Alergikoentzako jatetxeak - Revista
Transcrição
Alergikoentzako jatetxeak - Revista
bazkide kontsumitzailearen aldizkaria XXXVII. urtea - IV. aroa - 165. alea ekaina 2012 • www.consumer.es elikadura osasuna Erosketa gida: galletak Amatasunaren aztarnak Haurren elikaduran agertu behar ez luketenak Iraungitze data eta kontsumo data gomendatua Errezetak: ogitartekoak eta mokadutxoak Eroski NATUR oilaskoa Alergikoentzako jatetxeak: eskaintza urria da, arazoa puzten doan ZUZENDARIA: Alejandro Martínez Berriochoa Zuzendari ordea: Maria Hoyos erredaktoreen burua: Rosa Cuevas erredakzioaren eta webguneko edukien koordinatzaile a: Miren Rodríguez euskarazko edizioa: Irati Jimenez eta Arkaitz Goikoetxea banaketa: Rosa Cuevas “SAKONEAN” ikerketa: EROSKI CONSUMER-eko taldea Arduraduna: Rosa Cuevas Diseinua eta elaborazioa: Jaime Parra, Victoria Herrero, Cristina Leciñana eta Carlos Crespo ONGIZATEA ETA EGUNEROKO BIZITZA aurkibidea 12 EROSKI-RI BURUZKO INFORMAZIOA: Erredakzioa: Rosa Cuevas eta María Huidrobo Interpretazioa eta zabalkundea: Laura Azuara, Gentzane Abaroa, Alexia Larrea eta Marian Caballero. 12 GALLETAk Asko eta askotarikoak daude eta ez da erraza komenigarriena zein den aukeratzea BESTELAKO EDUKIAK: Irudietan: Rubén García Teknologia berriak: Jordi Sabaté Elkarrizketa: Azucena García Elikadura: Maite Zudaire Osasuna: Montse Arboix eta Marta Chavarrías Etxeko ekonomia: Pablo Pico Rada 32 ESkoletako menuak: hobetu al dute kalitatea? 4 teknologiaberriak ERABILERA PROBA 6 eskubideak 8 interesatuzaiguna 10 nutrizioanadituak 22 sakonean ALERGIKOENTZAKO menuak 28 elkarrizketa ELSA PUNSET 165 txostenak: 18 elikadura / haurren elikaduran egon behar ez luketenak 20 etxeko ekonomia /zenbaki gorriak 36 elikadura /iraungipen data eroski 44 EROSKI animalien ongizateari buruzko errege dekretua betetzen dugu 48 Eroski NATUR oilaskoa 50 eroski consumer galizierazko aldizkaria ere, paperean DiseiNUA ETA MaKetaZIOA: DUPLO comunicación gráfica (www.duplo.com.es) Argazkiak: Rubén García Ilustrazioak: Luis Demano Fotomekanika: Lithos Impresioa: MCC Graphics EROSKI CONSUMERren erredakzioa eta administrazioa: Eroski Argitalpenak. San Agustin auzoa, z/g. 48230 Elorrio (Bizkaia) Telf: 946 211 487_Faxa: 946 211 614 Lege Gordailua: TO-1848-1997 • ISSN: 1138-3887 32 Inkesta egin dugu 1.600 jatetxetan alergikoek edo intolerantziaren bat dutenek kanpoan jateko ze aukera duten jakin nahi izan dugu 22 40 ERREZETAK. Sandwich eta bokadillo berezi-bereziak. bazkide kontsumitzailearen aldizkaria Editorea: EROSKI S. Coop. EROSKI FUNDAZIOAREN babesarekin • 2012ko ekaina - 165. zenbakia. 15.350 ale www.consumer.es EROSKI CONSUMER Eroski-ren bazkide kontsumitzailearen aldizkaria da. Eroski kooperatiba (Eroski-ren berezko kide eta sustatzailea) kontsumitzaileen elkartea da eta 25 urte baino gehiago daramatza kontsumitzaileei informazioa ematen, informazioa eta hezkuntza momentu bakoitzean zer komeni zaien aukeratzen jakin dezaten. EROSKI CONSUMER aldizkariak zerbitzu eta ondasunen kontsumitzaileei aitortzen zaizkien eskubideak defenditzen ditu eta eskubide horien berri ematen die, urratzen direnean kontsumitzaileek erantzunkizunak eska ditzaten. EROSKI CONSUMER kontsumo iraunkorrarekin konpromezua duen komunikabidea da eta ingurumenari egiten zaieon kaltea gutxitu behar dela aintzat hartzen du. EROSKI CONSUMER aldizkariak Eroski-k gizarte erantzunkizunaren arloan egiten duenaz informazioak argitaratzen ditu, Eroski markako produktuen inguruan ere bai eta, noizean behin, Eroski-k bere bazkide eta bezeroentzat interes handiko jotzen dituen albisteen berri eman dezake. Difusión controlada por: 48 Eroski NATUR oilaskoa. Landarejatorriko pentsuak jaten dituzte Eroski NATUR oilaskoek, arto ugariz hornituta daudenak. Teknologiaberriak erabilera proba Berehalako mezularitzako hiru aplikazio iPad-arentzat IM+ Pro da aplikaziorik osatuena, Imo.in-ek funtzionaltasuna lehenesten du eta BeejiveIM-ek konfigurazio-aukera gehiago eskaintzen ditu Komunikazioari lotu-lotuak daude teknologia berriak, eta nagusiki horretarako erabiltzen dira tabletak ere. Berehalako mezularitza-zerbitzuak izugarri hedatzen ari dira, merkatu gero eta handiagoa dute, batez ere gailu mugikorretan erabiltzeko aplikazioek arrakasta handia lortu dutelako. Eta are handiagoa lortuko dutelako: berriki argitaratu den ikerketa batek dioenez, datozen bost urteetan hirukoiztu egingo da berehalako mezularitza-zerbitzuen erabilera gailu mugikorretan (tabletetan eta telefono adimendunetan), eta 1.300 milioi erabiltzaile baino gehiago izango dituzte. EROSKI CONSUMERek erabilera-proba bat egin du berehalako mezularitza zerbitzuen artean, eta iPad tabletan erabiltzeko diren hiru aplikazio alderatu ditu, bakoitzak zer-nolako alde onak eta txarrak dituen jakiteko. Hauxe da onena... • Solaskideen agendako erabiltzaileekin mezuak partekatzeko (bidali/jaso): IM + Pro • Berehalako mezularitza-zerbitzu bateragarri asko edukitzeko: IM+ Pro • Aplikaziotik bertatik nabigatzeko: IM+ Pro • Bigarren mailan edo egonean konektatuta egoteko: BeejiveIM • Solaskideek aurkitzeko moduan egoteko eta multimedia-mezuak bidaltzeko: IM+ Pro eta BeejiveIM • Solaskideak bateratzeko: BeejiveIM 4 IM+ Pro Onena: Ingurune grafikoa. Txarrena: Saioa berez ixten da, aldi batez erabili gabe edukiz gero. iPad tabletarentzat, doako bertsio bat eta ordaindu beharreko bat eskaintzen ditu (azken hori aztertu du EROSKI CONSUMER aldizkariak). 7,99 euro kostatzen da Pro bertsio hori, eta berehalako mezularitzazerbitzu ugari jartzen ditu erabiltzailearen eskura: Facebook, MSN/Live Messenger, Skype, Google Talk, Yahoo!, AIM/iChat, ICQ, MySpace, Twitter, Jabber, eta horietaz gain, Txinako eta Errusiako mezularitzazerbitzu eta gizarte-sare batzuk ere bai. Bere nabigatzailea dauka, solaskideek mezularitza bidez partekatzen dituzten loturak irekitzeko, Safarira sartu beharrik gabe (eragiketa deserosoa da hori iPadean). Ordaindu beharreko bertsio hori bateragarria da hainbat sistema eragilerekin: iOS, Android, Blackberry, Windows Phone, Symbian S60, WebOS eta Javan oinarritzen diren telefonoak. Erabiltzaileek eskuz sar dezakete mezularitza-zerbitzu bakoitza aplikaziora, edo, bestela, kontu bat sor dezakete Plus.im zerbitzuan, eta kontu guztiak bateratu erregistro bakar batean. Plus.im izeneko zerbitzu horrek ere badu berehalako mezularitza-zerbitzu bat, eta nabigatzailetik bertatik sar daiteke hara. Gainera, IM+ Neighbors zerbitzuan ere erabil daiteke kontu hori, zeinak aukera ematen baitu bakoitzaren solaskideak hurbiltasunaren arabera kokatzeko. IM+ zerbitzuak WhatsApp-en antzeko mezularitza-zerbitzu bat dauka, Beep izenekoa, eta horri esker, testu-mezuak, bideoak, ahots-mezuak eta argazkiak parteka daitezke erabiltzailearen telefonoan sartuta dagoen edozein solaskiderekin. Era horretan, solasaldi bat abiatzeko, solaskideak ez dira eskuz eta banaka-banaka sartu behar IM+ zerbitzuan. iPad-ak ez du uzten SMSrik jasotzen, nahiz eta baduen 3G modelo bat, SIM txartelekin bateragarria dena. Beraz, iPad-ean zerbitzu hori erabiltzeko, SMSak jasotzeko gai den telefono mugikor baten zenbakia emanez erregistratu behar da. Ondoren, IM+ Beep-ek aktibatze-kode bat bidaltzen du zenbaki horretara, erabiltzaileak kontua abiaraz dezan iPad-arentzako aplikaziotik. Imo.in Onena: Doako aplikazioa da. Txarrena: Konfiguratzeko eta pertsonalizatzeko aukera gutxi ematen du. Berehalako mezularitza-zerbitzua ematen duen aplikazio hau honako sistema eragileekin erabil daiteke: iOS, Android, Blackberry eta Symbian. Gainera, beste bertsio bat ere badu, nabigatzaileetatik sartzen uzten duena. iPad-arentzako eskaintzen duen bertsioa doakoa da, eta zerbitzu horien erabiltzaileek gehien nahi izaten dituzten funtzioak eskaintzen ditu. Beraz, oso aukera ona da erraz erabiltzeko aplikazio bat nahi dutenentzat. “Link” izeneko aukera baten bidez, lotu egin daitezke erabiltzaileak dauzkan mezularitza-kontu guztiak. Era horretan, zerbitzu batean saioa abiarazten duenean, abian jarriko ditu hari atxikitako gainerako kontu eta zerbitzuetakoak ere. Aukera hori nahi denean ken daiteke. Imo.in zerbitzuak konfigurazio-aukera gutxi ematen ditu, nahiz eta garrantzi handikoak diren erabiltzaileentzat, pribatutasunari eta solasaldien kudeaketari eragiten baitiote. Honako hauek dira aipagarrienak: solasaldi guztien historia gordetzeko aukera ematen du, baita zerbitzuen pasahitzak ere, eta emotikonoak erakusteko modua ere ematen du. Azkenik, aplikazio honekin, saio bat abiatu eta 72 orduz eduki daiteke zabalik baina bigarren mailan (ez du uzten aurrez denbora-tarte jakin bat ezartzen). BeejiveIM Onena. Erraz kudeatzen dira mezularitza-kontuak. Txarrena. Ez dauka doako bertsiorik. Aplikazio hau iOS, Android eta Blackberry sistema eragileetan erabil daiteke. iPad-arentzako bertsioa 7,99 euro kostatzen da eta ez du eskaintzen doako aukerarik. Ordaindutako bertsio horrek, dena den, doan eskura daitezkeen beste bertsio batzuekin alderatuta, ez du aparteko abantailarik eskaintzen: IM+ zerbitzuaren oinarrizko bertsioarekin edo Imo.in zerbitzuarekin, zeina proba honetan erabili dugun. Bestalde, BeejiveIM bateragarria da berehalako mezularitza eskaintzen duten zerbitzu eta protokolo nagusiekin: Google Talk, Windows Live Messenger, Yahoo! Messenger, Facebook Chat, AIM, Jabber eta MySpace IM. Zerbitzu hau oso erraz erabiltzen da, eta sistemak egonkortasun orokor ona dauka; horri esker, azkar eta modu eraginkorrean konektatzen da berehalako mezularitza-protokolo eta -zerbitzuetara. Zerbitzu honen alde esan beharra dago konfiguratze-aukera asko dituela. Horien artean, bada bat aski interesgarria, aukera ematen baitu berehalako mezularitzazerbitzuetako solaskideak eta norberaren agendan ageri direnak bateratzeko. Ez dauzka, ordea, pribatutasunarentzat oinarrizko jo daitezkeen aukera batzuk: zerbitzu jakin bateko pasahitza berez gordetzeko aukera, esaterako. Zerbitzu honek aukera ematen du aurrez zehazteko zenbat denboran eduki nahi dugun saioa egonean edo bigarren mailan, behin abiarazi eta gero: bi ordukoa izan daiteke gutxieneko aldia, eta zazpi egunekoa gehienezkoa. Gainera, pertsonalizatze-mezu bat ere konfigura daiteke saioa desaktibatzen denean edo egonean sartzen denean.