o trobadorismo medieval galego-portugués

Transcrição

o trobadorismo medieval galego-portugués
O TROBADORISMO MEDIEVAL GALEGO‐PORTUGUÉS Carlos Paulo Martínez Pereiro O TROBADORISMO MEDIEVAL GALEGO‐PORTUGUÉS (Introdución, selección e edición de Carlos Paulo Martínez Pereiro) Unha iniciativa da Asociación de Escritores en Lingua Galega co patrocinio da S. A. de Xestión do Plan Xacobeo A importancia e a relevancia da escola trobadoresca galego‐portuguesa medieval, polo seu interese poético intrínseco e por razóns extrínsecas de carácter sociolingüístico e literario‐cultural, comezan hoxe a ser avaliadas con xusteza, recoñecéndose o relevante papel e a innegábel cualidade estética do movemento poético así coñecido. Non obstante, tal recoñecemento non ten suposto a divulgación do completo e complexo razoamento histórico que explica o seu papel hexemónico como lingua e como modalidade poética peninsular ao longo de cento e cincuenta anos. Na Idade Media, a eclosión da súa expansión peninsular asenta en dous factores dificilmente separábeis: por un lado, só é comprensíbel se derivar do prestixio do galego‐portugués como lingua poética; por outro lado, se é tamén resultado da importancia política e económica da Galiza no contexto dos reinos peninsulares desde o período altomedieval. Este ‘esplendor’ e esta influencia cultural, política e económica das terras noroccidentais hispánicas supuxeron que no século XIII e no XIV ‐a partir do cal a decadencia da Galiza comeza e, de vagar, se vai ir acrecentando‐ aínda en galego‐
portugués se edificase a principal (e case única) escola trobadoresca peninsular que, nas súas vertentes profana e relixiosa, nos transmitiron os diferentes cancioneiros manuscritos. En realidade, a base fundamental, de a recepción e adaptación lírica do trobadorismo ultrapirenaico se teren producido na lingua noroccidental peninsular, radica no feito de os monarcas e a nobreza do reino noroccidental de Galiza (e León) seren ‐até Afonso VI (1188‐1230), IX de León‐ e defenderen os seus ‘intereses’ galegos ‐como a poderosa familia dos condes de Traba‐, ou neste territorio se teren criado ‐até Fernando III e Afonso X ou as importantes liñaxes dos Castro e dos Lara sediadas na corte de Afonso VIII de Castela‐, xunto coa progresiva importancia de Santiago de Compostela como centro de poder e cultura, moi para alén do estrito ámbito relixioso. A factualidade histórica e os actuais coñecementos sobre a prehistoria do noso lirismo permiten hipotizar que a ‘versión’ galego‐portuguesa da lírica occitana nas cortes peninsulares se debeu á forte influencia, directa e indirecta, da Galiza no devir histórico hispánico dos séculos XI e XII, e que, ademais, se debeu realizar sobre un cultivo previo dalgún tipo de lírica en lingua galega. Tal recepción debeu ter efecto na época en que as experiencias poéticas occitana e galega conflúen definitivamente nos reinados de Afonso IV e de Alfonso VIII de Castela. Por outro lado, dado que os xéneros cultivados mostraron unhas preferencias lingüístico‐dialectais diferenciadas que se converteron en conformantes de cada unha das modalidades literarias, no medievo hispánico, o galego‐portugués erixiuse en lingua lírica exclusiva de entre todos os romances da península, adxectivando esta escola poética. Coas excepcións do mozárabe na parte meridional e da lingua de oc para os trobadores cataláns, en galego‐portugués trobaban non só os poetas galegos e portugueses orixinarios do Noroeste peninsular, mais tamén aqueloutros das varias procedencias ibéricas, que expresaron poeticamente a coita de amar, que dixeron mal dos seus contemporáneos con sarcasmo e deliberada obscenidade ou que erixiron loores e miragres para Santa María. Esta homoxeneidade de expresión lingüística na lírica hispánica dos primeiros séculos do pasado milenio era de tal consistencia que encontramos tamén trobando en galego‐portugués o xenovés Bonifacio Calvo e dialogando escatoloxicamente, na mesma lingua, a Afonso X e, en occitano, ao provenzal Arnaldo (con toda a probabilidade Arnaut Catalan), que constatamos como, con anterioridade, o trobador occitano Raimbaut de Vaqueiras introduce a lingua poética noroccidental entre as culturalmente prestixiosas do seu famoso descort plurilingüe ou que o rei ‘sabio’ de Castela e León, creador e promotor da prosa castelá, aparece perante os nosos ollos como poeta, profano ou relixioso, exclusivamente en galego‐portugués. A caracterización sociocultural do centro e noroeste ibérico e a tendencia xenérica de modalidades lingüísticas específicas, unidas ao prestixio do galego‐
portugués como lingua xa cunha tradición poética precortés ‐probabelmente creada arredor do grandioso centro de difusión e recepción cultural de Santiago de Compostela e da cal sería mostra a extraordinaria presenza e desenvolvemento posterior por xograis galegos do lirismo de muller no xénero da cantiga de amigo (cunha constante e pertinaz referencia ambiental galega)‐, no seu conxunto, axuda a comprender en parte este fenómeno complexo que, en non poucas ocasións foi vítima da incomprensión, baseada nunha anacrónica sobreposición retrospectiva da ideoloxía nacionalista española a uns espazos e a uns tempos que se resisten a inaxeitados prexuízos asimilistas de carácter totalizador. A poesía trobadoresca galego‐portuguesa está constituída por un conxunto dunha 1680 cantigas profanas, que son atribuídas a uns 160 trobadores e xograis, na súa maior parte galegos e portugueses e algúns orixinarios doutras latitudes, así como unhas 422 cantigas relixiosas ‐de loor e narrativas de miragres‐ promovidas e concibidas por Afonso X (1221‐1284) na monumental recompilación mariana das Cantigas de Santa María. Todas estas composicións, para alén das súas diferentes temáticas, concepción e sentido, ou das súas coincidencias e diverxencias estilísticas e formais, aparecen unificadas pola substancial identidade da expresión lingüística do trobadorismo galego‐portugués que as conforma. Cantigas que, na súa combinación de letra e música, son poesías compostas para seren cantadas e que, basicamente segundo os seus contidos, se constitúen en xéneros diferenciados. Este trobadorismo está agrupado, principalmente, sobre eixos que, a pesar de seren opostos e contraditorios (como o conxunto da propia cultura medieval), non deixan de constituír unha unidade, en que se mantén unha paradoxal continuidade e interrelación entre as diversas vertentes que, con límites por veces difusos e esvaecidos, conforman os seus discursos xenéricos: por unha parte, en torno ao obsesivo e doentío amor‐sufrimento, en visión e hiperbólica expresión masculinas (cantiga de amor) e en complementar perspectiva travestidamente feminina (cantiga de amigo), así como pola versión relixiosa e a transposición ao divino dos modos profanos nos loores marianos; por outra parte, dispersándose no discurso máis narrativo da sátira vehemente, burlesca e sarcástica, obscena e sediciosa, humorística e intranscendente, ou, ocasionalmente, moralizante das cantigas de escarnho e de maldizer e mais nas dilatadas e poetizadas narrativas, vitalmente propagandísticas, dos miragres demostrativos das bondades e capacidades mediadoras da Virxe María. Para alén dos anteriores xéneros canónicos e cuantitativamente maiores, existen tamén outros numericamente menores e, ás veces, de perfís máis ou menos difusos. Por un lado, na textualidade profana, podemos referir os descordos (con correspondencia entre a distorsión formal e o desacordo emocional que expresan), os lais (narrativos e de temática artúrica), os prantos (de carácter elexíaco‐funerario) ou as tenções (debates paritarios entre dous poetas de contido satírico e ocasionalmente amoroso), mentres, na textualidade relixiosa das Cantigas de Santa María, temos, para alén das cantigas prologal e epilogal, dunha cantiga de pitiçon e das maias, un pequeno grupo de composicións cristolóxicas que se afastan do tema mariano que unifica todas as restantes. Porén, aínda habería que considerar, por un lado, as cantigas de seguir que máis que un xénero supoñen unha técnica compositiva parasitaria de textos previos e, por outro lado, o eloxio, a cantiga de tear, a cantiga de malmaridada e, inclusive, a pastorela (diálogo cortés entre un cavaleiro e unha pastor) que, constituíndo xéneros específicos noutras escolas trobadorescas do occidente medieval, teñen unha presenza moi esporádica ou se dilúen e descaracterizan, en maior ou menor medida, na súa hibridación e confluencia coas cantigas dos tres poderosos xéneros canónicos profanos galego‐portugueses. O galego‐portugués, como vehículo expresivo romance que outorga unidade ás diferentes manifestacións do lirismo trobadoresco hispánico, preséntasenos no actual estadio dos nosos coñecementos como unha relativa koiné literaria cun valor de uso unitario equivalente ao do provenzal na lírica occitana, mais dunha rixidez e cerrazón menor no aproveitamento das potencialidades da viva lingua popular. Con todo, entre os pólos da unidade e da diversidade, esta koiné poética sitúase de xeito preferente no primeiro deles, nivelando grosso modo as diferenzas dialectais que convivían nos territorios da actual Galiza e do norte de Portugal até o río Mondego e coa achega dun rexistro lingüístico máis rico e variado nas composicións satíricas e nas narrativas dos miragres, tal e como a nós nola trasladaron, entre outros, o Cancioneiro da Ajuda, os apógrafos quiñentistas italianos do Cancioneiro da Biblioteca Nacional e do Cancioneiro da Vaticana e mais os catro cancioneiros das Cantigas de Santa María. De todas as maneiras esta caracterización unitaria e convencional debe ser, hoxe por hoxe, matizada, porque non hai dúbida da continua permeabilidade e abertura dos nosos poetas á lingua real, coloquial e popular (súa e dos seus contemporáneos), así como, loxicamente, da desigual presenza e da menor receptabilidade nas modalidades expresivas dos diferentes xéneros. En consecuencia, por moi convencional que a poidamos considerar, ten un alto grao de comunicabilidade e unha fácil identificación retroactiva desde o estado actual da nosa lingua. Como instrumento estético de comunicación, este galego‐portugués aparece imbuído dunha forte e homoxénea conciencia de estilo, dúplice, mais só relativamente especializada, en relación á forte polarización arredor do tamén dobre universo que reflicten: lírico‐amoroso (profano e relixioso) e narrativo (satírico e miraculístico). O modo lírico‐amoroso que preside a construción da cantiga de amor, da cantiga de amigo e da cantiga de loor, está baseado no procedemento semántico‐
estrutural da repetición e da variación, do paralelismo formal e significativo, de tal xeito que, tamén como resultado e esixencia dunha concepción escolástica e aristocrática da creación poética, se encerra nun limitado grupo de motivos temático‐
situacionais e na conseguinte selección léxico‐formulística ao humano ou ao divino. Con estes asumidos condicionamentos dunha poética propositadamente reducida, as cantigas de amor remiten, por convención case inevitábel, a un hipotético texto paradigmático, intensificando e interiorizando a análise psicolóxica da coita de amor e o abano de motivos que a acompañan nunha expresión grandemente formalizada, retórica e ‘paralóxica’, que nas cantigas de loor se adapta e diversifica no canto louvatorio da Virxe como Senhor das senhores, mentres naquelas cantigas de amigo máis emblemáticas do xénero e menos contaminadas do espírito cortés, os límites estilísticos e estruturais son ultrapasados mercé a un simbolismo de carácter naturalista e unha expresión máis tradicionalizante e suxeridora. Pola súa parte, o modo narrativo que preside a construción dos textos satíricos e miraculísticos supón a secundarización dos esquemas reiterativos do modo amoroso e a primacía dunha expresividade e caracterización lingüístico‐discursiva máis conversacional e vital, acorde coa súa apertura temática endocontextual e as diferentes intencionalidades que xeran uns e outros textos. Isto é, sen renunciar aos condicionamentos autoasumidos na escola, caracterízase, en relación ao que temos denominado como modo amoroso, pola súa tendencia relativamente anticonvencional e expansiva, unha forte expresividade baseada nuns modos retóricos diversos, na variedade de rexistros e unha grande riqueza léxica. Nas cantigas de escarnho e de maldizer fóxese de todo idealismo e abstracción e chégase á crueza, á obscenidade, á sordidez, á blasfemia ou ao sacrilexio, explotando sistematicamente as posibilidades semánticas e expresivas da linguaxe até un punto poucas veces atinxido por satirista ningún. Esta poesía emprega, para alcanzar a súa grande expresividade, variedade e riqueza, unha perfecta combinación de recursos retóricos como o equívoco, a ironía ou a invectiva e de procedementos con orixe na afectividade e efectividade da fala máis espontánea e popular. Nos miragres marianos alfonsinos o discurso narrativo impera cun ton demostrativo e de consecuencias devocionais, cunha inxente riqueza lingüística, métrica e estilística e unha non menor presenza de diversos ámbitos socio‐
ambientais. Ora ben, se o instrumento lingüístico do movemento poético que nos ocupa é o galego‐portugués, parte da súa xeografía temática, cultural e social pode ser considerada, nun sentido amplo, como panhispánica, ou, quizais de maneira máis precisa, como centro‐occidental peninsular, sempre tendo presente que é o ámbito cortesán e aristocrático no cal, básica e prioritariamente, se centrou a súa actividade. Abonde con sinalar que un dos textos máis antigos do noso lirismo, a composición política composta por volta do 1200, Ora faz host’ o senhor de Navarra, de Joán Soárez de Paiva, se sitúa tematicamente lonxe de Galiza e Portugal, ou chegue con lembrar que é Joán, jograr morador en León quen comeza a levantar a acta de defunción da escola trobadoresca galego‐portuguesa á morte do Rei Lavrador Don Dinís en 1325, compoñendo un pranto (Os namorados que troban d’ amor) que se localiza de xeito simbólico entre os últimos textos deste movemento poético. Non debemos esquecer que é arredor das cortes portuguesas de Afonso III e de Don Dinís, mais tamén ‐e inclusive en maior medida‐ das castelás de Fernando III, Afonso X e Sancho IV, que basicamente xira a maior parte da actividade desta escola poética, para alén de posíbeis núcleos nobiliárquicos e eclesiásticos galegos e portugueses de menor entidade. Neste contexto cortesán poetaban, cunha acentuada formación cultural e retórica, grandes trobadores, segreis e xograres, convivían no proceso creativo ‐non sen conflitos‐ reis, altos nobres, burgueses, clérigos, fidalgos arruinados da pequena nobreza (infançóns) ou integrantes de estamentos máis populares. Todos eles construíron un monumento literario impar que, deixando a un lado algúns elementos formalizados e ultrapasados, resultado dunha retórica e unha ideoloxía datadas, aínda mantén para o lector moderno uns índices de intelixibilidade e mais un poder comunicativo extraordinarios, na súa profunda ‘tradución’, axeitamento e acomodación do universo cortés provenzal ao contexto estético, social e cultural galego‐portugués medieval. Neste axeitamento, as diferentes xeracións de trobadores e xograis ‐coñecedores da ars como capaces rétores‐ edificaron unha poética propia enormemente exixente, en tanto en canto que sometida a leis e preceptos compositivos rigorosos, e reducida a respecto dos modos e modalidades de que partiron, mais utilizando os recursos lingüísticos métricos, rimáticos, musicais, compositivos ou simbólicos cunha grande habilidade técnica e cunha non menor rendibilidade expresiva, servíndose das tradicións líricas que os precederan e practicando, avant la lettre, na súa poesía o paradoxal principio moderno do less is more, do menos é máis. Retomando os límites antes sinalados, deles xa se deduce que o espazo cronolóxico da escola trobadoresca ocupa arredor dun século e medio, o século XIII e a primeira metade do XIV. Estes límites, en realidade, son os que nos indican, ou ben a datación dos primeiros textos que a nosa pobre e unitaria tradición manuscrita nos transmitiu, ou ben a morte dos últimos mecenas e a conseguinte desaparición das últimas cortes protectoras da lírica galego‐portuguesa do rei Don Dinís e do seu fillo bastardo Don Pedro, Conde de Barcelos (falecidos respectivamente en 1325 e 1354), ou preferibelmente en 1350, data en que o conde lega no seu testamento a Alfonso XI de Castela un Livro das Cantigas que, probabelmente, foi a compilación de que deberon ser copiados os apógrafos quiñentistas italianos antes mencionados, debidos ao impagábel interese do humanista Angelo Colocci, que xunto co Cancioneiro da Ajuda de fins do século XIII e cos manuscritos menores, mais con notación musical, do Pergamiño Vindel, cos cantares de amigo de Martin Codax, e do Fragmento Sharrer, con cancións de amor de Don Dinís, constitúen a base da tradición manuscrita da nosa lírica profana. Pola súa parte, a lírica relixiosa foinos transmitida por catro grandes códices alfonsinos elaborados en diferente e progresivas redaccións das Cantigas de Santa María entre 1270 e 1282, que, para alén da súa textualidade, teñen tamén un enorme valor pola música e miniaturas que presentan: os dous escurialenses, o florentino e o toledano que hoxe está na Biblioteca Nacional en Madrid. No entanto as datas referidas non serven, en realidade, máis que como referencias, pois parece necesario postular a hipótese da existencia dunha lírica pretrobadoresca (de que serían índice as cantigas de amigo máis tradicionais) e quizais retrasar nalgunhas décadas o posíbel comezo da escola, con anterioridade aos textos que chegaron ata nós a través das grandes compilacións antolóxicas tardías que son os cancioneiros. Por outra banda, é certo que en sentido restrito a escola poética acaba co último trobador e mecenas: o Conde de Barcelos. Porén, a pesar de que durante a segunda metade do século XIV, presidida en Portugal polas cortes de Don Fernando e Don João I, a poesía é considerada como fantasia sem proveito, nas cortes castelás as prácticas poéticas derivadas do trobadorismo resístense a morrer e aínda manterán unha influencia directa de menor entidade ao longo das seis primeiras décadas do catrocentos. Así nolo mostran os textos epigonais postrobadorescos da coñecida como escola galego‐castelá, que incorpora á tradición trobadoresca as novidades poéticas que se foran producindo na Europa xa a partir do 1300. Estes textos poéticos de autores como Macías o namorado ou Alfonso Álvarez de Villasandino se recollen, entre outros, no Cancioneiro de Baena (1445), aínda que o seu límite final debería ser retrasado para 1465, data probábel dun texto dialogado de Gómez Manrique e Álvaro González de Alcántara que, polos seus trazos lingüísticos e parte do seu contido, pode ser contemplado como o simbólico testamento final. Con posterioridade, aínda no Cancioneiro Geral (1516) de Garcia de Resende, que xa representa a primeira escola postrobadoresca anunciando a nova lírica renacentista, a poesía áulica da chamada escola castelá‐portuguesa daranos aínda mostra da pervivencia dos modelos formais e temáticos do trobadorismo galego‐
portugués. O século e medio de lirismo trobadoresco foi deixando, por tanto, a súa pegada nas escolas poéticas antes mencionadas e na tradición poética peninsular. Tanto a poesía cortesá como a poesía de tipo tradicional, en castelán ou en portugués, do período renacentista supoñen en certos aspectos unha modulación continuada do trobadorismo galego‐portugués, por medio da bifurcación da lírica hispánica tardomedieval xa receptiva ás novidades que proviñan de Italia. Por mor da progresiva consolidación na Galiza dunha oligarquía foránea e da paralela perda gradual da influencia e do poder da nobreza galega, mentres que a nosa lingua ía aos poucos ficando restrinxida ao ámbito rural e á oralidade, e a literatura galega tamén se oralizaba e se reducía paulatinamente ao silencio na escrita, sen poder incorporar o Humanismo e o Renacemento, en Portugal a lírica galego‐
portuguesa prolongábase na reelaboración da súa metafísica amorosa e nos modos da arte de trovar ao modo antigo, nas redondilhas de Gil Vicente, Sá de Miranda e Camões, ou continuaba no asombroso ‘monólogo de amigo’ da Menina e Moça ou Livro das Saudades que abre a misteriosamente extraordinaria prosa narrativa quiñentista así titulada, do enigmático Bernardim Ribeiro, que, por acróstico galego, faise nela personaxe como ‘Binmarder’. Co final da escola galego‐portuguesa, mentres Portugal se orienta para o sul e a expansión ultramarina, Galiza vai entrando progresivamente nun longo período de silencio, cada vez máis dependente cultural e politicamente de Castela coa instrumentalización da lingua como compañera del imperio (en clara expresión ‘político‐gramatical’ de Nebrija) y con la doma y castración del Reino de Galicia (como denominou o Padre Zurita o ‘labor’ dos Reis Católicos). Período coñecido na nosa tradición literaria como ‘Séculos Escuros’, do que soamente a acción dos Ilustrados e Románticos lle permitirá saír de novo á complexa, mais luminosa clareza, das dúas últimas centurias. Calquera sinxela referencia caótica dos nomes daqueles ‘doutores en trobar’ evoca automaticamente un extraordinario discurso poético e unha invulgar construción literaria a que se poderían aplicar por extenso as palabras que Roman Jakobson dedicou ás sete cantigas de amigo do xograr galego Martin Codax: “Magníficas criações de uma época excepcional na história da arte verbal europeia.... Jóias verbais do século XIII”. Unha viaxe dos ‘séculos recuados en nós’ ten hoxe aínda un grande sentido cando falamos da poesía trobadoresca galego‐portuguesa, porque unha parte substancial da nosa topografía amorosa se segue representando e reflectindo no mapa que, en paralelo coa prosa de inspiración cortés, trazaron os poetas medievais, matizaron os stilnovistas e renovou, asumíndoo, Petrarca, para o interiorizarmos os eternos petrarquistas que continuamos a ser todos no fondo. Por influxo do ‘renacemento cultural’ europeo do século XII e na estela dos troubadours provenzais a partir da cruzada contra a herexía cátara dos albixenses, aos trobadores da lírica galego‐portuguesa medieval, xunto aos trouvères franceses, os Minnesinger alemáns e os trovatori alto‐italianos e sicilianos (e, tamén, aínda que subsidiariamente, a algúns poetas corteses ingleses), cábelles a honra do grande redescubrimento do amor ao convertelo en l’amour réciproque malheureux, usando a feliz expresión de Denis de Rougemont. Sendo deste modo, non podemos renunciar a tal legado, por moito que se pretendan axigantar as distancias en relación á recepción actual do discurso medieval. Porque se, como nos ensinou xa Virxilio, omnia vincit Amor, podemos e debemos orientar a nosa vontade ‐considerándoa máis voluptas do que voluntas‐ á asimilación desta magnífica obra cultural da poesía galego‐portuguesa. En consecuencia, se ben é verdade que para nós a lectura (actual) dun poema medieval galego‐portugués, para alén dos problemas lingüísticos e as dificultades intrínsecas que poida entrañar, nos pide unha reconstrución do seu distante código sociocultural para que poidamos captar en toda a súa complexidade e amplitude ‐en que non só debemos ter presente o nivel simbólico (e, peculiarmente, racional) e a súa complexa armazón co real, mais en que tamén é necesario que valoremos a especificidade auditiva dos textos‐ a paisaxe mental que lle dá sentido ‐isto é, esíxenos unha ‘lectura explicativa e comprensiva’ que dea á lírica o que é da lírica‐, non é menos certo que unha ‘lectura impresiva e expresiva’ tamén nos permite recoller as reverberacións e reminiscencias da lírica medieval conducentes a outras realidades e a outros dados do coñecemento, do tecido cultural e da experiencia do mundo contemporáneo que nos é propia. En verdade, o coñecido principio da dupla entidade do poema como perpetuum mobile sometido a un incesante proceso de crecemento conserva, aplicado ao discurso trobadoresco, enmarca todo o seu potencial de saber, reflexión e alongamento da experiencia, en tanto en canto a comprensión retrospectiva e actualizada do distante implica tamén autocoñecemento do próximo. Por outra parte, tamén non debíamos esquecer que nós, os contemporáneos, continuamos sendo destinatarios naturais de toda esta impresionante construción literaria, coa correspondente responsabilidade que isto leva consigo. Esta afirmación, en realidade parte da propia vontade dos homes de cultura daquela época que se quere só escura, manifestando en palabras, e, o que é máis importante, por feitos, a súa inequívoca intención de transcenderen o espazo e o tempo, de transmitiren a memoria das palabras por medio da escritura dos códices manuscritos. A apropiación da lírica medieval galego‐portuguesa debe, por tanto, tamén tomar en consideración esta responsabilidade para co pasado cultural. A apropiación renovadora recomendada por Pound, en relación á lírica trobadoresca en xeral, coa súa famosa sentenza make it new, tivo o seu reflexo nas literaturas brasileira, galega e portuguesa da primeira metade deste século con movementos neotrobadorescos, por veces híbridos de erudición e creación literaria e, en consecuencia, de diversa entidade, caracterización e logros estéticos. Por mencionar só algún destes autores, Manuel Bandeira en Brasil, Álvaro Cunqueiro na Galiza e Afonso Lopes Vieira en Portugal, empeñáronse en transformar a lírica medieval, desde perspectivas estéticas plurais, para dela proporcionarnos unha representación actualizada e nada superficial. Agardemos que esta panorámica introdutoria e noticia (reivindicativa) da lírica medieval galego‐portuguesa, así como os textos que seguen, teñan a virtude de mover ao diálogo coas cantigas que os manuscritos intencionalmente trouxeron até nós. Permitindo deste modo o perpetuo crecemento dunha literatura trobadoresca realizada por autores que, cada vez máis, sentimos como pensantes (homo sapiens) e fabricantes (homo faber), como seres entregados ao soño e á paixón (homo demens), ao xogo e á festa (homo ludens). Porque se para o visionario Padre Vieira, autor da inacabada História do Futuro, o profeta Isaías era digno de ser considerado como parte da literatura portuguesa polas numerosas veces que se referiu profeticamente á heroica expansión marítima lusa, os nosos poetas medievais son merecedores de figuraren na nosa sensibilidade moderna polas non menos numerosas ocasións en que se referiron con autenticidade aos nosos ‐e deles‐ sentimentos, grandezas e limitacións, hai uns setecentos anos. ESCOLMA DE TEXTOS CANCIONEIROS PROFANOS FERNÁN PÁEZ DE TAMALANCOS (...1204?‐1242...) Vedes, senhor, pero me mal fazedes, Mentr’ eu viver, ja vós sempre seredes, senhor fremosa, de mí poderosa. Pero me mal fazedes cada dia, Mentr’ eu viver, seredes toda via, senhor fremosa, de mí poderosa. Per como quer que vós de mí façades, mentr' eu viver, vós quer’ eu que sejades, senhor fremosa, de mí poderosa. «Don Fernan Paez de Talamancos fez este cantar de mal dizer a ũu jograr que chamavan jograr Saco, e era mui mal feito; e por én trobou‐lhi que máis guisad’ era de seer saco ca jograr» Jograr Saco, non tenh’ eu que fez razon quen vos pos nome jograr e vos deu don; máis guisado fora sac’ e jograr non. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Rodrig’ Airas vo‐lo diss’ e fez mal sén, pois que vós non citolades nulha ren; ar havede nome sac’, e sera ben. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen vos Saco chamar, prazera a nós; e dira‐vo‐lo ben lheu quen vos en cos vir tira‐los nadigões apos vós. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen a vós chamou jograr a pran mentiu, ca vej’ eu que citolar non vos oio nen os vossos nadigões non os viu. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. NUNO EANES CÉRZEO (Primeira metade do s. XIII) Mia senhor fremosa, direi‐vos ũa ren: vós sodes mia morte, e meu mal, e meu ben, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Vós sodes mia mort’ e meu mal, mia senhor, e quant’ eu no mund’ hei de ben e de sabor, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Mia mort’ e mia coita sodes, non ha i al, e os vossos olhos mi fazen ben e mal e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Senhor, ben me fazen soo de me catar, pero ven‐m’én coita grand’; e vos direi ar, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Agora me quer’ eu ja espedir da terra, e das gentes que i son, u mi Deus tanto de pesar mostrou, e esforçar mui ben meu coraçon, e ar pensar de m’ ir alhur guarir. E a Deus gradesco porque m’ én vou. Ca a meu grad’, u m’ eu d’ aqui partir, con seus desejos non me veeran chorar, nen ir triste, por ben que eu nunca presesse; nen me poderán dizer que eu torto faç’ en fogir d’ aqui u me Deus tanto pesar deu. Pero das terras haverei soidade de que m’ or’ hei a partir despagado; e sempr’ i tornará o meu cuidado por quanto ben vi eu en elas ja; ca ja por al nunca me veera nulh’ home ir triste nen desconortado. E ben digades, pois m’ én vou, verdade se eu das gentes algun sabor havia, ou das terras en que eu guarecia. Por aquest’ era tod’, e non por al; mais ora ja nunca me sera mal por me partir delas e m’ ir mia via. Ca sei de mí quanto sofri e encobri en esta terra de pesar. Como perdi e despendi, vivend’ aqui, meus dias, posso‐m’ én queixar. E cuidarei, e pensarei quant’ aguardei o ben que nunca pud’ achar. Esforçar‐m’‐ei, e prenderei como guarrei conselh’ agor’, a meu cuidar. Pesar d’ achar, logar provar quer’ eu veer se poderei. O sén d’ alguen, ou ren de ben me valha, se o en mí hei. Valer poder, saber dizer ben me possa, que eu d’ ir hei. D’ haver poder, prazer prender poss’ eu, pois esto cobrarei. Assi querrei buscar viver outra vida que provarei, e meu descord’ acabarei. NUNO FERNÁNDEZ TORNEOL (Segundo terzo do s. XIII) Pois naci nunca vi Amor e ouço del sempre falar, pero sei que me quer matar; mais rogarei a mia senhor que me mostr’ aquel matador, ou que m’ ampare del melhor. Pero nunca lh’ eu fige ren por que m’ el haja de matar, máis quer’ eu mia senhor rogar, polo gran med’ en que me ten, que me mostr’ aquel matador, ou que m’ ampare del melhor. Nunca me lh’ eu ampararei, se m’ ela del non amparar; mais quer’ eu mia senhor rogar, polo gran medo que del hei, que mi amostr’ aquel matador, ou que mi ampare del melhor. E pois Amor ha sobre min de me matar tan gran poder, e eu non o posso veer, rogarei mia senhor assi que mi amostr’ aquel matador, ou que mi ampare del melhor. Levad’, amigo, que dormides as manhanas frias; toda‐las aves do mundo d’ amor dizian: Leda mi and’ eu. Levad’, amigo, que dormide‐las frias manhanas; toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor dizian, do meu amor e do vosso en ment’ havian: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan, do meu amor e do vosso i enmentavan: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso en ment’ havian; vós lhi tolhestes os ramos en que siian: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso i enmentavan; vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que siian e lhis secastes as fontes en que bevian: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan e lhis secastes as fontes u se banhavan: Leda m’ and’ eu. JOÁN SOÁREZ COELHO (...1235‐1279...) Atal vej’ eu aqui ama chamada que, de‐lo dia en que eu naci, nunca tan desguisada cousa vi, se por ũa destas duas non é: por haver nom’ assi, per bõa fe, ou se lho dizen porque ést’ amada, ou por fremosa, ou por ben talhada. Se por aquest’ ama dev’ a seer, é‐o ela, podede‐lo creer, ou se o é po‐la eu muit’ amar, ca ben lhe quer’ e posso ben jurar: poi‐la eu vi, nunc’ a vi tan amada. E nunca vi cousa tan desguisada de chamar home ama tal molher tan pastorinh’, e, se lho non disser, por tod’ esto que eu sei que lh’ aven: porque a vej’ a todos querer ben, ou porque do mund’ é a máis amada. E oide como vos eu disser, que, pero me Deus ben fazer quiser, sen ela non me pode fazer nada! Maria do Grave, grav’ é de saber por que vos chaman Maria do Grave, ca vós non sodes grave de foder, e pero sodes de foder mui grave; e quer’, en gran conhocença, dizer: sen leterad’ ou trobador seer, non pod’ homen departir este "grave". Mais eu sei ben trobar e ben leer e quer’ assi departir este “grave”: vós non sodes grav’ en pedir haver, por vosso con’, e vós sodes grave, a quen vos fode muito, de foder; e por aquesto se dev’ entender por que vos chaman Maria do Grave. E pois vos assi departi este “grave”, tenho‐m’ end’ ora por máis trobador; e ben vos juro, par Nostro Senhor, que nunca eu achei molher tan grave com’ é Maria –e ja o provei– do Grave; nunca pois molher achei que a mí fosse de foder tan grave. RODRIGO EANES DE VASCONCELOS (...1258‐1288...) Preguntei ũa dona en como vos direi: «Senhor, filhastes orden?». E ja por én chorei. Ela enton me disse: «Eu non vos negarei de com’ eu filhei orden, assi Deus me perdon; fez‐mi‐a filhar mia madre, mais, o que lhe farei? Trager‐lhi eu os panos, mais non o coraçon». Dix’ eu: «Senhor fremosa, morrerei con pesar, pois vós filhastes orden e vos han de gardar». Ela enton me disse: «Quero‐vos én mostrar como serei guardada, se non, venha‐me mal; esto, por que chorades, ben devedes cuidar: Tragerei eu os panos, mais no coraçon al». E dix’ eu: «Senhor minha, tan gran pesar hei én, porque filhastes orden, que morrerei por én». E disse inda logo: «Assi me venha ben, como serei guardada dizer‐vo‐lo quer’ eu: se eu trouxer os panos, non dedes por én ren, ca terrei o contrairo eno coraçon meu». AFONSO MEÉNDEZ DE BESTEIROS (...1290...) Oimais quer’ eu punhar de me partir daqueste mund’, e farei gran razon, poi‐lo leixou a mia senhor, e non pud’ i viver e fui alhur guarir. E por esto quer’ eu por seu amor leixa‐lo mundo falso, traedor, desemparado, que me foi falir. E non houvera pois quen o servir com’ eu servi, nen tan longa sazon; e ficará desemparad’ enton, pois m’ end’ eu for, que mia senhor fez ir. E pois que ja non ha prez nen valor eno mundo, d’ u se foi mia senhor, Deus me cofonda, se eu i guarir! E pois que eu i mia senhor non vir, e vir as outras que no mundo son, non me podia dar o coraçon de ficar i. E por vos non mentir, quero‐m’ end’ ir; e, pois que m’ end’ eu for daqueste mundo, que ést’ a peor cousa que sei, querrei‐me del riir! JOÁN GARCÍA DE GUILHADE (...1239‐1270...) Estes meus olhos nunca perderán, senhor, gran coita, mentr’ eu vivo for, e direi‐vos, fremosa mia senhor, destes meus olhos a coita que han: choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. Guisado teen de nunca perder meus olhos coita, e meu coraçon; e estas coitas, senhor, minhas son; mais‐los meus olhos, per alguen veer, choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. E nunca ja poderei haver ben, pois que Amor ja non quer, nen quer Deus, mais os cativos destes olhos meus morrerán sempre por veer alguen: choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. Per boa fe, meu amigo, mui ben sei eu que m’ houvestes grand’ amor e estevestes mui gran sazon ben comigo; mais vede‐lo que vos digo: ja çafou. Os grandes nossos amores, que mí e vós sempr’ houvemos, nunca lhi cima fezemos coma Branca Frol e Flores; mais tempo de jogadores ja çafou. Ja eu falei en folia convosc’ e en gran cordura e en sén e en loucura quanto durava o dia; mais est’, ai don Jan Garcia, ja çafou. E dessa folia toda ja çafou, ja çafad’ é pan de voda, ja çafou. PAI GÓMEZ CHARINHO (c.1225‐1295) Quantos hoj’ andan eno mar aqui coidan que coita no mundo non ha senon do mar, nen han outro mal ja. Mais doutra guisa acontece hoje a mí: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer pola maior coita de quantas son coita d’ amor a quen a Deus quer dar. E é gran coita de mort’ a do mar, mas non é tal, e por esta razon coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita de mar, e tẽer pola maior coita, per bõa fe, de quantas foron, nen son, nen seran. E estes outros que amor non han dizen que non; mas eu direi qual é: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer por maior coita a que faz perder coita do mar, que faz muitos morrer. Ũa dona que eu quero gran ben por mal de mí, par Deus, que non por al, pero que sempre mi fez e faz mal e fara, direi‐vo‐lo que m’ aven: mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non mi a poden quitar do coraçon, e que sera de min? Morto sõo, se cedo non morrer. Ela ja nunca ben mi ha de fazer, mais sempre mal, e pero ést’ assi, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar do coraçon. Ora mi vai peior ca mi ven dela, por vos non mentir: mal se a vej’ e mal se a non vir, que de coitas máis cuido a maior, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar. As froles do meu amigo briosas van no navio E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! As frores do meu amado briosas van eno barco. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van no navio pera chegar ao ferido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van eno barco pera chegar ao fossado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao ferido, servir mí, corpo velido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao fossado, servir mí, corpo loado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! De quantas cousas eno mundo son, non vejo eu ben qual poden semelhar al‐rei de Castela e de Leon senon ũa qual vos direi: o mar. O mar semelha muit’ aqueste Rei; e d’ aqui en deante vós direi en quaes cousas, segundo razon. O mar dá muit’, e creede que non se pod’ o mundo sen el governar, e pode muit’, e ha tal coraçon que o non pode ren apoderar. Des i ar é temudo, que non sei quen o non tema; e contar‐vos‐ei ainda máis, e julgade‐m’ enton. Eno mar cabe quant’ i quer caber; e manten muitos; e outros i ha que x’ ar quebranta e que faz morrer enxerdados; e outros ha que dá grandes herdades e muit’ outro ben. E tod’ esto que vos conto aven al‐rei, se o souberdes conhocer. E da mansedume vós quero dizer do mar: non ha cont’, e nunca sera bravo nen sanhudo, se lho fazer outro non fezer; e sofrer‐vos‐á toda‐las cousas; mais, se en desden ou per ventura algun louco ten, con gran tormenta o fara morrer. Estas manhas, segundo o meu sén, que o mar ha, ha el‐Rei, e por én se semelhan, quen o ben entender. DON DINÍS (1261‐1325) Assi me traz coitado e aficad’ Amor e tan atormentado que, se Nostro Senhor a mia senhor non met’ en cor que se de min doa, da mor‐ t’ haverei prazer e sabor. Ca viv’ en tal cuidado, come quen sofredor é de mal aficado, que non pode maior, se mi non val a que en for‐ te ponto vi, ca ja de mor‐ t’ hei prazer e nen un pavor. E faço mui guisado, pois soo servidor da que mi non dá grado, querendo‐lh’ eu melhor ca min nen al, por én conor‐ t’ eu non hei ja, senon da mor‐ t’ ende sõo desejador. –Ai flores, ai flores do verde pino, se sabedes novas do meu amigo! Ai Deus, e u é? Ai flores, ai flores do verde ramo, se sabedes novas do meu amado! Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amigo, aquel que mentiu do que pos con migo. Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amado aquel que mentiu do que mi ha jurado. Ai Deus, e u é? –Vós me preguntades polo voss’ amigo, e eu ben vos digo que é san’ e vivo. Ai Deus, e u é? Vós me preguntades polo voss’ amado, e eu ben vos digo que é viv’ e sano. Ai Deus, e u é? E eu ben vos digo que é san’ e vivo e seera vosco ant’ o prazo saido. Ai Deus, e u é? E eu ben vos digo que é viv’ e sano e seera vosc’ ant’ o prazo passado. Ai Deus, e u é? Levantou‐s’ a velida, levantou‐s’ alva, e vai lavar camisas eno alto. Vai‐las lavar alva. Levantou‐s’ a louçana, levantou‐s’ alva, e vai lavar delgadas eno alto: Vai‐las lavar alva. E vai lavar camisas, levantou‐s’ alva, o vento lhas desvia eno alto. Vai‐las lavar alva. E vai lavar delgadas; levantou‐s’ alva, o vento lhas levava eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas desvia; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en ira eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas levava; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en sanha eno alto: Vai‐las lavar alva. Ũa pastor ben talhada cuidava en seu amigo e estava, ben vos digo, per quant’ eu vi, mui coitada, e diss’: «Oimais non é nada de fiar per namorado nunca molher namorada, pois que mi o meu ha errado». Ela tragia na mão un papagai mui fremoso, cantando mui saboroso, ca entrava o verão, e diss’: «Amigo loução, que faria por amores, pois m’ errastes tan en vão?» E caeu antr’ ũas flores. Ũa gran peça do dia jouv’ ali, que non falava, e a vezes acordava, e a vezes esmorecia, e diss’: «Ai santa Maria, que sera de min agora?» E o papagai dizia: «Ben, por quant’ eu sei, senhora». «Se me queres dar guarida», diss’ a pastor, «di verdade, papagai, por caridade, ca morte m’ é esta vida». Diss’ el: «Senhora comprida de ben, e non vos queixedes, ca o que vos ha servida erged’ olho e vee‐lo‐edes». AIRAS NÚNEZ (...1284‐1289...) Que muito m’ eu pago deste verão por estes ramos e por estas flores, e polas aves que cantan d’ amores, por que ando i led’ e sen cuidado, e assi faz tod’ homen namorado: sempre i anda led’ e mui loução. Cand’ eu passo per algũas ribeiras, so bõas arvores, per bõos prados, se cantan i passaros namorados log’ eu con amores i vou cantando, e log’ ali d’ amores vou trobando e faço cantares en mil maneiras. Hei eu gran viço e grand’ alegria, quando mi as aves cantan no estio. Bailemos nós ja todas tres, ai amigas, so aquestas avelaneiras frolidas, e quen for velida, como nós, velidas, se amigo amar, so aquestas avelaneiras frolidas verra bailar. Bailemos nós ja todas tres, ai irmanas, so aqueste ramo destas avelanas, e quen for louçana, como nós, louçanas, se amigo amar, so aqueste ramo destas avelanas verra bailar. Por Deus, ai amigas, mentr’ al non fazemos, so aqueste ramo frolido bailemos, e quen ben parecer, como nós parecemos, se amigo amar, so aqueste ramo so’l que nós bailemos verra bailar. Oi hoj’ eu ũa pastor cantar, du cavalgava per ũa ribeira, e a pastor estava senlheira, e ascondi‐me po‐la ascuitar e dizia mui ben este cantar: «So‐lo ramo verd’ e frolido vodas fazen a meu amigo. Choran olhos d’ amor!». E a pastor parecia mui ben, e chorava e estava cantando; e eu mui passo fui‐mi achegando po‐la oir, e sol non falei ren; e dizia este cantar mui ben: «Ai estornhinho do avelanedo, cantades vós, e moir’ eu e peno e d’ amores hei mal!». E eu oi‐a sospirar enton e queixava‐se estando con amores e fazia guirlanda de flores; des i chorava mui de coraçon e dizia este cantar enton: «Que coita hei tan grande de sofrer, amar amig’ e non ousar veer! E pousarei so‐lo avelanal!». Pois que a guirlanda fez a pastor, foi‐se cantando, indo‐s’ én manselinho; e tornei‐m’ eu logo a meu caminho, ca de a nojar non houve sabor; e dizia este cantar ben a pastor: «Pela ribeira do rio cantando ia la virgo d’ amor. Quen amores ha, como dormirá, ai bela frol?». MARTÍN MOXA (...1270‐1280...) Quen viu o mundo qual o eu ja vi e viu as gentes que eran enton, e viu aquestas que agora son, Deus, quand’ i cuida, que pode cuidar? Ca me sin’ eu, per min, quando cuid’ i! Por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Mundo tẽemos fals’ e sen sabor, mundo sen Deus e en que ben non ha, e mundo tal que non corregerá, ante o vejo sempr’ empeorar. Quand’ est’ eu cat’ e vej’ end’ o melhor, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? U foi mesur’, ou grãadez’ u jaz? Verdad’ u é? Quen ha amigo leal? Que fui d’ amor ou trobar por que fal? A gent’ é trist’ e sol non quer cantar! Quand’ est’ eu cat’ e quanto mal s’ i faz, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Viv’ eu en tal mund’, e faz m’ i viver ũa dona, que quero mui gran ben, e muit’ ha ja que m’ en seu poder ten ben de‐lo temp’ u soian amar. Oimais, de min pode quen quer saber por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar. Mais, en tal mundo, por que vai morar home de prez, que s’ én pod’ alongar? ROI FERNÁNDEZ DE SANTIAGO (Segundo terzo do s. XIII) Quand’ eu vejo las ondas e las muit’ altas ribas, logo mi veen ondas al cor pola velida: maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! Nunca vejo las ondas nen as altas debrocas que mi non venhan ondas al cor pola fremosa: maldito seja ’l mare, que mi faz tanto male! Se eu vejo las ondas e vejo las costeiras, logo mi veen ondas al cor pola ben feita: maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! PERO DA PONTE (...1235‐1275...) Se eu podesse desamar a quen me sempre desamou, e podess’ algun mal buscar a quen me sempre mal buscou! Assi me vingaria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais sol non posso eu enganar meu coraçon que m’ enganou, por quanto me fez desejar a quen me nunca desejou. E por esto non dormio eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais rog’ a Deus que desampar a quen m’ assi desamparou, vel que podess’ eu destorvar a quen me sempre destorvou. E logo dormiria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Vel que ousass’ én preguntar a quen me nunca preguntou, por que me fez en si cuidar, pois ela nunc’ en min cuidou. E por esto lazeiro eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. –Vistes, madr’, o escudeiro que m’ houver’ a levar sigo? Menti‐lh’ e vai‐mi sanhudo, mia madre, ben vo‐lo digo: Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. Madre, vós que me mandastes que mentiss’ a meu amigo, que conselho mi daredes ora, poi‐lo non hei migo? Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Filha, dou‐vos por conselho que, tanto que vos el veja, que toda ren lhi façades, que vosso pagado seja. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Pois escusar non podedes, mia filha, seu gasalhado, des oimais eu vos castigo que lh’ andedes a mandado. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. De Don Fernan Diaz Estaturão oi dizer novas, de que mi praz: que é home que muito por Deus faz e se quer ora meter ermitão; e fara bon feito, se o fezer; de máis, nunca lh’ home soube molher, des que naceu, tant’ é de bon cristão. Este ten o Paraiso en mão, que sempr’ amou, con sén cristão, paz, nen nunc’ amou molher nen seu solaz, nen desamou fidalgo nen vilão; e máis vos én direi, se vos prouguer: nunca molher amou, nen quis nen quer, pero cata falagueir’ e loução. E atán bon dia foi ele nado que tan ben soub’ o pecad’ enganar, que nunca por molher ren quiso dar, e pero mete‐s’ el por namorado; e os que o non conhocemos ben cuidamos del que folia manten, mais el d’ haver molher non é pensado. Que se hoj’ ele foss’ empardẽado, nen se saberia melhor guardar de nunca ja con molher albergar, por non se riir dele o pecado, ca nunca deu por molher nulha ren; e pero vedes: se o vir alguen, terrá que morre por seer casado. E, pois el tal castidade manten, quand’ el morrer, direi‐vos ũa ren: Beati Oculi sera chamado. BERNAL DE BONAVAL (Primeira metade do s. XIII) A dona que eu am’ e tenho por senhor amostrade‐mi‐a, Deus, se vos én prazer for, senon dade‐mi a morte. A que tenh’ eu por lume destes olhos meus e por que choran sempr’, amostrade‐mi‐a, Deus, senon dade‐mi a morte. Essa que vós fezestes melhor parecer de quantas sei, ai Deus, fazede‐mi‐a veer, senon dade‐mi a morte. Ai Deus, que mi a fezestes máis ca min amar, mostrade‐mi‐a u possa con ela falar, senon dade‐mi a morte. FERNANDO ESQUÍO (Fins do s. XIII e inicios do s. XIV) Senhor, por que eu tant’ afan levei, gran sazon ha, por Deus, que vos non vi e pero mui longe de vós vivi, nunca aqueste verv’ antig’ achei: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». A minha coita, por Deus, non ha par que por vós levo sempr’ e levarei, e, pero mui longe de vós morei, nunca pude este verv’ antig’ achar: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». E tan gran coita d’ amor hei migo que o non sabe Deus, mal pecado! Pero que vivo muit’ alongado de vós, non acho este verv’ antigo: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». Vaiamos, irmana, vaiamos dormir nas ribas do lago, u eu andar vi a las aves meu amigo. Vaiamos, irmana, vaiamos folgar nas ribas do lago, u eu vi andar a las aves meu amigo. En nas ribas do lago, u eu andar vi, seu arco na mão as aves ferir, a las aves, meu amigo. En nas ribas do lago, u eu vi andar, seu arco na mano a las aves tirar, a las aves, meu amigo. Seu arco na mão as aves ferir, e las que cantavan leixa‐las guarir, a las aves, meu amigo. Seu arco na mano a las aves tirar, e las que cantavan non nas quer matar, a las aves, meu amigo. A ũu frade dizen escaralhado, e faz pecado quen lho vai dizer, ca, pois el sab’ arreitar de foder, cuid’ eu que gai’ é, de piss’ arriçado; e pois emprenha estas con que jaz e faze filhos e filhas assaz, ante lhe dig’ eu ben encaralhado. Escaralhado nunca eu diria, mais que trage ante caralho arreite, ao que tantas molheres de leite ten, ca lhe pariron tres en ũu dia, e outras muitas prenhadas que ten; e atal frade cuid’ eu que mui ben encaralhado per esto seria. Escaralhado non pode seer o que tantas filhas fez en Marinha, e que ten ora outra pastorinha prenhe, que ora quer encaecer, e outras muitas molheres que fode; e atal frade ben cuid’ eu que pode encaralhado per esto seer. ESTEVAN COELHO (...1308‐c.1336) Sedia la fremosa seu sirgo torcendo, sa voz manselinha fremoso dizendo cantigas d’ amigo. Sedia la fremosa seu sirgo lavrando, sa voz manselinha fremoso cantando cantigas d’ amigo. –Par Deus de Cruz, dona, sei eu que havedes amor mui coitado, que tan ben dizedes cantigas d’ amigo. Par Deus de Cruz, dona, sei eu que andades d’ amor mui coitada que tan ben cantades cantigas d’ amigo. –Avuitor comestes, que adevinhades. PERO VIVIÃEZ (...1275?...) Pois nossas madres van a San Simon de Val de Prados candeas queimar, nós, as meninhas, punhemos d’ andar con nossas madres, e elas enton queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos todos lá iran por nos veer e andaremos nós bailand’ ant’ eles, fremosas, en cos, e nossas madres, pois que ala van, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos iran por cousir como bailamos, e poden veer bailar nós, moças de bon parecer; e nossas madres, pois lá queren ir, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. PEDRO EANES SOLAZ (Século XIII) Eu, velida, non dormia, lelia doura, e meu amigo venia, edoi lelia doura! Non dormia e cuidava, lelia doura, e meu amigo chegava, edoi lelia doura! O meu amigo venia, lelia doura, e d’ amor tan ben dizia edoi lelia doura! O meu amigo chegava, lelia doura, e d’ amor tan ben cantava, edoi lelia doura! Muito desejei, amigo, lelia doura, que vos tevesse comigo, edoi lelia doura! Muito desejei, amado, lelia doura, que vos tevess’ a meu lado, edoi lelia doura! Leli leli, par Deus, leli, lelia doura, ben sei eu quen non diz leli, edoi lelia doura! Ben sei eu quen non diz leli, lelia doura, demo x’ é quen non diz leli, edoi lelia doura! MEENDINHO (Primeiro terzo do s. XIII?) Sedia‐m’ eu na ermida de San Simion e cercaron‐mi as ondas, que grandes son. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Estando na ermida ant’ o altar, cercaron‐mi as ondas grandes do mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas, que grandes son: non hei i barqueiro, nen remador. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas do alto mar: non hei i barqueiro, nen sei remar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen remador: morrerei eu fremosa no mar maior. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen sei remar: morrerei eu fremosa no alto mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! JOÁN MEÉNDIZ DE BRITEIROS (...1288‐1334...) Deus, que leda que m’ esta noite vi, amiga, en un sonho que sonhei! Ca sonhava, en como vos direi, que me dizia meu amig’ assi: «Falad’, amig’, ai meu lum’ e meu ben!». Non foi no mundo tan leda molher en sonho, nen no podia seer, ca sonhei que me veera dizer aquel que me milhor que a si quer: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». Des que m’ espertei, houvi gran pesar, ca en tal sonho havia gran sabor con o rogar‐me, por Nostro Senhor, o que me sabe máis que si amar: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». E, pois m’ espertei, foi a Deus rogar que me sacass’ aqueste sonh’ a ben. Ora vej’ eu que non ha verdade en sonh’, amiga, se Deus me perdon; e quero‐vos logo mostrar razon, e vedes como, par caridade: sonhei, muit’ ha, que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Ca non ha verdade nemigalha en sonho, nen sol non é ben nen mal, e eu nunca ende creerei al, porque, amiga, se Deus me valha, sonhei, muit’ ha que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Per min, amiga, entend’ eu ben que sonho non pode verdade seer, nen que m’ er pode ben nen mal fazer, porque, amiga, se Deus ben mi dé, sonhei, muit’ ha, que veera meu ben a meu amig’ e non veo, nen ven. E, pois se foi meu amig’ e non ven, meu sonh’, amiga, non é mal nen ben. PERO GONÇÁLVEZ DE PORTOCARREIRO (Segunda metade do s. XIII) O anel do meu amigo perdi‐o so‐lo verde pino, e chor’ eu, bela! O anel do meu amado perdi‐o so‐lo verde ramo, e chor’ eu, bela! Perdi‐o so‐lo verde pino; por én chor’ eu, dona virgo, e chor’ eu, bela! Perdi‐o so‐lo verde ramo; por én chor’ eu, dona d’ algo, e chor’ eu, bela! JOÁN AIRAS DE SANTIAGO (Segunda metade do s. XIII) Toda‐las cousas eu vejo partir do mund’ en como soian seer, e vej’ as gentes partir de fazer ben que soian –tal tempo nos ven!–, mais non se pod’ o coraçon partir do meu amigo de mi querer ben. Pero que home part’ o coraçon das cousas que ama, per bõa fe, e parte‐s’ home da terra ond’ é, e parte‐s’ home d’ u grande prol ten, non se pode parti‐lo coraçon do meu amigo de mi querer ben. Toda‐las cousas eu vejo mudar: mudan‐s’ os tempos e muda‐s’ o al, muda‐s’ a gente en fazer ben ou mal, mudan‐s’ os ventos e tod’ outra ren, mais non se pod’ o coraçon mudar do meu amigo de mi querer ben. –Meu amigo, quero‐vos preguntar. –Preguntade, senhor, ca m’ é én ben. –Non vos ha mester de mi ren negar. –Nunca vos eu, senhor, negarei ren. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Preguntar‐vos quero, per bõa fe. –Preguntade, ca hei én gran sabor. –Non mi neguedes ren, pois assi é. –Nunca vos ren negarei, mia senhor. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Non vos pes de qual pregunta fezer. –Non, senhor, ante vo‐lo gracirei. –Non m’ ar neguedes o que vos disser. –Nunca vos eu, senhor, ren negarei. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –E este ben por mí o fazedes? –Por vós, mia senhor, que o valedes. Ai, Justiça, mal fazedes, que non queredes ora dereito filhar de Mor da Cana, porque foi matar Joan Airas, ca fez mui sen razon; mais, se dereito queredes fazer, ela so el devedes a meter, ca o manda o Livro de Leon; ca lhi queria gran ben, e des i nunca lhi chamava senon "senhor", e, quando lh’ el queria mui milhor, foi‐o ela logo matar ali; mais, Justiça, pois tan gran torto fez, metede‐a ja so ele ũa vez, ca o manda o dereito assi. E, quando máis Joan Airas cuidou que houvesse de Mor da Cana ben, foi‐o ela logo matar por én, tanto que el en seu poder entrou; mais, Justiça, pois que assi é ja, metan‐na so el, e padecerá a que o a mui gran torto matou. E quen nos ambos vir jazer, dira: «Beeito seja aquel que o julgou!». PERO DE VEER (...1240?...) Ai Deus, que doo que eu de mí hei, porque se foi meu amig’ e fiquei pequena e del namorada. Quando s’ el houve de Julhan a ir, fiquei, fremosa, por vos non mentir, pequena e del namorada. Ali houv’ eu de mia morte pavor, u eu fiquei mui coitada pastor, pequena e del namorada. JOÁN ZORRO (Fins do s. XIII) El‐Rei de Portugale barcas mandou lavrare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. El‐Rei portugueese barcas mandou fazere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou lavrare e no mar as deitare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou fazere e no mar as metere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. JUIÃO BOLSEIRO (Terceiro cuarto do s. XIII) Sen meu amigo manh’ eu senlheira e sol non dormen estes olhos meus; e, quant’ eu posso, peç’ a luz a Deus e non mi a dá per nulha maneira. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Quand’ eu con meu amigo dormia, a noite non durava nulha ren, e ora dur’ a noit’ e vai e ven: non ven a luz, nen parec’ o dia. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. E, segundo, com’ a mí parece, comigo man meu lum’ e meu senhor: ven log’ a luz, de que non hei sabor, e ora vai a noit’ e ven e crece. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Pater nostrus rez’ eu máis de cento por Aquel que morreu na vera cruz, que Ele mi mostre mui cedo a luz, mais mostra‐mi as noites d’ avento. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Aquestas noites tan longas que Deus fez en grave dia por min, por que as non dormio, e por que as non fazia no tempo que meu amigo soia falar comigo? Porque as fez Deus tan grandes non posso eu dormir, coitada, e, de como son sobejas, quisera eu outra vegada no tempo que meu amigo soia falar comigo. Por que as Deus fez tan grandes sen mesura desiguaes, e as eu dormir non posso? Por que as non fez ataes no tempo que meu amigo soia falar comigo? PERO MEOGO (Segunda metade do s. XIII) Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a velida, vai lavar cabelos na fontana fria, leda dos amores, dos amores leda. Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a louçana, vai lavar cabelos na fria fontana, leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fontana fria, passou seu amigo, que lhi ben queria, leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fria fontana, passa seu amigo, que a muit’ amava, leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo, que lhi ben queria, o cervo do monte a augua volvia, leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo, que a muit’ amava, o cervo do monte volvia a augua, leda dos amores, dos amores leda. –Digades, filha, mia filha velida: por que tardastes na fontana fria? –Os amores hei. Digades, filha, mia filha louçana: por que tardastes na fria fontana? –Os amores hei. –Tardei, mia madre, na fontana fria, cervos do monte a augua volvian. Os amores hei. Tardei, mia madre, na fria fontana, cervos do monte volvian a augua. Os amores hei. –Mentir, mia filha, mentir por amigo! Nunca vi cervo que volvess’ o rio. –Os amores hei. Mentir, mia filha, mentir por amado! Nunca vi cervo que volvess’ o alto. –Os amores hei. PEDRO AMIGO DE SEVILHA (...1268‐1285...) –Par Deus, amiga, podedes saber como podesse mandad’ enviar a meu amigo, que non ha poder de falar mig’ e morr’ én con pesar? E, ben vos digo, se el morr’ assi, que non viverei ja máis des ali. Amiga, sei ben que non pod’ haver meu amig’ arte de migo falar, e houv’ eu art’ e figi‐lhe fazer por outra dona un mui bon cantar; e, pois por aquela dona trobou, cada que quis, sempre migo falou. O meu amigo non é trobador, pero tan grand’ é o ben que m’ el quer que filhará outra entendedor e trobará, pois que lho eu disser; mais, amiga, per quen o sabera que lho eu mando, ou quen lho dira? –Eu, amiga, o farei sabedor que, tanto que el un cantar fezer por outra dona e pois por seu for, que falará vosco, quando quiser; mais ha mester de lho fazer el ben creent’ e vós non o ceardes én. –Amiga, per ceos e quant’ eu hei de mal, máis nunca o ja cearei. –Mester vos é, cá vo‐lo entenderán se o ceardes, e guardar‐vos‐an. MARTIN PADROZELOS (Segunda metade do s. XIII) Por Deus, que vos non pes, mia madr’ e mia senhor, d’ ir a San Salvador, ca, se hoje i van tres fremosas, eu serei a ũa, ben o sei. Por fazer oraçon, quer’ hoj’ eu ala ir, e, por vos non mentir, se hoj’ i duas son fremosas, eu serei a ũa, ben o sei. I é meu amig’, ai madr’, e i‐lo‐ei veer, por lhi fazer prazer; se hoj’ i ũa vai fremosa, eu serei a ũa, ben o sei. LOURENÇO (Segundo terzo do s. XIII) Tres moças cantavan d’ amor, mui fremosinhas pastores, mui coitadas dos amores. E diss’ end’ ũa, mia senhor: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Todas tres cantavan mui ben, come moças namoradas e dos amores coitadas. E diss’ a por que perço o sén: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Que gran sabor eu havia de as oir cantar enton! E prougue‐mi de coraçon quanto mia senhor dizia: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». E se as eu máis oisse, a que gran sabor estava e que muito me pagava de como mia senhor disse: «Dized’, amigas, con migo o cantar do meu amigo». MARTÍN DE GINZO (Segunda metade do s. XIII) A do mui bon parecer mandou lo adufe tanger. Louçana, d’ amores moir’ eu. A do mui bon semelhar mandou lo adufe sonar. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe tanger e non lhi davan lezer. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe sonar e non lhi davan vagar. Louçana, d’ amores moir’ eu. MARTÍN CODAX (Mediados ou terceiro cuarto do s. XIII) Ondas do mar de Vigo, se vistes meu amigo? E, ai Deus, se verra cedo! Ondas do mar levado, se vistes meu amado? E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amigo, o por que eu sospiro? E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amado por que hei gran coidado? E, ai Deus, se verra cedo! Eno sagrado, en Vigo, bailava corpo velido: amor hei! En Vigo, no sagrado, bailava corpo delgado: amor hei! Bailava corpo velido, que nunca houver’ amigo: amor hei! Bailava corpo delgado, que nunca houver’ amado: amor hei! Que nunca houver’ amigo, ergas no sagrad’, en Vigo: amor hei! Que nunca houver’ amado, ergas en Vigo, no sagrado: amor hei! MARTÍN SOÁREZ (c.1200‐c. 1260) «Esta cantiga fez Martin Soares a un cavaleiro que era chufador, que dezia que viinha d’ Outramar» Pero non fui a Ultramar, muito sei eu a terra ben per Soeir’ Eanes, que én ven, segundo lh’ eu oi contar: diz que Marcelha jaz alen do mar, e Acre jaz aquen, e Somportes log’ i a par. E as jornadas sei eu ben, como lhi eiri oi falar: diz que pod’ ir, quen ben andar, de Belfurad’ a Santaren, se noutro dia madurgar, e ir a Nogueirol jantar e maer a Jerusalen. E diz que vio ũu judeu que vio prender Nostro Senhor; e haveredes i gran sabor, se vo‐lo contar, cuido‐m’ eu: diz que é un judeu pastor, natural de Rocamador, e que ha nome Don Andreu. Do sepulcro vos er direi, per u andou, ca lho oi a Don Soeiro ben assi; como m’ el disse, vos direi: de Santaren tres legoas é e quatro ou cinco de Loule, e Belfurado jaz log’ i. Per i andou Nostro Senhor, d’ ali diz el que foi romeu, e, depois que lh’ o Soldan deu o perdon, houve gran sabor de se tornar; e foi‐lhi greu d’ andar Coira e Galisteu con torquis do Emperador. «Esta outra cantiga fez a Afons’ Eanes do Coton. Foi de mal dizer aposto, en que mostrava, dizendo mal de si, as manhas que o outr’ havia; e diz assi» Nostro Senhor, com’ eu ando coitado con estas manhas que mi quisestes dar: son mui gran putanheiro aficado e pago‐me muito dos dados jogar; des i ar hei mui gran sabor de morar per estas ruas vivend’ apartado. Podera‐m’ eu ben, se foss’ avegoso, caer en bon prez e honrado seer; mais pago‐m’ eu deste foder astroso e destas tavernas e deste bever; e, pois que eu ja máis non posso valer, quero‐m’ andar per u seja viçoso. E pois eu entendo que ren non valho nen hei por outra bondade a catar, non quer’ eu perder este fodestalho nen estas putas nen este entençar, nen quer’ ir per outras fronteiras andar, perdend’ o viç’ e dando‐mi trabalho. Ainda eu outras manhas havia, per que eu non posso ja muito valer: nunca vos entro na tafularia que lh’ i non haja algun preit’ a volver, porque hei pois en gran coita a seer, e fugir e guarir na putaria. E pois, quando me vejo en meu lezer, me rendo logo, e pois vou mia via. E leixo i putas de mí ben dizer, e de mias manhas e de mia folia. PERO GARCÍA BURGALÉS (Terceiro cuartel do s. XIII) Ja eu non hei oimais por que temer nulha ren Deus, ca ben sei eu d’ El ja ca me non pode nunca mal fazer, mentr’ eu viver, pero gran poder ha, pois que me cedo tolheu quanto ben eu atendia no mund’ e, por én, sei eu ca me non pode mal fazer. Ca tan bõa senhor me foi tolher qual el ja en no mundo non fara, nen ja eno mundo par non pode haver; e quen aquesta viu ja non veerá tan mansa e tan fremosa e de bon sén, ca esta non menguava nulha ren de quanto ben dona devi’ haver. E pois tan bõa senhor fez morrer, ja eu ben sei que me non fara mal; e pois eu d’ El non hei mal a prender, e a gran coita que hei me non val por ela, pois que mi a fez morrer Deus, El se veja en poder de Judeus como se viu ja outra vez prender! E tod’ homen que molher ben quiser, e m’ esto oir, e amen non disser, nunca veja de quanto ama prazer! Roi Queimado morreu con amor en seus cantares, par Santa Maria, por ũa dona que gran ben queria; e, por se meter por máis trobador, porque lh’ ela non quiso ben fazer, feze‐s’ el en seus cantares morrer; mais resurgiu depois ao tercer dia. Esto fez el per ũa sa senhor que quer gran ben; e máis vos én diria: porque cuida que faz i maestria enos cantares que fez, ha sabor de morrer i, e des i d’ ar viver. Esto faz el, que x’ o pode fazer, mais outr’ homen per ren non o faria. E non ha ja de sa morte pavor, senon sa morte máis‐la temeria; mais sabe ben, per sa sabedoria, que viverá, des quando morto for; e faz‐s’ en seu cantar morte prender: des i ar vive. Vedes que poder que lhi Deus deu –mais quen o cuidaria! E se mi Deus a mí desse poder qual hoj’ el ha, pois morrer, de viver, jamais morte nunca eu temeria. AFONSO X (1221‐1284) Ao daian de Calez eu achei livros que lhi levavan d’ aloguer; e o que os tragia preguntei por eles, e respondeu‐m’ el: «Senher, con estes livros que vós veedes dous e con os outros que el ten dos sous, fod’ el per eles quanto foder quer. E ainda vos end’ eu máis direi: macar no leito muitas el tever, por quanto eu de sa fazenda sei, con os livros que ten, non ha molher a que non faça que semelhen grous os corvos, e as aguias babous, per força de foder, se x’ el quiser. Ca non ha máis, na arte do foder, do que, nos livros que ele ten, jaz; e el ha tal sabor de os leer que nunca noite nen dia al faz, e sabe d’ arte do foder tan ben que con nos seus livros d’ artes, que el ten, fod’ el as mouras cada que lhi praz. E máis vos contarei de seu saber, que con nos livros que ele ten faz: manda‐os ante si todos trager, e pois que fode per eles assaz, se molher acha que o demo ten, assi a fode per arte e per sén, que saca dela o demo malvaz. E, con tod’ esto, ainda faz al con os livros que ten, per bõa fe: se acha molher que haja o mal deste fogo que de San Marçal é, assi a vai per foder encantar que, fodendo, lhi faz ben semelhar que é geada –non al– ou nev’ é». PERO LAROUCO (Último terzo do s. XIII e inicios do s. XIV) De vós, senhor, quer’ eu dizer verdade, e non ja sobr’ o amor que vos hei, senher, e ben é vossa torpidade, de quantas outras eno mundo sei; assi de fea come de maldade non vos vence hoje nen filha dũu rei. Non vos amo nen me eu perderei, u vos non vir, por vós de soidade. E se eu vosco na casa sevesse e visse vós e a vossa color, se eu o mundo en poder tevesse, non vos faria de todos senhor, nen doutra cousa onde sabor houvesse. E dũa ren seede sabedor: que nunca foi filha d’ emperador que de beldade peor estevesse. Todos vos dizen, senhor, con enveja, que desamades eles e mí non. Por Deus, vos rogo que esto non seja nen façades cousa tan sen razon: amade vós o que vos máis deseja, e ben creede que eles todos son; e se vos eu quero ben de coraçon, leve‐me Deus a terra u vos non veja. PERO GOTÉRREZ (Finais do s. XIII e inicios do s. XIV) Todos dizen que Deus nunca pecou, mais mortalmente o vej’ eu pecar: ca lhe vej’ eu muitos desemparar seus vassalos, que mui caro comprou, ca os leixa morrer con grand’ amor, desemparados de ben de senhor, e ja com’ estes min desemparou. E maior pecado mortal non sei ca o que eu vejo fazer a Deus, ca desampara os vassalos seus en mui gran coita d’ amor qual eu hei; e o senhor que acorrer non quer a seus vassalos, quando lh’ é mester, peca mortal, pois é tan alto Rei. Todo senhor, demais Rei natural, dev’ os vassalos de mort’ a partir e acorrer‐lhes, cada que os vir estar en coita; mais Deus non é tal, ca os leixa con grand’ amor morrer, e, pero pode, non lhes quer valer: e assi faz gran pecado mortal... GONÇALO EANES DO VINHAL (...1243‐1280) «Esta cantiga fez Don Gonçalo Anes do Vinhal ao Infante Don Hanrique, porque dizian que era entendedor da rainha Dona Joana, sa madrastra; e esto foi quando o el‐Rei Don Afonso pos fora da terra» Sei eu, donas, que deitad’ é d’ aqui do reino ja meu amig’ e non sei como lhi vai, mais quer’ er ir a el‐Rei; chorar‐lh’‐ei muito e direi‐lh’ assi: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». Porque o amo tan de coraçon, como nunc’ amou amigo molher, irei ali u el‐Rei estever; chorando dos olhos, direi‐lh’ enton: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E, pois que me non val rogar a Deus, nen os santos non me queren oir, irei a el‐Rei merce’ er pedir e direi, chorando dos olhos meus: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E por Deus, que vós deu honra e bondade, a Don Hanriqu’ esta vez perdoade. DON PEDRO DE PORTUGAL, CONDE DE BARCELOS (c.1285‐1534) «Esta cantiga de cima foi feita a ũa dona d’ ordin que chamavan Moor Martiĩz, por sobrenome Camela, e a ũu home que havia nome Joan Martiz, por sobrenome Bodalho, e era tabalion de Bragaa» Natura das animalhas que son dũa semelhança é de fazer én criança; mais des que son fodimalhas, vej’ ora estranho talho, qual nunca cuidei que visse: que emprenhass’ e parisse a camela do bodalho. As que son dũa natura juntan‐s’, a certas sazões, e fazen sas criações; mais vejo ja criatura ond’ eu non cuidei vee‐la, e por én me maravilho de bodalho fazer filho, per natura, na camela. As que son, per natureza, corpos dũa parecença juntan‐s’ e fazen nacença, –esto é sa dereiteza–; mais non coidei en mia vida que camela se juntasse con bodalh’ e emprenhasse e de máis seer del parida. FERNÁN VELHO (Segunda metade do s. XIII) Maria Perez se maenfestou noutro dia, ca por mui pecador se sentiu, e log’ a Nostro Senhor pormeteu, polo mal en que andou, que tevess’ un clerig’ a seu poder, polos pecados que lhi faz fazer o Demo, con que x’ ela sempr’ andou. Maenfestou‐se, ca diz que s’ achou pecador muit’, e por én rogador foi log’ a Deus, ca teve por melhor de guardar a el ca o que a guardou; e, mentre viva, diz que quer teer un clerigo con que se defender possa do Demo, que sempre guardou. E pois que ben seus pecados catou, de sa morte houv’ ela gran pavor e d’ esmolnar houv’ ela gran sabor; e log’ enton un clerigo filhou e deu‐lh’ a cama en que sol jazer, e diz que o terrá, mentre viver; e est’ afan todo por Deus filhou! E pois que s’ este preito começou antr’ eles ambos, houve grand’ amor antr’ ela sempr’ e o Demo maior, ata que se Balteira confessou; mais, pois que vio o clerigo caer antr’ eles ambos, houvi a perder o Demo, des que s’ ela confessou. FERNÁN GARCÍA ESGARAVUNHA (...1230‐1251) Esta ama, cuj’ é Joan Coelho, per bõas manhas que soub’ aprender, cada u for, achará bon conselho: ca sabe ben fiar e ben tecer e talha mui ben bragas e camisa; e nunca vistes molher de sa guisa que máis limpia vida sábia fazer; ant’, é hoje das molheres preçadas que nós sabemos en nosso logar, ca lava ben e faz bõas queijadas e sabe ben moer e amassar e sabe muito de bõa leiteira. Esto non dig’ eu por ben que lhi queira, mais porque ést’ assi, a meu cuidar. E seu marido, de crastar verrões non lh’ achan par, de Burgos a Carrion, nen a ela de capar galiões fremosament’, assi Deus mi perdon. Tod’ esto faz; e cata ben argueiro e escanta ben per olh’ e per calheiro e sabe muito bõa escantaçon. Non acharedes, en toda Castela, graças a Deus, de que mi agora praz, melhor ventrulho nen melhor morcela do que a ama con sa mão faz; e al faz ben, como diz seu marido: faz bon souriç’ e lava ben transido e deita ben galinha choca assaz. GIL PÉREZ CONDE (...1269?‐1286...) A la fe, Deus, senon por vossa madre, que é a mui bõa Santa Maria, fezera‐vos eu pesar, u diria, pola mia senhor, que mi vós filhastes, que vissedes vós que mal baratastes, ca non sei tan muito de vosso padre. Por que vos eu a vós esto sofresse, senon por ela, se lhi non pesasse? Morrera eu, se vos com’ hom’ amasse a mia senhora, que mi vós tolhestes. Se eu voss’ era, por que me perdestes? Non queriades que eu máis valesse? Dizede‐mi ora que ben mi fezestes, por que eu crea en vós nen vos sérvia senon gran tort’ endoad’ e sobervia, ca mi teedes mia senhora forçada; nunca vos eu do vosso filhei nada, des que fui nado, nen vós non mi o destes. Faria‐m’ eu o que nos vós fazedes: leixar velhas feas, e as fremosas e mancebas filha‐las por esposas. Quantas queredes vós, tantas filhades, e a mí nunca mi nen ũa dades: assi partides migo quant’ havedes! Nen as servides vós nen as loades, e van‐se vosc’ e, poi‐las alo teedes, vestide‐las mui mal e governades, e metedes‐no‐las tra‐las paredes. ESTEVAN FAIÁN (Terceiro cuarto do s. XIII) Fernan Diaz, fazen‐vos entender que casariades desta dona ben; e nós teemos que vos é mal sén per quant’ esto que vos quero dizer: porque a dona é de terra tal, Don Fernando, que, per ben nen per mal, non poderedes i un hom’ haver, ante, faredes i vosso prazer en quererdes con tal dona casar, Fernan Diaz. Ca é de tal logar que non podedes, per nen un poder, haver nulh’ home, ca as gentes son de tal natura, se Deus mi pardon, que non querran i su vós guarecer. E sei, Don Fernando, per quant’ aprendi: non poderedes esta dona haver, ca seus vassalos, com’ ouço dizer, non queren hom’ estranho sobre si; ca dizen que sabedes lousinhar home deant’, e sabedes buscar gran mal detras a muitos, com’ oi. AFONSO EANES DO COTÓN (...1246...) Abadessa, oi dizer que erades mui sabedor de todo ben; e, por amor de Deus, querede‐vos doer de min, que ogano casei, que ben vos juro que non sei máis que ũu asno de foder. Ca me fazen én sabedor de vós que havedes bon sén de foder e de todo ben; ensinade‐me máis, senhor, como foda, ca o non sei, nen padre nen madre non hei que m’ ensin’, e fiquei pastor. E se eu ensinado vou des i, senhor, deste mester de foder e foder souber per vós, que me Deus aparou, cada que per‐foder, direi Pater Noster e enmentarei a alma de quen m’ ensinou. E per i podedes gaar, mia senhor, o reino de Deus: per ensinar os pobres seus máis ca por outro jajũar, e per ensinar a molher coitada, que a vós veer, senhor, que non souber ambrar. DIEGO PEZELHO (...1246‐1247...) Meu senhor arcebispo, and’ eu escomungado, porque fiz lealdade: enganou‐mi o pecado, soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Se traiçon fezesse, nunca vo‐la diria; mais, pois fiz lealdade, vel por Santa Maria, soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Per mia malaventura, tivi ũu castelo en Sousa e dei‐o a seu don’ e tenho que fiz gran cousa: soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Per meus negros pecados, tive ũu castelo forte e dei‐o a seu dono, e hei medo da morte. soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. CANCIONEIRO RELIXIOSO (Cantigas de Santa María de Afonso X) «Esta é de loor de Santa Maria, com’ é fremosa e bõa e ha gran poder» Rosa das rosas e Fror das frores, Dona das donas, Sennor das sennores. Rosa de beldad’ e de parecer e Fror d’ alegria e de prazer, Dona en mui piadosa seer, Sennor en toller coitas e doores. Rosa das rosas e Fror das frores... Atal Sennor dev’ home muit’ amar, que de todo mal o pode guardar; e pode‐ll’ os pecados perdõar, que faz no mundo per maos sabores. Rosa das rosas e Fror das frores... Devemo‐la muit’ amar e servir, ca punna de nos guardar de falir; des i dos erros nos faz repentir, que nós fazemos come pecadores. Rosa das rosas e Fror das frores... Esta dona que tenno por Sennor e de que quero seer trobador, se eu per ren poss’ haver seu amor, dou ao demo os outros amores. Rosa das rosas e Fror das frores... «Esta é como Santa Maria juigou a alma do romeu que ia a Santiago, que se matou na carreira por engano do diabo, que tornass’ ao corpo e fezesse pẽedença» Non é gran cousa se sabe bon joizo dar a Madre do que o mundo tod’ ha de joigar. Mui gran razon é que sábia dereito que Deus troux’ en seu corp’ e de seu peito mamentou, e del despeito nunca foi fillar; por én de sén me sospeito que a quis avondar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Sobr’ esto, se m’ oissedes, diria dun joizo que deu Santa Maria por un que cad’ ano ia, com’ oi contar, a San Jam’ en romaria, porque se foi matar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Este romeu con bõa voontade ia a Santiago de verdade; pero desto fez maldade que ant’ albergar foi con moller sen bondade, sen con ela casar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Pois esto fez, meteu‐s’ ao caminno, e non se mãefestou o mesquinno; e o demo mui festinno se le foi mostrar máis branco que un arminno, po‐lo tost’ enganar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Semellança fillou de Santiago e disse: «Macar m’ eu de ti despago, a salvaçon eu cha trago do que fust’ errar, por que non caias no lago d’ iferno, sen dultar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Mas ante faras esto que te digo, se sabor has de seer meu amigo: talla o que trages tigo que te foi deitar en poder do ẽemigo, e vai‐te degolar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... O romeu, que sen dovida cuidava que Santiag’ aquelo lle mandava, quanto lle mandou tallava; poi‐lo foi tallar, log’ enton se degolava, cuidando ben obrar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Seus companneiros, poi‐lo mort’ acharon, por non lles apõer que o mataron, foron‐s’; e logo chegaron a alma tomar demões, que a levaron mui toste sen tardar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... E u passavan ant’ ũa capela de San Pedro, muit’ aposta e bela, San James de Compostela dela foi travar, dizend’: «Ai, fals’ alcavela, non podedes levar Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... a alma do meu romeu que fillastes, ca por razon de mí o enganastes; gran traiçon i pensastes, e, se Deus m’ ampar, pois falsament’ a gãastes, non vos pode durar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Responderon os demões louçãos: «Cuja est’ alma foi fez feitos vãos, por que somos ben certãos que non dev’ entrar ante Deus, pois con sas mãos se foi desperentar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Santiago diss’: «Atanto façamos: pois nós e vós est’ assi rezõamos, ao joizo vaamos da que non ha par, e o que julgar façamos logo sen alongar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Log’ ante Santa Maria vẽeron e rezõaron quanto máis poderon. Dela tal joiz’ houveron: que fosse tornar a alma onde a trouxeron, por se depois salvar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Este joizo logo foi comprido, e o romeu morto foi resorgido, de que foi pois Deus servido; mas nunca cobrar pôd’ o de que foi falido, con que fora pecar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar. «Esta é de loor de Santa Maria, do departimento que ha entre Ave e Eva» Entre Av’ e Eva gran departiment’ ha. Ca Eva nos tolleu o Parais’ e Deus, Ave nos i meteu; por end’, amigos meus: Entre Av’ e Eva... Eva nos foi deitar do dem’ en sa prijon, e Ave én sacar; e por esta razon: Entre Av’ e Eva... Eva nos fez perder amor de Deus e ben, e pois Ave haver no‐lo fez; e por én: Entre Av’ e Eva... Eva nos enserrou os ceos sen chave, e Maria britou as portas per Ave. Entre Av’ e Eva... «Esta é de loor de Santa Maria, das cinque leteras que ha no seu nome e o que queren dizer» Eno nome de Maria cinque letras, nomais, i ha. M mostra MADR’ e MAIOR e mais MANSA e mui MELLOR de quant’ al fez Nostro Sennor nen que fazer poderia. Eno nome de Maria... A demostra AVOGADA, APOSTA e AORADA, e AMIGA e AMADA da mui santa compannia. Eno nome de Maria... R mostra RAM’ e RAIZ, e REINN’ e Emperadriz, ROSA do mundo; e fiiz quen a visse ben seria. Eno nome de Maria... I nos mostra JESU‐CRISTO, JUSTO JUIZ, e por isto foi por ela de nós visto, segun disso Isaia. Eno nome de Maria... A ar diz que (H)AVEREMOS e que tod’ ACABAREMOS aquelo que nós queremos de Deus, pois ela nos guia. Eno nome de Maria... «Como Santa Maria feze estar o monge trezentos anos ao canto da passarinna, porque lle pedia que lle mostrasse qual era o ben que havian os que eran en paraiso» Quen a Virgen ben servirá a Paraiso irá. E daquest’ un gran miragre vos quer’ eu ora contar, que fezo Santa Maria por un monge, que rogar ll’ ia sempre que lle mostrasse qual ben en Parais’ ha Quen a Virgen ben servirá... E que o viss’ en sa vida ante que fosse morrer. E por end’ a Groriosa vedes que lle foi fazer: fez‐lo entrar en ũa horta en que muitas vezes ja Quen a Virgen ben servirá... entrara; mais aquel dia fez que ũa font’ achou mui crara e mui fremosa, e cab’ ela s’ assentou. E pois lavou mui ben sas mãos, diss’: «Ai Virgen, que sera Quen a Virgen ben servirá... se verei do Paraiso, o que ch’ eu muito pidi, algun pouco de seu viço ante que saia d’ aqui, e que sábia do que ben obra que galardon havera?». Quen a Virgen ben servirá... Tan toste que acabada houv’ o monj’ a oraçon, oiu ũa passarinna cantar log’ en tan bon son, que se escaeceu seendo e catando sempr’ ala. Quen a Virgen ben servirá... Atan gran sabor havia daquel cant’ e daquel lais, que grandes trezentos anos estevo assi, ou máis, cuidando que non estevera senon pouco, com’ está Quen a Virgen ben servirá... monj’ algũa vez no ano, quando sal ao vergeu. Des i foi‐s’ a passarinna, de que foi a el mui greu, e diz: «Eu d’ aqui ir‐me quero, ca oimais comer querra Quen a Virgen ben servirá... o convent’». E foi‐se logo e achou un gran portal que nunca vira, e disse: «Ai, Santa Maria, val! Non é est’ o meu mõesteiro, pois de mí que se fara?». Quen a Virgen ben servirá... Des i entrou na eigreja, e houveron gran pavor os monges quando o viron, e demandou‐ll’ o prior, dizend’: «Amigo, vós quen sodes ou que buscades aca?». Quen a Virgen ben servirá... Diss’ el: «Busco meu abade, que agor’ aqui leixei, e o prior e os frades, de que mi agora quitei quando fui a aquela horta: u seen quen mi o dira?». Quen a Virgen ben servirá... Quand’ est’ oiu o abade, teve‐o por de mal sén, e outrossi o convento; mais des que souberon ben de como fora este feito, disseron: «Quen oirá Quen a Virgen ben servirá... nunca tan gran maravilla como Deus por este fez polo rogo de sa Madre, Virgen santa de gran prez! E por aquesto a loemos; mais quen a non loará Quen a Virgen ben servirá... máis doutra cousa que seja? Ca, par Deus, gran dereit’ é, pois quanto nós lle pedimos nos dá seu Fill’, a la fe, por ela, e aqui nos mostra o que nos depois dara». Quen a Virgen ben servirá... «Esta é como un clerigo fazia ũa prosa a Santa Maria e non podia achar ũa rima, e foi rogar a Santa Maria que o ajudasse, e achó‐a logo. E a Majestade lle disse: “Muitas graças”» Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor d’ ajudar quen lle cantares ou prosas faz de loor. Daquest’ ora un miragre oi, pouc’ ha, retraer que a un arcidiago avẽo, que gran prazer havia en fazer prosas de sa loor e dizer sa bondad’ e sa mesura e seu prez e sa valor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... El ũa prosa fazia que era feita mui ben, se non fosse ũa rima soa que minguava én; e achar non a podia, e cuidava que per ren per el ja non s’ acharia, nen per outro sabedor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... El ja por desasperado de s’ aquela rim’ achar per home daqueste mundo, foi‐s’ enton a un altar da Virgen Santa Maria e começou‐ll’ a rogar de s’ acabar esta prosa que lle foss’ ajudador. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Ca ela era ben feita de sa loor e de Deus e de com’ a Trĩidade entendessen os encreus; e el dar non lle podia neun cabo, mas os seus gẽollos ficou que ela foss’ ende acabador. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Estand’ el assi en prezes, vẽo‐lle a coraçon a rima que lle minguava, que era de tal razon en latin e que mostrava: “Nobile Triclinium”. E non havia palavra que i fezesse mellor Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... esta rima que vos digo, e que quer dizer assi: “Nobre casa de morada, tres moradas ha en ti: Deus Padre e o seu Fillo e o Sant’ Espirit’ i vẽeron morar sen falla por nos fazeren amor”. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Pois houv’ a pros’ acabada, Santa Maria loou que lla tan ben acabara, e con gran prazer chorou. Mais a cabo dũa peça a omage s’ enclinou dela e mui passo disse: «Muitas graças, meu sennor». Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Este miragre que Santa Maria demostrar quis conteceu, non ha gran tempo, na cidade de Paris; e veredes a omagen, por seerdes én máis fis, hoje dia enclinada estar dentr’ en San Vitor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... «Como ũu clerigo ena missa consomiu ũa aranna que lle caeu no calez, e andava‐lle ontr’ o coiro e a carne viva, e fez Santa Maria que lle saisse pela unna» Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso, porque a verdad’ entenda o neicio perfioso. E daquest’ un gran miragre vos sera per mí contado e d’ oir maravilloso, pois oide‐o de grado, que mostrou a Santa Virgen, de que Deus por nós foi nado, dentro en Cidad‐Rodrigo. E é mui maravilloso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... ontr’ os outros que oistes, e tenn’ eu que atal éste o que vos contarei ora que avẽo a un preste que dizia sempre missa da Madre do Rei celeste; e porque a ben cantava, era én mui desejoso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... o poblo de lla oiren. Mas un dia, sen falida, ena gran festa d’ Agosto, desta Sennor mui comprida estava cantando missa; e pois houve consomida a Hosti’, ar quis o sangui consomir do glorioso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Jesu‐Crist’. E viu no caliz jazer ũa grand’ aranna dentro no sangui nadando, e teve‐o por estranna cousa; mais mui grand’ esforço fillou, a foro d’ Hespanna, e de consomir‐lo todo non vos foi mui vagaroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E pois aquest’ houve feito, non quis que ll’ empeecesse Deus o poçon da aranna nen lle no corpo morresse; e pero andava viva, non ar quis que o mordesse, mas ontr’ o coir’ e a carn’ ia aquel bestigo astroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E andava muit’ aginna pelo corp’ e non fazia door nen mal, por vertude da Virgen Santa Maria; e se s’ ao sol parava, log’ a aranna viia, e mostrando‐a a todos dizend’: «O Rei piadoso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... quis que polos meus pecados aqueste marteir’ houvesse; por én rogo aa Virgen que se a ela prouguesse, que rogass’ ao seu Fillo que cedo mi a morte desse ou me tolless’ esta coita, ca ben é én poderoso». Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Esta aranna andando per cima do espinnaço e depois pelos costados e en dereito do baço, des i ia‐ll’ aos peitos e sol non leixava braço per que assi non andasse; e o corpo mui veloso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... havia esta aranna. E un dia, el estando ao sol, ora de nõa, foi ll’ o braç’ escaentando, e el a coçar fillou‐s’ e non catou al senon quando lle saiu per so a unlla aquel poçon tan lixoso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E tan toste que saida foi, o crerigo fillou‐a e fez logo dela poos e en sa bolsa guardou‐a; e quando disse sa missa, consumiu‐a e passou‐a, e disse que lle soubera a manjar mui saboroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso As gentes que i estavan, quand’ houveron esto visto, loaron muito a Madre do Santo Rei Jesu‐Cristo e des ali adeante foi o crerigo por isto mui máis na fe confirmado, e non foi luxurioso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... «Esta é de loor de Santa Maria» Dized’, ai trobadores, a Sennor das sennores, por que a non loades? Se vós trobar sabedes, a por que Deus havedes, por que a non loades? A Sennor que dá vida e é de ben comprida, por que a non loades? A que nunca nos mente e nossa coita sente, por que a non loades? A que é máis que bõa e por que Deus perdõa, por que a non loades? A que nos dá conorte na vida e na morte, por que a non loades? A que faz o que morre viv’, e que nos acorre, por que a non loades? «Esta é como un cavaleiro que era mui luxurioso, per rogo que fezo a Santa Maria, houve cambiada a natura que nunca pois catou por tal preito» Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos, outrossi a Virgen punna como nos d’ errar guardemos. Ca assi com’ ele sempre anda buscando carreiras pera mal fazer no mundo, falsas e mui mentireiras, assi ar busca a Virgen santas e mui verdadeiras, por que mercee hajamos de Deus, que sempr’ atendemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos.. E daquest’ un gran miragre que oi dizer‐vos quero, que fezo ũa vegada maravillos’ e mui fero a Virgen mui groriosa, de que gran merce’ espero; e se ben nos ascuitardes, de grado vo‐lo diremos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Esto foi dun cavaleiro que de coraçon amava a esta mui Groriosa e que sempre a loava quant’ el máis loar podia, e por seu amor ar dava a pobres e a mesquinnos, esto de certo sabemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Este cavaleiro era grand’ e apost’ e fremoso, manso e de bon talante, sen orgull’ e homildoso e mesurad’ en seus feitos; pero tan luxurioso era que máis non podia seer, per quant’ aprendemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Pero quando lle nembrava a Sennor de ben comprida, quedava‐ll’ aquela coita e era de bõa vida; mais depois ll’ escaecia, como home que s’ obrida e que non é en seu siso, e de taes connocemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... El aquest’ assi fazendo e con o demo luitando, non estand’ en un estado, mais caend’ e levantando, viu en vijon a Reinna dos ceos, e el chorando lle disse: «Sennor, mercee, ca en ti a acharemos Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... cada que fezermos erro. Por end’ a ta santidade rogo que m’ hajas mercee e pola ta piadade non cates a como sõo mui comprido de maldade eu e os máis deste mundo por pecados que fazemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton a Virgen mui santa cató‐o come sannuda e disse‐ll’: «A esperança que has en mí é perduda se daquesto que tu fazes teu coraçon non se muda e non leixas aquel erro que nós muit’ avorrecemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton diss’ o cavaleiro: «Mia Sennor, eu sõo vosso, e a vós per nulla guisa mentir non devo nen posso; mais est’ erro per natura ben des Adan é‐xe nosso, de que non seremos sãos, se per vós non guarecemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton respondeu a Virgen mui comprida de mesura: «Porque teu ben connocemos e entendes ta loucura, eu farei que o meu Fillo te cambiará a natura que ja máis esto non faças, ca desto poder havemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton foi‐s’ a Virgen santa; e logo en outro dia, por poder da groriosa bẽeita Santa Maria, o cavaleiro que ante con gran luxuri’ ardia tornou mais frio ca neve, nos miragres‐lo leemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... E viveu depois sa vida quamanna Deus quis e quanta, mui bõa, assi com’ home que sempr’ en seu ben avanta, por prazer da Groriosa que ao demo quebranta, a que sempre pecadores por ende loores demos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... «Como Santa Maria guardou de morte ũa bestiola que chaman donezinna» Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee aos seus servos a Virgen, Madre do que todo vee. Desto direi un miragre grande que fez a Reinna, Madre de Deus Jesu‐Cristo, a ũu rei que muito tiinna en ela sa asperança, ca lle fez veer aginna pesar e prazer mui grande dũa ren por sa mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Este pesar foi por ũa bestiola que muit’ amava el‐Rei, que sigo tragia e a que mui ben criava, a que chaman donezinna os galegos, e tirava con ela aves das covas, e de taes home vee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Pero esta outras cousas muitas e bõas fazia trebellando e saltando, onde gran prazer havia aquel Rei; e por aquesto atan gran ben lle queria que tiinna que fezera Deus en dar‐lla gran mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... E por esto lle fezera de fust’, en que a guardava, ũa arca mui ben feita, e dentro a enserrava por que mal non recebesse, ca muito se receava do gato, que ena noite mellor ca no dia vee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Onde ll’ avẽo ũu dia, indo per ũa carreira, que a quis tirar da arca; e com’ ela é ligeira, caeu ontr’ os pés das bestas, e foi en atal maneira que el‐Rei con coita disse: «Santa Maria, mercee! Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Guarda‐me mia donezinna que a non perça per morte». E quantos ali estavan houveron gran desconorte, ca lle pose o cavalo d’el‐Rei o pé atan forte sobr’ ela, e el‐Rei disse: «Ai, varões, quen a vee? Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Dade‐mi‐a qual quer que seja, sequer viva, sequer morta, e conortar‐m’‐ei con ela come quen se mal conorta». Enton fez Santa Maria, a que é dos ceos porta, que de so o pé saisse viva pola sa mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Enton quantos ali eran e viron tal maravilla que fezo a Groriosa, que é de Deus Madr’ e Filla, en fazer que o cavalo, que con seu pé tan mal trilla, non a matasse. E esto fez aquel que todo vee Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... per prazer da Groriosa, sa Madr’, a que comendada a houv’ el‐Rei, u do pee do cavalo foi trillada. Por én seja el bẽeito e ela seja loada, e sempr’ ambos de nós hajan piedade e mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... «Como Santa Maria levou a alma dun frade que pintou o seu nome de tres coores» A que por gran fremosura é chamada Fror das frores, mui máis lle praz quando loan seu nome que doutras loores. Desto direi un miragre, segundo me foi contado, que avẽo a un monge bõo e ben ordinnado e que as horas desta Virgen dizia de mui bon grado, e maior sabor havia desto que doutras sabores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Este mui bon clerigo era e mui de grado liia nas Vidas dos Santos Padres e ar mui ben escrivia; mais u quer que el achava nome de Santa Maria fazia‐o mui fremoso escrito con tres colores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... A primeira era ouro, coor rica e fremosa a semellante da Virgen nobre e mui preciosa; e a outra d’ azur era, coor mui maravillosa que ao ceo semella quand’ é con sas esplandores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... A terceira chaman rosa, porque é coor vermella; onde cada ũa destas coores mui ben semella aa Virgen que é rica, mui santa, e que parella nunca houv’ en fremosura, ar é mellor das mellores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Ond’ aqueste nome santo o monge tragia sigo da Virgen Santa Maria, de que era muit’ amigo, beijando‐o ameude por vencer o ẽemigo diabo que sempre punna de nos meter en errores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Onde foi ũa vegada que jazia mui doente dũa grand’ enfermidade, de que era én possente; e pero assi jazia, viinna‐lle sempre a mente de seer da Virgen santa un dos seus máis loadores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... O abade e os monges todos veer o vẽeron, e poi‐lo viron maltreito, un frade con el poseron que lle tevesse companna; e pois ali esteveron un pouco, foron‐se logo. Mais a Sennor das sennores A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... apareceu ao frade que o guardav’, en dormindo, e viu que ao leito se chegava passo indo, e dizia‐lle: «Non temas, ca te farei ir sobindo mig’ ora a paraiso, u veeras os maiores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Ca por quanto tu pintavas meu nome de tres pinturas, levar‐t’‐ei suso ao ceo, u veras as aposturas, e eno Livro da Vida escrit’ ontr’ as escrituras seras ontr’ os que non morren, nen han coitas nen doores». A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Enton levou del a alma sigo a Santa Reinna. E o frade espertou logo e foi ao leit’ aginna; e pois que o achou morto, fez sõar a campainna segund’ estableçud’ era polos seus santos doctores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Mantenente o abade chegou i con o convento, que eran i de companna ben oiteenta ou cento; e aquel monge lles disse: «Sennores, por cousimento o que vi vos direi todo, se m’ én fordes oidores». A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Enton contou o que vira, segundo vos hei ja dito; e o abade tan toste o fez meter en escrito pera destruir as obras do ẽemigo maldito, que nos quer levar a logo u sempr’ hajamos pavores... A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... E pois souberon o feito, loaron de voontade a Virgen Santa Maria, a Sennor de piedade; e se en algũa cousa ll’ erraran per necidade, punnaron de se gardaren que non fossen pecadores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... «Esta primeira é das maias» Ben vennas, Maio, e con alegria; por én roguemos a Santa Maria que a seu Fillo rogue toda via que el nos guarde d’ err’ e de folia. Ben vennas, Maio, e con alegria. Ben vennas, Maio con toda saude, por que roguemos a de gran vertude que a Deus rogue que nos sempr’ ajude contra o dem’ e des i nos escude. Ben vennas, Maio, con toda saude. Ben vennas, Maio, e con lealdade, por que roguemos a de gran bondade que sempre haja de nós piadade e que nos guarde de toda maldade. Ben vennas, Maio, e con lealdade. Ben vennas, Maio, con muitas requezas; e nós roguemos a que ha nobrezas en si mui grandes, que nos de tristezas guard’ e de coitas e ar d’ avolezas. Ben vennas, Maio, con muitas requezas. Ben vennas, Maio, coberto de fruitas; e nós roguemos a que sempre duitas ha sas merces de fazer én muitas que nos defenda do dem’ e sas luitas. Ben vennas, Maio, coberto de fruitas. Ben vennas, Maio, con bõos sabores; e nós roguemos e demos loores aa que sempre por nós pecadores rog’ a Deus, que nos guarde de doores. Ben vennas, Maio, con bõos sabores. Ben vennas, Maio, con vacas e touros; e nós roguemos a que nos tesouros de Jeso‐Cristo é, que aos mouros cedo cofonda, e brancos e louros. Ben vennas, Maio, con vacas e touros. Ben vennas, Maio, alegr’ e sen sanna; e nós roguemos a quen nos gaanna ben de seu Fillo, que nos dé tamanna força, que saian os mouros d’ Hespanna. Ben vennas, Maio, alegr’ e sen sanna. Ben vennas, Maio, con muitos gãados; e nós roguemos a que os pecados faz que nos sejan de Deus perdõados, que de seu Fillo nos faça privados. Ben vennas, Maio, con muitos gãados. Ben vennas, Maio, con bõo verão; e nós roguemos a Virgen de chão que nos defenda d’ home mui vilão e d’ atrevud’ e de torp’ alvardão. Ben vennas, Maio, con bõo verão. Ben vennas, Maio, con pan e con vinno; e nós roguemos a que Deus mininno troux’ en seus braços, que nos dé caminno por que sejamos con ela festinno. Ben vennas, Maio, con pan e con vinno. Ben vennas, Maio, mans’ e non sannudo; e nós roguemos a que noss’ escudo é, que nos guarde de louc’ atrevudo e d’ hom’ ẽaio e desconnoçudo. Ben vennas, Maio, mans’ e non sannudo. Ben vennas, Maio, alegr’ e fremoso; por end’ a Madre do Rei grorioso roguemos que nos guarde do nojoso hom’ e de falso e de mentiroso. Ben vennas, Maio, alegr’ e fremoso. Ben vennas, Maio, con bõos manjares; e nós roguemos en nossos cantares a Santa Virgen, ant’ os seus altares, que nos defenda de grandes pesares. Ben vennas, Maio, con bõos manjares. «Esta primeira é de com’ el fez o ceo e a terra e o mar e o sol e a lũa e as estrelas e toda‐las outras cousas que son, e como fez o home a sa semellança» Como podemos a Deus gradecer quantos bẽes el por nós foi fazer. Por nós fez el ceo, terra e mar, ca pera si non havia mester; e quen aquesto creer non quiser, a piedade de Deus quer negar. Como podemos a Deus gradecer... De com’ el fez a luz e a criou, ben semella seu feit’, amigos meus; pero máis foi u por salva‐los seus o seu lume na Virgen enserrou. Como podemos a Deus gradecer... E u os ceos fez e estendeu, ben semella obra de mui gran sén; mas maior foi, a quen o catar ben, u por seer home deles decendeu. Como podemos a Deus gradecer... E u a terra fez, mostrou ben qual poder havia; mas quen comidir, por máis terra u por nos remiir andou en ela e sofreu gran mal. Como podemos a Deus gradecer... E u a lũa e o sol que luz criou, grand’ obra e mui nobre fez; pero máis foi u chus negros ca pez tornaron u por nós pres mort’ en cruz. Como podemos a Deus gradecer... E u as estrelas fez, de certo sei que en faze‐las non fillou afan; pero máis foi u per elas a pran dos Reis foi aorado por Rei. Como podemos a Deus gradecer... E u os peixes, per com’ aprendi, criou das aguas, com’ escrito jaz, gran cousa foi; mas mui maior assaz u sobr’ elas andou por nós aqui. Como podemos a Deus gradecer... E u as aves, com’ el por ben viu, que voassen no aire fazer quis, muito foi; mas desto vos faço fis que máis fez por nós u per el subiu. Como podemos a Deus gradecer... E u bestias, per com’ o escrito diz, fez de naturas muitas máis ca mil, muito foi; pero máis u eno vil presev’ ontr’ elas jouv’ o mui fiiz. Como podemos a Deus gradecer... E u fez home apost’ e mui bel a que deu entendiment’ e razon, muito foi; pero máis u pres paxon po‐lo salvar e morte mui cruel. Como podemos a Deus gradecer... DIE MITTELALTERLICHEN GALICISCHEN‐PORTUGIESISCHEN MINNESÄNGER (Einführung, Auswählung und Noten von Carlos Paulo Martínez Pereiro) Eine Initiative der Asociación de Escritores en Lingua Galega mit der Schirmherrschaft der S.A. de Xestión do Plan Xacobeo Ins Deutsch übersetzt von Eva Moreda Die Wichtigkeit und die Bedeutung der galicischen‐portugiesischen Minnesängerschule, wegen seines impliziten poetischen Interesse und aus soziolinguistischen und literarischen‐kulturellen Gründen, beginnen erst jetzt, richtig geschätzt zu werden mit der Anerkennung der entscheidenden Rolle und der unleugbaren literarischen Qualität dieser literarischen Bewegung. Trotz dieser Anerkennung wurde das komplette und komplexe historische Argument, das seine hegemonische Rolle als poetische Sprache und Option in der Halbinsel während 150 Jahren erklärt, nicht verbreitet. Der Beginn seiner Expansion durch das Halbinsel kann nur versteht werden, wenn zwei Elemente berücksichtigen wurden: einerseits, das Prestige des Galicisches‐Portugiesisches als poetische Sprache; anderseits, die politische und ökonomische Bedeutung Galiciens im Rahme der Königreichen des Halbeinsels seit dem Hochmittelalter. Wegen dieses Gepränges und dieses kulturellen, politischen und ökonomischen Einflusses des Nordwestens des Halbeinsels wurde die wichtigste (und fast die einzige) Minnesängerschule des Halbinsels, deren Werke durch verschiedene Manuskripten vermittelt wurden. Das war im 13. und 14. Jahrhunderten; danach beginnt die Dekadenz Galiciens, die bald schneller wurde. So wurde das Werk der Troubadouren von Frankreich auf Galicisch‐Portugiesisch empfunden und adaptiert, und der Grund dafür war, dass die Könige und der Adel von Galicien (und León) ‐bis Afonso VI (1188‐
1230), IX von León‐ ihre galicischen „Interessen“ schützteten ‐wie die kräftige Familie der Gräfen von Traba‐, oder in Galicien aufgewachsen waren ‐bis Fernando III und Afonso X oder die wichtigen Familien Castro und Lara im Hof von Afonso VIII von Kastilien‐, zusammen mit der immer gröβeren Bedeutung von Santiago de Compostela als Religions, Macht‐ und Kulturzentrum. Die historischen Fakten und die heutigen Kenntnissen über die Vorgeschichte unserer Lyrik erlauben die Hypothese, dass die galicische‐portugiesische „Version“ der okzitanischen Lyrik im Höfen des Halbinsels auf den direkten und indirekten Einfluss Galiciens in der Entwicklung des Halbinsels in den 11. und 12. Jahrhunderten zurückzuführen ist, und es sollte auch früher Lyrik auf galicisch geschrieben werden. Das Ergebnis war der Zusammenfluss der okzitanischen und galicischen poetischen Erfahrungen während der Königreiche von Afonso IV und Alfonso VIII von Kastilien. Anderereseits, die literarischen Gattungen wurden fortschreitend mit bestimmten sprachlichen‐dialektalen Optionen verbundet, und so wurde das Galicisch‐
Portugiesisch im Hispanischen Mittelalter die exclusive lyrische Sprache unter allen den romanischen Sprachen des Halbinsels, was den Name der poetischen Schule erklärt. Mit der Ausnahme des Mozarabisch im Süden, war das Galicisch‐Portugiesisch nicht nur von seinen Sprechern benutzt, aber auch von Schriftstellern aus anderen Teilen des Halbinsels, die die Traurigkeit der Liebe poetisch ausdrückten, die seine Zeitgenossen mit Sarkasmus und Obszönitat fluchten, und die loores und miragres für die Heilige Maria sangen. Die Homogenität des sprachlichen Ausdrückes der hispanischen Lyrik im Mittelalter war so, dass auch Bonifacio Calvo, aus Genoa, auf Galicisch‐Portugiesisch schrieb, als auch Alfonso X, die skatologische Dialoge schrieb; auf Okzitanisch schrieb der provenzalische Arnaldo (höchstwahrscheinlich Arnaut Catalan). Auch der okzitanische Minnesänger Raimbaut de Vaqueiras benutzt das Galicisch‐Portugiesisch unter den kulturell prestigevollen Sprachen seines berühmten mehrsprachigen descort, und der „weise“ König von Kastilien und León, der die kastilianische Prosa anschaffte und förderte, schrieb auch exclusiv auf Galicisch‐Portugiesisch profane und religiöse Dichtungen. Die soziokulturelle Charakterisierung des Zentrums und Nordwestens des Halbinsels und die generelle Tendenz der einzigen Sprachen, zusammen mit dem Prestige des Galicisch‐Portugiesisch als Sprache mit einer vorherigen poetischen Tradition ‐deren Verbreitungs‐ und Empfindungszentrum wahrscheinlich Santiago de Compostela war und die den weiblichen Lyrismus der cantiga de amigo beeinflusste (immer mit bedeutenden Referenzen auf die galicischen Landschaften)‐ erklären teilweise dieses komplexe Phänomenon, das oft Opfer der Begriffsstutzigkeit war, mit der retrospektiven Durchsetzung der nationalistischen spanischen Ideologie über Räume und Zeiten, die nicht totalisierend assimiliert werden können. Die galicische‐portugiesische troubadouristische Poesie besteht auf 1680 profane Cantigas, von 160 meist galicischen und portugiesischen (aber auch von Ausländern) Minnesängern und Gauklern geschrieben, und auf etwa 422 religiöse Cantigas ‐von loor und Narrativen von miragres‐, die Afonso X (1221‐1284) im bedeutenden Denkmal Cantigas de Santa María sammelte und konzipierte. Diese Dichtungen, trotz ihrer unterschiedlichen Themen, Konzeption oder Sinne und ihrer stilistischen Gleichartigkeiten oder Unterschieden, sind durch die substanzielle Identität des sprachlichen Ausdrückes des galicischen‐portugiesischen Troubadourismus vereinigt. Diese Cantigas bringen Musik und Text zusammen, und sie wurden komponiert, um gesungen zu werden. Je nach Thema teilen sie sich in verschiedenen Gattungen. Die Stützen dieser Poesie sind gegensätzlich und widersprüchlich (wie auch die mittelalterliche Kultur), aber trotzdem sind sie eine Einheit mit einer paradoxer Kontinuität und Wechselspiel zwischen den verschiedenen Varianten, die trozt ihrer manchmal unklaren Grenzen, ihre generischen Diskursen konfigurieren: einerseits, rund um die besessene und krankhafte Liebe‐Leiden aus eier hyperbolischen männlichen Perspektiv (cantiga de amor) und aus einer (falschen) weiblichen Perspektiv (cantiga de amigo), zusammen mit der religiösen Version und die Anwendung an das Göttliche der profanen Weisen in den Loores an María; andererseits seht der narrativere Diskurs des Satyres: heftig, skurril und sarkastisch, obszön und meuterisch, humoristisch under leicht, manchmal auch moralisierend in den cantigas de escarnho e de maldizer und in den langen, poetischen und intensiv verbreiteten Narrativen der Miragres, die die Eigenschaften und Fähigkeiten als Vermittlerin der Jungfrau Maria zeigen. Auβer die obergenannten kanonische und häufigere Gattungen, gibt es auch andere, die weniger bedeutend sind und manchmal unklare Grenzen haben. In der profanen Literatur gibt es die descordos (mit formellen und emotionellen Unstimmigkeit), die lais (narrativ und mit arthurischem Thema), die prantos (elegisch) und die tenções (Debatten zwischen zwei Dichtern mit den Themen Satyre und manchmal Liebe). Im religiösen Werk Cantigas de Santa María finden wir auβer die erste und letzte Dichtung, eine Cantiga pitiçon und die maias, eine kleine Gruppe von christologischen Dichtungen, die mit den anderen das Thema der Jungfrau nicht teilen. Allerdings gibt es cantigas de seguir, die eher eine von früheren Texten parasitäre kompositorische Technik als eine Gattung ist, der eloxio, die cantiga de tear, die cantiga de malmaridada und die pastorela (höflicher Dialog zwischen einem Richter und einer Hirtin), die in anderen mittelalterlichen troubadorischen Schulen spezifische Gattungen sind aber hier sind sie sehr sporadisch oder wenig definiert wegen der Hybridisierung mit den Cantigas der drei mächtigen kanonischen Gattungen auf Galicisch‐Portugiesisch. Das Galicisch‐Portugiesisch, als Lingua Franca der hispanischen Troubadourlyrik gibt, ist im derzeitigen Stand unseres Wissens eine literarische Koine, die gleichwertig mit dem Provenzalischen in der Okzitanischen Lyrik ist, aber es ist den Möglichkeiten der volkstümlichen Sprache offener. Jedoch zwischen den Polen der Einheit und Vielfalt, befindet diese poetische Koine sich bevorzugt in der ehemaligen, da sie nivelliert grosso modo die dialektalen Unterschiede, die in den Gebieten des heutigen Galicien und Nord‐Portugal bis zum Fluss Mondego gesprochen wurden, und mit dem Beitrag von einem reicher und vielfältiger sprachlicher Register in den Satyren und in den Narrativen der miragres, wie zu uns von u.a. dem Cancioneiro da Ajuda, den Italienischen Apographen des 15. Jahrhunders des Cancioneiro de la Biblioteca Nacional und dem Cancioneiro de la Vaticana und der vier cancioneiros der Cantigas de Santa María übertragen. Auf jeden Fall sollte diese einfache Charakterisierung heute nuanciert werden, da unsere Dichter immer offen und sensibel zu der echten, kolloquiallen und volkstümmlichen Sprache (ihre eigene Sprache und die Sprache ihrer Zeitgenossen), die in verschiedenen Maβen in jeder Gattung anwesend waren. Folglich hat diese Sprache, obgleich sie konventionell ist, eine hohe Kommunikationsfähigkeit und ist sie mit der heutigen Sprache leicht zu identifizieren. Als ästhetisches Kommunikationszeug hat dieses Galicisch‐Portugiesisch eine stärke und gleichartige Stilsbewusstsein, das nur leicht spezialisiert ist in Bezug auf die stärke Polarisierung des doppelten Weltalls, das sie spiegeln: lyrisch‐liebend (profan und religiös) und narrativ (Satyre und Wunder). Der lyrische‐liebende Modus der Cantiga de amor, Cantiga de amigo und Cantiga de loor basiert sich auf das semantische‐strukturelle Prozess der Wiederholung und der Variation, des formellen und bedeutenden Parallelismus, so dass, auch als Ergebnis und Anspruch einer gelehrten und aristokratischen Konzeption der poetischen Schöpfung, auf eine reduzierte Gruppe von thematischen Motiven sich beschränkt, und ist immer entweder an das Menschliche oder das Gottliche orientiert. Mit diesen akzeptierten Einschränkungen einer absichtlich reduzierten Poetik beziehen die Cantigas de Amor, wegen einer fast zwangsläufigen Konvention, auf einen hypothetischen paradigmatischen Text, durch die Intensivierung und Internalisierung der psychologischen Analyse der Liebeskummer und das Spektrum der Motive, die sie begleiten, in einem stark formalisierten, rethorisierten und „paralogischen“ Ausdruck, der in den Cantigas de loor sich passt und diversifiziert, zum Beispiel in den Lobgesang der Jungfrau als Senhor das Senhores, während in den bedeutendsten und wenigstens „höflichen“ Cantigas de amigo sind die stilistischen und strukturellen Grenzen veraltet dank einer naturalistischen Symbolik und eines traditionelleren und suggestiven Ausdrucks. Andererseits, die Erzählweise der satirischen und Wundertexte nimmt die Sekundarisierung der wiederholenden Muster der Liebe und das Primat eines konversationelleren und lebendigeren sprachlichen Ausdrucks und Charakterisierung voraus, im Einklang mit der Thematik und den verschiedenen Intentionalitäten der verschiedenen Texte. Ohne auf die akzeptierten Umstände der Schule zu verzichten, ist gegenüber die obergenannte liebevolle Weise durch ihre relativ unkonventionelle und expansive Tendenz, einen auf andere rhetorischen Modi starkeren Ausdruck, die Vielfältigkeit von Registern und die lexikalische Reichtum kenngezeichnet. In den Cantigas de escarnho e de maldizer sind der Idealismus und Abstraktion vermeidet und es führt zu der Rohheit, der Obszönität, der Schmutz, Blasphemie oder Gotteslästerung, mit der systematischen Nutzung der semantischen und expressiven Möglichkeiten in seltsamem Maβe. Diese Poesie beschäftigt, um ihre große Ausdruckskraft, Vielfalt und den Reichtum zu erreichen, eine perfekte Kombination von rhetorischen Figuren wie der Ambiguität, Ironie und Schmähungen und Verfahren mit Ursprung in der Affektivität und der Wirksamkeit der spontanen und volkstümmlichen Sprache. In den Miragres von Alfonso X herrscht der narrative Diskurs mit einem demonstrativen Ton mit frommen Zeielen, durch eine große sprachliche, metrische und stilistische Reichtum und nicht zuletzt die Präsenz von verschiedenen sozio‐umweltlichen Bereiche. Obwohl das sprachliche Instrument dieser poetischen Bewegung ist das Galicisch‐Portugiesisch, kann zum Teil ihre thematische, kulturelle und soziale Geographie als panhispanisch betrachtet werden, oder vielleicht als mitte‐westlich, immer berücksichtigend den höflichen und aristokratischen Kontext, in dem sie basiert war. Zum Beispiel, ein der ältesten Texten unserer Lyrik, das um 1200 geschriebene politische Gedicht, Ora faz host’ o senhor de Navarra, von Joán Soárez de Paiva, liegt thematisch fern von Galicien und Portugal, oder Joán, ein Jongleur aus León, bezeugt den Tod der galicischen‐portugiesischen Troubadourschule nach dem Tod des Rei Lavrador Don Dinís in 1325, mit einem pranto (Os namorados que troban d’ amor), das symbolisch ein der letzten Texten dieser poetischen Bewegung ist. Es müss auch berücksichtigt werden, dass die Tätigkeit dieser poetischen Schule mit den portugiesischen Höfen von Afonso III und Don Dinís, und auch ‐vielleicht in höherem Maβe‐ den kastilianischen von Fernando III, Alfonso X und Sancho IV verbunden ist, und auch mit kleineren aristokratischen und kirchlichen Zentren in Galicien. In diesem höflichen Zusammenhang sangen, mit starken kulturellen und rhetorischen Ausbildung, große Minnesänger, Segreles und Jongleurs; in dem kreativen Prozess lebten, nicht ohne Konflikte, Könige, hohe Adel, Bürger, Geistliche, Adlige ruiniert Adel (infançóns) oder Mitglieder volkstümmlicherer Gruppen zusammen. Sie bauten ein ungerade literarisches Denkmal, dass abgesehen von formalisierten und überholten Elementen (Ergebnis einer veralteten Rhetorik und Ideologie) noch für den modernen Leser außergewöhnliche Verständlichkeitsindizen und kommunikative Macht behaltet, in ihrem tiefen „Übersetzung“ und Anpassung des provenzalischen höfischen Universums an den ästhetischen, sozialen und kulturellen mittelalterlichen galicischen‐portugiesischen Kontext. In dieser Anpassung bauten die verschiedenen Generationen von Minnesängern und Jongleurs, die die Ars als Rhetoren kannten, eine sehr anspruchvolle Poetik, die strengen Gesetze und Prinzipen folgte und die ursprünglichen Modi und Modalitäten reduzierte. Sie benutzten die metrischen, rhymatischen, musikalischen, kompositiven und symbolischen Mittel mit groβer technischer Fähigkeit und ausdrücklicher Rentabilität, und sie gebrauchten auch die vorherigen lyrischen Traditionen, und praktisierten durch ihre Poesie, avant la lettre, das paradoxale moderne Prinzip Less is more. Im Bezug auf die obergenannten Grenzen, kann es daraus gefolgert werden, dass das chronologische Raum der Troubadourschule ungefähr 150 Jahre dauert: das 13. Jahrhunderts und die erste Halft des 14. Jahrhunderts. Diese Grenzen wurden vom Datum der ersten Texte unserer armen und unitarischen Manuskripttradition oder vom Tod der letzten Mäkenen und dem Verschwinden der letzten die Lyrik schützenden Höfen (der König Don Dinís und Don Pedro, Graf von Barcelos, 1325 und 1354 gestorben) bestimmt. Das Jahr 1350 wird auch berücksichtigt, da in diesem Jahr vermachte der Graf in seinem Testament zu Alfonso XI von Kastilien ein Livro de las Cantigas; aus diesen Anthologie wurden wahrscheinlich die italianischen Apographen des 14. Jahrhunderts kopiert, dank des Humanisten Angelo Colocci. Zusammen mit dem Cancioneiro da Ajuda (Ende 13. Jahrhunderts) und den weniger bedeutenden Manuskripten (aber mit Musik) vom Pergamiño Vindel (mit Cantigas de amigo von Martín Códax) und dem Fragmento Sharrer (mit Cantigas de amor von Don Dinís), sind diese Manuskripten die Grundlage unserer profanen Lyrik. Andererseits, die religiöse Lyrik wurde durch vier groβen unter der Leitung von Alfonso X während der Redaktion der Cantigas de Santa María von 1270 bis 1282 kopierten Manuskripten. Auβer ihrer Texten sind auch ihre Musik und Miniaturen wertvoll: zwei aus El Escorial, ein aus Florenz und ein aus Toledo, das sich in der Biblioteca Nacional in Madrid befindet. Trotzdem sind diese Daten nur Referenzen, da es ist nötig die Hypothese der Existenz einer vortoubadourischen Lyrik (Beispiel dafür wären die Cantigas de amigo) berückzusichtigen, als auch vielleicht den Anfang der Schule vielleicht um einigen Dekaden vorzuschieben gegenüber die durch die Manuskripten übertragenen Texten. Andererseits ist es wahr, dass die poetische Schule sensu strictu mit dem letzten Troubadour und Mäzen, dem Graf von Barcelos, endet. Obwohl während der 2. Halft des 14. Jahrhunderts die Poesie in den Höfen von Don Fernando und Don João I als Fantasie ohne Nutzung beobachtet ist, setzt das poetisches Praxis des Troubadourismus fort und es hat in Portugal einen kleineren Einfluss von 1400 bis 1460. Beisipiele dafür sind die Texten der sogenannten galicischen‐kastilianischen Schule, die die troubadourische Tradition mit die europaïschen poetischen Erneuerung nach 1300 mischt. Diese poetischen Texten von Autoren wie z. B. Macías o Namorado oder Alfonso Álvarez de Villasandino sind u.a. im Cancioneiro de Baena (1445) gesammelt, aber ihr Ende sollte bis 1465 aufgeschoben werden: das ist das Datum eines Dialogues von Gómez Manrique und Álvaro González de Alcántara, das wegen seiner Sprache und zum Teil auch seines Inhaltes für das symbolische Testament gehalten werden kann. Nachher, im Cancioneiro Geral (1516) von Garcia de Resende, das schon die erste nachtroubadorische Schule dargestellt und die neue Lyrik der Renaissance vorstellt, zeigt die aulische Poesie der sogenannten kastilianischen‐portugiesischen Schule das Überleben der formellen und thematischen Modellen des galicischen‐
portugiesischen Troubadourismus. Die 150 Jahren der troubadourischen Lyrik beeinflussten die obergenannten poetischen Schulen und die poetische Tradition des Halbinsels. Während der Renaissance sind sowohl die höfische als auch die traditionelle Poesie auf Spanisch oder Portugiesisch eine Modulierung des galicischen‐portugiesischen Troubadourismus durch die Abzweigung der spätmittelalterlichen galicischen‐
portugiesischen Lyrik und den Einfluss der Neuheiten aus Italien. Wegen der Konsolidierung in Galicien einer fremden Oligarchie und des abnehmenden Einflusses und Macht der galicischen Edel, wurde die galicische Sprache nur mündlich und in ländlichen Umwelten benutzt. Deshalb wurde es Literatur nicht mehr geschrieben, was bedeutete, dass kein Humanismus oder Renaissance auf Galicisch gab. Aber in Portugal wurde die galicische‐portugiesische Lyrik verlangert durch die Bearbeitung der Liebesmetaphysik und der Arten der arte de trovar ao modo antigo, zum Beispiel in den redondilhas von Gil Vicente, Sá de Miranda und Camões, oder in den glänzenden „monólogo de amigo“ von Menina e Moça oder Livro das Saudades, das die auβergewöhnliche narrative Prose des 16. Jahrhunderts beginnt, vom geheimnisvollen Bernardim Ribeiro, der als Person unter den Name „Binmarder“ im Werk teilnimmt. Mit dem Ende der galicischen‐portugiesischen Schule, als Portugal sich nach den Süden orientiert, betrifft ein langes Schweigen Galicien, das kulturell und politisch von Kastilien immer mehr abhängig ist; die spanische Sprache wird Begleiterin des Reiches (wie von Nebrija ausgedrückt) und es findet die Zähmung und Kastration des Königreiches Galicien (wie der Padre Zurita das Werk der Katholischen Könige nannte) statt. In der galicischen Literatur wird diese Periode „Séculos Escuros“ (Dunkle Jahrhunderte) genannt, und nur dank der Aktion der Illustrierten und Romantiker konnte sie überwinden werden. Der poetische Diskurs der Minnesänger und ihre literarische Konstruktion sind auβergewöhlich, und zu denen passen die Wörter, die Roman Jakobson über die siegen cantigas de amigo vom galicischen Jongleur Martin Codax sagte: „Auβergewöhnliche Schöpfungen einer auβergewöhnlichen Epoche der Geschichte der europaïschen Literatur... Wörterkleinode des 13. Jahrhunderts“. Durch die troubadorische galicische‐portugiesische Poesie können wir durch die vergangenen Jahrhunderte reisen, da ein bedeutender Teil unserer Liebestopographie ist noch auf dem Landkarte gespiegelt, der parallel zu der höflichen Prose die mittelalterliche Dichter entworfen, die Stilnovistas nuancierten und Petrarca erneuerte, und wir als ewige Petrarchisten assimilierten. Unter dem Einfluss der „kulturellen Wiederbelebung“ des 12. Jahrhunderts in Europa und in der Folge der provenzalischen Troubadours aus dem Kreuzzug gegen die Katharer der Albigenser, hatten die Trobadores der mittelalterlichen galicischen‐
portugiesischen Lyrik, neben den Französischen trouvères, den deutschen Minnesänger und den Italianischen und Sizilianischen trovatori (und, wenn auch sekundär, einigen englischen Dichter), die Ehre der großen Wiederentdeckung der Liebe, indem sie sie in l'amour réciproque malheureux verwandelte, als von Denis Rougemont ausgedrückt. Deshalb können wir nicht auf diese Erbe verzichtern, auch wenn manchmal wurden die Unterschieden mit dem mittelalterlichen Diskurs übertrieben. Als gesagt von Virgil, omnia vincit Amor: das bedeutet, dass wir unsere Wille ‐eher voluptas als voluntas‐ nach das Verständnis dieses glorreichen kulturellen Werkes der galicischen‐
