalaqsa tfiliss da iqceoda igi gancxadebulad qristeaned. da viTarca ixiles igi qristeaned mun myofTa maT
sarkinozTa, romelTa icodes igi pirvelad, romelnime
hyuedrides, romelnime aginebdes, romelnime aSinebdes,
romelnime hsdevnides, romelnime mSÂdobisa sityÂTa
Seajerebdes, xolo igi ganmtkicebul iyo qristÀs mimarT
da aravisgan SeZrwundeboda, aramed samisa wlisa JamTa iq-
pirveli umecrebis sibnele gamaSora me da Tavisi sinaTlis Rirsi gamxada, arasodes uarvyof mis saxels; Tundac
rom oqrosa da vercxlis simravle momcen me, anda tanjviTa da gvemiT ganmsajon me, ver ganmaSoreben Cemi uflis
siyvaruls, axla ki Sen nu SemaCereb me, RvTismsaxuro,
radgan ra madli iqneba Cemi aq yofna, sadac ar aris arc
SiSi, arc sikvdili qristesTvis? axla gevedrebi, gamiSvi me, rom cxadad euwyoT qristesmoZuleebs Cemi qristianoba, vinaidan msmenia me wminda saxarebisgan Cveni
macxovris mier naTqvami: `aravin aanTebs sanTels da ar
Sedgams mas sawyaos qveS, aramed sasanTleze gadgams, rom
unaTebdes yvelas; ase brwyinavdes Tqveni sinaTle adamianTa winaSe” (mT. 5.15-16), da axla me ratom davfaro es
WeSmariti sinaTle, riTac gamanaTla me qristem? arasodes davimalebi me sikvdilis SiSiT, radgan viswavle me
wminda mociqulisgan: `verc mxdalni daimkvidreben RvTis sasufevels” (Ikor. 6.9-10). amitom, ar meSinia me
sikvdilisa, radgan me sasufevels veZieb qristesgan”
da ase daajera man mTavari da [manac] gauSva.
da wamovida igi nersesTan erTad qarTlis qveyanaSi, Semovida qalaq TbilisSi da mimodioda gacxadebul qristianad. xolo rodesac naxes igi qristianad iq myofma sarkinozebma, romlebic Tavidanve icnobdnen mas, maTgan nawili
usayvedurebda, nawili aginebda, nawili aSinebda, nawili
devnida, nawili mSvidobiani sityviT arwmunebda, magram
igi gamyarebuli iyo qristes mimarT da aravisgan Zrwundeboda, aramed sami wlis ganmavlobaSi mimodioda qalaqSi da
garSemo yvela sofelSi gacxadebul qristianad, Tumca `veravin gaiwoda misken xeli ukeTurad, radgan jer ar mosuliyo misi dro” (i. 7.10), qristesmoyvare adamianebi ki,
324
325
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
ceoda qalaqsa mas Sina da garemoÁs yovelsa soflebsa
gancxadebulad qristeaned, aramed `vervin miyvna Ãelni mis
zeda borotebiT, rameTu arRa mowevnul iyo Jami misi, xolo
kacTa qristÀsmoyuareTa, romelTa icodes RmrTisa mimarT
keTili saTnovebaÁ misi, iRuwides mas sazrdeliTa da samosliTa.
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
romlebmac icodnen RvTis mimarT misi
tronobdnen mas saWmliTa da samosiT.
saTnoeba,
pa-
mesamÀ Tavi
mesame Tavi
wamebaÁ wmidisa haboÁsi
wminda abos wameba
romelni xarT qristÀsmoyuareni da martÂrTmoyuareni,
miiReT Cemgan sanatreli ese smenaÁ wmidisa mowamisaÁ da
qristÀsmoRuawisaÁ, romliTa simÃniTa da didebiTa
gÂrgÂnosan iqmna qristÀs mier!
sufevasa uflisa Cuenisa iesu qristÀssa, weliwadsa
vnebiTgan da mkudreTiT aRdgomiTgan rvaas oTxmeocdameaTesa, mefobasa kostantinepoles, qalaqsa mas didsa, qristeaneTa
zeda kostantinÀssa, Zisa leonissa, da sarkinozTa Soris mefobasa mose amira mumnisasa, Zisa mahdissa, qarTls Sina kaTalikozobasa samoelissa, erisTvobasa stefanozissa, Zisa gurgenissa, dasabamiTgan gardasrulTawelTa equs aTas oTxas ocdameoTxesa welsa, TTuesa ianvarisasa equssa; dResa paraskevsa,
gancxadebasa, SeviswaveT martÂrobaÁ wmidisa da netarisa amis
mowamisa da keTiladmoRuawisa haboÁsi qalaqsa tfiliss.
xolo iyo esre saxed :
rameTu mcired uwinarÀsre dReTa amaT Seipyres netari
ese mowamÀ qristÀsi da miiyvanes igi msajulisa mis, romeli
romlebic xarT qristesmoyvareebi da martvilTmoyvareebi, miiReT Cemgan es sanatreli ambavi wminda mowamisa da qristesmoRvawisa, Tu rogori simxniTa da didebiT gaxda igi gvirgvinosani qristes mier.
Cveni uflis ieso qristes meufebis Jams, vnebidan da
mkvdreTiT aRdgomidan rvaasoTxmocdameaTe wels, konstantinopolSi, am did qalaqSi, leonis Zis konstantines mefobisas, sarkinozTa Soris mahdis Zis mose
amira mumnis mefobisas, qarTlSi samoelis kaTalikosobisas da gurgenis Zis stefanozis erisTavobisas dasabamidan gasul eqvsiaTassamasoTxmocdacxra wels, ianvris
Tvis eqvsSi, paraskev dRes, gancxadebas, SevimecneT am
wminda da netari mowamis, keTiladmoRvawe abos martviloba qalaq TbilisSi.
xolo iyo amgvarad:
rameTu am dReebze cota xniT adre Seipyres qristes
es netari mowame, miiyvanes msajulTan, romelic iyo
qalaq TbilisSi, da daatyveves sapyrobileSi, ramden-
326
327
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
iyo amirad qalaqsa tfiliss, da qristÀs aRsaarebisaTÂs
Seayenes igi sapyrobilesa. xolo Semdgomad raodenTame
dReTa gamoiTxova igi stefanoz erisTavman qarTlisaman, da
gamoiyvana sapyrobiliT da ganuteva. da Semdgomad mciredTa
dReTa kualad aRiZrnes Semasmenelni wmidisa amis mowamisani, ganrisxebulni da aRborgebulni, savseni SuriTa qristeaneTaÁTa; Seizraxnes SeTqumiT urTierTas wmidasa mas zeda
da Sevides winaSe msajulisa, rameTu sxuaÁ msajuli amiraÁ
Semosrul iyo qalaqsa tfiliss, da hrques mas: `ars qalaqsa
amas Sina Wapuki erTi, romeli iyo bunebiT sarkinoz da ganzrdil da cxovrebul SjuliTa miT, romeli moguca Cuen
mahmed, mociqulman Cuenman; da aw dautevebies Sjuli ese
Cueni da ityÂs Tavsa TÂssa qristeaned da uSiSad vals
qalaqsa Sina da mravalTa aswavebs CuenganTa qristeane yofad. aw brZane SepyrobaÁ misi da Seagde igi tanjvasa da guemasa, vidremdis ara aRiaros Sjuli mahmed mociqulisa
CuenisaÁ; ukueTu ara, mokuedin igi, raÁTa ara mobaZav iqmnen
misa mravalni sityÂTa misiTa~.
da amas raÁ Seasmendes, esma vieTme qristeaneTa kacTa da
mivides mwrafl da uTxres netarsa habos, viTarmed: `aw esera geZieben Sen Sepyrobad da tanjvad da guemad~. da
Seajerebdes mas, raÁTamca mihrida da daemala. xolo man
hrqua maT: `me ara xolo Tu tanjvad ganmzadebul var
qristÀsTÂs, aramed sikudidca~. da gamovida igi sixaruliT
da iqceoda Soris ubanTa gancxadebulad.
maSin msaxurni igi mis msajulisani SeemTxÂnes da
Seipyres netari habo da Seiyvanes igi winaSe msajulisa mis.
da hrqua mas msajulman man: `raÁ ars romeli-ese mesmis
SenTÂs, rameTu xar Sen naTesaviT da tomiT sarkinoz da dagitevebies mamuli Sjuli da qristeaneTa Tana SecTomil xar?
ime dRis Semdeg ki gamoiTxova igi stefanoz qarTlis
erisTavma, gamoiyvana sapyrobilidan da gauSva, magram
ramdenime dRis Semdgom kvlav amoqmeddnen am wminda
mowamis dambezReblebi, ganrisxebulni
da aRborgebulni, SuriT savseni qristianTa mimarT, SeTanxmebulad
20
piri Sekres maT erTmaneTSi wmindanis winaaRmdeg, Sevidnen msajulTan, radgan sxva msajuli amira iyo Semosuli qalaq TbilisSi, da uTxres mas: `aris am qalaqSi erTi
Wabuki, romelic iyo warmoSobiT sarkinozi, gazrdili
da mcxovrebi im rjuliT, romelic mogvca Cven muhamedma,
Cvenma mociqulma, da axla miutovebia mas es Cveni rjuli,
Tavis Tavs qristianad ambobs, uSiSrad dadis qalaqSi da
bevr Cvengans aswavlis qristianad gaxdomas. axla brZane
misi Sepyroba da Caagde igi satanjvelsa da gvemaSi, sanam
ar aRiarebs Cveni mociqulis muhamedis rjuls, xolo Tu
ara, mokvdes igi, rom misi qadagebiT ar gauxdes mas mbaZvelad bevri”.
rodesac isini amas abezRebdnen, gaigones es viRac
qristianma adamianebma, swrafad mividnen da uTxres netar abos: `axla ukve geZeben Sen, rom Segipyron, gtanjon
da ggvemon”, da arwmunebdnen mas, rom garidebuliyo da
damaluliyo. magram man uTxra maT: `me ara martooden
tanjvisTvis var gamzadebuli qristes gamo, aramed
sikvdilisTvisac”, da gamovida igi sixaruliT da mimodioda quCebSi gacxadebulad.
maSin waawydnen netar abos msajulis msaxurebi,
Seipyres igi da Seiyvanes igi msajulTan.
da uTxra msajulma: `ra aris, rac mesmis Sens Sesaxeb,
radgan xar Sen modgmiT da tomiT sarkinozi, magram migitovebia mamiseuli rjuli da qristianebTan erTad Semcdarxar? axla gaemzade da iloce im rjuliT, romliTac
328
329
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
aw ganemzade da iloce SjuliTa miT, romliTa gangzardes
mSobelTa SenTa~. xolo netari habo ganZlierda qristÀs mier
da aRivso suliTa sarwmunovebisaÁTa da hrqua msajulsa mas
amirasa: `ege keTilad sTqu, rameTu var me bunebiT sarkinoz,
Sobilve mas Sina mamulad da dedulad; ganswavlul viyav
SjuliTa miT mahmedisiTa da vcxondebode mas Sina, vidre
umecrebasa Sina viyav, xolo odes saTno-iyo RmerTman,
romelman gamomirCia me ZmaTa da naTesavTa Soris CemTa da miÃsna me iesu qristÀs mier, Zisa misisa da RmrTisa Cemisa, da
gulisxma-miyo me umjobÀsi igi keTili, maSin dauteve me
pirveli igi kacTa ÃelovnebiTa SeTxzuli Sjuli da zRaprobisa sibrZniTa RonisZiebuli rwmunebaÁ, da aw Seudeg me WeSmaritsa qristÀs mier momadlebulsa sarwmunovebasa samebisa
wmidisasa, \ mamisa da Zisa da sulisa wmidisasa, \ da me amiT naTel-miRebies da amasca Tavyuanis-vscem, rameTu ese ars RmerTi WeSmariti, da aw qristeane var TÂnier yovlisa cilobisa~.
