WB_Disability Survey Final Report_GEO

Transcrição

WB_Disability Survey Final Report_GEO
xarisxobrivi kvleva:
invalidoba da cxovrebis done
saqarTveloSi
angariSi
2007
Institute for Policy Studies
The House of Children’s
Harmonious Development
winamdebare naSroms ar gauvlia ganxilva msoflio bankis oficialuri
publikaciebis Sesabamisad. aq gamoTqmuli debulebebi, interpretaciebi da
daskvnebi ekuTvnis avtor(eb)s da uciloblad ar gamoxatavs
rekonstruqciisa da ganviTarebis saerTaSoriso bankis/msoflio bankis da
misi filiali organizaciebis, an msoflio bankis aRmasrulebel
direqtorTa an maT mier warmodgenili mTavrobaTa Tvalsazrisebs.
msoflio banki naSromSi mocemuli faqtebis sizustis garantias ar iZleva.
naSromis nebismier rukaze warmodgenili sazRvrebi, ferebi, dasaxelebebi
da sxva informacia ar asaxavs msoflio bankis Tvalsazriss romelime
teritoriis iuridiul statusze da arc am sazRvrebis aRiarebas
gulisxmobs.
Mmsoflio banki
xarisxobrivi kvleva: invalidoba da
cxovrebis done saqarTveloSi
angariSi 2007
© PA Knowledge Limited 2006
momzadebulia:
dokumenti
momzadda:
PA qonsalTingisa
da
sazogadoebrivi
politikis
institutis mier
msoflio bankis
jgufisTvis
unarSezRudulobi
sa da ganviTarebis
sakiTxebze
bilisi
PA Consulting Group
4601 N. Fairfax Drive
Suite 600
Arlington, VA 22203
Tel: +1-571-227-9000
Fax: +1-571-227-9001
www.paconsulting.com
sazogadoebrivi politikis
instituti. WavWavaZis pr.10 VI
Ses. Tbilisi. tel/faqsi:22006
e-mail: [email protected]
Web-page: www.ips.ge
winaTqma
winamdebare angariSi momzadebula PPA-Consulting-sa da sazogadoebrivi
politikis institutis mier. Mmonacemebis analizi Sesrulebul iqna tatiana
iamovasa da nana sumbaZis mier, savele samuSaoebi Catarebul iqna nana
sumbaZis, Ggiorgi WeiSvilis, Tamar maxaraZis, ekaterine fircxalavas da Tiko
nozaZis mier. Sexvedrebis organizacia da samuSo jgufis konsultireba
ganaxorciela manon xaCiZem.
angariSSi warmodgenili monacemebi aRweren 2006 wlis seqtembrisaTvis
arsebul viTarebas. Mmas Semdeg moxda mTeli rigi mniSvnelovani cvlilebebi,
kerZod: Seicvala SezRuduli SesaZleblobis mqone piris statusis miniWebis
procedura, saqarTvelos Sromis, janmrTelobis da socialuri dacvis
ministries brZaneba 63/n (27.02.2007) mixedviT gauqmebuli samedicino-socialuri
eqspertizis biuroebis nacvlad amas axorcielebs zogadi profilis an
specializirebuli samedicino dawesebuleba, aseve Semcirda im nozologiaTa
CamonaTvali, romelic iZleva statusis miniWebis saSualebas; saqarTvelos
mTavrobis 2007 wlis 4 ianvris dadgenilebis Tanaxmad maT, maT Soris
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs, visac qonda SeRavaTebi komunalur
gadasaxadebebze gaezardaT subsidia; socialuri daxmarebis Sesaxeb
saqarTvelos kanonis mixedviT (4289-rs, miRebulia 29.12. 2006) socialuri
daxmarebis saxiT subsidiebi gaicema reintegraciis SewyobisTvis biologiur
ojaxebze, romlebic gaiyvanen unarSezRudul Svils specializirebuli
dawesebulebidan. igive kanoniT xdeba mzrunvelobis anazRaureba im
ojaxebisTvis, romlebic specializirebuli dawesebulebidan gaiyvanen
zrdasrul SezRuduli SesaZleblobis mqone pirs. SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirs SeiZleba mieces ara-fuladi socialuri daxmareba;
momzadda saqarTvelos Sromis, janmrTelobis da socialuri dacvis
ministris brZaneba saminstrosTan SezRuduli SesaZleblobebis sakiTxebze
momuSave sakoordinacio sabWos Seqmnis Sesaxen, romlis muSaobaSi
monawileobas miiRebs 10 ara-samTavrobo organizaciis warmomadgeneli.
samuSao jgufs surs didi madloba gadauxados kvlevaSi monawile yvela pirs
gulwrfelobisTvis da keTilganwyobili damokidebulebisaTvis. diskusiaSi
monawileobis miReba Bbevri maTganisgan did Zalisxmevas moiTxovda.
angariSSi oficialuri struqturebis warmomadgenlebisa da eqspertebis
garda yvela respondentisa da fokus jgufis monawilis saxeli Secvlilia.
angariSSi areklilia SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTa, maTi
momvlelebis da sxva dainteresebul mxareebis damokidebulebebi, grZnobebi,
Sexedulebebi da imedebi. Cven imeds gamovTqvamT, rom angariSi zegavlenas
iqoniebs unarSezRudulobis politikis formirebaze da wvlils Seitans
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTa sazogadoebaSi integraciisa da
maTi cxovrebis xarisxis gaumjobesebis saqmeSi.
1
sarCevi
sarCevi
sarCevi .................................................................................................................................. 1
1.
Sesavali ....................................................................................................................... 4
1.1
saqarTveloSi unarSezRudulobis statistikis
statistikis mokle mimoxilva ..... 4
1.2
kvlevis meTodologia.........................................................................................
7
meTodologia
2.
kvlevis Sedegebi........................................................................................................
9
Sedegebi
2.1
ZiriTadi dainteresebuli mxareebi.................................................................
9
mxareebi
2.1.1
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi................................................... 9
2.1.2
momvlelebi ...................................................................................................... 10
2.1.3
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisa da maTi momvlelebis
organizaciebi................................................................................................................ 11
2.1.4
saxelmwifo dawesebulebebi ........................................................................ 13
2.1.5
ganaTleba da jandacva ................................................................................. 15
2.1.6
momsaxureobis momwodeblebi ...................................................................... 16
2.1.7
donorebi .......................................................................................................... 18
2.1.8
eklesia.............................................................................................................. 18
2.2
saxelmwifo politika da socialuri daxmareba......................................
19
daxmareba
2.2.1
SezRudul SesaZleblobebTan dakavSirebiT arsebuli saqarTvelos
kanonmdeblobis mimoxilva......................................................................................... 19
2.2.2
socialuri daxmareba .................................................................................... 24
2.3
jandacva..................................................................................................................
25
jandacva
2.3.1
saxelmwifo samedicino momsaxureoba....................................................... 25
2.3.2
dawesebulebebi da momsaxureoba SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebisaTvis................................................................................................................... 26
2.4
ganaTleba...............................................................................................................
30
ganaTleba
2.4.1
dawyebiTi ganaTleba...................................................................................... 30
2.4.2
profesiuli da umaRlesi ganaTleba ........................................................ 35
2.4.3
saswavlo daweebulebebSi misvlisa da maTSi SeRwevis ZiriTadi
barierebi ........................................................................................................................ 35
2.5
dasaqmeba ................................................................................................................. 36
2.5.1
dasaqmebis SesaZleblobebi .......................................................................... 36
2.5.2
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis dasaqmebis mniSvneloba... 37
2.5.3
saqarTvelos arasamTavrobo organizaciebi:, romlebic axorcieleben
SezRuduli SesaZleblobebis pirTa dasaqmebas ................................................... 39
2.6
garToba da dasveneba ......................................................................................... 40
1
2.7
integraciis faqtorebi ..................................................................................... 41
2.7.1
unarSezRudulobis simZime, saxe da asaki problemis dawyebisas...... 41
2.7.2
sazogadoebis damokidebuleba .................................................................... 41
2.7.3
mSoblebis/momvlelebis damokidebuleba ................................................. 42
2.7.4
mobiluroba da arqiteqturuli barierebi .............................................. 42
2.7.5
informaciis, komunikaciis da socialuri qselebis xelmisawvdomoba
44
2.7.6
ojaxis ekonomiuri mdgomareoba da sacxovrebeli adgili................. 45
2.7.7
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris pirovnuli Tvisebebi da
damoukidebeli cxovrebisTvis saWiro unar-Cvevebi............................................. 45
2.7.8
rwmena ................................................................................................................ 46
3.
daskvnebi.....................................................................................................................
47
daskvnebi
3.1
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebis
integraciis winaSe arsebuli ZiriTadi winaaRmdegobebi..............................
47
winaaRmdegobebi
3.1.1
bundovani da araTanmimdevruli saxelmwifo politika
unarSezRudulobasTan mimarTebaSi......................................................................... 47
3.1.2
izolacia, qveynis cxovrebaSi arasakmarisi monawileoba da
warmomadgenloba .......................................................................................................... 47
3.1.3
sazogadoebis damokidebuleba SezRuduli Sesazleblobebis mqone
pirebisadmi..................................................................................................................... 48
3.1.4
mobiluroba da arqiteqturuli barierebi .............................................. 48
3.1.5
socialuri daxmarebis arasakmarisi odenoba ......................................... 48
3.1.6
dasaqmebis SesaZleblobebis simcire ........................................................ 48
3.1.7
siRaribe............................................................................................................ 49
3.1.8
jandacvis xelmisawvdomoba da xarisxi ................................................... 49
3.1.9
ganaTlebis xelmisawvdomoba da xarisxi ................................................. 49
3.1.10
adamianuri da materialuri resursebis simcire ................................... 50
4.
winaaRmdegobebis daZlevaze mimarTuli rekomendaciebi..........................
51
rekomendaciebi
4.1
saxelmwifo politika da socialuri dacva..............................................
51
dacva
4.1.1
kanonmdebloba da saxelmwifo politika................................................. 51
4.1.2
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebis warmomadgenloba
mTavrobaSi da sxva saxelmwifo iniciativebi ..................................................... 52
4.1.3
saxelmwifo daxmareba da mobilurobis da arqiteqturuli
barierebis moSla ......................................................................................................... 53
4.1.4
monacemTa Segroveba ...................................................................................... 54
4.2
dasaqmeba ................................................................................................................. 56
4.2.1
dasaqmebis SesaZleblobebis Seqmna............................................................ 56
4.3
ganaTleba...............................................................................................................
58
ganaTleba
4.3.1
ganaTlebis politikis SemuSaveba.............................................................. 58
4.3.2
inkluziuri ganaTleba ................................................................................. 58
4.3.3
specializirebuli skolebi......................................................................... 59
4.3.4
profesiuli da sauniversiteto ganaTleba ............................................. 59
2
4.3.5
4.3.6
mSoblebis/momvlelebis ganaTleba ............................................................ 59
maswavlebelTa momzadeba............................................................................. 60
4.4
jandacva da momsaxureba...................................................................................
60
momsaxureba
4.4.1
jandacvis xelmisawvdomobis gazrda ........................................................ 60
4.5
sazogadoebrivi cnobierebis amaRleba da izolaciis daZleva........
daZleva
62
APPENDdanarTi
APPENDdanarTi I:
I:
bibliografia ............................................................................. 66
APPENDdanarTi
APPENDdanarTi II:
II:
siRrmiseuli interviuebis detaluri reziumeebi .......... 67
APPENDdanarTi
APPENDdanarTi III:
fokus jgufebis detaluri reziumeebi.............................
reziumeebi
116
APPENDdanarTi
APPENDdanarTi IV: eqspertebis da oficialuri pirebis sia, visTanac
Catarda konsultacia.................................................................................................
134
konsultacia
APPENDdanarTi
momuSave
APPENDdanarTi V:
unarSezRudulobis sakiTxebze momuSa
ve arasamTavrobo
136
organizaciebis nusxa..................................................................................................
nusxa
3
1.
Sesavali
1.1
saqarTveloSi
saqarTveloSi unarSezRudul
unarSezRudulobis
SezRudulobis statistikis mokle
mimoxilva
winamdebare angariSi momzaddaN#7137937 kontraqtiT - “saqarTveloSi
unarSezRudulobisa da cxovrebis donis xarisxobrivi kvleva” gaTvaliswinebuli moTxovnebis Sesabamisad.
saqarTveloSi unarSezRudulobasTan dakavSirebuli monacemebi
uaRresad mwiri da fragmentulia. saqarTvelos socialuri dazRvevis
erTiani saxelmwifo fondis (ssdf) monacemTa bazaSi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebze mxolod samedicino xasiaTis infomaciaa
daculi. 2004 wels aWaris avtonomiur respublikaSi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis monacemTa baza Seiqmna. saqarTveloSi
unarSezRudulobis sakiTxebs eZRvneba ramdenime gamokvleva da
samecniero publikacia1.
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisa da maTi
ojaxebis saWiroebebi arasodes yofila Seswavlili; ar arsebobs
sruli analizi im problemebisa, romlebic dakavSirebulia sxvadasxva
saxis unarSezRudulobasTan, arc kerZod maT ganaTlebasTan
dakavSirebul problemebTan. ar aris Seswavlili saqarTvelos
mosaxleobis damokidebuleba zogadad unarSezRudulobis mimarT da
aseve araferia cnobili mosaxleobis mier unarSezRudul pirTa aRqmis
Taobaze
ssdf-is Tanaxmad, 2004 wels saqarTveloSi 213,184 SezRuduli
SesaZleblobis mqone piri iyo registrirebuli; aqedan 13.9% -s
unarSezRudulobis pirveli kategoria (“mkveTrad gamoxatuli”) hqonda
miniWebuli, 65.6% - s, meore kategoria (“mniSvnelovnad gamoxatuli”),
xolo 15.5% -s, mesame kategoria (“zomierad gamoxatuli”).
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa raodenoba
realurad ufro meti unda iyos, vidre 213, 184. jandacvis msoflio
organizaciis (jmo) monacemebiT, msoflios mosaxleobis daaxloebiT 7-
1
publikaciebidan aRsaniSnavia: fond “horizontis” mxardaWeriT 2002 wels
Catarebuli
kvleva,
sadac
SezRuduli
SesaZleblobebis
mqone
pirebTan
dakavSirebuli viTarebaa aRwerili; saqarTveloSi arsebuli fizikuri reabilitaciis
momsaxureobis
Sefaseba
(Eklund,
2005
weli),
sadac
mimoxilulia
fizikuri
reabilitaciis servisebi; fsiqiuri aSlilobis mqone da gonebrivad CamorCenil pirTa
saWiroebebis Sefaseba mocemulia 2005 wels gamoqveynebul angariSSi (m. SaraSiZe da
sxv, 2005 weli). aRricxvaze myof pacientTa Sesaxeb informaciis moZieba saqarTvelos
jandacvis statistikur cnobarSia SesaZlebeli.
4
10-% unarSezRudulia, anu aqvs siZneleebi yoveldRiur saqmianobasa da
sazogadoebriv cxovrebaSi monawileobasTan dakavSirebiT. Amgvarad,
saqarTveloSi, romlis mosaxleoba 4.4 milions Seadgens,
daaxloebiT,400,000 pirs unda gaaCndes fizikuri, gonebrivi Tu
qronikuli aSlilobiT gamowveuli unarSezRuduloba. unarSezRudul
pirTa arsebulze naklebi raodenobis registracia aRiarebuli
prblemaa da rigi mizezebiT aris gapirobebuli:
stigmis SiSi – mSoblebi Tavs ikaveben, oficialurad moaxdinon
bavSvebis unarSezRudulobis registracia. maT miaCniaT, rom
oficialuri registracia mxolod gaarTulebs Svilebis
cxovrebas da uaryofiTad imoqmedebs maTi dasaqmebis
SesaZleblobebze.
informaciis simcire – saqarTvelos Soreul raionebis soflebSi
mcxovreb mosaxleobisTvis naklebadaa xelmisawvdomi
saregistracio samsaxuri. maT aseve ar gaaCniaT informacia im
SeRavaTebis Sesaxeb, rasac registraciis Sedegad miiReben, da/an
aseTi SeRavaTebi umniSvnelod miaCniaT.
didi saregistracio gadasaxadi –unarSezRudulobis dasadgenad
Semowmebis gavlisa da specialuri komisiisgan
unarSezRudulobis oficialuri statusis misaRebad (Semdeg ki
yovelwiuri Semowmebis gasavlelad) ganmcxadebelma 25-50 lari
unda gadaixados.
ssdf-is Tanaxmad, saqarTveloSi unarSezRudulobis ZiriTadi
kategoriebi/gamomwvevi mizezebi Semdegia:
qronikuli daavadebebiT gamowveul unarSezRudulobas gamomwvev
mizezTa Soris yvelaze didi wili ukavia saqarTveloSi (60.1%);
dabadebidan unarSezRuduli pirebi (16%, anu 34,118 adamiani,
saidanac 10,722 piri 18 wlamde asakis aris);
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi (13.8%);
omis veteranebi (6.5%);
sawarmooo travmiT an profesiuli daavadebebiT gamowveuli
unarSezRuduloba (3.6%).
SeiZleba iTqvas, rom saqarTvelos mier damoukideblobis gamocxadebis
Semdeg SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa socialuri da
ekonomikuri mdgomareoba gauaresda. “sabWoTa kavSiris daSlis, 1990-ian
wlebSi Sida SeiaraRebuli konfliqtebisa da socialuri pirobebis
gauaresebis Sedegad saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis raodenoba mniSvnelovnad gaizarda. qveynis politikuri da
ekonomikuri marTvis sferoSi Catarebuli eqsperimentebis Sedegad
iseTma movlenebma iCina Tavi, rogoricaa korufcia da
araorganizebuloba. yvelaze metad es uaryofiTi Sedegebi mosaxleobis
5
daucvel nawilze - SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebze aisaxa”
(interviu SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTa ara-samTavrobo
organizaciis warmomadgenelTan).
sabWoTa periodSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis mimarT
gatarebuli saxelmwifo politika mimarTuli iyo ara maT
integraciaze, aramed maT izolirebulad funqcionirebaze. Sedegad,
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis cxovreba iyo izolirebuli,
magram, garkveulwilad, daculi. warsulSi yruebi da usinaTloebi
dadiodnen specializirebul skolebSi da swavlobdnen umaRles
saswavleblebSi; etlSi mjdomi pirebisTvis ufaso iyo adgilobriv
kurortebze da specializirebul klinikebSi mkurnaloba.
yofil sabWoTa kavSirSi specializirebuli sawarmoebis mTeli qseli
arsebobda, sadac yruebi, usinaTloebi da fsiqikri aSlilobis mqone
pirebi iyvnen dasaqmebuli. sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg
saqarTveloSi mcxovrebi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis
specializirebuli sauniversiteto ganaTleba da kurortebze
reabilitacia miuwvdomeli gaxda, radgan saganmanaTleblo da
samedicino centrebis umetesoba ruseTis teritoriaze mdebareobs.
saqarTveloSi arsebuli TiTqmis yvela sawarmo, sadac SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebi iyvnen dasaqmebulni, TxuTmetiode wlis
win daixura. 2000 wels gauqmda sagadasaxado SeRavaTebi im
sawarmoebisTvis, sadac SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi iyvnen
dasaqmebuli. saqarTvelos dRevandel kanonmdeblobaSi ar aris iseTi
debuleba, romelic aiZulebs an waaxalisebs adgilobriv biznessa da
organizaciebs (kerZo Tu saxelmwifo) daasaqmos SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebi.
saqarTveloSi umuSevrobis oficialuri maCvenebeli 12%-14%-s Soris
meryeobs2. biznesSi, warmoebebsa da/an saxelmwifo dawesebulebebSi
mosaxleobis mxolod 30%-ia dasaqmebuli. danarCeni, daaxloebiT 58%,
TviT-dasaqmebulia. umuSevrobis maRali donisa da samuSao adgilebis
simwiris gaTvaliswinebiT naTeli xdeba, rom SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebs amJamad saqarTveloSi dasaqmebis
SesaZlebloba faqtiurad ar gaaCniaT. saxelmwifos mier gamoyofili
socialuri daxmareba arasakmarisia: SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebi yovelTviurad 38 laris odenobis pensias iReben, rac
saxelmwifos mier dadgenil alternatiul siRaribis zRvarze dabalia3.
2
es maCvenebeli arsebulze bevrad ufro mcirea. umuSevrobis Semweoba umniSvneloa
da mosaxleoba ver xedavs azrs, dadges saxelmwifos aRricxvaze.
3
siRaribis alternatiuli zRvari 52 lars Seadgens (28 aSS dolari).
6
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis mZime
mdgomareobas PA–s xarisxobrivi kvlevis Sedegebic adasturebs;
kvlevis farglebSi aRebul iqna 38 siRrmiseul interviu, Catarda 9
fokus jgufi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis, momvlelebis,
momsaxureobis mimwodeblebis, saxelmwifo struqturebisa da
unarSezRudul pirTa organizaciebis warmomadgenlebis monawileobiT.
kvlevam cxadyo, rom saqarTveloSi (gansakuTrebiT regionebSi),
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi moklebulni arian saTanado
samedicino da socialuri daxmarebis, dasaqmebis da ganaTlebis,
saxlidan gamosvlis da ojaxis wevrebis garda sxvebTan urTierTobis
SesaZleblobas.
ramdenime gamokiTxuli SezRuduli SesaZleblobis piris ojaxi wevrebi
SimSilis zRvarze iyo da mxolod mezoblebis daxmarebiT axerxebda
Tavis gatanas. TiTqmis yvela respondentma ganacxada, rom ganicdis
stigmas, Tavs sazogadoebidan gariyulad da miviwyebulebad miiCnevs.
unarSezRuduli bavSvebis momvlelebs ki yvelaze metad imis fiqri
aSinebT, Tu ra moeliT maT Svilebs mSoblebis gardacvalebis Semdeg.
1.2
kvlevis meTodologia
winamdebare xarisxobriv kvlevas saqarTveloSi unarSezRudulobisa da
cxovrebis donis Sesaxeb ori mTavari mizani aqvs: (I) saqarTveloSi da
sazogadod, globalur doneze unarSezRudulobasa da siRaribes
Soris urTierTkavSiris ukeT gagebis mizniT saqarTveloSi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis winaSe arsebuli yvelaze mniSvnelovani
sakiTxebis, problemebisa da barierebis gamovlena; (II) rekomendaciebis
SemuSaveba SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis dasaqmebis,
ganaTlebis, janmrTelobisa da socialuri dacvis politikis
SemuSavebis/daxvewis xelSewyobis mizniT.
kvlevaSi monawile unarSezRudul wevrTa SerCeva iyo
reprezentatiuli – gamokiTxva CavatareT yvela saxis SezRuduli
unaris mqone adamianze, gaviTvaliswineT respondentebis asakobrivi
jgufi, sqesi, da geografiuli mdebareoba. jgufuri Sexvedrebis da
interviuebis raodenoba iyo sakmarisi, imisaTvis rom gamovleniliyo
mosaxleobis am nawilis winaSe mdgari yvelaze mwvave problemebi. Cven
kargad gvaqvs gacnobierebuli, rom “SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebi” farTe cnebaa da igi moicavs fizikur, gonebriv da sensorul
unarSezRudulobas. vfiqrobT movaxerxeT mosaxleobis am nawilis
winaSe arsebuli ZiriTadi problemis moxazva. mocemuli kvlevis
masStabi da misi amocanebi ar iZleoda maTi srulad da detalurad
warmoCenis saSualebas. Cven mWidrod vTanamSromlobdiT
unarSezRudul pirTa gaerTianebebTan, arasamTavrobo
organizaciebTan/advokatirebis jgufebTan, raTa ukeT warmogveCina
sxvadasxva tipis unarSezRudulobis, qalebis da kacebis, sxvadasxva
asakis pirebis, qalaqebisa da raionebis macxovreblebis problemebi,.
7
Caterbuli iqna oTxi tipis siRrmiseuli interviu:
1. interviu SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebTan;
2. damatebiTi interviu SezRuduli SesaZleblobis mqone piris
ojaxis wevrTan/momvlelTan;
3. interviu SezRuduli SesaZleblobis mqone piris ZiriTad
momvlelTan im SemTxvevebSi, rodesac unarSezRudul pirs Tavad
ar SeeZlo kiTxvaze pasuxis gacema;
4. interviu SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis problemebze
momuSave organizaciebis - arasamTavrobo organizaciebi,
momsaxureobis momwodeblebi da/an Sesabamisi saxelmwifo
struqturebi - xelmZRvanelebTan da warmomadgenlebTan.
sul pirispir aRebuli iqna 38 interviu. garda amisa 9 fokus jgufSi
gaimarTa diskusia. interviuebi da fokus jgufebi Catarda TbilisSi,
quTaisSi, Telavsa da duSeTSi da am qalaqebis axlomdebare soflebSi.
amasTan erTad 5 interviu iqna aRebuli im saxelmwifo struqturebis
warmomadgenlebTan, romlebic uSualod arian dakavSirebulni
unarSezRudulobis problemebTan: ganaTlebisa da mecnierebis
saministro, Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro,
saqarTvelos parlamentis jandacvisa da socialur sakiTxTa komiteti,
Tbilisis meria. Cven gavecaniT saqarTveloSi unarSezRudulobis
problemebze arsebul publikaciebsa da kanonmdeblobas; konsultacia
miviReT unarSezRudulobisa da socialuri dacvis sferoSi momuSave
adgilobriv eqspertebisgan.
8
2.
Sedegebi
kvlevis Sedeg
ebi
angariSis am nawilSi xarisxobrivi kvlevis ZiriTadi Sedegebi
dajgufebulia Semdeg sakiTxebad:
ZiriTadi dainteresebuli pirebi
saxelmwifo mxardaWera/socialuri daxmareba
jandacva
ganaTleba
dasaqmeba
garToba da dasveneba
integraciis sakiTxebi
2.1
ZiriTadi dainteresebuli
dainteresebuli mxareebi
am nawilSi Sejamebulia ZiriTadi dainteresebuli mxareebis
problemebi. EZiriTdi dainteresebuli mxareebi arian SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebi da maTi ojaxis wevrebi, SezRudul
SesaZleblobebis mqone pirTa da momvlelebis organizaciebi,
saxelmwifo dawesebulebebi, ganaTlebis da janmrTelobis dacvis
dawesebulebebi, momsaxureobis mimwodeblebi, eklesia da donori
organizaciebi.
2.1.1
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi
fizikuri da ekonomiuri damokidebuleba sxvebze, siRaribe,
sazogadoebriv cxovrebaSi monawileobis miRebis SeuZlebloba,
izolacia, SegrZneba, rom socialurad araviTar Rirebulebas ar
warmoadgens – ai, es aris unarSezRudul respondentTa mTavari
satkivari.
“sxvas unda mimarTo daxmarebisTvis, sul sxvaze xar damokidebuli. es
aris yvelaze mZime. maRaziaSic ki ver Sexval dauxmareblad” (40 wlis
mamakaci respondenti, romelsac gadaadgilebis unari aqvs SezRuduli).
SezRuduli SesaZleblobebis mqone respondentebis umetesoba saxlSia
gamomwyvdeuli da da ojaxis wevrebis garda aravisTan aqvs
urTierTobis SesaZlebloba. Yyvelaze metad maT martooba awuxebT.
zrdasruli respondentebis ZiriTad sazrunavs siRaribe da umuSevroba
warmoadgens: “meSinia xvalindeli dRis, zegindeli dRis, cxovrebis
meSenia ... momavlis” (43 wlis mamakaci respondenti, omis veterani).
uimedoba aRiniSneba SezRuduli SesaZleblobis mqone TiTqmis yvela
respondentSi. maT mxolod Zalze mcire nawils aqvs momavalSi
sakuTari mdgomareobis gaumjobesebis imedi.
9
2.1.2
momvlelebi
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis ojaxis wevrebi
gansakuTrebiT mZime viTarebaSi imyofebian. unarSezRuduli ojaxis
wevris movla uaRresad mZime tvirTia, rac xSirad mxolod ojaxis
wevr qals awveba. momvlelebi fizikurad da fsiqologiurad
gadaRlilni da daZabulni arian. xSir SemTxvevaSi maT uwevT
unarSezRuduli ojaxis wevris xeliT ayvana da misi ase gadaadgileba,
radgan ar gaaCniaT unarSezRuduli pirebis saWiroebas morgebuli
damxmare (etlebi, liftebi, da sxva) da/an satransporto saSualeba
momvlelebs sakuTari TavisTvis dro ar rCebaT, ar aqvT arc muSaobis
da arc sxvebTan urTierTobis saSualeba. drois umetes nawils isini
unarSezRuduli ojaxis wevris movlas uTmoben. mdgomareobas kidev
ufro amZimebs imis SegrZneba, rom mTeli es Zalisxmeva amaoa. mraval
respondents yvelaze metad Tavis Svilebis momavali aSinebT, is Tu
ra bedi ewevaT maT, vin izrunebs maTze mSoblebis gardacvalebis
Semdeg. es SiSi ar tovebs bevr gamokiTxul momvlels. dedam,
romelsac cerebraluri dambliT davadebuli 15 da 18 wlis gogonebi
hyavs, Tavisi yvelaze mZime fiqri gagvando:
“me vfiqrobdi, rom rodesac Cemi sikvdilis dro moaxlovdeboda jer
maT movklavdi da mere Tavs moviklavdi. magram axla vfiqrob, rom amis
gakeTebas ver SevZleb”.
sakuTar imedisa da SiSis Sesaxeb SekiTxvaze yvelaze tragikuli pasuxi
41 wlis dedam gagvca, romelsac epilefsiiTa daavadebuli gonebriv
ganviTarebiT CamorCenili 21 wlis vaJi hyavs: “erTaderTis imedi maqvs –
sikvdilis, Cemi da Cemi Svilis”.
unarSezRuduli ojaxis wevrTa momvlelebi, romlebic erTmaneTs
sxvadasxva programebis farglebSi Sexvdnen axlac agrZeleben
urTierTobas da erTmaneTs exmarebian. unarSezRuduli bavSvebis
mSoblebma aRniSnes, rom isini ufro metad endobian sxva mSoblebisgan
miwodebul, vidre oficialuri wyaroebidan mirebul informacias.
maTganve igeben siaxleebs, maTve uziareben Tavis sazrunavs. Bbevrma
momvlelma aRniSna, rom maT megobrebs mxolod da mxolod
unarSezRuduli bavSvebis mSoblebi Seadgenen.
Focus jgufSi monaWile bevrma SezRuduli SesaZleblobis mqone pirma
da momvlelma gamoavlina
pasiuri damokidebuleba sakuTari
mdgomareobis mimarT da
problemebis gadasaWrelad Cveni azriT
saxelmwifoze zedmeti damokidebuleba.
Aes pasiuroba
fokus
jgufebis
monawileebma
brZolisaTvis
saWiro
fizikuri
Zalis,
fsiqologiuri resursebis ganleviTa da drois simciriT axsnes.
10
2.1.3
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisa da maTi momvlelebis
organizaciebi
saqarTveloSi moqmedebs SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisa da
maTi momvlelebis araerTi asociacia da kavSiri. es organizaciebia,
romlebic an specifikuri unarSezRudulobis mqone pirebs aerTianebs,
magaliTad smenadaqveiTebulTa kavSiri, an asociaciebia, romlebic
sxvadasxva SezRudvebis mqone pirebs da maTi momvlelebs moicavs.
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
organizaciebiidan yvelaze xangrZlivi istoria yruTa kavSirsa da
usinaTloTa kavSirs aqvs. es organizaciebi wevrebis did raodenobas
aerTianebs, floben mniSvnelovan qonebas Tbilissa da regionebSi.
orive kavSirs regionebSi filialebi aqvs, Tumca bevri maTgani amJamad
ar funqcionirebs.
usinaTloTa kavSiri Seiqmna 1926 wels. igi 4,000 wevrs iTvlis, saidanac
250 piri dasaqmebulia. maTi umravlesoba (139) Tavad kavSirSi muSaobs.
kavSirs aqvs didi Senoba da sxvadasxva qoneba (sawarmoebi, miwa da
sxva). kavSiri aqiravebs sakoncerto darbazs da qiridan uxdis xelfas
TanamSromlebs. kavSirs 24 filiali da 30-mde iuridiuli erTeuli,
registrirebuli organizacia gaaCnia. kavSiri investorebs eZebs da
SiSobs, saxelmwifom ar waaarTvas qoneba; amisi arapirdapiri
mcdeloba saxelmwifos ukve hqonda. kavSiri evropis usinaTloTa
kavSiris da usinaTloTa msoflio kavSiris wevria, Tumca ar aqvs
sawevros gadaxdis saSvaleba.
yruTa
Ta kavSiri: saqarTveloSi 5,000 smenadaqveiTebuli adamiania.
yru
kavSirSi 3,000 adamiania gaerTianebuli. kavSiri ufro socialuri
klubia, sadac smenadaqveiTebuli adamianebi modian rom gaigon Tu ra
xdeba qveyanaSi Dda msoflioSi, da erTmaneTs eurTierTon.
RvTis SvilTa kavSiri daarsda 1988 wels. kavSirma monawileoba miiRo
1992 wlis saparlamento arCevnebSi ris Semdegac kavSiris prezidenti
socialur sakiTxebSi saparlamento komitetis Tavjdomared iqna
arCeuli (1992-1995). komitetis saqmianobis Sedegad SemuSavda da
miRebul iqna kanoni SezRuduli SesaZleblobis pirTa socialuri
dacvis Sesaxeb.
invalidTa liga 1995 wels darsda saqarTveloSi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis pirveli yrilobis Semdeg. ucxoeli
partniorebis daxmarebiT kavSirma uzrunvelyo SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis sakmao nawilis dasaqmeba. invalidTa
ligis mier warmatebiT ganxorcielebuli programebis Sedegad
gamovida prezidentis brZanebuleba, romelic avalebda saxelmwifo
dawesebulebebs SeesrulebinaT unarSezRudul pirebis socialuri
dacvis kanonis yoveli punqti. Daarsebidan ramodenime wlis
ganmavlobaSi invalidTa liga erT-erTi yvelaze aqtiuri
arasamTavrobo organizacia iyo kavkasiaSi.
11
koalicia
koal
icia damoukidebeli cxovrebisaTvis 2002 wels Camoyalibda da
igi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisa da veteranebis 32 moqmed
arasamTavrobo organizacias aerTianebs. koalicias Tavisi veb-gverdi
aqvs (www.disability.ge) qarTul, rusul da inglisur enebze. Kkoaliciis
ZiriTadi miznebi da saqmianoba SemdegSi mdgomareobs:
SezRudulTa SesaZleblobis mqone pirTa im organizaciebis
mxardaWera, romelTa saqmianoba mimarTulia unarSezRuduli pirebis
samarTlebrivi uflebebisa da SesaZleblobebis dasacavad;
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebTan mimarTebaSi arsebuli
stereotipebis rRveva da sazogadoebaSi invalidobisadmi dadebiTi
sazogadoebrivi azris Camoyalibeba sazogadoebriv cnobierebis
amaRlebaze mimarTuli kampaniebis meSveobiT.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis da maTi ojaxis wevrebis
qveynis politikur, ekonomikur, socialur da kulturul cxovrebaSi
integraciis xelSewyoba, invalidobasTan dakavSirebuli politikis
SemuSavebasa da gadawyvetilebebis miRebaSi maTi monawileobis
mxardaWera.
koaliciis aqtiuri muSaobis Sedegad, 2003 wels SezRuduli
SesaZleblobebis mqone pirTa organizaciebis pirdapiri monawileobiT
saxelmwifom daafinansa da ganaxorciela invalidebis integraciaze
mimarTuli ramdenime programa. aseve, koaliciis saqmianobis Sedegad
prezidentis brZanebulebiT 14 ivnisi SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis uflebebis dacvis dRed gamocxadda. Kkoalicia albaT unda
CaiTvalos saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
problemebze amJamad momuSave yvelaze Zlier da aqtiur organizaciad.
saqarTveloSi warmatebiT funqcionirebs diabetiT daavadebulTa
sakiTxebze momuSave organizaciebi. isini aseve gamoirCevian kargi
organizebulobiT. diabetiT daavadebulTa asociacia
asociaciaSi
Si 15,000 diabetiT
daavadebulia registrirebuli; asociacia maT insuliniT amaragebs.
asociacia diabetiT daavadebuli bavSvebisTvis awyobs sazafxulo
banakebs, sadac maT daavadebaze kontrols aswavlian. 2007 wels
dagegmilia saxelmwifos mier dafinansebuli reabilitaciis centri
“rubikoni” eqspluataciaSi Sesvla. es sportuli darbaziT da
iaraRebiTaa aRWurvili centria, sadac janmrTeli da diabetiT
daavadebul bavSvebi erTad ivarjiSeben.
hemofiliiT daavadebulT
daavadebulTaaA asociaciaSi 250 adamiania gaerTianebuli.
asociacia hemofiliiT daavadebul adamianebs aucilebeli
medikamentebiT uzrunvelyofs.
Fsiqikuri aSlilobis mqone adamianTa problemebze saqarTveloSi
ramdenime organizacia muSaobs. cerebraluri dambliT da daunis
sindromiT daavadebuli bavSvebis mSoblebs aqvT Camoyalibebuli
asociaciaciebi.
12
mSobelTa erovnuli qseli 2002 wels Camoyalibda da masSi SezRudul
SesaZleblobis mqone bavSvebis
mSoblebi arian gaerTianebuli.
SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvTa koalicia 2004 wels
Camoyalibda. masSi 12 arasamTavrobo, maT Soris mSobelTa
organizaciaa gaerTianebuli. koaliciis ZiriTad mizans inkluziuri
ganaTlebis propaganda warmoadgens. koalicia mWidrod TanamSromlobs
saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministrosTan.
yvela zemoTCamoTvlili arasamTavrobo organizacia TbilisSi
mdebareobs. saqarTvelos regionebSic aris ramdenime organizacia (ix.
qvemoT), magram isini dedaqalaqis organizaciebs mniSvnelovnad
Camouvardebian sididiT, organizaciis doniT da dafinansebis
odenobiT.
gamorCeuli regionaluri arasamTavrobo organizaciebi, romlebic
SezRuduli SesaZleblobis
SesaZleblobis mqone pirebis problemebze muSaoben:
goris klubi etlSi mjdomi pirebisTvis saganmanaTleblo da
saintegracio programebs axorcielebs.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis kavSiri qarelis raionSi. Mis
ZiriTad mizans warmoadgens qarelis raionSi mcxovrebi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis uflebebis dacva.
pirTa
SezRuduli SesaZleblobis mqone pir
Ta asociacia quTaisSi.
SezRuduli SesaZleblobis mqone qalebisa da unarSezRuduli bavSvTa
mSoblebis asociacia zugdidSi.
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis problemebze
momuSave arasamTavrobo organizaciebis CamonaTvali ixileT danarTSi
III
2.1.4
saxelmwifo
saxelmwifo dawesebulebebi
unarSezRudulobis sakiTxebi uSualod or saministros, ganaTlebisa
da mecnierebis; da Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis
saministroe exeba. samwuxarod ganaTlebisa da mecnierebis saministros
politika SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis mimarT ar aris
mkafiod gacxadebuli. inkluziuri ganaTlebis politika ar aris
sakmarisad detalizirebuli, Sedegad SezRuduli SesaZleblobis mqone
moswavleebis ganaTlebasTan dakavSirebuli mTeli rigi sakiTxebi
gadauWreli rCeba. iqmneba STabeWdileba, rom unarSezRuduli
pirebisTvis specializirebuli skolebis, profesiuli da
sauniversiteto ganaTlebis mxardaWera da waxliseba ar warmoadgens
saministros prioritetul mimarTulebas.
13
monacemebi, imis Taobaze Tu ramdeni unarSezRuduli bavSvi swavlobs
saqarTvelos saganmanaTleblo dawesebulebebSi ar aris xelmisawvdomi.
informacia aris mxolod im skoladamTavrebulebze, romlebmac
monawileoba miiRes saerTo erovnul gamocdebSi, romelic 2005 wlidan
iqna SemoRebuli. erovnul gamocdebis registraciis kiTxvarSi aris
punqti specialuri saWiroebebis Taobaze. unarSezRuduli
pirebisaTvis specialuri pirobebia Seqmnili gamocdis Casabareblad
(mag. testebi brailze). saministros monacemebiT, 2005 wlidan erovnul
gamocdebSi cxrametma SezRuduli SesaZleblobis mqone pirma miiRo
monawileoba.
Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro pasuxs agebs
unarSezRudulobasTan dakavSirebuli saxelmwifo politikis
SemuSavebaze. saministro aseve ayalibebs saxelmwifo programebs,
iseTebs rogoric aris
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
integraciisa da adaptaciis programa, romlis ganxorcielebac amJamad
mimdinareobs.
saqarTvelos socialuri dazRvevis erTiani saxelmwifo fondi (ssdf)
angariSvaldebulia Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis
saministros winaSe unarSezRudulobis statusis gansazRvraze da
invalidebis damxmare saSualebebiT uzrunvelyofaze. ssdf-s gaaCnia
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis monacemTa eleqtronuli baza,
romlis gaanxleba regularulad xdeba. Tumca, baza moicavs mxolod
wminda samedicino xasiaTis informacias, igi 47 samedicino
cvladisagan Sedgeba.
qvemoT, 2.2 nawilSi ufro detalurad iqneba ganxiluli saxelmwifo
politika. Aaq Cven SegviZlia SemovifargloT gancxadebiT, rom
SezRudul SesaZleblobebis mimarT saxelmwifo politika ar aris
mkafiod Camoyalibebuli, saxelmwifo prioritetebi araa detalurad
gawerili. mkvlevarebi, aqtivistebi da unarSezRuduli pirebi
miuTiTeben Tanmimdevruli politikis ar arsebobaze da tendenciaze
ugulvelyofil iqnes saqarTveloSi mcxovrebi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis problemebi.
“faqtiurad, ZiriTadi problema imaSi mdgomareobs, rom saxelmwifo
ver xedavs SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis problemebs”
(arasamTavrobo organizaciis warmomadgeneli).
miuxedavad SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa socialuri dacvis
Sesaxeb kanonSi gancxadebuli miznebisa da 2006 wels unarSezRuduli
pirebis integraciasa da adaptaciaze mimarTuli saxelmwifo
programisa, unarSezRuduli pirebi acxadeben, rom saxelmwifo
unarSezRudulobas isev ganixilavs, rogorc samedicino da ara
rogorc socialur problemas.
“unarSezRuduloba samedicino problemad moiazreba, maSin rodesac is
ufro socialuri problemaa da mis mogvarebaze sxvadasxva
14
saministrebi, ekonomikis, ganaTlebis, finansTa, jandacvisa da
iusticiis unda zrunavdnen”. (SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
sakiTxebze momuSave arasamTavrobo organizaciis direqtori, mamakaci).
maSin rodesac arasamTavrobo organizaciebis warmomadgenlebi da
aqtivistebi xazgasmiT aRniSnaven, rom politikis mizans SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebisTvis damoukideblad cxovrebisTvis
saWiro pirobebis Seqmna unda warmoadgendes, iqmneba STabeWdileba, rom
saxelmwifos urCevnia, unarSezRuduli pirebi umweo da sxvis
daxmarebaze damokidebulebi amyofos.
“isini, vinc politikas qmnis ar arian dainteresebuli, rom
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs SeeZloT damoukideblad
cxovreba. saxelmwifos surs unarSezRudulebi darCnen sazogadoebis
umweo da damokidebul wevrebad. aseTi mdgomareobis SenarCuneba
saxelmwifos ufro iafi ujdeba. zogadi politika iseTivea, rogoric
siRaribis mimarT aris - sawarmoebis gaxsnis da samuSao adgilebis
Seqmnis nacvlad saxelmwifo ufaso sasadiloebis gaxsns uWers mxars”
(43 wlis SezRuduli SesaZleblobis mqone mamakaci respondenti).
2.1.5
ganaTleba da jandacva
zogadsaganmanaTleblo skolebi, romlebSic SezRuduli
SesaZleblobebis mqone moswavleebi swavloben, skolebi inkluziuri
ganaTlebis komponentiT, specialuri skola-internatebi da
dawesebulebebi SezRuduli SesaZleblobebis mqone mowafeebisaTvis
warmoadgenen ZiriTad dainteresebul pirebs da maT efeqtur muSaobaze
didadaa damokidebuli SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebisa da
axalgazrdebis integracia. janmrTelobis dacvis dawesebulebebi da
kvalificirebuli samedicino personali uaRresad mniSvnelovan rols
TamaSobs invalidobis gamovlenis, profilaqtikisa da mkurnalobis
saqmeSi.
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone da socialurad
daucveli bavSvebi 21 dawesebulebaSi arian ganTavsebuli. MmaTSi 2,226
bavSvia ganTAvsebuli. bavSvebis 73.5% diagnozis mixedviT
unarSezRudulia, bavSvebis 83.1%-s orive mSobeli hyavs. bavSvebi
gonebrivi CamorCeniT (623 bavSvi) 8 specializirebul dawesebulebaSi
arian ganTavsebuli, xolo isini, visac gansakuTrebiT mZime gonebis
CamorCeniloba aReniSnebaT (150 bavSvi), or specializirebuli
dawesebulebaSi arian ganTavsebuli. kidev or specializirebul
dawesebulebaSi arian 3 wlamde asakis bavSvebi fizikuri problemebiT
da fsiqikuri aSlilobiT (133 bavSvi). Ggonebrivi CamorCenis mqone 125
zrdasruli piri or TavSesafaris tipis dawesebulebaSi imyofeba.
am dawesebulebebis umetesobas saWiroze bevrad mcire Tanxa aqvs
gamoyofili, maTi Senobebi savalalo mdgomareobaSia. sakvebis da sxva
15
resursebis nakleboba aq Cveulebrivi movlenaa, amis Sedegad isini ver
axerxeben invalidebis saTanado momsaxureobiT uzrunvelyofas.
daxuruli tipis TiTqmis yvela dawesebulebaSi aRiniSneba adamianis
uflebebis darRveva. 2005 wlis noemberSi ombudsmenis ofisTan Seiqmna
specialuri sabWo daxuruli tipis fsiqiatriul dawesebulebebSi
adamianTa uflebebis dacvaze monitorings gansaxorcieleblad.