portugiesischen Poesie orientieren können. Daher ist es zwar richtig, dass um die mittelalterliche galicische‐portugiesische Poesie (derzeit) zu lesen, abgesehen von sprachlichen Problemen und den Schwierigkeiten, die andeuten könnten, verlangt es eine Rekonstruktion seines fernen sozio‐kulturellen Code, damit wir erfassen können in all ihrer Komplexität und Breite ‐wir müssen nicht nur die symbolischen (und besonders, rationalen) Ebene berücksichtigen und ihrer komplexen Netzwerk mit der Welt, aber wir müssen auch auf die hörliche Besonderheit der Texte achten, auf die mentale Landschaft, die sie erklärt; es verlangt ein „erklärendes und verstehendes Lesen“. Es ist aber auch wahr, dass ein „impressionistisches und expressives Lesen“ uns erlaubt, die Echos und Erinnerungen der mittelalterlichen Lyrik zu holen, die uns zu andere Realitäten und zu andere Daten des Bewusstseins, der kulturellen Komplexität und der Erfahrung unserer Welt. Wenn wir das Gedicht als perpetuum mobile unter einem ständigen Aufwachsungsprozess beobachten, können wir seine ganze Leistungsfähigkeit als Kentnnis, Nachdenken und Ausbreitung der Erfahrung, da die rückblickende und aktuelle Auffassung der Ferne ist auch Selbstkenntnis der Anderen. Andererseits, wir die Zeitgenossen sind auch die naturellen Empfänger dieser fantastischen literarischen Konstruktion. Das basiert sich auf die Wille der Kulturmenschen dieser Zeit, da sie zeigten, dass sie das Raum und die Zeit überwinden wollten und die Erinnerung der Wörter durch die Manuskripten übertragen wollten. Die Anpassung der mittelalterlichen galicischen‐portugiesischen Lyrik sollte deshalb diese Verantwortung mit der kulturellen Vergangenheit berücksichtigen. Die von Pound empfohlen erneuerende Anpassung, im Bezug auf die Lyrik der Minnesänger und sein berühmter Ausspruch make it new wurde in der brasilianischen, galicischen und portugiesischen Literatur der ersten Halft des 20. Jahrhunderts gespiegelt; die „neotrobadorischen“ Beweungen mischten Belesenheit und literarische Originalität, deshalb waren sie unterschiedlich in ihren Natur, Charakteristik und ästhetischen Wert. Beispiele dafür sind Manuel Bandeira in Brasilien, Álvaro Cunqueiro in Galicien und Afonso Lopes Vieira in Portugal, die versuchten, aus vielfältigen ästhetischen Perspektiven umzuwandeln, um eine aktualisierte und nicht oberflächliche Vorstellung zu geben. Wir hoffen, dass diese Einführung und (förderative) Notiz der galicischen‐
portugiesischen mittelalterlichen Lyrik, als auch die kommenden Texte, helfen dem Leser dabei, einein Dialog mit den durch die Manuskripte vermittelten cantigas anzufagen. So wächst beständig diese von Schriftstellern, die wir immer mehr als Denkende (homo sapiens) und Erzeugende (homo faber), als Menschen, die sich zum Traum und Leidenschaft (homo demens), dem Spiel und dem Fest (homo ludens) betrachten, gemachte Literatur. Da für den visionären Padre Vieira, Autor der unbeendeten História do Futuro, war der Prophet Isaiah Teil der portugiesischen Literatur wegen der zahlreichen Fälle, in denen er die heroische portugiesische maritime Expansion prophetisch erwähnt, und genauso können unsere mittelalterliche Dichter Teil unserer modernen Sensibilität sein wegen der auch zahlreichen Fälle, in denen sie unsere ‐und ihre‐ Gefühle, Stärke und Schwäche glaubhaft vor 700 Jahren beschrieben. PROFANE CANCIONEIROS FERNÁN PÁEZ DE TAMALANCOS (...1204?‐1242...) Herrin, auch wenn Ihr mich verletzt, solange ich lebe, werdet Ihr immer sein, Schöne Frau, meine Herrin. Auch wenn Ihr jeden Tag mich verletzt solange ich lebe, werdet Ihr immer sein, Schöne Frau, meine Herrin. Auch wenn Ihr mich behandelt, als Ihr wollt, solange ich lebe, will ich, dass Ihr seid Schöne Frau, meine Herrin. Vedes, senhor, pero me mal fazedes, Mentr’ eu viver, ja vós sempre seredes, senhor fremosa, de mí poderosa. Pero me mal fazedes cada dia, Mentr’ eu viver, seredes toda via, senhor fremosa, de mí poderosa. Per como quer que vós de mí façades, mentr' eu viver, vós quer’ eu que sejades, senhor fremosa, de mí poderosa. „Don Fernán Páez de Talamancos schrieb dieses Maldizer‐Gesang für einen Jongleur, der Jongleur Saco genannt wurde, und der Jongleur war verkrüppelt, und deshalb dachte er, dass es besser wäre, ihn Saco [Sack] eher als Jongleur zu nennen. Jongleur Sack, ich kann nicht mit dem, der euch Jongleur nannte, einverstanden sein; „Sack“ wäre besser als „Jongleur“. Gott helfe mir, eur wahrer Name sagt, wer euch Saco und nicht Jongleur euch heiβt. Rodrigo Airas sagte das und war Wahnsinn, da ihr könnt nicht spielen und habt einen Sackenname, der sehr passend ist. Gott helfe mir, eur wahrer Name sagt, wer euch Saco und nicht Jongleur euch heiβt. Es gefallen uns die, die euch Saco nennen und es ist leicht zu sagen für wen die riesigen Hinterbacken unter eurer Taille sieht. Gott helfe mir, eur wahrer Name sagt, wer euch Saco und nicht Jongleur euch heiβt. Wer euch Jongleur nannte lügte, da er hörte euch nicht spielen, und sah eure riesigen Hinterbacken. Gott helfe mir, eur wahrer Name sagt, wer euch Saco und nicht Jongleur euch heiβt. «Don Fernan Paez de Talamancos fez este cantar de mal dizer a ũu jograr que chamavan jograr Saco, e era mui mal feito; e por én trobou‐lhi que máis guisad’ era de seer saco ca jograr» Jograr Saco, non tenh’ eu que fez razon quen vos pos nome jograr e vos deu don; máis guisado fora sac’ e jograr non. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Rodrig’ Airas vo‐lo diss’ e fez mal sén, pois que vós non citolades nulha ren; ar havede nome sac’, e sera ben. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen vos Saco chamar, prazera a nós; e dira‐vo‐lo ben lheu quen vos en cos vir tira‐los nadigões apos vós. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen a vós chamou jograr a pran mentiu, ca vej’ eu que citolar non vos oio nen os vossos nadigões non os viu. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. NUNO EANES CÉRZEO (erste Hälfte des 13. Jahrhunderts) Schöne Herrin, eins sage ich euch: ihr seid mein Tod, mein Leiden und mein Gut, und wieso soll ich euch es wiederholen? Ihr seid mein Tod, ihr macht mich sterben. Ihr seid mein Tod und mein Leiden, meine Herrin, und alles, was in der Welt habe ich gutes und frohes, und wieso soll ich euch es wiederholen? Ihr seid mein Tod, ihr macht mich sterben. Ihr seid mein Tod und mein Leiden, es gibt keinen anderen Grund, und ihre Augen helfen und verletzen mich und wieso soll ich euch es wiederholen? Ihr seid mein Tod, ihr macht mich sterben. Meine Herrin, sie helfen mir mit nur einem Blick, aber sie machen mich auch traurig; ich werde euch auch sagen und wieso soll ich euch es wiederholen? Ihr seid mein Tod, ihr macht mich sterben. Mia senhor fremosa, direi‐vos ũa ren: vós sodes mia morte, e meu mal, e meu ben, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Vós sodes mia mort’ e meu mal, mia senhor, e quant’ eu no mund’ hei de ben e de sabor, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Mia mort’ e mia coita sodes, non ha i al, e os vossos olhos mi fazen ben e mal e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Senhor, ben me fazen soo de me catar, pero ven‐m’én coita grand’; e vos direi ar, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Jetzt möchte ich Abschied nehmen vom Land und von den Menschen, die hier sind, wo mein Gott eine solche Hartherzigkeit zeigte, verletzend mein Herz so viel, dass ich wollte umziehen. Deshalb danke ich Gott dafür, dass ich weggegangen bin. Wenn ich freiwillig aus hier ausgehe, werden ihre Wünsche nicht erfüllt sein, sie sehen mich nicht weinen, oder traurig, auch wenn ich nichts bekommen habe; sie können nicht sagen, dass ich nicht weggehen sollte aus diesem Ort, wo Gott mir solche Traurigkeiten gab. Trotzdem werde ich Nostalgie dieser Länder fühlen, auch wenn ich enttäuscht weggehen, und zu mir wird die Erinnerung kommen der guten Sachen; aber aus einem anderen Grund wird kein Mensch mich traurig oder verzweifelt. Und da ich weggehe, sage ich zu Gott die Wahrheit: wenn ich Groll der Leute oder der Länder, in denen ich Zuflucht fand, war dieser der Grund und kein anderer, aber jetzt werde ich nicht schlecht sein, da ich lasse diese Länder und gehe weg. Agora me quer’ eu ja espedir da terra, e das gentes que i son, u mi Deus tanto de pesar mostrou, e esforçar mui ben meu coraçon, e ar pensar de m’ ir alhur guarir. E a Deus gradesco porque m’ én vou. Ca a meu grad’, u m’ eu d’ aqui partir, con seus desejos non me veeran chorar, nen ir triste, por ben que eu nunca presesse; nen me poderán dizer que eu torto faç’ en fogir d’ aqui u me Deus tanto pesar deu. Pero das terras haverei soidade de que m’ or’ hei a partir despagado; e sempr’ i tornará o meu cuidado por quanto ben vi eu en elas ja; ca ja por al nunca me veera nulh’ home ir triste nen desconortado. E ben digades, pois m’ én vou, verdade se eu das gentes algun sabor havia, ou das terras en que eu guarecia. Por aquest’ era tod’, e non por al; mais ora ja nunca me sera mal por me partir delas e m’ ir mia via. Ich weiβ, wie viel ich gelitten und versteckt habe in diesem Land von Traurigkeit. Wie ich verloren habe und verschwunden, als ich hier meine Tage verbrachte, das kann ich bereuen. Und ich werde mich erinnern und denken wie viel ich gewartet habe das Gut, das ich nie finden konnte. Und ich werde mich anstrengen und Rate bekommen, wie ich jetzt leben sollte. Schmerz, finden, plötzlich, etwas anderes möchte ich suchen. Der gute Sinn von irgendjemanden oder irgendetwas Guten helfe mich, wenn es in mir ist. Wert sein, können, wissen, sagen, wert ist, gut zu sagen, da ich werde sagen. Macht haben, Vergnügen haben kann ich, da ich werde das bekommen. So werde ich wollen suchen leben ein anderes Leben, das ich versuchen werde und meine Uneinigkeit wird beenden. Ca sei de mí quanto sofri e encobri en esta terra de pesar. Como perdi e despendi, vivend’ aqui, meus dias, posso‐m’ én queixar. E cuidarei, e pensarei quant’ aguardei o ben que nunca pud’ achar. Esforçar‐m’‐ei, e prenderei como guarrei conselh’ agor’, a meu cuidar. Pesar d’ achar, logar provar quer’ eu veer se poderei. O sén d’ alguen, ou ren de ben me valha, se o en mí hei. Valer poder, saber dizer ben me possa, que eu d’ ir hei. D’ haver poder, prazer prender poss’ eu, pois esto cobrarei. Assi querrei buscar viver outra vida que provarei, e meu descord’ acabarei. NUNO FERNÁNDEZ TORNEOL (zweites Drittel des 13. Jahrhunderts) Pois naci nunca vi Amor Seitdem ich geboren wurde, habe ich die Liebe nie gesehen e ouço del sempre falar, und ich wage immer, von ihr zu sprechen, pero sei que me quer matar; auch wenn ich weiβ, dass sie mich töten will, mais rogarei a mia senhor aber ich will meiner Herrin darum bitten, que me mostr’ aquel matador, dass sie mir diesen Mörder zeigt ou que m’ ampare del melhor. oder mich besser aus ihr schützt. Auch wenn ich ihr nichts gemacht habe, Pero nunca lh’ eu fige ren damit sie mich tötet, por que m’ el haja de matar, will ich meiner Herrin darum bitten, máis quer’ eu mia senhor rogar, wegen der gröβen Angst, in der ich lebe, polo gran med’ en que me ten, dass sie mir diesen Mörder zeigt que me mostr’ aquel matador, oder mich besser aus ihr schützt. ou que m’ ampare del melhor. Ich werde mich nie aus der Liebe schützten, Nunca me lh’ eu ampararei, wenn sie mich aus der Liebe nicht schützt; se m’ ela del non amparar; deshalb will ich meiner Herrin darum bitten, mais quer’ eu mia senhor rogar, da ich befürchte die Liebe sehr viel, polo gran medo que del hei, dass sie mir diesen Mörder zeigt que mi amostr’ aquel matador, oder mich besser aus ihr schützt. ou que mi ampare del melhor. Und da die Liebe eine groβe Macht über mich hat, E pois Amor ha sobre min um mich zu töten de me matar tan gran poder, und ich kann sie nicht sehen, e eu non o posso veer, so werde ich meiner Herrin darum bitten rogarei mia senhor assi dass sie mir diesen Mörder zeigt que mi amostr’ aquel matador, oder mich besser aus ihr schützt ou que mi ampare del melhor. Stand auf, mein Freund, du, der während der kalten Morgen schläfst; alle Vögel der Welt der Liebe sagten: Froh bin ich. Stand auf, mein Freund, du, der während der kalten Morgen schläfst; alle Vögel der Welt der Liebe sangen: Froh bin ich. Alle Vögel der Welt der Liebe sagten über meine und deine Liebe, an die sie dachten: Froh bin ich. Alle Vögel der Welt der Liebe sangen, denkend an meine und deine Liebe. Froh bin ich. Sie kannten meine und deine Liebe: du hast die Zweige, wo sie saβen, geschnitten. Froh bin ich. Sie dachten auf meine und deine Liebe, du hast die Zweige, wo sie saβen, geschnitten. Froh bin ich. Du hast die Zweige, wo sie saβen, geschnitten und die Quellen, wo sie tranken, getrocknet. Froh bin ich. Du hast die Zweige, wo sie saβen, geschnitten und die Quellen, wo sie schwammen, getrocknet. Froh bin ich. Levad’, amigo, que dormides as manhanas frias; toda‐las aves do mundo d’ amor dizian: Leda mi and’ eu. Levad’, amigo, que dormide‐las frias manhanas; toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor dizian, do meu amor e do vosso en ment’ havian: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan, do meu amor e do vosso i enmentavan: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso en ment’ havian; vós lhi tolhestes os ramos en que siian: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso i enmentavan; vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que siian e lhis secastes as fontes en que bevian: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan e lhis secastes as fontes u se banhavan: Leda m’ and’ eu. JOÁN SOÁREZ COELHO (...1235‐1279...) So sehe ich hier die Frau, die, seit dem Tag, an dem ich geboren wurde, eine so schlechte Sache habe ich nicht gesehen, auβer für eine dieser zwei Gründen: wenn sie mit diesem Name genannt wird, ist das, weil sie geliebt ist, oder weil sie schön ist. Wenn eine Frau so ist, ist sie, ihr könntet das glauben, oder vielleicht ist sie so, weil ich sie so viel liebe, so viel will und ich kann schwören, dass nachdem ich sie sah, habe ich sie nie so geliebt gesehen. Und ich habe nie eine solche schlechte Sache gesehen: dass ein Mann eine solche Dame „Herrin“ nennt, eine Hirtin, und das macht er entweder weil sie alle liebt, oder weil sie die geliebste der Welt ist. Höret ihr, was ich sage: auch wenn Gott mir helfen wollte, ohne ihr kann Er mir nicht helfen! Atal vej’ eu aqui ama chamada que, de‐lo dia en que eu naci, nunca tan desguisada cousa vi, se por ũa destas duas non é: por haver nom’ assi, per bõa fe, ou se lho dizen porque ést’ amada, ou por fremosa, ou por ben talhada. Se por aquest’ ama dev’ a seer, é‐o ela, podede‐lo creer, ou se o é po‐la eu muit’ amar, ca ben lhe quer’ e posso ben jurar: poi‐la eu vi, nunc’ a vi tan amada. E nunca vi cousa tan desguisada de chamar home ama tal molher tan pastorinh’, e, se lho non disser, por tod’ esto que eu sei que lh’ aven: porque a vej’ a todos querer ben, ou porque do mund’ é a máis amada. E oide como vos eu disser, que, pero me Deus ben fazer quiser, sen ela non me pode fazer nada! María do Grave, es ist schlimm zu wissen, wiesoman euch María do Grave nennt, da ihr sind nicht schlimm zu ficken, auch wenn sie sehr schlimm am Ficken seid; und ich will in Wahrheit sagen: da ich kein Schriftsteller oder Minnesänger bin, kann ich als Mann nicht dieses „grave“ verstehen. Aber ich kann singen und lesen und deshalb will ich dieses „grave“ verstehen: ihr seid schlimm am Bitten, in ihrer Scheide, und seid schlimm am Ficken, wen euch viel fickt; und deshalb muss es verstanden werden wieso man euch María do Grave nennt. Und da ich habe ihr „grave“ verstanden, jetzt bin ich ein besserer Minnesänger; und ich schwöre um unseren Herr, dass ich keine schlimmere Frau gefunden habe als María –und das habe ich schon gezeigt‐ do Grave; danach habe ich keine Frau gefunden, die so schlimm zu ficken war. („Grave“ (schlimm) hat in diesem Gedicht die verschiedenen Bedeutungen von schwierig, schlecht, seriös usw.)] Maria do Grave, grav’ é de saber por que vos chaman Maria do Grave, ca vós non sodes grave de foder, e pero sodes de foder mui grave; e quer’, en gran conhocença, dizer: sen leterad’ ou trobador seer, non pod’ homen departir este "grave". Mais eu sei ben trobar e ben leer e quer’ assi departir este “grave”: vós non sodes grav’ en pedir haver, por vosso con’, e vós sodes grave, a quen vos fode muito, de foder; e por aquesto se dev’ entender por que vos chaman Maria do Grave. E pois vos assi departi este “grave”, tenho‐m’ end’ ora por máis trobador; e ben vos juro, par Nostro Senhor, que nunca eu achei molher tan grave com’ é Maria –e ja o provei– do Grave; nunca pois molher achei que a mí fosse de foder tan grave. RODRIGO EANES DE VASCONCELOS (...1258‐1288...) Einer Frau habe ich so gefragt: „Herrin, Ihr seid ins Kloster eingetreten“, und deshalb habe ich geweint. Und sie sagte: „Ich werde euch nicht leugnen, dass ich ins Kloster eingetreten bin, Gott entschuldige mich. Meine Mutter hat es befohlen, was kann ich machen? Ich werde die Kutte anziehen, aber nicht im Herz“. Ich sagte: „Schöne Herrin, ich werde mit Traurigkeit sterben, da Ihr seid ins Kloster eingetreten und Ihr werdet gewacht. Sie sagte: „Deshalb will ich euch zeigen, wie ich gewacht wird. Wenn Ihr weint, denket Ihr so: ich werde die Kutte anziehen, aber nicht im Herz“. Und ich sagte: „Meine Herrin, ich bin deswegen so traurig, weil Ihr ins Kloster eingetreten seid, ich werde sterben“. Und sie sagte: „Wenn ich kann, will ich euch sagen, wie ich gewacht werde: wenn ich die Klutte anziehe, denket Ihr, dass ich im Herz eine andere Sache haben werde“. Preguntei ũa dona en como vos direi: «Senhor, filhastes orden?». E ja por én chorei. Ela enton me disse: «Eu non vos negarei de com’ eu filhei orden, assi Deus me perdon; fez‐mi‐a filhar mia madre, mais, o que lhe farei? Trager‐lhi eu os panos, mais non o coraçon». Dix’ eu: «Senhor fremosa, morrerei con pesar, pois vós filhastes orden e vos han de gardar». Ela enton me disse: «Quero‐vos én mostrar como serei guardada, se non, venha‐me mal; esto, por que chorades, ben devedes cuidar: Tragerei eu os panos, mais no coraçon al». E dix’ eu: «Senhor minha, tan gran pesar hei én, porque filhastes orden, que morrerei por én». E disse inda logo: «Assi me venha ben, como serei guardada dizer‐vo‐lo quer’ eu: se eu trouxer os panos, non dedes por én ren, ca terrei o contrairo eno coraçon meu». AFONSO MEÉNDEZ DE BESTEIROS (...1290...) Ab heute will ich mich vorbereiten, um diese Welt zu verlassen, und ich habe einen entscheidenden Grund, da meine Herrin verlieβ es, und ich kann nicht hier oder in einem anderen Ort leben. Und deshalb will ich wegen ihrer Liebe die täuschende und verratende Welt lassen, die mich lügen will. Ich kann niemanden dienen, wie ich so lang diente, und ich bleibe unbeschützt; ich will nur gehen, wo meine Herrin will. Und da es bleibt in der Welt keine Lobe oder Wert, nachdem meine Herrin sie verlieβ, ich will hier nicht länger leben. Und da ich sehe nicht meine Herrin und auch nicht die anderen Frauen der Welt, kann mein Herz nicht bleiben. Und ich will euch nicht lügen: ich will diese Welt verlassen; und da ich verlasse die schlimmste Welt, bin ich sicher und werde ich darüber lachen! Oimais quer’ eu punhar de me partir daqueste mund’, e farei gran razon, poi‐lo leixou a mia senhor, e non pud’ i viver e fui alhur guarir. E por esto quer’ eu por seu amor leixa‐lo mundo falso, traedor, desemparado, que me foi falir. E non houvera pois quen o servir com’ eu servi, nen tan longa sazon; e ficará desemparad’ enton, pois m’ end’ eu for, que mia senhor fez ir. E pois que ja non ha prez nen valor eno mundo, d’ u se foi mia senhor, Deus me cofonda, se eu i guarir! E pois que eu i mia senhor non vir, e vir as outras que no mundo son, non me podia dar o coraçon de ficar i. E por vos non mentir, quero‐m’ end’ ir; e, pois que m’ end’ eu for daqueste mundo, que ést’ a peor cousa que sei, querrei‐me del riir! JOÁN GARCÍA DE GUILHADE (...1239‐1270...) Meine Augen werden nicht, meine Herrin, ihre groβe Traurigkeit verlieren, solange ich lebe, und ich werde euch sagen, schöne Herrin, die Traurigkeit meiner Augen: sie weinen und werden blind, wenn sie jemanden nicht sehen und dann werden sie blind für jemanden, die sie sehen. Meine Augen werden nicht ihre Traurigkeit verlieren, und mein Herz; und diese Traurigkeiten, meine Herrin, sind mein, aber die Augen, um jemanden zu sehen, sie weinen und werden blind, wenn sie jemanden nicht sehen und dann werden sie blind für jemanden, die sie sehen. Und so kann ich nie gut sein, da die Liebe will mich nicht mehr, noch Gott, aber meine gefangenen Augen werden immer sterben, um jemanden zu sehen: sie weinen und werden blind, wenn sie jemanden nicht sehen und dann werden sie blind für jemanden, die sie sehen. Estes meus olhos nunca perderán, senhor, gran coita, mentr’ eu vivo for, e direi‐vos, fremosa mia senhor, destes meus olhos a coita que han: choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. Guisado teen de nunca perder meus olhos coita, e meu coraçon; e estas coitas, senhor, minhas son; mais‐los meus olhos, per alguen veer, choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. E nunca ja poderei haver ben, pois que Amor ja non quer, nen quer Deus, mais os cativos destes olhos meus morrerán sempre por veer alguen: choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. In Wahrheit, mein Freund, weiβ ich, dass Ihr mich liebt und Ihr war während vieler Zeit gut bei mir; aber höret Ihr, was ich Euch sage: es ist beendet. Unsere gröβen Lieben, die Ihr und ich immer hatte, sind am Gipfel nicht angekommen, wie Branca Frol und Flores; aber die Zeit der Spieler ist beendet. Ich habe schon mit Narrheit gesprochen mit Euch und mit groβer Wissenheit und mit Sinn und Torheit den ganzen Tag; aber das, Don Jan García, ist beendet. Und der Wahnsinn ist schon beendet, das Brot der Hochzeit ist eingeschrumpf, es ist beendet. Per boa fe, meu amigo, mui ben sei eu que m’ houvestes grand’ amor e estevestes mui gran sazon ben comigo; mais vede‐lo que vos digo: ja çafou. Os grandes nossos amores, que mí e vós sempr’ houvemos, nunca lhi cima fezemos coma Branca Frol e Flores; mais tempo de jogadores ja çafou. Ja eu falei en folia convosc’ e en gran cordura e en sén e en loucura quanto durava o dia; mais est’, ai don Jan Garcia, ja çafou. E dessa folia toda ja çafou, ja çafad’ é pan de voda, ja çafou. PAI GÓMEZ CHARINHO (c.1225‐1295) Die, die im Meer hier sind, denken, dass in der Welt keine Traurigkeit gibt wie die Traurigkeit des Meeres, sie haben kein anderes Schmerz. Aber heute habe ich etwas anderes: der Liebeskummer macht mich vergessen, dass ich die groβe Traurigkeit des Meeres habe für die gröβte Traurigkeit, die es gibt, Liebestraurigkeit, die Gott gibt. Uns der Tod im Meer ist eine groβe Traurigkeit, aber nicht so groβ, und deshalb der Liebeskummer macht mich vergessen, dass ich die groβe Traurigkeit des Meeres habe für die gröβte Traurigkeit, in Wahrheit, die es gibt, es gab und es geben wird. Und die, die keine Liebe haben, leugnen es; aber ich werde wagen, welche ist der Liebeskummer macht mich vergessen, dass ich die groβe Traurigkeit des Meeres habe. Deshalb ist diese Traurigkeit gröβer als die Traurigkeit des Meeres, die viele tötet. Quantos hoj’ andan eno mar aqui coidan que coita no mundo non ha senon do mar, nen han outro mal ja. Mais doutra guisa acontece hoje a mí: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer pola maior coita de quantas son coita d’ amor a quen a Deus quer dar. E é gran coita de mort’ a do mar, mas non é tal, e por esta razon coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita de mar, e tẽer pola maior coita, per bõa fe, de quantas foron, nen son, nen seran. E estes outros que amor non han dizen que non; mas eu direi qual é: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer por maior coita a que faz perder coita do mar, que faz muitos morrer. Eine Frau, die mir sehr gut gefällt, für meine Unglücklichkeit, oh Gott, hat mich immer missgehandelt und misshandelt mich, und wird mich missbehandeln, so behandelt sie mich: weder Meer noch Land, weder Vergnügen noch Schmerz weder Gut noch Bose, können sie mir wegnehmen aus dem Herz, was wird mir passieren? Ich bin tot, wenn ich entscheide, nicht zu sterben. Sie wird mir nie gut behandeln, immer schlecht, da es ist so, weder Meer noch Land, weder Vergnügen noch Schmerz weder Gut noch Bose, können sie mir wegnehmen aus dem Herz. Jetzt bin ich schlimmer wenn sie nicht kommt, da ich will euch nicht lügen: schlimm wenn ich sie sehe, schlimm wenn nicht, aber ich denke, dass das zweite schlimmer ist, weder Meer noch Land, weder Vergnügen noch Schmerz weder Gut noch Bose, können sie mir wegnehmen. Ũa dona que eu quero gran ben por mal de mí, par Deus, que non por al, pero que sempre mi fez e faz mal e fara, direi‐vo‐lo que m’ aven: mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non mi a poden quitar do coraçon, e que sera de min? Morto sõo, se cedo non morrer. Ela ja nunca ben mi ha de fazer, mais sempre mal, e pero ést’ assi, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar do coraçon. Ora mi vai peior ca mi ven dela, por vos non mentir: mal se a vej’ e mal se a non vir, que de coitas máis cuido a maior, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar. Die Blumen meines Freundes gehen mutig im Schiff. Und die Blumen gehen ab hier mit meinen Lieben weg! Die Blumen sind weggegangen! Die Blumen meines Liebhabers gehen mutig im Schiff. Und die Blumen gehen ab hier mit meinen Lieben weg! Die Blumen sind weggegangen! Sie gehen mutig im Schiff, um im Felder anzukommen. Und die Blumen gehen ab hier mit meinen Lieben weg! Die Blumen sind weggegangen! Sie gehen mutig im Schiff, um in der Grube anzukommen. Und die Blumen gehen ab hier mit meinen Lieben weg! Die Blumen sind weggegangen! Um im Felder anzukommen, um mich, liebes Körper, zu dienen. Und die Blumen gehen ab hier mit meinen Lieben weg! Die Blumen sind weggegangen! Um in der Grube anzukommen, um mich, gelobtes Körper, zu dienen. Und die Blumen gehen ab hier mit meinen Lieben weg! Die Blumen sind weggegangen! As froles do meu amigo briosas van no navio E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! As frores do meu amado briosas van eno barco. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van no navio pera chegar ao ferido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van eno barco pera chegar ao fossado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao ferido, servir mí, corpo velido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao fossado, servir mí, corpo loado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Von allen die Sachen der Welt, weiβ ich nicht, welche ähnlich dem König von Kastilien und León ist, auβer eine, die ich euch sagen werde: das Meer. Das Meer ist diesem König ähnlich; und danach werde ich euch sagen in welche Bereichen, meiner Meinung danach. Das Meer gibt vieles, und ohne ihm kann die Welt nicht regiert werden und es ist so mächtig und hat ein solches Herz, dass niemand kann es fangen. Es wird auch befürchtet, da ich kenne niemanden, der es nicht befürchtet; und ich werde euch erzählen noch andere sachen, damit ihr mich beurteilt. Im Meer gibt es, was das Meer selbst will und es unterhaltet viele Menschen; und es gibt andere, die es ergreift und tötet, ohne Schütz, und anderen gibt es groβe Erben und viele andere Güter. Und alles das, was ich euch erzähle, passiert auch dem König. Und von der Gelehrigkeit des Meeres will ich euch nicht sprechen: man kann nicht sagen, dass es wild oder gewältig ist, wenn es richtig behandelt wird; aber in ihm gibt es Leiden in allen Unternehmen; aber wenn irgendwelcher Narr es mit Verachtung behaltet, wird es ihn mit einem groβem Sturm toten. Diese Fähigkeiten, meiner Meinung danach, die das Meer hat, hat auch der König, und deshalb sind die beiden ähnlich. De quantas cousas eno mundo son, non vejo eu ben qual poden semelhar al‐rei de Castela e de Leon senon ũa qual vos direi: o mar. O mar semelha muit’ aqueste Rei; e d’ aqui en deante vós direi en quaes cousas, segundo razon. O mar dá muit’, e creede que non se pod’ o mundo sen el governar, e pode muit’, e ha tal coraçon que o non pode ren apoderar. Des i ar é temudo, que non sei quen o non tema; e contar‐vos‐ei ainda máis, e julgade‐m’ enton. Eno mar cabe quant’ i quer caber; e manten muitos; e outros i ha que x’ ar quebranta e que faz morrer enxerdados; e outros ha que dá grandes herdades e muit’ outro ben. E tod’ esto que vos conto aven al‐rei, se o souberdes conhocer. E da mansedume vós quero dizer do mar: non ha cont’, e nunca sera bravo nen sanhudo, se lho fazer outro non fezer; e sofrer‐vos‐á toda‐las cousas; mais, se en desden ou per ventura algun louco ten, con gran tormenta o fara morrer. Estas manhas, segundo o meu sén, que o mar ha, ha el‐Rei, e por én se semelhan, quen o ben entender. DON DINÍS (1261‐1325) Ich bin so traurig Und eigensinnig wegen der Liebe und so gequält, dass wenn unser Herr meine Herrin nicht mildert, damit sie mich bemitleidet, mit dem Tod werde ich Vergnügen fühlen. Da ich lebe wie ein Leidender, mit solchem Gefähr, dass es nicht gröβer sein kann, wenn die, die ich liebe, nicht mich liebt, und mit dem Tod werde ich Vergnügen und keine Angst fühlen. Und das mache ich gerne, da ich bin Diener der Frau, die auf mich nicht aufpasst, und ich liebe sie mehr als mich selbst, deshalb habe ich keinen Trost mehr und ich wünsche nur den Tod. Assi me traz coitado e aficad’ Amor e tan atormentado que, se Nostro Senhor a mia senhor non met’ en cor que se de min doa, da mor‐ t’ haverei prazer e sabor. Ca viv’ en tal cuidado, come quen sofredor é de mal aficado, que non pode maior, se mi non val a que en for‐ te ponto vi, ca ja de mor‐ t’ hei prazer e nen un pavor. E faço mui guisado, pois soo servidor da que mi non dá grado, querendo‐lh’ eu melhor ca min nen al, por én conor‐ t’ eu non hei ja, senon da mor‐ t’ ende sõo desejador. –Oh, Blumen des grünen Kiefers, saget mir, ob ihr Neuigkeiten von meinem Freund habt! O Gott, wo ist er? Oh, Blumen des grünen Zweigs, saget mir, ob ihr Neuigkeiten von meinem Liebhaber habt! O Gott, wo ist er? Ob ihr Neuigkeiten von meinem Freund habt, der über unsere Vereinigung lügte. O Gott, wo ist er? Ob ihr Neuigkeiten von meinem Liebhaber habt, der über seine Vereidigung lügte. O Gott, wo ist er? —Ihr fragt mir um euren Freund und ich behaupte euch, dass er gesund und lebendig ist. O Gott, wo ist er? Ihr fragt mir um euren Liebhaber und ich behaupte euch, dass er lebendig und gesund ist. O Gott, wo ist er? Und ich sage euch, dass er gesund und lebendig ist und er wird mit euch sein, bevor die Frist vollendet wird. O Gott, wo ist er? Und ich sage euch, dass er lebendig und gesund ist und er wird mit euch sein, bevor die Frist endet. O Gott, wo ist er? –Ai flores, ai flores do verde pino, se sabedes novas do meu amigo! Ai Deus, e u é? Ai flores, ai flores do verde ramo, se sabedes novas do meu amado! Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amigo, aquel que mentiu do que pos con migo. Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amado aquel que mentiu do que mi ha jurado. Ai Deus, e u é? –Vós me preguntades polo voss’ amigo, e eu ben vos digo que é san’ e vivo. Ai Deus, e u é? Vós me preguntades polo voss’ amado, e eu ben vos digo que é viv’ e sano. Ai Deus, e u é? E eu ben vos digo que é san’ e vivo e seera vosco ant’ o prazo saido. Ai Deus, e u é? E eu ben vos digo que é viv’ e sano e seera vosc’ ant’ o prazo passado. Ai Deus, e u é? Die Schöne stand auf, sie stand am Morgen auf, und geht die Hemde waschen zum Fluss. Sie wäscht sie am Morgen. Die Junge stand auf, sie stand am Morgen auf, und geht feine Geweben waschen zum Fluss. Sie wäscht sie am Morgen. Und sie geht die Hemde waschen; sie stand am Morgen auf; der Wind nahm ihr sie weg zum Fluss. Sie wäscht sie am Morgen. Und sie geht feine Geweben waschen; sie stand am Morgen auf; der Wind nahm ihr sie weg zum Fluss. Sie wäscht sie am Morgen. Der Wind nahm ihr sie weg; sie stand am Morgen auf; sie wurde zornig zum Fluss. Sie wäscht sie am Morgen. Der Wind nahm ihr sie weg; sie stand am Morgen auf; sie wurde wütend zum Fluss. Sie wäscht sie am Morgen. Levantou‐s’ a velida, levantou‐s’ alva, e vai lavar camisas eno alto. Vai‐las lavar alva. Levantou‐s’ a louçana, levantou‐s’ alva, e vai lavar delgadas eno alto: Vai‐las lavar alva. E vai lavar camisas, levantou‐s’ alva, o vento lhas desvia eno alto. Vai‐las lavar alva. E vai lavar delgadas; levantou‐s’ alva, o vento lhas levava eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas desvia; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en ira eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas levava; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en sanha eno alto: Vai‐las lavar alva. Eine sehr schöne Hirtin dachte an ihrem Freund und sie war, das sah ich, sehr traurig und sie sagte: „Ab heute wird ich nie mehr einem Verliebten vertrauen, ich wird nie mehr verliebt sein, da mein Liebhaber hat mich verratet“. Auf dem Hand hatte sie einen sehr schönen Papagei und seine Stimme war so deliziös, dass sie den Sommer anfangen machte, und sie sagte: „Schöner Freund, was werde ich machen, da du hast mich verratet?“. Und sie fiel zwischen den Blumen. Fast den Tag lang Liegte sie dort, und sie sprach nicht und manchmal stand sie auf und manchmal wurde sie ohnmächtig und sagte: „Oh, Heilige Maria, was wird jetzt mit mir passieren?“. Und der Papagei sagte: „Gut, wie ich weiβ, Herrin“. „Wenn du mir Zuflucht geben willst“, sagte die Hirtin, „sag mir die Wahrheit, Papagei, um Gottes willen, da der Tod ist für mich das Leben“. Er sagte: „Schöne Frau, wein nicht, da wenn ich gut gedient sein willst, blick hoch und du wirst ihn sehen“. Ũa pastor ben talhada cuidava en seu amigo e estava, ben vos digo, per quant’ eu vi, mui coitada, e diss’: «Oimais non é nada de fiar per namorado nunca molher namorada, pois que mi o meu ha errado». Ela tragia na mão un papagai mui fremoso, cantando mui saboroso, ca entrava o verão, e diss’: «Amigo loução, que faria por amores, pois m’ errastes tan en vão?» E caeu antr’ ũas flores. Ũa gran peça do dia jouv’ ali, que non falava, e a vezes acordava, e a vezes esmorecia, e diss’: «Ai santa Maria, que sera de min agora?» E o papagai dizia: «Ben, por quant’ eu sei, senhora». «Se me queres dar guarida», diss’ a pastor, «di verdade, papagai, por caridade, ca morte m’ é esta vida». Diss’ el: «Senhora comprida de ben, e non vos queixedes, ca o que vos ha servida erged’ olho e vee‐lo‐edes». AIRAS NÚNEZ (...1284‐1289...) Ich bin mit diesem Sommer sehr froh, mit diesen Zweigen und Blumen und den Vögel, die die Liebe singen, da ich gehe froh und ruhig, wie jeder verliebte Mann, der immer froh und glücklich geht. Wenn ich am Ufer gehe, unter guten Bäumen, durch gute Felder, singen die verliebten Vögel; danach finde ich die Lieben und ich singe davon und singe in verschiedenen Arten. Ich habe ein groβes Vergüngen und Freude, wenn ich die im Sommer singenden Vögel höre. Que muito m’ eu pago deste verão por estes ramos e por estas flores, e polas aves que cantan d’ amores, por que ando i led’ e sen cuidado, e assi faz tod’ homen namorado: sempre i anda led’ e mui loução. Cand’ eu passo per algũas ribeiras, so bõas arvores, per bõos prados, se cantan i passaros namorados log’ eu con amores i vou cantando, e log’ ali d’ amores vou trobando e faço cantares en mil maneiras. Hei eu gran viço e grand’ alegria, quando mi as aves cantan no estio. Tanzen wir drei, Freundinnen, unter dieser geblühten Hasel, und wer schön ist, wie uns, wenn sie einen Freund liebt, unter dieser geblühten Hasel wird sie tanzen. Tanzen wir drei, Schwester, unter diesem Haselnussenzweig, und wer jung ist, wie uns wenn sie einen Freund liebt, unter diesem Haselnussenzweig wird sie tanzen. Freundinnen, solange wir nicht anders machen, tanzen wir unter diesem geblühten Zweig, und wer schön ist, wie wir, wenn sie einen Freund liebt, unter diesem Zweig, unter dem wir tanzen wird sie tanzen. Bailemos nós ja todas tres, ai amigas, so aquestas avelaneiras frolidas, e quen for velida, como nós, velidas, se amigo amar, so aquestas avelaneiras frolidas verra bailar. Bailemos nós ja todas tres, ai irmanas, so aqueste ramo destas avelanas, e quen for louçana, como nós, louçanas, se amigo amar, so aqueste ramo destas avelanas verra bailar. Por Deus, ai amigas, mentr’ al non fazemos,
so aqueste ramo frolido bailemos, e quen ben parecer, como nós parecemos, se amigo amar, so aqueste ramo so’l que nós bailemos verra bailar. Ich hörte eine singende Hirtin, als ich an einem Ufer ritte, und die Hirtin war schön und ich versteckte mich, um zu hören, und so sagte ihr Gesang: „Unter den grünen und geblühten Zweigen, findet die Hochzeit meines Freundes statt. Meine Augen weinen aus Liebe!“ Und die Hirtin war sehr schön und sie weinte und sang; und langsam kam ich zu ihr, um sie zu hören, aber ich sagte nichts; und so sagte das Gesang: „Ach, Star des Haselstrauches, du singst und ich bin traurig, wie groβ mein Liebeskummer ist!“ Und ich hörte sie seufzen und sie ihre Liebe bedauerte und machte eine Girlande aus Blumen und weinte mit vielem Schmerz und so sagte das Gesang: „Wie groβ ist meine Liebe: einen Freund zu lieben und ihn nicht sehen zu können! Ich werde ihn unter dem Haselstrauch lassen!“ Nachdem die Hirtin die Girlande beendete, Oi hoj’ eu ũa pastor cantar, du cavalgava per ũa ribeira, e a pastor estava senlheira, e ascondi‐me po‐la ascuitar e dizia mui ben este cantar: «So‐lo ramo verd’ e frolido vodas fazen a meu amigo. Choran olhos d’ amor!». E a pastor parecia mui ben, e chorava e estava cantando; e eu mui passo fui‐mi achegando po‐la oir, e sol non falei ren; e dizia este cantar mui ben: «Ai estornhinho do avelanedo, cantades vós, e moir’ eu e peno e d’ amores hei mal!». E eu oi‐a sospirar enton e queixava‐se estando con amores e fazia guirlanda de flores; des i chorava mui de coraçon e dizia este cantar enton: «Que coita hei tan grande de sofrer, amar amig’ e non ousar veer! E pousarei so‐lo avelanal!». Pois que a guirlanda fez a pastor, ging sie weg, langsam langsam; und ich nahm meinen Weg wieder auf, da ich wollte sie nicht stören, und so sagte die Hirtin: „Am Ufer des Flusses sang das Mädchen von Liebe. Wer Liebe hat, wie wird er schlafen, o schöne Blume!“ foi‐se cantando, indo‐s’ én manselinho; e tornei‐m’ eu logo a meu caminho, ca de a nojar non houve sabor; e dizia este cantar ben a pastor: «Pela ribeira do rio cantando ia la virgo d’ amor. Quen amores ha, como dormirá, ai bela frol?». MARTÍN MOXA (...1270‐1280...) Wer die Welt sah, wie ich sie sagte und sah die Leute von damals und sieh die heutige Leute, wann heilt Gott, der heilen kann? Ich kann nicht einmal mich selbst heilen! Wieso gehe ich nicht ins Exil, wenn ich eine bessere Welt finden könnte? Wir haben eine falsche und wahnsinnige Welt, Welt ohne Gott, wo es kein Gut gibt; eine solche Welt wird nie besser werden, sondern noch schlechter. Wenn ich das sehe, sehe ich es noch klarer, wieso gehe ich nicht ins Exil, wenn ich eine bessere Welt finden könnte? Wo ist die Mäβigung, wo ist die Pracht? Und die Wahrheit? Wer hat einen treuen Freund? Wo ist die Liebe, wieso kann man sie nicht finden? Die Leute sind traurig und wollen nicht singen! Wenn ich das Übel sehe, wieso gehe ich nicht ins Exil, wenn ich eine bessere Welt finden könnte? In einer solchen Welt lebe ich, wegen einer Dame, die ich viel Liebe, und seit langem hat sie viele Macht über mich, seit länger als man normalerweise liebt. Ab heute, kann wer will von mir wissen, wieso gehe ich nicht ins Exil, wenn ich eine bessere Welt finden könnte? Aber in einer solchen Welt, wieso sollte ein ehrer Mann leben, wenn das sich verlangern kann? Quen viu o mundo qual o eu ja vi e viu as gentes que eran enton, e viu aquestas que agora son, Deus, quand’ i cuida, que pode cuidar? Ca me sin’ eu, per min, quando cuid’ i! Por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Mundo tẽemos fals’ e sen sabor, mundo sen Deus e en que ben non ha, e mundo tal que non corregerá, ante o vejo sempr’ empeorar. Quand’ est’ eu cat’ e vej’ end’ o melhor, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? U foi mesur’, ou grãadez’ u jaz? Verdad’ u é? Quen ha amigo leal? Que fui d’ amor ou trobar por que fal? A gent’ é trist’ e sol non quer cantar! Quand’ est’ eu cat’ e quanto mal s’ i faz, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Viv’ eu en tal mund’, e faz m’ i viver ũa dona, que quero mui gran ben, e muit’ ha ja que m’ en seu poder ten ben de‐lo temp’ u soian amar. Oimais, de min pode quen quer saber por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar. Mais, en tal mundo, por que vai morar home de prez, que s’ én pod’ alongar? ROI FERNÁNDEZ DE SANTIAGO (zweites Drittel des 13. Jahrhunderts) Wenn ich die Wellen Quand’ eu vejo las ondas und die Ufer sehe, e las muit’ altas ribas, bald kommen Wellen logo mi veen ondas zu meinem Herz wegen der Schönen: al cor pola velida: verflucht sei die Liebe, maldito seja ‘l mare, die mir so viel Übel gibt! que mi faz tanto male! Ich sehe die Wellen nie, Nunca vejo las ondas noch die hohen Vorgebirgen, nen as altas debrocas ich will nicht, dass die Welle que mi non venhan ondas zu meinem Herz wegen der Schönen kommen: al cor pola fremosa: verflucht sei die Liebe, maldito seja ’l mare, die mir so viel Übel gibt! que mi faz tanto male! Wenn ich die Welle Se eu vejo las ondas und die Ufer sehe, e vejo las costeiras, bald kommen zu meinem Herz logo mi veen ondas Wellen wegen der Schönen: al cor pola ben feita: verflucht sei die Liebe, maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! die mir so viel Übel gibt! PERO DA PONTE (...1235‐1275...) Wenn ich unlieben könnte die, die immer mich unliebte und wenn ich Übel geben könnte zu der, die immer mir Übel gab! So würde ich mich rächen, wenn ich Schmerz geben könnte zu der, die mir immer Schmerz gab. Aber ich kan nicht mein Herz, das mich täuschte, täuschen, da es machte mich wünschen die, die nie mich wünschte und deshalb schlafe ich nicht, wenn ich Schmerz geben könnte zu der, die mir immer Schmerz gab. Aber ich bitte Gott darum, dass er die, die mich verlieβ, verlässt, oder dass er die, die mich immer störte, stört. Und danach werde ich schlafen, wenn ich Schmerz geben könnte zu der, die mir immer Schmerz gab. Oder, dass er fragt der, die mir nicht fragte, wieso ich an sie immer denke, wenn sie am mich nie dachte, deshalb bin ich verletzt, wenn ich Schmerz geben könnte zu der, die mir immer Schmerz gab. Se eu podesse desamar a quen me sempre desamou, e podess’ algun mal buscar a quen me sempre mal buscou! Assi me vingaria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais sol non posso eu enganar meu coraçon que m’ enganou, por quanto me fez desejar a quen me nunca desejou. E por esto non dormio eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais rog’ a Deus que desampar a quen m’ assi desamparou, vel que podess’ eu destorvar a quen me sempre destorvou. E logo dormiria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Vel que ousass’ én preguntar a quen me nunca preguntou, por que me fez en si cuidar, pois ela nunc’ en min cuidou. E por esto lazeiro eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. Habt ihr gesehen, Mutter, den Schildknappe, der mich mitnehmen sollte? Ich habe ihm gelügt, Mutter, in Wahrheit sage ich euch: Mutter, er lieβ mich verliebt, mutter, er hat mich verliebt verlassen, mutter er lieβ mich verliebt. Mutter, ihr habt mir befohlen, dass ich meinem Freund lügte, was werdet ihr mir jetzt verraten, wenn er bei mir nicht ist? Mutter, er lieβ mich verliebt, mutter, er hat mich verliebt verlassen, mutter er lieβ mich verliebt. –Tochter, ich rate euch, dass nachdem ihr ihn gesehen habt, machet ihr alles, was nötig ist, damit er mit euch zufrieden ist. –Mutter, er lieβ mich verliebt, mutter, er hat mich verliebt verlassen, mutter er lieβ mich verliebt. Da ihr könntet nicht, meine Tochter, aufhören, ihn zu verwöhnen, ab heute befehle ich euch, ihn in allem zu gehorchen. Mutter, er lieβ mich verliebt, mutter, er hat mich verliebt verlassen, mutter er lieβ mich verliebt. –Vistes, madr’, o escudeiro que m’ houver’ a levar sigo? Menti‐lh’ e vai‐mi sanhudo, mia madre, ben vo‐lo digo: Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. Madre, vós que me mandastes que mentiss’ a meu amigo, que conselho mi daredes ora, poi‐lo non hei migo? Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Filha, dou‐vos por conselho que, tanto que vos el veja, que toda ren lhi façades, que vosso pagado seja. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Pois escusar non podedes, mia filha, seu gasalhado, des oimais eu vos castigo que lh’ andedes a mandado. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. Über Don Fernán Díaz Estaturón habe ich Sachen, die mir gefallen, gehört: dass er ein Mann ist, der Gott sehr viel liebt und jetzt will er Einsiedler werden, und es wäre gut, wenn er so machte: weil dieser Mann keine Frau gehabt hat, seitdem er geboren wurde, und das machen die guten Christe. Er hat das Paradies in der Hand und liebte immer, im christlichen Sinn, den Frieden, und er liebte nie die Frauen oder das Vergnügen, weder hasste er Herr oder Diener; und ich werde euch noch weiter sagen, wenn ihr wollt: er hat keine Frau geliebt, wollte und will nicht, aber er spricht gut und ist schön. Und er wurde in einem solchen Tag geboren und er kann so gut das Übel täuschen, dass er nie eine Frau liebte, auch wenn sie ihn als Liebhaber wollte; und wir, die ihn gut kennen, glauben, dass er Narr ist, weil er nie wollte, eine Frau zu haben. Und wenn heute dunkel würde, könnte er nicht besser geschützt sein, da er hat nie mit einer Frau geschlafen, das Übel hat ihn nie getäuscht, er hat nichts für eine Frau gegeben; wenn jemand ihn sähe, würde er glauben, er will sich heiraten. De Don Fernan Diaz Estaturão oi dizer novas, de que mi praz: que é home que muito por Deus faz e se quer ora meter ermitão; e fara bon feito, se o fezer; de máis, nunca lh’ home soube molher, des que naceu, tant’ é de bon cristão. Este ten o Paraiso en mão, que sempr’ amou, con sén cristão, paz, nen nunc’ amou molher nen seu solaz, nen desamou fidalgo nen vilão; e máis vos én direi, se vos prouguer: nunca molher amou, nen quis nen quer, pero cata falagueir’ e loução. E atán bon dia foi ele nado que tan ben soub’ o pecad’ enganar, que nunca por molher ren quiso dar, e pero mete‐s’ el por namorado; e os que o non conhocemos ben cuidamos del que folia manten, mais el d’ haver molher non é pensado. Que se hoj’ ele foss’ empardẽado, nen se saberia melhor guardar de nunca ja con molher albergar, por non se riir dele o pecado, ca nunca deu por molher nulha ren; e pero vedes: se o vir alguen, terrá que morre por seer casado. Aber er ist so keusch, dass er nach seinem Tod: Beati Oculi benannt werden wird. E, pois el tal castidade manten, quand’ el morrer, direi‐vos ũa ren: Beati Oculi sera chamado. BERNAL DE BONAVAL (erste Hälfte des 13. Jahrhunderts) Die Dame, die ich liebe und als Herrin habe, A dona que eu am’ e tenho por senhor zeiget Ihr mir, Gott, wenn es Euch gefällt, amostrade‐mi‐a, Deus, se vos én prazer for, sonst gebet mir den Tod. senon dade‐mi a morte. Die, die das Feuer meiner Augen ist, A que tenh’ eu por lume destes olhos meus die, für die ich immer weine, zeiget Ihr mir, Gott, e por que choran sempr’, amostrade‐mi‐a, Deus, sonst gebet mir den Tod. senon dade‐mi a morte. Die, die Ihr die schönsten, Essa que vós fezestes melhor parecer die ich kenne, erschafftet, oh Gott, lasset Ihr mich sehen, de quantas sei, ai Deus, fazede‐mi‐a veer, sonst gebet mir den Tod. senon dade‐mi a morte. Oh Gott, die, die ich mehr als mich selbst liebe, Ai Deus, que mi a fezestes máis ca min amar, zeiget mir, wo ich mit ihr sprechen kann, mostrade‐mi‐a u possa con ela falar, senon dade‐mi a morte. sonst gebet mir den Tod. FERNANDO ESQUÍO (Ende des 13. und Beginn des 14. Jahrhunderts) Senhor, por que eu tant’ afan levei, Herrin, die ich so lange gewünscht habe, gran sazon ha, por Deus, que vos non vi seit langem, um Gott, habe ich euch nicht gesehen, e pero mui longe de vós vivi, und, auch wenn ich sehr fern von euch gewesen war, nunca aqueste verv’ antig’ achei: ich habe nie dieses alte Sprichwort geglaubt: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». „Fern aus den Augen, fern aus dem Herz“. Mein Schmerz, um Gott, ist unvergleichlich A minha coita, por Deus, non ha par und wegen euch werde ich es immer tragen que por vós levo sempr’ e levarei, und, obwohl ich sehr fern von euch gewesen war, e, pero mui longe de vós morei, habe ich nie dieses alte Sprichwort geglaubt: nunca pude este verv’ antig’ achar: „Fern aus den Augen, fern aus dem Herz“. «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». Und ich habe einen so groβen Liebeskummer, E tan gran coita d’ amor hei migo den Gott selbst es nicht kennt! que o non sabe Deus, mal pecado! Pero que vivo muit’ alongado Auch wenn ich fern von euch bin, glaube ich nicht dieses alte Sprichwort: de vós, non acho este verv’ antigo: „Fern aus den Augen, fern aus dem Herz“. «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». Gehen wir, Schwester, gehen wir schlafen an den Ufern des Flusses, wo ich gehen sah zu den Vögeln meinen Freund. Gehen wir, Schwester, gehen wir uns ausruhen an den Ufern des Sees, wo ich gehen sah zu den Vögeln meinen Freund. An den Ufern des Flusses, wo ich gehen sah mit dem Bogen am Hand, um die Vögel zu verletzen zu den Vögeln meinen Freund. An den Ufern des Sees, wo ich gehen sah mit dem Bogen am Hand, um dis Vögel zu schiessen zu den Vögeln meinen Freund. Mit dem Bogen am Hand, um die Vögel zu verletzen, und die, die sangen, lieβ er fliehen, zu den Vögeln meinen Freund. Mit dem Bogen am Hand schoss er die Vögel und die, die sangen, wollte er nicht töten, zu den Vögeln meinen Freund. Vaiamos, irmana, vaiamos dormir nas ribas do lago, u eu andar vi a las aves meu amigo. Vaiamos, irmana, vaiamos folgar nas ribas do lago, u eu vi andar a las aves meu amigo. En nas ribas do lago, u eu andar vi, seu arco na mão as aves ferir, a las aves, meu amigo. En nas ribas do lago, u eu vi andar, seu arco na mano a las aves tirar, a las aves, meu amigo. Seu arco na mão as aves ferir, e las que cantavan leixa‐las guarir, a las aves, meu amigo. Seu arco na mano a las aves tirar, e las que cantavan non nas quer matar, a las aves, meu amigo. Ein Monch wird escarallado genannt und wer so sagt, ist in Irrtum, da er hat viele Lust zu ficken, er hat ein steifes Penis und er macht schwanger alle, die mit ihm schlafen und zeugt viele Söhne und Tochter, deshalb würde ich ihn eher encarallado nennen. Escaralhado würde ich ihn nie nennen, da er hat das steife Carallo vor sich; er hat so viele schwangeren Frauen, dass er drei Kinder am selben Tag hatte und noch andere schwanger waren; deshalb denke ich, dass dieser Monch eher encarallado ist. Escaralhado kann nicht sein wer in Mariña so viele Tochter gemacht hat, und jetzt hat er noch eine andere schwangere Hirtin, die jetzt gebären wird, und noch viele andere Frauen fickt er, deshalb denke ich, dass dieser Monch encaralhado sein kann. (escaralhado.‐ impotent/ encarallado.‐ gut begabt/ carallo.‐ Penis) A ũu frade dizen escaralhado, e faz pecado quen lho vai dizer, ca, pois el sab’ arreitar de foder, cuid’ eu que gai’ é, de piss’ arriçado; e pois emprenha estas con que jaz e faze filhos e filhas assaz, ante lhe dig’ eu ben encaralhado. Escaralhado nunca eu diria, mais que trage ante caralho arreite, ao que tantas molheres de leite ten, ca lhe pariron tres en ũu dia, e outras muitas prenhadas que ten; e atal frade cuid’ eu que mui ben encaralhado per esto seria. Escaralhado non pode seer o que tantas filhas fez en Marinha, e que ten ora outra pastorinha prenhe, que ora quer encaecer, e outras muitas molheres que fode; e atal frade ben cuid’ eu que pode encaralhado per esto seer. ESTEVAN COELHO (...1308‐c.1336) Die Schöne wickelte noch die Seide, mit süβer und schöner Stimme sagend cantigas d'amigo. Die Schöne bearbeitete noch die Seide, mit süβer und schöner Stimme sagend cantigas d'amigo. —Um den Gott des Kreuzes, Herrin, ich weiβ, dass ihr schwierige Liebe habt, da ihr sagt so schöne cantigas d'amigo. Um den Gott des Kreuzes, Herrin, ich weiβ, dass ihr Liebeskummer habt, da ihr singt so schöne cantigas d'amigo. –Geier habt ihr gegessen, da ihr enträselt habt. Sedia la fremosa seu sirgo torcendo, sa voz manselinha fremoso dizendo cantigas d’ amigo. Sedia la fremosa seu sirgo lavrando, sa voz manselinha fremoso cantando cantigas d’ amigo. –Par Deus de Cruz, dona, sei eu que havedes amor mui coitado, que tan ben dizedes cantigas d’ amigo. Par Deus de Cruz, dona, sei eu que andades d’ amor mui coitada que tan ben cantades cantigas d’ amigo. –Avuitor comestes, que adevinhades. PERO VIVIÃEZ (...1275?...) Da unsere Mutter gehen nach San Simón in der Prados‐Tal, um Kerzen anzuzünden, gehen wir, Mädchen, auch mit unseren Muttern, damit sie um uns und um sich selbst Kerzen anzünden und wir, Mädchen, werden hier tanzen. Unsere Freunde werden auch gehen, um uns zu sehen, und wir werden vor ihnen tanzen, schön, nackt, und unsere Mutter, da sie sind gegangen, um uns und um sich selbst Kerzen anzünden und wir, Mädchen, werden hier tanzen. Unsere Freunde werden gehen, um zu sehen, wie wir tanzen, und sie werden sehen schöne Mädchen in unserem Tanz; und unsere Mutter, da ich will gehen, um uns und um sich selbst Kerzen anzünden und wir, Mädchen, werden hier tanzen. Pois nossas madres van a San Simon de Val de Prados candeas queimar, nós, as meninhas, punhemos d’ andar con nossas madres, e elas enton queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos todos lá iran por nos veer e andaremos nós bailand’ ant’ eles, fremosas, en cos, e nossas madres, pois que ala van, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos iran por cousir como bailamos, e poden veer bailar nós, moças de bon parecer; e nossas madres, pois lá queren ir, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. PEDRO EANES SOLAZ (13. Jahrhundert) Ich, schön, schlief nicht lelia doura!, und mein Freund kam, edoi lelia doura! Ich schlief nicht und dachte, lelia doura!, und mein Freund kam, edoi lelia doura! Und mein Freund kam, lelia doura!, und er sprach von Liebe so schön, edoi lelia doura! Und mein Freund kam, lelia doura!, und er sang von Liebe so schön, edoi lelia doura! Ich habe lang gewünscht, Freund, lelia doura!, euch bei mir zu haben, edoi lelia doura! Ich habe lang gewünscht, Verliebter, lelia doura!, euch bei mir zu haben, edoi lelia doura! Eu, velida, non dormia, lelia doura, e meu amigo venia, edoi lelia doura! Non dormia e cuidava, lelia doura, e meu amigo chegava, edoi lelia doura! O meu amigo venia, lelia doura, e d’ amor tan ben dizia edoi lelia doura! O meu amigo chegava, lelia doura, e d’ amor tan ben cantava, edoi lelia doura! Muito desejei, amigo, lelia doura, que vos tevesse comigo, edoi lelia doura! Muito desejei, amado, lelia doura, que vos tevess’ a meu lado, edoi lelia doura! Leli, leli, um Gott, leli, lelia doura!, ich weiβ, wer „leli“ nicht sagt, edoi lelia doura! Ich weiβ, wer „leli“ nicht sagt, lelia doura!, der Teufel sagt nicht „leli“, edoi lelia doura! (lelia, doura, edoi und leli sind nicht übersetzbare Ausrufe) Leli leli, par Deus, leli, lelia doura, ben sei eu quen non diz leli, edoi lelia doura! Ben sei eu quen non diz leli, lelia doura, demo x’ é quen non diz leli, edoi lelia doura! MEENDINHO (erstes Drittel des 13. Jahrhunderts?) Ich war in der Kirche von San Simón und die groβen Wellen umgaben mich: Ich wartend meinen Freund, wird er kommen? Als ich in der Kirche, vor dem Altar war, umgaben mich die groβen Wellen des Meeres. Ich wartend meinen Freund, wird er kommen? Und die groβen Wellen umgaben mich: ich habe weder Schiffer noch Ruderer. Ich wartend meinen Freund, wird er kommen? Die groβen Wellen des Meeres umgaben mich. ich habe keinen Schiffer und kann nicht rudern. Ich wartend meinen Freund, wird er kommen? Ich habe weder Schiffer noch Ruderer, ich werde schön sterben im groβen Meer. Ich wartend meinen Freund, wird er kommen? Ich habe keinen Schiffer und kann nicht rudern. ich werde schön auf hoher See sterben. Ich wartend meinen Freund, wird er kommen? Sedia‐m’ eu na ermida de San Simion e cercaron‐mi as ondas, que grandes son. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Estando na ermida ant’ o altar, cercaron‐mi as ondas grandes do mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas, que grandes son: non hei i barqueiro, nen remador. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas do alto mar: non hei i barqueiro, nen sei remar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen remador: morrerei eu fremosa no mar maior. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen sei remar: morrerei eu fremosa no alto mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! JOÁN MEÉNDIZ DE BRITEIROS (...1288‐1334...) Gott, heute war ich so froh, Freundin, wegen eines Träumes! Ich habe geträumt, dass mein Freund so mir sagte: „Sprich mit mir, Freundin, mein Feuer und mein Gut“ In der Welt gab es im Traum keine fröhlichere Frau, und es wird keine geben, da ich träumte, dass er mir sagte der, der mich mehr als sich selbst liebt: „Sprich mit mir, Freundin, mein Feuer und mein Gut“ Nachdem ich aufwachte, fühlte ich ein groβes Schmerz, da im Traum hatte ich ein groβ Vergnügen gehabt: da der, der mir mehr als die Liebe selbst gefällt, mir sagte: „Sprich mit mir, Freundin, mein Feuer und mein Gut“ Und nachdem ich aufwachte, habe ich Gott darum gebetet, dass dieses Traum Wirklichkeit wurde. Deus, que leda que m’ esta noite vi, amiga, en un sonho que sonhei! Ca sonhava, en como vos direi, que me dizia meu amig’ assi: «Falad’, amig’, ai meu lum’ e meu ben!». Non foi no mundo tan leda molher en sonho, nen no podia seer, ca sonhei que me veera dizer aquel que me milhor que a si quer: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». Des que m’ espertei, houvi gran pesar, ca en tal sonho havia gran sabor con o rogar‐me, por Nostro Senhor, o que me sabe máis que si amar: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». E, pois m’ espertei, foi a Deus rogar que me sacass’ aqueste sonh’ a ben. Jetzt sehe ich, dass es keine Wahrheit gibt in den Träumen, meine Freundin, wenn Gott mich entschuldigt; und ich will dir den Grund zeigen, und du wirst sehen, wie: vor langen Zeit träumte ich, dass meine Liebe kommen würde und er ist nicht gekommen, kommt nicht. Da es keine Wahrheit gibt in den Träumen, die Sonne ist weder gut noch schlecht und ich in der Zukunft wird niemandem vertrauen, da, meine Freundin, um Gottes Willen, vor langen Zeit träumte ich, dass meine Liebe kommen würde und er ist nicht gekommen, kommt nicht. Freundin, ich verstehe, dass die Träume nicht Wahrheit sein können, sie können mir weder gut noch schlecht sein, da, Freundin, um Gottes Willen, vor langen Zeit träumte ich, dass meine Liebe kommen würde und er ist nicht gekommen, kommt nicht. Und, da mein Freund ist weggegangen und nicht kommt, meine Träume, Freundin, sind weder schlecht noch gut. Ora vej’ eu que non ha verdade en sonh’, amiga, se Deus me perdon; e quero‐vos logo mostrar razon, e vedes como, par caridade: sonhei, muit’ ha, que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Ca non ha verdade nemigalha en sonho, nen sol non é ben nen mal, e eu nunca ende creerei al, porque, amiga, se Deus me valha, sonhei, muit’ ha que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Per min, amiga, entend’ eu ben que sonho non pode verdade seer, nen que m’ er pode ben nen mal fazer, porque, amiga, se Deus ben mi dé, sonhei, muit’ ha, que veera meu ben a meu amig’ e non veo, nen ven. E, pois se foi meu amig’ e non ven, meu sonh’, amiga, non é mal nen ben. PERO GONÇÁLVEZ DE PORTOCARREIRO (zweite Hälfte des 13. Jahrhunderts) O anel do meu amigo Der Ring meines Freundes perdi‐o so‐lo verde pino, habe ich unter dem grünen Kiefer verloren, e chor’ eu, bela! und ich weine, schön! O anel do meu amado Der Ring meines Liebhabers perdi‐o so‐lo verde ramo, habe ich unter dem grünen Zweig, e chor’ eu, bela! und ich weine, schön! Ich habe es unter dem grünen Kiefer verloren; Perdi‐o so‐lo verde pino; deshalb weine ich, Mädchen, por én chor’ eu, dona virgo, und ich weine, schön! e chor’ eu, bela! Ich habe es unter dem grünen Zweig verloren; Perdi‐o so‐lo verde ramo; deshalb weine ich, Frau von etwas, por én chor’ eu, dona d’ algo, und ich weine, schön! e chor’ eu, bela! JOÁN AIRAS DE SANTIAGO (zweite Hälfte des 13. Jahrhunderts) Toda‐las cousas eu vejo partir Alle Dinge sehe ich verschwinden do mund’ en como soian seer, aus der Welt, wo sie waren, e vej’ as gentes partir de fazer und ich sehe die Leute, die aufhören, ben que soian –tal tempo nos ven!–, gute Sachen zu tun –so sind unsere Zeiten!—, mais non se pod’ o coraçon partir aber nie wird das Herz brechen do meu amigo de mi querer ben. meines Freundes, den ich so viel liebe. Auch wenn der Mensch sein Herz Pero que home part’ o coraçon aus den Sachen, die er liebt, entfernt, in gutem Glauben, das cousas que ama, per bõa fe, und er sein ursprüngliches Land verlasst e parte‐s’ home da terra ond’ é, und zu einem besseren Land geht, e parte‐s’ home d’ u grande prol ten, nie wird das Herz brechen non se pode parti‐lo coraçon meines Freundes, den ich so viel liebe. do meu amigo de mi querer ben. Alle Sachen sehe ich sich wechseln: Toda‐las cousas eu vejo mudar: die Zeiten und andere Sachen, mudan‐s’ os tempos e muda‐s’ o al, die Leute, um gut oder schlecht zu tun, muda‐s’ a gente en fazer ben ou mal, die Winde und alle Sachen, mudan‐s’ os ventos e tod’ outra ren, aber nie wird sich wechseln mais non se pod’ o coraçon mudar meines Freundes, den ich so viel liebe. do meu amigo de mi querer ben. –Mein Freund, ich will euch eine Frage stellen. –Fraget ihr, Herrin, es gefällt mir. –Ihr sollt mir nichts leugnen. –Nie, Herrin, werde ich euch etwas leugnen. –Wieso macht ihr so viele Gesänge? –Damit ihr, Herrin, mich nie vergesst. –Ich will euch eine Frage stellen, in gutem Glauben. –Fraget ihr, da es gibt mir Vergüngen. –Dann leugnet ihr mir nichts. –Ich werde euch nichts leugnen, meine Herrin. –Wieso macht ihr so viele Gesänge? –Damit ihr, Herrin, mich nie vergesst. –Es soll euch nicht stören, dass ich euch eine Frage stelle.
–Nein, Herrin, das wird mir gut gefallen. –Leugnet ihr mir eine Antwort nicht. –Ich werde euch nie etwas leugnen. –Wieso macht ihr so viele Gesänge? –Damit ihr, Herrin, mich nie vergesst. –Und das macht ihr um mich? –Um euch, meine Herrin, da ihr seid würdig. –Meu amigo, quero‐vos preguntar. –Preguntade, senhor, ca m’ é én ben. –Non vos ha mester de mi ren negar. –Nunca vos eu, senhor, negarei ren. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Preguntar‐vos quero, per bõa fe. –Preguntade, ca hei én gran sabor. –Non mi neguedes ren, pois assi é. –Nunca vos ren negarei, mia senhor. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Non vos pes de qual pregunta fezer. –Non, senhor, ante vo‐lo gracirei. –Non m’ ar neguedes o que vos disser. –Nunca vos eu, senhor, ren negarei. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –E este ben por mí o fazedes? –Por vós, mia senhor, que o valedes. Ach, Gerechtigkeit, es ist nicht schön, dass ihr jetzt das Gesetzt nicht gehorcht im Bezug auf Mor de Cana, auch wenn sie Joan Airas wahnsinnig tötete; aber, wenn ihr das richtige tun wollt, sollt ihr sie unter ihm stecken, wie im Buch des Löwens geschrieben; da er liebte sie viel, und er nannte sie „Herrin“, und wenn er sie am meisten liebte, dann tötete sie ihn; deshalb, Gerechtigkeit, wegen dieses Verbrechens, stecket ihr sie unter ihm, da das ist das Gesetz. Und wenn Joan Airas glaubte, dass Mor da Cana ihn liebte, tötete sie ihn, wenn sie konnte; deshalb, Gerechtigkeit, wegen dieser Taten, stecket ihr sie unter ihm und die Tötende wird leiden. Und wer die beiden liegen sieht, wird er sagen: „Gesegnet sei, wer das beurteilte!“ Ai, Justiça, mal fazedes, que non queredes ora dereito filhar de Mor da Cana, porque foi matar Joan Airas, ca fez mui sen razon; mais, se dereito queredes fazer, ela so el devedes a meter, ca o manda o Livro de Leon; ca lhi queria gran ben, e des i nunca lhi chamava senon "senhor", e, quando lh’ el queria mui milhor, foi‐o ela logo matar ali; mais, Justiça, pois tan gran torto fez, metede‐a ja so ele ũa vez, ca o manda o dereito assi. E, quando máis Joan Airas cuidou que houvesse de Mor da Cana ben, foi‐o ela logo matar por én, tanto que el en seu poder entrou; mais, Justiça, pois que assi é ja, metan‐na so el, e padecerá a que o a mui gran torto matou. E quen nos ambos vir jazer, dira: «Beeito seja aquel que o julgou!». PERO DE VEER (...1240?...) O, Gott, wie groβ mein Schmerz ist, da mein Freund ist weggegangen und ich bin geblieben klein und in ihn verliebt. Nachdem er aus Julhan wegging, blieb ich, Schöne, in Wahrheit, klein und in ihn verliebt. Ich hatte Angst vor meinem Tod, ich blieb sehr traurig als Hirtin, klein und in ihn verliebt. Ai Deus, que doo que eu de mí hei, porque se foi meu amig’ e fiquei pequena e del namorada. Quando s’ el houve de Julhan a ir, fiquei, fremosa, por vos non mentir, pequena e del namorada. Ali houv’ eu de mia morte pavor, u eu fiquei mui coitada pastor, pequena e del namorada. JOÁN ZORRO (Ende des 13. Jahrhunderts) Der König von Portugal befahl, Schiffe zu bearbeiten, und auf den Schiffen werden mit mir fahren meine Tochter und unser Freund. Der König von Portugal befahl, Schiffe zu bauen, und auf den Schiffen werden mit mir fahren meine Tochter und unser Freund. Er befahl, Schiffe zu bearbeiten und sie auf dem Meer zu werfen, und auf den Schiffen werden mit mir fahren meine Tochter und unser Freund. Er befahl, Schiffe zu bauen und sie auf dem Meer zu stellen, und auf den Schiffen werden mit mir fahren meine Tochter und unser Freund. El‐Rei de Portugale barcas mandou lavrare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. El‐Rei portugueese barcas mandou fazere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou lavrare e no mar as deitare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou fazere e no mar as metere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. JUIÃO BOLSEIRO (drittes Viertel des 13. Jahrhunderts) Ohne meinem Freund werde ich die Morgendämmerung allein sehen und meine Augen können nicht einmal schlafen; und ich bitte Gott um Licht, aber Er gibt es mir nicht. Aber, wenn ich bei meinem Freund wäre, wäre das Licht nun bei mir. Wenn ich mit meinem Freund schlaf, dauerte die Nacht nichts; jetzt dauert die Nacht, hin und her: das Licht kommt nicht, der Tag scheint nicht. Aber, wenn ich bei meinem Freund wäre, wäre das Licht nun bei mir. Und so denke ich: wenn mein Feuer und mein Herr bei mir ist, kommt bald das Licht, auch wenn es nicht mir gefällt, und jetzt kommt die Nacht und wächst. Aber, wenn ich bei meinem Freund wäre, wäre das Licht nun bei mir. Pater nostrus sage ich mehr als eintausend für Den, der am Kreuz starb: Er soll mir das Licht bald zeigen und auch die Adventsnächte. Aber, wenn ich bei meinem Freund wäre, wäre das Licht nun bei mir. Sen meu amigo manh’ eu senlheira e sol non dormen estes olhos meus; e, quant’ eu posso, peç’ a luz a Deus e non mi a dá per nulha maneira. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Quand’ eu con meu amigo dormia, a noite non durava nulha ren, e ora dur’ a noit’ e vai e ven: non ven a luz, nen parec’ o dia. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. E, segundo, com’ a mí parece, comigo man meu lum’ e meu senhor: ven log’ a luz, de que non hei sabor, e ora vai a noit’ e ven e crece. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Pater nostrus rez’ eu máis de cento por Aquel que morreu na vera cruz, que Ele mi mostre mui cedo a luz, mais mostra‐mi as noites d’ avento. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Während dieser langen Nächte, der Gott an einem schlimmen Tag erschaffte, schlafe ich nicht. Wieso machte er nicht so in der Zeit, wo mein Freund mit mir sprach? Er macht sie so lang, dass ich, die Arme, nicht schlafen kann und da sie sind zu lang möchte ich nochmals in der Zeit, wo mein Freund mit mir sprach? Warum machte Gott sie so lang, ungleich, wenn ich nicht schlafen kann? Warum macht er sie nicht so in der Zeit, wo mein Freund mit mir sprach? ________ Aquestas noites tan longas que Deus fez en grave dia por min, por que as non dormio, e por que as non fazia no tempo que meu amigo soia falar comigo? Porque as fez Deus tan grandes non posso eu dormir, coitada, e, de como son sobejas, quisera eu outra vegada no tempo que meu amigo soia falar comigo. Por que as Deus fez tan grandes sen mesura desiguaes, e as eu dormir non posso? Por que as non fez ataes no tempo que meu amigo soia falar comigo? PERO MEOGO (zweite Hälfte des 13. Jahrhunderts) Die Schöne stand am Morgen auf, Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a velida, um die Haare in der kalten Quelle zu waschen, vai lavar cabelos na fontana fria, froh aus der Liebe, aus der Liebe froh. leda dos amores, dos amores leda. Die Junge stand am Morgen auf, Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a louçana, um die Haare in der kalten Quelle zu waschen, vai lavar cabelos na fria fontana, froh aus der Liebe, aus der Liebe froh. leda dos amores, dos amores leda. Um die Haare in der kalten Quelle zu waschen, Vai lavar cabelos na fontana fria, passou seu amigo, que lhi ben queria, sein Freund, die sie viel liebte, ging vorbei, froh aus der Liebe, aus der Liebe froh. leda dos amores, dos amores leda. Um die Haare in der kalten Quelle zu waschen, Vai lavar cabelos na fria fontana, sein Freund, die sie sehr lieb hatte, ging vorbei, passa seu amigo, que a muit’ amava, froh aus der Liebe, aus der Liebe froh. leda dos amores, dos amores leda. Sein Freund, die sie viel liebte, ging vorbei, Passa seu amigo, que lhi ben queria, der Hirsch des Waldes zum Wasser o cervo do monte a augua volvia, zurückkehrte, leda dos amores, dos amores leda. froh aus der Liebe, aus der Liebe froh. Passa seu amigo, que a muit’ amava, Sein Freund, die sie sehr lieb hatte, ging vorbei o cervo do monte volvia a augua, der Hirsch des Waldes zum Wasser zurückkam, leda dos amores, dos amores leda. froh aus der Liebe, aus der Liebe froh. —Sag mir, Tochter, meine schöne Tochter: warum hast du dich bei der kalten Quelle verzögert? —Ich habe Lieben. Sag mir, Tochter, meine junge Tochter: warum hast du dich bei der kalten Quelle verzögert? —Ich habe Lieben. —Mutter, ich habe mich bei der kalten Quelle verzögert, weil die Hirsche des Berges zum Wasser zurückkehrten. - Ich habe Lieben. Mutter, ich habe mich bei der kalten Quelle verzögert, weil die Hirsche des Berges zum Wasser zurückkamen. Ich habe Lieben. —Du lügst, meine Tochter, du lügst um deinen Freund! Ich habe nie einen Hirsch, der zum Wasser zurückkehrte, gesehen. —Ich habe Lieben. Du lügst, meine Tochter, du lügst um deinen Liebhaber! Ich habe nie einen Hirsch, der aus der Höhe zurückkehrte, gesehen. —Ich habe Lieben. –Digades, filha, mia filha velida: por que tardastes na fontana fria? –Os amores hei. Digades, filha, mia filha louçana: por que tardastes na fria fontana? –Os amores hei. –Tardei, mia madre, na fontana fria, cervos do monte a augua volvian. Os amores hei. Tardei, mia madre, na fria fontana, cervos do monte volvian a augua. Os amores hei. –Mentir, mia filha, mentir por amigo! Nunca vi cervo que volvess’ o rio. –Os amores hei. Mentir, mia filha, mentir por amado! Nunca vi cervo que volvess’ o alto. –Os amores hei. PEDRO AMIGO DE SEVILHA (...1268‐1285...) —Um Gott, Freundin, weiβt du vielleicht, wie ich eine Botschaft senden kann zu meinem Freund, der mit mir nicht sprechen kann und deshalb stirb er aus Traurigkeit? Und ich sage dir: wenn er so stirb, werde ich auch nicht leben. Freundin, ich weiβ, dass es nicht möglich ist, dass mein Freund mit mir sprechen kann, aber ich kann es machen und habe einer anderen Dame gebeten, ein schönes Gesang für ihn zu schreiben und durch das Gesang dieser Dame, kann er mit mir sprechen, wenn er will. Mein Freund ist kein Minnesänger, aber seine Liebe für mich ist so groβ, dass er eine andere Botschafterin suchen wird und er wird finden, was ich ihm senden werde, aber Freundin, wie wird er wissen, dass ich ihm es sende, wer wird es ihm sagen? —Ich, meine Freundin, werde ihm es sagen und auch, dass er einer Dame darum bitten soll, es zu singen, als ob er mit dir sprach, wenn er will; aber das muss richtig gemacht werden, du sollst dich nicht zurückziehen. –Par Deus, amiga, podedes saber como podesse mandad’ enviar a meu amigo, que non ha poder de falar mig’ e morr’ én con pesar? E, ben vos digo, se el morr’ assi, que non viverei ja máis des ali. Amiga, sei ben que non pod’ haver meu amig’ arte de migo falar, e houv’ eu art’ e figi‐lhe fazer por outra dona un mui bon cantar; e, pois por aquela dona trobou, cada que quis, sempre migo falou. O meu amigo non é trobador, pero tan grand’ é o ben que m’ el quer que filhará outra entendedor e trobará, pois que lho eu disser; mais, amiga, per quen o sabera que lho eu mando, ou quen lho dira? –Eu, amiga, o farei sabedor que, tanto que el un cantar fezer por outra dona e pois por seu for, que falará vosco, quando quiser; mais ha mester de lho fazer el ben creent’ e vós non o ceardes én. —Freundin, um das Himmel und das Übel, ich werde mich nie zurückziehen. —Du sollst es machen, da es wird berücksichtigt werden, wenn du dich zurückziehst. –Amiga, per ceos e quant’ eu hei de mal, máis nunca o ja cearei. –Mester vos é, cá vo‐lo entenderán se o ceardes, e guardar‐vos‐an MARTIN PADROZELOS (zweite Hälfte des 13. Jahrhunderts) Um Gott, ihr könnt nicht, Por Deus, que vos non pes, Mutter und Herrin, mia madr’ e mia senhor, nach San Salvador gehen, d’ ir a San Salvador, da wenn heute drei Schöne gehen, ca, se hoje i van tres ich werde fremosas, eu serei die erste sein, das weiβ ich. a ũa, ben o sei. Por fazer oraçon, Um zu beten, quer’ hoj’ eu ala ir, will ich heute gehen e, por vos non mentir, und um euch nicht zu lügen, se hoj’ i duas son wenn heute zwei Schöne gehen, fremosas, eu serei ich werde a ũa, ben o sei. die erste sein, das weiβ ich. I é meu amig’, ai Dort ist mein Freund, ach, madr’, e i‐lo‐ei veer, Mutter, und ich werde ihn sehen, por lhi fazer prazer; da das gibt mir Vergüngen, se hoj’ i ũa vai wenn heute eine Schöne geht, fremosa, eu serei ich werde a ũa, ben o sei. die erste sein, das weiβ ich. LOURENÇO (zweites Drittel des 13. Jahrhunderts) Es sangen der Liebe drei schöne Wirtinnen, sehr traurig um ihre Lieben. Und dann sagte eine, meine Herrin: „Saget, Freundinnen, mit mir das Gesang meines Freundes“. Die drei sangen sehr schön, wie verliebte Mädchen und unglücklich in der Liebe. Und die, die ich liebe, sagte: „Saget, Freundinnen, mit mir das Gesang meines Freundes“. Was für ein Vergnügen fühlte ich, als ich sie singen hörte! Und mein Herz fühlte Vergnügen, als meine Herrin sagte: „Saget, Freundinnen, mit mir das Gesang meines Freundes“. Und wenn ich sie länger hörte, würde ich mehr Vergnügen fühlen, weil es mir gefiel, wenn meine Herrin sagte: „Saget, Freundinnen, mit mir das Gesang meines Freundes“. Tres moças cantavan d’ amor, mui fremosinhas pastores, mui coitadas dos amores. E diss’ end’ ũa, mia senhor: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Todas tres cantavan mui ben, come moças namoradas e dos amores coitadas. E diss’ a por que perço o sén: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Que gran sabor eu havia de as oir cantar enton! E prougue‐mi de coraçon quanto mia senhor dizia: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». E se as eu máis oisse, a que gran sabor estava e que muito me pagava de como mia senhor disse: «Dized’, amigas, con migo o cantar do meu amigo». MARTÍN DE GINZO (zweite Hälfte des 13. Jahrhunderts) Die Schöne befohl, A do mui bon parecer das Tamburin zu spielen. mandou lo adufe tanger. Schöne, ich sterbe aus Liebe. Louçana, d’ amores moir’ eu. Die Frau des schönen Gesichts befohl, A do mui bon semelhar das Tamburin zu spielen. mandou lo adufe sonar. Schöne, ich sterbe aus Liebe. Louçana, d’ amores moir’ eu. Sie befohl das Tamburin zu spielen Mandou lo adufe tanger und sie konnte nicht sich ausruhen. e non lhi davan lezer. Schöne, ich sterbe aus Liebe. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe sonar Sie befohl das Tamburin zu spielen e non lhi davan vagar. und sie konnte nicht Ruhe haben. Schöne, ich sterbe aus Liebe. Louçana, d’ amores moir’ eu. MARTÍN CODAX (Mitte oder drittes Viertel des 13. Jahrhunderts) Wellen des Meeres von Vigo, Ondas do mar de Vigo, habt ihr meinen Freund gesehen? se vistes meu amigo? Ach, Gott, komme er bald! E, ai Deus, se verra cedo! Wellen des tiefen Meeres, Ondas do mar levado, habt ihr meinen Liebhaber gesehen? se vistes meu amado? Ach, Gott, komme er bald! E, ai Deus, se verra cedo! Habt ihr meinen Freund gesehen, Se vistes meu amigo, um den ich seufze? o por que eu sospiro? Ach, Gott, komme er bald! E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amado Habt ihr meinen Liebhaber gesehen, por que hei gran coidado? um den ich vielen Kummer habe? Ach, Gott, komme er bald! E, ai Deus, se verra cedo! Im Heiligen, in Vigo, tanzte ein göttliches Körper: ich fühle Liebe! In Vigo, im Heiligen, tanzte ein schlankes Körper: ich fühle Liebe! Tanzte ein göttliches Körper, das keinen Freund gehabt hatte: ich fühle Liebe! Tanzte ein schlankes Körper, das keinen Liebhaber gehabt hatte: ich fühle Liebe! Das keinen Freund gehabt hatte, auβer im Heiligen, in Vigo: ich fühle Liebe! Das keinen Liebhaber gehabt hatte, auβer in Vigo, im Heiligen: ich fühle Liebe! Eno sagrado, en Vigo, bailava corpo velido: amor hei! En Vigo, no sagrado, bailava corpo delgado: amor hei! Bailava corpo velido, que nunca houver’ amigo: amor hei! Bailava corpo delgado, que nunca houver’ amado: amor hei! Que nunca houver’ amigo, ergas no sagrad’, en Vigo: amor hei! Que nunca houver’ amado, ergas en Vigo, no sagrado: amor hei! MARTÍN SOÁREZ (c.1200‐c. 1260) „Diese Cantiga schrieb Martín Soares für einen Ritter, der «Esta cantiga fez Martin Soares a un cavaleiro que stoltz war und sagte, dass er aus dem Übersee kam“. era chufador, que dezia que viinha d’ Outramar» Auch wenn ich nie im Übersee war, kenne ich dieses Land von Soeiro Eanes, der aus dort kommt, wie ich von ihm hörte: er sagt, dass Marcelha ist weiter weg von Meer, und Acre ist in der Nähe, und Somportes fast nebenbei. Und von den Tagen kenne ich viele Sachen, da ich hörte ihm davon sprechen: er sagt, dass wer gut geht von Belfurado nach Santarém gehen kam, und, wenn er früh aufsteht, kann er, nach Nogueirol fürs Mittagessen gehen und in Jerusalem anzukommen. Und er sagt, dass er einen Jude, der den Fang unseres Herres sah, kennt; und ihr werdet ein groβes Vergnügen fühlen, wenn er euch es erzählt: er sagt, er ist ein jüdischer Wirt, aus Rocamador, der Don Andreu heiβt. Pero non fui a Ultramar, muito sei eu a terra ben per Soeir’ Eanes, que én ven, segundo lh’ eu oi contar: diz que Marcelha jaz alen do mar, e Acre jaz aquen, e Somportes log’ i a par. E as jornadas sei eu ben, como lhi eiri oi falar: diz que pod’ ir, quen ben andar, de Belfurad’ a Santaren, se noutro dia madurgar, e ir a Nogueirol jantar e maer a Jerusalen. E diz que vio ũu judeu que vio prender Nostro Senhor; e haveredes i gran sabor, se vo‐lo contar, cuido‐m’ eu: diz que é un judeu pastor, natural de Rocamador, e que ha nome Don Andreu. Ich werde euch sagen, wo das Grab war, da ich hörte das vom sogenannten Don Soeiro; ich werde euch es sagen, wie ich von ihm hörte; aus Santarém gibt es drei Meilen und vier oder fünf aus Loulé, und Belfurado ist in der Nähe. Wo Unserer Herr lebte, dort ging dieser als Pilger un nachdem der Sultan ihm entschuldigte, war er sehr froh zurückzukehren; es war ihm schwierig Coira und Galisteu zu bereisen mit Kaiserskröne. Do sepulcro vos er direi, per u andou, ca lho oi a Don Soeiro ben assi; como m’ el disse, vos direi: de Santaren tres legoas é e quatro ou cinco de Loule, e Belfurado jaz log’ i. Per i andou Nostro Senhor, d’ ali diz el que foi romeu, e, depois que lh’ o Soldan deu o perdon, houve gran sabor de se tornar; e foi‐lhi greu d’ andar Coira e Galisteu con torquis do Emperador. „Diese Cantiga habe ich für Afonso Eanes do Cotón geschrieben. Es ist «Esta outra cantiga fez a Afons’ Eanes do Coton. Foi de eine „Cantiga de maldizer“, in der er sich selbst kritisierte und so die mal dizer aposto, en que mostrava, dizendo mal de si, Tücken des anderen zeigte, und sie sagt so“. as manhas que o [outr’ havia; e diz assi» Unser Herr, ich bin so traurig mit diesen Tücken, die du mir gegeben hast: die Huren und das Würfeln gefallen mir sehr viel; und es gefällt mir auch, in diesen Straβen isoliert zu leben. Wenn es einen Vermittler geben würde, könnte das Gut über mich fallen und mich ehrenwert zu machen; aber dieses unordentliches Ficken gefällt mir und die Kneipen und das Trinken; und, da ich kann nichts gutes machen, will ich sein, wo ich lasterhaft sein kann. Und auch wenn ich weiβ, dass ich wertlos bin, will ich die Güte nicht versuchen, ich will nicht das Ficken aufhören, oder die Huren, ich will keine andere Grenzen kennen, das Laster verlierend und mich Mühe gebend. Früher hatte ich andere Fähigkeiten, die ich nicht mehr benutzen kann: ich kann nicht mehr spielen, ohne eine andere Streiche zu finden, die mir Leiden bringen wird, Nostro Senhor, com’ eu ando coitado con estas manhas que mi quisestes dar: son mui gran putanheiro aficado e pago‐me muito dos dados jogar; des i ar hei mui gran sabor de morar per estas ruas vivend’ apartado. Podera‐m’ eu ben, se foss’ avegoso, caer en bon prez e honrado seer; mais pago‐m’ eu deste foder astroso e destas tavernas e deste bever; e, pois que eu ja máis non posso valer, quero‐m’ andar per u seja viçoso. E pois eu entendo que ren non valho nen hei por outra bondade a catar, non quer’ eu perder este fodestalho nen estas putas nen este entençar, nen quer’ ir per outras fronteiras andar, perdend’ o viç’ e dando‐mi trabalho. Ainda eu outras manhas havia, per que eu non posso ja muito valer: nunca vos entro na tafularia que lh’ i non haja algun preit’ a volver, porque hei pois en gran coita a seer, und dann muss ich fliehen und im Bordell mich verstecken. Und dann, wenn ich Ruhe finde, höre ich auf, aber danach kehre ich zu meinem Weg zurück. Und ich lasse, dass die Huren schlechte Sache über mich sagen, über meine Tücken und über meine unmessliche Leidenschaft. e fugir e guarir na putaria. E pois, quando me vejo en meu lezer, me rendo logo, e pois vou mia via. E leixo i putas de mí ben dizer, e de mias manhas e de mia folia. PERO GARCÍA BURGALÉS (drittes Viertel des 13. Jahrhunderts) Ab heute muss ich nie berfürchten Ja eu non hei oimais por que temer vom Gott, da ich weiβ, dass er mich nulha ren Deus, ca ben sei eu d’ El ja nicht verletzten kann, ca me non pode nunca mal fazer, solange ich lebe, obwohl er eine groβe Macht hat, mentr’ eu viver, pero gran poder ha, da er enttäuschte mich, wenn ich pois que me cedo tolheu quanto ben Hoffnungen hatte, und deshalb eu atendia no mund’ e, por én, weiβ ich, dass er mich nicht verletzten kann. sei eu ca me non pode mal fazer. Da er verletzte mich mit einer so schönen Frau, Ca tan bõa senhor me foi tolher dass er eine andere nicht erschaffen wird, qual el ja en no mundo non fara, und sie ist ganz unvergleichlich; nen ja eno mundo par non pode haver; e quen aquesta viu ja non veerá und wer sie sieht wird keine tan mansa e tan fremosa e de bon sén, andere so süβ und schön und sinnig sehen, ca esta non menguava nulha ren da diese hatte alles, de quanto ben dona devi’ haver. was eine Frau haben soll. E pois tan bõa senhor fez morrer, Und da er tötete diese gute Frau, weiβ ich, dass er nie mehr verletzten wird; ja eu ben sei que me non fara mal; und da ich kann kein Übel mehr aus Gott erhalten e pois eu d’ El non hei mal a prender, und er in meinem groβen Schmerz nicht tröstet, e a gran coita que hei me non val da Gott tötete sie, por ela, pois que mi a fez morrer Deus, werde er gefangen von den Juden, El se veja en poder de Judeus wie es einmal war! como se viu ja outra vez prender! Und jeder Mann, die eine Frau liebt, wenn er nicht amen sagt, nachdem er das hört, fühle er nicht Vergnügen mit dem, das er liebt! E tod’ homen que molher ben quiser, e m’ esto oir, e amen non disser, nunca veja de quanto ama prazer! Roi Queimado starb mit Liebe in seinen Gesängen, um die Heilige Maria, um eine Frau, die er sehr viel liebte; und, um ein besserer Minnesänger zu sein, da sie ihn nicht liebte, starb er in seinen Gesängen; aber danach erweckte er vom Tod am dritten Tag. Das tat er um eine Frau, die er sehr viel liebte, und ich will euch auch sagen: da ihr glaubt, dass seine Gesänge sehr schön sind, ihm gefällt, in ihnen zu sterben und dann vom Tod erwecken. Das macht er, der es machen kann, aber ein anderer Mann würde es nicht machen. Er hat keine Angst vor dem Tod, sonst würde er den Tod mehr befürchten, aber er weiβ ohne Zweifel, dass er nach dem Tod leben wird; und in seinem Gesang fängt der Tod ihn aber danach lebt er. So eine Macht gab ihm Gott! Wer würde das glauben? Und wenn mein Gott mir Macht gäbe, wie er heute hat, nach dem Tod, leben, würde ich den Tod nie mehr befürchten. Roi Queimado morreu con amor en seus cantares, par Santa Maria, por ũa dona que gran ben queria; e, por se meter por máis trobador, porque lh’ ela non quiso ben fazer, feze‐s’ el en seus cantares morrer; mais resurgiu depois ao tercer dia. Esto fez el per ũa sa senhor que quer gran ben; e máis vos én diria: porque cuida que faz i maestria enos cantares que fez, ha sabor de morrer i, e des i d’ ar viver. Esto faz el, que x’ o pode fazer, mais outr’ homen per ren non o faria. E non ha ja de sa morte pavor, senon sa morte máis‐la temeria; mais sabe ben, per sa sabedoria, que viverá, des quando morto for; e faz‐s’ en seu cantar morte prender: des i ar vive. Vedes que poder que lhi Deus deu –mais quen o cuidaria! E se mi Deus a mí desse poder qual hoj’ el ha, pois morrer, de viver, jamais morte nunca eu temeria. AFONSO X (1221‐1284) Über den Diakon von Cádiz habe ich entdeckt, dass man ihm Leihbücher brachte; und dem Mann, der ihm sie brachte, habe ich gefragt, und so antwortete er mir: „Herr, mit diesen zwei Büchern, die Sie sehen und mit anderen, fickt er so oft, wie er will. Und ich werde euch noch anders sagen: obwohl er im Gesetz viel zu lesen hat, wie ich weiβ, mit seinen Bücher gibt es keine Frau, die nicht die Raben als Kraniche sieht und die Adler als Seidenkraupen: natürlich werden sie ficken, wenn sie will. Da es gibt kein anderes im Ficken als was in ihren Büchern steht; und er hat so ein groβes Vergnügen, wenn er sie liest, dass er nicht aufmerksam ist, und er kennt die Fickenskunst so gut, dass mit seinen Büchern, fickt er, wenn er will. Und ich werde noch anders erzählen über die Sachen, die er mit seinen Büchern machte: er sammelt sie vor ihm, und nachdem er wegen ihr viel gefickt hat, wenn er eine teuflische Frau hat, fickt er sie auch und er entfernt den bösen Teufel aus ihr. Ao daian de Calez eu achei livros que lhi levavan d’ aloguer; e o que os tragia preguntei por eles, e respondeu‐m’ el: «Senher, con estes livros que vós veedes dous e con os outros que el ten dos sous, fod’ el per eles quanto foder quer. E ainda vos end’ eu máis direi: macar na Lei muit’á, se el quixer, leer, por quanto eu de sa fazenda sei, con os livros que ten, non ha molher a que non faça que semelhen grous os corvos, e as aguias babous, per força de foder, se x’ el quiser. Ca non ha máis, na arte do foder, do que, nos livros que ele ten, jaz; e el ha tal sabor de os leer que nunca noite nen dia al faz, e sabe d’ arte do foder tan ben que con nos seus livros d’ artes, que el ten, fod’ el as mouras cada que lhi praz. E máis vos contarei de seu saber, que con nos livros que ele ten faz: manda‐os ante si todos trager, e pois que fode per eles assaz, se molher acha que o demo ten, assi a fode per arte e per sén, que saca dela o demo malvaz. Und, auβerdem, macht er andere Sachen mit seinen Büchern, in Wahrheit; wenn er eine Frau, die die sogenannte Krankheit von Sankt Martial hat, find, fickt er sie, sie bezauernd und am Ficken denkt sie, dass ihre Krankheit nur Eis oder Schnee ist“. E, con tod’ esto, ainda faz al con os livros que ten, per bõa fe: se acha molher que haja o mal deste fogo que de San Marçal é, assi a vai per foder encantar que, fodendo, lhi faz ben semelhar que é geada –non al– ou nev’ é». PERO LAROUCO (letztes Drittel des 13. und Beginn des 14. Jahrhunderts) Über euch, Herrin, will ich die Wahrheit sagen, und nicht über die Liebe, die ich fühle, Herrin, da ihre Bosheit gröβer ist als die andere, die ich in der Welt können; in Hässlichkeit und Bosheit, ihr seid nur von der Tochter des Königes übergetroffen. Ich liebe euch nicht und deshalb werde ich keine Einsamkeit fühlen, wenn ihr nicht kommt. Und wenn ich bei euch wäre und euch und eure Farbe sähe, wenn ich die Welt beherrschte, wäret ihr nicht Herrin von allem, und von keiner fröhlichen Sache. Und das sage ich euch: es gab nie eine Tochter von einem Kaiser von so kleiner Schönheit. Alle bitten euch darum, Herrin, mit Neid, aufzuhören, mich zu lieben und nicht sie. Um Gott, machet ihr das nicht, diesen Wahsinn: ihr solltet lieben den, der euch am meistens wünscht und glauben, dass alle andere sind; und, wenn ich ihr herzlich liebe, Gott führe mich zu einem Land, wo ich euch nicht sehe. De vós, senhor, quer’ eu dizer verdade, e non ja sobr’ o amor que vos hei, senher, e ben é vossa torpidade, de quantas outras eno mundo sei; assi de fea come de maldade non vos vence hoje nen filha dũu rei. Non vos amo nen me eu perderei, u vos non vir, por vós de soidade. E se eu vosco na casa sevesse e visse vós e a vossa color, se eu o mundo en poder tevesse, non vos faria de todos senhor, nen doutra cousa onde sabor houvesse. E dũa ren seede sabedor: que nunca foi filha d’ emperador que de beldade peor estevesse. Todos vos dizen, senhor, con enveja, que desamades eles e mí non. Por Deus, vos rogo que esto non seja nen façades cousa tan sen razon: amade vós o que vos máis deseja, e ben creede que eles todos son; e se vos eu quero ben de coraçon, leve‐me Deus a terra u vos non veja. PERO GOTÉRREZ (Endes des 13. und Beginn des 14. Jahrhunderts) Alle sagen, dass Gott nie sündigte, Todos dizen que Deus nunca pecou, aber ich sehe ihn sündigen, mais mortalmente o vej’ eu pecar: da er verlässt viele ca lhe vej’ eu muitos desemparar seiner Vasalle, die er erlöste, seus vassalos, que mui caro comprou, da er lässt sie mit groβer Liebe sterben, ca os leixa morrer con grand’ amor, ohne Gut und ohne Herr, desemparados de ben de senhor, und mich hat er auch verlassen. e ja com’ estes min desemparou. Und ich kenne keine gröβere Todsünde E maior pecado mortal non sei als die, die Gott macht, ca o que eu vejo fazer a Deus, da er verlässt seine Vasalle ca desampara os vassalos seus in einem groβen Liebeskummer, wie ich; en mui gran coita d’ amor qual eu hei; und ein Herr, der nicht seiner Vasallen e o senhor que acorrer non quer helfen will, wenn es nötig ist, a seus vassalos, quando lh’ é mester, sündigt, auch wenn er ein hoher König ist. peca mortal, pois é tan alto Rei. Jeder Herr, auch die Könige, Todo senhor, demais Rei natural, muss seine Vasalle aus dem Tod befreien dev’ os vassalos de mort’ a partir und ihnen helfen, wenn sie traurig e acorrer‐lhes, cada que os vir sind; aber Gott ist nicht so, estar en coita; mais Deus non é tal, da er lässt sie mit groβer Liebe sterben ca os leixa con grand’ amor morrer, und will ihnen nicht helfen, auch wenn er kann: e, pero pode, non lhes quer valer: und so macht er eine groβe Todsünde… e assi faz gran pecado mortal... GONÇALO EANES DO VINHAL (...1243‐1280) „Diese Cantiga wurde von Don Gonzalo Anes do Vinhal an den Infante don Henrique geschrieben, da man sagte, er war Vermittler der Königin Joana, seiner Taufpatin; und das passierte, nachdem der König Don Afonso ihn verbannte“. «Esta cantiga fez Don Gonçalo Anes do Vinhal ao Infante Don Hanrique,porque dizian que era entendedor da rainha Dona Joana, sa madrastra;e esto foi quando o el‐Rei Don Afonso pos fora da terra» Ich weiβ, Herr, dass mein Freund verbannt wurde, und ich weiβ nicht, wie ihm geht, deshalb will ich den König sehen, ich werde viel weinen und so sagen: „Um Gott, Herr, ihr seid so ein guter König, vergebet ihr meinen Freund". Deshalb ich liebe ihn so viel, mehr als ein Liebhaber eine Frau liebe, ich werde zum König gehen, mit weinenden Augen werde ich sagen: „Um Gott, Herr, ihr seid so ein guter König, vergebet ihr meinen Freund". Und da es mir nicht hilft, zu Gott zu beten und die Heiligen wollen mich nicht hören, werde ich um Mitleid dem König bitten und ich werde ihm sagen mit weinenden Augen: „Um Gott, Herr, ihr seid so ein guter König, vergebet ihr meinen Freund". Und um Gott, der euch Ehre und Gutherzigkeit gab, vergebet ihr Don Henrique. Sei eu, donas, que deitad’ é d’ aqui do reino ja meu amig’ e non sei como lhi vai, mais quer’ er ir a el‐Rei; chorar‐lh’‐ei muito e direi‐lh’ assi: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». Porque o amo tan de coraçon, como nunc’ amou amigo molher, irei ali u el‐Rei estever; chorando dos olhos, direi‐lh’ enton: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E, pois que me non val rogar a Deus, nen os santos non me queren oir, irei a el‐Rei merce’ er pedir e direi, chorando dos olhos meus: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E por Deus, que vós deu honra e bondade, a Don Hanriqu’ esta vez perdoade. DON PEDRO DE PORTUGAL, CONDE DE BARCELOS (c.1285‐1534) „Diese Cantiga wurde an eine gute Dame mit Name Moor Martiiz und Beiname Camela, und an einen Mann mit Name Joan Martii und Beiname Bodalho, und er war tabalión von Braga”. «Esta cantiga de cima foi feita a ũa dona d’ ordin que chamavan Moor Martiĩz, por sobrenome Camela, e a ũu home que havia nome Joan Martiz, por sobrenome Bodalho, e era tabalion de Bragaa» Das Naturell in den Tieren der gleichen Art ist, dass sie Säuglinge haben; aber, auch wenn ich weiβ, dass sie ficken, sehe ich jetzt ein seltsames Beispiel, das ich nicht glauben konnte: dass es schwanger wurde und gebäre die camela vom bodalho*. Die, die eine gemeinsame Natur haben, treffen sich in bestimmten Zeiten und sie suchen ihre Abstammung; aber jetzt sehe ich ein Geschöpf, das ich nicht glauben konnte, und deshalb wundere ich mich: dass der Bodalho ein Kind macht, in der Camela. Natura das animalhas que son dũa semelhança é de fazer én criança; mais des que son fodimalhas, vej’ ora estranho talho, qual nunca cuidei que visse: que emprenhass’ e parisse a camela do bodalho. As que son dũa natura juntan‐s’, a certas sazões, e fazen sas criações; mais vejo ja criatura ond’ eu non cuidei vee‐la, e por én me maravilho de bodalho fazer filho, per natura, na camela. Die, die natürlich ähnliche Körper haben, kommen zusammen und haben Kinder, –das ist ihre Recht–; aber ich habe nie geglaubt, dass die Camela zum Bodalho gehen und schwanger gehen und danach sie gebären könnte. (*Camela.‐ Kamelin; bodalho.‐ Schwein). As que son, per natureza, corpos dũa parecença juntan‐s’ e fazen nacença, –esto é sa dereiteza–; mais non coidei en mia vida que camela se juntasse con bodalh’ e emprenhasse e de máis seer del parida. FERNÁN VELHO (zweite Hälfte des 13. Jahrhunderts) María Pérez äuβerte sich vor kurzer Zeit, da sie fühlte sehr sündhaft, und dann versprach sie unserem Herr, um ihr Übel, dass sie bei einem Kleriker wäre, um die Sünden, die sie wegen des Teufels, mit dem sie immer war, tat. Sie äuβerte sich, da sie fand sich sehr sündhaft; deshalb, betend, ging sie zu Gott, da sie wollte sich vor ihm schützen, und das tat sie; und solange sie lebt, will sie einen Kleriker haben, um sich vor dem Teufel zu schützen. Und, da sie erzählte ihre Sünden, hatte sie groβe Angst vor seinem Tod und groβe Freude, Almosen zu geben, und dann nahm sie einen Kleriker und gab ihm das Bett, wo sie liegte, und sie sagte, dass er wird es haben, solange er lebt: und alle diese Arbeit hat sie um Gott gemacht! Und da dieser Streit begann, weil eine groβe Liebe zwischen ihr und dem groβen Teufel gab, bisher die Balteira bekennte; aber wenn sie sah den Kleriker zwischen den beiden fallen, verlor der Teufel sie, nachdem sie bekennte. Maria Perez se maenfestou noutro dia, ca por mui pecador se sentiu, e log’ a Nostro Senhor pormeteu, polo mal en que andou, que tevess’ un clerig’ a seu poder, polos pecados que lhi faz fazer o Demo, con que x’ ela sempr’ andou. Maenfestou‐se, ca diz que s’ achou pecador muit’, e por én rogador foi log’ a Deus, ca teve por melhor de guardar a el ca o que a guardou; e, mentre viva, diz que quer teer un clerigo con que se defender possa do Demo, que sempre guardou. E pois que ben seus pecados catou, de sa morte houv’ ela gran pavor e d’ esmolnar houv’ ela gran sabor; e log’ enton un clerigo filhou e deu‐lh’ a cama en que sol jazer, e diz que o terrá, mentre viver; e est’ afan todo por Deus filhou! E pois que s’ este preito começou antr’ eles ambos, houve grand’ amor antr’ ela sempr’ e o Demo maior, ata que se Balteira confessou; mais, pois que vio o clerigo caer antr’ eles ambos, houvi a perder o Demo, des que s’ ela confessou. FERNÁN GARCÍA ESGARAVUNHA (...1230‐1251) Diese Herrin von Johan Coello, wegen der Fähigkeiten, die sie lernte, werde in jedem Ort guten Rat finden: da sie kann sähen und weben und sie säht die Unterhosen und die Hemde sehr gut: und ihr habt nie eine solche Frau gesehen, die ein saubereres Leben führt; sie war immer eine geliebte Frau in unserem Ort, da sie kann waschen und gute Käsen kocht und mahlen und kneten und als gute Milchhändlerin weiβt sie viel. Das sage ich nicht, weil ich sie liebe, aber weil sie auch sich um mich kümmert. Und niemand kastriert Schweine besser als ihr Mann, von Burgos bis Carrión, noch Hähne, Gott entschuldige mich. Das macht sie gut, und sie kann den Staub aus den Augen wegnehmen und sie beschwört gut, von Zauberformeln weiβt sie sehr viel. Im ganzen Kastilien, Gott sei danke, findet ihr kein besseres Bauch oder Wurst als die, die die Herrin mit ihren Händen macht: und sie kann noch eine andere Sache machen, wie von ihrem Mann gesagt: sie kocht gute Hartwürste und kann mit Zärtlichkeit waschen und bringt die Bruthenne inst Bett. Esta ama, cuj’ é Joan Coelho, per bõas manhas que soub’ aprender, cada u for, achará bon conselho: ca sabe ben fiar e ben tecer e talha mui ben bragas e camisa; e nunca vistes molher de sa guisa que máis limpia vida sábia fazer; ant’, é hoje das molheres preçadas que nós sabemos en nosso logar, ca lava ben e faz bõas queijadas e sabe ben moer e amassar e sabe muito de bõa leiteira. Esto non dig’ eu por ben que lhi queira, mais porque ést’ assi, a meu cuidar. E seu marido, de crastar verrões non lh’ achan par, de Burgos a Carrion, nen a ela de capar galiões fremosament’, assi Deus mi perdon. Tod’ esto faz; e cata ben argueiro e escanta ben per olh’ e per calheiro e sabe muito bõa escantaçon. Non acharedes, en toda Castela, graças a Deus, de que mi agora praz, melhor ventrulho nen melhor morcela do que a ama con sa mão faz; e al faz ben, como diz seu marido: faz bon souriç’ e lava ben transido e deita ben galinha choca assaz. GIL PÉREZ CONDE (...1269?‐1286...) In Wahrheit, Gott, wenn es ihre Mutter nicht gäbe, da die Heilige Maria ist sehr gut, würde ich euch misshandeln, oder darum bitten, um die Herrin, die ihr mir gegeben hat, zu schauen, wie ihr mich misshandelt habt, und ich weiβ nicht viel über euren Vater. Warum muss ich das leiden, das nicht passieren würde, wenn sie es nicht wollte? Ich würde sterben, wenn ihr, als Mann, meine Frau liebtet, da ihr habt mich so verletzt. Wenn ich euer war, wieso habt ihr mich verlieren? Wolltet ihr nicht, dass ich würdig bin? Saget ihr mir jetzt, dass ihr mich gut behandelt habt, da ich glaubt, dass es nur Eitelkeit und Stoltz ist, dass ihr meine Dame erzwinget; von eurem Eigentümer habe ich nichts mitgenommen, seitdem ich geboren wurde, und ihr auch habt mir nichts gegeben. Ich verstehe, was ihr macht: ihr lasst die hässlichen Greisinnen, und die Schöne und Junge nehmt ihr als Frauen. Ihr nehmt so viele, wie ihr wollt und mir lasst ihr niemanden: so teilt ihr mit mir, was ihr habt! Ihr dient und lobt sie nicht und sie gehen mit euch und ihr bewacht sie, ihr bekleidet sie und leitet sie sehr schlecht und ihr steckt sie uns zwischen den Wänden. A la fe, Deus, senon por vossa madre, que é a mui bõa Santa Maria, fezera‐vos eu pesar, u diria, pola mia senhor, que mi vós filhastes, que vissedes vós que mal baratastes, ca non sei tan muito de vosso padre. Por que vos eu a vós esto sofresse, senon por ela, se lhi non pesasse? Morrera eu, se vos com’ hom’ amasse a mia senhora, que mi vós tolhestes. Se eu voss’ era, por que me perdestes? Non queriades que eu máis valesse? Dizede‐mi ora que ben mi fezestes, por que eu crea en vós nen vos sérvia senon gran tort’ endoad’ e sobervia, ca mi teedes mia senhora forçada; nunca vos eu do vosso filhei nada, des que fui nado, nen vós non mi o destes. Faria‐m’ eu o que nos vós fazedes: leixar velhas feas, e as fremosas e mancebas filha‐las por esposas. Quantas queredes vós, tantas filhades, e a mí nunca mi nen ũa dades: assi partides migo quant’ havedes! Nen as servides vós nen as loades, e van‐se vosc’ e, poi‐las alo teedes, vestide‐las mui mal e governades, e metedes‐no‐las tra‐las paredes. ESTEVAN FAIÁN (drittes Viertel des 13. Jahrhunderts) Fernán Díaz, man hat euch gesagt, Fernan Diaz, fazen‐vos entender dass ihr solltet diese Frau heiraten que casariades desta dona ben; und wir denken, dass das ein schlechter Rat ist, e nós teemos que vos é mal sén deswegen: per quant’ esto que vos quero dizer: da die Frau ist aus einem solchen Land, porque a dona é de terra tal, Don Fernando, dass ihr Don Fernando, que, per ben nen per mal, nicht einmal einen Mann leiten könntet, non poderedes i un hom’ haver, wenn ihr den Wünsch erfüllt, ante, faredes i vosso prazer diese Frau zu heiraten, en quererdes con tal dona casar, Fernán Díaz. Da sie kommt aus einem solchen Ort, Fernan Diaz. Ca é de tal logar dass ihr nicht regieren könntet; das kann que non podedes, per nen un poder, keiner Mann, da seine Leute so haver nulh’ home, ca as gentes son sind, Gott entschüldige mich, de tal natura, se Deus mi pardon, dass sie euch gehorchen nicht willen. que non querran i su vós guarecer. Und ich weiβ, Don Fernando, wie ich gelernt habe, E sei, Don Fernando, per quant’ aprendi: dass ihr diese Frau nicht haben können; non poderedes esta dona haver, da ihre Diener, wie ich sage, ca seus vassalos, com’ ouço dizer, wollen keinen fremden Mann über sich; non queren hom’ estranho sobre si; man sagt, ihr könnt die Männer ca dizen que sabedes lousinhar loben und danach sie schaden, home deant’, e sabedes buscar wie ich gehört habe. gran mal detras a muitos, com’ oi. AFONSO EANES DO COTÓN (...1246...) Äbtissin, ich habe gehört, dass ihr alles weiβt, deshalb, um Gottes willen, habet ihr Mitleid von mir, da dieses Jahr heirate ich, und ich kann ihnen schwören, dass ich vom Ficken nicht mehr als ein Esel weiβ. Da man hat mit gesagt, dass ihr gut das Ficken und alles schönes kennt; lehrtet mir, Herrin, das Ficken, da ich weiβ nicht, ich habe weder Mutter noch Vater, damit sie mir lehren, und ich habe als Hirt beendete. Und wenn ich aus hier weggehe, Herrin, nachdem ich diesen Beruf gelernt habe, und wenn ich ficken kann, dank euch, Gott sei danke, jedes Mal, das ich es mache, werde ich sagen Pater Noster und ich werde es widmen an die Seele der, die es mir lehrte. Und deshalb könnt ihr schaffen meine Herrin, das Königreich von Gott: um zu seinen armen Kindern zu lehren, anstatt sie nüchtern zu machen, und um eine Frau zu zeigen, unglücklich zu sehen Herrin, dass sie ficken nicht kann. Abadessa, oi dizer que erades mui sabedor de todo ben; e, por amor de Deus, querede‐vos doer de min, que ogano casei, que ben vos juro que non sei máis que ũu asno de foder. Ca me fazen én sabedor de vós que havedes bon sén de foder e de todo ben; ensinade‐me máis, senhor, como foda, ca o non sei, nen padre nen madre non hei que m’ ensin’, e fiquei pastor. E se eu ensinado vou des i, senhor, deste mester de foder e foder souber per vós, que me Deus aparou, cada que per‐foder, direi Pater Noster e enmentarei a alma de quen m’ ensinou. E per i podedes gaar, mia senhor, o reino de Deus: per ensinar os pobres seus máis ca por outro jajũar, e per ensinar a molher coitada, que a vós veer, senhor, que non souber ambrar. DIEGO PEZELHO (...1246‐1247...) Mein Herr Arzbischof, ich bin exkomuniziert, da ich mit Treu betätigt habe: der Sünde hat mich getäuscht, sprechen Sie mich loss, Herr, und ich schwöre, dass ich ein Verrater sein werde. Wenn ich Verrater würde, würde ich es Ihnen nicht sagen: aber, da ich mit Treu betätigt habe, zumindestens um die Heilige Maria, sprechen Sie mich loss, Herr, und ich schwöre, dass ich ein Verrater sein werde. Leider hatte ich einen Burg in Sousa und ich habe ihn seinem Besitzer gegeben, und ich glaube, es war richtig: sprechen Sie mich loss, Herr, und ich schwöre, dass ich ein Verrater sein werde. Wegen meiner schwarzen Sünden hatte ich einen mächtigen Burg und ich habe ihn seinem Besitzer gegeben und ich habe Angst vor dem Tod. sprechen Sie mich loss, Herr, und ich schwöre, dass ich ein Verrater sein werde. Meu senhor arcebispo, and’ eu escomungado, porque fiz lealdade: enganou‐mi o pecado, soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Se traiçon fezesse, nunca vo‐la diria; mais, pois fiz lealdade, vel por Santa Maria, soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Per mia malaventura, tivi ũu castelo en Sousa e dei‐o a seu don’ e tenho que fiz gran cousa: soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Per meus negros pecados, tive ũu castelo forte e dei‐o a seu dono, e hei medo da morte. soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. RELIGIÖSES CANCIONEIRO (Cantigas von der Heiligen Maria, von Afonso X) „Das ist eine Lobe an die Heilige Maria, da sie ist schön und gut und «Esta é de loor de Santa Maria, com’ é fremosa mächtig“. e bõa e ha gran poder» Rose der Rosen und Blume der Blumen, Dame der Damen, Herrin der Herrinnen. Rose von Schönheit und Wissenheit und Blume von Frohlichkeit und Vergnügen, sehr frömme Dame, Herrin, die die Traurigkeit und das Schmerz entfernt. Rose der Rosen und Blume der Blumen… Diese Herrin müss den Mensch sehr viel lieben, da sie will ihn aus dem Übel retten und will seine Sünden entschuldigen, die von schlechten Verneigungen verursacht wurden Rose der Rosen und Blume der Blumen… Wir müssen sie viel lieben und dienen, da sie rettet uns von der Sünde: dank ihr bereuen wir die Irrtume, die wir als Sündiger machen. Rose der Rosen und Blume der Blumen… Diese Dame, die ich als Herrin habe und von der ich Minnesänger sein will, wenn ich irgendwie seine Liebe gewinnen kann, gebe ich dem Teufel die anderen Lieben. Rose der Rosen und Blume der Blumen… Rosa das rosas e Fror das frores, Dona das donas, Sennor das sennores. Rosa de beldad’ e de parecer e Fror d’ alegria e de prazer, Dona en mui piadosa seer, Sennor en toller coitas e doores. Rosa das rosas e Fror das frores... Atal Sennor dev’ home muit’ amar, que de todo mal o pode guardar; e pode‐ll’ os pecados perdõar, que faz no mundo per maos sabores. Rosa das rosas e Fror das frores... Devemo‐la muit’ amar e servir, ca punna de nos guardar de falir; des i dos erros nos faz repentir, que nós fazemos come pecadores. Rosa das rosas e Fror das frores... Esta dona que tenno por Sennor e de que quero seer trobador, se eu per ren poss’ haver seu amor, dou ao demo os outros amores. Rosa das rosas e Fror das frores... „Diese Geschichte erzählt wie die Heilige Maria die Seele eines Pilgers, der nach Santiago fuhr und von einem Betrug des Teufels getotet wurde, und dank der Heiligen Maria kehrte er zu seinem Körper zurück und büβte“. «Esta é como Santa Maria juigou a alma do romeu que ia a Santiago, que se matou na carreira por engano do diabo, que tornass’ ao corpo e fezesse pẽedença» Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen aus der Mutter von Gott, der die ganze Welt beurteilen wird. Es ist wahr, dass sie wusste, dass sie Gott in ihrem Körper trug und ihn mit seiner Brust säugte, und sie verachtete ihn nie; deshalb denke ich, dass er sie befriedigen will. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Über das, wenn ihr mich höret, werde ich sprechen, über ein Urteil von der Heiligen Maria an einen, der jedes Jahr, wie ich hörte, nach Santiago pilgerte und starb. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Dieser Pilger ging gerne nach Santiago; aber er sündigte, da bevor er in der Heberge ankam traf er sich mit einer schlechten Frau ohne mit ihr verheiratet zu sein. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Non é gran cousa se sabe bon joizo dar a Madre do que o mundo tod’ ha de joigar. Mui gran razon é que sábia dereito que Deus troux’ en seu corp’ e de seu peito mamentou, e del despeito nunca foi fillar; por én de sén me sospeito que a quis avondar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Sobr’ esto, se m’ oissedes, diria dun joizo que deu Santa Maria por un que cad’ ano ia, com’ oi contar, a San Jam’ en romaria, porque se foi matar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Este romeu con bõa voontade ia a Santiago de verdade; pero desto fez maldade que ant’ albergar foi con moller sen bondade, sen con ela casar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Nachdem er das tat, kehrte er zum Weg zurück und sein Sünde war nicht scheinbar und der froge Teufel erschien vor ihm weiβer als ein Hermelin, um ihn schnell zu betrugen. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Der Teufel wurde Sankt Jakob und sagte: „Ich bin mit dir enttäuscht, aber ich will dich aus deinem Irrtum retten, damit du in den See der Hölle nicht fällst. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Aber vorher musst du machen, was ich sage, wenn du mein Freund sein willst, schneid das Mitglied, mit dem du mit dem Feind geschlafen hast und dann schneid deinen Kopf“. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Der Pilger, der ohne Zweifel glaubte, dass das von Jakob befohlen wurde, schneid, was Jakob wollte; wenn er es schnitt, schnitt er seinen Kopf, glaubend, dass er das Richtige tat. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Seine Kameraden fanden ihn tot und damit sie nicht beschuldigt werden, gingen sie weg; und danach kamen, um der Seele sich zu bemächtigen, die Dämonen, die sie sehr schnell entfernten. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Und wenn sie vor der prächtigen und schönen Kirche von Sankt Peter vorbeigingen, sprach Sankt Jakob von Compostela aus dort und sagte: „Ah, lügende Schurken, ihr könnt Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… die Seele des Pilgers, der wegen mich genommen habt, nicht mitnehmen; ihr habt ihn betrügt und, wenn mich Gott schützt, Pois esto fez, meteu‐s’ ao caminno, e non se mãefestou o mesquinno; e o demo mui festinno se le foi mostrar máis branco que un arminno, po‐lo tost’ enganar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Semellança fillou de Santiago e disse: «Macar m’ eu de ti despago, a salvaçon eu cha trago do que fust’ errar, por que non caias no lago d’ iferno, sen dultar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Mas ante faras esto que te digo, se sabor has de seer meu amigo: talla o que trages tigo que te foi deitar en poder do ẽemigo, e vai‐te degolar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... O romeu, que sen dovida cuidava que Santiag’ aquelo lle mandava, quanto lle mandou tallava; poi‐lo foi tallar, log’ enton se degolava, cuidando ben obrar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Seus companneiros, poi‐lo mort’ acharon, por non lles apõer que o mataron, foron‐s’; e logo chegaron a alma tomar demões, que a levaron mui toste sen tardar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... E u passavan ant’ ũa capela de San Pedro, muit’ aposta e bela, San James de Compostela dela foi travar, dizend’: «Ai, fals’ alcavela, non podedes levar Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... a alma do meu romeu que fillastes, ca por razon de mí o enganastes; gran traiçon i pensastes, e, se Deus m’ ampar, da ihr ihn getäuscht habt, kann das nicht dauern“. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Die Dämone antworteten: „Diese Seele gesündigt hat, und deshalb sind wir überzeugten, dass sie nicht Gott sehen soll, da mit seinen Händen hat er seinen Kopft geschnitten“. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Jakob sagte: „Also, da ihr und wir so denken, bitten wir um das Urteil von der Unvergleichlichen, und dann, was sie beurteilt, machen wir ohne Zweifel“. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Danach gingen sie vor der Heiligen Maria und sprachen, wie er konnten. Von ihr erhielten sie dieses Urteil: dass sie die Seele wiederbringen sollten, wo sie sie gefunden hatten, um danach sie zu retten. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… Das Urteil wurde erfüllt und der tote Pilger erstand auf nachdem er Gott diente; aber er konnte nie das, mit dem er gesündigt hatte, wiederbekommen. Es ist nicht auβergewöhnlich, ein gutes Urteil zu bekommen… pois falsament’ a gãastes, non vos pode durar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Responderon os demões louçãos: «Cuja est’ alma foi fez feitos vãos, por que somos ben certãos que non dev’ entrar ante Deus, pois con sas mãos se foi desperentar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Santiago diss’: «Atanto façamos: pois nós e vós est’ assi rezõamos, ao joizo vaamos da que non ha par, e o que julgar façamos logo sen alongar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Log’ ante Santa Maria vẽeron e rezõaron quanto máis poderon. Dela tal joiz’ houveron: que fosse tornar a alma onde a trouxeron, por se depois salvar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Este joizo logo foi comprido, e o romeu morto foi resorgido, de que foi pois Deus servido; mas nunca cobrar pôd’ o de que foi falido, con que fora pecar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar. „Das ist ein Lob an die Heilige Maria, über «Esta é de loor de Santa Maria, do den Unterschied zwischen Ave und Eva“. departimento que ha entre Ave e Eva» Zwischen Ave und Eva gibt es ein groβer Unterschied. Da Eva nahm uns das Paradies und Gott weg; Ave gab uns es wieder; deshalb, meine Freunde: Zwischen Ave und Eva… Eva warf uns mit dem Teufel in sein Gefängnis, und Ave nahm uns heraus; und deshalb: Zwischen Ave und Eva… Wegen Eva verloren wir die Liebe und das Gut von Gott, und dann wegen Ave hatten es wir wieder; und deshalb Zwischen Ave und Eva… Eva schloss uns das Himmel ohne Schlüssel und Maria brach die Türe durch Ave Zwischen Ave und Eva… Entre Av’ e Eva gran departiment’ ha. Ca Eva nos tolleu o Parais’ e Deus, Ave nos i meteu; por end’, amigos meus: Entre Av’ e Eva... Eva nos foi deitar do dem’ en sa prijon, e Ave én sacar; e por esta razon: Entre Av’ e Eva... Eva nos fez perder amor de Deus e ben, e pois Ave haver no‐lo fez; e por én: Entre Av’ e Eva... Eva nos enserrou os ceos sen chave, e Maria britou as portas per Ave. Entre Av’ e Eva... “Questa è una lode di Santa Maria, delle cinque lettere che ha il suo nome e quello che vogliono dire”. «Esta é de loor de Santa Maria, das cinque leteras que ha no seu nome e o que queren dizer» Eno nome de Maria cinque letras, nomais, i ha. M mostra MADR’ e MAIOR e mais MANSA e mui MELLOR de quant’ al fez Nostro Sennor nen que fazer poderia. Eno nome de Maria... A demostra AVOGADA, APOSTA e AORADA, e AMIGA e AMADA da mui santa compannia. Eno nome de Maria... R mostra RAM’ e RAIZ, e REINN’ e Emperadriz, ROSA do mundo; e fiiz quen a visse ben seria. Eno nome de Maria... I nos mostra JESU‐CRISTO, JUSTO JUIZ, e por isto foi por ela de nós visto, segun disso Isaia. Eno nome de Maria... Im Name von Maria gibt es nur fünf Buchstaben. M zeigt MUTTER und GROβ und auch RUHIG und die BESTE von allem, was unser Herr machte oder machen könnte. Im Name von Maria… A zeigt VERMITTLERIN, HOCH, VEREHRT und FREUNDIN und GELIEBT, und von heiliger Gesellschaft. Im Name von Maria… R zeigt ZWEIG und WURZEL und KÖNIGIN und Kaiserin, ROSE der Welt; und sehr glücklich ist, wer sie sieht. Im Name von Maria… Das I zeigt uns JESU CHRISTUS, GERECHTIGER RICHTER, und deshalb wegen ihr haben wir ihn gesehen, wie Isaiah gesagt hat. Im Name von Maria… Das A sagt uns, dass wir HABEN werden und dass in allem werden wir haben, was wir willen von Gott, da sie uns führt. Im Name von Maria… A ar diz que (H)AVEREMOS e que tod’ ACABAREMOS aquelo que nós queremos de Deus, pois ela nos guia. Eno nome de Maria... „Wie wegen der Heiligen Maria ein Monch während 300 Jahren das «Como Santa Maria feze estar o monge trezentos anos ao canto Gesang eines Vogels zuhörte, da er hatte der Jungfrau darum gebeten, da passarinna, porque lle pedia que lle mostrasse qual era o ben que havian os que eran en paraiso» das Gut von denen, die zum Paradies gehen, zu kennen“. Der, der die Jungfrau gut dient, wird zum Paradies gehen. Und nun will ich euch dieses groβes Wunder erzählen, das die Heilige Maria einem Monch, der ihr immer darum bat, das Gut des Paradies zu sehen, machte. Der, der die Jungfrau gut dient… Und er wollte es sehen, bevor er starb. Und deshalb so tat die Glorreiche: sie befohl ihm, in ein Garten, in das er vielmals getreten war, Der, der die Jungfrau gut dient… zu treten; aber diesen Tag fand er eine sehr helle und schöne Quelle, und er setzte sich nebenbei. Und er wachste seine Händen und sagte: „Oh, Jungfrau, ich will Der, der die Jungfrau gut dient… das Paradies sehen, und das habe ich dich vielmals gefragt, ein biβchen der Freude zu sehen, bevor ich sterbe. Wer von denen, die gut sind, kennt seinen Preis? Der, der die Jungfrau gut dient… Nachdem der Monch das Gebet endete er hörte das Gesang eines Vogels, mit einem so angenehmen Ton, dass er das Gedächtnis verlor. Der, der die Jungfrau gut dient… Er hatte ein solches Vernügnen mit diesem Gesang, Quen a Virgen ben servirá a Paraiso irá. E daquest’ un gran miragre vos quer’ eu ora contar, que fezo Santa Maria por un monge, que rogar ll’ ia sempre que lle mostrasse qual ben en Parais’ ha Quen a Virgen ben servirá... E que o viss’ en sa vida ante que fosse morrer. E por end’ a Groriosa vedes que lle foi fazer: fez‐lo entrar en ũa horta en que muitas vezes ja Quen a Virgen ben servirá... entrara; mais aquel dia fez que ũa font’ achou mui crara e mui fremosa, e cab’ ela s’ assentou. E pois lavou mui ben sas mãos, diss’: «Ai Virgen, que sera Quen a Virgen ben servirá... se verei do Paraiso, o que ch’ eu muito pidi, algun pouco de seu viço ante que saia d’ aqui, e que sábia do que ben obra que galardon havera?». Quen a Virgen ben servirá... Tan toste que acabada houv’ o monj’ a oraçon, oiu ũa passarinna cantar log’ en tan bon son, que se escaeceu seendo e catando sempr’ ala. Quen a Virgen ben servirá... Atan gran sabor havia daquel cant’ e daquel lais, dass er am hörend 300 oder mehr Jahre verbracht und er dachte, dass es nur ein Augenblick war, genauso wie Der, der die Jungfrau gut dient… jedes Mal, dass er zum Garten ging. Nachdem das Vogel wegging, sagte er sehr besorgt: „Ich will weggehen, da ich muss essen Der, der die Jungfrau gut dient… im Kloster“. Und er wegging und fand ein groβes Tor, das er nie gesehen hatte, und er sagte: „A, Santa Maria, hilf mir! Das ist nicht mein Kloster, was wird mir passieren?“ Der, der die Jungfrau gut dient… Nachdemessen trat er in die Kirche ein und wenn die Mönchen ihn sahen hatten sie eine groβe Angst, und der Abt ihm fragte: „Freund, wer sind Sie und was suchen Sie?“ Der, der die Jungfrau gut dient… Er sagte: „Ich suche den Abt, den ich hier gelassen habe und den Prior und die Möncher, die ich zum letzten Mal sah, als ich zu diesem Garten ging: wer kann mir sagen, wo sie sind? Der, der die Jungfrau gut dient… Nachdem der Abt das hörte, glaubte er, dass der Monch toll war und auch die Möncher, aber nachdem sie dis Geschichte hörten, sagten sie: „Wer mal gehört hat Der, der die Jungfrau gut dient… ein solches Wunder, wie dieses, von Gott gemacht durch seine Mutter, Heilige Jungfrau! Deshalb müssen wir sie loben; aber wer könnte sie nicht Der, der die Jungfrau gut dient… loben? Da sie hat einen groβen Einfluss auf Gott und alles, was wir ihr beten, gibt uns sein Sohn wegen ihr, und hier hat sie uns gezeigt, was sie uns danach geben wird“. Der, der die Jungfrau gut dient… que grandes trezentos anos estevo assi, ou máis, cuidando que non estevera senon pouco, com’ está Quen a Virgen ben servirá... monj’ algũa vez no ano, quando sal ao vergeu. Des i foi‐s’ a passarinna, de que foi a el mui greu, e diz: «Eu d’ aqui ir‐me quero, ca oimais comer querra Quen a Virgen ben servirá... o convent’». E foi‐se logo e achou un gran portal que nunca vira, e disse: «Ai, Santa Maria, val! Non é est’ o meu mõesteiro, pois de mí que se fara?». Quen a Virgen ben servirá... Des i entrou na eigreja, e houveron gran pavor os monges quando o viron, e demandou‐ll’ o prior, dizend’: «Amigo, vós quen sodes ou que buscades aca?». Quen a Virgen ben servirá... Diss’ el: «Busco meu abade, que agor’ aqui leixei, e o prior e os frades, de que mi agora quitei quando fui a aquela horta: u seen quen mi o dira?». Quen a Virgen ben servirá... Quand’ est’ oiu o abade, teve‐o por de mal sén, e outrossi o convento; mais des que souberon ben de como fora este feito, disseron: «Quen oirá Quen a Virgen ben servirá... nunca tan gran maravilla como Deus por este fez polo rogo de sa Madre, Virgen santa de gran prez! E por aquesto a loemos; mais quen a non loará Quen a Virgen ben servirá... máis doutra cousa que seja? Ca, par Deus, gran dereit’ é, pois quanto nós lle pedimos nos dá seu Fill’, a la fe, por ela, e aqui nos mostra o que nos depois dara». Quen a Virgen ben servirá... „Diese Geschichte handelt sich um einen Kleriker, der ein Gedicht an die Heilige Maria schrieb und er könnte nicht einen Reim finden, und er bat der Heiligen Maria um Hilfe, und er fand ihn sehr schnell. Und er sagte der Heiligen Maria: „Vielen Dank“. Sehr groβ ist die Freude, die die Heilige Maria, Mutter von Gott, fühlt, wenn sie denen, die ihr Gedichte oder Gesänge schreiben, hilft. Vor kurzer Zeit habe ich dieses Wunder gehört: einem alten Priester gefiel sehr fiel, Lobgedichte zu schreiben und rezitieren über ihre Gutmütigkeit und Lobe und Wert. Sehr groβ ist die Freude, die die Heilige Maria, Mutter von Gott, fühlt...
