11 November 2013.pmd

Transcrição

11 November 2013.pmd
gurmiq zwn
>
nv<br
1
>
< siqgur pRswid ]
gur igAwn A<jn scu nyZI pweAw ]
A<qir cwnxwu AigAwnu A<Dwy{ gvweAw ]
mwisk
kwiq~k-mwg~SwIˆw~, s<vq` nwnkSwwhI 545
vˆw~ 7 A<k 3
nv<br 2013
s<pwdk : ismrjIq is<G Em. E., Em. Em. sI.
shwXk s<pwdk : jgjIq is<G Em. E., Em. Em. sI.
swlwnw (dySw)
AwjIvn (dySw)
swlwnw (ivdySw)
pRiq kwpI
c<dw
10
100
250
3
{pXy
{pXy
{pXy
{pXy
c<dw Byjny kw pqw
sicv, Dwm~ pRcwr kmytI
(iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI)
‰I Am÷qsr-143006
Pon: 0183-2553956-60
E#sty<Swn n<br
ivqrxw ivBwg 303 s<pwdkIX ivBwg 304
PY#s: 0183-2553919
e-mail : [email protected]
website : www.sgpc.net
2013
iv†wX-sUcI
gurbwxwI ivcwr
2
s<pwdkIX
3
isDw gosit bwxwI kw swihiËXk mUØXw<kn
5
-fW. mnjIq kOr
‰I gu{ nwnk dyv jI kw ikrq-is©w<q
11
-fW. rCpwl is<G
. . . ‰I gu{ qyg bhwdr swihb
12
-fW. jX Bgvwn goXl
‰I gu{ qyg bhwdr swihb kI bwxwI my< . . .
16
-fW. inm~l kOiSwk
mhwn SwhId Bwe~ sqI dws jI
20
-ismrjIq is<G
Bwe~ l#KI Swwh
24
-fW. Am÷q kOr
shj swDwnw ky puroDww : B#q nwmdyv jI
25
-fW. rwjy<« is<G swihl
B#q nwmdyv jI kI bwxwI qQww ivcwrDwwrw
29
-fW. prmjIq kOr
b<dI CoV idvs : Eyiqhwisk p÷ˆTBUim
33
-fW. kSwmIr is<G 'nUr'
gu{ªwrw ‰I AÇcl swihb (btwlw)
36
-s. ibŸmjIq is<G
gurmiq zwn (kivqw)
38
-‰I Em. vI. suÑburmn
gurbwxwI ic<qnDwwrw--74
39
-fW. mnjIq kOr
Swhwdq mhwn (kivqw)
43
-fW. suir<drpwl is<G
gur isKI bwrIk hY . . . 30
44
-fW. sËXy<«pwl is<G
iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI ky ADX@w swihbwn--14 50
-s. }p is<G
kivqwE<
54
-‰I ¤Sww<q AgRvwl
Kæbrnwmw
55
gurmiq zwn
2
nv<br
2013
gurbwxwI ivcwr
kq kI mwe~ bwpu kq kyrw ikdU Qwwvhu hm AwE ]
Agin ib<b jl BIqir inpjy kwhy k<<im apwE ]1]
myry swihbw kaxwu jwxwY guxw qyry ] khy n jwnI Aagxw myry ]1]rhwa]
kyqy {K ibrK hm cIny kyqy psU apwE ]
kyqy nwg kulI mih AwE kyqy p<K afwE ]2]
ht ptxw ibj m<dr B<<nY kir corI Gir AwvY ]
Aghu dyKY ipChu dyKY quJ qy khw CpwvY ]3]
qt qIrQw hm nv K<f dyKy ht ptxw bwjwrw ]
lY kY qkVI qolixw lwgw Gt hI mih vxwjwrw ]4]
jyqw smu<du swg{ nIir BirAw qyqy Aagxw hmwry ]
deAw krhu ikCu imhr apwvhu fubdy pQwr qwry ]5]
jIAVw Agin brwbir qpY BIqir vgY kwqI ]
¤xwviq nwnku hukmu pCwxwY suKu hovY idnu rwqI ]6]
(pºw 156)
‰I gu{ nwnk dyv jI gaVI (gaVI cyqI) rwg my< aÇcwrxw ikE gE apro#q Swbd my< mnuˆX ky Avguxwo<
kw ijæŸ krqy huE prmwËmw ky guxwo< ko Dwwrxw krny kI bwq kh rhy hY<[ gu{ jI kw Prmwn hY ik mnuˆX ko
Anignq Avguxwo< ky kwrxw Anyko< XoinXo< (jNmo<) my< Btknw pVqw hY[ mnuˆX ko Xh pqw nhI< ik asny kOnsw jNm kb ilXw AQww~q` asky iks jNm ky mw<-bwp kOn Qwy, asy zwq nhI<[ mnuˆX ky As<$X Avguxwo< ky
kwrxw asy zwn nhI< ho pwqw ik askw DwrqI pr mwnv ky }p my< jNm #Xo< huAw[ khny sy qwËpX~ ik Avguxwo<
ky kwrxw mnuˆX Anyk XoinXo< my< Btkqw huAw mwnv-jNm lykr BI Apny vwáqivk ad`dySX ko nhI< jwn pwqw[
ijs mnuˆX ky A<dr Avguxwo< kw smwvySw ho vo prmwËmw ky guxwo< ky bwry my< #Xw jwn pwEgw? mnuˆX ky A<dr
koe~ (dYvI) guxw mOjUd n hony ky kwrxw vo prmwËmw kI Bi#q, ¤Sw<sw krny my< AsmQw~ rhqw hY[ mnuˆX ny As<$X
Avguxwo< ky kwrxw v÷@wo<, pODwo< ky jNm dyKy[ ke~ bwr vo pSwu-jNm my< BI AwXw[ Anyko< bwr vo sw<p ky jNm
my< pYdw huAw qQww ke~ bwr p@wI bnkr aVqw rhw[ Avguxwo< ky kwrxw mnuˆX (Swhro< Awid my<) Anyk dukwno< ko
lUtqw hY, Gro< pr hmlw krqw hY AQww~q` sy<Dw lgwqw hY AOr corI ikXw huAw mwl Gr lwqw hY[ mnuˆX Xy sb
kukm~ krqw huAw smJqw hY ik asy koe~ nhI< dyK rhw, vo sbsy Aw<K bcwE huE hY, mgr vo Xh BUl jwqw
hY ik askw koe~ km~ prmwËmw sy iCpw huAw nhI<[
gu{ pwqSwwh kw Awgy Prmwn hY ik mnuˆX Apny kukmo_ sy mui#q pwny hyqu BI Btkqw rhqw hY[ vo qtqIQwo_ pr jwqw hY, jgh-jgh @wmw-Xwcnw kr Avguxwo< sy Cutkwrw pwny kI iB@ww mw<gqw hY[ Xh smJ iksIiksI ko hI AwqI hY vo BI BlI-Bw<iq AwËmivSlyˆwxw krny sy ik prmwËmw qo hr mnuˆX ky A<dr iv´mwn hY,
Aq: mnuˆX kw Avguxwo< sy Cutkwrw Apny A<dr smwE prmwËmw ko jwn lyny sy hI ho jwqw hY AOr ²dX-Gr
my< ¤Bu-guxw smw jwqy hY<[
gu{ pwqSwwh Prmwn krqy hY< ik jIvo< ky A<dr eqny (As<$X) Avguxw Bry pVy hY< ijqnw ik swgr my<
pwnI AQww~q` swgr ky pwnI kI qrh Aqol Avguxw hY<[ prmwËmw k÷pw kry< qo hI jIv Apny A<dr jmw Avguxwo<
ko KËm kr skqy hY<[ prmwËmw qo fUbqy pËQwro< ko BI pwr lgw dyqw hY, jIvo< kw a©wr krnw qo asky
ilE Aiq s<Bv hY[ Avguxwo< sy Bry mnuˆX kw jIvn Ai^n kI Bw<iq jlqw rhqw hY[ asky BIqr q÷†xww }pI
CurI clqI rhqI hY[ Swbd kI A<iqm p<i#q my< gu{ jI khqy hY< ik jo mnuˆX prmwËmw kI rjw my< rhnw sIK
jwqw hY, prmwËmw ky BX my< rhqw hY, asky BIqr ky swry Avguxw imt jwqy hY<, vo idn-rwq suKI rhqw hY
qQww asky ²dX my< ¤Bu-guxw smw jwqy hY<[
gurmiq zwn
3
nv<br
2013
‰I gu{ nwnk dyv jI kw apdySw : sc-Awcwr
jnqw jb AËX<q duKo<-kˆto< my< P<s jwqI hY qo jnqw kw mwilk, Klkq kw Kwilk
asy duKo<-kˆto< my< sy bwhr inkwlny kw F<g, swDwn, Avsr bnw dyqw hY, #Xo<ik mwilk, Kwilk
ApnI mlikXq, ApnI Klkq ko Awbwd qQww ¤PuiØlq hoqI dyKnw cwhqw hY[ jb hjæwro<
vˆwo_ sy prwDwInqw Xw rwjsI gulwmI kI c#kI my< ips rhy Bwrq BU-Bwg ky swDwwrxw logo<
ky duK-kˆt AshnIX hd qk bFæ gE qo anky invwrxw hyqu, ankI mu#qwváQww ky ilE,
mjo_, bImwirXo<, AswDX rogo< ko dUr krny kI Apwr swmQX~ bi$SwSw kr prmwËmw ny klXug
kw jhwj bnwkr ‰I gu{ nwnk dyv jI ko es mwqlok my< Byjw[
'sc-Awcwr' gu{ nwnk nwm-lyvw is#Ko< ko jNm-GuÆI ky }p my< gu{ nwnk pwqSwwh
jI sy ankI pwvn AkwlI bwxwI ky Am÷q vcno< ªwrw inm~l sOgwq ky }p my< hwisl hY[
gu{ jI ny mnuˆXo< kI ¤ËXyk kmjorI, ¤ËXyk Avguxw qQww smwj kI ¤ËXyk burwe~ kI ghrwe~
sy phcwn kI qQww assy mnuˆX-mwZ Ev< smwj ko rihq krky Kwils bnwny kI idSww my<
Tos kwX~ ikXw[ Xh kwX~ Awpny sÇcy sOdy ko srA<jwm dyny, biØk assy BI phly p<ifq
gopwl dws sy sw<swirk Ev< }hwnI iv´w sMb<DwI s<vwd rcwkr hI Awr<B kr idXw Qww[
pwirvwirk jjmwn p<ifq hrdXwl ko, asky ªwrw jnyv phnwny kI rám inBwqy smX asky
swQw s<vwd rcwkr sc-Acwr ªFæ krvwny ky es kwX~ my< AOr BI rvwnI lwe~ ge~[
gu{ jI ªwrw modIKwny kI nOkrI krqy smX BI sc-Awcwr kw vwáqivk nmUnw dSww~Xw
gXw Qww[ Xh nOkrI ËXwgkr Awp jI ny l<bI ¤cwr-XwZwAo< kw Awr<B sulqwnpur loDwI kI
DwrqI sy ikXw[ asky bwd AwpkI ijæ<dgI kw Ek-Ek pl e<swnI smwj my< sy kUV-AsËX
ko KËm krny qQww sc-Awcwr kI puná~Qwwpnw krny ky ad`dySX ko smip~q ho gXw[ es
ad`dySX ko mUiq~mwn krny hyqu Awp jI ny ApnI AiªqIX ¤iqBw kI swrI ¤Bu-¤dÁ AsIm
Swi#q lgw dI[
gu{ pwqSwwh kI s$q myhnq kw skwrwËmk ¤Bwv pVw[ aNho<ny Ek EysI 'is#K s<gq'
swrI duinXw ko Ek mITI suKdwXk dyn ky }p my< dI ijskw Awcwr, ijskw kwr-ivhwr,
ijskw ÛXwpwr kyvl-mwZ sc ky r<g my< r<gw huAw Qww[ Ek EysI is#K s<gq, jo bwbw jI
ky pd-icNho< pr clqI hue~ nwm-ismrn krqI; jo Apny hwQwo< sy sÇcI-suÇcI ikrq krqI
qQww as ikrq kw mITw Pl j}rqm<d Ev< grIbo<-byshwro< ky swQw bw<t kr KwqI[
gurmiq zwn
4
nv<br
2013
ds gu{ swihbwn kI s<jIdw qQww inm~l AguAwe~ kI CZ-CwXw my< is#K kOm kw scAwcwr AOr BI pirp#v hoqw rhw[ dSwm pwqSwwh ‰I gu{ goib<d is<G jI qk is#K kOm
ny Kwlsw áv}p gRhxw krky sc-Awcwr kI qb qk gYr-Anumwinq smJI jwqI bul<idXo< ko
CuAw[ dSwmySw ipqw ny Apny Kwlsy ko }hwnI guxwo< qQww nYiqkqw my< eápwq ky smwn pirp#vqw
dyny hyqu esko kul duinXw sy ivl@wxw, AK<f qQww Kwils }p, pw<c-kkwrI rihq ¤dwn krqy
huE AOr pw<c bwixwXo< kI mXw~dw my< bw<Dw kr bi$SwSw ikXw[ gu{ jI ªwrw swjy-invwjy Kwlsw
ny Apny Kwils Ev< ivámwdI cirZ ªwrw duinXw Br ky logo< ko AwScX~cikq ikXw[ bwbw
b<dw is<G bhwdr qQww asky swQwI is<Go< ny SwhIidXw< dyqy huE ivl@wxw hOsly qQww is#KI isdk
kw nmUnw dSww~Xw[ ATwrhvI< sdI my< hkUmqI jbR ky Aiq kTor dmn-cŸ ny BI Kwlswe~
cirZ ko jYsy KUb Tok-bjwkr prK ilXw[ juØmo< Ev< XwqnwAo< kI B§I my< qpkr is#K
cirZ kI cmk-dmk my< AOr BI bFæoqrI hue~[ is#K eiqhws my< Eysy is#Ko< kI Anyk adwhrxo<
A<ikq hY< ijNho<ny hr ¤kwr kI kTor sy kTor XwqnwE< sh lI<, mgr is#KI áv}p ko
brkrwr rKw[ Bwe~ qw} is<G jI ny KopVI aqrvwnI ávIkwr kr lI, mgr Akwl purK
kI bi$SwSw 'kySwo<' ko nwpwk kY<cI n lgny dI[ gu{ ky is<Go< ko gu{-¤dÁ Ek Eysw mjbUq
Ev< Tos AnuSwwsn ¤wÎq huAw ik aNho<ny vYrI kI áZI ky ¤iq BI pUxw~ swP-ávÇC nIcI njær
rKkr idKwe~[ AOrq pr kBI hwQw n aTwXw[ vYrI ky bÇco< ko hwQw qk n lgwXw[ gu{hu#m qQww gu{-nyq÷Ëv my< Fly qQww s<vry is#K cirZ ny dySw Ev< kOm kI byimswl syvw kI;
mwnvqw kI inˆkwm syvw inBwe~[ ‰I gu{ nwnk dyv jI ny qËkwlIn smwj ko duKo<-kˆto<
my< sy kwPI hd qk inkwl ilXw Qww[
Awj Xid hmwry swmny pun: duK-kˆt bFæ rhy hY< qo hmy< gu{ nwnk nwm-lyvw is#Ko<
ko Apny vq~mwn jIvn, rhn-shn qQww kwXo_ kw gu{ jI kI pwvn bwxwI kI ksOtI pr
prKkr lyKw-joKw krnw cwihE ik Awj hm gu{ nwnk pwqSwwh ky ¤cwirq Ev< ¤swirq
gurmiq mwg~ ky sc-Awcwr sy khI< Btk qo nhI< gE[ Eysw lyKw-joKw hmy< AvSX hI hmwry
vq~mwn Gor duKo<-kˆto< ky cŸÛXUh my< sy inkwlny my< shwXk ho skqw hY[ gu{ nwnk pwqSwwh
ky is#K hony kI phlI ksOtI AwËm-kØXwxw qQww dUsrI ivSv-kØXwxw my< bnqw s<Bv Xogdwn
fwlnw hY[ hmwry ilE essy eDwr-aDwr htkr ivcrxw krnw kdwicq Xo^X nhI< hogw[ Kud
ky bnwE duKo<-kˆto< ko phcwnkr aNhy< dUr kry< Ev< ANX logo< ky duKo<-kˆto< ky invwrxw
hyqu gu{ jI ky jIvn qQww pwvn bwxwI sy idSww v ¤ryxww lykr sÇcy s<kØpo< qQww erwdo< sihq
cly<! es }p my< gu{ jI kw ¤kwSw-pv~ mnwXw shI AQwo_ my< swQw~k ho skqw hY[
gurmiq zwn
nv<br
5
2013
isDw gosit bwxwI kw swihiËXk mUØXw<kn
‰I gu{ gRQ< w swihb jI my< ‰I gu{ nwnk
dyv jI ky pwvn muKwrib<d sy aÇcirq bwxwI
19 rwgo< my< mhlw 1 ¤krxw sy s<kilq hY[
gu{dyv kI sMpUxw~ bwxwI ko ivªwno< ny ivivDw
Bwgo< my< ivB#q ikXw hY[ fW. rqn is<G (j^gI)
ny ‰I gu{ nwnk dyv jI kI bwxwI ko cwr
¤muK Bwgo< my< ivB#q ikXw hY, XQww :
1. v÷hdwkwr bwxwI
2. l%vwkwr bwxwI
3. vwr
4. Putkl pd-slok Awid[
v÷hdwkwr AQww~q` bVy Awkwr kI bwixwXo<
my< jpu jI swihb, isDw gosit, bwrh mwhw
(quKwrI) Awid ¤muK hY<[
isDw gosit bwxwI kw s<i@wÎq pircX : rwmklI
rwg my< aÇcirq pwvn bwxwI isDw gosit my<
73 paiVXw< hY< jo ik ‰I gu{ gR<Qw swihb my<
pºw 938 sy 946 pr suSwoiBq hY<[ gosit
SwÑd kw swDwwrxw AQw~ hoqw hY-- s<vwd,
vwqw~lwp[ es AwSwX sy isDw gosit kw AQw~
huAw-- isDwo< ky swQw s<vwd, vwqw~lwp[ gurbwxwI
my< ápˆt s<kyq hY ik jb qk e<swn duinXw
my< rhy qb qk s<vwd, vwqw~lwp AinvwX~ hY :
jb lgu dunIAw rhIEy nwnk ikCu suxwIEy
ikCu khIEy ]
(pºw 661)
XhI nhI<, gu{ pwqSwwh ny qo Xhw< qk
smJwXw hY ik Agr jIv my< ¤Bu-i¤Xqm kI
Aor jwny vwly guxw mOjUd ho< qo an guxwo< kI
-fW. mnjIq kOr*
sw<JydwrI kr lynI cwihE, XQww :
guxww kw hovY vwsulw kiF vwsu le~jY ]
jy guxw hoviNh swjnw imil swJ krIjY ]
swJ krIjY guxwh kyrI Coif Avgxw clIEy ]
(pºw 765-66)
mhwn ivªwn Bwe~ gurdws jI ny es
bwxwI ky rcnw-- smX, áQwwn qQww a¨ySX kw
iváq÷q vxw~n ikXw hY :
mylw suixw isvrwiq dw bwbw Acl vtwly
Awe~[ æ æ æ
bwbw jwxwI jwxw purK kiFAw lotw jhw
lukwe~[
(vwr 1:39)
es sMb<DwI phlI vwr kI 44vI< paVI
my< inˆkˆw~ dyKw jw skqw hY :
bwby kIqI isiDw gosit sbid sw<iq isDww< ivic
Awe~[
ijixw mylw isvrwiq dw Kt drsin Awdyis
krwe~[
isiDw bolin SwuiB bcin Dwnu nwnk qyrI vfI
kmwe~[ æ æ æ
bwby kiF kir bgl qy c<bylI duiDw ivic
imlwe~[
ija swgir ivic g<g smwe~ ]
isDw gosit bwxwI kw ky<«IX Bwv : iksI BI
bwxwI kw ky<«IX AQww~q` mUl Bwv 'rhwa' vwlI
p<i#q my< inihq hoqw hY[ 'rhwa' kw AQw~
'Thrwv' mwnw gXw hY[ es AwSwX sy 'rhwa'
kw AQw~ huAw as bwxwI ko shjqw sy smJny
*2/104, jvwhr ngr, jXpur-302004, mo: 99297-62523
gurmiq zwn
kw ¤Xws, jYsy suKmnI swihb kI phlI
AstpdI my< 'rhwa' kI p<i#q hY :
suKmnI suK A<imRq ¤B nwmu ]
Bgq jnw kY min ibsRwm ] (pºw 262)
sMpUxw~ bwxwI my< esI Bwv ky dSw~n hoqy
hY<[ esI ¤kwr isDw gosit bwxwI my< 'rhwa'
kI p<i#qXw< hY< :
ikAw BvIEy sic sUcw hoe ]
swc sbd ibnu mukiq n hoe ] (pºw 938)
AQww~q` g÷háQw CoVny kw koe~ ¤Xojn
nhI<, jb qk mwXw ky b<Dwno< sy mui#q n
imly[ ¤o. swihb is<G ny ápˆt ikXw hY ik
prmySvr kI Xwd my< juVny sy hI mn pivZ
hoqw hY[ jb qk ¤Bu kI mihmw my< mn n
juVy, qb qk mwXw sy bcwv mumikn nhI<[
smUcI bwxwI my< esI mUl Bwv kw iváqwr hY[
isDw gosit bwxwI kw swihiËXk mUØXw<kn :
kwÛX kiv kI sSw#q AnuBUiq kI sPl
AiBÛXi#q sy hI icráQwwe~ bn skqw hY[ fW.
niln ky SwÑdo< my<-- ''²dXgq sGn AOr
inbw~Dw AnuBUiq jb SwÑdo< ky Gu<G} bw<Dwkr
a©wm vyg sy ávr qwl kI cplqw sy inpt
nwc aTqI hY qb vh gIq bn jwqI hY[''
váquq: kiv-km~ ky do p@w hY<-- Bwv
p@w qQww klw p@w AQww~q` AnuBUiq p@w Ev<
AiBÛXi#q p@w[ kiv-km~ Apny Awp my< Ek
kiTn swDwnw hY[ es qQX ko qulsIdws ny
Apny SwÑdo< my< bVI su<dr AiBÛXi#q dI hY :
²dX is<Dwu miq sIp smwnw[
ávwiq Swwrdw khih< sujwnw[
jo brsd br bwir ivcw{[
hoih< kivq su#qw mwg~ cw{[
‰I gu{ nwnk dyv jI kI bwxwI kw
AnuBiU q p@w eqnw ¤bl hY ik asky Pláv}p
6
nv<br
2013
AiBÛXi#q p@w ávq: hI prmwij~q hoqw gXw[
ic<qko< ky ic<qnwnuswr swihËX my< sËX kI
swDwnw hY qQww sO<dX~ kI AiBÛX<jnw hY[ es
s<dB~ my< Agr ivcwr kry< qo ‰I gu{ nwnk
dyv jI kI bwxwI my< qIno< }po< ky dSw~n
shjqw sy ho jwqy hY<[
AnuBUiq p@w : swihËX ko mnIiˆwXo< ny jIvn
kI AwËm-kQww mwnw hY[ esy AiBÛX#q krny
kw sbkw Apnw-Apnw F<g hY, SOlI hY[ Xh
khnw AiqkQwnI n hogw ik Xh SOlI aqnI
hI su<dr v pirp#v hogI, ijqnI Xh sËX ky
krIb hogI[ ‰I gu{ nwnk dyv jI kI bwxwI
my< sËX (e~Svr) kw sw@wwËkwr krny kw
shj mwg~ hY[ mwnvqwvwdI d÷iˆtkoxw,
ivSvkutb<u km-Bwv, shjqw, m÷dqu w Awid ivl@wxw
guxwo< sy Aoq-¤oq bwxwI smUcI mwnvqw kI
rhnumwe~ krny my< pUxw~qXw s@wm hY[
dwSw~inkqw : ‰I gu{ nwnk dyv jI mhwn
dwSw~ink Qwy[ gu{dyv ky muKwrib<d sy aÇcirq
¤ËXyk A@wr Apny Awp my< s<pUxw~ dSw~n hY[
isDw gosit bwxwI ky dwSw~ink p@w pr ivcwr
kry< qo ápˆt hoqw hY ik e~Svr Ek hY, lyikn
as qk phu<cny ky mwg~ Alg-Alg hY<[ isDw
(nwQw) BI Ek prmySvr ko mwnqy hY<, lyikn
askI ¤wiÎq hyqu aNho<ny jo mwg~ cunw vh
gu{dyv kI bwxwI ky Anuswr Anuicq hY[ isDw
ApnI dwSw~inkqw kw pircX g÷háQw ËXwgny,
j<gl my< invws krny, k<<dmUl Kwkr invw~h
krny, jp-qp, kiTn swDwnw krky ávX< ko
inil~Îq mwnqy hY<[ Apny mwg~ ko svo~Ám
mwnqy huE gorKnwQw ky iSwˆX lohrIXw ny Xog
kI Xui#q ko AËX<q mnorm Ev< su<dr mwnqy
huE qk~ ¤áquq ikXw ik hy nwnk! qum hmwrw
dSw~n Ev< vySw Dwwrxw kro[ hmwry bwrh
gurmiq zwn
s<¤dwXo< AOr ˆwt`dSw~no< my< sy Ek ko qum BI
ávIkwr kro, #Xo<ik es Xui#q ky Pláv}p
mn ko smJwXw jw skqw hY, iPr jNm-mrxw
kI coty< nhI< KwnI pVqI, XQww :
drsnu ByK krhu joig<dRw mu<dRw JolI iK<Qww ]
bwrh A<qir Eku sryvhu Ktu drsn ek p<Qww ]
en ibiDw mnu smJwe~Ey purKw bwhuiV cot n
Kwe~Ey ]
nwnku bolY gurmuiK bUJY jog jugiq ev
pwe~Ey ]9]
(pºw 939)
gu{ jI kw shj jvwb Qww ik myry
A<qm~n my< sdYv bsny vwlw Swbd hI myrI mu«w
hY, jo Ah<kwr AOr moh sy mu#q rKqw hY[
gu{ ky Swbd sy kwm, ŸoDw, Ah<kwr kI
inv÷iÁ hoqI hY[ e~Svr kI sv~ÛXwpkqw kw
boDw hI myrI gudVI qQww JolI hY[ prmySvr
hI Bvswgr sy pwr aqwrny vwlw hY[ Apny
sÇcy nwm qQww NXwX ky kwrxw ¤Bu sËX
áv}p hY qQww prKkr khI ge~ prm gu{ kI
bwq BI sO PIsdI KrI hI inklqI hY[
apro#q Bwv ko ‰I gu{ nwnk dyv jI
ny es ¤kwr AiBÛX#q ikXw hY :
A<qir sbdu inr<qir mudRw hamY mmqw dUir
krI ]
kwmu ŸoDwu Ah<kw{ invwrY gur kY sbid su
smJ prI ]
iK<Qww JolI Birpuir rihAw nwnk qwrY Eku
hrI ]
swcw swihbu swcI nwe~ prKY gur kI bwq
KrI ]
(pºw 939)
gu{ swihb ny A<q:krxw kI swDwnw pr
bl idXw qQww km~kw<fo< kI qulnw b<jr BUim
sy kI[ jYsy b<jr BUim my< boE bIj qQww as
pr kI ge~ myhnq-mSw#kq dono< hI ÛXQw~ cly
7
nv<br
2013
jwqy hY< vYsy hI km~kw<fo< my< Xy AmUØX Svwso<
}pI bIj nˆt ho jwqy hY<[
‰I gu{ nwnk dyv jI kI dwSw~inkqw
iksI SwwáZIX inXmo< pr AwDwwirq n hokr
AwËmwnuBUiq pr inB~r hY[ asmy< adwq mUØXo<,
s<ákwro< kw smwvySw hY[ ÛXvhwirk zwn ky
kwrxw Xh shj swDwnw hY, Ek nvIn
ivcwrDwwrw hY, ijsy mnIiˆwXo< ny gurmiq zwn
kI s<zw dI hY[ es shj mwg~ kw sÇcy AQwo_
my< Anukrxw kyvl e~Svr-¤wiÎq kI swDwnw hI
nhI< Aipqu AwdSw~ mwnv kI rcnw hY jo
jIvn ky ¤ËXyk p@w AQww~q` AwDXwiËmk,
swmwijk, AwiQw~k, rwjnIiqk, sdwcwrk, nYiqk,
swihiËXk Awid ky bwry my< shI ic<qn krny
Ev< shI inxw~X lyny kI @wmqw ¤dwn krqI
hY[ ingu~xw áv}p my< sguxw kI Jlk shjqw
sy iml jwqI hY :
Aivgqo inrmwelu apjy inrguxw qy srguxwu
QwIAw ]
siqgur prcY prm pdu pwe~Ey swcY sbid smwe
lIAw ]
Eky ka scu Ekw jwxwY hamY dUjw dUir
kIAw ]
so jogI gur sbdu pCwxwY A<qir kmlu ¤gwsu
QwIAw ]
jIvqu mrY qw sBu ikCu sUJY A<qir jwxwY srb
deAw ]
nwnk qw ka imlY vfwe~ Awpu pCwxwY srb
jIAw ]
(pºw 940)
rháXvwd : ‰I gu{ nwnk dyv jI aÇc
koit ky rháXvwdI bwxwIkwr hY<[ gu{dyv ny
ijn AnuBiU qXo< ªwrw Akwl purK kw sw@wwËkwr
ikXw vy AnuBUiqXw< hI kwÛX }p my< AiBÛX#q
hokr rháXvwdI bwxwI khlwe_[ fW. iZlocn
gurmiq zwn
is<G ny esy 'gurmiq rháXvwd' kI s<zw sy
AiBihq ikXw hY[ anky ic<qnwnuswr is#K
kw Apny AiáqËv ko Akwl purK kI ÈXoiq
my< Ek}p krnw 'gurmiq rháXvwd' hY[ jpu
jI swihb my< ‰I gu{ nwnk dyv jI ny
'gurmiq rháXvwd' ky pw<c pVwvo< kI su<dr
AiBÛXi#q dI hY-- Dwm~ K<f, zwn K<f, ‰m
K<f, km~ K<f qQww sc K<f[ isDwo< ky g÷háQw
Dwm~ ko ËXwgkr vno< my< invws krny,
k<dmUl Kwny AOr esI ko svo~Ám iŸXw
mwnny vwlo< ko bVI shjqw sy gurbwxwI my<
smJwXw gXw hY ik g÷háQw jIvn my< rhqy
huE, gu{ sy jIvn-Xui#q smJ kr shjqw
sy Bvswgr sy pwr aqrw jw skqw hY[
esky ilE j<glo< my< Btkkr kiTn swDwnw
kI AwvSXkqw nhI< hY[ bwxwI my< ANXZ BI
¤mwxw hY :
hs<idAw Kyl<idAw pYn<idAw Kwv<idAw ivcy hovY
mukiq ]
(pºw 522)
g÷háQww‰m hI swDwnw kI ksOtI hY jhw<
ivˆwm piriáQwiqXo< my< qQww mwXw my< rhqy huE
BI inly~p Bwv sy mu#qwváQww ¤wÎq kI jw
skqI hY[ isDwo< ny ¤Sn ikXw ik guÎq kOn
hY AOr mu#q kOn hY? kOn Xhw< Awqw hY AOr
clw jwqw hY qQww kOn hY jo qIno< loko< my<
smwXw huAw hY?