2.1.6
momsaxureobis
momsaxureobis momwodeblebi
saqarTveloSi invalidebis samedicino momsaxureoba da reabilitaciis
SesaZleblobebi Zalze SezRudulia. sacurao auzebi, wylis
procedurebi, reabilitaciisa da mkurnalobis sxva saSualebebi
mxolod TbilisSi da did qalaqebSi arsebobs. iqac ki, sadac aseTi
SesaZleblobebi arsebobs, umetesobisaTvis isini xelmiuwvdomeli rCeba
usaxsrobis, transportirebis, an SenobaSi Sesasvlelad saWiro
fizikuri barierebis gadalaxvis SeuZleblobis gamo.
specialuri damxmare saSualebebiT unarSezRuduli pirebis
uzrunvelyofa nawilobriv saxelmwifo programis meSveobiT,
nawilobriv ki saerTaSoriso organizaciebis mier xorcieldeba.
saqarTveloSi funqcionirebs ramodenime sawarmo, sadac protezebi,
orTezebi, yavarjnebi, invalidis etlebi da sasmeni aparatebi mzaddeba.
saqarTveloSi ori msxvili sareabilitacio centri arsebobs, sadac
xdeba protezisa da orTezis morgeba. es ori centri, kidev sam ufro
mcire centrTan erTad weliwadSi daaxloebiT 600 protezs da 1,000
orTezs amzadebs. socialuri reabilitaciis centri 32 TanamSromels
iTvlis. igi 1921 wels daarsda. centri saxelmwifo sawarmo iyo da mas
qveynis sxvadasxva raionSi 5 filiali qonda, maTgan dRes mxolod
quTaisis filiali funqcionirebs, romelic sakmaod kargad aris
aRWurvili. quTaisis centri weliwadSi daaxloebiT 8,000-9,000 protezs
amzadebda. 1997-1998 wlebSi germaneli donorebis mxardaWeriT axali
teqnologiebi dainerga da 650 protezis warmoebisTvis saWiro teqnika,
danadgarebi da sxvadasxva masalebi iqna Semotanili. mas Semdeg
centrSi 570 protezi damzadda. centrs masalebisa da saWiro
komponentebis Sesyidvis saSualeba ara aqvs da amJamad igi weliwadSi
mxolod 300 protezs awarmoebs. saxelmwifo yoveli protezis
Rirebulebis 170 lars faravs.
saqarTvelos saprotezo da orTopediuli reabilitaciis fondi 2003
wels Camoyalibda, raTa Tavis Tavze aeRo 1994-1995 wlebSi wiTeli
jvris saerTaSoriso komitetis mier daaarsebuli orTopediuli
centris marTva. Ffondi fizikuri SezRudulobis mqone adamianebs
protezebiT, orTezebiT, yavarjnebiT da etlebiT amaragebs.
SezRudul SesaZleblobebis mqone pirebi, gansakuTrebiT ki bavSvebi,
visac protezi esaWiroeba, seriozuli problemebs awydebian. saWiroa
protezis regularulad gamocvla: bavSvebisTvis 6 TveSi erTxel,
16
xolo zrdasruli adamianebisTvis 2-3 weliwadSi erTxel. Eetlebs
ZiriTadad sazRvargareT yiduloben, maTi mxolod Zalian mcire nawili
mzaddeba saqarTveloSi. Eetlebi yovel 4-8 weliwadSi unda
Seicvalos. yvelaze didi problemebi bavSvis etlebTan dakavSirebiT
iqmneba, radgan bavSvebs ufro xSirad sWirdebaT maTi gamocvla. is
zrda srulis etlze orjer ufro mZime unda iyos, imisaTvis rom
bavSvma wonasworobis dacva iswavlos da ar gadmovardes.
asociacia “imedma” saxelmwifos mier dafinansebuli programis
farglebSi Seisyida etlebi, magram isini invalidebis SefasebiT
dabali xarisxisaa da SezRudulSesaZleblobebis mqone pirebs maTi
damoukideblad gamoyeneba ar SeuZliaT.
organizacia World Vision–ma AaSS-s saerTaSoriso daxmarebis saagentosa
da fond evraziis dafinansebiT gaxsna adaptaciuri saSualebebis
saamqro, sadac unarSezRuduli, kerZod ki cerebraluri damblis
mqone bavSvebisTvis specialur skamebs, magidebs da sayrden
mowyobilobebs amzadeben.
germanul--qarTuli sawarmo “kindsmena” sasmeni aparatebis gamoSvebaSia
germanul
specializirebuli. Sasmeni aparatebis donacias aseve axorcielebs
ramodenime ucxouri organizacia.
smenis
stokholmis s
menis da metyvelebisa reabilitaciis instituti
saqarTvelos smenadaqveiTebul bavSvebs uwevs daxmarebas. 2005 wels
institutis ramdenime TanamSromelma 20 dRe dayo qveyanaSi. maT
skolebsa da sabavSvo baRebSi bavSvebs smena Seumowmes da sasmeni
aparatebi gadasces.
sasmeni aparati adamians mxolod im SemTxvevaSi exmareba, Tu mas
smenis 10-15% mainc aqvs SenarCunebuli. saxelmwifo programa faravs
sasmen aparatis Rirebulebas da nawilobriv koxlearuli transplantis
fass.
Terapiis saxli erTaderTi dawesebulebaa saqarTveloSi, romelic
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis saxlSi momsaxureobas
uzrunvelyofs. centrs hyavs eqTnebi, romelbsac SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis movlaSi specialuri momzadeba aqvT
gavlili.
mSoblebis xidi gonebrivad CamorCenili bavSvTa mSoblebis
organizaciaa, romelmac 2004 wels #1 specialur skolasTan dRis
centri Camoayaliba. centri 29 bavSvs emsaxureba, maT utardebaT
musikisa da xelovnebis gakveTilebi, okupaciuri Terapia da fizikuri
varjiSi.
“aisi” 3-dan 17 wlamde gonebrivad CamorCenili pirebis
sareabilitacio centria, romelic 30 bavSvs emsaxureba.
fsiqiuri janmrTelobis asociacia pirvel nabijebs dgams fsiqiurad
daavadebuli pirebis reabilitaciis saqmeSi. Mmas aqvs 30 pacientze
17
gaTvlili fsiqosocialuri reabilitaciis centri TbilisSi, agreTve
dRis centrebi reabilitaciis garkveuli elementebiT, quTaissa da
baTumSi.
“pirveli nabiji” TanamSromlobs senakSi unarSezRudul bavSvTa
dawesebulebasTan. 24 oboli bavSvi dawesebulebidan ganTavsebul iqna
mimReb ojaxSi.
centrii “imedi”
integrirebuli da inkluziuri ganaTlebis resurs centr
muSaobs skolamdeli asakis fizikuri da gonebrivi problemis mqone
bavSvTan.
fsiqikuri aSlilobis mqone pirebis fsiqosocialuri reabilitaciis
centri 1998 wels Camoyalibda da centrSi 40 adamiani gadis
mkurnalobas.
2.1.7
donorebi
saerTaSoriso donori organizaciebi mniSvnelovan zegavlenas axdenen
saqarTvelos mcxovreb unarSezRuduli mosaxleobis keTildReobaze.
maTi moRvaweoba mraval sferos moicavs - daxmarebis gaweva axali
politikis SemuSavebaSi da saerTaSoriso konvenciebTan mierTebaSi,
finansebis mozidva unarSezRuduli pirebze mimarTuli programebis
gansaxorcieleblad , specialuri damxmare saSualebebis mowodeba,
adgilobrivi arasamTavrobo organizaciebis gaZliereba, Treiningebis
organizacia. SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis
momsaxurebis miwodeba da programebis ganxorcieleba, ZiriTadad
swored donorebisa da saerTaSoriso organizaciebis mxardaWeriT
gaxda SesaZlebeli.
samwuxarod adgilobrivi biznesis warmomadgenlebi da kerZo pirebi
naklebad monawileoben SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
winaSe arsebuli problemebis mogvarebaSi. saqarTveloSi saqvelmoqmedo
saqmianobisTvis sagadasaxado SeRavaTebi gaTvaliswinebuli ar aris da
biznesis warmomadgenlebi ar arian motivirebuli daxmareba aRmouCinon
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs da mosaxleobis socialurad
daucvel fenebs.
2.1.8
eklesia
SezRuduli SesaZleblobis mqone respondentTa didma nawilma
ganacxada, rom rwmenasa da eklesiaSi wirvaze daswrebidan iReben isini
ZiriTadad Zalas, rac SesaZlebels xdis Seeguon da moergon Tavis
mdgomareobas. respondetebis erTi nawilisTvis wirvaze daswreba maT
erTaderT socialuri aqtiobas warmoadgens.
eklesia garkveulwilad zrunavs SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebze, cdilobs ra
maT sakvebiTa da TavSesafariT uzrunvelyofas.
saqarTvelos marTmadideblurma eklesiam locvebi brailze dabeWda da
sanTlebsa da xatebTan erTad usinaTloebs dauriga.
18
Tbilisis samebis sakaTedro taZarSi kviraSi samjer SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebisTvis berZeni beri marTavda
RvTismsaxurebas. erT-erTma respondentma aRniSna, rom wirvaze
daswrebis Semdeg misi mdgomareoba gaumjobesda.
kaTolikuri eklesia marTavs Sexvedrebs SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebisTvis, exmareba maT medikamentebiT, ukveTavs naqargebs.
2.2
saxelmwifo politika da socialuri daxmareba
2.2.1
SezRudul SesaZleblobebTan dakavSirebiT arsebul
arsebuli
sebuli
saqarTvelos kanonmdeblobis mimoxilva
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis uflebebi saqarTvelos
konstituciiTaa garantirebuli. SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebTan dakavSirebul sakiTxebs ramdenime kanoni aregulirebs,
kerZod: saqarTvelos Sromis kodeqsi, kanoni sportis Sesaxeb, kanoni
jandacvis Sesaxeb, kanoni fsiqiatriuli daxmarebis Sesaxeb, kanoni
samedicino dazRvevis Sesaxeb da kanoni ganaTlebis Sesaxeb.
qvemoT mokled mimovixilavT saqarTvelos im kanonebs, romlebic
gansazRvravs unarSezRudulobas da SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis uflebebs:
saqarTvelos kanoni SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
socialur dacvis Sesaxeb 1995 wlis 14 ivniss iqna miRebuli. 6 wlis
Semdeg, 2001 wlis ivnisSi, rvaTviani ganxilvis Sedegad kanonSi
iuridiuli termini “invalidi” “SezRuduli SesaZleblobis mqone
piriT” iqna Canacvlebuli. mocemuli kanonis ZiriTadi mizania
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis Tanaswori uflebebis
miniWeba da pirobebis Seqmna maTi sazogadoebis ekonomikur,
politikur da socialur cxovrebaSi CarTvisaTvis. samwuxarod, kanoni
ar iqna gamagrebuli arc biujetiT, arc institucionaluri
resursebiT da arc normatiuli aqtebiT. ar moxda samoqmedo gegmis
SemuSaveba, romelSic gansazRvruli iqneboda calkeuli aqtiobebis
ganxorcielebis vadebi da mxareebis valdebulebebi . SeiZleba iTqvas,
rom kanoni ufro deklaracias warmoadgenda, vidre ganxorcielebad
da efeqtur samarTlebliv instruments. kanons SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirTa cxovrebaSi arsebiTi cvlilebebi ar
Seutania.
2000 wels gauqmda centraluri biujetis kanoniT gaTvaliswinebuli
ekonomikuri meqanizmebi, romlebic SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirTaTvis programebis Seqmnas emsaxureboda. parlamentSi sakuTari
warmomadgenelebis meSveobiT SezRuduli SesaZleblobbis mqone pirebi
cdilobdnen zegavlena moexdinaT axali kanonebis Camoyalibebaze.
19
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa organizaciebis
warmomadgeneli saqarTvelos parlamentSi im qve-komitets
xelmZRvanelobda, romelic SezRuduli SesaZleblobis sakiTxebs
ixilavda. Mmiuxedavad amisa, komitetis arc erT sakanonmdeblo
iniciativas ar miuRwevia saparlamento tribunamde.
“mmarTveli partiis umravlesobam praqtikulad ugulvelyo kanoni
“SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis socialuri dacvis Sesaxeb”;
samwuxarod, es tendencia dResac grZeldeba. saxezea SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis diskriminacia. parlamentma unda
ganixilos es sakiTxebi, radganac igi demokratiul institutia, xolo
demokratiisa da diskriminaciis gverdigverd arseboba warmoudgenelia.
Tu erT qveyanaSi orive, diskriminacia da demokratia erTdroulad
arsebobs – maSin es diskriminaciuli demokratia” (amonaridi
saparlamento sesiidan, 2000 weli)4.
2002 wels SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa arasamTavrobo
organizaciebis ZalisxmeviT saqarTvelos prezidentTan Seiqmna
sakoordinacio sabWo. sabWo prezidentis sakonsultacio organos
warmoadgenda da cdilobda, rom mTavrobas SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirTa mimarT gaetarebina politika, romelic Tavad SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirTa aqtiuri nawilis rekomendaciebs
daeyrdnoboda. sabWom mniSvnelovani roli Seasrula SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis mimarT ara-diskriminaiculi politikis
SemuSavebaSi. 2003 wels miRebuli iqna diskriminaciis winaaRmdeg
mimarTuli oTxi kanoni da xuTi saprezidento brZanebuleba.
samwuxarod sabWo aRar arsebobs da SeiZleba iTqvas, rom SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebs saqarTvelos mTavrobaSi TavianTi
warmomadgeneli faqtiurad ara hyavT.
samedicino--socialuri eqspertizis Sesaxeb
saqarTvelos kanoni samedicino
(damtkicebulia
saqarTvelos
(damt
kicebulia 2002 wlis 31 dekembris saqarT
velos prezidentis #558
brZanebulebiT
lebiT).).
brZanebu
lebiT
kanonis mizania saqarTvelos moqalaqeebisa da moqalaqeobis ar mqone
pirebis janmrTelobis dacva, funqcionaluri SezRudvis (SezRuduli
SesaZlebloba) statusis gansazRvra, funqcionaluri SezRudvis
gamomwvevi mizezebis prevencia, SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebisaTvis reabilitaciisa da sazogadoebaSi integraciis pirobebis
Seqmna. es iyo unarSezRudulobasTan dakavSirebuli kanonmdeblobis
Zalze progresuli nawili. mocemuli kanonis Tanaxmad, SezRuduli
4
giorgi koxreiZis analitikuri naSromi “saqarTveloSi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis uflebebis dacva: 1988-2004 wlebis viTarebis
aRwera”.
20
SesaZleblobis mqone pirebis dasaqmebasTan dakavSirebuli SezRudvebi
gansazRvrul unda iqnas ara mxolod samedicino aspeqtebis
gaTvaliswinebiT, aramed aseve daculi unda iyos Tanaswor
SesaZleblobis principi. kanoniT gauqmda manamde arsebuli iuridiuli
termini “Sromisuunaro”. Sesabamisad, dasaqmebasTan dakavSirebuli
mTeli rigi SezRudvebi, romelTa safuZvelze Sromisuunarobis gamo
piri SeiZleba samsaxuridan yofiliyo daTxovili gauqmda, yovel
SemTxvevaSi realurad Tu ara, qaRaldze mainc.
mocemuli kanons moyva Sromis, janmrTelobis da socialuri dacvis
ministris ori brZaneba, romelic 2003 wliTaa daTariRebuli da am
kanons erTvis:
funqcionaluri SezRudvis
wesi
daavadebebis, anatomiuri da gonebrivi defeqtebis/aSlilobebis
nusxa, romelTa arsebobis SemTxvevaSi dasaSvebia SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirTa specialur pirobebSi Sroma
mqone bavSvis statusis gansazRvris
saqarTvelos kanoni saxelmwifo pensiebis Sesaxeb (ZalaSia 2006 wlis 1
ianvaridan)
kanoni ganapirobebspensiiT uzrunvelyofs SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirTa Semdeg kategoriebs:
a) mkveTrad gamoxatuli funqcionaluri SezRudvis mqone pirebisa da
funqcionaluri SezRudvis mqone SezRuduli SesaZleblobis
statusis mqone bavSvebisaTvis, romlebsac sxva pirebis mudmivi
daxmareba/movla esaWiroebaT – 35 lari;
b) mniSvnelovnad gamoxatuli funqcionaluri SezRudvis mqone
pirebisaTvis, aseve funqcionaluri SezRudvis mqone
bavSvebisaTvis – 28 lari;
g) Tu SezRuduli SesaZleblobis mqone piri romelime qvemoT
CamoTvlil kategorias miekuTvneba, mas kompensacia Sesabamisi
kanonebis safuZvelze eZleva:
g1. 9 aprilis monawile;
g2. Cernobilis avriis msxverpli da misi ojaxis wevrebi;
g3. Ppolitikuri represiebis msxverpli;
g4. omis veterani
21
garda amisa 1995 wels gamovida prezidentis brZaneba #665 “1997
19971997-2000 ww.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa
pirTa socialuri reabilitaciis
Taobaze”,
Taobaze” romelic iTvaliswinebda SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirTa registracias, maTTvis momsaxureobis miwodebas da profesiuli
ganaTlebis sistemis Seqmnas. magram es brZaneba, sxva sakanonmdeblo
dokumentebis msgavsad ar ganxorcielebula, igi ar aisaxa realur
qmedebebSi da Sesabamisad mas ar gaaumjobesebia SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirTa mdgomareoba.
saqarTvelos aseve xeli aqvs mowerili mTel rig saerTaSoriso
dokumentebsa da xelSekrulebebze:
saerTaSoriso xelSekrulebebi samoqalaqo, politikuri,
ekonomikuri, kulturuli da socialuri uflebebis Sesaxeb (1995
weli)
Jenevis # 117konvencia (1962) socialuri politikis miznebisa da
normebis Sesaxeb (1996 weli)
socialuri politikis evropuli qartia (SesworebebiT)
gaeros “standartuli wesebi SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis SesaZleblobis gaTanabrebis Sesaxeb” (1993 wlis 20
dekemberi).
salamankas deklaracia da CarCo RonisZiebebi (iunesko 1994),
romelic ganaTlebis saministros saxelmZRvanelo dokuments
warmoadgens.
ukanasknel aTwleulSi saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebTan dakavSirebiT miiRebulia mTeli rigi progresuli kanonebi da
normatiuli aqtebi, magram maTi mxolod Zalze mcire nawilia
moqmedebaSi moyvanili. sailustraciod movitanT cvlilebas
saqarTvelos administraciul kodeqsSi (ZalaSia 2003 wlis 1
noembridan). kodeqsis 1782-e muxlis Tanaxmad Senobebis mflobelebi
dajarimdebian 500-dan 800 laramde, GTu ar gaiTvaliswineben
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis specialur Sesasvlelebs
da konstruqciebs. es muxli ar sruldeba. amJamad dedaqalaqSi mxolod
ori Tu sami Senobaa, sadac gaTvaliswinebulia SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis saWiroebani, araferi, rom vTqvaT
regionebSi arsebul Senobebze. SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis arasamTavrobo organizaciebi gamovidnen iniciativiT,
Secvliliyo kodeqsis aRniSnuli muxli da damsjeli midgoma
wamaxalisebeli midgomiT Secvliliyo, kerZod arqiteqturuli
barierebis aRmofxvris SemTxvevaSi momxdariyo Senobebis
mflobebebisaA da mSeneblebis waxaliseba. gamocdilebam cxadyo, rom
22
jarimebis sistema ar muSaobs. arasamTavrobo organizaciebis es
mcdeloba uSedegod damTavrda.
SeiZleba iTqvas, rom saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirTa uflebebis dacvis da socialur-ekonomikuri mdgomareobis
gaumjobesebis TvalsazrisiT viTareba erTgvarovani ar yofila. 19982003 wlebi Zalze mniSvnelovani iyo unarSezRudulobasTan
dakavSirebul axali kanonmdeblobis miRebis, SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirTa arasamTavrobo organizaciebis aqtiobasa
da SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis damoukidebeli
cxovrebis xelSewyobi rigi proeqtebisa da programebis
ganxorcielebis mxriv.
magaliTad, 2003 wlis zafxulSi saqarTvelos parlamentma saarCevno
kodeqsSi Seitana cvlilebebi, raTa xmis micemis procesSi usinaTlo
adamianebis maqsimaluri damoukidebloba yofiliyo daculi. saarCevno
dokumentebi maTTvis brailiT momzadda. smenadaqveiTebuli pirebisTvis
saarCevno kampaniebi specialuri Targmanis TanxlebiT mimdinareobda.
amave kanoniT saarCevno ubnebi misawvdomi unda yofiliyo etliT
moZrav pirebisTvis. SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs Tvals
mohkravdiT quCaSi, transportSi, kafeSi, kinoTeatrSi, stadionsa da
sazogadoebrivi TavSeyris sxva adgilebSi. SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirTa organizaciebma SeiZines mniSvnelovani gamocdileba,
gaizarda maTi resursebi.
es cvlilebebi SesaZlebeli gaxda SezRuduli SesaZleblobis mqone
ramodenime aqtivistis dauRalavi Zalisxmevisa da mTavrobis ramdenime
maRalCinosani piris mxardaWeriT. magram 2003 wlis noemberSi
mTavrobis mSvidobiani Secvlis, “vardebis revoluciis” Semdeg am
proeqtTa didi nawilis ganxorcieleba SeCerda da prezidentTan
arsebulma sakoordinacio sabWo gauqmda. amis Sedegad, SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebi ar monawileoben unarSezRudulobasTan
dakavSirebuli saxelmwifo politikis SemuSavebasa da SezRuduli
1992 wels damoukideblobis mopovebidan saqarTvelos
parlamentSi SezRuduli SesaZleblobis mqone mxolod oTxi piri
iyo arCeuli: erT maTgani 1992-1995 ww., ori – 1999-2004 ww., erTi –
2004-2008 ww.
SesaZleblobis mqone adamianebis winaSe mdgari problemebis
gadawyvetaSi. qvemoT motanili cifrebi amis naTeli dadasturebaa:
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis problemebze momuSave
arasamTavrobo organizaciebis warmomadgenlebma intervius dros
aRniSnes, rom mTavrobis warmomadgenlebi unarSezRudulobasTan
23
dakavSirebuli gadawyvetilebebis miRebisas maTTan konsultacias ar
iReben.
“Cven yvela fulis saSovnelad gviyenebs. Cven faqtiurad eqspluatacias
gviweven. aravin gveubneba, ra xdeba da ratom” (arasamTavrobo
organizaciis direqtori qali, fokus jgufis monawile).
2.2.2
socialuri daxmareba
saxelmwifo biujetiT gansazRvruli Tanxa SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebisTvis umniSvneloa. es Tanxebi xmardeba qmedunarianobis
SezRudulobasTan dakavSirebul 35-larian pensias/Semweobas, rasac
emateba 28 lari usinaTloebisTvis, I kategoriis SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebisa da SezRuduli SesaZleblobis mqone
bavSvebisTvis. qmedunarianobis SezRudulobasTan dakavSirebuli
pensiebi saxelmwifos mier dadgenili oficialuri saarsebo minimumis
erT mesamedze naklebs Seadgens.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis gaTvaliswinebulia
SeRavaTebi gazze, eleqtroenergiaze, wyalze da sayofacxovrebo
narCenebis gatanaze. 2006 wlidan SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebisTvis medikamentebis usasyidlod miwodebis mizniT vauCerebi iyo
darigebuli. gamokiTxulTa umetesobam aRniSna, rom es vauCerebi
maTTvis usargebloa, radganac mxolod ZiriTadi medikamentebis
uzrunvelyofas gulisxmobs da ara maTi mdgomareobisTvis Sesabamis
specialur medikamentebs.
adgilobrivi biujetebidan socialuri programebisTvis gamoyofili
Tanxebi umniSvneloa da 8%-s Seadgens. Rarib raionebSi ufro mdidar
regionebTan SedarebiT Tanxis odenoba Sesabamisad ufro mcirea, maSin
rodesac socialuri problemebi iq ufro mwvaved dgas.
zemoT, qveTavSi romelic saqarTvelos kanonmdeblobas exeboda
aRiniSna, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone piris statusisa da
misi Sesabamisi pensiis misaRebad pirma samedicino-socialur
eqspertizis biuros unda mimarTos. dedaqalaqis raionebsa da
regionalur centrebSi moqmedebs 86 biuro, romelSic 500
TanamSromlia dakavebuli. biuroebi Tbilisis yvela raionSi da
saqarTvelos yvela regionSi poliklinikebsa da saavadmyofoebSia
ganTavsebuli.
qmedunarianobis SezRudvis damadasturebeli "cnobis" misaRebad
saWiroa samedicino Semowmebis gavla; samedicino Semowmebis fasi 25dan 70 laramde meryeobs. Semdeg es "cnoba" waredgineba samedicinosocialuri eqspertizis biuros, romelic ganixilavs mdgomareobas da
axdens invalidobis ofcialuri kategoriis miniWebas. bavSvobidan
invalidebs 18 wlis asakamde ar sWirdebaT invalidobis oficialuri
kategoriis miReba. MmaT gaaCniaT "bavSvobidad invalidis" statusi, rac
igive pensiasa da SeRavaTebs ganapirobebs.
24
SezRuduli SesaZleblobis mqone respondentebi aRniSnavdnen
invalidobis statusis miRebasTan dakavSirebul siZneleebs.
SesaZleblobis SezRudvis statusis yovelwliuri gadamowmebisas maT
bevri fulis da energiis xarjva uwevT. respondentTa TqmiT, biuroebi
uxalisod gascemen mowmobebs. isini
miuTiTeben am sferoSi gamefebul
korufciaze. aRniSnuli naklovanebebis komentirebisas Cvens fokusjgufSi monawile samedicino-socialuri eqspertizis biuros wevrebi
aRniSnavdnen, rom arsebuli mdgomareoba gamowveuli iyo zewoliT,
romelsac isini biuroebis xelmZRvanelobisgan ganicdidnen raTa maT
SeemcirebinaT qveyanaSi SezRuduli SesaZleblobis oficialuri
statusis mqone pirTa raodenoba.
warsulSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis momvlelebi/
mSoblebi saxelmwifo pensias iRebdnen. yvela gamokiTxulma momvlelma
aRniSna, rom pensiebi unda aRdges. imis gamo, rom SezRuduli
SesaZleblobis mqone ojaxis wevris movla did dros moiTxovs,
momvlelebs ar aqvT srul ganakveTze muSaobis saSualeba.
saxelmwifo struqturebis ramdenime warmomadgeneli am moTxovnas
daeTanxma.
2007 wlisTvis saqarTveloSi iTargmna da daibeWda funqcionalobis,
invalidobisa da janmrTelobis saerTaSoriso klasifikacia (ICF).
2.3
jandacva
2.3.1
saxelmwifo samedicino momsaxureoba
2006 wels saxelmwifom SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTaTvis
jandacvis axali programebis ganxorcieleba daiwyo. programa
iTvaliswinebs medikamentebis ufasod miRebas, magram rogorc zemoT
ukve avRniSneT respondentTa umravlesobam ganacxada, rom wamlebis
vauCerebi usargebloa. gansazRvrulia usasyidlod misaRebi
medikamentebis CamonaTvali, romelic mxolod ZiriTad medikamentebs
moicavs da ara im wamlebs, romelebic SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebs esaWiroebaT.
zogierTi kategoriis qmedunarSezRuduli pirisaTvis saxelmwifo
nawilobriv anazRaurebs samedicino momsaxureobis, medikamentebis da
specialur damxmare saSualebebis xarjebs. eseni arian fsiqiuri
aSlilobis mqone pacientebi, pirebi, romlebsac gadaadgilebis unari
aqvT SezRuduli, smenadaqveiTebulni, usinaTloni, diabetiT,
hemofiliiT, tuberkuloziT daavadebuli pirebi, aseve
sisxlismimoqcevis sistemasTan dakavSirebul daavadebis mqone pirebi
da onkologiuri pacientebi. saxelmwifo aseve uzrunvelyofs sasmen
aparatebs da nawilobriv afinansebs koxlearuli implantebis
Rirebulebas. aRsaniSnavia, rom smenadavqiTebul bavSvebs sasmeni
25
aparatis Secvla yovel 3-4 weliwadSi esaWiroebaT. saqarTveloSi
qarTul-germanuli sawarmo “kindsmena” funqcionirebs, romelic smenis
aparatebs awarmoebs. aparatis Rirebuleba 500 laria.
fsiqikuri aSlilobis mqone pirebis mdgomareoba uaRresad mZimea.
saxelmwifo programiT gaTvalisiwnebuli poliklinikuri mkurnalobis
komponentisTvis gamoyofili Tanxebi Zalze mwiria da TveSi
medikamentebisTvis 4,5 lars iTvaliswinebs. Tbilisis fsiqonevrologiuri klinikis direqtorma ganacxada, rom igi Tavis
pacientebs saWiro medikamentebis mxolod minimalur dozas aZlevs da
amasac mxolod saerTaSoriso donorebis daxmarebiT axerxebs. eqimebs
xSirad ufasod uwevT pacientebis mkurnaloba, radgan saxelmwifo
TveSi mxolod erT vizits afinansebs, rac ar aris sakmarisi. garda
amisa, programa mxolod fsiqozis diagnozis mqone pacientebs
emsaxureba, kvlevaSi monawile erT-erTi samedicino muSakis aRiarebiT,
es programa gamiznulia, daicvas sazogadoeba amgvari pacientebis
SesaZlo agresiuli qmedebebisgan.
“faqtiurad programis ZiriTadi mizani sazogadoebis dacvaa, igi
ar iTvaliswinebs SezRuduli SesaZleblobis mqone pacientebis
interesebs”.
gonebrivi CamorCenis mqone an fsiqozis garda sxva, fsiqiuri
aSlilobis mqone pirebze saxelmwifo daxmareba ar vrceldeba.
fsiqikuri AaSlilobis mqone pacientebis fsiqosocialur
reabilitacia, rac maTi integraciisa da gamojanmrTelebis uaRresad
mniSvnelovani komponentia saxelmwifo programebSi saerTod ar aris
gaTvaliswinebuli.
2.3.2
dawesebulebebi da
mqone pirebisaTvis
pirebisaTvis
momsaxureoba
SezRuduli
SesaZleblobis
stacionarebi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTaTvis ganaTlebisa
da mecnierebis saministrosa da jandacvis saministros
daqvemdebarebaSia. gadawyvetilebas bavSvis specializirebul
dawesebulebaSi moTavsebis Taobaze iRebda samedicino-pedagogiuri
komisia, romelic amJamad gauqmebulia. fsqikuri aSlilobis/gonebrivi
CamorCenis kriteriumebi ar aris mkafiod gansazRvruli, aseve ar
xdeba saTanado doneze bavSvis ganviTarebis mdgomareobis dafiqsireba.
saxelmwifos mier am dawesebulebebis mwiri dafinansebis gamo
SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis cxovrebis pirobebi mZimea,
xolo mkurnaloba uxarisxo.
saqarTvelos kanonmdebloba SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirTaTvis jandacvis sferoSi unda moicavdes Semdeg komponentebs:
profilaqtika, diagnostika da mkurnaloba/reabilitacia. saqarTveloSi
26
jandacvis sando statistikuri monacemebi ar arsebobs, amitom
SeuZlebelia unarSezRudulobis gamomwvevi mizezebis da gavrcelebis
areebis gamovlena, rac Tavis mxriv socialuri politikis SemuSavebis
aucilebel pirobas warmoadgens.
detaluri monacemTa ar arsebobisda miuxedavad SesaZlebelia
garkveuli tendenciebis danaxva. fond “horizontis” mier Catarebulma
kvlevam (2002) bavSvebSi unarSezRudulobis zrdis tendencia
gamoavlina. yvelaze metad gavrcelebulia Tandayolili
unarSezRuduloba, rac SezRuduli SesaZleblobebis mqone bavSvebis
80%-s aReniSneba. aseve maRalia gonebrivi CamorCenis mqone bavSvebis
wili da kvlevis Tanaxmad mas zrdis sagangaSo tendencia axasiaTebs.
ase magaliTad, 2000 wels 100,000 kacze gonebrivi CamorCena Seadgenda
8.6-s, xolo 2004 wels 23.8-s.
zogi mkvlevari amgvar zrdas miawers ara gonebrivi CamorCenis mqone
adamianebis raodenobis, aramed maTi registraciis donis zrdas, rac
pensiis gazrdam gamoiwvia. aucilebelia Rrma gamokvlevis Catareba,
raTa dadgindes zrdis gamomwvevi mizezi. aseve aSkara da saswrafod
Casatarebelia profilaqtikuri zomebi
OmaSin, rodesac
prenatalur doneze. orsulobis periodSi cudi
oficialuri
kveba da cxovrebis janmrTeli wesis Sesaxeb
struqturebis
codnis nakleboba is faqtorebia, romlebic xels
warmomadgenlebi
aqcents ufro
uwyobs Tandayolil unarSezRudulobis
samedicino
Camoyalibebas da romelTa Tavidan acileba
daxmarebaze akeTeben,
savsebiT SesaZlebelia.
Tavad SezRuduli
SesaZleblobis mqone
pirebi
fsiqologiuri da
socialuri
reabilitaciis
mniSvnelobas usvaven
xazs.
unarSezRudulobis adreul etapze gamovlena da
diagnozis swori dasma janmrTelobaze did
zegavlenas axdens da saboloo jamSi
mniSvnelovnad ganapirobebs unarSezRuduli piris
integracias. kvlevebma cxadyo, rom SemTxvevebis
80%-Si diagnostireba dagvianebiT xdeba.
SezRuduli SesaZleblobis mqone respondentebis
didma nawilma gamoxata Tavis uaryofiTi damokidebuleba eqimebis
mimarT. maTi azriT eqimebi xSirad ar an ver aRiareben im faqts, rom
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris samedicino mdgomareobis
gaumjobeseba SeuZlebelia, ris gamoc eqimebTan siarulSi ikargeba
Zvirfasi dro, romelic sasicocxlod aucilebeli unar-Cvevebis
ganviTarebas unda moxmardes.
gasakviri araa, rom Sexeduleba jandacvis mniSvnelobaze gansxvavdeba
Tavad SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebsa da saxelmwifo da
jandacvis sferos oficialur warmomadgenlebs Soris. pirebs, visi
SesaZleblobebis SezRudva gamowveulia qronikuli daavadebebiT an
fsiqikuri problemebiT ufro metad sWirdebaT samedicino momsaxureba
da mkurnaloba, vidre maT vinc ver xedavs an ar esmis an uWirs
moZraoba. qronikuli daavadebebis mqone pacientebs regularulad
27
esaWiroebaT gasinjva, mkurnaloba da medikamentebis miReba. Ees
yvelaferi Zalze Zviria da pacientTa umetesobas amis saxsrebi ar
gaaCnia. onkologiurma pacientma, romelic fokus jgufis muSaobaSi
iRebda monawileobas, aRniSna, rom mas ZviradRirebuli samedicino
Semowmeba esaWiroeba weliwadSi orjer mainc, magram saamiso Tanxebi
ar gaaaCnia. ramdenime qalma respondentma aRniSna, rom xelovnuri
saxsris inplantacia esaWiroeba, magram amis saxsrebi ar gaaCnia.
reabilitaciis mniSvneloba.
kvlevam aCvena, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone respondentTa
SedarebiT mcire nawils esaWiroeba medikamentebi. magram yvela
erTxmad aRniSnavda reabilitaciisa da mkurnalobis aucileblobas,
rac, ara mxolod fizikur, aramed fsiqologiur da socialur
komponentebsac unda moicavdes. respondentebi, romlebsac moZraobis
SezRudva AaReniSnebaT saWiroeben masaJs, wylis procedurebs da
sakurorto mkurnalobas, magaliTad axtalis talaxis an urekis
magnituri qviSebis.
reabilitaciis mizniT specialur kurortebze dasvenebis mniSvnelobas
etlSi mjdomi 58 wlis mamakaci respondenti Seexo. igi ramdenime wlis
ganmavlobaSi did dros sakSi, yirimSi atarebda. man aRniSna, rom iq
yofnis yvelaze mniSvnelovani Sedegi fsiqologiuri iyo. igi sulierad
gaZlierda, roca naxa rom mis mdgomareobaSi myofi adamianebi
normalur cxovrebas eweodnen. erTaderTi fiziologiuri Sedegi, rac
misTvis Zalian mniSvnelovani iyo iq yofnisas, iyo fexze dgomis
SesaZlebloba, rac mas didi xnis ganmavlobaSi ar hqonda gancdili.
“qalaqi etlSi mjdomi adamianebzea morgebuli. Yyvela etlSia,
macxovreblebis umetesoba erTmaneTs icnobs, radganac isini am qalaqSi
regularulad Camodian, xolo zogi maTgani cxovrobs kidevac iq.
praqtikulad yvelgan SegiZliaT damoukideblad moZraoba, sxvadasxva
juris adamianTan Sexvedra da gasaWiris gaziareba. iseve rogorc es
zogadad sazogadoebaSia, unarSezRudul adamianebsac yavT Tavis
mxatvrebi, TaRliTebi, da sxva personaJebi. es mikro samyaroa
etlebze.”
saxelmwifo afinansebs damoukideblad gadaadgilebis unaris ar mqone
bavSvebis reabilitacias. am bavSvebs emsaxureba bavSvTa nevrologiuri
da nevrologiuri reabilitaciis centrebi TbilisSi da TiTo
analogiuri centri quTaissa, baTumsa da bolnisSi. magram am centrebis
resursebi SezRudulia. isini ganicdian kvalificirebuli kadrebis
naklebobas. 500 bavSvi dgas rigSi am centrebSi mosaxvedrad, maSin
rodesac Tbilisis centrSi momuSave 52 specialists 73 bavSvis,
xolo quTaisis centrs mxolod 12 bavSvis momsaxureba SeuZlia.
28
saxelmwifos mier dafinansebuli socialuri
socialuri integraciis
integraciis axali
programa.
2006 wels Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis saministrom
tenderi gamoacxada SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa
socialuri integraciisa da adaptaciis programis gansaxorcieleblad.
programis biujeti 3.8 milion laria da igi oTxi komponentisgan
Sedgeba:
-
socialuri integracia;
-
institucionaluri patronaJi;
-
SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis reabilitacia;
-
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis damxmare
saSualebebiT uzrunvelyofa.
biujetis daaxloebiT mesamedi SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebisTvis dRis centrebis daarsebisa da funqcionirebazea
mimarTuli. centrebis mizania, Seqmnan urTierTobis SesaZleblobebi,
aRWurvon invalidebi sasicocxlo unar-CvevebiT, miscen momvlelebs
muSaobisa da dasvenebis SesaZlebloba. dRis centrebi momsaxureobas
ewevian samuSao dReebSi, uzrunvelyofen SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirTa transportirebas da dReSi orjerad kvebas. saxelmwifom
yoveli unarSezRuduli pirisTvis, romelsac centri emsaxureba, 7.30
lari gamoyo, saidanac 5 lari kvebas, 2.30 lari transportirebas,
personalis xelfasebs da momaragebas xmardeba. momavalSi ganzraxulia
saganmanaTleblo programis damatebac, romelSic aqcenti pirad
higienaze, damoukidebeli cxovrebisTvis saWiro unarebis da
profesiul ganaTlebis SeZenaze gakeTdeba.
dRis centrebis gaxsna sakmao dagvianebiT moxerxda. amis mizezi
satendero pirobebis zedmeti mkacri moTxovnebi da programis
saqarTvelos Sesyidvebis Sesaxeb kanonis farglebSi moqceva iyo.
amasTan programis miznebi da molodini didia, dafinanseba ki –
arasakmarisi. ramdenime arasamTavrobo organizaciam gulistkiviliT
aRniSna, rom ver daakmayofila satendero pirobebi, miuxedavad imisa,
rom unarSezRudulobasTan dakavSirebuli programebis warmatebiT
ganxorcielebis didi gamocdileba gaaCniaT. amJamad saqarTveloSi 18
dRis movlis centri funqcionirebs da maTi umetesoba dedaqalaqSi
mdebareobs. dabejiTebiT SeiZleba iTqvas, rom es dRis centrebi Zalian
exmareba SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs da maT momvlelebs.
Tumca aseve unda aRiniSnos, rom isini didad ar uwYoben xels
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTa integracias.
29
2.4
ganaTleba
ganaTleba socialuri integraciis mniSvnelovani elementia,
ramdenadac igi urTierTobebis, dasaqmebis da monawileobis
SesaZleblobebs qmnis. SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
ganaTleba rTuli sakiTxia, romelic saxelmwifos mxridan
mniSvnelovan mxardaWeras moiTxovs. aseTi mxardaWera dRes ar
arsebobs.
2.4.1
dawyebiTi ganaTleba
xarisxobrivma kvlevam gamoavlina, rom SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirTa ganaTlebis done, zogadad, dabalia. respondentebis did
nawili saerTod ar dadis skolaSi, xolo is vinc dadis bevrs
verafers swavlobs.
saqarTveloSi mcxovreb SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs
ganaTlebis miRebis Semdegi arCevani gaaCniaT:
-
zogadsaganmanaTleblo skolaSi swavla;
-
saxlSi swavleba;
-
inkluziuri ganaTlebis komponentis mqone skolebSi swavla;
-
specializirebul skola-inernatebSi an SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirTa dawesebulebaSi swavla;
-
swavla dRis centrebSi an arasamTavrobo organizaciebis
mier Seqmnil specialur jgufebSi, romlebsac
oficialurad ar cnobs ganaTlebisa da mecnierebis
saministro.
a. zogadsaganmanaTleblo skolebi
zomierad gamoxatuli unarSezRudulobis mqone bavSvebi ZiriTadad
Cveulebriv zogadsaganmanaTleblo skolebSi swavloben. regionebSi,
sadac ganaTlebis miRebis arCevani ufro SezRudulia, mSoblebs
bavSvebis tareba, maTi swavlebis unaris da miuxedavad Cveulebriv
skolebSi uwevT. interviurebisas mSoblebi kmayofilebas aRniSnavdnen,
imis gamo rom maTi Svilebi garkveul dros saxlis gareT atareben da
sxva bavSvebTan urTierToben. es imis miuxedavad, rom codnis mxriv
skolaSi bevr verafers iZenen.
b. saxlSi swavleba
warsulSi kanoni skolebs avalebulebda maswavlebelTa gagzavnas
SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis saxlSi. amJamad saxlSi
swavlebis praqtika ar aris gavrcelebuli.
30
g. skolebi inkluziuri ganaTlebis komponentiT
ganaTlebisa da mecnierebis saministros axal politikaSi
“normalizaciis” principebis gatareba da inkluziuri ganaTlebis
danergvaa gacxadebuli. saministros gegmis Sesabamisad Tbilisis
TiToeul raionSi unda arsebobdes erTi skola inkluziuri
ganaTlebiT. Aaseve saqarTvelos yvela regionSi unda iyos erTi aseTi
skola mainc. programa 2003 wels iunisef–is da World Vision-is
iniciativiT daiwyo. 2003-2005 ww. inkluziur klasebSi ormoci
SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvi swavlobda. Treiningebis
gavlis Semdeg ormocdaaTma maswavlebelma da damxmare maswavlebelma
gaiara Treiningi da CaerTo inkluziur ganaTlebaSi. PdamwyebTaTvis
Seiqmna specialuri saxelmZRvaneloebi maTematikasa da qarTulSi.
Tbilisis #10 skola inkluziuri ganaTlebis warmatebul magaliTs
warmoadgens. Tumca miRebulma gamocdilebam cxadyo mTeli rigi
problemebis arseboba:
- ara
ara--invalid bavSvebis mSobelTa damokidebuleba. zogi mSobeli
winaaRmdegia, rom misi Svili SezRuduli SesaZleblobis mqone
bavSvis gverdigverd ijdes. mSoblebis argumentebi Semdegia:
bavSvebs ecodebaT SezRuduli SesaZleblobis mqone
Tanaklaselebi da maT depresia ipyrobs; maswavleblebi cdiloben
gaiTvalisiwnon SezRuduli SesaZleblobebis mqone bavSvis
SesaZleblobebi, ris gamoc Cveulebrivi bavSvebis akademiuri
moswreba uaresdeba.
- SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis mSoblebis
damokidebuleba. SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis
mSoblebi xSirad inkliziuri ganaTlebis winaaRmdegni gamodian.
maT miaCniaT, rom jobs maTi Svilebi msgavsi unarSezRudulobis
mqone bavSvebTan erTad swavlobdnen, raTa Tavi daCagrulebad ar
igrZnon.
- arqiteqturuli barierebi, resursebisa da profesiona
profesionali
li
kadrebis nakleboba. negatiur damokidebulebasTan erTad Tavs
iCens sxva barierebic: skolis Senobebi ar Seesabameba
unarSezRudulTa saWiroebebs, skolebs ar gaaCniaT
specializirebuli saswavlo da TvalsaCinoebis masalebi da
xelsawyoebi, maswavleblebs ar aqvT sakmarisi codna SezRuduli
SesaZleblobebis mqone bavSvebis swavlebis meTodebze, damxmare
maswavlebleblebs ar gaaCniaT sakmarisi codna fsiqologiaSi.