Er schrieb ein sehr schönes Gedicht, aber es fehlte ihm ein Reim; und er konnte es nicht finden, und er dachte, dass er würde ihn nie finden, auch wenn er einem anderen fragte. Sehr groβ ist die Freude, die die Heilige Maria, Mutter von Gott, fühlt...
Verzweifelt, diesen Reim zu finden, ging er bei einer Statue der Heiligen Jungfrau Maria, und er fing an zu beten, damit sie ihn half, dieses Gedicht zu beenden. Sehr groβ ist die Freude, die die Heilige Maria, Mutter von Gott, fühlt...
Da er war vom Lob und Gott zufrieden und davon, wie die Ungläubiger die Trinität verstanden hatten und er konnte das Gedicht nicht beenden, kniete er, damit sie es beendete. Sehr groβ ist die Freude, die die Heilige Maria, Mutter von Gott, fühlt...
«Esta é como un clerigo fazia ũa prosa a Santa Maria e non podia achar ũa rima, e foi rogar a Santa Maria que o ajudasse, e achó‐a logo. E a Majestade lle disse: “Muitas graças”» Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor d’ ajudar quen lle cantares ou prosas faz de loor. Daquest’ ora un miragre oi, pouc’ ha, retraer que a un arcidiago avẽo, que gran prazer havia en fazer prosas de sa loor e dizer sa bondad’ e sa mesura e seu prez e sa valor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... El ũa prosa fazia que era feita mui ben, se non fosse ũa rima soa que minguava én; e achar non a podia, e cuidava que per ren per el ja non s’ acharia, nen per outro sabedor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... El ja por desasperado de s’ aquela rim’ achar per home daqueste mundo, foi‐s’ enton a un altar da Virgen Santa Maria e começou‐ll’ a rogar de s’ acabar esta prosa que lle foss’ ajudador. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Ca ela era ben feita de sa loor e de Deus e de com’ a Trĩidade entendessen os encreus; e el dar non lle podia neun cabo, mas os seus gẽollos ficou que ela foss’ ende acabador. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Als er betete, kam zu seinem Herz der fehlende Reim, der so läufte auf Latein: Nobile Triclinium. Und es gab kein passenderes Wort Sehr groβ ist die Freude, die die Heilige Maria, Mutter von Gott, fühlt...
als dieser Reim, den ich sage und der das bedeutet: „Edle Behausung, es gibt drei Behausungen in dir: Gott Vater und sein Sohn und der Heilige Geist sind ohne Zweifel gegangen, um uns die Liebe zu bringen“. Sehr groβ ist die Freude, die die Heilige Maria, Mutter von Gott, fühlt...
Nachdem er es beendete, lobte er die Heilige Maria, und weinte er mit Vergnügen. Aber kurz danach beugte er vor und der Statue sagte er: „Vielen Dank, meine Herrin“. Sehr groβ ist die Freude, die die Heilige Maria, Mutter von Gott, fühlt...
Dieses Wunder von der Heiligen Maria zeigt was von kurzer Zeit in Paris passierte; und ihr werdet das Bild sehen, damit ihr fröher seid: es ist heute in Sankt Viktor gehängt. Sehr groβ ist die Freude, die die Heilige Maria, Mutter von Gott, fühlt... Estand’ el assi en prezes, vẽo‐lle a coraçon a rima que lle minguava, que era de tal razon en latin e que mostrava: “Nobile Triclinium”. E non havia palavra que i fezesse mellor Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... esta rima que vos digo, e que quer dizer assi: “Nobre casa de morada, tres moradas ha en ti: Deus Padre e o seu Fillo e o Sant’ Espirit’ i vẽeron morar sen falla por nos fazeren amor”. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Pois houv’ a pros’ acabada, Santa Maria loou que lla tan ben acabara, e con gran prazer chorou. Mais a cabo dũa peça a omage s’ enclinou dela e mui passo disse: «Muitas graças, meu sennor». Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Este miragre que Santa Maria demostrar quis conteceu, non ha gran tempo, na cidade de Paris; e veredes a omagen, por seerdes én máis fis, hoje dia enclinada estar dentr’ en San Vitor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... „Wie ein Priester während der Messe eine Spinne, die in den Becher gefalle war, «Como ũu clerigo ena missa consomiu ũa aranna que lle caeu no verschluckt, und die Spinne ging unter der Haut und dem Fleisch des Priestes, und die calez, e andava‐lle ontr’ o coiro e a carne viva, e fez Santa Maria Heilige Maria machte, dass sie unter dem Nagel ausging“. que lle saisse pela unna» Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön, affinché capisca la verità l'ignorante ostinato. Und jetzt werde ich ein groβes Wunder erzählen, wunderbar zu hören, und ihr werdet es gerne hören, das die Heilige Frau, Mutter von Gott in Ciudad Rodrigo machte. Und es ist sehr wunderbar Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… mehr als andere, die ihr gehört habt, da ich wusste, dass was ich jetzt erzählen werde einem Priester passierte, der immer die Messe der Mutter des Königs des Himmels sagte, und da er sang gut, war das Volk Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… sehr begeistert. Aber einen Tag, wie immer, im Fest von August dieser so gutherzigen Herrin, sang er die Messe, und nachdem er die Hostie verschlung, wollte er auch das Blut des glorreichen Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… Christus trinken. Und er sah, dass eine groβe Spinne in den Becher gefallen war und sie schwamm im Blut, und er dachte, dass es sehr seltsam war; aber, wie in Spanien, gab er sich Mühe, und er trank es schnell. Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… Und nachdem er das tat, wollte Gott, dass das Gift der Spinne ihn nicht tötet; Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso, porque a verdad’ entenda o neicio perfioso. E daquest’ un gran miragre vos sera per mí contado e d’ oir maravilloso, pois oide‐o de grado, que mostrou a Santa Virgen, de que Deus por nós foi nado, dentro en Cidad‐Rodrigo. E é mui maravilloso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... ontr’ os outros que oistes, e tenn’ eu que atal éste o que vos contarei ora que avẽo a un preste que dizia sempre missa da Madre do Rei celeste; e porque a ben cantava, era én mui desejoso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... o poblo de lla oiren. Mas un dia, sen falida, ena gran festa d’ Agosto, desta Sennor mui comprida estava cantando missa; e pois houve consomida a Hosti’, ar quis o sangui consomir do glorioso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Jesu‐Crist’. E viu no caliz jazer ũa grand’ aranna dentro no sangui nadando, e teve‐o por estranna cousa; mais mui grand’ esforço fillou, a foro d’ Hespanna, e de consomir‐lo todo non vos foi mui vagaroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E pois aquest’ houve feito, non quis que ll’ empeecesse Deus o poçon da aranna nen lle no corpo morresse; und deswegen ging die Spinne lebendig und biss ihn nicht, aber das traurige Insekt rannte zwischen der Haut und dem Fleisch. Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… Und sie rannte sehr schnell durch sein Körper und sie verletzte ihn nicht, dank der Heiligen Jungfrau Maria; und wenn er festhielt, kam bald die Spinne und der Priester zeigte sie und sagte: „Der frömmige König Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… Wollte, dass ich für meine Sünden dieses Martyrium habe; deshalb bitte ich der Jungfrau darum, wenn sie es wünschte, dass sie ihrem Sohn darum bittet, mich schnell zu töten oder mir dieses Schmerz wegnehmen, da er kann es tun“. Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… Diese Spinne auf der Wirbelsäule ging und dann auf den Flanken und der Milz, und dann ging sie zur Brust, und zu den Armen; und ein haariges Körper Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… hatte diese Spinne. Und einmal, unter dem Sonne, fühlte er Jucken auf dem Arm und begann er, sich zu kratzen, und er bemerkte es nicht bis dass dieses giftige Insekt unter einem Nagel ausging. Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… Und wenn die Spinne ausging, nahm der Kleriker sie und er zerstörte sie und legte sie ins Sack hinein; und wenn die Messe beendete, steckte er sie in seinen Mund hinein und [verschlung sie,
und er sagte, dass sie eine Schlemmerei war. Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… Die Leute, die dort waren, wenn sie das sahen, lobten sehr viel die Mutter des heiligen Königs Jesu Christus und dann wurde der Kleriker viel stärker in seinem Glauben und war nicht luxurios. Ein sehr gutes Wunder machte die Jungfrau, seltsam und schön… e pero andava viva, non ar quis que o mordesse, mas ontr’ o coir’ e a carn’ ia aquel bestigo astroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E andava muit’ aginna pelo corp’ e non fazia door nen mal, por vertude da Virgen Santa Maria; e se s’ ao sol parava, log’ a aranna viia, e mostrando‐a a todos dizend’: «O Rei piadoso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... quis que polos meus pecados aqueste marteir’ houvesse; por én rogo aa Virgen que se a ela prouguesse, que rogass’ ao seu Fillo que cedo mi a morte desse ou me tolless’ esta coita, ca ben é én poderoso». Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Esta aranna andando per cima do espinnaço e depois pelos costados e en dereito do baço, des i ia‐ll’ aos peitos e sol non leixava braço per que assi non andasse; e o corpo mui veloso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... havia esta aranna. E un dia, el estando ao sol, ora de nõa, foi ll’ o braç’ escaentando, e el a coçar fillou‐s’ e non catou al senon quando lle saiu per so a unlla aquel poçon tan lixoso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E tan toste que saida foi, o crerigo fillou‐a e fez logo dela poos e en sa bolsa guardou‐a; e quando disse sa missa, consumiu‐a e passou‐a, e disse que lle soubera a manjar mui saboroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso As gentes que i estavan, quand’ houveron esto visto, loaron muito a Madre do Santo Rei Jesu‐Cristo e des ali adeante foi o crerigo por isto mui máis na fe confirmado, e non foi luxurioso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... „Das ist eine Lobe zu der Heiligen Maria“ «Esta é de loor de Santa Maria» Saget ihr, Minnesänger, die Herrin der Herrinen, wieso lobt ihr sie nicht? Wenn ihr singen könnt, da ihr Gott habt, wieso lobt ihr sie nicht? Die Herrin, die das Leben gibt und so gut ist, wieso lobt ihr sie nicht? Die, die nie lügt und ihre Traurigkeit erprobt, wieso lobt ihr sie nicht? Die, die gut ist und dank der Gott uns entschuldigt, wieso lobt ihr sie nicht? Die, die uns im Leben und im Tod tröstet, wieso lobt ihr sie nicht? Die, die vom Tode erwecken kann und uns hilft, wieso lobt ihr sie nicht? Dized’, ai trobadores, a Sennor das sennores, por que a non loades? Se vós trobar sabedes, a por que Deus havedes, por que a non loades? A Sennor que dá vida e é de ben comprida, por que a non loades? A que nunca nos mente e nossa coita sente, por que a non loades? A que é máis que bõa e por que Deus perdõa, por que a non loades? A que nos dá conorte na vida e na morte, por que a non loades? A que faz o que morre viv’, e que nos acorre, por que a non loades? Die Geschichte erzählt, wie ein sehr luxuriöser Richter an die Heilige Maria betete und «Esta é como un cavaleiro que era mui luxurioso, per rogo que fezo danach er seine Natur wechselte und nie mehr sündigte. a Santa Maria, houve cambiada a natura que nunca pois catou por tal preito» Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren, so kämpft auch die Jungfrau, um uns zu retten. Sowie er immer nach Möglichkeiten sucht, Um das Böse in der Welt zu tun, falsch und sehr trügerisch, so sucht auch die Jungfrau heilige und wahre Sachen, damit wir imme Hoffnung auf Gott haben. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… Und dieses Mal möchte ich euch ein Wunder, das ich sagen hörte, erzähen, das, wunderschön und sehr schwierig, die herrliche Jungfrau, von der ich viel Belohnung erwarte, tat; und wenn ihr gut zuhöret, werde ich es gerne erzählen. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… Diese Geschichte geht um ein Ritter, der sehr viel die Jungfrau liebte und sie immer lobte, und wegen dieser liebe war er großzügig mit den Armen und den Unglücklichen, das wissen wir. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… Der Ritter war groβ und schön, ruhig und von guter Natur, ohne Stolz und bescheiden und gemessen in seinen Taten, aber er war so luxuriös wie es möglich ist. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… Aber wenn er an die schöne Herrin dachte, blieb ihm das Schmerz und führte er ein gutes Leben, aber danach vergass er es, da er den Sinne verloren, Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos, outrossi a Virgen punna como nos d’ errar guardemos. Ca assi com’ ele sempre anda buscando carreiras pera mal fazer no mundo, falsas e mui mentireiras, assi ar busca a Virgen santas e mui verdadeiras, por que mercee hajamos de Deus, que sempr’ atendemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos.. E daquest’ un gran miragre que oi dizer‐vos quero, que fezo ũa vegada maravillos’ e mui fero a Virgen mui groriosa, de que gran merce’ espero; e se ben nos ascuitardes, de grado vo‐lo diremos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Esto foi dun cavaleiro que de coraçon amava a esta mui Groriosa e que sempre a loava quant’ el máis loar podia, e por seu amor ar dava a pobres e a mesquinnos, esto de certo sabemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Este cavaleiro era grand’ e apost’ e fremoso, manso e de bon talante, sen orgull’ e homildoso e mesurad’ en seus feitos; pero tan luxurioso era que máis non podia seer, per quant’ aprendemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Pero quando lle nembrava a Sennor de ben comprida, quedava‐ll’ aquela coita e era de bõa vida; mais depois ll’ escaecia, como home que s’ obrida wie viele andere Menschen. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… Und er tat so und gegen den Dämon kämpfte, er fiel und er stand auf, und einmal sah er in einer Vision die Königin der Himmel, und weinend sagte er ihr: „Herrin, Mitleid, da wir finden es in dir Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… nach jeglichem Irrtum. Deshalb bitte ich Eurer Heiligkeit darum, mich zu erbarmen und aus eurem Mitleid berücksichtiget Ihr nicht unsere groβe Bosheit, von mir und von allen, die in dieser Welt leben“. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… Dann schaute die Jungfrau ihn, sehr seriös, und sie ihm sagte: „Deine Hoffnung ist verloren, wenn dein Herz nicht verlieβ, was du machst und du das Irrtum, dass wir so viel hassen, nicht vergisst“. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… Dann sagte der Ritter: „Meine Herrin, ich bin eurer, und ich kann oder muss euch lügen: aber dieses Irrtum, durch die Natur, stammt aus Adam, und wir wissen, dass wir gesund nicht sein werden, sofern wir nicht von euch geschützt werden. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… Dann antwortete die Jungfrau sehr gemessen: „Da wir kennen deine Freudlichkeit und verstehen deinen Irrsin, werde ich machen, dass mein Sohn deine Natur wechselt, damit du das nicht meht machst“. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… Dann ging die heilige Jungfrau weh, und dann an einem anderen Tag durch die Macht der glorreichen gesegneten Heiligen Maria, wurde der Ritter, der zunächst mit großer Lust brannte, kälter als der Schnee, als wir in den Wunder lesen. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… Und dann lebte er sein Leben, wie und wann Gott es wolle, sehr gut, wie ein Mann, der immer in seinem Gute fortschreitet, für die Freude der Jungfrau, die den Dämon zerstörte und die wir die Sündiger loben. Sowie der Teufel kämpft, damit wir irren… e que non é en seu siso, e de taes connocemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... El aquest’ assi fazendo e con o demo luitando, non estand’ en un estado, mais caend’ e levantando, viu en vijon a Reinna dos ceos, e el chorando lle disse: «Sennor, mercee, ca en ti a acharemos Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... cada que fezermos erro. Por end’ a ta santidade rogo que m’ hajas mercee e pola ta piadade non cates a como sõo mui comprido de maldade eu e os máis deste mundo por pecados que fazemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton a Virgen mui santa cató‐o come sannuda e disse‐ll’: «A esperança que has en mí é perduda se daquesto que tu fazes teu coraçon non se muda e non leixas aquel erro que nós muit’ avorrecemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton diss’ o cavaleiro: «Mia Sennor, eu sõo vosso, e a vós per nulla guisa mentir non devo nen posso; mais est’ erro per natura ben des Adan é‐xe nosso, de que non seremos sãos, se per vós non guarecemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton respondeu a Virgen mui comprida de mesura: «Porque teu ben connocemos e entendes ta loucura, eu farei que o meu Fillo te cambiará a natura que ja máis esto non faças, ca desto poder havemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton foi‐s’ a Virgen santa; e logo en outro dia, por poder da groriosa bẽeita Santa Maria, o cavaleiro que ante con gran luxuri’ ardia tornou mais frio ca neve, nos miragres‐lo leemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... E viveu depois sa vida quamanna Deus quis e quanta, mui bõa, assi com’ home que sempr’ en seu ben avanta, por prazer da Groriosa que ao demo quebranta, a que sempre pecadores por ende loores demos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... „Wie die Heilige Maria ein kleines Tier oder Wiesel aus dem Tod rettete“. Im Groβ und im Kleinen, in allem ist die Jungfrau fromm mit ihren Dienern, die Mutter, die alles sieht. Ich werde ein groβes Wunder erzählen, die die Königin, Mutter vom Gott Christus, machte für einen König, der viele Hoffnungen in ihr hatte, und dank ihr sah er Schmerz und Vergnügen, die beiden sehr groβ. Im Groβ und im Kleinen, in allem ist die Jungfrau… Das Schmerz verursachte ein kleines Tier, das der König viel liebte; er hatte es bei sich und lebte es viel, das Tier, das die Galicier donezinna nennen, und mit ihm machte er die Vögel aus den Grotten ausgehen. Im Groβ und im Kleinen, in allem ist die Jungfrau… Diese und andere guten Sachen machte es, froh springend, und der König fühlte ein groβes Vergügen, und deshalb liebte er es so viel und dachte, dass Gott ihm eine groβe Gnade gemacht hatte. Im Groβ und im Kleinen, in allem ist die Jungfrau… Und um es zu schützten baute er eine gut gebautes Arche, und er schloss es darin, um es zu schützen, da er fürchte die Katze, die besser in der Nacht als am Tag sieht. Im Groβ und im Kleinen, in allem ist die Jungfrau… Und einen Tag, als er durch einen Weg ging, wollte er das Tier aus der Arche wegnehmen, und das Tier war so leicht, dass es unter den Füβen der Pferde fiel so dass der König erschreckt sagte: „Heilige Maria sei fromm! «Como Santa Maria guardou de morte ũa bestiola que chaman donezinna» Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee aos seus servos a Virgen, Madre do que todo vee. Desto direi un miragre grande que fez a Reinna, Madre de Deus Jesu‐Cristo, a ũu rei que muito tiinna en ela sa asperança, ca lle fez veer aginna pesar e prazer mui grande dũa ren por sa mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Este pesar foi por ũa bestiola que muit’ amava el‐Rei, que sigo tragia e a que mui ben criava, a que chaman donezinna os galegos, e tirava con ela aves das covas, e de taes home vee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Pero esta outras cousas muitas e bõas fazia trebellando e saltando, onde gran prazer havia aquel Rei; e por aquesto atan gran ben lle queria que tiinna que fezera Deus en dar‐lla gran mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... E por esto lle fezera de fust’, en que a guardava, ũa arca mui ben feita, e dentro a enserrava por que mal non recebesse, ca muito se receava do gato, que ena noite mellor ca no dia vee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Onde ll’ avẽo ũu dia, indo per ũa carreira, que a quis tirar da arca; e com’ ela é ligeira, caeu ontr’ os pés das bestas, e foi en atal maneira que el‐Rei con coita disse: «Santa Maria, mercee! Im Groβ und im Kleinen, in allem ist die Jungfrau… Schützet Ihr meine donezinna, damit es nicht stirbt“. Un die Anwesenden fühlten ein groβes Schmerz, weil der Pferd des Königes so hart es betrat, dass der König sagte: „Ah, Männer, wer kann es sehen? Im Groβ und im Kleinen, in allem ist die Jungfrau… Gebet Ihr mir es, wie Ihr wünscht, tot oder lebendig, und ich werde mich mit ihm trösten“. Dann machte die Heilige Maria, der Tur des Himmels, dass es lebendig aus den Füβen des Pferdes ausging. Im Groβ und im Kleinen, in allem ist die Jungfrau… Dann sahen alle Abwesenden dieses Wunder von der Glorreichen gemacht, der Mutter und Tochter von Gott: dank ihr tötete nicht der Pferd das Tier, das er so hart betreten hatte. Und das machte der, der alles sieht Im Groβ und im Kleinen, in allem ist die Jungfrau… für das Vergnügen der Glorreichen, seiner Mutter, zu der der König betete, wenn das Tier gerettet wurde. Deshalb wird er gesegnet und sie gelobt, und die beiden haben von uns Frömmigkeit und Gnade. Im Groβ und im Kleinen, in allem ist die Jungfrau… Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Guarda‐me mia donezinna que a non perça per morte». E quantos ali estavan houveron gran desconorte, ca lle pose o cavalo d’el‐Rei o pé atan forte sobr’ ela, e el‐Rei disse: «Ai, varões, quen a vee? Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Dade‐mi‐a qual quer que seja, sequer viva, sequer morta, e conortar‐m’‐ei con ela come quen se mal conorta». Enton fez Santa Maria, a que é dos ceos porta, que de so o pé saisse viva pola sa mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Enton quantos ali eran e viron tal maravilla que fezo a Groriosa, que é de Deus Madr’ e Filla, en fazer que o cavalo, que con seu pé tan mal trilla, non a matasse. E esto fez aquel que todo vee Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... per prazer da Groriosa, sa Madr’, a que comendada a houv’ el‐Rei, u do pee do cavalo foi trillada. Por én seja el bẽeito e ela seja loada, e sempr’ ambos de nós hajan piedade e mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... „Wie die Heilige Maria die Seele eines Mönches, der ihren Name mit drei Farben gemalt hatte, mitnahm“. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird, gefällt sehr viel, wenn ihr Name mit anderen Loben gelobt wird. Ich werde ein Wunder erzählen, genau so wie es mir erzählt wurde. Ich hörte es von einem guten Monch, der die Lobe dieser Jungfrau gerne sang und das war für ihn das gröβte Vergnügen. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… Ein sehr guter Kleriker gerne las die Leben der Heiligen Vater, und er schrieb auch sehr gut; aber irgenwo, wo er den Name von der Heiligen Maria fand, zeichnete er ihr ein sehr schönes dreifärbiges Schreiben. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… Die erste Farbe war golden, reich und schön, der edlen und schönen Jungfrau ähnlich; die zweite war Blau, eine wunderbare Farbe, dem glänzenden Himmel ähnlich. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… Die dritte heiβt Rosa, da es ist die rote Farbe; Jeder von diesen Farben ist der Jungfrau ähnlich, die reich und sehr heilig ist, und ihre Schönheit ist unvergleichlich, sie es die Beste unter den Besten. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… Jedes Mal, das der Monch diesen Name bei sich hat der Jungfrau Maria, von der er Freund war, küsste er ihn oft, um den Feind zu besiegen: der Teufel, der immer versucht, dass wir sündigen. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… Einmal war er sehr krank mit einer groβen Krankheit, aber trotzdem versuchte er noch, ein der gröβten Lober der heiligen Jungfrau zu sein. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… «Como Santa Maria levou a alma dun frade que pintou o seu nome de tres coores» A que por gran fremosura é chamada Fror das frores, mui máis lle praz quando loan seu nome que doutras loores. Desto direi un miragre, segundo me foi contado, que avẽo a un monge bõo e ben ordinnado e que as horas desta Virgen dizia de mui bon grado, e maior sabor havia desto que doutras sabores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Este mui bon clerigo era e mui de grado liia nas Vidas dos Santos Padres e ar mui ben escrivia; mais u quer que el achava nome de Santa Maria fazia‐o mui fremoso escrito con tres colores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... A primeira era ouro, coor rica e fremosa a semellante da Virgen nobre e mui preciosa; e a outra d’ azur era, coor mui maravillosa que ao ceo semella quand’ é con sas esplandores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... A terceira chaman rosa, porque é coor vermella; onde cada ũa destas coores mui ben semella aa Virgen que é rica, mui santa, e que parella nunca houv’ en fremosura, ar é mellor das mellores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Ond’ aqueste nome santo o monge tragia sigo da Virgen Santa Maria, de que era muit’ amigo, beijando‐o ameude por vencer o ẽemigo diabo que sempre punna de nos meter en errores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Onde foi ũa vegada que jazia mui doente dũa grand’ enfermidade, de que era én possente; e pero assi jazia, viinna‐lle sempre a mente de seer da Virgen santa un dos seus máis loadores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Der Abt und die Mönche besuchten ihn, und, da er war unglücklich, blieb bei ihm ein anderer Monch, um ihn zu begleiten, und die anderen bleiben bei ihm ein biβchen und danach gingen sie weg, aber die Herrin der Herrinnen Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… schien vor dem Monch, der ihn begleitete, schlafend, und er sah, dass die Jungfrau sich näherte und ihm sagte: „Hab keine Angst, da du wirst jetzt mit mir ins Paradies gehen, wo du die Vorfahren sehen wirst. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… Du hast meinen Name in drei Farben gemalt: deshalb werde ich dich ins Himmel mitnehmen, wo du die Apostel sehen wirst, und im Buch des Lebens bist du unter denen, die nicht sterben und keine Traurigkeit oder Schmerzen haben“. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… Dann nahm die heilige Königin seine Seele mit. Und der Monch aufstand und ging zum Bett; und er fand ihn tot und klingelte er die Glocke, wie die Kirchenlehrer festgestellt hatten. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… Der Abt und die anderen Mönche ankamen, die insgesamt achtzig oder einhundert waren; und der Monch sagte: „Herren, um euch zu genugtun, werde ich euch alles, was ich gesehen habe, sagen, wenn ihr mich hören möchtet“. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… Dann erzählte er, was er gesehen hatte, wie ich euch erzählt habe; und der Abt befohl, dass es geschrieben wurde, um das Werk des Feindes zu zerstören, der uns erschrecken will… Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… Und nachdem sie die Tat wussten, lobten sie gerne die Heilige Jungfrau Maria, die Herrin der Frömmigkeit; und wenn sie wegen ihrer Ignoranz irrten, versuchten sie, nicht Sündiger zu sein. Ihr, die wegen ihrer groβen Schönheit „Blume der Blumen“ genannt wird… O abade e os monges todos veer o vẽeron, e poi‐lo viron maltreito, un frade con el poseron que lle tevesse companna; e pois ali esteveron un pouco, foron‐se logo. Mais a Sennor das sennores A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... apareceu ao frade que o guardav’, en dormindo, e viu que ao leito se chegava passo indo, e dizia‐lle: «Non temas, ca te farei ir sobindo mig’ ora a paraiso, u veeras os maiores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Ca por quanto tu pintavas meu nome de tres pinturas, levar‐t’‐ei suso ao ceo, u veras as aposturas, e eno Livro da Vida escrit’ ontr’ as escrituras seras ontr’ os que non morren, nen han coitas nen doores». A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Enton levou del a alma sigo a Santa Reinna. E o frade espertou logo e foi ao leit’ aginna; e pois que o achou morto, fez sõar a campainna segund’ estableçud’ era polos seus santos doctores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Mantenente o abade chegou i con o convento, que eran i de companna ben oiteenta ou cento; e aquel monge lles disse: «Sennores, por cousimento o que vi vos direi todo, se m’ én fordes oidores». A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Enton contou o que vira, segundo vos hei ja dito; e o abade tan toste o fez meter en escrito pera destruir as obras do ẽemigo maldito, que nos quer levar a logo u sempr’ hajamos pavores... A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... E pois souberon o feito, loaron de voontade a Virgen Santa Maria, a Sennor de piedade; e se en algũa cousa ll’ erraran per necidade, punnaron de se gardaren que non fossen pecadores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... „Diese Cantiga ist an Mai gewidmet“. «Esta primeira é das maias» Komm gut, Mai, und mit Freude; Deshalb werden wir zu der Heiligen Maria beten, damit sie ihrem Sohn darum bittet, dass er uns vor dem Wahnsinn schützt. Komm gut, Mai, und mit Freude. Komm gut, Mai, und mit Gesundheit, deshalb beten wir zu der Tugendhaften, damit sie Gott darum bittet, dass er uns immer hilft gegen den Teufel und uns immer schützt. Komm gut, Mai, und mit Gesundheit. Komm gut, Mai, und mit Treue, deshalb beten wir zu der Gutherzigen, damit sie immer mit uns from ist und vor jeglichem Übel uns schützt. Komm gut, Mai, und mit Treue. Komm gut, Mai, und mit vielen Reichtumen und wir beten darum, dass er mit viel Edel kommt, dass er uns vor der Traurigkeit Schützt und vor den Schmerzen und Übel. Komm gut, Mai, un mit vielen Reichtumen. Kommt gut, Mai, mit Früchten bedeckt Ben vennas, Maio, e con alegria; por én roguemos a Santa Maria que a seu Fillo rogue toda via que el nos guarde d’ err’ e de folia. Ben vennas, Maio, e con alegria. Ben vennas, Maio con toda saude, por que roguemos a de gran vertude que a Deus rogue que nos sempr’ ajude contra o dem’ e des i nos escude. Ben vennas, Maio, con toda saude. Ben vennas, Maio, e con lealdade, por que roguemos a de gran bondade que sempre haja de nós piadade e que nos guarde de toda maldade. Ben vennas, Maio, e con lealdade. Ben vennas, Maio, con muitas requezas; e nós roguemos a que ha nobrezas en si mui grandes, que nos de tristezas guard’ e de coitas e ar d’ avolezas. Ben vennas, Maio, con muitas requezas. Ben vennas, Maio, coberto de fruitas; und wir beten darum, dass es immer doppelte Gnaden gibt, dass es jemanden, der uns vor dem Teufel schützt, gibt. Komm gut, Mai, mit Früchten bedeckt. Komm gut, Mai, mit gutem Geschmack, und wir beten und loben die, die immer Gott darum bittet, dass er die Sündiger vor den Schmerzen schützt. Komm gut, Mai, mit gutem Geschmack. Komm gut, Mai, mit Kühen und Stieren, und wir beten darum, dass unsere Schätze zu Christus gehören, dass die Mauren verwirrt sein. Komm gut, Mai, mit Kühen und Stieren. Komm gut, Mai, froh und ohne Rache; und wir beten zu der, dank der wir verdienen Guten aus ihrem Sohn, damit sie uns eine solche Macht gibt, dass wir die Mauren aus Spanien abschieben können. Komm gut, Mai, froh und ohne Rache. Komm gut, Mai, mit vielem Vieh und wir bitten darum, dass unsere Sünden vom Gott entschuldigt werden und dass er uns von seinem Sohn nicht entfernt, komm gut, Mai, mit vielem Vieh. Komm gut, Mai, mit gutem Sommer; und wir beten zu der Jungfrau der Ebene, damit sie uns vor dem bösen Mensch uns schützt und vor dem Boshaften und dem Schurke. Komm gut, Mai, mit gutem Sommer. Komm gut, Mai, mit Brot und Wein; und wir beten, damit das Kind Gott uns auf seinen Ärmen trägt und es uns einen Weg gibt, um zu feiern. Komm gut, Mai, mit Brot und Wein. Komm gut, Mai, ruhig und nicht rachend, und wir beten, damit unser Schild uns vor dem Narr schützt und vor dem rachenden Mann und dem Unbekannten. Komm gut, Mai, ruhig und nicht rachend. e nós roguemos a que sempre duitas ha sas merces de fazer én muitas que nos defenda do dem’ e sas luitas. Ben vennas, Maio, coberto de fruitas. Ben vennas, Maio, con bõos sabores; e nós roguemos e demos loores aa que sempre por nós pecadores rog’ a Deus, que nos guarde de doores. Ben vennas, Maio, con bõos sabores. Ben vennas, Maio, con vacas e touros; e nós roguemos a que nos tesouros de Jeso‐Cristo é, que aos mouros cedo cofonda, e brancos e louros. Ben vennas, Maio, con vacas e touros. Ben vennas, Maio, alegr’ e sen sanna; e nós roguemos a quen nos gaanna ben de seu Fillo, que nos dé tamanna força, que saian os mouros d’ Hespanna. Ben vennas, Maio, alegr’ e sen sanna. Ben vennas, Maio, con muitos gãados; e nós roguemos a que os pecados faz que nos sejan de Deus perdõados, que de seu Fillo nos faça privados. Ben vennas, Maio, con muitos gãados. Ben vennas, Maio, con bõo verão; e nós roguemos a Virgen de chão que nos defenda d’ home mui vilão e d’ atrevud’ e de torp’ alvardão. Ben vennas, Maio, con bõo verão. Ben vennas, Maio, con pan e con vinno; e nós roguemos a que Deus mininno troux’ en seus braços, que nos dé caminno por que sejamos con ela festinno. Ben vennas, Maio, con pan e con vinno. Ben vennas, Maio, mans’ e non sannudo; e nós roguemos a que noss’ escudo é, que nos guarde de louc’ atrevudo e d’ hom’ ẽaio e desconnoçudo. Ben vennas, Maio, mans’ e non sannudo. Komm gut, Mai, froh und schön für die Mutter des glorreichen Königs: wir beten, damit sie uns vor dem störenden Mann und vor dem Lügner schützt Komm gut, Mai, froh und schön. Komm gut, Mai, mit guten Schlemmereien, und wir beten in unseren Gesängen zu der Heiligen Maria, vor ihrem Altar, damit sie vor den groβen Schmerzen uns schützt. Komm gut, Mai, mit guten Schlemmereien. Ben vennas, Maio, alegr’ e fremoso; por end’ a Madre do Rei grorioso roguemos que nos guarde do nojoso hom’ e de falso e de mentiroso. Ben vennas, Maio, alegr’ e fremoso. Ben vennas, Maio, con bõos manjares; e nós roguemos en nossos cantares a Santa Virgen, ant’ os seus altares, que nos defenda de grandes pesares. Ben vennas, Maio, con bõos manjares. „Diese Geschichte erzählt wie Gott das Himmel und die Erde und das Meer und die «Esta primeira é de com’ el fez o ceo e a terra e o Sonne und den Mond und die Sterne und alle Dinge erschaffte, und wie Er den mar e o sol e a lũa e as estrelas e toda‐las outras Mensch erschaffte“. cousas que son, e como fez o home a sa semellança» Wie könnten wir Gott für alle, was für uns tat, danken. Für uns erschaffte Er das Himmel, die Erde und das Meer, die sonst nicht existieren würden; wer das nicht glauben wollte, neidet die Frömmigkeit von Gott. Wie könnten wir Gott… Wie Er das Licht erschaffte zeigt Seine Tate, meune Freunde; aber noch mehr zeigt das, wie er Sein Feuer in der Jungfrau schloss, um Seine Freunde zu retten. Wie könnten wir Gott… Und wie Er die Himmel erschaffte und ausbreitete: es scheint das Werk eines groβen Geist; aber es war noch gröβer, wenn ihr das sehen könnt, wenn Er die Erde besuchte, um Mensch zu werden. Wie könnten wir Gott… Und wenn Er die Erde erschaffte zeigte Er Seine groβe Macht, aber auβer das, Como podemos a Deus gradecer quantos bẽes el por nós foi fazer. Por nós fez el ceo, terra e mar, ca pera si non havia mester; e quen aquesto creer non quiser, a piedade de Deus quer negar. Como podemos a Deus gradecer... De com’ el fez a luz e a criou, ben semella seu feit’, amigos meus; pero máis foi u por salva‐los seus o seu lume na Virgen enserrou. Como podemos a Deus gradecer... E u os ceos fez e estendeu, ben semella obra de mui gran sén; mas maior foi, a quen o catar ben, u por seer home deles decendeu. Como podemos a Deus gradecer... E u a terra fez, mostrou ben qual poder havia; mas quen comidir, um uns zu erlösen, bereiste Er die Erde und litt viel. Wie könnten wir Gott… Und wenn er den Mond und die glänzende Sonne erschaffte, tat Er ein groβes und edles Werk; aber noch gröβer, wenn sie schwarz wurden, wenn Er für uns am Kreuz starb. Wie könnten wir Gott… Und wenn Er die Sterne anschaffte, weiβ ich, dass es kein groβes Werk für ihn war; aber es war noch gröβer, wenn sie die Könige führten, um den König zu verehren. Wie könnten wir Gott… Und wenn er die Fischer, wie ich gelernt habe, und die Wasser erschaffte, wie es geschrieben wurde, war das ein groβes Werk; aber es war noch gröβer, wenn er auf dem Wasser wanderte. Wie könnten wir Gott… Und wenn Er die Vögel erschaffte und Er sie in die Luft warf, war es groβ; aber ich sage euch, dass Er etwas noch gröβer tat, wenn Er durch die Luft anstieg. Wie könnten wir Gott… Und wenn Er mehr als 1.000 Tiere, wie es geschrieben ist, erschaffte, war es groβ; aber es war noch gröβer, wenn er in der armen Krippe zwischen ihnen spielte. Wie könnten wir Gott… Und wenn Er den schönen Mensch erschaffte und ihm Intellekt und Vernunft war, war es groβ, aber es war noch gröβer sein Leiden und sein grausamer Tod, um den Mensch zu retten. Wie könnten wir Gott… por máis terra u por nos remiir andou en ela e sofreu gran mal. Como podemos a Deus gradecer... E u a lũa e o sol que luz criou, grand’ obra e mui nobre fez; pero máis foi u chus negros ca pez tornaron u por nós pres mort’ en cruz. Como podemos a Deus gradecer... E u as estrelas fez, de certo sei que en faze‐las non fillou afan; pero máis foi u per elas a pran dos Reis foi aorado por Rei. Como podemos a Deus gradecer... E u os peixes, per com’ aprendi, criou das aguas, com’ escrito jaz, gran cousa foi; mas mui maior assaz u sobr’ elas andou por nós aqui. Como podemos a Deus gradecer... E u as aves, com’ el por ben viu, que voassen no aire fazer quis, muito foi; mas desto vos faço fis que máis fez por nós u per el subiu. Como podemos a Deus gradecer... E u bestias, per com’ o escrito diz, fez de naturas muitas máis ca mil, muito foi; pero máis u eno vil presev’ ontr’ elas jouv’ o mui fiiz. Como podemos a Deus gradecer... E u fez home apost’ e mui bel a que deu entendiment’ e razon, muito foi; pero máis u pres paxon po‐lo salvar e morte mui cruel. Como podemos a Deus gradecer... El TROVADORISMO MEDIEVAL GALLEGO‐PORTUGUÉS (Introducción, selección y edición de Carlos Paulo Martínez Pereiro) Una iniciativa de la Asociación de Escritores en Lingua Galega con el patrocinio de la S. A. de Xestión do Plan Xacobeo Versión en español de Gabriel Gómez e Isidro Novo (antología) La importancia y la relevancia de la escuela trovadoresca gallego‐portuguesa medieval, por su interés poético intrínseco y por razones extrínsecas de carácter sociolingüístico y literario‐cultural, comienzan hoy a ser evaluadas con justedad, reconociéndose el relevante papel y la innegable calidad estética del movimiento poético así conocido. No obstante, tal reconocimiento no tiene supuesto la divulgación del completo y complejo argumento histórico que explica su papel hegemónico como lengua y como modalidad poética peninsular a lo largo de ciento cincuenta años. En la Edad Media, la eclosión de su expansión peninsular se asienta en dos factores difícilmente separables: por un lado, sólo es comprensible si deriva del prestigio del gallego‐portugués como lengua poética; por otro lado, si es también resultado de la importancia política y económica de Galicia en el contexto de los reinos peninsulares desde el período altomedieval. Este ‘esplendor’ y esta influencia cultural, política y económica de las tierras noroccidentales hispánicas supusieron que en el siglo XIII y en el XIV ‐a partir del cual la decadencia de Galicia comienza y, despacio, se va a ir acrecentando‐ aún en gallego‐
portugués se edificara la principal (y casi única) escuela trovadoresca peninsular que, en sus vertientes profana y religiosa, nos transmitieron los diferentes cancioneiros manuscritos. En realidad, la base fundamental de que la recepción y adaptación lírica del trovadorismo ultrapirenaico se haya producido en la lengua noroccidental peninsular, radica en el hecho de los monarcas y la nobleza del reino noroccidental de Galicia (y León) fuesen ‐hasta Afonso VI (1188‐1230), IX de León‐ y defendiesen sus ‘intereses’ gallegos ‐como la poderosa familia de los condes de Traba‐, o en este territorio se hubiesen criado ‐hasta Fernando III y Afonso X o los importantes linajes de los Castro y de los Lara sediadas en la corte de Afonso VIII de Castilla‐, junto con la progresiva importancia de Santiago de Compostela como centro de poder y cultura, aparte del estricto ámbito religioso. La factualidad histórica y los actuales conocimientos sobre la prehistoria de nuestro lirismo permiten hacer hipótesis de que la “versión” gallego‐portuguesa de la lírica occitana en las cortes peninsulares se debió a la fuerte influencia, directa e indirecta, de Galicia en el devenir histórico hispánico de los siglos XI y XII, y que, además, se debió realizar sobre un cultivo previo de algún tipo de lírica en lengua gallega. Tal recepción debió tener efecto en la época en que las experiencias poéticas occitana y gallega confluyen definitivamente en los reinados de Afonso IV y de Alfonso VIII de Castela. Por otro lado, dado que los géneros cultivados mostraron unas preferencias lingüístico‐dialectales diferenciadas que se convirtieron en conformantes de cada una de las modalidades literarias, en el medievo hispánico, el gallego‐portugués se erigió en lengua lírica exclusiva de entre todos los romances de la península, adjetivando esta escuela poética. Con las excepciones del mozárabe en la parte meridional y de la lengua de oc para los trovadores catalanes, en gallego‐portugués trovaban no sólo los poetas gallegos y portugueses originarios del Noroeste peninsular, sino que también aquellos otros de los varios orígenes ibéricos, que expresaron poéticamente la coita de amar, que hablaron mal de sus contemporáneos con sarcasmo y deliberada obscenidad o que erigieron loores y miragres para Santa María. Esta homogeneidad de expresión lingüística en la lírica hispánica de los primeros siglos del pasado milenio era de tal consistencia que encontramos también trovando en gallego‐portugués al genovés Bonifacio Calvo y dialogando escatológicamente, en la misma lengua, a Alfonso X y, en occitano, al provenzal Arnaldo (con toda probabilidad Arnaut Catalan), que constatamos como, con anterioridad, el trovador occitano Raimbaut de Vaqueiras introduce la lengua poética noroccidental entre las culturalmente prestigiosas de su famoso descort plurilingüe o que el rey ‘sabio’ de Castilla y León, creador y promotor de la prosa castellana, aparece ante nuestros ojos como poeta, profano o religioso, exclusivamente en gallego‐portugués. La caracterización sociocultural del centro y noroeste ibérico y la tendencia genérica de modalidades lingüísticas específicas, unidas al prestigio del gallego‐portugués como lengua ya con una tradición poética precortés ‐probablemente creada alrededor del grandioso centro de difusión y recepción cultural de Santiago de Compostela y de la cual sería muestra la extraordinaria presencia y desarrollo posterior por juglares gallegos del lirismo de mujer en el género de la cantiga de amigo (con una constante y pertinaz referencia ambiental gallega)‐, en su conjunto, ayuda a comprender en parte este fenómeno complejo que, en no pocas ocasiones fue víctima de la incomprensión, basada en una anacrónica sobreposición retrospectiva de la ideología nacionalista española a unos espacios y a unos tiempos que se resisten a inadecuados prejuicios asimilistas de carácter totalizador. La poesía trovadoresca gallego‐portuguesa está constituida por un conjunto de unas 1680 cantigas profanas, que son atribuidas a unos 160 trovadores y juglares, en su mayor parte gallegos y portugueses y algunos originarios de otras latitudes, así como unas 422 cantigas religiosas ‐de loor y narrativas de miragres‐ promovidas y concebidas por Afonso X (1221‐1284) en la monumental recopilación mariana de las Cantigas de Santa María. Todas estas composiciones, aparte de sus diferentes temáticas, concepción y sentido, o de sus coincidencias y divergencias estilísticas y formales, aparecen unificadas por la sustancial identidad de la expresión lingüística del trovadorismo gallego‐portugués que las conforma. Cantigas que, en su combinación de letra y música, son poesías compuestas para ser cantadas y que, básicamente según sus contenidos, se constituyen en géneros diferenciados. Este trovadorismo está agrupado, principalmente, sobre ejes que, a pesar de ser opuestos y contradictorios (como el conjunto de la propia cultura medieval), no dejan de constituir una unidad, en que se mantiene una paradójica continuidad e interrelación entre las diversas vertientes que, con límites por veces difusos y desaparecidos, conforman sus discursos genéricos: por una parte, en torno al obsesivo y enfermizo amor‐sufrimiento, en visión y hiperbólica expresión masculinas (cantiga de amor) y en complementar perspectiva travestidamente femenina (cantiga de amigo), así como por la versión religiosa y la transposición al divino de los modos profanos en los loores marianos; por otra parte, dispersándose en el discurso más narrativo de la sátira vehemente, burlesca y sarcástica, obscena y sediciosa, humorística e intrascendente, o, ocasionalmente, moralizante de las cantigas de escarnho e de maldizer y en las dilatadas y poetizadas narrativas, vitalmente publicitarias, de los miragres demostrativos de las bondades y capacidades mediadoras de la Virgen María. Aparte de los anteriores géneros canónicos y cuantitativamente mayores, existen también otros numéricamente menores y, a veces, de perfiles más o menos difusos. Por un lado, en la textualidad profana, podemos referir los descordos (con correspondencia entre la distorsión formal y el desacuerdo emocional que expresan), los lais (narrativos y de temática artúrica), los prantos (de caráter elegíaco‐funerario) o las tenções (debates paritarios entre dos poetas de contenido satírico y ocasionalmente amoroso), mientras, en la textualidad religiosa de las Cantigas de Santa María, tenemos, aparte de las cantigas prologal y epilogal, de una cantiga de pitiçon y de las maias, un pequeño grupo de composiciones cristológicas que se alejan del tema mariano que unifica todas las restantes. Sin embargo, aún habría que considerar, por un lado, las cantigas de seguir que más que un género suponen una técnica compositiva parasitaria de textos previos y, por otro lado, el eloxio, la cantiga de tear, la cantiga de malmaridada y, incluso, a pastorela (diálogo cortés entre un cavaleiro y una pastor) que, constituyendo géneros específicos en otras escuelas trovadorescas del occidente medieval, tienen una presencia muy esporádica o se diluyen y descaracterizan, en mayor o menor medida, en su hibridación y confluencia con las cantigas de los tres poderosos géneros canónicos profanos gallego‐portugueses. El gallego‐portugués, como vehículo expresivo romance que otorga unidad a las diferentes manifestaciones del lirismo trovadoresco hispánico, se nos presenta en el actual estadio de nuestros conocimientos como una relativa koiné literaria con un valor de uso unitario equivalente al del provenzal en la lírica occitana, mas de una rigidez y cerrazón menor en el aprovechamiento de las potencialidades de la viva lengua popular. Con todo, entre los polos de la unidad y de la diversidad, esta koiné poética se sitúa de manera preferente en el primero de ellos, nivelando grosso modo las diferencias dialectales que convivían en los territorios de la actual Galicia y del norte de Portugal hasta el río Mondego y con la aportación de uno registro lingüístico más rico y variado en las composiciones satíricas y en las narrativas de los miragres, tal y como a nosotros nos la trasladaron, entre otros, el Cancioneiro da Ajuda, los apógrafos quinientistas italianos del Cancioneiro de la Biblioteca Nacional y del Cancioneiro de la Vaticana y los cuatro cancioneiros de las Cantigas de Santa María. De todas maneras esta caracterización unitaria y convencional debe ser, hoy por hoy, matizada, porque no hay duda de la continua permeabilidad y abertura de nuestros poetas a la lengua real, coloquial y popular (suya y de sus contemporáneos), así como, lógicamente, de la desigual presencia y de la menor receptabilidad en las modalidades expresivas de los diferentes géneros. En consecuencia, por muy convencional que la podamos considerar, tiene un alto grado de comunicabilidad y una fácil identificación retroactiva desde el estado actual de nuestra lengua. Como instrumento estético de comunicación, este gallego‐portugués aparece imbuido de una fuerte y homogénea conciencia de estilo, doble, mas sólo relativamente especializada, en relación a la fuerte polarización alrededor del también doble universo que reflejan: lírico‐amoroso (profano y religioso) y narrativo (satírico y miraculístico). El modo lírico‐amoroso que preside la construcción de la cantiga de amor, de la cantiga de amigo y de la cantiga de loor, está basado en el procedimiento semántico‐
estructural de la repetición y de la variación, del paralelismo formal y significativo, de tal manera que, también como resultado y exigencia de una concepción escolástica y aristocrática de la creación poética, se encierra en un limitado grupo de motivos temático‐
situacionales y en la consiguiente selección léxico‐formulística a lo humano o a lo divino. Con estos asumidos condicionamientos de una poética premeditadamente reducida, las cantigas de amor remiten, por convención casi inevitable, a un hipotético texto paradigmático, intensificando e interiorizando el análisis psicológico de la coita de amor y el abanico de motivos que la acompañan en una expresión grandemente formalizada, retórica y “paralógica”, que en las cantigas de loor se adapta y diversifica en el canto de alabanza de la Virgen como Senhor das senhores, mientras en aquellas cantigas de amigo más emblemáticas del género y menos contaminadas del espíritu cortés, los límites estilísticos y estruturais son ultrapasados merced a un simbolismo de carácter naturalista y una expresión más tradicionalizante y sugeridora. Por su parte, el modo narrativo que preside la construcción de los textos satíricos y miraculísticos supone la secundarización de los esquemas reiterativos del modo amoroso y la primacía de una expresividad y caracterización lingüístico‐discursiva más conversacional y vital, acorde con su apertura temática endocontextual y las diferentes intencionalidades que generan unos y otros textos. Esto es, sin renunciar a los condicionamientos autoasumidos en la escuela, se caracteriza, en relación a lo que hemos denominado como modo amoroso, por su tendencia relativamente anticonvencional y expansiva, una fuerte expresividad basada en unos modos retóricos diversos, en la variedad de registros y una gran riqueza léxica. En las cantigas de escarnho e de maldizer se huye de todo idealismo y abstracción y se llega a la crudeza, a la obscenidad, a la sordidez, a la blasfemia o al sacrilegio, explotando sistemáticamente las posibilidades semánticas y expresivas del lenguaje hasta un punto pocas veces alcanzado por satirista ninguno. Esta poesía emplea, para alcanzar su gran expresividad, variedad y riqueza, una perfecta combinación de recursos retóricos como el equívoco, la ironía o la invectiva y de procedimientos con origen en la afectividad y efectividad del habla más espontánea y popular. En los miragres marianos alfonsinos el discurso narrativo impera con un tono demostrativo y de consecuencias devocionales, con una ingente riqueza lingüística, métrica y estilística y una no menor presencia de diversos ámbitos socio‐ambientales. Ahora bien, si el instrumento lingüístico del movimiento poético que nos ocupa es el gallego‐portugués, parte de su geografía temática, cultural y social puede ser considerada, en un sentido amplio, como panhispánica, o, quizás de manera más precisa, como centro‐
occidental peninsular, siempre teniendo presente que es el ámbito cortesano y aristocrático en el cual, básica y prioritariamente, se centró su actividad. Llegue con señalar que uno de los textos más antiguos de nuestro lirismo, la composición política compuesta por vuelta del 1200, Ora faz host’ o senhor de Navarra, de Joán Soárez de Paiva, se sitúa temáticamente lejos de Galicia y Portugal, o llegue con recordar que es Joán, jograr morador en León quien comienza a levantar el acta de defunción de la escuela trovadoresca gallego‐portuguesa a la muerte del Rei Lavrador Don Dinís en 1325, componiendo un pranto (Os namorados que troban d’ amor) que se localiza de manera simbólica entre los últimos textos de este movimiento poético. No debemos olvidar que es alrededor de las cortes portuguesas de Afonso III y de Don Dinís, mas también ‐e incluso en mayor medida‐ de las castellanas de Fernando III, Alfonso X y Sancho IV, que básicamente gira la mayor parte de la actividad de esta escuela poética, aparte de posibles núcleos nobiliárquicos y eclesiásticos gallegos y portugueses de menor entidad. En este contexto cortesano poetizaban, con una acentuada formación cultural y retórica, grandes trovadores, segreles y juglares; convivían en el proceso creativo ‐no sin conflictos‐ reyes, altos nobles, burgueses, clérigos, hidalgos arruinados de la pequeña nobleza (infançóns) o integrantes de estamentos más populares. Todos ellos construyeron un monumento literario impar que, dejando a un lado algunos elementos formalizados y ultrapasados, resultado de una retórica y una ideología fechadas, aún mantiene para el lector moderno unos índices de inteligibilidad y un poder comunicativo extraordinarios, en su profunda ‘traducción’, adaptación y acomodación del universo cortés provenzal al contexto estético, social y cultural gallego‐portugués medieval. En este adaptación, las diferentes generaciones de trovadores y juglares ‐conocedores de la ars como capaces rétores‐ edificaron una poética propia enormemente exigente, en tanto en cuanto que sometida a leyes y preceptos compositivos rigurosos, y reducida a respeto de los modos y modalidades de que partieron, mas utilizando los recursos lingüísticos métricos, rimáticos, musicales, compositivos o simbólicos con una gran habilidad técnica y con una no menor rentabilidad expresiva, sirviéndose de las tradiciones líricas que los habían precedido y practicando, avant la lettre, en su poesía el paradójico principio moderno del less is more, del menos es más. Retomando los límites antes señalados, de ellos ya se deduce que el espacio cronológico de la escuela trovadoresca ocupa alrededor de un siglo y medio, el siglo XIII y la primera mitad del XIV. Estos límites, en realidad, son los que nos indican, o bien la datación de los primeros textos que nuestra pobre y unitaria tradición manuscrita nos transmitió, o bien la muerte de los últimos mecenas y la consiguiente desaparición de las últimas cortes protectoras de la lírica gallego‐portuguesa del rey Don Dinís y de su hijo bastardo Don Pedro, Conde de Barcelos (fallecidos respectivamente en 1325 y 1354), o preferiblemente en 1350, fecha en que el conde lega en su testamento a Alfonso XI de Castilla un Livro de las Cantigas que, probablemente, fue la compilación de que debieron ser copiados los apógrafos quinientistas italianos antes mencionados, debidos al impagable interés del humanista Angelo Colocci, que junto con el Cancioneiro da Ajuda de fines del siglo XIII y con los manuscritos menores, mas con nota musical, del Pergamiño Vindel, con los cantares de amigo de Martin Codax, y del Fragmento Sharrer, con canciones de amor de Don Dinís, constituyen la base de la tradición manuscrita de nuestra lírica profana. Por su parte, la lírica religiosa nos fue transmitida por cuatro grandes códices alfonsinos elaborados en diferentes y progresivas redacciones de las Cantigas de Santa María entre 1270 y 1282, que, aparte de su textualidad, tienen también un enorme valor por la música y miniaturas que presentan: los dos escurialenses, el florentino y el toledano que hoy está en la Biblioteca Nacional en Madrid. No obstante, las fechas referidas no sirven, en realidad, más que como referencias, pues parece necesario postular la hipótesis de la existencia de una lírica pretrovadoresca (de que serían índice las cantigas de amigo más tradicionales) y quizás retrasar en algunas décadas el posible comienzo de la escuela, con anterioridad a los textos que llegaron hasta nosotros a través de las grandes compilaciones antológicas tardías que son los cancioneiros. Por otra parte, es cierto que en sentido restrictivo la escuela poética acaba con el último trovador y mecenas: el Conde de Barcelos. Sin embargo, a pesar de que durante la segunda mitad del siglo XIV, presidida en Portugal por las cortes de Don Fernando y Don João I, la poesía es considerada como fantasia sem beneficio, en las cortes castellanas las prácticas poéticas derivadas del trovadorismo se resisten a morir y aún mantendrán una influencia directa de menor entidad a lo largo de las seis primeras décadas del cuatrocientos. Así nos lo muestran los textos epigonales postrovadorescos de la conocida como escuela gallego‐
castellana, que incorpora a la tradición trovadoresca las novedades poéticas que se habían ido produciendo en Europa ya a partir del 1300. Estos textos poéticos de autores como Macías o namorado o Alfonso Álvarez de Villasandino se recogen, entre otros, en el Cancioneiro de Baena (1445), aunque su límite final debería ser retrasado para 1465, fecha probable de un texto diálogado de Gómez Manrique y Álvaro González de Alcántara que, por sus rasgos lingüísticos y parte de su contenido, puede ser contemplado como el simbólico testamento final. Con posterioridad, aún en el Cancioneiro Geral (1516) de Garcia de Resende, que ya representa la primera escuela postrovadoresca anunciando la nueva lírica renacentista, la poesía áulica de la llamada escuela castellana‐portuguesa nos dará aún muestra de la pervivencia de los modelos formales y temáticos del trovadorismo gallego‐portugués. El siglo y medio de lirismo trovadoresco fue dejando, por tanto, su impronta en las escuelas poéticas antes mencionadas y en la tradición poética peninsular. Tanto la poesía cortesana como la poesía de tipo tradicional, en castellano o en portugués, del período renacentista suponen en ciertos aspectos una modulación continuada del trovadorismo gallego‐portugués, por medio de la bifurcación de la lírica hispánica tardomedieval ya receptiva a las novedades que provenían de Italia. Por culpa de la progresiva consolidación en Galicia de una oligarquía foránea y de la paralela pérdida gradual de la influencia y del poder de la nobleza gallega, mientras que nuestra lengua iba poco a poco quedando restringida al ámbito rural y a la oralidad, y la literatura gallega también se oralizaba y se reducía paulatinamente al silencio en la escrita, sin poder incorporar el Humanismo y el Renacimiento, en Portugal la lírica gallego‐
portuguesa se prolongaba en la reelaboración de su metafísica amorosa y en los modos de la arte de trovar ao modo antigo, en las redondilhas de Gil Vicente, Sá de Miranda y Camões, o continuaba en el deslumbrante ‘monólogo de amigo’ de la Menina e Moça o Livro das Saudades que abre la misteriosamente extraordinaria prosa narrativa quinientista así titulada, del enigmático Bernardim Ribeiro, que, por acróstico gallego, se hace en ella personaje como “Binmarder” . Con el final de la escuela gallego‐portuguesa, mientras Portugal se orienta para el sur y la expansión ultramarina, Galicia va entrando progresivamente en un largo período de silencio, cada vez más dependiente cultural y políticamente de Castilla con la instrumentalización de la lengua como compañera del imperio (en clara expresión ‘político‐
gramatical’ de Nebrija) y con la doma y castración del Reino de Galicia (como denominó el Padre Zurita a la “labor” de los Reyes Católicos). Período conocido en nuestra tradición literaria como “Séculos Escuros”, del que solamente la acción de los Ilustrados y Románticos le permitirá salir de nuevo a la compleja, mas luminosa clareza, de las dos últimas centurias. Cualquier sencilla referencia caótica de los nombres de aquellos ‘doctores en trovar’ evoca automáticamente un extraordinario discurso poético y una invulgar construcción literaria a la que se podrían aplicar largo y tendido las palabras que Roman Jakobson dedicó a las siete cantigas de amigo del juglar gallego Martin Codax: “Magníficas criações de uma época excepcional na história da arte verbal europeia.... Jóias verbais do século XIII”. Un viaje de los ‘séculos recuados en nós’ (siglos metidos en nosotros) tiene hoy aún un gran sentido cuando hablamos de la poesía trovadoresca gallego‐portuguesa, porque una parte sustancial de nuestra topografía amorosa se sigue representando y reflejando en el mapa que, en paralelo con la prosa de inspiración cortés, trazaron los poetas medievales, matizaron los stilnovistas y renovó, asumiéndolo, Petrarca, para interiorizarlo los eternos petrarquistas que continuamos siendo todos en el fondo. Por influjo del ‘renacimiento cultural’ europeo del siglo XII y en la estela de los troubadours provenzales a partir de la cruzada contra la herejía cátara de los albigenses, a los trobadores de la lírica gallego‐portuguesa medieval, junto a los trouvères franceses, los minnesinger alemanes y los trovatori alto‐italianos y sicilianos (y, también, aunque subsidiariamente, a algunos poetas corteses ingleses), les cabe la honra del gran redescubrimiento del amor al convertirlo en l´amour réciproque malheureux, usando la feliz expresión de Denis de Rougemont. Siendo de este modo, no podemos renunciar a tal legado, por mucho que se pretendan agigantar las distancias en relación a la recepción actual del discurso medieval. Porque si, como nos enseñó ya Virgilio, omnia vincit Amor, podemos y debemos orientar nuestra voluntad ‐considerándola más voluptas del que voluntas‐ a la asimilación de esta magnífica obra cultural de la poesía gallego‐portuguesa. En consecuencia, si bien es verdad que para nosotros la lectura (actual) de un poema medieval gallego‐portugués, aparte de los problemas lingüísticos y las dificultades intrínsecas que pueda entrañar, nos pide una reconstrucción de su distante código sociocultural para que podamos captar en toda su complejidad y amplitud ‐en que no sólo debemos tener presente el nivel simbólico (y, peculiarmente, racional) y su complejo entramado con el real, mas en que también es necesario que valoremos la especificidad auditiva de los textos‐ al paisaje mental que le da sentido ‐esto es, nos exige una ‘lectura explicativa y comprensiva’ que dé a la lírica lo que es de la lírica‐, no es menos cierto que una ‘lectura impresiva y expresiva’ también nos permite recoger las reverberaciones y reminiscencias de la lírica medieval conducentes a otras realidades y a otros datos del conocimiento, del tejido cultural y de la experiencia del mundo contemporáneo que nos es propia. A decir verdad, el conocido principio de la doble entidad del poema como perpetuum mobile sometido a uno incesante proceso de crecimiento conserva, aplicado al discurso trovadoresco, enmarca todo su potencial de saber, reflexión y alargamiento de la experiencia, en tanto en cuanto la comprensión retrospectiva y actualizada de lo distante implica también autoconocimiento del prójimo. Por otra parte, también no debía olvidarme que nosotros, los contemporáneos, continuamos siendo destinatarios naturales de toda esta impresionante construcción literaria, con la correspondiente responsabilidad que esto lleva consigo. Esta afirmación, en realidad parte de la propia voluntad de los hombres de cultura de aquella época que se quiere sólo oscura, manifestando en palabras, y, lo que es más importante, por hechos, su inequívoca intención de trascender el espacio y el tiempo, de transmitir la memoria de las palabras por medio de la escritura de los códices manuscritos. La apropiación de la lírica medieval gallego‐portuguesa debe, por tanto, también tomar en consideración esta responsabilidad para con el pasado cultural. La apropiación renovadora recomendada por Pound, en relación a la lírica trovadoresca en general, con su famosa sentencia make it new, tuvo su reflejo en las literaturas brasileña, gallega y portuguesa de la primera mitad de este siglo con movimientos neotrovadorescos, por veces híbridos de erudición y creación literaria y, en consecuencia, de diversa entidad, caracterización y logros estéticos. Por mencionar sólo alguno de estos autores, Manuel Bandeira en Brasil, Álvaro Cunqueiro en Galicia y Afonso Lopes Vieira en Portugal, se empeñaron en transformar la lírica medieval, desde perspectivas estéticas plurales, para de ella proporcionarnos una representación actualizada y nada superficial. Esperemos que esta panorámica introductoria y noticia (reivindicativa) de la lírica medieval gallego‐portuguesa, así como los textos que siguen, tengan la virtud de mover al diálogo con las cantigas que los manuscritos intencionalmente trajeron hasta nosotros. Permitiendo de este modo el perpetuo crecimiento de una literatura trovadoresca realizada por autores que, cada vez más, sentimos como pensantes (homo sapiens) y fabricantes (homo faber), como seres entregados al sueño y a la pasión (homo demens), al juego y a la fiesta (homo ludens). Porque si para el visionario Padre Vieira, autor de la inacabada História do Futuro, el profeta Isaías era digno de ser considerado como parte de la literatura portuguesa por las numerosas veces que se refirió proféticamente a la heroica expansión marítima lusa, nuestros poetas medievales son dignos de figurar en nuestra sensibilidad moderna por las no menos numerosas ocasiones en que se refirieron con autenticidad a los nuestros ‐y de ellos‐ sentimientos, grandezas y limitaciones, hace unos setecientos años. Selección de textos CANCIONEIROS PROFANOS FERNÁN PÁEZ DE TAMALANCOS (...1204?‐1242...) Sabed, señora, que aunque daño me hacéis, Mientras yo viva, vos siempre seréis, señora hermosa, la dueña de mí. Aunque daño me hacéis cada día, Mientras yo viva, seréis hasta así, señora hermosa, la dueña de mí. Aunque lo que vos queráis de mí hagáis, mientras yo viva, quiero que vos seáis, señora hermosa, la dueña de mí. Vedes, senhor, pero me mal fazedes, Mentr’ eu viver, ja vós sempre seredes, senhor fremosa, de mí poderosa. Pero me mal fazedes cada dia, Mentr’ eu viver, seredes toda via, senhor fremosa, de mí poderosa. Per como quer que vós de mí façades, mentr' eu viver, vós quer’ eu que sejades, senhor fremosa, de mí poderosa. «Don Fernán Páez de Talamancos hizo este cantar de maldecir a un juglar al que llamaban juglar Saco, y era muy mal hecho, y por ello le trovó que era más adecuadolo de saco que lo de juglar» Juglar Saco, no puedo darle razón a quien os puso nombre de juglar y os concedió don; más acertado fuese saco y juglar no. Que Dios me ampare, vuestro nombre os dijera quien os llamase Saco y no juglar. Rodrigo Airas os lo dijo y fue locura, puesto que vos no citaráis nada de nada; además tenéis de nombre saco, que bien os va. Que Dios me ampare, vuestro nombre os dijera quien os llamase Saco y no juglar. Quien os llamare Saco, complaciéranos; y diráoslo fácilmente quien de vuestro talle viere echarse las nalgazas por tras de vos. Que Dios me ampare, vuestro nombre os dijera quien os llamase Saco y no juglar. Quien os llamó juglar con certeza mintió, que veo yo que citarar no os oyó nin tampoco vuestras nalgazas vió. Que Dios me ampare, vuestro nombre os dijera quien os llamase Saco y no juglar. «Don Fernan Paez de Talamancos fez este cantar de mal dizer a ũu jograr que chamavan jograr Saco, e era mui mal feito; e por én trobou‐lhi que máis guisad’ era de seer saco ca jograr» Jograr Saco, non tenh’ eu que fez razon quen vos pos nome jograr e vos deu don; máis guisado fora sac’ e jograr non. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Rodrig’ Airas vo‐lo diss’ e fez mal sén, pois que vós non citolades nulha ren; ar havede nome sac’, e sera ben. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen vos Saco chamar, prazera a nós; e dira‐vo‐lo ben lheu quen vos en cos vir tira‐los nadigões apos vós. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen a vós chamou jograr a pran mentiu, ca vej’ eu que citolar non vos oio nen os vossos nadigões non os viu. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. NUNO EANES CÉRZEO (Primeira metade do s. XIII) Mi hermosa señora, una cosa os diré: vos sois mi muerte, y mi mal, y mi bien, y además. ¿Por qué os lo he de repetir? Mi muerte sois, que me hacéis morir. Vos sois mi muerte y mi mal, señora mía, y cuanto en el mundo tengo de bien y de alegría, y además. ¿Por qué os lo he de repetir? Mi muerte sois, que me hacéis morir. Mi muerte y mi cuita sois, razón no hay otra, y vuestros ojos me hacen bien y mal y además. ¿Por qué os lo he de repetir? Mi muerte sois, que me hacéis morir. Señora, bien me hacen con sólo mirarme, pero me viene en ellos gran cuita; os diré también y además. ¿Por qué os lo he de repetir? Mi muerte sois, que me hacéis morir. Mia senhor fremosa, direi‐vos ũa ren: vós sodes mia morte, e meu mal, e meu ben, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Vós sodes mia mort’ e meu mal, mia senhor, e quant’ eu no mund’ hei de ben e de sabor, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Mia mort’ e mia coita sodes, non ha i al, e os vossos olhos mi fazen ben e mal e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Senhor, ben me fazen soo de me catar, pero ven‐m’én coita grand’; e vos direi ar, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Ahora me quiero yo ya despedir de la tierra y de las gentes que de aquí son, donde mi Dios tanta dureza mostró, esforzando tanto mi corazón, que llegué a pensar en irme a otro lugar a vivir. Por lo que a Dios agradezco que me voy. Pues cuando por voluntad marcho de aquí, sus deseos satisfechos no verán de verme llorar, ni irme triste, por más que yo nunca recibiese; ni me podrán decir que hago mal en huir de aquí, donde Dios tanto pesar me dio. Aun así de estas tierras tendré nostalgia a pesar de ahora partir desencantado, y siempre volverá mi recuerdo a cuanto de bueno vi en ellas; pero por otra razón nunca me verá ningún hombre ir triste ni desconsolado. Y ya que me voy, digo a Dios la verdad: si de las gentes algún rencor tenía, o de las tierras en que me guarecía, por esto era todo, y no por otra causa; pero ahora ya nunca me irá mal por marchar de ellas e irme en buena hora. Puesto que sé de mí cuanto sufrí y encubrí en esta tierra, de pesar. Como perdí y dilapidé viviendo aquí, mis días, puedo quejarme de ello. Y recordaré y pensaré Agora me quer’ eu ja espedir da terra, e das gentes que i son, u mi Deus tanto de pesar mostrou, e esforçar mui ben meu coraçon, e ar pensar de m’ ir alhur guarir. E a Deus gradesco porque m’ én vou. Ca a meu grad’, u m’ eu d’ aqui partir, con seus desejos non me veeran chorar, nen ir triste, por ben que eu nunca presesse; nen me poderán dizer que eu torto faç’ en fogir d’ aqui u me Deus tanto pesar deu. Pero das terras haverei soidade de que m’ or’ hei a partir despagado; e sempr’ i tornará o meu cuidado por quanto ben vi eu en elas ja; ca ja por al nunca me veera nulh’ home ir triste nen desconortado. E ben digades, pois m’ én vou, verdade se eu das gentes algun sabor havia, ou das terras en que eu guarecia. Por aquest’ era tod’, e non por al; mais ora ja nunca me sera mal por me partir delas e m’ ir mia via. Ca sei de mí quanto sofri e encobri en esta terra de pesar. Como perdi e despendi, vivend’ aqui, meus dias, posso‐m’ én queixar. E cuidarei, e pensarei cuanto esperé el bien que nunca pude hallar. Y me esforzaré y consejo tomaré de cómo he de vivir ahora. Pesar, hallar enseguida, otra cosa quisiera ver si podré. El buen sentido de alguien o algo de bien me asista, si lo hay en mí. Valer poder, saber decir valer pueda bien decir, que yo diré. De tener poder, placer coger puedo yo, pues esto cobraré. Así querré buscar vivir otra vida que probaré, y mi desacuerdo acabará quant’ aguardei o ben que nunca pud’ achar. Esforçar‐m’‐ei, e prenderei como guarrei conselh’ agor’, a meu cuidar. Pesar d’ achar, logar provar quer’ eu veer se poderei. O sén d’ alguen, ou ren de ben me valha, se o en mí hei. Valer poder, saber dizer ben me possa, que eu d’ ir hei. D’ haver poder, prazer prender poss’ eu, pois esto cobrarei. Assi querrei buscar viver outra vida que provarei, e meu descord’ acabarei. NUNO FERNÁNDEZ TORNEOL (Segundo terzo do s. XIII) Desde que nací nunca vi el Amor y oso de él siempre hablar, aunque sé que me quiere matar; pero rogaré a mi señora que me muestre aquel matador, o que me ampare de él mejor. Aunque yo nada le hice por lo que me haya de matar, quiero a mi señora rogar, por el gran miedo en que me tiene, que me muestre aquel matador, o que me ampare de él mejor. Nunca de él me ampararé, si ella de él no me amparare; por eso quiero a mi señora rogar, pues gran miedo tengo de él, que me muestre aquel matador, o que me ampare de él mejor. Y puesto que el Amor tiene sobre mí para matarme tan gran poder, y yo no lo puedo ver, rogarele a mi señora así que me muestre aquel matador, o que me ampare de él mejor. Pois naci nunca vi Amor e ouço del sempre falar, pero sei que me quer matar; mais rogarei a mia senhor que me mostr’ aquel matador, ou que m’ ampare del melhor. Pero nunca lh’ eu fige ren por que m’ el haja de matar, máis quer’ eu mia senhor rogar, polo gran med’ en que me ten, que me mostr’ aquel matador, ou que m’ ampare del melhor. Nunca me lh’ eu ampararei, se m’ ela del non amparar; mais quer’ eu mia senhor rogar, polo gran medo que del hei, que mi amostr’ aquel matador, ou que mi ampare del melhor. E pois Amor ha sobre min de me matar tan gran poder, e eu non o posso veer, rogarei mia senhor assi que mi amostr’ aquel matador, ou que mi ampare del melhor. Levantaos, amigo, que dormís las mañanas frías; todas las aves del mundo de amor decían: Gozosa estoy yo. Levantaos, amigo, que dormís las frías mañanas; todas las aves del mundo de amor cantaban: Gozosa estoy yo. Todas las aves del mundo de amor decían de mi amor y del vuestro que en mente tenían: Gozosa estoy yo. Todas las aves del mundo de amor cantaban de mi amor y del vuestro pensamiento hacían. Gozosa estoy yo. De mi amor y del vuestro sus mentes percibían; vos les cortasteis las ramas en que posaban. Gozosa estoy yo. De mi amor y del vuestro sabían; Vos les cortasteis las ramas en que posaban Gozosa estoy yo . Vos le cortasteis las ramas en que posaban y le secasteis las fuentes en que bebían. Gozosa estoy yo. Vos le cortasteis las ramas en que posaban y le secasteis las fuentes donde se bañaban. Gozosa estoy yo. Levad’, amigo, que dormides as manhanas frias; toda‐las aves do mundo d’ amor dizian: Leda mi and’ eu. Levad’, amigo, que dormide‐las frias manhanas; toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor dizian, do meu amor e do vosso en ment’ havian: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan, do meu amor e do vosso i enmentavan: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso en ment’ havian; vós lhi tolhestes os ramos en que siian: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso i enmentavan; vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que siian e lhis secastes as fontes en que bevian: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan e lhis secastes as fontes u se banhavan: Leda m’ and’ eu. JOÁN SOÁREZ COELHO (...1235‐1279...) Así veo yo aquí ama llamada que desde el día en que nací, nunca desaguisada cosa vi, si por una de estas causas no es: por tener nombre así, de buena fe, o se lo dicen porque es amada, o por hermosa, o por bien formada. Si por esto ama deba ser, eslo ella, podeislo creer, o si lo es por lo mucho que yo la amo, tanto la quiero y jurar puedo: que después de que la vi, nunca la vi tan amada. Y nunca vi cosa tan desaguisada que un hombre llame ama a tal mujer siendo pastora, si no se lo llama, por todo esto que yo sé que tiene: porque la veo a todos querer bien o porque del mundo es la más amada. Y oid lo que os voy a decir, que, aunque Dios bien hacerme quisiere, ¡sin ella no me puede hacer nada! Atal vej’ eu aqui ama chamada que, de‐lo dia en que eu naci, nunca tan desguisada cousa vi, se por ũa destas duas non é: por haver nom’ assi, per bõa fe, ou se lho dizen porque ést’ amada, ou por fremosa, ou por ben talhada. Se por aquest’ ama dev’ a seer, é‐o ela, podede‐lo creer, ou se o é po‐la eu muit’ amar, ca ben lhe quer’ e posso ben jurar: poi‐la eu vi, nunc’ a vi tan amada. E nunca vi cousa tan desguisada de chamar home ama tal molher tan pastorinh’, e, se lho non disser, por tod’ esto que eu sei que lh’ aven: porque a vej’ a todos querer ben, ou porque do mund’ é a máis amada. E oide como vos eu disser, que, pero me Deus ben fazer quiser, sen ela non me pode fazer nada! María do Grave, grave es saber por qué os llaman María do Grave, que vos no sois grave de joder, aunque sois de joder muy grave; y quiero en gran conciencia decir: sin letrado o trovador ser, no puedo como hombre comprender este “grave”. Pero yo sé bien trovar y bien leer y por eso quiero comprender ese “grave”: vos no sois grave en pedir haber, por vuestro coño, y sois grave a quien mucho os jode, de joder; y por esto se debe entender por qué os llaman María do Grave. Y así como comprendí vuestro “grave”, me tengo desde ahora por más trovador; y de verdad os juro, por Nuestro Señor, que nunca hallé mujer tan grave como es María – y ya lo probé – do Grave; nunca después mujer hallé que me fuese de joder tan grave. (Grave se utiliza en el poema con los diversos significados de difícil, malo, serio, etc.) Maria do Grave, grav’ é de saber por que vos chaman Maria do Grave, ca vós non sodes grave de foder, e pero sodes de foder mui grave; e quer’, en gran conhocença, dizer: sen leterad’ ou trobador seer, non pod’ homen departir este "grave". Mais eu sei ben trobar e ben leer e quer’ assi departir este “grave”: vós non sodes grav’ en pedir haver, por vosso con’, e vós sodes grave, a quen vos fode muito, de foder; e por aquesto se dev’ entender por que vos chaman Maria do Grave. E pois vos assi departi este “grave”, tenho‐m’ end’ ora por máis trobador; e ben vos juro, par Nostro Senhor, que nunca eu achei molher tan grave com’ é Maria –e ja o provei– do Grave; nunca pois molher achei que a mí fosse de foder tan grave. RODRIGO EANES DE VASCONCELOS (...1258‐1288...) Preguntele a una señora como os diré: «Señora, entrasteis en la orden». Y por ello lloré. Ella entonces me dijo: «Yo no os negaré que entré en la orden, que Dios me perdone. Hízome entrar mi madre, mas, ¿que haré? Traeré los hábitos, pero no el corazón» Dije yo: «Señora hermosa, moriré con pesar, pues entrasteis en la orden y os han de guardar». Ella entonces me dijo: «Quiero por ello mostraros como seré guardada, sino, mal me venga. Esto, cuando lloráis, mucho debéis considerar: traeré los hábitos, mas no el corazón con ellos». Y dije yo: «Señora mía, tan gran pesar tengo por ello, porque entrasteis en la orden, que moriré por ello». Y dijo aún después: «Cuando me venga bien, como seré guardada decíroslo quiero yo: si trajere los hábitos, non les deis importancia, que tendré lo contrario en mi corazón». Preguntei ũa dona en como vos direi: «Senhor, filhastes orden?». E ja por én chorei. Ela enton me disse: «Eu non vos negarei de com’ eu filhei orden, assi Deus me perdon; fez‐mi‐a filhar mia madre, mais, o que lhe farei? Trager‐lhi eu os panos, mais non o coraçon». Dix’ eu: «Senhor fremosa, morrerei con pesar, pois vós filhastes orden e vos han de gardar». Ela enton me disse: «Quero‐vos én mostrar como serei guardada, se non, venha‐me mal; esto, por que chorades, ben devedes cuidar: Tragerei eu os panos, mais no coraçon al». E dix’ eu: «Senhor minha, tan gran pesar hei én, porque filhastes orden, que morrerei por én». E disse inda logo: «Assi me venha ben, como serei guardada dizer‐vo‐lo quer’ eu: se eu trouxer os panos, non dedes por én ren, ca terrei o contrairo eno coraçon meu». AFONSO MEÉNDEZ DE BESTEIROS (...1290...) Desde hoy quiero yo disponerme a partir de este mundo, y tendré gran razón, pues dejolo la señora mía, y no puedo yo aquí ni en ningún lugar vivir. Y por esto quiero yo por su amor dejar el mundo falso, traidor, desamparado, que me quiere mentir. Y no teniendo pues a quien servir como yo serví, durante tanto tiempo; quedando aquí desamparado, sólo yo fuere, donde mi señora me hiciese ir. Y puesto que ya no hay prez ni valor en el mundo, desde que mi señora marchó, ¡Dios me confunda, si yo aquí he de vivir! Y puesto que estoy aquí sin mi señora venir. viniendo las otras que en el mundo son, no podía soportar mi corazón quedar. Y por no quereros mentir, me quiero ir de aquí; y, puesto que me marcho de este mundo, que es el peor estoy seguro, querreme de él reír Oimais quer’ eu punhar de me partir daqueste mund’, e farei gran razon, poi‐lo leixou a mia senhor, e non pud’ i viver e fui alhur guarir. E por esto quer’ eu por seu amor leixa‐lo mundo falso, traedor, desemparado, que me foi falir. E non houvera pois quen o servir com’ eu servi, nen tan longa sazon; e ficará desemparad’ enton, pois m’ end’ eu for, que mia senhor fez ir. E pois que ja non ha prez nen valor eno mundo, d’ u se foi mia senhor, Deus me cofonda, se eu i guarir! E pois que eu i mia senhor non vir, e vir as outras que no mundo son, non me podia dar o coraçon de ficar i. E por vos non mentir, quero‐m’ end’ ir; e, pois que m’ end’ eu for daqueste mundo, que ést’ a peor cousa que sei, querrei‐me del riir! JOÁN GARCÍA DE GUILHADE (...1239‐1270...) Estos ojos míos nunca perderán, Estes meus olhos nunca perderán, señora, gran cuita, mientras vivo siga, senhor, gran coita, mentr’ eu vivo for, y os diré, hermosa señora mía, e direi‐vos, fremosa mia senhor, de estos ojos míos la cuita que tienen: destes meus olhos a coita que han: lloran y ciegan cuando alguien no ven, choran e cegan quand’ alguen non veen, y ora ciegan por alguien que ven. e ora cegan per alguen que veen. Previsto tienen de nunca perder Guisado teen de nunca perder mis ojos cuita, y mi corazón; meus olhos coita, e meu coraçon; y estas cuitas, señora, mías son; e estas coitas, senhor, minhas son; pero los ojos míos, por alguien ver, mais‐los meus olhos, per alguen veer, choran e cegan quand’ alguen non veen, lloran y ciegan cuando alguien no ven, y ora ciegan por alguien que ven. e ora cegan per alguen que veen. Y ya nunca podré tener bien, E nunca ja poderei haver ben, porque el Amor ya no me quiere, ni pois que Amor ja non quer, nen quer Deus, quiere Dios, mais os cativos destes olhos meus pero estos cautivos ojos míos morrerán sempre por veer alguen: morirán siempre por ver a alguien: choran e cegan quand’ alguen non veen, lloran y ciegan cuando alguien no ven, e ora cegan per alguen que veen. y ora ciegan por alguien que ven. De verdad, amigo mío, sé muy bien que me tuvisteis gran amor y estuvisteis mucho tiempo bien conmigo; mas escuchad lo que os digo: ya acabó. Los grandes amores nuestros, que yo y vos siempre tuvimos nunca a la cima llegamos como Branca Frol y Flores; mas el tiempo de jugadores ya acabó. Ya hablé yo con insania con vos y con gran cordura y con sentido y locura cuanto duraba el día; mas esto, aquí don Jan García, ya acabó. Y esa locura toda ya acabó, ya se chafó el pan de boda, ya acabó. Per boa fe, meu amigo, mui ben sei eu que m’ houvestes grand’ amor e estevestes mui gran sazon ben comigo; mais vede‐lo que vos digo: ja çafou. Os grandes nossos amores, que mí e vós sempr’ houvemos, nunca lhi cima fezemos coma Branca Frol e Flores; mais tempo de jogadores ja çafou. Ja eu falei en folia convosc’ e en gran cordura e en sén e en loucura quanto durava o dia; mais est’, ai don Jan Garcia, ja çafou. E dessa folia toda ja çafou, ja çafad’ é pan de voda, ja çafou. PAI GÓMEZ CHARINHO (c.1225‐1295) Cuantos hoy andan en el mar aquí creen que cuita en el mundo no hay como la del mar, ningún otro mal tienen. Mas de otra manera me acontece hoy a mí: cuita de amor olvidar me hace la gran cuita del mar tener por la mayor cuita de cuantas existen cuita de amor a quien Dios quiere dar. Y es gran cuita la de muerte en el mar, mas no tanto, y por esta razón cuita de amor olvidar me hace la gran cuita del mar tener por la mayor cuita, de verdad, de cuantas hubo, hay y habrá. Y estos otros que amor no tienen dicen que no; mas yo diré cual es cuita de amor olvidar me hace la gran cuita del mar tener. por eso mayor cuita es la que hace perder la cuita del mar, que hace a muchos morir. Quantos hoj’ andan eno mar aqui coidan que coita no mundo non ha senon do mar, nen han outro mal ja. Mais doutra guisa acontece hoje a mí: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer pola maior coita de quantas son coita d’ amor a quen a Deus quer dar. E é gran coita de mort’ a do mar, mas non é tal, e por esta razon coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita de mar, e tẽer pola maior coita, per bõa fe, de quantas foron, nen son, nen seran. E estes outros que amor non han dizen que non; mas eu direi qual é: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer por maior coita a que faz perder coita do mar, que faz muitos morrer. Una señora que yo quiero mucho para desgracia mía, por Dios, que no por otra razón, que siempre me hizo y hace daño y hará, diré cómo me tiene: mar ni tierra, ni placer ni pesar, ni bien ni mal, no me la pueden quitar del corazón, ¿qué será de mí? Muerto estoy, si decido no morir. Ella nunca bien me ha de hacer, pero siempre daño, porque es así, mar ni tierra, ni placer ni pesar, ni bien ni mal, no me la pueden quitar del corazón. Ora me va peor cuando ella no viene, por no mentiros: mal si la veo y mal si no la veo, aunque de cuitas creo es ésta mayor, mar ni tierra, ni placer ni pesar, ni bien ni mal, no me la pueden quitar. Ũa dona que eu quero gran ben por mal de mí, par Deus, que non por al, pero que sempre mi fez e faz mal e fara, direi‐vo‐lo que m’ aven: mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non mi a poden quitar do coraçon, e que sera de min? Morto sõo, se cedo non morrer. Ela ja nunca ben mi ha de fazer, mais sempre mal, e pero ést’ assi, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar do coraçon. Ora mi vai peior ca mi ven dela, por vos non mentir: mal se a vej’ e mal se a non vir, que de coitas máis cuido a maior, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar. Las flores de mi amigo briosas van en el navío. ¡Y vanse las flores de aquí con mis amores! ¡Idas son las flores! Las flores de mi amado briosas van en el barco. ¡Y vanse las flores de aquí con mis amores! ¡Idas son las flores! Briosas van en el navío para llegar al campo del honor. ¡Y vanse las flores de aquí con mis amores! ¡Idas son las flores! Briosas van en el barco para llegar a la incursión. ¡Y vanse las flores de aquí con mis amores! ¡Idas son las flores! Para llegar al campo del honor, por servirme a mí, cuerpo querido. ¡Y vanse las flores de aquí con mis amores! ¡Idas son las flores! Para llegar a la incursión, por servirme a mí, cuerpo loado. ¡Y vanse las flores de aquí con mis amores! ¡Idas son las flores! As froles do meu amigo briosas van no navio E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! As frores do meu amado briosas van eno barco. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van no navio pera chegar ao ferido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van eno barco pera chegar ao fossado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao ferido, servir mí, corpo velido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao fossado, servir mí, corpo loado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! De cuantas cosas en el mundo son, no veo claro cual puede asemejar al rey de Castilla y de León sino una que os diré: el mar. El mar se asemeja mucho a este rey; y de aquí en adelante os diré en qué cosas, según razón. El mar da mucho, y creed que no se puede el mundo sin el gobernar, y puede tanto, y tiene tal corazón que nadie de él se puede apoderar. Además es temido, que no sé de quien non lo tema; y os contaré aún más, y juzgadme por ello. En el mar cabe cuanto en él quiere caber; y mantiene a muchos; y otros hay allá que al contrario quebranta y hace morir desheredados, y otros hay a los que da grandes heredades y muchos otros bienes. Y todo esto que os cuento le sucede al rey, si lo supiereis entender. Y de la mansedumbre os quiero hablar del mar: no se puede contar nunca que sea bravo ni sañudo, si en él se obra como se debe; aunque sufrir os haga en todas las empresas; pero si con desdén o por ventura algún loco llega a él, con gran tormenta lo hará morir. Estas mañas, según mi pensamiento, que el mar tiene, tiene el rey, y por ello se asemejan, quien bien lo entendiere. De quantas cousas eno mundo son, non vejo eu ben qual poden semelhar al‐rei de Castela e de Leon senon ũa qual vos direi: o mar. O mar semelha muit’ aqueste Rei; e d’ aqui en deante vós direi en quaes cousas, segundo razon. O mar dá muit’, e creede que non se pod’ o mundo sen el governar, e pode muit’, e ha tal coraçon que o non pode ren apoderar. Des i ar é temudo, que non sei quen o non tema; e contar‐vos‐ei ainda máis, e julgade‐m’ enton. Eno mar cabe quant’ i quer caber; e manten muitos; e outros i ha que x’ ar quebranta e que faz morrer enxerdados; e outros ha que dá grandes herdades e muit’ outro ben. E tod’ esto que vos conto aven al‐rei, se o souberdes conhocer. E da mansedume vós quero dizer do mar: non ha cont’, e nunca sera bravo nen sanhudo, se lho fazer outro non fezer; e sofrer‐vos‐á toda‐las cousas; mais, se en desden ou per ventura algun louco ten, con gran tormenta o fara morrer. Estas manhas, segundo o meu sén, que o mar ha, ha el‐Rei, e por én se semelhan, quen o ben entender. DON DINÍS (1261‐1325) Así me trae cuitado y obstinado el Amor y tan atormentado que si Nuestro Señor a mi señora no ablanda para que de mí se duela, con la muer‐ te sentiré placer y buen sabor. Porque vivo del mismo modo, que vive un sufridor con tanto peligro que no cabe mayor, si no me quiere la que en fuer‐ te punto vi, que con la muer‐ te sentiré placer y no pavor. Y lo hago muy dispuesto, pues siendo servidor de quien no me hace caso, queréndole mejor que a mí no hay más, por ello consue‐ lo no tengo yo ya, la muer‐ te pues solamente deseo. Assi me traz coitado e aficad’ Amor e tan atormentado que, se Nostro Senhor a mia senhor non met’ en cor que se de min doa, da mor‐ t’ haverei prazer e sabor. Ca viv’ en tal cuidado, come quen sofredor é de mal aficado, que non pode maior, se mi non val a que en for‐ te ponto vi, ca ja de mor‐ t’ hei prazer e nen un pavor. E faço mui guisado, pois soo servidor da que mi non dá grado, querendo‐lh’ eu melhor ca min nen al, por én conor‐ t’ eu non hei ja, senon da mor‐ t’ ende sõo desejador. ¡Ay flores, ay flores de verde pino, decidme si tenéis noticias de mi amigo! Ay Dios, donde está? ¡A flores, ay flores de verde ramo, decidme si tenéis noticias de mi amado! Ay Dios, donde está? Si tenéis noticias de mi amigo, aquel que mintió en lo que convino conmigo. Ay Dios, donde está? Si tenéis noticias de mi amado aquel que mintió en lo que me ha jurado. Ay Dios, donde está? ‐ Vos me preguntáis por vuestro amigo, y yo os aseguro que está sano y vivo. Ay Dios, donde está? ‐ Vos me preguntáis por vuestro amado, y yo os aseguro que está vivo y sano. Ay Dios, donde está? ‐ Y yo os aseguro que está sano y vivo y estará con vos antes del plazo cumplido. Ay Dios, donde está? ‐ Y yo os aseguro que está vivo y sano y estará con vos antes del plazo acabado. Ay Dios, donde está? –Ai flores, ai flores do verde pino, se sabedes novas do meu amigo! Ai Deus, e u é? Ai flores, ai flores do verde ramo, se sabedes novas do meu amado! Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amigo, aquel que mentiu do que pos con migo. Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amado aquel que mentiu do que mi ha jurado. Ai Deus, e u é? –Vós me preguntades polo voss’ amigo, e eu ben vos digo que é san’ e vivo. Ai Deus, e u é? Vós me preguntades polo voss’ amado, e eu ben vos digo que é viv’ e sano. Ai Deus, e u é? E eu ben vos digo que é san’ e vivo e seera vosco ant’ o prazo saido. Ai Deus, e u é? E eu ben vos digo que é viv’ e sano e seera vosc’ ant’ o prazo passado. Ai Deus, e u é? Levantose la hermosa, levantose al alba, y va a lavar camisas en el río. Va a lavarlas al alba. Levantose lozana, levantose al alba, y va a lavar telas finas en el río. Va a lavarlas al alba. Y va a lavar camisas, levantose al alba; el viento se las desvía en el río. Va a lavarlas al alba. Y va lavar telas finas; levantose al alba; el viento se las llevaba en el río. Va a lavarlas al alba. El viento se las desvía; levantose al alba; el alba tomada por la ira en el río. Va a lavarlas al alba. El viento se las llevaba; levantose al alba; el alba tomada por la saña en el río. Va a lavarlas al alba. Levantou‐s’ a velida, levantou‐s’ alva, e vai lavar camisas eno alto. Vai‐las lavar alva. Levantou‐s’ a louçana, levantou‐s’ alva, e vai lavar delgadas eno alto: Vai‐las lavar alva. E vai lavar camisas, levantou‐s’ alva, o vento lhas desvia eno alto. Vai‐las lavar alva. E vai lavar delgadas; levantou‐s’ alva, o vento lhas levava eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas desvia; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en ira eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas levava; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en sanha eno alto: Vai‐las lavar alva. Una pastora bien formada pensaba en su amigo y estaba, os lo aseguro, por cuanto yo vi, muy apenada, y decía: «En adelante ya nada me he de fiar de un enamorado, nunca volveré a estar enamorada, porque el mío me ha engañado». Ella traía en la mano un papagayo muy hermoso, de cantar tan delicioso, que hacía entrar el verano, le dijo: «¿Amigo lozano, que haría por amores, pues me engañastes tan en vano? » Y cayó entre unas flores. Una gran parte del día yació allí, que no hablaba, y a veces despertaba, y a veces desmayaba, y decía: «¡Ay santa María, que será de mí ahora? « Y el papagayo decía: «Bien por cuanto yo sé, señora». «Si me quieres dar guarida», dijo la pastora, «di verdad, papagayo, por caridad, que muerte me es esta vida». Dijo él: «Señora cumplida de bien, no os quejéis, pues si queréis ser servida levantad los ojos y lo veréis». Ũa pastor ben talhada cuidava en seu amigo e estava, ben vos digo, per quant’ eu vi, mui coitada, e diss’: «Oimais non é nada de fiar per namorado nunca molher namorada, pois que mi o meu ha errado». Ela tragia na mão un papagai mui fremoso, cantando mui saboroso, ca entrava o verão, e diss’: «Amigo loução, que faria por amores, pois m’ errastes tan en vão?» E caeu antr’ ũas flores. Ũa gran peça do dia jouv’ ali, que non falava, e a vezes acordava, e a vezes esmorecia, e diss’: «Ai santa Maria, que sera de min agora?» E o papagai dizia: «Ben, por quant’ eu sei, senhora». «Se me queres dar guarida», diss’ a pastor, «di verdade, papagai, por caridade, ca morte m’ é esta vida». Diss’ el: «Senhora comprida de ben, e non vos queixedes, ca o que vos ha servida erged’ olho e vee‐lo‐edes». AIRAS NÚNEZ (...1284‐1289...) Muy satisfecho me siento de este verano por estos ramos y por estas flores, y por las aves que cantan de amores, pues ando en él alegre y confiado, como hace todo hombre enamorado: que siempre anda alegre y muy lozano. Cuando paso por algunas riberas, bajo buenos árboles, por buenos prados, cantándose están los pájaros enamorados luego yo enamorado vou cantando, desde allí de amores voy trovando y hago cantares de mil maneras. Tengo un gran placer y una gran alegría, cuando las aves oigo cantar en el estío. Que muito m’ eu pago deste verão por estes ramos e por estas flores, e polas aves que cantan d’ amores, por que ando i led’ e sen cuidado, e assi faz tod’ homen namorado: sempre i anda led’ e mui loução. Cand’ eu passo per algũas ribeiras, so bõas arvores, per bõos prados, se cantan i passaros namorados log’ eu con amores i vou cantando, e log’ ali d’ amores vou trobando e faço cantares en mil maneiras. Hei eu gran viço e grand’ alegria, quando mi as aves cantan no estio. Bailemos nosotras las tres, amigas, bajo esta avellaneda florida, y quien fuere hermosa, como nosotras, hermosas, si amigo amare, bajo estos avellanos floridos vendrá bailar. Bailemos nosotras las tres, ay hermanas, bajo este ramaje de avellanas, y quien fuere lozana, como nosotras, lozanas si amigo amare, bajo este ramaje de avellanas vendrá bailar. Por Dios, ay amigas, mientras otra cosa no hacemos, bajo este ramaje florido bailemos, y quien bien parecida sea, como nosotras somos, si amigo amare, bajo este ramaje bajo el que bailemos vendrá bailar. Bailemos nós ja todas tres, ai amigas, so aquestas avelaneiras frolidas, e quen for velida, como nós, velidas, se amigo amar, so aquestas avelaneiras frolidas verra bailar. Bailemos nós ja todas tres, ai irmanas, so aqueste ramo destas avelanas, e quen for louçana, como nós, louçanas, se amigo amar, so aqueste ramo destas avelanas verra bailar. Por Deus, ai amigas, mentr’ al non fazemos,
so aqueste ramo frolido bailemos, e quen ben parecer, como nós parecemos, se amigo amar, so aqueste ramo so’l que nós bailemos verra bailar. Oí hoy una pastora cantar, cuando cabalgaba por una ribera, y la pastora estaba señera, y me escondí para escuchar y decía muy bien este cantar: «Bajo el ramaje verde y florido bodas le hacen a mi amigo. ¡Lloran mis ojos de amor! » Y la pastora era muy bien parecida y lloraba y estaba cantando; y yo muy despacio me fui acercando por oírla, y sin embargo no hable nada; y decía muy bien este cantar: «¡Ay estornino del avellanedo, cantáis vos y mientras yo peno que mal de amores tengo! » Y oíala yo entonces suspirar y quejábase por tener amores Oi hoj’ eu ũa pastor cantar, du cavalgava per ũa ribeira, e a pastor estava senlheira, e ascondi‐me po‐la ascuitar e dizia mui ben este cantar: «So‐lo ramo verd’ e frolido vodas fazen a meu amigo. Choran olhos d’ amor!». E a pastor parecia mui ben, e chorava e estava cantando; e eu mui passo fui‐mi achegando po‐la oir, e sol non falei ren; e dizia este cantar mui ben: «Ai estornhinho do avelanedo, cantades vós, e moir’ eu e peno e d’ amores hei mal!». E eu oi‐a sospirar enton e queixava‐se estando con amores y hacía guirnalda de flores; y además muy de corazón lloraba y decía este cantar entonces: «¡Que cuita tan grande he de padecer, amar amigo y no poderlo ver! Lo dejaré bajo el avellanal! » Después de que la guirnalda hizo la pastora se fue cantando, yéndose despacio; y volvime yo luego a mi camino, que de enojarla no tuve gana; y decía este cantar la pastora: «¡Por la ribera del río cantando iba la virgen de amor. Quien amores ha, cómo dormirá ay bella flor! » e fazia guirlanda de flores; des i chorava mui de coraçon e dizia este cantar enton: «Que coita hei tan grande de sofrer, amar amig’ e non ousar veer! E pousarei so‐lo avelanal!». Pois que a guirlanda fez a pastor, foi‐se cantando, indo‐s’ én manselinho; e tornei‐m’ eu logo a meu caminho, ca de a nojar non houve sabor; e dizia este cantar ben a pastor: «Pela ribeira do rio cantando ia la virgo d’ amor. Quen amores ha, como dormirá, ai bela frol?». MARTÍN MOXA (...1270‐1280...) Quien vio el mundo cual yo lo vi y vio las gentes que eran entonces, y vio estas que ahora son, ¿Dios cuando cuida, que puede cuidar? ¡Que ni siquiera yo puedo cuidar de mí! ¿Por que no voy a algún lugar a desterrar, si podría mejor mundo hallar? Un mundo tenemos falso y sin sazón, mundo sin Dios y en el que bien no hay, y un mundo tal no se corregirá, antes lo veo yo aún empeorar. Cuando esto percibo, lo veo aún más claro, ¿por qué no voy a algún lugar a desterrar, si podría mejor mundo hallar? ¿A dónde fue la mesura, la grandeza donde yace? ¿La verdad dónde está? ¿Quién tiene un amigo leal? ¿Qué fue del amor o por qué no se trova? ¡La gente está triste y no quiere cantar! Cuando esto percibo de cuanto malo aquí se hace, por qué no voy a algún lugar a desterrar, si podría mejor mundo hallar? Vivo en un mundo tal, y en él me hace vivir una dama, por la que gran amor siento, y mucho tiempo ha que en su poder me tiene más tiempo del que se suele amar. Desde hoy, de mí puede saber quien quiera por qué no me voy a algún lugar a desterrar, si podría mejor mundo hallar. ¿Pero, en tal mundo, por qué va a morar hombre de honor, pudiéndose eso alargar? Quen viu o mundo qual o eu ja vi e viu as gentes que eran enton, e viu aquestas que agora son, Deus, quand’ i cuida, que pode cuidar? Ca me sin’ eu, per min, quando cuid’ i! Por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Mundo tẽemos fals’ e sen sabor, mundo sen Deus e en que ben non ha, e mundo tal que non corregerá, ante o vejo sempr’ empeorar. Quand’ est’ eu cat’ e vej’ end’ o melhor, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? U foi mesur’, ou grãadez’ u jaz? Verdad’ u é? Quen ha amigo leal? Que fui d’ amor ou trobar por que fal? A gent’ é trist’ e sol non quer cantar! Quand’ est’ eu cat’ e quanto mal s’ i faz, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Viv’ eu en tal mund’, e faz m’ i viver ũa dona, que quero mui gran ben, e muit’ ha ja que m’ en seu poder ten ben de‐lo temp’ u soian amar. Oimais, de min pode quen quer saber por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar. Mais, en tal mundo, por que vai morar home de prez, que s’ én pod’ alongar? ROI FERNÁNDEZ DE SANTIAGO (Segundo terzo do s. XIII) Cuando veo las olas y las muy altas riberas, enseguida me vienen olas al corazón por la bella: ¡maldito sea el mar, que me hace tanto mal! Nunca veo las olas ni los altos acantilados que a mí no me vengan olas al corazón por la hermosa: maldito sea el mar, que me hace tanto mal! Si veo las olas y veo las costas, enseguida me vienen olas al corazón por la bien hecha: maldito sea el mar, que me hace tanto mal! Quand’ eu vejo las ondas e las muit’ altas ribas, logo mi veen ondas al cor pola velida: maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! Nunca vejo las ondas nen as altas debrocas que mi non venhan ondas al cor pola fremosa: maldito seja ’l mare, que mi faz tanto male! Se eu vejo las ondas e vejo las costeiras, logo mi veen ondas al cor pola ben feita: maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! PERO DA PONTE (...1235‐1275...) ¡Si pudiese desamar a quien siempre me desamó y pudiese algún mal buscar a quien siempre mal me buscó! Así me vengaría yo, si pudiese cuita dar, a quien siempre cuita me dio. Pero no puedo yo engañar a mi corazón que me engañó, por cuanto me hizo desear a quien nunca me deseó. Y por eso no duermo yo, porque no puedo cuita dar, a quien siempre cuita me dio. Pero ruego a Dios que desampare a quien así me desamparó, o que pueda perturbar a quien siempre me perturbó. Y luego dormiría yo, si pudiese cuita dar, a quien siempre cuita me dio. O que se atreviese a preguntar a quien nunca me preguntó, por qué me hizo en ella pensar, si ella nunca en mí pensó. Y por esto lacerado estoy, porque no puedo cuita dar, a quien siempre cuita me dio. Se eu podesse desamar a quen me sempre desamou, e podess’ algun mal buscar a quen me sempre mal buscou! Assi me vingaria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais sol non posso eu enganar meu coraçon que m’ enganou, por quanto me fez desejar a quen me nunca desejou. E por esto non dormio eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais rog’ a Deus que desampar a quen m’ assi desamparou, vel que podess’ eu destorvar a quen me sempre destorvou. E logo dormiria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Vel que ousass’ én preguntar a quen me nunca preguntou, por que me fez en si cuidar, pois ela nunc’ en min cuidou. E por esto lazeiro eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. ¿Visteis, madre, el escudero que me habría de llevar consigo? Le he mentido y está muy enfadado, madre mía, con certeza os lo digo: Madre, enamorada me dejó, madre, enamorada me ha dejado, madre, enamorada me dejó. Madre, vos que me mandasteis que mintiese a mi amigo, ¿que consejo me daréis ahora, que no lo tengo conmigo? Madre, enamorada me dejó, madre, enamorada me ha dejado, madre, enamorada me dejó. ‐ Hija, yo os aconsejo que, cuando vos le hayáis visto, le hagáis cuanto fuese menester, para que de vos quede contento. Madre, enamorada me dejó, madre, enamorada me ha dejado, madre, enamorada me dejó. Pues no podéis, hija mía, dejar de agasajarlo, de hoy en adelante os castigo a que le obedezcáis en todo. Madre, enamorada me dejó, madre, enamorada me ha dejado, madre, enamorada me dejó. –Vistes, madr’, o escudeiro que m’ houver’ a levar sigo? Menti‐lh’ e vai‐mi sanhudo, mia madre, ben vo‐lo digo: Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. Madre, vós que me mandastes que mentiss’ a meu amigo, que conselho mi daredes ora, poi‐lo non hei migo? Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Filha, dou‐vos por conselho que, tanto que vos el veja, que toda ren lhi façades, que vosso pagado seja. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Pois escusar non podedes, mia filha, seu gasalhado, des oimais eu vos castigo que lh’ andedes a mandado. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. De Don Fernán Díaz Estaturón oí decir noticias, que son de mi agrado: que es hombre que mucho hace por Dios y que ahora se quiere hacer ermitaño; y estará bien hecho, si lo hiciese; porque nunca a ese hombre se le supo mujer, desde que nació, y eso es de buen cristiano. Este tiene el Paraíso en la mano, que siempre amó, con sentido cristiano, la paz y nunca amó mujer ni su solaz, ni desamó hidalgo ni villano; y más os diré de él, si os place: nunca mujer amó, ni quiso ni quiere, pero es bien hablado y hermoso. Y tan buen día él nació y tan bien supo el pecado engañar, que nunca por mujer nada quiso dar, aunque lo quisiese a él por enamorado; y los que no lo conocemos bien creemos de él que locura tiene, porque en tener mujer no haya pensado. Que si hoy fuese oscurecido, no se sabría guardar mejor que nunca con mujer se albergó que no pudo reírse de él el pecado, que nunca dio por mujer cosa alguna; porque para que veáis: si lo vise alguien, creerá que muere por ser casado. Y, si embargo él tal castidad mantiene, que cando muriere, una cosa os diré: Beati Oculi será llamado. De Don Fernan Diaz Estaturão oi dizer novas, de que mi praz: que é home que muito por Deus faz e se quer ora meter ermitão; e fara bon feito, se o fezer; de máis, nunca lh’ home soube molher, des que naceu, tant’ é de bon cristão. Este ten o Paraiso en mão, que sempr’ amou, con sén cristão, paz, nen nunc’ amou molher nen seu solaz, nen desamou fidalgo nen vilão; e máis vos én direi, se vos prouguer: nunca molher amou, nen quis nen quer, pero cata falagueir’ e loução. E atán bon dia foi ele nado que tan ben soub’ o pecad’ enganar, que nunca por molher ren quiso dar, e pero mete‐s’ el por namorado; e os que o non conhocemos ben cuidamos del que folia manten, mais el d’ haver molher non é pensado. Que se hoj’ ele foss’ empardẽado, nen se saberia melhor guardar de nunca ja con molher albergar, por non se riir dele o pecado, ca nunca deu por molher nulha ren; e pero vedes: se o vir alguen, terrá que morre por seer casado. E, pois el tal castidade manten, quand’ el morrer, direi‐vos ũa ren: Beati Oculi sera chamado. BERNAL DE BONAVAL (Primeira metade do s. XIII) La dama que amo y tengo por señora mostrádmela Dios, si ello os place, sino dadme la muerte. La que tengo por fuego de estos ojos míos por el que lloran siempre, mostrádmela, Dios, sino dadme la muerte. Esa que vos hicisteis mejor parecida de cuantas conozco, ay Dios, haced que la vea, sino dadme la muerte. Ay Dios, que me hicisteis más que a mí mismo amarla,
mostrádmela donde pueda con ella hablar, sino dadme la muerte. A dona que eu am’ e tenho por senhor amostrade‐mi‐a, Deus, se vos én prazer for, senon dade‐mi a morte. A que tenh’ eu por lume destes olhos meus e por que choran sempr’, amostrade‐mi‐a, Deus, senon dade‐mi a morte. Essa que vós fezestes melhor parecer de quantas sei, ai Deus, fazede‐mi‐a veer, senon dade‐mi a morte. Ai Deus, que mi a fezestes máis ca min amar, mostrade‐mi‐a u possa con ela falar, senon dade‐mi a morte. FERNANDO ESQUÍO (Fins do s. XIII e inicios do s. XIV) Señora, por la que tanto afán tuve, mucho tiempo ha, por Dios, que no os vi y aunque muy lejos de vos viví, nunca este proverbio antiguo consideré: «Cuan lejos de los ojos, tan lejos del corazón». Mi cuita, por Dios, no tiene par y por vos la llevo siempre y llevaré, y, aunque muy lejos de vos moré, nunca pude este proverbio antiguo considerar: «Cuan lejos de los ojos, tan lejos del corazón». Y tan gran cuita de amor tengo conmigo que no lo sabe Dios, ¡desdichado! Aunque vivo muy distanciado de vos, no considero este proverbio antiguo: «Cuan lejos de los ojos, tan lejos del corazón». Senhor, por que eu tant’ afan levei, gran sazon ha, por Deus, que vos non vi e pero mui longe de vós vivi, nunca aqueste verv’ antig’ achei: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». A minha coita, por Deus, non ha par que por vós levo sempr’ e levarei, e, pero mui longe de vós morei, nunca pude este verv’ antig’ achar: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». E tan gran coita d’ amor hei migo que o non sabe Deus, mal pecado! Pero que vivo muit’ alongado de vós, non acho este verv’ antigo: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». Vayamos, hermana, vayamos dormir a las orillas del lago, donde andar vi a las aves mi amigo. Vayamos, hermana, vayamos a descansar a las orillas del lago, donde vi andar a las aves mi amigo. En las orillas del lago, donde andar vi, su arco en la mano a las aves herir, a las aves, mi amigo. En las orillas del lago, donde vi andar, su arco en la mano a las aves tirar, a las aves, mi amigo. Su arco en la mano a las aves herir, y a las que cantaban dejábalas huir, a las aves, mi amigo. Su arco en la mano a las aves tirar, y a las que cantaban no las quiere matar, a las aves, mi amigo. Vaiamos, irmana, vaiamos dormir nas ribas do lago, u eu andar vi a las aves meu amigo. Vaiamos, irmana, vaiamos folgar nas ribas do lago, u eu vi andar a las aves meu amigo. En nas ribas do lago, u eu andar vi, seu arco na mão as aves ferir, a las aves, meu amigo. En nas ribas do lago, u eu vi andar, seu arco na mano a las aves tirar, a las aves, meu amigo. Seu arco na mão as aves ferir, e las que cantavan leixa‐las guarir, a las aves, meu amigo. Seu arco na mano a las aves tirar, e las que cantavan non nas quer matar, a las aves, meu amigo. A un fraile dicen escarallado y comete grave error quien lo dijere, puesto que tiene rijo para joder, creo que es de picha tiesa el tipo; pues preña a las que con él yacen y hace hijos e hijas bastantes, antes le diría yo bien encarallado. Escarallado yo nunca le diría, pues trae por delante el carallo firme, que tantas mujeres de leche tiene, que le parieron tres en un día, y otras muchas preñadas tiene; así que tal fraile creo que muy bien encarallado por esto sería. Escarallado no puede ser el que tantas hijas hizo en Mariña, y que tiene ahora otra pastorcita preñada, que ahora parir quiere, y otras muchas mujeres que jode; así que tal fraile pienso yo que bien puede encarallado por esto ser. (escarallado.‐ impotente/ encarallado.‐ bien dotado/ carallo.‐ pene) A ũu frade dizen escaralhado, e faz pecado quen lho vai dizer, ca, pois el sab’ arreitar de foder, cuid’ eu que gai’ é, de piss’ arriçado; e pois emprenha estas con que jaz e faze filhos e filhas assaz, ante lhe dig’ eu ben encaralhado. Escaralhado nunca eu diria, mais que trage ante caralho arreite, ao que tantas molheres de leite ten, ca lhe pariron tres en ũu dia, e outras muitas prenhadas que ten; e atal frade cuid’ eu que mui ben encaralhado per esto seria. Escaralhado non pode seer o que tantas filhas fez en Marinha, e que ten ora outra pastorinha prenhe, que ora quer encaecer, e outras muitas molheres que fode; e atal frade ben cuid’ eu que pode encaralhado per esto seer. ESTEVAN COELHO (...1308‐c.1336) Seguía la hermosa su seda torciendo, su voz suave hermoso diciendo cantigas de amigo. Seguía la hermosa su seda labrando su voz suave hermoso cantando cantigas de amigo. ‐ Por el Dios de la Cruz, señora, sé que tenéis amor muy triste, porque tan bien decís cantigas de amigo. ‐ Por el Dios de la Cruz, señora, se que andáis por amor muy triste que tan bien cantáis cantigas de amigo. Buitre comisteis, que adivináis. Sedia la fremosa seu sirgo torcendo, sa voz manselinha fremoso dizendo cantigas d’ amigo. Sedia la fremosa seu sirgo lavrando, sa voz manselinha fremoso cantando cantigas d’ amigo. –Par Deus de Cruz, dona, sei eu que havedes amor mui coitado, que tan ben dizedes cantigas d’ amigo. Par Deus de Cruz, dona, sei eu que andades d’ amor mui coitada que tan ben cantades cantigas d’ amigo. –Avuitor comestes, que adevinhades. PERO VIVIÃEZ (...1275?...) Puesto que nuestras madres van a san Simón de Val de Prados a encender velas, nosotras, las niñas, pongámonos a andar con nuestras madres, que entonces ellas enciendan velas por nosotras y por ellas, que nosotras, niñas, bailaremos aquí. Nuestros amigos todos allá irán por vernos y nosotras andaremos bailando delante de ellos, hermosas, a cuerpo, y nuestras madres, puesto que allá van, enciendan velas por nosotras y por ellas, que nosotras, niñas, bailaremos aquí. Nuestros amigos irán por observar como bailamos, y podrán ver mozas bien parecidas, en nuestro baile; y nuestras madres, puesto que allá quieren ir, enciendan velas por nosotras y por ellas, que nosotras, niñas, bailaremos aquí. Pois nossas madres van a San Simon de Val de Prados candeas queimar, nós, as meninhas, punhemos d’ andar con nossas madres, e elas enton queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos todos lá iran por nos veer e andaremos nós bailand’ ant’ eles, fremosas, en cos, e nossas madres, pois que ala van, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos iran por cousir como bailamos, e poden veer bailar nós, moças de bon parecer; e nossas madres, pois lá queren ir, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. PEDRO EANES SOLAZ (Século XIII) Yo, hermosa, no dormía, ¡lelia doura!, y mi amigo venía, ¡edoi lelia doura! No dormía y pensaba, ¡lelia doura!, y mi amigo llegaba, ¡edoi lelia doura! Y mi amigo venía, ¡lelia doura!, y de amor tan bien decía, ¡edoi lelia doura! Y mi amigo llegaba, ¡lelia doura!, y de amor tan bien cantaba, ¡edoi lelia doura! Mucho deseé amigo, ¡lelia doura!, teneros a vos conmigo, ¡edoi lelia doura! Eu, velida, non dormia, lelia doura, e meu amigo venia, edoi lelia doura! Non dormia e cuidava, lelia doura, e meu amigo chegava, edoi lelia doura! O meu amigo venia, lelia doura, e d’ amor tan ben dizia edoi lelia doura! O meu amigo chegava, lelia doura, e d’ amor tan ben cantava, edoi lelia doura! Muito desejei, amigo, lelia doura, que vos tevesse comigo, edoi lelia doura! Mucho deseé amado, ¡lelia doura!, que estuvieseis vos a mi lado, ¡edoi lelia doura! Leli, leli, por Dios, leli, ¡lelia doura!, yo sé bien quien no dice leli, ¡edoi lelia doura! Yo se bien quien no dice leli, ¡lelia doura!, el demonio es el que no dice leli, ¡edoi lelia doura! (lelia, doura, edoi y leli son exclamaciones intraducibles) Muito desejei, amado, lelia doura, que vos tevess’ a meu lado, edoi lelia doura! Leli leli, par Deus, leli, lelia doura, ben sei eu quen non diz leli, edoi lelia doura! Ben sei eu quen non diz leli, lelia doura, demo x’ é quen non diz leli, edoi lelia doura! MEENDINHO (Primeiro terzo do s. XIII?) Estaba yo en la ermita de san Simón y me cercaron las olas, que grandes son: Yo esperando a mi amigo, ¿en dónde irá? Estando en la ermita ante el altar, me cercaron las grandes olas del mar. Yo esperando a mi amigo, ¿en dónde irá? Y me cercaron las olas, que grandes son: no tengo barquero, ni remador. Yo esperando a mi amigo, ¿en dónde irá? Y me cercaron las grandes olas del mar: no tengo barquero, ni sé remar. Yo esperando a mi amigo, ¿en dónde irá? No tengo barquero, ni remador: moriré hermosa en el mar mayor. Yo esperando a mi amigo, ¿en dónde irá? No tengo barquero, ni sé remar: moriré hermosa en el alto mar. Yo esperando a mi amigo, ¿en dónde irá? Sedia‐m’ eu na ermida de San Simion e cercaron‐mi as ondas, que grandes son. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Estando na ermida ant’ o altar, cercaron‐mi as ondas grandes do mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas, que grandes son: non hei i barqueiro, nen remador. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas do alto mar: non hei i barqueiro, nen sei remar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen remador: morrerei eu fremosa no mar maior. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen sei remar: morrerei eu fremosa no alto mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! JOÁN MEÉNDIZ DE BRITEIROS (...1288‐1334...) ¡Dios, que contenta esta noche me sentí, amiga, por un sueño que soñé! Pues soñaba, como os diré, que mi amigo me decía así: «Habladme, amiga, ¡ay mi fuego y mi bien! » No hubo en el mundo tan alegre mujer en sueños, ni podrá existir, pues soñé que me viniera a decir aquel que a mí mejor que a si quiere: «Habladme, amiga, ¡ay mi fuego y mi bien! » Cuando desperté, tuve gran pesar, pues en ese sueño hube gran gozo, que me rogase por Nuestro Señor lo que me place más que el mismo amar: «Habladme, amiga, ¡ay mi fuego y mi bien! » Y, después de despertar, fui a Dios rogar que me hiciese este sueño realidad. Deus, que leda que m’ esta noite vi, amiga, en un sonho que sonhei! Ca sonhava, en como vos direi, que me dizia meu amig’ assi: «Falad’, amig’, ai meu lum’ e meu ben!». Non foi no mundo tan leda molher en sonho, nen no podia seer, ca sonhei que me veera dizer aquel que me milhor que a si quer: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». Des que m’ espertei, houvi gran pesar, ca en tal sonho havia gran sabor con o rogar‐me, por Nostro Senhor, o que me sabe máis que si amar: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». E, pois m’ espertei, foi a Deus rogar que me sacass’ aqueste sonh’ a ben. Ahora veo yo que no hay verdad en los sueños, amiga, si Dios me perdona; y quiero seguidamente mostraros razón, y veréis como, por caridad: soñé hace mucho, que vendría mi bien y mi amigo no vino, no viene. Porque no hay verdad ninguna en los sueños, el sol ni es bueno ni malo, y yo nunca en adelante creeré a otro, porque, amiga, Dios me valga, soñé hace mucho, que vendría mi bien y mi amigo no vino, no viene. Por mí, amiga entiendo yo que sueños no pueden verdades ser, ni tampoco me pueden bien ni mal hacer, porque, amiga, que Dios bien me dé, soñé hace mucho, que vendría mi bien y mi amigo no vino, no viene. Y, ya que se fue mi amigo y no viene, mis sueños, amiga, no están mal ni están bien. Ora vej’ eu que non ha verdade en sonh’, amiga, se Deus me perdon; e quero‐vos logo mostrar razon, e vedes como, par caridade: sonhei, muit’ ha, que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Ca non ha verdade nemigalha en sonho, nen sol non é ben nen mal, e eu nunca ende creerei al, porque, amiga, se Deus me valha, sonhei, muit’ ha que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Per min, amiga, entend’ eu ben que sonho non pode verdade seer, nen que m’ er pode ben nen mal fazer, porque, amiga, se Deus ben mi dé, sonhei, muit’ ha, que veera meu ben a meu amig’ e non veo, nen ven. E, pois se foi meu amig’ e non ven, meu sonh’, amiga, non é mal nen ben. PERO GONÇÁLVEZ DE PORTOCARREIRO (Segunda metade do s. XIII) El anillo de mi amigo perdilo bajo el verde pino, ¡y lloro yo, bella! El anillo de mi amado perdilo bajo el verde ramo, ¡y lloro yo, bella! Perdilo bajo el verde pino; por ello lloro yo, doncella, ¡y lloro yo, bella! perdilo bajo el verde ramo; por ello lloró yo, dueña de algo, ¡y lloro yo, bella! O anel do meu amigo perdi‐o so‐lo verde pino, e chor’ eu, bela! O anel do meu amado perdi‐o so‐lo verde ramo, e chor’ eu, bela! Perdi‐o so‐lo verde pino; por én chor’ eu, dona virgo, e chor’ eu, bela! Perdi‐o so‐lo verde ramo; por én chor’ eu, dona d’ algo, e chor’ eu, bela! JOÁN AIRAS DE SANTIAGO (Segunda metade do s. XIII) Todas las cosas veo desparecer del mundo de cómo solían ser, y veo a las gentes dejar de hacer el bien que solían – ¡tales tiempos nos vienen! ‐, pero no se podrá el corazón romper de mi amigo al que quiero tan bien. Aunque el hombre desprenda el corazón de las cosas que ama, por buena fe, y se vaya el hombre de la tierra de donde es, y se vaya el hombre a donde gran provecho tiene, no se podrá romper el corazón de mi amigo al que quiero tan bien. Todas las cosas veo mudar: múdanse los tiempos y múdase lo otro, múdase la gente para hacer bien o mal, múdanse los vientos y todas las otras cosas, pero no se puede el corazón mudar de mi amigo al que quiero tan bien. Toda‐las cousas eu vejo partir do mund’ en como soian seer, e vej’ as gentes partir de fazer ben que soian –tal tempo nos ven!–, mais non se pod’ o coraçon partir do meu amigo de mi querer ben. Pero que home part’ o coraçon das cousas que ama, per bõa fe, e parte‐s’ home da terra ond’ é, e parte‐s’ home d’ u grande prol ten, non se pode parti‐lo coraçon do meu amigo de mi querer ben. Toda‐las cousas eu vejo mudar: mudan‐s’ os tempos e muda‐s’ o al, muda‐s’ a gente en fazer ben ou mal, mudan‐s’ os ventos e tod’ outra ren, mais non se pod’ o coraçon mudar do meu amigo de mi querer ben. ‐ Amigo mío, os quiero preguntar. ‐ Preguntad, señora, que ello grato me es. ‐ No debéis vos negarme nada. ‐ Nunca a vos, señora, negaré nada. ‐ ¿Por qué tantos cantares hacéis? ‐ Señora, para que nunca me olvidéis. ‐ Preguntaros quiero, de buena fe. ‐ Preguntad, que en ello tengo gran placer. ‐ No me neguéis nada, sea así pues. ‐ Nunca nada os negaré, señora mía. ‐ ¿Por qué tantos cantares hacéis? ‐ Señora, para que nunca me olvidéis. ‐ No os moleste que una pregunta hiciere. ‐ No, señora, antes os lo agradeceré. ‐ No me neguéis respuesta a lo que os dijere. ‐ Nunca a vos, señora, cosa alguna negaré. ‐ ¿Por qué tantos cantares hacéis? ‐ Señora, para que nunca me olvidéis. ‐ ¿Y este bien por mí lo hacéis? ‐ Por vos, señora mía, que lo valéis. –Meu amigo, quero‐vos preguntar. –Preguntade, senhor, ca m’ é én ben. –Non vos ha mester de mi ren negar. –Nunca vos eu, senhor, negarei ren. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Preguntar‐vos quero, per bõa fe. –Preguntade, ca hei én gran sabor. –Non mi neguedes ren, pois assi é. –Nunca vos ren negarei, mia senhor. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Non vos pes de qual pregunta fezer. –Non, senhor, ante vo‐lo gracirei. –Non m’ ar neguedes o que vos disser. –Nunca vos eu, senhor, ren negarei. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –E este ben por mí o fazedes? –Por vós, mia senhor, que o valedes. Ay, Justicia, mal hacéis, que no queréis ahora derecho ejecutar en Mor de Cana, aunque fue matar a Joan Airas, haciéndolo muy sin razón; pero, si derecho queréis hacer, a ella bajo él debéis meter, como manda el Libro de León; que a ella la quería mucho, y allí nunca le llamaba sino “señora”, y, cando aún mejor el la quería, fue cuando ella lo mató; por eso, Justicia, por tan entuerto hecho, metedla bajo él ya de vez, que el derecho lo manda así. Y, cando Joan Airas más creyó que de Mor da Cana hubiese de esperar bien, fue ella a matarlo sin embargo, en cuanto él en su poder estuvo; por eso, Justicia, porque así aconteció, métanla bajo él, y padecerá la que muy torcidamente mató. Y quien a ambos viere yacer, dirá: «¡Bendito sea aquel que lo juzgó! » Ai, Justiça, mal fazedes, que non queredes ora dereito filhar de Mor da Cana, porque foi matar Joan Airas, ca fez mui sen razon; mais, se dereito queredes fazer, ela so el devedes a meter, ca o manda o Livro de Leon; ca lhi queria gran ben, e des i nunca lhi chamava senon "senhor", e, quando lh’ el queria mui milhor, foi‐o ela logo matar ali; mais, Justiça, pois tan gran torto fez, metede‐a ja so ele ũa vez, ca o manda o dereito assi. E, quando máis Joan Airas cuidou que houvesse de Mor da Cana ben, foi‐o ela logo matar por én, tanto que el en seu poder entrou; mais, Justiça, pois que assi é ja, metan‐na so el, e padecerá a que o a mui gran torto matou. E quen nos ambos vir jazer, dira: «Beeito seja aquel que o julgou!». PERO DE VEER (...1240?...) Ay, Dios, que duelo tengo dentro de mí, porque se fue mi amigo y quedé pequeña y de él enamorada. Cuando él se hubo de Julhan ido, quedé, hermosa, por no mentiros, pequeña y de él enamorada. Allí tuve de mi muerte pavor, quedé muy triste pastoreando, pequeña y de él enamorada. Ai Deus, que doo que eu de mí hei, porque se foi meu amig’ e fiquei pequena e del namorada. Quando s’ el houve de Julhan a ir, fiquei, fremosa, por vos non mentir, pequena e del namorada. Ali houv’ eu de mia morte pavor, u eu fiquei mui coitada pastor, pequena e del namorada. JOÁN ZORRO (Fins do s. XIII) El Rey de Portugal barcas mandó labrar, y allá irán en las barcas conmigo mi hija y nuestro amigo. El Rey portugués barcas mandó hacer, y allá irán en las barcas conmigo mi hija y nuestro amigo. Barcas mandó labrar y echarlas en el mar, y allá irán en las barcas conmigo mi hija y nuestro amigo. Barcas mandó hacer y en el mar meter, y allá irán en las barcas conmigo mi hija y nuestro amigo. El‐Rei de Portugale barcas mandou lavrare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. El‐Rei portugueese barcas mandou fazere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou lavrare e no mar as deitare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou fazere e no mar as metere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. JUIÃO BOLSEIRO (Terceiro cuarto do s. XIII) Sin mi amigo amaneceré sola y ni siquiera duermen estos ojos míos; y cuanto puedo pido la luz a Dios pero no me la da de ninguna manera. Pero, se estuviese con mi amigo, la luz ahora estaría conmigo. Cuando yo con mi amigo dormía, la noche no duraba nada, ahora dura la noche y viene y va: no viene la luz, ni aparece el día. Pero, se estuviese con mi amigo, la luz ahora estaría conmigo. Y según a mí me parece, estando conmigo mi fuego y mi señor: viene enseguida la luz, no siendo de mi agrado, y ahora va la noche y viene y crece. Pero, se estuviese con mi amigo, la luz ahora estaría conmigo. Pater nostrus rezo yo más de ciento por Aquel que murió en la verdadera cruz, que Él me muestre temprano la luz, pero muéstreme las noches de adviento. Pero, se estuviese con mi amigo, la luz ahora estaría conmigo. Sen meu amigo manh’ eu senlheira e sol non dormen estes olhos meus; e, quant’ eu posso, peç’ a luz a Deus e non mi a dá per nulha maneira. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Quand’ eu con meu amigo dormia, a noite non durava nulha ren, e ora dur’ a noit’ e vai e ven: non ven a luz, nen parec’ o dia. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. E, segundo, com’ a mí parece, comigo man meu lum’ e meu senhor: ven log’ a luz, de que non hei sabor, e ora vai a noit’ e ven e crece. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Pater nostrus rez’ eu máis de cento por Aquel que morreu na vera cruz, que Ele mi mostre mui cedo a luz, mais mostra‐mi as noites d’ avento. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Estas noches tan largas que Dios hace en grave día por mí, porque no las duermo, ¿por qué no las hacía en el tiempo en que mi amigo solía hablar conmigo? Porque las hace tan grandes no puedo yo dormir, cuitada, y, como son excesivas, quisiera yo otra vez en el tiempo en que mi amigo solía hablar conmigo. ¿Por qué las hace Dios tan grandes, sin mesura, desiguales, si yo no las puedo dormir? ¿Por qué no las hace tales en el tiempo en que mi amigo solía hablar conmigo? Aquestas noites tan longas que Deus fez en grave dia por min, por que as non dormio, e por que as non fazia no tempo que meu amigo soia falar comigo? Porque as fez Deus tan grandes non posso eu dormir, coitada, e, de como son sobejas, quisera eu outra vegada no tempo que meu amigo soia falar comigo. Por que as Deus fez tan grandes sen mesura desiguaes, e as eu dormir non posso? Por que as non fez ataes no tempo que meu amigo soia falar comigo? PERO MEOGO (Segunda metade do s. XIII) Levantose el alba, levantose la hermosa, va a lavar los cabellos a la fontana fría, contenta de los amores, de los amores contenta.