// 5 Eskubideak Zoruen eta sabaien klausulak Hipoteka bat kontratatu eta behar baino 289 euro gehiago ordaintzen ditu hilean Sei eguneko bidaia bat eta txango batzuk kontratatu genituen lau senar-emaztek, eta hotela ere hartu genuen, mantenu osoarekin. Abiatu baino lau egun lehenago, bidaia-agentzian guztia ordainduta zegoela, nire senarra erori egin zen. Larrialdietara eraman, eta hamabost egunez atseden hartzeko agindu zioten. Egun horretan bertan deitu nuen agentziara, baina ez zeuden. Hurrengo egunak ere jai ziren, Aste Santuagatik. Beraz, agentziak emandako informazio-telefonora deitu nuen, baina komunikatzen ari zen beti edo telefonoa hartu eta itxaronarazi egiten zidaten, inolako erantzunik gabe; hori ikusita, hotelera deitu nuen zuzenean. Han esan zidaten haiek ezin zutela deus ere egin. Bat eta beste, abiatzeko egunean bertan lortu nuen bidaia ezeztatzea, bidaiaagentziara bertara joanda. Dirurik ez digute itzuli, oso berandu ezeztatu dugulako bidaia. Hilabeteak daramatzagu erreklamazio honekin, eta bidaia-agentziak bereari eusten dio. Ba al dugu eskubiderik dirua itzul diezaguten, zati bat besterik ez bada ere? Bezeroei erantzuteko telefono-zerbitzuan izan diren gabezien erruz ezeztatu duzu bidaia hain berandu, eta hori froga dezakezue, neurri batean behintzat, telefono-fakturak aurkeztuta, non agertu behar duten hotelera egindako deiak eta hain luzaro norbaitek erantzuteko zain egin zenituztenak. Bidaia konbinatu bat abiatu baino hiru egun lehenago ezeztatzen denean –zuek hala egiten saiatu zineten–, bidaia-agentziek itzuli egin behar dute bezeroak ordaindu duen dirua, % 15 kenduta; zigor horixe ezar diezaiokete, eta kudeaketa- eta ezeztatze-gastuei dagokien ordaina ere eska diezaiokete, halakorik baldin balego. Zuena, hala ere, ezinbesteak bultzatuta gertatu da. Bidaia Konbinatuak arautzen dituen legeak, Pertsona batek auzitara jo zuen, eta hipotekak zekarren zoru-sabaien klausula baliogabetzeko eskatu zuen eta 3.176 euro itzul ziezazkiotela, horixe ordaindu baitzuen zegokion baino gehiago. Kontsumitzaile horrek argudiatu zuen klausula hori gehiegizkoa zela, ez ziotela informaziorik eman eta hitzartutako interesa ordaindu beharrean (Euriborra + 0,75), behar baino 290 euro gehiago ordaindu zituela ia. Eta irabazi egin zuen epaiketa. Palma de Mallorcan, Merkataritza arloko 2. Auzitegiak 2012ko otsailaren 2an emandako epaian, hauxe ageri da: klausula horiek legezkoak izan daitezen, informazio egokia eman behar dela aurrez, eta ulertzeko moduan idatzia egon behar dutela. Kasu jakin honetan, klausula neurrigabekoa eta gehiegizkoa zela azpimarratu zuen, “gehiegizko muga” % 28ko interes bidegabe eta lukurreriazkoetan baitago. Auzitegiak emandako epaiak argi adierazi zuen kasu honek ezin hobeki islatzen duela kreditu-erakundea eta kontsumitzailea ez direla egon maila berean eta erakundeak boterekeriaz jokatu duela. uztailaren 6ko 21/1995 delakoak, zera esaten du: erabiltzaileak nahi duenean uko egin diezaieke eskatu edo kontratatu dituen zerbitzuei, eta eskubidea izango du ordaindu duen dirua eskuratzeko, baina kalte-ordaina eman beharko dio antolatzaileari edo xehekariari, non eta bezeroak ez duen uko egiten ezinbesteak bultzatuta. Zuei, beraz, ordaindu duzuen guztia itzuli behar dizuete. Gure gomendioa da Kontsumo Bulego batera joan zaitezela eta azken erreklamazio frogagarri bat egin dezazula handizkariaren eta xehekariaren aurka, eta eskaria onartzen ez badute, abokatu batengana joan zaitezela, gaia auzibidean jartzeko. // Etxean kalteak, hornidura elektrikoa eteteagatik Ordenagailua eta ‘home cinema’ hondatu zaizkio Argindarra ordu eta erdiz eten, eta berriz argia etorri zenean, kalteak jasan zituzten gizon baten ordenagailuak, inprimagailuak eta ‘home cinema’k. Aseguruak 2.660 euro ordaindu zizkion kalteengatik, eta salaketa jarri zuen argindar-enpresaren aurka. Balear uharteetako Probintzia-Auzitegiaren iritziz (2012ko otsailaren 15ekoa da epaia), frogatuta geratu zen tentsio-gorabeherak izan zirela zerbitzua berriz abiaraztean, eta horrek eragin zituela matxurak; eta higiezin bereko beste gailu batzuk hondatu ez baziren, fusibleen kalibreagatik izan zela, nahiz eta gailu batzuk besteak baino sentiberagoak izan horretan ere. Kontsumitzaileen Legeari jarraiki, Auzitegiak kalteak ordainarazi zizkion argindar-enpresari, eta oroitarazi zuen zerbitzu-emaileak direla kontsumitzaileei sortzen zaizkien kalteen arduradun, non eta ez duten frogatzen ongi bete dituztela araudiak ezarritako eskakizunak eta betebeharrak, eta zerbitzuaren izaerak galdegiten dituen zaintza-lanak. Ordenagailu eramangarri bat erosi nuen saltoki handi batean. Bi hilabete igaro, eta ordenagailua ez zen pizten, eta saltokira eraman nuen. Frogagiri bat eman, eta esan zidaten Madrilera bidali behar zutela, han daukatelako zerbitzu teknikoa. Handik hilabete batera, zerbitzu teknikotik deitu zidaten, ordenagailuari zer gertatu zitzaion galdezka. Bi hilabete eta erdi pasatu dira, eta ez dut ezeren berririk. Dendan, itxaroteko esaten didate. Zer egin dezaket? Kontratuz kanpoko errua Ustekabean itxi zaizkio banku bateko ate mekanikoak DUDA LEGALAK [email protected] Gure iritziz, ez zenuke itxaron behar. Erreklamazio bat bidali behar zenuke burofax bidez, edo saltokira joan eta erreklamazio-orri bat bete. Bi hilabete eta erdi denbora gehiegi da bermea daukan gailu bat konpontzeko, eta susma liteke ez dagoela hura konpontzerik. Kontsumitzaileen Legeak dioenez, produktuak akatsen bat daukanean, kontsumitzaileak eskubidea du aukeratzeko zer nahi duen: matxura konpon dezatela edo produktu berria eman diezaiotela. Betiere, zentzuzko epe baten barruan eta kontsumitzaileari eragozpen handirik sortu gabe. Zuk frogagiria daukazu, eta han agertzen da ordenagailua 6 noiz utzi zenuen saltokian; bermeak bi hilabete eta erdi daramatza etenda, eta bermealdiaren lehen sei hilabeteetan dago gailua. Aldi horretan, legearen arabera ziurtzat ematen da ordenagailua akats eta guzti etorri zela, eta gertaerek eta frogek erakusten dutenez, zure erreklamazioak aurrera egiteko aukera asko dauzka auzitara joz gero. Dena den, lehenik eta behin, produktua alda diezazutela eskatu behar duzu edo dirua itzul diezazutela, Bermeei buruzko Legeak hala esaten duelako. Zure erreklamazio ez balute aintzat hartuko, auzitara jo behar zenuke. // Epaiak Aholkularitza Legearekin zerikusirik duen dudarik izanez gero, emaila bidali dezakezu aldizkari honetara. Kasu bakoitzaren aukerak aztertu ondoren, EROSKI CONSUMERen zerbitzu juridikoek gehien komeni den aholku juridikoa emango dute. Hala ere, orientabidea baino ez dute eskainiko. Lege kontuak konplikatuak dira eta epaian zein epaibidean eragiten duten era askotako elementuak hartu behar dira kontuan, kasuan kasu. Gogoratu, bestetik, kasu bakoitzari emango zaion erantzun bakarra orrialde hauetakoa izango dela. ANTZEKO KASUETAN, EPAIAK DESBERDINAK IZAN DAITEZKE Atal honetan era askotako zerbitzu eta hondasunei buruzko epaiak jaso ditugu, kontsumitzaileen intereseko izan daitezkeelakoan. Baina epaiak ematerako orduan ezin dira bi kasu, antzekoak izanagatik ere, bere horretan konparatu eta epaia berdina izango dela pentsatu. Kasu bakoitzean dauden frogak, alde bakoitzaren egoera zehatzak eta epaimahaiaren osaerak, besteak beste, halako edo bestelako epaiak ematea eragingo du. Erabiltzaile bat lurrera erori zen aurrezki-kutxa batean sartzen hasi eta ate automatikoek jo zutenean. Kalte-ordaina eman ziezaioten, auzitara jo zuen, eta irabazi egin zuen. Albaceteko Probintzia Auzitegiak hauxe esaten du 2012ko otsailaren 7an emandako epaian: Kontsumitzailearen Legeari jarraiki, ustezko erruduntasuna egotz dakieke era horretako mekanismoak ustiatzen dituztenei, batez ere adineko jendea ibiltzen den lekuetan badaude, pertsona horien erreflexuak apalduta egon daitezke eta. Sistema mekanikoa edo elektronikoa darabilen sarbide bat erabiltzea eta ustiatzea arrisku-elementu bat da, baina ezin daiteke jo bizitzan egokitzen diren beste hainbat arriskuren parekotzat, zeinetan erabiltzaileek arreta berezia jarri behar duten, ez dagoelako haien esku sistemak funtziona dezan edo funtziona ez dezan. Kasu honetan, oinezkoa pasatzen ari zela atea automatikoki itxi izanak adierazten du sistema ez zebilela ongi, eta erabiltzaileak ez zuen zertan frogatu zerbaitek huts egin zuela bera handik igarotzerakoan. 