- ar aris Camoyalibebuli Sefasebi
Sefasebis
kriteriumebi.. Aar aris
s kriteriumebi
gansazRvruli SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis
moswrebisa da maTi Semdeg klasSi gadayvanis kriteriumebi.
miuxedavad imisa, rom inkluziuri ganaTlebis ZiriTad mizans
SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis TanatolebTan
31
urTierTobis xelSewyoba warmoadgens, klasSi xSirad naxavT
SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebs bevrad ufro patara
klaselebis gverdiT. garda amisa ar aris naTeli, Tu ra skolis
damTavrebis Semdeg ra saxis atestati unda mieces SezRuduli
SesaZleblobis mqone bavSvs.
inkluziur
ganaTlebis
sakiTxebze
momuSave qarTuli
arasamTavrobo
organizaciebi
miuTiTeben, rom
warmatebuli
integraciisTvis
gadamwyveti
mniSvneloba aqvs
ara-invalidi
bavSvebis
mSoblebis da
maswavleblebis
momzadebas
inkluziuri
ganaTlebisTvis.
sxvadasxva qalaqebSi fokus jgufebis monawileebma
xazi gausves inkluziuri ganaTlebis adreul
asakSi dawyebis aucileblobas.
“inkluziuri ganaTleba mniSvnelovania da sabavSvo
baRidan unda daiwyos, radganac patara bavSvebi
ukeT ergebian da janmrTel bavSvebSi Tavidanve
swori damokidebuleba yalibdeba SezRuduli
SesaZleblobis mqone adamianebis mimarT (quTaisSi
gamarTuli fokus jgufis monawile mamakaci).
d. specializirebuli skola-internatebi
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone
bavSvebis ganaTlebis yvelaze tradiciul formas
specializirebuli skola-internatebi warmoadgenen.
skola-internatebSi ganaTlebis done dabalia.
araerTma unarSezRudulma respondentma aRniSna,
rom skola-internatebSi ar aswavlian
damoukidebeli cxovrebisTvis aucilebel unar-Cvevebs, rac uaRresad
mniSvnelovania SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
integraciisTvis. specializirebul skolebs ar aqvT sakmarisi
saswavlo masalebi da Sesabamisi teqnikuri aRWurviloba. saministros
kompiuterizaciis programebaSi monawile skolebis siaSi
specializirebul skolebs bolo adgili ukaviaT. MmaT ar aqvT
saxelmZRvaneloebi da sxva saswavlo saSualebebi. specializirebul
skolebi ver aRweven mTavar mizans - SezRuduli SesaZleblobis mqone
bavSvebis zogadsaganmanaTleblo skolebSi swavlisTvis momzadebas.
amis gamo bavSvebi Cveulebriv specializirebul skolas amTavreben.
smenadaqveiTebuli
smenadaqveiTebuli bavSvebi. TbilisSi smenadaqveiTebuli bavSvebisTvis
mxolod erTi, 80 bavSvze gaTvllili sabavSvo baRia. qalaqSi
funqcionirebs erTi skola internati, sadac 180 moswavlea.
smenadaqveiTebuli bavSvebisTvis kidev erTi skola-internati quTaisSi
funqcionirebs da iq 58 bavSvi swavlobs. skolis gaxsna igegmeba
baTumSic. magram yvela smenadaqveiTebuli bavSvi rodi dadis skolaSi
(igive viTarebaa sxva SezRudvebis mqone bavSvebis SemTxvevaSic).
raionebSi mcxovreb ojaxebs an bavSvebis dedaqalaqSi wayvanis
SesaZlebloba ara aqvT, an ar surT bavSvis internatSi datoveba.
32
Sesabamisad, regionebSi mcxovreb SezRuduli SesaZleblobis mqone
bavSvebs ganaTlebis miRebis saSualeba faqtiurad ar gaaCniaT.
yruTa kavSiris xelmZRvaneli, romelic Cveni gamokvlevis erT-erTi
respondenti iyo, specializirebul skolebs adanaSaulebs imaSi, rom
yruebma praqtikulad wera-kiTxva ar ician. swavlebis done skolaSi
dabalia da maswavlebelTa umetesoba ar flobs Jestis enas. arc erT
skolaSi ar tardeba Treiningi moswavleTa sazogadoebaSi integraciis
mosamzadeblad. skolebi ganicdian specialuri saxelmZRvaneloebis
naklebobas. informaciis ar qonis gamo smenadaqveiTebul bavSvebs
aReniSnebaT Seferxeba ganviTarebaSi. isini fsiqologiuri
reabilitaciasa da logopeds saWiroeben.
usinaTlo bavSvebi. usinaTlo bavSvebi, romlebic specializirebul
skolaSi swavloben, yru bavSvebze ukeTes ganaTlebas Rebuloben.
Tumca ganaTlebis saerTo done aqac dabalia. erT-erTi aseTi
skoladamTavrebulis sityvebiT, mas skolaSi sasicoxlod aucilebel
unar-Cvevebs (mag. qalaqSi gadaadgilebas) ar aswavlidnen. Tbilisis
usinaTlo bavSvTa specializirebuli skola ukve erTi saukunea
arsebobs. amJamad skolaSi mxolod 53 moswavlea, maSin rodesac
qveyanaSi aTasobiT usinaTlo adamiania. regionebidan mSoblebs
TavianTi Svilebi ar mohyavT am skolaSi. 2006 wels skolas gaTbobis
problema qonda, igi aseve ganicdis materialur-teqnikuri resursebis
naklebobas.
saxelmwifo dafinanseba da deinstitucionalizacia
saxelmwifos mier skola-internatebisTvis gamoyofili dafinanseba
uaRresad mwiria. amitom skolebs ganaTlebaze ufro metad
moswavleebis sakvebiTa da elementaruli jandacviT uzrunvelyofaze
uwevT zrunva. TelavSi fokus jgufis erT-erTma monawilem, skolainternatis direqtorma guliswyromiT aRniSna, rom skola arsebobs
piradi kontaqtebisa da im moqalaqeebis sikeTis wyalobiT vinc maT
sakvebs awvdis usasyidlod da im eqimebis daxmarebiT, romlebic
skolis mowafeebs ufasod mkurnaloben.
ganaTlebis sferoSi momuSave profesionalTa Soris gavrcelebulia
azri, rom mecnierebisa da ganaTlebis saministros mier gamocxadebuli
deinstitucionalizaciis politika oboli, SezRuduli SesaZleblobis
mqone, socialurad daucveli bavSvebis da sxva specializirebuli
saxelmwifo dawesebulebebis gauqmeba Zalze naadrevi da arasworia,
radgan skola-internatis mowafeTa Soris bevria socialurad
degradirebuli da/an kriminaluri ojaxidan. Ddafinansebis da
resursebis simcirisa da swavlebis dabali xarisxis miuxedavad skola-
33
internatebi zogierT miusafari bavSvisTvis ukeTes sacxovrebel
pirobebs uzrunvelyofen.
e. dRis centrebi
saerTaSoriso donori organizaciebis mxardaWeriT SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebisTvis arasamTavrobo organizaciebis mier
ramdenime dRis centria organizebuli Tbilissa da regionebSi.
ganaTlebisa da mecnierebis saministro ar aRiarebs am centrebs
oficialur saganmanaTleblo dawesebulebebad. miuxedavad amisa, dRis
centrebis saqmianobas dadebiTad afaseben momvlelebic/ mSoblebc da
ganaTlebis sferos specialistebic. dRis centrebi SezRuduli
SesaZleblobis mqone bavSvebs urTierTobis, swavlis da garTobis
SesaZleblobas aZlevs.
dRis centri TelavSi 1996 wlidan funqcionirebs. igi orma qarTvelma
qalma daarsa, romlebmac es saqmianoba nulidan daiwyes. amJamad isini
floben didi Senobas (1,000 kvadratuli metri) qalaqis centrSi, aseve
miwas da fermas sofel odlisSi. centrSi dawyebiT ganaTlebas 40
bavSvi iRebs. isini aq aseve euflebian sxvadasxva xelobas. bavSvebi
akeTeben Tojinebs, muSaoben Tixaze, qargaven da qsoven. regularulad
ewyoba gamofenebi, sadac centris moswavleebis naxatebi da sxva
naxelavia warmodgenili. Mowafeebi aseve dgaven warmodgenebs.
centrTan moqmedebs sabavSvo baRi 20 bavSvisTvis, sadac SezRuduli
SesaZleblobis mqone da/an Raribi ojaxebis bavSvebi dadian. centri
kviraSi xuTi dRe muSaobs. igi bavSvebs da maTi ojaxis wevrebs kvebiTa
da transportiT uzrunvelyofs. centrs hyavs eqimi da logopedi.
centris personals gavlili aqvs Treiningi specialur ganaTlebaSi.
SezRuduli SesaZleblobis mqone qalebisa da bavSvebis asociacias
asociacias
“dea”
“dea zugdidSi. Aasociaacias aqvs 18 bavSvze gaTvlili dRis centri
fizikuri da fsiqiuri problemebis mqone bavSvebisaTvis. mas aqvs
Senoba da saTamaSo moedani. centrSo moswavleebi iReben ganaTlebas
da gadian reabilitacias.
siRnaRis arasamTavrobo organizaciam gaxsna skola SezRuduli
SesaZleblobis mqone da Raribi ojaxebis bavSvebisTvis. moswavleTa
asaki 6-dan 17-wlamdea gansazRvruli, magram bavSvebs skolis
damTavrebis Semdeg skolidan wasvla ar undaT. amJamad skolaSi
ramdenime 23 wlis axalgazrda dadis. skolis saqmianobas msoflio
bankis daculi teritoriebis programa afinansebda.
dRis centri “tonusi” quTaisSi cerebraluri dambliT daavadebul 2dan 18 wlamde asakis 35 bavSvs emsaxureba. centri bavSvebs sakvebiT da
garTobiT uzrunvelyofs. mas ar gaaCnia saganmanaTleblo komponenti.
34
TbilisSi sxvadasxva arasamTavrobo organizacia axorcielebda
integraciis programebs, romelTa farglebSi unarSezRuduli da
janmrTeli bavSvebi erTad TamaSobdnen da swavlobdnen. programa
sabavSvo baRSi xorcieldeboda. iq arsebul musikaluri studiasa da
wreebSi bavSvebi erTad cekvavdnen, mRerodnen da xatavdnen.
cxadia, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis
mSoblebi/momvlelebi aseT iniciativebs didad afaseben. imavdroulad
isini did sinanuls gamoxataven amgvari programebis Sewyvetis gamo.
arasamTavrobo organizaciebis mier miRebuli grantebi umeteswilad
moklevadiania da proeqtis dasrulebis Semdeg arasamTavrobo
organizaciebi ver iZieben saqmianobis gasagrZeleblad saWiro saxsrebs.
fokus jgufebSi monawile ramodenime mSobelma aRniSna, rom programis
dasrulebis Semdeg bavSvebs, romlebic integraciis programebSi
iRebnen monawileobas depresia daeuflaT.
2.4.2
profesiuli
profesiuli da umaRlesi ganaTleba
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis dawyebiTi
ganaTlebis dabal dones Tu gaviTvaliswinebT, advili warmosadgenia
is problemebi, romlebic profesiul an umaRlesi ganaTlebis
miRebasTanaa dakavSirebuli.
sabWoTa kavSiris daSlamde saqarTveloSi smenadaqveiTebuli da
usinaTlo bavSvebisTvis ramdenime profteqnikuri saswavlebeli
arsebobda. amJamad profteqnikuri ganaTlebis Zveli sistema
saqarTveloSi aRar arsebobs, xolo axali sistema Camoyalibebis
stadiaSia. 2007 wels dagegmiliaSezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebisTvis 11 profesiuli saswavlo centris gaxsna. isini aSS-Si
aprobirebuli programebis mixedviT imuSaveben.
adre smenadaqveiTebul da usinaTlo pirebs SeeZloT ganaTlebis miReba
ruseTis specializirebul umaRles saswavleblebSi. Cvens mier
gamokiTxulTa pirebs Soris ramodenimes umaRlesi ganaTleba ruseTSi,
specialur universitetebSi aqvs miRebuli. oTx respondents umaRlesi
TbilisSi aqvs damTavrebuli.
2.4.3
saswavlo
saswavlo daweebulebebSi misvlisa da maTSi SeRwevis ZiriTadi
barierebi
zemoT ganxilul problemebTan erTad mobiluroba da arqiteqturuli
barierebi aris is dabrkolebebi, romlebic xels uSlis SezRuduli
SesaZleblobis mqone adamianebs ganaTlebis miRebaSi.
35
transportireba bevri SezRuduli SesaZleblobis mqone piris
problemaa. saqarTveloSi transporti ar aris adaptirebuli aseT
pirTa saWiroebebze. skolebi iSviaTad uzrunvelyofen satransporto
saSualebebiT im bavSvebs, romlebic
mariams cerebraluri
skolidan Sors cxovroben. maT, visac ar
dambla aqvs da
aqvs moZraobis problema sazogadoebrivi
smenadaqveiTebulia, amis
transportis Rirebuleba xSirad ar aZlevs
gamo zogadsaganganaTlebis miRebis saSualebas.
manaTleblo skolaSi ver
saqarTvelos soflebSi transporti ar
dadis. specializirebuli
arsebobs. duSeTSi mcxovrebi cerebraluri
skola Zalian Sorsaa da
dambliT daavadebuli gogonas dedam Tavisi
mariami sazogado-ebrivi
qaliSvilis swavlasTan dakavSirebuli
transportiT versad ver
dayavT. erTxel dedam is
ambavi mogviTxro:
avtobusiT waiyvana.
“naTia skolaSi dadioda. man 9 klasi
bavSvi xelebs uneblieT
daamTavra. skolaSi man mxolod wera-kiTxvis
amoZravebda da sxva
swavla moaxerxa. magram mas skolaSi
mzgavrebs exeboda. dedas
megobrebi hyavda da skola Zalian moswonda.
Txoves, rom Tavisi
me yovel dRe is skolaSi zurgiT mimyavda
qaliSvili
da ase yoveldRe kilometrze mets
gaekontrolebina, magram
gavdiodi”.
rogor unda gaekeTebina
bevr SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvs
es?
dawyebiTi ganaTlebis miRebis saSualeba ara
aqvT, radganac maT mSoblebs, gansakuTrebiT
ki raionebSi, ar surT an ar SeuZliaT bavSvebis Camoyvana dedaqalaqSi
an im raionul centrebSi, sadac skola-internatebia.
kidev erTi damabrkolebeli garemoebaa fizikuri barierebi. umaRlesi
ganaTlebis mqone SezRuduli SesaZleblobis mqone respondentma
ganacxada, rom mas urCies iseTi specialoba SeerCia, romelic
universitetis pirvel sarTulze iswavleboda. etlSi mjdomma
respondentma aRniSna, rom leqciebze dasaswrebad jgufelebs misi
kibeebze xeliT ayvana uwevdaT.
2.5
dasaqmeba
2.5.1
dasaqmebis SesaZleblobebi
SeiZleba iTqvas, rom saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirTa dasaqmeba faqtiurad SeuZlebelia. qveyanaSi oficialurad
36
registrirebuli unarSezRudulTagan 1%-ze naklebi
dasaqmebuli5.
aris
rogorc ukve aRiniSna saqarTveloSi arsebuli yvela specialuri
sawarmo, sadac SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi iyvnen
dasaqmebuli 15 wlis win daixura. sagadasaxado SeRavaTebi, romlebic
uwesdeboda mewarmeebs unarSezRuduli pirebis dasaqmebisaTvis,
2000wels gauqmda. saqarTvelos dRevandeli kanonmdeblobaSi ar aris
muxli, romelic biznessa da organizaciebs (kerZos Tu saxelmwifos)
aiZulebda an stimuls miscemda, daesaqmebina unarSezRuduli pirebi.
naTelia, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs isedac mwir
SromiT bazarze konkurenciis gaweva ar SeuZliaT.
qveyanaSi ar moqmedebs qvotirebis sistema da arc SezRudul
SesaZleblobis piris dasaqmebasTan dakavSirebuli sxva tipis raime
SeRavaTi, rac aseTi adamianebis dasaqmebas ganapirobebda. sabWoTa
periodisaTvis damaxasiaTebeli unarSezRudulebisTvis calke,
specialuri dasaqmeba (arsebobda specialuri sawarmoebi
unarSezRuduli pirebisaTvis, sadac isini SromiT saqmianobas
meTvalyureobis qveS axorcielebdnen) dRes aRar arsebobs.
2.5.2
SezRuduli
mniSvneloba
mniSvneloba
SesaZleblobis
mqone
pirebis
dasaqmebis
yvela zrdasruli SezRuduli SesaZleblobis mqone respondenti da
momvleli dasaqmebis aucileblobaze saubrobda. dasaqmebulni rom
yofiliyvnen, maTi mravali problema mogvardeboda da saxelmwifosgan
daxmareba aRar dasWirdebodaT.
Znelia SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa integraciisaTvis
dasaqmebis mniSvnelobis gadafaseba. dasaqmeba unarSezRudul pirs
saSualebas AaZlevs arCinos sakuTari Tavi da ojaxi, AaniWebs mas
Rirsebis SegrZnebas da zrdis mis TviT-Sefasebas, qmnis urTierTobis
pirobebs, exmareba martoobis da socialuri
SezRuduli
izolaciis daZlevaSi. gamokiTxulma
SesaZleblobis mqone
momvlelebma dasaqmebis kidev erTi
respondentebma
mniSvnelovani aspeqti aRniSnes: es aris imedi,
xazgasmiT aRniSnes,
rom maT sWirdebaT
rom unarSezRuduli adamiani Tavs gaitans
ara Semweoba, aramed
momvlelis gardacvalebis Semdeg.
fulis Sovnis
SesaZlebloba, rom
arCinon sakuTari
Tavi da ojaxi
“daxmareba dro da dro xorcieldeba, xan
Rebulob mas, xan ara. dasaqmeba,
SesaZleblobis mocema arCino sakuTari Tavi
namdvili daxmareba iqneboda. vis sWirdeba
brinji da zeTi?” (43 wlis SezRuduli
5 wyaro: saqarTvelos socialuri dazRvevis erTianebuli saxelmwifo fondi, 2005.
37
SesaZleblobis mqone mamakaci respondneti).
ojaxis wevrebis xarjze cxovreba gansakuTrebiT damamcirebelia da
depresiis momgvrelia kacebisTvis. SezRuduli SesaZleblobis mqone
mamakacma respondentma aRniSna, rom misi bedia rom ar galoTda, mis
mdgomareobaSi myofi bevri mamakaci alkohols mieZala: "Cemi dRe iwyeba
da mTavrdeba nerviulobiT . . . SeiZleba male mec daviwyo sma. amis
atana meti aRar SemiZlia. me colis xarjze vcxovrob”.
saqarTveloSi umuSevrobis maRali donidan gamomdinare SezRuduli
SesaZleblobis mqone respondentebs ara aqvT samsaxuris Sovnis imedi.
cerebraluri dambliT daavadebulma axalgazrda qalma aRniSna: “me
bankSi operatorad muSaoba SemomTavazes, magram roca gaiges, rom
unarSezRuduli viyavi, uari miTxres. miTxres, rom es bankis
imijisTvis saziano iqneboda”.
“me Zalian aqtiuri viyavi, rodesac Cemi adgili vipove invalid qalTa
asociaciaSi. Mme dasaqmebuli mainc viyavi. magram axla aRar vmuSaob da
uimedoba meufleba” (fokus jgufis monawile qali, romelsac
moZraobis unari aqvs SezRuduli).
“kargi kvalifikacia romc mqondes, mainc aravin ar amiyvanda
samsaxurSi, imitom rom usinaTlo var. mxolod damcineben. yvelaze
metad is mawuxebs, rom ar SemiZlia Tavis rCena”. (29 wlis mamakaci
respondenti).
fiqria, SezRuduli SesaZleblobis mqone respondenti umaRlesi
ganaTlebiT, darwmunebulia, rom igi Tavisi fizikuri naklis gamoa
umuSevari. mas skoliozis mZime forma aqvs. is garegnobis
mniSvnelobaze saubrobs:
“fizikuri nakli xilulia, Sinagani
ara. Sinagani unarSezRudulobis mqone
adamiani midis sazogadoebaSi da sazogadoeba mas normalurad aRiqvams. jer
Tvalni xedaven da mere goneba .
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebma da arasamTavrobo
organizaciebis warmomadgenlebma CamoTvales is RonisZiebebi,
romlebic dasaqmebas Seuwyobda xels:
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis seminarebisa da
Treiningebis mowyoba;
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis calke specialuri
dasaqmebis aRdgena;
kanonmdeblobis SemuSaveba, romelic SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebis dasaqmebisaTvis finansurad waaxalisebs
adgilobriv mewarmes;
38
qvoTirebis sistemis SemoReba, romelic mewarmes valdebulebas
daakisrebs daiqiravos unarSezRudul pirTa garkveuli
raodenoba.
socialuri gadasaxadis nawilis (mag. 3%) SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirTa dasasaqmebaze warmarTva.
2.5.3
saqarTvelos arasamTavrobo organizaciebi:,
organizaciebi:, romlebic
axorcieleben SezRuduli
SezRuduli SesaZleblobebis pirTa dasa
dasaq
saqmebas
usinaTloTa
yruTa
Ta kavSirs rogorc zemoT avRniSneT,
usinaTlo
Ta kavSirs da yru
qondaT sakuTari sawarmoebi, sadac maTi wevrebi iyvnen dasaqmebuli.
saqarTvelos mier damoukideblobis gamocxadebis Semdeg am
sawarmoebis umetesoba daixura. YyruTa kavSirma moaxerxa sakuTrebisa
da sawarmoebis SenarCuneba. usinaTloTa kavSirs mxolod Senobebi
SemorCa. sawarmoTa manqana-danadgarebi ganadgurda. fsiqikuri
aSlilobis mqone pirebi aseve iyvnen dasaqmebuli. isini zewrebs,
baliSis pirebs da saSinao fexsacmels keravdnen.
amJamad SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis mxolod
ramdenime sawarmo funqcionirebs. socialuri Terapiis saxli
organizaciaa, sadac gonebrivi CamorCenis mqone pirebi muSaoben. aq
isini sanTlebs, rveulebs da xis saTamaSoebs amzadeben. Tbilisis
saxelmwifo universitetis fsiqologiis ganyofilebasTan erTad
Terapiis saxlma universitetSi aslebis gadaRebisa da akinZvis
saxelosno gaxsna, sadac 10 SezRuduli SesaZleblobis mqone adamiania
dasaqmebuli. Aaq maT universitetis studentebTan da profesormaswavleblebTan urTierTobis saSualeba eZlevaT.
fsiqikuri janmrTelobis asociacias aqvs sadurglo saxelosno.
unarSezRuduli pirebis koalicia proeqtis “etlis diplomatiis” erT
erTi ganmaxorcielebeli organizaciaa. proeqti sami komponentisgan
Sedgeba, kerZod: etlebis damzadeba, unarSezRudulobasTan
dakavSirebuli sakiTxebis advokatireba da ndobis aRdgena afxaz da
qarTel mosaxleobas Soris. proeqti saqarTvelosa da afxazeTSi
ganxorcieldeba. Tbilissa da soxumSi etlis damamzadebeli
saxelosnoebi gaixsneba. am saxelosnoebSi SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebi da maTi ojaxis wevrebi dasaqmdebian. etlebi samxreT
kavkasiis regionSi gaiyideba.
saTemo dasaxleba kaxeTSi.
kaxeTSi. dasaqmebis problema kidev ufro mwvaved
dgas specializirebuli skola-internatis moswavleebisTvis skolis
damTavrebis Semdeg. bevr maTgans ar gaaCnia arc ojaxi, arc
TavSesafari da arc samuSaosTvis saWiro unar-Cvevebi. problemis
gadawyvetis erT-erTi saSualebaa saTemo soflebis Seqmna. kaxeTSi ori
aseTi saTemo organizacia moqmedebs. es arasamTavrobo organizaciebi
2000 wels Camoyalibda da isini “axalgazrdebis TemSi integraciis”
saxelmwifo programas axorcieleben. saTemo centrSi cxovroben
39
bavSvebi da axalgazrdebi, aqve pouloben TavSesafars xandazmulebic.
amJamad am centrebSi 43 adamiani cxovrobs da eweva soflis
meurneobas.
2.6
garToba da dasveneba
unarSezRuduli respondentTa umetesobisTvis dasvenebisa da garTobis
SesaZleblobebi Zalze SezRudulia. usaxsro, gadaadgilebis,
mxedvelobisa an smenis SezRuduli unariT isini sakuTari Tavis,
televiziis da radios pirispir arian darCenili.
“ar maqvs gareT gasvlis mizezi. ar vici, sad wavide” (etlSi mjdomi 43
wlis mamakaci respondenti).
smenadaqveiTebulTaTvis SeuZlebelia Teatrsa da kinoSi wasvla.
mxolod axlaxan moaxerxa yruTa kavSirma 60-iani wlebis qarTuli
filmis “jariskacis mama” Targmna. es iyo pirveli SemTxveva, rodesac
smenadaqveiTebulma adamianebma qarTuli filmis naxva SeZles sakuTar
enaze.
varjiSisa da sportul RonisZiebebSi monawileobis miReba aseve
SezRudulia. arasamTavrobo organizacias “anika” aqvs sacurao auzi da
darbazi sportuli jgufebisaTvis, magram sportul centrSi misvla
bevrisTvis did sirTules warmoadgens.
90-ian wlebSi saqarTvelos SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebi
aqtiurad iyvnen Cabmulni sportSi. sportis federaciis daxmarebiT
aqtivistebma moaxerxes SezRuduli SesaZleblobbeis mqone pirebis
saxlidan gayvana da stimuli misces maT monawileoba mieRoT sportul
SejibrebSi (mkvlavWidi, Wadraki, SaSi, nardi, magidis CogburTi,
maraToni, wylis Txilamurebi, da sxva). amasTan erTad isini marTavdnen
kulturul RonisZiebebs TemebSi da amzadebdnen saganmanaTleblo
tele-programebs. 1995 wels xuTi SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
avida yazbegis meteorologiur sadgurze. 1998-1999 wels invalidTa
ligas kalaTburTis gundi hyavda. invalidebi aseve TamaSobdnen
CogburTs da fexburTs.
pirebi, romlebsac gadaadgilebis unari aqvT SezRuduli, qargaven,
qsoven, xataven, kiTxuloben an musikas usmenen. isini iSviaTad gamodian
saxlidan. merim, axalgazrda respondentma, romelsac moZraobis unari
aqvT SezRuduli, gaixsena Tu, rogor waiyvanes is mezoblebma
diskotekaze erTi wlis win. igi manqanaSi ijda da iqidan Sescqeroda
mocekvaveebs.
SezRuduli SesaZleblobis mqone respondentebma aRniSnes, rom maTTvis
did problemas warmoadgens qalaqidan kurortze sareabilitaciod
wasvla. saqarTveloSi ramdenime kurorti arsebobs, sadac
reabilitaciisa da TerapiisTvis xelsayreli bunebrivi pirobebia,
magram SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs da maT momvlelebs
40
sakmarisi saxsrebi ar gaaCniaT, rom iq Cavidnen da mkurnalobis kursi
gaiaron. saxelmwifo aseTi saxis reabilitacias ar afinansebs.
rogorc ukve aRiniSna Tbilisis sabavSvo baRebSi ramdenime programa
ganxorcielda SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebisTvis. Magram
am programebis umetesi nawili Sewyda sagranto dafinansebis
SewyetasTan erTad.
2.7
2.7.1
integraciis
integraciis faqtorebi
unarSezRudulobis simZime, saxe da asaki problemis dawyebisas
unarSezRuduli respondentebis mdgomareoba erTmaneTisagan
gansxvavdeba imisda mixedviT, Tu ra asakSi daewyoT unarSezRuduloba,
ra saxis da simZimisaa maTi qmedunarianobis SezRudva. rac ufro gvian
xdeba adamiani unarSezRuduli, integraciis miT ufro meti Sansi
gaaCnia mas. yvelaze ufro mwvave problemebs awydebian dabadebidan
unarSezRudulni. Adabadebdan invalidebi ufro nakleb emorCilebian
mkurnalobas da maT mdgomareobis gaumjobesebis naklebi Sansebi
gaaCniaT. isini ki visac unarSezRuduloba cxovrebis ufro gvian
etapze ganuviTardaT bevrad ukeTes mdgomareobaSi arian. maT ufro
xSirad ukve miRebuli aqvT ganaTleba, maTi pirovneba formirebulia,
Camoyalibebulia socialuri qseli.
mZime fsiqikuri aSlilobis mqone pirebs bevrad ufro metad uWirT
urTierTobebis damyareba da SenarCuneba, vidre maT, visac
gadaadgilebis unari aqvT SezRuduli. garda amisa rasakvirvelia
arsebobs xvadasxva tipis unarSezRudulobiT gamowveuli barierebi,
mag.komunikaciis problema yruebisTvis.
2.7.2
sazogadoebis damokidebuleba
SezRuduli SesaZleblobis mqone respondentebi da maTi momvlelebi
sazogadoebis damokidebulebas miiCneven integraciis ZiriTad
damabrkolebel faqtorad. sazogadoeba ugulvelyofs SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebs da amiT maT uxilavs xdis.
“aravis ainteresebs unarSezRudulebi” (momvleli, fokus jgufis
monawile qali).
SezRuduli SesaZleblobis mqone respondentebSi gamefebulia
SegrZneba, rom isini aravis sWirdeba.
“am qveyanas ar sWirdeba unarSezRudulebi ” (momvleli, fokus jgufis
monawile qali).
rodesac adamianebi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs xedaven,
isini ZiriTadad sibraruls gamoxataven verbalurad-sityvierad an
ara-verbalurad - Jestebisa da gamoxedvis meSveobiT. unarSezRudulebs
zogjer dascinian an agresiulad eqcevian.
41
“bevrs vecodebi, rac saSinlad maRizianebs. me Tavi ar mimaCnia sawyal
adamianad” (29 wlis usinaTlo respondenti).
daxmarebis gawevaze metad unarSezRuduli respondentebi afaseben
sazogadoebis cxovrebaSi monawileobas da maT miRebas.
“me mzad var uari vTqva ufaso zeTze da Saqarze SegrZnebisTvis rom
var sazogadoebis Rirseuli wevri’ (fokus jgufis monawile qali,
romelsac moZraobis unari aqvs SezRuduli).
“sazogadoeba unarSezRudul adamianebs uyurebs, rogorc
humanitaruli daxmarebis sagans. SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis mimarT gatarebuli politika maT mier maqsimaluri
damoukideblobis miRwevaze unda iyos orientirebuli. sazogadoeba ar
unda iyos dayofili qmediTunarian da ara-qmediTunarian adamianebad”
(54 wlis SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis problemebze
momuSave organizaciis xelmZRvaneli qali).
fokus jgufis monawileebma xazgasmiT aRniSnes, rom unarSezRuduloba
mTeli sazogadoebis sazrunavs unda warmoadgendes. adamianebs unda
aswavlon, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone pirs unda uyurebdnen
rogorc sazogadoebis rigiT wevrs.
2.7.3
mSoblebis/momvlelebis
mSoblebis/momvlelebis damokidebuleba
mSoblebis ganwyoba, qmedeba, optimizmi da ojaxis resursebi
mniSvnelovanwilad ganapirobebs SezRuduli SesaZleblobis mqone
bavSvebis integracias. Mmomvlelis mzaobas da nebisyofas ebrZolos
bavSvis izolacias, mis Zalisxmevas misces bavSvs ganaTleba xSir
SemTxevaSi SeuZlia gadamwyveti zegavlena moaxdinos bavSvis
momavalze.
integraciis kritikul faqtors warmoadgens mSoblebis unari rac
SeiZleba adreul asakSi aRmoaCinos Svilis unarSezRuduloba da
gadadgas swori nabijebi uaryofiTi Sedegebis minimumamde
dayvanisaTvis. Ees TavisTavad moiTxovs unarSezRudulobasTan
dakavSirebiT mSoblebis ganaTlebas da maTi cnobierebis amaRlebas.
mSoblis damokidebuleba bavSvis unarSezRudvasTan dakavSirebiT
SeiZleba saziano iyos ara mxolod uyuradRebobisa da problemis
gauTviTcnobierebis SemTxvevaSi, aramed aseve gadaWarbebuli
mzrunvelobis SemTxvevaSic. fokus jgufis monawile axalgazrda qalma
aRniSna: “mSoblebma cudi samsaxuri gamiwies imiT, rom yvelafrisgan
cdilobdnen Cems dacvas. Sedegad iseTi warmodgena Camomiyalibda, rom
yvela me unda memsaxurebodes”.
2.7.4
mobiluroba da arqiteqturuli barierebi
42
unarSezRuduli pirebisadmi saxelmwifos da
damokidebuleba asaxvas poulobs fizikur
garemoSi. saqarTveloSi avtosadgomebi,
quCebi, Senobebi, satransporto
saSualebebi ar aris adaptirebuli
unarSezRudul pirTa saWiroebebisadmi.
sazogadoebis
1999 wels, invalidTa
ligis iniciativiT,
Tbilisis ramdenime
centralur quCaze etlis
gasasvlelebi gakeTda,
magram 2005 wels
ganxorcielebuli gzebis
reabilitaciis proeqtis
Sedegad es gasasvlelebi
gauqmda.
SezRuduli SesaZleblobebis mqone
pirebisadmi saxelmWifos damokidebulebis
magaliTs warmoadgens saqarTvelos
administraciul kodeqsSi Setanili
cvlilebebi, ganxiluli am angariSis 2.2.1
nawilSi. cvlilebebis Tanaxmad yvela sazogadoebrivi daniSnulebis
Senoba SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebis saWiroebaze unda
iyos morgebuli, magram dResac iseTi sazogadoebrivi adgilebi,
rogoricaa fosta, Teatrebi, savadmyofoebi da sastumroebi
SeuRwevadia invalidebisaTvis. erTaderT gamonakliss sastumro
Tbilisi marioti warmoadgens.
saqarTveloSi etlSi mjdom pirebs ar SeuZliaT sazogadoebrivi
transportiT an taqsiT sargebloba. dedaqalaqSic ki unarSezRuduli
pirebi cdiloben ar gavidnen quCaSi, radgan trotuarebi
uswormasworoa, xolo etlis gasasvlelebi ar arsebobs.
samedicino dawesebulebebi, romlebic SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebs emsaxureba, ar aris adaptirebuli etliT gadaadgilebisaTvis.
erT-erTma respondentma Tavisi aRSfoTeba gaixsena, rodesac
nevrologiis institutSi pirvelad moxvda samedicino Semowmebis
gasavlelad. “jer iyo da Cemi etli liftSi ver Seeetia, Semdeg ki
verc eqimis kabinetSic Sevedi, radganac kari Zalian viwro iyo”.
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
transportirebisTvis specialuri saSualebebi ar arsebobs. 1988 wels
invalidTa ligam amerikuli warmoebis 15 avtobusi Camoiyvana,
romlebic invalidis etlis asawevi liftebiT iyo aRWurvili. imave
periodSi Tbilisis 6 raionSi quCebze etlis gasasvlelebi gakeTda da
moewyo specialuri avtobusis gaCerebebi. avtobusebi aRar
funqcionireben, xolo quCebze etlis gasasvlelebi aRar arsebobs.
erT-erTma respondentma, romelic invalidis etliT gadaadgildeba
gaixsena SemTxveva, rodesac mas 100 aSS dolaris gadaxda mouxda
qarTuli aviakopaniisTvis, imisaTvis rom is TviTmfrinavze aeyvanaT.
warsuls Cabarda saqarTveloSi mcxovrebi usinaTlo pirTa iseTi
momsaxureoba, rogoricaa maTi uzrunvelyofa Tanmxlebi pirebiT an
specialurad gawvrTnili ZaRlebiT.
43
2.7.5
informaciis,
komunikaciis
informaciis,
komunikaciis
xelmisawvdomoba
xelmisawvdomoba
da
socialuri
qselebis
qselebis
izolacia SezRuduli SesaZleblobis mqone respondentTa
umetesobisTvis Cveuli mdgomareobaa. iZulebiTi gandgoma
sazogadoebrivi cxovrebidan, saxlidan gasvlis an komunikaciis
SeuZlebloba, dausaqmebloba da wasasvleli adgilebis ar arseboba
saSualebas ar aZlevs SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebs
Seqmnan da SeinarCunon socialuri qselebi. 8 wlis anas cerebraluri
dambla aqvs da igi smenadaqveiTebulia. Ddedamisi aRniSnavs: “mas
garToba da sxvebTan urTierToba sWirdeba, magram igi sul martoa. mas
yvelafris gakeTeb aunda, magram verafers akeTebs”.
fiqrias xerxemlis Zlieri deformacia aqvs da mas abralebs imas, rom
ojaxi ver Seqmna. “me erTi axalgazrda miyvarda, romelic Cems
grZnobas igiveTi pasuxobda, magram Semdeg miTxra, rom
pasuxismgeblobas sakuTar Tavze ver aiRebda”.
komunikaciis SeuZlebloba Zalze seriozul dabrkolebebs uqmnis
smenadaqveiTebul pirebs. bevri unarSezRuduli respondents, rogorc
magaliTad Cvens 32 wlis qal-respondents, urTierToba ZiriTadad igive
saxis unarSezRudulobis mqone pirebTan aqvs: “me absoluturad
Tavisuflad vgrZnob Tavs yruebTan, magram roca maTTan var, visac
smena aqvs, xSirad vbrazdebi, radgan an maT ver vagebineb, an maTi ar
mesmis”.
saqarTveloSi mcxovrebi yru adamianebi srul informaciul vakuumSi
imyofebian, radganac umetesobam kiTxva ar icis. mxolod
sazogadoebriv televiziaze Jestebis enis TanxlebiT gadis axali
ambebi.
aRsaniSnavia, rom yvela respondenti ar uCivis izolacias. Bevri
aRniSnavda, rom maT kargi urTierTobebi hqondaT mezoblebTan,
naTesavebTan, klaselebTan da megobrebTan. im unarSezRudul
respondentebs, romlebic saSualo skolaSi an umaRles saswavlebelSi
swavlobdnen, megobrebis ufro farTo wre hyavT da da maTTan
regularulad urTierToben. goCa, 29 wlis mamakaci, romelic 11 wlis
asakidanaa usinaTlo, ar grZnobs raime SezRudvas megobrebis wreSi.
masac da mis megobrebsac zogjer aviwydebaT kidevac, rom laSa ver
xedavs. imavdroulad ramdenime respondentma ganacxada, rom Tavisi
fizikuri mdgomareobisa da garegnobis gamo arasrulfasovnebis
kompleqsi aqvs da rom ar surs megobrebis Sewuxeba masTan mosvlis an
daxmarebis TxovniT.
ramdenime mamakacma respondentma, romlebic etlSi arian mijaWvuli,
aRniSna, rom maTi sazogadoebrivi cxovreba arsebiTad ar Secvlila
mas Semdeg, rac unarSezRudulebi gaxdnen. isini kvlavac Zalian
aqtiurebi arian da megobrebis farTo wre gaaCniaT.
44
2.7.6
ojaxis ekonomiuri mdgomareoba
mdgomareoba da sacxovrebeli adgili
siRaribe SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
erTi damabrkolebeli garemoebaa da imavdroulad,
naklebobis Sedegia. marTalia qveynis mosaxleobis
siRaribis zRvars qvemoT imyofeba, magram siRaribe
invalidebis ojaxebSi.
integraciis erT
igi integraciis
naxevarze meti
mainc ufro xSiria
TiTqmis yvela ojaxi, romelSic Cven gamokiTxva CavatareT siRaribis
zRvars miRma imyofeboda. ramodenime maTgani SimSilis piras iyo
misuli. siRaribe ar AaZlevs ojaxs saSualebas droulad moaxdinos
reagireba janmrTelobisasTan dakavSirebul problemebze da amiT an
saerTod Tavidan aicilos unarSezRuduloba, an Seamciros misi
uaryofiTi Sedegebi. ZiriTadi saarsebo pirobebisaTvis brZolis
aucilebloba saSualebas ar utovebs SezRudul SesaZleblobis mqone
pirTa ojaxis wevrebs saTanadod mouaron invalidebs da Caeban
socialur aqtiobaSi.
kvlevam cxadyo, rom saqarTvelos regionebSi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis socialuri da ekonomikuri mdgomareoba
TbilisSi mcxovreb invalidTa mdgomareobaze bevrad ufro mZimea.
regionebSi jandacvis, reabilitaciis da ganaTlebis SesaZleblobebic
naklebia da arsebulic naklebadaa ganviTarebuli. Aaseve regionSi
dedeaqalaqze kidev ufro naklebia sazogadoebis mzaoba moxdes
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis integracia.
2.7.7
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris
piris pirovnuli Tvisebebi
Tvisebebi da
damoukidebeli cxovrebisTvis saWiro unarunar-Cvevebi
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris warmatebuli integracia Tavad
am adamianebis pirovnul maxasaiTeblebzec aris damokidebuli. Cven
respondentebs Soris iyvnen iseTi, bavSvebic da zrdasrulebic,
romlebic optimizmiT uyurebdnen Tavis SesaZleblobas SezRudvis
miuxedavad ecxovraT savse cxovrebiT. rogorc erT-erTma respondentma
aRniSna: „erTi da igive daavadeba sxvadasxva adamianSi sxvadasxvanairad
viTardeba da progresi, romelic SeiZleba miRweuli iqnas, aseve
individualuria“.
damoukidebeli cxovrebisTvis aucilebeli codnisa da unar-Cvevebis
qona zrdis SezRuduli SesaZleblobis mqone piris TviT-Sefasebas da
mis integraciis unars. im mcireodenma respondentma, romlebsac
gavlili qondaT specialuri Treiningi, romlis meSveobiTac maT
damoukidebeli cxovrebis unar-Cvevebi aiTvises erTxmad miuTiTes, rom
am Treiningma maT cxovrebaSi udidesi gardatexa moaxdina.
etlSi mjdomma mamakacma respondentma Tavisi gamocdileba gagviziara
amerikaSi orkviriani Treiningis Taobaze. kursis ganmavlobaSi
yuradReba iseT sakiTxebze iyo gamaxvilebuli, rogoricaa saojaxo
cxovreba, seqsualuri urTierTobebi, mobiluroba da TviTrealizacia.
45
“es kursi Cems cxovrebaSi gadamwyveti mniSvnelobis iyo. me viswavle
damoukidebeli cxovreba da axla vcdilob Cemi cxovrebis wesiT sxva
unarSezRudul pirebs vaCveno, rom es SesaZlebelia”.
2.7.8
rwmena
rwmena bevri SezRuduli SesaZleblobis mqone respondentisTvis
mxardaWeris Zlier wyaros warmoadgens. zogi respondentisTvis
eklesiaSi siaruli erTaderTi socialuri aqtivobaa.
“yvelas unda swamdes RmerTis. araferi uSvelis unarSezRudul
adamians, Tu igi sulierad Zlieri araa. adamianisTvis Znelia RmerTis
gareSe cxovreba. Cemi mdgomareobis gamo me ufro meti dro maqvs
RmerTTan yofnisTvis ” (27 wlis etlSi mjdomi qali).
46
3.
daskvnebi
3.1
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebis
integraciis winaSe
winaSe arsebuli ZiriTadi winaaRmdegobebi
winaaRmdegobebi
socialuri integracia rTuli cnebaa. masSi adamianebi sxvadasxva
mniSvnelobas deben. zogadad masSi igulisxmeba sazogadoebis naklebad
priviligirebuli nawilis sazogadoebaSi CarTva da Sesabamisad
maTTvis sxva wevrebisaTvis xelmisawvdomi yvela SesaZleblobebis,
uflebebiT da momsaxureobebiT sargeblobis xelmisawvdomoba.
Cvenma kvlevam gamoavlina, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis integraciis winaSe mravali barieria aRmarTuli, rac aseve
dadasturebulia unaRSezRudulobaze Catarebul mraval sxva
gamokvlevaSic. SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis sazogadoebaSi
sruli integracia SeuZlebelia QqvemoT CamoTvlili winaRobebis
moxsnis gareSe.
3.1.1
bundovani da araTanmimdevruli saxelmwifo politika
unarSezRudulobasTan
unarSezRudulobasTan mimarTebaSi
rogorc 2.2 nawilSi iyo ganxiluli, saxelmwifos mxridan
unarSezRudulobis problemasTan dakavSirebuli mkafiod
Camoyalibebuli politikisa da prioritetebis ararsebobis gamo mTeli
rigi sakiTxebi gadauwyveteli rCeba. unarSezRudulobasTan
dakavSirebuli kanonebi ar aris gamagrebuli biujetiT,
institucionaluri resursebiT da normatiuli aqtebiT. kanonebi ufro
deklaraciuli xasiaTisaa da ar warmoadgenen qmediTunarian da
efeqtur samarTlebliv meqanizms. arasakmarisi sakanonmdeblo
cvlilebebia miRebuli imisaTvis, rom gaadvildes SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis sazogadoebaSi integracia. Uufro metic,
SeiZleba iTqvas rom am mimarTulebiT bolo sami wlis ganmavlobaSi
garkveuli regresi aRiniSneba (mag. prezidenTan arsebuli
sakoordinacio sabWos gauqmeba).
3.1.2
izolacia, qveynis cxovrebaSi arasakmarisi monawileoba
monawileoba da
warmomadgenloba
warmomadgenloba
iZulebiTi gandgoma sazogadoebrivi cxovrebidan, saxlidan gasvlisa
da komunikaciis SeuZlebloba, umuSevroba da wasasvleli adgilebis
ararseboba xels uSlis SezRudul SesaZleblobis mqone adamianebs
socialuri qselebis Camoyalibebasa da maT SenarCunebaSi. invalidebi
ar iReben monawileobas unarSezRudulobis sakiTxebze saxelmwifo
politikis SemuSavebaSi, ar arian warmodgenilni arc centralur da
arc adgilobriv arCeviT organoebSi. maT mTavar sazrunavs
mTavrobasTan urTierTobis simcire, warmomadgenlobis ararseboba da
47
unarSezRudulobasTan dakavSirebiT miRebul gadawyvetilebebze
zegavlenis moxdenis SeuZlebloba warmoadgens.