hrqua mas msajulman man: `dauteve sicofisa ege ganzraxvaÁ Seni da ukueTu naklulevanebisa SenisaTÂs Sedgomil xar Sen qristeaneTa, me ufroÁsRa niWi da pativi awve
migce Sen~. hrqua mas netarman habo: `oqroÁ da vecxli Seni
Sen Tanave iyavn warsawymedelad Senda; me pativsa kacTagan
ara veZieb, rameTu maqus me niWi qristÀsmieri, gÂrgÂni cxovrebisaÁ da uxrwnelebisaÁ da pativi saukunoÁ caTa Sina~.
maSin ubrZana msajulman man ÃeliT da ferÃiT SekrvaÁ
misi borkiliTa rkinisaÁTa da egrÀT STaagdes igi sapyrobilesa. xolo netarsa mas uxaroda da hmadlobda RmerTsa da
ityoda: `gmadlob Sen, ufalo RmerTo da macxovaro Cemo,
iesu qriste, rameTu Rirs-myav me gansakiTxavsa da pyrobilobasa saxelisa SenisaTÂs wmidisa~. da iyo ese TTuesa deken-
gagzardes Sen Senma mSoblebma”. magram netari abo gaZlierda qristes mier, aivso sarwmunoebis suliT da
uTxra msajul amiras: `eg kargad Tqvi, rom var me warmoSobiT sarkinozi, sarkinozobaSive Sobili mamis mxrivac da dedis mxrivac. ganswavluli viyavi muhamedis
rjulSi da vcxovrobdi masSi, sanam umecrebaSi viyavi,
magram rodesac isaTnova RmerTma, romelmac gamomirCia
me Cems naTesavTa da ZmaTa Soris, mixsna me Tavisi Zisa da
Cemi RvTis ieso qristes mier da Semacnobina me ufro kargi sikeTe, maSin davtove me kacTa ostatobiT Sewmasnili
is pirveli rjuli da zRaprobis sibrZniT naxelovnebi
rwmunebuloba da axla Sevudeqi me wminda samebis – mamis,
Zisa da suliwmindis - WeSmarit sarwmunoebas, momadlebuls qristes mier; amiT movnaTlulvar da amasve vcem
Tayvans, radgan es aris WeSmariti RmerTi, da axla yovlad uciloblad qristiani var.
uTxra mas msajulma: `miatove siSlegis eg ganazraxi
da Tuki Seni sinaklulis gamo xar qristesadmi Sedgomili, me ufro metad mogcem Sen saboZvarsa da pativs axlave”. uTxra mas netarma abom: `Seni oqro da vercxli SenTanve iyos Seni Tavis dasaRupad. me pativs adamianebisgan
ar veZieb, radgan maqvs me saboZvari qristesmieri, cxovrebisa da uxrwnelebis gvirgvini da saukuno pativi
caTa Sina”.
maSin brZana msajulma, rom SeekraT igi rkinis
borkiliT xelze da fexze, da ase Caagdes igi sapyrobileSi, am netars ki uxaroda, hmadlobda ufals da ambobda:
`gmadlob Sen, ufalo da macxovaro, RmerTo Cveno ieso
qriste, radgan Seni wminda saxelisaTvis gansjisa da pyrobilebis Rirsi gamxade me” (da moxda es dekembris Tvis
ocdaSvidSi, samSabaT dRes, qristes mociqulis, pirvel-
330
331
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
bersa ocdaSÂdsa, dResa samSabaTsa, Ãsenebasa wmidisa
qristÀs mociqulisa da pirveldiakonisa da pirvelmowamisa,
erismTavrisa mis yovelTa mowameTaÁsa, wmidisa stefanÀssa.
wesve da Suenier esrÀT iyo, raÁTa iRuwides misTÂs erisTavi
igi yovelTa martÂ[r]TaÁ misTanaTa maT Tana yovelTa
mowameTa, raÁTa ara dabrkoldes ukuanaÁsknelica ese
mowamÀ qristÀsi TanaSeracxad axovnebasa mas maTsa.
da iyofoda netari habo sapyrobilesa Sina marxviTa da
locviTa da fsalmunebiTa dRÀ da RamÀ ganusuenebelad da
hyofda igi qvelissaqmesa, rameTu ganyida man yoveli, raÁca
aqunda mas, da hzrdida igi mSierTa da naklulevanTa mis Tana
pyrobilTa maT. xolo crumoZRuarni igi da Semasmenelni Sevidian misa da etyÂed romelnime reca sityÂTa liqnisaÁTa:
`Svilo, nu ganiwirav Tavsa Sensa, nuca siWapukesa Sensa ganhvaWri qristeanebad da nuca ZmaTa da naTesavTa SenTa ganeSovrebi, raÁTa ara SeamTxÂo ZÂri Tavsa Sensa da Seguawuxne
Cuen yovelni~. da romelnime maTganni aSinebed mas da
etyÂed: `raÁ sargebel geyos Sen qristÀ igi Seni, anu vin
giÃsnes Sen ÃelTagan CuenTa, rameTu cecxli da satanjveli
awve gangÂmzadebies SenTÂs, araTu moiqce Cuendave~. xolo
netari igi ara ismenn maTsa, aramed ilocavn da uRarRilod
fsalmunebn gonebiTa TÂsiTa. da Semdgomad-Ra mravlisa sityÂsa maTisa hrqua maT: _`Cemdamo rasa ityodeT, rameTu me,
viTarca yrusa, ara mesmoda da viTarca utyuman raÁ ara
aRaRis piri TÂsi, viyav me, viTarca kaci usmi, romlisa Tana
ara ars pirsa missa sityuaÁ, rameTu me ufalsa vesav. `ganmeSovreniT me, ukeTurno, da gamoviZine me mcnebani RmrTisa Cemisani~. da viTarca ver SeZres marTali igi, gamovides mier
sircxÂleulni.
diakonisa da pirvelmowamis, yvela mowamis mxedarTmTavris wminda stefanes xsenebisas. marTebuli da Sesaferisic ase iyo, rom eRvawa misTvis yvela martvilis mxedarTmTavars Tavis yvela mowamesTan erTad, rom ar dabrkolebuliyo es ukanaskneli mowame qristesi da TanaSeracxvoda igi maTeul axovanebas).
da imyofeboda netari abo sapyrobileSi marxviT,
locviTa da fsalmunebiT dRe da Rame Seusveneblad da
aRasrulebda igi qvelmoqmedebas, radgan gayida man yvelaferi, rac hqonda, da asazrdoebda masTan erTad patimrobaSi myof mSivrebsa da gaWirvebulebs, xolo crumoZRvrebi da dambezReblebi Sediodnen masTan da eubnebodnen mas, erTni, TiTqosda momferebluri sityviT: `Svilo, nu gaiwirav Sens Tavs, nurc Sens siWabukes gayidi
qristianobaze da nurc Sens Zmebsa da naTesavebs gaSordebi, rom ar SeamTxvio cudi ram Sens Tavs da Segvawuxo
Cven yvelani”, sxvani ki aSinebdnen mas da eubnebodnen:
`ra sargebeli iqneba SenTvis Seni qriste anda vin gixsnis Sen Cveni xelisgan, radgan cecxli da satanjveli ukve
gagvimzadebia SenTvis, Tuki ar moiqcevi Cvenkenve”. magram
is netari ar ismenda maTsas, aramed loculobda da mouwyineblad fsalmunebda Tavisi gonebiT, da maTi mravali sityvis Semdeg uTxra maT : `Cems mimarT nurafers ityviT,
radgan “me rogorc yrus, ar mesmoda da rogorc munji ar
gaxsnis Tavis pirs; viyavi me rogorc smenis armqone adamiani, romlis pirSic ar aris sityva, radgan me ufals vsasoeb” (fs. 37.14-16). “gamSordiT me, ukeTurno, da gamoviZieb me Cemi RvTis mcnebebs” (fs. 118.115). da radgan ver Searyies es marTali, gamovidnen iqidan Sercxvenilebi.
da iyo es netari sapyrobileSi cxra dRe. yoveldRe
marxulobda igi da RamisTeviT rCeboda ganTiadamde,
332
333
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
da iyo netari ese sapyrobilesa Sina cxra dRÀ, da dRe yovel imarxavn da RamisTeviT daadgris ganTiadmde. xolo dResa
mas mecxresa hrqua yovelTa maT mis Tana pyrobilTa qristeaneTa da sxuaTaca, viTarmed: `xvale ganslvaÁ ars Cemi ÃorcTagan da mislvaÁ uflisa Cemisa da RmrTisa iesu qristÀs Tana~.
rameTu ese ufalman gamoucxada TÂssa mas mowamesa. da maSin
ganiZarcua mansamoseli TÂsi da gansca igi savaWrod, raÁTa
uyidon mas sanTelad kereonebi da sakumeveli, da warhsca
yovelTa maT eklesiaTa qalaqisaTa, raÁTa aRanTon; da miavlina
yovelTa mRdelTa vedrebiT, raÁTa locva-yon misTÂs, romliTa ara dabrkoldes sarwmunovebisagan qristÀsisa da Rirsiqmnes moRuawebasa mas qristÀsmowameTasa. xolo man Ramesa
mas wmidisa mis dResaswaulisasa, RamisTevasa moixuna orni
sanTelni didni ÃeliTa TÂsiTa da dadga igi Soris sapyrobilesa mas Sina, da daadgra mdgomarÀ zeda ferÃTa TÂsTa, vidre ganTiadmde, yoladve daujdomelad, vidremdis aRasrulna fsalmunni da sanTelni igi daiwunes ÃelTa misTa,
rkiniTa SeWedilTa zeda qedsa missa, ramTu ityoda mdgomarÀ
igiSeuZrvelad, viTarmed: `winaÁswar vxedevd ufalsa, winaSe
Cemsa ars maradis, rameTu marjul Cemsa ars, raÁTa ara
SeviZra~, da Semdgomni sityuani.
da raJams ganTena meaTÀ igi dRÀ dResaswaulisa mis macxovrisa naTlisRebisaÁ, romel ars TTuesa ianvarsa equssa, iyo
dRÀ igi paraskevi. da Tqua netarman man: `did ars Cemda dRÀ ese,
rameTu vxedav orkerZove Zlevasa uflisa Cemisa iesu qristÀssa, rameTu dResaswaulsa amas STaÃda mdinaresa mas iordanisasa
ganSiSulebuli naTlisRebad da siRrmesa mas Sina wyalTasa
damalulisa mis veSapisa Tavebi ZaliTa RmrTeebisaÁTa Semusra.
jer-ars Cemdaca dResa amas, raÁTa ganviZarco SiSi ÃorcTa
amaT CemTaÁ, romelni samosel arian sulisa Cemisa da STavÃde,
mecxre dRes ki uTxra masTan erTad sapyrobileSi myof
yvela qristians
da sxvebsac: `xval aris Cemi gasvla
xorcTagan da misvla Cems ufalTan da RmerTTan ieso
qristesTan”, radgan ufalma gamoucxada es Tavis mowames.
maSin gaixada man Tavisi samosi da gasca igi gasayidad,
21
rom eyidaT misTvis sanTlad kereonebi da sakmeveli, da
daagzavna isini qalaqis yvela eklesiaSi, rom aenToT.