7 Egin gure adiskide eta jarrai gaitzazu Sarean interesatuzaiguna Irakurlearen txokoa -en nabarmendu da: Esne tantarik ere ez Behi-esnea elikagai arazotsua da jende askorentzat: batzuek intolerantzia dute laktosarentzat (esneak berez duen azukrea da), eta beste batzuei alergia eragiten die kaseinak, behi-esneak daukan proteinarik alergenikoenak, alegia. Jakin nahi izan dugu Facebook-eko gure lagunek arazorik izan ote duten behi-esnea dietatik desagerrarazteko garaian: Neus Elcacho Rovira: Ez da batere zaila. Nik egin dut, nahiz eta ez izan alergikoa. Kaixo, Neus! Mila esker zure ekarpenagatik. Ba al duzu errezetaren bat edo gomendioren bat? :) Espezialista batengana joatea. Malena Martin: ez da erraza, zeren etiketei ongi erreparatzen badiezu, ohartzen baitzara gutxien uste zenuen elikagaiak ere baduela laktosa: hestebete askok, zorroko patata frijitu zaporedunek… eta jatetxeetan ia ezinezkoa da kontrolatzea. Zeliakia Digestio-eritasun kronikoen artean, zeliakia da hedatuena Espainiako Estatuan, baina ez zaio ematen behar den garrantzirik. Infografia baten bidez, eritasun horren arrazoiak, diagnostikoa eta tratamendua zein diren azaldu dugu Facebook-en, eta erabiltzaileei galdetu diegu ea haietako inor zeliakoa ote den edo inguruan ba ote duten zeliakorik: Pilar Sanchez Lopez: Bai, gure alaba zeliakoa da. Mila esker zabalkunde-lana egiteagatik. Carolina Di Pasqua Fernandez: Nire lagun bat eta lankide bat zeliakoak dira. Haiekin partekatzen dut informazio hau. -en nagusi izan dira: Twitter gizarte-sarean ere bete-betean ari da EROSKI CONSUMER (@eroskiconsumer eta @ECONSUMERma sortu ditu, azken hori ingurumen-gaiez aritzeko). Hona hemen iruzkin gehien izan dituzten hiru gaiak: 1. “Ikaskuntza-arazoak” monografikoan, eskola-porrota nola antzeman, arreta nola hobetu eta beste hainbat gai 2. Ezintasunen bat duten pertsonentzako lan-atariak 3. Munduko 15 ibilgailu elektrikorik azkarrenak Nola aurre hartu heriotza gehien eragiten duten gaitzei: bihotzeko eritasunak Haur apetatsuak: arazoari aurre egiteko aholkuak Nire txakurrak ez du maite ematen diodan janaria Nola erabili gizarte-sareak ingurumena hobetzeko Bihotzaren Espainiako Fundazioak (FEC) oroitarazten du bihotz-hodietako eritasunek eragiten dutela heriotza gehien herrialde aurreratuetan; Espainiako Estatuan, adibidez, heriotzen % 31,2 eragiten dituzte. Horien % 90, ordea, saihestu egingo lirateke, baldin eta arrisku-faktoreak identifikatuko balira, faktore horiek, gehien-gehienean, aldatzeko modukoak izaten baitira eta, beraz, baita aurreikusteko modukoak ere. Gainera, ez dute eragiten modu isolatuan, batzuk besteekin konbinatuta baizik: kolesterol handia hipertentsioarekin, diabetesarekin eta gizentasunarekin. Espezialisten esanetan, hiru zutabe nagusi daude eritasun kronikoei eta ezintasun-sortzaileei aurre hartzeko eta horien bilakaera atzeratzeko: ariketa fisikoa neurrian eta modu jarraituan egitea, elikadura orekatua egitea eta ohitura kaltegarriak baztertzea (tabakoa eta alkohola, adibidez). Dena den, pertsona batek zenbateko arriskua eduki dezakeen kalkula liteke zenbait alderdi aintzat hartuta: odol-analisia, arteria-presioa, adina, gorputz-masaren indizea eta sabelaldeko perimetroaren neurria. Ohikoa izaten da haurrek jokabide apetatsuak edukitzea bizitzako uneren batean. Bada modua egoera horiek zuzentzeko, baina, horretarako, egoera hori sortu duten jokabide desegokiak moldatu behar dira. Hona hemen espezialistek ematen dituzten zenbait aholku, haur batek apetatsu izateari utz diezaion edo apetatsu bihur ez dadin: - Erakutsi behar zaio sortzen zaizkion apeten ondorioak eramaten: haurrak ulertu egin behar du zer den apeta eta zer den beharrizana. - Garaiz jarri behar dira arauak eta mugak: haurrei lagungarri gertatzen zaie zer egin behar duten eta zer ez jakiteko. Zenbat eta lehenago finkatu, hainbat hobeki ulertuko dituzte. - Desbideratze-teknika: beste aukera bat bilatzea da, haurraren apetari erantzuten ez diona, baina harentzat erakargarria izango dena eta apeta ahantzaraziko diona. - Irizpide bateratua: garrantzitsua da bi gurasoek modu berean joka dezaten apetak saihesteko heziketalanean. Txakurren elikadura aldatu egiten da bizitzako aro batetik bestera. Haren adinari, arrazari eta neurriari dagokien pentsua jaten duela ziurtatu beharra dago, horrela lortuko baitu osagai egokiak barneratzea eta txakur osasuntsua eta zoriontsua izatea. Hona hemen aholku batzuk, animaliak ongi jan dezan laguntzeko: - Txakurrari une bakoitzean gehien komeni zaion pentsua hautatu behar da, kalitatezkoa beti. Adina, neurria eta arraza hartu behar dira kontuan. Albaitariari galdetzea da onena. - Bota ur bero pixka bat txakurraren kroketei. Usaina bizituko zaie eta erakargarriagoak egingo zaizkio. - Pentsua eta latako janaria nahastea erabakiz gero, kalitatezko osagaiekin egina dagoena hautatu behar da, eta neurrian eman behar zaizkio latako horiek, txakurra gizendu egin daiteke eta. - Ez eman janari hondarrik. Horietara ohitzen bada, ez du nahiko bere janaririk. - Erabili jogurt natural pixka bat. Osasungarria da. Hala ere, beti saiatu behar da txakurrak bere janaria jan dezan, gehigarririk gabe. Gizarte-sareek iraultza ekarri dute teknologia berrien arlora. Ate asko ireki dituzte, eta ingurumenaren alde egiteko ere balio dezakete. Hona hemen adibide batzuk: - ‘Hashtag’-ak eta joerak sortu (eta parte hartu). Ingurumen-gaiek leku gehiago har dezaten, hashtag direlakoak sor daitezke Twitterren, ezkerrean # ikurra daramaten hitzak, gainerako erabiltzaileek jarrai ditzaten, eta norberak parte hartu ere egin dezake. Egokiak izan daitezke #ingurumena, #birziklatzea edo #kutsadura hashtagak, adibidez, Planetaren Ordua eta gisako ekimenak sustatzeko (#planetaren ordua edo #earthour). - Eragin handiko kontuei jarraitu eta ingurumenaren alde egin dezatela eskatu. Herritarrek modu zuzenagoan jarrai diezaiekete eragin handiko pertsona publiko, enpresa edo erakundeei, eta eskariak egin ditzakete, ingurumenaren alde lan gehiago egin dezaten. Zenbat saretan, adibidez, sinadurak biltzen dituzte, desegoki jotzen dituzten ekintzen arduradunei bidaltzeko; hor daude, esaterako, Change izenekoa edo Actuable (gaztelaniazko bertsioa da). Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/mascotas Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/ingurumena Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/osasuna Hementxe duzu informazio gehiago: www.consumer.es/bebe EROSKI CONSUMERen ERANTZUNAK EROSKI CONSUMER aldizkariaren arduradunek oso aintzat hartzen ditugu gure aldizkariaren edukiei buruz irakurleek izan ditzaketen kezkak, iradokizunak eta ikuspuntuak. Haien iritziak asko balio du guretzat, eta haien laguntza eduki nahi dugu, gauzak hobeki egiteko. Gurekin harremanetan jar zaitezke: Telefonoz: astelehenetik ostiralera, 10:00etatik 12:00etara, 946 211 627 eta 946 211 487 zenbakietan. Posta elektronikoz: [email protected] Gizarte-sareetan: Facebooken eta Twitter-en dauzkagun profilen bidez (aurrez, irakurri erabilera-oharrak). 8 9 Elikadura kezkak CONSUMER EROSKIKO ADITUEN ERANTZUNAK Elikaduraren oinarriak Gustatuko litzaidake jakitea karbohidratoak onak edo txarrak diren afaltzeko. Betidanik esan didate gauean ez dudala jan behar ez pastarik eta ez arrozik, digestioa ez delako ongi egiten eta gizendu egiten duelako. Zalantza argitzerik bai? Uneotan, ikerketa asko ari dira zientifikoki frogatu nahian afaritako elikagaien hautuak zenbateraino optimizatu dezakeen funtzio metabolikoa gantz gehiago erabil ditzan eta proteina gutxiago. Hori lortuko balitz, pisu gehiago galduko litzateke eta giharmasa areagotuko. Aurkikuntza horiek oso garrantzitsuak dira, gauza asko erakusten baitituzte gorputz-pisuaren eta odoleko lipido mailaren erabileraz. Animalia-jatorriko proteina afaritarako utz liteke, baldin eta eguneko dietaren osaera orekatua izango balitz eta eguneko gainerako otorduetan karbohidrato konplexu gehiago hartzeko modua egingo balitz, osoko zerealak eta lekaleak janez. Era horretan, afaritan ongi konbinatuz gero zopak eta berdurak alde batetik (krema eginda, egosita, erregosita edo lurrunetan eginda) eta kalitate biologiko handiko proteinak bestetik (oilaskoa, arraina edo arrautza), sasoiko barazkiz egindako entsalada guarnizio gisa jarrita, aukera ona izango litzateke. Horrela eginez gero, karbohidrato konplexuak gosaritan (osoko ogia, zerealmaluta naturalak, mueslia…) eta bazkaritan hartu beharko lirateke (osoko arroza eta pasta, lekaleak…). Jakin nahi nuke ea baden elikagai espezifikorik bularra ematen ari diren emakumeentzat eta zein diren edoskitze-aldiaren lagungarri. Ama batek ongi elikatuta egon behar du edoskitze-aldia oparoa eta zoriontsua gerta dakion. Elikagai askotarikoak janda lortuko du aldi horretan funtsezkoak diren hiru helburu nutrizionalak betetzea: haurdunaldian eta erditzean egin behar izan duen ahalegin fisiko handiak kendu dizkion indarrak berritzea; haurra elikatzeko esnea sortzea (behar adina eta behar bezain ona); eta es- nea ekoizteko prozesu naturalean elikadura-gabeziarik ez agertzea, egin behar izaten den ahalegin gehigarriaren ondorioz. Dieta osasungarri bati dagozkion elikagai guztiei egin behar zaie tokia –bakoitzari bere neurrian– eguneroko menuetan: lekaleak (2-4 aldiz astean); zereal integralak egunero, otordu nagusietan, energia-iturri nagusi gisa (arroza, pasta kuskusa edo hain ohikoak ez diren beste batzuk, mijoa eta kinoa, adibidez); entsaladak, osagarri gisa; eta sasoiko frutak, bere horretan, erreta edo konpota eginda (txandakatuz). Proteinak, berriz, txandaka har daitezke landare-jatorrikoak (zerealak, lekaleak eta fruitu leho- rrak) eta animalia-proteina kalitatezkoak (hegaztiak, arrainak, arrautzak eta haragi giharrak). Kaltzioarekin kezka handia izaten du jendeak, eta hori hartzeko, esnea izaten da aukera bat, edo, bestela, mineral hori ugari ematen duten elikagaiak (fruitu lehorrak, fruta lehortuak, kontserbako sardinak, hosto berdeko berdurak…). Esperientziak esaten duenez, amak likido asko hartzen baditu (zukuak, infusioak, saldak, edariak etaa freskagarriak), edo ur asko duten elikagai ugari jaten baditu (fruta, entsalada asko, eta abar) edo gozo asko, gerta daiteke sortzen duen esnea urtsuagoa