3.1.3
sazogadoebis damokidebuleba SezRuduli Sesazleblobebis
mqone pirebisadmi
sazogadoebis mier unarSezRudulobis problemis naklebad
gacnobiereba da SezRudul SesaZleblobebis mqone pirebis arsebobis
ugulvelyofis survili mxolod romelime konkretuli
sazogadoebisTvis an kulturisTvis ar aris damaxasiaTebeli.
adamianebs ar siamovnebT imis Sexseneba, rom Tavadac daucvelni arian
da nebismier dros SeiZleba iqcnen unarSezRudul pirebad.
unarSezRudul respondentebs da maT momvlelebs sazogadoebis
damokidebuleba integraciis ZiriTad xelisSemSlel pirobad miaCniaT.
mravalma respodentma aRniSna, rom ucnobi adamianebisgan maT
ganucdiaT ara marto mfarvelobiTi damokidebuleba da sibraluri,
aramed dacinvac da agresiac.
3.1.4
mobiluroba da arqiteqturuli barierebi
TbilisSi, sadac milionze meti adamiani cxovrobs, mxolod ramdenime
Senobas aqvs SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebze
gaTvalisiwnebuli pandusebi da liftebi. erTaderTi Senoba, sadac
etlSi mjdom adamians damoukideblad SeuZlia sarTulebze asvls da
sivrceSi gadaadgileba sastumro Tbilisi mariotia. dedaqalaqis
quCebSi, TviT meriisa da samTavrobo Senobebis midamoebSic ki ver
SexvdebiT qanobebs etlisaTvis da invalidTa transportis sadgomis
niSnebs garda amisa, aris xarisxiani etlebis, protezebisa da sxva
specialuri mowyobilobebis nakleboba. ar aris SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis saWiroebas morgebuli specialuri
satransporto saSualebebi. Tbilisis gareT, regionebSi situacia kidev
ufro mZimea.
3.1.5
socialuri daxmarebis arasakmarisi odenoba
saxelmwifo pensiebi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa da maTi
ojaxebis Semosavlis mTavari da, xSirad, erTaderTi wyaroa.
unarSezRudulobis pensia saxelmwifos mier gansazRvruli
oficialuri saarsebo minimumis erT mesamedsac ar Seadgens.
3.1.6
dasaqmebis SesaZleblobeb
SesaZleblobebis
ebis simcire
dasaqmebas SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis sazogadoebaSi
integraciisaTvis uaRresad didi mniSvneloba aqvs. Mmagram
saqarTveloSi unarSezRuduli pirebis dasaqmebis SesaZleblobebi
Zalze mcirea. registrirebuli SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis mxolod 1%-ze naklebia dasaqmebuli. saqarTvelos
kanonmdebloba ar Seicavs iseT debulebebs, romlebic aiZulebda an
48
stimuls miscemda adgilobriv biznes an organizaciebs samsaxurSi
aeyvanaT SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi. saqarTveloSi
umuSevrobis oficialuri maCvenebeli 12-14%-s Seadgens. mosaxleobis
mxolod 30% dasaqmebuli bizinesSi, sawarmoebsa da/an saxelmwifo
dawesebulebebSi. umuSevrobis maRali donisa da samuSao adgilebis
simciris pirobebSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
konkurentunarianoba saqarTvelos SromiT bazarze Zalze SezRudulia.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis ramodenime arasamTavrobo
organizacia, erTi-or sxva organizaciasTan erTad samuSao adgilebiT
uzrunvelyofs unarSezRudul pirebs, magram samuSao adgilebis ricxvi
Zalze mcirea.
3.1.7
siRaribe
siRaribe SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis da maTi
momvlelebis umuSevrobis da mcire socialuri daxmarebis Sedegia, igi
inegraciis erT-erTi ZiriTad xelisSemSlel faqtors warmoadgens.
Rogorc zemoT avRniSneT, mosaxleobis 50%-ze meti siRaribis zRvars
miRma cxovrobs, magram siRaribis SemTxvevaTa ricxvi ufro maRalia
invalidebis ojaxebSi. Cvens mier gamokiTxuli ojaxebis umetesoba
Raribi iyo, xolo ramdenime ojaxi SimSilobis zRvarze iyo. siRaribe
xels uSlis adamianebs isargeblon samedicino momsaxureobiT,
romelic TiTqmis mTlianad fasiania. siRaribis gamo adamianebi ver
iReben saTanado pre-natalur samedicino konsultacias, rac
Tandayolili unarSezRudulobis prevenciis saSualebas warmoadgens,
usaxsrobis gamo ver axerxeben unarSezRudulobis adreul aRmoCenas.
3.1.8
jandacvis xelmisawvdomoba
xelmisawvdomoba da xarisxi
unarSezRuduli respondentebis umetesobas ara aqvs saWiro Tanxa
medikamentebis SeZenis, mkurnalobis Catarebis ( mag. qirurgiuli
Carevis) da reabilitaciisTvisisTvis. mkurnaloba da sareabilitacio
momsaxureoba ar aris saTanadod ganviTarebuli, xolo regionebSi
TiTqmis arc arsebobs mosaxleobis dabali gadaxdisunarianobis gamo.
3.1.9
ganaTlebis xelmisawvdomoba
xelmisawvdomoba da xarisxi
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis ganaTleba rTul amocanas
warmoadgens da mas saxelmwifos mxridan seriozuli mxardaWera da
dafinanseba esaWiroeba, amis mzadyofna amJamad saqarTveloSi
naklebadaa gamoxatuli. mecnierebisa da ganaTlebis saministros
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis ganaTlebasTan dakavSirebiT
Camoyalibebuli politika ar gaaCnia. saministros inkluziuri
ganaTlebis politika ar aris sakmaod detalizirebuli da mTel rig
sakiTxebs gadauwvetels tovebs.
kvlevam aCvena, rom respondetebis ganaTlebis done zogadad dabalia.
bevr respondents saerTod ar uvlia skolaSi, xolo bevrma maT Soris
49
vinc iara ver SeiZina saWiro unar-Cvevebi. Ggamomdinare
unarSezRuduli pirebis dawyebiTi ganaTlebis dabali donidan, cxadia
rom bevrad ufro didi sirTuleebia dakavSirebuli profesiul da
umaRlesi ganaTlebis miRebasTan.
3.1.10
adamianuri da materialuri resursebis simcire
unarSezRudulobis specifikis mcodne kvalificirebuli personalis
nakleboba praqtikulad momsaxureobis yvela sferosTvisaa
damaxasiaTebeli. socialuri muSakis cneba da profesia mxolod axla
inergeba. arsebobs ramodneime adgilobrivi specialisti, romlebmac
ganaTleba amerikis SeerTebul StatebSi miiRes, aseve aTobiT adamianma
miiROmonawileoba arasamTavrobo organizacia “Every child”-s mier
irganizebul TreiningSi. 2006-2007 saswavlo wels Tbilisis
saxelmwifo universitetSi socialuri muSakis bakalavriatisa da
samagistro kursebi gaixsna. profesionali kadrebis nakleboba mwvaved
igrZnoba fizikuri da fsiqologiuri reabilitaciis, gonebrivi
SesaZleblobebis testirebis, specializirebuli swavlebis, Jestebis
enis Targmnis, fsiqikuri aSlilobis da gonebrivi CamorCenis mqone
pirebs movlis sferoSi.
50
4.
winaaRmdegobebis daZlevaze mimarTuli rekomendaciebi
“damoukidebeli cxovreba damoukidebeli arCevanis, riskis gawevis,
Secdomebis daSvebis da gadawyvetilebebis miRebis SesaZleblobas
niSnavs. damoukidebeli cxovreba warmoadgens adamianis uflebas iyos
aqtiuri sazogadoebrivi cxovrebis ganuyofeli nawili da monawileoba
miiRos Tavisi qveynis socialur, politikur da ekonomikur procesebSi;
qondes Tavisufali arCevanis gakeTebis saSualeba da SesaZlebloba,
isargeblos saqalaqo d transportiT, sacxovrebeli da
sazogadoebrivi SenobebiT, komunikaciebiT, dazRveviT, dasaqmebiT da
ganaTlebiT.
imisTvis, rom namdvilad damoukidebeli gaxdes, SezRuduli
SesaZleblobebis mqone adamianma mravali winaaRmdegoba unda
gadalaxos. winaarmdegoba SeiZleba iyos xiluli (arqiteqturuli
barierebi) an uxilavi (adamianTa damokidebuleba). Tu Cven am
sirTuleebs movspobT, SesaZlebeli gaxdeba pirveli nabijis gakeTeba,
srulfasovani cxovrebiT cxovreba, muSaoba, ojaxis Seqmna, bavSvebis
gazrda, sportsa da politikur cxovrebaSi monawileoba” (interviu
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTa ornganizaciis
xelmZRvanelTan).
4.1
saxelmwifo politika da socialuri dacva
4.1.1
kanonmdebloba da saxelmwifo politika
saxelmwifom socialur problemad unda aRiaros unarSezRuduloba da
unda danergos mraval-disciplinaruli midgoma SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis winaSe arsebuli problemebis
gadasawyvetad.
•
gansazRvros da mkafiod ganacxados saxelmwifo politikis
mizani - mTeli politika mimarTuli unda iyos SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebisTvis iseTi pirobebis Seqmnaze,
romlebic maT damoukidebeli cxovrebis da sazogadoebis
srulfasovan wevrad gaxdomis SesZleblobas miscems. mkveTrad
gamoxatuli unarSezRudulobis mqone pirebisTvis unda
gaizardos saxelmwifo daxmareba, xolo im pirebs, visac
unarSezRuduloba SedarebiT msubuqad aqvs gamoxatuli unda
mieceT muSaobis saSualeba. Aaseve gansxvavebuli miznebi unda
iqnas dasaxuli unarSezRudulobis mqone bavSvebis ganaTlebasa
da cxovrebis pirobebTan dakavSirebiT.
•
samoqmedo
ganxorcielebis vadebi da sa
moqmedo gegma – politikas Tan unda
axldes samoqmedo gegma, romelSic sxvadasxva RonisZiebebi,
samizne jgufebi, monawile mxareebi, ganxorcielebis vadebi,
51
warmatebis indikatorebi da monitoringis meqanizmebi iqneba
naTlad gawerili. unda ganisazRvros saxelmwifo prioritetebi
da politikis ganxorcielebis vadebi (mag. gaiweros 3, 5 da 10wliani gegmebi).
•
minimumamde
institucionalizaciis minim
umamde dayvana institucionalizaciis minimumamde unda iqnes dayvanili Temze
dafuZnebuli programebis SemuSavebisa da daxvewis gziT, da
zogadad sazogadoebis siRiavis gazrdiT. Ppirvel rigSi unda
moxdes bavSvebisa da zrdasruli adamianebis dawesebulebebSi
moTavsebis prevencia. Semdegi nabiji unda iyos im adamianTa
identificireba visi deinstitucionalizaciac ufro advilia.
Semdeg nabiji gulisxmobs im SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis deinstitucionalizacias, visi sazogadoebaSi integracia
ufro met Zalisxmevas moiTxovs. bolos rCebian isini, visac
sicocxlis bolomde mouwevT dawesebulebaSi darCena, radganac
maT saxelmwifos daxmareba esaWiroebaT. am SemTxvevaSi
aucilebelia maTi sacicoclo pirobebis Zireuli gaumjobeseba.
garda amisa saWiroa naTelad Camoyalibebuli da gamWvirvale
kriteriumebi unarSezRuduli bavSvebis saxelmwifo
dawesebulebaSi mosaTavseblad da maT iq gasaCereblad.
•
integraciis politika – integraciis politikis SemuSavebisas
saxelmwifom miznad unda daisaxos saxelmwifos mier gaweuli
momsaxureobis xelmisawvdomoba da sazogadoebis siRiave, aseve
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis mdgomareobis
gaumjobesebaze mimarTuli programebis ganxorcieleba.
aucilebelia mxolod SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebze
mimarTuli reabilitaciis programebi, magram aseve aucilebelia
Tavi avaridoT iseTi programebis/sistemebis SemuSavebas,
romlebic SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
sazogadoebisgan izolacias Seuwyobs xels. ZiriTadi mizani unda
iyos ufro meti inkluzia, rac gansakuTrebiT zomierad
gamoxatuli unarSezRudulobis pirobebSia SesaZlebeli.
•
sagadasaxado SeRavaTebis danergva – rekomendirebulia
cvlilebebis Setana saqarTvelos Sromis kodeqsSi da sxva
Sesabamis kanonmdeblobaSi, raTa sagadasaxado SeRavaTebi iqnas
gaTvaliswinebuli saqvelmoqmedo saqmianobisTvis da
unarSezRudul pirTa dasaqmebisaTvis biznessa da sawarmoebSi.
4.1.2
•
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebis
mTavrobaSi da sxva saxelmwifo
saxelmwifo iniciativebi
warmomadgenloba
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisa da saxelmwifo
struqturebs Soris komunikaciisa da koordinaciis gaumjobeseba
52
– Seiqmnas maRali rangis sakoordinacio sabWo saqarTvelos
prezidentTan, romelic monawileobas miiRebs unarSezRudulobis
mimarT politikis SemuSavebaSi da koordinacias gauwevs
Sesabamisi saministroebis, saxelmwifo struqturebis,
dainteresebuli organizaciebis da arasamTavrobo organizaciebis
muSaobas politikis ganxorcielebaSi.
•
warmomadgenlobis
adeqvaturi warmo
madgenlobis uzrunvelyofa – gapirobebuli
iqnas warmomadgenlobiT organoebSi SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebisa da maTi momvlelebis adeqvaturi warmomadgenloba.
Camoyalibebul iqnes SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
problemebze momuSave qve-komiteti parlamentSi.
•
unarSezRudulTa ombundsmeni –SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis sakiTxebTan dakavSirebiT Seiqmnas ombundsmenis
instituti. ombudsmenis funqciebis Taobaze konceptualuri
naSromi SemuSavebul iqna unarSezRudul qalTa da
unarSezRudul bavSvTa dedebis asociaciis mier.
•
unarSezRuduloba
obasTan
mimarTebaSi
unarSezRudul
oba
sTan mima
rTebaSi Seiqmnas referaluri sistema
–Seiqmnas iseTi referaluri sistema, romelic SesaZlebels
gaxdis yoveli SemTxvevis (pacientis istoriis) marTvas,
ganapirobebs droul da adeqvatur reaqcias unarSezRudulobis
yovel calkeul SesaZlo SemTxvevaze. es sistema mimarTuli unda
iyos unarSezRudulobis prevenciaze da unda moicavdes qalTa
konsultaciebs, profkavSirebs, skolebsa da jandacvis
dawesebulebebs unarSezRudulobaze informaciis gavrcelebisa
da Treiningis Catarebis mizniT. sistema advilad xelmisawvdomi
unda iyos, rac unda ganapirobos sadReRamiso cxelma xazma da
poliklinikebisa da ojaxis eqimebis misaRebebma. mTeli
momsaxureobis “erTi fanjris” principi ganapirobebs
unarSezRudulobis droulad gamovlenas da pacientebis
Sesabamis eqimTan droul gagzavnas. sainformacio centris,
unarSezRudulobis diagnostikisa da monitoringis centris da
monacemTa bazis Seqmna referaluri sistemis ganuyofeli
komponentebia. rekomendirebulia erTi wlis asakis bavSvebis
ufaso da savaldebulo samedicino Semowmebis SemoReba.
•
4.1.3
•
gaizardos moZraobis usafrTxoeba
usafrTxoeba - gamkacrdes kanonebi
moZraobis wesebis darRvevaze, gatarebul iqnes zomebi moZraobis
usafrTxoebis gazrdis mizniT.
saxelmwifo daxmareba
daxmareba
barierebis moSla
da
mobilurobis
da
arqiteqturuli
unarSezRuduli pirebis da maTi ojaxis wevrebis daxmareba –
aucilebelia arsebuli sapensio sistemis ganxilva socialuri
dacvisa da dasaqmebis xelSewyobis miznebis balansirebis
53
TvalTaxedvidan. im SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa
momvlelebisaTvis, romlebic mudmiv mzrunvelobas saWiroeben,
daxmarebis aRdgenis sakiTxi unda gadawydes momvlelis
interesebisa da muSaobis SesaZleblobis gaTvaliswinebiT.
•
pensiis SenarCuneba – unarSezRuduli pirebisTvis sapensio
SeRavaTebis SenarCuneba maTi dasaqmebis SemTxvevaSi uaRresad
mniSvnelovania.
•
unarSezRudulobis
damowmeba
eba – unarSezRudul pirTa
unarSezRu
dulobis statusis damowm
yovelwliuri samedicino Semowmebis procedurebi daxvewas
saWiroebs. Semowmeba ufaso unda iyos.
•
socialuri muSaki – saxelmwifom mxari unda dauWiros
socialuri muSakebis momzadebas, raTa maT moiZion informacia
SezRuduli unaris mqone adamianebze da daxmareba gauwion maT.
rekomendirebulia socialuri dacvisa da ganaTlebis sferoSi
momuSave pirebisaTvis socialuri muSaobis moklevadiani
saswavlo kursebis mowyoba. es mogvcems kadrebis naklebobis
kopmpensaciis SesaZleblobas 2-4 wlis ganmavlobaSi, Tbilisis
saxelmwifo universitetSi socialuri muSakebis pirveli nakadis
gamoSvebamde.
•
SemzRudveli/
dveli/ar
arqiteqturuli
mobilurobis SemzRu
dveli/
arqiteqturuli barierebis moSla –
axalmSenebare infraqtruqtura gaTvaliswinebuli unda iyos
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis saWiroebisaTvis
(quCebze etlisTvis gasasvlelebis, SenobebSi pandusebis mowyoba,
da liftebis etliT Sesvlis SesaZleblobis gaTvaliswineba).
invalidebs unda qondeT qalaqSi Tavisuflad gadaadgilebis
saSualeba. SesaZleblobis farglebSi unda moxdes arsebuli
infrastruqturis, maT Soris, sazogadoebrivi transportis
SezRudul SesaZleblobebis mqone adamianebis saWiroebaze
morgeba. rekomendirebulia- SezRudul SesaZleblobis mqone
amerikelebis aqti (Americans with Disabilities Act - ADA) gacnoba,
proeqtirebis standartebze, publikaciebsa da teqnikur
daxmarebebze informaciis misaRebad.
•
etlebiT, protezebiTaA da sxva damxmare saSualebebiT
uzrunvelyofa – saxelmwifom mxari unda dauWiros sawarmoebs,
romlebic protezebs, orTezebs, yavarjnebs da smenis aparatebs
awarmoeben da zemoTxsenebuli damxmare saSualebebi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebs ufasod an wilobrivi gadaxdis
safuZvelze unda miewodos.
4.1.4
monacemTa Segroveba
SeuZlebelia unarSezRudulobis politikis Taobaze informirebuli
gadawyvetilebis miReba qveyanaSi unarSezrudulobis monacemTa bazis
54
uqonlobis pirobebSi. Aucilebelia dauyovnebliv daiwyos
unarSezRudulobasTan dakavSirebuli statistikuri da kvleviTi
monacemebis Segroveba. Mmonacemebis gamoyenebas SeZleben sxvadasxva
dawesebulebebi da saxelmwifo struqturebi prevenciuli programebis
SemuSavebisa da monitoringisTvis, momsaxureobis gasawevad, da
unarSezRudul pirTa sazogadoebaSi integraciaze monitoringis
dasamyareblad. informaciis SegrovebaSi sxvadasxva saxelmwifo
struqtura SeiZleba iRebdes monawileobas, magram uaRresad
mniSvnelovania, rom qveynis masStabiT monacemTa Tavmoyras mxolod
erTi saxelmwifo struqtura uwevdes koordinacias. aseve
mniSvnelovania, rom monacemebis Segroveba xdebodes msoflio
jandacvis organizaciis funqcionirebis, invalidobisa da
janmrTelobis klasifikaciis (ICF) mixedviT da gaeros invalidobis
statistikis vaSingtonis jgufis mier SemuSavebuli monacemTa
instrumentis mixedviT. Ees xels Seuwyobs invalidobis Taobaze
monacemTa Segrovebas da maT iseT sazomebSi gamoxatvas, romlebic
SesaZleblobas iZlevian qveyanaSi arsebuli mdgomareoba Sedarebul
iqnes saerTaSoriso monacemebTan. es aucilebeli RinisZiebebia
unarSezRudulobaze monacemTa Segrovebis gasaumjobeseblad da
saerTaSoriso standartebTan Sesabamis RonisZiebaTa SesamuSaveblad.
sasurvelia, rom saqarTvelo CaerTos am saerTaSoriso ZalisxmevaSi da
uzrunvelyos Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis
saministros da socialuri dazRvevis erTiani saxelmwifo fondis
bazebis Sesabamisoba msoflio jandacvis organizaciis standartebTan.
unda SemuSavdes unarSezRudulobis monacemTa Segrovebis erovnuli
strategia; unda ganisazRvros is, Tu monacemTa Segrovebis romeli
meTodebis gamoyeneba iqneba mizanSewonili (mosaxleobis aRwera,
gamokiTxva, administraciuli registracia). unarSezRudulobaze
monacemTa erovnul strategiasTan dakavSirebuli aqtiobebi Semdegia:
•
arsebuli saxelmwifo monacemTa bazebis gadasinjva da
gafarToeba - socialuri dazRvevis erTiani saxelmwifo fondis
(ssdf) monacemTa baza mxolod samedicino xasiaTis informacias
Seicavs. aucilebelia misi gafarToeba raTa masSi areklili iyos
socialuri da ekonomiuri informacia unarSezRuduli pirsa da
mis ojaxis Taobaze. dasaqmebisa da socialuri dacvis
saxelmwifo saagentos aqvs socialurad daucveli mosaxleobis
monacemTa baza. SesaZloa azri qondes monacemTa am ori bazis
Sejerebas da mis msoflio jandacvis organizaciis
saxelmZRvanelo principebTan SesabamisobaSi moyvanas.
•
damatebiTi monacemebis moZieba unarSezRudul pirebTan
dakavSirebiT – aucilebelia, rom saxelmwifom moiZios
informacia im unarSezRudul pirebze, romlebic ar arian
registrirebuli ssdf-s monacemTa bazaSi. ssdf-s da jandacvis
55
saministros aqvs Tavis ofisebis farTe qseli mTels
respublikaSi. iq dasaqmebuli socialuri muSakebisa da sxva
TanamSromlebis daxmarebiT SesaZlebelia Sesabamis raionebSi
mcxovrebi unarSezRuduli pirebis gamovlena da maT Sesaxeb
saWiro informaciis moZieba.
•
unarSezRudulobasTan dakavSirebiT kvlevebis Catareba –
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebTan dakavSirebuli
monacemebis moZiebasTan erTad aucilebelia gairkves invalidebis
aRricxvaze ar dadgomis mizezebi da misi Sedegebi. regionebSi
unarSezRudulobis gavrcelebis dazustebiT Seiqmneba da
ganxorcieldeba Carevis mizanmimarTuli gegmebi. aucilebelia
saqarTveloSi gavrcelebuli Tandayolili anomaliebisa da
genetikuri daavadebebis kvleva. Mmeti informacia aris saWiro
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisa da maTi momvlelebis
saWiroebebis gasagebad. Sromis bazrisa da sxvadasxva tipisa da
simZimis unarSezRudulobis mqone adamianebis SesaZleblobebis
Seswavla dagvexmareba dasaqmebis efeqturi politikis
SemuSavebaSi.
•
unarSezRudul
SezRudulo
obis Seswavla – specialuri kvleva unda
bavSvTa unar
SezRudul
Catardes unarSezRudul bavSvebze. Uunda gairkves maTi
ganaTlebis saWiroebani da maT ganviTarebasTan dakavSirebuli
sakiTxebi. monacemTa bazaSi aucilebelia qve-sistemis Seqmna,
romelSic Seva informacia bavSvis samedicino diagnozis,
akademiuri, inteleqtualuri da ganviTarebis dinamika, swavlebis
tipi, informacia ojaxis socio-ekonomikuri mdgomareobaze.
informacia ojaxis Semadgenlobaze, aseve USezRuduli
SesaZleblobis mqone piris sqesi, asaki, misamarTi da sxva
Zireuli informacia. Seswavlil unda iqnas gonebrivi CamorCenis
SemTxvevebis gazrdisa da skolaSi ar siarulis mizezebi.
4.2
dasaqmeba
saxelmwifo mogebuli darCeba, Tu xels Seuwyobs SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis reabilitacias da Seuqmnis maT pirobebs,
rom Tavad mixedon Tavs. saboloo jamSi, sxva yvelaferTan erTad, es
daxmarebis mudmivad gacemaze ufro iafi dajdeba. aucielbelia
gansakuTrebuli zomebis gatareba SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebis dasaqmebisaTvis.
4.2.1
•
dasaqmebis SesaZ
SesaZleblobebis Seqmna
xelSewyobi
SeqmnisTvis
dasaqmebis xelS
ewyobi garemos Seqmni
sTvis safuZvlis momzadeba
– dasaqmebis xelSemwyobi garemos Sesaqmneli programebis
56
SemuSaveba. Ddaxmarebis gaweva Sesasrulebel samuSaos
SeswavlaSi, transportirebaSi, TreiningSi da individualur
zedamxedvelobaSi.
•
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis dasaqmebis saagentos
gaxsna –gaixsnas dasaqmebis saagenti
SezRuduli SesaZleblobebis mqone
pirebisaTvis, romelic samuSaos
moZiebasTan erTad aseve Seasrulebs
unarSezrudul pirTa dasaqmebis
saWiroebebsa da SesaZleblobebze
informaciis miRebis wyaros funqcias.
•
pirebze
SezRuduli SesaZleblobis mqone pir
ebze
orientirebuli sawarmoebis mxardaWera –
quTaisis centri kargad aris aRWurvilia
protezebis damzadebisTvis. saxelmwifom
mxari unda dauWiros am centrs masalebis
miwodebis meSveobiT.
•
Mmcire stamba
Mmcire stambis gaxsna,
sadac SezRuduli
Sesazleblobebis
mqone pirebi
imuSaveban SeiZleba
mdgradi proeqtis karg
magaliTad iqces.
Ggaxsnis Semdeg man
TviTon unda
moaxerxos Tavis
Senaxva. iq SeiZleba
daistambos socialuri
xasiaTis masalebi
SesaZleblobis
is mqone pirebis maRaziebi – SezRuduli
SezRuduli SesaZleblob
SesaZleblobebis mqone pirebisaTvis daxmarebis gaweva, raTa
Tbilissa da quTaisSi gaixsnas maRaziebi, sadac gaiyideba
unarSezRuduli pirebis mier warmoebul saqoneli.
•
saTemo organizaciebi –aRmosavleT saqarTveloSi arsebuli ori
Temze-dafuZnebuli
soflis
gamocdilebis
gaTvaliswinebiT
sxvaganac Seiqmnas msgavsi struqturebi, sadac sxvadasxva saxis
unarSezRuduli adamianebi SesZleben cxovrebas da muSaobas.
•
specifiurad SezRuduli SesaZleblobebis unaris mqone
adamianebze gamiznuli dasaqmebis saSualebebis
aRdgena
dgena/Camoyalibeba
aRdgena
/Camoyalibeba – miuxedavad imisa, rom specifiurad,
SezRuduli SesaZleblobebis mqone adamianebze gamiznuli
dasaqmeba ar warmoadgens sazogadoebaSi integrirebis saukeTeso
gzas, cxadia, rom mkveTrad gamoxatuli unarSezRudulobis
SemTxvevaSi es SeiZleba adamianis dasaqmebis erTaderT gzas
warmoadgendes. kargi iqneba warsulSi arsebuli amgvari
organizaciebis aRdgena, maTi materialuri bazebisa da
gamocdilebis gamoyeneba (mag. usinaTloTa yruTa kavSirebis
mflobelobaSi arsebuli sawarmoebi da saxelosnoebi). am
specializirebul sawarmoebSi aseve garkveuli odenobiT unda
muSaobdnen ara unarSezRuduli pirebi, rac samuSao adgilze
invalidTa integracias Seuwyobs xels.
57
•
saxlSi muSaoba – Seiqmnas saxlSi muSaobis SesaZleblobebi
maTTvis visac Zlier aqvs SezRuduli gadaadgilebis unari.
isini SeiZleba dasaqmdnen xelosnobiT, kerviT, qargviT, SekeTebiT
da sxva.
4.3
ganaTleba
4.3.1
ganaTlebis politikis SemuSaveba
ganaTlebis politika – ganaTlebisa da mecnierebis saministrom
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTa ganaTlebis sakiTxebze
momuSave arasamTavrobo organizaciebTan erTad unda SeimuSavos
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa ganaTlebis zogadi politika.
politikaSi gaTvalisiwnebuli unda iyos iuneskos, msoflio bankis da
sxva saerTaSoriso organizaciebis mier ganaTlebis sferoSi
SemuSavebuli saxelmZRvanelo principebi, magaliTad, ganaTleba
yvelasaTvis (Education For All - EFA) . inkluziuri ganaTleba saskolo
sistemisaTvis saukeTeTeso gadawyvetilebas warmoadgens, radgan mas
SeuZlia yvela moswavlis saWiroebebs daakmayofilebda. xazi unda
gaesvas im garemoebas, rom inkluziuri ganaTleba ver ganviTardeba
zogadad skolebis ganviTarebisgan mowyvetiT. inkluziuri ganaTleba
ar unda iqnes ganxiluli rogorc specifiuri sakiTxi, aramed
ganxiluli unda iqnes rogorc midgoma mTeli saskolo sistemis
ganviTarebis mimarT. inkluzia ar niSnavs mxolod unarSezRuduli
bavSvebis zogadsaganmanaTlblo skolebSi miRebas. igi gulisxmobs
yvela bavSvis swavlebisadmi, miuxedavad imisa aris is SezRuduli
SesaZleblobis Tu ara, gansxvavebuli midgomis gamoyenebas. amasTan
aRsaniSnavia, rom inkluziasTan erTad saqarTvelos konteqstSi
ganaTlebis SesaZleblobebis mTeli speqtri unda iqnes ganxiluli.
rogorc es araerT kvlevaSi aRiniSna, TiToeuli pirisaTvis
ganaTlebis tipis vargisianoba mTel rig faqtorebzea damokidebuli,
maT Soris: unarSezRudulobis saxeze, xelmisawvdom saSualebebsa da
resursebze da socialuri konteqstze. Aamdenad, ar unda moxdes
skola-internatebisa da specialuri skolebis ugulvelyofa.
4.3.2
inkluziuri ganaTleba
•
inkluziuri ganaTleba unda daiwyos skolamdel asakSi, sabavSvo
baRebSi. saWiroa maswavlebelTa da skolebis xelmZRvanelebis
Treiningi imis Taobaze, Tu ra igulisxmeba bavSvze orientirebul
swavlebaSi da rogor unda moxdes klasSi sxvadasxva
SesaZleblobis mqone bavSvebis mxardaWera.
•
unda gaizardos ganaTlebisa da mecnierebis saministros
SesaZleblobebi yvela doneze politikisa da programebis
gansaxorcieleblad.
58
•
unda moxdes skolebis momarageba kompiuterebiT, saswavlo damxmare
masalebiT da TvalsaCinoebiT, wignebiT da sxva saWiro
aRWurvilobiTa da masalebiT.
4.3.3
specializirebuli
specializirebuli skolebi
•
specializirebul skolebSi unda moxdes programebisa da swavlis
meTodebis gadasinjva da ganaxleba. unda momzaddes da gamoicas
specialuri saxelmZRvaneloebi.
•
SezRuduli SesaZleblobebis mqone moswavleebisaTvis aucilebelia
damoukidebeli cxovrebisTvis aucilebeli unar-Cvevebis, aseve
qalaqSi orientaciis swavleba.
•
im SezRuduli SesaZleblobebis mqone moswavleebze, romlebsac
amis unari gaaCniaT, gamiznulad iqnes mimarTuli wera-kiTxvis
swavleba.
•
ganxorcieldes specialuri RonisZiebebi yru moswavleebisTvis
kiTxvis Sesawavlad.
•
Camoyalibdes centrebi, sadac individualuri muSaoba iwarmoebs
smenadaqveiTebuli pirebis smenis gaumjobesebisa da maTTvis
metyvelebis swavlebisTvis, mag. gamoyenebul iqnes audiovizualuri
meTodis qveyanaSi ukve arsebuli warmatebuli gamocdileba.
4.3.4
profesiuli
profesiuli da sauniversiteto ganaTleba
•
gaTvaliswinebul iqnes programebi SezRuduli SesaZleblobis
pirebisTvis axladCamoyalibebul profesiuli ganaTlebis sistemaSi.
•
mieceT SezRuduli SesaZleblobis pirebs SesaZlebloba gaiaron
profesiuli gadamzadebis kursebi.
•
Seiqmnas SezRudul SesaZleblobebis mqone pirebisaTvia
sauniversiteto ganaTlebis miRebis SesaZlebloba. Camoyalibdes
resur-centerebi SezRuduli SesaZleblobebis mqone
studentebisTvis sam - oTx did universitetSi mainc. dakompleqtdes
centrebi damxmare personaliT da aRiWurvos isini specialuri
teqnikiT.
•
xeli Seewyos .distantur swavlebas.
4.3.5
mSoblebis/momvlelebis
mSoblebis/momvlelebis ganaTleba
•
SemuSavdes
bavSvebze
da
ganxorcieldes
•
gamioznuli programebi, maT Soris:
•
yru bavSvebis
swavleba;
mSoblebisa
da
SezRuduli
ojaxis
SesasZleblobebis
wevrebisTvis
Jestis
59
enis
•
Treiningi daswavlis da im kognitur sirTuleebis Taobaze,
romelsac awydebian SezRuduli SesaZleblobebis mqone bavSvebi da
imaze, Tu rogor SeiZleba momvleli daexmaros bavSvs am
sirTuleebis gadalaxvaSi.
•
Treiningi ojaxis invalidi wevris movlaze, SezRuduli
SesaZleblobis mqone piris gadaadgilebis usafrTxo xerxebze.
•
broSurebis momzadeba da gavrceleba sxvadasxva saxis
unarSezRudulobaze da SezRudul SesaZleblobis pirTa movlaze.
•
daxmarebis gaweva mSobleTa urTierTmxardaWeris
CamoyalibebaSi.
4.3.6
jgufebis
maswavlebelTa momzadeba
•
maswavleeblTa da damxmare personalis momzadeba SezRuduli
SesaZleblobebis mqone moswavleTa swavlebisa da inkluziisaTvis.
•
Treiningebis Catareba inkluziaze.
•
regularuli Treiningebis Catareba maswavleblebisTvis SezRuduli
SesaZleblobis mqone bavSvebis ganaTlebis sakiTxebze.
•
maswavleblebisTvis SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis
ganaTlebis Sesaxeb inovaciuri midgomebis Sesaxeb informaciis
regularulad miwodeba.
4.4
jandacva da momsaxureba
4.4.1
jandacvis
jandacvis xelmisawvdomobis
xelmisawvdomobis gazrda
gazrda
miuxedavad imisa, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa nawils,
unarSezRudulobis saxidan gamomdinare\ specialuri samedicino
momsaxureoba ZiriTadad ar esaWiroeba, samedicino momsaxureobis,
gansakuTrebiT ki reabilitaciis da Terapiis xelmisawvdomoba da
xarisxi bevrisTvis ZiriTad problemas warmoadgens. aucilebelia
momsaxureobis gaumjobeseba jandacvis yvela - prevenciis,
diagnostikis Tu mkurnalobis etapze.
a. prevencia
•
Tandayolili unarSezRuduloba – SesaZlebelia mTeli rigi
zomebis miReba Tandayolili unarSezRudulobis riskis
Sesamcireblad, maT Soris saxelmwifo programaSi Semdegi
sakiTxebis CarTva:
•
prenataluri Semowmebebis ufasod Catareba SesaZlebeli
Tandayolili anomaliebis gamosavlenad.
60
•
dedebisTvis informaciis miwodebaOorsulobis periodSi
saTanado dietis dacvis aucileblobaze.
•
riskis jgufis mqone mSoblebis konsultireba genetikis
sakiTxebze.
•
orsuli qalebis skriningi.
•
samuSao pirobebiT gamowveuli unarSezRuduloba – mTeli rigi
zomebi unda gatardes sawarmoo travmebis prevenciis mizniT.
kerZod:
•
TanamSromlebis informireba samuSaosTan dakavSirebul
usafrTxoebis zomebze.
•
samuSao garemos usafrTxoebis monitoringi TanamSromlebisgan
Sedgenili usafrTxoebis monitoringis jgufis mier.
•
Seiqmnas dajarimebis meqanizmebi samuSao pirobebis usafrTxoebis
darRvevis SemTxvevebisTvis.
b. diagnostika
•
skriiningi Tandayolili metaboluri disfunqciis Sesamowmeblad
•
miewodos informacia mSoblebs unarSezRudulobis niSnebze da
nabijebze, romlebic unda gadaidgas unarSezRudulobis
aRmoCenis Semdeg
•
SezRuduli SesaZleblobebis mqone bavSvebis mSoblebis mimarTva
specialistebTan, maT Soris ara-samedicino sferos
specialistebTan, raTaA dauyovnebliv iqnes miRebuli zomebi
unarSezRuduliobis uaryofiTi Sedegebis minimumamde dasayvanad.
•
fsiqikuri aSlilobis Sefasebis multi-disciplinaruli
komisiis specialistebiT dakompleqtdes mobiluri jgufebi
TbilisSi, dasavleT da aRmosavleT saqarTveloSi. Segrovdes
informacia Soreul adgilebSi mcxovreb fsiqikuri aSlilobis
mqone bavSvebze.
•
sistematurad ganxorcieldes monitoringi bavSvebis
unarSezRudulobaze.
•
SemuSavdes gamWvirvale kriteriumebi fsiqikuri aSlilobis
mqone pacientebis saxelmwifo dawesebulebebSi ganTavsebsa da
yofnasTan dakavSirebiT.
c. mkurnaloba
•
saxelmwifom daafinansos SezRuduli SesaZleblobis mqone
pacientebis mkurnaloba.
61
•
Seicvalos wamlebis vauCerebiT gacemis sistema. Mmieces
gansazRvreuli Tanxis farglebSi pacients nebismieri wamali.
•
Seiqmnas reabilitaciis centrebis qseli - TiTo centri mainc
TiTo regionSi, sadac moxdeba samedicino, socialuri da
fiqologiuri reabilitacia, gapirobebul iqnes curvis, varjiSis,
masaJis da manualuri Terapiis SesaZleblobebi.
•
saxelmwifo programebiT uzrunvelyofil iqnes SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis adgilobriv kurortebze
reabilitacia
•
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis ojaxis wevrebisTvis
xelmisawvdomi gaxdes reabilitaciisa da mkurnalobis programebi
•
Tbilisis fsiqiatriul saavadmyofoSi gaixsnas bavSvTa
ganyofileba
•
garemontdes kojris fsiqiatriuli saavadmyofo da ganTavsdes iq
saavadmyofo fsiqikuri aSlilobis mqone bavSvebisa da maTi
mSoblebisaTvis. Catardes saavadmyofoSi Treiningebi
sasicocxlod aucilebel unar-Cvevebis asaTviseblad bavSvebTan
da fisikuri aSlilobis mqone bavSvebis movlaze mSoblebTA
4.4.2. samedicino personalis kvalifikaciis amaRleba
4.5
•
Seiqmnas kursebi unarSezRudulobaze da Cautardes isini
samedicino personals
•
samedicino personals mieces inter-disciplinaruli praqtikis
gavlis SesaZlebloba
•
reabilitaciis specialistebis momzadebis mizniT moxdes
personalis gadamzadeba.
•
dainergos licenzirebis sistema SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebis movlisa da specialuri damxmare saSualebebis
warmoebisaTvis.
sazogadoebrivi cnobierebis amaRleba da izolaciis
daZleva
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis CarTva sazogadoebis
politikur, ekonomikur, kulturul da yoveldRiur cxovrebaSi
cnobierebis amaRlebis saukeTeso saSualebaa. garda amisa, damatebiTi
zomebis gatarebaa saWiro imisTvis, rom Seicvalos saqarTveloSi
arsebuli unarSezRudulobis ugulvelyofis tendencia da
diskriminaciuli damokidebuleba SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirTaA mimarT
62
sazogadoebriv
sazogadoe
briv cnobierebis amaRlebaze mimarTuli programebi –
masobrivi sainformacio saSualebebi sazogadoebrivi cnobierebis
amaRlebis erT erTi yvelaze qmediTi instrumentia.
unarSezRudulobasTan dakavSirebuli satelevizio gadacemebi,
gadacemebi unarSezRudulobaze da invalidTa integraciis
warmatebul SemTxevebze, unarSezRudulobasTan dakavSirebuli
warmatebuli saerTaSoriso pratqikis gaSuqeba, unarSezRuduli
pirebis tele da radiogadacemebSi monawileoba xels Seuwyobs
sazogadoebis gaTviTcnobierebas da amave dros ufro xilvads
gaxdis SezRuduli SesaZleblobis mqone adamianebs. beWvdiT mediam
aseve unda Seitanos wvlili am kampaniaSi. Sexvedrebi da diskusiebi
unarSezRudulobaze TemebSi, skolebsa da umaRles saswavleblebSi,
aseve mniSvnelovnad Seuwyoben xels sazogadoebis mier SezRuduli
SesaZleblobebis mqone pirTa adeqvatur aRqmas.
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebisTvis informaciis
xemisawvdomobis gazrda – specialuri zomebi unda iqnas miRebuli
imisaTvis, rom SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebma Tavi
sazogadoebis nawilad igrZnon. aseT zomebs warmoadgens mag.
yruebisaTvis satelevizio gadacemebis Jestis enaze Targmanis
TanxlebiT gaSveba, moZraobis SezRudvis mqone pirebisaTvis
satelevizio gadacemebis gakeTeba detaluri vizualuri
infgormaciiT sazogadoebrivi daniSnulebis Senobebze, parkebze,
maRaziebize, kafeebsa da quCebze.
unarSezRuduli pirebis xilvadobis gazrda – yoveldRiuri
Sexvedra SezRudul SesaZleblobis pirebTan, Tundac SemTxveviTi
da xanmokle xels Seuwyobs maTi, rogorc sazogadoebis nawilis
miRebas. skolis saxelmZRvaneloebSi SezRuduli SesaZleblobebis
pirTa suraTebis moTavseba, safosto markebis gamoSveba SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis suraTebiT, invalidTa monawileoba
teleserialebSi zegavlenas iqoniebs unarSezRudulobaze
sazogadoebaSi adeqvaturi damokidebulebis Camoyalibebaze.
garToba da dasveneba – dasvenebas da garTobas udidesi
potenciali gaaCnia socialuri integraciis gazrdisaTvis. Am mizniT
SeiZleba gamoyenebul iqnes Semdegi aqtiobebi:
-sporti da sportuli Sejibrebebi
-
klubebi, sadac SesaZlebeli iqneba SezRuduli
SesaZleblobebis pirebis Sexvedra
-
axalgazrduli centrebi
63
-
gasarTobi programebis Jestis enaze Targmnis
uzrunvelyofa
-
patriotTa sazafxulo banakebSi SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebis monawileoba
-
fotos, qargvis, cekvis da sxva jgufebis Seqmna
-
gamofenebisa da festivalebis mowyoba SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis monawileobiT.
eklesiis monawileoba – saqarTveloSi eklesiis aqtiuri
monawileoba friad nayofieri iqneba SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebis problemebis gagebisa da maTi sazogadoebis nawilad
miRebis saqmeSi.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis da maTi momvlelebis
organizaciebis mxardaWera – organizaciebis stimulireba
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTaTvis Tanaswori uflebebisa
da SesaZleblobebis gapirobebisaTvis Sesabamisi advokatirebis
programebisa da lobirebis kampaniebis gansaxorcieleblad.
saerTaSoriso organizaciebTan kavSirebis gaZliereba.
gzebze usafrTxoebis gazrda- Catardes kampania moZraobis
usafrTxobis gazrdis mizniT. skolebSi Catardes gakveTilebi
moZraobis usafrTxoebaze, fexiTmosiaruleTa mier quCaze gadasvlis
wesebis dacvis aucileblobaze.
amaRlebis
kampaniaa
magaliTi 11:: sazogadoebrivi cnobierebis amaRleb
is SemoTavazebuli kampani
unarSezRudulobaze””
“ sazogadoebrivi cnobierebis amaRleba unarSezRudulobaze
proeqtis ganmaxorcielebeli: “bavSvTa harmoniuli ganviTarebis asociacia’ da sxva
specialistebi.
ZiriTadi aqtiobebi:
aqtiobebi:
•
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis sakiTxebTan dakavSirebiT tele
da radiogadacemebis mowyoba.
•
satelevizio socialuri reklamis momzadeba da gaSveba.
•
sainformacio broSurebis momzadeba da gavrceleba;
tele da radiogadacemebi Tok-Souebi sadav ganxiluli iqneba saqarTveloSi
unarSezRuduli pirebis winaSe mdgomi problemebi, aseve SezRudul SesaZleblobebis mqone
pirTa cxovreba da saqmianoba; diskusiebSi monawileobas miiReben samTavrobo
struqturebis, SezRudul SesaZleblobebis mqone pirTa arasamTavrobo organizaciebis
warmomadgenlebi da sxva dainteresebuli pirebi (samoqalaqo sazogadoebis, eklesiis
warmomadgenlebi, politikuri liderebi, gamoCenili mwerlebi, tele-saxeebi).
gamocxaddeba tenderi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis problemebze saukeTeso
tele-rgolis dasamzadeblad. gamarjvebuli gamovlindeba konkursis safuZvelze.