amasTan, vedrebiT SeuTvala yvela mRvdels, rom elocaT
misTvis, raTa ar dabrkolebuliyo igi qristes sarwmunoebaSi da Rirsi gamxdariyo qristesmowameTa moRvaweobisa, man ki im dResaswaulis wminda Rames, RamisTevisas,
aiRo Tavisi xelebiT ori didi sanTeli, dadga sapyrobilis SuaSi da fexze mdgomare darCa vidre ganTiadamde
sruliad daujdomlad, vidre ar daasrula fsalmunni
da ar daiwva sanTlebi mis xelebSi, missave kiserze
rkiniT SeWedilebSi; da ambobda igi, Seuryevlad fexze
mdgomi: `winaswar vxedavdi ufals, Cems winaSea maradis,
radgan Cems marjvnivaa, rom ar Seviryio” (fs. 15.8), da
Semdgomi sityvebi.
da rodesac gaTenda meaTe dRe, [dRe] macxovris
naTlisRebis dResaswaulisa, rac aris ianvris Tvis
eqvsSi, iyo is dRe paraskevi, da Tqva am netarma: `didia
CemTvis es dRe, radgan vxedav orive mxriv Cemi uflis
ieso qristes mZleobas, vinaidan am dResaswaulis Jams
Cavida igi mosanaTlad iordanis mdinareSi gaSiSvlebuli da wyalTa siRrmeSi damaluli veSapis Tavebi Semusra
RmrTeebis ZaliT. mmarTebs mec am dRes, rom ganviSoro
Cemi sxeulis SiSi, rac samoselia Cemi sulisa, Cavide,
rogorc wyalTa siRrmeSi, am qalaqSi da movinaTlo Cemi
sisxliT, cecxliTa da suliT, rogorc iqadaga es ioane
winamorbedma, Semdeg ki, kidev Cavide wyalSi da kidev
334
335
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
viTarca siRrmesa wyalTasa, Soris qalaqsa amas da naTel-viRo
sisxliTa CemiTa da cecxliTa da suliTa, viTarca qadaga
winamorbedman iovane, da merme kualad STavÃde wyalTaca da
kualad ganvnaTlde (rameTu dRes gardamoslvaÁ ars sulisa
wmidisaÁ yovelTa zeda wyalTa, romliTa naTel- iReben
qristÀsmorwmuneni saxed iordanisaTa maT mdinareTa), da ganSiSulebiTa ÃorcTa CemTaÁTa mterisa mis mzakuvarisa manqanebani, romelni izraxna CemTÂs, ganvbasrne da davtkebnne
ferÃiTa CemiTa Soris qalaqsa amas. da kualad dResa amas
paraskevsa vnebiTa miT TÂsiTa ufalman Cemman iesu qristeman
juarsa mas zeda ganpyrobiTa ÃelTa TÂsTaÁTa ganaqiqa da
TiTissaCuenebel yo yovelTa kideTa queyanisaTa mteri igi
yovlisa soflisaÁ. aw meca Tana-mac, raÁTa ganuÃde brZolad
mtersa mas qristeaneTasa da qristÀsTÂs daTxeviTa sisxlTa
CemTaÁTa sacinel da sakicxel vyo igi yovelTa qristeaneTa,
rameTu hgonebda igi, viTarmca SiSiTa sikudilisaÁTa ganmaSovra me siyuarulsa uflisa Cemisa iesu qristÀssa, xolo me
sayuedrel-vyo ganzraxvaÁ igi misi da vhsZlo mas
qristÀsmieriTa SewevniTa da orkerZoÁve igi Tananadebi
uflisa CemisaÁ gardaviÃado~.
maSin moiTxova wyali da ganibana piri TÂsi da icxo zeTi
Tavsa TÂssa da Tqua: `maSin sadame viyav TÂT menelsacxeble,
keTiladSemzavebel sulnelTa maT nelsacxebelTa, xolo
ese sacxebeli dRed daflvisa Cemisa ars, amieriTgan arRara
vicxo ganqarvebadi ese mwirobisa Cemisa zeTi, aramed viTarca `qebasa Sina qebaTasa~ brZenman solomon maswava me:
`sulnelebasa nelsacxebelTa SenTasa vrbiodi~, qriste,
romelman aRmavse me ganuqarvebeliTa miT sulnelebiTa sarwmunovebisa da siyuarulisa SenisaÁTa. ici Sen, ufalo Cemo,
rameTu Segiyuare Sen ufroÁs Tavisa Cemisa!~
gavnaTlde (radgan dRes aris suliwmindis gadmosvla
yvela wyalze, riTac inaTlebian qristes morwmuneebi
iordanis nakadulTa msgavsad), da Cemi sxeulis gaSiSvlebiT mzakvari mtris xrikebi, rac Caifiqra Cemze,
sasacilo gavxado da gavTelo Cemi fexiT am qalaqSi, da
kidev, am paraskev dRes Cemma ufalma ieso qristem Tavisi
vnebiT da jvarze Tavisi xelebis gaSliT Searcxvina da
qveynierebis yvela mxarisTvis dasacini gaxada mTeli
soflis mteri. axla mec mmarTebs, rom gavide sabrZolvelad qristianTa mterTan da qristes gamo Cemi sisxlis
danTxeviT sacinlad avigdo igi da yvela qristianisTvis
mosaZagebeli gavxado, radgan egona mas, rom sikvdilis
SiSiT gamaSorebda me Cemi uflis ieso qristes siyvaruls, magram me Sevarcxven mis ganazraxs, davZlev mas
qristesmieri SewevniT da gadavixdi Cemi uflis ormxriv
vals.
maSin moiTxova man wyali, daibana piri, icxo zeTi
Tavis Tavze da Tqva: `im dros, odesRac viyavi me menelsacxeble, surnelovani sacxeblebis kargad Semzavebeli,
magram es sacxebeli Cemi dasaflavebis dRed aris. amieridan aRar vicxeb me Cemi mwirobis am gaqarwylebad zeTs,
aramed rogorc `qeba qebaTaSi” maswavla me brZenma solomonma, `Seni nelsacxeblebis surnelebisken vrbodi”
(qeb. 1.3), qriste, romelmac amavse me Seni sarwmunoebisa
da siyvarulis ganuqarvebeli surnelebiT. ici Sen, ufalo, rom Segiyvare Sen Cems Tavze metad”.
da Tqva ra es, gagzavna [viRac] wminda eklesiaSi da
mohgvares mas wminda saidumlo, qristes xorci da sisxli. es iyo im didi dResaswaulis dRis mesame saaTi, da
rodesac miiRo man WeSmariti da cxovelmyofeli saidumlo, Tqva: `gmadlob Sen, ufalo Cemo da RmerTo ieso
336
337
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
da ese raÁ Tqua, waravlina wmidad eklesiad da mohguares
mas wmidaÁ saidumloÁ, Ãorci da sisxli qristÀsi. iyo Jami igi
mesamÀ dRisaÁ mis didisadResaswaulisaÁ, da viTarca miiRo man
WeSmariti igi da ganmacxovelebeli saidumloÁ, Tqua: `gmadlob Sen, ufalo Cemo da RmerTo, iesu qriste, romelman momec
me sagzlad Cemda cxovrebismomniWebeli Ãorci Seni da sixarulad da ganmamtkicebelad Cemda patiosani sisxli Seni! aw uwyi,
rameTu ara damitevo me, aramed Cem Tana dadgromil xar da me
Sen Tana. amieriTgan arRara moviRo me sxuaÁ sazrdeli, romliTa kualad mSiodis, da arca sxuaÁ sasumeli, romliTa kualad
mwyurodis, aramed kma ars ese Cemda cxorebad saukunod. aw
`daRacaTu vidodi me Soris aCrdilTa sikudilsaTa, ara SemeSinos me borotisagan, rameTu Sen, ufali Cem Tana xar~.
da ese viTarca Tqua, myis moiwines msaxurni igi msajulisani da ijmna man yovelTa maTgan pyrobilTa qristeaneTa da hrquamaT: `locvasa momiÃseneT me, rameTu arRara mixiloT me sawuTrosa amas sofelsa!~ da gamoiyvanes igi
egrÀTve borkiliTa ferÃTa da ÃelTaÁTa; da mihyvandaigi
Soris qalaqsa, da romelni hxedvides mas qristeaneni da mecnierni misni, cremloodes misTÂs, xolo wmidaman habo hrqua
maT: `nu stirT Cem zeda, aramed gixaroden, rameTu me
uflisa Cemisa mival; locviT warmgzavneT da mSÂdobaman
uflisaman dagicvenin Tquen!~ xolo igi mividoda, viTarca
vin mogzaur-eqmnis mkudarsa, egre hxedvida TÂssa mas guamsa. da suliTa TÂsiTa mogzaurqmnuli TÂT ityoda fsalmunsa
amas as da meaTrvametesa: `netar arian ubiwoni gzasa,
romelni vlenan Sjulsa uflisasa~, da sagalobelad
muÃlisa mis TqÂs Semdgomad sityuaÁ igi netarisa mis avazakisaÁ: `momiÃsene me, ufalo, odes moxÂde sufeviTa SeniTa~.
qriste, romelmac momeci me Cems sagzlad Seni cxovrebismomniWebeli xorci da Cems sixarulad da ganmamtkicblad
- Seni patiosani sisxli. axla vici, rom ar damtoveb me,
aramed CemTan xar [Sen] damkvidrebuli da me – SenTan. amieridan aRar miviReb sxva saWmels, riTac kvlav meSieba,
da arc sxva sasmels, riTac kvlav mewyureba, aramed sakmarisia es CemTvis saukuno sicocxled. axla, `Tundac rom
mivdiode me sikvdilis aCrdilTa Soris, ar SemeSindeba
me borotisgan, radgan Sen, ufali, CemTan xar” (fs. 22.4).
da rodesac Tqva es, myisve movidnen msajulis msaxurebi, da gaSorda igi yvela patimar qristians da uTxra
maT: `locvaSi momixseneT me, radgan veRar mnaxavT me am
sawuTro sofelSi”. da gamoiyvanes igi aseve xelebze da
fexebze borkiliT da mihyavdaT Sua qalaqSi, xolo romlebic ki xedavdnen mas, qristianebi da misi nacnobebi,
cremls Rvridnen misTvis, magram wminda abom uTxra maT:
`nu tiriT CemTvis, aramed gixarodeT, radgan me Cems
ufalTan mivdivar. locviT gamistumreT da uflis mSvidobam dagifaroT Tqven,” xolo TviTon midioda ise,
rogorc mkvdars gahyveba vinme; amgvarad xedavda Tavis
sxeuls da Tavisi suliT gamyolad qceuli, TviT ambobda
am asmeTvramete fsalmuns: `netar arian ubiwoni gzasa,
22
romelni vlenan Sjulsa uflisasa” (fs. 118.1) , da Semdeg, am muxlis sagaloblad, warmoTqvamda netari avazakis sityvebs: `momixsene me, ufalo, odes moxvide sufeviTa
23
SeniTa” (lk. 23.42).
da ase miaRwia man msajuli amiras kars, da roca miaRwia, im kars gabedulad gadaswera jvari da TviTonac
jvari aRibeWda. da waradgines igi msajulis winaSe.
uTxra mas msajulma: `ra aris Wabuko, ra gadawyvite
Seni TavisTvis?” xolo wminda mowame aRivso suliwmin-
338
339
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
da esrÀT miiwia igi winaSe karsa mas msajulisa amirisasa;
da raJams mivida, kadnierad juari daswera karsa mas da TÂTca
daibeWda, da waradgines igi winaSe amirisa mis, da hrqua mas
msajulman: `raÁ ars Wapuko, raÁ ganizraxe Tavisa SenisaÁ,
keTli anu boroti?~ xolo wmidaÁ mowamÀ aRivso suliTa
wmidiTa da hrqua mas: `me ganvizraxe da qristeane var!~ hrqua
mas msajulman man: `arRara dagitevebiesa sicofÀ igi da
ugunurebaÁ Seni?~ hrqua mas netarman habo: `ukueTumca
umecrebasa da ugunurebasa Sina viyav, aramca Rirs-viqmen
Semdgomad qristÀsa!~ hrqua mas msajulman man: `ara gicnobiesa, rameTu sityuani ege Senni momatyuebel sikudilisa geqmnebian Sen?~ hrqua mas wmidaman habo: `ukueTu movkude, mrwams
me, rameTu qristÀs Tana vcxonde, xolo Sen raÁsa ganagrZob?