izatea (ez hain trinkoa, beraz), haurra behar bezala ez asetzea eta, ondorioz, maiz-maiz eskatzea bularra. Elikagai horiek neurrian hartuta eta trinkoagoak eta oso elikagarriak direnei modu orekatuan leku eginda (zereal-opilak, fruta lehortuak, konpotak, fruta erreak, fruitu lehorrak, sandwichak edo ogitarteko txikiak), otordutik otordurako gosea arintzea lortzen da, eta edoskitze-aldia hobetzea. Hilabete honetako aholkuak Zuntz disolbaezina Gosaltzeko, ogia Zuntz dietetiko mota bat da, uretan disolbatzen ez dena. Biskositate gutxiko nahasketak eratzen ditu, eta horrek handiarazi egiten du gorozki-masa, eta gorozkiak azkarrago iraganarazten ditu hesteetatik. Arrazoi horrexegatik erabiltzen dira zuntz disolbaezinezko osagarriak idorreria kronikoa tratatzeko eta arazo horri atxikitako ondoezei aurre egiteko (hemorroideak, sabelaldeko hantura eta haizeak). Gainera, murriztu egiten du substantzia toxikoen, metal astunen eta kartzinogenoen kontzentrazioa, eta osagai horiek denbora gutxiagoan egoten dira koloneko muki-mintza ukituz; ondorioz, on egiten du koloneko minbiziari aurre hartzeko orduan. Gari-zahia da zuntz disolbaezin gehien duen elikagaietako bat, gari-alearen kanporengo geruza, alegia (baita gainerako zerealena ere); osoko irinek ere asko izaten dute, baita horiekin egindako produktuek edo zahia daukatenek ere. Lekaleen azaletan eta barazki eta berdura batzuen zatirik gogorrenetan eta zaintsuenetan ere ugari izaten da zuntz disolbaezina: orburua, espinaka, zerba, leka, letxuga, barazki sustraidunak eta ilarrak. Baserrikoa izan daiteke, osoko irinez egina, zereal ugarikoa, muesliduna, mahaspasekin, intxaurrekin, fruitu lehorrekin… Aukera horiek guztiak askoz osasungarriagoak dira opilak, brioche-ak, magdalenak, zereal azukredunak edo galletak baino. Zazpi ideia, asteko egun bakoitarentzat: Ahotan dabil… Ilarrak barra-barra Udaberrian biltzen diren ilar freskoak gozoak eta leunak izaten dira. Oso onak dira elikadura-ikuspegitik, eta zaporea ere aparta izaten dute; hori dela eta, merezi du asteko menuan leku bat egitea. Elikadura-alderdiari dagokionez, sasoiko ilarrak jateak denei egiten die mesede, baina, batik bat, haurrei eta emakume haurdunei, mantenugai gabeziak eta anemiak izaten baitituzte; oso onak dira, halaber, diabetesa daukatenentzat eta kolesterol eta tentsio handiak dituztenentzat. Ilar platerkada batek (200 gramo) 166 Kcal soilik ematen ditu, eta bitaminak, aldiz, ugari: folatoak, C bitamina (egun osoan behar denaren erdia), B3 edo niazina, A bitamina eta herdoilaren aurkako karotenoideak, eta baita K bitamina eta mineral aipagarriak ere (potasioa eta magnesioa). Arreta pixka batekin prestatu behar dira, eta ahalik eta freskoen kontsumitu, zertxobait egosita edo gordinik bestela, bildu berriak eta freskofreskoak badira. 1. Ogitarteko elikagarria. Zergatik ez hasi eguna ogitarteko batekin? Ogi goxo eta kalitatezkoa hautatzea da kontua, eta elikagai osasungarriz betetzea. 2. Sandwich arina. Hona hemen zenbait proposamen arin gosaritarako: moldeko ogi txigortua, olioa emanda; begetalekin soilik; begetalak eta atun eta tipulinarekin; gazta freskoa eta marmelada sorta batekin. 3. Bihotzaren mesedetan. Oliba-olio birjina estra edo intxaurrak dira aukerarik onenak gosari mota hau egiteko; goxoa izateaz gain, osasungarria da bihotzarentzat. 4. Energia iraunkorra. Ogi osatu eta elikagarriek ematen dute energia hori: mueslia dutenak, zereal ugariz eginak, mahaspasak dauzkatenak edo fruitu lehorrak; bestela, ohiko ogia jaki energetikoz lagundu daiteke (orekatua izan dadin komeni da): marmelada naturala, eztia eta gazta freskoa… 5. Txigorki gozoak. Eztia, marmelada eta txokolatea erabiltzen dira maizenik gozo ukitua emateko, baina badira gehiago ere. Azukre gabeko marmelada naturala, sagar-konpota, fruta lehortu egosi batzuekin egindako krema… horiek guztiak aukera onak dira gosaria elikaduraikuspegitik hobetzeko. 6. Txigorki gaziak. Bezperako ogia txigortu edo ogi egin berria hartu, eta urdaiazpikoa jarri, edo gazta, hegaluzea, hegalaburra, sardinak, antxoak… eta begetal gutxi batzuk, gazi punttua arintzeko. 7. Gutizia. Bezperako ogia xerratan edo tiratan moztu, txigortu eta txokolate egin berrian sartuta jan, edo gurina eta marmelada edo eztia emanda, edo txokolate ontza batzuekin lagunduta… Gutizia denez, une egokia bilatu beharko da, gozatzeko lehenik eta damurik ez izateko gero. Aholkularitza nutrizionalaren helburua elikadura, nutrizioa eta dietetikaren alorrean kontsumitzaileek izan dezaketen edozein duda argitzea da. Gure adituek Sareko aholkularitzaren bidez iristen zaizkien galdera guztietatik bi aukeratuko dituzte atal honetan erantzuteko. Sareko aholkularitza helbide honetan dago: www.consumer.es/alimentacion. 10 11 Erosketa Gida galletak Galleta sorta ederra Energia-iturri dira, eta egokienak hautatzeko, gantz kantitateari eta kalitateari erreparatu behar zaie, zuntzari eta azukre kopuruari Armairu gehientsuenetan egiten zaie tartetxo bat, eta noizbait falta badira, komeria bat baino gehiago sor daiteke etxean. Ez da gozoa izaten gosaria prestatzen hasi eta galletarik ez dagoela ohartzea. Etxe guztietako argazkia berdintsua izan ohi da, gure herrialdean bezala besteetan ere: txokolatezkoek hantxe izaten dute beren txoko ia ofiziala, gosaritakoek ere bai berea, askotariko galleten zorroa ere hantxe egoten da, inor bisitan etortzen bada ere… Galleta, izan ere, hainbeste zapore eta testura edukita, elikagai unibertsalen mailara iritsi da. Espainiako Estatuan, adibidez, oso gustuko ditu jendeak. 2010. urtean, esaterako, 13 kilo galleta jan zituen biztanle bakoitzak urtearen buruan (betiko Maria galleten 65 zorro). Hiru urte lehenagoko datuekin alderatuta, 2007. urtekoekin, zifra bikoiztu egin dela ikus daiteke, orduko hartan herritar bakoitzak 6 kilo galleta jaten zituen-eta urtean. Denbora gutxien, galleta mota eta aukerak ere asko ugaritu dira: txokolatedunak, hamaika eratara beteak, fruitu lehorrak dituztenak, gurinez eginak, jogurta dutenak, biribilak, karratuak, koloreetakoak… Hainbeste galleta mota izanik merkatuan, beti ez da erraza izaten gehien komeni dena hautatzea. Baina aurki ote liteke guztientzat egokia den galleta bat eta bakarra? Ez dago, ez, halako galletarik. Nork jaten duen hartu behar da kontuan, zer dieta 12 egiten duen eta noiz jaten duen. Kontsumitzaileei argibide batzuk emateko eta aukeratzen laguntzeko, zenbait aholku bildu ditu EROSKI CONSUMER aldizkariak Erosketa Gida honetan. Zer toki behar du dietan 10.000 urte. Denbora hori guztia daramagu galletak jaten. Beharrak eta pragmatismoak eraginda sortu ziren galletak: gure arbaso nomadak ohartu ziren, zereal-pasta bat berotan edukita, gogortu egiten zela, eta erraz eraman zitekeela batetik bestera. Ordutik hona, jakina, modu sofistikatuagoak asmatu ditugu galletak egiteko, eta gaur egungoek ez dute garai batekoen antzik, gauza batean izan ezik: orduan bezala orain ere, galletek gizendu egiten dutela esaten da. Galletek, dena den, osaeraren arabera, era bateko edo besteko mantenugaiak ematen dituzte, eta, beraz, ez da zuzena orokortu eta guztiak zaku berean sartzea. Galletak energiaiturri onak dira organismoarentzat, lagundu egiten dute bilakaera fisikoa eta hazkuntza, ugari ematen dituzte-eta karbohidratoak (irina eta azukrea, gehienbat) eta gantzak. Berez, galletak oso egokiak dira gosaritan eta askaritan hartzeko, eta, batez ere, otordutik otordurako tarteetan mokadutxo bat egiteko. 13 Erosketa Gida galletak Askaritan gozoa? Galleta gehienek irina izaten dute osagaietako bat (zerealak ehota lortzen da). Xehetasun hori funtsezkoa da jakiteko zer neurritan komeni den galletak jatea, zenbateko maiztasunez egin behar den eta, bidez batez, funtsik gabeko usteak baztertzeko ere balio du. Adibidez, Elikadura arloko Segurtasunaren eta Nutrizioaren Espainiako Agentziak (AESAN) egin duen piramide nutrizionalari erreparatuz gero, ohartuko gara karbohidratoak ageri direla oinarrian: patata, ogia, arroza, pasta… Adituek gomendatzen dute egunean 4-6 aldiz hartzeko zerealak, eta galletak ere hor sartzen dira. Ez dirudi helburu zaila denik, baina jendeak ez du betetzen. Dietaren bidez zer jaten den neurtzeko Estatuan egin den lehen inkestak dioenez, behar baino karbohidrato gutxiago hartzen ditu jendeak. Mantenugai hori daukaten elikagaiak jateko gomendioa eman dute, zerealak, adibidez, eta ahal bada osokoak izan daitezela. Egunero 3,3 errazio hartzen ditu herritar bakoitzak karbohidratoetatik, eta 4tik 6ra bitarte hartzea komeni da. Asko eta askotarikoak Maria galletekin gosaltzea Ba al zenekien… gosaritan hartu beharko genituzkeela egun osoan barneratzen diren kalorien % 2025? Gosaria orekatua izan dadin, esnekiak eduki behar ditu, fruta eta, azkenik, irinez egindako elikagaiak (ogia, xigorkiak, zerealak edo galletak). Etxe askotan ezin izaten da gosaldu betiko Maria galletarik gabe. Zerealekin eginak izaki, energia- eta indar-iturri ona dira egunari gogoz ekiteko. Oro har, galleta horietako zortzirekin eta 200 ml esnerekin, aseta egongo lirateke nerabeen eta helduen energia-beharrizanen erdiak. Adin gutxiagoko haurrek beste kopuru batzuk jan behar lituzkete: 4 galleta eta 150 ml esne. Baina ez da ahaztu behar, gosaria ongi osatuta egon dadin, fruta atal bat ere jan behar dela, eta azukre pixka bat ere hartu behar dela (eztia edo marmelada izan daiteke, adibidez). Kontuan hartzeko. Maria galletan sailean, bi motatakoak bereiztea komeni da: oinarrizkoak edo betikoak, batetik, eta gorrituak, bestetik. Legeak dioenez, biak dira Maria galletak, baina gorrituak landareolioz igurzten dituzte labetik