64
momzaddeba sainformacio broSurebi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis sakiTxebze
momuSave arasamTavrobo organizaciebTan TanamSromlobT. broSurebi gavrceldeba
sazogadoebaSi.
sxvadasxva sazogadoebrivi kampaniebi daigegmeba da Catardeba 3 dekembers (SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis saerTaSoriso dRes) da 14 ivnis (SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebis uflebebis dacvis dRes).
saWiro dafinanseba
dafinanseba da resursebi
satelevizio da radiogadacemebi:
satelevizio eTerisa da radioeTeris dro
samuSao jgufi
socialuri satelevizio rgolebi:
gadaRebis droisa da samuSao jgufis xarjebi
satelevizio eTeris dro
sainformacio
sainformacio broSurebi
awyobis, gamocemis da gavrcelebis xarjebi
danaxarjebi socialur aqciebze
saofise xarjebi
mosalodneli Sedegebi:
proeqtis warmatebiT ganxorcielebis Sedegad gaizrdeba sazogadoebrivi cnobiereba
unarSezRudulobasTan mimarTebaSi, Seicvleba sazogadoebis damokidebuleba SezRuduli
SesaZleblobebis pirTa mimarT. igi Tavis wvlils Seitans stereotipebis msxvrevaSi da
daanaxebs sazogadoebas, rom unarSezuduli pirebi sazogadoebis Rirseuli da
warmatebuli wevrebi arian. proeqti xels Seuwyobs unarSezRudulobis problemebze
momuSave sxva arasamTavrobo organizaciebTan kavSirebis gaZlierebas da TanamSrom;lobas,
maT integracias da maTi aqtiobebis propagandas.
65
danarTi I: bibliografia
fondi horizonti, (2002). invalidi bavSvebis dacvasTan dakavSirebiT
saxelmwifo politikis ZiriTadi mimarTulebebi
saqarTvelos socialuri dazRvevis gaerTianebuli saxelmwifo fondi
(2005). 2004 wlis ZiriTadi indikatorebi Sromisuunarobis Taobaze da
samedicino-socialuri komisiis muSaobis Sefaseba. statistikuri
masalebi, Tbilisi
SaraSiZe, m., voriseki, j., giguaSvili, n., da sanikiZe,m. (2005).
saqarTveloSi fsiqikuri AaSlilobis
da gonebrivi CamorCenis mqone
pirTa mdgomareobisa da saWiroebebis Sefaseba.
DCDD (1994). Dutch coalition on disability and development .www.dcdd.ne
Eklund, A. (2005). Assessment of physical rehabilitation services in Georgia.
Freund, P.E.S. & McGuire, M,B. Health, Illness and the Social Body. (1999). New Jersey:
Prentice Hall.
Kavale, K.A.,& Firness, S.R. (1999). Effectiveness of special education. 3rd ed. In C.R
Reynolds & T.B. Gutkin (Eds). The handbook of school psychology. NY: John Willey
Lauer, R.H. (1998). Social problems and quality of life. 7th ed. Boston, Mass: McGrow Hill.
Telia, R. (2004). Study of institutions. Situational analysis. Tbilisi.
Open Society Institute. (2005). Access to Education and Employment for People with
Intellectual Disabilities. Summary reports.
United Nations (2005). Humanitarian Situation and the way to development 2006.
Wilkinson, S. (1994). Psychological aspects of physical disability. In A.Broome & S. Llewelyn,
Eds. Health Psychology. 2nd ed. London: Chapman and Hall.
Wolfensburger, W. (1976).Principle of Normalization in Human Services. Toronto: National
Institute for Mental Retardation.
66
danarTi II: siRrmiseuli interviuebis detaluri reziumeebi
interviu
interviu 1. momvleli, Tbilisi
TariRi: 29.06. 2006
intervius tipi: momvleli
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 34
invalidi respodentis saxeli: ana
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 10
invalidobis saxe: cerebraluri dambla
invalidi respodentis saxeli: Temuri
sqesi: mamrobiTi
asaki: 11
invalidobis saxe: usinaTloba
34 wlis leilas hyavs ori invalidi Svili: 10 wlis ana da 11 wlis
Temuri. orive bavSvi dabadebidan invalidia: mariams aqvs cerebraluri
dambla, Temuri ki usinaTloa. bavSvebs leilas deda uvlis. leila
saavadmyofoSi muSaobs damlageblad, misi meuRle ki muSaa. Oojaxi
Zalian Raribia; cxovroben or oTaxSi. ana skolaSi leilas dedas
dahyavs. mariams axla SeuZlia fexiT siaruli axlo manZilze: xandaxan
is gadis ezodan da kedel-kedel miuyveba mezobel saxlebs. mariams
aqvs invalidis etli, romelic sabavSvo baRma gadasca. mariams igi jer
ar gamouyenebia, radgan leila Tvlis, rom etlis gamoyeneba
gaazarmacebs bavSvs. anas mdgomareoba gacilebiT ufro mZime iyo,
magram axtalaSi Catarebuli ramdenime mkurnalobis Semdeg mas
moZraobis unari bevrad gauumjobesda.
orive bavSvs SeuZlia damoukideblad Cacma, Wama da tualetSi wasvla.
magram imis gamo rom saxlis iataki uswormasworoa, bavSvebi xSirad
ecemian. isini xandaxan gadian ezodan.
bavSvebis movla Zalzed rTulia. leilac da dedamisic fizikurad da
moralurad gadaRlilebi arian da stresul mdgomareobaSi imyofebian.
maT ukve yvelafris survili dakarguli aqvT. magram gacilebiT ufro
rTuli iyo, rodesac bavSvebi patarebi iyvnen.
ganaTleba
bavSvebi dadian skolaSi. ana zogadsaganmanaTleblo skolis moswavlea,
magram mas ganviTarebasTan dakavSirebuli problemebi aqvs da misi
moZraobis unaric SezRudulia. temuri dadis specializirebul
67
skolaSi usinaTloTaTvis. skola sakmaod moSorebiTaa saxlidan.
Temuri skolaSi leilas dahyavs. isini mgzavroben avtobusiT.
mgzavrobis xarji, dReSi 2 lari, tvirTad awveba ojaxs. Temuris
SeuZlia skolaSi darCena, radgan is skola-internatia, magram mas ar
unda iq daZineba.
mariams uWirs swavla. is arc bavSvebs eTamaSeba, magram mainc moswons
skolaSi siaruli. Temuri kargad kiTxulobs da wers breiliT. mas
Zalian moswons skola magram ara aqvs wignebi. misi didi survilia
kompiuteris Seswavla da Zlier ganicdis, rom ara aqvs amisi
SesaZlebloba. mas imedi aqvs, rom odesme Tvali aexileba. skolaSi
aranair cxovrebiseul unar-Cvevebs ar aswavlian am saxis invalid
bavSvebs.
socialuri integracia
bavSvebi dadiodnen Taduli kekenaZis specializirebul sabavSvo baRSi.
transportirebisaTvis saWiro 10 lars baRi faravda. isini
monawileobdnen maia bibileiSvilis programaSic, sadac maT hqondaT
kvebac da sxva bavSvebTan garTobis saSualebac, magram programa
daixura. ana da Temuri dadiodnen arasamTavrobo organizaciaSi
“Tanadgoma”, romelsac bavSvebi cirkSi dahyavda. am RonisZiebebsa da
programebs adgilobrivi arasamTavrobo organizaciebi axorcielebdnen.
ana dadioda diRmis sareabilitacio centrSi, rac mas Zalian daexmara.
yvela es programa uaRresad sasargeblo iyo rogorc bavSvebisaTvis,
aseve maTi mSoblebisaTvis, romlebsac Sexvedrebisa da urTierTobis
SesaZlebloba eZleodaT. leila ambobs, rom axla misi megobrebi
mxolod invalidi bavSvebis mSoblebi arian. mas didad exmareba
mSoblebTan Sexvedra da azrebis da problemebis gaziareba.
daxmareba
isini saxelmwifosgan pensias iReben.MsaavadmyofoSi damlageblad
muSaoba leilas imaSi exmareba, rom bavSvebs ufaso samedicino
momsaxureba aqvT. Tbilisis samedicino centrma igi bavSvebTan erTad
axtalaSi ramdenjerme gaamgzavra. Zalian Znelia muSaoba da invalidi
adamianebis movla. saxelmwifo materialurad unda exmarebodes aseT
ojaxebs. invalidebisTvis unda arsebobdes iseTive tipis sawarmoebebi,
rogoric adre iyo.
jandacva
xalxi maT kargad eqceva. temuris ar esaWiroeba regularuli
samedicino mkurnaloba. mariams periodulad esaWiroeba mkurnaloba,
maT aqvT janmrTelobis polisi (gacemuli saxelmwifos mier), magram
igi gamousadegaria - ar uzrunvelyofs saWiro medikamentebiT. mariams
esaWiroeba masaJebi da wylis procedurebic. mas sWirdeba
reabilitacia, magram diRmis sareabilitacio centrSi moxvedra
rTulia.
68
ra SeiZleba gakeTdes?
fuli rom hqondeT, leila saxls gaaremontebda.
interviu 2. SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, Tbilisi
Tbilisi
TariRi: 22.06.2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
unarSeRudulobis saxe: smenis daqveiTeba
respondentis saxeli: marika
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 15
15 wlis Mmarika dabadebidan smenadaqveiTebulia. dedamisic
smenadaqveiTebulia. ojaxis sxva wevrebs: Zmas, ZmisSvils, deidas da
deidaSvils ara aqvT smenasTan dakavSirebuli problemebi. ojaxi
saSualo Semosavlebis mqonea da maTi bina karg mdgomareobaSia.
marikas aqvs smenis aparati, magram ar xmarobs, radgan misi xma
aRizianebs. mas SeuZlia damoukideblad cxovreba; Mmarika yvelafers
akeTebs saxlSi, dadis sayidlebze. yvelaze mTavari problema, rasac
igi ojaxSi awydeba, komunikaciaa. mas da ojaxis wevrebs erTmaneTis ar
esmiT. misi deidaSvili xSirad Tarjimnis rols asrulebs.
ganaTleba
marika dadis specializirebul skolaSi. is manikuris Semsaswavlel
kursebsac eswreba. Mmarika me_10 klasSia. ambobs, rom skola aranair
ganaTlebas ar iZleva. bavSvebis umetesobas ar esmis maswavleblebis.
bavSvebi erTmaneTs aswavlian kidec da exmarebian, gaugon
maswavleblebs. maswavleblebma ar ician Jestebis ena.
integracia
marika sazogadoebaSi Tavs uxerxulad grZnobs, radgan Jestebis enaze
saubari iqcevs xalxis yuradRebas. maT xSirad dascinian. gare
samyarosTan urTierToba Mmarikas uWirs. mas hyavs daaxloebiT 10
megobari, zogierTi maTgani smenadaqveiTebulia, zogs ki smenadoba
normaluri aqvs. igi xSirad xedavs mis mimarT sibraluls normaluri
smenadobis mqone adamianTa TvalebSi.
daxmareba
marika saxelmwifosgan iRebs yovelTviur 33-larian pensias. yruTa
kavSiris daxmarebiT is dasasveneblad iyo sazafxulo banakSi da
zRvaze. igi monawileobs cekvisa da simReris wreebSi. rodesac Mmarikas
aqvs raime problemebi, is kavSirSi midis.
69
jandacva
mas ar esaWiroeba aranairi mkurnaloba.
ra SeiZleba gakeTdes?
marika Tvlis, rom sasargeblo iqneboda kavSirSi sportuli jgufebis
Seqmna; fuli rom hqondes, Tavad daafinansebda maT. Mmarikas azriT,
mTavaria hyavdeT Tarjimnebi, rac daexmareba smenedaqveiTebulebs sxva
xalxTan urTierTobaSi.
imedi da SiSi
mas arafris ar eSinia. yvelaze metad RmerTis imedi aqvs.
interviu 3: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, Tbilisi
TariRi: 13.07.2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: usinaTloba
respodentis saxeli: laSa
sqesi: mamrobiTi
asaki: 29
goCa ucolSviloa. igi dedasTan erTad cxovrobs. dedac invalidia mas mxedveloba aqvs daqveiTebuli. goCas SeeZlo mxolod mzis Suqis
danaxva. mas dabadebidan cudi mxedveloba hqonda, 13 wlis asakSi
mTlianad dakarga mxedveloba erT TvalSi, cota xanSi ki – meore
TvalSic. goCas misi da exmareboda, ukiTxavda wignebs da yvelgan Tan
dayveboda. axla mas ojaxi hyavs da uwindeburad veRar exmareba. dedas,
susti mxedvelobis gamo, uWirs goCasTan erTad siaruli,
gansakuTrebiT ki daRamebisas.
isini cxovroben oroTaxian binaSi, romelic karg mdgomareobaSia da
mdebareobs centrSi. ojaxi SeiZleba CaiTvalos saSualo Semosavlebis
mqoned.
goCa Civis, rom arafers akeTebs mTeli dRis ganmavlobaSi, radgan ar
SeuZlia damoukideblad saxlidan gasvla. rodesac naTesavebi an
megobrebi ikribebian, Cveulebriv, mis wasayvanadac modian. saxlSi igi
sakmaod damoukidebelia: SeuZlia sakuTari Tavis movla da
gadaadgileba.
ganaTleba
sanam odnav xedavda mainc, goCa dadioda zogadsaganmanaTleblo
skolaSi. 13 wlis asakSi igi gadavida specializirebul skolaSi
usinaTloTaTvis. magram iq goCa ver iRebda saWiro ganaTlebas da
70
informacias. skolaSi ar iyo kompiuterebi. goCas TqmiT, skola bevrad
Camouvardeba ruseTis spacializirebul skolebs, sadac bavSvebs
aswavlian qalaqSi moZraobas da sxva praqtikul unarCvevebs. goCas
aqvs kompiuteri xmovani programiT, romelsac igi axla swavlobs.
dasaqmeba
goCa amJamad umuSevaria. adre kiTxulobda leqciebs kerZo
universitetSi, romelic Semdeg daixura. misi mTavari problema isaa,
rom ar SeuZlia gareT gasvla Tanmxlebi piris gareSe. samsaxuri rom
hqonoda, mainc ver SeZlebda iq siaruls. “Sesabamisi kvalifikaciac rom
mqondes, aravin ar amiyvans samsaxurSi usinaTlobis gamo. me mxolod
damcineben.” yvelaze metad is awuxebs, rom ar SeuZlia sakuTari Tavis
uzrunvelyofa.
socialuri integracia
goCa megobrebTan Tavs Tavisuflad grZnobs; xandaxan arc ki
axsendebaT goCas problemebi. yofila SemTxvevebi, rodesac mas amouRia
kaseta, raTa enaxa randeni firi iyo darCenili; goCas aviwydeboda, rom
ver xedavda. goCas megobrebi misi Tanaklaselebi an jgufelebi arian.
erTmaneTs kviraSi an TveSi erTxel xvdebian, maSin rodesac megobrebi
moiclian, radgan isini, misgan gansxvavebiT, muSaoben. “bevrs vecodebi,
rac Zalian maRizianebs. me ar vTvli Cems Tavs sacodav adamianad.”
zogierTi adamiani dascinis mas.
daxmareba
goCa aranair Semweobas ar iRebs, garda pensiisa, Tumca bevri
saSualeba arsebobs mis mdgomareobaSi myofi adamianebis
dasaxmareblad. upirveles yovlisa maT esaWiroebaT kargi pensia da
Tanmxlebi piri.
jandacva
mas TvalebisTvis medikamentebi ar esaWiroeba.
ra SeiZleba gakeTdes?
specializirebul skolebSi swavlebis done unda amaRldes.
aucilebelia skolebSi cxovrebiseuli unarCvevebis swavleba, aseve
skolebis kompiuterebiT aRWurva. samedicino daxmareba unda iyos
ufaso. mxedveloba daqveiTebulTa erT nawils esaWiroeba mkurnaloba,
magram usaxsrobis gamo isini amas ver axerxeben da mTlianad kargaven
mxedvelobas. unda Seiqmnas Tanmxlebi pirebis samsaxuri. usinaTlos
unda SeeZlos am samsaxurSi darekva, rodesac dasWirdeba
gadaadgileba. saamisod ki saWiroa maRali pansia an polisi. unda
tardebodes RonisZiebebi usinaTloTa monawileobiT, raTa
sazogadoebam dainaxos, rom maT SeuZliaT raRacis gakeTeba... rom ar
arian sabraloni. janmrTeli bavSvebi adreul asakSi unda iyvnen
informirebulebi invalidobis Sesaxeb, raTa adeqvaturad iurTierTon
71
invalid pirebTan. goCas fuli rom hqondes, gamouSvebda wignebs an
diskebs.
SiSi da imedi
yvelaze metad mas martoobis eSinia; saerTod ki - codvebis da
RmerTis. mas mxolod RmerTis imedi aqvs.
damatebiT SekiTxvebze gvipasuxa goCas 68 wlis dedam, romelic aris
pirveli jgufis mxedvelobadaqveiTebuli invalidi. adre
usinaTloTaTvis arsebobda Tanmxleb pirTaA da wamkiTxvelTa
samsaxuri. deda depresiaSi vardeba, roca xedavs, rom misi Svili
verafers ver akeTebs da mas TviTver exmareba. dedas unda, rom goCa
daojaxdes. mas aSinebs Svilis momavali: vin mixedavs goCas dedis
gardacvalebis Semdeg?
interviu 4: SezRudul SesaZleblobaTa mqone pirTa organizacia,
Tbilisi
TariRi: 13.07.2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa organizacia
organizacia:
organizacia: usinaTloTa kavSiri
respodentis saxeli: merabi
usinaTloTa kavSiri daarsda 1926 wels. igi 4,000 wevrs iTvlis. 250
wevri dasaqmebulia. maTi umravlesoba (139) kavSirSi muSaobs. kavSirs
aqvs didi Senoba da igi solidur sakuTrebas flobs sawarmoebis,
miwis da sxvadasxva aqtivebis saxiT. kavSiri Tavis sakoncerto darbazs
aqiravebs da am Semosavlidan im pirebis xelfass faravs, romlebic
kavSirSi muSaoben. kavSirs 24 filiali da 30-mde organizacia gaaCnia.
kavSiri investors eZebs da SiSobs, rom saxelmwifo qonebas waarTmevs.
amisi arapirdapiri mcdeloba saxelmwifos ukve hqonda. kavSiri evropis
usinaTloTa kavSiris da usinaTloTa msoflio kavSiris wevria, magram
mas sawevros gadaxdis SesaZlebloba ar gaaCnia.
ganaTleba
specialuri xmovani kompiuteruli programa qarTul enaze Seiqmna
fondi Ria sazogadoebis grantiT. axla programa iyideba 180 larad.
dasaqmeba
dasaqmeba erT-erTi mTavari problemaa. igi ver gadawydeba saxelmwifos
mier mizanswrafuli politikis gatarebis gareSe. saxelmwifom
socialuri anaricxebis 20%-dan invalidebisTvis unda gamoyos 3%. es
Tanxa SeiZleba daixarjos samuSao adgilebis Sesaqmnelad. kidev erTi
72
SesaZleblobaa gadasaxadebis Semcireba im sawarmoTaTvis, sadac
invalidebi arian dasaqmebuli. invalidebis Sroma ar SeiZleba
Seedaros jansaRi adamianebis Sromas. maTTvis unda Seiqmnas
specialuri garemo. usinaTloebs SeuZliaT imuSaon xmovan programian
kompiuterebze. maTi TiTebi Zalian mgrZnobiarea da kargad SeuZliaT
iseTi saqmis keTeba, rac moiTxovs gazrdil mgrZnobelobas.
integracia
yvelaze didi dabrkoleba aris gadaadgileba. usinaTloebs
saqarTveloSi ara aqvT specialurad gawvrTnili ZaRlebis gamoyenebis
saSualeba, radgan es Zalian Zviria (Tumca ZaRlebis specialuri
gawrTvna saqarTveloSi SesaZlebelia). integracias SeiZleba xeli
Seuwyos specialurad gawvrTnilma ZaRlebma, Tanmxlebma pirebma da
axalma teqnologiebma. xmovani interaqtiuli mobiluri telefonebi
aseve exmareba komunikacias. integracia gulisxmobs sazogadoebaSi
Serwymas. komunistebis dros arsebobda dasaqmeba usinaTloTaTvis,
magram es iyo rezervaciis msgavsi sawarmo.
ra SeiZleba gakeTdes?
saqarTvelos prezidentis aparatTan unda Seiqmnas SezRuduli
SesaZleblobebis mqone pirTa sakiTxebis sakoordinacio sabWo. igi,
ZiriTadad, invalidebisgan unda Sedgebodes.
interviu 5: mom
momvleli, Tbilisi
TariRi: 23.06.2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: Tina
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 47
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: ana
invalidobis saxe: cerebraluri dambla, smenis daqveiTeba
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 8
mzias hyavs rva wlis cerebraluri dambliT daavadebuli gogona. mzia
buRaltrad muSaobs, magram samsaxurSi TveSi erTxel an orjer midis.
TanamSromlebi iTvaliswineben mis mdgomareobas da aZleven mas amis
saSualebas. ojaxi aris saSualo Semosavlebis mqone, cxovrobs
erToTaxian binaSi, aqvs gazis gamaTbobeli nikala da mobiluri
telefoni. Mmziam da misma meuRlem ana iSviles, rodesac igi 1 Tvis
iyo. Mmziam simptomebi 5 Tvis asakSi SeniSna. ana ar dadis skolaSi. igi
drois umetes nawils atarebs saxlSi an dedasTan erTad seirnobs
ezoSi da zooparkSi. anas aqvs sasmeni aparati, magram ver sargeblobs;
73
xandaxan etlSi jdeba da ise gadaadgildeba saxlSi. ana
damoukideblad ver uvlis Tavs. mas yvelafers deda ukeTebs. roca
mSoblebi megobrebTan an naTesavebTan midian, bavSvic Tan mihyavT,
radgan misi saxlSi marto datoveba ar SeiZleba.
mzia mudmivi stresis qveSaa, mas aravin exmareba bavSvis movlaSi. Mmzias
deda ver exmareba xandazmulobis gamo. roca Mmzia midis samsaxurSi,
misi megobari rCeba anasTan. Mmzias meuRle ambobs, rom igi depresiaSia
bavSvis mdgomereobis gamo da amitomac svams. saRamos, roca
samsaxuridan brundeba, igi bavSvs urTierTobs.
ganaTleba
ana ver dadis zogadsaganmanaTleblo skolaSi. specializirebuli
skola ki Zalian Sorsaa da Mmzias ar SeuZlia bavSvis tareba. anas
uWirs sazogadoebrivi transportiT moZraoba. erTxel Mmziam waiyvana
bavSvi avtobusiT, magram ana xelebs ukontrolod amoZravebda da
mgzavrebs exeboda; Mmzias Txoves, rom gaekontrolebina Svili, magram
rogor?
mziam daiqirava Jestebis enis maswavlebeli. isini orive swavlobdnen,
ana gacilebiT ukeTesad axerxebda amas, vidre Mmzia. magram erTi
gakveTili 15 lari Rirda da Mmziam ver SeeZlo safasuris gadaxda.
daqveiTebuli smenis gamo anas ganviTareba Seferxebuli aqvs, Tumca
umniSvnelod. mas yvelaferi ainteresebs da yvelafris keTeba surs. ana
monawileobda programaSi, romelsac axorcielebda arasamTavrobo
organizacia "Tanadgoma"; bavSvebi cekvavdnen, mRerodnen, erTobodnen da
urTierTobdnen. programa daixura.
socialuri integracia
mezobels hyavs anas Tanatoli gogona. mezoblebi xSirad stumrobdnen
maT, magram Semdeg Sewyvites, radgan bavSvma daiwyo fexis Treva;
albaT, cdilobda miebaZa anasTvis. mSobels aRar dahyavs bavSvi
anasTan. anas esaWiroeba urTierToba, garToba, stimulireba, magram igi
martoa. “mas unda yvelafris keTeba, magram ar SeuZlia”. anas mTavari
problema komunikaciis SeuZleblobaa. mas ar hyavs megobrebi. quCaSi
gamvlelebi da mezoblebis mas Tbilad epyrobian.
jandacva
anas ar esaWiroeba specialuri medikamentebi. mas reabilitaciisaTvis
sWirdeba mxolod wylis procedurebi. Mmzia SiSobs, rom bavSvs raRaca
awuxebs da stkiva, magram is ver ekontaqteba Svils.
saWiroeba
yvelaze metad mas sWirdeba momvleli da ufro maRali pensia. Mmzia
gadaRlilia. mas ukve TviTonac awuxebs janmrTeloba. igi
gansakuTrebiT gadaRlilia Svilis garTobiT.
74
ra SeiZleba gakeTdes?
kargi iqneba, Tu gagrZeldeba "Tanadgomis" programis dafinanseba, Tu
gaizrdeboda pensia, rac mas momvlelis daqiravebis saSualebas
miscemda. Mmzia Tvlis, rom aseT saxis invalidi bavSvebi ar unda
dadioden zogadsaganmanaTleblo skolebSi, radgan isini yovelTvis
iqnebian arasasurveli yuradRebis centrSi. janmrTeli bavSvebi ver
SeZleben koncentracias swavlaze. anas unda hqondes wylis
procedurebis Catarebis da varjiSis saSualeba. aseT bavSvebs unda
emsaxurebodes specialuri avtobusi skolaSi wasayvanad, unda
arsebobdes klubebi da dRis centrebi, sadac msgavs mdgomareobaSi
myofi bavSvebi erTmaneTs Sexvdebian, iurTierToben da gaerTobian.
fuli rom qondes, daiwyebda sakuTar bizness, rom Semdeg SvilisTvis
gadaeca.
imedi da SiSi
mas yovelgvari imedi gadawuruli aqvs. mxolod imas natrobs, rom misi
gardacvalebis Semdeg anas gverdiT hyavdes iseTi adamiani, vinc mas
mouvlis.
interviu 6: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, Tbilisi
TariRi: 22.06.2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: smenis daqveiTeba
respodentis saxeli: maria
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 32
maria gaTxovilia da hyavs ori Svili, romlebsac ara aqvT smenis
problema. ojaxi saSualo Semosavlebis mqonea da maTi bina karg
mdgomareobaSia. ojaxs hyavs manqana da aqvs mobiluri telefoni. marias
meuRle da mSoblebi smenadaqveiTebulni arian. maria dabadebidan
smenadaqveiTebulia. is aswavlis Jestis enas kavSirSi. maria sakmaod
damoukidebelia, uvlis sakuTar Tavs da TviTon akeTebs yvelafers
saxlSi. mas hqonda sasmeni aparati, magram ver gamoiyena. pirvelad
aparatiT isargebla 6 wlis asakSi, magram ver Seegua mas.
ganaTleba
mas damTavrebulli aqvs smenadaqveiTebulTa skola. iq ar aswavlidnen
sasicicxlod aucilebel Cvevebs. skolaSi marias uWirda saswavlo
programis aTviseba.
75
dasaqmeba
maria muSaobs kavSirSi Jestis enis maswavleblad, Tumca uxelfasod,
radgan programas ara aqvs dafinanseba. manamde igi muSaobda kavSiris
saxelosnoSi mqsovelad.
socialuri integracia
maria ar grZnobs aranair sirTules, rodesac smenadaqveiTebulTa
Soris imyofeba. magram Cveulebriv sazogadoebaSi maria xSirad
Riziandeba, radgan verc TviTon agebinebs sxvas da Tavadac uWirs
sxvisi gageba. erTaderTi problema aris is, rom mas ar yavs Tarjimani.
misi megobrebi ZiriTadad arian smenadaqveiTebulebi, Tumca megobrobs
mezoblebTanac. maT is ecodebaT.
daxmareba
saxelmwifosgan maria iRebs mxolod invalidis 33-larian pensias,
saojaxo daxmarebas da SeRavaTs gazsa da eleqtroenergiaze. kavSiri
exmareba mas sakvebi produqtebiT da samedicino momsaxurebiT.
jandacva
invalidobis saxeobidan gamomdinare, marias ar esaWiroeba specialuri
samedicino momsaxureba.
saWiroebebi
erTaderTi, rac mas sWirdeba, aris Tarjimani. yvelaze ufro is
awuxebs, rom mas ar SeuZlia urTierToba garSemo myofebTan.
ra SeiZleba gakeTdes?
smenadaqveiTebulTa kavSiris programebi unda finansdebodes. unda
arsebobdnen Tarjimnebi, SesaZlebeli unda iyos Jestis enis Seswavla.
fuli rom hqondes, gamoiyenebda ojaxis saWiroebebisTvis.
SiSi da imedi
yvelaze metad Svilebis momavali aSinebs. imedi aqvs, rom
smenadaqveiTebulTaTvis raime Seicvleba da isini ukeT SeZleben
garemosTan adaptacias.
saubari gagrZelda ojaxis wevrTan, marias meuRlesTan. igi aseve
smenadaqveiTebulia da muSaobs kavSirSi. igi imeorebs, rom yvelaze
metad saWiroa Tarjimnebi. ambobs, rom xalxs ecodeba
smenadaqveiTebulni, zogi dascinis kidec maT.
interviu 7: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, dasavleT
saqarTvelo
TariRi: 20.06.2006
76
misamarTi: quTaisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: usinaTloba
respodentis saxeli: gio
sqesi: mamrobiTi
asaki: 69
gio verafers ver xedavs. is cxovrobs ZmasTan, rZalTan da or
ZmisSvilTan erTad. maTi bina avariuli mdgomareobaSia. zamTarSi isini
Tbebian SeSis RumeliT. respondents eSinia misi gamoyeneba da
daJinebiT moiTxovs eleqtrogamaTbobels, magram ojaxi ver ixdis
eleqtroenergiis gadasaxads. sicivis gamo gios stkiva weli, ris
gamoc is gaRizianebuli da agresiulia. gio bavSvobidan invalidia; mas
fexebi awuxebda. erT dRes daiZina da rodesac gaiRviZa, veRaraferi
dainaxa. damoukideblad gio TiTqmis verafers akeTebs. igi Zlivs agnebs
saabazano oTaxs. ZmisSvilebi exmarebian mas banaobaSi, saWmels rZali
umzadebs. gios yvelaze metad rZlis imedi aqvs. igi mTel dRes atarebs
Tavis oTaxSi. adre radios usmenda mTeli dRe, magram axla aRar.
ojaxis yvela wevri umuSevaria. isini cxovroben saxelmwifo pensiaze.
daxmareba
invalidobis pensiis garda, igi iRebs medikamentebs kaTolikuri
organizaciidan.
ra SeiZleba gakeTdes?
giosTvis Zalzed mniSvnelovania, rom misi momvlelic iRebdes pensias.
mas ar SeuZlia muSaoba an raimes keTeba damoukideblad.
imedi da SiSi
mas Zalian eSinia martoobis. mas xalxis da RmerTis gulmowyalebis
imedi aqvs.
interviu 8: saxelmwifo organizacia, Tbilisi
TariRi: 18.04.06
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: organizacia
respodentis saxeli: manoni xaCiZe, saqarTvelos socialuri dazRvevis
erTiani saxelmwifo fondi, sameTvalyureo sabWos Tavmjdomaris
moadgile.
saqarTvelos axali kanonmdeblobis Tanaxmad, qmedunarianobis
SezRudva ganisazRvreba sami xarisxiT: mkveTri, mniSvnelovani da
77
zomieri, im funqciebis Sesabamisad, romelTa ganxorcielebac SeuZlia
ama Tu im pirs. saxelmwifos ara aqvs Tanxebi sareabilitacio
programebisaTvis. iwyeba axali programa, romlis mizania
invalidTaTvis dRis centrebis Seqmna. sxvadasxva adgilobrivi
arasamTavrobo organizaciebi tenderSi iReben monawileobas am
programis gansaxorcieleblad. yvlaze kargi pirobebi SezRuduli
SesaZleblobebis mqone pirebis integraciisaTvis TbilisSia.
arsebobs ramdenime problema:
samedicino daxmareba, faqtiurad, mTlianad fasiania. im SemTxvevaSic
ki, rodesac samedicino momsaxurebas afinansebs saxelmwifo,
pacienti jer ixdis safasurs da mxolod Semdeg unazRaurdeba mas es
Tanxa.
adamians SesaZleblobis SezRudvis statusi rom ganusazRvron
(Semdeg ki yovelwliurad gadaamowmon misi statusi), man unda
gadaixados 25 lari poliklinikaSi an saavadmyofoSi.
socialuri izolacia aris yvelaze didi problema.
ra SeiZleba gakeTdes?
fuladi daxmareba, romelic cxovrebiseul minimums daakmayofilebs.
samuSao adgilebis Seqmna specialurad SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirTaTvis.
yvela Senoba adaptirebuli unda iyos invalidTa saWiroebebisTvis,
unda moewyos pandusebi da tualetebi, gakeTdes etlebisTvis
specialuri gasasvlelebi quCebze.
Targmani Jestis enaze.
inkluziuri sabavSvo baRebi.
prezidentTan unda arsebobdes specialuri mrCeveli invalidTa
sakiTxebze.
wels gadawyda, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone pirs SeuZlia
imuSaos da amasTanave SeinarCunos pensia.
pensia unda hqondeT aseve momvlelebs, rogorc es adre iyo
miRebuli.
78
interviu 9: arasamTavrobo organizacia, Tbilisi
TariRi: 11.04.06
misamarTI: Tbilisi
intervius tipi: organizacia
respodentis saxeli: Salva, yruTa kavSiri
saqarTveloSi daaxloebiT 5,000 smenadaqveiTebuli adamiania. kavSirSi
3,000 adamiania gaerTianebuli. kavSiri ufro socialuri klubia, sadac
smenadaqveiTebuli adamianebi ecnobian saqarTvelosa da msoflioSi
mimdinare ambebs da erTmaneTTan urTierToben. kavSirs aqvs filialebi
regionebSi. qalaqis centrSi mas aqvs kargi Senoba, Tumca igi remonts
saWiroebs.
ganaTleba
problema imaSi mdgomareobs, rom yruebs, ZiriTadad, ar SeuZliaT werakiTxva. amaSi brali specializirebul skolebs miuZRviT. swavlebis
done iq Zalian dabalia, maswavlebelTa umravlesobam ar icis Jestis
ena, radgan warsulSi ganaTlebis saministro krZalavda mis
gamoyenebas. skolebSi ar tardeba Treiningebi, imisaTvis rom
moswavleebi moamzadon sazogadoebaSi integraciisaTvis. TbilisSi aris
erTi specializirebuli baRi 80 bavSvisTvis da erTi skola-internati,
sadac 180 moswavlea. kidev erTi skola-internati moqmedebs quTaisSic.
dagegmilia skolis gaxsna baTumSi.
yvela smenadaqveiTebuli bavSvi rodi dadis skolaSi. raionebSi
mcxovreb ojaxebs socialur-ekonomiuri pirobebis gamo bavSvebis
dedaqalaqSi Camoyvanis SesaZlebloba ara aqvT. zogierT ojaxs ar
surs bavSvebis internatebSi datoveba. raionebSi dedaqalaqTan
SedarebiT bevrad ufro uaresi viTarebaa. smenadaqveiTebul bavSvebs
aqvT ganviTarebis problemebi informaciis uqonlobis gamo. maT
esaWiroebaT fsiqologiuri reabilitacia. smenadaqveiTebulebs uWirT
TavianTi azrebis gamoxatva. sabWoTa kavSiris dros arsebobda
specialuri iuridiuli institutebi, stomatologiuri skola
smenadaqveiTebuli pirebisaTvis ruseTSi.
dasaqmeba
umTavresi problema umuSevrobaa. kavSirs hqonda 14 sawarmo: sami
maTgani TbilisSi, danarCeni ki raionebSi. 1991 wels gauqmda
sagadasaxado SeRavaTebi invalid pirTa organizaciebisTvis, ris
Sedegad sawarmoebi daixura da gaiZarcva.
socialuri integracia
smenadaqveiTebul adamianebs, ZiriTadad, awuxebs is informaciuli
vakuumi, romelSic isini cxovroben. mxolod sazogadoebrivi
79
mauwyeblobis arxze 12-saaTiani axali ambebi gadis Jestis enis
TanxlebiT. amis misaRwevad kavSiri 3 weli ibrZoda.
mSoblebsac ki ar SeuZliaT sakuTar SvilebTan urTierToba, radgan ar
ician Jestis ena. bevr qveyanaSi kanoni avaldebulebs mSoblebs Jestis
enis Seswavlas. axla smenadaqveiTebulTa kavSiriSi moqmedebs Jestis
enis kursebi. integracia mxolod maSin iqneba SesaZlebeli, rodesac
Tarjimnebi gveyoleba sakmarisi raodenobiT. amJamad Tarjimanebis
naklebobaa. Tbilisi meria afinansebs Tarjimanis momsaxurebas
sasamarTloSi. regionebSi saerTod ar arsebobs Tarjimanis samsaxuri.
kavSirma Seqmna qarTuli Jestis enis leqsikoni, magram ar gaaCnia
saWiro saxsrebi mis gamosacemad.
smenadaqveiTebul pirebs ar irCeven arc centralur da arc
adgilobriv warmomadgenlobiT organoebSi. isini ar arian romelime
partiis wevrebi. kavSirma moaxerxa qarTuli kinoSedevris, “jariskacis
mamis” Targmna. smenadaqveiTebulebma pirvelad ixiles qarTuli filmi
Tavis enaze. filmis Targmna dajda 600-700 lari. smenadaqveiTbulebi
dadian TeatrSi Tarjimnis TanxlebiT. maTTvis ar arsebobs spacialuri
darbazebi.
jandacva
smenadaqveiTebul adamianebs ar esaWiroeba specialuri samedicino
mkurnaloba. saxelmwifo maT exmareba sasmeni aparatebiT. stokholmis
smenisa da metyvelebis reabilitaciis instituti daexmara qarTvel
bavSvebs. 2005 wels institutis ramdenime TanamSromeli imyofeboda
saqarTveloSi 20 dRiT. maT gasinjes bavSvebi sabavSvo baRebSi da
dauriges maT sasmeni aparatebi. aparati exmareba adamians im
SemTxvevaSi, Tu mas aqvs smenis 10-15%. rac ufro adre iwyebs adamiani
aparatis gamoyenebas, miT ukeTesia Sedegebi. misi gamoyeneba unda
daiwyos, rodesac bavSvi aris 2 wlis, ufro gvian asakSi aparatis
gamoyenebas azri ara aqvs.
sazogadoebis damokidebuleba
sazogadoebas smenadaqveiTebuli xalxi ganuviTareblad miaCnia, radgan
Cveulebriv adamianebs ar esmiT maTi.
ra SeiZleba gakeTdes?
umTavresia ganaTlebis miReba skolebSi da momdevno etapzec. unda
aRdges warsulSi arsebuli sazafxulo skolebi smenadaqveiTebuli
bavSvebisTvis. saxelmwifom an bizness unda Seuqmnas stimuli da
invalidTa dasaqmebisTvis Seumciros gadasaxadi, an unda
daavaldebulos maTi dasaqmeba.
80
aucilebelia mSoblebTan muSaoba. rodesac mSoblebi aRmoaCenen, rom
bavSvs smenis problema aqvs, isini sxvadasxva eqimebTan siarulSi bevr
fuls da dros xarjaven. Tumca ufro xSirad amas azri ara aqvs da
amasobaSi ikargeba is dro, rodesac unda moxdes bavSvis SemecnebiTi
SesaZleblobis ganviTareba. smenadaqveiTebulebisTvis Zalian
mniSvnelovania kompiuteris Seswavla. kavSirSi arsebobs kompiuteris
Semswavleli erTi jgufi.
interviu 10: momsaxureobis momwodebeli, Tbilisi
TariRi: 30.06. 2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: momsaxureobis momwodebeli
respodentis saxeli: nestan duduCava
organizaciis saxeli: Tbilisis fsiqo-nevrologiuri klinika
fsiqo-nevrologiuri klinika emsaxureba Tbilisis oTx raions da
monawileobs stacionaluri fsiqiatriuli daxmarebis saxelmwifo
programaSi. programa moicavs mxolod im pacientebs, romelTa
diagnozic aris fsiqozi; igi ar exmareba gonebrivi CamorCenis an sxva
tipis fsiqikuri aSlilobis mqone pirebs.
“realurad, programis mTavari mizania sazogadoebis dacva, igi ar
icavs pacientTa interesebs.”
programa mcire biujetiania. mis farglebSi xdeba pacientisTvis
medikamentebis TveSi 4.50 lariT dafinanseba, rac pacientisaTvis
medikamentebis saWiro raodenobis mxolod meeqvdeds faravs.
mkurnalobis procesSi yuradReba unda gamaxvildes fsiqosocialur
reabilitaciaze. am SemTxvevaSi naklebi medikamentebi iqneba saWiro
agresiis gasaneitraleblad.
reabilitaciis sferoSi pirvel nabijebs dgams fsiqikuri
janmrTelobis asociacia. quTaisis da baTumis dRis centrebSi inergeba
reabilitaciis garkveuli elementebi. asociacias TbilisSi gaxsnili
aqvs 30 pacientze gaTvlil fsiqosocialuri reabilitaciis centri.
msgavsi centrebi Temze unda iyos orientirebuli. yvela ubanSi unda
arsebobdes erTi centri mainc, sadac moxdeba sxvadasxva saxis
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa reabilitacia.
bavSvebi
klinikaSi aRricxvaze dgas fsiqikuri AaSlilobis mqone 700 bavSvi.
bavSvebis umetesobas aqvs cerebraluri dambla. isini mimagrebulni
arian ubnis poliklinikebze, magram yvela mSobels ar dayavs bavSvi
klinikaSi.
81
saqarTveloSi, gansakuTrebiT ki raionebSi, monacemebi pacientTa
raodenobis Sesaxeb, arazustia, cifrebi Semcirebulia. bevr mSobels
ar surs, rom mis Svils hqondes gonebrivi CamorCenilobis oficialuri
sabuTi an isini ver xedaven veranair sargebels registraciaSi.
saqarTvelos kanonmdeblobiT, invalidis pensias mxolod 7 lari
emateba, im SemTxvevaSi, Tu mas Fsiqikuri aSlilobis damadasturebeli
sabuTi gaaCnia.
dasaqmeba
klinikas hqonda Tavisi saxelosnoebi, sadac pacientebi muSaobdnen:
akeTebdnen Sandlebs, keravdnen zewrebs da baliSispirebs, keravdnen
saSinao fexsacmels. sawarmoebs, romlebic asaqmebdnen SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebs, hqondaT garkveuli sagadasaxado
SeRavaTebi. kojorSi iyo maRali donis saavadmyofo, sadac pacientebi
ixdidnen mkurnalobis safasuris naxevars. saavadmofos aqvs didi
teritoria da orsarTuliani Senoba. iq SesaZlebelia gaixsnas bavSvTa
reabilitaciis centri. mSoblebs unda aswavlidnen fsiqikuri
aSlilobis mqone bavSvTa movlas. bavSvebis mkurnalobis xangrZlivoba
unda Seadgendes ramdenime kviras, am periodis ganmavlobaSi
mkurnalobasTan erTad maT unda aswavlidnen cxovrebisTvis
aucilebel ZiriTad Cvevebs.
fsiqiatriis asociacias aqvs sadurglo saxelosno, sadac muSaoben
gonebrivad CamorCenis mqone pirebi.
organizaciebi
arsebobs gonebrivi CamorCenis mqone bavSvTa mSoblebis asociacia.
farmakologiurma kompaniam ian sen silagma Camoayaliba mSobelTa
klubi. axlaxans Seiqmna monitoringis sabWo, romelic uflebamosilia
Tvalyuri adevnos adamianTa uflebebis darRvevas fsiqiatriul
dawesebulebebSi.
ra SeiZleba gakeTdes?
fsiqikuri aSlilobis mqone piri didi tkivilia mTeli ojaxisaTvis.
ojaxis wevrebs esaWiroebaT Tanadgoma. ojaxisTvis xelmisawvdomi unda
iyos pacientis saxlSi movlis da socialuri muSakis momsaxureoba.
SromiTi Terapia Zalian efeqturia da farTod unda dainergos. unda
Seiqmnas Temze orientirebuli sareabilitacio centrebis qseli.
interviu 11: momvleli, dasavleT saqarTvelo
TariRi: 26.06. 2006
misamarTi: quTaisi
82
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: mzia
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 53
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris
piris saxeli: eTeri
invalidobis saxe: cerebraluri dambla
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 18
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: tata
invalidobis saxe: cerebraluri dambla
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 15
ojaxSi orive gogonas aqvs cerebraluri dambla. erTi 15 wlisaa, meore
18 wlis. mSoblebma eqims mxolod mas Semdeg mimarTes, roca meore
Svilic cerebraluri dambliT gaCnda. leningradSi isini gaafrTxiles,
rom SeuTavseblobis gamo ver eyolebodaT janmrTeli Svilebi da
SesTavazes bavSvebis datoveba specialur dawesebulebaSi. mSoblebma
uari ganacxades. bavSvis mama amis winaaRmdegi iyo.
ojaxi Raribia. respodentis meuRles aqvs mcire biznesi, saidanac
miRebuli Semosavali elementaruli moTxovnilebebis dakmayofilebas
xmardeba. saxli sufTaa, magram naxevraddangreuli. gogonebi Zalian
megobruli arian. ufrosi bevrad ukeTes fsiqikur mdgomareobaSia,
vidre umcrosi. gaWirvebiT, magram mainc, mas SeuZlia damoukideblad
moZraoba, laparaki, Wama. Uumcros bavSvs arc laparaki SeuZlia da arc
siaruli. isini cxovroben pirvel sarTulze, magram imis gamo rom
saxls ara aqvs pandusi, ver sargebloben invalidTa etliT. rodesac
bavSvebi patarebi iyvnen, mSoblebi maT parkSi an ezoSi aseirnebdnen.
axla maTi movla gacilebiT Znelia. Ggogoebi ver uvlian sakuTar Tavs.
dedas gogoebis dabana da Cacma uwevs.
mSoblebi stresul mdgomareobaSi arian, maTi janmrTelobac
Seryeulia. gogonebi periodulad dadian reabiltaciis centr “tonus”Si, romelic cerebraluri dambliT daavadebul bavSvebs emsaxureba.