Levantose el alba, levantose la lozana, va a lavar los cabellos a la fría fontana, contenta de los amores, de los amores contenta.
Va a lavar los cabellos a la fontana fría, pasó su amigo, que a ella tanto quería, contenta de los amores, de los amores contenta.
Va a lavar los cabellos a la fría fontana, pasa su amigo, que mucho a ella amaba, contenta de los amores, de los amores contenta.
Pasa su amigo, que a ella tanto quería, el ciervo del monte al agua volvía, contenta de los amores, de los amores contenta.
Pasa su amigo, que mucho a ella amaba, el ciervo del monte volvía al agua, contenta de los amores, de los amores contenta.
Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a velida, vai lavar cabelos na fontana fria, leda dos amores, dos amores leda. Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a louçana, vai lavar cabelos na fria fontana, leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fontana fria, passou seu amigo, que lhi ben queria, leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fria fontana, passa seu amigo, que a muit’ amava, leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo, que lhi ben queria, o cervo do monte a augua volvia, leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo, que a muit’ amava, o cervo do monte volvia a augua, leda dos amores, dos amores leda. ‐ Decid, hija, hermosa hija mía: ¿por qué tardasteis en la fontana fría? ‐ Amores tengo. ‐ Decid, hija, hija mía lozana: ¿por qué tardasteis en la fría fontana? ‐ Amores tengo. ‐ Tardé, madre mía, en la fontana fría, pues ciervos del monte al agua volvían. - Amores tengo. ‐ Tardé. madre mía, en la fría fontana, pues ciervos del monte volvían al agua. ‐ Amores tengo. ‐ ¡Mentís, hija mía, mentís por el amigo! Nunca vi ciervo que volviese al río. ‐ Amores tengo. ‐ ¡ Mentís, hija mía, mentís por el amado! Nunca vi ciervo que volviese de lo alto. ‐ Amores tengo. –Digades, filha, mia filha velida: por que tardastes na fontana fria? –Os amores hei. Digades, filha, mia filha louçana: por que tardastes na fria fontana? –Os amores hei. –Tardei, mia madre, na fontana fria, cervos do monte a augua volvian. Os amores hei. Tardei, mia madre, na fria fontana, cervos do monte volvian a augua. Os amores hei. –Mentir, mia filha, mentir por amigo! Nunca vi cervo que volvess’ o rio. –Os amores hei. Mentir, mia filha, mentir por amado! Nunca vi cervo que volvess’ o alto. –Os amores hei. PEDRO AMIGO DE SEVILHA (...1268‐1285...) ‐ Por Dios, amiga, ¿sabéis tal vez cómo pudiese recado enviar a mi amigo, que no ha de poder hablar conmigo y muere por ello de pesar? Y, claro os digo, que si él así muere, no viviré ya desde entonces. Amiga, sé con certeza que no puede haber manera de que mi amigo conmigo pueda hablar, y tengo yo manera y le hice hacer por otra dama un muy bonito cantar; y, por medio de lo que trovó aquella dama, cada vez que quiera, siempre conmigo hablará. Mi amigo no es trovador, pero tan grande es el amor que me tiene que cogerá a otra entendedora y trovará, lo que yo le enviare; pero, amiga, ¿por quién sabrá que se lo mando, o quién se lo dirá? ‐ Yo, amiga, lo haré sabedor y, también le diré que lo haga cantar por otra dama como si estuviere hablando con vos, cuando quisiere; pero es menester hacerlo bien con la seguridad de que no retrocederéis. ‐ Amiga, por los cielos y cuanto me haya de mal, ya nunca más retrocederé. ‐ Os es menester, porque en cuenta os lo tendrán si retrocedéis, y han de guardároslo. –Par Deus, amiga, podedes saber como podesse mandad’ enviar a meu amigo, que non ha poder de falar mig’ e morr’ én con pesar? E, ben vos digo, se el morr’ assi, que non viverei ja máis des ali. Amiga, sei ben que non pod’ haver meu amig’ arte de migo falar, e houv’ eu art’ e figi‐lhe fazer por outra dona un mui bon cantar; e, pois por aquela dona trobou, cada que quis, sempre migo falou. O meu amigo non é trobador, pero tan grand’ é o ben que m’ el quer que filhará outra entendedor e trobará, pois que lho eu disser; mais, amiga, per quen o sabera que lho eu mando, ou quen lho dira? –Eu, amiga, o farei sabedor que, tanto que el un cantar fezer por outra dona e pois por seu for, que falará vosco, quando quiser; mais ha mester de lho fazer el ben creent’ e vós non o ceardes én. –Amiga, per ceos e quant’ eu hei de mal, máis nunca o ja cearei. –Mester vos é, cá vo‐lo entenderán se o ceardes, e guardar‐vos‐an MARTIN PADROZELOS (Segunda metade do s. XIII) Por Dios, que vos no podéis madre y señora mía, ir a san Salvador, pues, si hoy allí van tres hermosas, yo seré la una, lo sé bien. Por hacer oración, quiero hoy allá ir, y por no os mentir, si hoy allí están dos hermosas, yo seré la una, lo sé bien. Allí está mi amigo, ay madre, y allí lo he de ver, porque ello me causa placer; si hoy va allí una hermosa, yo seré la una, lo sé bien. Por Deus, que vos non pes, mia madr’ e mia senhor, d’ ir a San Salvador, ca, se hoje i van tres fremosas, eu serei a ũa, ben o sei. Por fazer oraçon, quer’ hoj’ eu ala ir, e, por vos non mentir, se hoj’ i duas son fremosas, eu serei a ũa, ben o sei. I é meu amig’, ai madr’, e i‐lo‐ei veer, por lhi fazer prazer; se hoj’ i ũa vai fremosa, eu serei a ũa, ben o sei. LOURENÇO (Segundo terzo do s. XIII) Cantando estaban al amor tres muy hermosas pastoras, muy tristes de sus amores. Y decía luego una, señora mía: «Decid, amigas, conmigo el cantar de mi amigo». Las tres cantaban muy bien, como mozas enamoradas y de los amores cuitadas. Y decía aquélla por la que pierdo el sentido: «Decid, amigas, conmigo el cantar de mi amigo». ¿Que gran placer yo tenía por oírlas cantar entonces! Y gozaba mi corazón cuando mi señora decía: «Decid, amigas, conmigo el cantar de mi amigo». Y si más yo las oyese, más gran placer sentiría pues satisfacción me daba que mi señora dijese: «Decid, amigas, conmigo el cantar de mi amigo». Tres moças cantavan d’ amor, mui fremosinhas pastores, mui coitadas dos amores. E diss’ end’ ũa, mia senhor: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Todas tres cantavan mui ben, come moças namoradas e dos amores coitadas. E diss’ a por que perço o sén: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Que gran sabor eu havia de as oir cantar enton! E prougue‐mi de coraçon quanto mia senhor dizia: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». E se as eu máis oisse, a que gran sabor estava e que muito me pagava de como mia senhor disse: «Dized’, amigas, con migo o cantar do meu amigo». MARTÍN DE GINZO (Segunda metade do s. XIII) La muy bien parecida mandó el pandero tañer. Lozana, de amores muero yo. La de la cara bonita mandó el pandero sonar Lozana, de amores muero yo. Mandó tañer el pandero y no le daban descanso. Lozana, de amores muero yo. Mandó el pandero sonar y respiro no le daban. Lozana, de amores muero yo. A do mui bon parecer mandou lo adufe tanger. Louçana, d’ amores moir’ eu. A do mui bon semelhar mandou lo adufe sonar. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe tanger e non lhi davan lezer. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe sonar e non lhi davan vagar. Louçana, d’ amores moir’ eu. MARTÍN CODAX (Mediados ou terceiro cuarto do s. XIII) Olas del mar de Vigo, ¿visteis a mi amigo? ¡ Ay, Dios, que venga pronto! Olas del mar profundo, ¡visteis a mi amado? ¡ Ay, Dios, que venga pronto! ¿Visteis a mi amigo, aquél por el que yo suspiro? ¡ Ay, Dios, que venga pronto! ¿Visteis a mi amado, aquél por el que tengo gran cuidado? ¡ Ay, Dios, que venga pronto! Ondas do mar de Vigo, se vistes meu amigo? E, ai Deus, se verra cedo! Ondas do mar levado, se vistes meu amado? E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amigo, o por que eu sospiro? E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amado por que hei gran coidado? E, ai Deus, se verra cedo! En lo sagrado, en Vigo, bailaba cuerpo divino: ¡amor siento! En Vigo, en lo sagrado, bailaba cuerpo delgado: ¡amor siento! Bailaba cuerpo divino, que nunca tuviera amigo: ¡amor siento! Bailaba cuerpo delgado, que nunca hubiera amado: ¡amor siento! Que nunca tuviera amigo, excepto en lo sagrado, en Vigo: ¡amor siento! Que nunca hubiera amado, excepto en Vigo, en lo sagrado: ¡amor siento! Eno sagrado, en Vigo, bailava corpo velido: amor hei! En Vigo, no sagrado, bailava corpo delgado: amor hei! Bailava corpo velido, que nunca houver’ amigo: amor hei! Bailava corpo delgado, que nunca houver’ amado: amor hei! Que nunca houver’ amigo, ergas no sagrad’, en Vigo: amor hei! Que nunca houver’ amado, ergas en Vigo, no sagrado: amor hei! MARTÍN SOÁREZ (c.1200‐c. 1260) «Esta cantiga hizo Martín Soares a un caballero que «Esta cantiga fez Martin Soares a un cavaleiro que era fanfarrón, que decía que venía de Ultramar». era chufador, que dezia que viinha d’ Outramar» Aunque no fui a Ultramar, mucho sé de esa tierra y bien por Soeiro Eanes, que de ella viene, según a él le oí contar: dice que Marcelha está allá del mar, y Acre está cerca, y Somportes casi allí al lado. Y de las jornadas sé yo bien, porque le he oído hablar: dice que puede ir, quien bien andare, de Belfurado a Santarém, y si otro día madrugare, ir a Nogueirol comer y llegar a Jerusalén. Y dice que conoció un judío que vio prender a Nuestro Señor; y tendréis un gran gozo, si de contároslo me preocupo: dice que es un judío pastor, natural de Rocamador, que tiene por nombre don Andreu. Del sepulcro os diré, por donde anduvo, que se lo oí a don Soeiro dicho así; Pero non fui a Ultramar, muito sei eu a terra ben per Soeir’ Eanes, que én ven, segundo lh’ eu oi contar: diz que Marcelha jaz alen do mar, e Acre jaz aquen, e Somportes log’ i a par. E as jornadas sei eu ben, como lhi eiri oi falar: diz que pod’ ir, quen ben andar, de Belfurad’ a Santaren, se noutro dia madurgar, e ir a Nogueirol jantar e maer a Jerusalen. E diz que vio ũu judeu que vio prender Nostro Senhor; e haveredes i gran sabor, se vo‐lo contar, cuido‐m’ eu: diz que é un judeu pastor, natural de Rocamador, e que ha nome Don Andreu. Do sepulcro vos er direi, per u andou, ca lho oi a Don Soeiro ben assi; como él me dijo os diré: de Santarém tres leguas hai y cuatro o cinco de Loulé, y Belfurado cae cerca de allí. Por donde anduvo Nuestro Señor, dice él allí que fue romero, y, después de que el Soldán le dio el perdón, tuvo gran gozo de volver; grave le fue andar Coira y Galisteu con torques de Emperador. como m’ el disse, vos direi: de Santaren tres legoas é e quatro ou cinco de Loule, e Belfurado jaz log’ i. Per i andou Nostro Senhor, d’ ali diz el que foi romeu, e, depois que lh’ o Soldan deu o perdon, houve gran sabor de se tornar; e foi‐lhi greu d’ andar Coira e Galisteu con torquis do Emperador. «Esta otra cantiga hice a Afonso Eanes do Cotón. Fue de mal decir «Esta outra cantiga fez a Afons’ Eanes do Coton. Foi de apuesto, en el que mostraba, diciendo mal de si, las mañas que el mal dizer aposto, en que mostrava, dizendo mal de si, otro tenía; y dice así». as manhas que o outr’ havia; e diz assi» Nuestro Señor, qué triste ando yo con estas mañas que me quisiste dar: soy un muy pertinaz gran putero y me gusta mucho a los dados jugar; aparte de eso también me gusta morar por estas calles viviendo apartado. Podría a mí el bien, si intercesor fuese, en buena prez caer y hacerme honrado ser; pero pagado estoy de este joder desastrado y de estas tabernas y de este beber; y, puesto que ya más no puedo valer, quiero andar por donde pueda ser vicioso. Y aunque bien entiendo que nada valgo no tengo intención de la bondad catar, perder esta jodienda no quiero ni estas putas ni este disputar, no quiero ir a otras fronteras andar, perdiendo el vicio y dándome al trabajo. Antes otras mañas tenía, de las que no puedo ya mucho valerme: nunca entro en la tahurería que no encuentre algún pleito nuevamente, por el que luego cuita he de padecer, Nostro Senhor, com’ eu ando coitado con estas manhas que mi quisestes dar: son mui gran putanheiro aficado e pago‐me muito dos dados jogar; des i ar hei mui gran sabor de morar per estas ruas vivend’ apartado. Podera‐m’ eu ben, se foss’ avegoso, caer en bon prez e honrado seer; mais pago‐m’ eu deste foder astroso e destas tavernas e deste bever; e, pois que eu ja máis non posso valer, quero‐m’ andar per u seja viçoso. E pois eu entendo que ren non valho nen hei por outra bondade a catar, non quer’ eu perder este fodestalho nen estas putas nen este entençar, nen quer’ ir per outras fronteiras andar, perdend’ o viç’ e dando‐mi trabalho. Ainda eu outras manhas havia, per que eu non posso ja muito valer: nunca vos entro na tafularia que lh’ i non haja algun preit’ a volver, porque hei pois en gran coita a seer, y haya de huir y esconderme en la putería. Y después, cuando me veo en mi descanso, me rindo, pero enseguida sigo mi camino. Y dejo que las putas de mí bien digan, de mis mañas y de mi pasión desmedida. e fugir e guarir na putaria. E pois, quando me vejo en meu lezer, me rendo logo, e pois vou mia via. E leixo i putas de mí ben dizer, e de mias manhas e de mia folia. PERO GARCÍA BURGALÉS (Terceiro cuartel do s. XIII) En adelante no tengo porque temer nada de Dios, que bien sé yo que Él ya no puede nunca mal hacerme, mientras viva, aunque gran poder tenga, pues temprano me tulló cuando bienes esperaba en el mundo, y por ello es que sé que no puede mal hacerme. Porque de tan buena señora a tullirme fue que tal Él ya en el mundo no hará, ni ya en el mundo igual puede haber; y quien ésta vio ya no verá tan dulce y tan hermosa y de buen sentido, porque a esta no le faltaba nada de cuanto bien debe una dama tener. Y puesto que a tan buena señora hizo morir, bien sé yo que ya no me hará mal; y puesto que de Él no puedo mal recibir, y en la gran cuita que tengo no me conforta por ella, puesto que me la hace morir Dios, ¡que Él se vea en poder de los Judíos como se vio ya otra vez prisionero! Y todo hombre que mujer bien quisiere, cuando esto oyere, si amén no dijere, ¡nunca sienta de cuanto ama placer! Ja eu non hei oimais por que temer nulha ren Deus, ca ben sei eu d’ El ja ca me non pode nunca mal fazer, mentr’ eu viver, pero gran poder ha, pois que me cedo tolheu quanto ben eu atendia no mund’ e, por én, sei eu ca me non pode mal fazer. Ca tan bõa senhor me foi tolher qual el ja en no mundo non fara, nen ja eno mundo par non pode haver; e quen aquesta viu ja non veerá tan mansa e tan fremosa e de bon sén, ca esta non menguava nulha ren de quanto ben dona devi’ haver. E pois tan bõa senhor fez morrer, ja eu ben sei que me non fara mal; e pois eu d’ El non hei mal a prender, e a gran coita que hei me non val por ela, pois que mi a fez morrer Deus, El se veja en poder de Judeus como se viu ja outra vez prender! E tod’ homen que molher ben quiser, e m’ esto oir, e amen non disser, nunca veja de quanto ama prazer! Roi Queimado murió con amor en sus cantares, por santa María, por una dama que mucho quería; y por darse de mejor trovador, porque ella no le quiso bien hacer, hízose él en sus cantares fallecer; pero resucitó después al tercer día. Esto hizo él por una señora suya a la que quiere mucho; y aún os diría: porque cree que hace así maestría en los cantares que hace, le gusta morir en ellos, y después volver a vivir. Esto hace él, que lo puede conseguir, pero otro hombre por nada lo haría. Y es que no tiene de su muerte pavor. sino su muerte más temería; pero sabe bien, por su sabiduría, que vivirá, después de que fuere muerto; y hace en su cantar que lo coja la muerte: y después de eso vive. ¡Veis que poder Dios le dio – pero quién lo pensaría! Y si mi Dios a mí me diese poder como él hoy tiene, después de morir, vivir, nunca jamás la muerte yo temería. Roi Queimado morreu con amor en seus cantares, par Santa Maria, por ũa dona que gran ben queria; e, por se meter por máis trobador, porque lh’ ela non quiso ben fazer, feze‐s’ el en seus cantares morrer; mais resurgiu depois ao tercer dia. Esto fez el per ũa sa senhor que quer gran ben; e máis vos én diria: porque cuida que faz i maestria enos cantares que fez, ha sabor de morrer i, e des i d’ ar viver. Esto faz el, que x’ o pode fazer, mais outr’ homen per ren non o faria. E non ha ja de sa morte pavor, senon sa morte máis‐la temeria; mais sabe ben, per sa sabedoria, que viverá, des quando morto for; e faz‐s’ en seu cantar morte prender: des i ar vive. Vedes que poder que lhi Deus deu –mais quen o cuidaria! E se mi Deus a mí desse poder qual hoj’ el ha, pois morrer, de viver, jamais morte nunca eu temeria. AFONSO X (1221‐1284) Al deán de Cádiz descubrí yo que libros le llevaban de alquiler; y al que los traía le pregunté por ellos, y así me respondió: «Señor, con estos dos libros que veis vos y con otros que tiene suyos, jode él a cuenta de ellos cuanto quiere. Y aún más que esto os diré: que aunque en la Ley tiene mucho, si quisiere que leer, por cuanto de su hacienda sé, con los libros que tiene, no hay mujer a la que no haga que le parezcan grullas los cuervos, y las águilas gusanos de seda, por fuerza joderán, si él quisiere. Porque no hay más, en el arte de joder de lo que, en los libros que él tiene, yace; y tiene él tal gozo cuando los lee que ni de noche ni de día hace caso, y sabe del arte de joder tan bien que con los libros suyos de artes, que tiene, jode él a las moras siempre que le place. Y más os contaré de su saber, que con los libros él tiene hecho: mandarlos todos ante si traer, y después de que jode por ellos bastante, Ao daian de Calez eu achei livros que lhi levavan d’ aloguer; e o que os tragia preguntei por eles, e respondeu‐m’ el: «Senher, con estes livros que vós veedes dous e con os outros que el ten dos sous, fod’ el per eles quanto foder quer. E ainda vos end’ eu máis direi: macar na Lei muit’á, se el quixer, leer, por quanto eu de sa fazenda sei, con os livros que ten, non ha molher a que non faça que semelhen grous os corvos, e as aguias babous, per força de foder, se x’ el quiser. Ca non ha máis, na arte do foder, do que, nos livros que ele ten, jaz; e el ha tal sabor de os leer que nunca noite nen dia al faz, e sabe d’ arte do foder tan ben que con nos seus livros d’ artes, que el ten, fod’ el as mouras cada que lhi praz. E máis vos contarei de seu saber, que con nos livros que ele ten faz: manda‐os ante si todos trager, e pois que fode per eles assaz, si mujer encuentra que el demonio tenga también la jode por arte y por cordura, que saca de ella el demonio malvado. Y, con todo esto, aún hace otras cosas con los libros que tiene, de verdad: si encuentra mujer que tenga el mal de ese fuego que de san Marcial se dice, también la va a joder encantándola que, jodiendo, de su mal le hace creer que es helada – no otra cosa – o nieve». se molher acha que o demo ten, assi a fode per arte e per sén, que saca dela o demo malvaz. E, con tod’ esto, ainda faz al con os livros que ten, per bõa fe: se acha molher que haja o mal deste fogo que de San Marçal é, assi a vai per foder encantar que, fodendo, lhi faz ben semelhar que é geada –non al– ou nev’ é». PERO LAROUCO (Último terzo do s. XIII e inicios do s. XIV) De vos, señora, quiero yo decir verdad, y no ya sobre el amor que os tengo, señora, pues es más grande vuestra torpeza que cuantas otras en el mundo conozco; tanto en fealdad como en maldad no os gana hoy sino la hija de un rey. No os amo y por eso no me perderé cando no vengáis, por vos, de soledad. Y si yo en vuestra casa estuviese, y os viese a vos y vuestro color, si yo el mundo en mi poder tuviese, no os haría señora de todos, ni de ninguna cosa donde gozo hubiese. Y de una vez sed sabedora: que nunca hubo de emperador hija que de beldad peor estuviese. Todos os dicen, señora, con envidia, que los desaméis a ellos e a mí no. Por Dios, os ruego que así no sea no hagáis cosa tan sin razón: amad vos lo que más deseéis, y creed con certeza que todos ellos son; y si yo os quiero de corazón, Dios me lleve a una tierra donde no os vea. De vós, senhor, quer’ eu dizer verdade, e non ja sobr’ o amor que vos hei, senher, e ben é vossa torpidade, de quantas outras eno mundo sei; assi de fea come de maldade non vos vence hoje nen filha dũu rei. Non vos amo nen me eu perderei, u vos non vir, por vós de soidade. E se eu vosco na casa sevesse e visse vós e a vossa color, se eu o mundo en poder tevesse, non vos faria de todos senhor, nen doutra cousa onde sabor houvesse. E dũa ren seede sabedor: que nunca foi filha d’ emperador que de beldade peor estevesse. Todos vos dizen, senhor, con enveja, que desamades eles e mí non. Por Deus, vos rogo que esto non seja nen façades cousa tan sen razon: amade vós o que vos máis deseja, e ben creede que eles todos son; e se vos eu quero ben de coraçon, leve‐me Deus a terra u vos non veja. PERO GOTÉRREZ (Finais do s. XIII e inicios do s. XIV) Todos dicen que Dios nunca pecó, pero mortalmente le veo yo pecar, porque le veo desamparar a muchos de sus vasallos, que muy caros compró, porque los deja morir con grande amor, desamparados del bien del señor; y como a éstos me desamparó a mí. Y mayor pecado mortal no sé que el que yo le veo hacer a Dios, porque desampara los vasallos suyos en muy grande tristeza de amor como yo tengo;
y el señor que socorrer no quiere a sus vasallos, cuando es menester, peca mortalmente, siendo tan alto Rey. Todo señor, además Rey natural, debe a sus vasallos de la muerte librar y socorrerles, cuando los viere estar tristes; pero Dios no es tal, porque los deja con gran amor fallecer, y, aunque puede, no los quiere socorrer: y así comete gran pecado mortal… Todos dizen que Deus nunca pecou, mais mortalmente o vej’ eu pecar: ca lhe vej’ eu muitos desemparar seus vassalos, que mui caro comprou, ca os leixa morrer con grand’ amor, desemparados de ben de senhor, e ja com’ estes min desemparou. E maior pecado mortal non sei ca o que eu vejo fazer a Deus, ca desampara os vassalos seus en mui gran coita d’ amor qual eu hei; e o senhor que acorrer non quer a seus vassalos, quando lh’ é mester, peca mortal, pois é tan alto Rei. Todo senhor, demais Rei natural, dev’ os vassalos de mort’ a partir e acorrer‐lhes, cada que os vir estar en coita; mais Deus non é tal, ca os leixa con grand’ amor morrer, e, pero pode, non lhes quer valer: e assi faz gran pecado mortal... GONÇALO EANES DO VINHAL (...1243‐1280) «Esta cantiga hizo don Gonzalo Anes do Vinhal al Infante don Henrique, porque decían que era entendedor de la reina doña Joana su madrastra; y esto fue cuando el rey dona Afonso le desterró». «Esta cantiga fez Don Gonçalo Anes do Vinhal ao Infante Don Hanrique,porque dizian que era entendedor da rainha Dona Joana, sa madrastra;e esto foi quando o el‐Rei Don Afonso pos fora da terra» Sé yo, señoras, que desterrado fue de aquí del reino mi amigo y ya no sé cómo le va, por eso quiero al Rey ver; he de llorarle mucho y le diré así: «Por Dios, señor, vos que tan buen Rey sois, perdonad a mi amigo esta vez». Porque lo amo tan de corazón, como nunca amó amigo mujer, iré allí donde el Rey estuviere; con ojos llorosos, le diré entonces: «Por Dios, señor, vos que tan buen Rey sois, perdonad a mi amigo esta vez». Y, puesto que no me vale rogarle a Dios, y que los santos no me quieren oír, iré al Rey merced pedir y le diré, con mis ojos llorosos: «Por Dios, señor, vos que tan buen Rey sois, perdonad a mi amigo esta vez». Y por Dios que os dio honra y bondad, a don Henrique esta vez perdonad. Sei eu, donas, que deitad’ é d’ aqui do reino ja meu amig’ e non sei como lhi vai, mais quer’ er ir a el‐Rei; chorar‐lh’‐ei muito e direi‐lh’ assi: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». Porque o amo tan de coraçon, como nunc’ amou amigo molher, irei ali u el‐Rei estever; chorando dos olhos, direi‐lh’ enton: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E, pois que me non val rogar a Deus, nen os santos non me queren oir, irei a el‐Rei merce’ er pedir e direi, chorando dos olhos meus: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E por Deus, que vós deu honra e bondade, a Don Hanriqu’ esta vez perdoade. DON PEDRO DE PORTUGAL, CONDE DE BARCELOS (c.1285‐1534) «Esta cantiga de cima le fue dedicada a una dama de orden a la que llamaban Moor Martiiz, de sobrenombre Camela, y a un hombre que tenía de nombre Joan Martiiz, de sobrenombre Bodalho, y era tabalión de Braga». «Esta cantiga de cima foi feita a ũa dona d’ ordin que chamavan Moor Martiĩz, por sobrenome Camela, e a ũu home que havia nome Joan Martiz, por sobrenome Bodalho, e era tabalion de Bragaa» Lo natural de los animales de una especie misma es que tengan crías; pero aún sabiendo que son jodones, veo ahora extraño ejemplo, que nunca creí que viese: que empreñase y pariese la camela del bodalho*. Los que son de común naturaleza se juntan, en ciertas épocas, y procuran su descendencia; pero veo ahora criatura donde no pensé yo verla, y por ello me maravillo de que bodalho haga hijo, naturalmente, en la camela. Los que son, por naturaleza, cuerpos de una semejanza, júntanse y tienen nacencia, ‐ esto es su derechura ‐; pero no creí en mi vida que camela se juntase con bodalho y empreñase y además fuese de él parida. (*Camela.‐ camella; bodalho.‐ puerco). Natura das animalhas que son dũa semelhança é de fazer én criança; mais des que son fodimalhas, vej’ ora estranho talho, qual nunca cuidei que visse: que emprenhass’ e parisse a camela do bodalho. As que son dũa natura juntan‐s’, a certas sazões, e fazen sas criações; mais vejo ja criatura ond’ eu non cuidei vee‐la, e por én me maravilho de bodalho fazer filho, per natura, na camela. As que son, per natureza, corpos dũa parecença juntan‐s’ e fazen nacença, –esto é sa dereiteza–; mais non coidei en mia vida que camela se juntasse con bodalh’ e emprenhasse e de máis seer del parida. FERNÁN VELHO (Segunda metade do s. XIII) María Pérez se manifestó el otro día, porque muy pecadora se sintió, y después a Nuestro Señor prometió, por el mal en que anduvo, que tendría un clérigo a su disposición, por los pecados que le hizo hacer el Demonio, con el que ella siempre anduvo. Se manifestó, porque dice que se encontró muy pecadora, y por ello rezadora fue seguidamente a Dios, pues consideró mejor guardarse de él, que se guardó; y mientras viva, dice que quiere tener un clérigo con que defenderse pueda del Demonio, que siempre guardó. Y porque de sus pecados hizo cuenta, de su muerte tuvo gran pavor y de dar limosna tuvo gran gozo; y después un clérigo tomó y le dio la cama en que solía yacer, y dice que lo tendrá, mientras viviere; ¡y todo este afán por Dios tomó! Y pues este pleito comenzó porque entre ambos, hubo gran amor entre ella y el Demonio mayor, hasta que Balteira se confesó; pero, hasta que vio al clérigo caer entre ambos, hubo de perderla el Demonio, desde que ella confesó. Maria Perez se maenfestou noutro dia, ca por mui pecador se sentiu, e log’ a Nostro Senhor pormeteu, polo mal en que andou, que tevess’ un clerig’ a seu poder, polos pecados que lhi faz fazer o Demo, con que x’ ela sempr’ andou. Maenfestou‐se, ca diz que s’ achou pecador muit’, e por én rogador foi log’ a Deus, ca teve por melhor de guardar a el ca o que a guardou; e, mentre viva, diz que quer teer un clerigo con que se defender possa do Demo, que sempre guardou. E pois que ben seus pecados catou, de sa morte houv’ ela gran pavor e d’ esmolnar houv’ ela gran sabor; e log’ enton un clerigo filhou e deu‐lh’ a cama en que sol jazer, e diz que o terrá, mentre viver; e est’ afan todo por Deus filhou! E pois que s’ este preito começou antr’ eles ambos, houve grand’ amor antr’ ela sempr’ e o Demo maior, ata que se Balteira confessou; mais, pois que vio o clerigo caer antr’ eles ambos, houvi a perder o Demo, des que s’ ela confessou. FERNÁN GARCÍA ESGARAVUNHA (...1230‐1251) Esta ama de quien es Johan Coello, por las buenas mañas que supo aprender, allá donde fuere, hallará buen consejo: pues sabe hilar y también tejer y corta muy bien bragas y camisas; y nunca visteis mujer de su manera que más limpia vida sepa hacer; de siempre es de las mujeres apreciadas que conocemos en nuestro lugar, porque lava bien y hace buenos requesones y sabe bien moler y amasar y sabe mucho de buena lechera. Esto no lo digo yo por lo bien que la quiero, sino porque está también a mí cuidándome. Y su marido, de castrar cerdos no se encuentra otro, de Burgos a Carrión, ni a ella de capar gallos hermosamente, qué Dios me perdone. Todo esto hace; y saca bien las motas del ojo y conjura bien por éste y por el estómago que sabe mucho de conjuros. No encontraréis, en toda Castilla, gracias a Dios, que ahora yo lo gozo, mejor bandullo ni mejor morcilla de los que el ama hace con sus manos; y aún hace bien otra cosa, como dice su marido:
hace buen chorizo y lava con delicadeza y acuesta bastante bien la gallina clueca. Esta ama, cuj’ é Joan Coelho, per bõas manhas que soub’ aprender, cada u for, achará bon conselho: ca sabe ben fiar e ben tecer e talha mui ben bragas e camisa; e nunca vistes molher de sa guisa que máis limpia vida sábia fazer; ant’, é hoje das molheres preçadas que nós sabemos en nosso logar, ca lava ben e faz bõas queijadas e sabe ben moer e amassar e sabe muito de bõa leiteira. Esto non dig’ eu por ben que lhi queira, mais porque ést’ assi, a meu cuidar. E seu marido, de crastar verrões non lh’ achan par, de Burgos a Carrion, nen a ela de capar galiões fremosament’, assi Deus mi perdon. Tod’ esto faz; e cata ben argueiro e escanta ben per olh’ e per calheiro e sabe muito bõa escantaçon. Non acharedes, en toda Castela, graças a Deus, de que mi agora praz, melhor ventrulho nen melhor morcela do que a ama con sa mão faz; e al faz ben, como diz seu marido: faz bon souriç’ e lava ben transido e deita ben galinha choca assaz. GIL PÉREZ CONDE (...1269?‐1286...) De verdad, Dios, sino fuese por vuestra madre, que es muy buena santa María, os hiciera yo un pesar, o diría, por mi señora, que vos me disteis, que vieseis vos que mal barajasteis, que no sé mucho de vuestro padre. ¿Por que hicisteis vos que esto sufriese, que seguro que por ella, esto no pasase? Muriera yo, si vos como hombre amaseis a mi señora, que así vos me tullisteis. Si yo vuestro era, ¿por qué me perdisteis? ¿No queríais que yo nada valiese? Decidme ahora que bien me hicisteis, porque yo creo que a vos ni os servía sino para torcido envanecimiento y soberbia, que llevéis a mi señora forzada; nunca yo a vos de lo vuestro tomé nada, desde que nací, ni vos me lo disteis. Me hago cargo de lo que vos hacéis: dejar viejas feas, y las hermosas y mancebas tomarlas por esposas. Cuantas queréis vos, tantas tomáis, y a mí nunca ni una me dais: ¡así partís conmigo cuanto tenéis! Ni las servís vos ni las loáis, y se van con vos y, luego allá las tenéis, las vestís muy mal y gobernáis, y nos las metéis tras las paredes. A la fe, Deus, senon por vossa madre, que é a mui bõa Santa Maria, fezera‐vos eu pesar, u diria, pola mia senhor, que mi vós filhastes, que vissedes vós que mal baratastes, ca non sei tan muito de vosso padre. Por que vos eu a vós esto sofresse, senon por ela, se lhi non pesasse? Morrera eu, se vos com’ hom’ amasse a mia senhora, que mi vós tolhestes. Se eu voss’ era, por que me perdestes? Non queriades que eu máis valesse? Dizede‐mi ora que ben mi fezestes, por que eu crea en vós nen vos sérvia senon gran tort’ endoad’ e sobervia, ca mi teedes mia senhora forçada; nunca vos eu do vosso filhei nada, des que fui nado, nen vós non mi o destes. Faria‐m’ eu o que nos vós fazedes: leixar velhas feas, e as fremosas e mancebas filha‐las por esposas. Quantas queredes vós, tantas filhades, e a mí nunca mi nen ũa dades: assi partides migo quant’ havedes! Nen as servides vós nen as loades, e van‐se vosc’ e, poi‐las alo teedes, vestide‐las mui mal e governades, e metedes‐no‐las tra‐las paredes. ESTEVAN FAIÁN (Terceiro cuarto do s. XIII) Fernán Díaz, os hacen creer que casar con esta dama estaría bien y nosotros creemos que mal os aconsejan por esto que os voy a decir: porque la dama es de tierra tal, don Fernando, que, ni por buenas ni por malas, podréis allí ni un hombre mandar, cuando cumpláis vuestro gusto de querer con esta dama casaros, Fernán Díaz. Porque es de tal lugar que no podréis mandar, porque no puede hombre alguno, pues sus gentes son de tal naturaleza, que Dios me perdone, que no querrán a vos guareceros. Y sé, don Fernando, por cuanto he aprendido: que no podréis esta dama tener, porque sus vasallos, como me atrevo a decir, no quieren hombre extraño sobre sí; que dicen que sabéis adular a los hombres por delante, y sabéis buscar gran mal por detrás a muchos, como oí. Fernan Diaz, fazen‐vos entender que casariades desta dona ben; e nós teemos que vos é mal sén per quant’ esto que vos quero dizer: porque a dona é de terra tal, Don Fernando, que, per ben nen per mal, non poderedes i un hom’ haver, ante, faredes i vosso prazer en quererdes con tal dona casar, Fernan Diaz. Ca é de tal logar que non podedes, per nen un poder, haver nulh’ home, ca as gentes son de tal natura, se Deus mi pardon, que non querran i su vós guarecer. E sei, Don Fernando, per quant’ aprendi: non poderedes esta dona haver, ca seus vassalos, com’ ouço dizer, non queren hom’ estranho sobre si; ca dizen que sabedes lousinhar home deant’, e sabedes buscar gran mal detras a muitos, com’ oi. AFONSO EANES DO COTÓN (...1246...) Abadesa, oí decir que erais muy sabedora de todo bien, así que, por amor de Dios, compadeceos de mí, que este año me caso, y os puedo jurar que no sé más que un asno de joder. Porque me hacen sabedor de que tenéis buen conocimiento de joder y de todo bien; enseñadme más, señora de la jodienda, porque no sé, ni padre ni madre tengo que me enseñasen, y acabé de pastor. Y si enseñado voy de aquí, señora, de este menester de joder y joder supiere por vos, que Dios me amparó, cada vez que vaya joder, diré Pater Noster y lo encomendaré al alma de quien me enseñó. Y por ello podéis ganar, señora mía, el reino de Dios: por enseñar a sus pobres hijos en vez de tenerlos en ayunas, y por enseñar a mujer infeliz, a que os viere, señora, porque no supiere fornicar. Abadessa, oi dizer que erades mui sabedor de todo ben; e, por amor de Deus, querede‐vos doer de min, que ogano casei, que ben vos juro que non sei máis que ũu asno de foder. Ca me fazen én sabedor de vós que havedes bon sén de foder e de todo ben; ensinade‐me máis, senhor, como foda, ca o non sei, nen padre nen madre non hei que m’ ensin’, e fiquei pastor. E se eu ensinado vou des i, senhor, deste mester de foder e foder souber per vós, que me Deus aparou, cada que per‐foder, direi Pater Noster e enmentarei a alma de quen m’ ensinou. E per i podedes gaar, mia senhor, o reino de Deus: per ensinar os pobres seus máis ca por outro jajũar, e per ensinar a molher coitada, que a vós veer, senhor, que non souber ambrar. DIEGO PEZELHO (...1246‐1247...) Mi señor arzobispo, estoy excomulgado, por actuar con lealtad: me engañó el pecado, absolvedme, ay señor, y juraré, obediente, que seré traidor. Si traición hiciese, nunca os la diría; pero, puesto que actué con lealtad, siquiera por Santa María, absolvedme, ay señor, y juraré, obediente, que seré traidor. Por mi mala ventura, tuve un castillo en Sousa y se lo di a su dueño y creo que hice gran cosa: absolvedme, ay señor, y juraré, obediente, que seré traidor. Por mis negros pecados, tuve un castillo fuerte y se lo di a su dueño, y tengo miedo de la muerte. Absolvedme, ay señor, y juraré, obediente, que seré traidor. Meu senhor arcebispo, and’ eu escomungado, porque fiz lealdade: enganou‐mi o pecado, soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Se traiçon fezesse, nunca vo‐la diria; mais, pois fiz lealdade, vel por Santa Maria, soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Per mia malaventura, tivi ũu castelo en Sousa e dei‐o a seu don’ e tenho que fiz gran cousa: soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Per meus negros pecados, tive ũu castelo forte e dei‐o a seu dono, e hei medo da morte. soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. CANCIONEIRO RELIXIOSO (Cantigas de Santa María de Afonso X) «Ésta es de loor a santa María, porque es hermosa y buena y «Esta é de loor de Santa Maria, com’ é fremosa tiene gran poder». e bõa e ha gran poder» Rosa de las rosas y Flor de las flores, Dama de las damas, Señora de las señoras. Rosa de beldad y de parecer y Flor de alegría y de placer, Dama que muy piadosa es, Señora que quita cuitas y dolores. Rosa de las rosas y Flor de las flores… Tal Señora debe al hombre mucho amar, que de todo mal lo quiere guardar; y quiere sus pecados perdonar, cometidos en el mundo por malas inclinaciones. Rosa de las rosas y Flor de las flores… Debemos amarla mucho y servirla, pues pugna en guardarnos de cometer faltas; de los yerros nos hace arrepentir, que nosotros hacemos como pecadores. Rosa de las rosas y Flor de las flores… Esta dama que tengo por Señora y de quien quiero se trovador, si yo por algo puedo conseguir su amor, doy al demonio los otros amores. Rosa de las rosas y Flor de las flores… Rosa das rosas e Fror das frores, Dona das donas, Sennor das sennores. Rosa de beldad’ e de parecer e Fror d’ alegria e de prazer, Dona en mui piadosa seer, Sennor en toller coitas e doores. Rosa das rosas e Fror das frores... Atal Sennor dev’ home muit’ amar, que de todo mal o pode guardar; e pode‐ll’ os pecados perdõar, que faz no mundo per maos sabores. Rosa das rosas e Fror das frores... Devemo‐la muit’ amar e servir, ca punna de nos guardar de falir; des i dos erros nos faz repentir, que nós fazemos come pecadores. Rosa das rosas e Fror das frores... Esta dona que tenno por Sennor e de que quero seer trobador, se eu per ren poss’ haver seu amor, dou ao demo os outros amores. Rosa das rosas e Fror das frores... «Ésta es de cuando santa María juzgó el alma del romero «Esta é como Santa Maria juigou a alma do romeu que iba a Santiago, que se mató en el camino por engaño del que ia a Santiago, que se matou na carreira por diablo, haciendo que volviese al cuerpo e hiciese penitencia». engano do diabo, que tornass’ ao corpo e fezesse pẽedença» No es gran cosa que sepa buen juicio dar la Madre del que el mundo todo ha de juzgar. Muy gran razón es que sabía cierto que Dios trajo en su cuerpo y con su pecho amamantó, y de él despecho nunca fue tomar; por ello con buen sentido sospecho que la quiso satisfacer. No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Sobre esto, si me oyeseis, diría de un juicio que dio santa María por uno que cada año iba, como oí contar, a san James en romería, porque se fue a matar. No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Este romero con buena voluntad iba a Santiago de verdad; pero de esto hizo maldad que antes de a albergue llegar fue con mujer sin bondad, sin con ella casado estar. No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Después de que esto hizo, se metió al camino, Non é gran cousa se sabe bon joizo dar a Madre do que o mundo tod’ ha de joigar. Mui gran razon é que sábia dereito que Deus troux’ en seu corp’ e de seu peito mamentou, e del despeito nunca foi fillar; por én de sén me sospeito que a quis avondar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Sobr’ esto, se m’ oissedes, diria dun joizo que deu Santa Maria por un que cad’ ano ia, com’ oi contar, a San Jam’ en romaria, porque se foi matar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Este romeu con bõa voontade ia a Santiago de verdade; pero desto fez maldade que ant’ albergar foi con moller sen bondade, sen con ela casar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Pois esto fez, meteu‐s’ ao caminno, y no se manifestó lo mezquino y el demonio muy festivo se le fue a mostrar más blanco que un armiño, para engañarlo enseguida. No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Semejanza tomó de Santiago y dijo: «Aunque contigo estoy disgustado, la salvación te traigo por el yerro que tuviste, para que no caigas en el lago del infierno, sin dudar. No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Mas antes harás esto que te digo, si a bien tienes ser mi amigo: corta lo que traes contigo con lo que te fuiste acostar con el enemigo, y luego vete a degollar». No es gran cosa que sepa buen juicio dar… El romero, que sin duda creía que Santiago le mandaba aquello, cuanto le mandó cortó; en cuanto lo tuvo cortado, enseguida se degolló, creyendo estar obrando bien. No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Sus compañeros, cuando muerto lo hallaron, para que no les imputasen la muerte, se fueron; y luego llegaron para el alma tomar demonios, que la llevaron muy pronto sin tardar. No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Y cuando pasaban por delante de una capilla de san Pedro, muy elegante y bella, san James de Compostela de ella fue hablar, diciendo: «Ay, falsa alcabala, no podéis llevar No es gran cosa que sepa buen juicio dar… e non se mãefestou o mesquinno; e o demo mui festinno se le foi mostrar máis branco que un arminno, po‐lo tost’ enganar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Semellança fillou de Santiago e disse: «Macar m’ eu de ti despago, a salvaçon eu cha trago do que fust’ errar, por que non caias no lago d’ iferno, sen dultar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Mas ante faras esto que te digo, se sabor has de seer meu amigo: talla o que trages tigo que te foi deitar en poder do ẽemigo, e vai‐te degolar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... O romeu, que sen dovida cuidava que Santiag’ aquelo lle mandava, quanto lle mandou tallava; poi‐lo foi tallar, log’ enton se degolava, cuidando ben obrar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Seus companneiros, poi‐lo mort’ acharon, por non lles apõer que o mataron, foron‐s’; e logo chegaron a alma tomar demões, que a levaron mui toste sen tardar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... E u passavan ant’ ũa capela de San Pedro, muit’ aposta e bela, San James de Compostela dela foi travar, dizend’: «Ai, fals’ alcavela, non podedes levar Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... el alma de mi romero que tomasteis, que por causa mía lo engañasteis; gran traición le hicisteis, y, si Dios me ampara, pues falsamente la gastasteis, no os puede durar». No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Respondieron los demonios lozanos: «Puesto que esta alma ha hecho actos vanos, es por lo que estamos convencidos de que no debe entrar delante de Dios, pues con sus manos se fue a degollar». No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Santiago dijo: «Entonces hagamos: puesto que nos y vos así razonamos, a juicio vayamos de la que no hay par, y lo que juzgare hagamos luego sin dilación». No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Luego ante santa María vinieron y razonaron lo mejor que pudieron. De ella tal juicio tuvieron: que fuesen devolver el alma a donde la trajeran, para después salvarla. No es gran cosa que sepa buen juicio dar… Este juicio luego se cumplió y el romero muerto resurgió, después de que Dios fue servido; pero nunca cobrar pudo de lo que fue engañado, con lo que fuera a pecar. No es gran cosa que sepa buen juicio dar… a alma do meu romeu que fillastes, ca por razon de mí o enganastes; gran traiçon i pensastes, e, se Deus m’ ampar, pois falsament’ a gãastes, non vos pode durar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Responderon os demões louçãos: «Cuja est’ alma foi fez feitos vãos, por que somos ben certãos que non dev’ entrar ante Deus, pois con sas mãos se foi desperentar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Santiago diss’: «Atanto façamos: pois nós e vós est’ assi rezõamos, ao joizo vaamos da que non ha par, e o que julgar façamos logo sen alongar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Log’ ante Santa Maria vẽeron e rezõaron quanto máis poderon. Dela tal joiz’ houveron: que fosse tornar a alma onde a trouxeron, por se depois salvar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Este joizo logo foi comprido, e o romeu morto foi resorgido, de que foi pois Deus servido; mas nunca cobrar pôd’ o de que foi falido, con que fora pecar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar. «Ésta es de loor de santa María, de la «Esta é de loor de Santa Maria, do diferencia que hay entre Ave y Eva». departimento que ha entre Ave e Eva» Entre Ave y Eva gran diferencia hay. Pues Eva nos quitó el Paraíso y Dios, Ave nos lo puso; por tanto, amigos míos: Entre Ave y Eva… Eva nos fue a echar con el demonio en su prisión, y Ave nos sacó; y por esta razón: Entre Ave y Eva… Eva nos hizo perder amor de Dios y bien, y luego Ave tener nos lo hizo; y por ello: Entre Ave y Eva… Eva nos cerró los cielos sin llave, y María quebró las puertas por Ave Entre Ave y Eva… Entre Av’ e Eva gran departiment’ ha. Ca Eva nos tolleu o Parais’ e Deus, Ave nos i meteu; por end’, amigos meus: Entre Av’ e Eva... Eva nos foi deitar do dem’ en sa prijon, e Ave én sacar; e por esta razon: Entre Av’ e Eva... Eva nos fez perder amor de Deus e ben, e pois Ave haver no‐lo fez; e por én: Entre Av’ e Eva... Eva nos enserrou os ceos sen chave, e Maria britou as portas per Ave. Entre Av’ e Eva... «Ésta es de loor de santa María, de las cinco letras «Esta é de loor de Santa Maria, das cinque leteras que tiene su nombre y lo que quieren decir». que ha no seu nome e o que queren dizer» En el nombre de María cinco letras, nada más, hay. M muestra MADRE y MAYOR y también MANSA y MEJOR de cuanto hizo Nuestro Señor ni que hacer podría. En el nombre de María… A demuestra ABOGADA, APUESTA, ADORADA, y AMIGA y AMADA de muy santa compañía. En el nombre de María… R muestra RAMA y RAÍZ, y REINA y Emperatriz, ROSA del mundo; y feliz quien la viese mucho estaría. En el nombre de María… I nos muestra JESUCRISTO, JUSTO JUEZ, y por esto fue por ella por nosotros visto, según dijo Isaías. En el nombre de María… A nos dice que (H) ABREMOS y que a todo ACABAREMOS aquello que nosotros queremos de dios, pues ella nos guía. En el nombre de María… Eno nome de Maria cinque letras, nomais, i ha. M mostra MADR’ e MAIOR e mais MANSA e mui MELLOR de quant’ al fez Nostro Sennor nen que fazer poderia. Eno nome de Maria... A demostra AVOGADA, APOSTA e AORADA, e AMIGA e AMADA da mui santa compannia. Eno nome de Maria... R mostra RAM’ e RAIZ, e REINN’ e Emperadriz, ROSA do mundo; e fiiz quen a visse ben seria. Eno nome de Maria... I nos mostra JESU‐CRISTO, JUSTO JUIZ, e por isto foi por ela de nós visto, segun disso Isaia. Eno nome de Maria... A ar diz que (H)AVEREMOS e que tod’ ACABAREMOS aquelo que nós queremos de Deus, pois ela nos guia. Eno nome de Maria... «Como santa María hace estar al monje trescientos años «Como Santa Maria feze estar o monge trezentos anos ao canto escuchando el canto de un pájaro, porque le pedía que le mostrase da passarinna, porque lle pedia que lle mostrasse qual era o ben que havian os que eran en paraiso» cuál era el bien que tenían los que estaban en el paraíso». Quien a la virgen bien sirviere al Paraíso fuere. Y este gran milagro os quiero yo ahora contar, que hizo santa María por un monje, que rezar iba siempre para que le mostrase que bien hay en el Paraíso. Quien a la virgen sirviere… Y que lo viese en su vida antes de que fuese morir. Y por ello la Gloriosa veréis lo que fue hacer: lo hizo entrar en una huerta en que muchas veces ya Quien a la virgen sirviere… entrara; pero aquel día hizo que una fuente encontrara muy clara y muy hermosa, y cerca de ella se sentase. Y después de lavar muy bien las manos, dijo: «Ay, Virgen, [quién me diera
Quien a la virgen sirviere… ver el Paraíso, algo que mucho te pedí, U n poco de su holganza antes de que salga de aquí, ¿Quién de los que bien obran sabe que galardón tendrá? Quien a la virgen sirviere… Tan pronto que acabada hubo el moje la oración, oyó un pajarillo cantar con tan agradable sonido, que se olvidó oyéndolo y mirándolo siempre a él. Quien a la virgen sirviere… Quen a Virgen ben servirá a Paraiso irá. E daquest’ un gran miragre vos quer’ eu ora contar, que fezo Santa Maria por un monge, que rogar ll’ ia sempre que lle mostrasse qual ben en Parais’ ha Quen a Virgen ben servirá... E que o viss’ en sa vida ante que fosse morrer. E por end’ a Groriosa vedes que lle foi fazer: fez‐lo entrar en ũa horta en que muitas vezes ja Quen a Virgen ben servirá... entrara; mais aquel dia fez que ũa font’ achou mui crara e mui fremosa, e cab’ ela s’ assentou. E pois lavou mui ben sas mãos, diss’: «Ai Virgen, que sera Quen a Virgen ben servirá... se verei do Paraiso, o que ch’ eu muito pidi, algun pouco de seu viço ante que saia d’ aqui, e que sábia do que ben obra que galardon havera?». Quen a Virgen ben servirá... Tan toste que acabada houv’ o monj’ a oraçon, oiu ũa passarinna cantar log’ en tan bon son, que se escaeceu seendo e catando sempr’ ala. Quen a Virgen ben servirá... Atan gran sabor havia daquel cant’ e daquel lais, Tanto placer tenía por aquel canto y aquella endecha, que trescientos años estuvo así, o más, creyendo que no estuviera sino un poco, como estaba Quien a la virgen sirviere… el monje alguna vez en el año, cuando salía al vergel. Después que se fue el pajarillo, fue él muy grave, y dijo: «De aquí me quiero marchar, porque ahora quiero ir [comer Quien a la virgen sirviere… al convento». Y se fue entonces y encontró un gran portal que nunca viera, y dijo: ¡ «Ay, santa María, ayúdame! No es este mi monasterio, ¿que será de mí? » Quien a la virgen sirviere… Después entró en la iglesia, y tuvieron gran pavor los monjes cuando lo vieron, y le preguntó el prior, diciéndole: «Amigo, ¿vos quién sois y que buscáis acá? Quien a la virgen sirviere… Dijo él: «Busco mi abad, que ahora aquí dejé y el prior y los frailes, que de mí ahora salieron cuando fui a aquella huerta: ¿dónde están quién me lo dirá? Quien a la virgen sirviere… Cuando esto oyó el abad, lo tuvo por loco, y también el convento; pero después de que supieron como fueran los hechos, dijeron: «Quién oyó Quien a la virgen sirviere… nunca tan gran maravilla como la que Dios por este hombre [hizo
por ruego de su Madre, ¡Virgen santa de gran prez! Y por esto loémosla; ¿pero quién no la loará Quien a la virgen sirviere… por cualquier cosa que sea? Porque, en Dios, gran [ascendencia tiene
y cuanto le pedimos nos lo da su Hijo, ciertamente, por ella, y aquí nos mostró lo que nos dará después». Quien a la virgen sirviere… que grandes trezentos anos estevo assi, ou máis, cuidando que non estevera senon pouco, com’ está Quen a Virgen ben servirá... monj’ algũa vez no ano, quando sal ao vergeu. Des i foi‐s’ a passarinna, de que foi a el mui greu, e diz: «Eu d’ aqui ir‐me quero, ca oimais comer querra Quen a Virgen ben servirá... o convent’». E foi‐se logo e achou un gran portal que nunca vira, e disse: «Ai, Santa Maria, val! Non é est’ o meu mõesteiro, pois de mí que se fara?». Quen a Virgen ben servirá... Des i entrou na eigreja, e houveron gran pavor os monges quando o viron, e demandou‐ll’ o prior, dizend’: «Amigo, vós quen sodes ou que buscades aca?». Quen a Virgen ben servirá... Diss’ el: «Busco meu abade, que agor’ aqui leixei, e o prior e os frades, de que mi agora quitei quando fui a aquela horta: u seen quen mi o dira?». Quen a Virgen ben servirá... Quand’ est’ oiu o abade, teve‐o por de mal sén, e outrossi o convento; mais des que souberon ben de como fora este feito, disseron: «Quen oirá Quen a Virgen ben servirá... nunca tan gran maravilla como Deus por este fez polo rogo de sa Madre, Virgen santa de gran prez! E por aquesto a loemos; mais quen a non loará Quen a Virgen ben servirá... máis doutra cousa que seja? Ca, par Deus, gran dereit’ é, pois quanto nós lle pedimos nos dá seu Fill’, a la fe, por ela, e aqui nos mostra o que nos depois dara». Quen a Virgen ben servirá... «Ésta es de cómo un clérigo hacía una prosa a santa Maríam y no podía «Esta é como un clerigo fazia ũa prosa a Santa Maria e non podia encontrar una rima, y fue a rogarle a santa María que le ayudase, y la achar ũa rima, e foi rogar a Santa Maria que o ajudasse, e achó‐a halló enseguida. Y a la Majestad le dijo:”Muchas gracias”.» logo. E a Majestade lle disse: “Muitas graças”» Muy gran gozo santa María, Madre de Dios siente de ayudar a quien de loor prosas o cantares le hiciese. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor d’ ajudar quen lle cantares ou prosas faz de loor. Un milagro oí, poco tiempo hace, contar que un arcediano viejo, que gran placer tenía en prosas de su loor hacer y decir su bondad y su mesura y su prez y su valor. Muy gran gozo santa María, Madre de Dios siente… Él una prosa hacía que estaba muy bien hecha, sino fuese una rima que en ella le faltaba; y hallarla no podía, y creía que de ninguna manera por él la hallaría, ni por otro que saber hubiese. Muy gran gozo santa María, Madre de Dios siente… Él desesperado por aquella rima hallar por hombre de este mundo, se fue pues a un altar de la Virgen santa María y comenzó a rezar para que a acabar esta prosa le fuese ayudante. Muy gran gozo santa María, Madre de Dios siente… Puesto que estaba contento de su loor y de Dios y de cómo a la Trinidad entendiesen los incrédulos y él no le podía dar fin, pues sus rodillas hincó para que ella fuese quien acabase. Muy gran gozo santa María, Madre de Dios siente… Estando él así en preces, le vino al corazón la rima que le faltaba, que era de tal razón en latín y que mostraba: Nobile Triclinium. Daquest’ ora un miragre oi, pouc’ ha, retraer que a un arcidiago avẽo, que gran prazer havia en fazer prosas de sa loor e dizer sa bondad’ e sa mesura e seu prez e sa valor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... El ũa prosa fazia que era feita mui ben, se non fosse ũa rima soa que minguava én; e achar non a podia, e cuidava que per ren per el ja non s’ acharia, nen per outro sabedor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... El ja por desasperado de s’ aquela rim’ achar per home daqueste mundo, foi‐s’ enton a un altar da Virgen Santa Maria e começou‐ll’ a rogar de s’ acabar esta prosa que lle foss’ ajudador. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Ca ela era ben feita de sa loor e de Deus e de com’ a Trĩidade entendessen os encreus; e el dar non lle podia neun cabo, mas os seus gẽollos ficou que ela foss’ ende acabador. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Estand’ el assi en prezes, vẽo‐lle a coraçon a rima que lle minguava, que era de tal razon en latin e que mostrava: “Nobile Triclinium”. Y no había palabra que lo hiciese mejor Muy gran gozo santa María, Madre de Dios siente… que esta rima que os digo, y que quiere decir así: “Noble casa de morada, tres moradas hay en ti: Dios Padre y su Hijo y el Espíritu Santo allí vinieron morar sin duda para traernos amor”. Muy gran gozo santa María, Madre de Dios siente… Después de que la hubo terminado,a santa María loó que tan bien fuese acabada, y con placer lloró. Pero al cabo de un momento a la imagen se inclinó y muy despacio dijo: «Muchas gracias, señora mía». Muy gran gozo santa María, Madre de Dios siente… Este milagro de santa María demostrar quiere lo que aconteció, no hace mucho, en la ciudad de París; y veréis la imagen, por sentiros con ella más feliz hoy en día colgada está dentro de san Vítor. Muy gran gozo santa María, Madre de Dios siente… E non havia palavra que i fezesse mellor Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... esta rima que vos digo, e que quer dizer assi: “Nobre casa de morada, tres moradas ha en ti: Deus Padre e o seu Fillo e o Sant’ Espirit’ i vẽeron morar sen falla por nos fazeren amor”. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Pois houv’ a pros’ acabada, Santa Maria loou que lla tan ben acabara, e con gran prazer chorou. Mais a cabo dũa peça a omage s’ enclinou dela e mui passo disse: «Muitas graças, meu sennor». Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Este miragre que Santa Maria demostrar quis conteceu, non ha gran tempo, na cidade de Paris; e veredes a omagen, por seerdes én máis fis, hoje dia enclinada estar dentr’ en San Vitor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... «Como un clérigo en la misa consumió una araña que le cayó en el cáliz, y le «Como ũu clerigo ena missa consomiu ũa aranna que lle caeu no calez, e andaba entre la piel y la carne viva, e hizo santa María que le saliese por la andava‐lle ontr’ o coiro e a carne viva, e fez Santa Maria que lle saisse pela unna» uña». Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso, para que la verdad entienda el necio obstinado. Y de esta vez un gran milagro os contaré y maravilloso de oír, pues lo oís de buen grado, que mostró la Santa Virgen, de la que Dios nos fue dado, dentro de Ciudad Rodrigo. Y es muy maravilloso Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… más que otros que oísteis, pues supe yo que este que os contaré ahora le aconteció a un preste que decía siempre misa de la Madre del Rey celeste; y porque bien la cantaba, era en ello muy entusiasta Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… el pueblo de oírla. pero un día, sin fallar, en la gran fiesta de Agosto, de esta Señora tan cumplida estaba cantando misa; y después de que hubo consumido la Hostia, también quiso la sangre consumir del glorioso Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… Jesucristo. Y vio en el cáliz yacer una gran araña dentro de la sangre nadando, y lo tuvo por extraña cosa; pero muy grande esfuerzo hizo, según costumbre de España, y en consumirlo todo no fue muy lento. Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… Y después de que esto hubo hecho, no quiso Dios que le obstaculizase
la ponzoña de la araña ni el cuerpo le muriese; y por eso andaba viva, no quiso que lo mordiese, pero entre la piel y la carne andaba aquel desgraciado insecto. Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso, porque a verdad’ entenda o neicio perfioso. E daquest’ un gran miragre vos sera per mí contado e d’ oir maravilloso, pois oide‐o de grado, que mostrou a Santa Virgen, de que Deus por nós foi nado, dentro en Cidad‐Rodrigo. E é mui maravilloso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... ontr’ os outros que oistes, e tenn’ eu que atal éste o que vos contarei ora que avẽo a un preste que dizia sempre missa da Madre do Rei celeste; e porque a ben cantava, era én mui desejoso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... o poblo de lla oiren. Mas un dia, sen falida, ena gran festa d’ Agosto, desta Sennor mui comprida estava cantando missa; e pois houve consomida a Hosti’, ar quis o sangui consomir do glorioso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Jesu‐Crist’. E viu no caliz jazer ũa grand’ aranna dentro no sangui nadando, e teve‐o por estranna cousa; mais mui grand’ esforço fillou, a foro d’ Hespanna, e de consomir‐lo todo non vos foi mui vagaroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E pois aquest’ houve feito, non quis que ll’ empeecesse Deus o poçon da aranna nen lle no corpo morresse; e pero andava viva, non ar quis que o mordesse, mas ontr’ o coir’ e a carn’ ia aquel bestigo astroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Y andaba muy rápido por el cuerpo y no causaba dolor ni mal, por virtud de la Virgen santa María; y si al sol se paraba, enseguida la araña venía, y mostrándola a todos decía: «El Rey piadoso Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… quiso que por mis pecados este martirio tuviese; por ello ruego a la Virgen que si a ella agradase, que rogase a su Hijo que pronto la muerte me diese o me quitase esta cuita, que bien poderoso es para hacerlo». Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… Esta araña andaba por encima del espinazo y después por los costados y directamente al bazo, después iba a los pechos y tampoco dejaba brazo por el que no anduviese; y el cuerpo muy velludo Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… tenía esta araña. Y un día, estando al sol, a la hora nona, le fue el brazo cayendo, y se puso a rascar y no se dio cuenta sino cuando le salió por debajo de una uña aquel ponzoñoso insecto. Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… Y tan pronto como la araña salió, el clérigo la cogió e hizo luego polvos y en su bolsa la guardó; y cuando dijo su misa, la metió en la boca y la tragó, y dijo que le supiera a manjar muy sabroso. Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… Las gentes que allí estaban, cuando hubieron esto visto, loaron mucho a la Madre del santo Rey Jesucristo y de allí en adelante fue el clérigo por esto mucho más confirmado en la fe, y no fue lujurioso. Muy buen milagro hizo la Virgen extraño y hermoso… E andava muit’ aginna pelo corp’ e non fazia door nen mal, por vertude da Virgen Santa Maria; e se s’ ao sol parava, log’ a aranna viia, e mostrando‐a a todos dizend’: «O Rei piadoso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... quis que polos meus pecados aqueste marteir’ houvesse; por én rogo aa Virgen que se a ela prouguesse, que rogass’ ao seu Fillo que cedo mi a morte desse ou me tolless’ esta coita, ca ben é én poderoso». Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Esta aranna andando per cima do espinnaço e depois pelos costados e en dereito do baço, des i ia‐ll’ aos peitos e sol non leixava braço per que assi non andasse; e o corpo mui veloso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... havia esta aranna. E un dia, el estando ao sol, ora de nõa, foi ll’ o braç’ escaentando, e el a coçar fillou‐s’ e non catou al senon quando lle saiu per so a unlla aquel poçon tan lixoso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E tan toste que saida foi, o crerigo fillou‐a e fez logo dela poos e en sa bolsa guardou‐a; e quando disse sa missa, consumiu‐a e passou‐a, e disse que lle soubera a manjar mui saboroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso As gentes que i estavan, quand’ houveron esto visto, loaron muito a Madre do Santo Rei Jesu‐Cristo e des ali adeante foi o crerigo por isto mui máis na fe confirmado, e non foi luxurioso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... «Ésta es de loor de santa María «Esta é de loor de Santa Maria» Decid, ay trovadores, a la Señora de las señoras, ¿por qué no la loáis? Si vos trovar sabéis, y porque Dios tenéis, ¿por qué no la loáis? La señora que da la vida y es tan bien cumplida, ¿por qué no la loáis? La que nunca os miente y nuestra cuita siente, ¿por qué no la loáis? La que es más que buena y por la que Dios perdona, ¿por qué no la loáis? La que nos da consuelo en la vida y en la muerte, ¿por qué no la loáis? La que hace que lo que muere viva, y la que nos socorre, ¿por qué no la loáis? Dized’, ai trobadores, a Sennor das sennores, por que a non loades? Se vós trobar sabedes, a por que Deus havedes, por que a non loades? A Sennor que dá vida e é de ben comprida, por que a non loades? A que nunca nos mente e nossa coita sente, por que a non loades? A que é máis que bõa e por que Deus perdõa, por que a non loades? A que nos dá conorte na vida e na morte, por que a non loades? A que faz o que morre viv’, e que nos acorre, por que a non loades? «Ésta es como un caballero que era muy lujurioso, por ruego que hizo a santa «Esta é como un cavaleiro que era mui luxurioso, per rogo que fezo a María, hubo de cambiar su naturaleza y por tal pleito nunca después reincidió». Santa Maria, houve cambiada a natura que nunca pois catou por tal preito» Así como pugna el demonio en hacer que erremos, también la Virgen pugna para que de errar nos guardemos. Pues así como él anda siempre buscando sendas para hacer mal en el mundo, falsas y muy mentirosas, así también las busca la Virgen santas y muy verdaderas, para que merced tengamos de Dios, del que siempre [aguardamos.
Así como pugna el demonio en hacer que erremos… Y de esta vez un milagro que oí deciros quiero, que hizo una vez maravilloso y muy difícil la Virgen muy gloriosa, de la que gran merced espero; y si bien escucháis, de buen grado os lo contaremos. Así como pugna el demonio en hacer que erremos… Esto fue de un caballero que de corazón amaba a esta muy Gloriosa y que siempre la loaba cuanto más loarla podía, y por su amor daba a pobres y mezquinos, esto de cierto sabemos. Así como pugna el demonio en hacer que erremos… Este caballero era alto y apuesto y hermoso, manso y de buen talante, sin orgullo y humilde y mesurado en sus hechos; pero tan lujurioso era que no podía serlo más, por cuanto aprendemos. Así como pugna el demonio en hacer que erremos… Pero cuando recordaba a la Señora bien cumplida, Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos, outrossi a Virgen punna como nos d’ errar guardemos. Ca assi com’ ele sempre anda buscando carreiras pera mal fazer no mundo, falsas e mui mentireiras, assi ar busca a Virgen santas e mui verdadeiras, por que mercee hajamos de Deus, que sempr’ [atendemos.
Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos.. E daquest’ un gran miragre que oi dizer‐vos quero, que fezo ũa vegada maravillos’ e mui fero a Virgen mui groriosa, de que gran merce’ espero; e se ben nos ascuitardes, de grado vo‐lo diremos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Esto foi dun cavaleiro que de coraçon amava a esta mui Groriosa e que sempre a loava quant’ el máis loar podia, e por seu amor ar dava a pobres e a mesquinnos, esto de certo sabemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Este cavaleiro era grand’ e apost’ e fremoso, manso e de bon talante, sen orgull’ e homildoso e mesurad’ en seus feitos; pero tan luxurioso era que máis non podia seer, per quant’ aprendemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Pero quando lle nembrava a Sennor de ben comprida, quedava‐ll’ aquela coita e era de bõa vida; le quedaba aquella cuita y era de buena vida; pero después la olvidaba, como hombre que se desboca y que no está en su juicio, y de tales conocemos. Así como pugna el demonio en hacer que erremos… Y éste así haciendo y con el demonio luchando, no estando en un estado, sino cayendo y levantando, vio en visión a la Reina de los cielos, y él llorando le dijo: «Señora, merced, porque en ti la hallaremos Así como pugna el demonio en hacer que erremos… cada vez que yerro hagamos. Por ello a tu santidad ruego que me hagas merced y por tu piedad no tengas en cuenta como estamos llenos de maldad yo y lo demás de este mundo por pecados que hacemos». Así como pugna el demonio en hacer que erremos… Entonces la Virgen muy santa le miró sañuda y le dijo a él: «La esperanza que tienes en mí está perdida si de lo que tú haces tu corazón no se muda y no dejas aquel yerro que nosotros tanto aborrecemos». Así como pugna el demonio en hacer que erremos… Entonces dijo el caballero: «Señora mía, yo soy vuestro, y a vos de ninguna manera debo mentir ni puedo: pero este yerro por naturaleza viene desde Adán y sabemos, que no seremos sanos si por vos no estamos guarecidos. Así como pugna el demonio en hacer que erremos… Entonces respondió la Virgen muy llena de mesura: «Porque tu bondad conocemos y entendemos tu locura, yo haré que mi Hijo te cambie la naturaleza para que no vuelvas a hacer esto, que de esto poder tenemos». Así como pugna el demonio en hacer que erremos… Entonces se fue la Virgen santa; y luego otro día, por poder de la gloriosa bendita santa María, el caballero que antes con gran lujuria ardía se tornó más frío que la nieve, en los milagros lo leemos. Así como pugna el demonio en hacer que erremos… Y vivió después su vida como Dios quiso y cuanto, muy buena, como hombre que siempre en su bien avanza, para gozo de la Gloriosa que al demonio quebranta, y a la que siempre pecadores por ello loores damos. Así como pugna el demonio en hacer que erremos… mais depois ll’ escaecia, como home que s’ obrida e que non é en seu siso, e de taes connocemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... El aquest’ assi fazendo e con o demo luitando, non estand’ en un estado, mais caend’ e levantando, viu en vijon a Reinna dos ceos, e el chorando lle disse: «Sennor, mercee, ca en ti a acharemos Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... cada que fezermos erro. Por end’ a ta santidade rogo que m’ hajas mercee e pola ta piadade non cates a como sõo mui comprido de maldade eu e os máis deste mundo por pecados que fazemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton a Virgen mui santa cató‐o come sannuda e disse‐ll’: «A esperança que has en mí é perduda se daquesto que tu fazes teu coraçon non se muda e non leixas aquel erro que nós muit’ avorrecemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton diss’ o cavaleiro: «Mia Sennor, eu sõo vosso, e a vós per nulla guisa mentir non devo nen posso; mais est’ erro per natura ben des Adan é‐xe nosso, de que non seremos sãos, se per vós non guarecemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton respondeu a Virgen mui comprida de mesura: «Porque teu ben connocemos e entendes ta loucura, eu farei que o meu Fillo te cambiará a natura que ja máis esto non faças, ca desto poder havemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton foi‐s’ a Virgen santa; e logo en outro dia, por poder da groriosa bẽeita Santa Maria, o cavaleiro que ante con gran luxuri’ ardia tornou mais frio ca neve, nos miragres‐lo leemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... E viveu depois sa vida quamanna Deus quis e quanta, mui bõa, assi com’ home que sempr’ en seu ben avanta, por prazer da Groriosa que ao demo quebranta, a que sempre pecadores por ende loores demos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... «Como santa María libra de la muerte una bestezuela que llaman «Como Santa Maria guardou de morte ũa bestiola que chaman comadreja». donezinna» En lo poco y en lo mucho, en todo les hace merced a sus siervos la Virgen, madre del que todo ve. De esto diré un milagro grande que hizo la Reina, Madre de Dios Jesucristo, a un rey que mucho tenía en ella su esperanza, porque le hizo ver enseguida pesar y placer muy grandes las dos por su merced. En lo poco y en lo mucho, en todo les hace merced… Este pesar fue por una bestezuela que mucho amaba el Rey, que consigo traía y que muy bien criaba, a la que llaman donezinna los gallegos, y sacaba con ella aves de las cuevas, en las cuales nadie ve. En lo poco y en lo mucho, en todo les hace merced… Pero esta y otras muchas cosas buenas hacía retozando y saltando, donde gran placer tenía aquel Rey; y por esto tan bien le quería que consideraba que le hiciera Dios al dársela gran merced. En lo poco y en lo mucho, en todo les hace merced… Y por ello le hiciera de fustán, en que la guardaba, un arca muy bien hecha, y dentro la encerraba para que mal no recibiese, que mucho recelaba del gato, que en la noche mejor que en el día ve. En lo poco y en lo mucho, en todo les hace merced… Aún la veo un día, yendo por un camino, que la quiso sacar del arca; y como ella es ligera, cayó entre los pies de las bestias, y fue de tal modo que el Rey con pánico dijo: «¡Santa María merced! Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee aos seus servos a Virgen, Madre do que todo vee. Desto direi un miragre grande que fez a Reinna, Madre de Deus Jesu‐Cristo, a ũu rei que muito tiinna en ela sa asperança, ca lle fez veer aginna pesar e prazer mui grande dũa ren por sa mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Este pesar foi por ũa bestiola que muit’ amava el‐Rei, que sigo tragia e a que mui ben criava, a que chaman donezinna os galegos, e tirava con ela aves das covas, e de taes home vee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Pero esta outras cousas muitas e bõas fazia trebellando e saltando, onde gran prazer havia aquel Rei; e por aquesto atan gran ben lle queria que tiinna que fezera Deus en dar‐lla gran mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... E por esto lle fezera de fust’, en que a guardava, ũa arca mui ben feita, e dentro a enserrava por que mal non recebesse, ca muito se receava do gato, que ena noite mellor ca no dia vee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Onde ll’ avẽo ũu dia, indo per ũa carreira, que a quis tirar da arca; e com’ ela é ligeira, caeu ontr’ os pés das bestas, e foi en atal maneira que el‐Rei con coita disse: «Santa Maria, mercee! En lo poco y en lo mucho, en todo les hace merced… Guardadme mi donezinna que no la pierda por muerte». Y cuantos allí estaban tuvieron gran desconsuelo, porque puso el caballo del Rey el pie tan fuerte sobre ella, que el Rey dijo: «¡Ay, varones, quién la ve? En lo poco y en lo mucho, en todo les hace merced… Dádmela de la manera que sea, ya viva, ya muerta, y he de consolarme con ella como quien se desconsuela». Entonces hizo santa María, la que de los cielos es puerta, que de debajo del pie saliese viva por su merced. En lo poco y en lo mucho, en todo les hace merced… Entonces cuantos allí estaban y vieron tal maravilla que hizo la Gloriosa, que es de Dios Madre e Hija, en hacer que el caballo, que con su pie tan mal pisa no la matase. Y esto hizo aquel que todo ve En lo poco y en lo mucho, en todo les hace merced… para placer de la Gloriosa, su Madre, a quien encomendada la hubo el Rey, cuando por el pie del caballo fue pisada. Por ello sea el bendito y ella sea loada, y siempre ambos de nosotros tengan piedad y merced. En lo poco y en lo mucho, en todo les hace merced… Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Guarda‐me mia donezinna que a non perça per morte». E quantos ali estavan houveron gran desconorte, ca lle pose o cavalo d’el‐Rei o pé atan forte sobr’ ela, e el‐Rei disse: «Ai, varões, quen a vee? Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Dade‐mi‐a qual quer que seja, sequer viva, sequer morta, e conortar‐m’‐ei con ela come quen se mal conorta». Enton fez Santa Maria, a que é dos ceos porta, que de so o pé saisse viva pola sa mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Enton quantos ali eran e viron tal maravilla que fezo a Groriosa, que é de Deus Madr’ e Filla, en fazer que o cavalo, que con seu pé tan mal trilla, non a matasse. E esto fez aquel que todo vee Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... per prazer da Groriosa, sa Madr’, a que comendada a houv’ el‐Rei, u do pee do cavalo foi trillada. Por én seja el bẽeito e ela seja loada, e sempr’ ambos de nós hajan piedade e mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... «Como santa María llevó el alma de un fraile que pintó su nombre «Como Santa Maria levou a alma dun frade que pintou o seu nome de tres colores». de tres coores» La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores, mucho más le place cuando loan su nombre que otras loores. De esto diré un milagro, según me fue contado, que oí a un moje bueno y bien ordenado y que las horas de esta Virgen decía de muy buen grado, y mayor placer había en esto que en otros placeres. La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… Este muy buen clérigo era y con satisfacción leía las Vidas de los Santos Padres y también muy bien escribía; pero donde quiere que el hallase el nombre de santa María le hacía un muy hermoso escrito con tres colores. La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… El primero era oro, color rico y hermoso semejante a la Virgen que es noble y preciosa; la otra azul era, color muy maravillosa que al cielo se parece cuando está en su esplendor. La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… El tercero lo llaman rosa, porque es color rojo; por lo que cada uno de estos colores muy bien se parece a la Virgen que es rica, muy santa, y que par a ella nunca hubo en hermosura, porque es la mejor de las mejores.