atera ondoren. Bereizketa ez da izenari 14 dagokion kontua soilik. Betiko Maria galletek gantz osasungarriagoa izaten dute gorrituek baino, zuntz gehiago eta kaloria gutxiago. Beraz, ohiko gosaritarako, egokiagoak dira. Adibidez, Fontaneda etxeko Buena Maria izeneko 4 galletak 104 kaloria ematen dituzte eta 2,40 gramo gantz (horietatik, 1,20 gramo dira saturatuak). Aldiz, Fontaneda etxeak egiten dituen galleta gorrituek, Buena María Ilustrada izenekoek, 104 kaloria ematen dituzte, eta 4 gramo gantz (horietatik, 2,8 dira saturatuak. Gantz saturatuak lipido kaltegarriak dira, ugaritu egiten dutelako kolesterol txarra edo LDL erakoa. Hain zuzen, gantz saturatuen ordez gantz monosaturatugabeak hartuz gero, murriztu egiten da bihotzhodietako eritasunak pairatzeko arriskua. Dena den, gantz saturatuei ere egin behar zaie lekutxo bat dietan, baina txikia: egunean 20 gramo gehienez. Bestalde, ohiko Maria galletak osasungarriagoak dira gosaritan jaten diren beste elikagai gustagarri eta gozo batzuk baino; adibidez, sobao eta kruasanak baino (azken horiek gehiago ematen dituzte gantzak eta gantz saturatuak, eta kaloriak ere bai). Ba al zenekien… askariak ere garrantzi handia duela eta egunero hartu beharreko energiaren % 10 askariarekin barneratu behar dugula? Egunean bost otordu egitea modu ona da dieta orekatua bermatzeko. Eta hori bereziki garrantzitsua da haurrekin. Askariaren bidez, energiaz hornitzen dira arratsaldean hara eta hona ibiltzeko, eta galletak janez, gorputzari beharrezko zaion glukosa errazioa hartzen dute. Eta are garrantzizkoagoa dena: frogatuta dago, askari egokia eginda, haurrek aurrea hartzen dietela pisu gehiegiarekin zerikusia duten arazoei. Askaritan, dena den, arriskua izaten da opilak, gozo industrialak eta beste gozo batzuk (galletak ere bai) maizegi jateko. Osasunarentzat kaltegarria izan daiteke ohitura hori hartzea, batik bat elikagai horiek gantz edo olio partzialki hidrogenatuak badauzkate (trans gantzak). Askari mota hori ongi da astean behin egiteko, baina ez gehiago, eta energiagastuarekin bat etorri behar du, dietak orekatua izaten jarrai dezan. Kontuan hartzeko. Gozo gehiegi jatea elikadura-ohitura desegokia da, eta are gehiago eguneroko kontu bihurtzen bada. Kopuru gomendatuei dagokienez, 5 urtetik 10 urte bitarteko haurrek egunean 85 gramo azukre hartu behar lituzkete, gehienez ere. Adibide batekin hobeki ulertuko da: Príncipe galletak, txokolatez beteta egoten diren horiek, asko gustatzen zaizkie haurrei (horiexek saltzen dira gehien, Nielsen-ek egindako sailkapenak dioenez), eta noiznahi jateko prest egoten dira, baita askaritan ere, ogitartekoaren ondotik edo askariaren osagai nagusi gisa, fruta atal batekin batera. Galleta bakoitzak (71 kaloria ematen ditu) 10 gramo karbohidrato izaten ditu, eta azukreak dira horien erdiak, 5,1 gramo. Muturrera eramanda, haur batek 17 galleta jan behar lituzke Príncipe horietakoak gomendatutako mugara iristeko. Egia esateko, gainditu egingo luke muga, zeren egunean zehar jaten diren beste elikagai batzuek ere izaten baitute azukrea; frutak, adibidez, berez eduki ohi du, baita eztiak eta zuku naturalek ere, eta haurrek jaten dituzten beste hainbat produktu elaboratutan ere izaten da, nektarretan, zerealetan, jogurtetan… Gurasoek eta zaintzaileek aintzat hartu behar dute muga hori, eta ahalegindu egin behar dute ez gainditzen, horrelaxe lortuko duteeta askari osasungarriak prestatzea. Produktuen osaera osasungarria den jakiteko, arretaz irakurri behar da osagaien zerrenda, eta baztertu egin behar dira oso gozoak direnak, azukre gehiegi dutenak, landareolio partzialki hidrogenatuak (trans gantzak) dauzkatenak edo koko- eta palma-olioz eginak daudenak, ez baitira batere onak osasunarentzat. Adibidez, basoa bete esne hartuz gero kakaoarekin, txokolatezko bi galleta (Príncipe erakoak) eta basokada bat zuku, gomendatutako kopuruaren erdia hartuko lukete haurrek. Zuntzarekin gora eta behera Ba al zenekien… zuntza oso mantenugai ona dela, baina behar baino gutxiago hartzen dugula? Elikadura osasungarria egin nahi bada, funtsezkoa da zuntza hartzea. OMEk dioenez, egunean 25 gramo zuntz hartzea komeni da, baina Espainiako Estatuan 22 gramo baino ez ditu hartzen herritar bakoitzak. Onura asko ekartzen ditu zuntzak, eta merezi du gehiago hartzen ahalegintzea: laburtu egiten du hesteetako igarotzeprozesua eta, beraz, lagundu egiten du idorreriari aurre egiten; gainera, areagotu egiten du asetasun-irudipena, eta horrek mesede egiten die pisu gehiegia edo gizentasuna daukatenei. Zuntzaren onurak, baina, ez dira hor amaitzen: mantenugai hori kontsumitzeak murriztu egiten du bihotzeko eritasunak eta 2 motako diabetesa pairatzeko arriskua. Zenbait elikagaik berez izaten dute zuntza: frutak, berdurak, lekaleek, osoko zerealek eta fruitu lehorrek. Beste aukera bat izaten da zuntzez hornituta dauden elikagaiak jatea. Kontuan hartzeko. Galletak janez, modu errazean lor liteke gosaritan zuntz gehiago hartzea, edo otordutik otordurako tarteetan har litezke bestela. EROSKIk, adibidez, produktu sail berria jarri du merkatuan, EROSKI Sannia izenekoa, eta horien artean badira zuntzez hornituta dauden produktuak ere (egunero jan ohi diren elikagaiek osatzen dute sail hori, baina ohikoak baino osasungarriagoak dira, gatz, azukre eta gantz gutxiago daukatelako edo zenbait mantenugai erantsi zaizkielako, zuntza, adibidez). EROSKI Sannia saileko galletak, esaterako, oso aintzat hartzekoak dira; badira lau zerealez eta frutaz eginak eta badira Maria erakoak ere, osoko irinez eginak. Lehenbizikoak “zuntz-iturri” dira, eta bigarrenek “ugari” ematen dute osagai hori. Zein da bi aipamen horien arteko aldea? 2007. urtetik, kontsumitzaileek behar-beharrezkoa zaien informazioa eduki dezaten zer-nolako produktuak hautatzen ari diren jakiteko, eta dieta orekatu eta osasungarria egiteko bitartekoak eduki ditzaten, araudi bat onartu zuten, etiketa guztietan elikadura-aipamenak edo ezaugarri osasungarriak nola adierazi behar diren finkatzeko. Horrenbestez, elikagai bat “zuntz-iturri” dela esateko, gutxienez, 3 gramo zuntz eduki behar ditu 100 gramo bakoitzeko edo 1,5 gramo 100 kaloria bakoitzeko. Lau zerealekin eta frutarekin egindako EROSKI Sannia galletek 5,9 gramo zuntz dauzkate 100 gramo bakoitzeko. Erraziotan neurtuta, 4 galletak 1,6 gramo zuntz ematen dituzte. Produktua “zuntz ugarikoa” denean, berriz, askoz zuntz gehiago ematen duela esan nahi du: gutxienez, 6 gramo 100 gramo bakoitzeko edo 3 gramo 100 kaloria bakoitzeko. EROSKI Sannia saileko osoko galletek 18 gramo ematen dituzte 100 gramo bakoitzeko, eta errazio batek (5 galleta) ia 6 gramo ditu, egunaren buruan hartzea komeni denaren % 24, hain zuzen. 15 Erosketa Gida galletak Gantza, alderik ahulena Ba al zenekien… galleten alderik ahulena gantzek osatzen dutela, bai gantz kopuruak eta bai izaerak? Lehen esan dugun bezala, galletek balio energetiko handia dute, karbohidrato eta gantz ugari izaten dituztelako. Oro har, 450 kaloria ematen dituzte 100 gramo bakoitzeko, eta, beraz, egokiak dira gosaritan hartzeko, hamaiketakoa egiteko edo askaritan jateko, nahiz eta neurrian jatekoak diren, eta dieta orekatu baten barnean. Galletak egokiak dira ahalegin fisiko handia egin behar den egoeretan hartzeko. Merkatuan dauden galleta mota guztietatik bat hautatzen denean, garrantzitsua da etiketa irakurri eta zenbat gantz ematen dituzten ikustea, baita zer izaera lipidiko duten jakitea ere; hau da, zer-nolako gantzak dauzkan jakitea. Gantza mantenugai beharrezkoa da gure organismoarentzat, hortik ateratzen dugu gure gorputzak behar duen “erregaiaren” zati handi bat (gantzetatik etorri behar dute dietaren bidez barneratzen ditugun kalorien % 30), baina guztiak ez dira berdin osasungarriak. Ez dira hautatu behar gantz partzialki hidrogenatuak (trans gantzak) dauzkaten galletak, oso kaltegarriak dira-eta osasunarentzat, eta gantz saturatuak ere ahalik eta gutxien eduki ditzatela komeni da, areagotu egin baitute kolesterol txarra; gantzik osasungarrienak saturatugabeak dira, horiek dira onenak bihotz-hodien osasunarentzat, eta halakoak dauzkaten galletak hautatzea komeni da. Kontuan hartzeko. Ekoizleek eta banatzaileek gero eta arreta gehiago jartzen diote kontsumitzaileen osasunari. Merkatuan hainbat aukera berri agertu dira, eta horien artean badira izaera lipidikoa hobetu duten produktuak ere (gantz saturatuen eta saturatugabeen arteko proportzioa hobetu dutenak, alegia). Marbú etxeak, adibidez, badauzka Effective izeneko galleta batzuk, gantz saturatu gutxi ematen dituztenak. Zorroan ageri den elikadura-informazioan irakur daitekeenez, galleta bakoitzak (24 kaloria) 0,5 gramo gantz dauzka, eta horietatik, 0,07 gramo dira saturatuak. Lau galletako errazio batek, beraz, 0,28 gramo ematen ditu gantz saturatuak, eta kopuru hori oso urrun dago egunean gehienez ere hartzea komeni den kopurutik (20 gramokoa da kopuru hori). Gantz saturatuak dietatik murriztea da aholku dietetikoa eta saturatugabeak areagotzea. Gantz saturatugabeek murriztu egiten dituzte odoleko kolesterola eta triglizeridoak, eta horri esker, lagundu egiten dute bihotz-hodietako eritasunei aurre hartzen. Irtenbide hori egokia da dieta osasungarri eta orekatua egin nahi dutenentzat, eta, bereziki, gantzarekin edo azukrearekin kontuz ibili behar dutenentzat (diabetikoak, hiperkolesterolemia dutenak, hipertriglizeridemia dutenak, gizentasun-arazoak…). Egia edo gezurra? >Adinekoek ez dituzte jan behar. Gezurra. Besteren artean, galletek almidoi ugari izaten dute. Osagai horrek erraztu egiten du digestioa eta, gainera, eutsi egiten dio odoleko