“tonusma” SarSan isini borjomSi waiyvana. wels centris dafinanseba
Zalian SezRudulia, ris gamoc bavSvebs uari uTxres wayvanaze.
borjomSi gatarebuli dro maTTvis yvelaze naTeli da bednieri
mogonebaa. ufrosi gogona ambobs, rom mas iq Seuyvarda erTi biWi da
Zalian undoda mobiluri telefoni, rom mas dalaparakeboda.
interviuerma mas misi telefoniT darekva SeTavaza. Tamarma ramdenime
zogadi winadadebiT mimarTa biWs, igi amiT Zalian gaxarebuli Canda.
eTeri dadis stumrad mezoblebTan. mas Zalian uyvars patara bavSvebi.
igi uyurebs sabavSvo programebs televizoriT.
daxmareba
83
pensiis garda isini periodulad iReben daxmarebas sakveb produqtebis
saxiT. invalidTa quTaisis organizaciam maT gadasca invalidis
etlebi.
ra SeiZleba gakeTdes?
saxelmwifom meti yuradReba unda miaqcios SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebs, Seecados, cotaTi mainc gaaxalisos maTi cxovreba. maT
unda aswavlon Cvevebi, rom hqondeT Semosavali da Tavi igrZnon
sazogadoebis nawilad.
SiSi da imedi
yvelaze ufro dedas aSinebs bavSvebis momavali misi gardacvalebis
Semdeg. igi fiqrobda, rom roca sikvdilis moaxloebas igrZnobda, jer
Svilebs moklavda da mere Tavsac moiklavda. axla Mmzia fiqrobs, rom
albaT ver SeZlebs amis gakeTebas.
interviu 12: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, dasavleT
saqarTvelo
TariRi: 27.06.2006
misamarTi: quTaisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: cerebraluri dambla
respodentis saxeli: ana
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 20
ana 20 wlis lamazi gogoa, didi mowyenili cisferi TvalebiT. is
Tavis asakTan SedarebiT bevrad ufro patarad gamoiyureba. Zalian
Znelia masTan kontaqtSi Sesvla. igi Rrma depresiaSia. anas SeuZlia
laparaki, magram ar unda. mas SeuZlia kiTxva, moZraoba, magram is ar
gadis saxlidan.
anas fsiqologiuri mdgomareoba fexebze warumatebeli operaciis
Semdeg damZimda. mas imedi hqonda, rom Cveulebrivad ivlida operaciis
Semdeg, magram rodesac dainaxa, rom araferi Siecvala, depresiaSi
Cavarda.
ojaxi saSualo Semosavlebis mqonea. mas aqvT kargi 5 oTaxiani saxli
ezoTi. ana cxovrobs dedasTan, ZmasTan da bebiasTan erTad. anas Zma
janmrTelia. etyoba, deda Seguebulia anas mdgomareobas da arafris
gakeTebas ar cdilobs mis gasaumjobeseblad. SekiTxvaze ratom ar
mimarTavs fsiqologs an fsiqiatrs daxmarebisaTvis, man gvipasuxa, rom
es ar uSvelida mis Svils. igi uimedoa da ar ibrZvis Svilis
84
mdgomareobis gasaumjobeseblad. dedam isic aRniSna, rom hyavs
janmrTeli biWi.
Cven SevxvdiT kidev erT invalid bavSvs, irmas. is sakmaod aqtiuria,
velaparakeT mas anas Sesaxeb da vTxoveT masTan urTierToba. irmam
gviTxra, rom ramdenimejer scada ana wayvana eklesiaSi, magram
uSedegod. man aseve aRniSna anas dedis pasiuroba.
interviu 13: momvleli, dasavleT saqarTvelo
TariRi: 27.06. 2006
misamarTi: quTaisi
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: qeTi
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 48
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: ana
invalidobis saxe: cerebraluri dambla
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 20
ana mkurnalobda Tbilisis reabilitaciis centrSi. man gaiara
mkurnalobis kursi evpatoriaSic. is mxolod sxvisi daxmarebiT
gadaadgildeba. anas mdgomareoba gauaresda ori wlis win qirurgiuli
Carevis Semdeg. mas imedi hqonda, rom SeZlebda damoukideblad
siaruls, magram araferi ar Secvlila. ana depresiaSi Cavarda. igi
swavlobda saxlSi, masTan modioda skolis maswavlebeli. man SeZlo 9
klasis damTavreba. misi marto datoveba saxlSi SesaZlebelia mxolod
cota xniT. anas normaluri urTierToba qonda sxvebTan, magram
operaciis Semdeg mdgomareoba Seicvala. axla mas ara aqvs
urTierTobis survili. quTaiselma parlamentis wevrma anas invalidis
etli gadasca.
“xandaxan ana invalidis etliT gamyavs gareT. xandaxan mezoblebi
gvewvevian, magram bavSvebi ar ekontaqtebian anas, verc daavaldebuleb
amis gakeTebas.”
qeTi muSaobda, magram mas samsaxursTvis Tavis danebeba mouwia, radgan
ver axerxebda erTdroulad muSaobasac da anas movlasac. qeTi uCivis
janmrTelobas. igi nanobs, rom anas bavSobaSi ar aswavla qsova. 3 wlis
win bebiam scada amis gakeTeba, magram anam uari ganacxada, Tumca
SeuZlia xelebis xmareba. “qsova rom SeeZlos, dakavdeboda mainc. axla
igi gaunZrevlad zis mTeli dRe.”
85
interviu 14: momvleli, aRmosavleT saqarTvelo
TariRi: 05.07. 2006
misamarTi: Telavi
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: nargiza
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 63
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: laSa
invalidobis saxe: cerebraluri dambla
sqesi: mamrobiTi
asaki: 7
laSa afxazeTidan devnili ojaxis wevria. igi cxovrobs TelavSi
iZulebiT gadaadgilebul pirTa centrSi (yofili sastumro)
mSoblebTan, bebiasTan da ZmasTan erTad. mas ar SeuZlia
damoukideblad Wama da Cacma, magram SeuZlia moZraoba. laSa darbis
sastumros teritoriaze da xandaxan eTamaSeba bavSvebs, magram Zalian
agresiulia, scems da afurTxebs bavSvebs. laSa ver laparakobs. is
dadioda sabavSvo baRSi, magram cota xanSi maswavleblebma uari
ganacxades bavSvis baRSi datovebaze misi agresiulobis gamo. laSas
marto datoveba ar SeiZleba. laSa iRebs pensias, xolo danarCeni
ojaxis wevrebi iReben ltolvilTa Semweobas (11 lari). es ojaxis
erTaderTi Semosavlis wyaroa. isini sakamod Raribebi arian. yvelani
erT oTaxSi cxovroben.
interviu 15: momvleli, aRmosavleT saqarTvelo
TariRi: 05.07. 2006
misamarTi: Telavi
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: mzia
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 38
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: saba
invalidobis saxe: cerebraluri dambla
sqesi: mamrobiTi
asaki: 11
saba cxovrobs dedasTan, ZmasTan da bebiasTan erTad. mama ramdenime
wlis win gardaecvala. isini cxovroben me_4 sarTulze gauremontebel
86
binaSi. sabas aqvs cerebraluri dambla. 9 Tvis iyo, roca ojaxma misi
daavadebis Sesaxeb Seityo.Mmas ar SeuZlia damoukideblad moZraoba,
magram mas sxvisi daxmarebiT SeuZlia gadaadgileba. sabas SeuZlia
damoukideblad Cacma, magram amas imden xans andomebs, rom deda
exmareba mas. deda exmareba banaobaSic. saba Wams damoukideblad.
saba dadis Telavis dRis centrSi. mas exerxeba maTematika da TamaSobs
Wadraks. is yvela saxis TamaSs TamaSobs: dominos, karts, SaSs. mas
SeuZlia kompiuterze muSaoba. saba Zalian kargad xatavs. mas uTxres,
rom mas uCveulo xedva aqvs. is cdilobs saxlSi raRac gaakeTos da
daexmaros dedas da bebias. mas lideris Tvisebebi aqvs da sakmaod
optimistia. is darwmunebulia, rom yvelafris gakeTebas SeZlebs. mas
unda, manqanis marTva iswavlos.
saba ar gadis arc ezoSi da arc mezoblebTan. Riziandeba, roca mas
aSterdebian. magram mas moswons centrSi siaruli, sadac hyavs
megobrebi. saba centrSi manqaniT dahyavs dedas an bebias. xandaxan is
midis sofelSi biZasTan, magram did xans ar rCeba. mas urCevnia saxlSi
yofna. misi saxlSi marto datoveba SesaZlebelia. igi advilad Sedis
xalxTan kontaqtSi, magram mas ar uyvars daTmobaze wasvla. amis gamo
xSirad kamaTobs ZmasTan.
ra SeiZleba gakeTdes?
sazogadoebas unda axsovdes, rom invalidobisgan aravinaa dazRveuli.
urTierToba SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebTan unda
gaZlierdes. isini Tavs unda grZnobdnen sazogadoebis srulfasovan
wevrebad. unda moewyos SezRuduli SesaZleblobis mqone da janmrTeli
bavSvebis Sexvedrebi. yvelaze mniSvnelovani urTierTobaa. SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebs unda SeeZloT muSaoba. magaliTad sabas
SeuZlia kompiuterze muSaoba da is Zalian bednieri iqneboda, rom
SeeZlos fulis gamomuSaveba ojaxisTvis.
interviu 16: momvleli, aRmosavleT saqarTvelo
TariRi: 06.07. 2006
misamarTi: Telavi
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: Tamari
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 58
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: ivane
invalidobis saxe: meningitiT gamowveuli unarSezRuduloba
sqesi: mamrobiTi
asaki: 11
87
ivane sawolsaa mijaWvuli. is daaxloebiT 11 wlisaa. ivanes uvlis
bebia, romelmac ar icis bavSvis zusti asaki. isini cxovroben Telavis
maxloblad, sofelSi, dangreul saxlSi. bebia da SviliSvili
ukidures siRatakeSi imyofebian. maT saWmelic ara aqvT da suls
mezoblebis sikeTis wyalobiT iTqvamen.
ivanes deda ramdenime wlis win gardaicvala, da mas sami patara Svili
darCa. ivane janmrTeli bavSvi iyo, magram 3 wlis asakSi avad gaxda,
rogorc Cans, meningiti daemarTa. roca mSoblebma bavSvi eqimTan
miiyvanes, ukve Zalian dagvianebuli iyo da mas veRar uSveles. amis
Semdeg igi veRarc dadis da veRarc laparakobs. ojaxi cxovrobs
rusTavSi, maTi binac saSinel mdgomareobaSia, saxuravidan wyali
Jonavs. ivanes mama daojaxda da biWi eyola. samive bavSvs patronoben
bebia da babua. Tamaris janmrTeloba Seryeulia, mas tuberkulozi aqvs.
mas undoda invalidi bavSvis wayvana specializirebul dawesebulebaSi,
magram bavSvis mamam amis neba ar darTo. bebias ara aqvs bavSvis movlis
saSualeba. bavSvi wevs loginSi, mdumared da Zalzed danaRvlianebuli
TvalebiT Sescqeris kedlebs da masTan periodulad misul xalxs.
gamxdari umoZrao fexebiT is 6 wlis bavSvs gavs.
interviu 17: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, aRmosavleT
saqarTvelo
TariRi: 07.07. 2006
misamarTi: Telavi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: xerxemlis Zlieri deformacia
respodentis saxeli: fiqria
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 28
fiqrias kuzi aqvs 8 wlis asakidan. mas damTavrebuli aqvs Telavis
universitetis istoriis fakulteti. is cxovrobs sakuTar saxlSi
dedasTan da ZmasTan erTad. Zma Telavis universitetis leqtoria.
fiqria muSaobda eklesiis sainformacio centrSi, werda statiebs
saeklesio JurnalisTvis. magram Jurnalis gamocema droebiT Sewyda.
axla is agrovebs masalas TuSeTis saeklesio moRvaweebis
Sesaxeb.Lfiqria ganaTlebuli adamiania da cdilobs, fexi aubas
cxovrebas. xerxemlis mZime deformaciam imoqmeda mis fsiqologiur
mdgomareobaze. xerxemlis problemebis gamo mas ar SeuZlia didi xani
jdoma an siaruli. fiqria Zalian male iRleba da ewyeba tkivilebi.
misi erTi filtvi ar funqcionirebs, zog organos Secvlili aqvs
mdebareoba. mas awuxebs haeris ukmarisobac. fiqria morwmunea, misi
babua mRvdeli iyo.
88
dasaqmeba
fiqria darwmunebulia, rom misi umuSevroba gamowveulia fizikuri
nakliT. is ambobs, rom garegnoba Zalian mniSvnelovania. “garegnuli
nakli SesamCnevia, Sinagani ki ara. visac Sinagani naklovanebebi aqvT,
miRebulebi arian sazogadoebaSi, isini normalurebad iTvlebian. jer
Tvali xedavs da mere goneba.”
socialuri integracia
deformacia uaryofiT gavlenas axdens fiqrias pirad cxovrebazec. mas
hyavda sayvareli adamiani, magram man uTxra, rom ver aiRebda Tavis
Tavze pasuxismgeblobas. is xalxis mxridan grZnobs siTbos da dadebiT
damokidebulebas mis mimarT. fiqria ambobs, rom mas arasrulfasovnebis
kompleqsia, romlisgan ganTavisuflebac Zalze Znelia.
ra SeiZleba gakeTdes?
xalxma SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi unda miiRos
sazogadoebis srulfasovan wevrebad. “xalxs unda esmodes, rom Tu
viRac ar aris Sennairi, es imas ar niSnavs rom is Senze naklebia
rogorc pirovneba.”
invalidoba Riad unda ganixilebodes masmediis saSualebiT.
SezRuduli SesaZleblobis pirebs esaWiroebaT fsiqologiuri
momzadeba. eklesiam unda ilaparakos invalidobis Sesaxeb, xeli unda
gauwodos maT, mrevls unda ganumartos, Tu ratom unda daxmarebos
invalidebs. xalxma RmerTi unda iwamos. fsiqologia da rwmena Zalian
axlosaa erTmaneTTan. adamiani, romelsac ar swams, Zalian advilad
vardeba depresiaSi. unda igrZnobodes, rom saxelmwifo zrunavs
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebze. amis gamoxatuleba SeiZleba
iyos specialuri savali bilikebis mowyoba invalidTa etlebisTvis.
invalidebisaTvis savarjiSo darbazebSi Sesvla ufaso unda iyos.
interviu 18: momvleli, Tbilisi
TariRi: 20.06. 2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: manana
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 58
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: mzia
invalidobis saxe: cerebraluri dambla
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 25
89
ojaxi Raribia. bina saremontoa. manana meTodistad muSaobs sabavSvo
baRSi. misi meuRle 65 wlisaa da muSaobs gazis kompaniaSi. vaJiSvili 28
wlisaa. aqvs universitetis diplomi, magram umuSevaria. mananas meore
qaliSvili studentia.
mzia dabadebidan invalidia. igi loginadaa Cavardnili, ver dadis da
ver laparakobs. misi mdgomareoba bolo dros gauaresda, manamade mas
SeeZlo cota laparaki. damoukideblad arafris keTeba ar SeuZlia da
martoc ver rCeba saxlSi. roca manana samsaxurSia, mas da an Zma uvlis.
maT aranairi daxmareba ara aqvT 33-lariani saxelmwifo pensiis garda.
yvelaze Znelia, rodesac sakuTar Svils am mdgomareobaSi xedav da ver
exmarebi, gansakuTrebiT epilefsiuri krunCxvebis dros.
mTeli ojaxi stresSia. mananas qmari moiTxovs Mmzias specializirebul
dawesebulebaSi moTavsebas, magram manana da bavSvebi amis winaaRmdegni
arian. ra Tqma unda, invalidi adamiani gavlenas axdens ojaxis yvela
wevris cxovrebaze. bavSvebs ver mohyavT megobrebi saxlSi. manana
versad ver dadis samsaxuris garda. mzias aRar esaWiroeba samedicino
daxmareba. is mxolod dasaZinebel abebs iRebs. xalxs is Zalian
ecodeba. mas arasdros hyolia megobrebi.
ra SeiZleba gakeTdes?
sazogadoeba da saxelmwifo unda daexmaros SezRuduli
SesaZleblobebis mqone pirebs. maT unda hqondeT SesaZlebloba, raime
sargebeli moutanon sazogadoebas. sacxovrebeli pirobebi
adaptirebuli unda iyos invalidis saWiroebisadmi, ise rom mas
SeeZlos damoukideblad arseboba. invalidebi specializirebul
skolebSi unda swavlobdnen, radgan im garemoSi yofna, sadac mxolod
sibraluri igrZnoba, gamaRizianebeli da Seuracxmyofelia.
sareabilitacio procedurebi xelmisawvdomi unda iyos. unda
arsebobdes adaptirebuli transporti invalidTa qalaqSi
gadasaadgileblad. maTTvis unda arsebobdes specialuri klubebi.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs sportSi CarTvis
SesaZlebloba unda hqondeT. mananas fuli rom hqondes, gaxsnida ufaso
reabilitacio centrs.
SiSi da imedi
yvelaze ufro mas Svilis sikvdili aSinebs. mananas ara aqvs arafris
imedi.
interviu 19: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, Tbilisi
90
TariRi: 04.06. 2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba
respodentis saxeli:
saxeli: goga
sqesi: mamrobiTi
asaki: 40
goga aqtiuri adamiania. is mTamsvleli iyo. 1983 wels kldidan
Camovarda da dainvalidda. qirurgiuli Carevis da mudmivi varjiSebis
Semdeg man moaxerxa gamojanmrTeleba. man kidev ori travma miiRo da
axla aRaraa darwmunebuli, rom SeZlebs janmrTelobis aRdgenas. mas
hyavs meuRle, romelic aseve invalidia. meuRlem axlaxans gadaitana
operacia, orives imedi aqvs, rom is SeZlebs siaruls. amJamad orive
etlSi zis. maT hyavT 8 wlis gogona. isini cxovroben oroTaxian binaSi
pirvel sarTulze, romelsac aqvs pandusi, ase rom maT SeuZliaT
saxlSi damoukideblad Sesvla.
gogas hyavs manqana, romelic adaptirebulia misi saWiroebasTan. amitom
mas SeuZlia qalaqSi Tavisuflad gadaadgileba. goga mebrZolia da
amayobs Tavis am TvisebiT. is ambobs, rom misi Seupovrobis wyalobiT
miiRo wina mTavrobisgan bina. is yovel dReEdadioda meriaSi.
gogas SeuZlia damoukideblad cxovreba. is daxmarebis gareSe axerxebs
invalidis etlidan manqanaSi Cajdomas da iqidan gadmosvlas. is dadis
sayidlebze da akeTebs yvela sxva saojaxo saqmes. maT binaSi yvelaferi
isea mowyobili, rom maT SeZlon damoukideblad cxovreba. ojaxs
mxolod maSin esaWiroeba daxmareba, roca orive meuRle SeuZlodaa.
xandaxan gogas awuxebs mwvave tkivilebi da is ver dgeba loginidan.
aseT dros meuRleebi daxmarebisaTvis mezoblebs an Tavis debs
mimarTaven. maT daqiravebuli hyavT qali, romelsac bavSvi dahyavs
skolaSi. gogona ganicdis, rodesac mas etlSi mjdomi mSoblebi
skolaSi miacileben.
problema imaSi mdgomareobs, rom gare samyaro ar aris adaptirebuli
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis saWiroebebisadmi.
ganaTleba
goga dainvalidda, rodesac skolas amTavrebda. man Caabara samedicino
universitetSi. mis jgufelebs uwevdaT etlis xeliT tareba, rom goga
daswreboda leqciebs, radgan universitetSi ar arsebobs pandusebi an
liftebi.
dasaqmeba
miuxedavad imisa, rom aqvs universitetis diplomi, gogas arasodes
umuSavia. universitetis damTavrebis Semdeg is gadioda reabilitacias
91
da ar eZebda samsaxurs. is swavlobda iuridiul fakultetzec, magram
ar daumTavrebia da ara aqvs diplomi. mogvianebiT is daeufla
oqromWedlobas, radgan egona, rom SeZlebda amiT fulis Sovnas.
socialuri integracia
goga ambobs, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis
cxovreba Zalian rTulia. is SezRudvebs grZnobs yvelaferSi.
“Sen mudam damokidebuli xar sxvis daxmarebaze. es yvelaze ufro
rTulia. maRaziaSic ki ver Sexval sxvis dauxmareblad”.
xalxs, ZiriTadad, dadebiTi damokidebuleba aqvs mis mimarT. yofila
iseTi SemTxvevebic, roca xalxi ar iTvaliswinebda mis mdgomareobas
da rigSi dgoma uwevda. gogas hyavs bevri megobari, magram ar uyvars
maTi Sewuxeba. is xvdeba maT or kviraSi erTxel. bevri misi megobari
invalidia. maT erTmaneTi reabilitaciis centrebSi gaicnes. invalidTa
ligas ramdenime wlis win hyavda frenburTis gundi. isini organizebas
ukTebdnen invalidTa transportirebas sportul darbazSi. magram
dafinansebis arqonis gamo es saqmianoba SeCerda.
daxmareba
TiToeuli maTgani iRebs saxelmwifo pensias - 33 lars. damatebiT isini
iReben saojaxo daxmarebas - 35 lars. es aris maTi mTliani Semosavali.
erTi operaciis xarjebi dafara jandacvis saministrom. maT aqvT
SeRavaTebi gazze, eleqtroenergiaze, wyalsa da sameurneo narCenebis
gatanaze. skolis direqtorma, sadac swavlobs maTi Svili,
gaanTavisufla isini swavlis gadasaxadisagan. “invalidTa liga”
periodulad exmareboda maT.
“isini erT patara lukmas gadmogvigdeben… aravin ar zrunavs
invalidebze. yvela yvelafers Tavis sasargeblod akeTebs.”
goga gamovida iniciativiT, rom daxmareba eTxova biznesmenebisTvis.
“100-200 lari aseTi organizaciebisTvis arafers ar warmoadgens.
vaswavloT maT sxvebis daxmareba. me ar var maTxovari. nebismieri
SeiZleba aRmoCndes Cem mdgomareobaSi. bevri adamiani damexmara, magram
bevric uxeSad momeqca. me amas yuradRebas ar vaqcevdi.”
axla goga cdilobs samSenebvlo kompania “centr pointi” daarwmunos
imaSi, rom misi avtosadgomi invalidebisTvis savarjiSo darbazad
moawyon. mis mezoblad 3-4 invalidia, romlebic SeZleben am darbazis
gamoyenebas.
jandacva
gogas meuRles operacia ufasod gaukeTes, radgan sadazRvevo polisi
hqonda. polisis gareSe operacia, albaT, 2,500 lari daujdeboda.
92
yvelas es ar xelewifeba, gogamac bevri dro da energia daxarja, rom
saxelmwifosgan polisi mieRo.
gogas Zalian bevri medikamenti esaWiroeba. imis gamo, rom is
umoZraodaa, sxeulis normaluri funqcionirebisTvis wamlebia saWiro.
is Zalian bevr tkivilgamayuCebels iRebs. mas ar SeuZlia polisis
gamoyeneba wamlebis sayidlad. saWiro medikamentebis misaRebad is jer
qalaqis erT boloSi midis receptisTvis, Semdeg brundeba wamlebis
asaRebad. igive problemaa samedicino momsaxurebis miRebis drosac.
momsaxureba ufasoa mxolod garkveul klinikebSi. magaliTad
kardiogramis gadasaRebad mas uwevs meore sarTulze asvla iseT
SenobaSi, sadac arc pandusi arsebobs da arc lifti invalidis
etlisTvis. gogas esaWiroeba masaJi da wylis procedurebi, razec mas
xelia ar miuwvdeba.
ra SeiZleba gakeTdes?
ufro meti yuradReba aunda eqceodes samedicino daxmarebas. axtalis
talaxi Zalian efeqturia. is ufro farTod unda iqnes gamoyenebuli.
invalidTa dasaqmebis problema unda gadawydes. garemo pirobebi
adaptirebuli unda iyos invalidebisTvis. unda arsebobdes pandusebi,
specialuri liftebi da transporti. invalidebs unda hqondeT
SesaZlebloba, iaron sportze, Teatrebsa da kinoebSi. fuli rom
hqondes, daiwyebda Tavis bizness. es Zalian sasargeblo iqneboda
misTvis da mis mdgomareobaSi myofi adamianebisaTvis.
SiSi da imedi
“me aRar meSinia sikvdilis. mTavroba rodesme mogvaqcevs yuradRebas"?
me momavals imediT vuyureb da yovel dRe siaxles moveli.”
interviu 20: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, Tbilisi
TariRi: 10.07. 2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: sxeulis marjvena nawilis aTropia
respodentis saxeli: koba
sqesi: mamrobiTi
asaki: 43
koba afxazeTis omis veterania. is 1993 wels daiWra. tyviebi aqvs
filtvebSi da xerxemalSi. koba cxovrobs dedasTan, colTan da sam, 9,
10 da 16 wlis vaJiSvilTan erTad. kobas dedac invalidia. ojaxi Zalian
Raribia da maTi saxli Zalian cud mdgomareobaSia.
93
kobas aqvs sxeulis marjvena nawilis aTropia. mas xSirad tkiva Tavi,
ver wevs simZimes da ver muSaobs Rame. mas SeuZlia sakuTari Tavis
movla da sakmaod damoukidebelia. is advilad Riziandeba, mis
damSvidebas am dros mxolod meuRle axerxebs.
dasaqmeba
koba ar muSaobs. ojaxSi mxolod misi colia dasaqmebuli. is
saavadmyofos laboratoriaSi muSaobs. “Cemi dRe iwyeba da mTavrdeba
nerviulobiT. Tqven xedavT, ra pirobebSi uwevT cxovreba Cemi ojaxis
wevrebs. me vcxovrob Cemi colis xarjze.”
koba ZiriTadad dakavebulia bavSvebis movliT, exmareba maT
gakveTilebis momzadebaSi. mas Semdeg, rac dainvalidda, hqonda mxolod
erTi samsaxuri. misi omisdroindeli megobari iyo gamgeblis moadgile
da SesTavaza samsaxuri. koba muSaobda dacvad Ramis cvlaSi. magram
rodesac misi megobari gaaTavisufles Tanamdebobidan, kobamac dakarga
samsaxuri. mas SeuZlia mZRolad muSaoba. mas arasodes hqonia profesia,
raSic igi Tavis Tavs adanaSaulebs.
socialuri integracia
kobas hyavs bevri megobari, rogorc invalidebi, iseA janmrTeli. is
xandaxan xvdeba maT. koba ar iqcevs xalxis yuradRebas, radgan misi
invalidoba ar aris SesamCnevi.
daxmareba
kobas, rogorc omis veterans, aqvs pensia 124 lari, agreTve SeRavaTebi
gazze, eleqtroenergiasa da sxva komunalur gadasaxadebze. omis
invalid veteranTa kavSiri “demetre Tavdadebuli” mas Zalian daexmara.
kavSiri daexmara mas sakvebi produqtebiT da tansacmliT, daufinansa
sareabilitacio procedurebi, aZlevda kinosa da Teatris bileTebs.
veteranebi kavSirSi midiodnen yovel dRe, aseve kavSirSi iwvevdnen sxva
qveynis veteranebsac. axla maTi finansuri mdgomareoba gauaresda da
RonisZiebebis raodenobac Semcirda. “daxmareba aris perioduli.
mTavari daxmareba aris dasaqmeba, rom adamians SeeZlos TviTon
daexmaros sakuTar Tavs.”
jandacva
koba ar dadis eqimebTan, radgan isini mainc ver daexmarebian mas. is ar
Rebulobs wamlebs. saxelmwifo polisi misTvis absoliuturad
gamousadegaria. is bednieria, rom ar galoTda. mis mdgomareobaSi myof
adamianTa umetesoba galoTebulia. “male SeiZleba mec daviwyo sma.
ukve aRar SemiZlia amis atana. me Cemi colis kmayofaze var.”
ra SeiZleba gakeTdes?
94
“CemTvis yvelaze mniSvnelovania samsaxuri da Semdeg Cems problemebs
Tavad movagvareb.”
koba ocnebobs imuSaos mZRolad da hqondes xelfasi 400 lari. fuli
rom hqondes, rameSi daabandebda.
SiSi da imedi
“me meSinia xvalindeli dRis, zegindeli dRis, meSinia cxovrebis...
momavlis.” “maqvs Cemi Tavis imedi.”
interviu
interviu 21: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, dasavleT
saqarTvelo
TariRi: 28.06. 2006
misamarTi: quTaisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba
respodentis saxeli: maia
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 27
maia optimisti da komunikabeluri adamiania. 1990 w, 11 wlis asakSi
Camovarda da daiziana xerxemali. man ori weli loginSi gaatara da 4
operacia gaikeTa moskovSi. mas ar SeuZlia fexze dgoma. maias
dakarguli aqvs mgrZnobeloba fexebSi, magram is axerxebs etlSi
damoukideblad Cajdomas.
misi ojaxi - deda, Zma da bebia -, cxovrobs meSvide sarTulze. lifti
ar muSaobs. maia kibeebze dedas an megobrebs ayavT. is saxlidan dReSi
orjer an samjer gadis. ojaxs saSualo Semosavali aqvs da maTi bina
kargad aris movlili. maia dgeba 10 saaTze. abazanaSi marto ver Sedis.
sauzmis Semdeg loculobs, kiTxulobs, qargavs an xatavs. is yovel
dRe varjiSobs.
yvelaze did dabrkolebas is uqmnis, rom ar SeuZlia damoukideblad
gadaadgileba. maias deda damlageblad muSaobs skolaSi. deda gverdSi
udgas maias, amxnevebs Svils da sicocxlis wyurvils unergavs. mama
ramdenime wlis win gardaecvala, isic Zalian exmareboda maias.
ganaTleba
travmis miRebis Semdeg maia moskovis saavadmyofos skolaSi swavlobda.
Sendeg sami weli swavlobda xatvas da modelirebas quTaisSi. maia
kargad xatavs.
sazogadoebis damokidebuleba
95
is adamianTa im mcireriricxovan jgufs miekuTvneba, vinc quTaisSi vinc
invalidis etliT moZraobs. xalxi aSterdeba mas. maT ar undaT miiRon
maia sazogadoebis Cveulebriv wevrad.
dasaqmeba
maia dizainerad apirebs muSaobas modebis atelieSi.
socialuri integracia
saRamoobiT maia gareT gadis. mas bevri megobari hyavs. isini man
eklesiiaSi da institutSi gaicno. SabaT-kviras da dResaswaulebze maia
eklesiaSi dadis. is Zalian religiuria. maia Tvlis, rom Zala da
Sewevna RmerTma misca. roca eklesiaSi midis, Tavs bevrad ukeTesad
grZnobs. TbilisSi avtobusiT Camodis specialur wirvaze, romelsac
berZeni beri aRavlens avadmyofebisa da invalidTaTvis.
ra SeiZleba gakeTdes?
“yvela unda iyos religiuri. invalid adamians ver daexmarebi, Tu is
ar aris sulierad Zlieri. uRmerTod cxovreba Zalian Znelia. Cemi
mdgomareobidan gamomdinare, me ufro met dros vatareb RmerTTan.”
interviu 22: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, dasavleT
saqarTvelo
TariRi: 28.06. 2006
misamarTi:
misamarTi: quTaisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba (miopatia)
respodentis saxeli: mari
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 28
mari sruliad janmrTeli daibada, magram 5 wlis asakSi, rogorc
dedamisi ambobs, is moiwamla da SvidsaaTiani klinikuri sikvdili
gadaitana. Semdeg tkivilebi daewyo. mas dausves miopatiis diagnozi.
roca amindi icvleba, maris ewyeba tkivilebi fexebSi da TeZoebSi.
daaxloebiT aTi wlis win mas jer kidev SeZlo fexze dgoma, magram
axla damoukideblad amas veRar axerxebs. ojaxi Zalian Raribia. maTi
bina pirvel sarTulzea, ris gamoc maris ar uZneldeba saxlidan
gasvla. is xSirad zis saxlis win, magram uars ambobs qalaqSi
gasvlaze. mas rcxvenia etlSi jdoma. is sakmaod mZime wonisaa da
dedamiss uWirs misi gadaadgileba. dedis janmrTeloba Seryeulia. mas
awuxebs maRali wneva da Tirkmelebi. ojaxi Sedgeba maris mSoblebis,
Zmis, misi colis da ori patara bavSvisagan. isini cxovroben
96
oTxoTaxian binaSi. maris aqvs Tavisi oTaxi. misi mSoblebi muSaobdnen
quTaisis avtoqarxanaSi, magram qarxnis daxurvis Semdeg (1990-ian
wlebSi) umuSevrad darCnen. maris ar SeuZlia sakuTari Tavis movla,
mas yvelafers deda ukeTebs.
ganaTleba
mari swavlobda zogadsaganmanaTleblo skolaSi. klaselebi
exmarebodnen mas. Semdeg is swavlobda profsaswavlebelSi, magram iq
siaruli misTvis ukve seriozul problemas warmoadgenda. mas aqvs
meddis diplomi. man es profesia imitom airCia, rom saswavlebeli
axlos iyo saxlTan.
dasaqmeba
igi siamovnebiT moqsovda an moqargavda.
socialuri integracia
mari morwmunea. is yovel dilas kiTxulobs locvebs da TveSi erTxel
dadis eklesiaSi. dRis ganmavlobaSi is an televizors uyurebs an
qargavs. qargva kargad exerxeba, magram jerjerobiT ar ver moaxerxa
Tavisi namuSevaris gayidva. mas qsovac exerxeba, igi tansacmels uqsovs
ZmisSvilebs. mas uyvars kiTxva da musikis mosmena.
mari megobrobs klaselebTan da mezoblebTan. isini xandaxan stumroben
mas. zogjer mari midis dabadebis dReebze, maSin rodesac misi Zma
axerxebs mis wayvanas. maris hyavs megobari biWi, romelsac xandaxan
gayavs mari gareT. maris ara aqvs fuli, rom qalaqSi taqsiT gavides. is
ukve erTi welia, ar gasula gareT. SarSan mezoblebma waiyvanes is
diskotekaze. mari manqanaSi ijda da iqidan uyurebda mocekvaveebs.
jandacva
maris esaWiroeba masaJebi, magram ara aqvs amis saSualeba. misi
mdgomareobis gamo mas arafris keTeba ar SeuZlia. marim isic ki
inatra, rom mxedvelobis nacvlad moZraobis unari hqondes.
ra SeiZleba gakeTdes?
mari ocnebobs saxlze, sadac invalidi adamianebi icxovrebdnen erTad,
SeZlebden ramis keTebas da Semdeg gayidian TavianT namuSevrebs.
momvlelebs unda hqondeT anazRaureba. fuli rom hqondes, Seswiravda
eklesias. Semdeg wavidoda germaniaSi operaciis gasakeTeblad, iyidda
manqanas da daexmareboda sxva invalid adamianebs. mas unda kompiuteris
Seswavla.
SiSi
SiSi da imedi
97
maris davardnis eSinia. aqvs RmerTis da mSoblebis imedi.
interviu 23: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, dasavleT
saqarTvelo
TariRi: 28.06. 2006
misamarTi: wyaltubo
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba, seriozuli daavadebebi
respodentis saxeli: cicino
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 60
cicinos janmrTelobasTan dakavSirebuli uamravi problema aqvs. bolo
10 wlis ganmavlobaSi is loginad aris Cavardnili. man ramdenime
operacia gadaitana sxvadasxva daavadebis gamo. mas fexebi
deformirebuli aqvs. is sakmaod SeZlebulia da aqvs kargad movlili
bina. cxovrobs Tavis 28 wlis qaliSvilTan erTad, romelic
gauTxovaria da uvlis dedas. qaliSvils swavlisTvis Tavis danebaba
mouxda imisaTvis, rom moevlo dedisTvis. cicinos kidev erTi
qaliSvili yavs. is gaTxovilia da cxovrobs Tavis ojaxTan erTad.
cicinos marto datoveba ar SeiZleba. mas patronobda deda, romelic 6
Tvis win gardaicvala 96 wlis asakSi. Zalian amaRelvebeli iyo
cremlebis danaxva 60 wlis cicinos Tvalebze, roca man gaxeda
televizors da Tqva, rom dedam aCuqa zustad gardacvalebis win. is
uyurebs televizors da xandaxan qsovs.
dasaqmeba
cicino muSaobda 1987 wlamde.
jandacva
cicinos esaWiroeba samedicino daxmareba. masTan dadis eqimi da
momvleli qali poliklinikidan. mas aseve esaWiroeba urologi, magram
materialurad ver wvdeba am xarjebs.
interviu 24: arasamTavrobo organizacia, dasavleT saqarTvelo
TariRi: 28.06. 2006
misamarTi: zugdidi
intervius tipi: organizacia
respodentis saxeli: elza
98
organizaciis saxeli: invalid qalTa da invalid bavSvTa dedebis
asociacia
asociacia dafuZnda 1998 wels. mas 43 wevri hyavs da beneficiarTa
raodenobam 700 miaRwia. asociacia dafuZnda Oxfam-is proeqtis
farglebSi. elza invalidia. sanam dainvaliddeboda, skolaSi
muSaobda maswavleblad. mas ganuviTarda poliarTriti da Tavi daaneba
samsaxurs. misi cxovrebisadmi damokidebuleba Zalian dadebiTia, igi
Cans bunebiT optimistia da aqtiur moRvaweobas eweva. amJamad
asociacia axorcielebs or programas inkluziur ganaTlebasa da
sazogadoebrivi cnobierebis amaRlebaze.
sazogadoebis damokidebuleba
“sazogadoeba SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs uyurebs,
rogorc humanitaruli daxmarebis obieqtebs. invalidobis politika
orientirebuli unda iyos maqsimaluri damoukideblobis miRwevaze.
sazogadoeba ar unda iyos dayofili srulfasovan da arasrulfasovan
wevrebad.”
ganaTleba
invalidobis Sesaxeb zusti statistika ar arsebobs. bevr mSobels ar
ahyavs aRricxvaze invalidi Svili. zog maTgans ar surs, amiT
momavalSi problemebi Seuqmnas Svils, zogsac rcxvenia, zogic ki
veranair azrs ver xedavs registraciaSi.
asociacias aqvs skola, sadac 18 fizikuri da gonebrivi SezRudvis
mqone bavSvi swavlobs. maT aqvT Senoba da saTamaSo moedani. es aris
dRis centri, sadac fizikuri reabilitacia swavlasTan aris
kombinirebuli.
asociaciam moawyo samdRiani Treiningi, romelic daafinansa
evrokavSirma. Treiningi oTxi miznobrivi jgufisTvis Catarda: 1.
axalgazrdebi, maT Soris SezRuduli SesaZleblobebis mqone 2.
maswavleblebi 3. mediis warmomadgenlebi da 4. janmrTeli da
SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis mSoblebi. respondenti
problemas xedavs SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis
mSoblebis damokidebulebaSi. isini ZiriTadad sxvisi Semyureni arian,
imis magivrad, rom TviTon iaqtiuron.
garemo
asociacia aseve akontrolebs Tu ramdenad adaptirebulia
sazogadoebrivi Senobebi invalidebisaTvis. maT ramdenime SenobaSi da
quCaSi moawyves invalidebis etlebisTvis specialuri gasasvlelebi.
sazogadoebrivi cnobiereba
99
asociaciam SeimuSava da qarTul da inglisur enebze gamoaqveyna
koncefcia invalidTa ombudsmenis Sesaxeb. dokumentSi ganxilulia
ombudsmenis institutis SeqmnasTan dakavSirebuli saerTaSoriso
gamocdileba, ganmartebulia, rom es instituti icavs invalidebis
uflebebs da monitorings atarebs invalidobis politikaze.
asociacia aqtiuradaa CarTuli regionis socialur-ekonomikuri
ganviTarebis kanonproeqtis SemuSavebaSi. asociaciam dasaxa is
RonisZiebebi, romlebmac xeli unda Seuwyos SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirTa dasaqmebas da maTTvis fizikuri garemos
adaptirebas. asociacia or TveSi erTel gamoscems gazeTs “naTlis sveti” (tiraJi 1,000
cali). maT aseve daeTmobaT gverdi gazeTSi “24 saaTi.”
interviu 25: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri da momvleli,
aRmosavleT saqarTvelo
TariRi: 07.07. 2006
misamarTi: Telavi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri da momvleli
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba
respodentis saxeli: Tina
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 44
ojaxis xuTi wevridan sami invalidia. ojaxi Zalian Raribia, cxovrobs
avariul saxlSi. maT ara aqvT aveji. me Tvali movkari mxolod erT
karadas, romelsac ar qonda kari, magidas, ramdenime skams da or
sawols. ojaxSi mxolod mamas aqvs samuSao, isic periodulad. mis
cols, Tinas dabadebidan aqvs menjis amovardna. mas tkivilebi awuxebs,
ar SeuZlia did xans fexze dgoma da siaruli. sami Svilidan erT-erTs
(vaJs) aqvs fsiqiuri aSliloba, nevrozi da sqoliozi. Tinas qmaric
invalidia. ori qaliSvili janmrTelia.
biWs, romelic 12 wlisaa, SeuZlia sakuTari Tavis movla. is dadis
skolaSi. mas uWirs kiTxva da damaxsovreba, magram kargad wers. is
xSirad vardeba isteriul mdgomareobaSi da scems debs. Tinas
SesTavazes skolis damlageblad muSaoba, magram eSinia, rom muSaobis
dawyebis SemTxvevaSi dakargavs pensias. ojaxi iRebs saxelmwifo
daxmarebas siRaribis daZlevis programis farglebSi.
100
interviu 26: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, aRmosavleT
saqarTvelo
TariRi: 07.07. 2006
misamarTi: Telavi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba
respodentis saxeli: irina
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 53
irina yavarjniT dadis. is dainvalidda mSobiarobis Semdeg, roca
dauzianda menji. irina muSaobda maswavleblad, magram Tavi daaneba
samsaxurs. misi qmari bazarSi vaWrobs. hyavs ori zrdasruli Svili. mas
unda muSaoba, magram ar ucdia samsxuris moZebna. irina darwmunebulia,
rom rodesac mas yavarjniT dainaxaven uars etyvian samuSaoze.
jandacva
menjis garda mas awuxebs Tirkmeli. man gaikeTa operacia, mas amours
erTi Tirkmeli. tkivilebi jerac ar gasvlia. irinas regularulad
esaWiroeba samedicino Semowmeba, rac ufaso iyo 2005 wlamde, axla ki
fasiania da mas fulis gadaxdis saSualeba ar aqvs. fexi nel-nela
umokldeba. rodesac mas daewyo tkivilebi, samkurnalod TbilisSi
gaemgzavra da askuravas mimarTa. mkurnalobis kursma gaaumjobesa misi
mdgomareoba, magram mkurnalobis gasagrZeleblad saWiro Tanxa ar
hqonda.
interviu
interviu 27: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, Tbilisi
TariRi: 17.07. 2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba
respodentis saxeli: aleko
sqesi: mamrobiTi
asaki: 58
aleko paralizebuli iyo 38 wlis asakSi. is iranSi geologad
muSaobda, rodesac infeqcia SeeWra. aleko Zalian Zlieri da optimisti
adamiania da didi xani ibrZoda gamojanmrTelebisaTvis. axla
darwmunebulia, rom misi mdgomareoba aRar gaumjobesdeba. is
daojaxebulia, cxovrobs colTan da or srulwlovan SvilTan erTad
kargad movlil binaSi. aleko adgens krosvordebs, awvdis maT gazeTebs
da amiT cdilobs fulis Sovnas. mas Zalian uxaria, rodesac raime
101
sargebloba moaqvs. aleko araa gawevrianebuli arcerT invalidTa
organizaciaSi, radgan ar endoba maT.
alekos damoukideblad SeuZlia Tavis movla, invalidis etlSi
Cajdoma da gadmosvla. bolo ori welia, rac gulma Seawuxa da amitom
ver axerxebs damoukideblad banaobas. banaobaSi mas exmareba
specialurad daqiravebuli adamiani “Terapiis saxlidan.”
misTvis yvelaze mTavari problema isaa, rom ar SeuZlia saxlidan
damoukideblad gasvla. is meoTxe sarTulze cxovrobs da kibeze
Casasvlelad ori adamianis daxmareba sWirdeba. rodesac mis megobrebs
surT misi gayvana saxlidan, isini qiraoben 2 muSas. magram mas aseve
problemebi aqvs quCaSi gadaadgilebis drosac. fexiT savali nawili
uswormasworoa da ar arsebobs specialuri gasasvlelebi invalidis
etlisTvis. alekom gaixsena, Tu rogori Soki ganicada, rodesac
dainvalidebis Semdeg invalidis etliT pirvelad wavida nevrologiis
institutSi. is verc liftSi Seetia etliT da verc karebSi, radgan
orive Zalian viwro aRmoCnda.
socialuri integracia
alekos dainvalidebamde nacnobebis Zalian farTo wre hyavda. am mxriv
misi cxovreba ar Secvlila. mas axlac bevri megobari hyavs, romlebic
xSirad stumroben. es imis damsaxurebaa, rom fsiqologiurad aleko ar
Secvlila. magram is agresias grZnobs sazogadoebisgan. mas unda, Tavi
igrZnos Cveulebriv adamianad da sazogadoebisganac asset
damokidebulebas moelis.
jandacva
alekos ar esaWiroeba samedicino daxmareba. mas sWirdeba marto masaJi.
is ambobs, rom erTi da igive daavadeba sxvadasxva adamianSi SeiZleba
sxvadasxvanairad ganviTardes da amgvarad avadmyofis Sedegi Zalze
individualuria. is ramdenime wlis ganmavlobaSi xangrZlivad
imyofeboda sakSi, kurortze yirimSi. man aRniSna, rom mTavari efeqti
iyo fsiqologiuri. erTaderTi samedicino daxmareba is iyo, rom
ganicada fexze dgoma, rac did xnis natvrad hqonda qceuli.