La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… Donde este nombre santo el monje traía consigo de la Virgen santa María, de la que era muy amigo, lo besaba a menudo para vencer al enemigo el diablo que siempre pugna por hacernos cometer errores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores, mui máis lle praz quando loan seu nome que doutras loores. Desto direi un miragre, segundo me foi contado, que avẽo a un monge bõo e ben ordinnado e que as horas desta Virgen dizia de mui bon grado, e maior sabor havia desto que doutras sabores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Este mui bon clerigo era e mui de grado liia nas Vidas dos Santos Padres e ar mui ben escrivia; mais u quer que el achava nome de Santa Maria fazia‐o mui fremoso escrito con tres colores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... A primeira era ouro, coor rica e fremosa a semellante da Virgen nobre e mui preciosa; e a outra d’ azur era, coor mui maravillosa que ao ceo semella quand’ é con sas esplandores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... A terceira chaman rosa, porque é coor vermella; onde cada ũa destas coores mui ben semella aa Virgen que é rica, mui santa, e que parella nunca houv’ en fremosura, ar é mellor das mellores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Ond’ aqueste nome santo o monge tragia sigo da Virgen Santa Maria, de que era muit’ amigo, beijando‐o ameude por vencer o ẽemigo diabo que sempre punna de nos meter en errores. La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… Ocurrió que una vez yacía muy enfermo de una gran enfermedad, de la que era poseedor; pero aunque así yacía, le venía siempre a la mente ser de la Virgen santa uno de sus más loadores. La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… El abad y los monjes todos lo fueron a ver, y como lo vieron maltrecho, un fraile con él pusieron para que tuviese compañía; y después allí estuvieron un poco y luego se fueron. pero la Señora de las señoras La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… se le apareció al fraile que lo acompañaba, durmiendo, y vio que al lecho se aproximaba poco a poco y le decía: «No temas, que te haré ir subiendo conmigo ahora al paraíso, donde verás a los mayores. La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… Pues por cuanto tú pintabas mi nombre de tres pinturas, te llevaré arriba al cielo, donde verás las aposturas, y en el Libro de la Vida escrito entre las escrituras estarás entre los que no mueren, ni tienen cuitas ni dolores». La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… Entonces llevó el alma de él consigo la santa Reina. Y el fraile despertó y fue al lecho enseguida; y puesto que lo encontró muerto, hizo sonar la campanilla según estaba establecido por los santos doctores. La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… A propósito el abad llego allí con el convento, que eran de compañía, bien ochenta o ciento; y aquel monje les dijo: «Señores, por gusto os diré todo lo que vi, si me queréis escuchar». La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… Entonces contó lo que viera, según ya os he dicho; y el abad deprisa lo hizo poner en escrito para destruir las obras del enemigo maldito, que nos quiere llevar a donde siempre tengamos pavores… La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… Y después de que supieron el hecho, loaron voluntarios a la Virgen santa María, la Señora de piedad; y si en alguna cosa erraron por necedad, pugnaron de guardarse de no ser pecadores. La que por gran hermosura es llamada Flor de las flores… A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Onde foi ũa vegada que jazia mui doente dũa grand’ enfermidade, de que era én possente; e pero assi jazia, viinna‐lle sempre a mente de seer da Virgen santa un dos seus máis loadores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... O abade e os monges todos veer o vẽeron, e poi‐lo viron maltreito, un frade con el poseron que lle tevesse companna; e pois ali esteveron un pouco, foron‐se logo. Mais a Sennor das sennores A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... apareceu ao frade que o guardav’, en dormindo, e viu que ao leito se chegava passo indo, e dizia‐lle: «Non temas, ca te farei ir sobindo mig’ ora a paraiso, u veeras os maiores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Ca por quanto tu pintavas meu nome de tres pinturas, levar‐t’‐ei suso ao ceo, u veras as aposturas, e eno Livro da Vida escrit’ ontr’ as escrituras seras ontr’ os que non morren, nen han coitas nen doores». A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Enton levou del a alma sigo a Santa Reinna. E o frade espertou logo e foi ao leit’ aginna; e pois que o achou morto, fez sõar a campainna segund’ estableçud’ era polos seus santos doctores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Mantenente o abade chegou i con o convento, que eran i de companna ben oiteenta ou cento; e aquel monge lles disse: «Sennores, por cousimento o que vi vos direi todo, se m’ én fordes oidores». A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Enton contou o que vira, segundo vos hei ja dito; e o abade tan toste o fez meter en escrito pera destruir as obras do ẽemigo maldito, que nos quer levar a logo u sempr’ hajamos pavores... A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... E pois souberon o feito, loaron de voontade a Virgen Santa Maria, a Sennor de piedade; e se en algũa cousa ll’ erraran per necidade, punnaron de se gardaren que non fossen pecadores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... «Esta primera es dedicada a Mayo». «Esta primeira é das maias» Bien vengas, Mayo, y con alegría; por ello rogaremos a santa María que a su hijo ruegue todavía que él nos guarde de torceduras y locuras. Bien vengas, Mayo, y con alegría. Bien vengas, Mayo, con toda salud, porque roguemos a la de gran virtud que a Dios ruegue que siempre nos ayude contra el demonio y desde allí nos escude. Bien vengas, Mayo, con toda salud. Bien vengas, Mayo, y con lealtad, porque roguemos a la de gran bondad que siempre tenga de nosotros piedad y que nos guarde de toda maldad. Bien vengas, Mayo, y con lealtad. Bien vengas, Mayo, con muchas riquezas; y nosotros roguemos que haya noblezas muy grandes en si, que de tristezas nos guarde y de cuitas y también de vilezas. Bien vengas, Mayo, y con muchas riquezas. Bien vengas, Mayo, cubierto de frutas; y nosotros roguemos para que siempre dobles haya mercedes que hacer porque muchas veces haya que nos defienda del demonio y sus luchas Bien vengas, Mayo, cubierto de frutas. Ben vennas, Maio, e con alegria; por én roguemos a Santa Maria que a seu Fillo rogue toda via que el nos guarde d’ err’ e de folia. Ben vennas, Maio, e con alegria. Ben vennas, Maio con toda saude, por que roguemos a de gran vertude que a Deus rogue que nos sempr’ ajude contra o dem’ e des i nos escude. Ben vennas, Maio, con toda saude. Ben vennas, Maio, e con lealdade, por que roguemos a de gran bondade que sempre haja de nós piadade e que nos guarde de toda maldade. Ben vennas, Maio, e con lealdade. Ben vennas, Maio, con muitas requezas; e nós roguemos a que ha nobrezas en si mui grandes, que nos de tristezas guard’ e de coitas e ar d’ avolezas. Ben vennas, Maio, con muitas requezas. Ben vennas, Maio, coberto de fruitas; e nós roguemos a que sempre duitas ha sas merces de fazer én muitas que nos defenda do dem’ e sas luitas. Ben vennas, Maio, coberto de fruitas. Bien vengas, Mayo, con buenos sabores; y nosotros roguemos y demos loores a la que siempre por los pecadores rogó a Dios, que nos guarde de dolores. Bien vengas, Mayo, con buenos sabores. Bien vengas, Mayo, con vacas y toros; y nosotros roguemos que nuestros tesoros de Jesucristo sean, que a los moros el cielo confunda, si blancos y rubios. Bien vengas, Mayo, con vacas y toros. Bien vengas, Mayo, alegre y sin saña; y nosotros roguemos a quien nos gana bienes de su Hijo, que nos dé tamaña fuerza, que salgan los moros de España. Bien vengas, Mayo, alegre y sin saña. Bien vengas, Mayo, con muchos ganados; y nosotros roguemos que los pecados nos sean por Dios perdonados, que de su Hijo nos haga privados. Bien vengas, Mayo, con muchos ganados. Bien vengas, Mayo, con buen verano; y nosotros roguemos a la Virgen del llano que nos defienda del hombre muy villano y del atrevido y del torpe truhán. Bien vengas, Mayo, con buen verano. Bien vengas, Mayo, con pan y con vino; y nosotros roguemos que a Dios niño traiga en sus brazos, que nos dé camino para que festejo hagamos con ella. Bien vengas, Mayo, con pan y con vino. Bien vengas, Mayo, manso y no sañudo; y nosotros roguemos que nuestro escudo nos guarde del loco atrevido y del hombre airado y desconocido. Bien vengas, Mayo, manso y no sañudo. Bien vengas, Mayo, alegre y hermoso por la Madre del Rey glorioso roguemos que nos guarde del enojoso hombre y del falso y del mentiroso Ben vennas, Maio, con bõos sabores; e nós roguemos e demos loores aa que sempre por nós pecadores rog’ a Deus, que nos guarde de doores. Ben vennas, Maio, con bõos sabores. Ben vennas, Maio, con vacas e touros; e nós roguemos a que nos tesouros de Jeso‐Cristo é, que aos mouros cedo cofonda, e brancos e louros. Ben vennas, Maio, con vacas e touros. Ben vennas, Maio, alegr’ e sen sanna; e nós roguemos a quen nos gaanna ben de seu Fillo, que nos dé tamanna força, que saian os mouros d’ Hespanna. Ben vennas, Maio, alegr’ e sen sanna. Ben vennas, Maio, con muitos gãados; e nós roguemos a que os pecados faz que nos sejan de Deus perdõados, que de seu Fillo nos faça privados. Ben vennas, Maio, con muitos gãados. Ben vennas, Maio, con bõo verão; e nós roguemos a Virgen de chão que nos defenda d’ home mui vilão e d’ atrevud’ e de torp’ alvardão. Ben vennas, Maio, con bõo verão. Ben vennas, Maio, con pan e con vinno; e nós roguemos a que Deus mininno troux’ en seus braços, que nos dé caminno por que sejamos con ela festinno. Ben vennas, Maio, con pan e con vinno. Ben vennas, Maio, mans’ e non sannudo; e nós roguemos a que noss’ escudo é, que nos guarde de louc’ atrevudo e d’ hom’ ẽaio e desconnoçudo. Ben vennas, Maio, mans’ e non sannudo. Ben vennas, Maio, alegr’ e fremoso; por end’ a Madre do Rei grorioso roguemos que nos guarde do nojoso hom’ e de falso e de mentiroso. Bien vengas, Mayo, alegre y hermoso. Bien vengas, Mayo, con buenos manjares; y nosotros roguemos en nuestros cantares a la santa Virgen, ante sus altares, que nos defienda de grandes pesares. Bien vengas, Mayo, con buenos manjares. Ben vennas, Maio, alegr’ e fremoso. Ben vennas, Maio, con bõos manjares; e nós roguemos en nossos cantares a Santa Virgen, ant’ os seus altares, que nos defenda de grandes pesares. Ben vennas, Maio, con bõos manjares. «Esta primera es de como el hizo el cielo y la tierra y el mar y el sol y la luna y las estrellas y todas las otras cosas que existen, y como hizo al hombre a su semejanza». «Esta primeira é de com’ el fez o ceo e a terra e o mar e o sol e a lũa e as estrelas e toda‐las outras cousas que son, e como fez o home a sa semellança» Como podemos a Deus gradecer quantos bẽes el por nós foi fazer. Por nós fez el ceo, terra e mar, ca pera si non havia mester; e quen aquesto creer non quiser, a piedade de Deus quer negar. Como podemos a Deus gradecer... De com’ el fez a luz e a criou, ben semella seu feit’, amigos meus; pero máis foi u por salva‐los seus o seu lume na Virgen enserrou. Como podemos a Deus gradecer... E u os ceos fez e estendeu, ben semella obra de mui gran sén; mas maior foi, a quen o catar ben, u por seer home deles decendeu. Como podemos a Deus gradecer... E u a terra fez, mostrou ben qual poder havia; mas quen comidir, por máis terra u por nos remiir andou en ela e sofreu gran mal. Como podemos a Deus gradecer... Cómo podemos a Dios agradecer tanto que por nosotros hubo de hacer. Por nosotros hizo el cielo, tierra y mar, que sino no había menester; a quien esto creer no quisiere, la piedad de Dios quiere negar. Cómo podemos a Dios agradecer… De cómo el hizo la luz y la creó, bien parece su hecho, amigos míos; pero más fue cuando por salvar a los suyos su fuego en la Virgen encerró. Cómo podemos a Dios agradecer… Y como los cielos hizo y extendió, bien semeja obra de gran pensamiento; pero mayor fue, a quien lo sepa ver cuando por ser hombre de ellos descendió. Cómo podemos a Dios agradecer… Y cando la tierra hizo, mostró bien cuanto poder tenía, pero quien se pare a medir, además de la tierra, por redimirnos anduvo por ella y sufrió gran mal. Cómo podemos a Dios agradecer… Y cuando la luna y el sol que luce creó, gran obra y muy noble hizo; pero más fue cuando más negros que la pez se volvieron cuando por nosotros murió en la cruz. Cómo podemos a Dios agradecer… Y cuando las estrellas hizo, de cierto sé que en hacerlas no puso afán; pero más fue cuando por ellas guiados por los Reyes fue adorado por Rey. Cómo podemos a Dios agradecer… Y cuando los peces, como aprendí, creó las aguas, como escrito está, gran cosa fue; pero bastante mayor cuando por encima de ellas anduvo por nosotros aquí. Cómo podemos a Dios agradecer… Y cuando las aves, tuvo por bien crear, que volasen en el aire hacer quiso, y mucho fue; pero esto os digo que más hizo por nosotros cuando por él subió. Cómo podemos a Dios agradecer… Y cuando las bestias, como los escritos dicen, hizo muchas más especies que mil, mucho fue; pero más en el vil pesebre entre ellas jugó él muy feliz. Cómo podemos a Dios agradecer… Y cuando el hombre apostó muy bello dándole entendimiento y razón, mucho fue; pero más aún cuando su pasión por salvarlo y su muerte muy cruel. Cómo podemos a Dios agradecer… E u a lũa e o sol que luz criou, grand’ obra e mui nobre fez; pero máis foi u chus negros ca pez tornaron u por nós pres mort’ en cruz. Como podemos a Deus gradecer... E u as estrelas fez, de certo sei que en faze‐las non fillou afan; pero máis foi u per elas a pran dos Reis foi aorado por Rei. Como podemos a Deus gradecer... E u os peixes, per com’ aprendi, criou das aguas, com’ escrito jaz, gran cousa foi; mas mui maior assaz u sobr’ elas andou por nós aqui. Como podemos a Deus gradecer... E u as aves, com’ el por ben viu, que voassen no aire fazer quis, muito foi; mas desto vos faço fis que máis fez por nós u per el subiu. Como podemos a Deus gradecer... E u bestias, per com’ o escrito diz, fez de naturas muitas máis ca mil, muito foi; pero máis u eno vil presev’ ontr’ elas jouv’ o mui fiiz. Como podemos a Deus gradecer... E u fez home apost’ e mui bel a que deu entendiment’ e razon, muito foi; pero máis u pres paxon po‐lo salvar e morte mui cruel. Como podemos a Deus gradecer... MEDIEVAL GALICIAN‐PORTUGUESE LYRIC (TROBADORISMO) (Introduction, selection and edition by Carlos Paulo Martínez Pereiro) An initiative of the Asociación de Escritores en Lingua Galega with the sponsorship of the S.A. de Xestión do Plan Xacobeo English versión by María Reimóndez and Manuel Armas (selection) The importance and relevance of the Galician‐Portuguese medieval lyric school (trobadorismo) is nowadays justly acknowledged both due to its intrinsic poetic interest as well as for sociolinguistic and cultural and literary extrinsic reasons. Today, the undeniable role and aesthetic quality of this poetic movement is widely recognised. However, such recognition did not imply the dissemination of the complete and complex historic reasons that explain the hegemonic role of Galician‐Portuguese as the language for poetry in the Iberian Peninsula for one‐hundred and fifty years. In the Middle Ages, the rise of Galician‐Portuguese in the Iberian peninsula is based on two interdependent factors: on the one hand, due to the prestige of the language as a poetic language; on the other, it is also the result of the great political and economic relevance of Galicia in the context of the peninsular kingdoms from the high medieval period. This “splendour” and this cultural, political and economic influence of the Iberian North West meant that during the 13th and 14th century ‐after which the decadence of Galicia started and slowly increased‐ the main (and maybe only) troubadour school in the Iberian Peninsula was created, as the different handwritten cancioneiros (chansonnier) show in both their religious and lay versions. In fact, the fundamental base for the Iberian adaptation and reception of medieval lyric beyond the Pyrenees in this language resides in the fact that the monarchs and nobles of the North Western kingdom of Galicia (and León) were Galician ‐up to Afonso VI (1188‐1230), IX of León‐ and defended their Galician “interests” ‐for example like the powerful family of the Counts of Traba‐; or else they had been brought up in Galicia ‐until Fernando III and Afonso X or the important lineage of the Castros or the Lara settled in the court of Afonso VIII of Castile‐. This was also supported by the progressive importance of Santiago de Compostela as the centre for power and culture, far beyond any restricted religious importance. Historical facts and our current knowledge of the prehistory of our lyricism allows us to present the hypothesis that the Galician‐Portuguese “version” of Occitan poetry in the Iberian courts was due to the strong direct or indirect influence of Galicia in the historical developments of the 11th and 12th centuries. Besides, this event happened thanks to the previous existence of some kind of poetry in Galician. This type of poetry must have had an effect in a period when the Occitan and Galician poetry experiences come together at last during the reign of Afonso IV and Alfonso VIII of Castile. On the other hand, as the genres used showed some clearly marked linguistic and dialect preferences that later became the core of each of the literary modes in the Hispanic Middle Ages, Galician‐Portuguese became the exclusive poetry language in which all “romances” in the Iberian peninsula were written, thus naming such a poetic school. With the exceptions of Mozarabic poetry in the South of the peninsula and the language of oc for Catalan troubadours, it was not only Galician and Portuguese poets from the Iberian North West but also all others from different parts of the peninsula, who also expressed their poetic coita (pain) of love, who spoke ill of their neighbours with sarcasm and deliberate obscenity or who drafted their loores and miragres (praise and miracles) for Santa Maria. This homogeneous linguistic expression in Hispanic poetry in the first centuries of the past millennium was so consistent that even Bonifacio Calvo of Geneva wrote his poetry in Galician‐Portuguese and thus eschatologically established a dialogue in the same language as Afonso X and in Occitan, with Provençal Arnaldo (quite likely Arnaut Catalan). We can also state how before all this, Occitan troubadour Raimbaut de Vaqueiras introduced this North Western language amongst those culturally prestigious in his famous multilingual descort, or how a “wise” king of Castela and León, creator and supporter of prose in Castilian language, appeared in front of our eyes as a lay or religious poet in Galician‐Portuguese. The sociocultural characterisation of the Centre and North West of the Iberian peninsula, and the generic trend of specific linguistic modalities, along with the prestige of Galician‐Portuguese as a language, help us understand this complex phenomenon. This is related to a pre‐court poetic tradition, probably created around the great centre for cultural reception and dissemination that is Santiago de Compostela. Witness to this is the extraordinary presence and later development by Galician minstrels of lyricism in a fake female voice in the genre of cantiga de amigo (with constant and persistent Galician environmental references). All these aspects help us understand this complex phenomenon that was more often than not misinterpreted, or seen from an anachronistic overlaying of Spanish nationalist ideology to spaces and times that resist that inappropriate assimilation prejudice. Galician‐Portuguese medieval lyric includes 1680 lay cantigas, attributed to 160 troubadours and minstrels, most of them Galician and Portuguese and some from other latitudes, as well as 422 religious cantigas ‐of loor and narratives of miragres‐ supported and written by Afonso X (1221‐1284) in the huge compilation of the Cantigas de Santa María, dedicated to Holy Mary. All these poems, beyond their different themes, conception and meaning, or their style and formal coincidences and divergences are unified by the substantial identity of the language expression of Galician‐Portuguese poetry. Cantigas that, in their combination of lyrics and music, are poems written to be sung and basically, depending on their content, define different genres. These troubadours were mainly working on themes that, despite being opposing and contradictory (same as medieval culture as a whole), showed some unity mainly due to the paradoxical continuity and interrelation amongst different trends. Though the frontiers were sometimes blurred and diffuse, there emerged different clearly demarcated genres: on the one hand, the obsessive and painful love‐suffering theme, in masculine vision and hyperbolic expression (cantigas de amor) also complemented by those from a pretended female point of view (cantiga de amigo), as well as their religious version with profane views transposed into prayers to María or loores. Another trend is related to a more narrative and vehement satirical discourse, with ridicule and sarcasm, obscene and seditious verses, humour and the superficial, or occasionally, with moralistic lessons. These are the so‐called cantigas de escarnho e de maldizer. There are also poetic and long narratives of clear propaganda in the miragres showing the goodness and mediation capacity of Holy Mary. Apart from the above‐mentioned canonical and also more abundant genres, we also have others with less texts remaining and with a more or less diffused profile. On the one hand, in lay genres we can highlight the descordos (with their corresponding formal distortion and the emotional disagreement that they show), the lais (narratives of the Arthurian cycle), the prantos (of elegiac‐funerary character) or the tenções (satirical and sometimes romantic discussions between two poets). In religious texts the Cantigas de Santa María not only show the cantigas of foreword and afterword but also a cantiga of pitiçon and of maias, a small group of cantigas devoted to Christ that are distant from the topics related to Holy Mary present in the remaining text. However, we would also have to consider, on the one hand, the cantigas de seguir that are not so much of a genre in itself but as a composition technique inherited from previous traditions and, on the other hand, the eloxio, the cantiga de tear, the cantiga de malmaridada and event the pastorela (courting dialogue between a cavaleiro and a pastor). These text types became genres in other troubadour schools of the middle ages in the West, but have a sporadic presence or are diluted and de‐characterised, to a large extent, in their hybridisation with the cantigas in those three canonical lay genres in Galician‐
Portuguese. Galician‐Portuguese as a language developed from Latin is the uniting element to the different lyric manifestations of Hispanic medieval lyricism, and as far as we know at present, it became a literary koiné with unitary use equivalent to that of Provençal in Occitan lyricism. However, it is not so rigid or closed in using the potential of the popular living language. All in all, between unity and diversity, this poetic koiné is located on the first pole, thus levelling grosso modo the dialectical differences that were present in Galicia and the North of Portugal up to the Mondego river at that time. It provides a wealthier and more varied language register for satirical compositions and the narratives of the miragres, as they are conveyed, amongst others, by the Cancioneiro da Ajuda, the Cancioneiro da Biblioteca Nacional and the Cancioneiro da Vaticana as well as the four cancioneiros in the Cantigas de Santa María. However, the ways in which this single and conventional characterisation has been made has to be reviewed today because there is no doubt regarding the permeability and openness of our poets to the real colloquial and popular language (theirs and of the people who lived during those times). A consideration must also be made regarding the unequal presence and low reception of the expressive modalities of different genres. As a consequence, however conventional as we may think the poetry was, it was highly communicative and easy to identify from the state of Galician today. As an aesthetic communication tool, Galician‐Portuguese, seemed to be immersed in a strong and homogeneous awareness of style, which was only relatively specialised in the light of the two universes reflected by them: lyrical‐love (lay and religious) and narrative (satirical and miracle telling). The lyrical‐love modality that presides over the construction of the cantiga de amor, the cantiga de amigo and the cantiga de loor, is based on the semantic‐structural process of repetition and variation, on formal and meaning parallels, so that, as a result, and as the scholastic and aristocratic convention of the time required, there is a limitation in the group of theme and situational motifs, and the subsequent lexical and formula selection for the human or the divine. The poetics were reduced on purpose and therefore the cantigas de amor go back in an almost inevitable convention, to a hypothetical paradigmatic text, intensifying and assimilating the psychological analysis of the coita de amor and the range of motifs that go with it in a highly formal rhetoric and logics. The cantigas de loor adapt and diversify the prayers to Holy Mary such as Senhor das senhores, while in the most emblematic and less contaminated by the courting style cantigas de amigo the style and structural limits are overcome to favour naturalist symbolism and a more traditional and suggestive expression. On their hand, the narrative style that presides over the construction of satirical texts and miracle stories leave reiterative structures of love poems behind to give importance to language and discourse expression that is closer to the conversational and vital, in line with their endo‐contextual themes and the different intentions behind each text. This means that, without giving up the conditionings learnt in the school, these texts are characterised in comparison to the so‐called love mode, by their relatively anti‐
conventional and expansive trend, strong expressions based on diverse rhetorical means, and a variety of registers and lexical wealth. In the cantigas de escarnho e de maldizer idealisation is left behind and the themes become crude, obscene, sordid, blasphemous or sacrilegious, systematically exploring the semantic and expressive possibilities of the language to a point not easily reached by satire writers. This type of poetry uses, in order to reach its high expression, variation and wealth, a perfect combination of rhetorical resources such as misunderstandings, irony or invention, and procedures linked to affection and the effectiveness of spontaneous and popular speech. In the miragres of Holy Mary by Afonso X, a narrative discourse becomes prominent trying to prove and show devotional consequences with interesting language, metric and style However, although the language tool of this poetic movement is Galician‐Portuguese, part of its theme, cultural and social geography can be largely considered as pan‐Hispanic or, rather, more precisely, as of the centre‐West of the Iberian peninsula, always considering that it is the court and aristocratic realm that basically centred these activities. Suffice it to highlight that one of the oldest texts of our lyricism, the political composition of around 1200, Ora faz host’ o senhor de Navarra [The lord of Navarra is captive], by Joán Soárez de Paiva, is thematically located far away from Galicia and Portugal, or maybe we can just remember that Joán was a, jograr morador en León (a jongleur from León) who marked the death of the Galician Portuguese troubadour school with the death of Rei Lavrador Don Dinís in 1325, writing a pranto (Os namorados que troban d’ amor; Those in love write poems of love), which was symbolically located between the last texts of this poetic movement. We must not forget that it was around the Portuguese courts of King Afonso III and Don Dinís and also, to a lesser extent, of those of Castile with Fernando III, Afonso X and Sancho IV, where most activities of this poetic school developed, as well as in those Galician and Portuguese noble settlements of smaller scope. In this court context great troubadours, jongleurs and minstrels used to work with their poetry with important cultural and rhetorical skills. They had to live together ‐sometimes in clear conflict‐ with kings, nobles, the bourgeoisie, impoverished hidalgos of the small nobles (infançóns) or members of the more popular classes. All of them built an unparalleled literary monument that, leaving some formal and already outdated elements behind, resulted in a timely rhetoric and ideology that still remains highly readable for modern readers and can extraordinarily communicate in their great ‘translatability’, adaptation and accommodation of the Provençal court universe to the medieval aesthetic, social and cultural Galician‐Portuguese context. In this adaptation, different generations of troubadours and minstrels ‐who knew of ars as skilled poets‐ built their own poetics, which was deeply demanding, as it was subjected to rigorous composition laws and precepts and reduced to the initial modes and modalities from which they developed. However, they used more metric, rhythmic, musical, composition or symbolic language resources with great skills and with high expression, using the lyric traditions of those before them, and practising, avant la lettre, in their poetry the paradoxical modern principle of less is more. If we go back to the above‐mentioned limits we can deduce from them that the chronological space of the troubadour school is around a century and a half, the 13th and the first half of the 14th century. These limits are in fact those that are shown either by the dating of the first texts that our poor and unitary written tradition conveyed to us, or by the death of the last patrons and the subsequent disappearance of the last protecting courts of Galician‐Portuguese lyricism of king Don Dinís and his bastard son Don Pedro, Count of Barcelos (who both died in 1325 and 1354 respectively), or rather in 1350, which is the date when the count leaves in his last will the book Liver das Cantigas to Alfonso XI of Castile, which may have been a compilation of a copy of the Italian scholars of the 15th century, due to the precious interest of humanist Angelo Colocci. This text, along with the Cancioneiro da Ajuda of the end of the 13th century and minor manuscripts, along with a musical annotation, that of the Pergamiño Vindel, the cantares de amigo by Martin Codax, the Fragmento Sharrer, and the love songs of Don Dinís, are the base for our lyric lay handwritten tradition. On the other hand, religious lyricism was transmitted by four great codex written by Alfonso in different and progressive drafts of the Cantigas de Santa María between 1270 and 1282. These poems, beyond their textual qualities, have enormous value due to the music and miniatures they include: the two escurialenses, the florentino and the toledano, which is today at the Biblioteca Nacional in Madrid. However, the dates we have referred to are not in fact anything but references, as it is necessary to present the hypothesis of the existence of pre‐medieval lyricism (of which the cantigas de amigo would be the more traditional ones) and maybe delay some decades the beginning of this school, some time before the texts were gathered in great late compilations, the cancioneiros. On the other hand, it is true that in a restrictive sense, the poetic school is finished with the last troubadour and patron, the Count of Barcelos. However, despite the fact that in the second half of the 14th century, poetry was under the court of Don Fernando and Don João I in Portugal and is considered as fantasia sem proveito (fantasy without a point). In the Castilian court poetic practices related to this type of lyricism refuse to die and continue having direct minor influence in the first six decades of the 1300. This is shown by post‐troubadour texts of the Galician‐Castilian school, which incorporate poetic innovations developed in Europe after 1300 into the troubadour tradition. These poetic texts of authors such as Macías o namorado or Alfonso Álvarez de Villasandino were gathered, amongst others, in the Cancioneiro de Baena (1445), though their last dating should be delayed to 1465, the potential date of a text by Gómez Manrique and Álvaro González de Alcántara, written as a dialogue and that in its language traits and partly because of its content, can be seen as their symbolic final last will. After that, still in the Cancioneiro Geral (1516) of Garcia de Resende, which already belongs to the first post‐troubadour school and a new Renaissance lyricism, court poetry of the so‐called Castilian‐Portuguese school will show how the formal and thematic models of Galician‐Portuguese medieval lyricism still survive. A century and a half of troubadour lyricism therefore left its imprint in the above‐
mentioned poetic schools and in the Iberian Peninsula’s poetic tradition. Both court poetry as well as traditional poetry of the Renaissance in Castilian or Portuguese, are a clear modulation of Galician‐Portuguese medieval lyricism through the division of late medieval Hispanic lyricism according to the innovation coming from Italy. Due to the progressive consolidation in Galicia of foreign oligarchies and the parallel loss of influence and power by the Galician nobles, our language was reduced to rural areas and the spoken language. Literature also became spoken and was reduced to almost total silence in writing, without having the chance of incorporating Humanism or the Renaissance. In Portugal, Galician‐Portuguese lyricism reinvented its love metaphysics in the arte de trovar ao modo antigo, in the redondilhas by Gil Vicente, Sá de Miranda and Camões, or continued its bright ‘monólogo de amigo’ of Menina e Moça or the Livro das Saudades, which mysteriously opened the extraordinary Cinquecento narrative under the enigmatic Bernardim Ribeiro, who, as Galician acrostic, becomes a character in it as ‘Binmarder’. With the end of the Galician‐ Portuguese school, while Portugal looks South for its expansion overseas, Galicia enters a long period of silence, and becomes more and more dependent on Castile from a political and cultural point of view. Castile then understood language as compañera del imperio (partner in empire) (in a very clear ‘political‐
grammatical’ expression by Nebrija) and with the la doma y castración del Reino de Galicia (taming and castration of the Kingdom of Galicia) (as Padre Zurita designated the ‘task’ of the Catholic Kings). This period is known in our literary tradition as the ‘Dark Centuries’, and only the actions of the Enlightened and the Romantics allowed us to survive in the light clarity of the last two centuries. Any simple chaotic reference to the names of those ‘doutores en trobar’ automatically evokes an extraordinary poetic discourse and an unusual literary construction that could be described with the words used by Roman Jakobson for the seven cantigas de amigo by Galician minstrel Martin Codax: “Magníficas criações de uma época excepcional na história da arte verbal europeia.... Jóias verbais do século XIII” (“Wonderful creations of an exceptional historic period of European word art... Literary jewels fo the 13th century”). A trip to the ‘séculos recuados en nós’ (centuries before us) makes sense still today when we speak about Galician‐Portuguese troubadours, as a substantial part of our love topography is still represented and still reflects the map that, in parallel to court prose, defined medieval poets, and was later qualified by the stilnovistas and renewed, assuming it, by Petrarch, to be assimilated by all of us who are still Petrarchian for ever. Under the influence of the European ‘cultural Renaissance’ of the 12th century and following Provençal troubadours in a crusade against the ´heresy of the newcomers”, medieval Galician‐Portuguese troubadours, along with French trouvères, German Minnesinger or the high Italian and Sizilian trovatori (and also, though only to a lesser extent, some English court poets) rediscovered love and changed it into l’amour réciproque malheureux, using this happy expression by Denis de Rougemont. In this way, we cannot give up such legacy, even if some try to show a large distance in the current reception of the medieval discourse. Therefore, if what Virgil taught us is true, omnia vincit Amor, we can and must guide our will ‐understood more as voluptas than as voluntas‐ according to the assimilation of this magnificent cultural work of Galician‐
Portuguese poetry. Therefore, although for us at present reading a medieval Galician‐Portuguese poem, beyond language problems and their intrinsic difficulties, demands for a reconstruction of its distant sociocultural code in order for us to understand its whole complexity and amplitude ‐this is because we must not only think about the symbolic level (and, curiously enough, rational level) and their complex relationship to the real, but it is also necessary for us to value the sound specificity of the texts‐ the mental landscape that gives any sense to it ‐that is, it demands from us some ‘explanatory and comprehensive reading’ that gives lyricism what belongs to lyricism‐. It is however equally true that an ‘impressive and expressive reading’ also allows us to gather the reverberation and reminiscence of medieval lyricism that lead to other realities and other data of knowledge, of the cultural fabric and the experience of the contemporary world that is now our own. In fact, the known principle of double identity in a poem as perpetuum mobile subjected to a never ending process of growth preserves, applying it to the troubadour discourse, its whole potential of knowledge, reflection and enlargement of experience, as long as retrospective understanding and updated understanding of the distant also implies a self‐knowledge of what is close. On the other hand, we should not forget that us, contemporary citizens, are still the natural recipients of this impressive literary construction, with its corresponding responsibility. This statement in fact derives from the will of those cultured people of that time that we sometimes see only as dark, expressed in words, and even more important, in facts. However, their single intention was to transcend space and time, to transmit the memory of words through writing in handwritten codex. The appropriation of Galician‐Portuguese lyricism must therefore consider the responsibility towards a cultural past. The renewing appropriation recommended by Pound in relation to troubadour lyricism in general with his sentence make it new was reflected by Brazilian, Galician and Portuguese poetry of the first half of this century with neotrobadorismo movements. These movements were sometimes hybrids of erudition and literary creation of different kind of relevance, features and aesthetic deeds. Just to mention some of these authors, Manuel Bandeira in Brazil, Álvaro Cunqueiro in Galicia and Afonso Lopes Vieira in Portugal all struggled to renew medieval lyricism from plural aesthetics in order to provide an updated representation of it, far from superficial approaches. Let us hope that this introductory overview and the (vindictive) news of Galician‐
Portuguese medieval lyricism, as well as the texts that accompany it, ignite the dialogue with the cantigas that the manuscripts intentionally left for us. This allows us to continue enlarging troubadour literature written by authors that we feel are thinking (homo sapiens) and manufacturing (homo faber) humans, as well as beings devoted to dreams and passion (homo demens) and to play and games (homo ludens). Because, if for visionary Padre Vieira, author of the unfinished História do Futuro [History of the Future], prophet Isaiah was to be considered the father of Portuguese literature by the numerous times that he prophetically referred to the maritime Portuguese expansion, our new medieval poets deserve being part of our modern sensitivity for the many occasions with which they authentically referred to our ‐and their‐ feelings, greatness and limitations, already seven hundred years ago. A selection PROFANE SONGBOOKS FERNÁN PÁEZ DE TALAMANCOS (. . . 1204?‐1242 . . . ) See, lady, you do me evil, as long as I live, you will always be, a beautiful lady, powerful over me. But you do me evil every day, as long as I live, you will still be, a beautiful lady, powerful over me. But however you make of me, as long as I live, I want you to be, a beautiful lady, powerful over me. Vedes, senhor, pero me mal fazedes, Mentr’ eu viver, ja vós sempre seredes, senhor fremosa, de mí poderosa. Pero me mal fazedes cada dia, Mentr’ eu viver, seredes toda via, senhor fremosa, de mí poderosa. Per como quer que vós de mí façades, mentr' eu viver, vós quer’ eu que sejades, senhor fremosa, de mí poderosa. “Don Fernan Paez de Talamancos wrote this satirical song for a minstrel they called Sack, who was very badly built; and therefore it was more appropriate for him to be a sack rather than a minstrel” «Don Fernan Paez de Talamancos fez este cantar de mal dizer a ũu jograr que chamavan jograr Saco, e era mui mal feito; e por én trobou‐lhi que máis guisad’ era de seer saco ca jograr» Minstrel Sack, I doubt he was right the one who called you minstrel and gave you talent; more adequate would it be sack and not minstrel. May God protect me, your name will tell you who calls you Sack and not minstrel. Rodrigo Arias calls you it and with wrong reason, as you cannot play the zither at all; you will have the name of sack and it will be right. May God protect me, your name will tell you who calls you Sack and not minstrel Whoever calls you Sack will please us; and will tell you well who will come to undress your big buttocks after you. May God protect me, your name will tell you who calls you Sack and not minstrel. Whoever called you minstrel lied plainly, for I cannot hear you play the zither nor your big buttocks did I see. May God protect me, your name will tell you who calls you Sack and not minstrel. Jograr Saco, non tenh’ eu que fez razon quen vos pos nome jograr e vos deu don; máis guisado fora sac’ e jograr non. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Rodrig’ Airas vo‐lo diss’ e fez mal sén, pois que vós non citolades nulha ren; ar havede nome sac’, e sera ben. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen vos Saco chamar, prazera a nós; e dira‐vo‐lo ben lheu quen vos en cos vir tira‐los nadigões apos vós. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen a vós chamou jograr a pran mentiu, ca vej’ eu que citolar non vos oio nen os vossos nadigões non os viu. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. NUNO EANES CÉRZEO (First half of the 12th century) My beautiful lady, I will tell you one thing: you are my death, and my good, and my evil, and more. Why shall I tell you again? You are my death, as you make me die. You are my death and my evil, my lady, and everything I have and know in this world, and more. Why shall I tell you again? You are my death, as you make me die. My death and my trouble you are, there is nothing else there, and your eyes do me good and evil and more. Why shall I tell you again? You are my death, as you make me die. Lady, they do me good just looking at me, but then a great trouble comes to me; and I will tell you again, and more. Why shall I tell you again? You are my death, as you make me die. Mia senhor fremosa, direi‐vos ũa ren: vós sodes mia morte, e meu mal, e meu ben, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Vós sodes mia mort’ e meu mal, mia senhor, e quant’ eu no mund’ hei de ben e de sabor, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Mia mort’ e mia coita sodes, non ha i al, e os vossos olhos mi fazen ben e mal e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Senhor, ben me fazen soo de me catar, pero ven‐m’én coita grand’; e vos direi ar, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Now I want to say goodbye to this land, and the people who are here, where God so much sorrow showed me, and strengthen my heart very well, and think again of going somewhere for shelter. And I thank God because I am leaving. Because to my pleasure, when I leave here, with their wishes they will not see me cry nor leave sadly, for any good that I ever obtained; nor will they be able to tell me that I am wrong in fleeing from here where God gave me so much sorrow. But I will feel sick for the lands from where I will have to leave discontent; but where always my care will return for all the good I have already seen in them; because nobody will ever see me leaving sadly or hatefully. And tell the truth certainly, as I am leaving, if I had any delight about the people, or the lands where I used to shelter. Because this was all, and not for any other reason; but now it will never do me any harm to leave these lands and go my way. As I know by myself Agora me quer’ eu ja espedir da terra, e das gentes que i son, u mi Deus tanto de pesar mostrou, e esforçar mui ben meu coraçon, e ar pensar de m’ ir alhur guarir. E a Deus gradesco porque m’ én vou. Ca a meu grad’, u m’ eu d’ aqui partir, con seus desejos non me veeran chorar, nen ir triste, por ben que eu nunca presesse; nen me poderán dizer que eu torto faç’ en fogir d’ aqui u me Deus tanto pesar deu. Pero das terras haverei soidade de que m’ or’ hei a partir despagado; e sempr’ i tornará o meu cuidado por quanto ben vi eu en elas ja; ca ja por al nunca me veera nulh’ home ir triste nen desconortado. E ben digades, pois m’ én vou, verdade se eu das gentes algun sabor havia, ou das terras en que eu guarecia. Por aquest’ era tod’, e non por al; mais ora ja nunca me sera mal por me partir delas e m’ ir mia via. Ca sei de mí how much I suffered and kept secret in this land of sorrow. How I lost and wasted, living here, my days, I can complain. And I will ponder, and think how much I expected the good I could never find. I will try hard, and will take how I will have to cure myself advise now, in my opinion. Worry of finding, a place to try I want to see if I will be able. The understanding of somebody, or of something good, help me, if I have it in me. To serve to be able, to know to say whatever it costs me, that I will have to go. Of having power, pleasure to take I can, then this I will charge. So I will want To look for living Another life that I will try, And my discord I will finish. quanto sofri e encobri en esta terra de pesar. Como perdi e despendi, vivend’ aqui, meus dias, posso‐m’ én queixar. E cuidarei, e pensarei quant’ aguardei o ben que nunca pud’ achar. Esforçar‐m’‐ei, e prenderei como guarrei conselh’ agor’, a meu cuidar. Pesar d’ achar, logar provar quer’ eu veer se poderei. O sén d’ alguen, ou ren de ben me valha, se o en mí hei. Valer poder, saber dizer ben me possa, que eu d’ ir hei. D’ haver poder, prazer prender poss’ eu, pois esto cobrarei. Assi querrei buscar viver outra vida que provarei, e meu descord’ acabarei. NUNO FERNÁNDEZ TORNEOL (Second third of the 13th century) After I was born I never saw Love and I dare to speak about it all the time, but I know it wants to kill me; but I will beg my lady to show me that killer, or to protect me from it better. But I have never done anything to it so that it has to kill me, but I want to beg my lady, because of the great fear it makes me feel, to show me that killer, or to protect me from it better. I will never protect myself from it, if she will not protect me; but I want to beg my lady, because of the great fear I have of it, to show me that killer, or to protect me from it better. And as Love has over me so much power as to kill me, and I cannot see it, I will beg my lady this way to show me that killer, or to protect me from it better. Pois naci nunca vi Amor e ouço del sempre falar, pero sei que me quer matar; mais rogarei a mia senhor que me mostr’ aquel matador, ou que m’ ampare del melhor. Pero nunca lh’ eu fige ren por que m’ el haja de matar, máis quer’ eu mia senhor rogar, polo gran med’ en que me ten, que me mostr’ aquel matador, ou que m’ ampare del melhor. Nunca me lh’ eu ampararei, se m’ ela del non amparar; mais quer’ eu mia senhor rogar, polo gran medo que del hei, que mi amostr’ aquel matador, ou que mi ampare del melhor. E pois Amor ha sobre min de me matar tan gran poder, e eu non o posso veer, rogarei mia senhor assi que mi amostr’ aquel matador, ou que mi ampare del melhor. Get up, my friend, who sleep in the cold mornings; all the birds in the world about love were saying: Cheerful I am going around. Get up, my friend, who sleep in the cold mornings; all the birds in the world about love were singing: Cheerful I am going around. All the birds in the world about love were saying, they had in their minds your love and my love: Cheerful I am going around. All the birds in the world about love were singing, about your love and my love they were commenting there: Cheerful I am going around. They had in mind your love and my love; you cut the branches where they used to sit: Cheerful I am going around. About your love and my love they were commenting there;
you cut the branches where they used to rest: Cheerful I am going around. You cut the branches where they used to alight and dried the wells they used to drink from: Cheerful I am going around. You cut the branches where they used to alight and dried the wells where they used to bathe: Cheerful I am going around. Levad’, amigo, que dormides as manhanas frias; toda‐las aves do mundo d’ amor dizian: Leda mi and’ eu. Levad’, amigo, que dormide‐las frias manhanas; toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor dizian, do meu amor e do vosso en ment’ havian: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan, do meu amor e do vosso i enmentavan: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso en ment’ havian; vós lhi tolhestes os ramos en que siian: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso i enmentavan; vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que siian e lhis secastes as fontes en que bevian: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan e lhis secastes as fontes u se banhavan: Leda m’ and’ eu. JOÁN SOÁREZ COELHO (...1235‐1279...) Such I see here called mistress that, from the day I was born, have I ever seen such an unwise thing, if it is not for one of these two: for having such a name, certainly, or if she is called so because she is loved, or because she is beautiful, or well built. If she must be mistress for this, she is it, you can believe it, or if she is because I love her much, because I love her rightly and I can well swear: after I saw her, I have never seen her so loved. And I have never seen such an unwise thing as for a man to call mistress such a woman so shepherdess, and, not to tell her, for all this I know they think about her: because I see her love every one rightly, or because she is the most loved in the world. And listen how I am going to tell you, that, but may God want to do me good, without her he cannot do anything to me! Atal vej’ eu aqui ama chamada que, de‐lo dia en que eu naci, nunca tan desguisada cousa vi, se por ũa destas duas non é: por haver nom’ assi, per bõa fe, ou se lho dizen porque ést’ amada, ou por fremosa, ou por ben talhada. Se por aquest’ ama dev’ a seer, é‐o ela, podede‐lo creer, ou se o é po‐la eu muit’ amar, ca ben lhe quer’ e posso ben jurar: poi‐la eu vi, nunc’ a vi tan amada. E nunca vi cousa tan desguisada de chamar home ama tal molher tan pastorinh’, e, se lho non disser, por tod’ esto que eu sei que lh’ aven: porque a vej’ a todos querer ben, ou porque do mund’ é a máis amada. E oide como vos eu disser, que, pero me Deus ben fazer quiser, sen ela non me pode fazer nada! Maria do Grave, serious must it be to know why they call you Maria do Grave, because you are not grave to fuck, but you are very serious to fuck; and I want, in great knowledge, to say: without being learned or a minstrel, no one can judge this “grave”. But I can well sing and well read and I want to judge thus this “grave”: you are not grave for asking to have, for yours, and you are grave, to whom fucks you much, to fuck; and therefore it must be understood why you are called Maria do Grave. And since thus I judged this your “grave”, now I consider myself for that more of a minstrel; and truly I swear, by Our Lord, that I have never found such a grave woman as Maria do Grave is –and I have already proved it‐ because I have never found a woman that was for me of such a grave fucking. Maria do Grave, grav’ é de saber por que vos chaman Maria do Grave, ca vós non sodes grave de foder, e pero sodes de foder mui grave; e quer’, en gran conhocença, dizer: sen leterad’ ou trobador seer, non pod’ homen departir este "grave". Mais eu sei ben trobar e ben leer e quer’ assi departir este “grave”: vós non sodes grav’ en pedir haver, por vosso con’, e vós sodes grave, a quen vos fode muito, de foder; e por aquesto se dev’ entender por que vos chaman Maria do Grave. E pois vos assi departi este “grave”, tenho‐m’ end’ ora por máis trobador; e ben vos juro, par Nostro Senhor, que nunca eu achei molher tan grave com’ é Maria –e ja o provei– do Grave; nunca pois molher achei que a mí fosse de foder tan grave. RODRIGO EANES DE VASCONCELOS (...1258‐1288...) I asked a lady about what I will tell you: «Lady, have you tidied?». And already for that I cried. Then she said to me: «I will not deny how I have tidied, may God forgive me; my mother made me tidy, but, what shall I do? I will bring her the cloths, but not my heart ». I said: «Beautiful lady, I will die with sorrow, because you have tidied and you must be guarded ». She then said to me: «I want to show you how I will be guarded, if not, be I damned; this, you are crying for, you have to think about: I will bring the cloths, but nothing else in my heart». And I said: «My lady, I have so great a pain, because you have tidied, that I will die because of it». And then she said: «So it please me, how I will be guarded I want to say to you: if I brought the cloths, do not give anything for them, because I will have the opposite in my heart ». Preguntei ũa dona en como vos direi: «Senhor, filhastes orden?». E ja por én chorei. Ela enton me disse: «Eu non vos negarei de com’ eu filhei orden, assi Deus me perdon; fez‐mi‐a filhar mia madre, mais, o que lhe farei?
Trager‐lhi eu os panos, mais non o coraçon». Dix’ eu: «Senhor fremosa, morrerei con pesar, pois vós filhastes orden e vos han de gardar». Ela enton me disse: «Quero‐vos én mostrar como serei guardada, se non, venha‐me mal; esto, por que chorades, ben devedes cuidar: Tragerei eu os panos, mais no coraçon al». E dix’ eu: «Senhor minha, tan gran pesar hei én, porque filhastes orden, que morrerei por én». E disse inda logo: «Assi me venha ben, como serei guardada dizer‐vo‐lo quer’ eu: se eu trouxer os panos, non dedes por én ren, ca terrei o contrairo eno coraçon meu». AFONSO MEÉNDEZ DE BESTEIROS (...1290...) From today on I want to insist on leaving this world, and I will give a great reason, because my lady left it, and I cannot here live and I went somewhere else to shelter. And this is why I want for her love to leave this false, traitor, bleak, world, that let me down. And she wouldn’t then have who would serve her as I served her, nor for so long; and she will then be unprotected, because wherever I went, my lady made me go. And because there is no longer either dignity nor courage in this world, from where my lady left, may God confuse me if I here live well! And since I do not see my lady, and seeing the others that in this world are, my heart could not bear to remain here. And not to lie to you, I want to go from here; and, after I have left this world, which is the worst thing that I know, I will wish to laugh at it! Oimais quer’ eu punhar de me partir daqueste mund’, e farei gran razon, poi‐lo leixou a mia senhor, e non pud’ i viver e fui alhur guarir. E por esto quer’ eu por seu amor leixa‐lo mundo falso, traedor, desemparado, que me foi falir. E non houvera pois quen o servir com’ eu servi, nen tan longa sazon; e ficará desemparad’ enton, pois m’ end’ eu for, que mia senhor fez ir. E pois que ja non ha prez nen valor eno mundo, d’ u se foi mia senhor, Deus me cofonda, se eu i guarir! E pois que eu i mia senhor non vir, e vir as outras que no mundo son, non me podia dar o coraçon de ficar i. E por vos non mentir, quero‐m’ end’ ir; e, pois que m’ end’ eu for daqueste mundo, que ést’ a peor cousa que sei, querrei‐me del riir! JOÁN GARCÍA DE GUILHADE (...1239‐1270...) These my eyes will never lose, lady, great grief, as long as I live, and I will tell you, my beautiful lady, what the grief is these my eyes have: they shed tears and get blind when they do not see anybody, and now they get blind because they see somebody. It’s proper my eyes never loose their grief, nor my heart; and these griefs, lady, are mine; but my eyes, for seeing somebody: they shed tears and get blind when they do not see anybody, and now they get blind because they see somebody. And now I will never be able to have any good, because neither Love nor God want it, but these my captive eyes will always die for seeing somebody: they shed tears and get blind when they do not see anybody, and now they get blind because they see somebody. Estes meus olhos nunca perderán, senhor, gran coita, mentr’ eu vivo for, e direi‐vos, fremosa mia senhor, destes meus olhos a coita que han: choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. Guisado teen de nunca perder meus olhos coita, e meu coraçon; e estas coitas, senhor, minhas son; mais‐los meus olhos, per alguen veer, choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. E nunca ja poderei haver ben, pois que Amor ja non quer, nen quer Deus, mais os cativos destes olhos meus morrerán sempre por veer alguen: choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. Certainly, my friend, I very well know that you felt a great love for me and you were for a long time well with me; but see what I say to you: it has already faded. The very great love that you and I always felt, we never got to its summit like Branca Frol and Flores; but time for players it has already faded. I have already talked to you in madness and in great sanity and in discernment and in madness as long as the day lasted; but this, oh Don Jan Garcia, it has already faded. And from all that madness it has already faded, already faded is wedding bread, it has already faded. Per boa fe, meu amigo, mui ben sei eu que m’ houvestes grand’ amor e estevestes mui gran sazon ben comigo; mais vede‐lo que vos digo: ja çafou. Os grandes nossos amores, que mí e vós sempr’ houvemos, nunca lhi cima fezemos coma Branca Frol e Flores; mais tempo de jogadores ja çafou. Ja eu falei en folia convosc’ e en gran cordura e en sén e en loucura quanto durava o dia; mais est’, ai don Jan Garcia, ja çafou. E dessa folia toda ja çafou, ja çafad’ é pan de voda, ja çafou. PAI GÓMEZ CHARINHO (c.1225‐1295) All those who today go on the sea here think that there isn’t trouble in the world but in the sea, nor have they any other evil. But in another manner it happens to me today: the trouble of love makes me forget the great trouble of the sea, and believe because the greatest trouble there is the trouble of love to whom God wants to give it. And it’s a great trouble of death the one of the sea, but it isn’t such, and for this reason the trouble of love makes me forget the great trouble of the sea, and believe as the greatest trouble, certainly, of all that were, or are, or will be. And these others who don’t feel love deny it; but I’ll say which it is: the trouble of love makes me forget the great trouble of the sea, and believe as the greatest trouble the one that makes lose the trouble of the sea, that makes many die. Quantos hoj’ andan eno mar aqui coidan que coita no mundo non ha senon do mar, nen han outro mal ja. Mais doutra guisa acontece hoje a mí: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer pola maior coita de quantas son coita d’ amor a quen a Deus quer dar. E é gran coita de mort’ a do mar, mas non é tal, e por esta razon coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita de mar, e tẽer pola maior coita, per bõa fe, de quantas foron, nen son, nen seran. E estes outros que amor non han dizen que non; mas eu direi qual é: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer por maior coita a que faz perder coita do mar, que faz muitos morrer. A woman whom I love greatly, for my evil, by God, not for any other, but who always did and does and will do evil to me, I’ll tell you what happened to me: neither sea nor land, neither pleasure nor sorrow, neither good nor evil, can’t take her away from me from my heart, and what will it be of me? I’m dead, if I wouldn’t die soon. She will never do good to me, but always evil, and this is so, neither sea nor land, neither pleasure nor sorrow, neither good nor evil, can’t take her away from me from my heart, now worse things happen to me that come from her, not to lie to you: bad if I see her and bad if I don’t, as of troubles I always expect the greater, neither sea nor land, neither pleasure nor sorrow, neither good nor evil, can’t take her away from me. Ũa dona que eu quero gran ben por mal de mí, par Deus, que non por al, pero que sempre mi fez e faz mal e fara, direi‐vo‐lo que m’ aven: mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non mi a poden quitar do coraçon, e que sera de min? Morto sõo, se cedo non morrer. Ela ja nunca ben mi ha de fazer, mais sempre mal, e pero ést’ assi, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar do coraçon. Ora mi vai peior ca mi ven dela, por vos non mentir: mal se a vej’ e mal se a non vir, que de coitas máis cuido a maior, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar. The flowers of my friend gracefully go on the ship. And the flowers are going away from here easily with my love! Gone are the flowers! The flowers of my loved one Gracefully go on the boat. And the flowers are going away From here easily with my love! Gone are the flowers! Gracefully they go on the ship To reach the war expedition. And the flowers are going away From here easily with my love! Gone are the flowers! Gracefully they go on the boat To reach the war expedition against the Moor. And the flowers are going away from here easily with my love! Gone are the flowers! To reach the war expedition, serve me, beautiful body. And the flowers are going away from here easily with my love! Gone are the flowers! As froles do meu amigo briosas van no navio E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! As frores do meu amado briosas van eno barco. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van no navio pera chegar ao ferido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van eno barco pera chegar ao fossado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao ferido, servir mí, corpo velido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! To reach the war expedition against the Moor Serve me, praised body. And the flowers are going away From here easily with my love! Gone are the flowers! Pera chegar ao fossado, servir mí, corpo loado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Of all the things that in the world are, I don’t see any that can resemble the King of Castile and Leon but one I’ll tell you: the sea. The sea resembles much this King; and henceforth I’ll tell you in what things, according to reason. The sea gives much, and believe that without it the world can’t be governed, and it’s very mighty, and it has such a heart that nothing can manage it. Consequently again it’s feared, I don’t know anyone who doesn’t fear it; and I’ll tell you even more, and then judge me. In the sea fits whatever wants there to fit; and it feeds many; and there are others there that it destroys and makes die disinherited and there are others whom it gives great estates and many other goods. And all this I’m telling you about happens to the King, if you knew how to know him. And I want to tell you about the gentleness of the sea: there’s no account, and it will never be either rough or vicious, if other did it it wouldn’t do it; and it will suffer everything for you; but, if in disdain or by chance a madman considers it, it will make him die by a great storm. These skills, according to my understanding, that the sea has, the King also has, and therefore they resemble each other, whoever understands this well.
De quantas cousas eno mundo son, non vejo eu ben qual poden semelhar al‐rei de Castela e de Leon senon ũa qual vos direi: o mar. O mar semelha muit’ aqueste Rei; e d’ aqui en deante vós direi en quaes cousas, segundo razon. O mar dá muit’, e creede que non se pod’ o mundo sen el governar, e pode muit’, e ha tal coraçon que o non pode ren apoderar. Des i ar é temudo, que non sei quen o non tema; e contar‐vos‐ei ainda máis, e julgade‐m’ enton. Eno mar cabe quant’ i quer caber; e manten muitos; e outros i ha que x’ ar quebranta e que faz morrer enxerdados; e outros ha que dá grandes herdades e muit’ outro ben. E tod’ esto que vos conto aven al‐rei, se o souberdes conhocer. E da mansedume vós quero dizer do mar: non ha cont’, e nunca sera bravo nen sanhudo, se lho fazer outro non fezer; e sofrer‐vos‐á toda‐las cousas; mais, se en desden ou per ventura algun louco ten, con gran tormenta o fara morrer. Estas manhas, segundo o meu sén, que o mar ha, ha el‐Rei, e por én se semelhan, quen o ben entender. DON DINÍS (1261‐1325) Thus brings me Love troubled and oppressed and so tormented that, if Our Lord doesn’t make her heart to pity me, I will have the pleasure and taste of death. Because I live so troubled, as the one who suffers because he is by evil oppressed, that it can’t be heavier, if I’m not helped by the one that I saw at intense time, as I already have of death pleasure and not fear. And I do very wisely, because I’m the server of whom doesn’t like me, loving her better than myself or anyone else, therefore I have now no satisfaction, but of death for this I am a wisher. Assi me traz coitado e aficad’ Amor e tan atormentado que, se Nostro Senhor a mia senhor non met’ en cor que se de min doa, da mor‐ t’ haverei prazer e sabor. Ca viv’ en tal cuidado, come quen sofredor é de mal aficado, que non pode maior, se mi non val a que en for‐ te ponto vi, ca ja de mor‐ t’ hei prazer e nen un pavor. E faço mui guisado, pois soo servidor da que mi non dá grado, querendo‐lh’ eu melhor ca min nen al, por én conor‐ t’ eu non hei ja, senon da mor‐ t’ ende sõo desejador. ‐ Oh flowers, oh flowers of the green pine, do you know any news about my friend! Oh God, and where is he? Oh flowers, oh flowers of the green branch, Do you know any news about my loved one! Oh God, and where is he? Do you know any news about my friend, that one who lied about what he promised me. Oh God, and where is he? Do you know any news about my loved one that one who lied about what he swore me. Oh God, and where is he? ‐You ask me about your friend, and I tell you certainly that he’s safe and sound. Oh God, and where is he? You ask me about your loved one, and I tell you certainly that he’s alive and sound. Oh God, and where is he? And I tell you certainly that he’s safe and sound and will be with you by leaving before time. Oh God, and where is he? And I tell you well that he’s alive and sound And will be with you by the agreed time. Oh God, and where is he? –Ai flores, ai flores do verde pino, se sabedes novas do meu amigo! Ai Deus, e u é? Ai flores, ai flores do verde ramo, se sabedes novas do meu amado! Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amigo, aquel que mentiu do que pos con migo. Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amado aquel que mentiu do que mi ha jurado. Ai Deus, e u é? –Vós me preguntades polo voss’ amigo, e eu ben vos digo que é san’ e vivo. Ai Deus, e u é? Vós me preguntades polo voss’ amado, e eu ben vos digo que é viv’ e sano. Ai Deus, e u é? E eu ben vos digo que é san’ e vivo e seera vosco ant’ o prazo saido. Ai Deus, e u é? E eu ben vos digo que é viv’ e sano e seera vosc’ ant’ o prazo passado. Ai Deus, e u é? The beautiful girl got up, she got up at dawn, and she’s going to wash shirts in the river. She’s going to wash them at dawn. The pretty girl got up, she got up at dawn, and she’s going to wash fine clothes in the river. She’s going to wash them at dawn. And she’s going to wash shirts, she got up at dawn, the wind blows them away in the river. She’s going to wash them at dawn. And she’s going to wash fine clothes; she got up at dawn, the wind was blowing them away in the river. She’s going to wash them at dawn. The wind blows them away; she got up at dawn; the dawn became furiuous in the river. She’s going to wash them at dawn. The wind was blowing them away; she got up at dawn; the dawn became vicious in the river. She’s going to wash them at dawn. Levantou‐s’ a velida, levantou‐s’ alva, e vai lavar camisas eno alto. Vai‐las lavar alva. Levantou‐s’ a louçana, levantou‐s’ alva, e vai lavar delgadas eno alto: Vai‐las lavar alva. E vai lavar camisas, levantou‐s’ alva, o vento lhas desvia eno alto. Vai‐las lavar alva. E vai lavar delgadas; levantou‐s’ alva, o vento lhas levava eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas desvia; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en ira eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas levava; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en sanha eno alto: Vai‐las lavar alva. A beautiful shepherdess was thinking of her friend and she was, I tell you certainly, as far as I saw, very troubled, and she said: «From now on trust her loved one a woman in love mustn’t ever, because mine has failed me ». She brought in her hand a very beautiful parrot, that sang very nicely, because summer was coming, and she said: «Beautiful friend, what would I do for love, as you failed me so in vain? » And she fell among some flowers. A big part of the day, she lay there, speechless, and sometimes she recovered, and sometimes she fainted, and she said: «Oh Saint Mary, what will it be of me now? » And the parrot said: «Fine, as far as I know, lady ». «If you want to give me shelter », the shepherdess said, «tell the truth, parrot, for pity’s sake, because this life is my death ». It said: «Be well satisfied lady, and do not complain, because the one who has served you raise your eyes and you’ll see him ». Ũa pastor ben talhada cuidava en seu amigo e estava, ben vos digo, per quant’ eu vi, mui coitada, e diss’: «Oimais non é nada de fiar per namorado nunca molher namorada, pois que mi o meu ha errado». Ela tragia na mão un papagai mui fremoso, cantando mui saboroso, ca entrava o verão, e diss’: «Amigo loução, que faria por amores, pois m’ errastes tan en vão?» E caeu antr’ ũas flores. Ũa gran peça do dia jouv’ ali, que non falava, e a vezes acordava, e a vezes esmorecia, e diss’: «Ai santa Maria, que sera de min agora?» E o papagai dizia: «Ben, por quant’ eu sei, senhora». «Se me queres dar guarida», diss’ a pastor, «di verdade, papagai, por caridade, ca morte m’ é esta vida». Diss’ el: «Senhora comprida de ben, e non vos queixedes, ca o que vos ha servida erged’ olho e vee‐lo‐edes». AIRAS NÚNEZ (...1284‐1289...) How pleased I am with this summer because of these bunches and these flowers, and the birds that sing about love, for I go around glad and troubleless, and thus does every man in love: he goes around glad and well dressed. When I go along some river banks, under good trees, through good meadows, if birds in love sing there, then I go around singing in love, and then there I go around singing in love and I write poems in thousands of manners. I have great pleasure and joy when the birds sing for me in summer. Que muito m’ eu pago deste verão por estes ramos e por estas flores, e polas aves que cantan d’ amores, por que ando i led’ e sen cuidado, e assi faz tod’ homen namorado: sempre i anda led’ e mui loução. Cand’ eu passo per algũas ribeiras, so bõas arvores, per bõos prados, se cantan i passaros namorados log’ eu con amores i vou cantando, e log’ ali d’ amores vou trobando e faço cantares en mil maneiras. Hei eu gran viço e grand’ alegria, quando mi as aves cantan no estio. Let’s the three of us dance, oh friends, under these hazels in full bloom, and whoever is beautiful, as we are, beautiful, if she loves a friend, under these hazels in full bloom she’ll come dancing. Let’s the three of us dance, oh sisters, under the branch of these hazels, and whoever is pretty, as we are, pretty, if she loves a friend, under the branch of these hazels she’ll come dancing. By God, oh friends, while we don’t do anything else, let’s dance under this branch in full bloom, and whoever looks nice, as we look, if she loves a friend, under this branch under which we are dancing she’ll come dancing. Bailemos nós ja todas tres, ai amigas, so aquestas avelaneiras frolidas, e quen for velida, como nós, velidas, se amigo amar, so aquestas avelaneiras frolidas verra bailar. Bailemos nós ja todas tres, ai irmanas, so aqueste ramo destas avelanas, e quen for louçana, como nós, louçanas, se amigo amar, so aqueste ramo destas avelanas verra bailar. Por Deus, ai amigas, mentr’ al non fazemos,
so aqueste ramo frolido bailemos, e quen ben parecer, como nós parecemos, se amigo amar, so aqueste ramo so’l que nós bailemos verra bailar. Today I heard a shepherdess sing, when I was riding along a river bank, and the shepherdess was alone, and I hid to listen to her and she sang very nicely this song: «Under the green branch full of flowers they celebrate a wedding for my friend. The eyes weep for love! ». And the shepherdess looked very pretty, and she cried and was singing; and very quietly I got closer, to listen to her, and I didn’t say anything; and she sang this song very nicely: «Oh starling of the hazel wood, you sing, and I die and suffer and I am lovesick! ». And I heard her sigh then and she complained being in love and she was making a garland of flowers; and she wept from the depth of her heart and she sang this song then: «What a great trouble have I to suffer, to love a friend and not dare to see him! And I’ll rest under this hazel! ». After the shepherdess had made the garland, she went away singing, going quietly; and I resumed my way, because I didn’t like to annoy her; and the shepherdess sang this song nicely: Oi hoj’ eu ũa pastor cantar, du cavalgava per ũa ribeira, e a pastor estava senlheira, e ascondi‐me po‐la ascuitar e dizia mui ben este cantar: «So‐lo ramo verd’ e frolido vodas fazen a meu amigo. Choran olhos d’ amor!». E a pastor parecia mui ben, e chorava e estava cantando; e eu mui passo fui‐mi achegando po‐la oir, e sol non falei ren; e dizia este cantar mui ben: «Ai estornhinho do avelanedo, cantades vós, e moir’ eu e peno e d’ amores hei mal!». E eu oi‐a sospirar enton e queixava‐se estando con amores e fazia guirlanda de flores; des i chorava mui de coraçon e dizia este cantar enton: «Que coita hei tan grande de sofrer, amar amig’ e non ousar veer! E pousarei so‐lo avelanal!». Pois que a guirlanda fez a pastor, foi‐se cantando, indo‐s’ én manselinho; e tornei‐m’ eu logo a meu caminho, ca de a nojar non houve sabor; e dizia este cantar ben a pastor: «Along the river bank singing was walking the virgin of love. How will the one who is in love sleep, oh beautiful flower? ». «Pela ribeira do rio cantando ia la virgo d’ amor. Quen amores ha, como dormirá, ai bela frol?». MARTIN MOXA (...1270‐1280...) Whoever saw the world such as I saw it and saw the people that were then, and saw these ones that now are, God, when he thinks of it, what can he think? Because I cross myself, for myself, when I think of it! why don’t I go to exile myself somewhere, If I could find a better world? We have a false and unpleasant world, A world without God where there’s no good, and such a world that won’t correct itself, moreover I always see it getting worse. When I watch and see in this the better one, why don’t I go to exile myself somewhere, if I could find a better world? Where did restraint go?, or where does nobility lie? Where is truth? Who’s got a loyal friend? What happened to love or singing because it speaks? People are sad and don’t want to sing alone! When I see this and how much wrong is done, why don’t I go to exile myself somewhere, if I could find a better world? I live in such a world, and a woman I love very much, makes me live in it, and there’s a long time since she has me under her power since the time when they used to love. From now on, about me can know whoever wants to why don’t I go to exile myself somewhere, if I could find a better world? But, in such a world, why will an honourable man live, if he can go away? Quen viu o mundo qual o eu ja vi e viu as gentes que eran enton, e viu aquestas que agora son, Deus, quand’ i cuida, que pode cuidar? Ca me sin’ eu, per min, quando cuid’ i! Por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Mundo tẽemos fals’ e sen sabor, mundo sen Deus e en que ben non ha, e mundo tal que non corregerá, ante o vejo sempr’ empeorar. Quand’ est’ eu cat’ e vej’ end’ o melhor, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? U foi mesur’, ou grãadez’ u jaz? Verdad’ u é? Quen ha amigo leal? Que fui d’ amor ou trobar por que fal? A gent’ é trist’ e sol non quer cantar! Quand’ est’ eu cat’ e quanto mal s’ i faz, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Viv’ eu en tal mund’, e faz m’ i viver ũa dona, que quero mui gran ben, e muit’ ha ja que m’ en seu poder ten ben de‐lo temp’ u soian amar. Oimais, de min pode quen quer saber por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar. Mais, en tal mundo, por que vai morar home de prez, que s’ én pod’ alongar? ROI FERNÁNDEZ DE SANTIAGO (Second third of the 13th century) When I see the waves and the very high shores, then waves come to my heart for the beautiful lady: cursed be the sea, that causes me such evil! I never see the waves Nor the high cascades that waves do not come to my heart for the beautiful lady: cursed be the sea, that causes me such evil! If I see the waves and see the mountain ranges by the sea, then waves come to my heart for the beautiful lady: cursed be the sea, that causes me such evil! Quand’ eu vejo las ondas e las muit’ altas ribas, logo mi veen ondas al cor pola velida: maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! Nunca vejo las ondas nen as altas debrocas que mi non venhan ondas al cor pola fremosa: maldito seja ’l mare, que mi faz tanto male! Se eu vejo las ondas e vejo las costeiras, logo mi veen ondas al cor pola ben feita: maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! PERO DA PONTE (...1235‐1275...) If I could stop loving whom never loved me, and could look for an evil for whom always looked for it for me! Thus I could take revenge, if I could cause trouble to whom always caused me trouble. But yet I cannot cheat my heart that cheated me, because it made me desire whom never desired me. And that’s why I don’t sleep, because I can’t cause trouble, to whom always caused me trouble. But I beg God to unprotect whom thus unprotected me, or that I could disturb whom always disturbed me. And then I would sleep, if I could cause trouble to whom always caused me trouble. Or that I dared to ask whom never asked me, because she made me think about her, as she never thought about me. And this is why I suffer, because I can’t cause trouble to whom always caused me trouble. Se eu podesse desamar a quen me sempre desamou, e podess’ algun mal buscar a quen me sempre mal buscou! Assi me vingaria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais sol non posso eu enganar meu coraçon que m’ enganou, por quanto me fez desejar a quen me nunca desejou. E por esto non dormio eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais rog’ a Deus que desampar a quen m’ assi desamparou, vel que podess’ eu destorvar a quen me sempre destorvou. E logo dormiria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Vel que ousass’ én preguntar a quen me nunca preguntou, por que me fez en si cuidar, pois ela nunc’ en min cuidou. E por esto lazeiro eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. ‐Have you seen, mother, the shield carrier that would take me [with him?
I lied to him and goes about me very viciously, my mother, I tell you [certainly: Mother, in love he left me, mother, in love he has left me, mother, in love he left me. Mother, you who told me to lie to my friend, what advise will you give me now, because I don’t have him [with me?
Mother, in love he left me, mother, in love he has left me, mother, in love he left me. ‐Daughter, I advise you to, as soon as he sees you, do everything to him, so that he be pleased with you. ‐Mother, in love he left me, mother, in love he has left me, mother, in love he left me. ‐Then you can’t, my daughter, excuse his company, from now on I punish you to go on his errands. ‐Mother, in love he left me, mother, in love he has left me, mother, in love he left me. –Vistes, madr’, o escudeiro que m’ houver’ a levar sigo? Menti‐lh’ e vai‐mi sanhudo, mia madre, ben vo‐lo digo: Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. Madre, vós que me mandastes que mentiss’ a meu amigo, que conselho mi daredes ora, poi‐lo non hei migo? Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Filha, dou‐vos por conselho que, tanto que vos el veja, que toda ren lhi façades, que vosso pagado seja. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Pois escusar non podedes, mia filha, seu gasalhado, des oimais eu vos castigo que lh’ andedes a mandado. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. About Don Fernan Diaz Estaturao I’ve heard some news, that please me; that he is a man who does many things for God and now wants to become a hermit; and he’ll do well done, if he does it; moreover, nobody ever knew of a woman of his, since his birthday, such a good Christian he is. This one has Paradise in his hand, As he always loved, with Christian sense, peace, never loved a woman or her solace, nor did he not love nobleman or peasant; and I’ll tell you more, if you would like, he never loved a woman, neither wanted nor wants, but behaves flatteringly and well nicely. And on such a good day was he born that he so well knew how to cheat sin, that he never wanted to give anything for a woman, but he presents himself as in love; and those of us who don’t know him well think that he has some insanity, but we don’t think of him having a woman. So that if he were walled up today, he wouldn’t be able to better keep ever from sheltering with a woman, so that sin didn’t laugh at him, as he never gave anything for a woman, but you see: if someone sees him, he’ll say he’s dying to be married. And, such chastity he keeps, that when he dies, I’ll tell you one thing: Beati Oculi he will be called. De Don Fernan Diaz Estaturão oi dizer novas, de que mi praz: que é home que muito por Deus faz e se quer ora meter ermitão; e fara bon feito, se o fezer; de máis, nunca lh’ home soube molher, des que naceu, tant’ é de bon cristão. Este ten o Paraiso en mão, que sempr’ amou, con sén cristão, paz, nen nunc’ amou molher nen seu solaz, nen desamou fidalgo nen vilão; e máis vos én direi, se vos prouguer: nunca molher amou, nen quis nen quer, pero cata falagueir’ e loução. E atán bon dia foi ele nado que tan ben soub’ o pecad’ enganar, que nunca por molher ren quiso dar, e pero mete‐s’ el por namorado; e os que o non conhocemos ben cuidamos del que folia manten, mais el d’ haver molher non é pensado. Que se hoj’ ele foss’ empardẽado, nen se saberia melhor guardar de nunca ja con molher albergar, por non se riir dele o pecado, ca nunca deu por molher nulha ren; e pero vedes: se o vir alguen, terrá que morre por seer casado. E, pois el tal castidade manten, quand’ el morrer, direi‐vos ũa ren: Beati Oculi sera chamado. BERNAL DE BONAVAL (First half of the 13th century) The woman I have as my lady show to me, God, if it would please you, if not so, give me death. The one I have as the light of these my eyes and for whom they always cry, show to me, God, if not so, give me death. That one you made look the best of all I know, oh God, make me see her, if not so, give me death. Oh God, who made me love her more than myself, show me where I can talk to her, if not so, give me death. A dona que eu am’ e tenho por senhor amostrade‐mi‐a, Deus, se vos én prazer for, senon dade‐mi a morte. A que tenh’ eu por lume destes olhos meus e por que choran sempr’, amostrade‐mi‐a, Deus, senon dade‐mi a morte. Essa que vós fezestes melhor parecer de quantas sei, ai Deus, fazede‐mi‐a veer, senon dade‐mi a morte. Ai Deus, que mi a fezestes máis ca min amar, mostrade‐mi‐a u possa con ela falar, senon dade‐mi a morte. FERNANDO ESQUÍO (End of the 13th century and beginning of the 14th) Lady, because I had so great eagerness, long time ago, by God, I didn’t see you but very far away from you I lived, I never found this ancient proverb: «What the eye doesn’t see, the heart doesn’t grieve». My trouble, by God, has no peer, that for you I carry and will always carry, and, but very far away from you I lived, I never could this ancient proverb find: «What the eye doesn’t see, the heart doesn’t grieve ».
And I have such big trouble of love with me that God doesn’t know it, bad sin! But as I live so very far away from you, I don’t find this ancient proverb: «What the eye doesn’t see, the heart doesn’t grieve ». Senhor, por que eu tant’ afan levei, gran sazon ha, por Deus, que vos non vi e pero mui longe de vós vivi, nunca aqueste verv’ antig’ achei: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». A minha coita, por Deus, non ha par que por vós levo sempr’ e levarei, e, pero mui longe de vós morei, nunca pude este verv’ antig’ achar: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». E tan gran coita d’ amor hei migo que o non sabe Deus, mal pecado! Pero que vivo muit’ alongado de vós, non acho este verv’ antigo: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». Let’s go, sister, let’s go to sleep on the lake banks, where I saw flying the birds, my friend. Let’s go, sister, let’s go to rest on the lake banks, where I saw flying the birds, my friend. On the lake banks, where I saw him walk, with his bow in his hands the birds injure, the birds, my friend. With his bow in his hands the birds he injures, with his bow in his hands at the birds he shoots the birds, my friend. With his bow in his hands the birds he injures, and those that were singing he let them shelter, the birds, my friend. With his bow in his hand at the birds he shoots, and those that were singing he doesn’t want to kill, the birds, my friend. Vaiamos, irmana, vaiamos dormir nas ribas do lago, u eu andar vi a las aves meu amigo. Vaiamos, irmana, vaiamos folgar nas ribas do lago, u eu vi andar a las aves meu amigo. En nas ribas do lago, u eu andar vi, seu arco na mão as aves ferir, a las aves, meu amigo. En nas ribas do lago, u eu vi andar, seu arco na mano a las aves tirar, a las aves, meu amigo. Seu arco na mão as aves ferir, e las que cantavan leixa‐las guarir, a las aves, meu amigo. Seu arco na mano a las aves tirar, e las que cantavan non nas quer matar, a las aves, meu amigo. They call a priest impotent, and sins who calls him so, because, as he knows how to fornicate well, I think the guy is sexually potent; and as he gets pregnant those he lies with and makes sons and daughters aplenty, I’d better call him sexually potent. I would never say impotent, but he brings his male member stiff, so he has so many women breastfeeding, that three gave birth in one day, and many others he’s got pregnant; and such a priest I think would be sexually potent for this. Impotent cannot be the one who so many daughters made to Marinha, and who now has another little shepherdess pregnant, who is about to give birth, and many other women he fucks; and such a priest I certainly think can sexually potent for this be. A ũu frade dizen escaralhado, e faz pecado quen lho vai dizer, ca, pois el sab’ arreitar de foder, cuid’ eu que gai’ é, de piss’ arriçado;
e pois emprenha estas con que jaz e faze filhos e filhas assaz, ante lhe dig’ eu ben encaralhado. Escaralhado nunca eu diria, mais que trage ante caralho arreite, ao que tantas molheres de leite ten, ca lhe pariron tres en ũu dia, e outras muitas prenhadas que ten; e atal frade cuid’ eu que mui ben encaralhado per esto seria. Escaralhado non pode seer o que tantas filhas fez en Marinha, e que ten ora outra pastorinha prenhe, que ora quer encaecer, e outras muitas molheres que fode; e atal frade ben cuid’ eu que pode encaralhado per esto seer. ESTEVAN COELHO (...1308‐c.1336) Sat the beauty her silk twisting, her beautiful quiet voice singing songs of friendship. Sat the beauty her silk weaving, her beautiful quiet voice singing songs of friendship. ‐By God on the Cross, lady, I know you have a very troubled love, because you sing so nicely songs of friendship. By God on the Cross, lady, I know you are By love very troubled, because you sing so well songs of friendship. ‐Vulture you ate, that you have guessed. Sedia la fremosa seu sirgo torcendo, sa voz manselinha fremoso dizendo cantigas d’ amigo. Sedia la fremosa seu sirgo lavrando, sa voz manselinha fremoso cantando cantigas d’ amigo. –Par Deus de Cruz, dona, sei eu que havedes amor mui coitado, que tan ben dizedes cantigas d’ amigo. Par Deus de Cruz, dona, sei eu que andades d’ amor mui coitada que tan ben cantades cantigas d’ amigo. –Avuitor comestes, que adevinhades. PERO VIVIÁEZ (...1275?...) As our mothers go to San Simon de Val de Prados candles to burn, we, the little girls, set to walk with our mothers, and let them then burn candles for us and for themselves, and we, little girls, will dance there. All our friends will go there to see us and we will be dancing before them, beautiful, in our bodies, and our mothers, as they go there, may burn candles for us and for themselves, and we, little girls, will dance there. Our friends will go to consider how we dance, and they can see us dancing, good‐looking girls; and our mothers, as they want to go there, may burn candles for us and for themselves, and we, little girls, will dance there. Pois nossas madres van a San Simon de Val de Prados candeas queimar, nós, as meninhas, punhemos d’ andar con nossas madres, e elas enton queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos todos lá iran por nos veer e andaremos nós bailand’ ant’ eles, fremosas, en cos, e nossas madres, pois que ala van, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos iran por cousir como bailamos, e poden veer bailar nós, moças de bon parecer; e nossas madres, pois lá queren ir, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. PEDRO EANES SOLAZ (13th century) I, beautiful, didn’t sleep, lelia doura, and my friend was coming, edoi lelia doura! I didn’t sleep and was thinking, lelia doura, and my friend was arriving, edoi lelia doura! My friend was coming, lelia doura, and about love so nicely he said edoi lelia doura! My friend was arrriving, lelia doura, and about love so nicely he was singing, edoi lelia doura! Much I wished, friend, lelia doura, that I had you with me, edoi lelia doura! Much I wished, loved one, lelia doura, that I had you by my side, edoi lelia doura! Eu, velida, non dormia, lelia doura, e meu amigo venia, edoi lelia doura! Non dormia e cuidava, lelia doura, e meu amigo chegava, edoi lelia doura! O meu amigo venia, lelia doura, e d’ amor tan ben dizia edoi lelia doura! O meu amigo chegava, lelia doura, e d’ amor tan ben cantava, edoi lelia doura! Muito desejei, amigo, lelia doura, que vos tevesse comigo, edoi lelia doura! Muito desejei, amado, lelia doura, que vos tevess’ a meu lado, edoi lelia doura! Leli leli, by God, leli, lelia doura, I know well who doesn’t say leli, edoi lelia doura! I know well who doesn’t say leli, lelia doura, Devil is the one who doesn’t say leli, edoi lelia doura! Leli leli, par Deus, leli, lelia doura, ben sei eu quen non diz leli, edoi lelia doura! Ben sei eu quen non diz leli, lelia doura, demo x’ é quen non diz leli, edoi lelia doura! MEENDINHO (first half of the 13th century? I was at the chapel of San Simion and the waves surrounded me, how big they are. Waiting for my friend in anger! Being at the chapel before the altar, the big waves of the sea surrounded me. Waiting for my friend in anger! And the waves surrounded me, how big they are: I haven’t got a boatman there, nor a rower. Waiting for my friend in anger! And the waves of the high sea surrounded me: I haven’t got a boatman there, nor can I row. Waiting for my friend in anger! I haven’t got a boatman there, nor a rower; I will die, beautiful, in the high sea. Waiting for my friend in anger! I haven’t got a boatman, nor can I row; I will die beautiful in the high sea. Waiting for my friend in anger! Sedia‐m’ eu na ermida de San Simion e cercaron‐mi as ondas, que grandes son. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Estando na ermida ant’ o altar, cercaron‐mi as ondas grandes do mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas, que grandes son: non hei i barqueiro, nen remador. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas do alto mar: non hei i barqueiro, nen sei remar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen remador: morrerei eu fremosa no mar maior. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen sei remar: morrerei eu fremosa no alto mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! JOÁN MEÉNDIZ DE BRITEIROS (...1288‐1334...) God, how glad I saw myself tonight, friend, in a dream I dreamt! As I dreamt, I will tell you how, that my friend spoke to me like this: «Speak, friend, oh my light and my good! ». There wasn’t on the world such a glad woman in dreams, nor there could be, because I dreamt that he had come to say to me the one that loves me better than himself: «Speak, friend, oh my light and my good! ». When I woke up, I had great sorrow, because such a dream I enjoyed greatly with his begging me, by Our Lord, The one that knows how to love me better than himself: «Speak to me, oh my light and my good! ». And, after I woke up, I prayed to God to make this dream come true for me. Deus, que leda que m’ esta noite vi, amiga, en un sonho que sonhei! Ca sonhava, en como vos direi, que me dizia meu amig’ assi: «Falad’, amig’, ai meu lum’ e meu ben!». Non foi no mundo tan leda molher en sonho, nen no podia seer, ca sonhei que me veera dizer aquel que me milhor que a si quer: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». Des que m’ espertei, houvi gran pesar, ca en tal sonho havia gran sabor con o rogar‐me, por Nostro Senhor, o que me sabe máis que si amar: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». E, pois m’ espertei, foi a Deus rogar que me sacass’ aqueste sonh’ a ben. Now I see that there is no truth in your dream, friend, if God forgives me; and I want to show you the reason why, and see how, by pity’s sake: I dreamt, long time ago, that I would see my dear and my friend and I don’t see him, nor does he come. Because there isn’t a bit of truth in a dream, and in it there is neither good nor bad, and I will never believe it, because, friend, if God helps me, I dreamt, long time ago, that I would see my dear and my friend and I don’t see him, nor does he come. I, myself, friend, understand certainly that a dream cannot be true nor can it do me good or evil, because, friend, if God does good to me, I dreamt, long time ago, that I would see my dear and my friend and I don’t see him, nor does he come.. And, if he was my friend and doesn’t come, my dream, friend, isn’t either good or bad. Ora vej’ eu que non ha verdade en sonh’, amiga, se Deus me perdon; e quero‐vos logo mostrar razon, e vedes como, par caridade: sonhei, muit’ ha, que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Ca non ha verdade nemigalha en sonho, nen sol non é ben nen mal, e eu nunca ende creerei al, porque, amiga, se Deus me valha, sonhei, muit’ ha que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Per min, amiga, entend’ eu ben que sonho non pode verdade seer, nen que m’ er pode ben nen mal fazer, porque, amiga, se Deus ben mi dé, sonhei, muit’ ha, que veera meu ben a meu amig’ e non veo, nen ven. E, pois se foi meu amig’ e non ven, meu sonh’, amiga, non é mal nen ben. PERO GONÇALVES DE PORTOCARREIRO (Second half of the 13th century) The ring of my friend I lost under the green pine, and I cry, beautiful me! The ring of my loved one I lost under the green branch, and I cry, beautiful me! I lost it under the green pine; that’s why I cry, maiden, and I cry, beautiful me! I lost it under the green branch; that’s why I cry, noble woman, and I cry, beautiful me! O anel do meu amigo perdi‐o so‐lo verde pino, e chor’ eu, bela! O anel do meu amado perdi‐o so‐lo verde ramo, e chor’ eu, bela! Perdi‐o so‐lo verde pino; por én chor’ eu, dona virgo, e chor’ eu, bela! Perdi‐o so‐lo verde ramo; por én chor’ eu, dona d’ algo, e chor’ eu, bela! JOÁN AIRAS DE SANTIAGO (Second half of the 13th century) All things I see to depart from this world such as they used to be, and I see people stop doing what good they used to –such time is our lot!‐, but my heart can’t be departed from my friend whom I love well. But what man breaks the heart of the things he loves, certainly, and man departs from the land where he is, and man departs from where he has big profits, the heart can’t be broken of my friend whom I love well. Everything I see changing: times change and the rest changes, people change from doing good or evil, the winds change and everything again, but the heart can’t be changed of my friend whom I love well. Toda‐las cousas eu vejo partir do mund’ en como soian seer, e vej’ as gentes partir de fazer ben que soian –tal tempo nos ven!–, mais non se pod’ o coraçon partir do meu amigo de mi querer ben. Pero que home part’ o coraçon das cousas que ama, per bõa fe, e parte‐s’ home da terra ond’ é, e parte‐s’ home d’ u grande prol ten, non se pode parti‐lo coraçon do meu amigo de mi querer ben. Toda‐las cousas eu vejo mudar: mudan‐s’ os tempos e muda‐s’ o al, muda‐s’ a gente en fazer ben ou mal, mudan‐s’ os ventos e tod’ outra ren, mais non se pod’ o coraçon mudar do meu amigo de mi querer ben. ‐My friend, I want to ask you. ‐Ask me, lady, since it pleases me. ‐You needn’t deny me anything. ‐Never will I, lady, deny you anything. ‐So many songs, why do you write them? ‐Lady, because I never forget you. ‐I want to ask you, certainly. ‐Ask, as that pleases me. ‐Don’t deny me anything, so that is. ‐I will never deny you anything, my lady. ‐So many songs, why do you write them? ‐Lady, because I never forget you. ‐Don’t worry about which question to ask. ‐No, lady, I rather will thank you. ‐Don’t deny either what you say. ‐Never will I, lady, deny you anything. ‐So many songs, why do you write them? ‐Lady, because I never forget you. ‐And this good you do for me? ‐For you, my lady, who are worth it. –Meu amigo, quero‐vos preguntar. –Preguntade, senhor, ca m’ é én ben. –Non vos ha mester de mi ren negar. –Nunca vos eu, senhor, negarei ren. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Preguntar‐vos quero, per bõa fe. –Preguntade, ca hei én gran sabor. –Non mi neguedes ren, pois assi é. –Nunca vos ren negarei, mia senhor. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Non vos pes de qual pregunta fezer. –Non, senhor, ante vo‐lo gracirei. –Non m’ ar neguedes o que vos disser. –Nunca vos eu, senhor, ren negarei. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –E este ben por mí o fazedes? –Por vós, mia senhor, que o valedes. Oh , Justice, you do me wrong, as now you don’t want to rightly judge Mor de Cana, because she killed Joan Airas, which was without any reason; but, if you want to do right, you must put her under him, because the Livro de Leon so regulates; because he loved her greatly, and since then never called her but “lady”, and when he loved her best, she went and killed him there; but, Justice, as she did such great wrong, put her under him just one time, because the law so regulates. And, when Joan Airas more thought he would get some good from Mor de Cana, she went and killed him for that, so much was he under her power; but, Justice, because it already is like that, put her under him, and suffer will the one that committed such great evil. And whoever see us both lie, will say: «Blessed be the one that judged! » Ai, Justiça, mal fazedes, que non queredes ora dereito filhar de Mor da Cana, porque foi matar Joan Airas, ca fez mui sen razon; mais, se dereito queredes fazer, ela so el devedes a meter, ca o manda o Livro de Leon; ca lhi queria gran ben, e des i nunca lhi chamava senon "senhor", e, quando lh’ el queria mui milhor, foi‐o ela logo matar ali; mais, Justiça, pois tan gran torto fez, metede‐a ja so ele ũa vez, ca o manda o dereito assi. E, quando máis Joan Airas cuidou que houvesse de Mor da Cana ben, foi‐o ela logo matar por én, tanto que el en seu poder entrou; mais, Justiça, pois que assi é ja, metan‐na so el, e padecerá a que o a mui gran torto matou. E quen nos ambos vir jazer, dira: «Beeito seja aquel que o julgou!». PERO DE VEER (...1240?...) Oh God, what a pain I have in myself, because my friend went away and I was left a little girl and in love with him. When he had to go to Julhan, I was left, beautiful me, not to lie to you, A little girl and in love with him. There I feared my own death, where I was left a very troubled shepherdess, A little girl and in love with him. Ai Deus, que doo que eu de mí hei, porque se foi meu amig’ e fiquei pequena e del namorada. Quando s’ el houve de Julhan a ir, fiquei, fremosa, por vos non mentir, pequena e del namorada. Ali houv’ eu de mia morte pavor, u eu fiquei mui coitada pastor, pequena e del namorada. JOÁN ZORRO (End of the 13th century) The king of Portugal boats ordered to build, and there will on the boats with me go my daughter and our friend. The Portuguese king boats ordered to make, and there will on the boats with me go my daughter and our friend. Boats he ordered to build and on the sea to launch, and there will on the boats with me go my daughter and our friend. Boats he ordered to make and to put into the sea, and there will on the boats with me go my daughter and our friend. El‐Rei de Portugale barcas mandou lavrare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. El‐Rei portugueese barcas mandou fazere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou lavrare e no mar as deitare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou fazere e no mar as metere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. JULIÃO BOLSEIRO (3rd fourth of the 13th century) Without my friend lonely in the morning and never these eyes of mine sleep: and, as much as I can, I beg God for a light and he doesn’t give it to me in any way. But, if I were with my friend, the light would be with me now. When I used to sleep with my friend, the night didn’t last any long, and now the night lasts and comes and goes: the light doesn’t come, nor the day breaks. But, if I were with my friend, the light would be with me now. And, according to my understanding, let my light and my lord stay with me: then comes light, whose pleasure I have not, and now the night goes and comes and grows. But, if I were with my friend, the light would be with me now. Pater nostrus I pray more than a hundred times for That One who died on the true cross, may He show me the light very soon, but show me the nights of advent. But, if I were with my friend, the light would be with me now. Sen meu amigo manh’ eu senlheira e sol non dormen estes olhos meus; e, quant’ eu posso, peç’ a luz a Deus e non mi a dá per nulha maneira. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Quand’ eu con meu amigo dormia, a noite non durava nulha ren, e ora dur’ a noit’ e vai e ven: non ven a luz, nen parec’ o dia. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. E, segundo, com’ a mí parece, comigo man meu lum’ e meu senhor: ven log’ a luz, de que non hei sabor, e ora vai a noit’ e ven e crece. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Pater nostrus rez’ eu máis de cento por Aquel que morreu na vera cruz, que Ele mi mostre mui cedo a luz, mais mostra‐mi as noites d’ avento. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. These nights so long that God turns into grave day for me, because I don’t sleep them, and why didn’t he turn them by the time when my friend used to talk to me? Because God makes them so long I can’t sleep, troubled, and, as they are too many, I’d like one more time by the time when my friend used to talk to me. Why does God make them so long, in measure unchallenged, and I can’t sleep them? Why doesn’t he make them similar to by the time when my friend used to talk to me? Aquestas noites tan longas que Deus fez en grave dia por min, por que as non dormio, e por que as non fazia no tempo que meu amigo soia falar comigo? Porque as fez Deus tan grandes non posso eu dormir, coitada, e, de como son sobejas, quisera eu outra vegada no tempo que meu amigo soia falar comigo. Por que as Deus fez tan grandes sen mesura desiguaes, e as eu dormir non posso? Por que as non fez ataes no tempo que meu amigo soia falar comigo? PERO MEOGO (Second half of the 13th century) She got up at dawn, the beauty got up, she’s going to wash her hair in the cold fountain, glad for love, for love glad. She got up at dawn, the pretty girl got up, she’s going to wash her hair in the cold fountain, glad for love, for love glad. She’s going to wash her hair in the cold fountain, her friend passed by, whom she loved certainly, glad for love, for love glad. She’s going to wash her hair in the cold fountain, her friend passes by, who much loved her, glad for love, for love glad. Her friend passes by, whom she loved certainly, the mountain deer to the water returned, glad for love, for love glad. Her friend passes by, who much loved her, the mountain deer to the water returned, glad for love, for love glad. Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a velida, vai lavar cabelos na fontana fria, leda dos amores, dos amores leda. Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a louçana, vai lavar cabelos na fria fontana, leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fontana fria, passou seu amigo, que lhi ben queria, leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fria fontana, passa seu amigo, que a muit’ amava, leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo, que lhi ben queria, o cervo do monte a augua volvia, leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo, que a muit’ amava, o cervo do monte volvia a augua, leda dos amores, dos amores leda. ‐Tell me, daughter, my beautiful daughter: why did you take so long at the cold fountain? ‐I’m in love. Tell me daughter, my pretty daughter: why did you take so long at the cold fountain? ‐I’m in love. ‐I took so long, my mother, at the cold fountain, because the mountain deer returned to the water. I’m in love. I took so long, my mother, at the cold fountain, because the mountain deer to the water returned. I’m in love. ‐Lying, my daughter, lying for a friend! I never saw a deer return to the river. ‐I’m in love. Lying, my daughter, lying for the loved one! I never saw a deer to the river return . ‐I’m in love. –Digades, filha, mia filha velida: por que tardastes na fontana fria? –Os amores hei. Digades, filha, mia filha louçana: por que tardastes na fria fontana? –Os amores hei. –Tardei, mia madre, na fontana fria, cervos do monte a augua volvian. Os amores hei. Tardei, mia madre, na fria fontana, cervos do monte volvian a augua. Os amores hei. –Mentir, mia filha, mentir por amigo! Nunca vi cervo que volvess’ o rio. –Os amores hei. Mentir, mia filha, mentir por amado! Nunca vi cervo que volvess’ o alto. –Os amores hei. PEDRO AMIGO DE SEVILHA (...1268‐1285...) ‐By God, friend, do you know how I could send a message to my friend, who cannot talk to me and dies for that with worry? And, I tell you certainly, if he dies like that, I will not live ever since. Friend, I certainly know my friend cannot have shrewdness with me to speak, and I had cunning and made him write for another lady a very good song; and, as he sang to that lady, every time he wanted, he always spoke to me. My friend is not a minstrel, but so big is the love he feels for me that he will take another lover and will sing, because I tell him so; but, friend, by whom will he know that I say so, or who will tell him? ‐I, friend, will make him know that, whenever he writes a song for another woman and made by him, he will talk to you, whenever he pleases; but it’s necessary to make him believe it certainly and that you don’t make him jealous. ‐Friend, by heaven and every evil I have, I will never make him jealous again. ‐It’s necessary for you, as it will be understood if you make him jealous, and you will be avoided. –Par Deus, amiga, podedes saber como podesse mandad’ enviar a meu amigo, que non ha poder de falar mig’ e morr’ én con pesar? E, ben vos digo, se el morr’ assi, que non viverei ja máis des ali. Amiga, sei ben que non pod’ haver meu amig’ arte de migo falar, e houv’ eu art’ e figi‐lhe fazer por outra dona un mui bon cantar; e, pois por aquela dona trobou, cada que quis, sempre migo falou. O meu amigo non é trobador, pero tan grand’ é o ben que m’ el quer
que filhará outra entendedor e trobará, pois que lho eu disser; mais, amiga, per quen o sabera que lho eu mando, ou quen lho dira? –Eu, amiga, o farei sabedor que, tanto que el un cantar fezer por outra dona e pois por seu for, que falará vosco, quando quiser; mais ha mester de lho fazer el ben creent’ e vós non o ceardes én. –Amiga, per ceos e quant’ eu hei de mal, máis nunca o ja cearei. –Mester vos é, cá vo‐lo entenderán se o ceardes, e guardar‐vos‐an MARTIN PADROZELOS (Second half of the 13th century) By God, do not be sorrowful, my mother and my lady, about going to San Salvador, because, if today there go three beauties, I will be one, I know for certain. To say a prayer, I want today to go there, and, not to lie to you, if today there are two beauties, I will be one, I know for certain. And my friend is there, oh mother, and I’m going to see him there, to please him; if today there goes one beauty, I will be the one, I know for certain. Por Deus, que vos non pes, mia madr’ e mia senhor, d’ ir a San Salvador, ca, se hoje i van tres fremosas, eu serei a ũa, ben o sei. Por fazer oraçon, quer’ hoj’ eu ala ir, e, por vos non mentir, se hoj’ i duas son fremosas, eu serei a ũa, ben o sei. I é meu amig’, ai madr’, e i‐lo‐ei veer, por lhi fazer prazer; se hoj’ i ũa vai fremosa, eu serei a ũa, ben o sei. LOURENÇO (Second third of the 13th century) Three maidens were singing of love, very beautiful little shepherdesses, very troubled by love. And then one said, my lady: «Sing, friends, with me the song of my friend ». The three of them sang very nicely, as maidens in love and by love troubled. And said the one for whom I lose my senses: «Sing, friends, with me the song of my friend ». What great pleasure I had listening to them singing then! And it pleased me deep in my heart when my lady said: «Sing, friends, with me the song of my friend ». And when I listened to them for longer, I was much pleased and it pleased me much as my lady said: «Sing, friends, with me the song of my friend ». Tres moças cantavan d’ amor, mui fremosinhas pastores, mui coitadas dos amores. E diss’ end’ ũa, mia senhor: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Todas tres cantavan mui ben, come moças namoradas e dos amores coitadas. E diss’ a por que perço o sén: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Que gran sabor eu havia de as oir cantar enton! E prougue‐mi de coraçon quanto mia senhor dizia: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». E se as eu máis oisse, a que gran sabor estava e que muito me pagava de como mia senhor disse: «Dized’, amigas, con migo o cantar do meu amigo». MARTÍN DE GINZO (Second half of the 13th century) The very beautiful one ordered to play the tambourine. Beautiful one, of love I die. The very good‐looking one ordered to sound the tambourine. Beautiful one, of love I die. She ordered to play the tambourine and they didn’t let it rest. Beautiful one, of love I die. She ordered to sound the tambourine and they didn’t let it rest. Beautiful one, of love I die. A do mui bon parecer mandou lo adufe tanger. Louçana, d’ amores moir’ eu. A do mui bon semelhar mandou lo adufe sonar. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe tanger e non lhi davan lezer. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe sonar e non lhi davan vagar. Louçana, d’ amores moir’ eu. MARTÍN CODAX (Second or third fouth of the 13th century) Waves of the sea of Vigo, have you seen my friend? And, oh god, will he come soon! Waves of the tricky sea , have you seen my loved one? And, oh God, will he come soon! Have you seen my friend, the one for whom I sigh? And, oh God, will he come soon! Have you seen my loved one the one for whom I take so much trouble? And, oh God, will he come soon! Ondas do mar de Vigo, se vistes meu amigo? E, ai Deus, se verra cedo! Ondas do mar levado, se vistes meu amado? E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amigo, o por que eu sospiro? E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amado por que hei gran coidado? E, ai Deus, se verra cedo! In the sacred graveyard in Vigo, a beautiful body danced: I feel love! In Vigo, in the sacred graveyard, a thin body danced: I feel love! A beautiful body danced, that never had a friend: I feel love! A thin body danced, that never had a loved one: I feel love! Who had never had a friend, except in the sacred graveyard, in Vigo: I feel love! Who had never loved, except in Vigo, in the sacred graveyard: I feel love! Eno sagrado, en Vigo, bailava corpo velido: amor hei! En Vigo, no sagrado, bailava corpo delgado: amor hei! Bailava corpo velido, que nunca houver’ amigo: amor hei! Bailava corpo delgado, que nunca houver’ amado: amor hei! Que nunca houver’ amigo, ergas no sagrad’, en Vigo: amor hei! Que nunca houver’ amado, ergas en Vigo, no sagrado: amor hei! MARTÍN SOÁREZ (c.1200‐c.1260) «Martín Soares wrote this song for a knight that was a «Esta cantiga fez Martin Soares a un cavaleiro que mocker, who said that he came from Overseas » era chufador, que dezia que viinha d’ Outramar» Although I didn’t go Overseas, very well I know the land by Soeiro Eanes, who comes from there, according to what I heard him tell; he says thar Marcelha lies overseas, and Acre lies here, and Somportes is there too. And the journeys I know certainly, as I heard him say well yesterday: he says anyone who walks well can go, from Belfurado to Santarem, if he gets up early, and go to Nogueirol for lunch and sleep in Jerusalen. And says that he saw a Jew who saw how they arrested Our Lord; and you will have great pleasure in it, I’m going to tell you, I think: he says he is a Jewish shepherd, born in Rocamador, and his name is Don Andreu. About the tomb I will also tell you, the places he went to, as I heard it from Don Soeiro much like this; as he told me, I will tell you: Pero non fui a Ultramar, muito sei eu a terra ben per Soeir’ Eanes, que én ven, segundo lh’ eu oi contar: diz que Marcelha jaz alen do mar, e Acre jaz aquen, e Somportes log’ i a par. E as jornadas sei eu ben, como lhi eiri oi falar: diz que pod’ ir, quen ben andar, de Belfurad’ a Santaren, se noutro dia madurgar, e ir a Nogueirol jantar e maer a Jerusalen. E diz que vio ũu judeu que vio prender Nostro Senhor; e haveredes i gran sabor, se vo‐lo contar, cuido‐m’ eu: diz que é un judeu pastor, natural de Rocamador, e que ha nome Don Andreu. Do sepulcro vos er direi, per u andou, ca lho oi a Don Soeiro ben assi; como m’ el disse, vos direi: it is three leagues from Santarem and for or five from Loule, and Belfurado then lies there. The places Our Lord walked about, he says he walked to as a pilgrim, and, after the Sultan gave him his pardon, he felt great pleasure in returning; and it was difficult for him to walk Coira and Galisteu with Turks of the Emperor. de Santaren tres legoas é e quatro ou cinco de Loule, e Belfurado jaz log’ i. Per i andou Nostro Senhor, d’ ali diz el que foi romeu, e, depois que lh’ o Soldan deu o perdon, houve gran sabor de se tornar; e foi‐lhi greu d’ andar Coira e Galisteu con torquis do Emperador. «This other song he wrote for Afonso Eanes do Coton. It was «Esta outra cantiga fez a Afons’ Eanes do Coton. Foi de scornful on purpose, where he showed, speaking badly about mal dizer aposto, en que mostrava, dizendo mal de si, himself, the wiles that the other had; and it goes like this » as manhas que o outr’ havia; e diz assi» Our Lord, I’m very troubled with these wiles you wanted to give me: I am a very deep‐rooted brothel goer and very proud of playing dice; on the other hand I have great pleasure living away from these ways. I could certainly, if I had possessions, be well considered and honest; but I’m proud of this unhappy fucking and these taverns and this drinking, and, as I cannot be of any worth, I want to be where I am happy. And as I understand I’m good for nothing and haven’t got anything good to look for, I don’t want to lose this vice of fucking nor these whores nor these poetic disputes, and neither do I want to go near other frontiers, losing my vice and giving me work. I even had other wiles, for which now I cannot be of much worth: I never go into any game from which I can’t get benefit on return, because I take great trouble in being, Nostro Senhor, com’ eu ando coitado con estas manhas que mi quisestes dar: son mui gran putanheiro aficado e pago‐me muito dos dados jogar; des i ar hei mui gran sabor de morar per estas ruas vivend’ apartado. Podera‐m’ eu ben, se foss’ avegoso, caer en bon prez e honrado seer; mais pago‐m’ eu deste foder astroso e destas tavernas e deste bever; e, pois que eu ja máis non posso valer, quero‐m’ andar per u seja viçoso. E pois eu entendo que ren non valho nen hei por outra bondade a catar, non quer’ eu perder este fodestalho nen estas putas nen este entençar, nen quer’ ir per outras fronteiras andar, perdend’ o viç’ e dando‐mi trabalho. Ainda eu outras manhas havia, per que eu non posso ja muito valer: nunca vos entro na tafularia que lh’ i non haja algun preit’ a volver, porque hei pois en gran coita a seer, and fleeing and sheltering in this whoring. And so, when I see myself in my leisure, I yield then, and go my way. And I leave whores there speaking well about me, and about my wiles and my madness. e fugir e guarir na putaria. E pois, quando me vejo en meu lezer, me rendo logo, e pois vou mia via. E leixo i putas de mí ben dizer, e de mias manhas e de mia folia. PERO GARCÍA BURGALÉS (Third fourth of the 13th century) From now on I will have to fear nothing from God, because I know for certain that He now can do me no evil, as long as I live, but he has great power, because he soon deprived me of everything good I cared for in this world and, that’s why, I know he can do me no evil. Because he deprived me of such a good lady, that he will not make a similar one in this world, nor there can be a peer in this world; and whoever saw this one will not see another so gentle and so beautiful and of good sense, because this one did not lack anything from everything good a lady has to have. And because he made such a good lady die, I now know for certain that he will not do me evil; and so I have nothing bad to receive from Him, and the great trouble I have for her does not help me, as God made her die, may He bee seen in the hands of Jews as he was already once seen caught! And any man who certainly loves a woman , and hears this from me, and doesn’t say amen, may never get any pleasure from whom he loves! Ja eu non hei oimais por que temer nulha ren Deus, ca ben sei eu d’ El ja ca me non pode nunca mal fazer, mentr’ eu viver, pero gran poder ha, pois que me cedo tolheu quanto ben eu atendia no mund’ e, por én, sei eu ca me non pode mal fazer. Ca tan bõa senhor me foi tolher qual el ja en no mundo non fara, nen ja eno mundo par non pode haver; e quen aquesta viu ja non veerá tan mansa e tan fremosa e de bon sén, ca esta non menguava nulha ren de quanto ben dona devi’ haver. E pois tan bõa senhor fez morrer, ja eu ben sei que me non fara mal; e pois eu d’ El non hei mal a prender, e a gran coita que hei me non val por ela, pois que mi a fez morrer Deus, El se veja en poder de Judeus como se viu ja outra vez prender! E tod’ homen que molher ben quiser, e m’ esto oir, e amen non disser, nunca veja de quanto ama prazer! Roi Queimado died with love in his songs, by Saint Mary, for a lady he certainly loved much; and, by becoming a minstrel, as she didn’t want to do good to him, he makes himself die in his songs; but then resurrected after the third day. This he did for his lady that he loves much; and I would tell you something else about it: because he thinks he is skilful in the songs he writes, he has the pleasure to die in them, and then to live again. This he does, that can do it, but any other man wouldn’t do for anything. And he does not fear his death any longer, otherwise he would fear his death more; but he knows for certain, by his wisdom, that he will live, after he is dead; and he takes death in his song: as he lives after it. You see what power God gave him –but who would think about it! And if God gave me this power such as he has today, after dying, to live, I would never ever fear death. Roi Queimado morreu con amor en seus cantares, par Santa Maria, por ũa dona que gran ben queria; e, por se meter por máis trobador, porque lh’ ela non quiso ben fazer, feze‐s’ el en seus cantares morrer; mais resurgiu depois ao tercer dia. Esto fez el per ũa sa senhor que quer gran ben; e máis vos én diria: porque cuida que faz i maestria enos cantares que fez, ha sabor de morrer i, e des i d’ ar viver. Esto faz el, que x’ o pode fazer, mais outr’ homen per ren non o faria. E non ha ja de sa morte pavor, senon sa morte máis‐la temeria; mais sabe ben, per sa sabedoria, que viverá, des quando morto for; e faz‐s’ en seu cantar morte prender: des i ar vive. Vedes que poder que lhi Deus deu –mais quen o cuidaria! E se mi Deus a mí desse poder qual hoj’ el ha, pois morrer, de viver, jamais morte nunca eu temeria. AFONSO X (1221‐1284) I found the dean of Calez some books they brought him on rental; and to the one that brought them I asked about, and he answered me: «Sir, with these two books you see and another two he has, he fucks by them as much as he wants to fuck. And I will even tell you something else: although he has many women in his bed, as far as I know about his estate, with the books he has, there’s no woman whom he doesn’t make see cranes instead of crows, and silkworms instead of eagles, by power of his fucking, if he wants. Because there isn’t anything else, in the art of fucking, than that, that in the books he has, is written; and he gets such pleasure by reading them that he never does anything else night or day, and he knows about the art of fucking so much that with his books of wiles, that he has, he fucks the Moor women whenever he pleases. And I will tell you more about his knowledge, that with the books he has he does; he orders all of them to be brought before him, and as he fucks by them aplenty, if he finds a woman possessed by the devil, he fucks her so by skill and by will, that he takes the wicked devil out of her. Ao daian de Calez eu achei livros que lhi levavan d’ aloguer; e o que os tragia preguntei por eles, e respondeu‐m’ el: «Senher, con estes livros que vós veedes dous e con os outros que el ten dos sous, fod’ el per eles quanto foder quer. E ainda vos end’ eu máis direi: macar na Lei muit’á, se el quixer, leer, por quanto eu de sa fazenda sei, con os livros que ten, non ha molher a que non faça que semelhen grous os corvos, e as aguias babous, per força de foder, se x’ el quiser. Ca non ha máis, na arte do foder, do que, nos livros que ele ten, jaz; e el ha tal sabor de os leer que nunca noite nen dia al faz, e sabe d’ arte do foder tan ben que con nos seus livros d’ artes, que el ten, fod’ el as mouras cada que lhi praz. E máis vos contarei de seu saber, que con nos livros que ele ten faz: manda‐os ante si todos trager, e pois que fode per eles assaz, se molher acha que o demo ten, assi a fode per arte e per sén, que saca dela o demo malvaz. And, with all this, he does something else with the books he has, certainly: if he finds a woman who has the evil which is the fire of San Marçal, he is going to charm her so by fucking that, by fucking, he’ll make her think that she is frozen –and not anything else‐ or snowed ». E, con tod’ esto, ainda faz al con os livros que ten, per bõa fe: se acha molher que haja o mal deste fogo que de San Marçal é, assi a vai per foder encantar que, fodendo, lhi faz ben semelhar que é geada –non al– ou nev’ é». PERO LAROUCO (Last third of the 13th century and beginning of the 14th) About you, lady, I want to tell the truth, And not about the love I feel for you, lady, and certain is your stupidity, among many others in the world I know; neither in ugliness nor in wickedness are you vanquished today by the daughter of a king. I don’t love you and won’t get lost, where you won’t come, for you of loneliness. And if I served you in the house and I saw you and your colour, if I could have the world in my power I wouldn’t make you the lady of everything, nor of anything else I felt any pleasure about. And I know one thing: there was never the daughter of an emperor who was in a worst position for beauty. Everyone says to you, lady, with envy, that you don’t love them but not me. By God, I beg you that this may not be nor you do anything so senseless: do love the one that most wishes you and have for certain that they all are; and if I love you certainly from my heart, may God take me to a land where I don’t see you. De vós, senhor, quer’ eu dizer verdade, e non ja sobr’ o amor que vos hei, senher, e ben é vossa torpidade, de quantas outras eno mundo sei; assi de fea come de maldade non vos vence hoje nen filha dũu rei. Non vos amo nen me eu perderei, u vos non vir, por vós de soidade. E se eu vosco na casa sevesse e visse vós e a vossa color, se eu o mundo en poder tevesse, non vos faria de todos senhor, nen doutra cousa onde sabor houvesse. E dũa ren seede sabedor: que nunca foi filha d’ emperador que de beldade peor estevesse. Todos vos dizen, senhor, con enveja, que desamades eles e mí non. Por Deus, vos rogo que esto non seja nen façades cousa tan sen razon: amade vós o que vos máis deseja, e ben creede que eles todos son; e se vos eu quero ben de coraçon, leve‐me Deus a terra u vos non veja. PERO GOTÉRREZ (End of the 13th century and beginning of the 14th) Everyone says God never sinned, but I see him sin deathly: because I see him not protect many of his vassals, whom he bought very dearly, because he lets them die with great love, unprotected from the good of a lord, and like these he already has unprotected me. And I don’t know of a bigger mortal sin than that I see God committing, who unprotects his vassals in great trouble of love such as I have; and the lord who doesn’t want to help his vassals, when he needs it, sins mortally, as he is so high a King. Every lord, besides the natural King, must keep his vassals from death and help them, any single time he sees them in trouble; but God is not such, because he lets them die with great love, and, although he can, doesn’t want to help them: and so he commits a huge mortal sin... Todos dizen que Deus nunca pecou, mais mortalmente o vej’ eu pecar: ca lhe vej’ eu muitos desemparar seus vassalos, que mui caro comprou, ca os leixa morrer con grand’ amor, desemparados de ben de senhor, e ja com’ estes min desemparou. E maior pecado mortal non sei ca o que eu vejo fazer a Deus, ca desampara os vassalos seus en mui gran coita d’ amor qual eu hei; e o senhor que acorrer non quer a seus vassalos, quando lh’ é mester, peca mortal, pois é tan alto Rei. Todo senhor, demais Rei natural, dev’ os vassalos de mort’ a partir e acorrer‐lhes, cada que os vir estar en coita; mais Deus non é tal, ca os leixa con grand’ amor morrer, e, pero pode, non lhes quer valer: e assi faz gran pecado mortal... GONÇALO EANES DO VINHAL (...1243‐1280) «This song was written by Don Gonçalo Anes do Vinhal for Don Henrique because it was said that he was the lover of the queen Dona Joana, his stepmother; and this was when the King Don Afonso banished him » «Esta cantiga fez Don Gonçalo Anes do Vinhal ao Infante Don Hanrique, porque dizian que era entendedor da rainha Dona Joana, sa [madrastra; e esto foi quando o el‐Rei Don Afonso pos fora da terra» I know, ladies, that already exiled from here the kingdom my friend is and I don’t know how he’s doing, but I want to go to the King; I will cry much and will tell him so: «By God, lord, you who make such a good King, forgive my friend this time ». Because I love him so deeply, as never a woman loved a friend, I will go there where the King be; my eyes weeping, I will then say: «By God, lord, you who make such a good King, forgive my friend this time ». And, as begging God is no good, nor the saints want to listen to me, I’ll go to the King to ask for mercy and I’ll say, my eyes weeping: «By God, lord, you who make such a good King, forgive my friend this time ». And by God, who gave you honour and goodness, forgive Don Henrique this time. Sei eu, donas, que deitad’ é d’ aqui do reino ja meu amig’ e non sei como lhi vai, mais quer’ er ir a el‐Rei; chorar‐lh’‐ei muito e direi‐lh’ assi: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». Porque o amo tan de coraçon, como nunc’ amou amigo molher, irei ali u el‐Rei estever; chorando dos olhos, direi‐lh’ enton: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E, pois que me non val rogar a Deus, nen os santos non me queren oir, irei a el‐Rei merce’ er pedir e direi, chorando dos olhos meus: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E por Deus, que vós deu honra e bondade, a Don Hanriqu’ esta vez perdoade. DON PEDRO DE PORTUGAL, COUNT OF BARCELOS (c.1285‐1354) «This song was written for a lady of a cavalry order called Moor Martiiz, Camela* as a nickname and a man who had Joan Martiz as a name, and Bodalho* as a nickname and was notary public of Braga » The nature of irrational animals that have the same appearance is then to make children; but as they are sexually able, I now see a strange order, such I never thought I would see: that a camel from a pig got pregnant and gave birth. The ones that are of the same nature get together, at certain times, and make their children; but I already see a child where I never thought I would see it, and therefore I wonder about a pig making a child, by nature, from a camel. Those that are, by nature, bodies of the same appearance get together and make children, ‐this is their right way‐; but I never thought in my life that a camela got together «Esta cantiga de cima foi feita a ũa dona d’ ordin que chamavan Moor Martiĩz, por sobrenome Camela, e a ũu home que havia nome Joan Martiz, por sobrenome Bodalho, e era tabalion de Bragaa» Natura das animalhas que son dũa semelhança é de fazer én criança; mais des que son fodimalhas, vej’ ora estranho talho, qual nunca cuidei que visse: que emprenhass’ e parisse a camela do bodalho. As que son dũa natura juntan‐s’, a certas sazões, e fazen sas criações; mais vejo ja criatura ond’ eu non cuidei vee‐la, e por én me maravilho de bodalho fazer filho, per natura, na camela. As que son, per natureza, corpos dũa parecença juntan‐s’ e fazen nacença, –esto é sa dereiteza–; mais non coidei en mia vida que camela se juntasse with a pig and got pregnant and even more gave birth. N.B.: *Camela = she‐camel *Bodalho = pig con bodalh’ e emprenhasse e de máis seer del parida. FERNÁN VELHO (Second half of the 13th century) Maria Perez declared the other day, that a big sinner she felt herself, and then to Our Lord she promised, by the evil she got involved in, to have a priest at her order, because of the sins she was made to do by the Devil, with whom she always went around. She declared, as she says she found herself very sinful, and hence as a beggar she went then to God, as she thought him better to keep than he kept her; and, as long as she lives, she says she wants to have a priest with whom to be able to defend herself from the Devil, whom she always avoided. And as she certainly saw her sins , she felt great fear of her own death and she felt great pleasure in giving alms; and then she took a priest and gave him the bed where she usually lies, and says she will have him, as long as she lives; and all this eagerness she accepted for God! And as this issue started between them both, there was great love between her and the bigger Devil, until she confessed to be Balteira; but, as she saw the priest get between them, she lost the Devil, after confessing. Maria Perez se maenfestou noutro dia, ca por mui pecador se sentiu, e log’ a Nostro Senhor pormeteu, polo mal en que andou, que tevess’ un clerig’ a seu poder, polos pecados que lhi faz fazer o Demo, con que x’ ela sempr’ andou. Maenfestou‐se, ca diz que s’ achou pecador muit’, e por én rogador foi log’ a Deus, ca teve por melhor de guardar a el ca o que a guardou; e, mentre viva, diz que quer teer un clerigo con que se defender possa do Demo, que sempre guardou. E pois que ben seus pecados catou, de sa morte houv’ ela gran pavor e d’ esmolnar houv’ ela gran sabor; e log’ enton un clerigo filhou e deu‐lh’ a cama en que sol jazer, e diz que o terrá, mentre viver; e est’ afan todo por Deus filhou! E pois que s’ este preito começou antr’ eles ambos, houve grand’ amor antr’ ela sempr’ e o Demo maior, ata que se Balteira confessou; mais, pois que vio o clerigo caer antr’ eles ambos, houvi a perder o Demo, des que s’ ela confessou. FERNÁN GARCÍA ESGARAVUNHA (...1230‐1251) This owner whose server was Joan Coelho, by good wiles she was able to learn, everywhere she went, will find good advice: because she can spin and weave nicely and makes very good short breeches and shirts; and you have never seen a woman of her condition who knew how to lead a cleaner life; Even more, she’s one of the appreciated women that we know in our place, because she washes well and bakes good cheese cakes and she knows how to grind and knead very well and she is a very good milkwoman. I don’t say this for much I love her, but because it is so, according to my understanding. And her husband, castrating pigs has no equal, from Burgos to Carrion, nor has she castrating cocks beautifully, may God forgive me. All this she does, and she certainly watches omens and casts evil by the eye and wooden pipe and knows many good enchantments. You will not find, in the whole Castile, thanks God, who is now pleased with me, either better stuffed belly or better blood sausage than those the owner makes with her hands; and she does other things well, as her husband says: she makes good sausage and washes tripes well and certainly tends enough broody hens. Esta ama, cuj’ é Joan Coelho, per bõas manhas que soub’ aprender, cada u for, achará bon conselho: ca sabe ben fiar e ben tecer e talha mui ben bragas e camisa; e nunca vistes molher de sa guisa que máis limpia vida sábia fazer; ant’, é hoje das molheres preçadas que nós sabemos en nosso logar, ca lava ben e faz bõas queijadas e sabe ben moer e amassar e sabe muito de bõa leiteira. Esto non dig’ eu por ben que lhi queira, mais porque ést’ assi, a meu cuidar. E seu marido, de crastar verrões non lh’ achan par, de Burgos a Carrion, nen a ela de capar galiões fremosament’, assi Deus mi perdon. Tod’ esto faz; e cata ben argueiro e escanta ben per olh’ e per calheiro e sabe muito bõa escantaçon. Non acharedes, en toda Castela, graças a Deus, de que mi agora praz, melhor ventrulho nen melhor morcela do que a ama con sa mão faz; e al faz ben, como diz seu marido: faz bon souriç’ e lava ben transido e deita ben galinha choca assaz. GIL PÉREZ CONDE (...1269?‐1286...) In good faith, God, if not by your mother, who is the very good Saint Mary, would I give you sorrow, where I would say, for my lady, that you stole me, that you saw how you badly traded, because I don’t know so much about your father. Why should I suffer this from you, if not for her, if it didn’t burden her? I would die, if she loved you as a man, my lady, whom you took away from me. If I was yours, why did you lose me? Didn’t you want me to be worthier? Tell me now what good you did to me, because I believed you and served you, but great wrong unjustified and haughtiness, because you have taken my lady by force; I never took anything from yours, since I was born, nor did you give it to me. I would do myself what you do to us, leave ugly old women, and the beautiful and young ones take as wives. As many as you want, you take, and you never give me even one: thus you share with me all you have! You neither serve them nor praise them, and they go with you and, as you have them there, you dress and govern them very badly, and you keep them behind walls. A la fe, Deus, senon por vossa madre, que é a mui bõa Santa Maria, fezera‐vos eu pesar, u diria, pola mia senhor, que mi vós filhastes, que vissedes vós que mal baratastes, ca non sei tan muito de vosso padre. Por que vos eu a vós esto sofresse, senon por ela, se lhi non pesasse? Morrera eu, se vos com’ hom’ amasse a mia senhora, que mi vós tolhestes. Se eu voss’ era, por que me perdestes? Non queriades que eu máis valesse? Dizede‐mi ora que ben mi fezestes, por que eu crea en vós nen vos sérvia senon gran tort’ endoad’ e sobervia, ca mi teedes mia senhora forçada; nunca vos eu do vosso filhei nada, des que fui nado, nen vós non mi o destes. Faria‐m’ eu o que nos vós fazedes: leixar velhas feas, e as fremosas e mancebas filha‐las por esposas. Quantas queredes vós, tantas filhades, e a mí nunca mi nen ũa dades: assi partides migo quant’ havedes! Nen as servides vós nen as loades, e van‐se vosc’ e, poi‐las alo teedes, vestide‐las mui mal e governades, e metedes‐no‐las tra‐las paredes. ESTEVAN FAIÁN (Third fourth of the 13th century) Fernan Diaz, they make you understand that you certainly would marry this woman ; and we think this unreasonable for you for this I want to tell you: because the lady is from such a land, Don Fernando, that, either for good or for evil, you won’t be able to have a person there, more over, you will do as it pleases you willing to marry such a woman, Fernan Diaz. Because she is from such a place that you can’t, by any power, have any person, because people have such a nature, if God forgives me, that they will not want to shelter you there. And I know, Don Fernando, for all I learnt: you won’t be able to have this woman, because her vassals, as I hear say, don’t want a strange man upon them; because they say that you know how to flatter before a man, and how to cause great evil behind others, as I heard. Fernan Diaz, fazen‐vos entender que casariades desta dona ben; e nós teemos que vos é mal sén per quant’ esto que vos quero dizer: porque a dona é de terra tal, Don Fernando, que, per ben nen per mal, non poderedes i un hom’ haver, ante, faredes i vosso prazer en quererdes con tal dona casar, Fernan Diaz. Ca é de tal logar que non podedes, per nen un poder, haver nulh’ home, ca as gentes son de tal natura, se Deus mi pardon, que non querran i su vós guarecer. E sei, Don Fernando, per quant’ aprendi: non poderedes esta dona haver, ca seus vassalos, com’ ouço dizer, non queren hom’ estranho sobre si; ca dizen que sabedes lousinhar home deant’, e sabedes buscar gran mal detras a muitos, com’ oi. AFONSO EANES DO COTÓN (...1246...) Abbess, I heard say that you knew very well about all good; and, for God’s sake, want you pity me, that got married this year, that I certainly swear to you that I don’t know but to fuck an ass. As they make me know for this that you have good knowledge about fucking and all good; teach me more, lady, how to fuck, because I don’t know, I have neither father nor mother to teach me, and I stayed a shepherd. And if I get learnt from now on, lady, about this occupation of fucking and I knew how to fuck by you, whom God provided me with, every time by means of fucking, I will say Pater Noster and will mention the soul of whom taught me. And by this you can win, my lady, the kingdom of God: by teaching his poor more than by any other penance, and by teaching a woman troubled, who sees you, lady, who doesn’t know how to fuck. Abadessa, oi dizer que erades mui sabedor de todo ben; e, por amor de Deus, querede‐vos doer de min, que ogano casei, que ben vos juro que non sei máis que ũu asno de foder. Ca me fazen én sabedor de vós que havedes bon sén de foder e de todo ben; ensinade‐me máis, senhor, como foda, ca o non sei, nen padre nen madre non hei que m’ ensin’, e fiquei pastor. E se eu ensinado vou des i, senhor, deste mester de foder e foder souber per vós, que me Deus aparou, cada que per‐foder, direi Pater Noster e enmentarei a alma de quen m’ ensinou. E per i podedes gaar, mia senhor, o reino de Deus: per ensinar os pobres seus máis ca por outro jajũar, e per ensinar a molher coitada, que a vós veer, senhor, que non souber ambrar. DIEGO PEZELHO (...1246‐1247...) My lord archbishop, I am excommunicated, because I was loyal: sin cheated me, release me, oh lord, and I will swear, as ordered, that I am a traitor. If I committed treason, I would never tell you, but, as I was loyal, at least by Saint Mary, release me, oh lord, and I will swear, as ordered, that I am a traitor. To my misadventure, I had a castle in Sousa and gave it to its owner and I think I did a great action: release me, oh lord, and I will swear, as ordered, that I am a traitor. For my black sins, I had a strong castle and gave it to its owner, and I fear death, release me, oh lord, and I will swear, as ordered, that I am a traitor. Meu senhor arcebispo, and’ eu escomungado, porque fiz lealdade: enganou‐mi o pecado, soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Se traiçon fezesse, nunca vo‐la diria; mais, pois fiz lealdade, vel por Santa Maria, soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Per mia malaventura, tivi ũu castelo en Sousa e dei‐o a seu don’ e tenho que fiz gran cousa: soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Per meus negros pecados, tive ũu castelo forte e dei‐o a seu dono, e hei medo da morte. soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. RELIGIOUS SONGBOOK (Songs of Saint Mary by Afonso X) «This one is in praise of Saint Mary, as she is beautiful and «Esta é de loor de Santa Maria, com’ é fremosa good and has great power » e bõa e ha gran poder» Rose of roses, Flower of flowers , Woman of women, Lady of ladies. Rose of beauty and of appearance and Flower of joy and pleasure, Woman who is very pious, Lady who takes away troubles and pains. Rose of roses and Flower of flowers... Such a Lady must people much love, as she can keep them from all evil; and she can their sins forgive, that are committed in the world by bad wills. Rose of roses and Flower of flowers... We must love her much and serve, as she fights to keep us from sinning; since she makes us repent our mistakes, that we commit as sinners. Rose of roses and Flower of flowers... This woman I have for my Lady and whose minstrel I want to be, and If I in some way can have her love, I give the devil the other lovers. Rose of roses and Flower of flowers... Rosa das rosas e Fror das frores, Dona das donas, Sennor das sennores. Rosa de beldad’ e de parecer e Fror d’ alegria e de prazer, Dona en mui piadosa seer, Sennor en toller coitas e doores. Rosa das rosas e Fror das frores... Atal Sennor dev’ home muit’ amar, que de todo mal o pode guardar; e pode‐ll’ os pecados perdõar, que faz no mundo per maos sabores. Rosa das rosas e Fror das frores... Devemo‐la muit’ amar e servir, ca punna de nos guardar de falir; des i dos erros nos faz repentir, que nós fazemos come pecadores. Rosa das rosas e Fror das frores... Esta dona que tenno por Sennor e de que quero seer trobador, se eu per ren poss’ haver seu amor, dou ao demo os outros amores. Rosa das rosas e Fror das frores... «This one is about how Saint Mary sentenced the soul of a «Esta é como Santa Maria juigou a alma do romeu pilgrim that was going to Santiago, who got killed on the road by que ia a Santiago, que se matou na carreira por a trick of the devil, to return to the body and do penance » engano do diabo, que tornass’ ao corpo e fezesse pẽedença» It isn’t much if good judgement can be given to the Mother of whom has to judge the whole world. It is very true that she knew she brought God in her body and from her breast fed him, and anger from him she never received; for this I suspect understanding will suffice everyone. It isn’t much if good judgement can be given... About this, if you heard me, I would tell a sentence Saint Mary gave, to one that every year went, as I was told, to Saint James on pilgrimage, because he got killed. It isn’t much if good judgement can be given... This pilgrim with good will was really going to Santiago; but he did wrong of this because before sheltering he went with a woman without any good, without marrying her. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar a Madre do que o mundo tod’ ha de joigar. Mui gran razon é que sábia dereito que Deus troux’ en seu corp’ e de seu peito mamentou, e del despeito nunca foi fillar; por én de sén me sospeito que a quis avondar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Sobr’ esto, se m’ oissedes, diria dun joizo que deu Santa Maria por un que cad’ ano ia, com’ oi contar, a San Jam’ en romaria, porque se foi matar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Este romeu con bõa voontade ia a Santiago de verdade; pero desto fez maldade que ant’ albergar foi con moller sen bondade, sen con ela casar. It isn’t much if good judgement can be given. So this he did, he got on his way, and didn’t show himself mean; and the devil very quickly appeared before him whiter than an ermine, to cheat him fast. It isn’t much if good judgement can be given... The devil took the appearance of Santiago and said: «Although I don’t like you, I bring you salvation from what you did wrong, so that you don’t fall into the lake of hell, without any doubt. It isn’t much if good judgement can be given... But previously you will do this I tell you, if you want to be my friend: cut with what you bring with you that made you lie in the power of the enemy, and is going to slit your throat ». It isn’t much if good judgement can be given... The pilgrim, who undoubtedly thought that Santiago ordered him that, all he was ordered he cut; after he cut it, then he cut his throat, thinking he was doing good. It isn’t much if good judgement can be given... His companions, after they found him dead, not to be slandered with his killing, went away; and then arrived to take his soul demons, that took it away very quickly with no delay. It isn’t much if good can be given... And when they went past a chapel of Saint Peter, very handsome and beautiful, Saint James of Compostela about it critized, saying: «Oh, false caste, Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Pois esto fez, meteu‐s’ ao caminno, e non se mãefestou o mesquinno; e o demo mui festinno se le foi mostrar máis branco que un arminno, po‐lo tost’ enganar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Semellança fillou de Santiago e disse: «Macar m’ eu de ti despago, a salvaçon eu cha trago do que fust’ errar, por que non caias no lago d’ iferno, sen dultar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Mas ante faras esto que te digo, se sabor has de seer meu amigo: talla o que trages tigo que te foi deitar en poder do ẽemigo, e vai‐te degolar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... O romeu, que sen dovida cuidava que Santiag’ aquelo lle mandava, quanto lle mandou tallava; poi‐lo foi tallar, log’ enton se degolava, cuidando ben obrar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Seus companneiros, poi‐lo mort’ acharon, por non lles apõer que o mataron, foron‐s’; e logo chegaron a alma tomar demões, que a levaron mui toste sen tardar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... E u passavan ant’ ũa capela de San Pedro, muit’ aposta e bela, San James de Compostela dela foi travar, dizend’: «Ai, fals’ alcavela, you cannot take It isn’t much if good judgement can be given... the soul of my pilgrim that you took, as you cheated him because of me; a great treason there you thought, and, if God protects me, as you won it wrongly, it cannot last you ». It isn’t much if good judgement can be given... The young demons answered: «The owner of this soul did vain deeds, because we are very sure he must not enter before God, as with his hands he killed himself ». It isn’t much if good judgement can be given... Santiago says: «In so much we do: as you and we about this so reason, let’s go to trial of the one who has no peer, and let’s judge then with no delay ». It isn’t much if good judgement can be given... Then before Saint Mary they came And reasoned as much as they could. And they came to this sentence: That the sould had to be taken back to where they had brought it from, So that it could be saved afterwards. It isn’t much if good judgement can be given... This sentence was then carried out, and the dead pilgrim resurrected, and so God was served; never ever again to be able to recover what was diminished, from whom had sinned. It isn’t much if good judgement can be given... non podedes levar Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... a alma do meu romeu que fillastes, ca por razon de mí o enganastes; gran traiçon i pensastes, e, se Deus m’ ampar, pois falsament’ a gãastes, non vos pode durar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Responderon os demões louçãos: «Cuja est’ alma foi fez feitos vãos, por que somos ben certãos que non dev’ entrar ante Deus, pois con sas mãos se foi desperentar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Santiago diss’: «Atanto façamos: pois nós e vós est’ assi rezõamos, ao joizo vaamos da que non ha par, e o que julgar façamos logo sen alongar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Log’ ante Santa Maria vẽeron e rezõaron quanto máis poderon. Dela tal joiz’ houveron: que fosse tornar a alma onde a trouxeron, por se depois salvar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Este joizo logo foi comprido, e o romeu morto foi resorgido, de que foi pois Deus servido; mas nunca cobrar pôd’ o de que foi falido, con que fora pecar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar. «This one is in praise of Saint Mary, about the separation «Esta é de loor de Santa Maria, do there is between Abe and Eve » departimento que ha entre Ave e Eva» Between Abe and Eve There is great separation. As Eve took us away from Paradise and God, Abe led us there; hence, my friends: Between Abe and Eve... Eve took us to lie in the prison of the devil, and Abe took us out of there; and for this reason: Between Abe and Eve... Eve made us lose love of God and good, and Abe makes us have it; and therefore: Between Abe and Eve... Eve enclosed us in heaven without a key, and Mary broke the doors for Abe. Between Abe and Eve... Entre Av’ e Eva gran departiment’ ha. Ca Eva nos tolleu o Parais’ e Deus, Ave nos i meteu; por end’, amigos meus: Entre Av’ e Eva... Eva nos foi deitar do dem’ en sa prijon, e Ave én sacar; e por esta razon: Entre Av’ e Eva... Eva nos fez perder amor de Deus e ben, e pois Ave haver no‐lo fez; e por én: Entre Av’ e Eva... Eva nos enserrou os ceos sen chave, e Maria britou as portas per Ave. Entre Av’ e Eva... «This one is in praise of Saint Maria, about the five letters «Esta é de loor de Santa Maria, das cinque leteras there are in her name and what they mean » que ha no seu nome e o que queren dizer» In the name of Maria five letters, no more, there are. M stands for MOTHER and MAJOR and also MEEK and MUCH better than everything else Our Lord made or that he could make. In the name of Maria... A stands for ADVOCATE, ATTRACTIVE and ADORED, and AMICABLE and LOVED by a very holy company. In the name of Maria... R stands for WREATH and ROOT and ROYAL and Empress, ROSE of the world; and she made those who saw her be well. In the name of Maria... I stands for JESUS‐CHRIST, JUST JUDGE, and for this through her we saw him, as Isaiah said. In the name of Maria... A means that we will (H)AVE And ACCOMPLISH Everything we want from God, because she guides us. In the name of Maria... Eno nome de Maria cinque letras, nomais, i ha. M mostra MADR’ e MAIOR e mais MANSA e mui MELLOR de quant’ al fez Nostro Sennor nen que fazer poderia. Eno nome de Maria... A demostra AVOGADA, APOSTA e AORADA, e AMIGA e AMADA da mui santa compannia. Eno nome de Maria... R mostra RAM’ e RAIZ, e REINN’ e Emperadriz, ROSA do mundo; e fiiz quen a visse ben seria. Eno nome de Maria... I nos mostra JESU‐CRISTO, JUSTO JUIZ, e por isto foi por ela de nós visto, segun disso Isaia. Eno nome de Maria... A ar diz que (H)AVEREMOS e que tod’ ACABAREMOS aquelo que nós queremos de Deus, pois ela nos guia. Eno nome de Maria... «How Saint Mary make a monk spend three hundred years listening to the «Como Santa Maria feze estar o monge trezentos anos ao canto da singing of a tiny bird because he asked her to show him what the good was passarinna, porque lle pedia que lle mostrasse qual era o ben que that those who were in paradise had » havian os que eran en paraiso» Whoever the Virgin well will serve to Paradise will go. And about this great miracle I want to tell you now, that Saint Mary made for a monk, who was always begging her to show him what good there was in Paradise Whoever the Virgin well will serve... And that he saw it in his life before he died. And for that see what the Glorious one did: she made him enter an orchard where already many times Whoever the Virgin well will serve... he had entered, but on that day he happened to find a well very clear and very beautiful, and by it he settled. And when he had washed his hands very carefully, said: [«Oh Virgin, what will
Whoever the Virgin well will serve... I see of Paradise, what I begged you so much, a little bit of its joy before I go out from here, and what saying of the one who does good will get a reward? ». Who the virgin well will serve... As soon as the monk had finished his prayer, he heard a tiny bird sing so fine a tune, that he forgot being and thinking there. Whoever the Virgin well will serve... Quen a Virgen ben servirá a Paraiso irá. E daquest’ un gran miragre vos quer’ eu ora contar, que fezo Santa Maria por un monge, que rogar ll’ ia sempre que lle mostrasse qual ben en Parais’ ha Quen a Virgen ben servirá... E que o viss’ en sa vida ante que fosse morrer. E por end’ a Groriosa vedes que lle foi fazer: fez‐lo entrar en ũa horta en que muitas vezes ja Quen a Virgen ben servirá... entrara; mais aquel dia fez que ũa font’ achou mui crara e mui fremosa, e cab’ ela s’ assentou. E pois lavou mui ben sas mãos, diss’: «Ai Virgen, que sera Quen a Virgen ben servirá... se verei do Paraiso, o que ch’ eu muito pidi, algun pouco de seu viço ante que saia d’ aqui, e que sábia do que ben obra que galardon havera?». Quen a Virgen ben servirá... Tan toste que acabada houv’ o monj’ a oraçon, oiu ũa passarinna cantar log’ en tan bon son, que se escaeceu seendo e catando sempr’ ala. Quen a Virgen ben servirá... Atan gran sabor havia daquel cant’ e daquel lais, Such great pleasure he had from that singing and song, that he spent three hundred long years, or more, like that, thinking that he hadn’t been but a short time, as is Whoever the Virgin well will serve... a monk some time in the year, when he goes out to the orchard. Since the tiny bird went away, for which he was very sad, and said: «I want to go away from here, as from now on the convent Whoever the Virgin well will serve... Will want to eat ». And then he went and found a great gate he had never seen, and said: «Oh, Saint Mary, help me! Isn’t this my monastery, what will they do about me? ». Whoever the Virgin well will serve... Then he entered the church, and great fear the monks felt when they saw him, and the prior asked him, saying: «Friend, who are you or what are you looking for here? ». Whoever the Virgin well will serve... He said: «I’m looking for my abbot, whom I left here now, and the prior and the brethren, from whom I got away when I went to that orchard: where are those who will tell me? ». Whoever the Virgin well will serve... When the abbot heard this, he took him for insane, as the congregation did; but when they certainly knew how this event had happened, they said: «Who will ever hear Whoever the Virgin well will serve... such great wonder as God performed for this one by the supplication of his Mother, saint Virgin of great dignity! And for this we praise her; but whoever will not praise her Whoever the Virgin well will serve... above anything else that exists? As, by God, it is very fair, for everything we ask her her Son gives to us, for certain, through her, and here she shows us what he will afterwards give us ». Who the Virgin well will serve... que grandes trezentos anos estevo assi, ou máis, cuidando que non estevera senon pouco, com’ está Quen a Virgen ben servirá... monj’ algũa vez no ano, quando sal ao vergeu. Des i foi‐s’ a passarinna, de que foi a el mui greu, e diz: «Eu d’ aqui ir‐me quero, ca oimais comer querra Quen a Virgen ben servirá... o convent’». E foi‐se logo e achou un gran portal que nunca vira, e disse: «Ai, Santa Maria, val! Non é est’ o meu mõesteiro, pois de mí que se fara?». Quen a Virgen ben servirá... Des i entrou na eigreja, e houveron gran pavor os monges quando o viron, e demandou‐ll’ o prior, dizend’: «Amigo, vós quen sodes ou que buscades aca?». Quen a Virgen ben servirá... Diss’ el: «Busco meu abade, que agor’ aqui leixei, e o prior e os frades, de que mi agora quitei quando fui a aquela horta: u seen quen mi o dira?». Quen a Virgen ben servirá... Quand’ est’ oiu o abade, teve‐o por de mal sén, e outrossi o convento; mais des que souberon ben de como fora este feito, disseron: «Quen oirá Quen a Virgen ben servirá... nunca tan gran maravilla como Deus por este fez polo rogo de sa Madre, Virgen santa de gran prez! E por aquesto a loemos; mais quen a non loará Quen a Virgen ben servirá... máis doutra cousa que seja? Ca, par Deus, gran dereit’ é, pois quanto nós lle pedimos nos dá seu Fill’, a la fe, por ela, e aqui nos mostra o que nos depois dara». Quen a Virgen ben servirá... «This one is about a priest who was making a song for Saint Mary and couldn’t «Esta é como un clerigo fazia ũa prosa a Santa Maria e non podia find a rhyme, and went to beg Saint Mary to help him, and then he found it. achar ũa rima, e foi rogar a Santa Maria que o ajudasse, e achó‐a And he said to the Majesty: “Thank you very much”» logo. E a Majestade lle disse: “Muitas graças”» Much pleasure has Saint Mary, Mother of God, in helping those who songs or poems write in her praise. At this time I heard a miracle, little time ago, retell That it had happened to an archdean , who felt great pleasure writing poems in her praise and saying about her goodness and her restraint and her value and her dignity. Much pleasure has Saint Mary, Mother of God... He wrote poems that were very nicely written, if it were not for a single rhyme that he missed; and he couldn’t find it, and he tought that no how he would find it, nor any other scholar would. Much pleasure has Saint Mary, Mother of God... And already hopeless about that rhyme being found by anybody in this world, he then went to an altar of the Virgin Saint Mary and began begging her to help him finish this poem. Much pleasure has Saint Mary, Mother of God... As this poem was very well written in her praise and that of God and how the Trinity be understood by non‐believers; and as he couldn’t give it any end, he got on his knees so that she finished it. Much pleasure has Saint Mary, Mother of God... When he was thus praying, to his heart came the rhyme he missed, which was in Latin Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor d’ ajudar quen lle cantares ou prosas faz de loor. Daquest’ ora un miragre oi, pouc’ ha, retraer que a un arcidiago avẽo, que gran prazer havia en fazer prosas de sa loor e dizer sa bondad’ e sa mesura e seu prez e sa valor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... El ũa prosa fazia que era feita mui ben, se non fosse ũa rima soa que minguava én; e achar non a podia, e cuidava que per ren per el ja non s’ acharia, nen per outro sabedor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... El ja por desasperado de s’ aquela rim’ achar per home daqueste mundo, foi‐s’ enton a un altar da Virgen Santa Maria e começou‐ll’ a rogar de s’ acabar esta prosa que lle foss’ ajudador. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Ca ela era ben feita de sa loor e de Deus e de com’ a Trĩidade entendessen os encreus; e el dar non lle podia neun cabo, mas os seus gẽollos ficou que ela foss’ ende acabador. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Estand’ el assi en prezes, vẽo‐lle a coraçon a rima que lle minguava, que era de tal razon and which said: “Nobile Triclinium”. And there was no word that fitted better Much pleasure has Saint Mary, Mother of God... this rhyme I’m telling you about, and which goes like this: “Noble house of lodging, three lodgers there are in you: Father God and his Son and the Holy Spirit here they came to live without delay to give us love”. Much pleasure has Saint Mary, Mother of God... After he had finished the poem, he praised Saint Mary who had finished it for him so well, and with great pleasure he wept. But after a while he knelt in homage before her and very slowly said: «Thank you very much, my lady ». Much pleasure has Saint Mary, Mother of God... This miracle that Saint Mary wanted to show happened, not long ago, in the city of Paris; and you will see the homage, to be more certain, at present knelt in San Vitor. Much pleasure has Sant Mary, Mother of God... en latin e que mostrava: “Nobile Triclinium”. E non havia palavra que i fezesse mellor Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... esta rima que vos digo, e que quer dizer assi: “Nobre casa de morada, tres moradas ha en ti: Deus Padre e o seu Fillo e o Sant’ Espirit’ i vẽeron morar sen falla por nos fazeren amor”. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Pois houv’ a pros’ acabada, Santa Maria loou que lla tan ben acabara, e con gran prazer chorou. Mais a cabo dũa peça a omage s’ enclinou dela e mui passo disse: «Muitas graças, meu sennor». Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Este miragre que Santa Maria demostrar quis conteceu, non ha gran tempo, na cidade de Paris; e veredes a omagen, por seerdes én máis fis, hoje dia enclinada estar dentr’ en San Vitor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... «How a priest in mass swallowed a spider that fell into the chalice,and moved «Como ũu clerigo ena missa consomiu ũa aranna que lle caeu no calez, e between his skin and the raw flesh, and Saint Mary made it go out through a andava‐lle ontr’ o coiro e a carne viva, e fez Santa Maria que lle saisse nail » pela unna» A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful, so that the truth be understood by the stubborn fool. And about this great miracle I will tell you and it’s wonderful to listen to, so listen to it willfully, that the Saint Virgin showed, that God was born for us, in the interior of Cidad‐Rodrigo. And it is very wonderful A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful... among others you’ve heard about, and I think that such as this I’m going to tell you now that there was a priest who always celebrated mass for the Mother of the heavenly King; and because he sang it well, it was very desired A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful... by the people to listen to it. But one day, unlucky, in the great feast of August, for this very perfect Lady he was singing mass; and after he had taken the Host, he also wanted to take the blood of the glorious A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful... Jesus‐Christ. And he saw in the chalice a big spider swimming in the blood, and thought it was a strange thing; but he took great effort, on the charter of Spain, and in drinking it all he didn’t take long. A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful... And after he had done this, God didn’t want the venom of the spider to disturb him or to die in his body; but it moved alive, he neither wanted it to bite him, but between the skin and the flesh moved that horrible beast. A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful... Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso, porque a verdad’ entenda o neicio perfioso. E daquest’ un gran miragre vos sera per mí contado e d’ oir maravilloso, pois oide‐o de grado, que mostrou a Santa Virgen, de que Deus por nós foi nado, dentro en Cidad‐Rodrigo. E é mui maravilloso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... ontr’ os outros que oistes, e tenn’ eu que atal éste o que vos contarei ora que avẽo a un preste que dizia sempre missa da Madre do Rei celeste; e porque a ben cantava, era én mui desejoso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... o poblo de lla oiren. Mas un dia, sen falida, ena gran festa d’ Agosto, desta Sennor mui comprida estava cantando missa; e pois houve consomida a Hosti’, ar quis o sangui consomir do glorioso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Jesu‐Crist’. E viu no caliz jazer ũa grand’ aranna dentro no sangui nadando, e teve‐o por estranna cousa; mais mui grand’ esforço fillou, a foro d’ Hespanna, e de consomir‐lo todo non vos foi mui vagaroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E pois aquest’ houve feito, non quis que ll’ empeecesse Deus o poçon da aranna nen lle no corpo morresse; e pero andava viva, non ar quis que o mordesse, mas ontr’ o coir’ e a carn’ ia aquel bestigo astroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... And it moved very quickly inside the body and it didn’t do either harm or evil, by virtue of the Virgin Saint Mary; and if he stayed in the sun, he then the spider would see, and show to everyone saying: «The pious King A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful... wanted that for my sins I suffered this torment; that’s why I beg the Virgin if she pleased, to beg her Son to give me an early death or to take away from me this trouble, because he is very powerful ». A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful. This spider walked over his backbone and after that along his sides and straight to his spleen, from there it went to his breast and he didn’t let it his arm so that it didn’t walk there; and a very hairy body A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful... this spider had. And one day, when he was in the sun, at the ninth hour, his arm started heating up, and he began scratching and didn’t see any other thing when under his nail went out that dirty venom. A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful... And as soon as it went out, the priest caught it and made it powder and put it into his bag; and when he celebrated mass, he consumed it and passed it around; and said it tasted of a very rich delicacy. A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful... The people who were there, when they had seen this, very much praised the Mother of the Holy King Jesus‐Christ and since then the priest was for this much more firmly confirmed in his faith, and was not lecherous. A very good miracle the Virgin performed strange and beautiful... E andava muit’ aginna pelo corp’ e non fazia door nen mal, por vertude da Virgen Santa Maria; e se s’ ao sol parava, log’ a aranna viia, e mostrando‐a a todos dizend’: «O Rei piadoso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... quis que polos meus pecados aqueste marteir’ houvesse; por én rogo aa Virgen que se a ela prouguesse, que rogass’ ao seu Fillo que cedo mi a morte desse ou me tolless’ esta coita, ca ben é én poderoso». Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Esta aranna andando per cima do espinnaço e depois pelos costados e en dereito do baço, des i ia‐ll’ aos peitos e sol non leixava braço per que assi non andasse; e o corpo mui veloso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... havia esta aranna. E un dia, el estando ao sol, ora de nõa, foi ll’ o braç’ escaentando, e el a coçar fillou‐s’ e non catou al senon quando lle saiu per so a unlla aquel poçon tan lixoso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E tan toste que saida foi, o crerigo fillou‐a e fez logo dela poos e en sa bolsa guardou‐a; e quando disse sa missa, consumiu‐a e passou‐a, e disse que lle soubera a manjar mui saboroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso As gentes que i estavan, quand’ houveron esto visto, loaron muito a Madre do Santo Rei Jesu‐Cristo e des ali adeante foi o crerigo por isto mui máis na fe confirmado, e non foi luxurioso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... «This one is in praise of Saint Mary » «Esta é de loor de Santa Maria» Say, oh minstrels, the Lady of ladies, why don’t you praise her? If you can sing, the one you have by God, why don’t you praise her? The Lady who gives you life, who is full of goodness, why don’t you praise her? The one who never lies to us and our troubles feels, why don’t you praise her? The one who is more than good and through God forgives, why don’t you praise her? The one who gives us comfort in life and death, why don’t you praise her? The one who makes the dead one live, and who helps us, Why don’t you praise her? Dized’, ai trobadores, a Sennor das sennores, por que a non loades? Se vós trobar sabedes, a por que Deus havedes, por que a non loades? A Sennor que dá vida e é de ben comprida, por que a non loades? A que nunca nos mente e nossa coita sente, por que a non loades? A que é máis que bõa e por que Deus perdõa, por que a non loades? A que nos dá conorte na vida e na morte, por que a non loades? A que faz o que morre viv’, e que nos acorre, por que a non loades? «This one is about a knight who was very lecherous, by the begging he did to «Esta é como un cavaleiro que era mui luxurioso, per rogo que fezo a Saint Mary, who had his nature changed, who never looked for this dispute » Santa Maria, houve cambiada a natura que nunca pois catou por tal preito» In the same way the devil strives to make us err, so the Virgin strives to keep us from erring. Because in the same way he is always looking for ways to do evil in the world, false and liar, so the Virgin also looks for holy and very true ones, so that we get mercy from God, whom we always await. In the same way the devil strives to make us err... And I want to tell you about this great miracle I heard about, that one wonderful and very rough time performed the very glorious Virgin, from whom great favour I expect; and if you will listen attentively, I be very willfully will tell you. In the same way the devil strives to make us err... This was a knight who from the depth of his heart loved this very Glorious and whom he always praised as much as he could, and who for her love also gave to the poor and to the mean, this we know for certain. In the same way the devil strives to make us err.. This knight was big and lovely and handsome, meek and of good disposition, proudless and humble and restraint in his deeds; but he was so lecherous that he couldn’t be more, as far as we know. In the same way the devil strives to make us err... Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos, outrossi a Virgen punna como nos d’ errar guardemos. Ca assi com’ ele sempre anda buscando carreiras pera mal fazer no mundo, falsas e mui mentireiras, assi ar busca a Virgen santas e mui verdadeiras, por que mercee hajamos de Deus, que sempr’ [atendemos.
Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos.. E daquest’ un gran miragre que oi dizer‐vos quero, que fezo ũa vegada maravillos’ e mui fero a Virgen mui groriosa, de que gran merce’ espero; e se ben nos ascuitardes, de grado vo‐lo diremos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Esto foi dun cavaleiro que de coraçon amava a esta mui Groriosa e que sempre a loava quant’ el máis loar podia, e por seu amor ar dava a pobres e a mesquinnos, esto de certo sabemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Este cavaleiro era grand’ e apost’ e fremoso, manso e de bon talante, sen orgull’ e homildoso e mesurad’ en seus feitos; pero tan luxurioso era que máis non podia seer, per quant’ aprendemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... But when he remembered the Lady full of goodness, the trouble remained and it was about good life; but then he would forget, as anyone who loses his consciousness and his good sense, and about them we know. In the same way the devil strives to make us err... This one acting thus and with the devil fighting, not standing up, but falling down and standing up, saw in a vision the Queen of heaven, and weeping he said to her: «Lady, mercy, because we’ll find it in you In the same way the devil strives to make us err... each time we err. That’s why to your sanctity I beg you to mercy me and for your piety don’t you see how very full of evil I and most people on this world are for the sins we commit. In the same way the devil strives to make us err... Then the very holy Virgin looked at him angered and said to him: «The hope you have in me is lost if from this you do your heart doesn’t move and you don’t leave that error that we much despise ». In the same way the devil strives to make us err... Then the knight said: «My Lady, I am yours, and to you in any way must or can I lie; but this error by nature since Adam is certainly ours, that we won’t be sound, if we don’t shelter by you. In the same way the devil strives to make us err... Then the Virgin answered very full of restraint: «Because we know you well and you understand your insanity, I will make my Son change your nature so that never again you do this, as we have the power to do this» In the wame way the devil strives to make us err... Then the holy Virgin went away; and then other day, by the power of the glorious and blessed Saint Mary, the knight who previously with lechery burnt, turned out colder than snow, we read in the miracles. In the same way the devil strives to make us err... And there after he lived a life as long as God wanted, very good, as the man who always advances in his own good, for the pleasure of the Glorious one who always the devil breaks, and whom, we sinners, for this, we praise. In the same way the devil strives to make us err... Pero quando lle nembrava a Sennor de ben comprida, quedava‐ll’ aquela coita e era de bõa vida; mais depois ll’ escaecia, como home que s’ obrida e que non é en seu siso, e de taes connocemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... El aquest’ assi fazendo e con o demo luitando, non estand’ en un estado, mais caend’ e levantando, viu en vijon a Reinna dos ceos, e el chorando lle disse: «Sennor, mercee, ca en ti a acharemos Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... cada que fezermos erro. Por end’ a ta santidade rogo que m’ hajas mercee e pola ta piadade non cates a como sõo mui comprido de maldade eu e os máis deste mundo por pecados que fazemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton a Virgen mui santa cató‐o come sannuda e disse‐ll’: «A esperança que has en mí é perduda se daquesto que tu fazes teu coraçon non se muda e non leixas aquel erro que nós muit’ avorrecemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton diss’ o cavaleiro: «Mia Sennor, eu sõo vosso, e a vós per nulla guisa mentir non devo nen posso; mais est’ erro per natura ben des Adan é‐xe nosso, de que non seremos sãos, se per vós non guarecemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton respondeu a Virgen mui comprida de mesura: «Porque teu ben connocemos e entendes ta loucura, eu farei que o meu Fillo te cambiará a natura que ja máis esto non faças, ca desto poder havemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton foi‐s’ a Virgen santa; e logo en outro dia, por poder da groriosa bẽeita Santa Maria, o cavaleiro que ante con gran luxuri’ ardia tornou mais frio ca neve, nos miragres‐lo leemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... E viveu depois sa vida quamanna Deus quis e quanta, mui bõa, assi com’ home que sempr’ en seu ben avanta, por prazer da Groriosa que ao demo quebranta, a que sempre pecadores por ende loores demos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... «How Saint Mary kept from death a little beast they call weasel » In little and in much, in everything mercies her servants the Virgin, Mother who sees everything. I will tell you about a great miracle performed by the Queen, Mother of God Jesus‐Christ, to a king who had much hope in her, as she made him quickly see very great sorrow and pleasure of a thing by her favour. In little and in much, in everything she has mercy on them... This sorrow was because of little beast much loved by the King, who always took it with him and raised it very well, the one Galicians call donicela*, and with it he took birds from caves, and from similar places. In little and in much, in everything she has mercy on them... But this one performed many other good things playing with sex and jumping, from which great pleasure got that king; and this is why he loved it so much that he thought God had done a great favour to him by giving him it. In little and in much, in everything she has mercy on them... And because of this he had made it from a boat, where he kept it, a very well made ark, and he shut it up there so that it would not receive any harm, as he much suspected the cat, which at night sees better than in the day. In little and in much, in everything she has mercy on them... Where one day happened, going along a road, that he wanted to release it from its trunk; and as it is light, it fell among the feet of the horses, and in such a bad manner that the King troubled said: «Saint Mary, mercy! «Como Santa Maria guardou de morte ũa bestiola que chaman donezinna» Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee aos seus servos a Virgen, Madre do que todo vee. Desto direi un miragre grande que fez a Reinna, Madre de Deus Jesu‐Cristo, a ũu rei que muito tiinna en ela sa asperança, ca lle fez veer aginna pesar e prazer mui grande dũa ren por sa mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Este pesar foi por ũa bestiola que muit’ amava el‐Rei, que sigo tragia e a que mui ben criava, a que chaman donezinna os galegos, e tirava con ela aves das covas, e de taes home vee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Pero esta outras cousas muitas e bõas fazia trebellando e saltando, onde gran prazer havia aquel Rei; e por aquesto atan gran ben lle queria que tiinna que fezera Deus en dar‐lla gran mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... E por esto lle fezera de fust’, en que a guardava, ũa arca mui ben feita, e dentro a enserrava por que mal non recebesse, ca muito se receava do gato, que ena noite mellor ca no dia vee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Onde ll’ avẽo ũu dia, indo per ũa carreira, que a quis tirar da arca; e com’ ela é ligeira, caeu ontr’ os pés das bestas, e foi en atal maneira que el‐Rei con coita disse: «Santa Maria, mercee! In little and in much, in everything she has mercy on them... Keep my weasel for me so that I don’t lose it by death ». And all who were there had great discontent, as the horse of the King put its leg so strongly upon it, and the King said: «Oh, men, who sees it? In little and in much, in everything she has mercy on them... Give it to me however it is, either alive or dead, and I will be satisfied with it as anyone who is not content ». Then Saint Mary, the one who is the door of heavens, made it come out alive from under the leg by her favour. In little and in much, in everything she has mercy on them... And then all who were there and saw such wonder that performed the Glorious one, who is Mother of God and Daughter, by making the horse, that with its leg so badly treads, not kill it. And this did the one who sees everything In little and in much, in everything she has mercy on them... to please the Glorious one, his Mother, to whom the King commended himself , where it was trodden by the leg of the [horse.
For this may he be blessed and she praised and may they both always pity us and have mercy. In little and in much, in everything she has mercy on them... N.B.: *donicela = weasel Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Guarda‐me mia donezinna que a non perça per morte». E quantos ali estavan houveron gran desconorte, ca lle pose o cavalo d’el‐Rei o pé atan forte sobr’ ela, e el‐Rei disse: «Ai, varões, quen a vee? Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Dade‐mi‐a qual quer que seja, sequer viva, sequer morta, e conortar‐m’‐ei con ela come quen se mal conorta». Enton fez Santa Maria, a que é dos ceos porta, que de so o pé saisse viva pola sa mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Enton quantos ali eran e viron tal maravilla que fezo a Groriosa, que é de Deus Madr’ e Filla, en fazer que o cavalo, que con seu pé tan mal trilla, non a matasse. E esto fez aquel que todo vee Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... per prazer da Groriosa, sa Madr’, a que comendada a houv’ el‐Rei, u do pee do cavalo foi trillada. Por én seja el bẽeito e ela seja loada, e sempr’ ambos de nós hajan piedade e mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... «How Saint Mary took the soul of a priest who had painted her «Como Santa Maria levou a alma dun frade que pintou o seu nome de tres coores» name in three colours » The one that by her great beauty is called Flower of flowers, much more is she pleased when they praise her name than by any [other praises.
I will tell you about a miracle, such as it was told to me, that happened a very good and orderly monk and who said the hours of this Virgin very willfully, and in this he had greater pleasure than in any other pleasures. The one that by her great beauty is called Flower of flowers... This was a very good priest and with pleasure read the Lives of the Holy Fathers and he also wrote nicely; but wherever he found the name of Saint Mary he made it very beautiful by writing it in three colours. The one that by her great beauty is called Flower of flowers... The first one was gold, rich and beautiful colour similar to the noble and very gorgeous Virgin; the other one was blue, a very wonderful colour that resembles the sky when it is in its splendour. The one that by her great beauty is called Flower of flowers... The third one they call rose, because it is a pink colour; where each of these colours very well resembles the Virgin who is rich, very holy, and that a peer never she had in beauty, also she’s the best of the best. The one that by her great beauty is called Flower of flowers... This holy name the monk brought with him of the Virgin Saint Mary of whom he was very devotee, A que por gran fremosura é chamada Fror das frores, mui máis lle praz quando loan seu nome que doutras loores. Desto direi un miragre, segundo me foi contado, que avẽo a un monge bõo e ben ordinnado e que as horas desta Virgen dizia de mui bon grado, e maior sabor havia desto que doutras sabores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Este mui bon clerigo era e mui de grado liia nas Vidas dos Santos Padres e ar mui ben escrivia; mais u quer que el achava nome de Santa Maria fazia‐o mui fremoso escrito con tres colores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... A primeira era ouro, coor rica e fremosa a semellante da Virgen nobre e mui preciosa; e a outra d’ azur era, coor mui maravillosa que ao ceo semella quand’ é con sas esplandores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... A terceira chaman rosa, porque é coor vermella; onde cada ũa destas coores mui ben semella aa Virgen que é rica, mui santa, e que parella nunca houv’ en fremosura, ar é mellor das mellores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Ond’ aqueste nome santo o monge tragia sigo da Virgen Santa Maria, de que era muit’ amigo, kissing it often to vanquish the enemy devil who always strives to make us err. The one that by her great beauty is called Flower of flowers... When there was a time he was very ill of a great illness, which he had; and as he was lying, it always came to his mind being of the holy Virgin one of her best praisers. The one that by her great beauty is called Flower of flowers... The abbot and all the monks came to see him, and as they saw him in bad condition, they put a priest with him to accompany him; and after they were there for a while, they went away. But the Lady of ladies The one that by her great beauty is called Flower of flowers... appeared before the priest who kept him, while sleeping, and saw that he approached the bed walking slowly, and said to him: «Don’t be afraid, because I’ll make you go up now with me to paradise, where you will see the ancestors. The one that by her great beauty is called Flower of flowers... Because when you painted my name with three colours, I will take you over to heaven, where you will see the graces, and in the Book of Life written among the writings you will among those who don’t die, nor have troubles or pains ». The one that by her great beauty is called Flower of flowers... Then his soul took with her the Holy Queen. And the priest woke up then and went to the bed quickly; and as he found him dead, made the bell toll such as it was regulated by the holy doctors. The one that by her great beauty is called Flower of flowers... Immediately the abbot arrived there with the convent, who were in the company over eighty or a hundred; and that monk said to them: «Gentlemen, by pondering what I saw I will tell you all about, if you listened to me ». The one that by her great beauty is called Flower of flowers... Then he told what he had seen, as I have already told you; and the abbot quickly ordered it to be put in written to destroy the works of the cursed enemy, who wants to take us where we will always have fears... The one that by her great beauty is called Flower of flowers... And after they knew the fact, they willfully praised the Virgin Saint Mary, the Lady of pity; and if in anything they erred by foolishness, they strove to keep themselves from being sinners. The one that by her great beauty is called Flower of flowers... beijando‐o ameude por vencer o ẽemigo diabo que sempre punna de nos meter en errores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Onde foi ũa vegada que jazia mui doente dũa grand’ enfermidade, de que era én possente; e pero assi jazia, viinna‐lle sempre a mente de seer da Virgen santa un dos seus máis loadores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... O abade e os monges todos veer o vẽeron, e poi‐lo viron maltreito, un frade con el poseron que lle tevesse companna; e pois ali esteveron un pouco, foron‐se logo. Mais a Sennor das sennores A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... apareceu ao frade que o guardav’, en dormindo, e viu que ao leito se chegava passo indo, e dizia‐lle: «Non temas, ca te farei ir sobindo mig’ ora a paraiso, u veeras os maiores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Ca por quanto tu pintavas meu nome de tres pinturas, levar‐t’‐ei suso ao ceo, u veras as aposturas, e eno Livro da Vida escrit’ ontr’ as escrituras seras ontr’ os que non morren, nen han coitas nen doores». A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Enton levou del a alma sigo a Santa Reinna. E o frade espertou logo e foi ao leit’ aginna; e pois que o achou morto, fez sõar a campainna segund’ estableçud’ era polos seus santos doctores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Mantenente o abade chegou i con o convento, que eran i de companna ben oiteenta ou cento; e aquel monge lles disse: «Sennores, por cousimento o que vi vos direi todo, se m’ én fordes oidores». A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Enton contou o que vira, segundo vos hei ja dito; e o abade tan toste o fez meter en escrito pera destruir as obras do ẽemigo maldito, que nos quer levar a logo u sempr’ hajamos pavores... A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... E pois souberon o feito, loaron de voontade a Virgen Santa Maria, a Sennor de piedade; e se en algũa cousa ll’ erraran per necidade, punnaron de se gardaren que non fossen pecadores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... «This first one is about the girls dressed up for the festivities of May» «Esta primeira é das maias» Well sees them, May, and with joy; so let’s pray Saint Mary to beg her Son still to keep us from error and insanity. Well sees them, May, and with joy. Well sees them, May, full of health, so that we pray the one of great virtue to beg God to always help us against the devil and from him to protect us. Well sees them, May, full of health. Well sees them, May, and with loyalty, so that we pray the one with great goodness to always have mercy of us and to protect us from all evil. Well sees them, May, and with loyalty. Well sees them, May, with many riches; and let’s pray the one who has nobilities in her very great, to keep us from sadness and from troubles and also from vileness. Well sees them, May, with many riches. Ben vennas, Maio, e con alegria; por én roguemos a Santa Maria que a seu Fillo rogue toda via que el nos guarde d’ err’ e de folia. Ben vennas, Maio, e con alegria. Ben vennas, Maio con toda saude, por que roguemos a de gran vertude que a Deus rogue que nos sempr’ ajude contra o dem’ e des i nos escude. Ben vennas, Maio, con toda saude. Ben vennas, Maio, e con lealdade, por que roguemos a de gran bondade que sempre haja de nós piadade e que nos guarde de toda maldade. Ben vennas, Maio, e con lealdade. Ben vennas, Maio, con muitas requezas; e nós roguemos a que ha nobrezas en si mui grandes, que nos de tristezas guard’ e de coitas e ar d’ avolezas. Ben vennas, Maio, con muitas requezas. Well sees them, May, covered in fruit; and let’s beg the one who always has doubts her favours to perform many of these to defend us from the devil and his fights. Well sees them, May, covered in fruit. Well sees them, May, with good tastes; and let’s pray and praise the one who always for us sinners begs God to keep us from pains. Well sees them, May, with good tastes. Well sees them, May, with cows and bulls; and let’s beg the one who is in the treasures of Jesus‐Christ to soon the moors confuse, and the white and the fair. Well sees them, May, with cows and bulls. Well sees them, May, glad and without anger; and let’s beg the one who receives us well to her Son, to give us such strength as to send the moors out of Spain. Well sees them, May, glad and without anger. Well sees them, May, with plenty of cattle; and let’s beg the one who our sins makes God forgive, to make us of her Son dear. Well sees them, May, with plenty of cattle. Well sees them, May, with good summer; and let’s beg the Virgin of the ground to defend us from a very villainous man of daring and foolishness dressed up. Well sees them, May, with good summer. Well sees them, May, with bread and wine; and let’s beg the one who the child God bore in her arms, to show us a way so that we be with her soon. Well sees them, May, with bread and wine. Well sees them, May, meek and not vicious; and let’s beg the one who is our shield to keep us from a daring madman and from a strange and unknown man. Well sees them, May, meek and not vicious. Ben vennas, Maio, coberto de fruitas; e nós roguemos a que sempre duitas ha sas merces de fazer én muitas que nos defenda do dem’ e sas luitas. Ben vennas, Maio, coberto de fruitas. Ben vennas, Maio, con bõos sabores; e nós roguemos e demos loores aa que sempre por nós pecadores rog’ a Deus, que nos guarde de doores. Ben vennas, Maio, con bõos sabores. Ben vennas, Maio, con vacas e touros; e nós roguemos a que nos tesouros de Jeso‐Cristo é, que aos mouros cedo cofonda, e brancos e louros. Ben vennas, Maio, con vacas e touros. Ben vennas, Maio, alegr’ e sen sanna; e nós roguemos a quen nos gaanna ben de seu Fillo, que nos dé tamanna força, que saian os mouros d’ Hespanna. Ben vennas, Maio, alegr’ e sen sanna. Ben vennas, Maio, con muitos gãados; e nós roguemos a que os pecados faz que nos sejan de Deus perdõados, que de seu Fillo nos faça privados. Ben vennas, Maio, con muitos gãados. Ben vennas, Maio, con bõo verão; e nós roguemos a Virgen de chão que nos defenda d’ home mui vilão e d’ atrevud’ e de torp’ alvardão. Ben vennas, Maio, con bõo verão. Ben vennas, Maio, con pan e con vinno; e nós roguemos a que Deus mininno troux’ en seus braços, que nos dé caminno por que sejamos con ela festinno. Ben vennas, Maio, con pan e con vinno. Ben vennas, Maio, mans’ e non sannudo; e nós roguemos a que noss’ escudo é, que nos guarde de louc’ atrevudo e d’ hom’ ẽaio e desconnoçudo. Ben vennas, Maio, mans’ e non sannudo. Well sees them, May, glad and beautiful; For this the Mother of the glorious King let’s beg to keep us from the dirty false liar. Well sees them, May, glad and beautiful. Well sees them, May, with good delicacies; let’s beg with our songs the Holy Virgin, before her altars, to defend us from great sorrows. Well sees them, May, with good delicacies. Ben vennas, Maio, alegr’ e fremoso; por end’ a Madre do Rei grorioso roguemos que nos guarde do nojoso hom’ e de falso e de mentiroso. Ben vennas, Maio, alegr’ e fremoso. Ben vennas, Maio, con bõos manjares; e nós roguemos en nossos cantares a Santa Virgen, ant’ os seus altares, que nos defenda de grandes pesares. Ben vennas, Maio, con bõos manjares. «This first one is about how he made the sky and the earth and the seas «Esta primeira é de com’ el fez o ceo e a terra e o mar and the sun and the moon and the stars and all the other things that e o sol e a lũa e as estrelas e toda‐las outras cousas are, and how he made man in his resemblance » que son, e como fez o home a sa semellança» How can we thank God for all the good he made for us. For us he made the sky, the earth and the seas, which he did not need; and whoever doesn’t want to believe this, wants God’s pity to deny. How can we thank God... How he made the light and created it, it certainly seems his deed, my friends; but it was more when to save his people his fire in the Virgin he enclosed. How can we thank God... And he made the sky and stretched it; it certainly seems a deed of great wisdom; but it was greater, for whom understands it well, when to be a man he descended from them. How can we thank God... And when he made the earth, he certainly showed how much power he had; but whoever jests, he will have more to redeem us for he walked on it and suffered great evil. How can we thank God... Como podemos a Deus gradecer quantos bẽes el por nós foi fazer. Por nós fez el ceo, terra e mar, ca pera si non havia mester; e quen aquesto creer non quiser, a piedade de Deus quer negar. Como podemos a Deus gradecer... De com’ el fez a luz e a criou, ben semella seu feit’, amigos meus; pero máis foi u por salva‐los seus o seu lume na Virgen enserrou. Como podemos a Deus gradecer... E u os ceos fez e estendeu, ben semella obra de mui gran sén; mas maior foi, a quen o catar ben, u por seer home deles decendeu. Como podemos a Deus gradecer... E u a terra fez, mostrou ben qual poder havia; mas quen comidir, por máis terra u por nos remiir andou en ela e sofreu gran mal. Como podemos a Deus gradecer... And the moon and the sun that shines he created, he performed a great and very noble deed; but it was greater when the sky blacker than pitch turned when he for us on the cross died. How can we thank God... And when he made the stars, I know by certain that in making them he was not strained; but it was greater when through them certainly by the Three Wise Men he was adored as King. How can we thank God... And fish, such as I learnt, he created from water, as it is written, it was a great deed; but it was even greater when he walked on the water for us here. How can we thank God... And when the birds, as he saw well, he wanted to make fly in the air, it was much; but about this I finish as he did more for us when he ascended. How can we thank God... And when the beasts, according to what the writing says, he made in more than a thousand natures, it was much; but it was more when in the poor crib among them he made himself lie. How can we thank God... And when he made man fine and very handsome to whom he gave understanding and reasoning, it was much, but it was greater when he accepted the [passion
to save him and suffered a very cruel death. How can we thank God... E u a lũa e o sol que luz criou, grand’ obra e mui nobre fez; pero máis foi u chus negros ca pez tornaron u por nós pres mort’ en cruz. Como podemos a Deus gradecer... E u as estrelas fez, de certo sei que en faze‐las non fillou afan; pero máis foi u per elas a pran dos Reis foi aorado por Rei. Como podemos a Deus gradecer... E u os peixes, per com’ aprendi, criou das aguas, com’ escrito jaz, gran cousa foi; mas mui maior assaz u sobr’ elas andou por nós aqui. Como podemos a Deus gradecer... E u as aves, com’ el por ben viu, que voassen no aire fazer quis, muito foi; mas desto vos faço fis que máis fez por nós u per el subiu. Como podemos a Deus gradecer... E u bestias, per com’ o escrito diz, fez de naturas muitas máis ca mil, muito foi; pero máis u eno vil presev’ ontr’ elas jouv’ o mui fiiz. Como podemos a Deus gradecer... E u fez home apost’ e mui bel a que deu entendiment’ e razon, muito foi; pero máis u pres paxon po‐lo salvar e morte mui cruel. Como podemos a Deus gradecer... LE TROUBADORISME MÉDIÉVAL GALICIEN‐PORTUGAIS (Introduction, sélection et édition de Carlos Paulo Martínez Pereiro) Une initiative de l'Association d'Écrivains en Langue Galicienne avec le parrainage de la S. A. de Xestión do Plan Xacobeo Version française de Raúl G. Pato L'importance et l'influence de l'école médiévale des troubadours Galiciens‐
Portugais, de son intérêt poétique intrinsèque et par des raisons extrinsèques de caractères social, linguistique, littéraire et culturel, commencent aujourd'hui à être évaluées avec justice, par la reconnaissance du rôle éminent et la qualité esthétique indéniable de ce mouvement poétique. Cependant, cette reconnaissance n'implique pas la divulgation de l'argument complexe et historique complet qui explique son rôle hégémonique comme langue et comme modalité poétique péninsulaire tout au long de cent cinquante ans. Dans le Moyen Âge, l'éclosion de son expansion péninsulaire se fond dans deux facteurs difficilement séparables: d'un côté, il est seulement compréhensible s'il dérive du prestige de la langue Galicienne‐Portugaise comme langue poétique; de l'autre, si il est aussi le résultat de l'importance politique et économique de la Galice dans le contexte des royaumes péninsulaires depuis la période du Haut Moyen Âge. Cette 'splendeur' et cette influence culturelle, politique et économique des terres hispaniques du Nord occidental ont supposé que, dans le XIIIe siècle et dans le XIVe —
à partir duquel la décadence de la Galice commence et, lentement, augmentera— encore en langue Galicienne‐Portugaise s'est constituée la principale (et presque unique) école péninsulaire de troubadours que, dans ses aspects profane et religieux, nous ont transmis différents recueils manuscrits de chansons. En réalité, la base fondamentale de que la réception et l'adaptation lyrique du trovadorismo de l'au‐delà des Pyrénées se soit produite dans la langue du nord occidental péninsulaire, réside dans le fait de que les monarques et la noblesse du royaume du nord occidental de la Galice (et de Leon) étaient —jusqu'à Afonso VI (1188‐1230), IX dr Leon— et défendaient leurs 'intérêts' galiciens —comme la famille puissante des comtes de Traba—, ou qu'ils se soient développés dans ce territoire —jusqu'à Ferdinand III et Afonso X ou les lignées importantes de Castro et de Lara, dans la cour d'Afonso VIII de Castille—, avec l'importance progressive de Saint‐Jacques‐de‐Compostelle comme centre de pouvoir et de culture, mis à part le strict domaine religieux. Les faits historiques et les connaissances actuelles sur la préhistoire de notre lyrisme permettent de faire une hypothèse sur le fait que la "version" Galicien‐
Portugaise de la poésie lyrique occitane dans les cours péninsulaires se soit dû à la forte influence, directe et indirecte, de la Galice dans les évènements historiques hispaniques des XIe et XIIe siècles, et que, de plus, il a fallu réaliser sur une culture préalable d'un type de poésie lyrique en langue galicienne. Cette réception a dû voir ses effets à l'époque à laquelle les expériences poétiques occitanes et galiciennes confluent certainement sous les règnes d'Afonso IV et d'Alfonso VIII de Castille. D'un autre côté, parce que les genres cultivés ont montré des préférences linguistiques‐dialectales différenciées qui se sont converties en principes directeurs de chacune des modalités littéraires, à l'époque médiévale hispanique, la langue Galicienne‐Portugaise s'est érigée en langue lyrique exclusive parmi toutes les langues romances de la péninsule, et a donc qualifié cette école poétique. Avec les exceptions du Mozarabe dans la partie méridionale et de la langue d'oc pour les troubadours catalans, en langue Galicienne‐Portugaise écrivaient non seulement les poètes galiciens et les Portugais originaires du Nord‐ouest péninsulaire, mais aussi certains autres d'origines ibériques, qui ont exprimé poétiquement la peine d'aimer, qui ont critiqué leurs contemporains avec un sarcasme et une obscénité délibérée ou qui ont érigé des louanges et miracles pour Sainte Marie. Cette homogénéité d'expression linguistique dans la poésie lyrique hispanique des premiers siècles du millénaire passé était d'une telle consistance que nous trouvons aussi, en écrivant en langue Galicienne‐Portugaise, le génois Bonifacio Calvo et en dialoguant escatologiquement, dans la même langue, à Alphonse X et, en langue occitane, au provençal Arnaldo (avec toute probabilité Arnaut Catalan) et que nous constatons comme, auparavant, le troubadour occitan Raimbaut de Vaqueiras introduit la langue poétique du nord‐occident entre les plus prestigieuses culturellement dans son fameux descort plurilingue, ou que le roi 'savant' de la Castille et de Leon, créateur et promoteur de la prose castillane, apparaît devant nos yeux comme poète, profane ou religieux, et cela exclusivement en langue Galicienne‐
Portugaise. La caractérisation socioculturelle du centre et du nord‐ouest ibérique et la tendance générique de modalités linguistiques spécifiques, unies au prestige de la langue Galicienne‐Portugaise comme langue avec une tradition poétique avant l'apparition de l'expression de l'amour courtois —probablement créée autour du grandiose centre de diffusion et de réception culturelle de Saint‐Jacques‐de‐
Compostelle et dont la présence le développement postérieur par des jongleurs galicien du lyrisme dans le genre de la chanson d'ami (avec une référence tenace et constante de l'environnement galicien)—, dans son ensemble, serait un échantillon. Ce fait aide à comprendre en partie ce phénomène complexe qui, à plusieurs reprises a été victime de l'incompréhension, fondée sur une surexposition anachronique rétrospective de l'idéologie nationaliste espagnole à des espaces et à des époques qui résistent aux préjugés inadéquats qui uniformisent et qui ont un caractère totaliseur. La poésie des troubadours en langue Galicienne‐Portugaise est constitué par l'ensemble d'environ 1680 chansons profanes, qui sont attribués à environ 160 troubadours et jongleurs, la plupart Galiciens et Portugais et certains originaires d'autres latitudes, ainsi qu'environ 422 chansons religieuses —de louange et de description de miracles— promues et conçues par Afonso X (1221‐1284) dans le monumental recueil marial des Cantigas de Santa María [Chansons de Sinte‐Marie]. Toutes ces compositions, en plus de ses différentes doctrines, de sa conception et de son sens, ou de ses coïncidences et divergences stylistiques et formelles, apparaissent unifiées par l'identité substantielle de l'expression linguistique des troubadours Galicien‐Portugaises qui les constituent. Les Chansons, dans leur combinaison de mots et de musique, qui sont poésies composées pour être chantées et qui, principalement selon ses contenus, constituent des genres différenciés. Cette poésie de troubadours est regroupée, principalement, sur des axes qui, bien qu'ils soient opposés et contradictoires (comme l'ensemble de la propre culture médiévale), n'en constituent pas moins une unité, dans laquelle se mantient une continuité paradoxale et une relation entre les divers aspects qui, avec limites parfois diffus et disparus, constituent leurs discours génériques: d'une part, autour de l'amour‐souffrance maladif et obsédant, dans une vision masculine et une expression hyperbolique (chanson d'amour) et en élaborant une perspective féminine travestie (chanson d'ami), ainsi que par la version religieuse et la transposition au divin des manières profanes dans les louanges mariaux; par ailleurs, en se dispersant dans le discours le plus narratif de la satire véhémente, burlesque et sarcastique, obscène et séditieuse, humoristique et peu importante, ou, accidentellement, moralisante, des cantigas d'escarnho et de maldizer et dans les narrations dilatées et poétiques, et vitalement publicitaires, des miracles qui montrent les bontés et les capacités médiatrices de la Vierge Marie. En plus des genres antérieurs canoniques et quantitativement plus grands, il y a aussi d'autres moins nombreux plus petits et, parfois, avec des profils plus ou moins diffus. D'un côté, dans la textualité profane, nous pouvons rapporter les descordos (avec correspondance entre la distorsion formelle et le désaccord émotif qu'ils expriment), les lais (narratifs et de sujet arturique), les prantos (de caráter élégiaque‐
funéraire) ou les tenções (débats paritaires entre deux poètes de contenu satirique et accidentellement amoureux), tandis que, dans la textualité religieuse des Chansons de Sainte‐Marie, nous avons, en plus des chansons du prologue et de l'épilogue, une chanson de pitiçon et des maias, un petit groupe de compositions sur Jésus‐Christ qui s'éloignent du sujet sur la Vierge qui unifie toutes celles qui restent. Cependant, encore il faudrait considérer, d'un côté, les cantigas de "seguir" que plus qu'un genre, supposent une technique de composition parasitaire des textes préalables et, d'un autre côté, l'eloxio, la chanson de tear, la chanson de la mal mariée et, même, la pastorela (un dialogue courtois entre un chevalier et un berger) qui, en constituant des genres spécifiques dans d'autres écoles de troubadours de l'occident médiéval, ont une présence très sporadique ou sont dilués et perdent des caractéristiques, dans une plus grande ou plus petite partie, dans leur hybridation et dans leur confluence avec les chansons des trois genres puissants canoniques profanes en langue Galicienne‐Portugaise. La langue Galicienne‐Portugaise, comme véhicule expressif, en roman, qui donne unité à différentes manifestations du lyrisme des troubadours hispaniques, se présente à nous dans l'actuel état de nos connaissances, comme une langue koiné littéraire relative avec une valeur d'utilisation unitaire équivalent à celle du provenzal dans la poésie lyrique occitane, mais avec une rigidité et avec une obscurité moindre dans la mise à profit des potentialités de la langue populaire vivante. Malgré tout, entre les pôles de l'unité et de la diversité, ce langue koiné poétique se situe d'une manière préférentielle dans le premier d'eux, en nivelant grosso modo les différences dialectales qui existaient ensemble dans les territoires de l'actuelle Galice et du nord du Portugal, jusqu'au fleuve Mondego, et avec l'apport d'un registre linguistique plus riche et varié dans les compositions satiriques et dans les narrations des miracles, comme nous ont été transmis, entre autres, le Cancioneiro da Ajuda, ou les apographes italiens du XV siécle du Cancioneiro da Biblioteca Nacional et du Cancioneiro da Vaticana et les quatre cancioneiros des Cantigas de Santa María. De toute façon cette caractérisation unitaire et conventionnelle doit être, actuellement, nuancée, parce qu'il n'y a pas de doute sur la perméabilité continuelle et sur l'ouverture de nos poètes à la langue réelle, parlée et populaire (la leur et celle de leurs contemporains), ainsi que, logiquement, de la présence inégale et de la moindre réception dans les modalités expressives de différents genres. Par conséquent, bien que nous pouvons la considérer conventionnelle, elle a un grand degré de communication et une identification facile rétroactive sur l'état actuel de notre langue. Comme instrument esthétique de communication, celle langue Galicienne‐
Portugaise apparaît imprégnée d'une forte conscience homogène de style, double, mais seulement relativement spécialisée, en relation avec la forte polarisation autour aussi du double univers qu'elle représente: lyrique‐amoureux (profane et religieux) et narratif (satirique et de miracles). La catégorie lyrique‐amoureuse qui fégit la composition de la chanson d'amour, de la chanson d'ami et de la chanson de louange, est fondée sur le procédé sémantique‐structurel de la répétition et de la variation, du parallélisme formel et significatif, de telle manière que, aussi comme un résultat et une exigence d'une conception scolastique et aristocratique de la création poétique, elle s'enferme dans un groupe thématique limité de sujets et de situations, et dans la sélection résultante du lexique et des formules avec une façon humaine ou divine. Avec ces critères d'une poétique réduite avec préméditation, les chansons d'amour renvoient, par une convention presque inévitable, à un texte hypothétique paradigmatique, en intensifiant et en intériorisant l'analyse psychologique de la peine d'amour et l'éventail de sujets qui l'accompagnent en une expression fortement réglée, rhétorique et "paralogique", qui dans les chansons de louange s'adapte et se diversifie dans le chant d'éloge de la Vierge comme Senhor das senhores, tandis que dans ces chansons d'ami plus emblématiques du genre et moins contaminées par l'esprit courtois, les limites stylistiques et structurales sont dépassées grâce à un symbolisme de caractère naturaliste et à une expression plus traditionnelle et séduisante. D'autre part, le genre narratif qui régit l'élaboration des textes satiriques et des miracles suppose reléguer dans un second plan les schémas réitératifs du genre amoureux et la suprématie d'une expressivité et d'une caractérisation linguistique‐
discursive plus conversationnelle et vitale, en acord avec son ouverture thématique endocontextuelle et avec les diveres motivations qu'engendre les uns et les autres textes. C'est à dire, sans renoncer aux critères assimilés dans l'école, il est caractérisé, en ce qui concerne ce que nous avons dénommé comme genre amoureux, par sa tendance relativement anticonventionnelle et expansive, une forte expressivité fondée sur quelques manières rhétoriques diverses, sur la variété de registres et sur une grande richesse lexicale. Dans les cantigas d'escarnho et de maldizer on fuit tout idéalisme et abstraction et on parvient à la crudité, à l'obscénité, à la sordidité, au blasphème ou au sacrilège, en exploitant systématiquement les possibilités sémantiques et expressives du langage jusqu'à un point rarement atteint par aucun poète satirique. Cette poésie emploie, pour atteindre sa grande expressivité, variété et richesse, une combinaison parfaite de recours rhétoriques comme l'équivoque, l'ironie ou l'invective et des procédés avec origine dans l'affectivité et le caractère effectif de la parole la plus spontanée et populaire. Dans les miracles de Marie d'Alfonso X le discours narratif règne avec un ton démonstratif et avec des conséquences de dévotion, avec une richesse énorme au niveua de la linguistique, de la métrique et de la stylistique et une présence, et non des moindres, de divers domaines sociaux et contextuels. Or, si l'instrument linguistique du mouvement poétique qui nous étudions est la langue Galicienne‐Portugaise, une partie de sa géographie thématique, culturelle et sociale peut être considéré, dans un ample sens, comme panhispanique, ou, peut‐être d'une manière plus précise, comme centre occidental péninsulaire, en n'oubliant pas que c'est le domaine courtois et aristocratique au sein duquel, principalement et prioritairement, son activité s'est concentrée. Il suffit de remarquer qu'un des textes les plus antiques de notre lyrisme, la composition politique composée autour de 1200, Ora faz host’ o senhor de Navarra, de Joán Soárez de Paiva, se situe thématiquement loin de la Galice et du Portugal, ou il suffit de rappeller que Joán, jograr morador en León, est celui qui commence à dresser l'acte de décès de l'école des troubadours galiciens‐portugais avec la mort du Rei Lavrador Don Dinís en 1325, en composant un pranto (Os namorados que troban d’ amor) qui est considéré de façon symbolique comme un des derniers textes de ce mouvement poétique. Nous ne devons pas oublier que c'est surtout autour des cours portugaises d'Afonso III et de Don Dinís, mais aussi —et même dans une plus grande partie— des castillanes de Fernando III, d'Alfonso X et de Sancho IV, que la plupart de l'activité de cette école poétique évolue, en plus de quelques cercles ou troupes de la noblesse et de l'oligarchie et des ecclésiastiques galiciens et portugais mais de moindre importance. Dans ce contexte courtois, avec une formation culturelle et rhétorique accentuée, écrivaient de grands troubadours, segreles et jongleurs; dans le processus créateur —non sans conflits— vivaient ensemble des rois, des grands nobles, des bourgeois, des ecclésiastiques, des hidalgos ruinés de la petite noblesse (infançóns) ou des membres issus des classes plus populaires. Tous ont construit un monument littéraire sans égal qui, en laissant quelques éléments formalisés et obsolètes, résultat d'une rhétorique et d'une idéologie démodée, il nourrit encore pour le lecteur moderne quelques indices d'intelligibilité et un pouvoir communicatif extraordinaires, dans sa profonde 'traduction', adaptation et accommodement de l'univers courtois provençal au contexte esthétique, social et culturel Galicien‐Portugais médiéval. Dans cette adaptation, différentes générations de troubadours et de jongleurs —
connaisseurs de l'ars et comme rhéteurs bien formés— ont édifié une propre poétique énormément exigeante, dans la mesure où elle est soumise aux lois et aux préceptes de composition rigoureux, et réduite au sujet des genres et des modalités dont ils sont partis, mais en utilisant les ressources linguistiques métriques, rythmiques, musicales, de composition ou symboliques avec une grande habileté technique et avec une rentabilité non moins expressive, en se servant des traditions lyriques qui les avaient précédés et en pratiquant, avant la lettre, dans leur poésie le principe moderne du paradoxe suivant: less is more (du moins qui est le plus). En reprenant les limites marqués précédemment, de ces textes on déduit déjà que l'espace chronologique de l'école des troubadours occupe environ une époque d'un siècle et demi, le XIIIe siècle et la première moitié du XIVe S. En réalité, ces limites sont ceux qui nous indiquent, ou bien la datation des premiers textes que notre pauvre tradition unitaire manuscrite nous a transmis, ou bien la mort des derniers mécènes et la disparition résultante des dernières cours protectrices de la poésie lyrique en langue Galicienne‐Portugaise du roi Don Dinís et de son fils bâtard Don Pierre, Comte de Barcelos (décédés respectivement en 1325 et 1354), ou plutôt en 1350, date à laquelle le comte lègue selon son testament, à Alphonse XI de la Castille un Livro das Cantigas, probablement, qui a été la compilation d'après laquelle ont dû être copiés les apographes du XV siécle italiens, dûs à l'intérêt qui n'a pas de prix de l'humaniste Angelo Colocci qui avec le Cancioneiro da Ajuda de fin du XIIIe siècle et avec les moindres manuscrits, mais avec notes musicales, du Pergamiño Vindel, avec chants d'ami de Martin Codax, et du Fragment Sharrer, avec les chansons d'amour de Don Dinís constituent la base de la tradition manuscrite de notre poésie lyrique profane. D'autre part la poésie lyrique religieuse nous a été transmise par quatre grands codex alphonsins élaborés dans différentes rédactions progressives des Cantigas de Santa María entre 1270 et 1282 qui, en plus de sa textualité, ont aussi une énorme valeur pour la musique et les miniatures qu'ils présentent: deux de l'Escorial, le Florentin et celui de Toledo, qui est aujourd'hui à la Bibliothèque Nationale à Madrid. Cependant, les dates rapportées ne servent pas, en réalité, plus que comme des références, puisqu'il semble nécessaire de postuler l'hypothèse de l'existence d'une poésie lyrique pré‐troubadouresque (dont les chansons d'ami les plus traditionnelles seraient un indice) et peut‐être retarder de quelques décennies le commencement possible de l'école, avant les textes qui sont arrivés à nous à travers des grandes compilations anthologiques tardives qui sont les cancioneiros. Par ailleurs, il est sûr que dans un sens restrictif l'école poétique finit avec le dernier troubadour et mécène: le Comte de Barcelos. Cependant, bien que pendant la deuxième moitié du XIVe siècle, présidée au Portugal par les cours de Don Fernando et de Don João I, la poésie est considérée comme fantasia sem beneficio, dans les cours castillanes les pratiques poétiques dérivées des troubadours se refusent à mourir et encore elles auront une influence directe mais de moindre importance au long des six premières décennies du XIV siécle. Nous le montrent ainsi les textes épigones post‐troubadouresques de celle qu'on connaît comme l'école galicienne‐castillane, qui incorpore à la tradition troubadouresque les nouveautés poétiques qui s'étaient produites en Europe déjà à partir de 1300. Ces textes poétiques d'auteurs comme Macías o Namorado ou Alfonso Álvarez de Villasandino se recueillent, entre d'autres, dans le Cancioneiro de Baena (1445), bien que sa limite finale devrait être retardée jusqu'à 1465, date probable d'un texte dialogué de Gómez Manrique et Álvaro González d'Alcantara que, par ses caractéristiques linguistiques et de par son contenu, peut être considéré comme le testament symbolique final. Par la suite, même dans le Cancioneiro Geral (1516) de Garcia de Resende, qui représente déjà la première école post‐troubadouresque en annonçant la nouvelle poésie lyrique de la Renaissance, la poésie aulique de l'école appelée castillane‐
portugaise nous donnera encore un échantillon de la survie des modèles formels et thématiques du troubadourisme Galicien‐Portugais. Le siècle et demi de lyrisme des troubadours a laissé, donc, son empreinte dans les écoles poétiques mentionnées et dans la tradition poétique péninsulaire. La poésie courtoise et la poésie de type traditionnel, en langue castillane ou Portugaise, de la période de la Renaissance supposent, dans certains aspects, une modulation continue du troubadourisme Galicien‐Portugais, au moyen de la bifurcation de la poésie lyrique hispanique du Bas Moyen‐Âge, déjà réceptif aux nouveautés qui provenaient d'Italie. À cause de la consolidation progressive en Galice d'une oligarchie étrangère et de la perte parallèle progressive de l'influence du pouvoir de la noblesse galicienne, pendant que notre langue peu à peu était limitée au domaine rural et à l'usage oral, et pendant que la littérature galicienne devenait aussi orale et était réduite peu à peu au silence des écrits, sans pouvoir incorporer l'Humanisme et la Renaissance, au Portugal la poésie lyrique en langue Galicienne‐Portugaise se prolongeait avec la réélaboration de sa métaphysique amoureuse et dans les manières de l'arte de trovar ao modo antigo, dans les redondilhas de Gil Vicente, Sá de Miranda et Camões, ou continuait dans l'éblouissant 'monologue d'ami ' de la Menina et Moça ou Livro das Saudades qui ouvre mystérieusement une prose extraordinaire narrative du XV siécle ainsi intitulée, de l'énigmatique Bernardim Ribeiro qui, par un acrostiche galicien, devient dans celle‐
ci le personnage "Binmarder". Avec la fin de l'école Galicienne‐Portugaise, tandis que le Portugal s'oriente vers le sud et vers l'expansion d'outre‐mer, la Galice entre progressivement dans une longue période de silence, de plus en plus dépendante culturellement et politiquement de la Castille avec l'utilisation de la langue comme la compagne del imperio (dans une claire expression 'politique et grammaticale' de Nebrija) et avec la doma y castración du Royaume de la Galice (comme le Père Zurita a appelé le "travail" des Rois Catholiques). La période connue dans notre tradition littéraire comme "Séculos Escuros", dont seulement l'action des "éclairés du 18" et des Romantiques ensuite lui permettra de sortir de nouveau à la complexe, mais lumineuse, clarté des deux siècles derniers. N'importe quelle référence simple et chaotique des noms de ces 'docteurs dans l'élaboration de chansons' évoque automatiquement un discours extraordinaire et poétique, et une construction non plus vulgaire et littéraire à laquelle on pourrait appliquer les mots que Roman Jakobson a dédiés aux sept chansons d'ami du jongleur galicien Martin Codax: "Magníficas criações de uma época excepcional na história da arte verbal europeia.... Jóias verbais do século XIII ". Un voyage de "séculos recuados en nós" (des siècles mis dans nous) a aujourd'hui encore une grande signification lorsque nous parlons de la poésie des troubadours en langue Galicienne‐Portugaise, parce qu'une partie substantielle de notre topographie amoureuse continue de se représenter et de se réfléchir dans la carte que, en parallèle avec la prose d'inspiration courtoise, les poètes médiévaux ont tracée, et ont nuancé les stilnovistas et a rénové, en l'assumant, Petrarca, pour le intérioriser les petrarquistes éternels que tous nous continuons d'être au fond. Par influence de la 'renaissance culturelle ' européenne du XIIe siècle et dans le sillon des troubadours provençaux à partir de la croisade contre l'hérésie cathare des albigeois, les troubadours de la poésie lyrique en langue Galicienne‐Portugaise médiévale, ainsi que des trouvères français, les minnesinger allemands et les trovatori dun nord italien et siciliens (et, aussi, bien que dans une proportion moindre, quelques poètes courtois anglais), ont l'honneur de la grande redécouverte de l'amour après l'avoir changé dans l'amour réciproque malheureux, en utilisant l'expression hereuse de Denis de Rougemont. De la même façon, nous ne pouvons pas renoncer à tel héritage, bien que on essaie de grossir démesurément les distances en rapport à l'actuelle perception du discours médiéval. Parce que si, comme Virgilio nous a déjà montré omnia vincit Amor, nous pouvons et nous devons orienter notre volonté —en la considérant plus voluptas que voluntas— à l'assimilation de cette magnifique oeuvre culturelle de la poésie en langue Galicienne‐Portugaise. En conséquence, s'il est bien vrai que pour nous l'(actuelle) lecture d'un poème médiéval en langue Galicienne‐Portugaise, en plus des problèmes linguistiques et des difficultés intrinsèques qu'il peut contenir, nous demande une reconstruction de son code social et culturel distant pour que nous puissions capter dans toute sa complexité et amplitude —puisque nous ne devons pas seulement avoir le niveau symbolique présent (et, particulièrement, rationnel) et son interaction complexe avec le réel, mais dans qui est aussi nécessaire que nous évaluions la spécificité auditive des textes— au paysage mental qui lui donne le sens —c'est à dire, nous exige une ' lecture explicative et compréhensive ' qui donne à la poésie lyrique ce qui appartient à la poésie lyrique—
, il n'est pas moins certain qu'une 'lecture impresive et expressive' nous permet de reprendre aussi les réverbérations et les réminiscences de la poésie lyrique médiévale qui nous transportent vers d'autres réalités et vers d'autres données de la connaissance, du tissu culturel et de l'expérience du monde contemporain que nous avons. Pour dire vrai, le principe connu de la double entité du poème comme perpetuum mobile soumis à un processus incessant de croissance, conserve, appliqué au discours des troubadours, et encadre tout son potentiel de savoir, de réflexion et d'allongement de l'expérience, dans la mesure où la compréhension rétrospective et actualisée de la distance implique aussi une autoconnaissance du prochain. Par ailleurs, aussi je ne me devais pas m'oublier que nous, les contemporains, continuons d'être les destinataires naturels de toute cette construction impressionnante littéraire, avec la responsabilité correspondante que cela entraine avec elle. Cette affirmation, en réalité, part de la propre volonté des hommes de culture de cette époque qui se veut seulement obscure, en manifestant dans des mots, et ce qui est le plus important, dans des faits, son intention indubitable de transcender l'espace et le temps, de transmettre la mémoire des mots au moyen de l'écriture des codex manuscrits. L'appropriation de la poésie lyrique médiévale Galicienne‐Portugaise doit, donc, prêter attention à cette responsabilité envers le passé culturel. L'appropriation rénovatrice recommandée par Pound, en rapport à la poésie lyrique des troubadours en général, avec sa sentence fameuse make it new, a eu son reflet dans les littératures brésiliennes, dans la Galicienne et dans la Portugaise de la première moitié de ce siècle avec des mouvements néotroubadouresques, parfois comme des hybrides d'érudition et de création littéraire et, par conséquent, de diverse valeur, caractérisation et réussites esthétiques. Pour seulement mentioner quelques de ces auteurs, Manuel Bandeira, au Brésil, Álvaro Cunqueiro, en Galice et Afonso Lopes Vieira au Portugal, se sont appliqués à transformer la poésie lyrique médiévale, à partir des perspectives esthétiques plurielles, pour nous fournir une représentation actualisée et tout à fait superficielle de celle‐ci. Attendons nous que cette panoramique introductive et cette nouvelle (revendicative) de la poésie lyrique médiévale en langue Galicienne‐Portugaise, ainsi que les textes qui suivent, aient la vertu de proumouvoir le dialogue avec les chansons que les manuscrits ont porté intentionnellement jusqu'à nous. En permettant de cette façon la croissance perpétuelle d'une littérature troubadouresque réalisée par des auteurs que, de plus en plus, nous percevons comme pensants (homo sapiens) et fabricants (homo faber), comme êtres fascinés par le rêve et par la passion (homo demens), par le jeu et par la fête (homo ludens). Parce que si pour le visionnaire Padre Vieira, l'auteur de l'inachevé Historia do Futuro [Histoire de l'avenir], le prophète Isaías était digne d'être considéré comme partie de la littérature portugaise à cause des nombreuses fois où il a évoqué de façon prophétique l'expansion héroïque maritime du Portugal, nos poètes médiévaux sont dignes de faire partie de notre sensibilité moderne par les non moins nombreuses occasions dans lesquelles ils ont fait allusion avec authenticité à nos sentiments —et d'eux aussi—, à nos grandeurs et à nos limitations, depuis sept cents ans. ANTHOLOGIE CANCIONEIROS PROFANOS FERNÁN PÁEZ DE TAMALANCOS (...1204?‐1242...) Sachez, madame, que bien que vous me faites du mal, Tant que je vivrai, vous serez toujours, ma belle dame, la maîtresse de moi. bien que vous me faites mal chaque jour, Tant que je vivrai, vous serez même ainsi, ma belle dame, la maîtresse de moi. Bien que vous faites avec moi ce que vous voulez, Tant que je vivrai, je veux que vous soyez, ma belle dame, la maîtresse de moi. Vedes, senhor, pero me mal fazedes, Mentr’ eu viver, ja vós sempre seredes, senhor fremosa, de mí poderosa. Pero me mal fazedes cada dia, Mentr’ eu viver, seredes toda via, senhor fremosa, de mí poderosa. Per como quer que vós de mí façades, mentr' eu viver, vós quer’ eu que sejades, senhor fremosa, de mí poderosa. “Don Fernán Páez de Talamancos a fait cette chanson satirique pour un jongleur que on a appelé jongleur Saco, et il était très laid, et pour cela il a fait des vers pour démontrer qu'il était mieux pour lui de s'appeler Saco que Jongleur. " ("Saco" en langue galicienne signifie "sac") Jongleur Saco, je ne peux pas lui donner la raison à qui vous a mis un nom de jongleur et vous a accordé le "don"; plus choissi c'était "sac" et non "jongleur". Que Dieu me protège, votre nom vous le dît celui qui vous appelait Sac et non jongleur. Rodrigo Airas vous l'a dit et ça a été une folie, puisque vous ne citeriez rien de rien; de plus vous avez le nom "sac", qui vous va si bien. Que Dieu me protège, votre nom vous le dît celui qui vous appelait Sac et non jongleur. Celui qui vous appelle Sac, il nous a fait plaisir; et le dira facilement à vous celui qui sur votre taille mette ses grosses fesses après derrière vous. Que Dieu me protège, votre nom vous le dît celui qui vous appelait Sac et non jongleur. Celui qui vous a appelé jongleur avec certitude il a menti puisque je n'ai senti jamais vos chansons avec la cithare ni il n’a jamais vu votres grosses fesses. Que Dieu me protège, votre nom vous le dît celui qui vous appelait Sac et non jongleur. «Don Fernan Paez de Talamancos fez este cantar de mal dizer a ũu jograr que chamavan jograr Saco, e era mui mal feito; e por én trobou‐lhi que máis guisad’ era de seer saco ca jograr» Jograr Saco, non tenh’ eu que fez razon quen vos pos nome jograr e vos deu don; máis guisado fora sac’ e jograr non. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Rodrig’ Airas vo‐lo diss’ e fez mal sén, pois que vós non citolades nulha ren; ar havede nome sac’, e sera ben. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen vos Saco chamar, prazera a nós; e dira‐vo‐lo ben lheu quen vos en cos vir tira‐los nadigões apos vós. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen a vós chamou jograr a pran mentiu, ca vej’ eu que citolar non vos oio nen os vossos nadigões non os viu. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. NUNO EANES CERZEO (XIII, premier moitié) Ma belle dame, je vous dirai une chose: vous êtes ma mort, et mon mal, et mon bien, et de plus. Pourquoi je devrai le répéter? Ma mort vous êtes, puisque vous me faites mourir. Vous êtes ma mort, et mon mal, ma dame, et combien j'ai du bien et de joie dans le monde, et de plus. Pourquoi je devrai le répéter? Ma mort vous êtes, puisque vous me faites mourir. Ma mort et ma peine vous êtes, il n'y a pas d'autre raison, et vos yeux me font bien et mal et de plus. Pourquoi je devrai le répéter? Ma mort vous êtes, puisque vous me faites mourir. Dame, ils me font du bien quand seulement ils me regardent, mais une grande peine m'arrive avec eux; je vous dirai aussi et et de plus. Pourquoi je devrai le répéter? Ma mort vous êtes, puisque vous me faites mourir. Mia senhor fremosa, direi‐vos ũa ren: vós sodes mia morte, e meu mal, e meu ben, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Vós sodes mia mort’ e meu mal, mia senhor, e quant’ eu no mund’ hei de ben e de sabor, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Mia mort’ e mia coita sodes, non ha i al, e os vossos olhos mi fazen ben e mal e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Senhor, ben me fazen soo de me catar, pero ven‐m’én coita grand’; e vos direi ar, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Maintenant je veux déjà dire adieu à la terre et aux gens qui sont d'ici, où mon Dieu a montré tant de dureté, en encourageant tant mon coeur, que j'ai pensé partir pour autre lieu pour vivre. Et de cela je remercie Dieu parce que je pars. Puisque quand par sa volonté je part d'ici, ses désirs satisfaits ils ne verront pas de me voir pleurer, ni partir triste, autant que je ne recevais jamais; ni ils pourront dire que je fais mal de m’enfuir d'ici, où Dieu tant de chagrin m'a donné. Et encore de ces terres j'aurai de la nostalgie bien que maintenant je parte désenchanté, et toujours reviendra mon souvenir à combien de bon j'ai vu dans celles‐ci; mais par autre raison aucun homme ne me verra jamais partir triste ni affligé. Et puisque je pars, je dis à Dieu la vérité: si des gens j'avait quleque rancune, ou des terres où je me protégeais, par cela était tout, et non par autre cause; mais maintenat je n’aurais de malheur parce que je pars au bon moment. Agora me quer’ eu ja espedir da terra, e das gentes que i son, u mi Deus tanto de pesar mostrou, e esforçar mui ben meu coraçon, e ar pensar de m’ ir alhur guarir. E a Deus gradesco porque m’ én vou. Ca a meu grad’, u m’ eu d’ aqui partir, con seus desejos non me veeran chorar, nen ir triste, por ben que eu nunca presesse; nen me poderán dizer que eu torto faç’ en fogir d’ aqui u me Deus tanto pesar deu. Pero das terras haverei soidade de que m’ or’ hei a partir despagado; e sempr’ i tornará o meu cuidado por quanto ben vi eu en elas ja; ca ja por al nunca me veera nulh’ home ir triste nen desconortado. E ben digades, pois m’ én vou, verdade
se eu das gentes algun sabor havia, ou das terras en que eu guarecia. Por aquest’ era tod’, e non por al; mais ora ja nunca me sera mal por me partir delas e m’ ir mia via. Puisque je connais bien de moi combien j'ai souffert et j'ai caché dans cette terre, de chagrin. Comme j'ai perdu et j'ai dilapidé en vivant ici, mes jours, je peux me plaindre de cela. Et je rappellerai et jepenserai combien j'ai attendu le bien que je n'ai jamais pu trouver. Et je m'efforcerai et je prendrai le conseil de comment je devrai vivre désormais. Chagrin, trouver tout de suite, une autre chose je voudrait voir si je pourrai. Le bon sens de quelqu'un ou quelque chose de bien m'assiste, s'il y en a dans moi. Valoir pouvoir, savoir dire valoir je peux dire bien, que je dirai. D'avoir pouvoir, plaisir prendre je peux, puisque je reprendrai cela. Ainsi je voudrai chercher vivre une autre vie que j'essaierai, et mon désaccord finira. Ca sei de mí quanto sofri e encobri en esta terra de pesar. Como perdi e despendi, vivend’ aqui, meus dias, posso‐m’ én queixar. E cuidarei, e pensarei quant’ aguardei o ben que nunca pud’ achar. Esforçar‐m’‐ei, e prenderei como guarrei conselh’ agor’, a meu cuidar. Pesar d’ achar, logar provar quer’ eu veer se poderei. O sén d’ alguen, ou ren de ben me valha, se o en mí hei. Valer poder, saber dizer ben me possa, que eu d’ ir hei. D’ haver poder, prazer prender poss’ eu, pois esto cobrarei. Assi querrei buscar viver outra vida que provarei, e meu descord’ acabarei. NUNO FERNANDEZ TORNEOL (Deuxième tiers du XIII S.) Depuis que je suis né je n'ai jamais vu l'Amour et j'ose de lui toujours parler, bien que je sais qu'il veut me tuer; mais je supplierai ma dame qu'elle me montre ce tueur, ou qu'elle m'abrite mieux de lui. Bien que je ne lui ai fait rien par qu’il doive me tuer, je veux à ma dame prier, parce que j'ai une grande peur, laquelle qu'elle me montre ce tueur, ou qu'elle m'abrite mieux de lui. Je ne m'abriterai jamais de lui, si elle, de lui, ne me protègera pas; par ce je veux ma dame prier, car j'ai une grande peur de lui qu'elle me montre ce tueur, ou qu'elle m'abrite mieux de lui. Et puisque l'Amour a sur moi pour me tuer un si grand pouvoir, et je ne peux pas le voir, je le prie à ma dame ainsi qu'elle me montre ce tueur, ou qu'elle m'abrite mieux de lui. Pois naci nunca vi Amor e ouço del sempre falar, pero sei que me quer matar; mais rogarei a mia senhor que me mostr’ aquel matador, ou que m’ ampare del melhor. Pero nunca lh’ eu fige ren por que m’ el haja de matar, máis quer’ eu mia senhor rogar, polo gran med’ en que me ten, que me mostr’ aquel matador, ou que m’ ampare del melhor. Nunca me lh’ eu ampararei, se m’ ela del non amparar; mais quer’ eu mia senhor rogar, polo gran medo que del hei, que mi amostr’ aquel matador, ou que mi ampare del melhor. E pois Amor ha sobre min de me matar tan gran poder, e eu non o posso veer, rogarei mia senhor assi que mi amostr’ aquel matador, ou que mi ampare del melhor. Levez‐vous, mon ami, qui dormez les matins froids; tous les oiseaux du monde disaient d'amour: Je suis joyeuse. Levez‐vous, mon ami, qui endormez les matins froids; tous les oiseaux du monde chantaient d'amour: Je suis joyeuse. Tous les oiseaux du monde d'amour disaient de mon amour et du votre que dans leur esprit ils avaient: Je suis joyeuse. Tous les oiseaux du monde d'amour chantaient de mon amour et du votre pensée ils en faisaient. Je suis joyeuse. De mon amour et du votre leurs esprits percevaient; vous lui avez coupé les branches où ils se posaient. Je suis joyeuse. vous lui avez coupé les branches où ils se posaient et vous lui avez séché les fontaines où ils buvaient. Je suis joyeuse. Vous lui avez coupé les branches où ils se posaient et vous lui avez séché les fontaines où ils buvaient. Je suis joyeuse. Vous lui avez coupé les branches où ils se posaient et vous lui avez séché les fontaines où ils se baignaient. Je suis joyeuse. Levad’, amigo, que dormides as manhanas frias; toda‐las aves do mundo d’ amor dizian: Leda mi and’ eu. Levad’, amigo, que dormide‐las frias manhanas; toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor dizian, do meu amor e do vosso en ment’ havian: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan, do meu amor e do vosso i enmentavan: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso en ment’ havian; vós lhi tolhestes os ramos en que siian: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso i enmentavan; vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que siian e lhis secastes as fontes en que bevian: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan e lhis secastes as fontes u se banhavan: Leda m’ and’ eu. JOAN SOAREZ COELHO (...1235‐1279...) Ainsi je regarde ici appelée une maîtresse que depuis le jour où je suis né, une sotise je n'ai jamais vu, si ce n'est pas pour une de ces causes: pour s'appeler ainsi, de bonne foi, ou on le lui dit parce qu'elle est aimée, ou pour as beauté, ou pour son physique. Si pour cela elle doit être maîtresse, Elle l’est, vous pouvez le croire, ou si c'est parce que je l'aime tant, tant je l'aime et jurer je peux: puisqu'après que je l'ai vue, je ne l'ai jamais vue si aimée. Une telle sotise je n'ai jamais vu, qu'un homme appelle maîtresse telle femme en étant bergère, et si on ne l'appelle pas, par tout cela que je sais qu'elle a: parce que je vois qu'elle aime tous bien ou parce elle est la plus aimée par tout le monde. Et écoutez ce que je vais vous dire, que, bien que Dieu voudra me faire du bien: sans elle, il ne peut rien me donner! Atal vej’ eu aqui ama chamada que, de‐lo dia en que eu naci, nunca tan desguisada cousa vi, se por ũa destas duas non é: por haver nom’ assi, per bõa fe, ou se lho dizen porque ést’ amada, ou por fremosa, ou por ben talhada. Se por aquest’ ama dev’ a seer, é‐o ela, podede‐lo creer, ou se o é po‐la eu muit’ amar, ca ben lhe quer’ e posso ben jurar: poi‐la eu vi, nunc’ a vi tan amada. E nunca vi cousa tan desguisada de chamar home ama tal molher tan pastorinh’, e, se lho non disser, por tod’ esto que eu sei que lh’ aven: porque a vej’ a todos querer ben, ou porque do mund’ é a máis amada. E oide como vos eu disser, que, pero me Deus ben fazer quiser, sen ela non me pode fazer nada! Maria do Grave, grave est de savoir pourquoi vous êtes appelée Maria do Grave, que vous n'êtes pas grave pour une relation, bien que vous soyez très grave pour consumer cette relation; et voilà que je veux bien dire en conscience: sans être ni avocat ni troubadour, je ne peux pas, en tant qu’homme, comprendre ce "grave". Mais je sais bien cahnter et bien lire et par ce je veux comprendre ce "grave": vous n'êtes pas grave pour demander avoir, avec votre con, et vous êtes grave pour qui beaucoup vous baise, pour baiser; et par ce il faut connaître pourquoi vous êtes appelée Maria do Grave. Depuis que que j'ai compris votre "grave", je me considère maintenant plus un troubadour; et c'est vrai que je jure, par Notre Seigneur, qui je n'ai jamais trouvé une femme si grave comme Marie est —et déjà je l'ai essayée— do Grave; je n'ai jamais trouvé une femme qui fût si grave pour baiser. ("Grave" est utilisé dans le poème avec les divers signifiés de "difficile", "mauvais", "sérieux", etc..)] Maria do Grave, grav’ é de saber por que vos chaman Maria do Grave, ca vós non sodes grave de foder, e pero sodes de foder mui grave; e quer’, en gran conhocença, dizer: sen leterad’ ou trobador seer, non pod’ homen departir este "grave". Mais eu sei ben trobar e ben leer e quer’ assi departir este “grave”: vós non sodes grav’ en pedir haver, por vosso con’, e vós sodes grave, a quen vos fode muito, de foder; e por aquesto se dev’ entender por que vos chaman Maria do Grave. E pois vos assi departi este “grave”, tenho‐m’ end’ ora por máis trobador; e ben vos juro, par Nostro Senhor, que nunca eu achei molher tan grave com’ é Maria –e ja o provei– do Grave; nunca pois molher achei que a mí fosse de foder tan grave. RODRIGO EANES DE VASCONCELOS (...1258‐1288...) J'ai demandé une dame comme je vous dirai: «Dame, vous êtes entrés dans le célibat " et pour cela j'ai pleuré. Elle alors m'a dit: "Je ne vous nierai pas que je suis entré dans le célibat, que Dieu me pardonne. Ma mère m'a obligée à entrer, mais: qu'est‐ce que je peux faire? Je porterai les habits, mais non le coeur» J'ai dit: «ma belle Dame, je mourrai avec chagrin, donc vous êtes entrés dans le célibat et vous serez gardée». Elle alors m'a dit: «Je veux pour cela vous montrer comme je serai gardé, sinon, ça tombera mal. C’est cela, quand vous pleurerez, vous devez beaucoup considérer: je porterai les habits, mais non le coeur avec eux» Et j'ai dit: «ma Dame, un si grand chagrin j'ai pour cela, parce que vous êtes entrés dans le célibat, que je mourrai pour cela». Et elle a dit encore: « Quand ça tombera bien, comme je serai gardée, je vous le dirai: si je porte les habits, vous n’y accordez aucune importance, car j'aurai le contraire dans mon coeur». Preguntei ũa dona en como vos direi: «Senhor, filhastes orden?». E ja por én chorei. Ela enton me disse: «Eu non vos negarei de com’ eu filhei orden, assi Deus me perdon; fez‐mi‐a filhar mia madre, mais, o que lhe farei? Trager‐lhi eu os panos, mais non o coraçon». Dix’ eu: «Senhor fremosa, morrerei con pesar, pois vós filhastes orden e vos han de gardar». Ela enton me disse: «Quero‐vos én mostrar como serei guardada, se non, venha‐me mal; esto, por que chorades, ben devedes cuidar: Tragerei eu os panos, mais no coraçon al». E dix’ eu: «Senhor minha, tan gran pesar hei én, porque filhastes orden, que morrerei por én». E disse inda logo: «Assi me venha ben, como serei guardada dizer‐vo‐lo quer’ eu: se eu trouxer os panos, non dedes por én ren, ca terrei o contrairo eno coraçon meu». AFONSO MEENDEZ DE BESTEIROS (...1290...) Depuis aujourd'hui je veux me disposer à partir de ce monde, et j'aurai une grande raison, puisque ma dame l'a laissé, et je ne peux pas vivre ici dans aucun lieu. Et par ce je veux pour son amour laisser le monde faux, traître, abandonné qui veut me mentir. Et en n'ayant donc personne à servir comme j'ai servi, pendant tant de temps; en restant ici abandonné, seulement je partirai là où ma dame me ferait aller. Et puisqu'il n'y a pas déjà ni gloire et ni valeur dans le monde, depuis que ma dame est partie, que Dieu me le dise, si je dois vivre ici! Et puisque je suis ici sans que ma dame ne revienne. en venant les autres qui sont dans le monde, mon coeur ne pouvait pas supporter rester. Et puisque je ne veux pas vous mentir, je veux partir d'ici; et, puisque je pars de ce monde, qui est le pire, j’en suis sûr, je voudrais rire de lui! Oimais quer’ eu punhar de me partir daqueste mund’, e farei gran razon, poi‐lo leixou a mia senhor, e non pud’ i viver e fui alhur guarir. E por esto quer’ eu por seu amor leixa‐lo mundo falso, traedor, desemparado, que me foi falir. E non houvera pois quen o servir com’ eu servi, nen tan longa sazon; e ficará desemparad’ enton, pois m’ end’ eu for, que mia senhor fez ir. E pois que ja non ha prez nen valor eno mundo, d’ u se foi mia senhor, Deus me cofonda, se eu i guarir! E pois que eu i mia senhor non vir, e vir as outras que no mundo son, non me podia dar o coraçon de ficar i. E por vos non mentir, quero‐m’ end’ ir; e, pois que m’ end’ eu for daqueste mundo, que ést’ a peor cousa que sei, querrei‐me del riir! JOAN GARCIA DE GUILHADE (...1239‐1270...) Mes yeux ne perdront jamais, dame, une grande peine, tant que resterai en vie, et je vous dirai, belle ma dame, de ces mes yeux la peine qu'ils ont: ils pleurent et deviennent aveugles quand ils ne regardent personne, et maintenant ils deviennent aveugles par qu’ils regardent quelqu’un. Mes yeux ont prévu de ne jamais perdre la peine, et mon coeur; et ces peines, dame, sont miennes; mais, pour regarder quelqu'un, mes yeux ils pleurent et deviennent aveugles quand ils ne regardent personne, et maintenant ils deviennent aveugles par qu’ils regardent quelqu’un. Et déjà je ne pourrai jamais avoir bien, parce que l'Amour ne m'aime déjà plus, ni Dieu le veut, mais mes yeux captifs mourront toujours pour regarder quelqu'un: ils pleurent et deviennent aveugles quand ils ne regardent personne, et maintenant ils deviennent aveugles par qu’ils regardent quelqu’un. Estes meus olhos nunca perderán, senhor, gran coita, mentr’ eu vivo for, e direi‐vos, fremosa mia senhor, destes meus olhos a coita que han: choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. Guisado teen de nunca perder meus olhos coita, e meu coraçon; e estas coitas, senhor, minhas son; mais‐los meus olhos, per alguen veer, choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. E nunca ja poderei haver ben, pois que Amor ja non quer, nen quer Deus, mais os cativos destes olhos meus morrerán sempre por veer alguen: choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. C'est vrai, mon ami, je sais très bien que vous m'avez aimé et avez été bien beaucoup de temps avec moi; mais écoutez ce que je vous dis: c'est fini. Les notres amours grands que moi et vous avons toujours eu, jamais nous arrivons au sommet comme Branca Frol et Flores; mais le temps des joueurs, c'est fini. J'ai déjà parlé avec insanité avec vous et avec une grande sagesse et avec sens et avec folie pendant le jour durait; mais cela, ici don Jan García, c'est fini. Et toute cette folie a déjà fini le pain des noces est déjà pourri, c’est fini. Per boa fe, meu amigo, mui ben sei eu que m’ houvestes grand’ amor e estevestes mui gran sazon ben comigo; mais vede‐lo que vos digo: ja çafou. Os grandes nossos amores, que mí e vós sempr’ houvemos, nunca lhi cima fezemos coma Branca Frol e Flores; mais tempo de jogadores ja çafou. Ja eu falei en folia convosc’ e en gran cordura e en sén e en loucura quanto durava o dia; mais est’, ai don Jan Garcia, ja çafou. E dessa folia toda ja çafou, ja çafad’ é pan de voda, ja çafou. PAI GÓMEZ CHARINHO (c.1225‐1295) Touts ceux qui marchent sur la mer ici croient qu'il n'y a pas de peine dans le monde comme celle de la mer, aucun mal ils m’ont. Mais aujourd’hui cela m’arrive de façon différente: une peine d'amour fait que j'oublie de considérer la grande peine de la mer par la plus grande peine de toutes celles qui existent peine d’amour à qui Dieu veut donner. Et c'est une grande peine que celle de la mort dans la mer, Mais elles n'en sont pas vraiment, et pour cette raison une peine d'amour fait que j'oublie de considérer la grande peine de la mer comme la plus grande peine, c'est vrai, de toutes celles qu’il y a eu, il y a, et il y aura. Et tous ces autres qui n'ont pas peine d'amour disent que non; mais je dirai ce qu'est une peine d'amour fait que j'oublie de considérer la grande peine de la mer pour cela plus grande peine est celle qui fait perdre la peine de la mer, qui fait mourir beaucoup de gens. Quantos hoj’ andan eno mar aqui coidan que coita no mundo non ha senon do mar, nen han outro mal ja. Mais doutra guisa acontece hoje a mí: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer pola maior coita de quantas son coita d’ amor a quen a Deus quer dar. E é gran coita de mort’ a do mar, mas non é tal, e por esta razon coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita de mar, e tẽer pola maior coita, per bõa fe, de quantas foron, nen son, nen seran. E estes outros que amor non han dizen que non; mas eu direi qual é: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer por maior coita a que faz perder coita do mar, que faz muitos morrer. Une dame que j'aime beaucoup pour mon malheur, par Dieu, et non pour une autre raison, qui m'a toujours fait et me fait encore mal et fera, je dirai comme je suis, par sa faute: ni mer ni terre, ni plaisir ni chagrin, ni bien ni malheur, ne peuvent me la retirer du coeur: qu'est‐ce qu’il adviendra de moi ? Je suis mort, si je décide de ne pas mourir. Elle ne me fera jamais du bien, mais toujours du mal, parce qu'elle est ainsi, ni mer ni terre, ni plaisir ni chagrin, ni bien ni malheur, ne peuvent me la retirer du coeur. Maintenant je suis enore plus mal quand elle ne vient pas, et je ne vous mens pas: j'ai du mal si je la regarde et si je ne la vois pas, bien que des peines je croie que celle‐ci soit la plus grande, ni mer ni terre, ni plaisir ni chagrin, ni bien ni malheur, ne peuvent me la retirer Ũa dona que eu quero gran ben por mal de mí, par Deus, que non por al, pero que sempre mi fez e faz mal e fara, direi‐vo‐lo que m’ aven: mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non mi a poden quitar do coraçon, e que sera de min? Morto sõo, se cedo non morrer. Ela ja nunca ben mi ha de fazer, mais sempre mal, e pero ést’ assi, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar do coraçon. Ora mi vai peior ca mi ven dela, por vos non mentir: mal se a vej’ e mal se a non vir, que de coitas máis cuido a maior, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar. Les fleurs énergiques de mon ami vont dans le navire. Et les fleurs partent d'ici avec mes amours! Les fleurs sont parties! Les fleurs de mon aimé énergiques vont dans le bateau. Et les fleurs partent d'ici avec mes amours! Les fleurs sont parties! Énergiques elles vont dans le navire pour arriver au champ de l'honneur. Et les fleurs partent d'ici avec mes amours! Les fleurs sont parties! Énergiques elles vont dans le bateau pour arriver à l'incursion. Et les fleurs partent d'ici avec mes amours! Les fleurs sont parties! Pour arriver au champ de l'honneur, pour qu'elles me servent, mon corps aimé. Et les fleurs partent d'ici avec mes amours! Les fleurs sont parties! Pour arriver à l'incursion, pour qu'elles me servent, mon corps loué. Et les fleurs partent d'ici avec mes amours! Les fleurs sont parties! As froles do meu amigo briosas van no navio E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! As frores do meu amado briosas van eno barco. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van no navio pera chegar ao ferido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van eno barco pera chegar ao fossado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao ferido, servir mí, corpo velido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao fossado, servir mí, corpo loado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! De cettes choses qu'il y a dans le monde, je ne vois pas ce qui peut se ressembler au roi de la Castille et de Léon sinon une que je vous dirai: la mer. La mer se ressemble beaucoup à ce roi; et désormais je vous dirai dans quelles choses, selon la raison. La mer donne beaucoup, et croyez qu'on ne peut pas gouverner le monde sans elle, elle est si puissante et a un tel coeur que personne ne peut s'emparer d’elle. De plus on la craint, que je ne connais personne que ne la craint; et je vous raconterai encore plus, et jugez‐moi pour cela. Dans la mer tient tout ce qui veut y tenir; et elle nourrit beaucoup de gens; et il y en a d’autres qu'au contraire elle casse et fait mourir déshérités, et il en y a d’autres à qui elle donne de grandes propriétés et beaucoup d'autres biens. Et tout ce, que je vous raconte, arrive au roi, si vous savez le comprendre. Et de la douceur je veux vous parler de la mer: on ne peut jamais assurer qu'elle est brave et furieuse, si on œuvre avec elle comme se doit; bien qu’elle vous fasse souffrir dans toutes les entreprises; mais si avec dédain ou par chance un fou arrive à elle, avec un grand tourment elle le fera mourir. Cettes habiletés, selon ma pensée, que la mer a, le roi a les mêmes, et de ce fait elles sont semblables,et tous comprendront ceci. De quantas cousas eno mundo son, non vejo eu ben qual poden semelhar al‐rei de Castela e de Leon senon ũa qual vos direi: o mar. O mar semelha muit’ aqueste Rei; e d’ aqui en deante vós direi en quaes cousas, segundo razon. O mar dá muit’, e creede que non se pod’ o mundo sen el governar, e pode muit’, e ha tal coraçon que o non pode ren apoderar. Des i ar é temudo, que non sei quen o non tema; e contar‐vos‐ei ainda máis, e julgade‐m’ enton. Eno mar cabe quant’ i quer caber; e manten muitos; e outros i ha que x’ ar quebranta e que faz morrer enxerdados; e outros ha que dá grandes herdades e muit’ outro ben. E tod’ esto que vos conto aven al‐rei, se o souberdes conhocer. E da mansedume vós quero dizer do mar: non ha cont’, e nunca sera bravo nen sanhudo, se lho fazer outro non fezer; e sofrer‐vos‐á toda‐las cousas; mais, se en desden ou per ventura algun louco ten, con gran tormenta o fara morrer. Estas manhas, segundo o meu sén, que o mar ha, ha el‐Rei, e por én se semelhan, quen o ben entender. DON DINIS (1261‐1325) Je suis inquiet et obstiné à cause de l'Amour et si tourmenté que si Notre Seigneur n'attendrit pas ma dame pour qu'elle ait pitié de moi, avec le mort je sentirai plaisir et bon goût. Parce que je vis de la même façon que celui qui souffre avec tant de danger qu'il n'y rien de pire, si elle ne m'aime pas, celle que j'ai vue avec force, qu'avec le mort je sentirai plaisir et non peur. Et je le fais très disposé, puisque je suis serviteur de qui que ne me prête pas attention, et il n'y a pas personne que ne l’aime plus, et au cause de cela je n'ai aucune consolation, la mort je désire seulement. Assi me traz coitado e aficad’ Amor e tan atormentado que, se Nostro Senhor a mia senhor non met’ en cor que se de min doa, da mor‐ t’ haverei prazer e sabor. Ca viv’ en tal cuidado, come quen sofredor é de mal aficado, que non pode maior, se mi non val a que en for‐ te ponto vi, ca ja de mor‐ t’ hei prazer e nen un pavor. E faço mui guisado, pois soo servidor da que mi non dá grado, querendo‐lh’ eu melhor ca min nen al, por én conor‐ t’ eu non hei ja, senon da mor‐ t’ ende sõo desejador. –Aïe fleurs, aïe fleurs de pin vert, dites‐moi si vous avez des nouvelles de mon ami! Aïe, Dieu, où est‐il? Aïe fleurs, aïe fleurs de branche verte, dites‐moi si vous avez des nouvelles de mon aimé! Aïe, Dieu, où est‐il? Si vous avez des nouvelles de mon ami, celui qui a menti dans ce qu'il a convenu avec moi. Aïe, Dieu, où est‐il? Si vous avez des nouvelles de mon aimé celui qui a menti dans ce qu’il m’a juré. Aïe, Dieu, où est‐il? —Vous me demandez des nouvelles de votre ami, et je vous assure qu'il est sain et vivant. Aïe, Dieu, où est‐il? —Vous me demandez des nouvelles de votre aimé, et je vous assure qu'il est vivant et sain. Aïe, Dieu, où est‐il? —Et je vous assure qu'il est sain et vivant et il sera avec vous avant que le délai expire. Aïe, Dieu, où est‐il? —Et je vous assure qu'il est vivant et guéri et il sera avec vous avant que le délai expire. Aïe, Dieu, où est‐il? –Ai flores, ai flores do verde pino, se sabedes novas do meu amigo! Ai Deus, e u é? Ai flores, ai flores do verde ramo, se sabedes novas do meu amado! Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amigo, aquel que mentiu do que pos con migo. Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amado aquel que mentiu do que mi ha jurado. Ai Deus, e u é? –Vós me preguntades polo voss’ amigo, e eu ben vos digo que é san’ e vivo. Ai Deus, e u é? –Vós me preguntades polo voss’ amado, e eu ben vos digo que é viv’ e sano. Ai Deus, e u é? –E eu ben vos digo que é san’ e vivo e seera vosco ant’ o prazo saido. Ai Deus, e u é? –E eu ben vos digo que é viv’ e sano e seera vosc’ ant’ o prazo passado. Ai Deus, e u é? Elle s'est levée, la belle, elle s'est levée à l'aube, et elle va laver des chemises dans le fleuve. Elle va les laver à l'aube. Elle s'est levée vigoureusse, elle s'est levée à l'aube, et elle va laver des tissus fins dans le fleuve. Elle va les laver à l'aube. Et voilà qu'elle va laver des chemises, elle s'est levée à l'aube, le vent les détourne dans le fleuve. Elle va les laver à l'aube. Et elle va laver des tissus fins; elle s'est levée à l'aube, le vent les emprotait dans le fleuve. Elle va les laver à l'aube. Le vent les détourne; elle s'est levée à l'aube, l'aube prise par la colère dans le fleuve. Elle va les laver à l'aube. Le vent les emportait; elle s'est levée à l'aube, l'aube prise par la fureur dans le fleuve. Elle va les laver à l'aube. Levantou‐s’ a velida, levantou‐s’ alva, e vai lavar camisas eno alto. Vai‐las lavar alva. Levantou‐s’ a louçana, levantou‐s’ alva, e vai lavar delgadas eno alto: Vai‐las lavar alva. E vai lavar camisas, levantou‐s’ alva, o vento lhas desvia eno alto. Vai‐las lavar alva. E vai lavar delgadas; levantou‐s’ alva, o vento lhas levava eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas desvia; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en ira eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas levava; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en sanha eno alto: Vai‐las lavar alva. Une bergère bien formée pensait à son ami et était, je vous l'assure, que je l'ai vu, très em epine, et elle disait : «Désormais je n'aurai pas de confiance avec un amoureux, je ne tomberau pas jamais plus amoureuse, parce que mon amour m'a trompé». Elle apportait à la main un très beau perroquet, avec une chanson si délicieuse qui faisait entrer l'été lui a dit: «ami vigoureux, qu'est ce que je ferais pour l'amour, puisque vous m'avez trompé en vain?» Et il est tombé entre quelques fleurs. Une grande partie du jour Elle gisait là, et ne parlait pas, et parfois elle s'évanouissait, et parfois s'évanouit, et disait : «Aïe Sainte Marie, qu'est ce que’il adviendra de moi maintenant?» Et le perroquet disait: "Vous serez bien, dame, je le sais». «Si tu veux me donner un refuge», a dit la bergère, «dis la vérité, perroquet, par charité, que la cette vie est une mort pour moi». Il a dit: «Dame parfaite de bien, ne vous plaignez pas, puisque si vous voulez être servie, levez les yeux et vous le verrez». Ũa pastor ben talhada cuidava en seu amigo e estava, ben vos digo, per quant’ eu vi, mui coitada, e diss’: «Oimais non é nada de fiar per namorado nunca molher namorada, pois que mi o meu ha errado». Ela tragia na mão un papagai mui fremoso, cantando mui saboroso, ca entrava o verão, e diss’: «Amigo loução, que faria por amores, pois m’ errastes tan en vão?» E caeu antr’ ũas flores. Ũa gran peça do dia jouv’ ali, que non falava, e a vezes acordava, e a vezes esmorecia, e diss’: «Ai santa Maria, que sera de min agora?» E o papagai dizia: «Ben, por quant’ eu sei, senhora». «Se me queres dar guarida», diss’ a pastor, «di verdade, papagai, por caridade, ca morte m’ é esta vida». Diss’ el: «Senhora comprida de ben, e non vos queixedes, ca o que vos ha servida erged’ olho e vee‐lo‐edes». AIRAS NUNEZ (...1284‐1289...) Je me sens Très satisfait de cet été pour ces bouquets et pour ces fleurs, et pour les oiseaux qui chantent des amours, puisque je vis dans lui joyeux et confiant, comme tout homme amoureux fait: qui marche toujours joyeux et très vigoureux. Quand je passe surquelques rives, sous de bons arbres, à travers de bons prés, les oiseaux amoureux chantent et tout de suite je marche en chantant amoureux, de là des amours je marche en chantant et je fais des chansons de mille façons. J'ai un grand plaisir et une grande joie, quand j'entends les oiseaux chanter dans l'été. Que muito m’ eu pago deste verão por estes ramos e por estas flores, e polas aves que cantan d’ amores, por que ando i led’ e sen cuidado, e assi faz tod’ homen namorado: sempre i anda led’ e mui loução. Cand’ eu passo per algũas ribeiras, so bõas arvores, per bõos prados, se cantan i passaros namorados log’ eu con amores i vou cantando, e log’ ali d’ amores vou trobando e faço cantares en mil maneiras. Hei eu gran viço e grand’ alegria, quando mi as aves cantan no estio. Dansons nous, les trois, mes amies, sous cet noiseraie fleurie, et celle qui sera belle, comme nous, belles, si elle aimait un ami, sous ces noiseraies fleuries elle viendrait danser. Dansons les trois, aïe soeurs, sous ce branchage de noisettes, et celle qui sera vigoureusse, comme nous, vigoureuses si elle aimait un ami, sous ce branchage de noisettes elle viendrait danser. Par Dieu, aïe mes amies, tandis que nous ne faisons pas une autre chose,
dansons sous ce branchage fleuri, et celle qui est belle, comme nous sommes, si elle aimait un ami, sous ce branchage où nous dansons elle viendrati danser. Bailemos nós ja todas tres, ai amigas, so aquestas avelaneiras frolidas, e quen for velida, como nós, velidas, se amigo amar, so aquestas avelaneiras frolidas verra bailar. Bailemos nós ja todas tres, ai irmanas, so aqueste ramo destas avelanas, e quen for louçana, como nós, louçanas, se amigo amar, so aqueste ramo destas avelanas verra bailar. Por Deus, ai amigas, mentr’ al non fazemos, so aqueste ramo frolido bailemos, e quen ben parecer, como nós parecemos, se amigo amar, so aqueste ramo so’l que nós bailemos verra bailar. J'ai écouté aujourd'hui une bergère chanter, quand je chevauchais par une rive, et la bergère était seule, et je me suis caché pour écouter et disait très bien cette chanson: «Sous le branchage vert et fleuri des noces sont faites pour mon ami. Mes yeux pleurent d'amour!» Et la bergère était très belle et pleurait et chantait; et je me suis approché très lentement pour l'écouter, et cependant je n'ai pas parlé; et cette chanson disait très bien: «Aïe, étourneau du noiseraie, vous chantez tu et tandis je suis en peine puisque j'ai mal d’amours!». Et je l'écoutais soupirer et elle se plaignait pour avoir des amours et elle faisait une guirlande de fleurs; et de plus, de très de bon coeur elle pleurait et alors cette chanson disait: «Que j'ai à souffrir une si grande peine, d'aimer un ami etde ne pas pouvoir le voir! Je le laisserai sous la noiseraie!» Après que la bergère a fait la guirlande elle s'en est allé en chantant, en partant lentement; et je suis retourné de suite à mon chemin, parce que, je n'ai pas voulu l'irriter; Oi hoj’ eu ũa pastor cantar, du cavalgava per ũa ribeira, e a pastor estava senlheira, e ascondi‐me po‐la ascuitar e dizia mui ben este cantar: «So‐lo ramo verd’ e frolido vodas fazen a meu amigo. Choran olhos d’ amor!». E a pastor parecia mui ben, e chorava e estava cantando; e eu mui passo fui‐mi achegando po‐la oir, e sol non falei ren; e dizia este cantar mui ben: «Ai estornhinho do avelanedo, cantades vós, e moir’ eu e peno e d’ amores hei mal!». E eu oi‐a sospirar enton e queixava‐se estando con amores e fazia guirlanda de flores; des i chorava mui de coraçon e dizia este cantar enton: «Que coita hei tan grande de sofrer, amar amig’ e non ousar veer! E pousarei so‐lo avelanal!». Pois que a guirlanda fez a pastor, foi‐se cantando, indo‐s’ én manselinho; e tornei‐m’ eu logo a meu caminho, ca de a nojar non houve sabor; et la bergère disait cette chanson: «Sur la rive du fleuve en chantant d'amour la vierge allait. Celui qui a des amours, comme il dormira aïe, belle fleur!». e dizia este cantar ben a pastor: «Pela ribeira do rio cantando ia la virgo d’ amor. Quen amores ha, como dormirá, ai bela frol?». MARTIN MOXA (...1270‐1280...) Celui qui a vu le monde comme je l'ai vu et qui a vu les gens qui étaient dans autre époque, et qui a vu ceux qu'il y a maintenant: Dieu quand il prend soin de qui peut‐il prendre soin? Que même moi, je ne peux pas prendre soin de moi! Pourquoi ne vais‐je pas dans un lieu exilé, si je pourrais trouver un meilleur monde pourrait? Nous avons un monde faux et sans raison, un monde sans Dieu et où n'existe pas le bien, et un monde tel ne se corrigera pas, au contraire je le vois empirer. Quand je vois cela, je le vois mieux encore: Pourquoi ne vais‐je pas dans un lieu exilé, si je pourrais trouver un meilleur monde pourrait? Où est partie la mesure, la grandeur où se trouvet‐elle? La vérité où est‐elle? Qui est‐ce qui a un ami fidèle? Ou est l'amour ou pourquoi on ne chante pas des vers? Les gens sont tristes et ne veulent pas chanter! Quand je perçois combien de mal ici il y a, Pourquoi ne vais‐je pas dans un lieu exilé, si je pourrais trouver un meilleur monde pourrait? Je vis dans un monde tel, et dans lui une dame me fait vivre, pour laquelle je sens un grand amour, et elle m'a en son pouvoir il y a beaucoup de temps, plus de temps qu’il est oportune d’aimer. Depuis aujourd'hui, tout le monde peut savoir de moi Pourquoi ne vais‐je pas dans un lieu exilé, si je pourrais trouver un meilleur monde pourrait? Mais, dans un tel monde, pourquoi va‐t‐il habiter un homme d'honneur, Si cela peut encore durer? Quen viu o mundo qual o eu ja vi e viu as gentes que eran enton, e viu aquestas que agora son, Deus, quand’ i cuida, que pode cuidar? Ca me sin’ eu, per min, quando cuid’ i! Por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Mundo tẽemos fals’ e sen sabor, mundo sen Deus e en que ben non ha, e mundo tal que non corregerá, ante o vejo sempr’ empeorar. Quand’ est’ eu cat’ e vej’ end’ o melhor, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? U foi mesur’, ou grãadez’ u jaz? Verdad’ u é? Quen ha amigo leal? Que fui d’ amor ou trobar por que fal? A gent’ é trist’ e sol non quer cantar! Quand’ est’ eu cat’ e quanto mal s’ i faz, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Viv’ eu en tal mund’, e faz m’ i viver ũa dona, que quero mui gran ben, e muit’ ha ja que m’ en seu poder ten ben de‐lo temp’ u soian amar. Oimais, de min pode quen quer saber por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar. Mais, en tal mundo, por que vai morar home de prez, que s’ én pod’ alongar? ROI FERNÁNDEZ DE SANTIAGO (Segundo terzo do s. XIII) Quand je regarde les vagues et les très hautes rives, tout de suite des vagues arrivent à mon coeur pour la belle: sacré mer, puisque elle me fait tant de mal! Je ne vois jamais les vagues ni les hauteurs escarpées pourvu que les vagues ne m’arrivent pas à mon coeur pour la belle: sacré mer, puisque elle me fait tant de mal! Si je vois les vagues et je vois les côtes, tout de suite des vagues arrivent à mon coeur pour la bien faite: sacré mer, puisque elle me fait tant de mal! Quand’ eu vejo las ondas e las muit’ altas ribas, logo mi veen ondas al cor pola velida: maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! Nunca vejo las ondas nen as altas debrocas que mi non venhan ondas al cor pola fremosa: maldito seja ’l mare, que mi faz tanto male! Se eu vejo las ondas e vejo las costeiras, logo mi veen ondas al cor pola ben feita: maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! PERO DA PONTE (...1235‐1275...) Si je pouvais ne pas aimer qui toujours ne m'a pas aimé et si je pouvait chercher un mal pour qui m'a toujours cherché du mal! Ainsi je me vengerais ainsi, si je pouvait donner de la peine, à qui toujours m'a donné de la peine. Mais mois je ne peux pas tromper mon coeur qui m'a trompé, puisqu'il m'a fait tant désirer celle qui ne m'a désiré jamais. Et pour cela je ne dors pas, parce que je ne pouvait pas donner de la peine, à qui toujours m'a donné de la peine. Mais je prie à Dieu qu'il abandonne A qui m'a abandonné, ou qu'il puisse perturber, celle qui m'a toujours perturbé. Et tout de suite je dormirais, si je pouvait donner de la peine, à qui toujours m'a donné de la peine. Ou qu'elle osait demander à qui n'a jamais demandé à moi, parce qu'elle m'a fait pensé à elle, si elle n'a jamais pensé à moi. Et pour cela je suis lacéré, parce que je ne pouvait pas donner de la peine, à qui toujours m'a donné de la peine. Se eu podesse desamar a quen me sempre desamou, e podess’ algun mal buscar a quen me sempre mal buscou! Assi me vingaria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais sol non posso eu enganar meu coraçon que m’ enganou, por quanto me fez desejar a quen me nunca desejou. E por esto non dormio eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais rog’ a Deus que desampar a quen m’ assi desamparou, vel que podess’ eu destorvar a quen me sempre destorvou. E logo dormiria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Vel que ousass’ én preguntar a quen me nunca preguntou, por que me fez en si cuidar, pois ela nunc’ en min cuidou. E por esto lazeiro eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. –Avez vu vous, ma mère, l'écuyer qui a promis de m'emmener avec lui? Je lui ai menti et il est très faché, ma mère, avec certitude je vous le dis: Ma mère, amoureuse il m'a laissé, ma mère, amoureuse il m'a laissé, ma mère, amoureuse il m'a laissé. Ma mère, vous m'avez ordonné que je mente à mon ami: quel conseil me donnerez‐vous maintenant, que je ne l'ai pas avec moi? Ma mère, amoureuse il m'a laissé, ma mère, amoureuse il m'a laissé, ma mère, amoureuse il m'a laissé. –Fille, je vous conseille que, quand vous l'aurez vu, vous le fassiez tout ce qui était nécessaire, pour que de toi il reste content. –Ma mère, amoureuse il m'a laissé, ma mère, amoureuse il m'a laissé, ma mère, amoureuse il m'a laissé. –Parce que vous ne pouvez pas, ma fille, cesser de bien l’accueillir, dorénavant je vous punis et que vous lui obéissez en tout. –Ma mère, amoureuse il m'a laissé, ma mère, amoureuse il m'a laissé, ma mère, amoureuse il m'a laissé. –Vistes, madr’, o escudeiro que m’ houver’ a levar sigo? Menti‐lh’ e vai‐mi sanhudo, mia madre, ben vo‐lo digo: Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. Madre, vós que me mandastes que mentiss’ a meu amigo, que conselho mi daredes ora, poi‐lo non hei migo? Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Filha, dou‐vos por conselho que, tanto que vos el veja, que toda ren lhi façades, que vosso pagado seja. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Pois escusar non podedes, mia filha, seu gasalhado, des oimais eu vos castigo que lh’ andedes a mandado. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. De Don Fernán Díaz Estaturón j'ai entendu dire des nouvelles, qui me plaisent: que c’est est un homme qui beaucoup fait par Dieu et qu'il veut devenir maintenant ermite; et ce sera bien fait, s'il le faisait; parce que jamais on lui a connu de femme, depuis qu'il est né, et c'est de bon chrétien. Celui‐là a le Paradis dans la main, qui a toujours aimé, avec un sens chrétien, la paix et il n'a jamais aimé une femme ni son plaisir, et il n'a haï ni noble ni un vilain; et je vous dirai de lui plus, s'il vous plaît: et il n'a jamais aimé une femme, et il n'a pas voulu ni ne veut, mais il parle bien et il est beau. Et il est né un si bon jour et il a su si bien tromper le péché, que pour une femme il n'a jamais voulu rien donner, bien qu'elle le voulût à lui comme amoureux; et ceux qui ne le connaissent pas bien nous croyons qu'il a de la folie, parce que, il n'a pas pensé avoir une femme. Que si aujourd'hui j'étais assombri, on ne saurait pas se garder mieux puisqu'il n'a jamais cohabité avec unefemme puisque le péché n'a pas pu rire de lui, puisque il n'a jamais donné aucune chose pour une femme; parce que pour exemple: si quelqu'un le regardait, il croirait qu'il meurt d’envie d’être marié. De Don Fernan Diaz Estaturão oi dizer novas, de que mi praz: que é home que muito por Deus faz e se quer ora meter ermitão; e fara bon feito, se o fezer; de máis, nunca lh’ home soube molher, des que naceu, tant’ é de bon cristão. Este ten o Paraiso en mão, que sempr’ amou, con sén cristão, paz, nen nunc’ amou molher nen seu solaz, nen desamou fidalgo nen vilão; e máis vos én direi, se vos prouguer: nunca molher amou, nen quis nen quer, pero cata falagueir’ e loução. E atán bon dia foi ele nado que tan ben soub’ o pecad’ enganar, que nunca por molher ren quiso dar, e pero mete‐s’ el por namorado; e os que o non conhocemos ben cuidamos del que folia manten, mais el d’ haver molher non é pensado. Que se hoj’ ele foss’ empardẽado, nen se saberia melhor guardar de nunca ja con molher albergar, por non se riir dele o pecado, ca nunca deu por molher nulha ren; e pero vedes: se o vir alguen, terrá que morre por seer casado. Et, cependant il mainteint une telle chasteté que quand il mourra je vous dirai une chose: Beati Oculi il sera appelé. E, pois el tal castidade manten, quand’ el morrer, direi‐vos ũa ren: Beati Oculi sera chamado. BERNAL DE BONAVAL (Primeira metade do s. XIII) La dame que j’aime et qui est mon amour montrez‐la‐moi Dieu, s'il vous plaît, sinon donnez‐moi la mort. Celle que j'ai pour feu de mes yeux par lequel ils pleurent toujours, montrez‐la‐moi, Dieu, sinon donnez‐moi la mort. Celle que vous avez fait la plus belle de toutes celles que je connais, aïe Dieu, faites que je la voie, sinon donnez‐moi la mort. Aïe Dieu, qui vous avez fait que je l'aime plus que moi même, montrez‐la‐moi où je peut parler avec elle sinon donnez‐moi la mort. A dona que eu am’ e tenho por senhor amostrade‐mi‐a, Deus, se vos én prazer for, senon dade‐mi a morte. A que tenh’ eu por lume destes olhos meus e por que choran sempr’, amostrade‐mi‐a, Deus, senon dade‐mi a morte. Essa que vós fezestes melhor parecer de quantas sei, ai Deus, fazede‐mi‐a veer, senon dade‐mi a morte. Ai Deus, que mi a fezestes máis ca min amar, mostrade‐mi‐a u possa con ela falar, senon dade‐mi a morte. FERNANDO ESQUIO (Entre le XIII S. e le XIV S.) Dame, par laquelle j'ai eu un labeur si grand, il y a beaucoup de temps, par Dieu, que je ne vous ai pas vue et bien que très loin de vous j'ai vécu, ce proverbe antique je n'ai jamais considéré: «Aussi loin des yeux, que loin du coeur». Par Dieu, ma peine est hors pair et par vous je la porte toujours et je la porterai, et, bien que très loin de vous j'ai habité, je n'ai jamais pu considérer ce proverbe antique: «Aussi loin des yeux, que loin du coeur». Et j'ai avec moi une si grande peine d'amour que Dieu ne le sait pas: malheureux! Bien que je vive très éloigné de vous, je ne considère pas ce proverbe antique : «Aussi loin des yeux, que loin du coeur». Senhor, por que eu tant’ afan levei, gran sazon ha, por Deus, que vos non vi e pero mui longe de vós vivi, nunca aqueste verv’ antig’ achei: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». A minha coita, por Deus, non ha par que por vós levo sempr’ e levarei, e, pero mui longe de vós morei, nunca pude este verv’ antig’ achar: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». E tan gran coita d’ amor hei migo que o non sabe Deus, mal pecado! Pero que vivo muit’ alongado de vós, non acho este verv’ antigo: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». Allons, ma soeur, allons dormir sur les bords du lac, où j'ai vu marcher les oiseaux à mon ami. Allons, ma soeur, allons nous reposer sur les bords du lac, où j'ai vu marcher les oiseaux à mon ami. Sur les bords du lac, où j'ai vu, son arc à la main blesser les oiseaux, les oiseaux à mon ami. Sur les bords du lac, où j'ai vu, son arc à la main lancer les oiseaux, les oiseaux à mon ami. Son arc à la main blesser aux oiseaux, et veux qui chantaient il les laissait fuir, les oiseaux à mon ami. Son arc à la main tirer aux oiseaux, et ceux qui chantaient il ne veut pas les tuer, les oiseaux à mon ami. Vaiamos, irmana, vaiamos dormir nas ribas do lago, u eu andar vi a las aves meu amigo. Vaiamos, irmana, vaiamos folgar nas ribas do lago, u eu vi andar a las aves meu amigo. En nas ribas do lago, u eu andar vi, seu arco na mão as aves ferir, a las aves, meu amigo. En nas ribas do lago, u eu vi andar, seu arco na mano a las aves tirar, a las aves, meu amigo. Seu arco na mão as aves ferir, e las que cantavan leixa‐las guarir, a las aves, meu amigo. Seu arco na mano a las aves tirar, e las que cantavan non nas quer matar, a las aves, meu amigo. Un moine est appelé "escarallado" celui qui le dira commet une grave erreur, puisqu'il a de la vigueur pour baiser, je crois que le mec a une bite raide; puisqu'il féconde toutes celles qui couchent avec lui et il fait beaucoup de fils et de filles, plutôt je l'appelerai bien "bein membré". Je ne l'appelerai jamais "démembré", puisque il porte par devant une bite ferme que beaucoup de femmes de lait il remplit, parce que trois ont accouché en un jour et il a féconde plusieurs autres; donc je crois que par ce tel moine serait très bien "membré" pour cela. Démembré il ne peut pas être celui qui a fait dans Mariña tant de filles, et celui qui a fecondé maintenant un autre petite bergère, qui maintenant elle veut accoucher, et beaucoup d'autres femmes qu’il baise; donc je pense que tel moine peut bien être "membré" pour cette chose. (escarallado: impuissant / encarallado: ‐qui a le pénis grand/ carallo: ‐ un pénis) A ũu frade dizen escaralhado, e faz pecado quen lho vai dizer, ca, pois el sab’ arreitar de foder, cuid’ eu que gai’ é, de piss’ arriçado; e pois emprenha estas con que jaz e faze filhos e filhas assaz, ante lhe dig’ eu ben encaralhado. Escaralhado nunca eu diria, mais que trage ante caralho arreite, ao que tantas molheres de leite ten, ca lhe pariron tres en ũu dia, e outras muitas prenhadas que ten; e atal frade cuid’ eu que mui ben encaralhado per esto seria. Escaralhado non pode seer o que tantas filhas fez en Marinha, e que ten ora outra pastorinha prenhe, que ora quer encaecer, e outras muitas molheres que fode; e atal frade ben cuid’ eu que pode encaralhado per esto seer. ESTEVAN COELHO (...1308‐c.1336) La belle continuait à filer sa soie, sa voix douce disant de belles chansons d'ami. La belle continuait à travailler sa soie, sa voix douce en chantant de belles chansons d'ami. —Par le Dieu de la Croix, dame, je sais que vous avez une très triste amour, parce que vous dites si bien des chansons d'ami. —Par le Dieu de la Croix, dame, je connais que vous allez par une très triste amour parce que vous chantez si bien des chansons d'ami. Un vautour vous avez mangé, qu’est‐ce que vous devinez. Sedia la fremosa seu sirgo torcendo, sa voz manselinha fremoso dizendo cantigas d’ amigo. Sedia la fremosa seu sirgo lavrando, sa voz manselinha fremoso cantando cantigas d’ amigo. –Par Deus de Cruz, dona, sei eu que havedes amor mui coitado, que tan ben dizedes cantigas d’ amigo. Par Deus de Cruz, dona, sei eu que andades d’ amor mui coitada que tan ben cantades cantigas d’ amigo. –Avuitor comestes, que adevinhades. PERO VIVIÃEZ (...1275?...) Puisque nos mères vont à Saint Simón de Val de Prados pour allumer des bougies, allez mettons‐nous en marche, petites filles, avec nos mères, et qu'alors elles allument des bougies pour nous et pour elles que nous, petites filles, danserons ici. Tous nos amis iront là pour nous regarder et nous danserons devant eux, belles, corps à corps, et nos mères, puisque là elles vont, allument des bougies pour nous et pour elles que nous, petites filles, danserons ici. Nos amis iront pour observer comme nous dansons, et ils pourront voir, de jeunes filles très belles, dans notre danse; et nos mères, puisque là elles veulent aller, allument des bougies pour nous et pour elles que nous, petites filles, danserons ici. Pois nossas madres van a San Simon de Val de Prados candeas queimar, nós, as meninhas, punhemos d’ andar con nossas madres, e elas enton queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos todos lá iran por nos veer e andaremos nós bailand’ ant’ eles, fremosas, en cos, e nossas madres, pois que ala van, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos iran por cousir como bailamos, e poden veer bailar nós, moças de bon parecer; e nossas madres, pois lá queren ir, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. PEDRO EANES SOLAZ (XIIIe Siècle) Moi, belle, ne dormais pas, lelia doura!, et mon ami venait, edoi lelia doura! Je ne dormais pas et je pensais, lelia doura!, et mon ami arrivait, edoi lelia doura! Et mon ami venait, lelia doura!, et d'amour si bien je disais, edoi lelia doura! Et mon ami arrivait, lelia doura!, et d'amour si bien je chantais, edoi lelia doura! J'ai désiré beaucoup mon ami, lelia doura!, t’avoir avec moi, edoi lelia doura! Beaucoup j'ai désiré mon amant, lelia doura!, que vous soyez à mon côté, edoi lelia doura! Eu, velida, non dormia, lelia doura, e meu amigo venia, edoi lelia doura! Non dormia e cuidava, lelia doura, e meu amigo chegava, edoi lelia doura! O meu amigo venia, lelia doura, e d’ amor tan ben dizia edoi lelia doura! O meu amigo chegava, lelia doura, e d’ amor tan ben cantava, edoi lelia doura! Muito desejei, amigo, lelia doura, que vos tevesse comigo, edoi lelia doura! Muito desejei, amado, lelia doura, que vos tevess’ a meu lado, edoi lelia doura! Leli, leli, par Dieu, leli, lelia doura!, je connais bien qui ne dit pas leli, edoi lelia doura! Je connais bien qui ne dit pas leli, lelia doura!, le démon est celui qui ne dit pas leli: edoi lelia doura! (lelia, doura, edoi et leli ce sont des exclamations intraduisibles) Leli leli, par Deus, leli, lelia doura, ben sei eu quen non diz leli, edoi lelia doura! Ben sei eu quen non diz leli, lelia doura, demo x’ é quen non diz leli, edoi lelia doura! MEENDINHO (Premier tiers du XIII e Siècle) J'étais dans l'ermitage de Saint Simón et, elles m'ont encerclée, les vagues, comme elles sont grandes: Moi, attendant mon ami: où ira‐t‐il? En étant dans l'ermitage devant l'autel, les grandes vagues de la mer m'ont encerclée. Moi, attendant mon ami: où ira‐t‐il? Et elles m'ont encerclée, les vagues, comme elles son grandes: je n'ai pas de batelier, ni rameur. Moi, attendant mon ami: où ira‐t‐il? Et les grandes vagues de la mer m'ont encerclée: je n'ai pas de batelier, ni je sais ramer. Moi, attendant mon ami: où ira‐t‐il? Je n'ai pas de batelier, ni de rameur: je mourrai belle dans la plus grande mer. Moi, attendant mon ami: où ira‐t‐il? Je n'ai pas de batelier, ni je sais remer: je mourrai belle dans la haute mer. Moi, attendant mon ami: où ira‐t‐il? Sedia‐m’ eu na ermida de San Simion e cercaron‐mi as ondas, que grandes son. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Estando na ermida ant’ o altar, cercaron‐mi as ondas grandes do mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas, que grandes son: non hei i barqueiro, nen remador. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas do alto mar: non hei i barqueiro, nen sei remar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen remador: morrerei eu fremosa no mar maior. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen sei remar: morrerei eu fremosa no alto mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! JOAN MEENDIZ DE BRITEIROS (...1288‐1334...) Dieu, comme je me suis sentie contente cette nuit, amie, pour un rêve que j'ai rêvé! Car je rêvait, comment je vous dirai, que mon ami me disait ainsi: «Parlez‐moi, mon amie: aïe mon feu et mon bien!». Il n'y a pas eu dans le monde une femme si joyeuse dans des rêves, ni elle pourra exister, puisque j'ai rêvé qu'il arrivait à dire celui qui m’aime mieux que lui‐même: «Parlez‐moi, mon amie: aïe mon feu et mon bien!». Quand je me suis éveillée, j'ai eu un grand chagrin, puisque dans ce rêve j'ai eu une grande joie qu’il me priait par Notre Seigneur ce qui me plaît plus que le fait d’aimer: "Parlez‐moi, mon amie: aïe mon feu et mon bien!». Et, après que je fus éveillée, je suis allée prier à Dieu qu'il me fasse réalité ce rêve. Deus, que leda que m’ esta noite vi, amiga, en un sonho que sonhei! Ca sonhava, en como vos direi, que me dizia meu amig’ assi: «Falad’, amig’, ai meu lum’ e meu ben!». Non foi no mundo tan leda molher en sonho, nen no podia seer, ca sonhei que me veera dizer aquel que me milhor que a si quer: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». Des que m’ espertei, houvi gran pesar, ca en tal sonho havia gran sabor con o rogar‐me, por Nostro Senhor, o que me sabe máis que si amar: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». E, pois m’ espertei, foi a Deus rogar que me sacass’ aqueste sonh’ a ben. Maintenant je regarde qu'il n'y a pas de vérité dans les rêves, amie, si Dieu me pardonne; et je veux vous montrer ensuite la raison, et vous verrez comme, par charité: j'ai rêvé il y a longtemps, que mon bien viendrait et mon ami n'est pas venu, il ne vient pas. Parce qu'il n'y a aucune vérité dans les rêves, le soleil n'est bon ni mal, et désormais je ne croirai jamais un autre, parce que, mon amie, Dios me vaut, j'ai rêvé il y a longtemps, que mon bien viendrait et mon ami n'est pas venu, il ne vient pas. Moi, mon amie j'entends que des rêves ne peuvent pas être des vérités, ils ne peuvent pas me faire mal ni bien, parce que, mon amie, que Dieu bien me donne, j'ai rêvé il y a longtemps, que mon bien viendrait et mon ami n'est pas venu, il ne vient pas. Et, puisque mon ami est parti et qu’il ne vient pas, mes rêves, mon amie, ils ne sont ni mauvais ni sont bien Ora vej’ eu que non ha verdade en sonh’, amiga, se Deus me perdon; e quero‐vos logo mostrar razon, e vedes como, par caridade: sonhei, muit’ ha, que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Ca non ha verdade nemigalha en sonho, nen sol non é ben nen mal, e eu nunca ende creerei al, porque, amiga, se Deus me valha, sonhei, muit’ ha que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Per min, amiga, entend’ eu ben que sonho non pode verdade seer, nen que m’ er pode ben nen mal fazer, porque, amiga, se Deus ben mi dé, sonhei, muit’ ha, que veera meu ben a meu amig’ e non veo, nen ven. E, pois se foi meu amig’ e non ven, meu sonh’, amiga, non é mal nen ben. PERO GONÇALVEZ DE PORTOCARREIRO (Deuxième moitié du XIIIe Siècle) J'ai perdu l'anneau de mon ami Je l’ai perdue sous le pin vert: et je pleure,ma belle! J'ai perdu l'anneau de mon aimé sous la branche verte: et je pleure,ma belle! Je l'ai perdu sous le pin vert; pour cela je pleure, demoiselle: et je pleure,ma belle! Je l'ai perdu sous la branche verte; pour cela je pleure, maîtresse de quelque chose: et je pleure,ma belle! O anel do meu amigo perdi‐o so‐lo verde pino, e chor’ eu, bela! O anel do meu amado perdi‐o so‐lo verde ramo, e chor’ eu, bela! Perdi‐o so‐lo verde pino; por én chor’ eu, dona virgo, e chor’ eu, bela! Perdi‐o so‐lo verde ramo; por én chor’ eu, dona d’ algo, e chor’ eu, bela! AIRAS DE SANTIAGO (Deuxième moitié du XIIIe Siècle) Je vois disparaître toutes les choses du monde de comme elles avaient l'habitude d'être, et je vois les gens cesser de faire le bien qu'ils avaient l'habitude —tels temps nous arrivent!—, mais ne pourra pas se casser le coeur de mon ami celui que j'aime tant. Bien que l'homme détache le coeur des choses qu’il aime, par bonne foi, et l'homme part de la terre d'où ilest, et l'homme part où il trouve un grand profit, on ne pourra pas se casser le coeur de mon ami celui que j'aime tant. Toutes les choses je vois changer: les temps changent et l'autre change, changent les gens pour faire le bien ou le mal, changent les vents et toutes les autres choses, mais ne peut pas changer le coeur de mon ami celui que j'aime tant. Toda‐las cousas eu vejo partir do mund’ en como soian seer, e vej’ as gentes partir de fazer ben que soian –tal tempo nos ven!–, mais non se pod’ o coraçon partir do meu amigo de mi querer ben. Pero que home part’ o coraçon das cousas que ama, per bõa fe, e parte‐s’ home da terra ond’ é, e parte‐s’ home d’ u grande prol ten, non se pode parti‐lo coraçon do meu amigo de mi querer ben. Toda‐las cousas eu vejo mudar: mudan‐s’ os tempos e muda‐s’ o al, muda‐s’ a gente en fazer ben ou mal, mudan‐s’ os ventos e tod’ outra ren, mais non se pod’ o coraçon mudar do meu amigo de mi querer ben. —Mon Ami, je veux vous demander. —Demandez, dame que cela me plait. —Vous ne devez rien me nier. —Jamais, dame, je ne vous nierai rien. —Pourquoi faites‐vous beaucoup de chansons? —Dame, pour que vous ne m'oubliiez jamais. —Je veux vous demander, de bonne foi. —Demandez, que cela me donne grand plaisir. —Vous ne me niez rien, qu’il en soit ainsi. —Je ne vous nierai rien, ma dame. —Pourquoi faites‐vous beaucoup de chansons? —Dame, pour que vous ne m'oubliiez jamais. —Si je pose une question, vous ne devez pas vous sentir dérangé. —Non, dame, plutôt je vous en remercierai. —Ne me niez pas de réponse à ce que je vous dirai. —Jamais, dame, je ne vous nierai aucune chose. —Pourquoi faites‐vous beaucoup de chansons? —Dame, pour que vous ne m'oubliiez jamais. —Et ce bien le faites‐vous pour moi? —Pour vous, ma dame, car vous le valez bien.] –Meu amigo, quero‐vos preguntar. –Preguntade, senhor, ca m’ é én ben. –Non vos ha mester de mi ren negar. –Nunca vos eu, senhor, negarei ren. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Preguntar‐vos quero, per bõa fe. –Preguntade, ca hei én gran sabor. –Non mi neguedes ren, pois assi é. –Nunca vos ren negarei, mia senhor. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Non vos pes de qual pregunta fezer. –Non, senhor, ante vo‐lo gracirei. –Non m’ ar neguedes o que vos disser. –Nunca vos eu, senhor, ren negarei. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –E este ben por mí o fazedes? –Por vós, mia senhor, que o valedes. Aïe, Justice, un malheur vous faites, que maintenant vous ne voulez pas justement exécuter Mor de Cana, bien qu'elle est allée tuer Joan Airas, en le faisant sans raison; mais, si vous voulez faire justice, vous devez la mettre sous lui, comme le Livre de Leon ordonne; parce qu'il l'aimait beaucoup, et il ne l'appelait jamais autrement que "dame", et, quand encore mieux il l’aimait, c'est le moment où elle l'a tué; pour cela, Justice, devant un tel préjudice, mettez‐la sous lui déjà d'un seul coup, que le droit l'ordonne ainsi. Et, quand Joan Airas a cru le plus que de Mor de Cana avait à attendre un bien, c'est le moment qu'elle est allée le tuer cependant, aussitôt qu'il a été dans son pouvoir; pour cela, Justice, parce que c’est ainsi arrivé, mettez‐la sous lui, et elle souffrira celle qui très lâchement a tuée. Et celui qui regarde les deux allongés, dira: «Hereux soit ce qui l'a jugé!». Ai, Justiça, mal fazedes, que non queredes ora dereito filhar de Mor da Cana, porque foi matar Joan Airas, ca fez mui sen razon; mais, se dereito queredes fazer, ela so el devedes a meter, ca o manda o Livro de Leon; ca lhi queria gran ben, e des i nunca lhi chamava senon "senhor", e, quando lh’ el queria mui milhor, foi‐o ela logo matar ali; mais, Justiça, pois tan gran torto fez, metede‐a ja so ele ũa vez, ca o manda o dereito assi. E, quando máis Joan Airas cuidou que houvesse de Mor da Cana ben, foi‐o ela logo matar por én, tanto que el en seu poder entrou; mais, Justiça, pois que assi é ja, metan‐na so el, e padecerá a que o a mui gran torto matou. E quen nos ambos vir jazer, dira: «Beeito seja aquel que o julgou!». PERO DE VEER (...1240?...) Aïe, Dieu, j'ai une grande tristesse à l'intérieur de moi, parce que mon ami est parti et je suis resté petite et de lui amoreuse. Quand il a parti de Julhan, je suis resté, belle, par non mentir, petite et de lui amoreuse. Là j'ai eu peur de ma mort, je suis resté très triste en gardant mon troupeau, petite et de lui amoreuse. Ai Deus, que doo que eu de mí hei, porque se foi meu amig’ e fiquei pequena e del namorada. Quando s’ el houve de Julhan a ir, fiquei, fremosa, por vos non mentir, pequena e del namorada. Ali houv’ eu de mia morte pavor, u eu fiquei mui coitada pastor, pequena e del namorada. JOAN ZORRO (Fin XIIIe Siècle) Le Roi du Portugal des barques a ordonné de construire, et là ma fille et notre ami iront dans les barques avec moi. Le Roi portugais des barques a ordonné de faire, et là ma fille et notre ami iront dans les barques avec moi. Des barques il a ordonné de travailler et de les jeter dans la mer, et là ma fille et notre ami iront dans les barques avec moi. Des barques il a ordonné de faire et dans la mer de mettre, et là ma fille et notre ami iront dans les barques avec moi. El‐Rei de Portugale barcas mandou lavrare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. El‐Rei portugueese barcas mandou fazere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou lavrare e no mar as deitare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou fazere e no mar as metere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. JUIÃO BOLSEIRO (Troisième quart du XIII S.) Sans mon ami je me réveillerai seule au lever du jour et même mes yeux ne dorment pas; et combien je peux, je demande la lumière à Dieu mais il ne me la donne pas en aucune façon. Mais, si j'étais avec mon ami, la lumière serait maintenant avec moi. Quand je dormais avec mon ami dormais, la nuit ne durait rien, maintenant la nuit dure et vient et va: la lumière ne vient pas, ni le jour apparaît. Mais, si j'étais avec mon ami, la lumière serait maintenant avec moi. Et selon ce que je pense, en étant avec moi mon feu et mon seigneur: la lumière vient tout de suite, et ce ne me plait pas, et maintenant va la nuit et vient et croît. Mais, si j'étais avec mon ami, la lumière serait maintenant avec moi. Je dis Pater nostrus plus de cent fois Pour celui qui est mort sur la vraie croix, qu'Il me montre tôt la lumière, mais montrez‐moi vous les nuits de l’avent. Mais, si j'étais avec mon ami, la lumière serait maintenant avec moi. Sen meu amigo manh’ eu senlheira e sol non dormen estes olhos meus; e, quant’ eu posso, peç’ a luz a Deus e non mi a dá per nulha maneira. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Quand’ eu con meu amigo dormia, a noite non durava nulha ren, e ora dur’ a noit’ e vai e ven: non ven a luz, nen parec’ o dia. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. E, segundo, com’ a mí parece, comigo man meu lum’ e meu senhor: ven log’ a luz, de que non hei sabor, e ora vai a noit’ e ven e crece. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Pater nostrus rez’ eu máis de cento por Aquel que morreu na vera cruz, que Ele mi mostre mui cedo a luz, mais mostra‐mi as noites d’ avento. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Ces nuits si longues que Dieu fait en un jour triste pour moi, parce que je ne les dors pas: pourquoi ne les faisait‐il pas dans le temps où mon ami avait l'habitude de parler avec moi? Parce qu'il les fait si grandes que je ne peux pas dormir, affligée, et, comme elles sont excessives, je voudrais de nouveau dans le temps où mon ami avait l'habitude de parler avec moi? Pourquoi Dieu les fait‐il si grandes, sans mesure, inégales, si je ne peux pas les endormir? Pourquoi ne les fait‐il comme dans le temps où mon ami avait l'habitude de parler avec moi?] Aquestas noites tan longas que Deus fez en grave dia por min, por que as non dormio, e por que as non fazia no tempo que meu amigo soia falar comigo? Porque as fez Deus tan grandes non posso eu dormir, coitada, e, de como son sobejas, quisera eu outra vegada no tempo que meu amigo soia falar comigo. Por que as Deus fez tan grandes sen mesura desiguaes, e as eu dormir non posso? Por que as non fez ataes no tempo que meu amigo soia falar comigo? PERO MEOGO (Deuxième moitié du XIII S.) L'aube s'est levée, elle s'est lévée la belle, elle va laver ses cheveux à la fontaine froide, contente des amours, contente des amours. L'aube s'est levée, elle s'est lévée la vigoureuse,, elle va laver ses cheveux à la fontaine froide, contente des amours, contente des amours. Elle va laver ses cheveux à la fontaine froide, son ami a passé, qui tant l'aimait, contente des amours, contente des amours. Elle va laver ses cheveux à la fontaine froide, son ami passe, qui beaucoup l'aimait, contente des amours, contente des amours. Son ami passe, qui tant l'aimait, le cerf revenait de la montagne à l'eau, contente des amours, contente des amours. Son ami passe, qui beaucoup l'aimait, le cerf revenait de la montagne à l'eau, contente des amours, contente des amours. Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a velida, vai lavar cabelos na fontana fria, leda dos amores, dos amores leda. Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a louçana, vai lavar cabelos na fria fontana, leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fontana fria, passou seu amigo, que lhi ben queria, leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fria fontana, passa seu amigo, que a muit’ amava, leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo, que lhi ben queria, o cervo do monte a augua volvia, leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo, que a muit’ amava, o cervo do monte volvia a augua, leda dos amores, dos amores leda. —Dites, ma fille, ma fille belle: pourquoi avez‐vous tardé dans la fontaine froide? —J'ai des amours. —Dites, ma fille, ma fille vigoureuse: pourquoi avez‐vous tardé dans la source froide? —J'ai des amours. —J'ai tardé, ma mère, dans la source froide, parce que des cerfs revenaient de la montagne à l'eau. J'ai des amours. —J'ai tardé. ma mère, dans la source froide, parce que des cerfs revenaient de la montagne à l'eau. J'ai des amours. ‐Vous mentez, ma fille, vous mentez pour l'ami! Je n'ai jamais vu un cerf qui revenait vers la riviére. —J'ai des amours. —Vous mentez, ma fille, vous mentez pour l'aimé! Je n'ai jamais vu un cerf qui revenait d'en haut. —J'ai des amours. –Digades, filha, mia filha velida: por que tardastes na fontana fria? –Os amores hei. Digades, filha, mia filha louçana: por que tardastes na fria fontana? –Os amores hei. –Tardei, mia madre, na fontana fria, cervos do monte a augua volvian. Os amores hei. Tardei, mia madre, na fria fontana, cervos do monte volvian a augua. Os amores hei. –Mentir, mia filha, mentir por amigo! Nunca vi cervo que volvess’ o rio. –Os amores hei. Mentir, mia filha, mentir por amado! Nunca vi cervo que volvess’ o alto. –Os amores hei. PEDRO AMIGO DE SEVILHA (...1268‐1285...) —Par Dieu, mon amie: savez‐vous, peut‐être, comme pourrais‐je envoyer un message à mon ami, qui n'a pas le pouvoir de parler avec moi et à cause de cela il meurt de le chagrin? Et, bien je vous dis, que s'il meurt de cette façon, je ne vivrai plus désormais. Mon amie, je sais avec certitude qu'il n'y a aucune façon pour laquelle mon ami puisse parler avec moi, et j'ai la façon et j'ai commandé une autre dame de lui faire une très jolie chanson; et, avec cette chanson que cette dame a fait, chaque fois que je veux, il parlera toujours avec moi. Mon ami n'est pas troubadour, mais si grand est l'amour qu'il a pour moi qu'il prendra un autre connaisseuse et elle fera une chanson, que je lui enverrai; mais, mon amie: comme saura‐t‐il que c'est moi qui la lui envoie, ou qui est‐ce qui le lui dira? —Moi, mon amie, je ferai qu'il le sache et, je lui dirai aussi qu'il le fasse chanter pour d'une autre dame comme s'il parlerait avec toi, quand il voudra; mais il est nécessaire de le faire bien avec l'assurance de que vous ne reculerez pas. –Par Deus, amiga, podedes saber como podesse mandad’ enviar a meu amigo, que non ha poder de falar mig’ e morr’ én con pesar? E, ben vos digo, se el morr’ assi, que non viverei ja máis des ali. Amiga, sei ben que non pod’ haver meu amig’ arte de migo falar, e houv’ eu art’ e figi‐lhe fazer por outra dona un mui bon cantar; e, pois por aquela dona trobou, cada que quis, sempre migo falou. O meu amigo non é trobador, pero tan grand’ é o ben que m’ el quer que filhará outra entendedor e trobará, pois que lho eu disser; mais, amiga, per quen o sabera que lho eu mando, ou quen lho dira? –Eu, amiga, o farei sabedor que, tanto que el un cantar fezer por outra dona e pois por seu for, que falará vosco, quando quiser; mais ha mester de lho fazer el ben creent’ e vós non o ceardes én. —Mon amie, par les cieux et par n'importe quel mal je puisse avoir, je ne reculerai jamais plus. —Il est nécessaire, parce qu'ils en tiendront compte si vous reculez, et ils vous le garderons en mémoire. –Amiga, per ceos e quant’ eu hei de mal, máis nunca o ja cearei. –Mester vos é, cá vo‐lo entenderán se o ceardes, e guardar‐vos‐an MARTIN PADROZELOS (Deuxième moitié du XIIIe Siècle) Par Dieu, que vous ne pouvez pas ma mère et ma dame aller à San Salvador donc, si aujourd'hui là trois belles vont, j'en serais une, je le sais bien. Pour faire une prière, je veux aujourd'hui aller là‐bas, et pour ne pas mentir, si aujourd'hui deux belles là sont, j'en serais une, je le sais bien. Là mon ami est, aïe ma mère, et là je dois voir, parce que cela me cause du plaisir; si aujourd'hui une belle va là‐bas, j'en serais une, je le sais bien. Por Deus, que vos non pes, mia madr’ e mia senhor, d’ ir a San Salvador, ca, se hoje i van tres fremosas, eu serei a ũa, ben o sei. Por fazer oraçon, quer’ hoj’ eu ala ir, e, por vos non mentir, se hoj’ i duas son fremosas, eu serei a ũa, ben o sei. I é meu amig’, ai madr’, e i‐lo‐ei veer, por lhi fazer prazer; se hoj’ i ũa vai fremosa, eu serei a ũa, ben o sei. LOURENÇO (Deuxième tiers du XIII S.) Trois très belles bergères chantaient à l'amour, très tristes de leurs amours. Et une, ma dame, disait: «Dites, mes amies, avec moi la chanson de mon ami». Les trois chantaient très bien, comme de jeunes filles amoureuses et par les amours affligées. Et celle pour laquelle je perds le sens disait: «Dites, mes amies, avec moi la chanson de mon ami». Quel grand plaisir j'avais à les écouter chanter alors! Et mon coeur jouissait quand ma dame disait : «Dites, mes amies, avec moi la chanson de mon ami». Et si plus je les écoutais, un plus grand plaisir je sentirai puisque cela me donnait de la satisfaction: que ma dame disait: «Dites, mes amies, avec moi la chanson de mon ami». Tres moças cantavan d’ amor, mui fremosinhas pastores, mui coitadas dos amores. E diss’ end’ ũa, mia senhor: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Todas tres cantavan mui ben, come moças namoradas e dos amores coitadas. E diss’ a por que perço o sén: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Que gran sabor eu havia de as oir cantar enton! E prougue‐mi de coraçon quanto mia senhor dizia: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». E se as eu máis oisse, a que gran sabor estava e que muito me pagava de como mia senhor disse: «Dized’, amigas, con migo o cantar do meu amigo». MARTIN DE GINZO (Deuxième moitié du XIII S.) Celle qui était d'une grande beauté a ordonné jouer du tambour. Vigoureuse, je meurs d'amours. Celle qui avait un joli visage a ordonné jouer du tambour. Vigoureuse, je meurs d'amours. Elle a ordonné jouer du tambour et on ne lui donnait point de repos. Vigoureuse, je meurs d'amours. Elle a ordonné jouer du tambour et on ne laissait point de répit Vigoureuse, je meurs d'amours. A do mui bon parecer mandou lo adufe tanger. Louçana, d’ amores moir’ eu. A do mui bon semelhar mandou lo adufe sonar. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe tanger e non lhi davan lezer. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe sonar e non lhi davan vagar. Louçana, d’ amores moir’ eu. MARTIN CODAX (Moitié ou troisième quart du XIII e Siècle) Vagues de la mer de Vigo: avez‐vous vu mon ami? Aï, Dieu, pourvu qu'il vienne vite! Vagues de la mer profonde: avez‐vous vu mon aimé? Aï, Dieu, pourvu qu'il vienne vite! Avez‐vous vu mon ami, celui pour lequel je soupire? Aï, Dieu, pourvu qu'il vienne vite! Avez‐vous vu mon aimé celui pour lequel j'ai un grand soin? Aï, Dieu, pourvu qu'il vienne vite! Ondas do mar de Vigo, se vistes meu amigo? E, ai Deus, se verra cedo! Ondas do mar levado, se vistes meu amado? E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amigo, o por que eu sospiro? E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amado por que hei gran coidado? E, ai Deus, se verra cedo! Dans le sacré, à Vigo, elle dansait avec son corps divin: je sens l'amour! À Vigo, dans le sacré, elle dansait avec son corps mince: je sens l'amour! Elle dansait avec son corps divin puisque qu'elle n'avait jamais eu d'ami: je sens l'amour! Elle dansait avec son corps mince, puisqu'elle n'avait jamais eu d'aimé: je sens l'amour! Puisqu'elle n'avait jamais eu d'ami, excepté dans le sacré, à Vigo: je sens l'amour! Qui n'aurait jamais aimé, excepté à Vigo, dans le sacré: je sens l'amour! Eno sagrado, en Vigo, bailava corpo velido: amor hei! En Vigo, no sagrado, bailava corpo delgado: amor hei! Bailava corpo velido, que nunca houver’ amigo: amor hei! Bailava corpo delgado, que nunca houver’ amado: amor hei! Que nunca houver’ amigo, ergas no sagrad’, en Vigo: amor hei! Que nunca houver’ amado, ergas en Vigo, no sagrado: amor hei! MARTIN SOAREZ (c.1200‐c. 1260) «Cette chanson a fait Martin Soares pour un chevalier qui «Esta cantiga fez Martin Soares a un cavaleiro que était un fanfaron qui disait qu'il venait de l'Outre‐mer». era chufador, que dezia que viinha d’ Outramar» Bien que je ne suis pas allé à l'Outre‐mer, je connais beaucoup de cette terre et selon j'ai écouté le raconter à Soeiro Eanes, qui vient de là‐bas: il dit que Marcelha est plus loin de la mer, et Acre est près d'ici, et Somportes presque là à côté. Et je connais bien des journées, parce que je l'ai écouté parler: il dit qu'il peut y aller, celui qui marche bien, de Belfurado à Santarém, et s'il se lèvera tôt un autre jour, il pouvait aller manger à Nogueirol et arriver à Jérusalem. Et il dit qu'il a connu un juif, qui a vu arrêter Notre Seigneur; et vous aurez une grande joie, si je me préoccupe de vous le raconter: il dit qu'il est un berger juif, né à Rocamador, qui s'appelle don Andreu. Pero non fui a Ultramar, muito sei eu a terra ben per Soeir’ Eanes, que én ven, segundo lh’ eu oi contar: diz que Marcelha jaz alen do mar, e Acre jaz aquen, e Somportes log’ i a par. E as jornadas sei eu ben, como lhi eiri oi falar: diz que pod’ ir, quen ben andar, de Belfurad’ a Santaren, se noutro dia madurgar, e ir a Nogueirol jantar e maer a Jerusalen. E diz que vio ũu judeu que vio prender Nostro Senhor; e haveredes i gran sabor, se vo‐lo contar, cuido‐m’ eu: diz que é un judeu pastor, natural de Rocamador, e que ha nome Don Andreu. Je vous dirai du sépulcre, où il est allé, que j'ai écouté comme don Soeiro le racontait ainsi; comme il m'a dit que je vous raconterai: de Santarém il y a trois lieues et quatre ou cinq de Loulé, et Belfurado situé près de là. Où Notre Seigneur a marché, il dit qui a été pèlerin, et, après que le Soldán lui a donné le pardon, il a eu une grande joie de revenir; c'était pénible parcourir Coira et Galisteu avec torques comme de l'Empereur. Do sepulcro vos er direi, per u andou, ca lho oi a Don Soeiro ben assi; como m’ el disse, vos direi: de Santaren tres legoas é e quatro ou cinco de Loule, e Belfurado jaz log’ i. Per i andou Nostro Senhor, d’ ali diz el que foi romeu, e, depois que lh’ o Soldan deu o perdon, houve gran sabor de se tornar; e foi‐lhi greu d’ andar Coira e Galisteu con torquis do Emperador. «Cette autre chanson j'ai fait pour Afonso Eanes do Cotón. Elle a été une «Esta outra cantiga fez a Afons’ Eanes do Coton. Foi de chanson satirique, où on montrait, en disant mal de si, les ruses que l'autre mal dizer aposto,en que mostrava, dizendo mal de si, avait; et elle dit ainsi ». as manhas que o outr’ havia; e diz assi» Notre Seigneur, comme je suis triste avec ces ruses que tu m'as voulu donner: je suis un grand homme à putes, obstiné, et il me plait beaucoup de jouer aux dés; en plus de cela, il me plaît d'habiter aussi dans ces rues et vivre à l'écart. Le bien pourrait pour moi, s'il y avait un médiateur, tomber pour ma bonne chance et faire de moi un homme honnête; mais je suis payé par cette débauche désastreuse et de ces tavernes et de ce boire; et, puisque je ne peux pas plus valoir déjà, je veux aller où je peux être vicieux. Et bien que bien je sais que je ne vaux rien je n'ai pas d'intention de goûter à la bonté, je ne veux pas perdre cette débauche ni ces putes ni ce disputer, ne veux pas aller à d'autres frontières, puisque je perdrais les vices et je devrai travailler. Avant je avait d'autres habiletés, dont je ne peux plus me servir déjà beaucoup: chaque fois que j'entre dans le brelan je trouve quelque bagarre à nouveau, et pour cela je devrai souffrir tout de suite une peine, et je devrai fuir et me cacher dans le bordel. Et après, quand je suis dans mon repos, je me rends, mais tout de suite je reprend mon chemin. Nostro Senhor, com’ eu ando coitado con estas manhas que mi quisestes dar: son mui gran putanheiro aficado e pago‐me muito dos dados jogar; des i ar hei mui gran sabor de morar per estas ruas vivend’ apartado. Podera‐m’ eu ben, se foss’ avegoso, caer en bon prez e honrado seer; mais pago‐m’ eu deste foder astroso e destas tavernas e deste bever; e, pois que eu ja máis non posso valer, quero‐m’ andar per u seja viçoso. E pois eu entendo que ren non valho nen hei por outra bondade a catar, non quer’ eu perder este fodestalho nen estas putas nen este entençar, nen quer’ ir per outras fronteiras andar, perdend’ o viç’ e dando‐mi trabalho. Ainda eu outras manhas havia, per que eu non posso ja muito valer: nunca vos entro na tafularia que lh’ i non haja algun preit’ a volver, porque hei pois en gran coita a seer, e fugir e guarir na putaria. E pois, quando me vejo en meu lezer, me rendo logo, e pois vou mia via. Et je permets que les putes de moi parlent bien, de mes ruses et de ma passion démesurée. E leixo i putas de mí ben dizer, e de mias manhas e de mia folia. PERO GARCIA BURGALES (Troisième quart du XIII e Siècle) Désormais je n'aurais rien à craindre de Dieu, car je sais bien qu'Il ne peut jamais me faire de mal pendant que je vis, bien qu'il ait un grand pouvoir, donc tôt Il m'a blessé quand j'attendais des biens dans le monde, et pour cela je sais qu'il ne peut me faire de mal. Parce qu'Il m'a arraché d'une si bonne dame et déjà Il ne pourra pas faire une autre comme celle‐là, ni déjà dans le monde il n'y aurar une autre comme celle‐là; et qui a déjà vu celle‐ci, ne verra pas une si douce et si belle et de si de bon sens, parce que celle‐là ne manquait de rien de combien de bien il doit avoir une dame. Et puisqu'Il a fait mourir une si bonne dame, bien je connais qu'Il ne me fera pas de mal; et puisque je ne peux pas recevoir de mal de Lui, et Il ne me calme pas la grande peine que j'ai pour elle, puisque Dieu la fait mourir, qu'Il se regarde dans le pouvoir des Juifs comme Il s'est regardé prisonnier déjà encore une fois! Et tout homme qui aimera une femme, quand il écoute cel, s'il ne dira pas amen, que ne sent jamais plaisir de ce qu'il aime! Ja eu non hei oimais por que temer nulha ren Deus, ca ben sei eu d’ El ja ca me non pode nunca mal fazer, mentr’ eu viver, pero gran poder ha, pois que me cedo tolheu quanto ben eu atendia no mund’ e, por én, sei eu ca me non pode mal fazer. Ca tan bõa senhor me foi tolher qual el ja en no mundo non fara, nen ja eno mundo par non pode haver; e quen aquesta viu ja non veerá tan mansa e tan fremosa e de bon sén, ca esta non menguava nulha ren de quanto ben dona devi’ haver. E pois tan bõa senhor fez morrer, ja eu ben sei que me non fara mal; e pois eu d’ El non hei mal a prender, e a gran coita que hei me non val por ela, pois que mi a fez morrer Deus, El se veja en poder de Judeus como se viu ja outra vez prender! E tod’ homen que molher ben quiser, e m’ esto oir, e amen non disser, nunca veja de quanto ama prazer! Roi Queimado est mort avec l'amour dans ses chansons, par sainte Marie, par une dame qu’il amait beaucoup; et pour se faire le meilleur troubadour, parce qu'elle n'a pas voulu lui faire du bien, il s’a tué dans ses chansons; mais ila ressuscité après le troisième jour. Il a fait cela pour une de ses dames qu'il aime beaucoup; et encore je vous dirais: parce qu'il croit qu'il fait une maestria dans les chansons qu'il fait, il lui plaît de mourir dans ceux‐ci, et après recommencer à vivre. Il fait cette chose, puisque il peut l'obtenir, mais un autre homme le ferait pour rien. Et il n'a pas peur de sa mort, mais il aurait plus peur de sa mort; mais il sait bien, par sa sagesse, qu'il vivra, après qu'il sera mort; et il fait dans son chanson que la mort le prend: et après cela il vit. vous voyez quel pouvoir Dieu lui a donné ‐mais qui le penserait! Et si mon Dieu me donnait le pouvoir de comme il a aujourd'hui, après d’être mort, vivre, je n'aurais jamais plus peur pour ma mort. Roi Queimado morreu con amor en seus cantares, par Santa Maria, por ũa dona que gran ben queria; e, por se meter por máis trobador, porque lh’ ela non quiso ben fazer, feze‐s’ el en seus cantares morrer; mais resurgiu depois ao tercer dia. Esto fez el per ũa sa senhor que quer gran ben; e máis vos én diria: porque cuida que faz i maestria enos cantares que fez, ha sabor de morrer i, e des i d’ ar viver. Esto faz el, que x’ o pode fazer, mais outr’ homen per ren non o faria. E non ha ja de sa morte pavor, senon sa morte máis‐la temeria; mais sabe ben, per sa sabedoria, que viverá, des quando morto for; e faz‐s’ en seu cantar morte prender: des i ar vive. Vedes que poder que lhi Deus deu –mais quen o cuidaria! E se mi Deus a mí desse poder qual hoj’ el ha, pois morrer, de viver, jamais morte nunca eu temeria. AFONSO X (1221‐1284) J’ai découvert le doyen de Cadix, qu'on lui emportaient des livres de location; et à celui qui les apportait je lui ai demandé au sujet d’eux, et il m'a répondu: «Monsieur, avec ces deux livres que vous regardez et avec les autres qu'il a, il baise grâce à eux combien il veut. Et encore plus je vous dirai ceci: que bien que dans la Loi il ait beaucoup, s'il voulait lire, de ce que je connais de sa fortune, avec les livres qu'il a, il n'y a pas de femme à qui il ne fait pas que des grues lui semblent des corbeaux, et les aigles, des vers de soie, et forcément elles baiseront, s'il voulait. Parce qu'il n'y a plus, dans l'art de baiser, de ce que se trouve dans les livres qu'il a; et il a une joie si grande quand il les lit qu'il ne prête attention ni au jour ni à la nuit, et il sait sur l'art de baiser si bien qu'avec ses livres d'arts qu'il a, il baise les maures chaque fois qu'il lui plaît. Et je vous raconterai plus de son savoir, comme il a fait 'avec les livres: ordonner tous devant lui les apporter, et après qu'il baise assez avec ceux‐ci, Ao daian de Calez eu achei livros que lhi levavan d’ aloguer; e o que os tragia preguntei por eles, e respondeu‐m’ el: «Senher, con estes livros que vós veedes dous e con os outros que el ten dos sous, fod’ el per eles quanto foder quer. E ainda vos end’ eu máis direi: macar na Lei muit’á, se el quixer, leer, por quanto eu de sa fazenda sei, con os livros que ten, non ha molher a que non faça que semelhen grous os corvos, e as aguias babous, per força de foder, se x’ el quiser. Ca non ha máis, na arte do foder, do que, nos livros que ele ten, jaz; e el ha tal sabor de os leer que nunca noite nen dia al faz, e sabe d’ arte do foder tan ben que con nos seus livros d’ artes, que el ten, fod’ el as mouras cada que lhi praz. E máis vos contarei de seu saber, que con nos livros que ele ten faz: manda‐os ante si todos trager, e pois que fode per eles assaz, si une femme trouve qu'elle a un démon, aussi il la baise autant avec art et avec sagesse, qu'il tire le démon méchant d'elle. Et, avec tout cela, il fait encore d'autres choses avec les livres qu'il a, c'est vrai: si il trouve une femme qui a le malheur de ce feu qu'on appelle de sain Martial, il elle va aussi la baiser près lui avoir jeté un sort, et, en baisant, il fait qu'elle croit que son mal qu'elle est gelée —ne pas autre— ou neige». se molher acha que o demo ten, assi a fode per arte e per sén, que saca dela o demo malvaz. E, con tod’ esto, ainda faz al con os livros que ten, per bõa fe: se acha molher que haja o mal deste fogo que de San Marçal é, assi a vai per foder encantar que, fodendo, lhi faz ben semelhar que é geada –non al– ou nev’ é». PERO LAROUCO (Entre le dernier tiers du XIII S. et le debur du XIV S.) Sur vous, dame, je veux dire la vérité, et ne pas parler déjà sur l'amour que je vous porte, dame, puisque votre maladresse est plus grande que combien d'autres je connais dans le monde; seulement la fille d'un roi vous surpasse aujourd'hui en laideur et en méchanceté. Je ne vous aime pas et pour cela je ne mourrai pas pour vous, si vous n'arrivez pas, avec la solitude. Et si j'étais chez vous, et je vous regardais et aussi votre couleur, si j'avais le monde en mon pouvoir, je ne vous ferais pas dame de tous, ni d'aucune chose où il y aurait une joie. Et d'un seul coup soyez informée: il n'y a jamais eu une fille d'un empereur qui ait été pire que vous en beauté. Tous vous appelent, dame, avec envie, que ne les aimez pàs et à moi non. Par Dieu, je vous prie que ce ne soit pas ainsi et que ne faites pas une chose si sans raison: aimez vous ce que vous désirez plus, et croyez avec certitude que ces sont tous; et si je vous aime de bon coeur, Dieu me porte dans une terre où je ne puisse pas vous voir. De vós, senhor, quer’ eu dizer verdade, e non ja sobr’ o amor que vos hei, senher, e ben é vossa torpidade, de quantas outras eno mundo sei; assi de fea come de maldade non vos vence hoje nen filha dũu rei. Non vos amo nen me eu perderei, u vos non vir, por vós de soidade. E se eu vosco na casa sevesse e visse vós e a vossa color, se eu o mundo en poder tevesse, non vos faria de todos senhor, nen doutra cousa onde sabor houvesse. E dũa ren seede sabedor: que nunca foi filha d’ emperador que de beldade peor estevesse. Todos vos dizen, senhor, con enveja, que desamades eles e mí non. Por Deus, vos rogo que esto non seja nen façades cousa tan sen razon: amade vós o que vos máis deseja, e ben creede que eles todos son; e se vos eu quero ben de coraçon, leve‐me Deus a terra u vos non veja. PERO GOTERREZ (Fins du XIII S. et debut du XIV S.) Tous disent que Dieu n'a jamais péché, mais je le vois pécher mortellement, parce que je le vois abandonner plusieurs de ses vassaux, qui il a acheté très chers, parce qu'il les laisse mourir avec grand amour, abandonnés du bien du Seigneur; et comme à ceux‐ci, il m'a abandonné. Et je ne connais pas un plus grand péché mortel que ce que je vois faire à Dieu, parce qu'il abandonne ses vassaux dans une très grande tristesse d'amour comme celle que j'ai; et le monsieur qui ne veut pas secourir ses vassaux, quand il faut, pèche mortellement, bien qu'il soit un si grand Roi. Tout monsieur, de plus un Roi naturel, doit sauver ses vassaux de la mort et les secourir, quand il les voit être tristes; mais Dieu n'est pas ainsi, parce qu'il les laisse avec grand amour décéder, et, bien qu'il puisse, il ne veut pas les secourir: et ainsi il commet un grand péché mortel … Todos dizen que Deus nunca pecou, mais mortalmente o vej’ eu pecar: ca lhe vej’ eu muitos desemparar seus vassalos, que mui caro comprou, ca os leixa morrer con grand’ amor, desemparados de ben de senhor, e ja com’ estes min desemparou. E maior pecado mortal non sei ca o que eu vejo fazer a Deus, ca desampara os vassalos seus en mui gran coita d’ amor qual eu hei; e o senhor que acorrer non quer a seus vassalos, quando lh’ é mester, peca mortal, pois é tan alto Rei. Todo senhor, demais Rei natural, dev’ os vassalos de mort’ a partir e acorrer‐lhes, cada que os vir estar en coita; mais Deus non é tal, ca os leixa con grand’ amor morrer, e, pero pode, non lhes quer valer: e assi faz gran pecado mortal... GONÇALO EANES DO VINHAL (...1243‐1280) «Cette chanson a fait don Gonzalo Anes do Vinhal pour l'Enfant don «Esta cantiga fez Don Gonçalo Anes do Vinhal ao Infante Henrique, parce qu'on disait qu'il amait, la reine madame Joana, sa Don Hanrique,porque dizian que era entendedor da rainha belle‐mère; et pour cela le roi don d'Afonso l'a exilé». Dona Joana, sa madrastra; e esto foi quando o el‐Rei Don Afonso pos fora da terra» Je sais, dames que mon ami a été exilé d'ici du royaume et je ne sais pas déjà comme il est, et pour cela je veux visiter le Roi; je pleurerai beaucoup et je lui dirai ainsi: «Par Dieu, monsieur, vous qui vous êtes un si bon Roi, pardonnez mon ami cette fois». Parce que je l'aime de si de bon coeur, comme une femme n'a jamais aimé un ami, j'irai là où le Roi sera; avec des yeux en pleurs, je lui dirai alors: «Par Dieu, monsieur, vous qui vous êtes un si bon Roi, pardonnez mon ami cette fois». Et, puisqu'il est inutile le prier à Dieu, et puisque les saints ne veulent pas m'écouter, j'irai demander une grâce au Roi et lui dirai, avec mes yeux en pleurs: «Par Dieu, monsieur, vous qui vous êtes un si bon Roi, pardonnez mon ami cette fois». Et puisque Dieu vous a donné du honneur et de la bonté pardonnez don Henrique cette fois. Sei eu, donas, que deitad’ é d’ aqui do reino ja meu amig’ e non sei como lhi vai, mais quer’ er ir a el‐Rei; chorar‐lh’‐ei muito e direi‐lh’ assi: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». Porque o amo tan de coraçon, como nunc’ amou amigo molher, irei ali u el‐Rei estever; chorando dos olhos, direi‐lh’ enton: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E, pois que me non val rogar a Deus, nen os santos non me queren oir, irei a el‐Rei merce’ er pedir e direi, chorando dos olhos meus: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E por Deus, que vós deu honra e bondade, a Don Hanriqu’ esta vez perdoade. DON PEDRO DE PORTUGAL, CONDE DE BARCELOS (c.1285‐1534) «Cette chanson a été dédiée à une dame de l'ordre qui s'est appelée Moor Martiiz, avec le sobriquet Camela, et à un homme qui s'est appelé Joan Martiiz, avec le sobriquet Bodalho, et il était tabellion de Braga». C'est naturel que des animaux d'une même espèce aient des petits; mais encore en sachant qu'ils ont l'habitude de baiser, je regade maintenant l'exemple étranger, que je n'ai jamais cru que je voyais: que la Chamelle a fécondé et a enfanté du Bodalho*. Ceux qui sont d'une nature commune se joignent, à certaines époques, et ils assurent leur descendance; mais je regarde maintenant une créature que je n'ai pas pensé regarder, et je m'étonne de ce fait, de que Bodalho fasse un enfant, naturellement, à la Chamelle. Ceux qui sont, par nature, «Esta cantiga de cima foi feita a ũa dona d’ ordin que chamavan Moor Martiĩz, por sobrenome Camela, e a ũu home que havia nome Joan Martiz,por sobrenome Bodalho, e era tabalion de Bragaa» Natura das animalhas que son dũa semelhança é de fazer én criança; mais des que son fodimalhas, vej’ ora estranho talho, qual nunca cuidei que visse: que emprenhass’ e parisse a camela do bodalho. As que son dũa natura juntan‐s’, a certas sazões, e fazen sas criações; mais vejo ja criatura ond’ eu non cuidei vee‐la, e por én me maravilho de bodalho fazer filho, per natura, na camela. As que son, per natureza, corps semblabes, se joignent et ils ont une naissance, —c'est correcte—; mais je n'ai pas cru dans ma vie que la Chamelle se joignît avec Bodalho, et qu'elle fut fécondée, et de plus qu'elle accoucha d'un enfant de lui. (*Camela: Chamelle; Bodalho: cochon) corpos dũa parecença juntan‐s’ e fazen nacença, –esto é sa dereiteza–; mais non coidei en mia vida que camela se juntasse con bodalh’ e emprenhasse e de máis seer del parida. FERNAN VELHO (Deuxième moitié du XIII S.) Maria Pérez s'est manifestée l' autre jour, parce qu'elle s'est sentie une très pécheresse, et après elle a promis Notre Seigneur, par le mal dans lequel elle a été, qu'elle aurait un ecclésiastique à sa disposition pour les péchés que lui a fait faire le démon, avec lequel elle a toujours été. Elle s'est manifestée, parce qu'elle dit qu'elle s'est trouvée très pécheresse, et pour cela elle a commencé à prier, et tout de suite ell'est allée à Dieu, et puisqu'elle a considéré mieux de se garder de lui, donc elle s'est gardée; et tandis qu'elle vive, elle dit qu'elle veut avoir un ecclésiastique avec lequel elle peut se défendre du Démon, qui a toujours gardé. Et parce que de ses péchés il a fait les comptes, elle a eu une grande peur de sa mort et elle a eu une grande joie de donner de l'aumône; et après elle a pris un ecclésiastique et lui a donné le lit dans lequel elle avait l'habitude de se coucher, et elle dit qu'il l'aura, tandis qu'elle vivra; et elle a pris tout ce labeur pour Dieu! Et pouis elle a commencé ce procès parce qu'entre les deux il y a eu une grand amour, entre elle et le plus grand Démon, jusqu'à ce que Balteira s'est confessée; mais, jusqu'à ce qu'elle a regardé tomber l'ecclésiastique entre les deux, le Démon l'a perdu, depuis qu'elle a confessé. Maria Perez se maenfestou noutro dia, ca por mui pecador se sentiu, e log’ a Nostro Senhor pormeteu, polo mal en que andou, que tevess’ un clerig’ a seu poder, polos pecados que lhi faz fazer o Demo, con que x’ ela sempr’ andou. Maenfestou‐se, ca diz que s’ achou pecador muit’, e por én rogador foi log’ a Deus, ca teve por melhor de guardar a el ca o que a guardou; e, mentre viva, diz que quer teer un clerigo con que se defender possa do Demo, que sempre guardou. E pois que ben seus pecados catou, de sa morte houv’ ela gran pavor e d’ esmolnar houv’ ela gran sabor; e log’ enton un clerigo filhou e deu‐lh’ a cama en que sol jazer, e diz que o terrá, mentre viver; e est’ afan todo por Deus filhou! E pois que s’ este preito começou antr’ eles ambos, houve grand’ amor antr’ ela sempr’ e o Demo maior, ata que se Balteira confessou; mais, pois que vio o clerigo caer antr’ eles ambos, houvi a perder o Demo, des que s’ ela confessou. FERNAN GARCIA ESGARAVUNHA (...1230‐1251) Cette maîtresse de celui qui est Johan Coello, par les bonnes habiletés qu'elle a su apprendre, là‐bas où elle sera, trouvera un bon conseil: puisqu'elle sait filer et aussi tisser et elle coupe très bien des culottes et des chemises; et vous n'avez jamais vu une femme avec une même habilité et qui sache faire une vie plus propre; depuis toujours elle est des femmes appréciées que nous connaissons dans notre région, parce qu'elle lave bien et fait de bons fromages blancs et sait bien moler et pétrir et sait beaucoup comme bonne laitière. Je ne dis pas cela parce que je l'aime bien, mais parce qu'elle s'occupe de moi. Et son mari castre des porcs, et n'on trouve pas d'autre comme lui, de Burgos à Carrión, et elle châtre des coqs avec beauté, que Dieu me pardonne. Elle fait tout cela; et elle tire bien des poussières de l'oeil et elle conjure bien par celui‐ci et par l'estomac puisqu'elle connait bien des exhortations. Vous ne trouverez pas, en toute la Castille, grâce à Dieu, que maintenant je jouis de cela, une meilleure charcuterie et une meilleur boudin que la maîtresse fait avec ses mains; et encore elle fait bien une autre chose, comme son mari dit: elle fait un bon saucisson et lave délicatement et elle couche très bien la poule couveuse. Esta ama, cuj’ é Joan Coelho, per bõas manhas que soub’ aprender, cada u for, achará bon conselho: ca sabe ben fiar e ben tecer e talha mui ben bragas e camisa; e nunca vistes molher de sa guisa que máis limpia vida sábia fazer; ant’, é hoje das molheres preçadas que nós sabemos en nosso logar, ca lava ben e faz bõas queijadas e sabe ben moer e amassar e sabe muito de bõa leiteira. Esto non dig’ eu por ben que lhi queira, mais porque ést’ assi, a meu cuidar. E seu marido, de crastar verrões non lh’ achan par, de Burgos a Carrion, nen a ela de capar galiões fremosament’, assi Deus mi perdon. Tod’ esto faz; e cata ben argueiro e escanta ben per olh’ e per calheiro e sabe muito bõa escantaçon. Non acharedes, en toda Castela, graças a Deus, de que mi agora praz, melhor ventrulho nen melhor morcela do que a ama con sa mão faz; e al faz ben, como diz seu marido: faz bon souriç’ e lava ben transido e deita ben galinha choca assaz. GIL PEREZ CONDE (...1269?‐1286...) Bien sûr, Dieu, si vous n'aviez pas l'aide de votre mère, qui est la très bonne sainte Marie, je vous faisais un chagrin, ou je dirais, par la dame que vous m'avez donné, que vous regardiez que vous avez fait mal les choses puisque je ne connais pas votre père. Pourquoi avez‐vous fait que je subisse cela, sûr que si c'etait pour elle, cela ne serait pas arrivé? Je mourrais, si vous comme homme aimiez ma dame, puisque vous m'avez mutilé. Si j'étais vôtre: pourquoi m'avez‐vous perdu? Ne vouliez‐vous pas que je ne valusse rien? Dites‐moi maintenant quel bien vous m'avez fait, parce que je crois que cela ne vous servait pas mais pour une vanité tordue et l'orgueil que vous portez à ma dame forcée; je n'ai jamais pris ce qui était votre, depuis que je suis né, ni vous me l'avez donné pas. Je me rends compte de ce que tu vous faites: laisser des vieilles laides, et prendre des belles et des maîtresses comme épouses. Toutes celles que vous voulez, toutes vous lesprenez, et vous ne m'en donnez jamais une: ainsi vous partagez avec moi ces que vous avez! Ni vous les servez vous, ni les lounagez, et elles partent avec vous et, tout de suite vous les avez là, vous les habillez très mal et vous gouvernez et vous les cachez derrière les murs. A la fe, Deus, senon por vossa madre, que é a mui bõa Santa Maria, fezera‐vos eu pesar, u diria, pola mia senhor, que mi vós filhastes, que vissedes vós que mal baratastes, ca non sei tan muito de vosso padre. Por que vos eu a vós esto sofresse, senon por ela, se lhi non pesasse? Morrera eu, se vos com’ hom’ amasse a mia senhora, que mi vós tolhestes. Se eu voss’ era, por que me perdestes? Non queriades que eu máis valesse? Dizede‐mi ora que ben mi fezestes, por que eu crea en vós nen vos sérvia senon gran tort’ endoad’ e sobervia, ca mi teedes mia senhora forçada; nunca vos eu do vosso filhei nada, des que fui nado, nen vós non mi o destes. Faria‐m’ eu o que nos vós fazedes: leixar velhas feas, e as fremosas e mancebas filha‐las por esposas. Quantas queredes vós, tantas filhades, e a mí nunca mi nen ũa dades: assi partides migo quant’ havedes! Nen as servides vós nen as loades, e van‐se vosc’ e, poi‐las alo teedes, vestide‐las mui mal e governades, e metedes‐no‐las tra‐las paredes. ESTEVAN FAIAN (Troisième quart du XIII S.) Fernán Díaz, ils vous font croire que se marier avec cette dame serait bien et nous croyons qu'ils vous conseillent mal c'est pour cela que je vais vous dire: parce que la dame est native d'une terre telle, don Fernando, que, bon gré mal gré, vous pourrez commander un homme là‐bas, quand vous accomplirez votre souhait de vouloir se marier avec cette dame, Fernán Díaz. Parce qu'elle est native d'un lieu dont vous ne pourrez pas diriger, parce que personne ne peut, puisque ses gens ont telle nature, que Dieu me pardonne, qu'ils ne voudront pas vous protéger. Et je connais cela, don Fernando, puisque que j'ai l'appris: que vous ne pourrez pas avoir cette dame, parce que ses vassaux, comme j'ose dire, n'aiment pas un homme étranger à eux; vu qu'on dit que vous savez flatter les hommes devant, et vous savez chercher un grand malheur à plusieurs par derrière, comme j'ai entendu dire. Fernan Diaz, fazen‐vos entender que casariades desta dona ben; e nós teemos que vos é mal sén per quant’ esto que vos quero dizer: porque a dona é de terra tal, Don Fernando, que, per ben nen per mal, non poderedes i un hom’ haver, ante, faredes i vosso prazer en quererdes con tal dona casar, Fernan Diaz. Ca é de tal logar que non podedes, per nen un poder, haver nulh’ home, ca as gentes son de tal natura, se Deus mi pardon, que non querran i su vós guarecer. E sei, Don Fernando, per quant’ aprendi: non poderedes esta dona haver, ca seus vassalos, com’ ouço dizer, non queren hom’ estranho sobre si; ca dizen que sabedes lousinhar home deant’, e sabedes buscar gran mal detras a muitos, com’ oi. AFONSO EANES DO COTON (...1246...) Abbesse, j'ai écouté dire que vous savez beaucoup de tout bien, donc, pour l'amour de Dieu, prenez pitié de moi, car cette année je me marie, et je peux jurer que je ne sais pas plus qu'un âne baiser. Parce je connais bien que vous savez beaucoup sur l'acte de baiser et de tout bien; montrez‐moi plus, dame, sur la relation charnelle, parce que je ne sais pas, ni j'ai un père ni une mère qui m'ont éduqué, et je travaille comme berger. Et si éduqué pars d'ici, dame, de ce besoin de l'acte de baiser et si je savais baiser parce que vous m'enseignez, puisque Dieu m'a protégé, chaque fois que je baiserai, je dirai Pater Noster et je me rappellerai de l'âme de qui m'a éduqué. Et pour cela vous pouvez gagner, ma dame, le royaume de Dieu: pour apprendre à ses pauvres enfants au lieu de les avoir à jeun, et pour apprendre à quelque femme malheureuse qu'elle vienne vous voir parce qu'elle ne savait pas forniquer. Abadessa, oi dizer que erades mui sabedor de todo ben; e, por amor de Deus, querede‐vos doer de min, que ogano casei, que ben vos juro que non sei máis que ũu asno de foder. Ca me fazen én sabedor de vós que havedes bon sén de foder e de todo ben; ensinade‐me máis, senhor, como foda, ca o non sei, nen padre nen madre non hei que m’ ensin’, e fiquei pastor. E se eu ensinado vou des i, senhor, deste mester de foder e foder souber per vós, que me Deus aparou, cada que per‐foder, direi Pater Noster e enmentarei a alma de quen m’ ensinou. E per i podedes gaar, mia senhor, o reino de Deus: per ensinar os pobres seus máis ca por outro jajũar, e per ensinar a molher coitada, que a vós veer, senhor, que non souber ambrar. DIEGO PEZELHO (...1246‐1247...) Monseigneur l'archevêque, je suis excommunié, pour agir avec loyauté: le péché m'a trompé, absolvez‐moi, aïe monsieur, et je jurerai, obéissant, que je serai traître. Si j'avais fait une trahison, je ne vous le dirais jamais; mais, puisque j'ai agi avec loyauté, même par sainte Marie, absolvez‐moi, aïe monsieur, et je jurerai, obéissant, que je serai traître. À cause de mon mauvais sort, j'ai eu un château à Sousa et je l'ai donné à son maître et je crois que j'ai fait une grande chose: absolvez‐moi, aïe monsieur, et je jurerai, obéissant, que je serai traître. À cause de mes péchés noirs, j'ai eu un château fort et je l'ai donné à son maître, et j'ai peur de la mort. absolvez‐moi, aïe monsieur, et je jurerai, obéissant, que je serai traître. Meu senhor arcebispo, and’ eu escomungado, porque fiz lealdade: enganou‐mi o pecado, soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Se traiçon fezesse, nunca vo‐la diria; mais, pois fiz lealdade, vel por Santa Maria, soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Per mia malaventura, tivi ũu castelo en Sousa e dei‐o a seu don’ e tenho que fiz gran cousa: soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. Per meus negros pecados, tive ũu castelo forte e dei‐o a seu dono, e hei medo da morte. soltade‐m’, ai senhor, e jurarei, mandado, que seja traedor. RECUEIL DE CHANSONS RELIGIEUSES (Chansons de Sainte Marie de Afonso X) «C'est une louange à Sainte Marie, parce qu'elle est belle et bonne et a un grand pouvoir». «Esta é de loor de Santa Maria, com’ é fremosa e bõa e ha gran poder» Rosa das rosas e Fror das frores, Dona das donas, Sennor das sennores. Rosa de beldad’ e de parecer e Fror d’ alegria e de prazer, Dona en mui piadosa seer, Sennor en toller coitas e doores. Rosa das rosas e Fror das frores... Atal Sennor dev’ home muit’ amar, que de todo mal o pode guardar; e pode‐ll’ os pecados perdõar, que faz no mundo per maos sabores. Rosa das rosas e Fror das frores... Devemo‐la muit’ amar e servir, ca punna de nos guardar de falir; des i dos erros nos faz repentir, que nós fazemos come pecadores. Rosa das rosas e Fror das frores... Esta dona que tenno por Sennor e de que quero seer trobador, se eu per ren poss’ haver seu amor, dou ao demo os outros amores. Rosa das rosas e Fror das frores... Rose des roses et Fleur des fleurs, Dame des dames, Maîtresse des Maîtresses. Rose de beauté et de paraître et Fleur de joie et de plaisir, Dame qui est très pieuse, Dame qui enlève des peines et des douleurs. Rose des roses et Fleur des fleurs… L'homme doit aimer telle Dame, qui veut le garder de tout malheur; et veut pardonner ses péchés, commis dans le monde à cause des inclinations mauvaises. Rose des roses et Fleur des fleurs… Nous devons l'aimer beaucoup et la servir, puisqu'elle lutte pour nous préserver de commettre des fautes; elle nous fait nous repentir des nos erreurs, que nous faisons comme pécheurs. Rose des roses et Fleur des fleurs… Cette dame que j'ai comme Maîtresse et laquelle je veux chanter comme troubadour, si je peux obtenir son amour au moyen quelque chose, je donne les autres amours au démon. Rose des roses et Fleur des fleurs… «Cette chanson raconte quand Sainte Marie a jugé l'âme d'un pèlerin qui allait à Santiago, et qui s'est tué dans le chemin à cause d'une tromperie du diable, et elle fait qu'il retournat dans son corps et faise pénitence». «Esta é como Santa Maria juigou a alma do romeu que ia a Santiago, que se matouna carreira por engano do diabo, que tornass’ ao corpo e fezesse pẽedença» Ce n'est pas une grande chose, que la Mère, de celui qui doit juger tout le monde, sache donner un bon jugement. Une très grande raison est qu'il est sûr qu'elle a porté Dieu dans son corps et avec son sein elle l'a allaité, et elle n'a jamais eu plein de dépit avec lui; par ce avec de bon sens je soupçonne qu'il a voulu la satisfaire. Ce n'est pas une grande chose,... Sur cela, si vous m'écoutez, je parlerais sur un jugement que sainte Marie a donné pour un homme qui chaque année allait, comme j'ai écouté raconter, à Saint Jacques en pèlerinage, parce qu'il est allé à sa mort. Ce n'est pas une grande chose,... Ce pèlerin avec bonne volonté allait à Santiago vraiment; mais il a fait de cela une méchanceté puisque avant d'arriver à un logement il est allée avec une femme sans bonté, sans être marié avec elle. Ce n'est pas une grande chose,... Non é gran cousa se sabe bon joizo dar a Madre do que o mundo tod’ ha de joigar. Mui gran razon é que sábia dereito que Deus troux’ en seu corp’ e de seu peito mamentou, e del despeito nunca foi fillar; por én de sén me sospeito que a quis avondar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Sobr’ esto, se m’ oissedes, diria dun joizo que deu Santa Maria por un que cad’ ano ia, com’ oi contar, a San Jam’ en romaria, porque se foi matar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Este romeu con bõa voontade ia a Santiago de verdade; pero desto fez maldade que ant’ albergar foi con moller sen bondade, sen con ela casar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Après qu'il a fait cela, il a s'est remis en chemin, et le mesquin ne s'est pas manifesté et le démon très en fête est parti pour le montrer, plus blanc qu'une hermine, pour le tromper tout de suite. Ce n'est pas une grande chose,... Il a pris l'apparence de Santiago et il a dit: "Bien qu'avec toi je sois fâché, je t'apporte le salut pour la faute que tu as eu, pour que tu ne tombes pas dans le lac de l'enfer, sans douter. Ce n'est pas une grande chose,... Mais avant, tu feras ce que je te dis, si tu veux être mon ami: coupe ce que tu portes avec toi avec lequel tu es allé coucher avec l'ennemi, et tout de suite va t'égorger ". Ce n'est pas une grande chose,... Le pèlerin, qui croyait sans doute que Santiago lui ordonnait cela, il a coupé ce que le démon lui a ordonné; aussitôt qu'il l'a coupé, tout de suite il s'est égorgé, en croyant agir bien. Ce n'est pas une grande chose,... Ses compagnons, quand ils l'ont trouvé mort, pour que personne ne croit qu'ils l'avaient tué, sont partis; et tout de suite les démons sont arrivés pour prendre l'âme, et l'ont emportée très vite sans tarder. Ce n'est pas une grande chose,... Et quand ils passaient devant d'une chapelle de Saint Pierre, très élégante et belle, Saint Jacques de Compostela de l'interieur d'elle a commencé à parler, et il disait: «Aï, faux impôt, vous ne pouvez pas mener Pois esto fez, meteu‐s’ ao caminno, e non se mãefestou o mesquinno; e o demo mui festinno se le foi mostrar máis branco que un arminno, po‐lo tost’ enganar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Semellança fillou de Santiago e disse: «Macar m’ eu de ti despago, a salvaçon eu cha trago do que fust’ errar, por que non caias no lago d’ iferno, sen dultar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Mas ante faras esto que te digo, se sabor has de seer meu amigo: talla o que trages tigo que te foi deitar en poder do ẽemigo, e vai‐te degolar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... O romeu, que sen dovida cuidava que Santiag’ aquelo lle mandava, quanto lle mandou tallava; poi‐lo foi tallar, log’ enton se degolava, cuidando ben obrar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Seus companneiros, poi‐lo mort’ acharon, por non lles apõer que o mataron, foron‐s’; e logo chegaron a alma tomar demões, que a levaron mui toste sen tardar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... E u passavan ant’ ũa capela de San Pedro, muit’ aposta e bela, San James de Compostela dela foi travar, dizend’: «Ai, fals’ alcavela, non podedes levar Ce n'est pas une grande chose,... l'âme de mon pèlerin que vous avez prise puisque pour ma cause vous l'avez trompé; vous lui avez fait une grande trahison, et, si Dieu me protège, donc vous l'avez faussement joué, elle ne peut pas durer pour vous". Ce n'est pas une grande chose,... Les démons luxuriants ont répondu: «Puisque cette âme a fait des actes vains, c'est pour cela que nous sommes convaincus qu'elle ne doit pas entrer devant Dieu, puisque avec ses mains il s'est égorgé". Ce n'est pas une grande chose,... Santiago a dit: «Alors faisons: puisque nous et vous raisonnons ainsi, faisons une procès dont il n'y a pas un comme celui‐ci, et ce que je jugerai, nous le ferons en suite sans retard». Ce n'est pas une grande chose,... Tout de suite devant Sainte Marie ils sont venus et ont argumenté comme mieux ils ont pu. D'elle ils ont eu tel jugement: qui remetten l'âme à le lieu d'où ils l'avaient apporté, pour la sauver après. Ce n'est pas une grande chose,... Ce jugement s'est accompli tout de suite et le pèlerin mort a resurgi, après que Dieu ait été servi; mais il n'a pu jamais encaisser ce pour qui a été trompé, et pour cela qu'il allait pécher. Ce n'est pas une grande chose,... Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... a alma do meu romeu que fillastes, ca por razon de mí o enganastes; gran traiçon i pensastes, e, se Deus m’ ampar, pois falsament’ a gãastes, non vos pode durar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Responderon os demões louçãos: «Cuja est’ alma foi fez feitos vãos, por que somos ben certãos que non dev’ entrar ante Deus, pois con sas mãos se foi desperentar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Santiago diss’: «Atanto façamos: pois nós e vós est’ assi rezõamos, ao joizo vaamos da que non ha par, e o que julgar façamos logo sen alongar». Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Log’ ante Santa Maria vẽeron e rezõaron quanto máis poderon. Dela tal joiz’ houveron: que fosse tornar a alma onde a trouxeron, por se depois salvar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar... Este joizo logo foi comprido, e o romeu morto foi resorgido, de que foi pois Deus servido; mas nunca cobrar pôd’ o de que foi falido, con que fora pecar. Non é gran cousa se sabe bon joizo dar. «Cette chanson est pour la louange de Sainte Marie, et «Esta é de loor de Santa Maria, do de la différence en ce qu'il y a entre Ave* et Ève». departimento que ha entre Ave e Eva» Entre Ave et Ève il y a une grande différence. Puisque Ève nous a retiré le Paradis et Dieu, Ave nous l'a mis; c'est pourquoi, mes amis: Entre Ave et Ève… Ève nous a jeté avec le démon dans sa prison, et Ave nous en a tirés; et pour cette raison: Entre Ave et Ève… Ève nous a fait perdre l'amour de Dieu et le bien, et tout de suite Ave nous l'a fait avoir; et pour cela: Entre Ave et Ève… Ève nous a fermé les cieux sans clef, et Marie a cassé les portes avec Ave Entre Ave et Ève…] * “Ave María” correspond en français à “Je vous salue, Marie” Entre Av’ e Eva gran departiment’ ha. Ca Eva nos tolleu o Parais’ e Deus, Ave nos i meteu; por end’, amigos meus: Entre Av’ e Eva... Eva nos foi deitar do dem’ en sa prijon, e Ave én sacar; e por esta razon: Entre Av’ e Eva... Eva nos fez perder amor de Deus e ben, e pois Ave haver no‐lo fez; e por én: Entre Av’ e Eva... Eva nos enserrou os ceos sen chave, e Maria britou as portas per Ave. Entre Av’ e Eva... “Cette chanson est pour la louange de Sainte Marie, qui s’appele «Esta é de loor de Santa Maria, das cinque leteras avec un nom avec cinq lettres*, et je dirai ce qu'elles veulent dire". que ha no seu nome e o que queren dizer» Dans le nom de Marie il y a seulement cinq lettres. M montre MÈRE montre et PLUS GRAND et aussi DOUCE et MEILLEUR de ce que Notre Seigneur a fait et de ce qu’il pourrait faire. Dans le nom de Marie… A montre AVOCATE, ÉLÉGANTE, ADORÉE, et AMIE et AIMÉE d'une compagnie très sainte. Dans le nom de Marie… R montre BRANCHE et RACINE, et REINE et Impératrice, ROSE du monde; et celui qui la voit beaucoup serait très hereux. Dans le nom de Marie… I nous montre JÉSUS‐CHRIST, JUSTE JUGE, et pour cela il est regardé par nous grâce à Marie, comme Isaïe a dit. Dans le nom de Marie… Eno nome de Maria cinque letras, nomais, i ha. M mostra MADR’ e MAIOR e mais MANSA e mui MELLOR de quant’ al fez Nostro Sennor nen que fazer poderia. Eno nome de Maria... A demostra AVOGADA, APOSTA e AORADA, e AMIGA e AMADA da mui santa compannia. Eno nome de Maria... R mostra RAM’ e RAIZ, e REINN’ e Emperadriz, ROSA do mundo; e fiiz quen a visse ben seria. Eno nome de Maria... I nos mostra JESU‐CRISTO, JUSTO JUIZ, e por isto foi por ela de nós visto, segun disso Isaia. Eno nome de Maria... A nous dit que nos AURONS et que nous AURONS tout ce que nous voulons de dieu, puisqu'elle nous guide. Dans le nom de Marie… *Évidemment, tous les mots en majuscule que définissent Marie, en langue galicienne médiévale, commencent par les mêmes lettres que a le nom de Maria. A ar diz que (H)AVEREMOS e que tod’ ACABAREMOS aquelo que nós queremos de Deus, pois ela nos guia. Eno nome de Maria... "Comme Sainte Marie fait qu’un moine écoute pendant trois cents ans le chant d'un oiseau, parce qu'il lui a demandé de lui montrer quelle est le bien qu'avaient ceux qui étaient dans le paradis". Celui qui servira bien la vierge ira au Paradis. Et je veux vous raconter maintenant ce grand miracle que Sainte Marie a fait pour un moine, qui prier allait toujours pour qu'elle lui montrât quel bien existe au Paradis. Celui qui servira bien la vierge… Et qu’il puisse le voir en vie, avant de mourir. Et pour cela vous verrez ce que la Glorieuse a fait: elle l'a fait entrer dans un grand jardin dans lequel plusieurs fois déjà Celui qui servira bien la vierge… il avait entré; mais ce jour elle a fait qu'il trouvat une fontaine très claire et très belle, et que près d'elle il alla s’asseoir. Et après avoir lavé très bien ses mains, il a dit: "'Aïe, Vierge, qui pouvait Celui qui servira bien la vierge… voir le Paradis, une chose que je t'ai beaucoup demandé, un peu de son repos avant que je sorte d'ic: Qui, de ceux qui agissent bien, savent la récompense qu’ils auront? Celui qui servira bien la vierge… Dès que le moine a fini la prière, il a écouté un petit oiseau chanter avec un son si agréable qu'il a oublié lui‐même, en l'écoutant et en le regardant toujours. Celui qui servira bien la vierge… Un tel plaisir procurait avec ce chant et avec ce quatrain, «Como Santa Maria feze estar o monge trezentos anos ao canto da passarinna,porque lle pedia que lle mostrasse qual era o ben que havian os que eran en paraiso» Quen a Virgen ben servirá a Paraiso irá. E daquest’ un gran miragre vos quer’ eu ora contar, que fezo Santa Maria por un monge, que rogar ll’ ia sempre que lle mostrasse qual ben en Parais’ ha Quen a Virgen ben servirá... E que o viss’ en sa vida ante que fosse morrer. E por end’ a Groriosa vedes que lle foi fazer: fez‐lo entrar en ũa horta en que muitas vezes ja Quen a Virgen ben servirá... entrara; mais aquel dia fez que ũa font’ achou mui crara e mui fremosa, e cab’ ela s’ assentou. E pois lavou mui ben sas mãos, diss’: «Ai Virgen, que sera Quen a Virgen ben servirá... se verei do Paraiso, o que ch’ eu muito pidi, algun pouco de seu viço ante que saia d’ aqui, e que sábia do que ben obra que galardon havera?». Quen a Virgen ben servirá... Tan toste que acabada houv’ o monj’ a oraçon, oiu ũa passarinna cantar log’ en tan bon son, que se escaeceu seendo e catando sempr’ ala. Quen a Virgen ben servirá... Atan gran sabor havia daquel cant’ e daquel lais, Qu’il a été ainsi trois cents ans, ou plus, bien qu'il croyait qu'il n'était pas mais un peu, comme il était, Celui qui servira bien la vierge… le moine quelque fois dans l'année, quand il sortait au verger. Après que le petit oiseaux soit parti, il a été très triste, et il a dit: "d'ici je veux partir, parce que maintenant je veux aller manger Celui qui servira bien la vierge… au couvent ". Et il est parti tout de suite et il a trouvé une grande entrée qu'il n'avait jamais vue, et il a dit: Aïe, Sainte Marie, aidez moi! Ce n'est pas mon monastère, où irai‐je? Celui qui servira bien la vierge… Ensuite il est entré dans l'église, et les moines ont eu une grande peur quand ils l'ont vu, et le prieur lui a demandé, en lui disant: "Ami: qui êtes‐vous et que cherchez‐vous ici? Celui qui servira bien la vierge… Il a dit : "Je cherche mon abbé que maintenant j'ai laissé ici et le prieur et les moines, qui maintenant sont sortis quand je suis allé à ce verger: où sont‐ils, qui est‐ce qui me le dira? Celui qui servira bien la vierge… Quand l'abbé a écouté cela, il a cru que le moine était fou, et aussi le couvent; mais après qu'ils ont su comme les faits avaient été, ils ont dit: "Qui a écoute jamais Celui qui servira bien la vierge… une si grande merveille comme laquelle Dieu a fait pour homme par la prière de sa Mère: Sainte Vierge de grande gloire! Et par cela nous la louangeons; mais qui ne la louangeras Celui qui servira bien la vierge… par n'importe quelle chose qui soit? Parce que, sur Dieu, elle a une grande ascendance et tout ce que nous demandons, son Fils nous le donne, c’est vrai, par elle, et ici Il nous a montré ce qu’il nous donnera après ». Celui qui servira bien la vierge… que grandes trezentos anos estevo assi, ou máis, cuidando que non estevera senon pouco, com’ está Quen a Virgen ben servirá... monj’ algũa vez no ano, quando sal ao vergeu. Des i foi‐s’ a passarinna, de que foi a el mui greu, e diz: «Eu d’ aqui ir‐me quero, ca oimais comer querra Quen a Virgen ben servirá... o convent’». E foi‐se logo e achou un gran portal que nunca vira, e disse: «Ai, Santa Maria, val! Non é est’ o meu mõesteiro, pois de mí que se fara?». Quen a Virgen ben servirá... Des i entrou na eigreja, e houveron gran pavor os monges quando o viron, e demandou‐ll’ o prior, dizend’: «Amigo, vós quen sodes ou que buscades aca?». Quen a Virgen ben servirá... Diss’ el: «Busco meu abade, que agor’ aqui leixei, e o prior e os frades, de que mi agora quitei quando fui a aquela horta: u seen quen mi o dira?». Quen a Virgen ben servirá... Quand’ est’ oiu o abade, teve‐o por de mal sén, e outrossi o convento; mais des que souberon ben de como fora este feito, disseron: «Quen oirá Quen a Virgen ben servirá... nunca tan gran maravilla como Deus por este fez polo rogo de sa Madre, Virgen santa de gran prez! E por aquesto a loemos; mais quen a non loará Quen a Virgen ben servirá... máis doutra cousa que seja? Ca, par Deus, gran dereit’ é, pois quanto nós lle pedimos nos dá seu Fill’, a la fe, por ela, e aqui nos mostra o que nos depois dara». Quen a Virgen ben servirá... «Celle‐ci raconte comme un prête faisait une prose à Sainte Marie et ne pouvait pas «Esta é como un clerigo fazia ũa prosa a Santa Maria e non podia trouver une rime, et il est allé prier à Sainte Marie qu'elle l'aidât, et l'a trouvée tout achar ũa rima, e foi rogar a Santa Maria que o ajudasse, e achó‐a de suite. Et il a dit à la Majesté: ‘Merci beaucoup’ ». logo. E a Majestade lle disse: “Muitas graças”» Sainte Marie, Mère de Dieu, sent une très grande joie pour aider à qui faisait des proses ou chansons pour la louer. Un miracle j'ai écoute raconter, peu de temps avant: un vieil archidiacre, qui avait un grand plaisir de faire et dire sa bonté et sa mesure et sa gloire et sa valeur dans des proses en son honneur. Sainte Marie, Mère de Dieu, sent une très grande joie pour aider… Il faisait une prose qui était très bien faite, mais ce n’était une rime qui dans elle manquait; et il ne pouvait pas la trouver, , et il croyait que pas du tout par lui il la trouverait, ni par d’autre qui avait du savoir. Sainte Marie, Mère de Dieu, sent une très grande joie pour aider… Lui, désespéré parce que’il n’y avait personnne dans ce monde qui pouvait trouver cette rime, il est parti vers un autel de la Sainte Vierge Marie et il a commencé à prier pour qu’elle l’aide à finir cette prose. Sainte Marie, Mère de Dieu, sent une très grande joie pour aider… Puisqu'il était content de sa louange et de Dieu et de comme les incrédules entendaient la Trinité et il ne pouvait pas lui donner une fin, alors il s’est mis à genoux pour que ce fût elle qui la finisse. Sainte Marie, Mère de Dieu, sent une très grande joie pour aider… Et lui, étant dans une telle extase, est venue à son coeur, qui elle avait un tel fondement Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor d’ ajudar quen lle cantares ou prosas faz de loor. Daquest’ ora un miragre oi, pouc’ ha, retraer que a un arcidiago avẽo, que gran prazer havia en fazer prosas de sa loor e dizer sa bondad’ e sa mesura e seu prez e sa valor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... El ũa prosa fazia que era feita mui ben, se non fosse ũa rima soa que minguava én; e achar non a podia, e cuidava que per ren per el ja non s’ acharia, nen per outro sabedor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... El ja por desasperado de s’ aquela rim’ achar per home daqueste mundo, foi‐s’ enton a un altar da Virgen Santa Maria e começou‐ll’ a rogar de s’ acabar esta prosa que lle foss’ ajudador. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Ca ela era ben feita de sa loor e de Deus e de com’ a Trĩidade entendessen os encreus; e el dar non lle podia neun cabo, mas os seus gẽollos ficou que ela foss’ ende acabador. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Estand’ el assi en prezes, vẽo‐lle a coraçon a rima que lle minguava, que era de tal razon et en langue latine, et elle montrait : Nobile Triclinium. qu'il n'y avait pas de mot qui la faisait mieux Sainte Marie, Mère de Dieu, sent une très grande joie pour aider… que cette rime que je vous dis, et qui veut dire ainsi : "Noble maison de séjour, trois maisons il y a dans toi: Dieu le Père, et son Fils et le Saint Eprit là‐bas sont allés pour habiter sans aucun doute pour nous donner de l’amour ». Sainte Marie, Mère de Dieu, sent une très grande joie pour aider… Après qu'il l'eut fini, il a loué Sainte Marie parce que la rime était si bien finie, et il a pleuré avec plaisir. Et au bout d’un instant il s'est incliné vers l'image et très lentement il a dit : "Merci beaucoup, ma dame". Sainte Marie, Mère de Dieu, sent une très grande joie pour aider… Ce miracle de Sainte Marie veut démontrer ce qui est arrivé, il n'y a pas longtemps, dans la ville de Paris; et vous pouvez voir l'image, pour vous sentir avec elle plus heureux, donc aujourd’hui elle est suspendue à l'intérieur del’église de Saint Victor. Sainte Marie, Mère de Dieu, sent une très grande joie pour aider… en latin e que mostrava: “Nobile Triclinium”. E non havia palavra que i fezesse mellor Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... esta rima que vos digo, e que quer dizer assi: “Nobre casa de morada, tres moradas ha en ti: Deus Padre e o seu Fillo e o Sant’ Espirit’ i vẽeron morar sen falla por nos fazeren amor”. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Pois houv’ a pros’ acabada, Santa Maria loou que lla tan ben acabara, e con gran prazer chorou. Mais a cabo dũa peça a omage s’ enclinou dela e mui passo disse: «Muitas graças, meu sennor». Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... Este miragre que Santa Maria demostrar quis conteceu, non ha gran tempo, na cidade de Paris; e veredes a omagen, por seerdes én máis fis, hoje dia enclinada estar dentr’ en San Vitor. Muito ha Santa Maria, Madre de Deus, gran sabor... “Comme un prête pendant la messe a mangé une araignée qui est tombée dans le «Como ũu clerigo ena missa consomiu ũa aranna que lle caeu no calez, calice, et elle le parcourait entre la peau et la chair, et Sainte Marie a fait qu'elle lui eandava‐lle ontr’ o coiroe a carne viva, e fez Santa Maria que lle saisse sortait par l'ongle". pela unna» Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau, pour que le sot obstiné comprenne la vérité. Et cette fois je vous raconterai un grand miracle et merveilleux à l'entendre, puisque vous l'entendez de bon gré, ce que la Sainte Vierge, dont Dieu est né pour nous, a montré, dans la ville de Ciduad Rodrigo. Et c'est très merveilleux Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau,… plus que les autres que vous avez écouté, puisque j'ai su que ce que je vous raconterai maintenant est arrivé à un prête qui disait toujours la messe de la Mère du Roi céleste; et parce qu’il la chantait bien, et le peuple Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau,… était enthousiaste de l'entendre. Mais un jour, sans manquer, dans la grande fête du mois d’août, il etait en train de chanter une messe pour cette Dame si belle; et dès qu’il a mangé l’Hostie, il a voulu boire le sang du Glorieux Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau,… Jésus‐Christ. Et il a vu dans le calice une grande araignée en nageant sur le sang, et il a consideré ce fait comme une chose étrangère; mais il a fait un très grand effort, selon la coutume de l'Espagne, et il n’a pas été très lent à consommer le tout . Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau,… Et après qu'il eut fait cela, Dieu n'a pas voulu que le poison de l’araignée mît un obstacle ni que le corps dépérisse; Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso, porque a verdad’ entenda o neicio perfioso. E daquest’ un gran miragre vos sera per mí contado e d’ oir maravilloso, pois oide‐o de grado, que mostrou a Santa Virgen, de que Deus por nós foi nado, dentro en Cidad‐Rodrigo. E é mui maravilloso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... ontr’ os outros que oistes, e tenn’ eu que atal éste o que vos contarei ora que avẽo a un preste que dizia sempre missa da Madre do Rei celeste; e porque a ben cantava, era én mui desejoso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... o poblo de lla oiren. Mas un dia, sen falida, ena gran festa d’ Agosto, desta Sennor mui comprida estava cantando missa; e pois houve consomida a Hosti’, ar quis o sangui consomir do glorioso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Jesu‐Crist’. E viu no caliz jazer ũa grand’ aranna dentro no sangui nadando, e teve‐o por estranna cousa; mais mui grand’ esforço fillou, a foro d’ Hespanna, e de consomir‐lo todo non vos foi mui vagaroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E pois aquest’ houve feito, non quis que ll’ empeecesse Deus o poçon da aranna nen lle no corpo morresse; et pour cela elle était vivante, et il n'a pas voulu qu'elle le mordît, mais entre la peau et la chair cet insecte malheureux se promenait. Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau,… Et elle marchait très vite dans le corps et ne causait pas de douleur ni de mal, par la grâce de la Sainte Vierge Marie; et s’il s'arrêtait sous le soleil, tout de suite l'araignée venait, et il disait à tous en la montrant: "Le Roi pieux Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau,… a voulu que j’eûs ce martyre à cause de mes péchés; pour cela je prie la Vierge que, si cela lui plaisait, qu’elle supplie son Fils qu’il me donne vite la mort ou Il me retirât cette peine, puisque Il est bien puissant pour le faire ". Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau,… Cette araignée marchait au‐dessus de l'épine dorsale et après par les côtés et directement à la rate, ensuite elle allait à la poitrine et il n’y avait pas de bras où elle ne marchait pas; et le corps très velu Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau,… cette araignée avait. Et un jour, en étant au soleil, à la neuvième heure, son bras peu à peu tomba, et il s’est mis à se gratter et il ne s'est pas rendu compte sauf quand cet insecte venimeux lui est sorti de‐dessous d'un ongle. Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau,… Et aussitôt que l'araignée est sortie, le prêtre l'a prise et a fait tout de suite des poudres et il les a gardées dans son sac; et quand il a dit sa messe, il l'a mise à la bouche et l'a avalée, et a dit que ce fut pour lui comme un mets très délicieux. Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau,… Les gens qui étaient là, quand ils ont vu cela, ont loué beaucoup la Mère du Saint Roi Jésus‐Christ et par la suite le prête a été par ce fait beaucoup plus confirmé dans sa foi, et il n'a pas sombré dans la luxure. Un très bon miracle a fait la Vierge, étrange et beau… e pero andava viva, non ar quis que o mordesse, mas ontr’ o coir’ e a carn’ ia aquel bestigo astroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E andava muit’ aginna pelo corp’ e non fazia door nen mal, por vertude da Virgen Santa Maria; e se s’ ao sol parava, log’ a aranna viia, e mostrando‐a a todos dizend’: «O Rei piadoso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... quis que polos meus pecados aqueste marteir’ houvesse; por én rogo aa Virgen que se a ela prouguesse, que rogass’ ao seu Fillo que cedo mi a morte desse ou me tolless’ esta coita, ca ben é én poderoso». Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... Esta aranna andando per cima do espinnaço e depois pelos costados e en dereito do baço, des i ia‐ll’ aos peitos e sol non leixava braço per que assi non andasse; e o corpo mui veloso Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... havia esta aranna. E un dia, el estando ao sol, ora de nõa, foi ll’ o braç’ escaentando, e el a coçar fillou‐s’ e non catou al senon quando lle saiu per so a unlla aquel poçon tan lixoso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... E tan toste que saida foi, o crerigo fillou‐a e fez logo dela poos e en sa bolsa guardou‐a; e quando disse sa missa, consumiu‐a e passou‐a, e disse que lle soubera a manjar mui saboroso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso As gentes que i estavan, quand’ houveron esto visto, loaron muito a Madre do Santo Rei Jesu‐Cristo e des ali adeante foi o crerigo por isto mui máis na fe confirmado, e non foi luxurioso. Muito bon miragr’ a Virgen faz estranno e fremoso... «Celle est pour louer sainte Marie» «Esta é de loor de Santa Maria» Dites, aïe troubadours, à la Dame des Dames: pourquoi ne la louez‐vous pas? Si vous savez chanter, et parce que vous avez Dieu, pourquoi ne la louez‐vous pas? La dame qui donne la vie et est d'une telle beauté, pourquoi ne la louez‐vous pas? Celle qui vous ne ment jamais et notre peine ressent, pourquoi ne la louez‐vous pas? Celle qui est plus que bonne et par laquelle Dieu pardonne, pourquoi ne la louez‐vous pas? Celle qui nous donne de la consolation dans la vie et dans la mort, pourquoi ne la louez‐vous pas? Celle qui fait que ce qui meurt vit, et celle qui nous porte secours, pourquoi ne la louez‐vous pas? Dized’, ai trobadores, a Sennor das sennores, por que a non loades? Se vós trobar sabedes, a por que Deus havedes, por que a non loades? A Sennor que dá vida e é de ben comprida, por que a non loades? A que nunca nos mente e nossa coita sente, por que a non loades? A que é máis que bõa e por que Deus perdõa, por que a non loades? A que nos dá conorte na vida e na morte, por que a non loades? A que faz o que morre viv’, e que nos acorre, por que a non loades? “Celle‐ci raconte comme un chevalier qui était très luxurieux, par la prière qu’il a «Esta é como un cavaleiro que era mui luxurioso, per rogo que fezo a fait à Sainte Marie, il a changé sa nature et dans ce procès il n'est jamais tombé". Santa Maria, houve cambiada a natura que nunca pois catou por tal preito» De même que le démon lutte pour nos induire en erreur, la Vierge lutte aussi pour que nous nous préserver de l'erreur. Car de même qu’il cherche toujours des chemins pour faire le mal dans le monde, fausses et très menteuses, la Vierge les cherche aussi saintes et très vraies, pour que nous ayons la grâce de Dieu, dont nous attendons toujours. De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... Et je veux vous parler d’un miracle que j’ai écouté je veux vous dire, que la très glorieuse Vierge a fait une fois, merveilleux et très difficile, dont une grande grâce j’attends; et si vous écoutez bien, nous vous le raconterons de bon gré. De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... Un chevalier qui aimait de coeur àla Très Glorieuse et toujours il la louait tout ce qu'il pouvait, et par son amour il donnait l'aumône aux pauvres et aux mesquins, et nous sauvons ce avec certitude. De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... Ce chevalier était grand et élégant et beau, doux et de bonne humeur, sans orgueil et humble et mesuré dans ses faits; mais il était si enclin à la luxure qu'il il ne pouvait plus l'être d'avantage, d'après ce que nous savons. De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... Mais quand il se rappelait de la Dame bien belle, cette peine lui restait et elle était de bonne vie; Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos, outrossi a Virgen punna como nos d’ errar guardemos. Ca assi com’ ele sempre anda buscando carreiras pera mal fazer no mundo, falsas e mui mentireiras, assi ar busca a Virgen santas e mui verdadeiras, por que mercee hajamos de Deus, que sempr’ atendemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos.. E daquest’ un gran miragre que oi dizer‐vos quero, que fezo ũa vegada maravillos’ e mui fero a Virgen mui groriosa, de que gran merce’ espero; e se ben nos ascuitardes, de grado vo‐lo diremos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Esto foi dun cavaleiro que de coraçon amava a esta mui Groriosa e que sempre a loava quant’ el máis loar podia, e por seu amor ar dava a pobres e a mesquinnos, esto de certo sabemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Este cavaleiro era grand’ e apost’ e fremoso, manso e de bon talante, sen orgull’ e homildoso e mesurad’ en seus feitos; pero tan luxurioso era que máis non podia seer, per quant’ aprendemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Pero quando lle nembrava a Sennor de ben comprida, quedava‐ll’ aquela coita e era de bõa vida; mais depois ll’ escaecia, como home que s’ obrida mais après il l'oubliait, comme homme qui s'emballe et qui n'a pas toute sa tête, puisque nous en connaissons quelques‐uns comme lui. De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... Et lui, agissant de cette façon en luttant avec le démon, en n'étant pas dans la même situation, mais en tombant et en se levant,
il a vu la Reine des cieux dans une vision, et en pleurant il lui a dit: " Dame, grâce, parce que dans toi nous la trouverons De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... chaque fois que nous nous trompons. Pour cela à ta sainteté je prie que tu me fasse une grâce et par ta pitié que tu ne tiennes pas en compte comme nous sommes pleins de la méchanceté,
moi même et d'autres de ce monde qui commettons des péchés". De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... Alors la Vierge très sainte l'a regardé furieuse et elle lui a dit: "l'espérance que tu as dans moi est perdue si ton coeur ne change pas ce que tu fais et ne laisse pas ce péché que nous tant détestons ". De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... Alors le chevalier a dit : "ma Dame, je suis à vous, et je ne dois pas du tout vous mentir, ni je le veux: mais ce péché par nature vient depuis Adán et nous savons, que nous ne serons pas sains si nous ne sommes pas protégés par vous.
De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... Alors la Vierge très pleine de mesure a répondu: «Parce que nous connaissons ta bonté et entendons ta folie, je ferai que mon Fils te change la nature pour que tu ne recommences pas à faire cela, car nous avons le pouvoir de faire cela» . De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... Alors la sainte Vierge est partie; et pour la suite un autre jour, par pouvoir de la sainte et glorieuse Marie bénie, le chevalier qui avant d'une grande luxure brûlait est devenu plus froid que la neige, dans les miracles nous le lisons. De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... Et il a vécu après sa vie comme et le temps que Dieu a voulu, très bonne, comme l'homme qui progresse toujours dans le bien, pour la joie de la Glorieuse qui brise le démon, et à qui toujours, nous les pécheurs, donnons des louanges pour cela.
De même que le démon lutte pour nos induire en erreur,... e que non é en seu siso, e de taes connocemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... El aquest’ assi fazendo e con o demo luitando, non estand’ en un estado, mais caend’ e levantando, viu en vijon a Reinna dos ceos, e el chorando lle disse: «Sennor, mercee, ca en ti a acharemos Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... cada que fezermos erro. Por end’ a ta santidade rogo que m’ hajas mercee e pola ta piadade non cates a como sõo mui comprido de maldade eu e os máis deste mundo por pecados que fazemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton a Virgen mui santa cató‐o come sannuda e disse‐ll’: «A esperança que has en mí é perduda se daquesto que tu fazes teu coraçon non se muda e non leixas aquel erro que nós muit’ avorrecemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton diss’ o cavaleiro: «Mia Sennor, eu sõo vosso, e a vós per nulla guisa mentir non devo nen posso; mais est’ erro per natura ben des Adan é‐xe nosso, de que non seremos sãos, se per vós non guarecemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton respondeu a Virgen mui comprida de mesura: «Porque teu ben connocemos e entendes ta loucura, eu farei que o meu Fillo te cambiará a natura que ja máis esto non faças, ca desto poder havemos». Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... Enton foi‐s’ a Virgen santa; e logo en outro dia, por poder da groriosa bẽeita Santa Maria, o cavaleiro que ante con gran luxuri’ ardia tornou mais frio ca neve, nos miragres‐lo leemos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... E viveu depois sa vida quamanna Deus quis e quanta, mui bõa, assi com’ home que sempr’ en seu ben avanta, por prazer da Groriosa que ao demo quebranta, a que sempre pecadores por ende loores demos. Ben como punna o demo en fazer‐nos que erremos... "Comme sainte Marie libère de la mort un animal qu'on appelle belette". «Como Santa Maria guardou de morte ũa bestiola que chaman donezinna» Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee aos seus servos a Virgen, Madre do que todo vee. Desto direi un miragre grande que fez a Reinna, Madre de Deus Jesu‐Cristo, a ũu rei que muito tiinna en ela sa asperança, ca lle fez veer aginna pesar e prazer mui grande dũa ren por sa mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Este pesar foi por ũa bestiola que muit’ amava el‐Rei, que sigo tragia e a que mui ben criava, a que chaman donezinna os galegos, e tirava con ela aves das covas, e de taes home vee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Pero esta outras cousas muitas e bõas fazia trebellando e saltando, onde gran prazer havia aquel Rei; e por aquesto atan gran ben lle queria que tiinna que fezera Deus en dar‐lla gran mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... E por esto lle fezera de fust’, en que a guardava, ũa arca mui ben feita, e dentro a enserrava por que mal non recebesse, ca muito se receava do gato, que ena noite mellor ca no dia vee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Onde ll’ avẽo ũu dia, indo per ũa carreira, que a quis tirar da arca; e com’ ela é ligeira, caeu ontr’ os pés das bestas, e foi en atal maneira que el‐Rei con coita disse: «Santa Maria, mercee! Dans le peu et dans le beaucoup, dans tout, la Vierge fait grâce à ses serfs, mère de celui qui voit tout. De ce fait je raconterai un grand miracle qu'a fait la Reine, Mère de Dieu Jésus‐Christ, à un roi qui avait beaucoup de son espérance en elle, parce qu'elle lui a fait voir tout de suite tristesse et plaisir très grands les deux par sa grâce. Dans le peu et dans le beaucoup, dans tout, la Vierge... Ce chagrin fût causé par un animal que le Roi aimait beaucoup, qu'il avait avec lui et qu'il élevait très bien ce que les Galiciens appellent donezinna, et il tirait avec elle des oiseaux des grottes, dans lesquelles personne ne voit. Dans le peu et dans le beaucoup, dans tout, la Vierge... Mais cela et beaucoup d'autres bonnes choses elle faisait en batifolant et en sautant, ce dont le Roi avait un grand plaisir; et de ce fait il l'aimait tant qu'il considérait que Dieu lui avait accordé une grande grâce en la lui donnant.
Dans le peu et dans le beaucoup, dans tout, la Vierge... Et par ce il le faisait avec futaine, dans laquelle il la gardait, un coffre très bien fait, et à l'intérieur il l'enfermait pour que elle ne souffrit aucun mal , puisque il se méfiait beaucoup du chat qui voit dans la nuit mieux que dans le jour. Dans le peu et dans le beaucoup, dans tout, la Vierge... Je la vois encore un jour, en allant sur un chemin, où il a voulu la tirer du coffre; et comme elle est légère, elle est tombé entre les pattes des bêtes, et alors le Roi pris de panique a dit: "Sainte‐Marie grâce! Dans le peu et dans le beaucoup, dans tout, la Vierge... Gardez‐moi ma donezinna que je ne la perde pas par la mort ". Et touts ceux qui étaient là, ont eu un grand chagrin, parce que le cheval du Roi a mis sa patte si fort sur elle que le Roi a dit: "aïe, les hommes, qui est‐ce qui la voit? Dans le peu et dans le beaucoup, dans tout, la Vierge... Donnez‐la‐moi de n'importe quelle façon, vivante, ou morte, et j'ai me consolerai avec elle comme qui peut en être affligé". Alors sainte Marie, qui des cieux est la porte, a fait, que d'au‐dessous de la patte elle sortit vivante par sa grâce. Dans le peu et dans le beaucoup, dans tout, la Vierge... Alors touts ceux qui étaient là et ont vu une si grande merveille que la Glorieuse a faite, qui est de Dieu la Mère et la Fille, quand elle fait que le cheval, qui avec son pied a marché si mal, ne la tue pas. Et celui qui voit tout a fait cela Dans le peu et dans le beaucoup, dans tout, la Vierge... pour le plaisir de la Glorieuse, sa Mère, à qui le Roi l'a demandé, quand elle a été piétinée par la patte du cheval. Pour cela qu'il soit béni et qu'elle soit louée et toujours les deux aient pitié de nous et nous concèdent leur grâce. Dans le peu et dans le beaucoup, dans tout, la Vierge... Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Guarda‐me mia donezinna que a non perça per morte». E quantos ali estavan houveron gran desconorte, ca lle pose o cavalo d’el‐Rei o pé atan forte sobr’ ela, e el‐Rei disse: «Ai, varões, quen a vee? Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Dade‐mi‐a qual quer que seja, sequer viva, sequer morta, e conortar‐m’‐ei con ela come quen se mal conorta». Enton fez Santa Maria, a que é dos ceos porta, que de so o pé saisse viva pola sa mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... Enton quantos ali eran e viron tal maravilla que fezo a Groriosa, que é de Deus Madr’ e Filla, en fazer que o cavalo, que con seu pé tan mal trilla, non a matasse. E esto fez aquel que todo vee Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... per prazer da Groriosa, sa Madr’, a que comendada a houv’ el‐Rei, u do pee do cavalo foi trillada. Por én seja el bẽeito e ela seja loada, e sempr’ ambos de nós hajan piedade e mercee. Eno pouco e no muito, en todo lles faz mercee... «Comme sainte Marie a porté l'âme d'un moine qui a peint son nom de trois couleurs". Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, il lui plaît beaucoup plus quand son nom est loué, que d'autres louanges. Je raconterai un miracle à ce sujet, comme on me l'a raconté, puisque j'ai l'écouté à un moine bon et bien ordonné et qui disait les heures de la Vierge avec grand plaisir, et il y avait un plus grand plaisir en cela que dans d'autres plaisirs. Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... Ce prête était très bon et avec satisfaction il lisait les Vies des Saintes Pères et écrivait aussi très bien; mais, à l'endroit où il trouvait le nom de sainte Marie, il lui rédigeait avec trois couleurs un très bel écrit. Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... La première était en or, couleur riche et belle semblable à la Vierge qui est noble et belle; l'autre était bleue, couleur très merveilleuse, celle qui au ciel ressemble quand il est dans sa splendeur. Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... Le troisième on l'appelle rose, parce que c'est une couleur rouge; c'est pourquoi que chacune de ces couleurs ressemble très bien à la Vierge qui est riche, très sainte, et à qui n'a jamais connu d'une égale en beauté, parce qu'elle est la meilleure des meilleures. Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... Où le moine apportait ce saint nom avec lui de la Vierge Marie, dont il était très ami, il l'embrassait souvent pour vaincre l'ennemi, le diable qui toujours s'efforce pour nous faire commettre des erreurs. Celle qui par une grande beauté est appelée Fleur des fleurs,... «Como Santa Maria levou a alma dun frade que pintou o seu nome de tres coores» A que por gran fremosura é chamada Fror das frores, mui máis lle praz quando loan seu nome que doutras loores. Desto direi un miragre, segundo me foi contado, que avẽo a un monge bõo e ben ordinnado e que as horas desta Virgen dizia de mui bon grado, e maior sabor havia desto que doutras sabores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Este mui bon clerigo era e mui de grado liia nas Vidas dos Santos Padres e ar mui ben escrivia; mais u quer que el achava nome de Santa Maria fazia‐o mui fremoso escrito con tres colores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... A primeira era ouro, coor rica e fremosa a semellante da Virgen nobre e mui preciosa; e a outra d’ azur era, coor mui maravillosa que ao ceo semella quand’ é con sas esplandores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... A terceira chaman rosa, porque é coor vermella; onde cada ũa destas coores mui ben semella aa Virgen que é rica, mui santa, e que parella nunca houv’ en fremosura, ar é mellor das mellores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Ond’ aqueste nome santo o monge tragia sigo da Virgen Santa Maria, de que era muit’ amigo, beijando‐o ameude por vencer o ẽemigo diabo que sempre punna de nos meter en errores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Il est arrivé une fois qu'il se trouvait très malade avec une grande maladie, dont il était atteint; mais bien qu'ainsi il se trouvât, lui venait à l'esprit d'être toujours l'un des plus admirateurs de la sainte Vierge. Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... L'abbé et les moines sont allés le voir, et comme ils l'ont vu mal en point, ils ont mis un moine avec lui pour qu'il lui tînt compagnie; et après ils sont restés un peu de temps et ensuite ils sont partis. mais la Dame des dames Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... est apparue au moine qui l'accompagnait, en dormant, et il a vu qu'elle s'approchait du lit peu à peu et elle lui disait: "ne crains pas, que je te ferai monter avec moi maintenant au paradis, où tu verras les anciens. Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... Donc, pouisque tu peignais mon nom avec trois peintures, je te porterai en haut au ciel, où tu verras les grâces, et dans le Livre de la Vie écrit entre les écritures tu seras entre ceux qui ne meurent pas ni ont de peines ni de douleurs ".
Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... Alors elle a porté leur âme avec lui, la sainte Reine. Et le moine s'est réveillé et est allé au lit tout de suite; et puisqu'il l'a trouvé mort, il a fait sonner la clochette selon qu'il était établi par les saints docteurs. Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... Alors l'abbé est arrivé avec le couvent, qui étaient de compagnie au moins quatre‐vingts ou cent; et ce moine lui a dit: "Messieurs, avec plaisir je vous dirai tout ce que j'ai vu, si vous voulez m'écouter". Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... Alors il a raconté ce qu'il avait vu, comme déjà je vous ai dit; et l'abbé l'a fait mettre par écrit vite pour détruire les oeuvres de l'ennemi maudit, qui veut nous porter où nous avons toujours des peurs… Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... Et après qu'ils ont su le fait, ils ont loué pleins de volonté la sainte Vierge Marie, la Dame de pitié; et si dans une chose ils ont péché par sottise, ils ont lutté pour se préserver d'être pécheurs. Celle qui pour une grande beauté est appelée Fleur des fleurs, ... Onde foi ũa vegada que jazia mui doente dũa grand’ enfermidade, de que era én possente; e pero assi jazia, viinna‐lle sempre a mente de seer da Virgen santa un dos seus máis loadores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... O abade e os monges todos veer o vẽeron, e poi‐lo viron maltreito, un frade con el poseron que lle tevesse companna; e pois ali esteveron un pouco, foron‐se logo. Mais a Sennor das sennores A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... apareceu ao frade que o guardav’, en dormindo, e viu que ao leito se chegava passo indo, e dizia‐lle: «Non temas, ca te farei ir sobindo mig’ ora a paraiso, u veeras os maiores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Ca por quanto tu pintavas meu nome de tres pinturas, levar‐t’‐ei suso ao ceo, u veras as aposturas, e eno Livro da Vida escrit’ ontr’ as escrituras seras ontr’ os que non morren, nen han coitas nen doores». A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Enton levou del a alma sigo a Santa Reinna. E o frade espertou logo e foi ao leit’ aginna; e pois que o achou morto, fez sõar a campainna segund’ estableçud’ era polos seus santos doctores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Mantenente o abade chegou i con o convento, que eran i de companna ben oiteenta ou cento; e aquel monge lles disse: «Sennores, por cousimento o que vi vos direi todo, se m’ én fordes oidores». A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... Enton contou o que vira, segundo vos hei ja dito; e o abade tan toste o fez meter en escrito pera destruir as obras do ẽemigo maldito, que nos quer levar a logo u sempr’ hajamos pavores... A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... E pois souberon o feito, loaron de voontade a Virgen Santa Maria, a Sennor de piedade; e se en algũa cousa ll’ erraran per necidade, punnaron de se gardaren que non fossen pecadores. A que por gran fremosura é chamada Fror das frores... «Cette Première est dédié au Mai». Bienvenu sois‐tu, Mai, et avec joie; pour cela nous prierons à Sainte Marie qu'elle prie encore son fils pour qu'il nous garde des errements et des folies. Bienvenu sois‐tu, le Mai, et avec joie. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec toute santé, parce que nous priions à celle de grande vertu pour qu'elle prie Dieu qu'il nous aide toujours contre le démon et de là qu'il nous protège. Bienvenu sois‐tu, le Mai, et toute santé. Beinvenu sois‐tu, Mai, et avec loyauté, parce que nous priions à celle de grande bonté pour qu'elle ait toujours de nous de la pitié et qu'elle nous préserver de toute méchanceté. Bienvenu sois‐tu, le Mai, et avec loyauté. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec beaucoup de richesses; et nous prions qu'il y ait une très grande noblesse, que des tristesses il nous préserve et des peines et aussi des bassesses. Bienvenu sois‐tu, le Mai, et avec beaucoup de richesses. Bienvenu sois‐tu Mai, couvert de fruits; et nous prierons pour que soient redoublées «Esta primeira é das maias» Ben vennas, Maio, e con alegria; por én roguemos a Santa Maria que a seu Fillo rogue toda via que el nos guarde d’ err’ e de folia. Ben vennas, Maio, e con alegria. Ben vennas, Maio con toda saude, por que roguemos a de gran vertude que a Deus rogue que nos sempr’ ajude contra o dem’ e des i nos escude. Ben vennas, Maio, con toda saude. Ben vennas, Maio, e con lealdade, por que roguemos a de gran bondade que sempre haja de nós piadade e que nos guarde de toda maldade. Ben vennas, Maio, e con lealdade. Ben vennas, Maio, con muitas requezas; e nós roguemos a que ha nobrezas en si mui grandes, que nos de tristezas guard’ e de coitas e ar d’ avolezas. Ben vennas, Maio, con muitas requezas. Ben vennas, Maio, coberto de fruitas; les grâces à réaliser, pour que plusieurs fois encore elles nous protègent du démon et de ses luttes Bienvenu sois‐tu, Mai, couvert de fruits. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec de bonnes saveurs; et nous prierons et luangerons celle qui toujours pour les pécheurs a prié Dieu, qu'il nous préserve des douleurs. Beinvenu sois‐tu, Mai, avec de bonnes saveurs. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec des vaches et des taureaux; et nous prions que nos trésors soient de Jésus‐Christ, que le ciel confonde les maures, si blancs et blonds. Beinvenu sois‐tu, Mai, avec des vaches et des taureaux. Bienvenu sois‐tu, Mai, joyeux et sans fureur; et nous prions celui qui nous gagne les biens de son Fils, qui nous donne une grande force, pour que les maures sortent d'Espagne. Bienvenu sois‐tu, Mai, joyeux et sans fureur. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec beaucoup de bétail; et nous prions pour que les péchés nous soient par Dieu pardonnés, qu'il nous fassent les protégés de son Fils. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec beaucoup de bétail. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec un bon été; et nous prions la Vierge de la plaine que nous défende de l'homme très scélérat et de l'audacieux et du truand maladroit. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec un bon été. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec du pain et avec du vin; et nous prions que Dieu l'enfant porte dans ses bras que nous donne un chemin pour que nous fassions une bonne fête avec elle. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec du pain et avec du vin. Bienvenu sois‐tu, Mai, doux et non furieux; et nous prions que notre bouclier nous garde du fou audacieux et de l'homme furieux et inconnu. Bienvenu sois‐tu, Mai, doux et non furieux. e nós roguemos a que sempre duitas ha sas merces de fazer én muitas que nos defenda do dem’ e sas luitas. Ben vennas, Maio, coberto de fruitas. Ben vennas, Maio, con bõos sabores; e nós roguemos e demos loores aa que sempre por nós pecadores rog’ a Deus, que nos guarde de doores. Ben vennas, Maio, con bõos sabores. Ben vennas, Maio, con vacas e touros; e nós roguemos a que nos tesouros de Jeso‐Cristo é, que aos mouros cedo cofonda, e brancos e louros. Ben vennas, Maio, con vacas e touros. Ben vennas, Maio, alegr’ e sen sanna; e nós roguemos a quen nos gaanna ben de seu Fillo, que nos dé tamanna força, que saian os mouros d’ Hespanna. Ben vennas, Maio, alegr’ e sen sanna. Ben vennas, Maio, con muitos gãados; e nós roguemos a que os pecados faz que nos sejan de Deus perdõados, que de seu Fillo nos faça privados. Ben vennas, Maio, con muitos gãados. Ben vennas, Maio, con bõo verão; e nós roguemos a Virgen de chão que nos defenda d’ home mui vilão e d’ atrevud’ e de torp’ alvardão. Ben vennas, Maio, con bõo verão. Ben vennas, Maio, con pan e con vinno; e nós roguemos a que Deus mininno troux’ en seus braços, que nos dé caminno por que sejamos con ela festinno. Ben vennas, Maio, con pan e con vinno. Ben vennas, Maio, mans’ e non sannudo; e nós roguemos a que noss’ escudo é, que nos guarde de louc’ atrevudo e d’ hom’ ẽaio e desconnoçudo. Ben vennas, Maio, mans’ e non sannudo. Bienvenu sois‐tu, Mai, joyeux et beau par la Mère du Roi glorieux et nous prions qu'il nous préserve de l'homme coléreux et du faux et du menteur Bienvenu sois‐tu, Mai, joyeux et beau. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec de bons mets; et nous prierons dans les notres chants la sainte Vierge, devant ses autels qu'elle nous préserve des grands chagrins. Bienvenu sois‐tu, Mai, avec de bons mets. Ben vennas, Maio, alegr’ e fremoso; por end’ a Madre do Rei grorioso roguemos que nos guarde do nojoso hom’ e de falso e de mentiroso. Ben vennas, Maio, alegr’ e fremoso. Ben vennas, Maio, con bõos manjares; e nós roguemos en nossos cantares a Santa Virgen, ant’ os seus altares, que nos defenda de grandes pesares. Ben vennas, Maio, con bõos manjares. “Celle tremière est de comme il a fait le ciel et la terre et la mer et le soleil et la lune «Esta primeira é de com’ el fez o ceo e a terra e o et les étoiles et toutes les autres choses qui existent, et comme il a fait l'homme mar e o sol e a lũa e as estrelas e toda‐las outras sembable à lui". cousas que son, e como fez o home asa semellança»
Comme pouvons‐nous au Dieu remercier te tout ce qu'il a eu à faire pour nous? Pour nous il a fait le ciel, la terre et la mer, bien qu'il n'en avait pas besoin; celui qui ne veux pas croire cela, veut nier la bonté de Dieu. Comme pouvons‐nous au Dieu remercier... De comment il a fait la lumière et l'a créée, c'est bien son oeuvre, mes amis; mais il a été plus quand encore, pour sauver les siens, son feu il l'a enfermé dans la Vierge. Comme pouvons‐nous au Dieu remercier... Et comme les cieux il a fait et a étendu, cela paraît une oeuvre de grande pensée; mais il est été plus grand encore, pour celui qui sait le voir, quand il est descendu pour être un homme parmi eux. Comme pouvons‐nous au Dieu remercier... Et quand il a fait la terre, il a montré tout le pouvoir qu'il avait, mais pour qui veut le mesurer, pour nous racheter, il a marché sur terre et a subi un grand malheur. Comme pouvons‐nous au Dieu remercier... Como podemos a Deus gradecer quantos bẽes el por nós foi fazer. Por nós fez el ceo, terra e mar, ca pera si non havia mester; e quen aquesto creer non quiser, a piedade de Deus quer negar. Como podemos a Deus gradecer... De com’ el fez a luz e a criou, ben semella seu feit’, amigos meus; pero máis foi u por salva‐los seus o seu lume na Virgen enserrou. Como podemos a Deus gradecer... E u os ceos fez e estendeu, ben semella obra de mui gran sén; mas maior foi, a quen o catar ben, u por seer home deles decendeu. Como podemos a Deus gradecer... E u a terra fez, mostrou ben qual poder havia; mas quen comidir, por máis terra u por nos remiir andou en ela e sofreu gran mal. Como podemos a Deus gradecer... Et quand la lune et le soleil qui éclaire il a créé, une grande oeuvre et très noble il a fait; mais il a été plus encore quand plus noir que la poix les ciels se sont tranmsformés quand il est mort pour nous sur la croix.