raÁ gegulebis Cem zeda, iqmode, rameTu me viTarca kedelsa
magas, romelsa miyrdnobil xar, egrÀT ara mesmian cudni ege
sityuani Senni, xolo gonebaÁ Cemi qristÀs Tana ars zecas!~
hrqua mas msajulman man: `raÁ egodeni sitkboebaÁ gaqus
qristÀs Senisagan, romliTa sikudiladca ara gewyalis Tavi
Seni?~ xolo hrqua mas wmidaman habo: `ukueTu gnebavs cnobad
sitkboebaÁ misi, Senca grwmenin qristÀ da naTel-iRe misa mimarTda maSinRa Rirs-iqmne sitkboebasa missa cnobad~.
maSin ganrisxna amiraÁ igi da ubrZana ganyvanebaÁ misi
karTa da Tavisa mokueTaÁ. xolo msaxurTa maT gamoiyvanes
gareSe karTa, ezosa mas taZrisasa. da ganhÃsnes igi ÃeliTa da
ferÃiTa sakrvelTa maTgan rkinisaTa. xolo netarman man
mwrafl TaviT TÂsiT ganxeTqasamoseli igi, romeli emosa
mas, da ganSiSulebulman daibeWda juariTa piri da guami
TÂsi da Tqua: `gmadlob da gakurTxev Sen, samebao wmidao,
rameTu Rirs-myav me mimTxuevad Ruawlsa mas wmidaTa
mowameTa SenTasa!~ da ese raÁ Tqua, ukun-isxna Ãelni TÂsni
diT da uTxra mas: `me gadavwyvite da qristiani var”.
uTxra mas msajulma: `ar dagitovebia Seni es sigiJe da
ugunureba?” uTxra mas netarma abom: `umecrebasa da
ugunurebaSi rom vyofiliyavi, ar gavxdebodi imis Rirsi, rom Sevdgomodi qristes”. uTxra mas msajulma: `ver
xvdebi, rom eg Seni sityvebi sikvdilis SemZenad gixdeba
Sen?” uTxra mas wminda abom: `Tuki movkvdebi, mwams me, rom
qristesTan erTad vicocxleb, Sen ki rad agrZeleb? rac
Cemze gaqvs ganzraxuli, gaakeTe, radgan me, iseve rogorc
mag kedels, romelsac miyrdnobili xar, ar mesmis eg Seni
fuWi sityvebi, vinaidan Cemi goneba qristesTan erTad
aris zecaSi”. uTxra mas msajulma: `amdeni ra sitkboeba
gaqvs Seni qristesgan, rom sikvdilisTvisac ar gebraleba
Seni Tavi?” uTxra mas wminda abom: `Tuki ginda Seicno
sitkboeba misi, Senc iwame qriste, moinaTle misdami da
maSinRa gaxdebi misi sitkboebis Secnobis Rirsi”.
maSin garisxda amira da brZana, rom gaeyvanaT igi gareT da moekveTaT misi Tavi. msaxurebmac gamoiyvanes
karis gareT, taZris ezoSi, da gaxsnes igi rkinis
borkilebisgan xelze da fexze. xolo netarma TviTonve
dauyovnebliv gaxia is samosi, rac emosa, gaSiSvlebulma
jvriT aRibeWda Tavisi saxe da sxeuli da Tqva: `gmadlob
da gakurTxeb Sen, wmindao samebao, radgan Rirsi gamxade
me, rom mimeRwia Sens wminda mowameTa morkinalobamde”.
da Tqva ra es, ukan, Tavis zurgze, jvrisebr daiwyo xelebi, mxiaruli saxiTa da gabeduli suliT RaRadisi
aRavlina qristes mimarT da moudrika Tavisi kiseri
maxvils. da mouqnies mas maxvili samgzis, egonaT ra, rom
sikvdilis SiSiT gaaSorebdnen mas qristesgan, magram
wminda martvili dumiliT mxned ganikuTvnebda maxvils,
sanam ar Seavedra Tavisi suli ufals.
340
341
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
juarissaxed zeda zurgsa TÂssa da mxiaruliTa piriTa da
kadnieriTa suliTa RaRad-yo qristÀs mimarT da moudrika
qedi TÂsi maxÂlsa. da hsces mas maxÂliTa samgzis, rameTuhgonebdes, viTarmed SiSiTa maxÂlisaÁTa ganaSovron igi
qristesa. xolo wmidaÁ igi martÂri dumiliT mÃned miiTualvida maxÂlsa, vidremdis Sehvedra suli TÂsi ufalsa.
da viTarca ixiles qristÀsmbrZolTa maT SemasmenelTa
wmidisa mis mowamisaTa, rameTu srul iqmna netari igi qrisÀs
mimarT da Ruawli keTili moiRuawa da sarwmunovebiTa da
moTminebiTa [h]sZlo maTsa mas siborgilsa, ufroÁsRa
aRivsnes SuriTa da Sevides winaSe amirisa mis da hrques:
`Cuen viciT, rameTu CueulebaÁ ars qristeaneTaÁ esresaxed:
Tu vinme Tavi TÂsi moiklis qristÀs maTisaTÂs, moiparian
guami misi da pativ-scian mas daflviTa, da tyuviliT recaTu saswaulsa da kurnebasa rasme ganhsTqumidian ersa Soris,
da samoselsa da Tmasa Tavisa misisasa da ZualTa misTa ganiyofed reca sacod sneulTaTÂs da amiT saxiTa mravalni
ucebni Seityuvnian. aw brZane guami misi mocemad Cuenda,
raÁTa ganviRoT da davwuaT igi cecxliTa da ganvaqarvoT
igi da aRvÃocoT sacTuri qristeaneTaÁ, raÁTa ixilon
yovelTa da SeeSinos da romelnime maTganni moiqcen Cuenda
da CuenganTa eSinodis da arRara Seudgen swavlasa qristeaneTasa~. amas daRacaTu SurisaTÂs qristeaneTaÂsa ityodes,
aramed WeSmaritsa da marTalsa wamebdes, viTarca-igi arian
qristÀsmowameni mkurnal da meox yovelTa, romelni mieaxlnen maT qristÀsmieriTa siyuaruliTa da sarwmunovebiTa. maSin hrqua maT msajulman man: `wariReT, vidreca gnebavs da
yavT, viTarca TÂT iciT!~
xolo igini movides da aRiRes queyaniT patiosani igi
guami qristÀs mowamisaÁ mis da STadves igi gualagsa mas
aRsakidebelsa samosliT misiTurT, da sisxli igi daTxeuli
da rodesac naxes im qristesmbrZolebma, romlebic
abezRebdnen wminda mowames, rom aResrula es netari
24
qristes mimarT, rom `iaspareza man kargi asparezoba” da
rom sarwmunoebiTa da moTminebiT dasZlia maTi siSlege,
ufro metad aivsnen SuriT, Sevidnen amirasTan da
uTxres: `Cven viciT, rom Cveuleba aris qristianebisa am
25
saxiT: Tu vinme Tavs moiklavs maTi qristesTvis,
moiparaven mis sxeuls, dasaflavebiT pativs miageben mas,
sicruiT gaavrceleben xalxSi masze raRac saswaulsa Tu
makurneblobas, amasTan, samosels, misi Tavis Tmas da mis
Zvlebs gaiyofen TiTqosda, dasacavad sneulTaTvis da am
saxiT mraval umecars Seityueben. axla brZane, rom Cven
mogveces misi sxeuli, raTa gavitanoT igi, davwvaT cecxliT, gavaqroT da [am gziT] aRmovfxvraT qristianTa sacTuri, rom yvelam naxos es da SeSindes, da zogi maTgani
Cvenken moiqces, Cvenianebs ki eSinodeT da aRar mihyvnen
qristianTa moZRvrebas” (amas isini TumcaRa qristianebis
SuriT ambobdnen, magram amowmebdnen ki imas, rac WeSmaritia da marTali, imdenad, ramdenadac qristesmowameebi
mkurnalni da meoxni arian yvela imaTTvis, romlebic ki
qristesmieri siyvaruliTa da sarwmunoebiT mieaxlebian
maT). uTxra maT msajulma: `waiReT, saiTac gindaT, da gaakeTeT, rogorc Tqven TviTon iciT”.
maSin movidnen isini, aiRes miwidan misi patiosani
sxeuli, Cades igi asakidebel kidobanSi misive samosliTurT, amoTxares am marTlis danTxeuli sisxli miwidan,
(ise rom, saerTod araferi datoves miwaze), Cades isic
WurWelSi da dades wmindani uremze, im mxne ormoci
wmindanis msgavsad, radgan iq, sadac Tavi mohkveTes wminda mowames, im wminda eklesiis karTan iyo, romelic
342
343
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
marTlisaÁ mis aRmoTxares queyaniT da raÁTurTiT ara dauteves queyanasa da igica STadves WurWersa Sida. da dadves
wmidaÁ igi uremsa zeda, msgavsad mÃneTa maT wmidaTa
ormeocTa, rameTu sadaca mohkueTes Tavi wmidasa mas
mowamesa, karTa zeda iyo wmidisa eklesiisaTa, romeli saxelad wmidaTa maT ormeocTa dafuZnebul iyo, wesve egre
iyo, raÁTa emsgavsos igi axovanTa maT wmidaTa ormeocTa.
da viTarca gamoiRes wmidaÁ igi guami misi gareSe
qalaqsa da aRiRes adgilsa, romelsa saRodebel ewodebis,
rameTu mun ars saflavebi kacTa mis qalaqisaTaÁ, da mun gardamoiRes urmisa misgan da dadves igi queyanasa. da moiRes
SeSaÁ da TivaÁ da navTi da daasxes guamsa mas zeda wmidasa
da aRagznes cecxli, vidremdis dawunes Ãorcni wmidisa
mowamisani adgilsa mas, romeli ars aRmosavaliT-kerZo cixesa mas qalaqisasa (romelsa `dilegi” hrqÂan), pirsa zeda
kldisasa, romel ars kbodÀmdinarisa mis didisaÁ, romeli
ganhvlis aRmosavaliT qalaqsa, ese ars saxeliT mtkuari.
xolo adgilsa mas maT Tana aravin aufles mislvad qristeaneTagani, vidremdis aRasrules dawuvaÁ igi ÃorcTa maT
mowamisaTaÁ, xolo ZualTa maT wmidisaTa, romelTa verRarauZles dawuvad, STakribnes tyavsa cxovrisasa da
Sekrnes mtkiced da moixunes da STayarnes didsa mas
mdinaresa, ÃidTaqueSe qalaqisaTa, romelTa zeda aRmarTebul iyo patiosani juari ÃidisaÁ. da iqmna wyali igi mdinarisaÁ mis wmidaTa maT ZualTa samosel gareSexueviTa miT da
siRrmÀ igi wyalTaÁ saflav wmidisa mis martÂrisa, raÁTa
aravin udebad mieaxlos mas.
qristÀsmbrZolTa maT esrÀT yves da esrÀT Ruawli
keTili moiRuawa netarman man.