Git Git gupqw gurmuiK mukqw ]
A<qir bwhir sbid su jugqw ]
mnmuiK ibnsY AwvY jwe ]
nwnk gurmuiK swic smwe ]13] . . .
ika kir bwDww srpin KwDww ]
ika kir KoeAw ika kir lwDww ]
ika kir inrmlu ika kir A<iDwAwrw ]
ehu qqu bIcwrY su gu} hmwrw ] (pºw 939)
8
nv<br
2013
‰I gu{ nwnk dyv jI kw jvwb Qww ik
dum~iq (kubui©) nyy esy bw<Dw rKw hY AOr mwXw
ky Jmylo< ny esy pUxw~qXw nˆt kr idXw hY[
mnmuK e~Svr ko g<vw rhw hY[ gurmuK shjqw
sy asy pw rhw hY[ pUxw~ gu{ kI ¤wiÎq sy
Azwnqw kw A<Dwkwr ivinˆt ho jwqw hY qQww
Azwnqw imtqy hI A<q:krxw my< iv´mwn
prmySvr iml jwqw hY[
27vI< paVI my< gurmuK ko Svws-gRws
e~Svr kI AwrwDwnw my< lIn dSww~kr e~Svr my<
Ek }p hony ky rháX ko smJwXw gXw hY :
gurmuiK swcy kw Ba pwvY ] . . .
gurmuiK roim roim hir iDwAwvY ] (pºw 941)
‰I gu{ nwnk dyv jI kw AwDXwiËmk
rháXvwd swmwijkqw sy Aoq-¤oq hY jhw<
ikrq kro, nwm jpo AOr v<f Cko kw
pwvn s<dySw iv´mwn hY[ Xh rháXvwd ''min
jIqy jgu jIqu'' jYsy gUFæ rháX ky is©w<q pr
AwDwwirq hony ky kwrxw shj, srl Ev<
boDwgMX hY[
rs Xojnw : swihËX kw AnuBUiq p@w esky
ibnw ADwUrw hY[ ‰I gu{ nwnk dyv jI kI
bwxwI my< eskI su<dr AiBÛX<jnw hY[ gu{dyv
ny Akwl purK ky ingu~xw Ev< sguxw áv}p
ko ''Awpy rsIAw Awip rs'u' khkr klXugI
jIvo< ko asI Ek kI apwsnw hyqu ¤yirq
ikXw hY[ lokm<gl kI Bwvnw sy pirpUxw~ ‰I
gu{ nwnk dyv jI kI bwxwI Bi#q kwÛX hY,
es kwrxw esmy< Sww<<q Ev< Œ÷<gwr rs kI
¤Dwwnqw hY[ isDw gosit bwxwI my< Ad`Buq rs
kI BI sud< r AiBÛXi#q hY[ e~Svr ky AwlOikk
rháX ko jwnny kI qIvR eÇCw qQww gu{
ªwrw askI sv~ÛXwpkqw ky boDw sy ivámwdI
¤Bwv kI AnUTI ¤áquiq Ad`Buq rs kI
gurmiq zwn
AiBÛX<jnw krqI hY[ isDw gosit bwxwI kI
A<iqm paVI my< eskw su<dr adwhrxw ¤áquq
ikXw gXw hY :
qyrI giq imiq qUhY jwxwih ikAw ko AwiK
vKwxwY ]
qU Awpy gupqw Awpy prgtu Awpy siB r<g
mwxwY ] . . .
AibnwsI ¤iB Kylu rcweAw gurmuiK soJI
hoe~ ]
nwnk siB jug Awpy vrqY dUjw Av{ n koe~ ]
(pºw 946)
AiBÛXi#q p@w : ‰I gu{ nwnk dyv jI ko
Akwl purK sy jYsI ¤yrxww hue~ aNho<ny vYsI
hI bwxwI aÇcwrxw kI[ es qQX ko aNho<ny
ápˆt ikXw :
jYsI mY AwvY Ksm kI bwxwI qYsVw krI
igAwnu vy lwlo ]
(pºw 722)
váquq: ijs rciXqw kI jIvn-AnuBUiq
ijqnI g<BIr hogI, ic<qn ijqnw ÛXwpk
AOr ivSwwl hogw, askI AiBÛXi#q aqnI
hI srl, shj qQww inm~l hogI[ AwDXwiËmk
AnuBUiq kI AiBÛXi#q ky ilE Bwˆww kw
swDwn Apny Awp my< ApXw~Îq hoqw hY[
mnIiˆwXo< ky ic<qnwnuswr AnuBUq sËX ko
ÛX#q krny ky ¤XËn my< swDwk jb vwxwI
kw ¤Xog krqw hY qo asmy< sy kwÛX kI
inm~l sirqw ávX< hI PUt inklqI hY[ es
AwSwX sy ‰I gu{ nwnk dyv jI ªwrw
aÇcirq bwxwI isDw gosit ky AiBÛXi#q p@w
my< ivcwr kry< :
Bwˆww : Bwˆww AiBÛXi#q kw sSw#q mwDXm hY[
‰I gu{ nwnk dyv jI bhuBwˆwI Ev< aÇc
koit ky bwxwIkwr Qwy[ vy p<jwbI, ArbI,
PwrsI, ih<dI, gujrwqI, bRj, s<ák÷q, adU~ Awid
9
nv<br
2013
BwˆwwAo< ky iviSwˆt zwqw Qwy[ isDw gosit
bwxwI my< bRj qQww KVI bolI kI ¤Dwwnqw hY[
swQw hI ‰oqw ky Anu}p Bwˆww kw }p
pirvq~n kwÛX hY, XQww 9vI< paVI my< es
ivivDwqw ky dSw~n shj hI ho jwqy hY< :
drsnu ByK krhu joig<dRw mu<dRw JolI iK<Qww ]
bwrh A<qir Eku sryvhu Ktu drsn ek p<Qww ]
en ibiDw mnu smJwe~Ey purKw bwhuiV cot n
Kwe~Ey ]
nwnku bolY gurmuiK bUJY jog jugiq ev pwe~Ey ]
(pºw 939)
esky Aiqir#q ¤cilq muhwvro<, Xui#qXo<
kw ¤Xog krky mwno Bwˆww my< cwr cw<d lg
gE[ ''eh mnu mYglu'', ''sis Gir sU{ smwvY''
Awid Anyko< a©rxw isDw gosit bwxwI my<
d÷iˆtgq hoqy hY<[
SwÑd-cXn : ‰I gu{ nwnk dyv jI kw
SwÑd-cXn aËk÷ˆt hY[ fW. pdm gurcrxw
is<G ky SwÑdo< my<-- ''SwÑd-cXn ivcwrwnukUl
hY[ SwÑdo< my< Bwr vhn krny kI pUxw~ @wmqw
hY[ SwÑdo< ky cXn my< kiv (gu{ jI) ny
gwgr my< swgr Brw hY[''
‰I gu{ nwnk dyv jI kw SwÑd B<fwr
AgwDw hY[ esky swQw hI 'isDw gosit' bwxwI
kw AiDwkw<Sw Bwg sUZwËmk SOlI my< vixw~q hY[
esky Aiqir#q Xog sMb<DwI ¤qIko< kw BI
su<dr vxw~n isDw gosit bwxwI my< dSw~nIX hY :
ZY sq A<gul vwe~ AaDwU su<n scu Awhwro ]
gurmuiK bolY qqu ibrolY cInY AlK Apwro ]
ZY guxw mytY sbdu vswE qw min cUkY
Ah<kwro ]
A<qir bwhir Eko jwxwY qw hir nwim lgY
ipAwro ]
suKmnw eVw ip<gulw bUJY jw Awpy AlKu
gurmiq zwn
lKwE ]
nwnk iqhu qy ‚pir swcw siqgur sbid
smwE ]
(pºw 944)
esky Aiqir#q BwvwËmk rháXprk qQww
ic<qn sMb<DwI ¤qIko< ky swQw-swQw Xog sMb<DwI
¤qIko< kw isDw gosit bwxwI my< bhuqwXq sy
¤Xog huAw hY[
Al<kwr Xojnw : ‰I gu{ nwnk dyv jI kI
bwxwI my< Al<kwro< hyqu kdwicq ¤Xws nhI<
ikXw gXw, Aipqu vy shjqw sy bwxwI my< ¤vySw
kr gE hY<[ fW. pdm ny ‰I gu{ nwnk dyv
jI kI Al<kwr Xojnw ky s<dB~ my< bVw
stIk isKw hY-- ''‰I gu{ nwnk dyv jI
klw ko jIvn ky ilE mwnqy Qwy[ vy bwxwI
ko jnihq, lokm<gl AOr svo~dX kw swDwn
mwnqy Qwy[ Aq: ‰I gu{ nwnk dyv jI kI
bwxwI my< Al<kwr ávq: Aw gE hY<[ vy shj
Ev< Ak÷iZm hY<[''
isDw gosit bwxwI my< apmw qQww }pk
Al<kwr kI su<dr AiBÛXi#q hue~ hY[ esky
Aiqir#q ANXoi#q, ivroDwwBws, BRw<iq Awid
Al<kwro< kw BI ¤Xog bVI shjqw sy ikXw
gXw hY[
C<d Xojnw : ‰I gu{ nwnk dyv jI ny ávX<
ko swe{ AQww~q` kiv khw hY :
nwnku swe{ Ev khqu hY scy prvrdgwrw ]
(pºw 660)
es qQX ky Anuswr ke~ iv©wno< ny aNhy<
C<d-SwwáZ kw pUxw~ zwqw mwnw hY[ fW. kohlI
Awid kuC iv©wno< ny es s<dB~ my< jo ivcwr
ÛX#q ikE hY< assy inˆkˆw~q: XhI khw jw
skqw hY ik AwDXwiËmk ivcwro< kI ghnqw
C<do< ky b<Dwn sy ¤wX: mu#q hI hoqI hY[ iPr
BI isDw gosit bwxwI my< cOpe~ Awid C<do< kw
10
nv<br
2013
¤Xog bhuqwXq sy huAw hY :
gurmuiK rqnu lhY ilv lwe ]
gurmuiK prKY rqnu suBwe ]
gurmuiK swcI kwr kmwe ]
gurmuiK swcy mnu pqIAwe ]
gurmuiK AlKu lKwE iqsu BwvY ]
nwnk gurmuiK cot n KwvY ]35]
(pºw 942)
esky Aiqir#q sorTw, gIqw, doihrw,
solhw, }pmwlw Awid C<do< kw ‰I gu{ nwnk
dyv jI kI bwxwI my< suˆTu ¤Xog huAw hY[ fW.
gurSwrxw kOr (j^gI) ky ivcwrwnuswr-- ''gu{
jI ny ApnI C<d Xojnw ko Bwvo< ªwrw
AnuSwwisq ikXw hY[ askI buinXwdI jæ}rq
rwg Xw s<gIq hY[''
s<gIqwËmkqw : ‰I gu{ nwnk dyv jI mhwn
s<gIqz Qwy[ anky s<gIq my< BwrqIX qQww
PwrsI áv}p ko mhävpUxw~ áQwwn ¤wÎq hY[
s<gIq kw A<iqm l@X e~Svr-¤wiÎq hY[ gurdyv
jI kI bwxwI isDw gosit rwmklI rwg my<
aÇcirq bwxwI hY[ ‰I gu{ nwnk dyv jI kI
bwxwI ky ¤ËXyk SwÑd my< s<gIq hY jo mn ko
mu^Dw kr as pr jwdU-sw ¤Bwv fwlny my<
s@wm hY[ fW. jXrwm im‰ ky SwÑdo< my<-''gurbwxwI kI ávr lhrI my< ApUv~ mwDwuX~ hY[''
Ek ANX ic<qk ky ic<qnwnuswr-- ''nwnk
nwm hY nwd kw[ ‰I gu{ nwnk dyv jI ny
Xog nhI< ikXw, qp nhI< ikXw, DXwn nhI<
ikXw, ‰I gu{ nwnk dyv jI ny isP~ gwXw
AOr gwkr (¤Bu ko) pw ilXw, pr gwXw pUry
¤wxwo< sy ik gIq (bwxwI) hI DXwn bn gXw,
gIq (bwxwI) hI Xog bn gXw AOr gIq
(bwxwI) hI qp bn gXw[''
(Soˆw p÷ˆT 19 pr)
gurmiq zwn
11
nv<br
2013
‰I gu{ nwnk dyv jI kw ikrq-is©w<q
‰I gu{ nwnk dyv jI grIbo<, AnwQwo<,
inmwxwo< AOr byshwro< kw shwrw bny[ hamY
kI Èvwlw my< jly huE hu#mrwno< ny smJ ilXw
Qww ik vy hI ¤jw ky pwlnkÁw~ hY< qQww ¤jw
ankI gulwm bnkr rhy[ DwmI~ logo< pr
ktw@w krny vwly, grIbo< kI kmwe~ sy Apny
Kjæwny Brny vwly Ah<kwrI hu#mrwno< kI Aw<Ky<
as smX KulI<, jb ‰I gu{ nwnk dyv jI
ny Apny phly is#K, Ek grIb ikrqI
(‰imk) Bwe~~ lwlo ky Gr sy Bojn Ckkr,
Ah<kwirXo< ky pkvwno< ko Tukrwkr ikrq
(‰m) kI nI<v ko mjæbUqI ¤dwn kI[ milk
Bwgo ky SwwhI pkvwn, asky Byjy huE ispwhI,
askI DwmikXw< inB~X gu{-bwbw ‰I gu{
nwnk dyv jI ko anky erwdy sy ifgw n
skI<[ vwáqv my< ikrqI, DwmI~ ÛXi#qXo< kw
shwrw bnny vwly ‰I gu{ nwnk dyv jI ny
Apny hwQwo< sy Kud ikrq kI AOr Apny s<gIswiQwXo<, pYrokwro< ko BI hwQwo< sy Kud ikrq
krny ky ilE ¤yirq ikXw[ aNho<ny jnswDwwrxw
ky ilE Ek nXw ikrq-mwg~ pYdw kr idXw,
ijssy hwQw kwr (kwm) kI qrP AOr icÁ
(mn) inr<kwr (¤Bu) ky swQw juVw rhy[
modIKwny my< nOkrI krqy v#q logo< ko ‰I
gu{ nwnk dyv jI sy pUrw qOl, swP-suQwrw
sOdw AOr vwijæb ryt ¤wÎq huAw[ logo< ny gu{
swihb kI vwh-vwh kI AOr DwNX nwnk
khw[ sÇcI-suÇcI ikrq sy modIKwny kI
-fW. rCpwl is<G*
kmwe~ my< kwPI bFæoqrI hue~ qQww gu{ jI ky
swQw-swQw anky mwqw-ipqw, bhn byby nwnkI
jI AOr jIjw Bwe~ jYrwm jI kI BI ¤Sw<sw
logo< ny idlKol kr kI[ ‰I gu{ nwnk dyv
jI ny is#K Dwm~ my< Dwwim~k iSw@ww ky swQwswQw hwQwo< sy ikrq krny ko jIvn kw
jæ}rI A<g bnwXw[ gu{ jI ny ‰I krqwrpur
swihb my< KUb hl clwXw, Koqo< my< kwm
ikXw[ Bwe~ gurdws jI ky ''phr s<swrI kpVy
m<jI bYT kIAw Avqwrw'' pwvn vcn ky
Anuswr sqs<gq krny, Am÷q vylw kI s<Bwl
krny, inÁnym krny, AwE myhmwn ky ilE
l<gr qYXwr krny ky swQw-swQw gurbwxwI ky
gwXn-AÒXws ko BI mnuˆX-jIvn kw A<g
bnwXw[ gu{ swihb ny g÷háQw ko jIvn kw
jæ}rI A<g khw[
‰I gu{ nwnk dyv jI Apny smkwlIn
Dwwim~k Ev< rwjnIiqk ¤iqª<iªXo< sy rqI Br
nhI< fry AOr n hI iksI ky swQw p@wpwq
ikXw[ gu{ jI ny khw ik cFæwvy kI Kwiqr
log Apny Gr ko hI ivSoˆw pUjw-áQwl bnw
lyqy hY<[ inTØly log XogI bnkr, kwn
PVvwkr, kwno< my< mu<drwE< fwly GUm rhy hY<[
Eysy (Dwwim~k) logo< ky swQw nwqw nhI< rKnw
cwihE, jo kyvl Apny pyt (ávwQw~) kI Kwiqr
Apnw aØlU sIDww krqy rhqy hY<[ Agr ¤Bu¤wiÎq krnI hY qo Gr-g÷háQw my< rhkr, hwQwo<
(Soˆw p÷ˆT 28 pr)
*p<jwb k÷iˆw ivSviv´wlX, @wyZIX Koj ky<dR, gurdwspur (p<jwb)-143521
gurmiq zwn
12
nv<br
2013
vYrw^X AOr vIrqw kI ¤iqmUiq~ : ‰I gu{ qyg bhwdr swihb
AwdSw~ ÛXvhwirk jIvn ko AwDXwiËmk
ic<qn kI AwDwwr-BUim mwnny vwly gu{ swihbwn
ny Anwsi#q Ev< AilÎqqw ky dSw~n ko d÷Fæqw
sy A<gIkwr ikXw Qww, Aq: sBI gu{ swihbwn
hir-Bi#q my< lvlIn prm s<q Qwy, X´ip
kwlw<qr my< aNhy< ADwm~, ANXwX AOr AËXwcwr
ky iv{© Kf`g Dwwrxw krny ko BI ivvSw
honw pVw[ Xvn Swwsko< kI Dwwim~k kÆrqw
qQww ‰I gu{ Arjn dyv jI kI SwhIdI ny ‰I
gu{ hirgoib<d swihb ko Kf`g Dwwrxw krny ko
bwDX ikXw Qww, lyikn swQw hI vy inr<qr
ApnI AwDXwiËmk swDwnw my< BI ¤v÷Á rhy[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb Bi#q AOr Swi#q
ky pu<j esI mhwpu{ˆw ky supuZ Qwy[ vy ËXwg
AOr vYrw^X kI ¤iqmUiq~ Qwy[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb kw jNm sn`
1621 my< ‰I Am÷qsr (gu{ ky mhl) my< huAw
Qww[ bcpn my< hI vy swhs AOr Swi#q ky pu<j
Qwy, inB~Xqw AOr ávq<Zqw ky ¤qIk Qwy[ anmy<
ADXwËm AOr vIrqw kw Ad`Buq swm<jáX Qww[
vy Ek Anws#q XogI kw sw jIvn ÛXqIq
kr rhy Qwy[ BOiqk pdwQwo_ ky ¤iq anky mn
my< koe~ Awsi#q nhI< QwI[ vy qo Ek ivr#q
swDwu kI Bw<iq inr<qr hir-Bi#q my< qØlIn
rhqy Qwy[ bkwlw gRwm my< vy lgBg 21 vˆw~
qk e~Sw-ic<qn krqy rhy[ es AváQww my< vy
n iksI kI kuC sunqy Qwy, n iksI sy kuC
bolqy Qwy[ kiv Bwe~ su#Kw is<G ny ankI es
AváQww kw vxw~n es ¤kwr ikXw hY :
-fW. jX Bgvwn goXl
lwgI smwDw eh ibiDw ¤kwr[
boly n bcn ko khy hjwr[113[1[
(guriblws)
mhwkiv Bwe~ s<qoK is<G ny BI anky
cirZ kw ivSlyˆwxw krqy huE anky s<q
ávBwv kw in}pxw es ¤kwr ikXw hY :
nih mn kuC ‰I qyg bhwdr[
ek rs ibRqI Anwdr swdr[
(gur ¤qwp sUrj, rws 8:55:45)
‰I gu{ qyg bhwdr swihb kw bwØXwváQww
kw nwm 'iqAwgml' Qww jo anky ivr#q
ávBwv ky sv~Qww Anu}p Qww[ p<Ydy Kw< nwm ky
Ek k÷q%n Ev< ivSvwsGwqI pTwn ny jb ‰I
gu{ hirgoib<d swihb pr Akwrxw AwŸmxw
ikXw qo ikSworwváQww my< hI 'iqAwgml' jI ny
ApnI qyg sy Eysy jOhr idKwE ik qBI sy
ankw nwm 'qyg bhwdr' pV gXw[ ‰I gu{
qyg bhwdr swihb ny pun: mwnvIX ávq<Zqw
ky mhwn` AwdSw~ ky ilE AwËm-bildwn dykr
'iqAwgml' nwm ko BI swQw~k kr idKwXw[
Ek Aor aNho<ny Dwm~-Asihˆxwu Ev< AËXwcwrI
Swi#qXo< kI cunOiqXo< kw d÷FæqwpUv~k swmnw
ikXw AOr dUsrI Aor vsuDww ky s<pUxw~ rwÈX
ko bwlU kI BIiq ky smwn imQXw mwnkr
asky pirËXwg kw AwdSw~ ¤áquq ikXw[ mnuˆXmwZ kI ávq<Zqw kI r@ww ky ilE aNho<ny
ávX< ko AwËmoËsg~ ky ilE ¤áquq kr idXw[
ankw inScX Qww-- ''isr dIjY bw<ih n
CofIEy['' qQww-- ''Dwr pe~E Dwrm n CofIEy[''
gurmiq zwn
ibŸmI s<vq` 1732 (sn` 1675) ko idØlI
ky cw<dnI cOk my< Ek ivSwwl jnsmUh ky
swmny gu{ jI ko SwhId kr idXw gXw Qww[
gu{ jI SwISw dykr 'ih<d kI cwdr' bn gE[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb is#K Dwm~
pr<prw my< Ek iviSwˆt SwhId hY<[
bildwn kI ivl@wxwqw : iksI AwáQww Xw
ivSvws ky ilE AQwvw iksI AwdSw~ Xw is©w<q
kI r@ww ky ilE shˆw~ AwËmoËsg~ kr dynw hI
'SwhIdI' kw l@wxw hY[ 'SwhIdI' kI AvDwwrxww
kw mUlwDwwr bildwn Ev< ËXwg hY[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb kw bildwn
Eysw hI ivl@wxw Ev< adwÁ hY[ ankI SwhIdI
kI mihmw kw vxw~n anky supuZ ‰I gu{
goib<d is<G jI ny es ¤kwr ikXw hY :
iqlk j<\U rwKw ¤B qw kw ]
kIno bfo klU mih swkw ]
swDwn hyiq eqI ijin krI ]
sIsu dIAw p{ sI n acrI ]13]
Dwrm hyq swkw ijin kIAw ]
sIsu dIAw pr isr{ n dIAw ]
nwtk cytk kIE kukwjw ]
¤B logn kh Awvq lwjw ]14]
dohrw ] TIkir Poir idlIis isir ¤B pur
kIXw pXwn ]
qyg bhwdr sI iŸAw krI n iknhU< Awn ]15]
qyg bhwdr ky clq BXo jgq ko sok ]
hY hY hY sB jg BXo jY jY jY sur lok ]16]5]
(bicZ nwtk)
ankI SwhIdI my< kSmIrI p<ifqo< kI 'Swrxwwgq
r@ww' kw Bwv AvSX hY, ijsy ''bw<h pkrIE qw<
bw<h n CofIE'' ky SwÑdo< my< ÛX<ijq ikXw jwqw
rhw hY[ ‰I gu{ qyg bhwdr swihb kw AwËmbildwn kyvl es ¤xw ko inBwny mwZ ky ilE
13
nv<br
2013
hI nhI< Qww, vrn` es bildwn kw l@X essy
khI< AiDwk ÛXwpk Ev< adwÁ Qww[ vy Ek AwáQww
AOr is©w<q ky ilE SwhId huE Qwy, n ik mwZ
Apny ¤xw kI r@wwQw~ AQwvw Swrxwwgq kI r@wwQw~[
vy Apny bildwn sy ávwiBmwn Ko cukI jnqw
ko sr ‚<cw krky kubw~n hony ky ilE qYXwr
kr kr rhy Qwy[ ankw Xh km~-sO<dX~ ankI
Ad`Bqu vIrqw kw hI pircwXk hY[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny ih<duAo<,
ivSoˆw }p sy bRw³xwo< ky Dwwim~k Awcrxw,
ivSvwso< Ev< AwáQwwAo< kI r@ww ky ilE Apnw
bildwn idXw Qww[ n qo ankw es ¤kwr ky
Dwwim~k Awcrxw my< Apnw koe~ ivSvws Qww
AOr n hI anky injI Dwmw~crxw pr s<Bvq:
koe~ ¤ËX@w s<kt hI Qww[ 'iqlk' AOr 'jny‚'
Dwwrxw krny my< ankI injI AwáQww kqe~ nhI<
QwI[ ‰I gu{ nwnk dyv jI ny ápˆt }p sy
'jyn‚' Dwwrxw krny kw inˆwyDw ikXw Qww,
lyikn iPr BI ‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny
jny‚ kI r@ww ky ilE Apnw bildwn idXw[
váquq: jny‚ qo Ek ¤qIk hY[ vy qo esilE
SwhId huE ik aNhy< Xh s± nhI< Qww ik koe~
Ek Dwmw~vlMbI dUsry Dwmw~vlMbI ko askw
Dwmw~crxw krny sy roky AOr asy Apnw Dwm~km~ Apnwny ky ilE ivvSw kry[ iPr cwhy
vh ih<dU kw Dwm~ ho Xw muslmwn kw[ ankw
qo ávq<Z, ávÇC<d Dwmw~crxw my< ivSvws Qww
AOr esI Dwwim~k ávq<Zqw kI r@ww ky ilE
aNho<ny Apnw bildwn idXw Qww[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb kw ivroDw
eslwm Xw iksI ANX Dwm~ sy nhI< Qww, vrn`
AOr<gjyb AOr asky jæuØmo< sy Qww jo kÆrp<QwI
muØlwAo< AOr kwijXo< ky khny sy dmnkwrI
Dwm~-cŸ kw ¤vq~n kr rhw Qww[ váquq: ‰I
gurmiq zwn
gu{ qyg bhwdr swihb mnuˆX-mwZ kI, smUh
Dwmo_ kI ávq<Zqw ky ilE SwhId huE, n ik
iksI Ek Dwm~ kI r@ww ky ilE[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny AËXwcwr,
Awq<k, Dwmw~NDwqw Ev< Asihˆxwuqw ky ivroDw my<
qQww sËX, NXwX, Dwwim~k sihˆxwuqw Ev< Dwmw~crxw
kI ávq<Zqw ky mhwn` AwdSw~ ky ilE AwËmbildwn idXw Qww[ Xh dwsqw kI mnov÷iÁ ky
iv{©, ávwq<ZX cyqnw ky ilE ikXw gXw mhwn
bildwn hY[ Xh inr<kSu wqw AOr dmn ky
iKlwP inB~Xqw Ev< swhs kI lVwe~ hY[ ‰I
gu{ qyg bhwdr swihb ny inB~Xqw AOr swhs
ky swQw eiqhws kI cunOiqXo< kw swmnw ikXw[
ankI ÛXi#q-cyqnw kI ávÇC<dqw AOr ávq<Zqw
my< d÷Fæ AwáQww QwI[ asI kI r@wwQw~ aNho<ny Xh
AwËm-bildwn idXw Qww AOr XhI ankI sbsy
bVI iviSwˆtqw AOr ivl@wxwqw hY[ ‰I gu{ qyg
bhwdr swihb inr<qr ADXwËm-cyqnw my< iáQwq
rhny vwly AOr aÇc mwnvIX, nYiqk Ev<
adwÁ mUØXo< my< ivSvws rKny vwly mhwn` s<q
Qwy[ AwËmw AOr prmwËmw kI sËXqw AOr
mwnv-Ekqw ky is©w<q my< BI ankw d÷Fæ
ivSvws Qww, esilE aNho<ny sihˆxwuqw, NXwX,
sËX, ávq<Zqw Awid mhwn` mUØXo< kI áQwwpnw ky
ilE AwËmoËsg~ ikXw[ aNho<ny sw<swirkqw sy
Anws#q AOr AilÎq rhkr, Ah<kwr ko ËXwg
kr Ek mhwn` km~XogI kI Bw<iq d÷Fqæ w, DwYX,~
inBI~kqw Ev< vIrqw kw Ad`Bqu adwhrxw ¤áquq
ikXw[ ankw bildwn BI ankI ávwq<ZXcyqnw kw ¤qIk hY, jo anky rháXwËmk
AnuBvo< AOr ADXwËm-ic<qn kI BI dyn hY[
XhI ávwq<ZX-cyqnw vy Apny Xug ky jnmwns
my< jwg÷q krnw cwhqy Qwy[ esmy< koe~ s<dhy nhI<
ik esmy< vy pUxw~qXw sPl BI huE[
14
nv<br
2013
‰I gu{ qyg bhwdr swihb ky mhwn`
bildwn ny ávq<Zqw, vIrqw Ev< inBI~kqw kI
Ek ¤Kr cyqnw aËpº kI[ ‰I gu{ qyg
bhwdr swihb kw bildwn ivvSwqw AQwvw
AshwX dSww ko ¤kt nhI< krqw, vrn`
vIrqw, d÷Fæqw, swhs Ev< inBI~kqw kw Ek
Eysw Èvl<q adwhrxw ¤áquq krqw hY, jo
ivSv-eiqhws my< dul~B hY[ ávwq<ZX cyqnw kI
apliÑDw ky ilE AwËm-bildwn kw jo mwg~
‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny cunw Qww, vhI
Awgy clkr hmwry hr Aw<doln kI AwdSw~
nI<v bnw[ ‰I gu{ qyg bhwdr swihb ªwrw
s<áQwwipq ávwq<ZX-cyqnw Ev< Dwm~-inrpy@wqw
AQwvw Dwm~-ávq<Zqw kw mhwn` AwdSw~ Awj ky
mnuˆX kw sbsy bVw l@X AOr AwdSw~ hY[
dySw my< ávq<Zqw kI jo cyqnw mrny lgI
QwI, vh pun: jIivq ho aTI[ ih<duAo< kI suÎq
vIr-Swi#q c<fI kw }p Dwwrxw krky ¤kt ho
ge~[ Ek nvIn Ev< ¤wxwvwn` swmwijk,
nYiqk, rwjnYiqk Ev< sw<ák÷iqk cyqnw ny
jNm ilXw, ijsny Awgy clkr Ek sSw#q
Aw<doln kw }p Dwwrxw kr ilXw AOr Bwrq
ky eiqhws ko Ek nXw moV idXw[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb kw bildwn
rcnwËmk Ev< áPUiq~dwXk Qww[ anky bildwn
ny Ek Ad`Buq cmËkwr apiáQwq kr idKwXw[
AsËX, ANXwX Ev< ADwm~ ky ivnwSw ky ilE
Ek ne~ vIr-Swi#q ny jNm ilXw[ Ek ne~
cyqnw jwg aTI[ eiqhws es bwq kw sw@wI
hY ik ‰I gu{ qyg bhwdr swihb kI SwhIdI
ny AËXwcwrI Ev< dmnkwrI mugl Swwsn kI
EysI jVy< ihlwe_ ik vh pun: áQwwipq nhI< ho
skw AOr DwIry-DwIry ivnˆt ho gXw[ swQw hI
BwrqIXo< my< dwsqw, ANXwX, AËXwcwr, Awq<k,
gurmiq zwn
aËpIVn ko shn n krny AOr ApnI
ávwq<ZX-cyqnw kI r@ww ky ilE bildwn dyny
kI pr<prw kI Swu{Awq BI XhI< sy hoqI hY[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb ky bildwn ny
anky AnuXwiXXo< ko BXBIq nhI< ikXw, vrn`
anmy< eqnI d÷Fqæ w, DwYX,~ Swi#q, swhs, inBI~kqw
Ev< inˆTw pYdw kI ik vy sËX AOr NXwX ky
ilE inr<qr Apnw bildwn dyqy cly gE[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb ky bildwn
kI #Xw-#Xw ¤iqiŸXwE< hue_, #Xw-#Xw pirxwwm
inkly, esky ilE 'sRI gur SwoBw', 'gur iblws',
qQww 'gur ¤qwp sUrj' Awid ky sw@X as Xug
kI lok-cyqnw ky Eyiqhwisk dáqwvyjæ hY<[ ‰I
gu{ goib<d is<<G jI ky drbwrI kiv Bwe~
synwpqI ny 'sRI gur SwoBw' my< anky bildwn
kw AiBn<dn es ¤kwr ikXw hY :
¤gt BE gu} qyg bhwdr[
sgl isRsit pY FwpI cwdr[
krm Dwrm kI ijin piq rwKI[
Atl krI kljug mY swKI ]4]
sgl isRsit jwkw js BXo[
ijh qy srb Dwrm bÇXo[
qIn lok mY jY jY Be~[
siqgu} pYj rwiK em le~ ]5]
iqlk, jny‚ AOr Dwrmswlw[
Atl krI gur BE idAwlw[
Dwrm hyiq ¤Bu purih isDwwE[
gu} goib<d is<G kihlwE ]6]
'sRI gur SwoBw' gu{ jI ky bildwn ky
qurq< bwd kI rcnw hY, esilE esmy< qwËkwilk
¤iqiŸXw kw ¤mwixwk vxw~n hY[ esky Anuswr,
''gu{ jI ny ih<dA
u o< ky iqlk-jny‚ kI hI r@ww
nhI< kI, vrn` sMpUxw~ s÷iˆt kI cwdr bnkr
sv~-Dwm~-km~ kI r@ww kI[ qIno< loko< my<
15
nv<br
2013
ankI jX-jXkwr hue~[ swrI s÷iˆt my< ankw
XSw PYl gXw[''
'gur ¤qwp sUrj gRQ< w' es Gtnw ky
lgBg 150 vˆw~ pScwq` kI rcnw hY[ es
smX qk eiqhws ke~ krvty< bdl cukw Qww[
Xvno<, ih<dA
u o<, is#Ko< ky bIc bhuq kuC Gitq
ho cukw Qww[ ‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny
inBI~kqw, swhs, d÷Fqæ w, vIrqw Ev< bildwn kI
ijs pr<prw kw ¤vq~n ikXw Qww, vh Apnw r<g
idKw cukI QwI, Xvn-Swwsn fol cukw Qww[ gu{
jI ky mhwn bildwn kI iviSwˆtqw, mhwnqw
Ev< pirxwwmo< Awid kw Bwe~ s<qoK is<G ªwrw
ikXw gXw in}pxw AËX<q swQw~k hY :
ih<dU Dwrm rKih< jg mw<hI[
qumry kry ibns hY nwhI[. . . (rws 12:64:418)
isr dy ih<duin Dwrm abwrih[
qurk rwj kI jrw< aKwrih[
Dw<n gu} qum ibn As kwjU[
Apr krIh ko idKXn AwjU[. . .
ih<dU Dwrm ilXo bcwe[
siB sur gn kI kInI shwe[ . . . (rws 12:66)
qom qyj qurkySw qmIpiq[
PIko prXo ¤kwSw BXo hiq[
Swrhw kuclxwI inSww ibnwSwI[
ih<dU kok pw<e suKrwsI[ (rws 12:68:27)
in:s<dyh ‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny
Apnw SwISw dykr ih<dU Dwm~ kI r@ww kI AOr
Dwmw~NDw quky~Svr ky rwÈX kI jVy< aKwVI<[
swry jgq ny k÷qzqw ky Bwv sy AiBBUq
hokr ankw AiBn<dn ikXw, #Xo<ik ankw
bildwn ANX sBI sy iviSwˆt Qww, mhwn` Qww,
adwÁ Qww[
(swBwr : puáqk 'is#K ic<qn kw AwDwuink
s<dB~')
gurmiq zwn
16
nv<br
2013
‰I gu{ qyg bhwdr swihb kI bwxwI my< vYrw^X-Bwvnw
is#K Dwm~ kI gu{ pr<prw ky nvm gu{
‰I gu{ qyg bhwdr swihb BwrqIX eiqhws my<
mhävpUxw~ áQwwn ky AiDwkwrI hY<[ ankw
bildwn Ev< ankw Bi#qprk d÷iˆtkoxw hI
ankw pircX hY[ aNho<ny ANX gu{Ao< ky
smwn hI is#K Dwm~ my< Apny AnuBvo< sy ne~
ad`BwvnwAo< AOr swmwijk AvDwwrxwwAo< ko
ne~ idSww dykr jnqw kw mwg~dSw~n ikXw[
qËkwlIn piriáQwiqXo< ky Anu}p dYvI ¤yrxww
kw pirxwwm smJkr aNho<ny Apny Awp kw
bildwn dyny my< BI ihcikcwht nhI< kI[
anky bildwn sy is#K Dwm~ nvIn F<<g sy
pØlivq, puiˆpq AOr Pilq huAw[ is#K
mXw~dw ky Anuswr vy pUxw~ s<q, gurmuK AOr
bR³zwnI Qwy[ anky sm@w Awid pw<c gu{Ao<
kI bwxwI ¤áquq QwI[ aNho<ny as bwxwI kw
ADXXn, ic<qn AOr mnn ikXw[ aNho<ny
ApnI bwxwI ko AOr BI srlqm` }p my<
jnqw ky sm@w ¤áquq ikXw[ ‰I gu{ qyg
bhwdr swihb ny sqq` Bgvq`-ic<qn ikXw
AOr AwlOikk sÁw ko ávIkwr krqy huE
lOikk Swi#qXo< ky Awgy Jukny sy e<kwr kr
idXw[
‰I gu{ nwnk dyv jI qQww ANX is#K
gu{Ao< ny hir-Bi#q ko hI sv~‰yˆT swDwnw
mwnw hY[ ‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny hirBi#q ko inB~X pd ¤dwn krny vwlI khw
hY[ ankw mq hY ik Bi#q sy hI sb s<kto<
-fW. inm~l kOiSwk*
kw nwSw hoqw hY AOr prmwËmw ky dSw~n hoqy
hY[< asky smwn AOr kuC nhI< hY[ hir-Bi#q
ky ibnw mnuˆX mn ky P<dy my< P<sw rhqw hY
AOr askw jIvn ÛXQw~ clw jwqw hY[
Bi#qivhIn ÛXi#q ko Svwn ky smwn khw
hY[ aNho<ny ApnI bwxwI my< vYrw^X-Bwvnw kw
ivSwdqw sy in}pxw ikXw hY[
is#K mq my< vYrw^X kw mhäv Awr<B
sy hI mwNX rhw hY[ ‰I gu{ nwnk dyv jI
bcpn sy hI ivr#q ávBwv ky Qwy[ esI
¤kwr nvm` gu{ ‰I gu{ qyg bhwdr swihb BI
vYrw^X kI sw@wwq` mUiq~ Qwy[ Xh ivri#q Xw
vYrw^X-Bwvnw s<swr sy ivr#q hony kI nhI<
QwI, biØk s<swr my< rhqy huE AOr s<swr kI
nSvrqw ko mwnqy huE sw<swirk moh-mwXw sy
inil~Îq rhny kI QwI :
rwmu geAo rwvnu geAo jw ka bhu prvw{ ]
khu nwnk iQw{ kCu nhI supny ija s<sw{ ]
ic<qw qw kI kIjIEy jo AnhonI hoe ]
ehu mwrgu s<swr ko nwnk iQw{ nhI koe ]
(pºw 1429)
gu{ jI bwbw bkwlw my< lgBg 20 vˆwo_
qk Anws#q Bwv sy rhy[ aNho<ny s<swr kI
nSvrqw ko AOr ávÎnvq` imQXw mwXwjwl ko
AÇCI ¤kwr smJ ilXw Qww[ s<swr kI
AiáQwrqw, SwrIr kI nSvrqw, e~Svr-Bi#q kI
¤yrxww AOr mn ko sw<Ëvnw ankI bwxwI ky
¤muK guxw hY<[ eNhI< ky ªwrw eNho<ny e~Svr kI
*163, AwdSw~ ngr, AoØf kY<t rof, PrIdkot-151203, mo. 99157-02843
gurmiq zwn
Bi#q AOr e~Svr ky l@wxwo< kw ivvycn BI
ikXw hY[ ‰I gu{ qyg bhwdr swihb kI
AwDXwiËmk ic<qnDwwrw my< zwn-imi‰q Bi#qXog kI ¤Dwwnqw hY[ ankw Bi#q-Xog ivriq,
ivvyk AOr zwn kI sud÷Fæ nI<v pr inim~q hY[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb ny pr<prw pr
AwDwwirq vYrw^X ko nhI< ApnwXw hY[ aNho<ny
vYrw^X kw AQw~ plwXn nhI< ilXw hY AOr n
hI ankw AiB¤wX EˆwxwwAo< kw pirËXwg hY[
aNho<ny vYrw^X ko inv÷iÁ mwg~ nhI< mwnw hY[
vwáqv my< ivri#q Awsi#q kw ivprIqwQw~k hY
AOr eskw AiB¤wX Bogdwn kw ivprIqwQw~k
hY[ ‰I gu{ qyg bhwdr swihb ky Anuswr
vYrw^X my< EˆwxwwAo< sy inv÷iÁ qo hoqI hY
lyikn swQw hI ¤v÷iÁ-mUlk BI hY[ vYrw^X kw
AQw~ hY-- eÇCwAo< kI inv÷iÁ AOr Dwmw~crxw
my< ¤v÷iÁ[ esI is©w<q ko lykr ‰I gu{ qyg
bhwdr swihb ny ApnI bwxwI my< vYrw^X kw
in}pxw bVI qNmXqw sy ikXw hY[ aNho<ny
vYrw^X ko km~-@wyZ sy plwXn n mwnqy huE
PrmwXw hY :
kwhy ry bn Kojn jwe~ ]
srb invwsI sdw Alypw qohI s<ig smwe~ ]
(pºw 684)
‰I gu{ qyg bhwdr swihb ky vYrw^X my<
hI mwnv smwj kw ávr inihq hY[ AwËmbildwn AOr syvw is#K Dwm~ ky do AwDwwrBUq
qävo< ko gu{ jI ny Apny jIvn my< puˆpg<Dw ky smwn Dwwrxw ikXw AOr sqpu{ˆw ko
phcwnny kI BrpUr koiSwSw kI[ aNho<ny
ápˆt khw ik jgq kI rcnw imQXw hY[ es
sËX kw sw@wwËkwr krny vwlw hI sÇcw
zwnI hY[ s<swr ky sb pdwQw~, sb sMb<Dw, sb
q÷ˆxwwXy<, sb eÇCwE< nSvr hY<[ kwm, ŸoDw,
17
nv<br
2013
Ah< sb kuC jl kI bU<d kI Bw<iq mhävhIn
hY[ gu{ swihb ny s<swr kI Aswrqw kw
pircX es ¤kwr idXw hY :
jg rcnw sb JUT hY jwin lyhu ry mIq ]
kih nwnk iQw{ nw rhY ija bwlU kI BIiq ]
(pºw 1429)
aNho<ny es s<swr sy Anws#q rhqy huE
AivnwSwI qäv kI Koj krny my< bl idXw
hY AOr AËX<q srlqm mwg~ suJwXw hY[ kyvl
Apnw Awp phcwnny sy hI AivnwSwI AOr
icr<qn sËX }pI e~Svr ko 'pwnI s<g pwnI'
ky smwn ¤wÎq ikXw jw skqw hY[ jo ÛXi#q
es iáQwiq ko pw lyqw hY vh b³zwnI ho
jwqw hY[ esy hI ‰I gu{ qyg bhwdr swihb
ny inB~X pd khw hY[ esky ilE gu{ jI ny
Ek ksOtI bqwe~ hY :
jo n{ duK mY duKu nhI mwnY ]
suK snyhu A{ BY nhI jw kY k<cn mwtI
mwnY ]
(pºw 633)
jo pu{ˆw hˆw~, Swok sy sv~Qww pry ho cuky
hY<, aNho<ny s<swr ky prm qäv ko jwn ilXw
hY, lyikn Xh iáQwiq eqnI srl nhI< hY[
esky ilE mwXw, moh, Ah< Awid ivkwr bwDwk
hY< jo mwnv ko asky mo@w-pd sy Alg krqy
hY< AOr e~Svr ko pwny my< bwDwk bnqy hY<[ gu{
jI ny mo@w-¤wiÎq hyqu mo@w kI AváQwwAo< ko
ApnI bwxwI my< pirli@wq krky mn kI
¤blqw AOr c<clqw kw icZxw kr askw
mwg~dSw~n ikXw hY[ asy BX AOr loB ªwrw
s<swr kI nSvrqw idKwkr, asmy< vYrw^X-Bwv
Brkr swDws<gq, gu{-Bi#q Ev< e~Svr-ámrxw
ky ilE ¤yirq ikXw hY[ vwáqv my< e~Svr-¤wiÎq
hI SwwSvq ABX Xw inB~X pd hY[ esky
imlny pr pu{ˆw n iksI sy frqw hY, n iksI
gurmiq zwn
ko frwqw hY[ esI AváQww ko ‰I gu{ qyg
bhwdr swihb ny zwn kI iáQwiq khw hY :
BY kwhU ka dyq nih nih BY mwnq Awn ]
khu nwnk suin ry mnw igAwnI qwih bKwin ]
(pºw 1427)
esy hI gurbwxwI my< mu#q AváQww, b³zwnI
Awid s<zwAo< sy AiBihq ikXw gXw hY[ esy hI
BwrqIX pr<prw my< Bi#q, mo@w AQwvw prmpd
khw gXw hY[ moh-mwXw sy inv÷iÁ Ev<
Dwmw~crxw my< ¤viÁ ‰I gu{ qyg bhwdr swihb
ky vYrw^X ky iviSwˆt l@wxw hY<[
dyKw jwE qo XhI vYrw^X kw vwáqivk
}p hY[ vYrw^X vwáqv my< jIvn AQwvw s<swr
sy plwXn nhI< hY[ eskw crm l@wxw Ev<
AwdSw~ e~Svr sy qwdwqMX áQwwipq krnw hoqw
hY[ ‰I gu{ nwnk dyv jI ny BI esI ¤kwr
ky vYrw^X ko Dwwrxw ikXw Qww AOr esI ky
mhäv kw in}pxw ikXw Qww[ ‰I gu{ qyg
bhwdr swihb ny BI vn my< jwkr e~Svr ko
Kojny kw ápˆt SwÑdo< my< K<fn ikXw hY AOr
es bwq pr bl idXw hY ik s<swr my< kmlvq`
AilÎq-Bwv sy rhnw cwihE qQww A<qr my<
iáQwq pwrbR³ prmySvr ky swQw qwdwËMX
áQwwipq krnw cwihE :
puhp miDw ija bwsu bsqu hY mukr mwih jYsy
Cwe~ ]
qYsy hI hir bsy inr<qir Gt hI Kojhu Bwe~ ]
(pºw 684)
e~Svr-imln my< sbsy bVI bwDwk hamY
ko mwnw gXw hY[ @wixwk sw<swirk suK
mwnv ko mwXw my< ilÎq hony my< bwDX krqy
hY<[ sw<swirk suKo< sy inv÷iÁ ky ilE mwXwmoh ky imQXwËv kw AvboDwn krwnw pVqw
hY, qBI asky ¤iq Anwsi#q hogI AOr
18
nv<br
2013
Dwmw~crxw my< ¤v÷iÁ bFæygI[ Dwmw~crxw ijqnw
d÷Fæ bn jwEgw s<swr ky ¤iq ivri#q-Bwv
BI aqnw d÷Fæ hoqw jwEgw[ imQXwËv kw
zwn hony pr hI asky ¤iq Anwsi#q-Bwv
aËpº hoqw hY[ zwn ky ibnw vYrw^X d÷Fæ
nhI< hoqw[ esky ilE sbsy bVw kwrxw Xh
nwnw }pwËmk jgq hY jo hmwrI Anyk
vwsnwAo< ko quˆt krqw hY[ Aq: sv~¤Qwm
es bwq kw boDw honw AinvwX~ hY ik s<swr
ávÎnvq` hY AOr sv~Z mwXw kw ¤swr hY,
kyvl ¤Bu hI pUxw~ hY[ jIv es jgq kI
mwXw my< ilptw huAw ÛXQw~ jIvn nˆt kr
rhw hY[ in:s<dyh esmy< ilÎq rhnw aicq
nhI<[ sËX qo kyvl prmwËmw kw nwm hY[
mUK~ ÛXi#q sËX ko nhI< smJqw, esI ilE
asmy< ilÎq rhqw hY AOr Btkqw hY[ gurmuK
es vwáqivkqw ko phcwn kr, assy ivr#q
hokr prmwËmw sy ¤Iiq krqw hY, Bvswgr
sy pwr aqrqw hY AOr qb vh AnwXws hI
kh aTqw hY :
jgq mY JUTI dyKI ¤Iiq ]
Apny hI suK isa sB lwgy ikAw dwrw ikAw
mIq ]
(pºw 536)
asy sBI sMb<Dw, Xhw< qk ik Apnw
SwrIr BI quÇC idKwe~ pVqw hY[ gu{ jI ny kh
idXw ik Xh SwrIr nSvr hY[ essy moh krnw
ÛXQw~ hY[ mnuˆX ko es SwrIr kI sud< rqw v
Swi#q pr gv~ hoqw hY, Apny vYBv Ev< pirvwr
pr AiBmwn hoqw hY, esI kwrxw vh e~Svr kw
ámrxw nhI< kr pwqw[ SwrIr ky CUtny pr
kuC BI swQw nhI< jwEgw, Aq: enmy< Awsi#q
rKnw ÛXQw~ hY[ ankw khnw hY :
--jo apijAo so ibnis hY pro Awju kY
kwil ]
gurmiq zwn
nwnk hir gun gwe ly Cwif sgl j<jwl ]
(pºw 1429)
--Dwnu DwrnI A{ s<piq sgrI jo mwinAo
Apnwe~ ]
qn CUtY kCu s<ig n cwlY khw qwih lptwe~ ]
(pºw 1231)
Xhw< qk ik gu{ jI ny mnuˆX ko m÷ËXu
kw BX idKwkr sw<swirk moh-mwXw sy ivr#q
rhny kw s<dySw idXw[ esI BX sy aNho<ny
e~Svr-ámrxw ko Ek mhävpUxw~ swDwn bqwXw
hY[ Bgvwn ky Bjn ky ibnw ávÎn my< BI
suK ¤wÎq nhI< ho skqw[ sw<swirk ¤loBno<
ky ¤iq Anwsi#q sy hI ivml vYrw^X kw adX
hoqw hY[ Xh vYrw^X hI sw<swirk ivkwro< sy
19
2013
inv÷iÁ AOr Dwmw~crxw kI ¤v÷iÁ kw mwg~ hY[
es ¤kwr ky ivml vYrw^X ko Dwwrxw krny
vwlw ÛXi#q hI ¤Bu ko pw skqw hY[ vwáqv
my< vhI suKI hY[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb kI bwxwI my<
vYrw^X-Bwvnw ky do mhävpUxw~ p@w pirli@wq
hoqy hY-< - ¤Bu-mihmw (nwm-mihmw) Ev< sqs<giq
kI mihmw[ in:s<dyh vYrw^X kw nXw d÷iˆtkoxw
ankI AnuBUiq AOr ankI adwr d÷iˆt kw
pircwXk hY[ anky ilE vYrw^X iniˆŸXqw
AQwvw plwXn nhI< hY AOr n hI inrwSww
AQwvw adwsInqw kw pircwXk hY[ vh ivSwu©
Dwmw~crxw kI sqq` ¤yrxww hY[
isDw gosit bwxwI kw swihiËXk mUØXw<kn
‰I gu{ nwnk dyv jI AOr nwd AByd
hY<, #Xo<ik ‰I gu{ nwnk dyv jI kI bwxwI ny
s<gIq }pI sIFæI ky mwDXm sy hr ¤wxwI ky
ilE prm purK qk phu<cny kw srl v shj
mwg~ bnw idXw[
ápˆt hY ik ‰I gu{ nwnk dyv jI
mhwn dwSw~ink, ic<qk Ev< smwj-suDwwrk
hony ky swQw-swQw aÇc koit ky bwxwIkwr
Qwy[ ankI bwxwI isDw gosit kw AnuBUiq
(Bwv) p@w adwq Ev< BÛX hY[ AiBÛXi#q
(klw) p@w BI swihËX kI ksOtI pr Krw
aqrqw hY[ isDw gosit bwxwI my< mu$Xq: Bi#q
nv<br
(p÷ˆT 10 kw Soˆw)
Ev< Sww<q rs kI pwvn sirqw ¤vwihq hue~ hY[
gu{dyv kw mUl a¨ySX ¤cilq }iFæXo<, Awf<bro<
Ev< kurIiqXo< sy injwq idlwkr jn-jn ko
e~Svr sy joVnw Qww[ ankI bwxwI my< ivªqw,
mDwurqw, ápˆtqw, lokm<gl kI Bwvnw ky
sv~Z dSw~n hoqy hY<[ ankI bwxwI vq~mwn my<
BI ávwQwI~ Ev< d<BI logo< ko pu{ˆwwQw~ hyqu ¤yirq
krqI hY[ aNho<ny mDX Xug my< zwnwiBmwnI
isDwo< ko g÷háQw Dwm~ my< rhqy huE propkwrI
jIvn-Xwpn krny ky ilE AËX<q shjqw sy
ivcwr-ivmSw~ ªwrw ¤yirq ikXw[
gurmiq zwn
20
nv<br
2013
mhwn SwhId Bwe~ sqI dws jI
-ismrjIq is<G*
BÆ vihXo< v pw<fw vihXo< ky Anuswr Bwe~
mqI dws jI, Bwe~ sqI dws jI qQww Bwe~ jqI
dws jI qIn Bwe~ Qwy[ Bwe~ mqI dws jI drbwrI
dIvwn Qwy qQww Bwe~ sqI dws jI GrbwrI
dIvwn[ Bwe~ sqI dws jI PwrsI Bwˆww ky AÇCy
ilKwrI Qwy jo gu{ jI kw ilKny-pFæny kw kwX~
krqy Qwy[ hukmnwmo< kI ilKwe~ qQww pw<fw vihXo<
kI iliKq imlwkr Xh inˆkˆw~ inkwlnw kiTn
nhI< hY ik ÈXwdwqr ic§I-pZ Bwe~ sqI dws jI
hI krqy rhy[ eNho<ny siqgu{ jI kI bwxwI ko
s<Bwlny kw BI ¤XËn ikXw, jYsw ik Bwe~ kysr
is<G ilKqw hY :
bwxwI jo swihb krn acwr[
so sqIdws inq kry PæwrsI A#Krw< ivc
aqwr[
inq swihb bwxwI acwrdy jwxw[
qy sqIdws ilK ilK rKxw Amwn[
bwxwI bhuq AwhI sqIdws pwis ilKI hoe~
qurkw< ny Kwyh lIqI soe~ ]97]
(b<swvlInwmw, nOvw< crxw)
mhIXudd` In AOr<gjæby AwlmgIr sn` 1658
e~. my< Bwrq kw bwdSwwh bnw[ AOr<gjyæb kw
cirZ do-muiKXw Qww[ Ek qrP ilKw imlqw
hY ik vh Apny Dwm~ kw p#kw DwwrxwI qQww
kÆr Qww[ vh Apny jIvn kw hr pl
eslwmI SwrIAq muqwibk gujæwrqw Qww[ srkwrI
Kjæwny sy vh Apny ilE bhuq km Kc~ krqw
Qww[ vh EySw¤áq nhI< Qww, PæjUl Kc~ ky BI
s$æq iv{© Qww[ dUsrI qrP vh bhuq bVw
jæwilm v AwSw<kwgRáq ávBwv kw mwilk Qww[
*s<pwdk, 'gurmiq zwn' Ev< 'gurmiq ¤kwSw'[
vh eqnw AwSw<kwgRáq Qww ik Apny puZo< pr
BI ivSvws nhI< krqw Qww[ asny Apny
BweXo< v BqIjo< ko BI kËl kr idXw[
AOr<gjæyb suºI muslmwn Qww qQww Apny $æXwlo<
my< bhuq kÆr Qww[ asky mn my< iksI ky ilE
koe~ dXw- Bwvnw n QwI[ asny srmd jYsy
su¤is© sUPI PkIro< ko kËl krvw idXw
Qww[ asny bVy Bwe~ dwrw iSwkoh ko kYd kr,
asko Pty-purwny iBKwirXo< jYsy kpVy phnwkr,
hwQwI pr bYTwkr swry Swhr my< GumwXw[ bwd
my< askw sr kwtkr, Swhr kI hr dukwn
pr Gumwkr kOiVXw< agrwhI gXI< AOr A<q my<
e~d ky idn qohPy ky }p my< Xh sr Apny
ipqw ko pySw kr idXw[ AOr<gjyæb ky Eysy
kwmo< kw swDwwrxw logo< pr bhuq burw ¤Bwv
pVw[ Xhw< qk ik esky ivroDw my< Pwrs ky
hu#mrwn Swwh Abws ny Bwrq pr hmlw
krny kI DwmkI BI dI[ AOr<gjæyb ny Apny
Awpko sÇcw muslmwn swibq krny ky ilE
Apny Ek sPIr ko m#ky Byjkr, kwAbw
SwrIP ky bVy muPqI ko qohPw dykr lwlc
ªwrw Apny vSw my< krnw cwhw, pr<qu muPqI
ny sPIr ko imlnw TIk n smJw[
AOr<gjæyb ny Kud ko sÇcw muslmwn
swibq krny ky ilE gYr-muslmwno< ko muslmwn
bnwny kw kwm Swu} kr idXw[ gYr-muslmwno<
ky Dwwim~k áQwwn Dváq krny kw Elwn kr
idXw[ gYr-muslmwno< pr jijæXw tY#s lgw
idXw[ Ek bwr bVI s<$Xw my< ih<dU ekt`Tw
hokr jijæXw muAwP krvwny ky ilE idØlI
gurmiq zwn
gE[ AOr<gjæyb ny juMmy kI nmwjæ pFæny ky
ilE jwmw msijd my< jwnw Qww[ ikly v
msijd ky rwáqy my< ih<dU PirXwd krny ky ilE
KVy ho gE[ AOr<gjæyb ny PirXwd sunny kI
bjwE an pr máq hwQwI CuVvw idE ijsky
pirxwwmáv}p vy swry ih<dU hwiQwXo< ky pw<vo< qly
Awkr mr gE[
ih<duAo< ko jbrn muslmwn bnwny kI
muihm ko AOr<gjæyb ny AOr qI@xw kr idXw[
kwijæXo<-mwYlwno< ko gYr-muslmwno< pr juØm
krny ky AiDwkwr dy idXy gE[ kSmIr ky
elwky my< bhuq swry ivªwn p<ifqo< kI irhwXSw
QwI[ an pr ÈXwdw s$æqI kr dI gXI[
kSmIr ko as smX ih<dU sÒXqw kw Gr
smJw jwqw Qww[ AOr<gjæyb en ivªwno< ko
muslmwn ¤cwrko< my< qbdIl krnw cwhqw
Qww[ AOr<gjæyb ny kSmIr ky ih<duAo< pr ÈXwdw
s$æqI krny ky ilE Sor APgwn Kw< ko
kSmIr kw hwikm áQwwipq ikXw[
Sor APgwn Kw< ny kSmIr ky ih<duAo< ko
C: mhIny kw smX dykr sbko muslmwn
Dwm~ Dwwrxw krny kI qwVnw Xw qwkId kr
dI[ kSmIrI p<ifqo< ky swmny nXI smáXw mu<h
AwVy KVI ho gXI[ p<ifqo< my< inrwSww kI
lhr PYl gXI[ kuC sUJvwn p<ifqo< ko nXI
qjvIjæ sUJI AOr aNho<ny ‰I gu{ nwnk dyv
jI kI g¨I ky mwilk ‰I gu{ qyg bhwdr
swihb, ‰I An<dpur swihb invws kr rhy Qwy,
kI Swrxw my< jwny kI socI[ idl hwr cuky
p<ifqo< ko Xh bwq j<c gXI qQww kSmIr ky
¤muK p<ifq ekt`Ty hokr ‰I gu{ qyg bhwdr
swihb kI Swrxw my< ‰I An<dpur swihb my< Aw
gE[ duKI p<ifqo< kI PirXwd sunkr gu{ jI
socny lgy ik ijæ<dgI ky is©w<q pr phrw dyny
kw smX Aw gXw hY[ gu{ jI ky Xo^X supuZ
bwl goib<d rwX jI ny BI gu{-ipqw jI ko
21
nv<br
2013
esky ilE ¤yirq ikXw[ Aq: es byeNswPI ky
iv{© gu{ jI ny bVI sy bVI kubw~nI dyny kw
mn bnw ilXw[ gu{ jI ny p<ifqo< ko Brosw
idXw ik Awp Apny hwikm ko jwkr kh dy<
ik Agr vh ‰I gu{ qyg bhwdr jI ko
muslmwn bnw lygw qo vy Kud-b-Kud muslmwn
bn jwE<gy[
Sor APgwn ny sBI p<ifqo< sy es
BwvwQw~ kw Ek pZ ilKvw ilXw AOr as pr
ApnI rwX ilKkr bwdSwwh kI qrP idØlI
Byj dI[ bwdSwwh AOr<gjæyb ny Sor APgwn
ko hu#m idXw ik ih<duAo< pr iPlhwl s$æqI
b<d krky gu{ jI ko muslmwn bnwXw jwE[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb ANXwX ky
iv{© ¤cwr krqy huE bildwn dyny ky ilE
cl pVy[ eiqhwskwro< kw mq hY ik gu{ jI
ko mugl srkwr ny do bwr igrÏqwr ikXw[
phlI bwr 1722 ibŸmI kwiq~k sudI EkwdSwI
ko igrÏqwr ikXw gXw[ es sMb<Dw my< ''gu}
kIAw< swKIAw<'' kqw~ Bwe~ s}p is<G kOiSwSw
ilKqw hY ik :
Ek is#K B<nw B<nw gu} jI ky pws
AweAw, es ny hwQw bw<Dw bynqI kI, mhwrwj!
qurk cO<kI Xhw< sy nyVy hY, cly jwnw cwihE[
gu} jI ny khw, Bwe~ is#Kw! krqwr ko jo
Bwvy sB ikC as rwjæk kI rjwe my< hoe rhw
hY[ eqny< Arsw my< cO<kI kw srdwr kUE< qy
Awe igAw[ gu} jI ko dyK bolw, ijsy hm
Kojqy Qwy, asy pwe lIAw hY[ srdwr ny GoVy
sy aqr ky khw, pIr jI! qum<y idhlI my<
bwdSwwh ny bulweAw hY, iqAwrI krIE[ eh dyK
is#Kw< kw DwIrj CUt igAw, gu} jI ny sb
sy DwIrj de~[ bcn hoAw Bwe~ is#Ko! Bwxww
Aimt hY, imt nhI< skqw, dyKo ah krqw
ikAw krqw hY, as ky r<g inAwry hY[< eqnw
kih ky GoVI qy Asvwr hoe cO<kI srdwr ky
gurmiq zwn
gYl idhlI ko AwE[ gu} jI ky gYl mqIdws,
sqIdws, dgo, idAwldws, s<gqw hor is#K swDw
pkVy AwE[ bwdSwwh ny gu} jI ko kËl krny
kw hukm idAw[ k<vr rwm is<G 'kCuhwrw' ny
Eysw krny sy rokw[ bwdSwwh ny k<vr rwm
is<G kI qrP dyKw, eNhy< es kI imsl my<
siqgurw< ko mqIdws Awid swiQwAo< smyq njærb<d
kr idXw[ gu{ jI kw b<dIvwn honw suxw ky
dIvwn drGw mØl qy caprwe Awid is#K
idhlI my< rsInw ngrI AwE[ rwxwI puˆwpw dyvI
ny enky AwE kw bVw siqkwr ikAw, rihny
ky lIE ekw<q Qww<e de~[ dIvwn drGw mØl ny
rwxwI sy pUCw ik gu} jI kw ikAw hwl hY[
Awgy sy rwxwI ny eNhY DwIrj de~, khw--gu} jI
jldI b<dI Kwny sy bwhr Aw jwe<g[y s<mq
sqrw< sy swe~s iŸSwnw p#Ky poK mws kI
p<cmI ko gu} jI do mws qIn id<hu b<dIvwn
rih b<dIKwny sy bwhr rwxwI puˆwpw dyvI ky gRih
my< Awe gE[
kSmIrI p<ifqo< kI duK BrI dwsqwn
pr ghrI ivcwr krny ky bwd gu{ jI ny
idØlI jwkr bwdSwwh ko smJwny kw mn
bnw ilXw[ gu{ jI Apny swQw Bwe~ mqI
dws jI, Bwe~ sqI dws jI, Bwe~ idAwl dws
jI qQww kuC ANX is#Ko< ko lykr rwáqy my<
¤cwr krqy huE idØlI kI Aor cl pVy[
idØlI ko jwqy huE rwáqy my< dUsrI bwr 12
swvn, 1732 ibŸmI ko gu{ jI ko mlkpury
ropV ky pws igrÏqwr krky idØlI ly jwXw
gXw[ es smX enky swQw Bwe~ sqI dws
jI qQww Bwe~ mqI dws jI qQww ANX is#Ko<
ko BI igrÏqwr ikXw gXw[ es sMb<Dw my<
Bwe~ kysr is<G iCÑbr ny ropV ky pws
igrÏqwrI kI Gtnw kw vxw~n krqy huE
ilKw hY ik siqgu{ jI ny pwnI pInw cwhw[
pws hI kuAw< Qww qo Bwe~ mqI dws jI
22
nv<br
2013
dOVkr gE AOr pwnI Br lwE[ jb ropV
kI puils Awe~ qo enko igrÏqwr krky ly
gXI[ eskw ijæŸ BÆ vihXo< my< imlqw hY[
BÆ vhI jwdo b<sIAw< ky Anuswr :
gu} qyg bhwdr jI mhl nwvY ko ngr
DwmDwwxw prgxww< bw<gr sy Awlm Kæwn {hylw
SwwhI hukm gyl idØlI ko ly kr AweAw, swq
sZh sy bwe~s kwqk sdI igAwrs ko buDwvwr
ky idhu<, swQw mqIdws, sqIdws bytw hIrwmØl
iCÑbr ky, s<gq bytw ibØly apl kw, jyTw,
idAwldws byty mwe~dws ky jlhwny blaq,
hor is#K PkIr AwE[
BÆ vhI pUrbI d#KxwI ky Anuswr :
gu} qyg bhwdr jI mhl nwvy ko nUr
mu<hmd Kwn imrjæw cOkI ropV vwly swl
sZw sY bqIs swvxw ¤ivˆwTy bwrw< kyidhU,
gwa< mlkpur r<GVw< prgnw Gnolw sy pkV
ky srh<d phu<cweAw[ gYlhU< dIvwn mqIdws,
sqIdws--byty hIrw mØl iCÑbr ky, idAwldws
bytw mwe~dws, bla<q kw pkiVAw AweAw[
gu} jI cwr mws bsI pTwxww< ky b<dIKwny my<
b<d rhy[ A§ idvs kuqvwlI my< b<d rhy[
apro#q hvwlo< sy A<dwjæw lgwXw jw
skqw hY ik Bwe~ mqI dws jI qQww Bwe~ sqI
dws jI ‰I gu{ qyg bhwdr swihb ky guirAwe~
kwl my< ÈXwdw smX gu{ jI ky swQw rhy[
idØlI my< gu{ jI ko Ek sUnI hvylI my< b<d
krky rKw gXw[ AOr<gjæyb Xh dSww~nw cwhqw
Qww ik gu{ jI ko pqw cl jwE ik anky
swQw s$æqI vwlw ÛXvhwr ho skqw hY[ gu{
jI ko AOr<gjæyb ky drbwr my< ly jwXw gXw[
AOr<gjæyb ny ApnI nIiqXo< ky Anuswr gu{ jI
ko mumlmwnI Dwm~ Dwwrxw krny ky ilE khw[
gu{ jI ny Apny ivcwro< ªwrw askI m<Sww pr
pwnI Pyr idXw[ AOr<gjæyb gu{ jI ko hr hwl
my< muslmwn Dwm~ Dwwrxw krvwnw cwhqw Qww,
gurmiq zwn
#Xo<ik Eysw krny sy kSmIr ky swry p<ifq
muslmwn bn jwny Qwy[ jb gu{ jI Apny
Dwm~ pr fty rhy qo AOr<gjæyb ny guásy my<
Awkr gu{ jI ky sm@w qIn Swqy_ rK dI<,
¤Qwm-- eslwm Dwm~ kbUl kro, iªqIX-- koe~
krwmwq idKwAo, q÷qIX-- m÷ËXu ky ilE qYXwr
ho jwAo[ gu{ jI ny phlI dono< Swqy_ Tukrw
dI< AOr SwhIdI dyny ky ilE qYXwr ho gE[
esky bwd gu{ jI pr AOr s$æqI kw
dOr Swu} ho gXw[ gu{ jI ko jyl my< b<d
ikXw gXw qQww anky mn my< fr pYdw krny
ky ilE cw<dnI cOk my< ankI Aw<Ko< ky swmny
anky is#Ko<-- Bwe~ mqI dws jI ko Awry sy
cIrkr SwhId kr idXw gXw, Bwe~ idAwlw jI
ko pwnI kI dyg my< abwlkr SwhId kr idXw
gXw qQww Bwe~ sqI dws jI ko {e~ my<
lpytkr Awg lgwkr SwhId kr idXw gXw[
es sMb<Dw my< BÆ vhI ql‚<fw, prgxww jI<d
kw kqw~ ilKqw hY :
'idAwl dws bytw Bwe~ dws kw, poqw
bØlU rwa kw, pVopoqw mUl c<d kw, b<s bIJy
kw, BrduAwsI goq puAwrw<, . . . gu{ qyg bhwdr
gYl hU< swl sZh sy bqIs mgsr sudI p<cmI
vIKwr ky idh<u idlI cw<dnI ca<k ky mlhwn,
SwwhI hukm gYl mwrw gXw[ swQw mqIdws,
sqIdws byty hIrw mØl ky poqy dvwrkwdws qy
Bwrgv goq iCÑbr bRwhmxw mwry gE[
gu{ jI ¤Bu kI rjw my< KuSw Qwy[ gu{
jI ky AwdySw ky Anuswr Bwe~ mqI dws jI
ny BI Eysw hI ikXw[ jpu jI swihb kw pwT
krqy huE qn ktvw ilXw pr<qu isdk (DwYX~)
ko jærw BI Aw<c n Awny dI[ Bwe~ s<qoK
is<G jI ny ilKw hY :
mqIdws ko kIin bulwvin[
due qKqy mih<< krXo b<Dwwvn[
hukm jlwdin qbih acwrw[
23
nv<br
2013
lY Awrw isr pr iqs Dwwrw ]45]
ArDwo ArDw icrwe su fwrw[
prXo i¤QwI pr °Y do Pwrw[
donhu< qn qy jpujI pFY[
hyriq siB ky Acrj bFY ]46]
hoe duK<f n jIviq koe~[
eh qo pTiq ijXiq ijm hoe~[
Bog pwe kr donhu< qn qy[
gurpuir phu<cXo ¤ymI mn qy ]47]
(gur ¤qwp sUrj, rws 12, A<sU 44,
pºw 4432)
mugl srkwr ªwrw Bwe~ sqI dws jI
ko {e~ my< lpytkr ij<ædw jlw idXw gXw[
''gu} kIAw< swKIAw<'' my< es Gtnw kw ijæŸ
krqy huE ilKw gXw hY :
gu} jI ko koqvwlI sy bwhr broty
ky nIcy ilAw<dw igAw, qIno< is#K en ky gYl
AwE[ SwwhI kwjI ny i¤Qwmy en qIno isKo<
ko Pqvw dIAw, khw--en qIno< Es ky swQwI
Es ky swhvy< mwr dIE jwE<[ Agr iPr BI
nw mwnw qw< esy vI Agly jhnm qor dIAw
jwE[ AÛvl idAwl dws ko rIJqy dygy my< b<d
kr mwrw[ es ky bwd mqIdws ko Awry gYl
cIrw igAw[ apr<wq gu} jI ky qIjy swQwI ko
}<e~ vØhyt ij<dw jlwe dIAw[ en qIno<
is#Ko< kI Swhwdq gu} jI ny Aw<Ko< sy dyKI[
bcn hoAw, 'Dw<n is#KI Dw<n is#KI . . .[
en GtnwXo< kw l@X gu{ swihb jI ko
BXBIq krky anko Apny AwdSwo_ sy Btkwnw
Qww, ik<qu vy Acl v Afol rhy AOr gu{ ky
is#K BI inB~X hokr jwny< kubw~n krqy gE,
iksI ny aPæ qk n kI[ DwNX hY siqgu{
AOr DwNX siqgu{ ky sÇcy is#K! ijNho<ny
A<iqm smX qk is#KI isdk inBwXw qQww
is#K lhr ko kubw~nI kw Swwh rwáqw
idKwXw[
gurmiq zwn
24
nv<br
2013
Bwe~ l#KI Swwh
JopVI DwU-DwU kr jl rhI QwI[ lpty<
inkl rhI QwI<[ sMpUxw~ AwXu iqnkw-iqnkw
joVkr bnwXw AwiSwXwnw, Bwe~ l#KI Swwh ky
jIvn kw Aw‰X-áQwl anky v anky pirvwr
ky sMmuK Bám ho rhw Qww[ vy dhwV rhy Qwy,
bcwAo-bcwAo kw Swor mcw rhy Qwy, pr<qu
ApnI JopVI ko Awg kI lpto< sy bcwny
kw koe~ ¤Xws nhI< kr rhy Qwy[
vy s<quˆt Qwy ik vwihgu{ kI k÷pw sy vy
‰I gu{ qyg bhwdr swihb kw DwV shIslwmq aTwkr lwny v askw dwh-s<ákwr
krny my< sPl ho gE hY<[ gu{ jI kI pivZ
m÷q dyh sy mugl iKlvwV kry<, koe~ ApivZ
hwQw ankI pwvn dyh ko ápSw~ kry, Xh aNhy<
shnIX nhI< Qww[ logo< ky mn my< dhSwq
PYlwny ky ivcwr sy qËkwlIn mugl hkUmq ny
inxw~X ikXw ik gu{ jI ky pwvn SwrIr ky
cwr tukVy kr rwjDwwnI idØlI ky cwr ¤muK
drvwjo<-- idØlI, AjmyrI, lwhOrI AOr kSwmIrI
pr ltkw idE jwE<gy[ Bwe~ jYqw jI, Bwe~
‚dw jI, Bwe~ l#KI Swwh, Bwe~ nwnU AOr Bwe~
m#Kxw Swwh ny gu{ jI kI pwvn dyh ko
s<Bwlny kI Xojnw bnwXI[ en sbkI shwXqw
sy Bwe~ l#KI Swwh gu{ jI kw m÷q DwV aTwny
my< sPl ho gXy AOr ApnI bYlgwVI my< rK
kr . . . vo gXy æ æ æ vo gXy æ æ æ[
Bwe~ l#KI Swwh ny gu{ jI ky pwvn
SwrIr ko swP-suQwry kpVy my< lpytkr, ApnI
-fW. Am÷q kOr*
JopVI ky A<dr rKkr PtwPt asy Awg lgw
dI[ lok-idKwvy ky ilE vy bcwAo-bcwAo kI
Awvwjy< lgwny lgy[ jo BIqrI Awn<d AOr
skUn Bwe~ l#KI Swwh ko ¤wÎq ho rhw Qww
vh Anmol Qww[ es syvw AOr ËXwg ky ªwrw
ankw nwm sdw-sdw ky ilE eiqhws ky pºo<
my< ávixw~m A@wro< my< ilKw gXw hY[ vy
(duinXwvI) sb kuC lutwkr }hwnI dOlq sy
mwlwmwl ho gE Qwy[ Awj BI ne~ idØlI my<
iáQwq gu{ªwrw rkwbg<j swihb gu{ jI ky
swQw-swQw Bwe~ l#KI Swwh AOr anky pirvwr
ky swhs kI gwQww sunw rhw hY[
‰I gu{ qyg bhwdr swihb ko Apny
Dwm~-pQw sy ivcilq krny ky ilE AOr<gjæyb
ªwrw Anyk ¤loBn AOr XwqnwE< dI ge_[
aNhy< AOr anky sBI is#Ko< ko cwlIs idn
qk j<jæIro< my< jkVkr qhKwny my< rKw gXw[
gu{ jI ko lohy ky ip<jry my< kYd kr rKw
gXw[ anky swQw kYd Bwe~ idAwlw jI ko
anky swmny gm~ pwnI kI dyg my< abwlkr
SwhId kr idXw gXw[ Bwe~ mqIdws jI ky
SwrIr ko Awry sy cIrkr do tukVy kr SwhId
kr idXw gXw[ Bwe~ sqIdws jI ko }e~ my<
lpytkr ijæ<dw jlw SwhId kr idXw gXw[
dwnvqw iKliKlwkr h<s dI[ mwnvqw issk
aTI[ Sww<iq ky pu<j ‰I gu{ qyg bhwdr swihb
Afol AváQww my< bYTy ¤Bu-nwm my< qØlIn
(Soˆw p÷ˆT 28 pr)
*154, itöÑXUn kWlonI, bltwnw, jæIrkpur-140604 (mohwlI), mo. :98151-09957
gurmiq zwn
nv<br
25
2013
shj swDwnw ky puroDww : B#q nwmdyv jI
-fW. rwjy<« is<G swihl*
Bi#q Aw<doln ko áv}p ¤dwn krny my<
ijn s<qo<-B#qo< ny ivSoˆw BUimkw inBwe~,
anmy< B#q nwmdyv jI kw nwm AËX<q
mhävpUxw~ hY[ Xh B#q nwmdyv jI kI
mwnvqwvwdI d÷iˆt hI QwI ijsky kwrxw gu{
swihbwn ny AwpkI pivZ bwxwI ko ‰I gu{
gR<Qw swihb my< Swwiml ikXw[ esmy< Awpky 61
pd siMmilq hY< jo 18 rwgo< my< dj~ hY<[
jIvn-XwZw : pr<prw AOr zwq sRoqo< ky
AwDwwr pr Xh ávIkwr ikXw jwqw hY ik B#q
nwmdyv jI kw jNm mhwrwˆtö rwÈX ky sqwrw
ijæly ky nrsI bwmnI gw<v my< s<vq` 1327
ibŸmI AQww~q` sn` 1270 e~. my< huAw[ Awpky
ipqw kw nwm ‰I rwm SotI AOr mwqw kw
nwm ‰ImqI gonwbwe~ Qww[ mwZ 8 vˆw~ kI
AwXu my< Awpkw ivvwh ‰I goiv<d SotI kI
supuZI mwqw rwjbwe~ ky swQw huAw[ Awpky Gr
pw<c s<qwno< ny jNm ilXw[ nwrwXxw, mhwdyv,
goiv<d AOr ivt`Tl Awpky cwr supuZ Qwy[
AwpkI Ek supuZI BI QwI ijskw nwm il<bw
bwe~ Qww[
Bry-pUry pirvwr vwly B#q nwmdyv jI
Apny sw<swirk kÁ~ÛXo< ko inBwqy huE BI
AwDXwiËmkqw kI Aor Awkiˆw~q rhy[ Awp
vwrkrI s<¤dwX sy s<b<iDwq mwny jwqy hY<
ijskI áQwwpnw Awpky gu{-Bwe~ s<q zwnySvr
jI ny kI QwI[ Awp jI AOr s<q zwnySvr
jI s<q ivsobw Kycr ky iSwˆX Qwy[ ivt`Tl
(prmwËmw) kI apwsnw my< B#q nwmdyv jI
ny mrwTI Bwˆww my< Anyk AB<go< kI rcnw
kI hY[
vYsy qo B#q nwmdyv jI kI kwX~-áQwlI
mhwrwˆtö kw ngr p<Frpur Qww pr<qu Awp
Apny gu{-Bwe~ AOr imZ s<q zwnySvr jI ky
swQw s<pUxw~ Bwrq kw dySwwtn krqy rhy[ kuC
smX pScwq` s<q zwnySvr jI kw dyhw<q ho
gXw[ essy Awpkw mn Eysw acwt huAw ik
Awp p<Frpur my< AOr AiDwk n rh sky[ Awp
p<jwb Aw gE AOr ke~ áQwwno< kw BRmxw krny
ky pScwq` Awpny Gumwxw nwmk gw<v (ijlw
gurdwspur) ko Apny invws ky ilE cunw[
mwNXqw hY ik B#q nwmdyv jI Gumwxw my< 18
vˆw~ qk rhy[
sn` 1350 e~. my< AásI vˆw~ kI AwXu pUrI
krky Awp prmwËmw ky crxwo< my< jw ibrwjy[
shj swDwnw : gurmiq my< Bi#q ky shj }p
ko ávIkwr ikXw gXw[ Xhw< iksI BI ¤kwr
ky AnuˆTwn, AwXojn, ¤b<Dw Awid krny kI
koe~ AwvSXkqw nhI< bqwe~ ge~[ shj Bwv sy
hir ky nwm kw ismrn krnw hY AOr hir
sy hI ¤ym krnw hY[ mui#q ¤wÎq krny ky ilE
bs, eqnw hI kwPæI hY[ s<qo<-B#qo< ny esy
shj swDwnw khw hY[
B#q nwmdyv jI shj swDwnw ko hI
aicq Ev< ‰yˆT mwnqy hY<[ shj swDwnw kI
puiˆt ky s<b<Dw my< Awpkw Ek ¤s<g B#q
*1/338, 'ávÎnlok', dSwmySw ngr, m<fI muØlw<pur dwKw (luiDwXwnw), p<jwb-141101, mo: 94172-76271
gurmiq zwn
kbIr jI kI jubwnI ‰I gu{ gR<Qw swihb my<
dj~ hY[ es ¤s<g my< Awpky imZ B#q
iZlocn jI Awp sy pUCqy hY< ik imZ! qU
mwXw-moh my< pVw kwm krqw rhqw hY, ¤Bu
my< icÁ #Xo< nhI< lgwqw?
nwmw mweAw moihAw khY iqlocnu mIq ]
kwhy CIphu CwelY rwm n lwvhu cIqu ]
(pºw 1375)
aÁr my< B#q nwmdyv jI khqy hY< ik
mY< swry kwm hwQw-pYr sy krqw hU<, pr<qu icÁ
rwm sy joV rKw hY :
nwmw khY iqlocnw muK qy rwim s<Mhwil ]
hwQw pwa kir kwmu sBu cIqu inr<jn nwil ]
(pºw 1375)
es ¤kwr B#q nwmdyv jI shj swDwnw
kw AËX<q ápˆt }p swmny rKqy hY<[ mnuˆX
ko Apny sw<swirk iŸXw-klwp krqy rhnw hY,
pr<qu ²dX sdw Akwl purK sy juVw rhy,
DXwn hmySww ¤Bu my< lgw rhy[ vwáqv my< shj
swDwnw kuC EysI hY jYsy koe~ bwlk mylw qo
dyKy lyikn ipqw kI a<glI pkVkr[
‰I gu{ gR<Qw swihb ky pºw 972 pr
B#q nwmdyv jI ny bhuq su<dr AOr stIk
adwhrxw dyqy huE shj swDwnw ky áv}p ko
ápˆt ikXw hY[ Awpkw kQwn hY :
AwnIly kwgdu kwtIly gUfI Awkws mDwy
BrmIAly ]
p<c jnw isa bwq bq‚Aw cIqu su forI
rwKIAly ]
(pºw 972)
AQww~q` bwlk kwgjæ lykr Awqy hY<, asy
kwtkr pq<g bnwqy hY< AOr iPr asy AwkwSw
my< aVwqy hY<[ p<c jnw (doáqo<-imZo<) sy bwqy<
BI krqy rhqy hY<, pr<qu ankw DXwn hmySww
pq<g kI forI pr rhqw hY[
26
nv<br
2013
AwnIly ku<Bu Brwe~ly ‚dk rwj kuAwir
pur<drIE ]
hsq ibnod bIcwr krqI hY cIqu su gwgir
rwKIAly ]
(pºw 972)
rwjkumwirXo< jYsI kNXwE< gwgr (GVw)
lykr AwqI hY<, pnGt sy pwnI Brkr ly
jwqI hY<, rwáqy my< h<sqI-KylqI hY<, mjæwk
krqI hY<, pr ankw DXwn hmySww isr pr
rKI gwgr my< lgw rhqw hY ik khI< vh Clk
n jwE, igr n jwXy[
m<d{ Eku duAwr ds jw ky g‚ crwvn
CwfIAly ]
pw<c kos pr g‚ crwvq cIqu su bCrw
rwKIAly ]
(pºw 972)
ds drvwjæy vwly bVy Gr ky log g‚Ao<
ko crny ky ilE Byjqy hY<[ g‚E< pw<c kos
dUr j<gl my< cr rhI hoqI hY<, pr<qu ankw
DXwn Gr my< b<Dwy Apny bCVy my< rhqw hY[
khq nwmdya sunhu iqlocn bwlku pwln
paFIAly ]
A<qir bwhir kwj ib}DwI cIqu su bwirk
rwKIAly ]
(pºw 972)
AQww~q` B#q nwmdyv jI khqy hY< ik suno
iZlocn! Gro< my< iáZXw< Apny bwlk ko
pwlny my< lytw dyqI hY<[ vy A<dr-bwhr ke~
kwm krqI iPrqI hY<, lyikn ankw DXwn
Apny bÇcy my< hI lgw rhqw hY[
es ¤kwr B#q nwmdyv jI smJwqy hY<
ik hmy< duinXw ky swry kwX~ krny hY< pr<qu
icÁ ¤Bu kI Aor rKnw hY[
¤Bu kw DXwn kYsy krnw hY, asmy< icÁ
kYsy lgwnw hY, esy BI B#q nwmdyv jI ny
bVy su<dr ¤qIko< ky mwDXm sy smJwXw hY :
ija mInw hyrY psUAwrw ]
gurmiq zwn
sonw gFqy ihrY sunwrw ]
ija ibKe~ hyrY pr nwrI ]
kafw fwrq ihrY juAwrI ]
nwd BRmy jYsy imrgwE ]
¤wn qjy vw ko iDwAwnu n jwE ]
Eysy rwmw Eysy hyra ]
rwmu Coif icqu Anq n Pyra ] (pºw 873)
AQww~q` jYsy mClI pkVqy smX mCuAwry
kw DXwn mClI my< lgw rhqw hY; jYsy sonw
gFæqy huE sunwr kw DXwn sony my< lgw rhqw
hY; jYsy ÛXiBcwrI ÛXi#q prwe~ nwrI ko dyKqw
hY; jYsy kOVI Py<kkr juAwrI kOVI ko dyKqw
hY ik vh jIqw Xw nhI< AOr jYsy nwd ky BRm
my< Btkqw m÷g ¤wxw qo g<vw dyqw hY pr<qu as
nwd sy Apnw DXwn nhI< htwqw, esI qrh
mnuˆX ko ¤Bu ko dyKnw hY, asmy< Apnw
DXwn lgwnw hY, asmy< Apnw icÁ lgwnw hY[
Xhw< B#q nwmdyv jI Ek cyqwvnI BI
dyqy clqy hY< ik DXwn isPæ~ rwm my< lgwnw hY,
rwm ko CoVkr iksI AOr cIjæ my< nhI<
lgwnw hY[ rwm my< icÁ lgwny sy hI Sww<iq
imlygI, mui#q ¤wÎq hogI[ ANX sw<swirk
váquAo< sy ilv lgwe~ qo kˆt hI kˆt hwisl
hogw[
B#q nwmdyv jI es iáQwiq kw su<dr
Kwkw KI<cqy hY< :
ija mDwu mwKI s<cY Apwr ]
mDwu lIno muiK dInI Cw{ ]
g‚ bwC ka s<cY KI{ ]
glw bw<iDw duih lye AhI{ ] (pºw 1252)
B#q nwmdyv jI kw kQwn hY ik
mDwum#KI bVI myhnq krky Swhd ekt`Tw
krqI hY, pr<qu vh Swhd asky mu<h my< Cwr
fwlkr assy CIn ilXw jwqw hY[ esI ¤kwr
27
nv<br
2013
gwX Apny bCVy ky ilE dUDw s<icq krky
rKqI hY, pr<qu AhIr gwX kw glw bw<Dwkr
swrw dUDw duh lyqw hY[
B#q nwmdyv jI ápˆt krqy hY< ik
mnuˆX mwXw my< icÁ lgwE rKqw hY, mwXw
EkZ krqw hY, pr<qu Xh mwXw bwd my< duK kw
kwrxw bnqI hY AOr iksI kwm nhI< AwqI[
mnuˆX bhuq pir‰m krky moh-gRáq hokr
mwXw EkZ krqw hY pr<qu A<q my< Xh mwXw
iksI n iksI kwrxw ky clqy assy iCn
jwqI hY :
mweAw kwrin sRmu Aiq krY ]
so mweAw lY gwfY DwrY ]
Aiq s<cY smJY nhI mUFæ ]
Dwnu DwrqI qnu hoe geAo DwUiV ] (pºw 1252)
esilE B#q nwmdyv jI cyqwqy hY< ik
ivˆwXo< sy lgwv #Xo<? ¤Bu ko CoVkr ivˆwXvwsnwAo< my< idl lgwnw Kud ko DwoKw dynw
hY :
kwE< ry mn ibiKAw bn jwe ]
BUlO ry TgmUrI Kwe ]rhwa]
jYsy mInu pwnI mih rhY ]
kwl jwl kI suiDw nhI lhY ]
ijhbw suAwdI lIilq loh ]
Eysy kink kwmnI bwiDwAo moh ](pºw 1252)
jYsy mClI ijh`vw ky ávwd ky pICy lohy
ky kw<ty ko lIlkr P<s jwqI hY Eysy hI
mnuˆX BI knk-kwimnI ky moh my< b<Dwkr
Apnw ivnwSw krvw lyqw hY[
B#q nwmdyv jI kw AwSwX ápˆt hY ik
duinXwvI kwm AvSX kro pr anmy< P<so
nhI<[ sw<swirk kwX~-ÛXvhwr inptwqy huE ¤Bu
my< icÁ lgwE rKo[ ¤Bu hI mui#q-dwqw hY[
ANX sw<swirk váquE< A<qq: duK kw kwrxw
gurmiq zwn
bnqI hY<[
es ¤kwr B#q nwmdyv jI ny shj
swDwnw ky }p my< mnuˆX ko mui#q kw Eysw
drvwjæw idKwXw hY ijsy ¤wÎq krnw byhd
Awswn hY[ Apnw kwm-kwj kro pr mn
¤Bu my< lgwE rho! ¤Bu ávX< ndir krky Apny
sy imlw lygw[
‰I gu{ nwnk dyv jI kw ikrq-is©w<q
sy ikrq krqy huE ¤Bu-hu#m (BX) my< rhnw
hY[ Eysw mnuˆX hI prmwËmw ky mwg~ kw Asl
muswiPr hY[
gurmiq kw AwdSw~ hY ik gu{ kw is#K
prwXw Dwn n KwE, irSvq n ly, ApnI
ikrq-kmwe~ my< sy dsv<Dw inkwly, v<f Cky,
sqs<gq kry[ qb mn inm~l ho jwEgw[ jo
log Apny hwQwo< sy ikrq nhI< krqy AOr
bygwnI kmwe~ Kwqy hY< vy mudy~ ky smwn hY<[ jYsy
mudy~ ky A<go< sy lgI hue~ iksI váqu ko koe~
Bwe~ l#KI Swwh
rhy[ AOr<gjæyb ªwrw gu{ jI ko Jukwny ky
¤Xws my< gu{ jI ny AOr<gjæyb sy llkwr kr
khw, ''quMhwrI qlvwr qYXwr hY qo myrw isr
BI qYXwr hY[ Xh isr kt qo skqw hY pr
Juk nhI< skqw['' jb gu{ jI iksI qrh BI
AOr<gjæyb ky sMmuK isr Jukwny ky ilE qYXwr
nhI< huE qo aNhy< cw<dnI cO<k ky áQwwn pr
SwhId kr idXw gXw :
iqlk j<\U rwKw ¤B qw kw ]
kIno bfo klU mih swkw ]
swDwn hyiq eqI ijin krI ]
sIsu dIAw p{ sI n acrI ] (bicZ nwtk)
28
nv<br
2013
¤Bu my< icÁ lgwAo, pr Eysy lgwAo jYsy
BUKw Anwj my< AOr ÎXwsw pwnI my< lgwqw hY :
jYsI BUKy ¤Iiq Anwj ]
iZKwv<q jl syqI kwj ]
jYsI mUV kut<b prwexw ]
EysI nwmy ¤Iiq nrwexw ] (pºw 1164)
(p÷ˆT 11 kw Soˆw)
nhI< Kwqw, Eysy hI inTØly ÛXi#qXo< ky hwQwo<
sy kuC nhI< Kwnw cwihE[
‰I gu{ nwnk dyv jI ky Anuswr ikrq
hI jIvn hY[ inkMmy AwlsI log smwj pr
kl<k h<Y[ ikrq koe~ BI ho, gu{ kw is#K
ikrq jæ}r kry[ Eysy logo< kw ¤Bu-drbwr my<
jwnw iniScq hoqw hY qQww ankw lokprlok my< XSw hoqw hY[ Eysy mnuˆX sdYv
Amr rhqy hY<[
(p÷ˆT 24 kw Soˆw)
as smX BwrqIX jnqw eqnI kwXr,
ináqyj AOr inˆ¤wxw ho cukI QwI ik es
AËXwcwr ky iv{© Awvwjæ aTwny kw swhs
iksI my< n huAw[ es AËXwcwr ko dyKkr
swry Swhr my< hwhwkwr mc ge~[ khqy hY< ik
as smX qyj Aw<DwI (A<DwV) Awe~[ es Aw<DwI
sy logo< my< BgdV mc ge~[ es BgdV my<
Aw<K bcwkr Bwe~ jYqw jI gu{ jI ky pwvn
SwISw ko aTwkr ‰I An<dpur swihb kI qrP
cl pVy qQww Bwe~ l#KI Swwh ny gu{ jI ky
pwvn m÷q DwV ko aTw ilXw[
gurmiq zwn
nv<br
29
2013
B#q nwmdyv jI kI bwxwI qQww ivcwrDwwrw
-fW. prmjIq kOr*
mhwrwˆtö ¤w<q ky ijælw sqwrw ky
nrsI nwmk gw<v my< aËpº B#q nwmdyv
jI ny ApnI AwXu kw kwPI smX p<frpur
my< ÛXqIq ikXw[ bcpn sy hI AwpkI {ic
prmwËmw ky XSw-gwXn my< QwI[ B#q nwmdyv
jI ny s<q zwnySvr jI ky swQwI mhwËmw
ivSwoBw jI sy gu{-dI@ww ¤wÎq kI qQww
AwDXwiËmk zwn-¤wiÎq ky mwg~ pr cl
pVy[ B#q nwmdyv jI ky 61 Swbd 18
rwgo< my< ‰I gu{ gR<Qw swihb my< dj~ hY<,
ijnkw ivvrxw es ¤kwr hY :
gaVI rwg --1, Awsw rwg --5,
gUjrI rwg --2, soriT rwg --3, DwnwsrI
rwg --5, tofI rwg --3, iql<g rwg -2, iblwvlu rwg --1, go<f rwg --7,
rwmklI rwg --4, mwlI gaVw rwg --3,
mw} rwg --1, BYra rwg --12, bs<qu rwg
--3, swr<g rwg --3, mlwr rwg --2,
kwnVw rwg --1, ¤BwqI rwg --3
B#q nwmdyv jI ny ApnI bwxwI my< mUiq~pUjw kw K<fn ikXw qQww logo< ko mUiq~-pUjw
kI qrP sy htwkr prmwËmw kI AwrwDwnw ky
ilE ¤yirq ikXw[ Awpkw kQwn hY :
--EkY pwQwr kIjY Bwa ]
dUjY pwQwr DwrIEy pwa ]
jy Ehu dya q Aohu BI dyvw ]
kih nwmdya hm hir kI syvw ]
(pºw 525)
--AwnIly ku<B Brwe~ly ‚dk Twkur ka
esnwnu kra ]
beAwlIs lK jI jl mih hoqy bITlu BYlw
kwe kra ]
(pºw 485)
Awpny smJwXw ik prmwËmw sv~ÛXwpk
hY[ asky áv}p kw vxw~n nhI< ikXw jw
skqw :
--Ek Anyk ibAwpk pUrk jq dyKa qq
soe~ ]
mweAw icZ bicZ ibmoihq ibrlw bUJY
koe~ ]1]
sBu goib<du hY sBu goib<du hY goib<d ibnu
nhI koe~ ]
(pºw 485)
--hir kI mihmw ikCu kQwnu n jwe~ ]
(pºw 1164)
jIvwËmw qQww prmwËmw kI AiBNnqw
kw vxw~n krqy huE B#q nwmdyv jI ny
smJwXw ik prmwËmw ¤ËXyk jIv my<
iv´mwn hY[ jYsy Ek hI imÆI sy ke~
qrh ky bq~n bnwXy jwqy hY<, vYsy hI hwQwI
sy lykr cI<tI qk, injI~v pdwQw~ qQww
sjIv jIv, kIVy--pq<gy, ¤ËXyk Gt my<
prmwËmw smwXw huAw hY :
sBY Gt rwmu bolY rwmw bolY ]
rwm ibnw ko bolY ry ]1]rhwa ]
Ekl mwtI ku < j r cItI Bwjn hY < bhu
nwnw ry ]
AsQwwvr j<gm kIt pq<gm Git Git rwmu
*620, glI n<. 2, CotI lwe~n, s<qpurw, Xmunwngr- 135001 (hirXwxww); mo. 98123-58186
gurmiq zwn
smwnw ry ]
(pºw 988)
B#q nwmdyv jI ky Anuswr gu{ ªwrw
inid~ˆt mwg~ pr clnw hI jIvn kw shI
rwáqw hY[ gu{ kI Swrxw my< Awny sy Xh
smJ AwqI hY ik vwáqv my< mnuˆX kw
a©wr ávX< ¤Bu krqw hY[ SwwáZo< my< inid~ˆt
AÇCy km~, ¤wxwwXwm Awid kw Aw‰X lyny
pr BI ¤Bu kI k÷pw ky ibnw a©wr nhI<
hoqw :
Kycr BUcr qulsI mwlw gur prswdI
pweAw ]
nwmw ¤xwvY prm qqu hY siqgur hoe
lKweAw ]
(pºw 973)
Xid sÇcw gu{ iml jwE qo ATwrh
ám÷iqXo< ky bqwXy km~kw<f kI AwvSXkqw
nhI< rh jwqI[ gu{ iml jwE qo prmwËmw
iml jwqw hY :
ja gurdya q imlY murwir ]
ja gurdya q aqrY pwir ]
ja gurdya q bYku<T qrY ]
ja gurdya q jIvq mrY ]1]
siq siq siq siq siq gurdyv ]
JUTu JUTu JUTu JUTu Awn sB syv ]
(pºw 1166)
gu{ sy hI ¤Bu-nwm-ismrn kI dwq
¤wÎq hoqI hY[ ¤Bu-nwm-ismrn sy mnuˆX
idÛX guxwo< ko ¤wÎq kr lyqw hY, AwiËmk
iáQwrqw kw AnuBv krqw hY qQww askI ávg~
(mui#q) kI lwlsw smwÎq ho jwqI hY :
--sPl jnmu mo ka gur kInw ]
duK ibswir suK A<qir lInw ]
(pºw 857)
--nr qy sur hoe jwq inmK mY siqgur
buiDw isKlwe~ ]
30
nv<br
2013
nr qy apij surg ka jIiqAo so AvKDw
mY pwe~ ]
(pºw 873)
jb ¤Bu-nwm-ismrn krqy huE mn
pr ¤Bu ky nwm kw ¤Bwv pVqw hY qo mwXw
sMb<DwI ivkwro< kw Swor sunwe~ nhI< dyqw,
ivkwr nˆt ho jwqy hY<, e<i«Xw< vSw my< Aw
jwqI hY< qQww swry BRm dUr ho jwqy hY< :
--hir hir krq imty siB Brmw ]
hir ko nwmu lY ‚qm Dwrmw ] (pºw 874)
--ds bYrwgin moih bis kINhI p<chu kw
imt nwva ]
sqir doe Bry A<imRq sir ibKu ka mwir
kFwva ]1]
pwCY bhuir n Awvnu pwva ]
A<imRq bwxwI Gt qy acra Awqm ka
smJwva ]
(pºw 693)
qIQw~, vRq, dwn, Xz Awid nwm-ismrn
kI brwbrI nhI< kr skqy[ ¤Bu ky crxwo<
my< juVny sy Xh ivSvws d÷Fæ ho jwqw hY ik
iksI EkwdSwI Awid vRq kI qQww qIQwo_ pr
jwny kI AwvSXkqw nhI< hY :
--rwm s<ig nwmdyv jn ka ¤qigAw Awe~ ]
EkwdsI bRqu rhY kwhy ka qIrQw jwe_ ]
(pºw 718)
--bwnwrsI qpu krY alit qIrQw mrY Agin
dhY kweAw klpu kIjY ]
AsumyDw jgu kIjY sonw grB dwnu dIjY rwm
nwm sir q‚ n pUjY ]
(pºw 973)
--AsumyDw jgny ] qulw purK dwny ]
¤wg esnwny ]1]
qa n pujih hir kIriq nwmw ]
(pºw 873)
B#q nwmdyv jI smJw rhy hY< ik ¤Bu
ky nwm ko BUlkr ANX kwXo_ (bwqo<) my< lgI
gurmiq zwn
hue~ jIB ÛXQw~ hY[ Xid myrI jIB ¤Bu kw nwm
n jpy qo mY< esky sO tukVy kr dU< :
ry ijhbw kra sq K<f ]
jwim n acris sRI goib<d ]1] . . .
imiQwAw ijhbw Avry< kwm ]
inrbwxw pdu eku hir ko nwmu ]
(pºw 1163)
B#q nwmdyv jI ky mq my< ¤Bu ky
nwm-ismrn sy rihq mnuˆX pSwu ky
smwn hY :
jo n Bj<qy nwrwexww ]
iqn kw mY n kra drsnw ]1]rhwa]
ijn kY BIqir hY A<qrw ]
jYsy psu qYsy Aoe nrw ]
(pºw 1163)
B#q nwmdyv jI ¤Bu-nwm-ismrn kI
iviDw ky bwry my< iváqwr sy d÷ˆtw<q dykr
smJwqy hY< ik kwm-kwj krqy huE BI DXwn
sdYv ¤Bu kI Xwd my< rhnw cwihE[ jYsy
sunwr ghny bnwqy smX dUsro< sy bwq BI
krqw hY, pr askw mn hr smX kuTwlI
my< pVy huE sony my< lgw rhqw hY; jYsy mw<
Apny bwlk ko pwlny my< fwlqI hY, A<drbwhr Gr ky kwXo_ my< ÛXáq rhqI hY, pr
askw DXwn Apny bÇcy my< hI rhqw hY, TIk
vYsy hI mn kw sdYv prmwËmw kI Xwd my<
lgy rhnw hI ismrn krnw hY :
AwnIly kwgdu kwtIly gUfI Awkws mDwy
BrmIAly ]
p<c jnw isa bwq bq‚Aw cIqu su forI
rwKIAly ]1]
mnu rwm nwmw byDwIAly ]
jYsy kink klw icqu mw<fIAly ]1]rhwa]
AwnIly ku<Bu Brwe~ly ‚dk rwj kuAwir
pur<drIE ]
31
nv<br
2013
hsq ibnod bIcwr krqI hY cIqu su gwgir
rwKIAly ]2]
m<d{ Eku duAwr ds jw ky g‚ crwvn
CwfIAly ]
pw<c kos pr g‚ crwvq cIqu su bCrw
rwKIAly ]3]
khq nwmdya sunhu iqlocn bwlku pwln
paFIAly ]
A<qir bwhir kwj ib}DwI cIqu su bwirk
rwKIAly ]
(pºw 972)
Xid prmwËmw kI Xwd n BUly, mn
iksI ANX qrP n jwE qo prmwËmw sy ¤ym
bFæ jwqw hY qQww es ¤Iiq kI brkq sy
A<dr sy myr--qyr imt jwqI hY :
swe~ ¤Iiq ij Awpy lwE ]
gur prswdI duibDww jwE ]
kbhu n qUtis rihAw smwe ]
nwmy icqu lweAw sic nwe ] (pºw 1164)
prmwËmw ky swQw ¤Iiq ky áv}p ky
bwry my< B#q nwmdyv jI kw ivcwr hY ik
¤Bu sy ¤Iiq EysI honI cwihE ik mnuˆX
Apny ko BUl jwE, ijs ¤kwr ihrn
Apny Awp ko Bulwkr nwd ky pICy dOVqw
hY, ¤wxw dy dyqw hY, pr asko as nwd kw
DXwn nhI< BUlqw :
nwd BRmy jYsy imrgwE ]
¤wn qjy vw ko iDwAwnu n jwE ]1]
Eysy rwmw Eysy hyra ]
rwmu Coif icqu Anq n Pyra ]
(pºw 873)
jYsy smu« ky pwnI my< GVy kw pwnI
iml jwqw hY qo vo Apnw Alg AiáqËv
imtw lyqw hY, vYsy hI prmwËmw sy ¤ym krny
vwly ko Apnw ApnËv, Apnw Awpw-Bwv
gurmiq zwn
imtwnw pVqw hY :
jl BIqir ku<B smwinAw ]
sB rwmu Eku kir jwinAw ]
gur cyly hY mnu mwinAw ]
jn nwmY qqu pCwinAw ]
(pºw 657)
¤Bu sy ¤ym krny vwly kw qn qQww
mn ÎXwr my< eqnw fUb jwqw hY ik asy
es bwq kI prvwh nhI< rhqI ik koe~
asky bwry my< AÇCw kh rhw hY Xw burw,
vh qo ¤Bu ky nwm kw Am÷q pIny my< máq
rhqw hY :
Bly in<da Bly in<da Bly in<da logu ]
qnu mnu rwm ipAwry jogu ]1]rhwa]
bwdu ibbwdu kwhU isa n kIjY ]
rsnw rwm rswenu pIjY ]
(pºw 1163)
cwhy kˆt AwE<, cwhy log aphws kry<,
¤Bu sy ¤ym krny vwly Apny mwg~ sy
ivcilq nhI< hoqy :
qyrI Bgiq n Cofa BwvY logu hsY ]
crn kml myry hIAry bsY< ] (pºw 1195)
prmwËmw kw ¤ym ¤wÎq krny ky ilE
Apny pirvwr sy, ANX logo< sy qQww Apny
Awp sy moh qoVnw pVqw hY :
log kut<b sBhu qy qorY qa Awpn byFI
AwvY ho ]
(pºw 657)
B#q nwmdyv jI khqy hY< ik EysI
¤Iiq kI brkq sy B#q ¤Bu kw }p ho
jwqw hY qQww askw Ek pl Br kw
dSw~n qIno< qwp dUr kr dyqw hY AOr
asky crxwo< kw ápSw~ g÷háQw ky j<jwl
}p kuE< my< sy inkwl dyqw hY :
dws Ain<n myro inj }p ]
drsn inmK qwp Ze~ mocn prsq mukiq
krq igRh kUp ]
(pºw 1252)
32
nv<br
2013
B#q nwmdyv jI Apny SwrIr pr gv~
krny vwlwy< ko smJwqy hY< ik Xh SwrIr
nSvr hY, nˆt ho jwEgw[ SwrIr sy moh
ËXwgkr prmwËmw sy ¤ym krnw cwihE :
hmro krqw rwmu snyhI ]
kwhy ry nr grbu krq hhu ibnis jwe JUTI
dyhI ]
(pºw 692)
¤Bu ky ¤ym kI dwq Bw^XSwwlI logo<
ko ¤Bu-k÷pw sy ¤wÎq hoqI hY :
piqq pwvn mwDwa ibrdu qyrw ]
Dw<in qy vY muin jn ijn iDwAweAo hir ¤Bu
myrw ]
(pºw 694)
B#q nwmdyv jI ky mq my< asI mnuˆX
kI b<dgI sPl ho skqI hY ijsky ²dX
my< iksI ¤kwr kw koe~ Cl-kpt nhI<
hoqw :
kwhy ka kIjY iDwAwnu jp<nw ]
jb qy suDwu nwhI mnu Apnw ] (pºw 485)
s<@wyp my< kh skqy hY< ik B#q nwmdyv
jI ny ApnI bwxwI ªwrw mnuˆXo< ko prmwËmw
kI sv~ÛXwpkqw kw boDw krwkr mUiq~-pUjw
sy htwXw, dyvI-dyvqwAo< Awid kI pUjw kw
inˆwyDw ikXw, Dwwim~k pwK<fo< kw ivroDw kr
km~kw<fo< kw pdw~PwSw ikXw qQww smJwXw
ik qIQw~, vRq Awid mnuˆX kw kuC nhI<
s<vwr skqy[ prmwËmw ky nwm kw ismrn,
prmwËmw kI ¤Iiq hI jIvn ko sPl krny
my< smQw~ hY[
gurmiq zwn
nv<br
33
2013
b<dI CoV idvs : Eyiqhwisk p÷ˆTBUim
-fW. kSwmIr is<G 'nUr'*
s<swr ky sBI is#K ¤ËXyk vˆw~ dIpwvlI
pv~ ko 'b<dI CoV idvs' ky }p my< ‰©wpUv~k
Ev< hˆwo~Ølws ky swQw mnwqy hY<[ sn` 1613 ko
Agáq mwh my< is#Ko< ky CTy gu{ ‰I gu{
hirgoib<d swihb ^vwilXr ky ikly kI kYd my< sy
ANX bwvn rwjwAo< kwy swQw lykr irhw huE Qwy
AOr dIpwvlI ky idn ‰I hirm<dr swihb, ‰I
Am÷qsr phu<cy Qwy[ jhw<gIr kI kYd my< sy irhw
hony kI KuSwI my< ‰©wlu is#K s<gq ny ‰I
hirm<dr swihb sihq pUry Swhr my< dIpmwlw kI
AOr aËsv mnwXw[ dIpwvlI kI rwq QwI AOr
gu{ jI ávX< es aËsv my< Swwiml huE[ qb sy
lykr Awj qk duinXw Br ky sBI is#K
dIpwvlI pv~ ko 'b<dI CoV idvs' ky }p my<
mnwqy Aw rhy hY<[
‰I gu{ hirgoib<d swihb ko qËkwlIn
mugl Swwsk jhw<gIr ªwrw b<dI bnwny ky pICy
Ek pUrI Eyiqhwisk p÷ˆTBUim hY[ hmwry ilE as
p÷ˆTBUim ky bwry my< jwnnw BI bhuq jæ}rI hY[
Xh qo hm jwn hI cuky hY< ik ankI irhwe~ ko
'b<dI CoV idvs' ky }p my< mnwXw jwqw hY[
‰I gu{ hirgoib<d swihb kI bFæqI hue~
loki¤Xqw sy, anky ªwrw bnwe~ ge~ injI synw
qQww SwwhI synw ky BgOVo< ko, nwm kwty gE
sYinko< ko ApnI synw my< Swwiml krny kI vjh sy
jhw<gIr bhuq icFæqw Qww[ vh gu{ jI ko igrÏæqwr
krny ky bhwny FUF< ny lgw[ 'mihmw ¤kwSw' BI
gvwhI dyqw hY ik jhw<gIr es bwq sy kwPæI duKI
Qww ik duinXw anky dSw~n krny ky ilE AwqI hY
AOr aNhy< 'sÇcw pwqSwwh' khqI hY :
sB s<gq ijs drSwn ko AwvY[
kih sÇcy pwqSwwh gun gwvY[
sun jhw<gIr mn mwih irswvY[
jqn kry kuJ hwQw nw<h AwvY[
sn` 1609 my< gu{ jI ny phly lohgFæ kw
iklw bnvwXw AOr iPr bwd my< esI vˆw~ ‰I
hirm<dr swihb ky swmny 12 Put ‚<cy ‰I
Akwl q$æq swihb kI áQwwpnw kI, jbik
jhw<gIr ny Elwn ikXw huAw Qww ik koe~ BI
ÛXi#q Apnw injI cbUqrw BI do Put sy ‚<cw
nhI< bnw skqw[ iBº-iBº s<¤dwXo< ky log
Apny-Apny muk¨my lykr gu{ jI ky pws ‰I
Akwl q$æq swihb pr pySw hony lgy[ gu{ jI
sBI ko shI v sÇcw NXwX idlwqy Qwy[ log
Aiq ¤sº Qwy AOr aNhy< 'sÇcw pwqSwwh' khny
lgy Qwy[ logo< ny NXwX ky ilE lwhOr v idØlI
Swwsn kI Aor qwknw b<d kr idXw[ ‰I Akwl
q$æq swihb kI mhwnqw, mwNXqw, aÇcqw bFæny
lgI AOr bwdSwwh jhw<gIr gu{ jI ko igrÏæqwr
krny ky mnsUby bnwny lgw[
‰I gu{ hirgoib<d swihb ªwrw lohgFæ kw
iklw bnvwnw, ‰I Akwl q$æq swihb ko
áQwwipq krnw, ivroDwI synwAo< my< sy nwm kwty
gE sYinko< ko suDwwrkr ApnI synw my< Swwiml
krnw, logo< ky lVwe~-JgVy Ev< muk¨mo< ky
inxw~X krnw AOr essy BI bFækr logo< ko
ávq<Zqw, AwËmgOrv ¤wÎq krny hyqu ¤yirq krnw,
Xy sb kwm jhw<gIr ªwrw gu{ jI kI igrÏæqwrI
kw AwdySw dyny ky ilE pXw~Îq Qwy[
ivªwv sI. Ec. pyn ilKqw hY :-- ''gu{ jI
*bI-E#s 925, mhØlw s<qoKpurw, hoiSwXwrpur rof, jl<Dwr-144004, mo. 98722-54990
gurmiq zwn
ky SwwhI TwT (Swwn) Ev< synw ny jhw<gIr ko
cyqn ikXw AOr asny AwdySw dy idXw ik (gu{)
hirgoib<d (swihb) ko igrÏæqwr kr ^vwilXr ky
ikly my< Byj idXw jwE[''
esI s<b<Dw my< eiqhwskwr kin<Gm ilKqw
hY :-- ''gu{ jI kw Apnw Albylw ávBwv AOr
Xu© krny hyqu Jukwv ankI igrÏæqwrI kw kwrxw
bnw[ gu{ jI kuSqI lVqy qQww Kyl Kylqy,
Awn<d lyqy Qwy[ eNhI< Jukwvo< ny gu{ jI ko
iSwkwr krny Ev< sYNX jIvn ÛXqIq krny kI
Aor ¤yirq ikXw[''
i¤<sIpl siqbIr is<G ky Anuswr sI. Ec.
pyn ny Ek ANX kwrxw BI bqwXw hY[ vh khqw
hY :-- ''(gu{) hirgoib<d (swihb) hI Ek Eysy
e<swn Qwy, jo ipqw ‰I gu{ Arjn dyv jI kI
iSw@wwAo< pr clny ko smQw~ Xo^X Qwy[ vy (‰I gu{
Arjn dyv jI) jwqy smX kh gE Qwy ik is#K
Dwm~, sc, ¤ym, gOrv v AwjæwdI kI r@ww ky ilE
qb qk jUJqy-lVqy rhnw, jb qk jæwilm
KËm n ho jwE< Xw suDwr n jwE<[ ‰I gu{
hirgoib<d swihb kI BI XhI eÇCw QwI ik
mjælUmo< ko jæwilmo< ky hwQwo< sy CuVwXw jwE[ Eysy
vIr Xo©w qYXwr ikE jwE< jo ¤ËXyk Kqry ky
Awgy ftkr KVy ho sky< AOr hryk kubw~nI ky
ilE qËpr rhy<[ Eysy AwjæwdI vwly ivcwr srkwr
shn nhI< kr skqI QwI[ gu{ jI ko igrÏæqwr
krny ky ilE aNho<ny doˆw FU<Fny Swu} kr idE[''
apro#q ivcwro< ky Awlok my< khw jw
skqw hY ik vq~mwn smX my< BI duinXw kI
Anyk srkwro< ny logo< kI sÇcI AwjæwdI, gOrv,
sMmwn ¤wÎq krny kI eÇCw ko dmnwËmk F<g
sy kuclny, dbwny my< koe~ kor-ksr nhI< CoV
rKI hY[
sn` 1611 my< ‰I gu{ hirgoib<d swihb ko
igrÏæqwr kr ilXw gXw AOr aNhy< Ek ^vwilXr
ky ikly my< Byj idXw gXw[ ijs kmry my< gu{ jI
34
nv<br
2013
ko b<dI bnwkr rKw gXw, vh sbsy ‚pr kI
m<ijæl pr iáQwq Qww[ AwlgIr ªwr ko lw<Gkr
as kmry ko 'mwn m<idr' my< Ab BI dyKw jw
skqw hY[ Xh iklw ^vwilXr Swhr kI pUrb
idSww my< iáQwq hY AOr esy Swhr ky iksI BI Aor
sy dyKw jw skqw hY[
gu{ jI ªwrw ikly my< Awny pr vhw< kYd
ikE gE sBI kYidXo< my< KuSwI kI lhr dOV
ge~[ an kYidXo< my< AiDwkqr vhI rwjw Qwy, ijNhy<
bgwvq ky doˆw my< AinXimq smX ky ilE
b<dIg÷h my< fwlw gXw Qww[ b<dI bnwE gE rwjwAo<
kI hwlq Aiq dXnIX QwI[ vy jIvn sy q<g
Awkr Apnw AwËmsMmwn, AwËmivSvws Ko cuky
Qwy[ ¤Qwm idn hI jb aNho<ny ‰I gu{ hirgoib<d
swihb ko Apny bIc dyKw qo anky mn my< Ek
ivSvws pYdw huAw[ aNhy< irhwe~ kI AwSww kI
ikrxw idKwe~ dyny lgI ik b<dIg÷h sy CuVwny
vwlw rhbr phu<c cukw hY[ 'mihmw ¤kwSw' ky
SwÑdo< my< :
bVy lok b<d qh rhy[
siqgur pws Awn sB bhy[
jb lg drsn ¤B kw kry<[
ic<qw sok dyKq prhrY<[
gu{ jI ny jyl ky km~cwirXo< ªwrw idXw
gXw Bojn Kwny sy mnw kr idXw[ muhisn
PæwnI ilKqw hY ik ''Awpko nmkIn Kurwk qk
ko Kwny nhI< idXw gXw[ jyl my< dwrogw hirdws
ny ^vwilXr Swhr ky Ek is#K mjædUr, jo hrI
Gws bycw krqw Qww, ky Gr kw bnw Kwnw lwny
kw ¤b<Dw kr idXw[ gu{ jI ko pqw Qww ik jyl
¤Swwsn ªwrw idE jwqy Bojn my< kÇcy jæhr idE
jwqy hY<[ vy hr bwq kw DXwn rKqy Qwy[ gu{ jI
jb qk jyl my< rhy, qb qk bwhr sy hI Kwnw
Awqw rhw[ dwrogw hirdws ny phly sy hI gu{ jI
kI SwoBw sun rKI QwI[ vh gu{ jI ky crxwo< sy
juVkr is#K bn gXw AOr ankI ‰©w my<
gurmiq zwn
rhny lgw[''
gu{ jI ^vwilXr my< kYd Qwy AOr is#Ko< my<
bycYnI bFæny lgI[ bwbw buf`Fw jI v Bwe~
gurdws jI kI AguAwe~ my< is#Ko< ny roˆw BrI
bYTky< Swu} kI<[ rwq my< mSwwly< jlwkr is#K
gu{-Swbd pFæqy AOr ¤dSw~n krqy[ Xh sb kuC
AmnpUv~k ikXw jw rhw Qww[ ke~ jËQwy p<jwb sy
clkr ^vwilXr my< phu<cqy[ dug~ kI pirŸmw
kr vwips lOtqy[ pUrw p<jwb jwg aTw[
NXwXi¤X muslmwno< ny BI invydn ilKkr jhw<gIr
qk phu<cwE ik ‰I gu{ hirgoib<d swihb ko
irhw ikXw jwE[ ivSoˆw qOr pr vjæIr Kwn qQww
swe_ mIXw< mIr jI ny ávX< Awgrw phu<ckr
jhw<gIr ko ¤yirq ikXw ik ‰I gu{ hirgoib<d
swihb ko b<dIg÷h my< sy Awjæwd ikXw jwE[ dUsrI
Aor dIvwn c<dU Apny bury mnsUbo< ko pUrw krny
kI XojnwE< bnwny lgw[ asny phly ivˆww#q
colw Byjw[ iPr hirdws dwrogw ko BI Apny
swQw gw<Tny kI koiSwSw kI, lyikn asny pUrI
bwq Apny eˆt (gu{ jI) ko bqw dI ik kmInw
c<dU kYsI-kYsI kmInI hrkqy< kr rhw hY[
asny gu{ jI ko sucyq rhny kI BI ivnX kI[
AwiKr vjæIr Kwn v swe_ mIXw< mIr jI ny
Apny ¤XËno< ªwrw gu{ jI kI irhwe~ kw hu#m
jhw<gIr sy ly ilXw[ jhw<gIr BI smJ gXw Qww
ik ÈXwdw dyr qk Xh lhr rokI nhI< jw
skygI, Aq: gu{ jI ky swQw myl-imlwp rKnw
TIk rhygw[
jb vjæIr Kwn (hkIm AlImu¨In A<swrI,
invwsI icnut) irhwe~ kw ju#m lykr ^vwilXr
ky ikly my< phu<cw qo gu{ jI ny irhw hony sy
ápˆt e<kwr kr idXw[ aNho<ny khw, ''jb qk
en indo~ˆw rwjwAo< ko BI irhw nhI< ikXw jwqw,
qb qk mY< Xhw< sy bwhr inklny ky ilE qYXwr
nhI< hU<[''
vjæIr Kwn pun: vwips Awgrw my< AwXw
35
nv<br
2013
AOr jhw<gIr ko smJwny kw ¤Xws ikXw[ phly
qo jhw<gIr nhI< mwnw[ iPr asy vjæIr Kwn kI
qk~pUxw~ bwqy< mwnnI hI pVI< AOr asny 52
rwjwAo< ko BI irhw krny kw AwdySw Byj idXw[
es AwdySw ko nwtkIX }p dyny hyqu hirdws ny
Ek Xojnw bnwe~ ik jo koe~ BI gu{ jI ky
coly ko pkVy rKygw, asko hI irhw ikXw
jwEgw[ 'mihmw ¤kwSw' ky Anuswr :
jo dwmn pkV gur bwhr AwvY[
so BXy Klws Apny Gr jwvY[
gu{ jI ky ilE 52 kilXo< vwlw ivSoˆw
colw islvwXw gXw[ ¤ËXyk klI ky PIqy (forI)
ko Ek-Ek rwjw ny pkVw qQww vy irhw huE[
es Gtnw ky bwry my< sunkr is#K s<gq ny Ev<
ANX logo< ny ‰I gu{ hirgoib<d swihb ko 'b<dI
CoV dwqw' khnw Swu} kr idXw[
Agáq 1613 e~. my< gu{ jI irhw huE AOr
is#Ko< ky ²dXo< ko Sww<q krqy huE, is#K Dwm~
kw ¤cwr krqy huE ‰I Am÷qsr my< phu<cy AOr
‰I hirm<dr swihb my< dIpwvlI kw ËXOhwr
mnwXw[ qBI sy irvwXq ky Anuswr ¤ËXyk vˆw~
dIvwlI pv~ is#Ko< ªwrw pUry aËswh, ‰©w,
aØlws v hˆw~ sy 'b<dI CoV idvs' ky }p my<
mnwXw jwqw hY[
gu{ jI ªwrw idKwE gE mwg~ sy ¤yrxww
lykr hm sbko Ah<, e~ˆXw~, ªyˆw, G÷xww, JUT,
Pæryb, Gm<f, bye~mwnI jYsy Avguxwo< kI kYd
my< sy ávX< ko mu#q krnw hY AOr Dwm~,
propkwr, ÎXwr, sd`Bwv, e~mwndwrI, sÇcwe~
jYsy sd`guxwo< ko Apnwnw hY[ 'b<dI CoV
idvs' kI mhwnqw ko sÇcy AQwo_, Bwvo< my<
smJny kI AwvSXkqw hY[
gurmiq zwn
nv<br
36
2013
gu{ªwrw ‰I AÇcl swihb (btwlw)
-s. ibŸmjIq is<G*
‰I gu{ nwnk dyv jI ny Azwnqw ky
A<Dwyry my< Tokry< Kw rhI smUcI mwnvqw ko sËX
ky zwn ky ¤kwSw my< prmwËmw kI Bi#q krny
kw apdySw idXw[ aNho<ny idKwvy vwlw (Dwwim~k)
jIvn ÛXqIq kr rhy logo< ky swQw ke~ Dwm~ccw~E< kI<[ en Dwm~-ccw~Ao< my< gu{ jI ny
anko idKwvy kw jIvn CoVkr ÛXvhwirk
jIvn ÛXqIq krny kw apdySw idXw[
cwr ¤cwr-XwZwE< krny ky bwd jgqqwrk ‰I gu{ nwnk dyv jI rwvI ndI ky
iknwry krqwrpur (Ab pwikáqwn my<) ngr
bswkr rhny lgy[ Xhw< pr rhqy huE Awp jI
ny Akwl purK prmwËmw kI AwrwDwnw krny
ky swQw-swQw ApnI qrP sy dSww~E gE 'ikrq'
ky is©w<q ko Kud ÛXvhwirk }p ¤dwn ikXw[
Xhw< pr rhqy kuC vˆwo_ ky bwd s<vq` 1586
(mwc~, 1530 e~.) my< Awp jI ko Xhw< pqw
clw ik AÇcl-btwly nwmk áQwwn pr (jhw<
Ek purwqn iSwv m<idr AclySvr BI hY)
iSwvrwiZ ky myly pr XoigXo< AOr is©o< kI Ek
bhuq bVI EkZqw honI vwlI hY[ gu{ jI
krqwrpur sy clkr AÇcl-btwlw phu<c gE
AOr XoigXo< kI BIV sy QwoVw dUr bYT gE[
es bwbq Bwe~ gurdws jI ijæŸ krqy hY< :
mylw suixw isvrwiq dw bwbw Acl vtwly
Awe~[
(vwr 1:39)
AÇcl-btwlw nwmk áQwwn p<jwb ky
ijælw gurdwspur ky ksbw btwlw ky smIp
btwlw-jl<Dwr sVk pr btwlw sy lgBg 4
iklomItr kI dUrI pr iáQwq hY[
es áQwwn pr bYTkr ‰I gu{ nwnk dyv
jI 'Dwur kI bwxwI' kw elwhI kIq~n krny
lgy[ Bwe~ mrdwnw jI rbwb bjwny lgy[ jo
log XoigXo< AOr is©o< ky pws bYTy Qwy vy sBI
gu{ jI kw ¤qwp dyK qQww bwxwI kI mDwur gU<j
sunkr anky ed~-igd~ Awkr bYT gE qQww
'Dwur kI bwxwI' kw elwhI kIq~n ‰vxw krny
lgy[ eskw ijæŸ Bwe~ gurdws jI es qrh
krqy hY< :
drsnu vyKixw kwrny sglI alit pe~ lokwe~[
(vwr 1:39)
Xh swrw d÷SX dyKkr XoigXo< ko bhuq
guásw AwXw[ vy sBI ek§y hokr ‰I gu{
nwnk dyv jI ky pws phu<c gE[ as smX
anmy< mOjUd XoigXo< kw muiKXw B<grnwQw gu{
swihb ko kubol (kTor vcn) bolny lgw
AOr gu{ jI sy khny lgw ik Awp ny dUDw
my< kw<jI (Ktwe~) fwlny vwlw kwm #Xo< ikXw
hY? asky khny sy qwËpX~ Qww ik Awpny
PækIrI vySw Dwwrxw krky PækIrI }p dUDw ky
bq~n my< g÷háQwI bn kr g÷háQw }p kw<jI
(Ktwe~) #Xo< fwlI hY? Ab qo m#Kn AQww~q`
mui#q AOr zwn dono< hI Awpky Awlop smJwy!
KwDwI Kuxwis jogIsrw< gosit krin sBy aiT
Awe~[
puCy jogI B<grnwQwu, 'quih duDw ivic ika kw<jI
*2946/7, bwjwr luhwrw<, cO<k lCmxwsr, ‰I Am÷qsr-143001, mo. 8727800372
gurmiq zwn
pwe~?
iPitAw cwtw duDw dw irVikAw mKxwu hiQw n
Awe~[
ByK aqwir adwis dw, viq ika s<swrI rIiq
clwe~ ?'
(vwr 1:40)
‰I gu{ nwnk dyv jI ny vhw< pr
XoigXo< ko apdySw dyqy huE pUCw ik ijn
g÷hiáQwXo< ko vy burw AOr GitXw smJqy hY<,
iPr aNhI< ky Gro< my< jwkr Bojn AOr váZ
#Xo< mw<gqy hY<? ijnsy mw<gkr Kwqy hY< anko
in<dw kw pwZ vy #Xo< bnwqy hY< ? Xh ankw
kYsw ËXwg Ev< Xog hY ? Kud koe~ kwm n
krky dUsro< kI kmwe~ ky blbUqy mOj-máqI
krqy ho, Xh kYsI Bi#q hY? gu{ jI ny
B<grnwQw ko s<boiDwq hoqy huE khw ik quMhwrI
'mw<' AQww~q` quMhwrI 'bui©' kucÈjI hY[ quMhwrI
bui© ny quMhwrw ²dX nhI< DwoXw :
nwnk AwKy, 'B<girnwQw! qyrI mwa kucjI
AwhI[
Bw<fw Dwoe n jwiqAoin Bwe kucjy Pulu
sVwe~[
hoe AqIqu igRhsiq qij iPir anhu ky Gir
m<gixw jwe~['
( vwr 1:40)
gu{ swihb ny XoigXo< ko apdySw dyqy huE
khw ik g÷háQw ky swry Pj~ pUrI e~mwndwrI
AOr Xo^Xqw sy inBwqy huE BI prmwËmw ko
¤wÎq ikXw jw skqw hY[ vwáqv my< XhI
Xog-swDwnw hY[ kwm, ŸoDw, loB, moh, Ah<kwr
sy bc kr Apny mn pr ivjX ¤wÎq krwy[
prmwËmw kI rjæw my< Afol rhwy[ pirvwr v
smwj kI ijMmydwirXo< sy fr kr 'XogI' kw
Byˆw Dwwrxw krky j<glo<-phwVo< kI qrP mq
Bwgo, biØk sv~Swi#qmwn prmwËmw kw shwrw
lyqy huE ¤ËXyk sw<swirk muiSkl ko hl kro[
37
nv<br
2013
jIq AOr hwr prmwËmw pr CoVo[
apro#q swrI bwqy< sun kr BI XoigXo<
kw Ah<kwr n tUtw[ vy Apny Awp ko ‰I
gu{ nwnk dyv jI sy ho rhI goiˆT (vwqw~lwp)
my< hwrqy huE ¤qIq kr rhy Qwy[ pirxwwmq:
XogI ŸoDw my< Aw gE AOr ApnI krwmwqI
Swi#qXo< sy Cl-kpt krky gu{ jI ko
frwny-Dwmkwny lgy, Ad`Buq ¤kwr ky Bys
bdlny lgy, pr<qu gu{ jI prmwËmw ky hu#m my<
Afol rhy[ XoigXo< kI krwmwqo< ky bwry my<
Bwe~ gurdws jI Prmwqy hY< :
eih suixw bcin jogIsrw<, mwir iklk bhu
}e aTwe~[
Kit drsn ka KyidAw kiljuig nwnk bydI
Awe~[
isiDw bolin siB AvKDwIAw q<Z m<Z kI Dwuno
cFæwe~[
}p vtwE jogIAw< is<G bwiG bhu ciliq
idKwe~[
eik pir kir kY afrin p<KI ijvY rhy
lIlwe~[
ek nwg hoe paxw CoiVAw eknw vrKw
Agin vswe~[
qwry qoVy B<girnwQw ek ciV imrgwnI jlu
qir jwe~[
isDww Agin n buJY buJwe~ ] (vwr 1:41)
A<q my< sBI ¤kwr kI krwmwqy<, frwvy
eËXwid dykr XogI Qwk-hwr gE AOr gu{ jI
ky pws Awkr ansy ankI Afolqw kw rwj
pUCny lgy[ ‰I gu{ nwnk dyv jI ny Akwl
purK kI inÇCl AOr inˆkpt Bi#q, sÇcI
áquiq ko ApnI Afolqw kw Byd bqwXw :
bwbw boly nwQw jI! sbdu sunhu scu muKhu
Alwe~[
gurmiq zwn
38
bwJo scy nwm dy ho{ krwmwiq Asw< qy
nwhI[
(vwr 1:43)
gu{ jI ky SwuB Ev< pivZ vcn sunkr
XoigXo< ko Apny mn my< kwPI Swim_dgI kw
Ehsws huAw AOr aNho<ny gu{ nwnk swihb
kI ¤Bu-Bi#q ko DwNX khw[ vhw< sy sBI
XogI ivdw huE :
bwby kIqI isiDw gosit sbid sw<iq isDww< ivic
Awe~[
ijixw mylw isvrwiq dw Kt drsin Awdyis
krwe~[
isiDw bolin suiB bcin Dwnu nwnk qyrI vfI
kmwe~[
(vwr 1:44)
esky aprw<q ‰I gu{ nwnk dyv jI
klXugI jIvo< kw a©wr krqy huE vwips
krqwrpur cly gE[ CTy pwqSwwh ‰I gu{
hirgoib<d swihb vYswK mwh, sn` 1625 e~.
btwlw my< Apny supuZ bwbw guridÁw jI kI
kivqw
nv<br
2013
SwwdI krny AwE qo vy ‰I gu{ nwnk dyv jI
ky crxw-ápSw~ ¤wÎq es pwvn áQwwn pr BI
pDwwry[ es jgh pr CTy pwqSwwh ‰I gu{
hirgoib<d swihb ny AˆtBujI (AwT kono<
vwlw) Ek kuAw< KudvwXw jo es áQwwn pr
Awj BI mOjUd hY[ mhwrwjw rxwjIq is<G ny
Apny Swwsn-kwl my< es pwvn áQwwn ky nwm
150 GUmw< jmIn lgvwe~ QwI[
vq~mwn smX my< es pwvn AOr rmxwIk
áQwwn pr bhuq hI KUbsUrq gu{ªwrw swihb
suSwoiBq hY, ijskw ¤b<Dw iSwromixw gu{ªwrw
¤b<Dwk kmytI, ‰I Am÷qsr kI qrP sy
inXu#q mYnyjr kI dyK-ryK my< cl rhw hY[
es jgh pr ‰I gu{ nwnk dyv jI kI
Awmd kI Xwd my< kwiq~k kI Amwvs ky bwd
nvmI AOr dsvI< ko BwrI joV-mylw lgqw
hY, ijsmy< dUr-dUr sy s<gq es pwvn áQwwn ky
dSw~n krny AwqI hY[
gurmiq zwn
'gurmiq zwn' sv~ miq BUˆwxw jwn[
sËv guxw gwn kry bFæwE nwm-mwn[
'gurmiq zwn' is#Ko< kw mwZ n jwn[
jwq-pwq Bulwkr ivSwwl bnwE ¤wxw[
'gurmiq zwn' sy CUtqy s<q-bwxwI-bwxw[
kwm, ŸoDw, Ah< CuVwqw dykr Zwxw[
'gurmiq zwn' sy inËX bFæqI ivªqw-phcwn[
is#K gu{gxw kw eiqhws imlqw ssMmwn[
'gurmiq zwn' Bi#q-mwg~ kw krqw aËQwwn[
Dwm~-km~ kw pwT pFæwqw ÈXo< idnmwn[
'gurmiq zwn' isKwqw #Xw Swwn, #Xw hY e~mwn[
vwd-ivvwd sulJwkr bnwE hr ÛXi#q ko 'e<swn'[
- Shri M. V. Subburaman, 160/40-A, Vadivel Nagar, Near Nirmala Girls Hr. Sec. School, Kamarajar
Salai, Madurai-625009, M. 99424-90217
gurmiq zwn
39
nv<br
2013
gurbwxwI ic<qnDwwrw : 74
suKmnI swihb : ivcwr ÛXw$Xw
-fW. mnjIq kOr*
qyrhvI< AstpdI
sloku ]
s<q srin jo jnu prY so jnu aDwrnhwr ]
s<q kI in<dw nwnkw bhuir bhuir Avqwr ]1]
(pºw 279)
qyrhvI< AstpdI ky pwvn slok my<
gu{ p<cm pwqSwwh ny do ivSoˆw phluAo< pr
¤kwSw fwlw hY-- Ek qo pUxw~ s<q kI Swrxw
Bvswgr sy pwr aqwrny vwlI hY qQww esky
ivprIq sÇcy s<q kI in<<dw krny vwlo< ko
Awvwgmn ky c#kr my< jwnw pVqw hY[
gu{ pwqSwwh pwvn Prmwn krqy hY< ik
jo mnuˆX s<q kI Swrxw pVqw hY vh mwXw
ky b<Dwno< sy mu#q ho jwqw hY[ s<q kI in<dw
krny vwlw bwr-bwr jNm lyqw hY AOr mrqw
hY AQww~q` s<q kw in<dk sdYv Awvwgmn ky
c#kr my< pVw rhqw hY[
13vI< AstpdI kI ivcwr-ÛXw$Xw krny
sy pUv~ 's<q' SwÑd ky BwvwQw~ qQww SwÑdwQw~
jwnny kw ivnmR ¤Xws kry<[ 's<q' SwÑd kw
¤Xog apinˆwd kwl sy ¤cilq hY[ qËpScwq
mhwBwrq, Bwgvq Awid gR<Qwo< my< 's<q' SwÑd kw
¤Xog ikXw gXw hY[ rwmcirq mwns my< BI
‰I rwmc<« jI ªwrw s<q ky l@wxw Ev< mihmw
kw guxwgwn ikXw gXw hY[
es SwÑd kI ÛXuËpiÁ kuC ivªwn 'Sww<q'
qo kuC 's<iq' qQww ANX 's<ËX' SwÑd sy mwnqy
hY<[ mhwBwrq my< 's<q' SwÑd kw AQw~ sdwcwrI
qQww Bwgvq my< pivZ AwËmw ky }p my< ¤Xu#q
huAw hY[ gurbwxwI my< 's<q' SwÑd kI ivSwd
ÛXw$Xw kI ge~ hY[ B#q rivdws jI ky
ic<qnwnuswr 's<q' prmySvr kw hI SwrIr hY
ijskI s<gq ¤wixwXo< ky ¤wxw hY<[ an 's<qo<'
ko sÇcy gu{ sy ¤wÎq zwn ªwrw phcwnw jw
skqw hY :
s<q quJI qnu s<giq ¤wn ]
siqgur igAwn jwnY s<q dyvw dyv ]1]
s<q cI s<giq s<q kQww rsu ]
s<q ¤ym mwJY dIjY dyvw dyv ] (pºw 486)
gurbwxwI my< 's<q' SwÑd sv~Swi#qmwn ¤Bu,
pUxw~ siqgu{, smQw~ pu{ˆw, bR³zwnI, swDwu Awid
ky smwnwQw~k }p my< ¤Xog huAw hY[ gu{ p<cm
pwqSwwh jI ny apro#q slok my< BI s<q kI
Swrxw Awny kw pwvn AwdySw idXw hY[
s<q qQww hir AByd hY<[ Xhw< fW. mu#qySvr
iqvwrI kI swihiËXk AQw~ my< 's<q' SwÑd kI
ÛXw$Xw aØlyKnIX hY :-''s<q SwÑd as ÛXi#q ivSoˆw kI Aor
s<kyq krqw hY ijsny bR³qËv kI AnuBUiq
kr lI ho qQww Apny ÛXi#qËv sy ‚pr
aTkr asky swQw qd`}p ho gXw ho AOr
ijsny sËX kw sw@wwËkwr kr ilXw ho[''
(mDXXugIn sUPI AOr s<q, p÷ˆT 150)
esI Bwv ko B#q kbIr jI ny ''hir
jnu Eysw cwhIEy jYsw hir hI hoe'' khkr
*2/104, jvwhr ngr, jXpur-302004, mo: 99297-62523
gurmiq zwn
's<q' SwÑd ko pirBwiˆwq ikXw hY[ gurbwxwI hmy<
Eysy pUxw~ pu{ˆw siqgu{ sy bilhwr (kubw~n)
hony ko ¤yirq krqI hY jo ávX< qo mu#q hY
AOr Swrxwwgq ko mu#q krny kI swmQX~
rKqw hY :
Eysy gur ka bil bil jwe~Ey Awip mukqu moih
qwrY ]1]rhwa]
kvn kvn kvn gun khIEy A<qu nhI kCu
pwrY ]
(pºw 1301)
gurbwxwI AwSwXwnuswr Eysy s<q pu{ˆwo< kI
k÷pw sy ²dX }pI kml iKl aTqw hY AOr
¤Bu kI smIpqw kw Ehsws bnw rhqw hY qQww
askw ismrn hoqw rhqw hY :
s<q ¤swid kmlu ibgsY goib<d Bja pyiK nyrY ]
(pºw 1301)
AstpdI ]
s<q kY dUKin Awrjw GtY ]
s<q kY dUKin jm qy nhI CutY ]
s<q kY dUKin suKu sBu jwe ]
s<q kY dUKin nrk mih pwe ]
s<q kY dUKin miq hoe mlIn ]
s<q kY dUKin soBw qy hIn ]
s<q ky hqy ka rKY n koe ]
s<q kY dUKin Qwwn BRstu hoe ]
s<q iŸpwl iŸpw jy krY ]
nwnk s<qs<ig in<dku BI qrY ]1]
qyrhvI< AstpdI kI phlI paVI my<
p<cm pwqSwwh ‰I gu{ Arjn dyv jI pUxw~ s<q
kI in<dw krny vwly in<dk kI dud~Sww kw ijæŸ
krqy huE jIv ko vwáqv my< Eysy duˆkm~ sy
bcny kI Apro@w }p my< ¤yrxww dy rhy hY<[ gu{
pwqSwwh pwvn Prmwn krqy hY< ik s<q kI
in<dw krny vwly mnuˆX kI AwXu km ho jwqI
hY AQww~q` s<q ky doˆw inkwlny vwly ÛXi#q kI
40
nv<br
2013
amR ÛXQw~ hI bIq jwqI hY[ s<q kw in<dk Xmo<
kI mwr sy nhI< bc skqw[ s<q kI in<dw
krny vwly ÛXi#q sy suK mu<h Pyr lyqy hY<
AQww~q` s<q kw in<dk smáq suKo< sy v<icq ho
jwqw hY[ s<q kI in<dw krny vwlw ÛXi#q Gor
nk~ my< jw pVqw hY[ in<dw-km~ ky kwrxw
askw jIvn nk~ jYsw BXwvh Ev< duKdwXI
ho jwqw hY[ s<q kI in<dw krny sy bui©
ivkwro< kI mYl sy Br jwqI hY AQww~q` miln
ho jwqI hY[ s<q kw in<dk jgq my< ApnI
SwoBw (mwn-sMmwn) g<vw bYTqw hY[ s<q ªwrw
iqrák÷q (Apmwinq) mnuˆX kI jgq my< koe~
mdd nhI< krqw[ s<q kI in<dw sy áQwwn
ApivZ ho jwqw hY[ A<iqm p<i#q my< gu{
pwqSwwh rháXmXI qQX ko adGwitq krqy huE
pwvn Prmwn krqy hY< ik bySwk s<q kw
in<dk sb qrh sy BRˆt ho jwqw hY iPr BI
Agr rhm-idl (dXwlu) s<q ávX< k÷pw kry qo
(s<q kI s<gq sy) in<dk BI Bvswgr sy pwr
aqr skqw hY[
vwáqv my< gurbwxwI my< in<dw jYsy pwp-km~
sy bcny hyqu bwr-bwr ¤yrxww dI ge~ hY[ in<dw
qo swDwwrxw mnuˆX kI BI krnw Anuicq hY[
asky kwrxw BI dUsro< ky pwp Apny isr
aTwny smwn hY, qo s<q, jo ik hir kw hI
}p hoqy hY<, ankI in<dw ikqnI kˆt¤d hogI,
eskI kØpnw BI nhI< kI jw skqI[ B#q
kbIr jI ny in<dk kI iáQwiq ko bwKUbI
bXwn ikXw hY[ aNho<ny ÛX^<XwËmk SOlI my< BI
smJwny kw XËn ikXw hY ik in<dk iks
¤kwr hmwry ihqYˆwI hY<, jo ávX< hmwry pwpo< kw
boJ Apny isr aTwkr hmy< pwp-mu#q krny
my< hmwrI shwXqw krqy hY< :
in<da in<da mo ka logu in<da ]
gurmiq zwn
in<dw jn ka KrI ipAwrI ]
in<dw bwpu in<dw mhqwrI ] . . .
jn kbIr ka in<dw sw{ ]
in<dku fUbw hm aqry pwir ] (pºw 339)
swQw hI B#q kbIr jI ápˆt kr dyqy
hY< ik iks ¤kwr in<dk fUb jwqw hY AOr
ijskI in<dw hoqI hY vh Bvswgr sy pwr
aqr jwqw hY[ ápˆt hY ik hmy< in<dw-km~ sy
bcnw cwihE[
váquq: apro#q s<dB~ my< ivcwr kry< qo
s<q hir kw swkwr }p hY[ sÇcy s<q kI
in<dw qwy prmySvr kI hI in<dw hY[ gurbwxwI
hmy< in<dw jYsy ink÷ˆt km~ sy bcny kI
ihdwXq dyqI hY, XQww gurbwxwI-¤mwxw hY :
s<qw ka miq koe~ in<dhu s<q rwmu hY Ekuo ]
khu kbIr mY so gu{ pweAw jw kw nwa
ibbykuo ]
(pºw 793)
pUxw~ gu{ kI k÷pw sy hI Xh zwn ¤wÎq
hoqw hY ik in<dw qo iksI kI BI BlI nhI<,
s<q purK kI qo hrigj nhI<, #Xo<ik s<q qQww
prmySvr Ek }p hY<[
s<q ky dUKn qy muKu BvY ]
s<qn kY dUKin kwg ija lvY ]
s<qn kY dUKin srp join pwe ]
s<q kY dUKin iZgd join ikrmwe ]
s<qn kY dUKin iZsnw mih jlY ]
s<q kY dUKin sBu ko ClY ]
s<q kY dUKin qyju sBu jwe ]
s<q kY dUKin nIcu nIcwe ]
s<q doKI kw Qwwa ko nwih ]
nwnk s<q BwvY qw Aoe BI giq pwih ]2]
13vI< AstpdI kI dUsrI paVI my< BI
s<q ky in<dk kI dud~Sww kw vxw~n p<cm
pwqSwwh ªwrw ikXw gXw hY ik iks ¤kwr s<q
41
nv<br
2013
kw in<dk ink÷ˆt XoinXo< my< hI Btkqw rhqw
hY[ gu{ pwqSwwh pwvn Prmwn krqy hY< ik
s<q kI in<dw krny vwly mnuˆX kw muK
prmwQw~ kI Aor sy muV jwqw hY AQww~q` ivk÷q
ho jwqw hY[ s<q kw in<dk kOE kI qrh
kw>v-kw>v krqw rhqw hY AQww~q` kk~Sw Dvin
inkwlqw huAw ÛXQw~ hI bkqw rhqw hY[ s<q
ky in<dk ko sp~ Xoin my< fwl idXw jwqw hY
AOr s<q kI in<dw krny vwlw ry<gny vwly
kIVo< jYsI tyFæI-myFæI XoinXo< my< pVqw hY[
(sw<p-ibÇCU jYsI iqrák÷q XoinXo< my< Btkqw
rhqw hY[) s<qo< kw doˆwI AQww~q` s<q-jno< kw
in<dk q÷ˆxww kI Awg my< jlqw rhqw hY[ s<q
kw in<dk sbky swQw Cl-kpt (DwoKwDwVI)
krqw rhqw hY[ dUsry SwÑdo< my< Xh BI mwnw
jw skqw hY ik Eysy ÛXi#q dUsro< ky swQw
kpt krqy huE ávX< hI ivˆwX-ivkwro< kI
igrÏq my< Awkr Cly jwqy hY<[ s<qo< pr
doˆwwropxw krny vwlo< kw swrw ¤qwp (‚jw~)
nˆt ho jwqw hY[ s<q kw doˆwI ADwm sy
ADwm iáQwiq vwlw ho jwqw hY AQww~q` nIco< my<
Aiq nIc ignw jwqw hY[ s<q sy e~ˆXw~ krny
vwly hyqu koe~ TOr-iTkwnw nhI< rh jwqw hY
AQww~q` smwj my< asy sMmwn AOr Aw‰X nhI<
imlqw[ A<iqm p<i#q my< gu{ p<cm pwqSwwh
Prmwn krqy hY< ik hw<, Agr s<q kwy AÇCw
lg jwE qo Eysw in<dk BI aÇc AváQww ko
¤wÎq ho skqw hY[
apro#q paVI my< jhw< s<q ky in<dk kI
ADwm iáQwiq kw icZxw ikXw gXw hY, swQw hI
A<iqm p<i#q my< s<q kI dXwluqw ko BI ápˆt
ikXw gXw hY ik Agr vo k÷pw ky Gr my< Aw
jwE qo ink÷ˆt ávBwv vwly in<dko< ko BI
@wmw kr aNhy< mu#qwváQww kw AiDwkwrI bnw
gurmiq zwn
dyqw hY<[ gurbwxwI my< ANXZ BI smJwXw gXw
hY ik ijs ¤kwr nIc ÛXi#q Apnw duˆt
ávBwv nhI< ËXwgqw TIk vYsy hI sÈjn pu{ˆw
Apny guxwo< Ev< shnSwIlqw ky ávBwv ko nhI<
ËXwgqw :
kbIr s<qu n CwfY s<qe~ ja koitk imlih
As<q ]
milAwg{ BuXg< m byiFAo q sIqlqw n qj<q ]
(pºw 1373)
AQww~q` B#q kbIr jI pwvn Prmwn
krqy hY< ik kroVo< As<q imlny pr BI s<qjn Apnw Sww<q ávBwv nhI< CoVqy, jYsy
c<dn ky v÷@w ky cwro< Aor (jhrIly) sw<p
ilpty rhqy hY< pr<qu iPr BI c<dn kw v÷@w
ApnI SwIqlqw kw ËXwg nhI< krqw[
s<q kw in<dku mhw Aqqwe~ ]
s<q kw in<dku iKnu itknu n pwe~ ]
s<q kw in<dku mhw hiqAwrw ]
s<q kw in<dku prmysuir mwrw ]
s<q kw in<dku rwj qy hInu ]
s<q kw in<dku duKIAw A{ dInu ]
s<q ky in<dk ka srb rog ]
s<q ky in<dk ka sdw ibjog ]
s<q kI in<dw doK mih doKu ]
nwnk s<q BwvY qw as kw BI hoe moKu ]3]
qyrhvI< AstpdI kI qIsrI paVI my<
p<cm pwqSwwh ‰I gu{ Arjn dyv jI ny s<q
ky in<dk ko piqq AOr AËXwcwrI Goiˆwq
ikXw hY qQww ápˆt ikXw hY ik s<q ky in<dk
ky pws sy smáq suK-rwj-Bwg iCn jwqw
hY[ vwy k<gwl AOr dIn-hIn ho jwqw hY[ gu{
pwqSwwh pwvn Prmwn krqy hY< ik s<q kw
in<dk mhw AËXwcwrI hoqw hY AQww~q` bVw
juØmI hoqw hY[ asy Ek pl ky ilE BI cYn
42
nv<br
2013
nhI< imlqw AQww~q` hr @wxw pwp-kmo_ my< ilÎq
hony ky kwrxw asy iksI pl BI Sww<iq nhI<
imlqI[ askI AváQww mhw hËXwry jYsI hoqI
hY[ Eysy in<dk prmySvr ªwrw Swwipq AQww~q`
iqrák÷q hoqy hY<[ s<q kw in<dk duinXwvI suKo<
sy BI v<icq ho jwqw hY[ s<q kw in<dk bhuq
duKI AOr dIn-hIn ho jwqw hY[ s<q ky in<dk
ko rog cwro< Aor sy Aw Gyrqy hY< AQww~q` vh
cwro< Aor sy musIbqo< my< P<s jwqw hY[ s<q
ky in<dk kI pIVw KËm nhI< hoqI AQww~q` suKo<
ky swgr prmySvr sy askw sdw ibCoVw hI
rhqw hY[ ¤Bu sy ivXog asky duKo< kw Ahm
kwrxw bn jwqw hY[ s<q kI in<dw mhw pwp
hY[ A<iqm p<i#q my< p<cm pwqSwwh pwvn
Prmwn krqy hY< ik Agr s<q-jn ko Bw
jwE AQww~q` AÇCw lgy qo vy mhwpwqkI in<dko<
kw BI a©wr kr dyqy hY<[
s<q ky in<dk kI dSww AËX<q dXnIX ho
jwqI hY[ iPr BI s<q pu{ˆwo< kI k{xw Bwvnw
Ev< dXwd÷iˆt sy mhwpwpI in<dk BI mui#q pw
lyqw hY[ s<qo< kI adwrqw AkQwnIX hY[
s<q kw doKI sdw Apivqu ]
s<q kw doKI iksY kw nhI imqu ]
s<q ky doKI ka fwnu lwgY ]
s<q ky doKI ka sB iqAwgY ]
s<q kw doKI mhw Ah<kwrI ]
s<q kw doKI sdw ibkwrI ]
s<q kw doKI jnmY mrY ]
s<q kI dUKnw suK qy trY ]
s<q ky doKI ka nwhI Twa ]
nwnk s<q BwvY qw lE imlwe ]4]
cOQwI paVI my< ‰I gu{ Arjn dyv jI
s<q ky in<dk ky Anyk doˆwo< kw ijæŸ krqy
huE s<q ky dXwlu ávBwv kI su<dr AiBÛXi#q
gurmiq zwn
¤áquq krqy hY<[ gu{ pwqSwwh pwvn Prmwn
krqy h<Y ik s<q kw in<dk sdw ApivZ (mYly
ávBwv vwlw) hoqw hY[ s<q kw in<dk iksI
kw BI sÈjn-imZ AQww~q` sgw-sMb<DwI nhI<
bnqw[ s<q ky doˆwI ko sdw Xm (Dwm~rwj)
kw d<f AQwvw jumw~nw lgqw hY AQww~q` asy
Xmrwj ªwrw sjæw imlqI hY[ s<q ky doˆwI ko
sb ËXwg dyqy hY< AQww~q` asy Apny nIc kmo_
kw Pl ávX< hI Bognw pVqw hY[ askw koe~
BI swQw nhI< dyqw[ s<q kw in<<dk bVw
Ah<kwrI hoqw hY qQww ApnI AkV ky kwrxw
iksI dUsry ko kuC BI nhI< jwnqw[ s<q kw
in<dk sdYv bury km~ krqw huAw ivkwro< my<
gRáq rhqw hY[ ADwm kmo_ ky kwrxw vh bhuq
ivkwrI ho jwqw hY[ s<q kw doˆwI sdYv
kivqw
p<cm gu{dyv
Swhwdq mhwn[
Swhwdq sujwn[
lokqw ky ilE
ho gE kubw~n[
dyny ky ilE
irSqo< ko ne~ phcwn[
gu{qw ko mhwn phcwn[
KËm ho jwE
cObwry kI e~<t kw
morI my< lgn-lgwn[
Xo^Xqw ho iviDw-ivDwwn[
smwjo< kI nI<v
ivcwr bn jwE<
nv<br
43
2013
Awvwgmn ky c#kr my< P<sw rhqw hY AQww~q`
vh bwr-bwr jNmqw hY AOr mrqw hY[ s<q
kw doˆwI sdYv suKo< sy v<icq rhqw hY[ s<q
ky doˆwI ko koe~ Aw‰X (shwrw) nhI< imlqw
AQww~q` askw koe~ TOr-iTkwnw nhI< hoqw[
A<iqm p<i#q my< gu{ pwqSwwh Prmwn krqy hY<
ik Agr s<q-jn cwhy< qo Eysy in<dk ko BI
prmySvr sy imlw dyqy hY<[
váquq: jhw< in<dk Apny in<dw krny
vwly ink÷ˆt ávBwv ko nhI<< ËXwgqw TIk vYsy
hI s<q pu{ˆw ApnI sÈjnqw ko nhI< ËXwgqy
qQww Apny @wmwSwIl ávBwv (ivSoˆw guxw) ky
kwrxw duˆt-in<dk ko BI shI mwg~ pr
clwkr ¤Bu sy imlw dyqy hY<[
Swhwdq mhwn
n ik APsrI Pærmwn[
jwiq Ah<kwr
kusI~ Ah<kwr
kr n pwE<
smwjo< ko vIrwn[
sw<J-smJ kw
prcm sdw ‚<cw lhrwE
jbR AOr juØm kw
imt jwE nwmo-inSwwn[
p<cm gu{dyv
kubw~nI mhwn[
kubw~nI AQw~vwn[
sidXo< ko idXw vrdwn[
-fW. suir<drpwl is<G, pÁxw vwlI sVk, purwnw Swwlw, gurdwspur,-143521 mo. 94171-75846
gurmiq zwn
44
nv<br
2013
gur isKI bwrIk hY . . . 30
-fW. sËXy<«pwl is<G*
‰I gu{ gR<Qw swihb zwn kw Eysw
Anmol AOr ivSwwl B<fwr hY< ijsky smquØX
ivSv my< koe~ ANX gR<Qw ho hI nhI< skqw[
esmy< gUFæ jIvn-rháXo< kw Anwvrxw dyKny
kI d÷iˆt, guxw gRhxw krny kI idSww AOr
prmwËmw ko pwny kI iviDw qo hY hI, jIvn
ko a¨ySX sihq jIny kI sSw#q AOr mhwn
¤yrxww BI BrpUr hY[ Ek bwr jo ‰I gu{
gR<Qw swihb jI kI Swrxw my< Aw jwE qo
askw jIvn sPl ho jwqw hY AOr mui#q
kw mwg~ iml jwqw hY[ es bwq ko ‰I gu{
Arjn dyv jI ky inMn vcno< ªwrw sugmqw
sy smJw jw skqw hY :
gur kY sbid bnwvhu ehu mnu ]
gur kw drsnu s<chu hir Dwnu ]1]
‚qm miq myrY irdY qU< Awa ]
iDwAwva gwva guxw goiv<dw Aiq ¤Iqm moih
lwgY nwa ]1]rhwa]
iZpiq AGwvnu swcY nwe ]
ATsiT mjnu s<q DwUrwe ]2]
sB mih jwna krqw Ek ]
swDws<giq imil buiDw ibbyk ]3] (pºw 377)
guris#K gu{-Gr #Xo< jwqw hY AOr vhw<
swDws<gq #Xo< krqw hY? eskw aÁr apro#q
AmUØX vcn my< hY ik guris#K kw mn
siqgu{ ky AnukUl ho jwE, Swbd-gu{ ky dSw~n
krky asy prmwËmw kI ¤wiÎq ho jwE,
prmwËmw kw ¤ym asky mn my< bs jwE,
ijssy vh q÷Îq ho jwE AOr askI swrI
kwmnwE< Sww<q ho jwE<[ en bwqo< kI smJ
asy swDws<gq krny sy hI AwqI hY[ swDws<gq
ATsT qIQwo_ ky ánwn sy BI ‰yˆT hY jo asy
shj AOr smd÷ˆtw bnw dyqI hY[ guris#K
prmwËmw ky guxwo< kw gwXn BI krqw hY AOr
DXwn BI[ Xh aÁm miq asy swDws<gq my<
bYTkr hI ¤wÎq hoqI hY[
scI s<giq sic imlY scY nwe ipAw{ ]
scY sbid hrKu sdw dir scY sicAw{ ]
(pºw 586)
prmwËmw ko swDws<gq sy hI pwXw jw
skqw hY[ swDws<gq my< hI prmwËmw ky ¤ym kw
rs apjqw hY[ gu{-Gr kI mhwnqw esI my<
hY ik vhw< gu{-Swbd hY AOr swDws<gq hY[ esI
sy vh sc kw dr bn gXw hY[ gu{-Gr my<
guris#K bui©-ivvyk kI Xwcnw kry AOr
swDws<gq my< bYTkr asy hwisl kry[ swDws<gq
my< ávX< inr<kwr kw vws hY[
inr<kw{ Awkw{ kir siqgu{ gurw< gu} AibnwsI[
pIrw< pI{ vKwxwIEy nwQww< nwQwu swDws<ig vwsI[
gurmuiK p<Qwu clweAw gurisKu mweAw ivic
adwsI[. . .
gurmuiK imil prvwxw p<c swDws<giq sc K<f
iblwsI[ . . .
imTw bolxwu inv clxwu Kit Kvwlxwu Aws
inrwsI[
sdw shju bYrwgu hY klI kwl A<dir prgwsI[
*E-1716, rwjwjIpurm, lKn‚-226017, mo. : 9415960533
gurmiq zwn
swDws<giq imil b<d KlwsI ] (vwr 39:17)
swDws<gq my< inr<kwr hY qo inr<kwr ky
guxw hI vhw< ¤kt ho<gy AOr asky guxwo< kw
¤vwh sBI ko Apny my< smytny ky ilE qYXwr
hogw[ prmwËmw sc hY esilE swDws<gq krny
vwly ko sc my< Awn<d ¤wÎq hony lgygw[
prmwËmw mITy vcn bolny vwlw hY AQww~q`
askI Bwˆww sv~ihq, sv~kØXwxw kI Bwˆww hY[
prmwËmw sv~Swi#q-sMpº AOr EkmwZ kqw~ v
dwqw hY, ik<qu vh kBI BI Apny ikE ko
jqwqw nhI<, Apny idXy kw dwvw nhI< krqw
AQww~q` ivnXI hY[ vh sBI kw Brxw-poˆwxw
kr rhw hY[ swDws<gq krny kw AQw~ en guxwo<
ko gRhxw krnw hY[ Xid guris#K mITw bolny
vwlw (sv~ihq), ivnXI (ávX< ko ¤kt n
krny vwlw) AOr propkwrI (dUsro< kw shwXk)
nhI< hY qo vh swDws<gq nhI< kr rhw hY[
inil~Îq rhkr, ivkwro< sy ivhIn hokr, Bi#q
kw Bwv Dwwrxw krky gu{ (Swbd) ky dSw~n ko
jwnw AOr swDws<gq krnw guris#K ko shj
AváQww my< phu<cw dyqw hY, ijssy jIvn sPl
ho jwqw hY[ Xid shj AváQww ¤wÎq nhI< ho
rhI hY, prmwËmw ky guxwo< kw ¤Bwv inËX ky
ÛXvhwr pr nhI< pV rhw hY, qo vh swDws<gq
nhI< hY[ swDws<gq hY prmwËmw ky r<g my< fUb
jwnw :
mhw pivZ swDw kw s<gu ]
ijsu Bytq lwgY ¤B r<gu ]1]
gur pRswid Aoe Awn<d pwvY ]
ijsu ismrq min hoe ¤gwsw qw kI giq imiq
khnu n jwvY ]1]
(pºw 392)
swDws<gq my< prmwËmw ApnI k÷pw krky
guris#K ky Awcwr AOr ivcwr ko Apny r<g
my< r<g dyqw hY[ prmwËmw ky r<g my< r<gy huE
45
nv<br
2013
guris#K ko syvw, propkwr my< Awn<d Awny
lgqw hY ijsy vh kBI ¤kt nhI< krqw[
swry km~ vh prmwËmw ky nwm pr (asky
km~ mwnkr) krqw hY AOr esmy< Apnw koe~
Xogdwn Xw ‰yX nhI< dyKqw hY[ swlo<-swl
gu{ªwry jwkr inXm sy swDws<gq my< bYTy,
gurbwxwI suny, Ardws my< Swwiml ho, ik<qu
ÛXvhwr my< kTorqw, Ah<kwr, in<dw kw vws
ho, Swoˆwxw, Anwcwr kI v÷iÁ ho qo ÛXQw~ hY
swDws<gq[
p<ifqu piV piV acw kUkdw mweAw moih
ipAw{ ]
A<qir bRhmu n cIne~ min mUrKu gwvw{ ]
dUjY Bwe jgqu prboDwdw nw bUJY bIcw{ ]
ibrQww jnmu gvweAw mir j<mY vwro vwr ]
(pºw 86)
swDws<gq hY mn ko prmwËmw sy joVnw
AOr gu{-Swbd ko gRhxw krnw[ Eysw n
krny vwly cwhy ijqny BI ¤Xws kr ly< vy
AzwnI hI rhy<gy[ gu{ kw Swbd gRhxw n
krnw duKo< kw kwrxw bnqw hY[ gu{-Swbd
ko Dwwrxw krny sy swrI ic<qwE< AOr klySw
imt jwqy hY< :
ibsir ge~ sB qwiq prwe~ ]
jb qy swDws<giq moih pwe~ ]1]rhwa]
nw ko bYrI nhI ibgwnw sgl s<ig hm ka
bin Awe~ ]1]
jo ¤B kIno so Bl mwinAo Eh sumiq swDwU
qy pwe~ ]2]
sB mih riv rihAw ¤Bu EkY pyiK pyiK nwnk
ibgswe~ ]
(pºw 1299)
Awj mnuˆX ky qnwv AOr duK kw sbsy
bVw kwrxw hY dUsro< ky ¤iq e~ˆXw~ AOr jln[
vh dUsro< sy sdYv BXBIq rhqw hY AOr ávX<
gurmiq zwn
ko Asuri@wq mhsUs krqw rhqw hY[ vh
dUsro<< ky prwBv my< ApnI ivjX dyKqw hY[
vh dUsro< ko duKI dyKkr ávX< suKI honw
cwhqw hY[ Xh v÷iÁ jIvn Br asy prySwwn
rKqI hY jbik hwisl kuC BI nhI< hoqw[
eskw hl swDws<gq my< hI hY[ swDws<gq my<
jwkr prmwËmw kI EysI k÷pw ¤wÎq hoqI hY ik
swry ªyˆw imt jwqy hY< AOr sv~Z prmwËmw ky
}p ky dSw~n hony lgqy hY<[ prmwËmw kI sv~ÛXwpkqw dyKkr mn hˆw~ sy Br aTqw hY[
qb Apny-prwE kw BydBwv imt jwqw hY[
prmwËmw sy juVkr BydBwv sy ‚pr aT gXw
guris#K sÇcw dws bnkr syvw krny kI
AwSww rKqw hY :
¤B ehY mnorQwu myrw ]
iŸpw inDwwn deAwl moih dIjY kir s<qn kw
cyrw ] rhwa ]
¤wqhkwl lwga jn crnI ins bwsur drsu
pwva ]
qnu mnu Arip kra jn syvw rsnw hir gun
gwva ]1]
swis swis ismra ¤Bu Apunw s<qs<ig inq
rhIEy ]
Eku ADww{ nwmu Dwnu morw Andu nwnk ehu
lhIEy ]
(pºw 533)
syvw kI Bwvnw guris#K ky mn my<
esilE aËpº hoqI hY #Xo<ik vh prmwËmw ko
Apny jIvn kw AwDwwr bnw lyqw hY AOr
prmwËmw ky guxwo< ky AnukUl ávX< ko bnwny
my< asy Awn<d imlqw hY[ syvw krnw askw
a¨ySX bn jwqw hY, #Xo<ik prmwËmw ky swry
guxw syvw ky hI AwXwm hY<, esilE guris#K
sÇcw syvk bnkr idn-rwq syvw my< lgw
rhqw hY[ vh inr<qr swDws<gq krqw hY
46
nv<br
2013
AQww~q` prmwËmw ky guxwo< sy ávX< ko joVqw hY,
qwik pUxw~ smp~xw sy syvw kr sky[ prmwËmw
ky guxwo< ky ibnw syvw ho hI nhI< skqI[ syvw
ky ilE mn my< dXw, k{xww, ivnmRqw, shjqw,
prihq AOr sMXk d÷iˆt AwvSXk hY[ Xy guxw
swDws<gq sy hI ¤wÎq hoqy hY< AOr gurmuK syvw
krny my< smQw~ ho pwqw hY[ gu{-Gr kI swjs<Bwl, l<gr pkwny AOr Ckwny kw kwX~ Awid
qo Ek vyqn pwny vwlw BI kr skqw hY,
ik<qu asy syvw kw djw~ nhI< idXw jw skqw[
syvw ko gurmiq ny SwwrIirk ‰m sy AiDwk
mn kI Bwvnw sy joVw hY :
ijnw hukmu mnweAonu qy pUry s<swir ]
swihbu syviNh Awpxww pUrY sbid vIcwir ]
hir kI syvw cwkrI scY sbid ipAwir ]
hir kw mhlu iqNhI pweAw ijNh hamY ivchu
mwir ]
nwnk gurmuiK imil rhy jip hir nwmw ar
Dwwir ]
(pºw 512)
prmwËmw kI syvw gu{-Swbd ko ivcwr
kr mn my< Dwwrxw ikE ibnw nhI< ho skqI
hY[ Swbd ko pUrI ‰©w, sËkwr AOr ÎXwr sy
mn my< Dwwrxw krnw hY qwik mn ky A<dr
koe~ duivDww n rhy, koe~ bwDXqw n rhy[ ÎXwr
my< koe~ bwDXqw AOr duivDww nhI< hoqI hY[
gurbwxwI scyq krqI hY ik syvw qBI sPl
hY jb ibnw iksI Ah< ky kI gXI ho[ mn
prmwËmw my< iml Ekrs ho jwE; gu{-Swbd ko
ÎXwr-sËkwr sy mn AOr s<kØp my< Dwwrxw kry<
qo syvw siqgu{ ávX< krvw lygw jo sÇcI
syvw hogI :
myrY min imst lgy i¤A bolw ]
guir bwh pkir ¤B syvw lwE sd deAwlu hir
Folw ]1]rhwa]
gurmiq zwn
¤B qU Twku{ srb ¤iqpwlku moih klZ sihq
siB golw ]
mwxwu qwxwu sBu qUhY qUhY eku nwmu qyrw mY
AoØhw ]1]
jy qKiq bYswlih qa dws quMhry Gwsu bFwvih
kyqk bolw ]
jn nwnk ky ¤B purK ibDwwqy myry Twkur
Agh Aqolw ]
(pºw 1211)
lgqw hY ik gu{-Gr kI syvw ko BI
swmwijk-AwiQw~k hYisXq ky ihswb sy bw<t
idXw gXw hY[ syvw krnI hY ik<qu vh jo Apny
AnukUl ho[ Eysy my< kuC log swDws<gq krqy
huE BI, syvw krqy huE BI gurmiq sy koso< dUr
rh jwqy hY< AOr prmwËmw sy ankw koe~
sMb<Dw nhI< bn pwqw hY[ prmwËmw ny hI idXw
huAw hY[ prmwËmw dy skqw hY AOr ly BI
skqw hY[ asny idXw hY qo askI k÷pw hY,
pwny vwly kI koe~ Xo^Xqw nhI<[ asny ly
ilXw hY qo askI mjI~ hY, koe~ alwhnw nhI<[
guris#K ko askI hr bwq mITI lgqI hY[
prmwËmw asy hr hwl my< i¤X lgqw hY[ vhI
guris#K kw mwn hY, AwDwwr hY, tyk hY[
guris#K qo bs, askw syvk hY qn-mn
AOr pirvwr sihq[ vh eqnw dXwlu hY ik
guris#K ko ávX< hI syvw kw mwg~ idKw dyqw
hY AOr asky mwDXm sy logo< kw kØXwxw
krqw hY[ guris#K siqgu{ sy ivnqI krqw
hY ik asy syvw kw Avsr imly :
qa ikrpw qy mwrgu pwe~Ey ]
¤B ikrpw qy nwmu iDwAwe~Ey ]
¤B ikrpw qy b<Dwn CutY ]
qa ikrpw qy hamY qutY ]1]
qum lwvhu qa lwgh syv ]
hm qy kCU n hovY dyv ]1] rhwa ]
47
nv<br
2013
quDwu BwvY qw gwvw bwxwI ]
quDwu BwvY qw scu vKwxwI ]
quDwu BwvY qw siqgur meAw ]
srb suKw ¤B qyrI deAw ]2]
jo quDwu BwvY so inrml krmw ]
jo quDwu BwvY so scu Dwrmw ]
srb inDwwn guxw qum hI pwis ]
qU< swihbu syvk Ardwis ]3]
mnu qnu inrmlu hoe hir r<ig ]
srb suKw pwva sqs<ig ]
(pºw 180)
‰I gu{ Arjn dyv jI ny Apny
apro#q vcn my< guris#K AOr prmwËmw ky
sMb<Dw ky swQw hI swDws<gq AOr syvw ky
sMb<Dw ko BI swr }p my< s<jo idXw hY[ gu{
swihb ky Anuswr guris#Ko< ky pws swry suKo<
ko pwny kw Ek hI rwáqw hY AOr vo hY
swDws<gq, ijssy mn-qn inm~l hokr prmwËmw
ky r<g my< r<g jwqw hY[ guris#K ko zwn ho
jwqw hY ik swry guxwo< kw mhwswgr AOr dwqw
prmwËmw hY AOr koe~ nhI<[ prmwËmw kI k÷pw
sy vh ivkwro< sy mu#q ho jwqw hY qQww sËX
ky mwg~ pr cl pVqw hY[ asy ivSvws ho
jwqw hY ik vhI km~ inm~l hY< jo prmwËmw
ky guxwo< ky Anuswr hY<[ prmwËmw k÷pw krky
asy syvw kI rwh pr ly jwqw hY[ Xhw< syvw
AOr km~ kI bwq Ek inr<qrqw my< kI ge~
hY[ prmwËmw ky mnonukUl jo BI km~ ikXw
jwqw hY vh inm~l km~ hY AOr hr inm~l km~
syvw hI hY, #Xo<ik syvw BI prmwËmw hI krvw
rhw hY[ nwm jpnw, ikrq krnw AOr v<f
Cknw sb prmwËmw kI k÷pw sy, askI eÇCw
sy hI gurmuK krqw hY[ syvw ky bnw ilXy
s<kuicq dwXro< ko qoVny AOr aNhy< gurbwxwI
ky AwSwX ky Anuswr ÛXwpk s<dB~ my< dyKny
gurmiq zwn
kI AwvSXkqw hY qwik gurmiq ky Anuswr
is#K kOm kI cmk A@wuxw rKI jw sky[
bhuq sy log iml jwE<gy jo kuC sw<swirk
¤wiÎq ky ilE gu{-Gr kI iksI syvw kw
s<kØp ly lyqy hY<[ syvw sy juV gE Eysy imQwk
mjæbUqI sy qoVny kI AwvSXkqw hY, #Xo<ik Xy
gurmiq ky iv{© hY<[ gurmiq as AwiËmk
AváQww ky ivkws kI rwh hY jhw< sw<swirk
kwmnwE< SwUNX ho jwqI hY<[ vh aÇcqw AOr
‰yˆTqw smJnI hogI[
gurmiq sy ‰yˆT s<swr my< kuC BI nhI<
hY[ Xh shjqw sy ¤wÎq EysI AváQww hY jhw<
prmwËmw hY AOr Awn<d hY[ guris#K prmwËmw
my< smwihq ho gXw hY[ asky swry duKo< kw
nwSw ho gXw hY[ guris#K ky l@xw 'isDw
gosit' bwxwI my< is#K p<Qw ky nwXk AOr
mwnvqw ko AiBnv d÷iˆt dyny vwly ¤kwSwsRoq ‰I gu{ nwnk dyv jI ny es qrh bqwXy
hY< qQww jo ‰I gu{ gR<Qw swihb my< pºw 938
sy 946 qk iváqwirq hY< :
1. guris#K ky A<qr my< gu{-Swbd asy inr<qr
joVy rKqw hY[
2. gurmiq sy asky ivkwr dUr ho jwqy hY<[
3. guris#K A<dr AOr bwhr BI gu{-Swbd sy
juVw huAw hY[
4. guris#K Apny ko phcwnkr ávX< ko
imtw lyqw hY AOr jIivq m÷q ho jwqw hY[
5. guris#K prmwËmw ky BX my< rhqw hY[
6. guris#K gu{-Swbd ko BlI-Bw<iq ivcwr
kr mn my< Dwwrxw kr lyqw hY[
7. guris#K sdYv prmwËmw ko ApnI cyqnw
my< rKqw hY[
8. guris#K Apny swQw pirvwr ko BI
prmwËmw sy joVqw hY AOr prmwËmw sy ¤ympUxw~
48
nv<br
2013
sMb<Dw áQwwipq krqw hY[
9. guris#K sËX-AsËX kw Byd jwn jwqw hY[
10. guris#K shj hI sc kwy phcwn lyqw
hY[
11. guris#K kw prmwËmw sy juVnw Ek
shjqw hY[ asky swry vYr-ivroDw imt jwqy
hY< AOr vh sw<swirk gxwnwAo< sy ‚pr aT
jwqw hY[
12. guris#K prmwËmw kI Bwˆww, asky mNqÛX
ko smJ lyqw hY[
13. guris#K jwnqw hY ik nwm-ismrn ky
ibnw prmwËmw nhI< imlqw[
14. guris#K jwnqw hY ik gu{-Swbd kI syvw
sy hI vh prmwËmw sy juVygw[
15. guris#K jwnqw hY ik siqgu{ hI mui#q
kw mwDXm hY[ asky ibnw 'nwm' nhI< ¤wÎq
hogw AOr duK hI duK hY[ ibnw siqgu{ ky
jIvn ÛXQw~ clw jwXygw[
‰I gu{ nwnk dyv jI ny khw ik
AivnwSwI prmySvr ny Ajb mwXwvI Kyl
rcwXw huAw hY ijsy guris#K hI phcwn
pwqw hY[
gurmiq ny s<swr ky Kyl, prmwËmw ky
Byd AOr jIv kI mUl AváQww ko phlI bwr
bVy hI srl, ápˆt AOr iniScq F<g sy Kwyl
kr swmny rKw AOr mui#q kw Asl mwg~
bqwXw[ gurmiq ky es mhwn zwn ko ijsny
smJ ilXw AOr jo bqwXy gXy mui#q ky mwg~
pr cl pVw, vhI guris#K hY[ gurmiq Ek
Eysw mhwn dSw~n hY ijsny ipqw, sKw, shwXk
kI qrh guris#K ko smJ, sIK AOr ¤yrxww
dI hY prmwËmw ko pwny kI[ khI< jwny kI
AwvSXkqw nhI<, kuC ËXwgny kI AwvSXkqw
nhI<[ sw<swirkqw sy mn ko inil~Îq kr
gurmiq zwn
prmwËmw ky eqnw inkt honw ik ivkwr dUr
pICy CUt jwE<[ Awn<d prmwËmw my< ¤wÎq ho
qo Soˆw swry suK PIky lgny lgy<[ eqnw
ivl@wxw, Ad`Buq apkwr! gurmiq sy Xid hm
dUr hY< AOr es ivámXkwrI apkwr sy mh}m
hY< qo Xh hmwrw duBw~^X hY[ AweE! guris#KI
ko inkt sy jwny< AOr ApnwE<[ ‰I gu{
nwnk dyv jI sy lykr ‰I gu{ goib<d is<G
jI qk kI XwZw hmwrI AwiËmk prq<Zqw ko
qoVkr inbw~Dw Awn<d qk ly jwny kI XwZw
hY ijsy guris#KI kw nwm idXw gXw[
iqn bydIAn kI kul ibKY
¤gty nwnk rwe ]
sB is#Kn ko suK dE
jh qh BE shwe ]4]
cOpe~ ]
iqn eh kl mo Dwrmu clwXo ]
sB swDwn ko rwhu bqwXo ]
jo qw< ky mwrg mih AwE ]
qy kbhU< nhI pwp s<qwE ]5]
jy jy p<Qw qvn ky pry ]
pwp qwp iqn ky ¤B hry ]
dUK BUK kbhU< n s<qwE ]
jwl kwl ky bIc n AwE ]6]5]
(bicZ nwtk)
‰I gu{ goib<d is<G jI ny apro#q vcn
my< ápˆt ikXw hY ik is#K gu{ swihbwn ny
smUcI mwnvqw ko Dwm~ kI rwh bqwe~[ ankI
iSw@wwE< iksI Kws vg~ Xw ‰yxwI ky ilE nhI<
QwI<[ jo log es mwg~ pr cly aNhy< suK ¤wÎq
huAw, anky sog imt gE[
siqgu{ qo pUry Swwh AQww~q` svo~Çc pdvI
vwly AOr prmwËmw áv}p hY< :
cwir vrin cwir mjhbw< iCA drsn vrqin
49
nv<br
2013
vrqwry[
ds Avqwr hjwr nwv Qwwn mukwm sBy
vxwjwry[
ekqu hthu< vxwj lY dys ids<qir krin
pswry[
siqgu{ pUrw swhu hY byprvwhu AQwwhu B<fwry[
lY lY mukir pwin sB siqgu{ dye n dy<dw
hwry[
eku kvwa pswa kir AoA<kwir Akwr svwry[
pwrbRhm siqgu{ bilhwry ]
(vwr 40:7)
bilhwr as prmwËmw áv}p siqgu{ ky
jo AQwwh guxwo< AOr An<q suKo< kw ávwmI hY[
sBI as dwqw sy ly rhy hY<[ AweE, hm BI
as siqgu{ sy guris#KI kI AmUØX dwqsOgwq ky ilE Gutny tykkr, SwISw invwkr
Xwcnw kry<!
gurmiq zwn
nv<br
50
2013
iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI ky ADX@w swihbwn : 14
i¤<sIpl bwvw hirikSwn is<G
-s. }p is<G*
koml kwÛX-klw ky ¤ymI, iv´w-SwwáZI,
bui©mwn, guris#KI jIvn-jwc ky Dwwrk,
sPl v#qw, ADXwpk v i¤<sIpl, iSwromixw
gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI ky ADX@w pd pr
ivrwjmwn hony vwly i¤<sIpl bwvw hirikSwn
is<G kw jNm 26 julwe~, 1892 e~. ko bwvw
dsO<Dww is<G jI mu$X ADXwpk ky Gr fyrw
esmwe~l Kw< my< huAw[ Awr<iBk iSw@ww gw<v ky
ákUl sy ¤wÎq kr aÇc iSw@ww kI ¤wiÎq hyqu
Awp jI Pwm~n iŸSwicXn kWlyj, lwhOr my<
dwiKl ho gE[ 20 vˆw~ kI amR my< 1912
e~. my< Awp jI Em. E. A<gRyjI swihËX ivˆwX
my< pws krky Kwlsw kWlyj, ‰I Am÷qsr my<
A<gj
yR I ADXwpk inXu#q huE[ p<jwb XUnIvis~tI,
lwhOr ky synyt sdáX ky }p my< Kwlsw
kWlyj, ‰I Am÷qsr ky i¤<sIpl imátr
vwdn ny ¤o. bwvw hirikSwn is<G kw nwm
ilKkr Byjw qo XUnIvis~tI ky cw<slr ny
jw<c aprw<q ilK Byjw ik i¤<. bwvw hirikSwn
is<G AkwlI lhr my< siŸX rhy hY<, esilE
enkI jgh iksI AOr kw nwm Byjw jwE[
imátr vwdn ny jvwb idXw ik mY< i¤<. bwvw
hirikSwn is<G kI ilXwkq, idXwnqdwrI qQww
e~mwndwrI ky quØX iksI ANX ky nwm kI
isPwirSw nhI< kr skqw[ Awp jI ko do
bwr e<pIirXl EjUkySwn siv~s AQww~q` srkwrI
kWlyj, lwhOr my< ¤oPysr kI syvw pr Awny
kw inm<Zxw-pZ ¤wÎq huAw, pr<qu Awp ny
srkwrI nOkrI ko AávIkwr kr idXw[
Kwlsw kWlyj, ‰I Am÷qsr ky bwd Awp
jI 1926 e~. sy 1947 e~. qk gu{ nwnk
Kwlsw kWlyj, gujrw<vwlw (pwikáqwn) ky
i¤<sIpl rhy[ dySw-ivBwjn ky smX gu{
nwnk Kwlsw kWlyj, gujrw<vwlw ky i¤<sIpl
ky }p my< Awp SwrxwwQwI~ kY<p ky kmw<fy<t Qwy[
es kY<p kw dOrw lwf~ mw‚<t bYtn qQww
p<ifq jvwhr lwl nyh} ny ikXw qo i¤<sIpl
swihb ny grIbo<, indo~ˆwo<, mjælUmo< pr huE
AËXwcwr, kËlyAwm qQww gu<fwgdI~ kI qsvIr
A<gRyjI my< bwKUbI bXwn kI[ dySw-ivBwjn
hony ky aprw<q Awp ny is#K nySwnl kWlyj,
kwdIAw< ky i¤<sIpl ky }p my< syvw Awr<B kI,
jo lgBg 1960 e~. qk inr<qr jwrI rhI[
1953 e~. my< gu} nwnk Kwlsw kWlyj,
gujrw<vwlw luiDwXwnw my< Awr<B huAw qo i¤<sIpl
swihb gujrw<vwlw Kwlsw EjUkySwnl kO<isl
ky ADX@w inXu#q huE[ aNho<ny inr<qr 12 vˆw~
Xh syvw inBwe~[
gurmiq ivcwrDwwrw, is#K rihq mXw~dw
qQww is#K pr<prwAo< ko gurmiq kI roSwnI
my< Awgy ly jwny ky ilE hmySww qËpr rhqy
Qwy i¤<. bwvw hirikSwn is<G[ loB-lwlc v
pd kI BUK sy ávq<Z ho is#K Dwm~ ky
¤cwr-¤swr ky ilE ¤XËnSwIl rhy[ i¤<.
bwvw hirikSwn is<G gu{ªwrw ¤b<Dw suDwwr
lhr Swu} krny vwlwy< my< ¤muK Qwy[ as
*sicv, iSwromixw gu{ªwrw pRb<Dwk kmytI, ‰I Am÷qsr-143006; mo. 98146-37979
gurmiq zwn
smX Awp jI Kwlsw kWlyj, ‰I Am÷qsr
my< bqOr ¤oPysr syvw inBw rhy Qwy, jb
Kwlsw ibrwdrI jËQwyb<dI ny qQwwkiQwq ipCVI
‰yixwXo< ko 12 A#qUbr, 1920 ko Am÷q
CkwXw[ nXy sjy is<Go< ko ‰I hirm<dr
swihb ky dSw~n krwny v kVwh ¤Swwid kI
dyg By<t krwny ky ilE jËQwyb<dI ny ¤ogRwm
bnwXw[ kwrxw Xh Qww ik smX ky pujwrI
v mh<q ‰I hirm<dr swihb my< qQwwkiQwq
ipCVI ‰yixwXo< kI dyg ávIkwr nhI< krqy
Qwy[ en mh<qo<-pujwirXo< kI krqUqo< ky kwrxw
Am÷q ky sRoq dUiˆwq ho cuky Qwy[ sv~-sw<Jy
Dwm~-áQwwn ‰I hirm<dr swihb my< gurmiq
mXw~dw bhwl krny ky ilE Kwlsw ibrwdrI
ªwrw ¤muK is#K Swi$æsXqo< ko ivSoˆw NXOqw
idXw gXw, ijnmy< i¤<. bwvw hirikSwn is<G, ¤o.
qyjw is<G qQww ¤o. inr<jn is<<G Kwlsw
kWlyj ¤muK Qwy[ nXy sjy is<Go< sihq jb
Kwlsw ibrwdrI vwly ‰I drbwr swihb phu<cy
qo Awp jI ny phly pujwrI, iPr gR<QwI Bwe~
gurbcn is<G ko bVy Adb sy mITy SwÑdo< my<
ivnqI kI ik s<gq ªwrw Ardws krky
kVwh ¤Swwid bw<t idXw jwE[ Xid Awpny
Ardws n kI qo hm log Kud Ardws krky
kVwh ¤Swwid bw<t dy<gy[ ivcwr-ccw~ ky
pScwq ‰I hirm<dr swihb ky pujwrI Ardws
krny ky bwd hukmnwmw lyny Ev< kVwh
¤Swwid bw<tny ky ilE shmq ho gE[
13 A#qUbr, 1920 e~. ko Kwlsw ibrwdrI
ªwrw idKwe~ es siŸXqw ky qhq ijælwiDwkwrI,
‰I Am÷qsr ny ‰I drbwr swihb, ‰I
Am÷qsr ky ¤b<Dw hyqu suDwwrvwidXo< kI 9sdáXIX AáQwwe~ ¤b<Dwk kmytI inXu#q kI,
ijsmy< i¤<. bwvw hirikSwn is<G BI Swwiml Qwy[
51
nv<br
2013
15 nv<br, 1920 e~. ko ‰I Akwl q$æq
swihb pr iSwromixw gu. ¤. kmytI kw gTn
ikXw gXw, ijsmy< 175 sdáX cuny gE[
cunwv ky aprw<q ‰I Akwl q$æq swihb ky
swmny drbwr sjwXw gXw, ijsmy< Awp jI ny
phly hue~ BUlo< ko b$æSwvwny vwlo< kw ijæŸ
krqy huE qn$vwihAo<< ky nwm ilE qQww anko
qn$vwh lgwe~ ge~[ qn$vwh lgwny vwly pw<c
ÎXwro< my< i¤<. bwvw hirikSwn is<G BI Swwiml
Qwy[
swkw nnkwxww swihb qQww gu{ kw bwg
v jYqo ky mocy~ ky smX BI Awp jI ny bFæcFækr ihásw ilXw[ 13 A#qUbr, 1923 e~.
ko g<gsr jYqo (nwBw mocw~) ky smX Awp
igrÏqwr huE qQww lwhOr ikly my< b<d ikE
gE[ es mocy~ ky smX A<gRyj hkUmq ny
iSwromixw gu. ¤. kmytI qQww iSwromixw AkwlI
dl ko gYr-kwnUnI krwr dy idXw[ iSwromixw
gu. ¤. kmytI qQww iSwromixw AkwlI dl ky
AguAw Ev< sdáX swihbwn jyl my< b<d kr
idE[ Kwlsw kWlyj, ‰I Am÷qsr ky i¤<. bwvw
hirikSwn is<G, ¤o. qyjw is<G qQww ¤o. inr<jn
is<G ko A<gRyj hkUmq ny igrÏqwr kr ilXw[
¤o. qyjw is<G qo bImwrI ky kwrxw irhw ho
gE, pr<qu Awp jI ko lMby smX qk jylXwZw krnI pVI[
25 jnvrI, 1926 e~. ko i¤<. bwvw
hirikSwn is<G ny Adwlq my< Ek bXwn A<gRyjI
my< pFæw, ijskw swrw<Sw hY :-''mY< hylI kI ¤Qwm julwe~, 1925 kI
ápIc kw hvwlw dykr bXwn dynw cwhqw hU<
ik mY<ny gu{ªwrw E#t bnwny my< emdwd kI
hY AOr mY< $æXwl krqw hU< ik Xh E#t
gu{ªwrw ¤b<Dw suDwwr lhr kI jæ}rI bwqy<
gurmiq zwn
pUrI krqw hY[ es kwnUn ky pws ho jwny
ky bwd sIDwI kwX~vwhI krny kI koe~ jæ}rq
nhI< rh jwqI, esilE is#K gu{ªwrw ¤b<Dw
ky sMb<Dw my< koe~ sIDwI kwX~vwhI nhI< k}<gw
AOr mY< e~mwndwrI qQww pUry idl sy E#t ko
Aml my< lw‚<gw[ hkIkq Xh hY ik mY<ny
phly sy hI p<Qw ko es pr Aml krny kI
ApIl kI hue~ hY[''
i¤<sIpl swihb ky bwd 19 ANX AkwlI
AguAo< ny Ek-dUsry ky bwd aTkr Adwlq my<
khw ik hmwrw BI vhI bXwn hY jo i¤<. bwvw
hirikSwn is<G kw hY[ es qrh 20 sÈjn
Apnw swmwn smytkr, irhwXI ¤wÎq kr ikly
sy bwhr Aw gE[ swry AkwlI AguAo< kI
irhwe~ ky aprw<q 14 mwc~, 1927 e~. ko
iSwromixw gu. ¤. kmytI kw jnrl smwgm
bulwXw gXw, ijsmy< is#K rihq mXw~dw inDww~irq
krny ky ilE sb-kmytI bnwXI gXI[ esmy<
i¤<. bwvw hirikSwn is<G v ¤o. qyjw is<G mu$X
}p sy Swwiml Qwy[ 30 ids<br, 1933 e~. ko
is#K rhu-rIq (rhn-shn) kmytI qQww
iSwromixw gu. ¤. kmytI kw ivSoˆw jnrl
ejlws bulwXw gXw, ijsmy< i¤<. bwvw hirikSwn
is<G BI Swwiml Qwy[
is#K gu{ªwrw E#t--1925 ky Anuswr
huE cunwv ky smX gu{ªwrw ¤b<Dw suDwwr
lhr ky AguAw do guto< my< b<t gE[ Awp
gutb<dI sy inly~p rhy qQww p<Qwk áv}p bnwE
rKny ky ilE hmySww ¤XËnSwIl v siŸX
rhy[ ids<br, 1933 e~. my< i¤<. bwvw hirikSwn
is<G qQww ANX is#K ¤oPysro< ny imlkr
gursyvk sBw bnwXI, ijskw mUl l@X p<Qwk
Ekqw v gutb<dI sy rihq jËQwyb<dk nyq÷Ëv
dynw Qww[ gursyvk sBw ny hI mwátr qwrw
52
nv<br
2013
is<<G jI ko siŸX is#K isXwsq sy kuC
smX ky ilE iknwrw krny kI slwh dI,
jo mwátr jI ny p<Qwk ihqo< my< ¤vwn kr
lI[ gursyvk sBw ªwrw hI mUl }p my< ‰I
gu{ gR<Qw swihb kw 'SwÑdwQw~' qYXwr krny ky
ilE kwX~ 1936 e~. my< Awr<B ikXw gXw, jo
1941 e~. my< sMpUxw~ huAw[ Xh 'SwÑdwQw~' cwr
Bwgo< my< iSwromixw gu. ¤. kmytI ªwrw inr<qr
¤kwiSwq ikXw jw rhw hY[
26 mwc~, 1949 e~. ko i¤<sIpl swihb
ny jËQwydwr ‰I Akwl q$æq swihb ko ivnqI
kI ik ‰I Akwl q$æq swihb pr drbwr
sjwny kI Awzw dI jwE[ drbwr kw ad`dySX
2 mwc~, 1949 e~. ko ‰I drbwr swihb my<
hue~ duG~tnw pr APæsos kw ¤wXiScq krnw
AOr p<Qwk mwmlo< pr ivcwr krnw Qww[
jËQwydwr mohn is<G nwgoky ny drbwr sjwny
kI Awzw dy dI[
26 PrvrI, 1955 e~. ko iSwromixw gu.
¤. kmytI kI kwX~kwirxwI kI mIit<g my<
gurmiq iltyöcr kI bFæoqrI ky ilE nXw
gurmiq iltyöcr Cpvwny hyqu slwhkwr bof~
inXq ikXw, ijsmy< bwvw hirikSwn is<G,
i¤<sIpl, is#K nySwnl kWlyj, kwidXw< sdáX
Qwy[ iSwromixw gu. ¤. kmytI kI Dwwim~k
slwhkwr kmytI ky BI bwvw hirikSwn is<G
sdáX Qwy, ijNho<ny ‰I gu{ gR<Qw swihb Cwpny
ky bwry my< ApnI irpot~ 24 A¤Yl, 1955
e~. ko pySw kI[
gu{ªwrw gjæt (p<jwbI-mwisk) me~, 1955
ky Anuswr iSwromixw gu. ¤. kmytI ky gq idno<
huE cunwv my< ‰Imwn mwátr qwrw is<G jI
@wyZ n<br 46 qQww 85 dono< áQwwno< sy
aMmIdvwr KVy huE Qwy[ Awp jI @wyZ n<br
gurmiq zwn
46 sy kwmXwb mwny gE AOr @wyZ n<br 85
ir#q ho gXw[ @wyZ n<br 85 sy bwvw
hirikSwn is<G, i¤<sIpl, is#K nySwnl kWlyj,
kwidXw<, ijælw gurdwspur sdáX, iSwromixw gu. ¤.
kmytI cuny gE[
kwX~kwirxwI ky ¤áqwv n<br 854, 24
A¤Yl, 1955 ky Anuswr s. muKiqAwr is<G
kwX~kwirxwI sdáX, iSwromixw gu. ¤. kmytI cuny
gE[ aNho<ny ËXwg-pZ dy idXw qQww ankI
jgh Awp jI kwX~kwirxwI sdáX cuny gE[
esI idn hI ¤áqwv s<$Xw 855 ky ªwrw
mwátr qwrw is<G jI, ADX@w, iSwromixw gu. ¤.
kmytI ky ËXwg-pZ dyny ky kwrxw ir#q áQwwn
kI pUiq~ hyqu s. Amr is<G dusw<J ny bwvw
hirikSwn is<G, kwX~kwirxwI sdáX kw nwm
qjvIjæ ikXw[ s. prkwSw is<G jI bwdl ny
eskI qwe~d kI, aprw<q Awp jI sv~sMmiq sy
AáQwwXI }p sy jnrl EkZqw qk iSwromixw
gu. ¤. kmytI ky ADX@w cuny gE[
¤áqwv s<$Xw 903, 24 A¤Yl, 1955
ky Anuswr pySw hony pr ¤vwn huAw ik ''is<G
swihb zwnI POjw is<G, jËQwydwr, q$æq ‰I
kysgFæ swihb ky Acwnk igrÏqwr ho jwny
ky kwrxw is<G swihb zwnI ¤qwp is<G,
jËQwydwr, ‰I Akwl q$æq swihb ko AáQwwXI
}p sy bqOr jËQwydwr, q$æq ‰I kysgFæ swihb
qbdIl kr idXw jwqw hY AOr enkI jgh
‰I Akwl q$æq swihb kI jËQwydwrI kI syvw
AáQwwXI }p sy jËQwydwr AÇCr is<G, gR<QwI,
‰I drbwr swihb, ‰I Am÷qsr inBwE<gy[''
esI qrh 7 julwe~, 1955 qk i¤<sIpl
bwvw hirikSwn is<G ny ADX@w, iSwromixw gu.
¤. kmytI kI syvw inBwe~[ ‰I drbwr swihb
pr AiSvnI kumwr ªwrw krvwE gE hmly ky
53
nv<br
2013
smX Xy sInw qwnkr KVy ho gE ik phly
muJy golI mwrI jwE[ iSwromixw gu. ¤. kmytI
my< ADX@wqw kw enkw smX bhuq kˆtdwXk
Qww[
3 ids<br, 1957 e~. ko jnrl ejlws
ky smX mwátr qwrw is<G jI ADX@w, i¤<.
bwvw hirikSwn is<G virˆT apwDX@w qQww ¤o.
ikrpwl is<G c#k Sory vwlw kinˆT apwDX@w
cuny gE[ 9 mwc~, 1958 e~. ko jnrl
smwgm bwvw hirikSwn is<G virˆT apwDX@w
kI ADX@wqw my< Awr<B huAw, ijsmy< p<Qw ky
¤is© ivªwn, ÛXw$Xwkwr, KojI, ilKwrI v
i¤<sIpl ¤o. qyjw is<G ky Akwl clwnw kr
jwny qQww mOlwnw Abul klwm Awjæwd kI
m÷ËXu pr Swok-¤áqwv pwirq ikXw gXw AOr
¤o. qyjw is<G kI qsvIr s. qyjw is<G smu<drI
hwl my< lgwny kw PYslw huAw[ aprw<q vˆw~
1957-58 e~. kw vwiˆw~k bjt pws ikXw gXw
qQww pwikáqwn my< rh gE gu{ªwro< kI XwZw
hyqu is#K ‰©wluAo< ky ilE suivDwwAo< vwlw
¤áqwv BI enkI hI ADX@wqw ky smX pwirq
huAw[ es jnrl ejlws ky smX iSwromixw
gu. ¤. kmytI ky 96 sdáX hwijær Qwy[
i¤<. bwvw hirikSwn is<G A<iqm smX qk
gu{-gR<Qw qk gu{-p<Qw ko smip~q rhy[ amR Br
kBI iksI pd-pdvI ky pICy nhI< Bwgy, biØk
sMmwinq pdivXo< pr syvw inBwny kw anko
sOBw^X ¤wÎq huAw[ Awp jI ªwrw kI ge~
p<Qwk syvwAo< kw sMmwn ‰I Akwl q$æq
swihb sy ivSoˆw }p my< ikXw gXw[ DwNXvwd
ky SwÑdo< my< i¤<sIpl swihb ny khw Qww ik
AkwlI dl jYsI p<Qwk jËQwyb<dI ko iksI BI
}p my< @wiq n phu<cwe~ jwE, esI my< hm sb
kI Blwe~ hY[ ¤o. i¤QwIpwl is<G (kpUr) ky
gurmiq zwn
54
bqwny ky Anuswr, kwXdy-Awjæm muhMmd AlI
ijnwh XUnIvis~tI, eslwmwbwd ky ¤o.-vwes
cw<slr fW. muhMmd XUsP AbwsI (jo gujrw<vwlw
my< bwvw jI ky Swwigd~ rhy Qwy) ny Awp jI ky
bwry my< Apny Ek kWnvokySwn Bwˆwxw my< khw
Qww ik ''bwvw hirikSwn is<G ‰I gu{ nwnk
dyv jI ky ¤muK is#K hY<, jYsy is#K ‰I gu{
nwnk swihb bnwnw cwhqy Qwy[''
1955 e~. my< ky<« srkwr sy rwjsI
bwqcIq krny ky ilE Eysy is#Ko< kI Ek
kmytI bnwXI gXI, ijsmy< i¤<. bwvw hirikSwn
is<G ko sdáX cun ilXw gXw[ es kmytI ny
as smX ky ¤Dwwnm<ZI p<ifq jvwhr lwl
sbmy< qumko hI phcwn<U!
hr Gtnw qv lIlw mwnU<!
Kud hI ho< kÁ~ÛX-km~,
pr, kqw~-Dwqw~ quMhI< ko jwn<U!
aÇc-Bwv @wxw Br ko Awqw[
pun: jgq my< alJw jwqw[
hr lo, hr lo mwXw jg kI,
k÷pw kro hy s<kt-Zwqw!
Anws#q iv†wXo< sy kr do!
Bi#q-Bwv qn-mn my< Br do!
Ek quMhwrw DXwn rhy bs,
bwkI sb eÇCwE< s<hr do!
injæqw-prqw sy ivhIn ho!
Ah<-Bwv sy ir#q-hIn ho!
lyn-dyn sy ‚pr aTkr,
Swu© Bi#q my< sb ivlIn ho!
2013
nyh} sy bwqcIq krnI QwI[ cwhy ik i¤<sIpl
swihb as smX s. hukm is<G ky invws
áQwwn pr idØlI my< Thry Qwy ik<qu vy iksI
mIit<g my< Swwiml nhI< huE[ 1960 e~. my<
p<jwbI XUnIvis~tI, pitXwlw ky synyt sdáX
nwmjd huE, pr<qu vy iksI BI mIit<g my<
Swwiml n huE[ vwáqv my< es smX qk bwvw
jI inly~p AváQww my< ivcrny lgy Qwy[
20 Agáq, 1978 e~. ko idØlI ky
sYink Aápqwl my< kuC smX bImwr rhny ky
aprw<q i¤<. bwvw hirikSwn is<G es nwSwvwn
s<swr ko Alivdw kh gE[
kivqwE<
Swu© Bi#q my< sb ivlIn ho!
nv<br
¤wQw~nwE<
inj god my< iv‰wm do!
qum pRBo rsrwj ho, Awn<d prmwn<d ho!
pRym }pw Bi#qdwqw, kwtqy sb b<Dw ho!
Ek qum hI inËX ho, bwkI sBI kw A<q hY[
Ek qum hI sËX Bgvwn, So†w mwXw-P<d hY!
hm quMhwry qum hmwry, AOr hm jwXy< khw<?
Cofæ dogy qum hmy< qo, TOr hm pwXy< khw<?
ho Bly Xh ávwQw~ myrw, pr XhI prmwQw~ hY!
h<U Swrxw mY< qo quMhwrI, bs XhI pu{†wwQw~ hY!
kb k÷pw kw boDw hogw, kb imlogy qum pRBo?
jo kmI-bwDww ho muJmy<, SwIGR qum asko hro!
AOr mq qfæpwAo Bgvn, dIn ko Ab
Qwwm lo!
hU< bhuq kmjæor mY<, inj god my< iv‰wm do!
-‰I pRSww<q AgRvwl, 40, bjirXw moqIlwl, brylI-243003 (a. pR.), mo. 94116-07672
gurmiq zwn
55
nv<br
2013
123456789012345
123456789012345
123456789012345
123456789012345
123456789012345
123456789012345
Kæbrnwmw
Amyirkw ky XUbw istI my< Kulgy w e<trnySwnl is#K syt
< r
‰I Am÷qsr : 4 A#qUbr : iSwromixw gu{ªwrw
¤b<Dwk kmytI ky ADX@w jËQwydwr Avqwr is<G
ny khw ik ivSv Br ky iviBº dySwo< my< bsqy
is#K Bwe~cwry ky sm@w Aw rhI musIbqo< ko
shj F<g sy hl krvwny qQww is#Ko< kI
phcwn sMb<DwI pV rhI BRw<iqXo< ko dUr krky
is#KI kI ¤cwr muihm ko ¤c<f krny ky
ad`dySX sy p<Qw kI isrmOr s<áQww iSwromixw gu.
¤. kmytI ªwrw Amyirkw kI átyt kylIPoin~Xw
ky ¤muK Swhr XUbw istI my< e<trnySwnl
is#K sy<tr Kolw jw rhw hY[
es sMb<DwI pZkwro< sy bwqcIq krqy
huE aNho<ny khw ik gq idno< iSwromixw gu. ¤.
kmytI ky virˆT apwDX@w s. rGUjIq is<G kI
AguAwe~ my< Ek cwr-sdáXIX vPæd, ijsmy<
mhwsicv s. suKdyv is<G BOr, kwX~kwirxwI
sdáX s. rij<dr is<G mihqw qQww ap sicv
s. prmjIq is<G Swwiml Qwy, ko XUbw istI my<
Byjw gXw Qww[ aNho<ny Amyirkw ky ¤is©
is#K s. dIdwr is<G (bY<s) ky swQw ivSoˆw }p
sy mulwkwq kI qQww anky ªwrw iSwromixw gu.
¤. kmytI ko XUbw istI my< By<t kI ge~ lgBg
13 EkV jmIn pr is#K sy<tr kI áQwwpnw
krny ky sMb<Dw my< anky swQw ivSoˆw qOr pr
ivcwr-ivmSw~ ikXw[ jËQwydwr Avqwr is<G ny
pZkwro< ko Xh BI jwnkwrI dI ik a#q
imSwn kI pUiq~ ky ilE iSwromixw gu. ¤. kmytI
ªwrw XU. Es. E. (Awe~. En. sI) ky lwB qhq
s<áQww p<jIk÷q krvwe~ ge~ hY, ijskI phlI
mIit<g krny ky aprw<q a#q s<áQww kw Kwqw
bY<k AWP Amyirkw kI XUbw istI bRw<c my< Kol
idXw gXw hY[ esky dOrwn aNho<ny Xh BI
bqwXw ik BivˆX my< a#q sy<tr is#K kOm
ko ivSv áqr pr Awny vwlI ¤ËXyk muiSkl
kw swQw~k hl inkwlny my< mu$X BUimkw Adw
krygw[ aNho<ny khw ik e<trnySwnl is#K
sy<tr sBI ivSvÛXwpI AwDwuink qknIko< sy
Xu#q hogw qQww is#KI ky ¤cwr my< Apnw
bhumUØX Xogdwn fwlygw[ aNho<ny Xh BI
bqwXw ik nv<br mwh my< XUbw istI my< gu{
nwnk pwqSwwh ky gu{pv~ ky sMb<Dw my< AwXoijq
ikE jw rhy mhwn ngr kIq~n ky dOrwn
iSwromixw gu. ¤. kmytI ªwrw s<swr kI sBI
¤muK BwˆwwAo< my< Cwpw gXw Dwwim~k iltöycr
bVy pYmwny pr muÏq bw<tw jwEgw[ es
iltöc
y r ko sBI dySwo< kI A<bi<y sXo< my< BI muhXY w
krvwXw jwEgw, qwik is#Ko< kI ivl@wxw
phcwn ky bwry my< duinXw ky ÈXwdw sy ÈXwdw
logo< ko jwg}k ikXw jw sky[ jËQwydwr
Avqwr is<G ny bqwXw ik XUbw istI my< áQwwipq
ikE jwny vwly e<trnySwnl is#K syt
< r ky
¤wQwimk ¤Vwv my< gurmiq sMb<DwI jwnkwrI,
gurmuKI kI pFæwe~, ‰I gu{ gRQ< w swihb ky pwTboDw kI jwnkwrI qQww sud< r dsqwr sjwny kI
isKlwe~ dI jwEgI[ esky swQw hI syt
< r my<
Alg-Alg smX pr is#K Dwm~ sy sMb<iDwq
mwmlo< sMb<DwI bVy áqr pr symInwr BI
AwXoijq ikE jwE<g[y aNho<ny bqwXw ik iSwromixw
gurmiq zwn
56
gu. ¤. kmytI ªwrw e<trnySwnl is#K syt
< r kI
sud< r v AwDwuink emwrq kw mwátr Îlwn qQww
n#Sww Awid qYXwr krvwkr jØd hI ivdySwo< my<
bsqI is#K s<gq ky shXog sy inmw~xw Awr<B
ikXw jwEgw qQww syt
< r kw iSwlwNXws PrvrI,
2014 my< ikXw jwEgw[
nv<br
2013
es Avsr pr s. hrjwp is<G sulqwniv<f,
sdáX, iSwromixw gu. ¤. kmytI, s. }p is<G qQww
s. sqbIr is<G sicv, s. mnjIq is<G injI
sicv ADX@w swihb, s. idljIq is<G Apr
sicv qQww s. ibjY is<G, s. jgjIq is<G v
s. prmjIq is<G ap sicv Awid apiáQwq Qwy[
‰I gu{ gR<Qw swihb ky pwvn áv}p phu<cwny Kwiqr
do AOr E. sI. bsy< qYXwr krvwe~ ge_
‰I Am÷qsr : 5 A#qUbr : ‰I gu{ gR<Qw
swihb ky pwvn áv}p dySw Br my< phu<cwny
Kwiqr iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI ny
swrI suivDwwAo< vwlI do AOr E.. sI. bsy< qYXwr
krvwe~ hY<[ en bso< kI jw<c-pVqwl krqy
huE jËQwydwr Avqwr is<G, ADX@w, iSwromixw
gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI ny bqwXw ik ‰I gu{
gR<Qw swihb ky pwvn áv}p lykr jwqy smX
mXw~dw ko mu$X rKqy huE en bso< my< ¤ËXyk
pwvn áv}p ky ilE Alg-Alg kYibn qYXwr
krvwXw gXw hY[ asky ‚pr gd`dw lgw huAw
hY<[ ¤ËXyk bs my< 350 pwvn áv}p Ek hI
smX ly jwny kI suivDww bnwe~ ge~ hY[ Xy bsy<
pUrI qrh sy vwqwnukUilq hY< qQww hwe~föoilk
hY<[ en bso< my< pwvn áv}p lykr jwny vwly
km~cwirXo< ky ilE 10 sItwy< kw Alg sy ¤b<Dw
hY[ aNho<<ny bqwXw ik enmy< svwr hoqy smX
iKVkI my< hI hwQw-pYr ávÇC krny ky ilE
pwnI kI tY<kI BI aplÑDw hY[
‰I Am÷qsr : 6 A#qUbr : Aw<DwR ¤dySw ky
ivjXwngrm Swhr my< hmlwvro< ªwrw gu{ªwrw
swihb pr hmlw krky ‰I gu{ gR<Qw swihb ky
pwvn áv}p qQww pIVw swihb ko sVk pr
rKkr Awg lgw dyny kI Gtnw kI s$q
SwÑdo< my< in<dw krqy huE iSwromixw gu{ªwrw
¤b<Dwk kmytI ky ADX@w jËQwydwr Avqwr is<G
ny esko in<dnIX kwX~vwhI bqwXw hY[
jËQwydwr Avqwr is<G ny khw ik hmlwvro<
ny phly vhw< bsqy AØps<$Xk isklIgr
is#Ko< ky pirvwro< ko inSwwnw bnwqy huE
anky Gro< kI qoV-PoV kI, bÇco< ky swQw
mwrpIt kI qQww bwd my< gu{ªwrw swihb pr
hmlw kr idXw[ es iGnOnI Gtnw ky kwrxw
duiKq is#Ko< ky mn my< BwrI roˆw hY[ aNho<ny
bqwXw ik aNho<ny Bwrq ky ¤Dwwnm<ZI fW.
mnmohn is<G qQww Aw<DwR ¤dySw ky mu$Xm<ZI
En. ikrn kumwr ry¦I ko pZ ilKkr mw<g
kI hY ik doˆwI ÛXi#qXo< ky iKlwP SwIGR v
s$q kwnUnI kwX~vwhI kI jwE qQww vhw< bsqy
is#Ko< kI jwn-mwl Ev< gu{ªwrw swihbwn kI
sur@ww ky pu$qw ¤b<Dw ikE jwE<[
Aw<DwR ¤dySw my< Gitq Gtnw Aiq in<dnIX : jËQwydwr Avqwr is<G
i¤<tr v piÑlSwr s. dlmyG is<G ny goØfn AwPsyt ¤ys, gu{ªwrw rwmsr swihb, ‰I Am÷qsr sy Cpvw
kr mwilk iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI ky ilE kwXw~lX, iSwromixw gu{ªwrw ¤b<Dwk kmytI, ‰I
Am÷qsr sy ¤kwiSwq ikXw[ pRkwiSwq krny kI iqiQw : 01-11-2013

Documentos relacionados

10 Oct 2012.pmd

10 Oct 2012.pmd ho skqI QwI ik g÷háQw Dwm~ n ApnwXw jwXy, lyikn gu{-hu#m AQwvw gurmiq jIvn-Xui#q kw sËkwr krqy huE, asko sr-Aw Leia mais

Hukamnama July 10, 2003

Hukamnama July 10, 2003 SR. gurbKS isMG kwlw A&gwnW ny AwpxIAW pusqkW iv~c Anyk QweIN KMfy bwty dy AMimRq, SRI gurU gRMQ swihb pRqI gurqw dI Srdw- Bwvnw Aqy hor keI grumiq isDWqW iv~c rol -Gcolw pwaux dw koJw jqn kIqw hY[...

Leia mais