“qalaqi adaptirebulia invalidebisTvis, radgan yvela gadaadgildeba
invalidis etliT, xalxis umetesoba erTmaneTs icnobs, radgan isini
xSirad Cadian iq, zogi cxovrobs kidec iq. invalid adamians
damoukideblad SeuZlia yvelgan gadaadgileba. iq erTmaneTs xvdebian
erTnair gasaWirSi myofi pirebi. iseve rogorc yvela sazogadoebaSi,
aqac arian kriminalebi, xelovanni da gaiZverebi. es invalidis etlSi
mjdomi pirebis mikrosamyaroa.”
aleko fsiqologiurad Zalian gaZlierda, rodesac Sexvda mis
mdgomareobaSi myof bevr adamians, romlebic Cveuli cxovrebiT
102
cxovrobdnen. moskovis saavadmyofoSi, alekom gaiara specialuri
Treiningi, sadac man iswavla damoukideblad Tavis movla da aiTvisa
amisTvis saWiro Cvevebi.
ra SeiZleba gakeTdes?
sazogadoebis damokidebuleba unda Seicvalos da SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebi unda eqceodnen, rogor sazogadoebis
srulfasovan wevrebs. garemo adaptirebuli unda iyos maTi
saWiroebebisaTvis. yvelaze mniSvnelovania samuSao adgilebis Seqmna.
bevri sfero arsebobs, sadac isini SeiZleba dasaqmdnen- mTargmneloba,
kompiuteruli momsaxureba, swavleba da sxv.
interviu 28: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri,
piri, dasavleT
saqarTvelo
TariRi: 07.07. 2006
misamarTi: quTaisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba
respodentis saxeli: eka
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 41
eka avariaSi moxvda da Semdeg operacia gaikeTa. mas 15 wlis win
Caudges xelovnuri saxsari. avariamde eqimad muSaobda saavadmyofoSi,
magram Tavi daaneba samsaxurs, radgan aRar SeeZlo did xans fexze
dgoma. is ar damdgara aRricxvaze, radgan SezRuduli SesaZleblobis
mqones statusi examuSeboda. axla is quTaisis socialuri dazRvevis
fondSi muSaobs. mas hyavs 10 wlis gogona. eka saxlSi yvelafers
TviTon akeTebs.
sazogadoebis damokidebuleba
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi sazogadoebis mxridan ar unda
grZnobdnen, rom isini gansxavavebulebi arian da nakli aqvT.
sazogadoeba invalid pirebs unda moeqces, rogorc rigiT wevrebs.
janmrTeloba
mas periodulad awuxebs tkivilebi. xelovnuri saxsari unda Seicvalos
yovel 15-20 weliwadSi, magram operacia jdeba 5,000 lari. ekasTvis
warmoudgenelia am Tanxis gadaxda. is Tavs Raribad Tvlis.
ra SeiZleba gakeTdes?
103
unda Seiqmnas reabilitaciis centrebi. SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebma Tavisi organizaciebi unda Seqmnan da TavianTi uflebebisaTvis
unda ibrZolon.
SiSi da imedi
avariis Semdeg mas Ria sivrcis eSinia. Zalian advilad Riziandeba. aqvs
RmerTis imedi. Mmas swams, rom RmerTis daxmarebiT misi mdgomareoba
Seicvleba da problemebic mogvardeba.
interviu 29: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, Tbilisi
TariRi: 17.05. 2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba (paralizebuli)
respodentis saxeli: koka
sqesi: mamrobiTi
asaki: 43
koka Zalian aqtiuri pirovnebaa. is marto cxovrobs, uvlis Tavs,
gadaadgildeba invalidis etliT da atarebs manqanas, romelic
adaptirebulia misi saWiroebis Sesabamisad.
saxelmwifo politika
politikis ganmsazRvreli pirebi ar arian motivirebulebi, rom
invalidebma icxovron damoukideblad. saxelmwifos surs, rom
SezRuduli SesaZleblobis pirebi iyvnen umweoni da sxvebze
damokidebulni. saxelmwifos es bevrad ufro iafi ujdeba. saxelmwifos
midgoma am SemTxvevaSic iseTivea, rogorc siRaribis daZlevis
politikaSi: sawarmoebis gaxsnisa da samuSao adgilebis Seqmnis
nacvlad, saxelmwifo ufaso sasadiloebis gaxsniTaa dakavebuli.
invalidebze zrunva mTavrobisTvis prioritetad unda iqces. 2003 wels
miRebuli iqna kanoni invalidTa saWiroebebisaTvis Senobebis
adaptaciis Sesaxeb, magram araferi ar ganxorcielebula. arc erT
Senobas ara aqvs pandusi. ar arsebobs pandusebi iseT sazogadoebriv
adgilebSi, rogoricaa filarmonia, opera da sastumroebi. am mxriv
erTaderTi gamonaklisia Tbilisi marioti.
ganaTleba
invalidebisaTvis ganaTlebis miReba Zalian SezRudulia, pirvel rigSi
ki imitom, rom Senobebi araa adaptirebuli.
104
transportireba
transportirebis problemis gadasaWrelad garkveuli nabijebi iqna
gadadgmuli. invalidTa ligam 10 specialurad adaptirebuli avtobusi
Camoiyvana amerikidan. uaryofiTi magaliTi: Tu invalid adamians surs
TviTmfrinaviT mogzauroba, man damatebiTi 100 dolari unda
gadauxados “airzenas”, imisaTvis, rom moxvdes TviTmfrinavis bortze.
socialuri integracia
koka monawileobda programaSi “damoukidebeli cxovreba invalidis
etlSi.” es orkviriani kursi iyo, sadac sxvadasxva saxis invalidobis
mqone pirebs aswavlidnen damoukideblad cxovrebas. yuradReba eqceoda
ojaxSi cxovrebas, seqsualur cxovrebas, mobilurobas da
TviTrealizacias. am kursma misi cxovreba Secvala. man iswavla
damoukideblad cxovreba da axla mas Tavis cxovrebiT surs daanaxos
sxva invalidebs, rom es SesaZlebelia.
adre invalidebi aqtiurad iyvnen CarTulni sportSi. 1995 wels xuTma
invalidma miaRwia yazbegis meteorologiur sadguramde. 1998-1999
wlebSi invalidTa ligas hyavda kalaTburTis gundi. TamaSobdnen
fexburTs da teniss.
jandacva
kokas da kokas mdgomareobaSi myof pirebs esaWiroebaT mxolod
invalidis etli. aqtiuri adamianis etli adaptirebuli unda iyos mis
sxeulTan. etli unda icvlebodes yovel 4-8 weliwadSi. yvelaze
problematuria bavSvis etli. is bevrad ufro xSirad saWiroebs
gamocvlas, bavSvis etli orjer ufro mZime unda iyos zrdasruli
adaminis etlTan SedarebiT, imisaTvis, rom bavSvma iswavlos misi
balansireba da ar gadmovardes. eqimebis roli invalidebTan
mimarTebaSi Zalian uaryofoTia. isini invalidobas uyureben rogorc
samedicino problemas. umetes SemTxvevebSi maTi janmrTelobis
mdgomareobis Secvla SeuZlebelia, magram eqimebi amas ar aRiareben.
ra SeiZleba gakeTdes?
bavSvebis da mSoblebis ganaTleba aris umTavresi sakiTxi. arsebobs
SiSi invalidis etlis mimarT. ojaxis wevrebma unda iswavlon da
gaiazron SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saWiroebebi. ojaxebi
ar unda iyvnen stresSi imis gamo, rom maT tvirTad awevT invalidi
ojaxis wevris movla. gaTvaliswinebuli unda iyos invalidebis
specifiuri SesaZleblobebi maTi dasaqmebisaTvis. SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebi unda ibrZodnen TavianTi uflebisaTvis.
unda dainergos invalidTa ombundsmenis instituti.
105
interviu 30: arasamTavrobo organizacia, Tbilisi
TariRi: maisi 2006
misamarTi: Tbilisi
intervius tipi: organizacia
respodentis saxeli: goCa
organizaciis saxeli: koalicia damoukidebeli cxovrebisaTvis
koalicia damoukidebeli cxovrebisaTvis sxvadasxava saxis
unarSezRudvis mqone pirebs aerTianebs. am arasamTavrobo
organizaciis qolgis qveS, SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa
ramodenime organizacia aris gaerTianebuli. koalicias Tavisi vebgverdi aqvs (www.disability.ge ) qarTul, rusul da inglisur enebze. vebgverdi Seiqmna 2000 wels invalidTa integraciis saxelmwifo
programiT.
goCas hemofilia aqvs da sWirdeba etli. mas damoukideblad SeuZlia
etlSi Cajdoma. is atarebs manqanas da garegnulad misi nakli
SeumCnevelia. goCasTvis es problemaa, radgan unda iyos Zalian
frTxili da Tavi Seikavos sarisko moqmedebebisgan. bavSvobaSi is ver
Cxubobda, ver TamaSobda fexburTs, ver monawileobda veranair
sportSi da mas uxdeboda aseTi gadaWarbebuli sifrTxilis mizezebis
axsna.
saxelmwifo politika
grZelvadian perspeqtivaSi saxelmwifosaTvis bevrad ufro momgebiani
iqneba, Tu Semweobebis sistemis SenarCunebis nacvlad Seecdeba
invalidTa reabilitacias, ise rom maT Tavad mixedon sakuTar Tavs.
invalidobis ori aspeqti arsebobs: fsiqologiuri da fizikuri.
fsiqologiuri aspeqti ukavSirdeba sazogadoebis damokidebulebas
invalidebis mimarT, xolo fizikuri aspeqti ukavSirdeba im garemos
romelSic invalidebs uwevT cxovreba. garemo Zalian aramegobrulia
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis mimarT.
dasaqmeba
asociacia proeqtis “invalidis etlis diplomatia” erT erTi
ganmaxorcielebeli organizaciaa. proeqti sami komponentisgan Sedgeba:
etlebis warmoeba, advokatireba da ndobis aRdgena. proeqtis
farglebSi Tbilissa da soxumSi etlis damamzadebeli saxelosnoebi
gaixsneba. am saxelosnoebSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi da
maTi ojaxis wevrebi dasaqmdebian. etlebi gaiyideba samxreT kavkasiaSi.
jandacva
106
asociacia “imedma” saxelmwifos programiT invalidebisaTvis SeiZina
etlebi, magram isini Zalian dabali xarisxis aRmoCnda da maTi
gamoyeneba daxmarebis gareSe SeuZlebelia.
sazogadoebrivi Segnebis amaRleba
asociaciis eqvsma wevrma gaiara Treiningi, raTa maT skolebsa da
umaRles saswavleblebSi CaetarebinaT Sexvedrebi invalidobis
problemebze. isini dgamdnen scenebs da awyobdnen sxvadasxva TamaSebs,
rom eCvenebinaT moswavleebisTvis, Tu ras grZnoben invalidebi da
rogor aRiqvaven isini cxovrebas.
koaliciam baTumSi kino festivali moawyo invalidobis Temaze.
ra SeiZleba gakeTdes?
Seswavlili unda iyos janmrTelobis statistika. Zalian
mniSvnelovania vicodeT, ramdeni SezRuduli SesaZleblobis mqone
bavSvi ar dadis skolaSi da ramdeni maTgani iRebs ganaTlebas saxlSi.
interviu 31: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, dasavleT
saqarTvelo
TariRi: 26.06. 2006
misamarTi: quTaisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba
respodentis saxeli: ramazi
sqesi: mamrobiTi
asaki: 50
ramazi cxovrobs orsarTuliani saxlis pirvel sarTulze. mis ojaxs
aqvs ori oTaxi. mas hyavs meuRle da qal-vaJi. intervius Caweris dros
misi coli saavadmyifoSi imyofeboda, gadioda operaciis Semdgom
reabilitaciis periods.GqaliSvili afTiaqSi muSaobs, biWi ki jarSi
msaxurobs.
ramazi 1988 wels dasaxiCrda, is amwedan gadmovarda mSeneblobis dros.
mas uWirs moZraoba, ver miaqvs xelebi pirTan da ar SeuZlia jdoma. is
ver uvlis sakuTar Tavs, daxmarebis gareSe verc icmevs da verc
banaobs. mas meuRle da biWi exmarebian. misi marto datoveba mxolod
ramdenime saaTiT aris SesaZlebeli. Svidi welia, rac gareT ar gasula.
dasaqmeba
uToebisa da qolgebis SekeTebiT Soulobs fuls.
daxmareba
107
erTaderTi daxmareba, rasac saxelmwifosgan iRebs, aris pensia.
produqtebiT da SeSiT ojaxs exmarebian sofelSi mcxovrebi colis
Zmebi. ramdenime wlis win maT exmareboda wiTeli jvari. invalid pirTa
asociaciac exmareboda maT konservirebuli produqtebiT.
jandacva
usaxsrobis gamo ramazi ar dadis eqimebTan. roca tkivilebi awuxebs,
svams im wamals, romlis reklamirebac xdeba televiziiT. magram
amCnevs, rom es xandaxan uaryofiTad moqmedebs sxeulis sxva
organoebze.
ra SeiZleba gakeTdes?
samuSao adgilebi unda Seiqmnas invalidebisaTvis, es maT fulis
Sovnisa da garTobis saSualebas miscemda.
interviu 32: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, dasavleT
saqarTvelo
TariRi:
TariRi: 26.06. 2006
misamarTi: quTaisi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: moZraobis SezRuduloba
respodentis saxeli: nata
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 34
nata devnilia afxazeTidan. is mSoblebTan, dasTan, rZalTan da Zmis
SvilebTan erTad cxovrobs oTaxnaxevrian binaSi (Zma wasulia
ruseTSi). ojaxi Zalian Raribia da maTi bina gasaremontebelia. 12 wlis
asakSi natas Tavbrusxvevebi daewyo, siarulic gauWirda. misi
mdgomareoba wlidan wlamde uaresdeboda. natas dausves fridrixis
daavadebis diagnozi: mas kunTebi moudunda. axla mas metyvelebac
uWirs. natas daxmareba sWirdeba CacmaSi, WamaSi, banaobaSi. deda da 16
wlis da mas yvelaferSi exmarebian. 10 wlis win nata pianinoze
ukravda. mas mowafeebic hyavda, magram axla is xelebs veRar xmarobs.
ojaxma ki pianino gayida, radgan fuli esaWiroeboda. nata Zalian
morwmunea. is ieRovelia. mTel dRes religiuri literaturis kiTxvaSi
atarebs. rwmenam is ufro gaaZliera. karg amindSi is salocavad gadis
saxlidan. is sibraluls grZnobs xalxisgan, rac Zalian aRizianebs.
natas miRebuli aqvs saSualo ganaTleba. mas miaCnia, rom saxlebi,
sadac cxovroben SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi, mowyobili
unda iyos specialurad maTi moTxovnilebebis gaTvaliswinebiT.
daxmareba
108
ramdenime wlis win nata wiTeli jvrisgan iRebda daxmarebas.
megobrebma mas invalidis etli aCuqes. natas diabeti awuxebs da
ieRovas erTerTma wevrma aCuqa Saqris sazomi aparati. is eqimTan or
TveSi erTxel dadis.
ra SeiZleba gakeTdes?
natas survilia, hqondes fuli, rom daiqiravos momvleli da dedas da
das Seumsubuqos mdgomareoba. das ara aqvs piradi cxovreba, radgn
natas marto datoveba SeuZlebelia. man mxolod 9 klasi daamTavra.
ojaxs ar hqonda wignebis SesaZeni fuli da amitom skolidan gamovida.
invalid adamianebs unda SeeZloT moZraoba, kinoebsa da TeatrebSi
siaruli. maT ufaso jandacva unda hqondeT. specialuri abazanebi unda
arsebobdes maTTvis. SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs unda
aswavlidnen iseT saqmianobas, romliTac SeZleben fulis Sovnas. fuli
rom hqondes, ieRovas mowmeTa sazogadoebas Seswiravda da moawyobda
invalidis etlebisTvis specialur gasasvlelebs. wavidoda kbilis
eqimTan, SeiZenda mobilur telefons da gadaixdida eleqtroenergiisa
da gazis gadasaxads.
interviu 33: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, duSeTi
TariRi: 26.06. 2006
misamarTi: duSeTi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: cerebraluri dambla
respodentis saxeli: naTia
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 21
naTias cerebraluri dambla aqvs da gonebrivad CamorCenilia.
cxovrobs mSoblebTan, dasTan da ZmasTan erTad. ojaxi Zalian Raribia.
ojaxis yvela wevri umuSevaria. misi da Tbilisis samedicino
universitetSi swavlobs. mama mTel dRes samsaxuris ZebnaSi atarebs.
naTia ver dadis. mTeli dRis ganmavlobaSi an skamze zis, an loginSi
wevs, usmens musikas, kiTxulobs wigns.
naTias aqvs invalidis etli, romelic mas ucxoelebma aCuqes, magram
uars ambobs mis gamoyenebaze. is darwmunebulia, rom siaruls SeZlebs
da hgonia, Tu invalidis etlSi Cajdeba, veRarasodes gaivlis.
ganaTleba
109
naTia skolaSi dadioda. daamTavra 9 klasi. skolaSi man wera-kiTxva
iswavla. mas hyavda megobrebi da Zalian moswonda skola. is yovel
dReE dedas dahyavda skolaSi.
socialuri integracia
mas skolis megobrebi hyavs, magram axla isini iSviaTad stumroben mas.
naTia mokle Setyobinebebs ugzavnis maT Tavisi Zmis mobiluridan.
naTias surs, gaxdes masaJisti, magram mas uWirs xelebis xmareba.
xandaxan is apaTiaSi vardeba. xalxis damokidebuleba mis mimarT
Zalian dadebiTia. skolaSi yvela Zalian megobruli iyo mis mimarT.
jandacva
is ar dadis eqimebTan, radan amaSi veranair azrs ver xedavs. aseve ar
iRebs wamlebs. naTias Zalian mouxda axtalasa da urekSi Catarebuli
procedurebi. axla mas masaJebi sWirdeba.
SiSi da imedi
mas RmerTis imedi aqvs.
naTias deda 46 wlisaa. is ambobs, rom daTrgunulia da ganadgurebuli,
rogorc fizikurad, aseve moralurad. is ver wevs simZimes da Zalian
uZneldeba Svilis xeliT tareba. man SeniSna, rom bolo xanebSi naTia
Seicvala. mas aRar siamovnebs sazogadoebaSi yofna. mas ufro metad
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebTan urTierToba unda.
naTias dedis azriT finansuri daxmareba unda gaizardos. sazogadoebam
unda miiRos invalidebi da isini ar unda iyvnen gariyulni. Zalian
mniSvnelovania masaJebi da sareabilitacio procedurebi.
mas Tavisi Svilis momavlis eSinia Tavis gardacvalebis Semdeg da
arafris imedi ara aqvs.
interviu 34: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri, duSeTi
TariRi: 27.07. 2006
misamarTi: duSeTi
intervius tipi: SezRuduli SesaZleblobis mqone piri
invalidobis saxe: cerebraluri dambla da fsiqikuri aSliloba
respodentis saxeli: marika
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 18
marikas cerebraluri dambla da fsiqikuri aSliloba aqvs. ojaxs
Zalian uWirs. marika mSoblebTan, ZmasTan da bebiasTan erTad
110
cxovrobs. Mmarikas deda maswavlebelia, mama ki - veterinari. Zma
iuridiul fakultetze swavlobda. Mmarika ver uvlis Tavs. misi marto
datoveba SeuZlebelia. mTeli dRis ganmavlobaSi wevs, kiTxulobs an
usmens musikas. is daxmarebis gareSe verafers ver akeTebs. Mmas
ZiriTadad mSoblebi da bebia uvlian. mamas is ayavs xelSi, danarCens ki
deda da bebia ukeTeben.
ganaTleba
marika ver dadioda skolaSi. maswavleblebi masTan saxlSi modiodnen.
man 11 klasi daamTavra. skolis damamTavrebeli gamocdebi Mmarikam
saxlSi Caabara komisiis wevrebs. misi ocnebaa gaxdes Jurnalisti.
socialuri integracia
mas ara aqvs urTierToba TanatolebTan. isini masTan stumard mxolod
dabadebis dReze midian. xalxi mas kargad eqceva. is yvelas uyvars da
mis mimarT siTbos gamoxataven.
jandacva
ojaxs unda misi sazRvargareT wayvana samkurnalod, imedi aqvT, rom
operacia uSvelis. ojaxma Seityo, rom operacias, romelic Mmarikas
esWiroeboda, somxeTSi akeTebdnen. maT isesxes fuli da misces erT
pirovnebas, romelic operaciis gakeTebaSi daxmarebas dapirda. magram
es piri fulTan erTad gaqra. Mmarikas fuli rom hqondes,
mkurnalobaze daxarjavda.
marikas momvleli, misi bebia 66 wlisaa. ambobs, rom yvelaze metad
ojaxs finansuri daxmareba sWideba. fuli rom hqondeT, gaukeTebdnen
masaJebs da waiyvandnen reabilitaciis centrebSi. ojaxis yvela wevri
Zalian gadaRlilia da stresSi imyofeba. “yvelaze ufro SimSilis
meSinia. aqamde Cemi imedebi prezidentTan iyo dakavSirebuli, magram me
misi aRar mjera.”
interviu 35: momvleli, duSeTi
TariRi: 27.07. 2006
misamarTi: duSeTi
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: JuJuna
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 42
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: Temuri
invalidobis saxe: epilefsia, gonebrivi CamorCena
sqesi: mamrobiTi
111
asaki: 22
JuJuna cxovrobs JinvalSi. sakrebulom mas gauforma bina, martoxela
qalis gardacvalebis Semdeg, JuJuna im qals uvlida. is 21 wlis
SvilTan erTad cxovrobs. Temuri mTeli dRe wevs sawolSi. is
aravisTan ar Sedis kontaqtSi. mas SeuZlia Tavis movla, daxmarebis
gareSe Wama da banaoba. is iRebs wamlebs, romlebsac deda magidaze
utovebs. ojaxs Zalian uWirs. Temuris mamam ojaxi ramdenime wlis win
miatova, umcrosi Zma ki TbilisSi swavlobs.
adre JuJuna qsovda da raRac fuls Soulobda, magram axla veRar
axerxebs samuSaze koncentracias. is Zalian gadaRlilia, aRiarebs, rom
masac ganuviTarda fsiqikuri problemebi.
Temuri dadioda skolaSi. man 9 klasi daamTavra. 2002 wlis Semdeg
Zalian apaTiuri gaxda da aravisTan aRar Sedis kontaqtSi. yovel
saRamos mas aqvs gulyra. JuJunas amis yureba aRar SeuZlia, igi
verafriT exmareba am dros Svils. is guSin saxlidan gavida, rodesac
Temuris gulyris dro moaxlovda.
daxmareba
pensiis garda ojaxi araviTar daxmarebas ar iRebs. erTxel miiRes
gamgeobisgan daxmareba 10 laris odenobiT. saWmels maT mezoblebi
awvdian da amiT iTqvamen suls. SeZlebisdagvarad, da-Zmac exmareba
JuJunas.
jandacva
JuJunas ar SeuZlia Temuris wayvana eqimTan TbilisSi. is TviTon
cvlis eqimis daniSnulebas. yovelwliurad Temuris 100 laris wamlebi
esaWiroeba.
SiSi da imedi
“me mxolod Cemi da Cemi Svilis sikvdilis imedi maqvs.” ase upasuxa
JuJunan kiTxvaze, Tu risi imedi aqvs.
interviu 36: momvleli, duSeTi
TariRi: 27.07. 2006
misamarTi:
misamarTi: duSeTi
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: manana
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 39
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: zura
invalidobis saxe: fsiqikuri aSliloba
112
sqesi: mamrobiTi
asaki: 14
ojaxi Raribia. zura cxovrobs Tavis ojaxTan erTad: dedasTan,
mamasTan, dasTan da ZmasTan. bavSvs damoukideblad SeuZlia Cacma,
magram sapirfareSoSi wasvla da Wama damoukideblad ar SeuZlia.
skolis Semdeg zura Tavis dasTan da ZmasTan erTad TamaSobs ezoSi.
mas ezoSi Rorebis “mwyemsva” moswons. zuras SeuZlia gadaadgileba,
magram SezRudulad. mas iSviaTad uSveben ezodan, radganac mSoblebs
eSiniaT, rom Tu igi Sors wava, SeiZleba saxls veRar moagnos.
dedamisi stresel mdgomareobaSia, mas nevrozi aqvs. igi ukiduresad
gadaRlilia, nervebs ver akontrolebs da xSirad Tavis qmars eCxubeba.
mSoblebis Cxubi zuras Zalian anerviulebs.
ganaTleba
14 wlis zura zogadsaganmanaTleblo skolaSi dadis. skolaSi dedas
mihyavs. deda mas skolaSi elodeba, radgan eSinia misi marto datoveba.
zura maswavleblebs aRizianebs, mousvenaria da mudmivad xelebs
amoZravebs. mas metyvelebac uWirs. zuram anbani icis, magram daTvla ar
exerxeba. ojaxs ara aqvs imis imedi, rom zura raime ganaTlebas
miiRebs, magram maT undaT, rom bavSvma TanatolebTan iqonios
urTierToba.
socialuri integracia
zuras megobrebi ar hyavs. aravin ar dadis masTan stumrad.
daxmareba
zura invalidobis pensias iRebs da erTxel adgilobrivi
xelisuflebisgan 40 lari miiRo.
jandacva
ori wlis asakamde zura eqimebTan dahyavdaT. Semdeg ojaxma yvelanairi
imedi dakarga. zuras mxolod masaJi esaWiroeba. oTxi weli isini
urekSi dadiodnen, ramac bavSvze dadebiTad imoqmeda.
ra SeiZleba gakeTdes?
invalidebis ojaxis wevrebs meti finansuri daxmareba esaWiroebaT.
SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebi ar unda iyvnen izolaciaSi,
isini cirkSi da zooparkSi unda dadiodnen, sxva bavSvebs xvdebodnen.
maT momvlelebsac sWirdebaT daxmareba. invalid adamianebs, iseve
rogorc maT momvlelebs, xandaxan erTmaneTisgan cal-calke yofna
esaWiroebaT.
SiSi da imedi
yvelaze ufro mas virusebis eSinia. Eeqimma uTxra, rom virusuli
infeqciebis gamo zuras mdgomareoba SeiZleba Zalian damZimdes da
113
avadmyofoba ver gadaitanos. mas imedi aqvs, rom misi Svilis
mdgomareoba gaumjobesdeba.
interviu 37: momvleli, duSeTi
TariRi: 27.07. 2006
misamarTi: duSeTi
intervius
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: Salva
sqesi: mamrobiTi
asaki: 68
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: iakobi
invalidobis saxe: fsiqikuri aSliloba
sqesi: mamrobiTi
asaki: 32
iosebs gonebaCamorCenilobis mZime forma aqvs. ojaxi Raribia. is
avariul saxlSi cxovrobs. iakobis hyavs da, romelic gaTxovilia da
calke cxovrobs. orive mSobels pensia aqvs da isini bazarSi vaWroben.
maT iakobis marto datoveba uwevT dRis ganmavlobaSi, magram
SuadRisas saxlSi modian, rom mas aWamon. sanam isini saxlSi ar arian,
iakobi Zvel manqanaSi zis, romelic ezoSi dgas. igi ver laparakobs,
sakuTar Tavs ver uvlis, ver grZnobs SimSils an wyurvils. mas
TviTdasaxiCrebis midrekileba aqvs. es Zalian arTulebs mis movlas,
rac Seexeba sxva problemebs, ojaxi maT Seegua.
jandacva
jandacva
adre iakobi eqimebTan dahyavdaT, axla aRar dahyavT, radgan ician, rom
eqimebi maT Svils verafers uSvelian. iakobs mxolod damawynarebel
saSualebebs aZleven.
ra SeiZleba gakeTdes?
momvlelebs pensia ekuTvniT. invalidebi ar unda iyvnen izolirebulni.
maT gareT gasvlis da garTobis saSualeba unda qondeT.
SiSi da imedi
“me siRaribis da xvalindeli dRis meSinia da arafris imedi ara maqvs”ganacxada Salvam.
interviu 37: momvleli, duSeTi
TariRi: 27.07. 2006
misamarTi: duSeTi
114
intervius tipi: momvleli
respodentis saxeli: ia
sqesi: mdedrobiTi
asaki: 24
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris saxeli: zviadi
invalidobis saxe: daunis sindromi
sqesi: mamrobiTi
asaki: 20
ojaxi saSualo SeZlebisaa, cxovrobs karg saxlSi, kargi ezoTI. 20
wlis invalid levans deda da da, gulnara uvlian. levans ar aqvs
fizikuri SezRuduloba. mas SeuZlia moZraoba, Tumca arc Tu ise
Tavisuflad. levans SeuZlia damoukideblad Tavis movla. dRis
ganmavlobaSi SeiZleba misi marto datoveba. gulnara sabavSvo baRSi
muSaobs maswavleblad da dedasac exmareba levanis movlaSi. gulnara
ambobs, rom Zmis movla mas aranairad ar zRudavs, is mieCvia aseT
mdgomareobas, magram guli Sestkiva Zmaze. levani ezoSi gadis da
saxlis siaxloveSi dadis, maRaziaSi purs yidulobs. magram
ZiriTadad dros is Tavis oTaxSi atarebs, televizors uyurebs an
raRacas “xatavs”. levans SeuZlia laparaki, Tumca metyvelebis
problema aqvs.
ganaTleba
levanma duSeTis skolaSi oTxi klasi daamTavra. Semdeg mSoblebma
TbilisSi waiyvanes specializirebul skolaSi. iq man 3 weli dahyo,
magram wera-kiTxva ver iswavla.
socialuri integracia
levans megobrebi ar hyavs. aravin ar dadis masTan stumrad.
jandacva
levans mkurnaloba ar esaWiroeba. is
saSualebebs Rebulobs.
mxolod damawynarebel
ra SeiZleba gakeTdes?
invalid pirebs ufro meti finansuri daxmarebis aRmoCena esaWiroebaT.
wamlebi maT ufasod unda eZleodeT. invalidebs raRac xeloba unda
aswavlon, raTa maT sakuTari Tavis rCena SeZlon. gulnaras fuli rom
qondes, Zmas musikalur centrs uyidida, radgan es levanis ocnebaa.
115
danarTi III: Ffokus jgufebis detaluri reziumeebi
fokus jgufi 1. SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi, Tbilisi
1 jgufi
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi
13.06.2006
Tbilisi
monawileebi
sxvadasxva saxis unarSezRudvis mqone pirebi - smenadaqveiTebuli,
usinaTlo, cerebraluri dambliT daavadebuli, moZraobis unaris
SezRudvis da sxvadasxva Sinagani daavadebebis (gulsisxZarRvTa,
diabetiT da sxva). fokus jgufis monawileebma SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis winaSe arsebuli problemebi da maTi
sazogadoebasTan integraciis sakiTxebi ganixiles.
saxelmwifo politika
garemo SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebTa mimarT
aramegobrulia. saxelmwifo ar zrunavs garemos gaumjobesebaze - ar
arsebobs avtosadgomebi, invalidebisTvis gaTvaliswinebuli adgilebiT,
etlis gasasvlelebi, pandusebi, sagangebod aRWurvili sapirfareSoebi
da satransporto saSualebebi. saxelmwifos mier gamoyofili
finansuri daxmareba umniSvneloa.
ekonomikuri problemebi da daxmareba
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi ekonomiurad bevrad ufro
mZime mdgomareobaSi imyofebian, vidre danarCeni sazogadoeba. maTi
Semosavali mwiria, radgan isini ZiriTadad saxelmwifo pensiis imedad
arian (33 lari). zogi invalidi damatebiT 22 lars iRebs
saxelwmifosgan. SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi sargebloben
SeRavaTebiT komunalur gadasaxadebze da aqvT medikamentebis vauCeri,
romelic, ZiriTadad, usargebloa. invalidTa saWiroebebi bevrad ufro
didia, maT bevrad ufro meti momsaxureba da wamali esaWiroebaT.
saxelmwifom SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa damoukidebeli
cxovrebis xelSemwyobi centrebis Camoayalibebaze mimarTuli programa
wamoiwyo. magram saprogramo Tanxebi arasakmarisia, xolo tenderis
pirobebi zedmetad mkacri.
ganaTleba
inkluziuri ganaTleba uaResad mniSvnelovania. es procesi sabavSvo
baRebidan unda daiwyos, radgan patara bavSvebs adaptaciis ukeTesi
unari gaaCniaT da bavSvebs Tavidanve swori damokidebuleba
CamouyalibdebaT SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis mimarT.
116
dasaqmeba
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs samuSaoze ar iReben da maT
saxlSi uwevT jdoma. cerebraluri dambliT daavadebuli axalgazrda
qali aRniSnavda: “me bankSi operatorad mimiwvies, magram rodesac
Seityves, rom invalidi viyavi, samuSaoze ar amiyvanes. miTxres, rom es
bankis imijs Selaxavda”.
sastumro Tbilisi-mariotis SezRuduli SesaZleblobis mqone
TanamSromelma aRniSna, rom sastumro invalidis daqiravebiT
garkveuli SeRavaTebs iRebs. aseTi SeRavaTebi qarTuli kompaniebsa da
sawarmoebsac rom hqondes, maSin SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirTa dasaqmebis problemac mogvardeboda.
gadaadgilebis SezRudvis mqone qalbatonma ganacxada: “me Zalian
aqtiuri viyavi, rodesac Cemi adgili vipove invalid qalTa
asociaciaSi. maSin me dasaqmebuli viyavi. axla aRar vmuSaob da
uimedoba meufleba”.
socialuri integracia
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis uflebebi xSirad irRveva. maT
azrs arc sazogadoebaSi da arc ojaxSi ar iTvaliswineben. kvlevaSi
monawile erT-erTma smenadaqveiTebulma mamakacma aRniSna: “Cven gvinda,
rom sazogadoebam Tavis wevrad mogviRos”. invalidis etlSi mjdomma
mamakacma respondentma aRniSna: “me gareT gasvlis mizezi ara maqvs. arc
ki vici, sad wavide”.
xiluli naklis mqone piri quCaSi rom gadis, maSinve arasasurveli
yuradRebis centrSi eqceva da adamianebi mas sibraluliT uyureben.
fokus jgufSi monawile cerebraluri dambliT daavadebulma qalma
aRniSna: “Cemi ojaxi cdilobda zomaze metad daculi vyofiliyavi da
Tavisi gadametebuli zrunviT ziani momayena. me Camomiyalibda imisi
SegrZneba, rom yvela unda memsaxurebodes da mivlides”.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis yvelaze mniSvnelovania
imis SegrZneba, rom isini sazogadoebis nawils warmoadgenen.
interviuSi monawile qalma, romelsac gadaadgilebis unari aqvs
SezRuduli, aRniSna: “me mzad var uari vTqva ufaso zeTze da Saqarze,
oRondac sazogadoebis Rirseul wevrad vigrZno Tavi”.
jandacva
pirebs, romlebsac SeezRudaT qmedunarianoba Sinagani organoebis
daavadebisa da/an mentaluri problemebis gamo aqvT, esaWiroebaT
regularuli samedicino Semowmeba da mediakmentebi, rac sakmaod
Zviria. vauCerebi, romlebsac SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi
iReben, praqtikulad, usargebloa, radgan am vauCerebiT mxolod im
117
medikamentebis Sesyidvaa SesaZlebeli, romelic CamonaTvalSia. is
medikamentebi, romlebic SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs
esaWiroebaT, CamonaTvalSi araa.
adre invalidis statusis misaRebad samedicino komisiis gavla ufaso
iyo, magram axla momsaxureba fasiani gaxda. onkopacientma aRniSna, rom
mas samedicino Semowmeba weliwadSi orjer mainc esaWiroeba; Semowmeba
150 lari jdeba, risi saSualebac mas ara aqvs.
ra SeiZleba gakeTdes?
Sromis kodeqsSi unda Sevides cvlilebebi, romelic damqiravebels an
daavaldebulebs an stimuls Seuqmnis SezRuduli SesaZleblobis mqone
piris dasaqiraveblad. parlamentSi unda Seiqmnas invalidTa sakiTxebze
momuSave qve-komiteti. invalid bavSvebs unda aswavlidnen qalaqSi
orientacias da sasicoxlod aucilebel unar-Cvevebs.
smenadaqveiTebuli pirebisTvis gasarTobi programebi surdo-Targmanis
TanxlebiT unda gadiodes.
fokus jgufi 2. SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa
momvlelebi, Tbilisi
2 jgufi
momvlelebi
13.06.2006
Tbilisi
monawileebi
fokus jgufis muSaobaSi monawileoba miiRes cerebraluri dambliT
daavadebul, fsiqiuri aSlilobis mqone da smenadaqveiTbeul pirTa
momvlelebma.
sazogadoebis damokidebuleba
jgufis yvela wevrma xazi gausva im garemoebas, rom sazogadoebis
damokidebuleba SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisadmi maTi
integraciis yvelaze mniSvnelovan faqtors warmoadgens. jgufis
wevrebis umetesoba Tavs sazogadoebidan gariyulad grZnobda. erT-erTi
momvleli qali aRniSnavda: “aravis ar ainteresebs SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebi”. fokus-jgufis kidev erTi momvlelis
sityvebiT “am qveyanas invalidebi ar sWirdeba”.
ganaTleba
arasamTavrobo organizaciebi SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebs
ganaTlebis, garTobis da urTierTobis saSualebas uqmnian. invalidi
bavSvebS saSualeba eZlevaT iurTierTon Aara unarSezRudul
118
bavSvebTan, magram dafinansebis amowurvis Semdeg programebi ixureba.
invalidi bavSvebi amas mtkivneulad ganicdian.
ganaTlebisa da mecnierebis saministro ar iRebs aqtiur monawileobas
SezRuduli SesaZleblobis mqone moswavleTa ganaTlebasTan
dakavSirebuli problemebis gadawyvetaSi. specializirebul skolebs
ar gaaCniaT kompiuterebi. saministros kompiuterizaciis nusxaSi isini
bolo adgilze arian.
socialuri integracia
arasamTavrobo organizaciam “anika”-m ramdenime sportuli jgufi
Camoayaliba SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebisTvis. invalidebi
ardadagebze qalaqidan ver gadian. kidev ufro mZime mdgomareobaSi
arian zrdasruli invalidebi, radgan arsebuli programebi mxolod 18
wlamde asakis bavSvebzea gaTvaliswinebuli. im pirebisTvis, visac
gadaadgilebis unari aqvT SezRuduli, transportireba did problemas
warmoadgens. taqsis gamoyeneba SeuZlebelia, radgan invalidis etli
masSi ar eteva. usinaTlo adamianebisTvis telefoni (xmis aqtivaciis
sistemiT) uaRresad mniSvnelovania.
TviT
TviTiT-organizacia
10 wlis win safrangeTSi “ndobis da sinaTlis” sofeli Seiqmna,, sadac
SezRuduli SesaZleblobis mqone adamianebi cxovroben. sasurvelia,
CvenSic Seiqmnas msgavsi sofeli. saqarTveloSi invalidebs SexvedraSi
kaTolikuri eklesiac exmareba. momvlelebi ufro erTmaneTs endobian,
vidre oficialur samsaxurebs. rodesac raime problema an SekiTxva
Cndeba, momvlelebi informacias erTmaneTisgan iReben.
ra SeiZleba gakeTdes?
ojaxSi, sadac invalidia, erTi wevri mainc dasaqmebuli unda iyos.
mSoblebisgan meti aqtiuroba, meti iniciativaa saWiro. magram problema
isaa, rom xSir SemTxvevebSi Tavad mSoblebis qmedunarianoba
SezRudulia. janmrTel mSoblebsac ki sakamrisi dro da energia ar
gaaCniaT invalidTa mosavlelad.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi da maTi momvlelebi
saxelmwifo politikis SemuSavebaSi unda iRebdnen monawileobas.
momvlelebs invalidobaze meti informacia da codna esaWiroebaT.
garda amisa, momvlelebsac sWirdebaT fsiqologebis konsultacia.
SezRuduli SesaZleblobis mqone adamianebisTvis sazafxulo banakebi
unda moewyos. Tu saxelmwifos patriotebis banakebis mowyoba SeuZlia,
ratom ar SeuZlia msgavsi banakebis organizeba invalidebisTvis?
fokus jgufi 3. invalidTa arasamTavrobo organizaciebi, Tbilisi
3 jgufi
invalidTa arasamTavrobo organizaciebi
119
16.06.2006
Tbilisi
monawileebi
fokus jgufis SemadgenlobaSi Sediodnen invalidTa sakiTxebze
momuSave arasamTavrobo organizaciebis an Tavad SezRuduli
SesaZleblobebis mqone pirTa organizaciebis warmomadgenlebi.
diskusia, ZiriTadad Seexo saxelmwifo politikas, urTierTobas
saxelmwifosTan, mdgomareobis gaumjobesebis qmediT RonisZiebebs.
saxelmwifo politika
erT-erT SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTa organizaciis
xelmZRvanelma aRniSna, rom problemisadmi arsebuli midgoma
arasworia. invalidobas samedicino problemad ganixilaven, maSin
rodesac igi ufro socialuri xasiaTis problemaa da sxvadasxva
saministros - ekonomikis, ganaTlebis, finansTa, jandacvisa da
iusticiis - kompetenciaSi unda Sediodes.
mTavrobas Tanmimdevruli socialuri politika ar gaaCnia. saxelmwifo
prioritetebi unda iyos mkafiod Camoyalibebuli da sazogadoebisTvis
gacxadebuli. zogi programa da prioriteti saxelmwifos mudmiv
dafinansebaze unda iyos. invalidobis politikis SemuSavebaSi
eqspertebad SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi unda iyvnen
miwveulni.
uaRresad mniSvnelovania saxelmwifos neba problemebis gadasawyvetad.
saxelmwifo politikis saboloo mizani is unda iyos, rom invalidebma
maqsimalur damoukideblobas miaRwion. magram saxelmwifo ar aqcevs
saTanado yuradRebas SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
problemebs.
mTavrobasTan urTierToba
fokus jgufis monawileebma aRniSnes, rom urTierToba mTavrobasTan
epizoduria, dialogi mTavrobasa da SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebs Soris ar mimdinareobs, xolo saxelmwifo struqturebTan
TanamSromloba ar aris saTanado.
rogorc SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirTa erTerTi
organizaciis invalidTa organizaciis xelmZRvanelma aRniSna, vardebis
revoluciamde mTavrobasTan ori sakonsultacio sabWo arsebobda: erTi invalidTa sakiTxebze, xolo meore veteranTa sakiTxebze.
adgilobriv arasamTavrobo organizaciebi am sabWoebis meSveobiT
TanamSromlobdnen mTavrobasTan. amJamad es sabWoebi aRar
funqcionirebs.
120
saqarTveloSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebze informaciis
nakleboba SeiniSneba. mxolod aWaraSi arsebobs invalidebis monacemTa
baza.
ganaTleba
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis ganaTleba seriozul
problemas warmoadgens, romelic saxelmwifo saxsrebiT da resursebiT
unda gadawydes. ganaTleba gansakuTrebiT mwvave problemas
smenadaqveiTebuli pirebisTvis warmoadgens.
dasaqmeba
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa dasasaqmebisaTvis amJamad
araferi keTdeba. saWiroa damqiraveblis ekonomikuri stimulireba (mag.
sagadasaxado SeRavaTebis daweseba) invalidTa dasaqmebas xelSewyobis
mizniT.
socialuri integracia
integracia
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi ar monawileoben saxelmwifo
politikis arc formulirebaSi da arc mis realizaciaSi. SezRuduli
SesaZleblobebis mqone pirTa organizaciis xelmZRvanelma qalma
ganacxada: “Cven yvela fulis gasakeTeblad gviyenebs da eqspluatacias
gviwevs. aravin ar gveubneba, ra xdeba da ratom”.
invalidTaTvis yvelaze mniSvnelovania socialuri ganviTareba da
integracia. dRis centrebi, romlebic saxelmwifo programebis
farglebSi iqmneba, rezervaciebs waagavs, es ki sazogadoebasTan
integracias xels ar uwyobs. axlaxans daarsebuli centrebi araa
adaptirebuli smenadaqveiTebulTaTvis. mwvaved dgas Tarjimnebis
sawIROEBAyru pirebTan. usinaTloTaTvis gadaadgileba seriozul
problemas warmoadgens.
jandacva
afxazeTis omis veteranebs yvelaze ufro metad fsiqologiuri
reabilitacia esaWiroebaT. problemebi yvelaze mwvaved Tavs iCens
Tandayolili invalidobis SemTxvevaSi. es ZiriTadad permanentuli
xasiaTis problemebia, romlebic naklebad eqvemdebareba gaumjobesebas.
ra SeiZleba gakeTdes?
mTavrobaSi unda aRdges is struqturebi, romlebic invalidobis
problemebze muSaobda. mTavrobasTan unda Camoyalibdes sakoordinacio
da sakonsultacio sabWoebi. yovel saministros Tavisi politika unda
gaaCndes invalidobasTan dakavSirebiT da mocemul sferoze
pasuxismgebeli piri an eqsperti unda yavdes. saWiroa mTavrobasTan
dialogis dawyeba. unda SemuSavdes SezRuduli SesaZleblobebis mqone
pirebis sazogadoebaSi integraciis samoqmedo gegma. saWiroa
121
Camoyalibdes politika Sromisunarian da Sromisuunaro pirebTan
dakavSirebiT.