maSin iwyo simravleman man qalaqisa qristeaneTaman da
ganagdes SiSi mZlavrTaÁ maT da ganvides yovelni adgilsa
wminda ormoci mowamis saxelze iyo dafuZnebuli. amitom, marTebuli iyo, rom am axovan ormoc wmindans mimsgavseboda igi.
da rodesac qalaqis gareT gamoitanes wmindanis
wminda sxeuli, aitanes im adgilas, romelsac `sagodebeli” ewodeba, radgan iq aris qalaqis adamianTa saflavebi. iq gadmoiRes igi urmidan da dades miwaze. Semdeg
moitanes SeSa, Tiva da navTi, rac daasxes wminda sxeuls, da daanTes cecxli, sanam ar dawves wminda mowamis xorci im adgilas, romelic aris qalaqis cixis aRmosavleTiT (da romelsac hqvia `dilegi”), kldis
pirze, rac aris pitalo klde im didi mdinarisa, aRmosavleTiT rom Caudis qalaqs (misi saxelia mtkvari).
xolo qristianTagan aravis misces ufleba im adgilas
misvlisa, sanam ar daasrules wminda mowamis xorcTa
dawva, xolo wminda mowamis Zvlebi, romelTa dawvac veRar SeZles, mokrifes cxvris tyavSi, magrad Sekres da
Cayares im did mdinareSi, qalaqis xidis qveviT,
romelzec aRmarTuli iyo xidis patiosani jvari. da
gaxda wyali mdinarisa am wminda Zvlebis samoseli, gars
Semoexvia ra maT, siRrme wylisa ki – wminda martvilis
saflavi, daudevrad rom aravin Sexeboda mas.
amgvarad imoqmedes qristesmbrZolebma, da ase ias26
pareza kargi asparezoba am netarma.
maSin daiZra qalaqis qristianTa simravle, ganiSores
maT tiranTa SiSi da yvelani gadiodnen im adgilas, sadac dawves wminda mowamis xorci; moxucebi morbodnen TavianTi joxebiT, koWlebi – xtomiT, rogorc irmebi, Wabukebi – sirbiliT, bavSvebi erTimeoreze SejaxebiT,
qalebi ki msgavsni iyvnen im wminda menelsacxebleebisa,
27
romlebsac sirbiliT mihqondaT surnelebani
Cveni Rv-
344
345
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
mas, sada dawunes Ãorcni wmidisa mowamisani; moxucebulni
morbiodes kuerTxebiTa TÂsiTa, mkelobelni vldomiT, viTarca iremni, Wapukni srbiT, yrmani ÃdomiT urTierTas,
dedani msgavs iyvnes wmidaTa maT dedaTa menelsacxebleTa,
romelTa srbiT miaqunda sulneli igi wmidasa mas qristÀs
RmrTisa Cuenisa saflavsa; nandÂlve iyvnes esenica msgavs
maTa, rameTu rbiodes cremliTa da miaqunda maT Tana
sanTlebi da sakumeveli ÃeliTa TÂsiTa. yovelnive sixaruliTa da madlobiTa qristÀsiTa mividodes da aRiRebdes miwasaca mis adgilisasa, da mravalni senTagan Sepyrobilni mihyvandes da masve dResa Sina ganikurnebodes. xolo yovladZlierman RmerTman ufroÁs gamoaCina Zali TÂsi da pativhsca TÂssa mas martÂrsa da aCuena saswauli sakÂrveli, raÁTa
uwyodian yovelTa, rameTu qristÀsmowamÀ ars.
viTarca Semwuxrda dRÀ igi da iyo Jami pirveli RamisaÁ
mis, gardamoavlina ufalman adgilsa mas zeda varskulavi
motyinarÀ, viTarca lampari cecxlisaÁ, romeli myovarJam
dga adgilsa mas, sada dawuves netari igi mowamÀ qristÀsi.
da dga igi ze haerTa vidre sam Jamadmde, gina umetÀs, Ramesa
mas, romeli gamoutevebda brwyinvalebasa, araTu viTarca
cecxli ese queyanisaÁ, aramed viTarca saSinelebaÁ elvisaÁ,
romelsa hxedvides yovelni moqalaqeni, msajulica igi da
yovelieri da mkÂdrni igi qalaqisani qristeaneTani da
yovelni sarkinozni da mwirni, sxÂT mosrulni; myovarJamhxedvides gugaÁTa TualisaÁTa, vidremdis hkdemebodaca
mZlavrTa maT da mi-vinme-vides xilvad adgilsa mas msaxurTaganni msajulisa mis amirisani, rameTu hgonebdes, nuukue qristeaneTa aRanTes sanTeli adgilsa mas. da viTarca
mieaxlebodes adgilsa mas, ixiles, rameTu aRmaRldeboda
varskulavi igi ze haerTa, da ver mieaxlnes adgilsa mas,
rameTu SiSman Seipyrna igini saRmrToman.
Tis qristes wminda saflavTan. namdvilad iyvnen esenic
maTi msgavsni, radgan mirbodnen cremliT da Tan mihqondaT TavianTi xeliT sanaTebi da sakmeveli. yvelani sixaruliTa da qristesadmi madlobiT midiodnen, iRebdnen
im adgilis miwas, mihyavdaT bevri senTagan Sepyrobili ,
romlebic imave dRes ikurnebodnen, yovladZlierma RmerTma ki ufro metad gamoavlina Tavisi Zala, pativi miago Tavis wmindans da aCvena sakvirveli niSani, raTa yvelas scodnoda, rom qristesmowamea igi.
rodesac SeRamda is dRe da iyo pirveli saaTi Ramisa,
gadmoavlina ufalma im adgilas moelvare varskvlavi,
rogorc cecxlis CiraRdani, romelic xangrZlivad idga
im adgilas, sadac dawves qristes netari mowame, da idga
igi haerTa zeviT, vidre im Ramis sam saaTamde, anda ufro
met xans, gamoscemda ra brwyinvalebas, Tumca araTu amqveyniuri cacxlis msgavsad, aramed rogorc saSineleba
elvisa, rasac xedavda yvela moqalaqe, maT Soris is msajulic, mTeli xalxi, qalaqis mkvidri qristianebi, yvela
sarkinozi da sxva mxridan mosuli mwirebi. xangrZlivad
xedavdnen isini Tvalis gugebiT, sanam ar SercxvaT moZaladeebsac da mividnen msajul amiras msaxurTaganni
vinme im adgilis sanaxavad, radgan ifiqres, iqneb qristianebma aanTes im adgilas sanaTio. da rodesac uaxlovdebodnen im adgils, naxes, rom haerTa zeviT maRldeboda varskvlavi da ver midiodnen im adgilTan, radgan
saRvTo SiSma Seipyro isini.
da kidev, meore Rames ufro metadac gamosca wyalma
gasakvirveli sinaTle da moCveneba egonaT ra maT miwaze
da haeris qveS [gamomkrTali] zeciuri cecxli, undodaT
am sakvirvelebaTa dafarva, Tumca wylebma ver Seakaves
igi da ver Caaqres verc mRelvare talRebma, da im siR-
346
347
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
kualad meoresa Ramesa umetÀsRa wyalTa gamosces gansakÂrvebeli naTeli; romelTa-igi saucar egona queyanasa zeda
da haersa queSe cecxli igi zecisaÁ, unda dafarvad
sakÂrvelebaTa maT, kualad wyalTa verve daayenes da verca
daSrites ficxelTa maT RelvaTa da mfofinareTa siRrmeTa,
sada-igi STayarnes RmrTivpativcemulni igi Zualni sanatrelisa mis mowamisani, ÃidTa maT queSe, aRmobrwyindes
naTelni suetisa msgavsad, viTarca elvani, romelni kualad myovarJam dges da ganaTlebul iyo garemoÁs kidesa mis mdinarisasa kldÀ igi da kbodeni da Ãidni igi, zÀTgan vidre quedmde,
romelsa egr Tve yoveli simravlÀ qalaqisaÁ mis hxedvida,
raÁTa yovelTa hrwmenes, rameTu WeSmaritad iesu qristÀs, Zisa
RmrTisa, martÂr ars da gulisxma-yon yovelTa qristÀsmorwmuneTa da urwmunoTa, rameTuWeSmarit ars sityuaÁ igi
uflisaÁ, romel Tqua, viTarmed `me Tu vinme mmsaxurebdes, pativ-hsces mas mamaman Cemman, romel ars caTa Sina~. ukueTu
ÃorcTa maT ganÃrwnadTa esodeni pativi awve aCuena, ravden
ufroÁs uÃrwnelad aRdgomasa mas marTalTasa didebiTa da pativiTa gÂrgÂnosani ixilon Soris angelozTa da hrcxuenodis
ugunurad siborgilisa maTisaTÂs, romelTa qristÀ uvar-yves
da wmidaTa misTa hguemdes da sdevnides da mosrvides, xolo
ufali Seiwynarebda caTa Sina!
xolo aw, sayuarelno, jer-ars Cuendaca amieriTgan
umetÀsad-Ra Sewynarebad pirvelTa maT sanatrelTa mowameTa, raÁTa xilulisa amisgan axlisa mowamisa pirvelTaÁca
maTi gurwmenes da vTquaT sityuaÁ igi netarisa daviTisi:
`patiosan ars winaSe uflisa sikudili wmidaTa misTaÁ~,
rameTu misa Suenis didebaÁ aw da maradis da ukuniTi ukunisamde, amÀn!
rmeebSi, sadac Cayares sanatreli mowamis RvTivpativcemuli Zvlebi, xidis qveS, amobrwyinda sinaTleebi
svetebis msgavsad, rogorc elvani, romlebic aseve xangrZlivad idgnen da ganaTebuli iyo mdinaris kideebis irgvliv klde, kbode da xidi, zemodan vidre qvemomde,
rasac kvlavac qalaqis mTeli simravle xedavda, raTa yvelas erwmuna, rom WeSmaritad ieso qristes, RvTis Zis
martvili iyo igi, da Seecno yvelas, qristes morwmunesac da urwmunosac, rom WeSmaritia uflis sityva, rac
Tqva man: `me Tu vinme msaxurebas gamiwevs,pativs miagebs
mas Cemi mama, romelic aris caTa Sina” (i. 12.26), da Tu xrwnad xorcze amdeni pativi ukve aCvena man, ramdenad
ufro metad ixilaven mas, marTalTa uxrwnelad aRdgomisas, didebiTa da pativiT gvirgvinosans angelozTa
Soris
da [raoden]
SercxvebaT
TavianTi
ugunuri
siSlegis gamo imaT, romlebmac qriste uaryves da mis
wmindanebs gvemdnen, devnidnen da spobdnen (xolo ufali
caTa Sina Seiwynarebda).
axla ki, sayvarelno, gvmarTebs Cvenc, rom amieridan
kidev ufro metad ganvikuTvnebdeT sanatrel pirvelmowameebs, rom am xiluli axalmowamis kvalobaze im
pirvelebisac virwmunoT da vTqvaT netari daviTis sityva: `Zvirfasia uflis winaSe misi wmindanebis sikvdili”
(fs. 115.6), radgan mas Sehferis dideba aw da maradis da
ukuniTi-ukunisamde. amin.
348
349
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
meoTxÀ Tavi
meoTxe Tavi
qebaÁ wmidisa mowamisa haboÁsi
wminda mowame abos qeba
aw movediT, qristÀsmorwmuneno, da vdResaswaulobdeT
Ãsenebasa axlisa amis wmidisa mowamisasa, romeli yovelsa
amas sofelsa Cuensa qarTlisasa meoxad Cuenda qristeman
moguaniWa, da sixaruliTa mravliTa ganvaxuneT saunjeni
gulisa da gonebaTa CuenTani da mxiaruliTa piriTa da ganmartebuliTa eniTa vaqebdeT keTiladmoRuawebasa missa da
vityodiT:
`gixaroden, sanatrelo mowameo, uflisa mier! rameTu
Sen, ukuanaÁskneli ese muSaki macxovrisa CuenisaÁ meaTerTmetisa amis JamisaÁ mdRevrTa maT Tana aRmsTobilTa miewife
da maT Tana sasyidelsa maTsa ara daakldi!.
`gixaroden uflisa mier, mowameo, rameTu Sen miemsgavse
ukuanaÁsknelsa mas mociqulsa pavles mamulTa maT SjulTa
da moZRurebaTa gangdebiTa, da qristÀs, Zisa RmrTisa, aRsaarebisaT s msgavsadve misa Tavi mogekueTa.
`aw vin-me Rirsad gaqebdes Sen, WeSmaritad saqebelsa?
mnebavs qebad Senda, yovladqebulo qristÀsmowameo, aramed
ver vikadreb, rameTu ufroÁs gonebisa Cemisa aRmaRlda qebaÁ saTnovebisa SenisaÁ, da kualad meSinis me dadumebad,
rameTu sanatreliTa miT qristÀsmieriTa siyuaruliTa Semiyuare me, vidre iyav-Ra sofelsa amas Soris Cuensa. aw nuukue dayenebiTa enisa CemisaÁTa qebasa Sensa daeyenos
CemTÂsca moRuawebaÁ meoxebisa SenisaÁ qristÀs mimarT,
aramed Sen mierve moRebiTa madlisa mis qristÀsisaÁTa, msgavsad Zalisa Cemisa, gaqebde Sen, SuenierebiTa Semkulo
uflisa mier!
axla modiT, qristesmorwmuneno, da vidResaswauloT am axali wminda mowamis xseneba, romelic Cvenda
meoxad mogvaniWa qristem mTel am Cvens qarTlis qveyanas, didi sixaruliT gavxsnaT Cveni gulisa da gonebaTa saunjeni, mxiaruli saxiTa da wrfeli eniT vaqoT
misi keTilmoRvaweoba da vTqvaT:
gixarodes, sanatrelo mowameo, uflis mier, radgan
Sen, Cveni macxovris ukanaskneli mSromeli meTerTmete
saaTisa, dRis mSromelebTan erTad adre amdgarT Seeswore da maTTan erTad maT sazRaurs ar daakldi.
gixarodes, mowameo, uflis mier, radgan Sen miemsgavse ukanasknel mociqul pavles mamiseul rjulTa da
moZRvrebaTa ukugdebiT da, mis msgavsadve, qristes, RvTis Zis aRsarebis gamo Tavi mogekveTa.
axla ki Rirseulad vin Segaqebs Sen, WeSmaritad
saqebs? msurs, rom gaqo Sen, yovledqebulo qristesmowameo, magram ver vbedav, radgan Cems gonebaze metad
amaRlda Seni saTnoebebis qeba. amasTan, meSinia me dadumebisa, radgan sanatreli qristesmieri siyvaruliT
Semiyvare me, sanam jer kidev iyavi am Cvens sofelSi, axla
ki, Sens saqebad Cemi enis SeCerebiT iqneb SeCerdes Seni
Cems gamo meoxebiTi moRvaweoba qristes mimarT. axla,
Senganve qristesmieri madlis miRebiT, Cemi Zalisamebr
Segaqeb Sen, mSvenierebiT Semkulo qristes mier.
gixarodes, gixarodes, sanatrelo mowameo, uflis
mier, radgan Sen qristes TviTmxilveli da xeliTmsaxuri
350
351
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
`gixaroden,mowameo, uflisa mier sanatrelo! rameTu
Sen TualiTmxilvelTa maT da ÃeliTmsaxurTa wmidaTa mociqulTa qristÀsTa uxilvelad sarwmunovebiTa da simÃniTa
aRsaarebiTa netarebaÁ moige.
`rameTu Sen mamaman zecaTaman mxolodSobilisa Zisa TÂsisa mier gÂrgÂnosan-gyo da sulisa wmidisa madliTa aRgavso!
`Sen Zeman mamisa mier Segiwynara da sulman wmidaman gadida!
`Sen sulman wmidaman Segiwynara da mamisa da Zisa Tana
erTobiTa TÂsTa pativ-gca da RuawlisamZled gamogaCina!
`Sen zeda ganukÂrda angelozTa wessa, rameTu viTarca
uÃorcoman daiTmine sikudili qristÀsTÂs.
`SenTÂs mamaTmTavarni ixareben, rameTu netarman abraham
TÂsTa naSobTagani Seiwynara wiaRTa TÂsTa qristÀsTÂs,
romeli-igi karavsa TÂssa Seiwynara da misgan mravalTa
naTesavTa gamoCnda mamad.
`Sen qristÀsmowafeTa maT nayof-eqmen da mociqulTa
mowafe!
`Sen mowameTa maT Tana zecisa meufisa mas matiansa saxeliT daiwere da martÂ[r]Ta Tana gÂrgÂnosan-iqmen!
`Sen aRmsaarebelTa Tana ganewese da marTalTa Tana
didebul xar!
`SenTÂs friad damikÂrdebis Cuen, wmidao mowameo,
rameTu Jamsa amas mefobisa ismaitelTa didebasa Sen nefsiT
simdablÀ qristÀsTÂs aRirCie da maxÂliTa pyrobili igi
Sjuli ganagde da WeSmariti igi aRiare da juarcumulsa
mas Tavyuanis-ec uflad da RmrTad!
`vinaÁ anu visgan iswave qristÀsTÂs esTeni ese cnobaÁ?
romelman sakÂrvelebaman aRgiyvana Sen didebasa mas sasufevelisasa?
wminda mociqulebis netareba sarwmunoebiTa da simx28
nismieri aRsarebiT unaxavad
moipove.
radgan Sen zecaTa mamam Tavisi mxolodSobili Zis
mier gvirgvini dagadga da suliwmindis madliT agavso.
Sen Zem mamis mier Segiwynara da suliwmindam gadida.
Sen suliwmindam Segiyvara da mamasTan da ZesTan Tavisi erTobiT pativi mogago da brZolaSi gamarjvebulad
gamogaCina.
SenTvis
gaukvirda
angelozTa
mwyobrs,
radgan
rogorc uxorcom, daiTmine qristesTvis sikvdili.
SenTvis
xaroben
mamaTmTavarni,
radgan
netarma
abraamma qristes gamo Tavis wiaRSi miiRo Tavisi STamo29
30
mavali ,
romelic miiRo man Tavis karavSi da misgan
31
mravali eris mamad gamoCnda .
Sen qristes mowafeebs nayofad gauxdi da mociqulebs
– mowafed.
Sen zecis meufis wignSi mowameTa Soris saxeliT daiwere da martvilebTan erTad gvirgvinosani gaxdi.
Sen aRmsareblebTan erTad ganwesdi da marTlebTan
erTad ididebi.
SenTvis didad gvikvirs Cven, wmindao mowameo, radgan
mefobis am droSi ismaitelTa gandidebisas Sen nebsiT
airCie simdable qristesTvis, maxviliT SenarCunebuli
rjuli uaryavi, WeSmariti aRiare da jvarcmuls eci
Tayvani uflad da RmerTad.
saidan an visgan iswavle qristesTvis esodeni Semmecnebloba? romelma sakvirvelebam agiyvana Sen sasufevlis
didebamde?
Sen WeSmaritad miemsgavse marjvena avazaks, radgan
gyavda Senc erTi vinme, SenTan erTad SepyrobilTagani,
352
353
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
`Sen WeSmaritad marjueniTsa mas avazaksa miemsgavse,
rameTu gaqunda Senca erTi SenTana pyrobilTagani, naSobi
qristeaneTaÁ, romeli gandrekil iyo qristÀsgan da midevnebul Sjulsa ucxosa, xolo kualad qristÀs aRsaarebisaTÂs Sen
Tana ganikiTxvoda, aramed sawyalobelsa mas kualadca ubrkuma
dadaeca, rameTu SiSisagan sikudilisa sawuTroÁ ese Seiyuara
da saukunoÁ igi warwymida, mterman borotman aRitaca da cxovari igi qristÀsi namglev-iqmna, rameTu mwyemssa mas keTilsa
ganeSovra da argani igi qristÀs ZlierebisaÁ ganagdo ÃelTagan TÂsTa; amisTÂsca iZlia da ganvarda samwysoÁsagan
pirmetyuelTa maT cxovarTaÁsa. xolo Sen, sanatrelo mowameo,
kuerTxiTa miT juarisa TÂsisaÁTa dagicva qristeman msgavsad
Zlierisa mis sarwmunovebisa Senisa misa mimarT.
`Sen avazaksa mas eswore sarwmunovebiTa da samoTxesa
ganewese!
`Sen kari igi samoTxisaÁ ganaRe juariTa qristÀsiTa da
mcvelTa maT qerabinTa cecxlismsgavsTa ver gangikiTxes
Sen, viTarmed: `vin xar?”
`da raÁRame ufroÁs vTqua, rameTu `ufalman ivno
CuenTÂs, ubraloman braleulTaTÂs~ dasTxia ubiwoÁ sisxli
TÂsi, xolo Sen gardaiÃade Tananadebi igi, rameTu Senca
dasTxie sisxli siyuarulisaTÂsmisisa. amisTÂsca Zlevisa
gÂrgÂniTa Segamko Sen da sasufevelsa mas mamisa misisasa
mkÂdrad gamogaCina.
`Sen gamo, wmidao mowameo, siyuaruli igi qristÀsi
Cuendamo da sarwmunovebaÁ igi Cueni misa mimarT kualad ganaxlda, rameTu aRverieniT ersa ucxosa, Sjulisa gandgomilsa qristÀsgan, naTesavsa sawuTroÁsa amis moyuaresa.
Teslsa urwmunosa ZisaRmrTisasa, sarwmunovebisa Cuenisa
maginebelTa, romelTagan viswaveniT saqmeni maTni da vh-
qristianTa Svili, romelic gaSorebuli iyo qristesgan
da midevnebuli ucxo rjuls, magram kvlav qristes aRsarebis gamo SenTan erTad ganisjeboda, Tumca sabralo
kvlav dabrkolda da daeca, radgan sikvdilis SiSiT es
sawuTro Seiyvara da is saukuno daRupa; aitaca igi
borotma mterma da qristes cxvari namglevi gaxda, vinaidan gaSorda igi karg mwyemss da qristes Zlierebis
kverTxi Tavis xelTagan gaagdo; amitomac damarcxda igi
da ganidevna gonieri cxvrebis samwysosgan, Sen ki sanatrelo mowameo, im kverTxiT – Tavisi jvriT dagifara
qristem Seni misdami Zlieri sarwmunoebis gamo.
32
Sen im avazaks Seeswore sarwmunoebiT da samoTxeSi
ganwesdi.
Sen qristes jvriT samoTxis kari gaaRe da mcvelma
qerubimebma, cecxlis msgavsebma, ver gamogkiTxes, Tu vin
xaro.
da raRa vTqva ufro metad, radgan `ufalma ivno
CvenTvis; udanaSaulom damnaSaveTaTvis” (I petre 3.18)
daRvara Tavisi ubiwo sisxli, xolo Sen gadaixade vali,
radgan Senc daRvare Seni sisxli misi siyvarulisTvis.
amitomac gamarjvebis gvirgviniT Segamko Sen da Tavisi
mamis sasufevlSi damkvidrebulad gamogaCina.
Sen gamo, wmindao mowameo, qristes siyvaruli Cvendami da Cveni misdami sarwmunoeba kvlav ganaxlda, radgan SeverieT ucxo xalxs, qristesgan gandgomils rjuliT, am sawuTros moyvare ers, RvTis Zisadmi urwmuno
modgmas, Cveni sarwmunoebis maginebelT, romlebisganac
viswavleT maTi saqmeni da maTdami baZviT Cvens gulTa
wadils vemonebodiT, rogorc TiTqosda qristesagan
uimedoni da saukuno cxovrebis damviwyeblebi, xolo
axla Sen mier kvlav mogveaxla qriste da kvlav Sevimec-
354
355
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
monebdiT gulisTqumasa gulTa CuenTasa mibaZvebiTa maTiTa
viTarca usasoni qristÀsgan da damviwyebelni saukunoÁsa
cxovrebisani, xolo aw Sen mier mogueaxla qristÀ da Cuen
gulisxma-vyavT kualad SiSi misi da siyuaruli misi da
madlsa missa Rirs-viqmneniT da da wyalobasa, dRiTi-dRed
mravalTa saswaulTa da kurnebaTa Cuen Soris gamoCinebiTa.
`Sen ugunurTa maT SemwirvelTa SenTa maxÂliTa da
cecxliTa, umetÀs alisa, gangabrwyinves. ver gulisxma-yves
ugulisxmoTa maT sityuaÁ igi uflisaÁ, viTarmed: `iyos
yovelman, romelman mogwyÂdnes Tquen, hgonebdes, viTarmed
msxuerpli Sewira RmrTisa~. Ä ugunurebaÁ da umetÀs
ugunurebaÁ igi maTi, rameTu romeli-igi pirvelad aravin
gicoda, viTarmed vin xar, anu romlisa naTesavisagan, anu
romlisa erisagan, anu romliTa SjuliTa hscxondebode, aw
esera uneblebiT warmogaCines sacnaurad qristÀs aRmsaarebelad, da martÂrad yovelTa Segiswaves.
`Sen yovelTa dabadebulTa pativ-gces, rameTu caÁ
mowame ars simarTlesa Sensa ucxoÁsa cecxlisa gardamovlinebiTa adgilsa mas zeda, romelsa, viTarca kravi umankoÁ,
Seiwire, Semwuari cecxliTa.
`Sen queyanaman msxuerplad wmidad da saTnod migipyraRmerTsa mas zeda dawuviTa patiosnisa guamisa SenisaÁTa, rameTu
geqmna Sen, viTarca sakurTxeveli igi abelisi, enuqisi, abrahamisi da eliaÁsi, romelni-igi mrguliaddasawuvelTa maT tarigTa SeswirvidesRmrTisa, da kualad adgili igi samsxuerploÁsa SenisaÁ emsgavsa bervarsa ahronissa da zaqariaÁssa
mRdelTaÁsa, rameTu nakuercxalsa mas zeda cecxlisasa aRvidoda, viTarca sulnelebaÁ sakumevelTaÁ ÃorcTa magaT SenTaÁ winaSe uflisa, wmidasa mas wmidaTasa, zecisa sakurTxevelsa!
neT Cven misi SiSi da siyvaruli misi, da Rirsni gavxdiT
misi madlisa, misi [Cvendami] siyvarulisa da wyalobisa
yoveldRiurad mravali niSnisa da kurnebis Cven Soris
gamovlinebiT.
Sen maxviliTa da cecxliT Senma ugunurma Semwirvelebma alze metad gagabrwyines, radgan ver Seicnes
ucnoboebma uflis sityva: `iyos ise, rom yvelas, vinc
dagxocavT Tqven, egonos, TiTqos msxverpli Seswira RmerTs” (i. 16,2). hoi, ugunureba da umetesi ugunureba maTi,
radgan Sen, romelsac Tavdapirvelad aravin gicnobda,
Tu vin iyavi anda romeli erisgan an romeli xalxisgan, an
Tu romeli rjuliT cxovrobdi, axla ukve maTda uneb33
urad warmogaCines qristes gacxadebul aRmsareblad
da yvelam martvilad Segicno.
Sen pativi mogago yvela qmnilebam, radgan mowamea ca
Seni simarTlisa ucxo cecxlis gadmovlinebiT im adgilze, sadac Sen, cecxliT damwvari, Seiwire, rogorc
ubiwo kravi.
Sen miwam wminda da saTno msxverplad migZRvna RmerTs Seni patiosani sxeulis dawviT, radgan gagixda igi
Sen rogorc abelis, enuqis, abraamis da elias sakurTxeveli, romlebic
sruladdasawvel kravebs swiravdnen Rm34
erTs, da kidev, adgili Seni samsxverplosi
miemsgavsa
35
aaron da zaqaria mRvdlebis sasakmevles, radgan cecxlis nakvercxlebze sakmevelTa surnelebisebr adioda
uflisadmi wmidaTa wmidaSi, zecis sakurTxevlisken mag
Sens xorcTa [surneleba].
Sen migiRes mag nakadulebma, rogorc qristes martvili, xolo qriste RmerTma siRrmeTa sibnele zecis sinaTliT gaabrwyina.
356
357
wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa qristÀsisa haboÁsi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
`Sen mdinareTa magaT Segiwynares, viTarca qristÀsmartÂri, xolo qristeman RmerTman siRrmeTa maT sibnelÀ
zecisa naTliTa ganabrwyinva.
`Sen naTesavTa SenTa ucxo da gangdebul gyves, xolo
qristeman ismaitelTa Soris, viTarca vardi ekalTagan, gamogirCia da migipyra TÂssa mas eklesiasa!
`Sen veluri ege zeTisxili mogiRo qristeman da mtilsa
mas Sina, TÂssa samkÂdrebelsa, nayofad kurTxevisad dagnerga, da nayofiTa miT sarwmunovebisa SenisaÁTa axara eklesiasa, romelsa Sina iSueben qristÀsmorwmuneni da hnatrian
Sensa mas didebulebasa, Sensa mas moRuawebasa, Sensa mas
simÃnesa, Sensa mas martÂrobasa, Sensa mas gÂrgÂnosnebasa!
`viTar-me gaqebde Sen, RuawlisamZleo wmidao mowameo?
rameTu Sen, axali ege qristÀsmorwmunÀ, moZRuar Cuenda iqmen; swavlulni ufroÁs gulisxmier-hyven, Seryeulni
ufroÁs ganamtkicen, ganmtkicebulni ganamxiarulen, warmarTni wadier-hyven qristÀs monebad, saÃsenebeli martÂrobisa SenisaÁ Cuen dagÂteve, saxelisa Senisa miTxrobad
yovelTa qadag-viqmneniT!
`aw vevedrebiT yovelni Sensa qristÀsmowamebasa, meoxmca xar winaSe macxovrisa yovelTaÁsa Cuen yovelTaTÂs,
romelni aRvasrulebT saÃsenebelsa Sensa da vadidebT mamasa
da Zesa da w~sa sulsa aw da maradis da ukuniTi-ukunisamde,
amÀn!
Sen Senma naTesavebma gagiucxoves da gagagdes, xolo
qristem ismaitelTa Soris, rogorc vardi ekalTagan, gamogarCia da migZRvna Tavis eklesias.
Sen, eg veluri zeTisxili, agiRo qristem da Tavis
samkvidrebel yvavilnarSi kurTxevis nayofad dagrgo da
Seni sarwmunoebis nayofiT axara eklesias, romelSic iSveben qristes morwmuneebi da netaryofen Sens didebulebas, Sens moRvaweobas, Sens simxnes, Sens martvilobas, Sens
gvirgvinosnobas.
rogor gaqebde Sen, brZolismZlevelo wminda mowameo,
radgan Sen, eg axali qristesmorwmune, Cvens moZRvrad gaxdi; swavlulni ufro metad cnobierhyav, Seryeulni
ufro metad ganamtkice, ganmtkicebulni ganamxiarule,
warmarTni wadierhyav qristesadmi dasamoneblad, Seni
martvilobis saxsenebeli Cven dagvitove, Seni saxelis
yvelasaTvis sauwyeblad mqadagebelni gavxdiT.
axla vevedrebiT yvelani Sens qristesmowameobas:
meoxad iyav winaSe yovelTa macxovrisa yvela CvenganisaTvis, romlebic aRvasrulebT Sens saxsenebels da vadidebT mamas, Zes da suliwmindas aw da maradis da ukuniTi-ukunisamde. amin.
* * *
* * *
358
359
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
SeniSvnebi
1. `Senze Rrmas nu gamoeZieb da Senze Zliers nu
gamoikvlev” – `ziraqis sibrZnidan” motanili es sityvebi
gamocemebSi asea warmodgenili: “udarÀssa Sensa nu
gamoeZieb da uZlieressa mas Sensa nu ganikiTxav”. saqme
isaa, rom teqstis mecnieruli gamocemis dros k. kekeliZes xeli ar miuwvdeboda Ath. 57-sa (literi E) da Sin. 11ze (literi C), sxva nusxebi ki zemomotanil teqsts Seicaven, rac k. kekeliZis gamocemidan meqanikurad gadavida momdevno publikaciebSi. rac Seexeba xsenebul Ath. 57sa (literi E) da Sin. 11-s (literi C), maTSi nacvlad
sityvisa `udarÀssa”, rac konteqstiTac aSkarad mcdaria.
saxezea `uRrmÀssa” (C: `uRrmÀisa”). wakiTxva `udaressa”
konteqstis mixedviTac imitomaa mcdari, rom ioane sabanisZe saubrobs misdami dakisrebuli valdebulebis
gansakuTrebul sirTulesa da aRmatebulebaze, rac
gamoricxavs `udaresobas”. uaRresad sagulisxmoa isic,
rom nacvlad damaboloebeli sityvisa `ganikiTxav”, rac
damowmebulia C-Sic, E-Si dasturdeba `gamoikiTxav”, rac
aseve ueWvelad marTebuli wakiTxvaa, radgan, erTi mxriv,
berZnulisa da sxvaenovani versiebis kvalobaze, Sesabamis muxlSi saubari exeba ara `gankiTxvas” anu `gansjas”,
aramed – `gamokvlevas”, `gamoZiebas” anu Zveli qarTuliT
`gamokiTxvas” (Sdr. berZn. 'eqsetaZo"), meore mxriv ki
aRniSnuli monacemi zedmiwevniT Tanxvdeba `ziraqis sibrZnis” uZveles qarTul Targmans, daculs `oSkis bibliaSi” (cxadia, swored ese uZvelesi Targmani eqneboda
xelT ioane sabanisZes). ase rom, E-Si (da nawilobriv CSi) aseTi teqstia: ` uRrmÀssa Sensa nu gamoeZieb da
360
uZlierÀssa Sensa nu gamoikiTxav ”. SevadaroT am teqsts
`oSkis bibliis” teqsti: `uRrmÀssa mas Sensa nu gamoeZieb
da uZlierÀssa mas Sensa nu gamoikiTxav ”. zemore SemTxveva, sxva mraval analogiur monacemTan erTad, STambeWdavad adasturebs, rom E-Si daculi teqsti Cvenamde
moRweul nusxaTa Soris
yvelaze angariSgasawevia, A
1109-is anu `udabnos mravalTavis” teqstTan erTad (rac,
E-sgan gansxvavebiT, samwuxarod xSirad aris naklulevani). Rirsebis niSniT, am nusxaTa momdevnod unda mieCinos adgili C-s.
2. e. i. sityvebi.
3. gakvirvebaSi iyos imitom, rom sayovelTao
gandgomilebisa da cTomilebis epoqaSi, rogoradac ioane sabanisZe warmogvidgens Tavis Jams, marTlac
gakvirvebis Rirsia abos Tavdadeba.
4. `im droidan dRemde qristianTa” - e. i. `am xnis qristianTa”
5. `Cveulebisamebr mamapapeuli msvlelobisa” – Sdr.
`Cveulebisaebr mamulisa slvisa”; e. i. mamapapeuli cxovrebis wesis Sesabamisad.
6. e. i. cnobierad SeeTvisa, gonebiT SeesakuTra.
7. e. i. 6 ianvris (axali stiliT 19 ianvris) naTlisRebis dResaswauli.
8. `galobisSemsxmeli” – e. i. `galobiTmaqebeli”, `galobismimZRvneli”.
9. `miwisagani kaceba” – e. i. miwisgan Seqmnili adamianuri buneba.
1 0 . ZeRmerTis
11. Zveli qarTuli `ufskruli”, `ufskrulni” Zalian
xSirad gadmoscemda `zRvas”. movitanT erT nimuSs: `ma-
361
SeniSvnebi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
Sin ufskruli igi kilikiisaÁ da pamfiliisaÁ ganvleT da
STavediT mÂra qalaqad lukiisa”.
12. “Zveli qarTuli agiografiuli literaturis ZeglebSi” (ZqalZ. red. ilia abulaZe ) wyarod miTiTebulia ezek. 29.4, rac mcdaria, radgan Sesabamis adgilas
sul sxva teqsti gvaqvs. motanil adgilas, rogorc Cans,
saqme gvaqvs iobis wignis citirebasTan. Sdr.: `mo-me-iTriosa veSapi samWeduriTa da ganiRo xratuki niRrssa missa?” (iob. 40.20, S).
1 3 . Sdr. fs. 18.7: `ara ars, vin daefaros sicxesa missa”.
1 4 . `swavlismoRvaweno” – es SesaniSnavi kompoziti,
rasac ucvlelad vtovebT, niSnavs swavlisTvis, codnis
mopovebisTvis gulmodgine adamians.
1 5 . `am Soreulma mosaxleeebma” – Sdr. `SorielTa amaT
mkÂdrTa”. termin `mkvidrs” Zvel qarTulSi arsebiTad
sami mniSvneloba hqonda: (I) mosaxle, mcxovrebi (`damkÂdrebuli”); (II) adgilobrivi mcxovrebi; (III) memkvidre.
zemore konteqstSi, vfiqrobT, termini `mkÂdri” uTuod
pirveli mniSvnelobiT aris gamoyenebuli.
1 6 . `moZRvreba” – Zveli qarTuli `zraxvaÁ”, rac, Cveulebriv, `azrs,” `fiqrs” aRniSnavs, mocemul konteqstSi
`swavlebas,” `moZRvrebas” gulisxmobs.
1 7 . `SenaZenni” – Sdr. `monagebni”. marTalia, aRniSnuli termini, sazogadod, monapovars anu qonebas, avladidebas, saqonels, pirutyvs aRniSnavs, Tumca ar gamovricxavT, rom motanil konteqstSi igi niSnavden ojaxis SeZenil wevrebs (miT umetes, rom iqve mosdevs:
`yovelni saxlisa misisani”).
1 8 . `saRvTo Suri aiRo” – Sdr. `Suri saRmrToÁ aRiRo”. gamoTqma `Suris aReba”, garda zemore teqstisa,
damowmebulia sxva ZeglebSic, Tundac `saqme mociqul-
Tas” Zvel qarTul TargmanSi: `xolo Suri aRiRes, romelniigi urwmunoni huriani iyvnes” ( saq. moc. 17.5; sagulisxmoa, rom sxva enebze am adgilas orsityvedi frazis
nacvlad erTi sityva gvaqvs). dadebiTi mniSvnelobiT es
gamoTqma niSnavs `Rirseulad baZvas,” `Rirseul mimbaZvelobas,” anu mocemul sintagmaSi `Suri” uigivdeba `baZvas” (Sdr. mag. `moqcevaÁ qarTlisaÁ”, sadac erTgan wm.
ninos ase Seagonebs Tavisi mama: `nu geSinin, Svilo Cemo!
xolo Sen magdanelisa mariamis Suri aRiRe siyuarulisaTÂs qristesisa da daTa maT lazaresTaÁ”, ZqalZ, I, gv.
110). amrigad, gamoTqma `saRvTo Suri aiRo” niSnavs: `saRvTo
baZvis surviliT aRiZra”. mocemul konteqstSi aRniSnuli
`baZva” gulisxmobs afxazeTis gulmxurvale qristianebisadmi abos mbaZvelobas uwyvet marxva-locvasa da RvTismoyvareobaSi (aq rom `Suri” swored `baZvas” niSnavs, amas
adasturebs Tundac mociqulis is sityvebi, rasac ixsenebs
abo: `keTil ars baZvaÁ keTilisaTÂs maradis”).
19. e. i. macTuri, Semacdeneli.
20. `SeTanxmebulad piri Sekres erTmaneTSi” – xelnawerebSi gvaqvs: `Seizraxnes SeTqumiT”, Tumca yvelaze mniSvnelovan E nusxaSi saxezea `Seizraxes urTierTas”.
vfiqrobT, Tavdapirvel teqstSi iyo rogorc `SeTqumiT,”
aseve `urTierTas”, radgan aRniSnuli winadadeba exmianeba Semdeg fsalmunur muxls: `rameTu zraxes SeTqumiT
urTierTas” (fs. 82.6; Sdr. agreTve l. 20.5: `Seizraxnes
urTierTas da ityodes”; i. 11.53: `mier dRiTgan Seizraxnes huriani, raÁTa moklan igi”).
21. sayuradReboa, rom `kereoni” anu cvilis didi sanTeli Zvel qarTul teqstebSi, winamdebare `martvilobis” msgavsad, xSirad ixsenieba `sakumevelTan” erTad (magaliTad: `warmgzavnes ... kereonebiTa da sakumevliTa”,
362
363
SeniSvnebi
qristes wminda da netari mowamis abos wameba
A1105, 410; ix. i. abulaZis `leqsikoni”, gv. 196; Sdr. `wm.
SuSanikis martviloba”: `kerovniTa aRnTebuliTa da sakumeveliTa sulneliTa aRvixueniT patiosanni Zualni”,
T.19; ix. iqve, gv. 196).
22. aRniSnuli muxli uTargmnelad mogvaqvs, radgan
igi liturgikuli datvirTvisaa, saxeldobr, warmoadgens `wesis agebis” gangebis nawils.
23. am muxlsac, wina komentarSi aRniSnuli mizezis
gamo, uTargmenlad vtovebT.
24. `iaspareza man kargi asparezoba” – Sdr. `Ruawli
keTili moiRuawa” (II tim. 4.7: `Ruawli keTili momiRuawebies").
25. `Tavs moiklavs maTi qristesTvis” – igulisxmeba,
cxadia, ara Tavis mokvla pirdapiri mniSvnelobiT, rac
mZime codvaa, aramed nebayoflobiT Tavis gawirva macxovris gamo.
26. Sdr. zemoT sqolio 24.
27. `surnelebani” – Sdr. `sulnelebi”, e. i. surnelovani nivTierebebi, nelsacxeblebi.
28. igulisxmeba: `macxovris unaxavad (xorcieli
TvaliT)”.
29. e. i. wm. abo.
30. e. i. wm. abosgan.
3 1 . igulisxmeba, rom abraamis mier Tavisi Svilis ismailis STamomavlis, abos Tavisve wiaRSi miRebiT (am
ukanasknelis gaqristianebis Sedegad) igi (abraami) sxva
qristian erebTan erTad arabTa mamadac gamoCnda.
32. e. i. macxovris marjvniv jvarcmul keTilgonier
avazaks, romelic wina muxlSi iyo xsenebuli.
33. `qristes gacxadebul aRmsareblad” – Sdr. `sacnaurad qristHs aRmsaareblad”. marTalia, termini `sacnau-
ri” Zvel qarTul saeklesio literaturaSi berZnuli
`noeros-noetos"-is ekvivalentia da aRniSnavs `suliers”,
`aramaterialurs”, `noeturs”, `goniTs”, zemore konteqstSi aRniSnuli semantema uTuod etimologiuri mniSvnelobis kvalobaze aris moxmobili da aRniSnavs `cxads”,
`aSkaras”, `gacxadebuls”, `cxadlivs” (sdr. gamoTqma `sacnaur ars" – `cxadia”, `aSkaraa”).
34. `samsxverplo” – msxverplSesawiri t rapezi,
sakurTxeveli, altari.
35. am adgilas E nusxaSi gvaqvs `sacecxuri”, rac
sinonimia sxva nusxebSi erTsulovnad dadasturebuli iSviaTi leqsikuri erTeulisa `bervari”. sityva `bervari”,
rac ar aris Setanili arc i. abulaZis, arc z. sarjvelaZis `leqsikonebSi”, damowmebulia bibliis AK nusxebSi swored aaronis sacecxluris aRsaniSnad, rac mxedvelobaSi aqvs ioane sabanisZes. ai, saTanado teqsti: `da
Sewiron ahron zuaraki igi codvaTaTÂs Tavisa TÂsisa da
saxlisa TÂsisa da lxinebaÁ iTxoos Tavisa TÂsisa da saxlisa TÂsisa da daklas zuaraki igi codvaTa TÂsTaTÂs.
da aRiRis bervari igi savse nakuercxali igi cecxlisagan sakurTxevel[isa] ” (levit. 16.11-12; Sdr. SBG: `... da
moiRos savse sacecxuri nakuercxali ceclisagan
sakurTxevelisa”). `sacecxluris” damowmebis zemore da
sxva nimuSebi cxadyofs, rom `sacecxuri” da `bervari”
niSnavs `sasakmevles”. Sesabamisad, sakuTriv `sacecxurTan” dakavSirebiT dasazustebelia i. abulaZis ganmarteba: `sacecxuri - cecxlCasayreli WurWeli, cecxlSi sadgmeli WurWeli” (iqve damowmebuli uklebliv yvela nimuSi mxolod `sasakmevles” gagebas Seicavs.
sagulisxmoa, rom sakuTriv `sasakumevles” ganmartebisas
mkvlevari savsebiT marTebulad SeniSnavs; `sasakumevle -
364
365
SeniSvnebi
sacecxuri”). rac Seexeba hagiografis mier zaqarias mRvdlobaze miTiTebas, safiqrebelia aq igulisxmebodes l.
1.9-11: `msgavsad Cueulebisa mRdelobisa hxuda mas sakumevelisa
kumevaÁ da Sevida taZarsa uflisasa. da yoveli simravle
erisaÁ ilocvida gareSe Jamsa mas sakumevelisa kumevisasa.
da eCuena mas angelozi uflisaÁ, mdgomare marjueniT
sakurTxevelisa mis sakumevelTaÂsa”.
* * *
366
367
368

Documentos relacionados

I Tavi

I Tavi urTierTobisa, qarTul mwerlobas ar daukargavs Tavisi TviTmyofadoba da ar `aTqvefila~ berZnul kulturaSi. man aramcTu SeinarCuna Tavisi damoukidebloba,

Leia mais

N_3 saboloo.pmd

N_3 saboloo.pmd (martvili), romelic mokles Tqven Soris, sadac mefobs satana” (gamocx. 2:13). igive ioane laparakobs moklulTa sulebze, “romlebic mokles RvTis sityvisa da mowmobisaTvis (martyria)” (gamocx. 6:9). mow...

Leia mais

vaxtang gorgasali

vaxtang gorgasali dabadebuli“. 451 wlis gamarjvebis Semdeg aeciusi sasaxlis intrigebs Seewira. igi 454 wlis 21 seqtembers imperator valentinian III-is brZanebiT mokles, xolo atila 453 wels, sakuTari qorwilis Rames m...

Leia mais