Comme pouvons‐nous au Dieu remercier... Et quand il a fait les étoiles, bien sûr je sais que, en les faisant, il n'a fait grand effort; mais il a été plus encore quand par elles guidés, par les Rois il a été adoré comme Roi. Comme pouvons‐nous au Dieu remercier... Et quand les poissons, comme j'ai appris, il a créé les eaux, comme il est écrit, ce fut une grande chose; mais bien plus encore quand il a marché sur ces eaux pour nous qui sommes ici. Comme pouvons‐nous au Dieu remercier... Et quand les oiseaux, il a bien voulu créer, il a voulu qu'ils volent dans l'air, et ce fut beaucoup; mais je vous dis ceci qu'il a plus fait pour nous quand il a monté dans l'air. Comme pouvons‐nous au Dieu remercier... Et quand les bêtes, comme les écrits disent, il en a fait beaucoup plus d'espèces que mille, ce fut beaucoup; mais plus encore dans l'humble créche entre ces animaux il a joué très heureux. Comme pouvons‐nous au Dieu remercier... Et quand l'homme il a crée très beau en lui donnant de l'entendement et de la raison, ce fut beaucoup; mais encore plus lors de sa passion pour le sauver et lors de sa très cruelle mort. Comme pouvons‐nous au Dieu remercier... E u a lũa e o sol que luz criou, grand’ obra e mui nobre fez; pero máis foi u chus negros ca pez tornaron u por nós pres mort’ en cruz. Como podemos a Deus gradecer... E u as estrelas fez, de certo sei que en faze‐las non fillou afan; pero máis foi u per elas a pran dos Reis foi aorado por Rei. Como podemos a Deus gradecer... E u os peixes, per com’ aprendi, criou das aguas, com’ escrito jaz, gran cousa foi; mas mui maior assaz u sobr’ elas andou por nós aqui. Como podemos a Deus gradecer... E u as aves, com’ el por ben viu, que voassen no aire fazer quis, muito foi; mas desto vos faço fis que máis fez por nós u per el subiu. Como podemos a Deus gradecer... E u bestias, per com’ o escrito diz, fez de naturas muitas máis ca mil, muito foi; pero máis u eno vil presev’ ontr’ elas jouv’ o mui fiiz. Como podemos a Deus gradecer... E u fez home apost’ e mui bel a que deu entendiment’ e razon, muito foi; pero máis u pres paxon po‐lo salvar e morte mui cruel. Como podemos a Deus gradecer... IL TROVADORISMO MEDIEVALE GALIZIANO‐PORTOGHESE (Introduzione, selezione ed edizione a carico di Carlos Paulo Martínez Pereiro) Un’iniziativa della Asociación de Escritores en Lingua Galega con la sponsorizzazione della S. A. de Xestión do Plan Xacobeo Traduzione in italiano di Eva Moreda
L'importanza e la pertinenza della scuola trovatoresca medievale galiziano‐
portoghesa, per il suo intrinseco interesse e per motivi estrinseci di carattere sociolinguistico e letterario‐culturale, iniziano oggi ad essere valutate con giustizia, riconoscendo il ruolo importante e l’innegabile valore estetico del movimento poetico così chiamato. Tuttavia, tale riconoscimento non ha portato alla divulgazione del completo e complesso argomento storico che spiega il suo ruolo egemonico come lingua e forma poetica peninsolare per centocinquanta anni. Nel Medioevo, la nascita della sua espansione penisolare è basata su due fattori inseparabili: in primo luogo, è comprensibile solo se si tiene conto del prestigio del galiziano‐portoghese come lingua poetica; d'altro canto, se è anche una conseguenza dell’importanza politica ed economica della Galizia nel contesto dei regni peninsolari del periodo altomedievale. Questo 'splendore' e questa influenza culturale, politica ed economica del territorio a nord‐ovest della Spagna fecero sì che nel Duecento e il Trecento ‐dopo il quale comincia il decadimento della Galizia che poi lentamente sarà ancora più spiccato‐ sul galiziano‐
portoghese si costruisse la principale (e quasi unica) scuola trovatoresca penisolare che, nei suoi aspetti religiosi e profani, ci è stata tramandata da diversi Cancioneiros manoscritti. In realtà, la base fondamentale del fatto che la ricezione e adattamento della lirica del trovatorismo ultrapirenaico si sia prodotta nella lingua nord‐occidentale peninsolare, sta nel fatto che i monarchi e la nobiltà del regno del nord‐ovest della Galizia (e Leon) fossero ‐fino ad Afonso VI ( 1188‐1230), IX di Leon‐ e difendessero i propri 'interessi' galiziani ‐come la potente famiglia dei Conti di Traba‐ o fossero cresciuti in questo territorio ‐fino a Fernando III e Afonso X, o le grandi linee di Castro e Lara radicate nella corte di Afonso VIII di Castiglia‐, accanto alla progressiva importanza di Santiago de Compostela come centro di potere e di cultura, oltre che la stretta sfera religiosa. La fattualità storica e le attuali conoscenze sulla preistoria del nostro lirismo consentono di ipotizzare che la "versione" galiziano‐portoghesa della lirica occitana nelle corti penisolari sia dovuta alla forte influenza, direttamente e indirettamente, della Galizia sull’evoluzione storica ispanica nei secoli XI e XII, e che, inoltre, probabilmente sia stata fondata su una precedente coltura di qualche sorta di poesia lirica in lingua galiziana. Questa ricezione probabilmente ebbe effetto nel momento in cui le esperienze poeticche occitana e galiziana finalmente convergono nei regni di Afonso IV e Alfonso VIII di Castiglia. Inoltre, poiché i genere coltivati mostrarono delle preferenze linguistiche‐dialettali differenziati che diventarono integranti di ognuna delle modalità letterarie, nel Medio Evo ispanico, il galiziano‐portoghese diventò lingua lirica esclusiva fra tutte le lingue romaniche della Peninsola. Con le eccezioni del mozarabe nella parte meridionale e la lingua d’oc per i trovatori catalani, in galiziano‐portoghese trovavano non solo i poeti galiziani e portoghesi del Nord‐Ovest della Peninsola, ma anche altri di origine iberica che esprimerono poeticamente la tristezza di amare, che parlarono male dei suoi contemporanei, con sarcasmo e deliberata oscenità, o che alzarono loores e miragres a Santa Maria. Questa omogeneità di espressione linguistica nella lirica ispanica dei primi secoli del millennio passato era così solida che vediamo anche il trovatore genovese Bonifacio Calvo trovando in lingua galiziana‐portoghese e facendo dei dialoghi estaologici, vediamo anche Alfonso X trovare nella stessa lingua e, in lingua occitana, il provenzale Arnaldo (molto probabilmente Arnaut Catalan); vediamo anche come, in precedenza, il trovatore occitano Raimbaut de Vaqueiras introduce la lingua poetica del nord‐ovest fra le lingue di prestigio culturale del suo celebre descort plurilingue, o che il re ‘saggio’ di Castiglia Leon, creatore e promotore della prosa in lingua castigliana, appare davanti ai nostri occhi come poeta, profano o religioso, esclusivamente in galiziano‐portoghese. La caratterizzazione socioculturale del centro e nord‐ovest della Peninsola e la tendenza generale di varietà linguistiche specifiche, accoppiate con il prestigio del galiziano‐
portoghese come lingua già con una tradizione poetica pre‐cortese ‐probabilmente creata attorno al grande centro di diffusione e ricezione culturale di Santiago de Compostela e di cui sarebbe testimone la straordinaria presenza e l'ulteriore sviluppo, nelle mani dei menestrelli galiziani, del lirismo femminile nel genero della cantiga de amigo (con un costante e persistente riferimento all’ambiente galiziano)‐ nel suo complesso aiuta a capire in parte questo complesso fenomeno che, in molti casi, fu vittima di equivoci, sulla base di un’anacronistica superposizione retrospettiva della ideologia nazionalista spagnola su delle zone e dei tempi che non accettano gli inadeguati pregiudizi assimilatori di carattere totalizzatore. La poesia trovatoresca galiziano‐portoghese è costituita da un insieme di circa 1680 cantigas profane, che sono attribuite a circa 160 trovatori e menestrelli, la maggior parte di loro galiziani e portoghesi, e alcuni provenienti da altre latitudini, come pure circa 422 cantigas religiose ‐di loor e racconti di miragres ‐ progettate e sponsorizzate da Alfonso X (1221‐1284) nella monumentale raccolta mariana delle Cantigas de Santa María. Tutte queste composizioni, oltre ai loro diversi temi, concezione e significato, o le loro similitudini e le differenze di stile e di forma, sono unificate dalla sostanziale identità dell’espressione linguistica del trovatorismo galiziano‐portoghese che le conforma. Cantigas che, nella loro combinazione di musica e testo, sono poesie per essere cantate e che, sostanzialmente in base al loro contenuto, costituiscono distinti generi. Questo trovadorismo è ragruppato principalmente su principi che, pur essendo contrari e contraddittori (come tutta la cultura medievale), formano una unità, che mantiene una continuità paradossale e un’interrelazione tra i vari elementi che, con confini talvolta diffusi e mancanti, conformano i suoi discorsi generici: da un lato, intorno all'amore ossessivo amore‐soffrimento, in visione e iperbolica espressione maschili (cantiga de amor) e in una perspettiva complementare travestitamente femminile (cantigas de amico) come pure la versione religiosa, e la trasposizione al divino dei modi profani nei loores mariani; dall’altro canto la poesia si dispersa nel discorso più narrativo della satira veemente, burlesca e sarcastica, oscena e sediziosa, umoristica e illogica, o di tanto in tanto, moralizzante nelle cantigas de escarnio e maldizer e le ampie e poetizzate narrative, vitalmente pubblicitarie, dei miragres che dimostrano le bontà e capacità di mediazione della Vergine Maria. Oltre a questi generi canonica e quantitativamente maggiori, esistono anche altri minori e talvolta di profili più o meno diffusi. Da un lato, nella testualità profana, possiamo individuare i descordos (con corrispondenza formale tra la distorsione e il disaccordo emozionale che esprimono), i lais (narrativi e di tematica arturica), i prantos (di carattere elegiaco‐funarario) o le tenções (dibattiti tra i due poeti d’intenzione satirica e di tanto in tanto amorosa), mentre nella testualità religiosa delle Cantigas de Santa Maria, abbiamo, oltre a cantigas prologali e epilogali, una cantiga di pitiçon e delle maias, un piccolo gruppo di composizioni cristologiche che si discostano dal tema mariano che unifica tutti gli altri. Tuttavia, si dovrebbe ancora tener conto, in primo luogo, delle cantigas de seguir, che piuttosto che un genero sono una tecnica di composizione parassitaria di generi precedenti e, dall'altro lato, l’eloxio, la cantiga de tear, la cantiga de malmaridad e persino la pastorela (dialogo cortese tra un cavaleiro e una pastor) che costituiscono generi specifici in altre scuole trovatore medievale occidentale ma qui hanno una presenza molto sporadica oppure si diluiscono e scaratterizano, in maggiore o minor misura, nella loro ibridazione e confluenza con le cantigas dei tre potenti generi canonici profani galiziano‐portoghesi. Il galiziano‐portoghese, come veicolo romanico di espressione che dà unità alle varie manifestazioni del lirismo trovatoresco spagnolo, ci si presenta nello stato attuale delle nostre conoscenze come una relativa koiné letteraria con un valore di uso pari a quello del provenzale nella lirica occitana, ma di una rigidità e chiusura inferiori nel sfruttare il potenziale del linguaggio popolare vivo. Tuttavia, tra i poli di unità e diversità, questa koiné poetica si trova in modo preferenziale nel primo di loro, metteno allo stesso livello le differenze dialettali che vivevano nei territori dell’attuale Galizia e il nord del Portogallo fino al fiume Mondego e con un registro linguistico più ricco e vario nelle composizioni satiriche e i racconti dei miragres, così come ci sono state trasferite dal Cancioneiro da Ajuda, gli apografi cinquecentisti italiani del Cancioneiro de la Biblioteca Nacional e il Cancioneiro de la Vaticana e i quattro cancioneiros delle Cantigas de Santa María. Tuttavia, questa caratterizzazione unitaria e convenzionale, oggi deve essere problematizzata, perché non vi è alcun dubbio della continua apertura e permeabilità dei nostri poeti alla lingua reale, colloquiale e popolare (la sua e quella dei suoi contemporanei), così come logicamente alla presenza irregolare e la più ridotta ricezione nelle modalità espressive dei diversi generi. Pertanto, nonostante la suanatura convenzionale, ha un elevato grado di comunicabilità e di una facile identificazione retroattiza dal punto di vista dell'attuale stato della nostra lingua. Come strumento estetico di comunicazione, il galiziano‐portoghese appare intriso di una forte e coerente consapevolezza di stile, doppia, ma solo relativamente specializzata in relazione alla forte polarizzazione in torno all’universo anche doppio che riflettono: lirico‐
amoroso (profano e religioso) e narrativo (satirico e miracolistico). Il modo lirico‐amoroso che presiede la costruzione della cantiga de amor, la cantiga de amigo e la cantiga de loor, è basato sulla procedura semantico‐strutturale della ripetizione e la variazione, il parallelismo formale e significativo, in modo che, anche come risultato e richiesta di una concezione scolastica e aristocratica della creazione poetica, si richiude in un gruppo limitato di motivi tematico‐situazilnali e la conseguente selezione lessico‐formulistica in stile umano o divino. Con questo condizionamenti assunti da una poetica volutamente ridotta, le cantigas de amor rispecchiano, per una convenzione quasi inevitabile, un ipotetico testo paradigmatico, intensificando ed interiorizzando così l’analisi psicologica della coita de amor ed il circolo di motivi che l’accompagnano in un’espressione molto formalizzata, retorica e “paralogica” che nelle cantigas de loor si adatta e diversifica nel canto di lode della Vergine come Senhor das senhores, mentre in quelle cantigas de amigo più rappresentative del genere e meno contaminate dallo spirito cortese, i limiti stilistici e strutturali sono oltrepassati con un simbolismo di tipo naturalista ed una espressione più tradizionale e suggestiva. Da parte sua, il modo narrativo che presiede la costruzione dei testi satirici e miracolistici presume la secondarizzazione degli schemi iterativi del modo amoroso e il primato d’una espressività e caratterizzazione discorsivo‐linguistica conversazionale e vitale adeguata alla sua apertura tematica endocontestuale e le diverse intenzionalità che generano i due tipi di testi. Cioè, senza rinunciare ai condizionamenti autoassunti a scuola, è caratterizzata, in relazione a ciò che abbiamo chiamato modo amoroso, per la sua tendenza relativamente anticonvenzionale ed espansiva, una forte espressività retorica basata su dei modi retorici diversi, sulla varietà di registri e su di una grande ricchezza lessica. Nelle cantigas di escarnho e de maldizer si scappa ogni idealismo ed astrazione e si arriva alla crudezza, l'oscenità, la bestemmia o il sacrilegio, sfruttando sistematicamente le possibilità semantiche ed espressive del linguaggio fino ad un punto appena raggiunto da nessun satirico. Questa poesia impiega, per raggiungere la sua grande espressività, una perfetta combinazione di risorse retoriche, quali l'ambiguità, l'ironia e l’invettive, e di procedure che hanno la loro origine nell’affettività ed effettività del discorso più spontaneo e popolare. Nei miragres mariani alfonsini, nel discorso narrativo è prevalente un tono dimostrativo di conseguenze devozionali, con una grande ricchezza linguistica, métrica e stilistica, e non una minore presenza di diversi settori socio‐ambientali. Tuttavia, anche se lo strumento linguistico del movimento poetico che ci interessa è il galiziano‐portoghese, una parte della sua geografia tematica, culturale e sociale può essere considerata, in senso lato, panispanica, o forse in modo più preciso come centro‐
occidentale peninsolare, avendo sempre presente che è l’ambito cortigiano ed aristocratico in cui ha luogo principalmente la sua attività. Basti signalare che uno dei testi più antichi della nostra lirica, la composizione politica scritta circa il 1200, Ora faz host’ o senhor de Navarra, di Joán Soárez de Paiva, non si occupa tematicamente della Galizia né il Portogallo, o che è Joán, jograr morador en León chi comincia a dare testimone della morte della scuola trovatoresca galiziano‐portoghese dopo la morte del Rei Lavrador Don Dinís in 1325, componendo un pranto (Os namorados que troban d’ amor) che, in modo simbolico, fa parte degli ultimi testi di questo movimento poetico. Non dobbiamo dimenticare che è intorno alle corti portoghesi di Afonso III e Don Dinís, ma anche soprattutto nelle corti castigliane di Fernando III, Alfonso X e Sancho IV che si rivolge fondamentalmente la maggior parte dell’attività di questa scuola poetica, oltre che da eventuali nuclei nobili ed ecclesiastici galiziani e portoghesi di entità menore. In questo contesto cortigiano poetizzavano, con una spiccata formazione cultural e retorica, grandi trovatori, segreli e menestrelli; partecipavano al processo creative ‐non esento di conflitti‐ re, alta nobiltà, borghesi, chierici, signorotti rovinati della piccola nobiltà (infançóns) o membri delle classi popolari. Tutti essi costituirono un monumento letterario singolare che, a parte qualche elementi formalizzati e oltrepassati, risultato da una retorica e una ideologia chiuse, conserva ancora per il lettore moderno una tassa d’inteligibilità ed una straordinaria forza comunicativa, nella sua profonda 'traduzione' ed adeguamento dell’universo cortese provenzale al contesto estetico, sociale e culturale galiziano‐
portoghese medievale. In questa adattazione, le diverse generazioni di trovatori e menestrelli ‐che, da abili retori, conoscevano l’ars‐ costruirono una poetica propria molto esigente in quanto era sottoposta a leggi e precetti compositivi rigorosi e più ridotta in relazione ai modi e modalità di cui partirono, ma utilizzando le risorse metriche, rimatiche, musicali, compositive o simboliche con una grande abilità tecnica e redditività espressiva, profitando delle tradizione liriche che li avevano preceduti e praticando, avant la lettre, nella loro poesia il paradossale principio moderno del less is more. Tornando ai limiti di cui sopra, permettono già dedurre che lo spazio cronologico della scuola trovatoresca spazia circa un secolo e mezzo, il Duecento e la prima metà del Trecento. Questi limiti, in realtà, sono quelli indicati sia la datazione dei primi testi che la nostra povera e unitaria tradizione manoscritta ci tramandò, sia la morte degli ultimi mecenati e la successiva disapparizione delle ultime corte protettrici della lirica galiziano‐
porgoehse del re Don Dinís e il suo figlio bastardo Don Pedro, Comte di Barcelos (morti in 1325 e 1354), o preferibilmente in 1350, l’anno in cui il comte lasciò nel suo testamento a Alfonso XI di Castiglia un Livro de las Cantigas che fu probabilmente la raccolta di cui furono coppiati gli apografi italiani del Cinquecento di cui sopra, grazie al prezioso interesse dell’umanista Angelo Colocci, che, accanto al Cancioneiro da Ajuda della fine del Duecento e i manoscritti minori, ma con notazione musicale, del Pergamiño Vindel, con i cantares de amigo di Martin Codax, e del Fragmento Sharrer, con canzoni d’amore di Don Dinís, sono la base de la tradizione manoscritta della nostra lirica profana. Dall’altra parte, la lirica religiosa ci fu tramandata da quattro grandi codici alfonsini scritti in fasi progressive della redazione delle Cantigas de Santa María fra 1270 e 1282 e che, oltre la loro testualità, hanno anche un grande valore per la musica e le miniature che presentano: i due di El Escorial, quello fiorentino e quello di Toledo che si trova oggie alla Biblioteca Nacional di Madrid. Tuttavia, le date di cui sopra non sono, in realtà, che dei riferimenti, perché sembra necessario postulare l'ipotesi dell'esistenza di una lirica pretrovadoresca (di cui sarebbero testimone le cantigas de amigo più tradizionali) e forse rimandare qualche decennio indietro il possibile inizio della scuola, prima dei testi che ci sono stati tramandati attraverso le grandi raccolte antologiche tardive che sono i cancioneiros. È anche vero che sensu stricto la scuola poetica si conclude con l'ultimo trovatore e patrono, il Comte di Barcelos. Tuttavia, nonostante il fatto che durante la seconda metà del Trecento, dominata dale corti portoghesi di Don Fernando e Don João I, la poesia sia vista come fantasia sem beneficio, nelle corti castigliane le pratiche poetiche derivate dal trovatorismo si resistono a morire e avranno ancora un’influenza diretta minore nel corso dei primi sei decenni del Quattrocento. Ne sono testimone i testi epigonali postrovatoreschi della cosiddetta scuola galiziana‐castigliana, che introduce nella tradizione trovatoresca le novità poetiche prodotte nell’Europa dal 1300. Questi testi poetici di autori quali Macías o Namorado o Alfonso Álvarez de Villasandino sono raccolti nel Cancioneiro de Baena (1445), ma il limite finale dovrebbe essere spostato fino a 1465, data probabile di un testo dialogato di Gómez Manrique e Álvaro González de Alcántara che, per i suoi tratti linguistici e parte del suo contenuto, può essere considerato come il simbolico testamento finale. Più tardi, ancora nel Cancioneiro Geral (1516) di García de Resende, che rappresenta già la prima scuola postrovadoresca che annuncia già la nuova lirica del Rinascimento, la poesia aulica della cosiddetta scuola castigliana‐portoghese continua a dimostrare l'esistenza della pervivenza di modelli formali e tematiche del trovatorismo galiziano‐
portoghese. Il secolo e mezzo di lirismo trovatoresco lasciò quindi la sua impronta nelle scuole poetiche di cui sopra e nella tradizione poetica peninsolare. Sia la poesia cortigiana che la poesia di tipo tradizionale, in castigliano o portoghese, del Rinascimento, rappresentano sotto certi aspetti una modulazione continuata del trovatorismo galiziano‐portoghese, attraverso il raccordo della lirica ispanica tardomedievale già ricettiva ai nuovi sviluppi procedenti d'Italia. A causa del progressivo consolidamento di una oligarchia estera in Galizia e la parallela perdita graduale d’influenza e potere della nobiltà galiziana, mentre la nostra lingua si vedeva progressivamente limitata alle zone rurali e l'oralità, e anche la letteratura galiziana si faceva orale e si riduceva al silenzio scritto, incapace d’integrare l'Umanesimo e il Rinascimento nel Portogallo la lirica galiziano‐portoghese si prolungava nella riprogettazione della sua metafisica amorosa e nei modi della arte de trovar ao modo antigo, nelle redondillas de Gil Vicente, Sá de Miranda e Camões, oppure continuava nell’abbagliante 'monólogo de amigo' della Menina e Moça o Livro das Saudades che apre la misteriosamente straordinaria prosa narrative del Cinquecento così intitolata dell’enigmatico Bernardim Ribeiro, che appare anche lui come personaggio sotto il nome “Binmarder”. Con la fine della scuola galiziano‐portoghese, mentre il Portogallo si orienta verso il sud e l’espansione d’oltremare, la Galizia entra progresivamente in un lungo periodo di silenzio e sempre più dipendente politica e culturalmente da Castiglia con l’istrumentalizzazione della lingua come compagna dell’impero (nella chiara espressione ‘politico‐grammaticale’ di Nebrija) con la addomesticazione e castrazione del Regno di Galizia (come il Padre Zurita chiamò il "lavoro" dei Re Cattolici). Periodo conosciuto nella nostra tradizione letteraria come "Secoli Scuri", di cui solo l'azione degli Illustrati e Romantici gli permetterà di uscire verso la complessa e più luminosa chiarezza degli ultimo due secoli. Ogni semplice riferimento caotico dei nomi di quei ‘dottori nel trovare’ evoca automaticamente uno straordinario discorso poetico ed una inusata costruzione letteraria a cui si potrebbero applicare senza dubbio le parole che Roman Jakobson dedicò alle sette cantigas de amigo del menestrello galiziano Martin Códax: “Magníficas criações de uma época excepcional na história da arte verbal europeia.... Jóias verbais do século XIII”. Un viaggio dei secoli ‘ritrocessi in noi’ (secoli all’interno di noi) ha ancora oggi un importante senso quando si parla della poesia trovatoresca galiziano‐portoghese, in quanto una parte sostanziale della nostra topografia amorosa si rappresenta e reflessa ancora sulla mappa che, in parallelo con la prosa d’ispirazione cortese, tracciarono i poeti medievali, raffinarono i stilnovistas e rinnovò Petrarca, per poi interiorizzarlo noi, che in fondo siamo ancora eterni petrarchisti. Per influenza del 'rinascimento culturale' europeo del dodicesimo secolo e seguendo i troubadours provenzali dopo la crociata contro l'eresia catara degli albigesi, i trobadores della lirica galiziano‐portoghese medieval, accanto ai trouvères francesi, i minnesinger, i trovatori alto‐italiani e siciliani (e anche, secondariamente, alcuni poeti cortesi inglesi), sono protagonist della riscopeta dell’amore che essi convertono en l’amour réciproque malheureux, secondo la felice espressione di Denis de Rougemont. Non possiamo quindi rinunciare a questa eredità, anche se molte voci vogliano aumentare le distanze per rapporto alla ricezione attuale del discorso medievale. Infatti, se, come ci ha insegnato già Virgilio, omnia vincit Amor, possiamo e dobbiamo guidare la nostra volontà, se si considera voluptas piuttosto che voluntas, verso l’assimilazione di questa magnifica opera cultural della poesia galiziano‐portoghese. Di conseguenza, anche se per noi la lettura (attuale) di un poema medievale galiziano‐portoghese, oltre ai problemi linguistici e le difficoltà che può comportare, ci richiede una ricostruzione del suo lontano codice socioculturale in modo che possiamo catturare tutte le sue complessità e ampiezza ‐in cui dobbiamo avere presente non solo il livello simbolico (e, particolarmente, razionale) e il suo complesso rapporto con il reale, ma in cui è anche necessario valutare la specificità auditiva dei testi‐ il paesaggio mentale che gli dà senso ‐cioè, ci richiede una ‘lettura esplicativa e comprenssiva’ che dia alla lirica il suo giusto ruolo‐, è anche vero che una ‘lettura impressiva e espressiva’ ci permette anche di raccogliere i riverberi e echi della poesia medievale che ci portano ad altre realtà e altri dati di conoscenza, de il tessuto culturale e dell’esperienza del mondo contemporaneo, che è la nostra. In realtà, il ben noto principio del doppio corpo del poema come un perpetuum mobile sottoposto a un incessante processo di crescita conserva, applicato al discorso trovatoresco, tutto il suo potenziale di conoscenza, riflessione ed estensione di questa esperienza, poiché la comprensione retrospettiva e aggiornata del distante comporta anche la conoscenza del prossimo. Inoltre, non si deve dimenticare che noi, i contemporanei, continuamo ad essere i destinatari naturali di tutta questa imponente costruzione letterari, con le corrispondenti responsabilità che questo comporta. Questa affermazione, in realtà parte della volontà stessa degli uomini di cultura di quel momento che si è immaginato solo scuro, esprime nelle parole e, soprattutto nei fatti, la sua chiara volontà di trascendere lo spazio e il tempo, di trasmettere il ricordo delle parole attraverso la scrittura dei codici manoscritti. L’appropriazione della lirica medievale galiziana‐portoghese quindi anche tener presente questa responsabilità nel confronto del passato culturale. L’appropriazione rinnovatrice raccomandata da Pound, in relazione alla lirica trovatoresca in generale, con la sua famosa frase make it new, ebbe il suo riflesso nelle letterature brasiliana, galiziana e portoghese della prima metà di questo secolo con movimenti neotrovatoreschi a volte ibridi d’erudizione e creazione letteraria e, di conseguenza, di diversa entità, caratterizzazione e risultati estetici. Per citare solo alcuni di questi autori, Manuel Bandeira in Brasile, Álvaro Cunqueiro in Galizia e in Portogallo Afonso Lopes Vieira, s’impegnarono a trasformare la lirica medievale, da prospettive estetiche plurali per fornire una rappresentazione di essa aggiornata e non superficiale. Speriamo che questa panoramica introduttiva e motizia (rivindicativa) della lirica medievale galiziano‐portoghese, così come i testi che seguono, abbia la capacità di stimolare il dialogo con le cantigas che i manoscritti intenzionalmente ci hanno tramandate. Consentendo in tal modo la perpetua crescita di una letteratura trovatoresca fatta da autori che di più in più vediamo come pensanti (homo sapiens) e artesani (homo faber), come esseri dati al sogno e la passion (homo demens), al gioco e la festa (homo ludens). Perché se il visionario Padre Vieira, autore dell’incompiuta História do Futuro, pensava che il profeta Isaia era degno di essere considerato come parte della letteratura portoghese per le numerose volte in cui parlò profeticamente dell’eroica espansione marittima portoghese, i nostri poeti medievali meritano di fare parte della nostra sensibilità moderna per l’apprezzabile numero di occasioni in cui fecero riferimento con autenticità ai nostri ‐e loro‐ sentimenti, grandezze e limiti quasi settecento anni fa. ANTOLOGIA CANCIONEIROS PROFANI FERNÁN PÁEZ DE TAMALANCOS (...1204?‐1242...) Sapete, signora, che anche se mi fate del male
mentre io sarò vivo voi sarete sempre, bella signora, la mia donna. Anche se ogni giorno mi fate del male mentre io sarò vivo sarete sempre così, bella signora, la mia donna. Anche se fate con me quello che volete, Mentre io sarò vivo voglio che voi siate, bella signora, la mia donna. Vedes, senhor, pero me mal fazedes, Mentr’ eu viver, ja vós sempre seredes, senhor fremosa, de mí poderosa. Pero me mal fazedes cada dia, Mentr’ eu viver, seredes toda via, senhor fremosa, de mí poderosa. Per como quer que vós de mí façades, mentr' eu viver, vós quer’ eu que sejades, senhor fremosa, de mí poderosa. «Don Fernán Páez de Talamancos fece questa canzone di maledire per un menestrello detto menestrello Saco, ed era fato molto male e perciò trovò che era più adattochiamarlo saco [sacco] che menestrello.” Menestrello Sacco, non posso dare ragione a chi vi diede nome di menestrello e vi diede il dono; più adatto sarebbe “saco” che menestrello. Dio mi salvi, il vostro nome vi dicesse chi vi chiamasse Saco e no menestrello. Rodrigo Airas ve lo disse e fupazzia poiché voi non sapete suonare; inoltre avete nome di sacco, che vi va bene. Dio mi salvi, il vostro nome vi dicesse chi vi chiamasse Saco e no menestrello. Ci piacono quelli che vi chiamano Saco e sarà facile di dire per chi vedesse le natiche enormi sporgere sotto la vostra vita. Dio mi salvi, il vostro nome vi dicesse chi vi chiamasse Saco e no menestrello. Chi vi chiamò menestrello mentiva Perché non vi ascoltò suonare Neanche vide le vostre natiche enormi. Dio mi gardi, il vostro nome vi dicesse chi vi chiamasse Saco e no menestrello. «Don Fernan Paez de Talamancos fez este cantar de mal dizer a ũu jograr que chamavan jograr Saco, e era mui mal feito; e por én trobou‐lhi que máis guisad’ era de seer saco ca jograr» Jograr Saco, non tenh’ eu que fez razon quen vos pos nome jograr e vos deu don; máis guisado fora sac’ e jograr non. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Rodrig’ Airas vo‐lo diss’ e fez mal sén, pois que vós non citolades nulha ren; ar havede nome sac’, e sera ben. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen vos Saco chamar, prazera a nós; e dira‐vo‐lo ben lheu quen vos en cos vir tira‐los nadigões apos vós. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. Quen a vós chamou jograr a pran mentiu, ca vej’ eu que citolar non vos oio nen os vossos nadigões non os viu. Assi Deus m’ ampar, vosso nome vos dira quen vos chamar Sac’ e non jograr. NUNO EANES CÉRZEO (Primeira metade do s. XIII) Bella signora, vi dirò una cosa: voi siete la mia morte, e il mio male, e il mio bene, e poi, perché devo ripetervelo? Siete la mia morte, mi fate morire. Voi siete la mia morte e il mio male, mia signora, e quanto nel mondo ho di bene e di gioia, e poi, perché devo ripetervelo? Siete la mia morte, mi fate morire. Siete la mia morte e la mia pena, non vi è altra ragione e i vostri occhi mi fanno del bene e del male e poi, perché devo ripetervelo? Siete la mia morte, mi fate morire. Signora, mi fanno del bene con solo guardarmi, ma mi causano anche grande tristezza; vi dirò anche e poi, perché devo ripetervelo? Siete la mia morte, mi fate morire. Mia senhor fremosa, direi‐vos ũa ren: vós sodes mia morte, e meu mal, e meu ben, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Vós sodes mia mort’ e meu mal, mia senhor, e quant’ eu no mund’ hei de ben e de sabor, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Mia mort’ e mia coita sodes, non ha i al, e os vossos olhos mi fazen ben e mal e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Senhor, ben me fazen soo de me catar, pero ven‐m’én coita grand’; e vos direi ar, e máis. Por que vo‐lo hei eu ja máis a dizer? Mia morte sodes, que me fazedes morrer. Adesso voglio già dire addio alla terra e le genti che sono di cui, dove il mio Dio così grande durezza mostrò, sforzando tanto il mio cuore che pensai a trasferirmi in un altro posto. Perciò a Dio sono grato di andarmene. Poiché quando per mia volontà parto di qui i suoi desideri soddisfatti non vedranno di vedermi piangere, né andarmene triste, anche se io
non ho mai ricevuto; né mi potranno dire che sono sbagliato di andarmene di qui, dove Dio così grandi tristezze mi diede. Tuttavia avrò nostalgia di queste terre, anche se adesso me ne vado deluso, e sempre tornerà a me la memoria delle cose buone che vidi in esse; ma per altra ragione non mi vedrà mai nessun uomo andare triste o sconsolato. E poiché me ne vado dico a Dio la verità: se avevo qualche rancore delle genti o delle terre in cui mi rifugiavo, tutto era per ciò, non per altra causa, ma adesso non mi andrà male mai poiché lascio queste terre e me ne vado. Agora me quer’ eu ja espedir da terra, e das gentes que i son, u mi Deus tanto de pesar mostrou, e esforçar mui ben meu coraçon, e ar pensar de m’ ir alhur guarir. E a Deus gradesco porque m’ én vou. Ca a meu grad’, u m’ eu d’ aqui partir, con seus desejos non me veeran chorar, nen ir triste, por ben que eu nunca presesse; nen me poderán dizer que eu torto faç’ en fogir d’ aqui u me Deus tanto pesar deu. Pero das terras haverei soidade de que m’ or’ hei a partir despagado; e sempr’ i tornará o meu cuidado por quanto ben vi eu en elas ja; ca ja por al nunca me veera nulh’ home ir triste nen desconortado. E ben digades, pois m’ én vou, verdade
se eu das gentes algun sabor havia, ou das terras en que eu guarecia. Por aquest’ era tod’, e non por al; mais ora ja nunca me sera mal por me partir delas e m’ ir mia via. Poiché so Quanto ho sofferto e nascosto in questa terra, di tristezza. Come ho perduto e ho sprecato quando vivevo qui i miei giorni, di questo posso lamentarmi. E ricorderò e penserò quanto ho sperato il bene che non poté trovare mai. E mi sforzerò e riceverò consiglio di come devo vivere adesso. Dolore, trovare subito, un’altra cosa vorrei cercare. Il buon senso di qualcuno o qualcosa di bene mi aiuti, se c’è in me. Valere potere, sapere dire valere possa bene dire, che io dirò. Di avere potere, piacere prendere posso io, poiché questo riceverò. Così vorrò cercare vivere un’altra vita che proverò, e finirà il mio disaccordo. Ca sei de mí quanto sofri e encobri en esta terra de pesar. Como perdi e despendi, vivend’ aqui, meus dias, posso‐m’ én queixar. E cuidarei, e pensarei quant’ aguardei o ben que nunca pud’ achar. Esforçar‐m’‐ei, e prenderei como guarrei conselh’ agor’, a meu cuidar. Pesar d’ achar, logar provar quer’ eu veer se poderei. O sén d’ alguen, ou ren de ben me valha, se o en mí hei. Valer poder, saber dizer ben me possa, que eu d’ ir hei. D’ haver poder, prazer prender poss’ eu, pois esto cobrarei. Assi querrei buscar viver outra vida que provarei, e meu descord’ acabarei. NUNO FERNÁNDEZ TORNEOL (Segundo terzo do s. XIII) Da quando sono nato non ho mai visto l’Amore ed oso di lui sempre parlare, anche se so che mi vuole ammazzare ma chiederò alla mia signora che m’insegni quell’assassino o che mi guardi meglio di lui. Anche se non gli ho fatto niente per cui mi deva ammazzare voglio alla mia signora chiedere per la grande paura in cui mi tiene, che m’insegni quell’assassino o che mi guardi meglio di lui. Non mi proteggerò mai da lui se lei da lui non mi protegge; perciò voglio alla mia signora chiedere, poiché di lui ho grande paure, che m’insegni quell’assassino o che mi guardi meglio di lui. E poiché l’Amore ha su di me per ammazzarmi un così grande potere, ed io non lo posso vedere chiederò così alla mia signora che m’insegni quell’assassino o che mi guardi meglio di lui. Pois naci nunca vi Amor e ouço del sempre falar, pero sei que me quer matar; mais rogarei a mia senhor que me mostr’ aquel matador, ou que m’ ampare del melhor. Pero nunca lh’ eu fige ren por que m’ el haja de matar, máis quer’ eu mia senhor rogar, polo gran med’ en que me ten, que me mostr’ aquel matador, ou que m’ ampare del melhor. Nunca me lh’ eu ampararei, se m’ ela del non amparar; mais quer’ eu mia senhor rogar, polo gran medo que del hei, que mi amostr’ aquel matador, ou que mi ampare del melhor. E pois Amor ha sobre min de me matar tan gran poder, e eu non o posso veer, rogarei mia senhor assi que mi amostr’ aquel matador, ou que mi ampare del melhor. Alzatevi, amico, che dormite i freddi mattini; tutti gli uccelli del mondo d’amore dicevano: Gioiosa sono io. Alzatevi, amico, che dormite i mattini freddi; tutti gli uccelli del mondo d’amore cantavano: Gioiosa sono io. Tutti gli uccelli del mondo d’amore dicevano del mio amore e del vostro che nel pensiero avevano: Gioiosa sono io. Tutti gli uccelli del mondo cantavano del mio amore e del vostro pensiero facevano. Gioiosa sono io. Del mio amore e del vostro le loro menti sapevano; voi gli tagliaste i rami in cui sedevano. Gioiosa sono io. Del mio amore e del vostro pensiero facevano, voi gli tagliaste i rami in cui sedevano. Gioiosa sono io. Voi gli tagliaste i rami in cui sedevano e gli asciugaste le fontane in cui bevevano. Gioiosa sono io. Voi gli tagliaste i rami in cui sedevano e gli asciugaste le fontane dove nuotavano. Gioiosa sono io. Levad’, amigo, que dormides as manhanas frias; toda‐las aves do mundo d’ amor dizian: Leda mi and’ eu. Levad’, amigo, que dormide‐las frias manhanas; toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor dizian, do meu amor e do vosso en ment’ havian: Leda m’ and’ eu. Toda‐las aves do mundo d’ amor cantavan, do meu amor e do vosso i enmentavan: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso en ment’ havian; vós lhi tolhestes os ramos en que siian: Leda m’ and’ eu. Do meu amor e do vosso i enmentavan; vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que siian e lhis secastes as fontes en que bevian: Leda m’ and’ eu. Vós lhi tolhestes os ramos en que pousavan e lhis secastes as fontes u se banhavan: Leda m’ and’ eu. JOÁN SOÁREZ COELHO (...1235‐1279...) Così vedo io qui la donna chiamata che, dal giorno in cui sono nato, mai vide cosa disfatta, se non è per una di queste cause: per avere nome così, in buona fede, o glielo dicono perché è amata, o perché è bella o bene fatta. Se perciò donna deve essere lei è, potete crederlo, o se lo è per tanto come io l’amo, tanto la voglio e giurare posso: che dopo che la vidi, mai l’ho vista così amata. E nunca ho visto una cosa così cattiva, che un uomo chiami padrona a una dona così, una pastorella, e se non glielo dice, è per una di queste due cose: perché ella vuole bene tutti o perché è la più amata del mondo. E udite quello che vi dico, che, anche se Dio volesse farmi del bene, senza lei niente mi può fare! Atal vej’ eu aqui ama chamada que, de‐lo dia en que eu naci, nunca tan desguisada cousa vi, se por ũa destas duas non é: por haver nom’ assi, per bõa fe, ou se lho dizen porque ést’ amada, ou por fremosa, ou por ben talhada. Se por aquest’ ama dev’ a seer, é‐o ela, podede‐lo creer, ou se o é po‐la eu muit’ amar, ca ben lhe quer’ e posso ben jurar: poi‐la eu vi, nunc’ a vi tan amada. E nunca vi cousa tan desguisada de chamar home ama tal molher tan pastorinh’, e, se lho non disser, por tod’ esto que eu sei que lh’ aven: porque a vej’ a todos querer ben, ou porque do mund’ é a máis amada. E oide como vos eu disser, que, pero me Deus ben fazer quiser, sen ela non me pode fazer nada! María do Grave, grave è sapere perché vi chiamano María do Grave, che voi non siete grave da fuotere, anche se siete da fuotere molto grave; e voglio in coscienza dire: non essendo letterato o trovatore, non posso, da uomo, capire questo “grave”. Ma io bene so trovare e leggere e perciò voglio capire questo “grave”: voi non siete grave in chiedere, nella vostra fica, e siete grave a chi molto vi fuote, di fuotere; e perciò si deve capire perché vi chiamano María do Grave. E così come ho capito il vostro “grave” da adesso sono migliore trovatore; e in verità vi giuro, per Nostro Signore, che mai ho trovato donna così grave come María –e già l’ho provato‐ do Grave; dopo non ho mai trovato una donna che fosse così grave da fuotere. (“Grave” si usa in questo poema coi diversi significati di difficile, malo, serio, ecc.) Maria do Grave, grav’ é de saber por que vos chaman Maria do Grave, ca vós non sodes grave de foder, e pero sodes de foder mui grave; e quer’, en gran conhocença, dizer: sen leterad’ ou trobador seer, non pod’ homen departir este "grave". Mais eu sei ben trobar e ben leer e quer’ assi departir este “grave”: vós non sodes grav’ en pedir haver, por vosso con’, e vós sodes grave, a quen vos fode muito, de foder; e por aquesto se dev’ entender por que vos chaman Maria do Grave. E pois vos assi departi este “grave”, tenho‐m’ end’ ora por máis trobador; e ben vos juro, par Nostro Senhor, que nunca eu achei molher tan grave com’ é Maria –e ja o provei– do Grave; nunca pois molher achei que a mí fosse de foder tan grave. RODRIGO EANES DE VASCONCELOS (...1258‐1288...) A una signora gli chiese come vi dirò: «Signora, siete entrata nell’ordine» e perciò ho pianto. E poi ella disse: «Io non vi negherò che sono entrata nell’ordine, Dio mi scusi. Mi fece entrare mia madre, ma cosa farò? Porterò gli abiti, ma no il cuore» Io disse: «Bella signora, morirò con tristezza, poiché siete entrata nell’ordine e vi custodiranno». Ella disse poi: «Perciò voglio mostrarvi come sarò custodita, altrimenti, male per me. Quanto piangerete dovete pensare a questo: porterò gli abiti, ma no il cuore con essi». E disse io: «Signora mia, così grande tristezza ho per questo, perché siete entrata nell’ordine, che morirò per questo». E poi disse: «Quando potrò, voglio dirvi come sarò custodita: se porto gli abiti, non lo prendete sul serio, che nel cuore avrò la cosa contraria». Preguntei ũa dona en como vos direi: «Senhor, filhastes orden?». E ja por én chorei. Ela enton me disse: «Eu non vos negarei de com’ eu filhei orden, assi Deus me perdon; fez‐mi‐a filhar mia madre, mais, o que lhe farei?
Trager‐lhi eu os panos, mais non o coraçon». Dix’ eu: «Senhor fremosa, morrerei con pesar, pois vós filhastes orden e vos han de gardar». Ela enton me disse: «Quero‐vos én mostrar como serei guardada, se non, venha‐me mal; esto, por que chorades, ben devedes cuidar: Tragerei eu os panos, mais no coraçon al». E dix’ eu: «Senhor minha, tan gran pesar hei én,
porque filhastes orden, que morrerei por én». E disse inda logo: «Assi me venha ben, como serei guardada dizer‐vo‐lo quer’ eu: se eu trouxer os panos, non dedes por én ren, ca terrei o contrairo eno coraçon meu». AFONSO MEÉNDEZ DE BESTEIROS (...1290...) Da oggi voglio prepararmi per partire di questo mondo e avrò grande ragione, perché la signora mia lo lasciò, e non posso io qui né in nessun luogo vivere. E perciò voglio io per il suo amore lasciare il mondo ipocrita, traditore, disprotetto, che mi vuole mentire. E non avendo quindi chi servire come servì per tanto tempo; restando qui disprotetto, andrò solo lì dove voglia la mia signora. E poiché non vi è lode né valore nel mondo dopo che partii la mia signora, Dio mi confonda se devo vivere qui! E poiché sono qui senza che venga la mia signora. Venendo le altre che ci sono il mio cuore non poteva restare. E non voglio mentirvi, voglio partire da qui; e, poiché me ne vado di questo mondo, che è il peggiore, ne sono sicuro, ne vorrò ridere Oimais quer’ eu punhar de me partir daqueste mund’, e farei gran razon, poi‐lo leixou a mia senhor, e non pud’ i viver e fui alhur guarir. E por esto quer’ eu por seu amor leixa‐lo mundo falso, traedor, desemparado, que me foi falir. E non houvera pois quen o servir com’ eu servi, nen tan longa sazon; e ficará desemparad’ enton, pois m’ end’ eu for, que mia senhor fez ir. E pois que ja non ha prez nen valor eno mundo, d’ u se foi mia senhor, Deus me cofonda, se eu i guarir! E pois que eu i mia senhor non vir, e vir as outras que no mundo son, non me podia dar o coraçon de ficar i. E por vos non mentir, quero‐m’ end’ ir; e, pois que m’ end’ eu for daqueste mundo, que ést’ a peor cousa que sei, querrei‐me del riir! JOÁN GARCÍA DE GUILHADE (...1239‐1270...) Questi occhi miei non perderanno mai, signora, grande tristezza mentre sarò vivo, e vi dirò, bella signora mia di questi occhi miei la tristezza che hanno: piangono e accecano quando non vedono qualcuna e poi accecano per qualcuna che vedono. Non perderanno mai i miei occhi la loro tristezza, e il mio cuore; e queste tristezze, signora, sono mie; ma gli occhi, per vedere qualcuna, piangono e accecano quando non vedono qualcuna e poi accecano per qualcuna che vedono. E così non potrò mai avere bene, perché l’Amore non mi vuole più, né Dio, ma questi occhi miei prigionieri moriranno sempre per vedere qualcuna: piangono e accecano quando non vedono qualcuna e poi accecano per qualcuna che vedono. Estes meus olhos nunca perderán, senhor, gran coita, mentr’ eu vivo for, e direi‐vos, fremosa mia senhor, destes meus olhos a coita que han: choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. Guisado teen de nunca perder meus olhos coita, e meu coraçon; e estas coitas, senhor, minhas son; mais‐los meus olhos, per alguen veer, choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. E nunca ja poderei haver ben, pois que Amor ja non quer, nen quer Deus, mais os cativos destes olhos meus morrerán sempre por veer alguen: choran e cegan quand’ alguen non veen, e ora cegan per alguen que veen. In verità, mio amico, so molto bene che mi aveste grande amore e vi trovaste molto tempo bene con me; ma ascoltate quello che vi dico: è finito. I grandi amori nostri che voi e io avemmo sempre non arrivarono mai alla cima come Branca Frol e Flores; ma il tempo di giocatori è finito. Io ho già parlato con insania con voi e con grande saggezza e con senso e pazzia quanto il giorno durava; ma questo, qui Don Jan García, è finito. E tutta quella pazzia è già finita, già è guasto il pane delle nozze, è finito Per boa fe, meu amigo, mui ben sei eu que m’ houvestes grand’ amor e estevestes mui gran sazon ben comigo; mais vede‐lo que vos digo: ja çafou. Os grandes nossos amores, que mí e vós sempr’ houvemos, nunca lhi cima fezemos coma Branca Frol e Flores; mais tempo de jogadores ja çafou. Ja eu falei en folia convosc’ e en gran cordura e en sén e en loucura quanto durava o dia; mais est’, ai don Jan Garcia, ja çafou. E dessa folia toda ja çafou, ja çafad’ é pan de voda, ja çafou. PAI GÓMEZ CHARINHO (c.1225‐1295) Quanti oggi sono al mare qui Credono che non ci sia nel mondo tristezza come quella del mare, non hanno un altro male. Ma qualcosa di diverso mi succede oggi a a me: tristezza d’amore dimenticare mi fa che ho la grande tristezza del mare per la maggiore tristezza di quante esistono tristezza d’amore a chi Dio vuole dare Ed è grande tristezza la morte al mare, ma non così tanto, e perciò tristezza d’amore dimenticare mi fa che ho la grande tristezza del mare per la più grande tristezza, in verità, di quante ci sono, ci sono state e ci saranno. Ed quelli altri che non hanno amore Dicono di no; ma io dirò qual’è tristezza d’amore dimenticare mi fa che ho la grande tristezza del mare. Perciò più grande tristezza è quella che fa perdere la tristezza del mare, che fa morire molti. Quantos hoj’ andan eno mar aqui coidan que coita no mundo non ha senon do mar, nen han outro mal ja. Mais doutra guisa acontece hoje a mí: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer pola maior coita de quantas son coita d’ amor a quen a Deus quer dar. E é gran coita de mort’ a do mar, mas non é tal, e por esta razon coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita de mar, e tẽer pola maior coita, per bõa fe, de quantas foron, nen son, nen seran. E estes outros que amor non han dizen que non; mas eu direi qual é: coita d’ amor me faz escaecer a mui gran coita do mar, e tẽer por maior coita a que faz perder coita do mar, que faz muitos morrer. Una donna che mi piace molto per mia disgrazia, o Dio, non per qualsiasi altro motivo, sempre mi ha fatto e mi fa male e mi farà, dirò come mi ha: mare né terra né piacere né dolore né buono né male, non potranno togliermela del cuore, che mi succederà? Morto sono, se decido non morire. Lei non mi farà mai bene, sempre male, perché è così, mare né terra né piacere né dolore né buono né male, non potranno togliermela. del cuore. Adesso sono peggio quando lei non viene, per non mentirvi: male se la vedo, male se non la vedo, ma credo che questa è peggiore, mare né terra né piacere né dolore né buono né male, non potranno togliermela . Ũa dona que eu quero gran ben por mal de mí, par Deus, que non por al, pero que sempre mi fez e faz mal e fara, direi‐vo‐lo que m’ aven: mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non mi a poden quitar do coraçon, e que sera de min? Morto sõo, se cedo non morrer. Ela ja nunca ben mi ha de fazer, mais sempre mal, e pero ést’ assi, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar do coraçon. Ora mi vai peior ca mi ven dela, por vos non mentir: mal se a vej’ e mal se a non vir, que de coitas máis cuido a maior, mar nen terra, nen prazer nen pesar, nen ben nen mal, non ma poden quitar. I fiori del mio amico briosi vanno nella nave. E partono i fiori di qui con i miei amori! Partiti sono i fiori! I fiori del mio amato briosi vanno nella nave. E partono i fiori di qui con i miei amori! Partiti sono i fiori! Briosi vanno nella nave per arrivare al campo dell’onore. E partono i fiori di qui con i miei amori! Partiti sono i fiori! Briosi vanno nella nave per arrivare all’incursione. E partono i fiori di qui con i miei amori! Partiti sono i fiori! Per arrivare al campo dell’onore per servire me, caro corpo. E partono i fiori di qui con i miei amori! Partiti sono i fiori! Per arrivare all’incursione per servire me, corpo lodato. E partono i fiori di qui con i miei amori! Partiti sono i fiori! As froles do meu amigo briosas van no navio E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! As frores do meu amado briosas van eno barco. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van no navio pera chegar ao ferido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Briosas van eno barco pera chegar ao fossado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao ferido, servir mí, corpo velido. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Pera chegar ao fossado, servir mí, corpo loado. E van‐se as frores d’ aqui ben con meus amores! Idas son as frores! Di tutte le cose che ci sono nel mondo io non so quale possa essere simile al re di Castiglia e Leone ma una che vi dirò: il mare. Il mare è molto simile a questo re; e in poi vi dirò in che cose, secondo la mia ragione. Il mare dà molto, e credete che senza di lui non si può governare il mondo, ed è tan potente ed ha un cuore tale che niente lo può cogliere. Inoltre è temuto, perché non conosco chi non lo tema; e vi racconterò ancora di più, e giudicatemi per questo. Nel mare c’è quanto lui vuole che ci sia; e mantiene molti; e vi sono altri che, per contra, attacca e fa morire disamparati, ed a altri dà grandi eredità e molti altri beni. E tutto questo che vi racconto succede al re, se lo volete capire. E della docilità non vi voglio parlare del mare: non si può dire mai che sia feroce né selvaggio se in lui si opera come si deve; anche se vi fa soffrire in tutte le imprese; ma se con disdegno o per caso arriva a lui qualche pazzo, con grande tormenta lo farà morire. Queste astuzie, secondo il mio pensiero che ha il mare, le ha anche il re, e perciò si assomigliano, chi bene lo capisca. De quantas cousas eno mundo son, non vejo eu ben qual poden semelhar al‐rei de Castela e de Leon senon ũa qual vos direi: o mar. O mar semelha muit’ aqueste Rei; e d’ aqui en deante vós direi en quaes cousas, segundo razon. O mar dá muit’, e creede que non se pod’ o mundo sen el governar, e pode muit’, e ha tal coraçon que o non pode ren apoderar. Des i ar é temudo, que non sei quen o non tema; e contar‐vos‐ei ainda máis, e julgade‐m’ enton. Eno mar cabe quant’ i quer caber; e manten muitos; e outros i ha que x’ ar quebranta e que faz morrer enxerdados; e outros ha que dá grandes herdades e muit’ outro ben. E tod’ esto que vos conto aven al‐rei, se o souberdes conhocer. E da mansedume vós quero dizer do mar: non ha cont’, e nunca sera bravo nen sanhudo, se lho fazer outro non fezer; e sofrer‐vos‐á toda‐las cousas; mais, se en desden ou per ventura algun louco ten, con gran tormenta o fara morrer. Estas manhas, segundo o meu sén, que o mar ha, ha el‐Rei, e por én se semelhan, quen o ben entender. DON DINÍS (1261‐1325) Così sono addolorato e ostinato per causa dell’amore e così tormentato che se Nostro Signore non rammollisce la mia signora perché di me senta dolore, con la mor‐ te proverò piacere e buon sapore. Perché vivo allo stesso modo che vive un sofferente con così grande pericolo che non è possibile un più grande se non mi ama quella che in for‐ te ponto vidi, che con la mor‐ te proverò piacere e non paura. E lo faccio volentieri, poiché essendo servitore di chi non mi fa attenzione, amandola più che a me stesso, per ciò conso‐ lo non ho più la mor‐ te soltanto desidero. Assi me traz coitado e aficad’ Amor e tan atormentado que, se Nostro Senhor a mia senhor non met’ en cor que se de min doa, da mor‐ t’ haverei prazer e sabor. Ca viv’ en tal cuidado, come quen sofredor é de mal aficado, que non pode maior, se mi non val a que en for‐ te ponto vi, ca ja de mor‐ t’ hei prazer e nen un pavor. E faço mui guisado, pois soo servidor da que mi non dá grado, querendo‐lh’ eu melhor ca min nen al, por én conor‐ t’ eu non hei ja, senon da mor‐ t’ ende sõo desejador. Ohimé, ohimé, fiori del verde pino, ditemi se avete notizie del mio amico! O Dio, dov’è? Ohimé, ohimé fiori del verde ramo, ditemi se avete notizie del mio amato! O Dio, dov’è? Se avete notizie del mio amico, quello che mentii sul nostro accordo. O Dio, dov’è? Se avete notizie del mio amato, quello che mentii su quello che aveva giurato. O Dio, dov’è? ‐ Voi mi chiedete dal vostro amico, ed io vi assicuro che è sano e vivo. O Dio, dov’è? ‐ Voi mi chiedete dal vostro amato, ed io vi assicuro che è vivo e sano. O Dio, dov’è? ‐ Ed io vi assicuro che è sano e vivo e sarà con voi prima che si compia il termine. O Dio, dov’è? ‐ Ed io vi assicuro che è vivo e sano e sarà con voi prima che finisca il termine. O Dio, dov’è? –Ai flores, ai flores do verde pino, se sabedes novas do meu amigo! Ai Deus, e u é? Ai flores, ai flores do verde ramo, se sabedes novas do meu amado! Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amigo, aquel que mentiu do que pos con migo. Ai Deus, e u é? Se sabedes novas do meu amado aquel que mentiu do que mi ha jurado. Ai Deus, e u é? –Vós me preguntades polo voss’ amigo, e eu ben vos digo que é san’ e vivo. Ai Deus, e u é? Vós me preguntades polo voss’ amado, e eu ben vos digo que é viv’ e sano. Ai Deus, e u é? E eu ben vos digo que é san’ e vivo e seera vosco ant’ o prazo saido. Ai Deus, e u é? E eu ben vos digo que é viv’ e sano e seera vosc’ ant’ o prazo passado. Ai Deus, e u é? Si alzò la bella, si alzò all’alba, e va lavare le camice al fiume. Va lavarle all’alba. Si alzò fresca, si alzò all’alba, e va lavare fine tele al fiume. Va lavarle all’alba. E va lavare le camice; si alzò all’alba; il vento gliele distoglie al fiume. Va lavarle all’alba. E va lavare fine tele; si alzò all’alba; il vento gliele portava al fiume. Va lavarle all’alba. Il vento gliele distoglie; si alzò all’alba; l’alba colta dall’ira al fiume. Va lavarle all’alba. Il vento gliele portava; si alzò all’alba; l’alba colta dalla furia al fiume. Va lavarle all’alba.. Levantou‐s’ a velida, levantou‐s’ alva, e vai lavar camisas eno alto. Vai‐las lavar alva. Levantou‐s’ a louçana, levantou‐s’ alva, e vai lavar delgadas eno alto: Vai‐las lavar alva. E vai lavar camisas, levantou‐s’ alva, o vento lhas desvia eno alto. Vai‐las lavar alva. E vai lavar delgadas; levantou‐s’ alva, o vento lhas levava eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas desvia; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en ira eno alto. Vai‐las lavar alva. O vento lhas levava; levantou‐s’ alva; meteu‐s’ alva en sanha eno alto: Vai‐las lavar alva. Una pastora molto bene fatta pensava al suo amico ed era, ve lo assicuro, per quanto io vidi, molto addolorata, e diceva: «In poi mai mi fiderò di un innamorato, mai sarò innamorata, perché il mio mi ha ingannata». Ella portava nella mano un pappagallo molto bello di voce così deliziosa che faceva cominciare l'estate, gli disse: «Bello amico, cosa farei per amori, poiché così invano mi ingannasti? » E cadde fra i fiori. Una grande parte del giorno giacche lì, e non parlava e talvolta si risvegliava, e talvolta sveniva, e diceva: «A Santa Maria, cosa mi succederà adesso? » E il pappagallo diceva: «Bene per quanto io so, signora». «Se vuoi darmi rifugio», disse la pastora, «dimmi la verità, pappagallo, per carità, poiché morte per me é la vita». Disse egli: «Signora bella di bene, non rimpiangete, poiché se volete essere ben servita alzate gli occhi e lo vedrete». Ũa pastor ben talhada cuidava en seu amigo e estava, ben vos digo, per quant’ eu vi, mui coitada, e diss’: «Oimais non é nada de fiar per namorado nunca molher namorada, pois que mi o meu ha errado». Ela tragia na mão un papagai mui fremoso, cantando mui saboroso, ca entrava o verão, e diss’: «Amigo loução, que faria por amores, pois m’ errastes tan en vão?» E caeu antr’ ũas flores. Ũa gran peça do dia jouv’ ali, que non falava, e a vezes acordava, e a vezes esmorecia, e diss’: «Ai santa Maria, que sera de min agora?» E o papagai dizia: «Ben, por quant’ eu sei, senhora». «Se me queres dar guarida», diss’ a pastor, «di verdade, papagai, por caridade, ca morte m’ é esta vida». Diss’ el: «Senhora comprida de ben, e non vos queixedes, ca o que vos ha servida erged’ olho e vee‐lo‐edes». AIRAS NÚNEZ (...1284‐1289...) Molto soddisfatto mi sento de quest'estate per questi rami e questi fiori e per gli uccelli che cantano gli amori, poiché cammino allegro e tranquillo come fa ogni uomo innamorato: che sempre va allegro e molto contento. Quando passo per alcune rive, sotto buoni alberi, per buoni campi, si cantano gli uccelli innamorati, poi io innamorato vado cantando, da lì di amori ho trovando e faccio canti in mille modi. Ho grande piacere e grande gioia quando ascolto gli uccelli cantare nell'estate. Que muito m’ eu pago deste verão por estes ramos e por estas flores, e polas aves que cantan d’ amores, por que ando i led’ e sen cuidado, e assi faz tod’ homen namorado: sempre i anda led’ e mui loução. Cand’ eu passo per algũas ribeiras, so bõas arvores, per bõos prados, se cantan i passaros namorados log’ eu con amores i vou cantando, e log’ ali d’ amores vou trobando e faço cantares en mil maneiras. Hei eu gran viço e grand’ alegria, quando mi as aves cantan no estio. Balliamo tutte e tre, amiche sotto questo nocciolo fiorito e chi fosse bella, come noi, belle, se amico amasse, sotto questi noccioli fioriti verrà ballare. Balliamo tutte e tre, sorelle, sotto questo ramo di nocciole, e chi fosse giovane, come noi, giovani se amico amasse, sotto questo ramo di nocciole verrà ballare. Per Dio, amiche, mentre non facciamo altro, balliamo su questo ramo fiorito, e chi fosse bella come siamo noi, se amico amasse, sotto questo ramo sotto cui balliamo verrà ballare. Bailemos nós ja todas tres, ai amigas, so aquestas avelaneiras frolidas, e quen for velida, como nós, velidas, se amigo amar, so aquestas avelaneiras frolidas verra bailar. Bailemos nós ja todas tres, ai irmanas, so aqueste ramo destas avelanas, e quen for louçana, como nós, louçanas, se amigo amar, so aqueste ramo destas avelanas verra bailar. Por Deus, ai amigas, mentr’ al non fazemos,
so aqueste ramo frolido bailemos, e quen ben parecer, como nós parecemos, se amigo amar, so aqueste ramo so’l que nós bailemos verra bailar. Udì una pastora cantare mentre cavalcavo per una riva, e la pastora era bella, e mi nascosi per ascoltare e così diceva quel canto: «Sotto i rami verdi e fioriti nozze fanno al mio amico. Piangono d'amore i miei occhi! » E la pastora era molto bella e piangeva e cantava; ed io pian piano gli andai vicino per ascoltarla, ma non dissi niente; e così diceva quel canto: «O storno del nocciolo, voi cantate ed io sono triste, com'è grande il mio male d'amore! » Ed io l'ascoltavo sospirare e rimpiangeva dei suoi amori e faceva una ghirlanda di fiori; e con molto dolore piangeva e diceva questo canto: «Com'è grande il mio dolore: amare amico e non poter vederlo! Lo lascierò sotto il nocciolo! » Dopo che la pastora finii la ghirlanda Oi hoj’ eu ũa pastor cantar, du cavalgava per ũa ribeira, e a pastor estava senlheira, e ascondi‐me po‐la ascuitar e dizia mui ben este cantar: «So‐lo ramo verd’ e frolido vodas fazen a meu amigo. Choran olhos d’ amor!». E a pastor parecia mui ben, e chorava e estava cantando; e eu mui passo fui‐mi achegando po‐la oir, e sol non falei ren; e dizia este cantar mui ben: «Ai estornhinho do avelanedo, cantades vós, e moir’ eu e peno e d’ amores hei mal!». E eu oi‐a sospirar enton e queixava‐se estando con amores e fazia guirlanda de flores; des i chorava mui de coraçon e dizia este cantar enton: «Que coita hei tan grande de sofrer, amar amig’ e non ousar veer! E pousarei so‐lo avelanal!». Pois que a guirlanda fez a pastor, si allontanò cantando, pian piano; ed io tornai al mio cammino, poiché non volevo disturbarla; e questo canto diceva la pastora: «Per la riva del fiume cantava la fanciulla d'amore. Chi amori ha, come dormirà o bel fiore! » foi‐se cantando, indo‐s’ én manselinho; e tornei‐m’ eu logo a meu caminho, ca de a nojar non houve sabor; e dizia este cantar ben a pastor: «Pela ribeira do rio cantando ia la virgo d’ amor. Quen amores ha, como dormirá, ai bela frol?». MARTÍN MOXA (...1270‐1280...) Chi vide il mondo come io lo vidi e vide le genti che vi erano allora e vede quelle che vi sono adesso, Dio quando cura, egli che può curare? Neanche io posso curare di me! Perché non mi esilio in qualche luogo, se potrei trovare un mondo migliore? Abbiamo un mondo falso e senza ragione, mondo senza Dio in cui non c'è bene, e un mondo così non si correggerà, piuttosto diventerà ancora peggio. Quando vedo questo, lo vedo ancora più chiaro, perché non mi esilio in qualche luogo, se potrei trovare un mondo migliore? Dov'è la misura, dov'è la grandezza? La verità dov'è? Chi ha un amico leale? Dov'è l'amore, perché non gli si trova? La gente è triste e non vuole cantare! Quando percepisco questo del male che qui si fa, perché non mi esilio in qualche luogo, se potrei trovare un mondo migliore? Abito in un mondo tale, e lì mi fa abitare una dama per cui provo grande amore, e è da molto tempo che mi ha nel suo potere, più tempo di cui di solito si ama. Da oggi, può sapere di me chi voglia perché non mi esilio in qualche luogo, se potrei trovare un mondo migliore? Ma in un mondo tale, perché vivrebbe un uomo di onore, se questo può allungarsi? Quen viu o mundo qual o eu ja vi e viu as gentes que eran enton, e viu aquestas que agora son, Deus, quand’ i cuida, que pode cuidar? Ca me sin’ eu, per min, quando cuid’ i! Por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Mundo tẽemos fals’ e sen sabor, mundo sen Deus e en que ben non ha, e mundo tal que non corregerá, ante o vejo sempr’ empeorar. Quand’ est’ eu cat’ e vej’ end’ o melhor, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? U foi mesur’, ou grãadez’ u jaz? Verdad’ u é? Quen ha amigo leal? Que fui d’ amor ou trobar por que fal? A gent’ é trist’ e sol non quer cantar! Quand’ est’ eu cat’ e quanto mal s’ i faz, por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar? Viv’ eu en tal mund’, e faz m’ i viver ũa dona, que quero mui gran ben, e muit’ ha ja que m’ en seu poder ten ben de‐lo temp’ u soian amar. Oimais, de min pode quen quer saber por que me non vou algur esterrar, se poderia melhor mund’ achar. Mais, en tal mundo, por que vai morar home de prez, que s’ én pod’ alongar? ROI FERNÁNDEZ DE SANTIAGO (Segundo terzo do s. XIII) Quando vedo le onde e le alte rive, presto mi vengono onde al cuore per la bella: maledetto sia l'amore, che mi fa così tanto male! Non vedo mai le onde né gli alti promontori, non vengano onde a me al cuore per la bella: maledetto sia l'amore, che mi fa così tanto male! Se vedo le onde e vedo le coste, presto mi vengono onde al cuore per la bella: maledetto sia l'amore, che mi fa così tanto male! Quand’ eu vejo las ondas e las muit’ altas ribas, logo mi veen ondas al cor pola velida: maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! Nunca vejo las ondas nen as altas debrocas que mi non venhan ondas al cor pola fremosa: maldito seja ’l mare, que mi faz tanto male! Se eu vejo las ondas e vejo las costeiras, logo mi veen ondas al cor pola ben feita: maldito seja ‘l mare, que mi faz tanto male! PERO DA PONTE (...1235‐1275...) Se io potessi disamare a chi sempre mi disamò e potessi cercare del male a chi sempre male mi cercò! Così mi vendicherei io, se potessi dare dolore, a chi sempre dolore mi diede. Ma io non posso ingannare al mio cuore che m’ingannò, per quanto mi fece desiderare a chi mai mi desiderò e perciò non dormo io, se potessi dare dolore, a chi sempre dolore mi diede. Ma chiedo a Dio che abbandoni a chi così mi abbandonò o che possa perturbare a chi sempre mi perturbò. E poi dormirei io, se potessi dare dolore, a chi sempre dolore mi diede. O che osasse chiedere a chi mai mi chiese perché mi fece a lei pensare, se essa a me mai pensò e perciò sono ferito, se potessi dare dolore, a chi sempre dolore mi diede. Se eu podesse desamar a quen me sempre desamou, e podess’ algun mal buscar a quen me sempre mal buscou! Assi me vingaria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais sol non posso eu enganar meu coraçon que m’ enganou, por quanto me fez desejar a quen me nunca desejou. E por esto non dormio eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. Mais rog’ a Deus que desampar a quen m’ assi desamparou, vel que podess’ eu destorvar a quen me sempre destorvou. E logo dormiria eu, se eu podesse coita dar, a quen me sempre coita deu. Vel que ousass’ én preguntar a quen me nunca preguntou, por que me fez en si cuidar, pois ela nunc’ en min cuidou. E por esto lazeiro eu, porque non poss’ eu coita dar, a quen me sempre coita deu. ‐Avete visto, madre, lo scudiero che doveva portarmi con sé? Gli ho mentito ed è molto arrabbiato, madre, con certeza ve lo dico: Madre, innamorata mi lasciò, madre, innamorata mi ha lasciata, madre, innamorata mi lasciò. Madre, voi che mi ordinaste che mentissi al mio amico, che consiglio mi darete adesso, che non è da me? Madre, innamorata mi lasciò, madre, innamorata mi ha lasciata, madre, innamorata mi lasciò. ‐Figlia, io vi consiglio che, quando l’avrete visto, facciate quando ci sia bisogno perché sia soddisfatto con voi. Madre, innamorata mi lasciò, madre, innamorata mi ha lasciata, madre, innamorata mi lasciò. ‐Poiché non potete, figlia mia, smettere di coccolarlo, da oggi in poi vi ordino di ubbidirlo in tutto. Madre, innamorata mi lasciò, madre, innamorata mi ha lasciata, madre, innamorata mi lasciò. –Vistes, madr’, o escudeiro que m’ houver’ a levar sigo? Menti‐lh’ e vai‐mi sanhudo, mia madre, ben vo‐lo digo: Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. Madre, vós que me mandastes que mentiss’ a meu amigo, que conselho mi daredes ora, poi‐lo non hei migo? Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Filha, dou‐vos por conselho que, tanto que vos el veja, que toda ren lhi façades, que vosso pagado seja. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. –Pois escusar non podedes, mia filha, seu gasalhado, des oimais eu vos castigo que lh’ andedes a mandado. –Madre, namorada me leixou, madre, namorada mi ha leixada, madre, namorada me leixou. Di Don Fernán Díaz Estaturón ascoltai delle cose che mi piacono: che è uomo che fa molto per Dio e che adesso vuole farse eremita; e sarebbe bene se lo facesse; perché non si sa che questo uomo abbia avuto donna da quando nacque, e questo è di buon cristiano. Questo ha il Paradiso in mano che sempre amò, con senso cristiano, la pace e mai amò donna né piacere, ne odiò signore né villano; e ancora vi dirò di più, se volete: mai amò donna, né volse né vuole, ma parla bene ed è bello. E nacque in così bello giorno e così bene sa il peccato ingannare che mai per donna niente volse dare, anche se lei lo volesse come innamorato; e quelli che non lo conosciamo bene crediamo di lui che sia pazzo poiché mai ha pensato ad avere donna. E se oggi se facesse buoi lui non potrebbe essere meglio custodito poiché mai con donna dormii, mai poté il peccato ridere da lui, mai diede per una donna nessuna cosa; De Don Fernan Diaz Estaturão oi dizer novas, de que mi praz: que é home que muito por Deus faz e se quer ora meter ermitão; e fara bon feito, se o fezer; de máis, nunca lh’ home soube molher, des que naceu, tant’ é de bon cristão. Este ten o Paraiso en mão, que sempr’ amou, con sén cristão, paz, nen nunc’ amou molher nen seu solaz, nen desamou fidalgo nen vilão; e máis vos én direi, se vos prouguer: nunca molher amou, nen quis nen quer, pero cata falagueir’ e loução. E atán bon dia foi ele nado que tan ben soub’ o pecad’ enganar, que nunca por molher ren quiso dar, e pero mete‐s’ el por namorado; e os que o non conhocemos ben cuidamos del que folia manten, mais el d’ haver molher non é pensado. Que se hoj’ ele foss’ empardẽado, nen se saberia melhor guardar de nunca ja con molher albergar, por non se riir dele o pecado, ca nunca deu por molher nulha ren; vedete poi: se qualcuno lo vedesse crederà che muore per sposarsi. Tuttavia egli mantiene una castità tale che quando morrà vi dirò una cosa: Beati Oculi sarà chiamato. e pero vedes: se o vir alguen, terrá que morre por seer casado. E, pois el tal castidade manten, quand’ el morrer, direi‐vos ũa ren: Beati Oculi sera chamado. BERNAL DE BONAVAL (Primeira metade do s. XIII) La dama che amo e ho per signora mostratemela Dio, se vi piace, altrimenti datemi la morte. Quella che ho per fuoco di questi occhi miei per cui piangono sempre, mostratemela Dio, altrimenti datemi la morte. Quella che voi faceste più bella di quante conosco, o Dio, lasciatemi vederla, altrimenti datemi la morte. O Dio che faceste che l'ami più che me stesso, mostratemela ove possa parlare con lei, altrimenti datemi la morte. A dona que eu am’ e tenho por senhor amostrade‐mi‐a, Deus, se vos én prazer for, senon dade‐mi a morte. A que tenh’ eu por lume destes olhos meus e por que choran sempr’, amostrade‐mi‐a, Deus, senon dade‐mi a morte. Essa que vós fezestes melhor parecer de quantas sei, ai Deus, fazede‐mi‐a veer, senon dade‐mi a morte. Ai Deus, que mi a fezestes máis ca min amar, mostrade‐mi‐a u possa con ela falar, senon dade‐mi a morte. FERNANDO ESQUÍO (Fins do s. XIII e inicios do s. XIV) Signora, per cui per tanto tempo ebbe desio, è da molto tempo, per Dio, che non vi vedo e, anche se sono stato molto lontano da voi, mai ho creduto questo proverbio antico: «Lontano dagli occhi, lontano dal cuore». Il mio dolore, per Dio, non ha uguale e per voi lo porto sempre e lo porterò, e, nonostante sia stato molto lontano da voi, non ho potuto mai creder questo proverbio antico: «Lontano dagli occhi, lontano dal cuore». E ho con me un dolore d’amore così grande che non lo sa Dio, disgraziato! Anche se abito lontano da voi, non credo questo proverbio antico: «Lontano dagli occhi, lontano dal cuore». Senhor, por que eu tant’ afan levei, gran sazon ha, por Deus, que vos non vi e pero mui longe de vós vivi, nunca aqueste verv’ antig’ achei: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». A minha coita, por Deus, non ha par que por vós levo sempr’ e levarei, e, pero mui longe de vós morei, nunca pude este verv’ antig’ achar: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». E tan gran coita d’ amor hei migo que o non sabe Deus, mal pecado! Pero que vivo muit’ alongado de vós, non acho este verv’ antigo: «Quan longe d’ olhos, tan longe de coraçon». Andiamo, sorella, andiamo dormire sulle rive del lago, dove andare ho visto agli uccelli al mio amico. Andiamo, sorella, andiamo riposarci sulle rive del lago, dove ho visto andare agli uccelli al mio amico. Sulle rive del lago, dove andare ho visto, con l’arco in mano per ferire gli uccelli agli uccelli al mio amico. Sulle rive del lago, dove ho visto andare, con l’arco in mano sugli uccelli sparare agli uccelli al mio amico. Con l’arco in mano per ferire gli uccelli, e quelli che cantavano gli lasciava scappare, agli uccelli al mio amico. Con l’arco in mano sugli uccelli sparare e quelli che cantavano non li vuole ammazzare, agli uccelli al mio amico. Vaiamos, irmana, vaiamos dormir nas ribas do lago, u eu andar vi a las aves meu amigo. Vaiamos, irmana, vaiamos folgar nas ribas do lago, u eu vi andar a las aves meu amigo. En nas ribas do lago, u eu andar vi, seu arco na mão as aves ferir, a las aves, meu amigo. En nas ribas do lago, u eu vi andar, seu arco na mano a las aves tirar, a las aves, meu amigo. Seu arco na mão as aves ferir, e las que cantavan leixa‐las guarir, a las aves, meu amigo. Seu arco na mano a las aves tirar, e las que cantavan non nas quer matar, a las aves, meu amigo. Ad un fratre chiamano escarallado e chi lo dice è sbagliato perché ha molte voglie per fuotere, il cazzo ha firme il tizio perché fa restare incinte quelle che dormono con lui
e fa figli e figlie abbastanza, io lo chiamerei piuttosto encarallado. Escarallado io non gli chiamerei mai, perché davanti a lui porta il carallo firme, che tante donne incinte ha, che tre figli ebbe in un solo giorno, e molte altre incinte sono; quindi questo fratre penso io che encarallado per questo sarebbe. Escarallado non può essere uno che ha fatto in Mariña così tante figlie, e che adesso ha un’aotra pastorella incinta, che adesso vuole partorire, e molte altre donne che fuote, quindi penso io che questo fratre per questo encarallado può essere. (escarallado.‐ impotente/ encarallado.‐ bene dotato/ carallo.‐ pene) A ũu frade dizen escaralhado, e faz pecado quen lho vai dizer, ca, pois el sab’ arreitar de foder, cuid’ eu que gai’ é, de piss’ arriçado; e pois emprenha estas con que jaz e faze filhos e filhas assaz, ante lhe dig’ eu ben encaralhado. Escaralhado nunca eu diria, mais que trage ante caralho arreite, ao que tantas molheres de leite ten, ca lhe pariron tres en ũu dia, e outras muitas prenhadas que ten; e atal frade cuid’ eu que mui ben encaralhado per esto seria. Escaralhado non pode seer o que tantas filhas fez en Marinha, e que ten ora outra pastorinha prenhe, que ora quer encaecer, e outras muitas molheres que fode; e atal frade ben cuid’ eu que pode encaralhado per esto seer. ESTEVAN COELHO (...1308‐c.1336) La bella ancora torceva la seta, con voce soave e bella dicendo cantigas d’amico. La bella ancora lavorava la sua seta con voce soave e bella cantando cantigas d’amico. ‐ Per il Dio della Croce, signora, so che avete amore molto triste, poiché così bene dite cantigas d’amico. ‐ Per il Dio della Croce, signora, so che siete d’amori molto triste, poiché così bene cantate cantigas d’amico. Avvoltoio aveste mangiato, poiché divinate. Sedia la fremosa seu sirgo torcendo, sa voz manselinha fremoso dizendo cantigas d’ amigo. Sedia la fremosa seu sirgo lavrando, sa voz manselinha fremoso cantando cantigas d’ amigo. –Par Deus de Cruz, dona, sei eu que havedes amor mui coitado, que tan ben dizedes cantigas d’ amigo. Par Deus de Cruz, dona, sei eu que andades d’ amor mui coitada que tan ben cantades cantigas d’ amigo. –Avuitor comestes, que adevinhades. PERO VIVIÃEZ (...1275?...) Poiché nostre madri vanno a San Simón del Valle di Prados per accendere candele, noi, le bambine, mettiamoci a andare con le nostre madri, affinché loro accendano candele per noialtre e per sé stesse, e noi, bambine, balleremo qui. I nostri amici ci andranno tutti per vederci e noi andremmo ballando davanti a loro, belle, nude, e le nostri madri, poiché ci sono andate, accendano candele per noialtre e per sé stesse, e noi, bambine, balleremo qui. I nostri amici andranno per osservare come balliamo e potranno vedere belle ragazze, nel nostro ballo; e le nostre madri, poiché voglio andarci, accendano candele per noialtre e per sé stesse, e noi, bambine, balleremo qui. Pois nossas madres van a San Simon de Val de Prados candeas queimar, nós, as meninhas, punhemos d’ andar con nossas madres, e elas enton queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos todos lá iran por nos veer e andaremos nós bailand’ ant’ eles, fremosas, en cos, e nossas madres, pois que ala van, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. Nossos amigos iran por cousir como bailamos, e poden veer bailar nós, moças de bon parecer; e nossas madres, pois lá queren ir, queimen candeas por nós e por si, e nós, meninhas, bailaremos i. PEDRO EANES SOLAZ (Século XIII) Io, bella, non dormivo lelia doura!, e il mio amico veniva, edoi lelia doura! Non dormivo e pensavo, lelia doura!, e il mio amico arrivava, edoi lelia doura! E il mio amico veniva, lelia doura!, e di amore così bene parlava, edoi lelia doura! E il mio amico arrivava, lelia doura!, e di amore così bene cantava, edoi lelia doura! Molto ho desiderato, amico, lelia doura!, avervi da me, edoi lelia doura! Molto ho desiderato, amato, lelia doura!, che voi foste da me, edoi lelia doura! Eu, velida, non dormia, lelia doura, e meu amigo venia, edoi lelia doura! Non dormia e cuidava, lelia doura, e meu amigo chegava, edoi lelia doura! O meu amigo venia, lelia doura, e d’ amor tan ben dizia edoi lelia doura! O meu amigo chegava, lelia doura, e d’ amor tan ben cantava, edoi lelia doura! Muito desejei, amigo, lelia doura, que vos tevesse comigo, edoi lelia doura! Muito desejei, amado, lelia doura, que vos tevess’ a meu lado, edoi lelia doura! Leli, leli, per Dio, leli, lelia doura!, io bene so chi non dice leli, edoi lelia doura! Io bene so chi non dice leli, lelia doura!, il demonio è chi non dice leli, edoi lelia doura! (lelia, doura, edoi e leli sono esclamazioni intraducibili) Leli leli, par Deus, leli, lelia doura, ben sei eu quen non diz leli, edoi lelia doura! Ben sei eu quen non diz leli, lelia doura, demo x’ é quen non diz leli, edoi lelia doura! MEENDINHO (Primeiro terzo do s. XIII?) Stavo io nella chiesa di San Simón e se mi misero intorno le onde, che grandi sono: Io aspettando il mio amico, dove sarà? Mentre stavo nella chiesa, davanti all'altare, mi circondarono le onde grandi del mare. Io aspettando il mio amico, dove sarà? E se mi misero intorno le onde, che grandi sono: nom ho barcaiolo né rematore. Io aspettando il mio amico, dove sarà? E mi circondarono le grandi onde del mare: non ho barcaiolo né so remare. Io aspettando il mio amico, dove sarà? Non ho barcaiolo né rematore: morirò bella nel mare maggiore. Io aspettando il mio amico, dove sarà? Non ho barcaiolo né so remare: morirò bella nell'alto mare. Io aspettando il mio amico, dove sarà? Sedia‐m’ eu na ermida de San Simion e cercaron‐mi as ondas, que grandes son. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Estando na ermida ant’ o altar, cercaron‐mi as ondas grandes do mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas, que grandes son: non hei i barqueiro, nen remador. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! E cercaron‐mi as ondas do alto mar: non hei i barqueiro, nen sei remar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen remador: morrerei eu fremosa no mar maior. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! Non hei i barqueiro, nen sei remar: morrerei eu fremosa no alto mar. Eu atendend’ o meu amig’ en ira! JOÁN MEÉNDIZ DE BRITEIROS (...1288‐1334...) Dio, come mi sentì questa notte contenta, amica, per un sogno che ebbi! Poiché sognava, come vi racconterò, che il mio amico mi diceva così: «Parlatemi, amica, a, mio fuoco e mio bene! » Non ci fu nel mondo una donna così allegra nel sonno, né potrà esserci, poiché sognai che mi diceva quello che ama me più di sé stesso: «Parlatemi, amica, a, mio fuoco e mio bene! » Quando mi risvegliai, ebbe grande dolore, poiché in quel sogno aveva avuto grande piacere, che mi chiedesse per Nostro Signore quello che mi piace di più che l'amore stesso: «Parlatemi, amica, a, mio fuoco e mio bene! » E, dopo che mi risvegliai, chiesi a Dio che questo sogno diventasse realtà. Deus, que leda que m’ esta noite vi, amiga, en un sonho que sonhei! Ca sonhava, en como vos direi, que me dizia meu amig’ assi: «Falad’, amig’, ai meu lum’ e meu ben!». Non foi no mundo tan leda molher en sonho, nen no podia seer, ca sonhei que me veera dizer aquel que me milhor que a si quer: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». Des que m’ espertei, houvi gran pesar, ca en tal sonho havia gran sabor con o rogar‐me, por Nostro Senhor, o que me sabe máis que si amar: «Falade migo, ai meu lum’ e meu ben!». E, pois m’ espertei, foi a Deus rogar que me sacass’ aqueste sonh’ a ben. Adesso vedo io che non c'è verità nei sogni, amica, se Dio mi perdona; e voglio di seguito mostrarvi la ragione, e vedrete come, per carità: molto tempo fa sognai che verrebbe il mio bene e il mio amico non venne, non viene. Poiché non vi è nessuna verità nei sogni, il sole non è né buono né cattivo, ed io in poi non crederò mai nessuno, poiché, amica, Dio mi aiuti, molto tempo fa sognai che verrebbe il mio bene e il mio amico non venne, non viene. Per me, amica, io capisco che i sogni non possono essere verità, né possono farmi bene né male, perché, amica, Dio mi aiuti, molto tempo fa sognai che verrebbe il mio bene e il mio amico non venne, non viene. E, poiché partii il mio amico e non venne, i miei sogni, amica, non sono male né bene. Ora vej’ eu que non ha verdade en sonh’, amiga, se Deus me perdon; e quero‐vos logo mostrar razon, e vedes como, par caridade: sonhei, muit’ ha, que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Ca non ha verdade nemigalha en sonho, nen sol non é ben nen mal, e eu nunca ende creerei al, porque, amiga, se Deus me valha, sonhei, muit’ ha que veera meu ben e meu amig’ e non veo, nen ven. Per min, amiga, entend’ eu ben que sonho non pode verdade seer, nen que m’ er pode ben nen mal fazer, porque, amiga, se Deus ben mi dé, sonhei, muit’ ha, que veera meu ben a meu amig’ e non veo, nen ven. E, pois se foi meu amig’ e non ven, meu sonh’, amiga, non é mal nen ben. PERO GONÇÁLVEZ DE PORTOCARREIRO (Segunda metade do s. XIII) L'anello del mio amico lo persi sotto il verde pino, ed io piango, bella! L'anello del mio amato lo persi sotto il verde ramo, ed io piango, bella! Lo persi sotto il verde pino; perciò piango io, fanciulla, ed io piango, bella! Lo persi sotto il verde ramo; per questo piango io, donna di qualcosa, ed io piango, bella! O anel do meu amigo perdi‐o so‐lo verde pino, e chor’ eu, bela! O anel do meu amado perdi‐o so‐lo verde ramo, e chor’ eu, bela! Perdi‐o so‐lo verde pino; por én chor’ eu, dona virgo, e chor’ eu, bela! Perdi‐o so‐lo verde ramo; por én chor’ eu, dona d’ algo, e chor’ eu, bela! JOÁN AIRAS DE SANTIAGO (Segunda metade do s. XIII) Tutte le cose che vedo sparire dal mondo come di solito erano e vedo le genti smettere di fare il bene che facevano ‐così sono i tempi che vengono! ‐, ma non potrà rompersi il cuore del mio amico a cui voglio così bene. Anche se l'uomo stacca il cuore dalle cose che ama, in buona fede, e lasci l'uomo la terra di dov'è, e se ne vada l'uomo a dove abbia grande beneficio, non potrà rompersi il cuore del mio amico a cui voglio così bene. Tutte le cose vedo cambiare: cambiano i tempi e cambia l'altro, cambiano le genti per fare bene o male, cambiano i venti e tutte le altre cose, ma non si può il cuore cambiare del mio amico a cui voglio così bene. Toda‐las cousas eu vejo partir do mund’ en como soian seer, e vej’ as gentes partir de fazer ben que soian –tal tempo nos ven!–, mais non se pod’ o coraçon partir do meu amigo de mi querer ben. Pero que home part’ o coraçon das cousas que ama, per bõa fe, e parte‐s’ home da terra ond’ é, e parte‐s’ home d’ u grande prol ten, non se pode parti‐lo coraçon do meu amigo de mi querer ben. Toda‐las cousas eu vejo mudar: mudan‐s’ os tempos e muda‐s’ o al, muda‐s’ a gente en fazer ben ou mal, mudan‐s’ os ventos e tod’ outra ren, mais non se pod’ o coraçon mudar do meu amigo de mi querer ben. ‐ Mio amico, voglio farvi una domanda. ‐ Chiedete, signora, che a me piace. ‐ Voi non dovete negarmi nulla. ‐ Mai, signora, vi negherò niente. ‐ Perché fatte così tanti canti? ‐ Signora, così che non mi dimentichiate mai. ‐ Voglio farvi una domanda, in buona fede. ‐ Chiedete, poiché ci ho grande piacere. ‐ Non mi negare niente, allora. ‐ Mai vi negherò niente, signora mia. ‐ Perché fatte così tanti canti? ‐ Signora, così che non mi dimentichiate mai. ‐ Non deve disturbarvi che vi faccia una domanda. ‐ No, signora, ne sarei molto gradito. ‐ Non mi negare la risposta a quello che vi dirò. ‐ Mai a voi, signora, negherò niente. ‐ Perché fatte così tanti canti? ‐ Signora, così che non mi dimentichiate mai. ‐ E questo bene lo fatte per me? ‐ Per voi, mia signora, che lo valete. –Meu amigo, quero‐vos preguntar. –Preguntade, senhor, ca m’ é én ben. –Non vos ha mester de mi ren negar. –Nunca vos eu, senhor, negarei ren. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Preguntar‐vos quero, per bõa fe. –Preguntade, ca hei én gran sabor. –Non mi neguedes ren, pois assi é. –Nunca vos ren negarei, mia senhor. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –Non vos pes de qual pregunta fezer. –Non, senhor, ante vo‐lo gracirei. –Non m’ ar neguedes o que vos disser. –Nunca vos eu, senhor, ren negarei. –Tantos cantares, por que fazedes? –Senhor, ca nunca mi escaecedes. –E este ben por mí o fazedes? –Por vós, mia senhor, que o valedes. Ohimè, Giustizia, non fate bene di non volere adesso compiere la legge in Mor de Cana, anche se ammazzò Joan Airas, in modo molto insensato; ma, se volete fare diritto, dovete mettere lei sotto di lui, come ordina il Libro del Leone; poiché a lei amava molto, e lì non la chiamava se no “signora”, e quando meglio l'amava, fu allora quando essa l'ammazzò; perciò, Giustizia, per questo crimine, mettete lei sotto di lui, poiché così ordina il diritto. E quando Joan Airas credette di dovere aspettare bene da Mor da Cana, ella però l'ammazzò quando egli fu nel suo potere; perciò, Giustizia, perché così succedette, la mettano sotto di lui e soffrirà quella che ammazzò. E chi i due verrà giacere, dirà: «Benedetto sia quello che lo giudicò! » Ai, Justiça, mal fazedes, que non queredes ora dereito filhar de Mor da Cana, porque foi matar Joan Airas, ca fez mui sen razon; mais, se dereito queredes fazer, ela so el devedes a meter, ca o manda o Livro de Leon; ca lhi queria gran ben, e des i nunca lhi chamava senon "senhor", e, quando lh’ el queria mui milhor, foi‐o ela logo matar ali; mais, Justiça, pois tan gran torto fez, metede‐a ja so ele ũa vez, ca o manda o dereito assi. E, quando máis Joan Airas cuidou que houvesse de Mor da Cana ben, foi‐o ela logo matar por én, tanto que el en seu poder entrou; mais, Justiça, pois que assi é ja, metan‐na so el, e padecerá a que o a mui gran torto matou. E quen nos ambos vir jazer, dira: «Beeito seja aquel que o julgou!». PERO DE VEER (...1240?...) O, Dio, com’è grande il mio dolore, perché il mio amico se ne è andato ed io sono restata piccola e innamorata di lui. Quando egli partii da Julhan, sono restata, bella, per non mentirvi, piccola e innamorata di lui. Ebbi paura della mia morte, restai molto triste facendo la pastora, piccola e innamorata di lui. Ai Deus, que doo que eu de mí hei, porque se foi meu amig’ e fiquei pequena e del namorada. Quando s’ el houve de Julhan a ir, fiquei, fremosa, por vos non mentir, pequena e del namorada. Ali houv’ eu de mia morte pavor, u eu fiquei mui coitada pastor, pequena e del namorada. JOÁN ZORRO (Fins do s. XIII) Il Re del Portogallo ordinò costrurre navi, e nelle navi ci andranno con me la mia figlia e il nostro amico. Il Re del Portogallo ordinó fare navi, e nelle navi ci andranno con me la mia figlia e il nostro amico. Navi ordinó costrurre e nel mare lanciarle, e nelle navi ci andranno con me la mia figlia e il nostro amico. Navi ordinò fare e nel mare metterle, e nelle navi ci andranno con me la mia figlia e il nostro amico. El‐Rei de Portugale barcas mandou lavrare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. El‐Rei portugueese barcas mandou fazere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou lavrare e no mar as deitare, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. Barcas mandou fazere e no mar as metere, e lá iran nas barcas migo mia filha e noss’ amigo. JUIÃO BOLSEIRO (Terceiro cuarto do s. XIII) Senza il mio amico vedrò l'alba sola e neanche possono dormire i miei occhi; e quanto posso chiedo a Dio la luce ma non me la da in nessun modo. Ma, se io fossi con il mio amico, la luce adesso sarebbe con me. Quando io dormivo con il mio amico la notte non durava niente, adesso dura la notte, va e viene: non viene la luce né appare il giorno. Ma, se io fossi con il mio amico, la luce adesso sarebbe con me. E, secondo a me pare, quando è con me il mio fuoco e il mio signore: viene presto la luce non essendo del mio gusto e adesso va la notte e viene e cresce. Ma, se io fossi con il mio amico, la luce adesso sarebbe con me. Pater nostrus rezzo io più di cento per Quel che morii nella vera croce, che Egli mi mostri presto la luce, ma mi mostri anche le notte d'avvento. Ma, se io fossi con il mio amico, la luce adesso sarebbe con me. Sen meu amigo manh’ eu senlheira e sol non dormen estes olhos meus; e, quant’ eu posso, peç’ a luz a Deus e non mi a dá per nulha maneira. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Quand’ eu con meu amigo dormia, a noite non durava nulha ren, e ora dur’ a noit’ e vai e ven: non ven a luz, nen parec’ o dia. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. E, segundo, com’ a mí parece, comigo man meu lum’ e meu senhor: ven log’ a luz, de que non hei sabor, e ora vai a noit’ e ven e crece. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Pater nostrus rez’ eu máis de cento por Aquel que morreu na vera cruz, que Ele mi mostre mui cedo a luz, mais mostra‐mi as noites d’ avento. Mais, se masesse con meu amigo, a luz agora seria migo. Queste notti così lunghe che Dio face in grave giorno per me, che non le dormo, perché non le faceva nel tempo in cui il mio amico parlava con me? Le fa così grandi che io, poveina, non posso dormire e poiché sono eccessive vorrei un’altra volta nel tempo in cui il mio amico parlava con me. Perché le fa Dio così grandi, senza misura, inuguali, se io non le posso dormire? Perché non le fa tali nel tempo in cui il mio amico parlava con me? Aquestas noites tan longas que Deus fez en grave dia por min, por que as non dormio, e por que as non fazia no tempo que meu amigo soia falar comigo? Porque as fez Deus tan grandes non posso eu dormir, coitada, e, de como son sobejas, quisera eu outra vegada no tempo que meu amigo soia falar comigo. Por que as Deus fez tan grandes sen mesura desiguaes, e as eu dormir non posso? Por que as non fez ataes no tempo que meu amigo soia falar comigo? PERO MEOGO (Segunda metade do s. XIII) Si alzò l’alba, si alzò la bella, per lavare i capelli nella fontana fredda, contenta degli amori, degli amori contenta. Si alzò l’alba, si alzò la giovane, per lavare i capelli nella fredda fontana, contenta degli amori, degli amori contenta. Per lavare i capelli nella fontana fredda, passò il suo amico che voleva lei così bene, contenta degli amori, degli amori contenta. Per lavare il capelli nella fredda fontana, passò il suo amico che amava lei molto, contenta degli amori, degli amori contenta. Passò il suo amico che voleva lei così bene, il cervo del monte tornava all’acqua, contenta degli amori, degli amori contenta. Passò il suo amico che a lei molto amava, il cervo del monte all’acqua tornava, contenta degli amori, degli amori contenta. Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a velida, vai lavar cabelos na fontana fria, leda dos amores, dos amores leda. Levou‐s’ aa alva, levou‐s’ a louçana, vai lavar cabelos na fria fontana, leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fontana fria, passou seu amigo, que lhi ben queria, leda dos amores, dos amores leda. Vai lavar cabelos na fria fontana, passa seu amigo, que a muit’ amava, leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo, que lhi ben queria, o cervo do monte a augua volvia, leda dos amores, dos amores leda. Passa seu amigo, que a muit’ amava, o cervo do monte volvia a augua, leda dos amores, dos amores leda. ‐ Dite, figlia, bella figlia mia: perché avete tardato nella fontana fredda? ‐ Amori ho. ‐ Dite, figlia, figlia mia giovane: perché avete tardato nella fredda fontana? ‐ Amori ho. ‐ Ho tardato, madre, nella fontana fredda, perché i cervi del monte all'acqua tornavano. - Amori ho. ‐ Ho tardato, madre, nella fredda fontana, perché i cervi del monte tornavano all'acqua. ‐ Amori ho. ‐ Mentite, figlia mia, mentite per l'amico! Non ho mai visto un cervo che tornasse al fiume. ‐ Amori ho. ‐ Mentite, figlia mia, mentite per l'amato! Non ho mai visto un cervo che tornasse dall'alto. ‐ Amori ho.. –Digades, filha, mia filha velida: por que tardastes na fontana fria? –Os amores hei. Digades, filha, mia filha louçana: por que tardastes na fria fontana? –Os amores hei. –Tardei, mia madre, na fontana fria, cervos do monte a augua volvian. Os amores hei. Tardei, mia madre, na fria fontana, cervos do monte volvian a augua. Os amores hei. –Mentir, mia filha, mentir por amigo! Nunca vi cervo que volvess’ o rio. –Os amores hei. Mentir, mia filha, mentir por amado! Nunca vi cervo que volvess’ o alto. –Os amores hei. PEDRO AMIGO DE SEVILHA (...1268‐1285...) ‐ Per Dio, amica, sapete forse come posso inviare un messaggio al mio amico, che non può parlare con me e perciò muore da tristezza? Ed io vi dico che se così muore non vivrò neanche io. Amica, so bene che non c'è modo in cui il mio amico possa parlare con me ma io posso farlo e chiesi a un'altra dama di fare un bello canto per lui; e attraverso il trovare di quella dama, ogni volta che lui vorrà potrà parlare con me. Il mio amico non è trovatore, ma è così grande il suo amore per me che cercherà un'altra messaggera e troverà quello che io gli invierò, ma amica, chi gli farà sapere che glielo invio, o chi glielo dirà? ‐ Io, amica, glielo farò sapere e gli dirò anche che chieda a una dama di cantarlo come se parlasse con voi, quando vorrà; ma bisogna farlo bene con la certezza che non vi ritirerete. –Par Deus, amiga, podedes saber como podesse mandad’ enviar a meu amigo, que non ha poder de falar mig’ e morr’ én con pesar? E, ben vos digo, se el morr’ assi, que non viverei ja máis des ali. Amiga, sei ben que non pod’ haver meu amig’ arte de migo falar, e houv’ eu art’ e figi‐lhe fazer por outra dona un mui bon cantar; e, pois por aquela dona trobou, cada que quis, sempre migo falou. O meu amigo non é trobador, pero tan grand’ é o ben que m’ el quer que filhará outra entendedor e trobará, pois que lho eu disser; mais, amiga, per quen o sabera que lho eu mando, ou quen lho dira? –Eu, amiga, o farei sabedor que, tanto que el un cantar fezer por outra dona e pois por seu for, que falará vosco, quando quiser; mais ha mester de lho fazer el ben creent’ e vós non o ceardes én. ‐ Amica, per i cieli e quanto ci sia di male, non mi ritirerò mai più. ‐ Dovete farlo, perché ve lo terranno in conto se vi ritirate, e lo ricorderanno. –Amiga, per ceos e quant’ eu hei de mal, máis nunca o ja cearei. –Mester vos é, cá vo‐lo entenderán se o ceardes, e guardar‐vos‐an MARTIN PADROZELOS (Segunda metade do s. XIII) Per Dio, voi non potete, madre e mia signora, andare a San Salvador, poiché se oggi ci vanno tre belle, io sarò la prima, lo so bene. Per fare orazione voglio andarci oggi e per non mentirvi se oggi ci sono due belle, io sarò la prima, lo so bene. Lì è il mio amico, ohimè, madre, e lo vendrò, perché quello mi fa piacere, se oggi ci va una bella, io sarò la prima, lo so bene. Por Deus, que vos non pes, mia madr’ e mia senhor, d’ ir a San Salvador, ca, se hoje i van tres fremosas, eu serei a ũa, ben o sei. Por fazer oraçon, quer’ hoj’ eu ala ir, e, por vos non mentir, se hoj’ i duas son fremosas, eu serei a ũa, ben o sei. I é meu amig’, ai madr’, e i‐lo‐ei veer, por lhi fazer prazer; se hoj’ i ũa vai fremosa, eu serei a ũa, ben o sei. LOURENÇO (Segundo terzo do s. XIII) Cantavano all'amore tre pastore molto belle, molto tristi per i loro amori. E poi diceva una, mia signora: «Dite, amiche, con me la canzone del mio amico». Le tre cantavano molto bene, da ragazze innamorate ed infelici nell'amore. E diceva quella per cui perdo il senso: «Dite, amiche, con me la canzone del mio amico». Che grande piacere provavo quando le ascoltavo cantare! E godeva il mio cuore quando la mia signora diceva: «Dite, amiche, con me la canzone del mio amico». E se più io le ascoltassi, più piacere proverei, poiché mi dava soddisfazione che la mia signora dicesse: «Dite, amiche, con me la canzone del mio amico». Tres moças cantavan d’ amor, mui fremosinhas pastores, mui coitadas dos amores. E diss’ end’ ũa, mia senhor: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Todas tres cantavan mui ben, come moças namoradas e dos amores coitadas. E diss’ a por que perço o sén: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». Que gran sabor eu havia de as oir cantar enton! E prougue‐mi de coraçon quanto mia senhor dizia: «Dized’, amigas, comigo o cantar do meu amigo». E se as eu máis oisse, a que gran sabor estava e que muito me pagava de como mia senhor disse: «Dized’, amigas, con migo o cantar do meu amigo». MARTÍN DE GINZO (Segunda metade do s. XIII) La molto bella disse di suonare il tamburino. Bella, d’amore muoio io. Quella del bel volto disse di suonare il tamburino. Bella, d’amore muoio io. Disse di suonare il tamburino e non gli davano riposo. Bella, d’amore muoio io. Disse di suonare il tamburino e non gli davano respiro. Bella, d’amore muoio io. A do mui bon parecer mandou lo adufe tanger. Louçana, d’ amores moir’ eu. A do mui bon semelhar mandou lo adufe sonar. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe tanger e non lhi davan lezer. Louçana, d’ amores moir’ eu. Mandou lo adufe sonar e non lhi davan vagar. Louçana, d’ amores moir’ eu. MARTÍN CODAX (Mediados ou terceiro cuarto do s. XIII) Onde del mare di Vigo, avete visto il mio amico? O, Dio, venga egli presto! Onde del mare profondo, avete visto il mio innamorato? O, Dio, venga egli presto! Avete visto il mio amico, per cui io sospiro? O, Dio, venga egli presto! Avete visto il mio innamorato, per cui ho grande cura? O, Dio, venga egli presto! Ondas do mar de Vigo, se vistes meu amigo? E, ai Deus, se verra cedo! Ondas do mar levado, se vistes meu amado? E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amigo, o por que eu sospiro? E, ai Deus, se verra cedo! Se vistes meu amado por que hei gran coidado? E, ai Deus, se verra cedo! Nel sacro, a Vigo, ballava corpo divino: ¡amore sento! A Vigo, nel sacro, ballava corpo snello: ¡amore sento! Ballava corpo divino, che mai aveva avuto amico: ¡amore sento! Ballava corpo snello che mai aveva avuto amato: ¡amore sento! Che mai aveva avuto amico se no nel sacro, a Vigo: ¡amore sento! Che mai aveva avuto amato se no a Vigo, nel sacro: ¡amore sento! Eno sagrado, en Vigo, bailava corpo velido: amor hei! En Vigo, no sagrado, bailava corpo delgado: amor hei! Bailava corpo velido, que nunca houver’ amigo: amor hei! Bailava corpo delgado, que nunca houver’ amado: amor hei! Que nunca houver’ amigo, ergas no sagrad’, en Vigo: amor hei! Que nunca houver’ amado, ergas en Vigo, no sagrado: amor hei! MARTÍN SOÁREZ (c.1200‐c. 1260) «Questa cantiga la fece Martín Soares per un cavaliere che «Esta cantiga fez Martin Soares a un cavaleiro que era orgoglioso e diceva che veniva d'Oltremare». era chufador, que dezia que viinha d’ Outramar» Anche se non sono stato ad Oltremare, molto so di quella terra da Soeiro Eanes, che è di lì, secondo udì raccontare a lui: dice che Marcelha è oltre il mare, ed Acre e vicino e Somportes quasi accanto. E delle giornate so io molte cose perché lo udì parlare: dice che può andarci, chi cammini bene, da Belfurado a Santarém, e se un altro giorno si alza presto andare a Nogueirol per mangiare ed arrivare in Gerusalemme. E dice che conobbe un ebreo che vide la cattura del Nostro Signore; e avrete grande piacere se mi preoccupo di raccontarvelo: dice che è un ebreo pastore, da Rocamador, che si chiama don Andreu. Pero non fui a Ultramar, muito sei eu a terra ben per Soeir’ Eanes, que én ven, segundo lh’ eu oi contar: diz que Marcelha jaz alen do mar, e Acre jaz aquen, e Somportes log’ i a par. E as jornadas sei eu ben, como lhi eiri oi falar: diz que pod’ ir, quen ben andar, de Belfurad’ a Santaren, se noutro dia madurgar, e ir a Nogueirol jantar e maer a Jerusalen. E diz que vio ũu judeu que vio prender Nostro Senhor; e haveredes i gran sabor, se vo‐lo contar, cuido‐m’ eu: diz que é un judeu pastor, natural de Rocamador, e que ha nome Don Andreu. Del sepolcro vi dirò dove fu, che lo udì dire a Don Soeiro, detto così; come egli me lo disse ve lo dirò; da Santarém ci sono tre miglie e quattro o cinque da Loulé, e Belfurado è vicino. Dove visse il Nostro Signore, questo disse che fu pellegrino e dopo che il Soldán gli diede il perdono, ebbe grande piacere di tornare; grave gli fu percorrere Coira e Galisteu con corona d'imperatore. Do sepulcro vos er direi, per u andou, ca lho oi a Don Soeiro ben assi; como m’ el disse, vos direi: de Santaren tres legoas é e quatro ou cinco de Loule, e Belfurado jaz log’ i. Per i andou Nostro Senhor, d’ ali diz el que foi romeu, e, depois que lh’ o Soldan deu o perdon, houve gran sabor de se tornar; e foi‐lhi greu d’ andar Coira e Galisteu con torquis do Emperador. «Questa cantigala feci per Afonso Eanes do Cotón. È una cantiga «Esta outra cantiga fez a Afons’ Eanes do Coton. Foi de di maledire, in cui mostrava, dicendo male di se, le astuzie che mal dizer aposto,en que mostrava, dizendo mal de si, aveva l'altro; e dice così». as manhas que o outr’ havia; e diz assi» Nostro Signore, come sono triste con queste astuzie che hai voluto darmi: sono un grande puttanesco molto pertinace e mi piace molto giocare ai dadi,; inoltre mi piace anche vivere isolato in queste strade. Se ci fosse un mediatore, potrebbe il bene cadere su di me e farmi onorabile; ma mi piace molto questo fuotere disordinato e queste taverne e questo bere; e, poiché niente di buono posso più fare, voglio andare lì dove possa essere vizioso. E anche se so bene che non valgo niente, non voglio provare la bontà, non voglio perdere il fottere, né le puttane né le zuffe, non voglio conoscere altre frontiere perdendo il vizio e dandomi al lavoro. Prima avevo altre abilità di cui non posso già fare uso: non vado mai a giocare senza trovare un'altra lite per cui poi soffrirò e dovrò scappare e nascondermi nel bordello. Nostro Senhor, com’ eu ando coitado con estas manhas que mi quisestes dar: son mui gran putanheiro aficado e pago‐me muito dos dados jogar; des i ar hei mui gran sabor de morar per estas ruas vivend’ apartado. Podera‐m’ eu ben, se foss’ avegoso, caer en bon prez e honrado seer; mais pago‐m’ eu deste foder astroso e destas tavernas e deste bever; e, pois que eu ja máis non posso valer, quero‐m’ andar per u seja viçoso. E pois eu entendo que ren non valho nen hei por outra bondade a catar, non quer’ eu perder este fodestalho nen estas putas nen este entençar, nen quer’ ir per outras fronteiras andar, perdend’ o viç’ e dando‐mi trabalho. Ainda eu outras manhas havia, per que eu non posso ja muito valer: nunca vos entro na tafularia que lh’ i non haja algun preit’ a volver, porque hei pois en gran coita a seer, e fugir e guarir na putaria. E poi, quando trovo il riposo, mi rendo, ma presto seguo il mio cammino. E lascio che le puttane parlino bene di me, delle mie astuzie e della mia passione senza misura. E pois, quando me vejo en meu lezer, me rendo logo, e pois vou mia via. E leixo i putas de mí ben dizer, e de mias manhas e de mia folia. PERO GARCÍA BURGALÉS (Terceiro cuartel do s. XIII) In poi non ho niente da temere di Dio, poiché so bene che Egli non può più farmi del male, mentre viva, nonostante abbia un grande potere, poiché presto mi ferri quando io beni aspettava nel mondo, e perciò so che non può farmi del male. Poiché mi ferii con una signora così buona che Egli non ne farà così nel mondo, né può averne uguale nel mondo; e chi questa vide non vedrà più una donna così dolce e bella e di buon senso, perché a questa non mancava niente di quanto bene deve avere una donna. E poiché fece morire questa signora così buona, io so bene che non mi farà più male; e poiché non posso più male ricevere da Dio e non mi conforta nel mio grande dolore per lei, poiché Dio la fece morire, che Lo facciano prigioniero gli Ebrei, come fu già una volta prigioniero! E tutto uomo che volesse bene una donna, se non dice amen quando ascolterà questo non senta mai piacere di quello che ama! Ja eu non hei oimais por que temer nulha ren Deus, ca ben sei eu d’ El ja ca me non pode nunca mal fazer, mentr’ eu viver, pero gran poder ha, pois que me cedo tolheu quanto ben eu atendia no mund’ e, por én, sei eu ca me non pode mal fazer. Ca tan bõa senhor me foi tolher qual el ja en no mundo non fara, nen ja eno mundo par non pode haver; e quen aquesta viu ja non veerá tan mansa e tan fremosa e de bon sén, ca esta non menguava nulha ren de quanto ben dona devi’ haver. E pois tan bõa senhor fez morrer, ja eu ben sei que me non fara mal; e pois eu d’ El non hei mal a prender, e a gran coita que hei me non val por ela, pois que mi a fez morrer Deus, El se veja en poder de Judeus como se viu ja outra vez prender! E tod’ homen que molher ben quiser, e m’ esto oir, e amen non disser, nunca veja de quanto ama prazer! Roi Queimado morii con amore nei suoi canti, per Santa Maria, per una dama che amava molto; e per essere migliore trovatore, poiché ella non volse fargli bene, egli si fece morire nei suoi canti; ma poi risuscitò al terzo giorno. Questo egli fece per una donna a cui amava molto; e vi direi anche: poiché crede che così fa molto bene i canti che fa, gli piace morire in essi, e poi risuscitare. Questo fa egli, che può farlo, ma un altro uomo non lo farebbe. Infatti non ha paura della sua morte, altrimenti temerebbe più la morte; ma sa bene, per la sua sapienza, che vivrà dopo la sua morte; e fa nel suo canto che lo coglia la morte: e poi di questo vive. Vedere che potere gli diede Dio – ma chi lo penserebbe! E se il mio Dio a me desse potere come egli ha oggi, dopo di morire, vivere, io non temerei mai la morte. Roi Queimado morreu con amor en seus cantares, par Santa Maria, por ũa dona que gran ben queria; e, por se meter por máis trobador, porque lh’ ela non quiso ben fazer, feze‐s’ el en seus cantares morrer; mais resurgiu depois ao tercer dia. Esto fez el per ũa sa senhor que quer gran ben; e máis vos én diria: porque cuida que faz i maestria enos cantares que fez, ha sabor de morrer i, e des i d’ ar viver. Esto faz el, que x’ o pode fazer, mais outr’ homen per ren non o faria. E non ha ja de sa morte pavor, senon sa morte máis‐la temeria; mais sabe ben, per sa sabedoria, que viverá, des quando morto for; e faz‐s’ en seu cantar morte prender: des i ar vive. Vedes que poder que lhi Deus deu –mais quen o cuidaria! E se mi Deus a mí desse poder qual hoj’ el ha, pois morrer, de viver, jamais morte nunca eu temeria. AFONSO X (1221‐1284) Del diacono di Cádiz scoprì che gli portavano dei libri in affitto; e all'uomo che glieli portava chiesi, e così mi rispose: «Signore, con questi due libri che vedete e con altri che ha, fotte egli per conto loro quanto vuole. E ancora di più vi dirò: nonostante nella Legge abbia molto, se volesse, da leggere, per quanto della sua faccenda so, con i libri che ha, non vi è donna a cui non gli sembrino grulle i corvi, e le aquile, vermi di seta: per forza fotteranno, se egli vuole. Perché non c'è di più, nell'arte di fottere di cui c'è nei libri che egli ha; ed ha un così grande piacere quando li legge che non presta attenzione né il giorno né la notte,
e conosce così bene l'arte di fottere che con i suoi libri d'arte che egli ha fotte le more sempre che vuole. E ancora vi racconterò di più delle cose che ha fatto con i libri: fare portali tutti davanti a sé, e dopo avere fottuto abbastanza per loro, Ao daian de Calez eu achei livros que lhi levavan d’ aloguer; e o que os tragia preguntei por eles, e respondeu‐m’ el: «Senher, con estes livros que vós veedes dous e con os outros que el ten dos sous, fod’ el per eles quanto foder quer. E ainda vos end’ eu máis direi: macar na Lei muit’á, se el quixer, leer, por quanto eu de sa fazenda sei, con os livros que ten, non ha molher a que non faça que semelhen grous os corvos, e as aguias babous, per força de foder, se x’ el quiser. Ca non ha máis, na arte do foder, do que, nos livros que ele ten, jaz; e el ha tal sabor de os leer que nunca noite nen dia al faz, e sabe d’ arte do foder tan ben que con nos seus livros d’ artes, que el ten, fod’ el as mouras cada que lhi praz. E máis vos contarei de seu saber, que con nos livros que ele ten faz: manda‐os ante si todos trager, e pois que fode per eles assaz, se trova una donna che abbia il demonio, la fotte anche per arte e per sensatezza e toglie di lei il demonio cattivo. E, inoltre, fa ancora altre cose con i libri che ha, in verità: se trova una donna che abbia il male di quel fuoco detto di San Marziale, la fotte anche incantandola e fottendo gli fa credere che il suo male è solo gelo o neve». se molher acha que o demo ten, assi a fode per arte e per sén, que saca dela o demo malvaz. E, con tod’ esto, ainda faz al con os livros que ten, per bõa fe: se acha molher que haja o mal deste fogo que de San Marçal é, assi a vai per foder encantar que, fodendo, lhi faz ben semelhar que é geada –non al– ou nev’ é». PERO LAROUCO (Último terzo do s. XIII e inicios do s. XIV) Di voi, signora, voglio dire la verità, e non sull’amore che vi ho, signora, poiché è più grande la vostra turpitudine di quante conosco nel mondo; sia in bruttezza che in cattiveria non vi vince se no la figlia di un re. Io non vi amo e perciò non mi perderò quando non verrete, per voi, di solitudine. E se io fossi da voi e vedessi voi e il vostro colore, se io avessi il mondo nel mio potere, non vi farei signora di tutti, né di nessuna cosa dove vi fosse gioia. E sappiate questo: non vi fu mai una figlia d’imperatore di così poca bellezza. Tutti vi dicono, signora, con invidia, di disamare me e non loro. Per Dio, vi prego di non fare così, non fare questa pazzia: amate voi quello che più desiderate e credete con certezza che tutti questi sono; e, se io vi amo con tutto il cuore, Dio mi porti in una terra dove non vi possa vedere. De vós, senhor, quer’ eu dizer verdade, e non ja sobr’ o amor que vos hei, senher, e ben é vossa torpidade, de quantas outras eno mundo sei; assi de fea come de maldade non vos vence hoje nen filha dũu rei. Non vos amo nen me eu perderei, u vos non vir, por vós de soidade. E se eu vosco na casa sevesse e visse vós e a vossa color, se eu o mundo en poder tevesse, non vos faria de todos senhor, nen doutra cousa onde sabor houvesse. E dũa ren seede sabedor: que nunca foi filha d’ emperador que de beldade peor estevesse. Todos vos dizen, senhor, con enveja, que desamades eles e mí non. Por Deus, vos rogo que esto non seja nen façades cousa tan sen razon: amade vós o que vos máis deseja, e ben creede que eles todos son; e se vos eu quero ben de coraçon, leve‐me Deus a terra u vos non veja. PERO GOTÉRREZ (Finais do s. XIII e inicios do s. XIV) Tutti dicono che Dio non peccò mai, ma io lo vedo peccare mortalmente, perché lo vedo abbandonare molti dei suoi vassalli, che comprò molto cari, perché li lascia morire con grande amore, abbandonati dal bene e dal signore, e come questi anche a me abbandonò. E non conosco un peccato mortale più grande che quello che io vedo fare Dio, perché abbadona i suoi vassalli in una tristezza molto grande d’amore, come la mia; e il signore che non vuole aiutare i suoi vassalli quando vi è bisogno pecca mortalmente, essendo un Re così alto. Tutto signore, anche Re naturale, deve librare i vassalli della morte e aiutarli quando li veda tristi; ma Dio non è così perché li lascia morire con grande amore, e, anche se può, non vuole aiutarli: e così commette un grande peccato mortale… Todos dizen que Deus nunca pecou, mais mortalmente o vej’ eu pecar: ca lhe vej’ eu muitos desemparar seus vassalos, que mui caro comprou, ca os leixa morrer con grand’ amor, desemparados de ben de senhor, e ja com’ estes min desemparou. E maior pecado mortal non sei ca o que eu vejo fazer a Deus, ca desampara os vassalos seus en mui gran coita d’ amor qual eu hei; e o senhor que acorrer non quer a seus vassalos, quando lh’ é mester, peca mortal, pois é tan alto Rei. Todo senhor, demais Rei natural, dev’ os vassalos de mort’ a partir e acorrer‐lhes, cada que os vir estar en coita; mais Deus non é tal, ca os leixa con grand’ amor morrer, e, pero pode, non lhes quer valer: e assi faz gran pecado mortal... GONÇALO EANES DO VINHAL (...1243‐1280) «Questa cantiga la scrisse Don Gonzalo Anes do Vinhal all' Infante don Henrique, perché dicevano che era mediatore della regina Joana, matrigna sua; e questo fu quando il re Don Afonso lo fece esiliare». «Esta cantiga fez Don Gonçalo Anes do Vinhal ao Infante Don Hanrique,porque dizian que era entendedor da rainha Dona Joana, sa madrastra; e esto foi quando o el‐Rei Don Afonso pos fora da terra» Io so, signore, che esiliato fu di qui del regno il mio amico e già non so come si trova, perciò voglio vedere il re; piangerò molto e gli dirò così: «Per Dio, signore, voi che siete un re così buono, perdonate questa volta il mio amico». Perché l'amo così sinceramente come mai un amante amò una donna, andrò dove sarà il re, con gli occhi piangenti, gli dirò: «Per Dio, signore, voi che siete un re così buono, perdonate questa volta il mio amico». E poiché non mi giova pregare a Dio e i santi non vogliono ascoltarmi, chiederò pietà al re e gli dirò, con gli occhi piangenti: «Per Dio, signore, voi che siete un re così buono, perdonate questa volta mio amico». E per Dio che vi diede onore e bontà, perdonate questa volta Don Henrique. Sei eu, donas, que deitad’ é d’ aqui do reino ja meu amig’ e non sei como lhi vai, mais quer’ er ir a el‐Rei; chorar‐lh’‐ei muito e direi‐lh’ assi: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». Porque o amo tan de coraçon, como nunc’ amou amigo molher, irei ali u el‐Rei estever; chorando dos olhos, direi‐lh’ enton: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E, pois que me non val rogar a Deus, nen os santos non me queren oir, irei a el‐Rei merce’ er pedir e direi, chorando dos olhos meus: «Por Deus, senhor, que vos tan bon Rei fez, perdoad’ a meu amig’ esta vez». E por Deus, que vós deu honra e bondade, a Don Hanriqu’ esta vez perdoade. DON PEDRO DE PORTUGAL, CONDE DE BARCELOS (c.1285‐1534) «Questa cantiga di cima fu dedicata a una dama perbene detta Moor Martiiz, da sopranome Camela, e a un uomo detto Joan Martiiz,da sopranome Bodalho, ed era tabalión di Braga». «Esta cantiga de cima foi feita a ũa dona d’ ordin que chamavan Moor Martiĩz, por sobrenome Camela, e a ũu home que havia nome Joan Martiz,por sobrenome Bodalho, e era tabalion de Bragaa» Il naturale negli animali della stessa specie è di avere cuccioli; ma anche sapendo che fottono vedo adesso uno strano esempio che mai ho creduto di potere vedere: che restasse incinta e partorisse la camela del bodalho*. Quelli che hanno una natura comune vengono insieme in certe epoche e cercano la sua discendenza; ma adesso vedo una creatura dove mai avevo pensato di vederla, e perciò mi meraviglio che il bodalho faccia un figlio, naturalmente, nella camela. Quelli che son per natura Natura das animalhas que son dũa semelhança é de fazer én criança; mais des que son fodimalhas, vej’ ora estranho talho, qual nunca cuidei que visse: que emprenhass’ e parisse a camela do bodalho. As que son dũa natura juntan‐s’, a certas sazões, e fazen sas criações; mais vejo ja criatura ond’ eu non cuidei vee‐la, e por én me maravilho de bodalho fazer filho, per natura, na camela. As que son, per natureza, corpi somiglianti vengono insieme e hanno dei figli, ‐ questo è il suo diritto ‐; ma in vita mia ho creduto che camela andasse da bodalho e restasse incinta e poi partorisse. (*Camela.‐ cammella; bodalho.‐ maiale). corpos dũa parecença juntan‐s’ e fazen nacença, –esto é sa dereiteza–; mais non coidei en mia vida que camela se juntasse con bodalh’ e emprenhasse e de máis seer del parida. FERNÁN VELHO (Segunda metade do s. XIII) María Pérez si manifestò l’altro giorno, perché si sentii molto peccatrice e poi al Nostro Signore promise, per il male che aveva fatto, che avrebbe un chierico disponibile per i peccati che la fece fare il Demonio, con cui essa sempre andò. Si manifestò perché dice che si trovò molto peccatrice, e perciò pregando andò da Dio, poiché trovò meglio proteggersi da lui, e si protese; e mentre vivrà, dice che vuole avere un chierico con cui difendersi dal Demonio, che sempre custodii. E poiché raccontò i suoi peccati ebbe grande paura della sua morte e grande gioia di dare elemosina e poi prese un chierico e gli diede il letto in cui di solito giaceva, e dice che lo avrà mentre vivrà: e tutto questo lavoro per Dio lo fece! E poiché questa lite cominciò perché vi fu grande amore tra lei e il Demonio maggiore fino a quando Balteira confessò; ma fino a quando vide il chierico cadere tra entrambi, la perse il Demonio da quando lei confessò. Maria Perez se maenfestou noutro dia, ca por mui pecador se sentiu, e log’ a Nostro Senhor pormeteu, polo mal en que andou, que tevess’ un clerig’ a seu poder, polos pecados que lhi faz fazer o Demo, con que x’ ela sempr’ andou. Maenfestou‐se, ca diz que s’ achou pecador muit’, e por én rogador foi log’ a Deus, ca teve por melhor de guardar a el ca o que a guardou; e, mentre viva, diz que quer teer un clerigo con que se defender possa do Demo, que sempre guardou. E pois que ben seus pecados catou, de sa morte houv’ ela gran pavor e d’ esmolnar houv’ ela gran sabor; e log’ enton un clerigo filhou e deu‐lh’ a cama en que sol jazer, e diz que o terrá, mentre viver; e est’ afan todo por Deus filhou! E pois que s’ este preito começou antr’ eles ambos, houve grand’ amor antr’ ela sempr’ e o Demo maior, ata que se Balteira confessou; mais, pois que vio o clerigo caer antr’ eles ambos, houvi a perder o Demo, des que s’ ela confessou. FERNÁN GARCÍA ESGARAVUNHA (...1230‐1251) Questa ama di Johan Coello, per le abilità che imparò, in ogni luogo troverà buon consiglio: poiché sa la filatura e anche la tessitura e cuoce molto bene le mutande e le camice: e mai avete visto una donna così che sappia fare una vita più pulita; da sempre è una donna apprezzata che conosciamo nel nostro posto, perché lava bene e fa buone ricotte e sa bene macinare e impastare e sa molto da buona lattaia. Questo non lo dico io per l’amore che gli ho, ma perché anche ella si prende cura di me. E il suo marito, di castrare maiali non ci si trova un altro, da Burgos a Carrión, né lei nel castrare galli bellamente, Dio mi scusi. Tutto questo fa; e toglie bene la polvere dall’occhio e congiura bene per questo e per lo stomaco, molto sa di congiuri. Non troverete, in tutta Castiglia, grazie a Dio, che io adesso godo, migliore ventre né migliore salciccia di quelle che l’ama fa con le sue mani: e ancora fa bene un’altra cosa, come dice il suo marito: fa buoni salami e lava con delicatezza e porta a letto abbastanza bene la gallina che cova. Esta ama, cuj’ é Joan Coelho, per bõas manhas que soub’ aprender, cada u for, achará bon conselho: ca sabe ben fiar e ben tecer e talha mui ben bragas e camisa; e nunca vistes molher de sa guisa que máis limpia vida sábia fazer; ant’, é hoje das molheres preçadas que nós sabemos en nosso logar, ca lava ben e faz bõas queijadas e sabe ben moer e amassar e sabe muito de bõa leiteira. Esto non dig’ eu por ben que lhi queira, mais porque ést’ assi, a meu cuidar. E seu marido, de crastar verrões non lh’ achan par, de Burgos a Carrion, nen a ela de capar galiões fremosament’, assi Deus mi perdon. Tod’ esto faz; e cata ben argueiro e escanta ben per olh’ e per calheiro e sabe muito bõa escantaçon. Non acharedes, en toda Castela, graças a Deus, de que mi agora praz, melhor ventrulho nen melhor morcela do que a ama con sa mão faz; e al faz ben, como diz seu marido: faz bon souriç’ e lava ben transido e deita ben galinha choca assaz. GIL PÉREZ CONDE (...1269?‐1286...) In verità, Dio, se non fosse per vostra madre, che è molto buona Santa Maria, io vi farei del male o vi direi, per la mia signora che voi mi avete data, di guardare come mi avete trattato male che non so molto del vostro padre. Perché avete fatto che soffrisse questo, che, se ella volesse, non succederebbe? Io morirei se voi, da uomo, amaste la mia signora, poiché voi mi avete ferito così. Se io era vostro, perché mi avete perso? Non volevate che io fossi degno di qualcosa? Ditemi adesso che bene mi avete fatto, perché io credo che ne a voi servirebbe se no per essere vanità e superba, il fatto che portiate la mia signora forzata; io di quello che è vostro mai ho preso niente da quando sono nato, né voi me l’avete dato. Capisco che cosa fate: lasciare le vecchie brutte, e le belle e giovani prenderle come mogli. Prendete quante volete e a me non lasciate neanche una: così condividete con me quanto avete! Né le servite né le lodate e vanno con voi e poi lì le custodite, le vestite e governate molto male e ci le mettete fra i muri. A la fe, Deus, senon por vossa madre, que é a mui bõa Santa Maria, fezera‐vos eu pesar, u diria, pola mia senhor, que mi vós filhastes, que vissedes vós que mal baratastes, ca non sei tan muito de vosso padre. Por que vos eu a vós esto sofresse, senon por ela, se lhi non pesasse? Morrera eu, se vos com’ hom’ amasse a mia senhora, que mi vós tolhestes. Se eu voss’ era, por que me perdestes? Non queriades que eu máis valesse? Dizede‐mi ora que ben mi fezestes, por que eu crea en vós nen vos sérvia senon gran tort’ endoad’ e sobervia, ca mi teedes mia senhora forçada; nunca vos eu do vosso filhei nada, des que fui nado, nen vós non mi o destes. Faria‐m’ eu o que nos vós fazedes: leixar velhas feas, e as fremosas e mancebas filha‐las por esposas. Quantas queredes vós, tantas filhades, e a mí nunca mi nen ũa dades: assi partides migo quant’ havedes! Nen as servides vós nen as loades, e van‐se vosc’ e, poi‐las alo teedes, vestide‐las mui mal e governades, e metedes‐no‐las tra‐las paredes. ESTEVAN FAIÁN (Terceiro cuarto do s. XIII) Fernán Díaz, vi fanno credere che sarebbe bene di sposarvi con questa dama e noi crediamo che vi consigliano male per questo che vi dirò: poiché la dama è di terra tale, Don Fernando, che né a torto né a ragione potrete governare neanche un uomo, quando compiereste il vostro desiderio di volere sposarvi con questa dama, Fernán Díaz. Perché è di un luogo tale che non potrete governare, perché non può nessun uomo, poiché le sue genti sono di una natura tale, Dio mi scusi, che non vorranno ubbidirvi. E so, Don Fernando, per quanto ho imparato: che non potrete avere questa dama, perché i suoi vassalli, come io oso dire, non vogliono uomo strano su di loro; che dicono che sapete adulare gli uomini davanti e sapete cercare grande male indietro, siccome ho ascoltato. Fernan Diaz, fazen‐vos entender que casariades desta dona ben; e nós teemos que vos é mal sén per quant’ esto que vos quero dizer: porque a dona é de terra tal, Don Fernando, que, per ben nen per mal, non poderedes i un hom’ haver, ante, faredes i vosso prazer en quererdes con tal dona casar, Fernan Diaz. Ca é de tal logar que non podedes, per nen un poder, haver nulh’ home, ca as gentes son de tal natura, se Deus mi pardon, que non querran i su vós guarecer. E sei, Don Fernando, per quant’ aprendi: non poderedes esta dona haver, ca seus vassalos, com’ ouço dizer, non queren hom’ estranho sobre si; ca dizen que sabedes lousinhar home deant’, e sabedes buscar gran mal detras a muitos, com’ oi. AFONSO EANES DO COTÓN (...1246...) Badessa, ho udito dire che sapevate tutto molto bene, quindi, per amore di Dio, avete compassione di me, che questo anno mi sposso e vi posso giurare che non so di fottere più di un asino. Perché mi hanno detto che avete una buona conoscenza di fottere e di tutto il bello; insegnatemi di più, signora, di fottere, perché io non so né ho madre né padre che m’insegnino, e ho finito da pastore. E se da qui parto, signora, avendo imparato questo mestiere di fottere e sapesse fottere per voi, Dio mi protegga, ogni volta che lo farò dirò Pater Noster e lo dedicherò all’anima di quella che m’insegnò. E perciò potete ottenere, mia signora, il regno di Dio: