Gegenbauer Viktor (1884–1939)

Transcrição

Gegenbauer Viktor (1884–1939)
Inhaltsverzeichnis
¤ Lehrkanzelinhaber
Vorwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Die österreichischen Hygieniker – Lehrer und Schüler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1. Von der Antike zu Hippolyt Guarinoni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Guarinoni Hippolyt (1571–1654) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2. Die Staatsarzneikunde und Medizinische Polizei bis etwa Mitte
des 19. Jahrhunderts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Frank Johann Peter (1745–1821) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Scotti Ludwig (17xx–1806) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wolstein Johann Gottlieb (1738–1820) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ferro Paskal Joseph (1753–1809) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hußty Edler von Raßynya, Zacharias Gottlieb (1754–1803) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Vietz Ferdinand Bernhard (1772–1815) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Bernt Joseph (1770–1842) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Kolletschka Jakob (1803–1847) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Beer Hermann Hieronymus (1798–1873) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Knolz Joseph Johann (1791–1862) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Dlauhy Johann (1808–1888) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
25
27
27
27
29
31
32
33
33
33
34
3. Carl Ludwig Sigmund Ritter von Ilanor und die Pest-Abwehr an
der k. k. Militärgrenze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Sigmund, Carl Ludwig Ritter von Ilanor (1810–1883) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4. Die Staatsarzneikunde in der k. k. Militärmedizin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hunczovsky Johann Nepomuk (1752–1798) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gabriely, Josef Gabriel von (1744–1806) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Brambilla, Reichsritter Johann Alexander von (1728–1800) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Beinl, Edler von Bienenburg, Anton (1749–1820) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Schmitt Wilhelm Joseph (1760–1827) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Isfordink, Edler von Kostnitz, Johann Nepomuk (1776–1841) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Wagner Peter Paul Vincenz (1782–1851) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Hauska Ferdinand (1823–1887) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
41
41
41
41
42
43
43
44
44
5. Franz Coelestin Ritter von Schneider, der Lehrer der ersten
österreichischen Hygieniker-Generation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Schneider, Franz Coelestin Ritter von (1812–1897) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
8
Inhaltsverzeichnis
Redtenbacher Joseph (1810–1870) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Ludwig Ernst (1842–1915) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
6. Brauchen Österreichs Universitäten Hygiene-Institute? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Witlačil Andreas (1817–1905) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Seegen Joseph (1822–1904) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reich Eduard (1836–1919) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pettenkofer, Max von (1818–1901) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49
49
49
50
51
7. Die Hygiene-Lehrkanzel der Universität Wien 1875 – 1945 . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Nowak Josef (1841–1886) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kratschmer Florian, Ritter von Forstburg (1843–1922) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Gruber, Max von (1853–1927) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hofmann‑Wellenhof, Georg von (1860–1889) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kaup Ignaz (1870–1944) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lewy Eduard (1838–1905) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Schattenfroh Arthur (1869–1923) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sorbait, Paul de (1624–1691) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Krombholz Ernst (1869–1937) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reichel Heinrich (1876–1943) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gegenbauer Viktor (1884–1939) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Teleky Ludwig (1872–1967) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Grassberger Roland (1867–1956) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Brezina Ernst (1874–1961) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sternberg Maximilian (1863–1934) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Luszczak Alfred (1905–1953) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Eugling Max (1880–1950) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Löffler Lothar (1901–1983) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fischer Otto (1893–?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
55
56
57
63
64
64
65
68
69
70
70
74
76
77
79
80
81
82
82
8. Die Besatzungsmächte hatten 1945 Sorgen wegen des Wiener Trinkwasser –
die Wiener Ärzte aber schon zumindest seit 1838 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
9. Das Wiener Hygiene-Institut nach dem Krieg – ein Neuanfang mit
beschränkten Mitteln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Kaiser Marius (1877–1969) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Vering Fritz (1899–1972) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piringer Walter A. (1910–1970) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Bieling Richard (1888–1967) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Coronini Carmen (1885–1968) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dosch Friedrich (1909–1991) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Oberzill Wilhelm (1915–1995) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Moritsch Hans (1924–1965) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
87
87
90
91
92
99
100
104
106
10. Die Wiener Hygiene-Gruppe ab 1965 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Flamm Heinz (1929– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aspöck Horst (1939– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Auer Herbert (1953– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mittermayer Helmut (1947–2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stanek Gerold (1946– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Weber Gertraut (1924– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
111
111
123
123
124
125
127
9
Inhaltsverzeichnis
Wewalka Günther (1947– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Rotter Manfred (1940– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Apfalter Petra (1969– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Assadian Ojan (1969– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Daxböck Florian (1972– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hassel Andreas (1957– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Makristathis Athanasios (1960– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Manafi Mohammad (1950– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sommer Regina (1961– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Walochnik Julia (1973– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Willinger Birgit (1962– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Suchomel Miranda (1971– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Hirschl Alexander (1952– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Stockinger Hannes (1955– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
130
131
134
135
135
136
136
136
137
139
140
140
141
142
11.Die Pockenbekämpfung und Österreich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
12.Die Abteilung für Krankenhaus-Hygiene des Klinischen Instituts
für Hygiene und ab 2010 das Institut für Krankenhaus-Hygiene
der Medizinischen Universität Wien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Koller Walter (1945– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aspöck Christoph (1965– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Diab-Elschahawi Magda (1968– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Presterl Elisabeth (1963– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
149
149
150
151
151
13.Das Ordinariat und Institut für Umwelthygiene der Universität Wien . . . . . . . . .
¤Haider Manfred (1926–2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Groll‑Knapp Elisabeth (1939– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Neuberger Manfred (1946– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Koller Margit (1947–2003) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Kundi Michael (1950– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trimmel Michael (1952– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
153
153
154
156
156
157
157
14.Das Ordinariat und Institut für Virologie der Universität Wien . . . . . . . . . . . . . .
¤Kunz Christian (1927– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Hofmann Hanns (1943– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Heinz Franz X. (1949– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Frisch‑Niggemayer Walter (1922– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Holzmann Heidemarie (1957– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mandl Christian W. (1962– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Popow-Kraupp Therese (1953– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Radda Alfred (1936– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
159
159
161
161
162
162
163
163
164
15.Das Ordinariat und Institut für Spezifische Prophylaxe und
Tropenmedizin der Universität Wien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Wiedermann Gerhard (1929– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ambrosch Franz (1933– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Kollaritsch Herwig (1956– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stemberger Heinrich (1941– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
165
165
166
166
166
16.Das Ordinariat und Institut für Sozialmedizin der Universität Wien . . . . . . . . . . 169
¤Kunze Michael (1942– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
10
Inhaltsverzeichnis
17.Die Abteilung für Epidemiologie der Organisationseinheit für
Public Health . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
¤Vutuc Christian (1945– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
18.Die Wiener medizinische Mikrobiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Weichselbaum Anton (1845–1920) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Die österr.-ungar. Pestkommission in Indien 1896 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Kolisko Alexander (1857–1918) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Klein Edward Emanuel (1844‑1925) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sachs Milan (1878–1903) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kretz Richard (1865–1920) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kusý, Emanuel, Ritter von Dúbrav (1844–1905) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Albrecht Heinrich (1866–1922) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ghon Anton (1866–1936) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Müller Hermann Franz (1866–1898) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pöch Rudolf (1870–1921) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Paltauf Richard (1858–1924) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pick Ernst Peter (1872–1960) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Silberstein Friedrich (1888–1975) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Moser Paul (1865–1924) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stricker Salomon (1834–1898) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Knoll Philipp (1841–1900) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Freund Ernst (1863–1946) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rothberger Carl Julius (1863–1946) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kraus Rudolf (1868–1932) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Volk Richard (1876–1943) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Přibram Ernst August (1879–1940) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Král Franz (1846–1911) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eisler-Terramare, Michael von (1877–1970) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Löwenstein Ernst (1878–1950) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lipschütz Benjamin (1878–1931) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prowazek Stanislaus, Edler von Lanow (1875–1915) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ehrmann Salomon (1854–1926) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hochsinger Carl (1860–1942) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bächer Stefan (1880–1961) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Busson Bruno (1880–1936) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Landsteiner Karl (1868–1943) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Doerr Robert (1871–1952) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kamen Ludwig (1856–1905) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sternberg Carl (1872–1935) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Russ Karl Viktor (1879–1956) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
173
173
174
175
176
178
178
179
180
181
181
181
184
185
185
185
185
186
187
188
191
192
193
194
196
199
199
199
199
201
202
205
207
207
210
211
19.Allgemeines zum Unterricht der Seuchenlehre und Veterinärpolizei sowie
der Staatsarzneikunde an den Medizinisch-chirurgischen Lehranstalten
der K. k. Lyzeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Niederhuber Ignaz (1754–1826) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Macher Matthias (1793–1876) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
11
Inhaltsverzeichnis
20.Seuchenlehre und Veterinärpolizei sowie Staatsarzneikunde an der
Medizinisch-chirurgischen Lehranstalt des K. k. Lyzeums in Graz . . . . . . . . . . . .
Das Fach „Seuchenlehre und Tierheilkunde“ am K. k. Lyzeum in Graz . . . . . . . .
Plappart Joachim Friedrich, Edler von Frauenberg (1753–1845) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Werle Ignaz (1778–1834) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hörmann Joseph (1795–1842) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hruschauer Franz (1807–1858) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Frisch Franz Seraphin (1795–1864) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dreschnig Bartholomäus (1827–1899) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Koch Joseph, Ritter von Thanheimb (1812–1891) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Das Fach „Staatsarzneikunde“ am K. k. Lyzeum in Graz . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nemanitsch Nikolaus (1770–1810) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Schallgruber Franz (1769–1824) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maly Joseph Carl (1797–1866) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
219
219
219
219
219
219
219
220
220
220
220
220
221
21.Staatsarzneikunde und Hygiene an der Universität Graz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤ Schauenstein Adolf (1827–1891) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Kratter Julius (1848–1926) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Gruber Max (1853–1927) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Prausnitz Wilhelm (1861–1933) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hammerl Hans (1866–1915) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hammerschmidt Johann (1876–1946) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Müller Paul Theodor (1873–1919) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Reichel Heinrich (1876–1943) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kurzweil Heinrich (1909–1959) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Schmidt‑Lange Walter (1900–1964) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lieb Franz (1899–1980) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Jettmar, Heinrich Manfred von (1889–1971) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Möse Josef (1920–2011) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Brantner Heinz (1929–2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dostal Viktor (1924– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fischer Gerald (1939– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Glawogger Franz (1920– 2004) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reinthaler Franz Ferdinand (1956– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sixl Wolfdieter (1940– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Marth Egon (1948– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
223
223
224
225
225
229
231
232
235
235
235
236
236
239
242
242
243
244
244
245
245
22.Das Fach Sozialmedizin an der Universität Graz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
¤Velimorovic Boris (1924–2010) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
23.Seuchenlehre und Veterinärpolizei sowie Staatsarzneikunde an der
Medizinisch-chirurgischen Lehranstalt des K. k. Lyzeums in Innsbruck . . . . . . .
Das Fach „Seuchenlehre und Veterinärpolizei“ am K. k. Lyzeum in Innsbruck . . .
Scherer, Martin Claudius Ritter von (1752–1834) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Niedermaier Franz (1755–?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Keesbacher Johann (1773–1820) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Braun Joseph (1773–1846) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mayer Ludwig (1793–1862) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Swoboda Gustav (1810–1879) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kopatschek Wenzel (1833–1871) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
251
251
251
252
252
252
252
252
252
12
Inhaltsverzeichnis
Das Fach „Staatsarzneikunde“ am K. k. Lyzeum in Innsbruck . . . . . . . . . . . . . . .
Kurz Joseph (?–?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Karpe Karl Xaver (1834–1900) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Amerer Johann (1778–?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pascoli Anton (1788–?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mauermann Franz Joseph (1788–1859) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dantscher Ritter von Kollesberg, Karl (1813–1887) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
252
252
253
253
253
253
253
24. Tierheilkunde, Staatsarzneikunde, Hygiene und Sozialmedizin an der
Universität Innsbruck . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Hofmann, Eduard Ritter von (1837–1897) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Schott Ferdinand (1830–1887) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Kratter Julius (1848–1926) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Dittrich Paul (1859–1936) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Ipsen Karl (1866–1927) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Lode Alois (1866–1950) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ballner Franz (1870–1963) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wunschheim-Liliental, Oskar von (1870–1960) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Weigmann Friedrich (1890–1975) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hölzl Hans (1911–1952) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Hauptmann Walter (1898–1952) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Schinzel Alfred (1904–1981) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Benger Johannes (1922–1980) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Kofler Walter (1945– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tiefenbrunner Friedrich (1941–2005) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Semenitz Erich (1922–1998) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Dierich Manfred P. (1941– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Allerberger Franz (1956– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Lass-Flörl Cornelia (1964– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Laer, Dorothee von (1958– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
255
255
256
256
256
256
258
261
262
264
264
266
267
270
273
274
274
276
277
277
278
25.Seuchenlehre und Veterinärpolizei sowie Staatsarzneikunde an der Universität,
der Bayerischen Landärztlichen Schule und an der Medizinisch-chirurgischen
Lehranstalt in Salzburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hartenkeil Johann Jakob (1761–1808) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Weissenbach Alois (1766–1821) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
d’Outrepont Joseph Servaz (1776–1845) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Am-Pach auf Grünfelden, Johann Georg Edler von (1784–1832) . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Graf Leopold (1793–1864) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wolf Gustav Adolph (1811–?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Schumacher Ignaz (1810–1877) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Knolz Joseph Johann (1791–1862) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hornung Anton Michael (1802–1879) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Flögel Joseph (?–?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wolfstein, Joseph Carl Edler von (1802–1868) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maaß Matthias (1963– ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
279
279
279
279
280
280
280
280
280
280
281
281
281
26.Seuchenlehre und Veterinärpolizei sowie Staatsarzneikunde an der
Medizinisch-chirurgischen Lehranstalt des K. k. Lyzeums in Klagenfurt . . . . . . . 283
Vest Lorenz Chrysanth, Edler von, der Ältere (1720–1789) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
Pichler (= Bichler) Wolfgang (1754–1803) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
13
Inhaltsverzeichnis
Schneditz Josef (1765–1843) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Burger Johann (1773–1841) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
Kumpf Johann Gottfried (1781–1862) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
27.Seuchenlehre und Veterinärpolizei sowie Staatsarzneikunde und Hygiene an der
Universität in Prag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
Das Fach „Seuchenlehre und Veterinärmedizin“ an der Universität in Prag . . . . . 285
¤Knobloch Johann Nepomuk (1756–1818) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
¤Tögl (=Tögel) Martin Albert (1753–1830) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
¤Kahlert Carl Wilhelm (1776–1844) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
¤Werner Franz (? – 1853) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
¤Strupi Simon (1813 – 1880) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
¤Maresch Johann (1826–1901) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
¤Dexler Hermann (1866–1931) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Das Fach „Staatsarzneikunde“ an der Universität in Prag . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
¤Zarda Adalbert Vinzenz (1755–1811) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
¤Bernt Joseph (1770–1842) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
¤Nádherný Ignatius Florian, Ritter v. (1789–1867) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
¤Krombholz Vincenz Julius, Edler v. (1782–1843) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
¤Popel Mathias (1798–1865) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
¤Maschka Josef, Ritter von (1820–1899) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
Das Fach „Hygiene“ an der Universität in Prag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
¤Soyka Isidor (1850–1889) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
¤Kabrhel Gustav (1857–1939) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
¤Hueppe Ferdinand (1852–1938) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
¤Bail Oskar (1869–1927) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Salus Gottlieb (1862–1934) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
Weil Edmund (1879–1922) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Felix Arthur (1887–1956) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
¤Breinl Friedrich (1888–1936) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
Gruschka Theodor (1888–1967) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
¤Singer Ernst (1899–?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
¤Abel Rudolf (1868–1942) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
¤Sonnenschein Curt (1894–1986) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
28.Staatsarzneikunde und Hygiene an der Jagellonischen Universität in Krakau . . .
¤Bryk Anton (1819–1881) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Kopczynski Ferdinand (1827–1861) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Gilewski Karl (1832–1871) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤anikowski Stanislaus (1833–1881) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
¤Bujwid Odo Feliks Kazimierz (1857–1942) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
317
317
317
318
318
318
29.Medizinisch-chirurgische Lehranstalt und Universität in Lemberg . . . . . . . . . . . .
Lantner (?–?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Veith Johann Emanuel (1787–1876) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gatscher de Paula, Franz (1820–1885) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
321
321
321
321
30.Universität Czernowitz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
31.Medizinisch-chirurgische Lehranstalt und Universität in Klausenburg . . . . . . . . 325
Bruszt Alexius (=Elek) (?–?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Mina János (1829–1880) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
14
Inhaltsverzeichnis
Maizner János (1828–1902) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
Fodor, Josef von (1843–1901) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
32.Der heilige Rochus (Erklärung zum Umschlagbild) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Nachwort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
Quellenangaben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Archive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biographische Werke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zeitschriften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
333
333
334
339
Personenverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
Sachverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347