Sesaqmnelia invalidebis monacemTa baza, romelic xelmisawvdomi iqneba
yvela dainteresebuli pirisTvis. aucilebelia invalidTa saWiroebebze
statistikuri monacemebis Segroveba.
amJamad SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis socialuri
programebi Sesyidvebis Sesaxeb kanonis Sesabamisad xorcieldeba. es ar
aris swori, radgan amgvari programebi ibegreba. msgavs programebze
grantis pirobebi unda vrceldebodes.
saWiroa reabilitacio centrebis gaxsna. integracia ver miiRweva
samedicino, socialuri da SromiTi reabilitaciis gareSe. aseTi
integrirebuli centrebi bevr qveyanaSi arsebobs da Zalian efeqturi
gamodga. saWiroa reabilitaciis specialistebis momzadeba.
Znelia SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebTan dakavSirebuli
sakiTxebis gadawyveta socialuri da samedicino dazRvevis gareSe. am
mizniT centraluri da adgilobrivi programebi unda SemuSavdes. unda
amuSavdes invalidebisaTvis adaptirebuli transporti. Sesaswavlia
dasaqmebis bazari. saWiroa maqsimaluri sifrTxile pre- da postnatalur etapebze, raTa Tavidan aviciloT Tandayolili
unarSezRuduloba.
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebisTvis unda Seiqmnas
sainformacio centrebi, sadac isini gaecnobian saxelmwifo politikas
da arsebul momsaxurebas. aseve saSuria informaciisa da codnis
gavrceleba invalidTa damoukidebel cxovrebaze. unda tardebodes
kulturuli da sportuli RoniZiebebi.
im pirebisTvis, visac gadaadgilebis unari aqvs SezRuduli, saxlSi
muSaobis SesaZleblobebi unda iqnas Seswavlili. saWiroa distanturi
swavlebis danergva. unda Seiqmnas SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirTa samedicino momsaxurebis da maTi saxlSi movlis servisi.
momvlelebs unda daeniSnos kompensacia/pensia. Sesacvlelia kanonis is
muxli, romelic pensias smenadaqveiTebuli pirebisTvis mxolod 18
wlis asakidan awesebs.
fokus jgufi 4.
momsaxurebis mimwodeblebi, Tbilisi
Tbilisi
122
4 jgufi
momsaxurebis mimwodeblebi
17.06.2006
Tbilisi
monawileebi
fokus jgufis muSaobaSi monawileobas iRebdnen SezRuduli
SesaZleblobebis mqone pirTaTvis momsaxurebis mimwodeblebi, rogorc
kerZo, aseve saxelmwifo.
sazogadoebis damokidebuleba
invalidoba mTeli sazogadoebis sazrunavi unda gaxdes. sazogadoeba
ar unda uyurebdes sibraluliT SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebs. am mizniT aucilebelia sainformacio saSualebebis CarTva.
amJamad mediaSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis problemebi
saTanadod ar Suqdeba.
ganaTleba
inkluzia aucilebelia, radgan is dadebiT zegavlenas axdens, rogorc
invalid, aseve ara unarSezRudul bavSvebze. amasTanave saWiroa
axali specializirebuli skolebis daarseba, radgan zog bavSvs
zogadsaganmanaTleblo skolaSi swavla da siaruli ar SeuZlia.
TbilisSi ukve saukuneze metia specializirebuli skola arsebobs
usinaTlo bavSvebisTvis. amJamad skolaSi mxolod 53 aRsazrdelia,
maSin rodesac qveyanaSi aTasobiT usinaTlo adamiania. raionebidan
mSoblebs Svilebi ar mohyavT am skolaSi. zamTarSi saklaso oTaxebi
ar Tbeboda da bavSvebs uWirdaT civ, brailis SriftisTvis
gaTvaliswinebul metalis dafebze wera. saxelmZRvaneloebi
arasakmarisia. specialuri wignebi Zalian Zviri jdeba. qaRaldi,
romelsac usinaTloTa skolaSi iyeneben dabali xarisxisaa, ris gamoc
dawerili teqsti male qreba. ganviTarebul qveynebSi usinaTloebi
maRali xarisxis polimerul qaRalds iyeneben, magram igi Zviria.
skolas yovelwliurad 2-3 tona qaRaldi esaWiroeba, 1 tona dabali
xarisxis qaRaldi ki 1,000 aSS dolari Rirs. arsebobs xmovani
kompiuteruli programa, magram skolas mxolod erTi kompiuteri
gaaCnia. usinaTloebisTvis specialuri kompiuteris Rirebuleba 15,000
evros Seadgens.
usinaTlo bavSvebisTvis sabavSvo baRebi ar arsebobs.
dasaqmeba
socialuri Terapiis saxli es is adgilia, sadac fsiqiurad
daavadebul adamianebs muSaoba SeuZliaT. im bavSvebis momavali,
123
romlebic specializirebul skolebSi da skola-internatebSi
swavloben, namdvilad damafiqrebelia. ras gaakeTeben isini skolis
damTavrebis Semdeg? gansakuTrebiT mZime mdgomareobaSi arian oboli
invalidi bavSvebi, maT saxlic ki ar gaaCniaT, rom iq dabrundnen.
socialuri integracia
saqarTveloSi invalid bavSvTa integracia rTulad mimdinareobs.
xSirad ara SezRuduli SesaZleblobebis mqone bavSvebis mSoblebi
winaaRmdegi arian, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebi maT
SvilebTan erTad swavlobdnen. mSoblebis mtkicebiT, maTi bavSvebi
depresiaSi vardebian.
jandacva
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi, gansakuTrebiT ki bavSvebi,
romlebsac protezi esaWiroebaT, seriozul problemebs awydebian.
bavSvebis protezi 6 TveSi erTxel unda Seicvalos, xolo zrdasruli
adamianis protezi - 2-3 weliwadSi erTxel. adre „kaxovkaze“ arsebobda
specialuri centri, sadac 8,000-9,000 protezi mzaddeboda weliwadSi.
amJamad centri mxolod 300 protezs amzadebs. centrs protezis
warmoebisTvis saWiro teqnika da danadgarebi gaaCnia, magram sakmarisi
masala ara aqvs. saxelmwifo yoveli protezis SeZenisas 170 laris
Tanadafinansebas uzrunvelyofs.
diabetiiT daavadebul pirTa asociaciaSi 15,000 adamiania
registrirebuli. asociacia awyobs sazafxulo banakebs, sadac
diabetiT daavadebul bavSvebs daavadebaze kontrols aswavlian.
asociacia xsnis reabilitaciis centrs “rubikons”. es unikaluri
centria, romelic sportuli darbaziT da teqnikiTaa aRWurvili. aq
yvela bavSvi, rogorc janmrTeli, aseve diabetiT daavadebuli erTad
ivarjiSebs. proeqts saxelmwifo afinansebs.
smenadaqveiTebul bavSvebs smenis aparatis Secvla 3-4 weliwadSi
erTxel sWirdebaT. germanul-qarTuli sawarmo “kindsmena” smenis
aparatebs amzadebs. igi 500 lari Rirs. smenadaqveiTebul bavSvebs
logopedic sWirdebaT, laparaki rom iswavlon.
nevrologiis centrSi mkurnalobas gadian is bavSvebi, romlebsac
moZraobis unari aqvT SezRuduli. msoflio statistikuri monacemebiT,
yovel 1,000 axalSobilidan 2-4 bavSvs moZraobis unari aqvs SezRuduli.
mosaxleobis 2% fsiqikuri aSliloba aqvs. aseT bavSvebs mxolod
motoruli problemebi ara aqvT. xSirad fsiqiuri aSlilobis mqone
bavSvebs sensorul darRvevebic axasiaTebT. amitom saWiroa
problemisadmi multidisciplinaruli midgoma. saqarTveloSi mxolod
sami reabilitaciis centri arsebobs (TbilisSi, quTaisSi da baTumSi),
124
maTi SesaZleblobebi SezRudulia, ris gamoc bevri ver axerxebs
mkurnalobas. Tbilisis centri samkurnalo kurss, romlis
xangrZlivoba 20 dRea, 73 bavSvs utarebs. amJamad 500 bavSvi elis Tavis
rigs.
ra SeiZleba gakeTdes?
kanonmdebloba saerTaSoriso praqtikasTan da kanonebTan
SesabamisobaSi unda movides. saWiroa SezRuduli SesaZleblobis mqone
bavSvebis mSoblebis ganaTleba invalidobasTan dakavSirebul
sakiTxebze. aseve saWiroa eqimebis momzadebac, radgan isini xSirad
SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebs iseT medikamentebs uniSnaven,
romlebic maT saerTod ar sWirdebaT. aucilebelia mSobelTa da
maswavlebelTa ganaTlebis centris Camoyalibeba, rom maT Semdeg
bavSvebi moamzadon damoukidebeli cxovrebisTvis.
fokus jgufi 5.
momsaxurebis mimwodeblebi, Tbilisi
5 jgufi
momsaxurebis mimwodeblebi
17.06.2006
Tbilisi
monawileebi
fokus jgufis SemadgenlobaSi Sediodnen specializirebuli skolebis
direqtoris moadgileebi, saganmanaTleblo programebis
administratorebi da mSoblebi.
sazogadoebis damokidebuleba
SezRuduli SesaZleblobebis mqone bavSvTa mSoblebi Tavs daCagrulad
grZnoben. isini aseve miuTiTeben stigmis arsebobaze. sazogadoebas ar
surs dainaxos adamianebi, romlebsac fsiqiuri aSliloba aqvT.
fsiqiatriuli pacientebisTvis gamoyofili saxelmwifo dafinanseba
uaRresad mwiria: erT pacientze gamoyofili 6 lari faravs
medikamentebis, Senobebis movla-SekeTebis da samedicino personalis
xarjebs.
ganaTleba
smenadaqveiTebuli bavSvebis specializirebul skolebSi Jestis enis
Seswavla Zalze gvian, me-5 klasidan iwyeba. skolaSi unda
funqcionirebdes Jestis enis swavlebis kursebi mSoblebisTvis da
maswavleblebisTvis. bavSvebi, romlebic am skolaSi dadian, ver
laparakoben. skola specialuri saxelmZRvaneloebis naklebobas
ganicdis. bavSvebi qarTul anbans rusul anbanze dayrdnobiT
125
swavloben. smenadaqveiTebul bavSvebs logopedis daxmareba sWidrebaT,
rom metyveleba iswavlon, magram eqimebi mSoblebs amis Taobaze
informacias ar awvdian. 12 axalgazrda, romlebmac es skola
daamTavres, amJamad stomatologis specialobas eufleba.
inkluziuri ganaTlebis koncefcia SemuSavda 2003 wels iunisefisa da
World Vision–is daxmarebiT. 2003-2005 ww. 40 bavSvi swavlobda
integrirebul skolebSi. iq 50 maswavlebeli da asistenti muSaobda.
damwyebTaTvis Seiqmna specialuri saxemZRvaneloebi qarTulsa da
maTematikaSi. amJamad integrirebuli ganaTleba saxelmwifos
prerogativaa. inkluziuri ganaTleba unda iwyebodes skolamdeli
asakidan, sabavSvo baRebidan.
sxvadasxva arasamTavrobo organizaciebis mier ganxorcielebuli
programebis nakli maT aramdgradobaSia. es programebi Zalian
efeqturia, magram rodesac dafinanseba wydeba, programebi ixureba da
monawile bavSvebi depresiaSi vardebian. SesaZlebelia, ukeTesi iyos
araferi ar wamoiwyo, vidre daiwyo programis ganxorcieleba da mere
Sewyvito.
jandacva
uaRresad mniSvnelovania invalidobis adreul etapze gamovlena. asaki
kritikuli faqtoria Tandayolili anomaliebis warmatebiT
mkurnalobisTvis. invalidobis SemTxvevebis 80%-Si samedicino Careva
da mkurnaloba Zalian didi dagvianebiT iwyeba. samedicino
mkurnalobis paralelurad fsiqologiuri reabilitacia unda
mimdinareobdes. 2002 wels TbilisSi mSoblebisTvis gaixsna skola,
sadac isini 3 wlamde asakis invalidi bavSvebis movlas swavloben.
qvemo qarTlSi, gansakuTrebiT ki bolnissa da marneulSi, fsiqiuri
aSlilobis maCveneblebi Zalzed maRalia. bolnisSi 8-dan 20 wlamde
asakis 30 pacientisTvis centri gaixsna; centris TanamSromlebi
seriozul momzadebas saWiroeben.
socialuri integracia
saxelmwifo biujetSi 1,200, 000 laria gaTvaliswinebuli invalidTa
dRis centrebis mosawyobad. yovel invalidze, romelic dRis centris
momsaxurebiT isargeblebs, 7.70 laria gamoyofili, saidanac 5 lari
kvebas moxmardeba. navaraudevia, rom aseTi centrebis momsaxurebiT
daaxloebiT 164,383 SezRuduli SesaZleblobis mqone piri isargeblebs.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebisTvis transporti kvlav
seriozul problemad rCeba.
ra SeiZleba gakeTdes?
126
unda dainergos profesionali ZiZebis instituti. ZiZebma specialuri
momzadeba unda gaiaron. SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebs ar
gaaCniaT specialuri sareabilitacio masalebi da saTamaSoebi.
unda SemuSavdes sxvadasxva sareabilitacio programebi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis sxvadasxva kategoriebisTvis. programebis
dawyebis Semdeg aucilebelia maTi mdgradobis uzrunvelyofa.
dRis centrebi qseluri principiT unda muSaobdnen mTels qveyanaSi.
isini ar unda iyos ganTavsebuli mxolod TbilisSi. dRis centris
Seqmnis mizania, momvlels SesaZlebloba mieces, imuSavos da amiT
gaaumjobesos invalidis da mTeli ojaxis mdgomareoba. damatebiTi an
alternatiuli midgoma ojaxis wevrTa dasaqmebaa.
uaRresad mniSvnelovania SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebSi
Zlieri mxareebis gamovlena, maTTvis Sesabamisi Cvevebis swavleba da
amiT damoukidebeli cxovrebis SesaZleblobis micema. saWiroa gaixsnas
saxelosnoebi, sadac SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi
imuSaveben.
fokus jgufi 6.
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi da maTi
momvlelebi, dasavleT saqarTvelo
6 jgufi
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi da maTi momvlelebi
momvlelebi
27.06.2006
dasavleT saqarTvelo, quTaisi
monawileebi
fokus jgufSi SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi (cerebraluri
dambliT, hipertoniiT daavadebuli pirebi, parez gadatanili,
smenadaqveiTebuli da usinaTlo adamianebi) da maTi momvlelebi
monawileobdnen. diskusiebis dros ZiriTadi aqcenti SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebis savalalo ekonomikur mdgomareobasa da
saxelmwifos umoqmedobaze gakeTda.
gamocdilebis gaziareba
monawileebma Tavisi tragikuli istoriebi moyvnen, Sexvedris bolos ki
kmayofilebiT aRniSnes, rom pirvelad miecaT SesaZlebloba Riad
esaubraT Tavis problemebze. am adamianebis siRaribis donem Zalian
mZime STabeWdileba dastova. maT TviTon rcxvenodaT, Tu ra
mdgomareobaSi iyvnen Cavardnilni. isini ZiriTadad fizikur
gadarCenaze saubrobdnen, ise rom sazogadoebasTn integraciaze
saubramde ver mivediT.
127
gansakuTrebiT TanagrZnobas iwvevda axalgazrda mamakaci da misi mama.
am axalgazrdas cerebraluri dambla aqvs, magram gonebrivad sakmaod
kargadaa ganviTarebuli. man profteqnikuri saswavlebeli daamTavra,
SeuZlia televizorebis SekeTeba. igi smenadavqiTebulicaa; ori wlis
win mamamisma smenis aparati iTxova, pasuxad ki is miiRo, rom aparatebi
normaluri adamianebisTvisac araa sakmarisi. ojaxi eleqtroenergiis
gareSe cxovrobs bolo 5 wlis ganmavlobaSi. sami welia, rac am
axalgazrdas dedac paralizebulia da loginadaa Cavardnili.
axalgazrdas mwvave fsiqiuri mdgomareoba ganuviTarda, ris Sedegadac
is hospitalizirebuli iqna. amJamad mas medikamentebis didi raodenobis
miReba uwevs. is Zalian cotas saubrobda, Zalian dabal xmaze da isic
maSin, Tu raimes SevekiTxebodiT. mTeli Sexvedris ganmavlobaSi is da
mamamisi xeli-xelCakidebulni isxdnen.
merabi insultis Semdeg dainvalidda. axla mas siaruli da erTi xelis
moZraoba SeuZlia. igi Tavis 15 wlis qaliSvilTan erTad cxovrobs.
maTi Semosavlis wyaros mxolod 35-lariani pensia da 22- lariani
Semweoba warmoadgens. sxva saxis daxmarebas igi ar iRebs.
medikos 5 Svili hyavda, oTxi maTgani gardaicvala. mis qaliSvils
cerebraluri dambla aqvs. mas kidev 9 wlis biWi hyavs. isini avariul
saxlSi cxovroben, sadac saxuravidan wyali jonavs. ojaxs sakmarisi
sakvebi ara aqvs.
Tinas jgufSi Tan axldnen deda da 9 wlis Svili giorgi, romelsac
cerebraluri dambla aqvs. bavSvi ver dadis da deda da bebia
rigrigobiT atareben mas xeliT. invalidis etli ojaxs ar aqvs.
giorgis fexze operacia sWirdeba, operacia TbilisSi an zestafonSi
unda gakeTdes, magram maT amisTvis fuli ar gaaCniaT. bavSvi
tkivilsgan itanjeba. ojaxi saxelmwifo pensiaze cxovrobs. quTaisSi
msgavsi invalidobis mqone bavSvebisTvis dRis movlis centri
funqcionirebs. giorgi iq cota xani dahyavdaT, magram Semdeg ojaxma
misi iq tareba veRar SeZlo. bavSvebs iq arafers ar aswavlian.
mania nervuli sistemis daavadebis Sedega dainvalidda. mas jgufSi Tan
axlda meuRle, romelsac susti mxedveloba aqvs. maT medikamentebi
esaWiroebaT, magram fuli ara aqvT. maTi saxlic avariuli
mdomareobaSia. isini ufaso sasadiloSi ikvebebian.
gulnara jgufSi 35 vaJiSvilTan erTad movida, romelsac cerebraluri
dambla aqvs. igi Tavis Svils evpatoriaSi mkurnalobda ramdenime
wlis ganmavlobaSi da Sedegic mniSvnelovani iyo. man siaruli daiwyo,
magram amJamad misi mdgomareoba gauaresda. gulnaras awuxebda fiqri
imaze, Tu vin mixedavda mis Svils, rodesac igi cocxali aRar
iqneboda. amitom man Tavis Svils Raribi ojaxidan gogo SerTo colad.
128
maT ori Svili eyolaT, magram colma qmari da bavSvebi miatova. ise,
rom axla gulnaras Tavisi Svilis da ori SviliSvilis movla uwevs.
maTi erTaderTi Semosavali sami adamianis 33 lariani pensiaa.
arc saxelmwifo da arc adgilobrivi mTavroba ar exmareba SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebs. ise gamodis, TiTqos mTavrobas quTaisi
saerTod ar ainteresebs. mediaSi gasuli informacia mxolod
dedaqalaqs Seexeba.
ra SeiZleba gakeTdes?
SezRuduli SesaZleblobis mqone
centrebis gaxsna;
damatebiTi daxmarebis gamoyofa;
dRis movlis centrebis gaxsna da
SezRuduli SesaZleblobis mqone
medikamentis vauCeris saSualebiT
pirebisTvis momsaxurebis
transportiT uzrunvelyofa;
pirebisTvis yvela saWiro
SeZenis SesaZlebloba.
fokus jgufi 7. SezRuduli SesaZleblobebis
SesaZleblobebis mqone pirebis
organizaciebi da momsaxurebis mimwodeblebi, dasavleT
saqarTvelo
7 jgufi
invalidTa organizaciebi da momsaxurebis mimwodeblebi
27.06.2006
dasavleT saqarTvelo, quTaisi
monawileebi
fokus jgufis muSaobaSi monawileobas Rebulobdnen invalidTa
problemebze momuSave saxelmwifo struqturebis, momsaxurebis
mimwodeblebis da invalidTa kavSiris warmomadgenlebi.
saxelmwifos pozicia
jgufis monawileebma aRniSnes, rom saxelmwifo biujetSi SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebze gamiznuli programebis dafinanseba unda
gaizardos. adgilobrivi mTavroba ufro aqtiurad unda CaerTos am
problemebis gadawyvetaSi. monawileebma aseve aRniSnes, rom
mdgomareoba dedaqalaqsa da raionebs Soris didad gansxvavdeba,
raionebSi is bevrad ufro mZimea.
saWiroa SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis mkurnalobisa da
reabilitaciis erTiani saxelmwifo programis SemuSaveba. adgilobrivi
biujetebidan dafinanseba problemas warmoadgens. monawileebis TqmiT,
adgilobrivi biujetebidan socialuri programebis dasafinanseblad
8% gamoiyofa. Rarib raionSi am dafinansebis moculoba mcirea,
problemebi ki mwvave.
dasaqmeba
129
invalidTa kavSiris xelmZRvanelis SefasebiT, saqarTveloSi
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa mdgomareoba uaresdeba. man
aRniSna, rom arsebuli midgoma invalidobis mimarT aucileblad unda
Seicvalos. yuradReba SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis
dasaqmebaze unda iqnas gadatanili. mas programa hqonda SemuSavebuli,
romlis dafinansebas 13,000- 14,000 lari sWirdeba. igi gulisxmobda 15-20
SezRuduli SesaZleblobis mqone piris dasaqmebas nayinis gamyidvelad.
adre quTaisSi smenadaqveiTebul pirebs asociacia da saamqroebi
gaaCndaT, magarm axla mxolod Senobebia darCenili. muSaobda saqsovi
saamqroc, sadac 6 invalidi iyo dasaqmebuli.
erT-erTma monawilem aRniSna, rom saWiroa saamqroebis Seqmna, sadac
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi kompiuterebze imuSaveben,
moqsovdnen an eleqtromowyobilobebs SeakeTeben.
momsaxureba
quTaisSi cerebraluri dambliT daavadebul bavSvTa dRis movlis
centri funqcionirebs. centrs 2-dan 18 wlamde asakis 35 bavSvi hyavs.
bavSvebs centrSi aWmeven da arToben, magram ar aswavlian. saskolo
asakis bavSvebi axlomdebare skolaSi swavloben.
quTaisSi funqcionirebs Tbilisis protezebis damamzadebeli saamqros
filiali. mas saxelmwifo afinansebs, magram dafinanseba mniSvnelovnad
Semcirda. aseve arsebobs reabilitaciis centri, magram finansebis
ukmarisobis gamo bolo ori wlis ganmavlobaSi igi weliwadSi mxolod
sami Tve funqcionirebs. quTaisSi cerebraluri dambliT daavadebuli
bavSvebis reabilitaciis centric arsebobs, magram misi momsaxurebis
SesaZleblobebi SezRudulia.
socialuri integracia
integraciis programebi rac SeiZleba adre unda daiwyos. friad
efeqturia sabavSvo baRebi, sadac bavSvebs erTmaneTTan urTierToba
SeuZliaT. sxvadasxva asakis invalidebisadmi midgomac sxvadasxva unda
iyos; bavSvebis saWiroebebi mozrdilTa da xandazmulTa
saWiroebebisgan mniSvnelovnad gansxvavdeba mniSvnelovnad gansxvavdeba.
ra SeiZleba gakeTdes?
Zalian mniSvnelovania, rom SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebs
dasaqmebisa da xelfasis miRebis saSualeba mieceT da amavdroulad
pensiac miiRon.
fokus jgufi 8. SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi da maTi
momvlelebi, aRmosavleT saqarTvelo
130
8 jgufi
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebi da maTi momvlelebi
4.07.2006
aRmosavleT saqarTvelo, Telavi
monawileebi
fokus jgufis muSaobaSi monawileobdnen usinaTlo, gadaadgilebis
unaris SezRudvis mqone piri, hipertoniiT daavadebuli da
cerebraluri damblis mqone axalgazrda mamakacis momvleli. iseve
rogorc quTaisSi, saubari aqac warimarTa SezRuduli SesaZleblobis
mqone pirebis mZime ekonomikur mdgomareobasa da saxelmwifo
daxmarebis aucileblobaze.
saxelmwifo politika
saxelmwifom momvlelebs kompensacia unda dauniSnos. momvlelebs sxva
problemebi ar unda awuxebdes, Tu ara ojaxis invalidi wevris movla.
dasaqmeba
dasaqmeba
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirebis dasaqmebis SesaZleblobebi
SezRudulia. regionSi adre usinaTloTa da yruTa kavSirebi
arsebobda. maT hqondaT saxelosnoebi, sadac bevri SezRuduli
SesaZleblobis mqone piri iyo dasaqmebuli. axla es kavSirebi aRar
arsebobs.
jandacva
orma monawile qalma aRniSna, rom maT gaikeTes menjis Zvlis
inplantaciis operacia, magram igive operacio meore fexzec
esaWiroebaT. maT amis finansuri saSualeba ar aqT. erT-erTma
monawilem gviTxra, rom operaciis gasakeTeblad misma Svilebma
bankidan krediti aiRes, axla am vals istumreben da yoveldRiuri
saWiroebebisaTvis TiTqmis aRaraferi rCebaT. maT miaCniaT, rom
samedicino momsaxureba ufaso unda iyos. bevrma monawilem aRniSna,
rom maT regularulad esaWiroebaT gasinjva da medikamentebi.
momvlelma, romelsac cerebraluri dambliT daavadebuli biWi hyavs,
aRniSna, rom mis Svils saxlidan gasvla ar SeuZlia. mas
damoukideblad moZraoba surs da masaJi esaWiroeba, magram ojaxs
reabilitaciisTvis saWiro saxsrebi ar gaaCnia.
ra SeiZleba gakeTdes?
unda gaixsnas reabilitaciis centri. unda Seiqmnas gasarTobi arxi
invalidebisTvis. SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa umetesoba
televizorTan atarebs drois udides nawils. telegadacemebma isini
unda daamSvidos da gaaxalisos.
131
unda aRdges usinaTloTa da yruTa kavSirebi. SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebs polisebi esaWiroebaT, raTa ufasod
miiRon saWiro medikamentebi. SezRuduli SesaZleblobis mqone
pirebisTvis dasaqmebis SesaZleblobebi unda Seiqmnas. gonebrivad
CamorCenil pirebs sabaziso unarebi unda ganuviTaron da maT unda
Seuqmnan dasaqmebis pirobebi.
fokus jgufi 9.
saqarTvelo
Mmomsaxurebis mimwodeblebi, aRmosavleT
9 jgufi
momsaxurebis mimwodeblebi
4.07.2006
aRmosavleT saqarTvelo, Telavi
monawileebi
fokus jgufSi monawileobdnen raionSi arsebuli ori dRis movlis
centris direqtori, bodbis fsiqiurad daavadebulTa skola-internatis
direqtori, saxelmwifo struqturebis da invalidTa saTemo
organizaciebis warmomadgenlebi. diskusia, ZiriTadad, Seexeboda
ganaTlebis problemebs da fsiqiurad daavadebul bavSvebs.
sazogadoebis
sazogadoebis damokidebuleba
sazogadoebas unda momzaddes imisTvis, rom SezRuduli
SesaZleblobis mqone pirebi sazogadoebis wevrebad miiRos. unda
momzaddes imdenad, rom maT gauCndeT survili iSvilon SezRuduli
SesaZleblobis mqone bavSvebi.
ganaTleba
siRnaRis arasamTavrobo organizaciam skola daaarsa SezRuduli
SesaZleblobis mqone da Raribi ojaxebis bavSvebisTvis. skola 6-dan 17
wlamde asakis bavSvebisTvisaa gansazRvruli, magram bavSvebs skolis
datoveba misi damTavrebis Semdegac ar undaT. axla skolaSi ramdenime
axalgazrdaa, romlebsac 23 weli Seusrulda. am skolas msoflio
bankis daculi teritoriebis proeqti afinansebs. skolas ganaTlebisa
da mecnierebis saministros licenzia ar gaaCnia. msgavsi tipis skola
TelavSic arsebobs da arc mas aqvs licenzia. skolis TanamSromlebs
gavlili aqvT specialuri momzadeba SezRuduli SesaZleblobebis
mqone bavSvebTan muSaobisTvis.
bodbis skola-internatis direqtorma dafinansebis simwireze isaubra.
man aRniSna, rom skola arsebobs mxolod piradi kontaqtebis da
moqalaqeTa qvelmoqmedebis wyalobiT - zogi skolas sakvebi
produqtebiT amaragebs, zogic bavSvebs ufasod mkurnalobs. man xazi
132
gausxva, rom sayovelTao deinstitucionalizacia (anu saxelmwifos
kmayofaze arsebul obol bavSvTa instituciebis gauqmeba), rac
ganaTlebisa da mecnierebis saministros mier gamocxadebuli
politikis kursia, arasworia. skola-internatis bevri aRsazrdeli
socialurad daucveli an kriminaluri ojaxidanaa. aseT ojaxebSi
bavSvebis dabruneba danaSaulia.
jgufis erTi wevri invalidi bavSvebis zogadsaganmanaTleblo
skolebSi integraciis winaaRmdegi iyo. man ganacxada, rom gonebrivad
CamorCenili bavSvebi uaryofiTad moqmedeben sxva bavSvebze. AaRiniSna,
rom aucilebelia mSoblebs SezRuduli SesaZleblobis mqone bavSvebis
movlas aswavlidnen.
dasaqmeba
regionSi ori saTemo organizaciaa. es arasamTavrobo organizaciebi
2000 wels Camoyalibda da “axalgazrda zrdasrulTa TemSi integraciis
programas” axorcielebs. programam unda gadaWras is problemebi,
romelTa winaSec skola-internatebi daamTavrebis Semdeg is bavSvebi
dgebian, romlebsac arc ojaxi da arc saxli aqvT. es aris Temi, sadac
TavSesafars pouloben bavSvebi, mozrdilebi da aseve xandazmulebi. aq
cxovrobs da muSaobs 43 kaci, maT gamoyofili aqvT miwis nakveTi, yavT
saqoneli.
risi gakeTebaa
gakeTebaa SesaZlebeli?
SesaZlebeli?
unda Seiqmnas axalgazrduli centrebi, sadac SezRuduli
SesaZleblobebis mqone da SezRudvis ar mqone mozardebs eqnebaT
erTmaneTTan Sexvedris da urTierTobis SesaZlebloba;
unda Catardes sportuli RonisZiebebi da festivalebi;
regionSi unda Seiqmnas invalidTa reabilitacio centri;
unda Seiqmnas invalidTa profesiuli momzadebisa da dasaqmebis
pirobebi;
unda Seiqmnas sasoflo meurneobebi, sadac imuSaveben SezRuduli
SesaZleblobebis mqone pirebi da gamoimuSveben sakuTari saxlebis
SesaZen Tanxas.
unda gamoiyos Tanxa skola-internat damTavrebulTa programebae,
romlebic gamiznuli iqneba maT integraciaze da SesaBamisad daicavs
maT kriminalizaciisgan;
unda Seiqmnas socialuri samsaxurebi invalidi bavSvebis ojaxebis
saWiroebisaTvis.
133
da
danarTi IV: eqspertebis d
a oficialuri pirebis sia, visTanac
Catarda konsultacia
cxrilSi warmogidgenT oficialur pirebsa da invalidobaze/socialur
daxmarebebze momuSave eqspertebs, visTanac gaviareT konsultaciebi
winamdebare kvlevisas.
#
saxeli
organizacia
1
daviT
oqropiriZe
2
gigi wereTeli
3
devi tabiZe
4
moris
wamalaSvili
5
TamTa
golubiani
6
arCil
morCilaZe
saqarTvelos
socialuri
dazRvevis
erTiani
saxelmwifo
fondi
saqarTvelos
Sromis,
janmrTelobisa
da socialuri
dacvis
saministro
ganaTlebisa
da mecnierebis
saministro
Tbilisis
meria
7
irakli
kvaracxelia
Tbilisis
mmeria
8
Tamar gagoSiZe
9
daviT
gziriSvili
qeTi mayaSvili
Tbilsis
saxelmwifo
universiteti
jandacvisa da socialuri
Curatio
sferos eqsperti
International
WavWavaZis sax. profesori
univertsiteti
10
saqarTvelos
Sromis,
janmrTelobisa
da socialuri
dacvis
saministro
saqarTvelos
parlamenti
Tanamdeboba
sakontaqto
informacia
Sromis da socialuri
dacvis departamentis
ufrosi
janmrTelobis dacvisa da
socialur sakiTxTa
komitetis Tavmjdomare
generaluri direqtoris
moadgile
socialuri daxmarebisa
da dasaqmebis saxelmwifo
saagentos direqtoris
moadgile
erovnuli da
regionaluri programebis
departamentis ufrosi
qalaqis jandacvisa da
socialuri daxmarebis
departamentis ufrosi
urbanizaciisa da
dagegmarebis
departamentis
licenzirebis
ganyofilebis ufrosi
profesori
899-932713
899-270403
134
#
saxeli
11
12
nino feraZe
manana SaraSiZe
13
iva mindaZe
14
Nnona
kenWoSvili
organizacia
Tanamdeboba
eqsperti
fsiqiuri
asociaciis xelmZRvaneli
janmrTelobis
asociacia
Sefasebis
ganyofilebis
centri
xelmZRvaneli
arasamTavrobo vice-prezidenti
organizacia
“RvTis SvilTa
kavSiri”
sakontaqto
informacia
312070
899-531051
135
danarTi V: unarSezRudulobis sakiTxebze momuSave arasamTavrobo
organizaciebis nusxa
cxrilSi im arasamTavrobo organizaciebis sia, romlebic SezRuduli
SesaZleblobebis pirebTan dakavSirebul sakiTxebze muSaoben
#
1
2
3
4
5
organizaciis
dasaxeleba
ZiriTadi saqmianoba
sakontaqto
piri
invalid bavSvTa
sazogadoebaSi integracia,
inkluziuri ganaTlebis
programebi, mSobelTa
monawileoba
irina
inasariZe
asociacia
"bavSvTa
harmoniuli
ganviTarebis
saxli"
sabavSvo baRSi invalid
bavSvebis integraciis
mosamzadebeli programis
SemuSaveba
Tiko nozaZe
asociacia
"invalidi
bavSvi, ojaxi,
sazogadoeba"
invalid bavSvTa
individualuri
reabilitaciis programebi,
specialuri profesiuli
ganaTlebis programebi
mSobelTa monawileobiT
asociacia
"anika"
asociacia
"iuridiuli
daxmarebis
centri"
goris
invalidTa
klubi
Tavjdomare
sakontaqto
informacia
Tbilisi. kostavas 75a
445503. 899 -510595
[email protected]
Tavjdomare
Tbilisi. zemo vakis 24
903515
899-785578
[email protected]
invalidobasTan
dakavSirebuli kanonebis
popularizacia,
sakanonmdeblo iniciativebi,
invalidTa individualuri
iuridiuli momsaxureba
goris raionSi etliT
mosargeble invalidebis
ganaTlebis da integraciis
programebi
maia
bibileiSvili
Tavjdomare
Tbilisi. vaJa-fSavelas
76b
304268
877-715609
[email protected]
Tbilisi.
Sorena
janxoTeli
Tavjdomare
932258
899- 105086
[email protected]
Tina bregvaZe
Tavjdomare
gori TarxniSvilis 18
8 270 - 24833
893-334596
[email protected]
globaluri
iniciativa
fsiqiatriaSiTbilisi
6
7
damoukidebeli
cxovrebis
axalgazrduli
kavkasiasa da centralur
aziaSi fsiqikuri
janmrTelobis xelSewyoba
dainteresebul
mxareebisTvis informaciis
miwodebis, rekomendaciebis
SemuSavebis, kvlevebis
organizaciisa da
Treiningebis Catarebis
meSveobiT
Nnino
maxaSvili
sazogadoebios cnobierebos
amaRleba SSmM PpirTa
sakiTxebSi. invalidTa
irakli xaraZe
direqtori
Tbilisi. yifSiZis 49a
235314
[email protected]
http://gip-global.org
Tavmjdomare
Tbilisi. nucubiZis
q.215.
136
#
organizaciis
dasaxeleba
centri
8
9
10
ZiriTadi saqmianoba
sazogadoebaSi CarTvis
gazrda
diabetian
bavSvTa dacvis
asociacia
Ddiabetian bavSvebze
zrunva
imereTis
regionis
invalidTa
kavSiri
invalidebis sazogadoebaSi
integraciis xelSewyoba
invalid qalTa
da invalid
bavSvTa dedaTa
asociacia-dea
invalid qalTa da bavSvTa
uflebebis dacva, invalid
bavSvTa janmrTelobis
dacva da ganaTleba
sakontaqto
piri
sakontaqto
informacia
koba nadiraZe
329166;
aRmasrulebeli
direqtori
895-701517
Kkoba
amirxanaSvili
MTbilisi. qavTaraZis
27.
301015
Tavmjdomare
877-420062
vladimer
TorTlaZe
QquTaisi.
Tavmjdomare
8231-73770; 8231-50415
zugdidi. rusTavelis
51
Mmadona
xarebava
8215-50139
direqtori
877-454588
[email protected]
http://adw.iatp.ge
11
invalidTa liga
damoukidebeli cxovrebis
xelSewyoba,
antidiskrominaciuli
sakanonmdeblo iniciativebi
giorgi
ZnelaZe
Tbilisi. Kkedias 7.
Tavjdomare
[email protected]
356609
Tbilisi kedias q.7
12
13
invalidmeomarTa da
veteranTa
kavSiri "demetre
Tavdadebuli"
kavSiri
adamianebisTvis,
gansakuTrebul
zrunvas rom
saWiroeben
invalid meomrebisTvis
daxmarebis gaweva
manana mebuke
Tavmdomare
227385; 315952
877-440022
877-420914
[email protected]
gonebrivi ganviTarebis
Seferxebis mqone pirebis
socialuri Terapia
mayvala
suxiSvili
koordinatori
Tbilisi. Zmebi
ubilavebis 8
77 54 85; 77 63 07
65 33 86
[email protected]
14
15
Tbilisi. Kkedias 7
kavSiri
"mSobelTa xidi"
invalid bavSvTa da
mozardTa kulturulSemoqmedebiTi programebi
Teona
yaWeiSvili
Tavmjdomare
877- 473440
[email protected]
mravalSvilian
dedaTa da
invalid bavSvTa
asociacia
dRis centri SezRuduli
SesaZleblobis mqone da
Raribi ojaxebis
bavSvebisaTvis
Nnunu
gilaSvili
siRnaRi
Tavmjdomare
39 99 66;
895-540718
137
#
16
17
organizaciis
dasaxeleba
Ppirveli nabiji
saqarTvelos
invalid qalTa
saerTaSoriso
asociacia
ZiriTadi saqmianoba
SezRuduli
SesaZleblobebis mqone
bavSvebisTvis daxmarebis
gaweva
invalid qalTa uflebebis
dacva, sakanonmdeblo
iniciativebi, sazogadoebis
damokidebulebis Secvlaze
mimarTuli kampaniebis
organizeba
sakontaqto
piri
qeTi meliqaZe
direqtori
manana
galuaSvili
Tavjdomare
sakontaqto
informacia
Tbilisi 0162. WavWavaZis
gamz.74a. oTaxi 504
tel/faqsi:252519; 230140
el-fosta
[email protected]
Tbilisi. Zmebi
zubalaSvilebis 34
92 09 11
899-973006
[email protected]
Tbilisi. Kedias 7
18
saqarTvelos
paraolimpiuri
komiteti
saqarTvelos
fsiqiuri
janmrTelobis
asociacia
19
invalidTa sportis
ganviTareba, invalidTa
paraolimpiur moZraobaSi
aqtiuri CarTva
daviT
maisuraZe
35 66 09
prezidenti
[email protected]
fsiqiuri AaSlilobis mqone
individTa sazogadoebaSi
integraciis xelSewyoba,
fsiqikuri janmrTelobis
sferos reformis
xelSewyoba
manana SaraSiZe
Tbilsi. vaJa fSavelas
30
Tavjdomare
899-939911
312070
899-531051
[email protected]
www.ghamh.ge
20
21
22
23
saqarTvelos
RvTis
SvilTa
kavSiri
saqarTvelos
usinaTloTa
kavSiri
saqarTvelos
yruTa kavSiri
saqarTvelos
hemofiliisa da
donorobis
asociacia
SezRuduli
SesaZlebliobebis pirTa
socialuri reabilitacia,
adaptacia da maTi
uflebebis dacva
zaza
sixaruliZe,
Tbilisi. WavWavaZis
gamz. 49a.
prezidenti
250145; 225417
usinaTloTa aqtiuri Cabma
sazogadoebriv cxovrebaSi,
maTi socialuri adaptacia.
rezo
maisuraZe
smenadaqveiTebul invalidTa
aqtiuri Cabma
sazogadoebriv cxovrebaSi,
dasaqmebi programebi, Jestis
enaze Targmnis danergva
satelevizio programebSi
hemofiliiT daavadebulebze
zrunva
[email protected]
Tavjdomare
badri
batatunaSvili
Tavjdomare
Tbilisi. boWormis 14
:700099
899-179584
Tbilisi. debi
iSxnelebis 12
341621; 718595
877-456615
[email protected]
roman
xomasuriZe
Tbilisi.
gamz.22
prezidenti
899-565257
yazbegis
138
#
organizaciis
dasaxeleba
ZiriTadi saqmianoba
sakontaqto
piri
sakontaqto
informacia
[email protected]
www.gahd.org.ge
24
saqvelmoqmedio
kavSiri “Temi”
SezRuduli
SesaZleblobebis pirebis
Temad cxovrebis
organizacia
25
smenisa da
metyvelebis
daqveiTebis
mqone bavSvTa
daxmarebis
asociacia
smenadqveiTebuli da
metyveleba daqveiTebuli
bavSvTa integracia,
integraciuli da
inkluziuri ganaTlebis
programebi, mSobelTa
monawileoba
unarSezRudulT
a fondi “axali
sicocxle”
(Telavi)
SezRuduli
SesaZleblobebis mqone
bavSvebisa da Raribi
ojaxebis bavSvebis
uflebebis dacva, maTi
ganaTleba, jandacva da
dasaqmeba.
Nnato
mosiaSvili
maia
asakaSvili
Tavjdomare
Ggremi
899-927623
Tbilisi. vaJa fSavelas
73, II kv., korp. 14
997324; 323482; 626861
899- 513397
[email protected]
Telavi.
26
nato
rostomaSvili
direqtori
mariam
doRnariZe
ColoyaSvilis 39
8250-7 61 03.
899 567426
899-694401
[email protected]
27
28
29
unarSezRudul
bavSvTa
socialuri
reabilitaciis
kavSiri
usinaTlo
invalidTa
inteleqtualur
i ganviTarebis
fondi
"balavari"
aqtavita
30
qarelis
invalidTa
kavSiri
31
hemofiliiT
daavadebul
bavSvTa
daxmarebis
kavSiri
skolamdeli asakis bcd
unarSezRudul bavSvTa
aRricxva, samedicino da
socialuri reabilitacia
Tamar
maRlakeliZe
Tbilisi. kedias 7
prezidenti
[email protected]
usinaTlo invalidTa
inteleqtualuri
ganviTarebis programebi
(specialuri audio
biblioTekebis Seqmna)
kaxa gloveli
Tbilisi. qinZmaraulis
Sesax. 25 korp., b. 3.
SezRuduli
SesaZleblobebis mqone
pirTa socialuri
reabilitacia da
sazogadoebaSi integracia
qarelis raionSi invalidTa
uflebebis dacvis programa
hemofiliiT daavadebul
bavSvTa ganaTlebis da
profesiuli orientaciis
programebi
Tavjdomare
899-532732
71 23 62; 93 63 50;
899- 160273
foTi. Tbilisis 21
zaza adania
8-293 28951
Tavmjdomare
899-106480
[email protected]
meri
julikaSvili
mamuka
giglemiani
Tavmjdomare
qareli.
8-259 32292
Tbilisi. Al.yazbegis
32/34
390178
899-620362
[email protected]
139
#
organizaciis
dasaxeleba
ZiriTadi saqmianoba
sakontaqto
piri
sakontaqto
informacia
[email protected]
140

Documentos relacionados

Tavi II saxelmwifo biujetis gadasaxdelebi

Tavi II saxelmwifo biujetis gadasaxdelebi sazogadoebriv wesrigTan da uSiSroebasTan 03 04 01 dakavSirebuli saqmianoba, romelic ar ganekuTvneba sxva kategoriebs

Leia mais

Sesavali eTnosi rTuli da mravalwaxnagovani fenomenia, romelic

Sesavali eTnosi rTuli da mravalwaxnagovani fenomenia, romelic naSromis srulyofisTvis didi mniSvneloba hqonda.

Leia mais