glukosa mailari. Hortzen bat falta badugu edo irensteko arazoren bat edukiz gero, testura guriko galletak hautatzea komeni da, erraz mastekatzekoak. Elikagai kardio-osasungarria izan daitezke sodio gutxi dutenak hautatuz gero, kolesterola kontrolatzen laguntzen dutenak edo kaloria gutxi ematen dituztenak (light erakoak). >Dieta egiten ari naiz, eta ezin ditut Azukrerik gabeko gozoa Ba al zenekien… Estatuan 3,5 milioi diabetiko daudela eta kontrolatu egin behar dutela, besteak beste, dietako azukrea? Horientzat, ez da erraza izaten berez gozoak diren produktuak hautatu eta bereiztea, eta galletak hala dira. Gaur egun, dena den, badira “azukrerik gabeko” produktuak ere, eta horrek aukera gehiago ematen die diabetikoei, eta gainerako guztiei ere bai, denei komeni baitzaigu azukrea mugatzea. Dieta osasungarria eta orekatua egin nahi duenak neurrian jan behar ditu hainbat elikagai, eta horien artean daude gozoak ere. “Azukrerik gabe” eginda dauden produktuetan, eztitzaile jakin batzuk erabiltzen dira azukrearen ordez: fruktosa, adibidez (hipergluzemia-ahalmen gutxikoa da), edo sakarina, aspartamoa, sorbitola, eta abar (ez dute hipergluzemia-ahalmenik), edo apaldu egiten diete almidoi proportzioa. Hala ere, alderdi hori argi edukita ere, beti erne egotea komeni da, eta elikagaiaren etiketak ageri duen elikadura-informazioa irakurtzea. Kontuan hartzeko. Galleten kasuan, “azukrerik gabeak” egokiak dira azukrea zaindu behar dutenentzat (diabetikoentzat, adibidez), baina baita hipertriglizeridemia, pisu gehiegia edo gizentasun-arazoak dituztenentzat ere. Jakin beharra dago, hala ere, “azukre gabea”, “azukre erantsirik gabea”, “fruktosaduna”, “diabetikoentzat modukoa” eta gisako aipamenak ageri dituzten produktu guztiak ez direla kaloria gutxikoak. Eztitzaile ez-kalorikoak erabili badituzten, baina fruktosa badute (frutek, barazkiek eta eztiak izaten duten azukrea) sakarosaren edo ohiko azukrearen ordez, gerta liteke ohiko elikagaiek adina energia ematea edo gehiago ere bai, gainerako osagaiak ere kalorikoak badira. Ez da hori gertatzen, adibidez, DietNature galleta azukre gabeekin; nahiko kaloria gutxi ematen dituzte (37 kaloria galleta bakoitzeko eta 432 kaloria 100 gramo bakoitzeko), eta galleta bakoitzaren azukrea ez da iristen 0,5 gramotara. Galleta horiek egiteko, maltitol esaten zaio eztitzailea erabili dute, kaloria gutxikoa (okintzako eta gozogintzako produktu askotan erabiltzen dute). jan. Gezurra. Ez da zertan erabat baztertu. Neurrian jatea da onena, eta, betiere, dieta orekatu baten barnean. Txokolatea edo osagai oso gozoren bat dutenei (betegarriren bat, adibidez) arreta berezia jarri behar zaie. Halakoetan, aukera ona izan daiteke osoko irinez eginak hautatzea: ase egiten dute eta, asetasun horri esker, ordu gehiago egin daitezke jan gabe; ondorioz, errazago kontrolatzen da zenbat jaten den galleta mota bakoitzetik. >Zuntza daukatenek argaldu egiten dute. Gezurra. Osoko elikagaiek zuntz gehiago ematen dute finduek baino, baina kaloria kopuruan ez dago halako alderik ere. Adibide batekin azaldu liteke hori oso modu grafikoan, baliagarria baita osoko elikagai guztientzat edo zuntzez hornituta daudenentzat: pisu bera duten bi ogi zati hartuta (bat ogi zuria eta bestea osokoa), biek kaloria kopuru bera ematen dute. Dena den, datu hori gorabehera, zuntzak onura asko egiten dizkio gure organismoari, eta kontuan hartu behar da hori: murriztu egiten du zenbait minbizi mota eta bihotzeko eritasunak pairatzeko arriskua, handitu egiten du asetasun-irudipena, urritu egiten ditu diabetesa edukitzeko aukerak… >Kolesterola kontrolatzen lagun dezakete. Egia. Lagundu egiten dute eritasunei aurre hartzen eta horiek tratatzen; horren adibide dira, esaterako, kolesterol maila murrizten laguntzen dutenak. Gantz saturatu gutxi dituzten galletak izaten dira, eta gantz azido esentzialak ugari ematen dituztenak, omega-3 adibidez, zeinak murriztu egin baitezakete odoleko kolesterola. >Gosari osasungarri baten osagai izan daitezke. Egia. Modu ona da eguna hasteko, karbohidrato ugari ematen dituztenez, energia- eta indariturri direlako. Baina ez da aski galleta pare bat jatea: gosari osasungarria egiteko, esneki bat ere hartu behar da, fruta atal bat eta marmelada edo ezti pixka bat, gorputza energiaz ongi hornitzeko. >Haurrek ere jan ditzake zuntz ugarikoak. Egia. Osoko elikagaiak jateko gomendioak haurrentzat ere balio du, guztiei egiten digu-eta mesede. Haurrek eta nerabeek ere jan ditzakete –eta jan behar lituzkete– osoko zereal askotarikoak, eta horien artean, osoko irinez egindako galletak (fruta eta berdurak ahaztu gabe). Haurra ez badago ohitua halakoak jatera, poliki-poliki hasi behar da, zapore berriak izaki, gerta baitaiteke jan nahi ez izatea ere. www.consumer.es 16 17 elikadura Haurren elikaduran agertu behar ez luketenak Produktuetan ageri diren zenbait mezu nahasgarriak izan daitezke gurasoentzat, eta okerreko ondorioak atera ditzakete horien elikadura-formulari buruz G urasoek onena eman nahi izaten diete haurrei. Baita elikaduran ere. Baina haurrei gehien gustatzen zaizkien jakiak beti ez dira izaten egokienak, ez haurrak elikadura-balio egokietan hezteko, ez osasunarentzat ere. Gaur egun, berariaz haurrentzat egindako produktu ugari daude merkatuan, eta osasungarrienak hautatzeko –eta ez beti gustagarrienak–, funtsezkoa da jakitea bakoitzak zer-nolako osagaiak dituen. Informazio hori ere, ordea, ez da aski izaten batzuetan. Gerta daiteke elikagai batek ez edukitzea trans gantzik (bihotzarentzat kaltegarrienak), baina gantz saturatu ugari izatea, eta horiek ere, gehiegizko neurrian, txarrak dira. Beste zenbaitetan, mezu eta aipamen erakargarriak jartzen dizkiete produktu batzuei (adibidez, bitamina eta mineral asko dauzkatela), eta gurasoek okerreko ondorioak atera ditzakete horien egiazko elikadura-balioari buruz. Gerta daiteke ohartu ere ez egitea azukre gehiegi daukatela, gantz asko edo komeni baino gatz gehiago. Gosaritarako zerealak: guztiek ez dute balio. Horien elikadura-balioak osasungarria izateari uzten dio azukre edo gatz gehiegi dituztenean, edo batere onak ez diren gantzak dauzkatenean (saturatuak edo, are okerrago, trans gantzak). Funtsezkoa da adi-adi irakurtzea etiketa nutrizionala eta osagaien zerrenda: horietan antzematen da gosaritarako zerealak osasungarriak diren edo ez. Haurrentzako zerealak bitamina-iturri gisa saltzen dituzte (B1, B2, B3, B6, folatoak, B12, D bitaminak) eta mineral-iturri gisa ere bai (burdina, kaltzioa); mantenugai horiek guztiak balio handikoak dira haurren hazkundean eta bilakaeran, baina zerealek galdu egiten dute balio hori azukre gehiegi dauzkatenean (fruktosa, glukosa-ziropa, sakarosa edo eztia), gantz asko dauzkatenean (landare-olioak) edo gatz gehiegi, baita gehigarri zapore-emaileak eta koloratzaileak ere. Gehien-gehien, zereal azukretsuak, txokolatedunak edo eztia daukatenak jaten dituzte haurrek, eta horietako batzuek neurriz kanpo jateak ez dauka inolako eraginik guk hartzen dugun bitamina, mineral eta zuntz kopuruan. Oso fruta gutxi izaten dute jogurt horiek (8,25 gramotik 12,5 gramora bakoitzak, markaren arabera). Sagar ertain batek, berriz, 150 gramo inguru eduki ohi ditu, bi mandarinak 100 gramo inguru eta platano batek 80 gramo, gutxi gorabehera. Beraz, esandakoa: jogurt horien fruta kopurua ez da aintzat hartzekoa ere elikaduraren ikuspegitik. ematen dute azukrea: 40-50 gramo ere bai, 100 gramo bakoitzeko. Hori dela eta, askoz egokiagoa da haurrak zapore naturalagoetara ohitzea, azukrerik erantsi ez dieten zerealetara, adibidez (arto-maluta naturalak, mueslia, olomalutak, arroz harrotua…). Opilak, magdalenak, brioche-a. Etxean ezin zaie lekurik egin “landareolio eta/edo –gantz partzialki hidrogenatuak” dauzkaten produktuei, eta halakoak izaten dituzte, oro har, opil eta gozo industrialek, nahiz eta etxean egindako elikagaien itxura eduki. Bestelako aukeren bila hasita, norberak etxean bizkotxo bat egitea izan daiteke egokiena, oliba-olioa edo ekilore-olioa erabiliz, fruitu lehorrak, osoko irina eta azukre gutxi. Hala ere, ezin da izan egunero jatekoa, etxean egina izanagatik ere, bizkotxoa gozotzat hartzeko elikagaia da eta. Fruta zatiak dituzten jogurtak: apenas daukaten frutarik. Produktu horiek 18 Edari esnedunak eta zukuak. Publizitateak esaten du produktu horiek esnearen onurak eskaintzen dituztela alde batetik (proteinez eta kaltzioaz ari dira) eta frutaren bitaminak bestetik. Eta zenbait gurasok, ondorioz, esnearen eta frutaren ordezko gisa erabiltzen dituzte gosaritan, hamaiketakoan edo askaritan. Elikadura-ikuspegitik, ordea, ez dira esne basokada baten edo fruta errazio baten pareko, ontzi bakoitza ez baita iristen errazio bat izatera. Esnea oso gutxi izaten dute (% 10 eta % 30 artean; hau da, 33 ml, eta asko jota, 100 ml, edalontzi baten erdia, alegia). Zuku kantitatea, berriz, aldatu egiten da etxe batetik bestera: ontzi batzuek % 7 ematen dute (23 ml) eta gehien daukatenek, % 41 (135 ml). Gehienei azukreak eransten dizkiete, eta beste hainbat gehigarri ere bai: egonkortzaileak, koloratzaileak, azidotzaileak eta lurrinak. Gainera, zapore nahasketak dauzkaten zukuak (fruta ugarirekin eginak izaten dira gehienak) ez dira batere egokiak haurrak frutaren zaporera ohitzeko, ez baitute ikasten fruta bakoitzaren zaporea bereizten. Oilasko-nuggets-ak edo arrain-ziriak, sanjakoboak, kroketak, enpanadillak, txibia-uztaiak, pizzak, hanburgerrak, saltxitxak… Aurrez prestatuta dauden jaki industrial horiek maiz agertzen dira haurren menuetan, bai eskolako jantokietan eta bai etxean, baina ez luke hala behar. Zenbait marka, izan ere, gehigarriz gainezka egoten dira (emultsionatzaileak, zapore-emaileak, egonkortzaileak, lurrin-emaileak eta koloratzaileak), eta osagai nagusiak, aldiz, oso toki gutxi hartzen du: % 40a ere ez zenbaitetan. Hau da, produktu horietako 100 gramo bakoitzeko, 40 gramo baino ez dira izaten osagai nagusiarenak, eta gainerako guztia arrautza-irinek eta gehigarriek osatzen dute. Arrain-taketak. Hainbat arrain freskoren gihar-hondarrak nahasiz egiten dituzte (abadira, platuxa, arrano-berrugeta, Japoniako itsasugea, hokia, bakailaoa, berdela eta legatza, besteak beste), baina gehigarri mordoa edukitzen dute (polifosfatoak, zaporeemaileak, kontserbatzaileak eta koloratzaileak), eta arrain freskoak baino proteina gutxiago eta gatz gehiago. Azken produktua ez da batere naturala. Ez da egokia, arrain errazio baten ordez, arrain-taketak eskaintzea haurrei. Urdaitegia: hestebeteak eta fianbreak edo hotz-egosiak. Halakoak gehiegitan jaten dituzte haurrek. Saltxitxek, mortadelak, choped-a eta txerri-gibelez egindakoak pateek osagai berberak izaten dituzte guztiek, baina hurrenkera desberdinean zerrendatuta. Honako hauek dira osagairik ohikoenak: txerri-haragia, patata-fekula, esne- edo soja-proteina, txerri-gibela, gatza, dextrosa, espeziak, lurrinak, egonkortzaileak, herdoilaren aurkakoak, azukrea, kontserbatzaileak eta koloratzailea. Elikadura-balio gutxiko produktuak dira, eta zapore artifizial eta oso biziak izaten dituztenak; haurrak horietara ohituz gero, gerta liteke gero ez atsegin izatea haragi edo haragiaren eratorri naturalagoak. www.consumer.es 19 etxekoekonomia Zenbaki gorriak: kontu korrontea beltz’ Soldata aurreratzeko eskatuta edo finantza-kudeatzaile bat hartuta, saihestu egin liteke zenbaki gorrien interesak ordaindu behar izatea, % 10ekoak ere bai batzuetan Nola kudeatu bankuekiko zorra, ahalik eta eragin txikiena eduki dezan “ Etorri orduko joaten da”. Esamolde horrek ezin hobeki adierazten du zer gertatzen den etxe askotan diruarekin: kontu korrontean dirua sartzen zaien bezain agudo hasten da irteten. Krisi garai honetan, soldata bakarrarekin edo diru-laguntzekin bizi dira familia asko, eta hainbeste gastu ordaindu behar izaten dituzte, oso erraza baita kontu korrontean zuloak egitea. Aski da planifikatzerakoan akats txiki bat egitea edo ustekabeko gastu bat azaltzea, kontua gorrian geratu eta bankuarekin zorra egiteko. Eta lehen estu zebilena, are estuago ibiliko da egoera horretan: bankuek % 10eko interesa ere ezartzen diote zorretan utzi zaion diruari. Krisia dela eta, gero eta jende gehiago dabil banku eta aurrezki-kutxei ezin erantzunik, eta erakunde horiek, ondorioz, igo egin dituzte komisioak, egoera horiek saihestu nahian. Behin zorra eginda, ordaindu beste aukerarik ez da izaten; kontsumitzaileek, beraz, aurretik hartu behar dituzte neurriak. Zenbaki gorriak saihestu Kontuen kudeatzailea. Etxeko finantzak ongi eguneratuta edukitzea da biderik onena bankuarekin zorpean ez geratzeko. Zenbaitetan, ordea, ez da erraz kontrolatzen etxean zenbat diru sartzen eta ateratzen den. Horretarako oso tresna baliagarriak izaten dira Internet bidezko kontu-kudeatzaileak, eta finantzaerakunde askok eskaintzen dituzte, gainera. Horiei esker, esku-eskura 20 eduki daitezke hileroko diru-sarrera eta gastu guztiak. Tresna horietako batzuek, gainera, aukera ematen dute erabiltzaileak edozein erakundetan dauzkan finantza-produktuak eta dirua txertatzeko, eta horren bidez, bere finantza-egoeraren ikuspegi orokor bat eduki dezake, edo erakunde bakoitzean zer-nolako egoera duen ikus dezake. Soldata aurreratzea. Kontu-korrontea gorrian ez geratzeko beste modu bat soldata aurreratzeko eskaria egitea da. Bi era daude hori egiteko: lantokian eskatzea edo diru-sarrerak helbideratuta dauzkagun bankuan bestela. Lantokian: Lehenbiziko kasuan, langile bat besteren kontura ari denean, legeak eskubidea aitortzen dio soldata-aurrerapen bat eskatzeko. Aukera horren ezaugarriak, dena den, aldatu egin daitezke enpresa batetik bestera. Gehienean, lan-hitzarmenetan arautzen da eskubide hori, eta, beraz, aurrerapena zer epetan eskatu behar den eta soldataren zer zati aurreratuko duten, hori jarduera bakoitzaren araberakoa izaten da. Aukera hori lan-hitzarmenean ez bada ageri, Langileen Estatutura jo daiteke, horrek ere arautzen du eta. Kasu horretan, 29. artikuluan esaten da langileek eskubidea dutela soldata-aurrerapena eskatzeko. Dena den, nahiko azaletik ematen ditu eskubide horren inguruko xehetasunak. Azken batean, enpresa bakoitzak ezartzen ditu bere irizpideak. Oro har, arrazoi administratiboak direla eta, hileko 1. egunetik 20. eguna bitarte eska daiteke soldata-aurrerapena, eta horrela, hilabete horretan bertan sartzen diote eskatzaileari. Zenbait enpresak soldata guztia aurreratzen dute eta beste batzuek zati bat (% 80 arterainokoa), altxortegian arazorik ez edukitzeko. Soldata-aurrerapena eskatuta, saihestu egiten da kontukorrontea une jakin batean zenbaki gorritan geratzea, baina ezin da ahaztu itzuli egin behar izaten zaiola enpresari. Itzultzeko orduan, hurrengo hileko soldata jasotzeari uko egin diezaioke langileak (hori izaten da ohikoena), edo enpresarekin negozia dezake mailegua zenbait hilabetetan itzultzeko aukera eta modua. Bankuan: Finantza-erakundeek, berriz, aukera ematen dute soldataren kopuru bereko mailegua eskatzeko edo soldataren zenbait multiploren baliokoa. Gehienean, mailegu pertsonalei baino interes apalagoak ezartzen dizkiete, eta, zenbaitetan, batere interesik gabe ere ematen dituzte. Bezero guztiei ez dizkiete baldintza berberak eskaintzen, eta banakabanaka negoziatzen dute haiekin: norberak zenbat diru eskatzen duen eta zer-nolako kaudimena edo ordaintzeko ahalmena duen hartzen dute aintzat. Soldata helbideratuta dagoen bankuan soilik eska daiteke mailegu hori. Zenbaitentzat traumatikoa gerta daiteke kontu korrontean dirurik gabe geratu eta bankuarekin zorpetzea. Lehenik eta behin, horrek argi erakusten duelako norberaren finantza-egoera ez dela ona. Eta bigarrenik, finantza-erakundeek gastu asko ordainarazten eta paper ugari betearazten dituztelako egoera onbideratzeko. Krisi garai honetan, kontua gorrian uzteagatik bankuek ezartzen dituzten interesak % 5 inguru igo dituzte urtean. Bezeroek argi eduki behar dute zorrak kitatzeko eragiketek zenbait komisio izaten dituztela: • Finantza erakundeak komisio bat kobratzen du kontua gorrian uzteagatik bakarrik; hau da, bankuak dirua jarri behar duelako erabiltzaileak egindako gastu guztiak ordaintzeko. Zorpekoa erreklamatzeagatik ere kobratzen du komisio bat, bezeroari egoeraren berri emateko eta dirua itzul dezala eskatzeko egin behar dituen gestioengatik (telefono-deiak edo ohiko posta bidezko mezuak). Bankuarekin zorretan geratuta, eragina ahalik eta txikiena izan dadin, lehenbailehen haiekin harremanetan jartzea da onena. Horrela eginda, gerta daiteke zorpekoa erreklamatzeagatik ordainarazten dute komisioa (garestiena) ordaindu beharrik ez izatea. Gehienean, erakundeek gutunak bidaltzen dizkiete bezeroei, kontua gorrian utzi dutela esateko. www.consumer.es 21 Inkesta egin diegu 1.600 jatetxeri baino gehiagori, alergikoentzat menu berezirik prestatzen duten edo ez jakiteko sakonean Alergikoentzako menuak: jatetxeen % 7ak soilik eskaintzen dituzte Gehienetan, zeliakoentzako platerak eskaintzen dituzte, eta lautik batek baino ez alergikoentzat (batik bat, arrautza edo itsaskia jan ezin dutenentzat) Jende askorentzat ez da batere erraza etxetik kanpo jatea. Oraingo honetan, dena den, krisiak ez du zerikusirik. Elikadura-alergiak eta –intolerantziak dira arazoaren sortzaileak. Kalkuluen arabera, pertsona helduen % 1ek edo % 2k daukate alergiaren bat. Zeliakoak % 1 inguru direla esaten da eta % 15ek intolerantzia daukatela laktosarentzat. Pertsona horientzat guztientzat buruhauste handi samarra da etxetik kanpo jatea. Nahi izanda ere, ez baita erraza menu moldatuak eskaintzen dituzten jatetxeak aurkitzea. EROSKI CONSUMERek inkesta egin die 9 autonomia erkidegotako 1.666 jatetxeri (Andaluzia, Balear uharteak, Euskal Autonomia Erkidegoa, Galizia, Gaztela Mantxa, Katalunia, Madrilgo Erkidegoa, Nafarroa eta Valentziako Erkidegoa). Baiezkoa erantzun dutenei (menu bereziak eskaintzen dituztenei, alegia), menu horien inguruko galderak egin dizkiegu: zer-nolakoak eskaintzen dituzten, zer preziotan, langileek zer-nolako prestakuntza duten… Gainera, jatetxe horietako 12tan izan dira aldizkariko teknikariak, produktuak biltegiratzeko prozesuak kontrolatzeko eta menu eta plater berezi horiek nola prestatzen dituzten ikusteko. Inkesta egin ondoren, garbi atera liteke ondorioa: oso jatetxe gutxik eskaintzen dituzte menu bereziak elikagai edo osagai bati alergia edo intolerantzia dioten pertsonentzat. Inkestan parte hartu dutenen % 7k baino ez (guztira, 117 jatetxek). Menu berezi horien % 97 glutenari intolerantzia dioten pertsonei zuzenduta daude, lautik bat laktosari intolerantzia diotenentzat dira eta bostetik bat alergikoentzat (gehienetan, arrautza eta itsaskia jan ezin dutenentzat). 22 23 sakonean alergikoentzako menuak Zer-nolako alergia edo intolerantziarentzat eskaintzen dituzte menuak edo plater bereziak 117 jatetxe horiek? Autonomia Erkidegoa Espainiako Ostalaritza Federazioak (FEHR) badaki egoera nolakoa den, eta harremanetan daude intolerantziak eta alergiak dituztenen elkarteekin. Baina, nabarmentzen dutenez, zaila da menu berezi horiei leku bat egitea ostalaritza-enpresen eskaintzan. Espainiako Estatuan, 370.000 establezimendu inguru daude sektore horretan, eta horietako % 84 enpresa txiki eta ertainak dira. Hornidura-katean daukate arazorik handiena, era horretako produktuetan espezializatuta dauden banatzaileak falta baitira. Dena den, garrantzizko jotzen dute kontzientzia sortzea arlo guztietan, Administraziotik hasita. FACEk (Espainiako Zeliakoen Elkarteen Federazioak) argi dauka zein den arazoa: menuk nolakoak izan behar diren eta nola prestatu behar diren zehaztuko duen araudia falta da. Menu bereziak prestatzen dituzten jatetxeen artean (inkestan parte hartu dutenez ari gara), zeliakoentzat edo glutenarekiko intolerantzia dutenentzat moduko otorduak prestatzen dituzte gehienek (% 97k), eta askoz gutxiago dira -lautik bat ere ez- laktosarekiko intolerantzia dutenentzat prestatzen dituztenak. Bitxia bada ere, laktosa eta glutena dira elikadura-alergiak sortzen dituzten bi osagai nagusiak. Jatetxe gehienek esan digute berdin kobratzen dietela alergiak dituztenei zein beste bezeroei 24 Egunerokoak eta propio eskatuta EROSKI CONSUMERek jakin nahi izan du zernolako ezaugarriak dauzkaten menu eta plater berezi horiek. Zera egiaztatu dugu: halakoak eskaintzen dituzten jatetxeen % 86tan egunero ematen dituztela. Horietako % 9tan, dena den, aurrez eskatu beharra dago (Gaztela Mantxan gehienbat). Eta zenbat egun lehenagotik eskatu behar izaten da? Hamarretik zazpitan, aski da egun bat lehenago egitea; jatetxe batean, berriz, bi egun lehenago eskatu behar da (Andaluzian) eta beste batean, astebete lehenago (Galizian). Gainerakoek ez dute zehaztu zenbateko aurrerapenez egin behar den eskaria. Menu berezi bat aldez aurretik eskatu behar izateak, egia esan, eragozpen batzuk ere sortzen ditu: mugatu egiten du etxetik kanpo jateko aukera eta ez da oso praktikoa, plan batzuk azken-azken unean egiten baitira. Dena den, horixe da aukerarik seguruena. Menuen prezioak: 12 eta 17 euro artean Gauza bereziak gehiago ordaindu behar izaten direla pentsatu ohi du jendeak. Euskadiko Zeliakoen Elkarteak (EZE) laguntza eman dio EROSKI CONSUMERi azterketa hau egiteko orduan, eta haren ordezkarien hitzetan, glutenarekiko intolerantzia duten pertsonentzako menuak garestiagoak dira ohikoak baino: baina ez, bereziki, erabiltzen dituzten osagaiengatik; kontua da era horretako Arrautza Itsaskiak (krustazeoak) Kakahueteak eta fruitu lehorrak Lekaleak (soja barne) Arraina % 100,0 % 28,6 % 19,0 % 14,3 % 4,8 % 0,0 % 0,0 BALEAR UHARTEAK 13 % 100,0 % 15,4 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 GAZTELA MANTXA 11 % 100,0 % 9,1 % 0,0 % 9,1 % 9,1 % 0,0 % 0,0 KATALUNIA 20 % 100,0 % 35,0 % 5,0 % 5,0 % 10,0 % 5,0 % 0,0 7 % 100,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 GALIZIA 13 % 92,3 % 23,1 % 15,4 % 15,4 % 0,0 % 0,0 % 0,0 MADRIL 11 % 100,0 % 45,5 % 18,2 % 18,2 % 18,2 % 9,1 % 18,2 NAFARROA 12 % 83,3 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 0,0 9 % 100,0 % 22,2 % 0,0 % 0,0 % 0,0 % 11,1 % 0,0 117 % 97,4 % 22,2 % 7,7 % 7,7 % 5,1 % 2,6 % 1,7 Guztira Zaila gertatzen zaie elikagairen batek alergia edo intolerantzia sortzen dien pertsonei etxetik kanpo jatea. Horixe baieztatu du EROSKI CONSUMERek egindako inkestak: aztertutako jatetxeen % 7k soilik eskaintzen dituzte menu espezifikoak, inkestan parte hartu duten 1.666etatik 117k baino ez. Laktosarekiko intolerantzia 21 EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOA Horretaz gain, lau jatetxetatik batek baieztatu du alergikoentzako menuak ere prestatzen dituela (Madrilen, batik bat, non 11tatik 9tan eskaintzen dituzten). Normalean, arrautza eta itsaskiak jan ezin dituztenentzako moduko platerak izaten dira (kasuen % 8tan) eta kakahueteak eta fruitu lehorrak jan ezin dituztenentzat (% 5etan). Bakanago aurki litezke lekaleekiko alergia daukatenentzako platerak edo menuak, soja barne (kasuen % 3tan) eta arrainekiko alergia dutenentzako modukoak (inkestan parte hartu duten jatetxeen % 2tan soilik eskaintzen dituzte). Glutenarekiko intolerantzia (zeliakoak) ANDALUZIA VALENTZIAKO ERKIDEGOA Glutenari eta laktosari intolerantzia diotenentzat Laktosarekiko intolerantzia menuak, gehienean, goi mailako jatetxeetan eskaintzen dituztela. Elikadura-Alergien Euskadiko Elkarteari ere (ELIKATE) galdetu diogu azterketa hau egiteko, eta adierazi digute alergikoek oso menu sinpleak hautatzen dituztela plater bereziak eskaintzen dituzten jatetxeetan, ahalik eta arrisku gutxien hartzeko. Ondorioz, prezioa ez omen da izaten gainerakoentzat baino askoz garestiagoa. Baina zenbat kostatzen da, batez beste, era horretako menu berezi bat gure inkestan parte hartu duten jatetxeetan? Horietako % 62tan, zeinetan, batez beste, 20 eta 40 euro artean dabilen karta, elikadura-alergia edo -intolerantzia bat duen pertsonak 17 euro ordaindu behar du otordua. Erkidegorik garestiena Gaztela Mantxa izan da, non 21 euro balio izan duen menuak; merkeena, berriz, Katalunia izan da (batez beste, 14 eurokoak izan dira menuak). Bestalde, kartaren prezioa 20 euroz azpikoa izan denetan (jatetxeen % 27tan), 12 euroan eman dute menua, eta karta 40 eurotik gorakoa izan denetan (jatetxeen % 11n), 32 euroan. Informazioa beti ez da eskuragarri egoten, eta ageri denean ere, ez da izaten guztiz argia, zeren menu guztiek ez baitute zerrendatzen zer-nolako osagaiak dituzten edo zer markatako produktuak erabili dituzten. EROSKI CONSUMERek ikusi du jatetxeek ez dutela behar adina informazio ematen. Inkesta egiterakoan, arduradunei galdetu zaie non azaltzen ote diren menu berezien xehetasunak. Bestetik, jatetxeen % 52tan adierazi dute karta orokorrean daudela, % 22k nabarmendu dute karta berezi bat daukatela horientzat eta % 11k esan dute weborrian eskura daitekeela menu edo plater berezi horien inguruko informazioa. Inkestan parte hartu duten jatetxeen % 5etan, aldiz, inon ez dute ematen menu berezi horien zehaztapenik, eta % 4k jakinarazi dute ahoz azaltzen dietela bezeroei. Azkenik, % 24k soilik jartzen dute ohar bat edo informazioorriren bat establezimenduaren kanpoaldean. Elikadura-alergiak eta -intolerantziak dituztenentzako menu eta plater bereziak prestatzen dituzten 117 jatetxe horietako % 92tan baieztatu digutenez, prezio horiek ez dira gainerako bezero edo herritarrek ordaintzen dituztenak baino handiagoak. Zortzi jatetxetan soilik adierazi dute menu bereziak gainerakoak baino garestiagoak direla (Andaluziako, Gaztela Mantxako, Kataluniako eta Galiziako bitan). Informazio urria Funtsezkoa da jatetxeek informazioa eman dezaten eta bezeroei jakinaraz diezaieten era horretako menuak izaten dituztela. Beste zenbait arrazoiren artean, informazio falta da, hain zuzen, menu berezi horiek kontsumitzeko aukera murrizten duen alderdietako bat. Informaziorik ezean, jendeak etxean prestatuta eraman ohi du otordua norabait joaten denean, edo menu mugatuak eskaintzen dituzten lekuetara joaten dira (sagardotegiak, garagardotegiak…), non errazago kontrola baitaiteke zer jaten den. 25 sakonean alergikoentzako menuak Jokabide egokiak Neurri zorrotzak hartu behar dira EROSKI CONSUMERek 12 jatetxe bisitatu ditu, eta bertatik Alergiak edo intolerantziak dituzten pertsonentzako otorduak prestatzerakoan, arreta berezia jarri beharra dago prozesu guztian. Profesionalek hainbat jarraibide dituzte eskura gaur egun, erraz eta seguru lan egiteko, eta etor daitezkeen arriskuen jakitun izateko. bertara ikusi du nola lan egiten duten elikadura-alergiak edo -intolerantziak dituzten pertsonentzako menu edo plater bereziak eskaintzen dituzten jatetxe horiek. Arreta bereziz aztertu dugu ea aintzat hartzen dituzten Menu bereziak prestatzeko prozesuak nolakoak izaten diren jakiteko, EROSKI CONSUMERek oinarrizko hiru galdera egin dizkie jatetxe horietako arduradunei. Lehenik eta behin, galdekatu ditugun jatetxeen % 86ek adierazi dute alergenoen inguruko oharrak edo aipamenak dituzten elikagaiak erosten dituztela. Balear uharteetan eta Nafarroan dago hedatuen joera hori (jatetxe guztiek egiten dute hala). Soilik 13 jatetxetan ez dituzte erosten gisa horretakoak. Biltegiratzeari dagokionez, elikagaia bereziak gainerakoetatik bereizita gordetzen ote dituzten galdetu dugu jatetxeetan, gomendio hori funtsezkoa delako kutsadura gurutzatua saihesteko (adibidez, glutenik gabeko elikagaiak ez daitezen kutsatu ogi-birrinarekin edo irinarekin). Jatetxeen % 92k adierazi dute halaxe egiten dutela (Andaluzian, Katalunian eta Nafarroan galdekatu ditugun guztiek). Zazpitan soilik ez dituzte bereizten (Galiziako hirutan, Valentziako Erkidegoko bitan eta Balear uharteetako eta Euskal Autonomia Erkidegoko banatan); beste bitan, berriz, ez diote erantzun galdera horri. Azkenik, elikagaiak non prestatzen dituzten ere galdetu zaie, menu bereziak ez baitira gainerako platerekin batera prestatzekoak, ezta tresna berak erabilita ere. Jatetxeen % 93k ziurtatu dute gainerako jakietatik bereizita manipulatzen dituztela (hala egiten dute Andaluzian, Balearretan, Katalunian eta Valentziako Erkidegoan erantzun diguten guztiek). Prestatu ere aparteko plantxa eta parrilletan egiten dituzte % 92k, aparteko ontziteria eta tresnak erabiliz. Langile prestatuak? Hutsegiteak saihesteko, berebiziko garrantzia du langileak egoki prestatuta egoteak eta aholku eta gomendioei jarraitzeko kontzientzia edukitzeak. Ildo horretan, jakin nahi izan dugu jangelan eta sukaldean aritzen diren langileek prestakuntza egokia ote daukaten alergiak edo intolerantziak dauzkaten pertsonen zalantzei erantzuteko eta haientzako platerak prestatzeko. Galdekatu ditugun jatetxeen % 9tan ezetz erantzun digute (Nafarroako lautan, Balearretako hirutan eta Andaluziako, Gaztela Mantxako, Kataluniako eta Galiziako batean). Sukaldeko langileak, hala ere, prestatuagoak daude: bitan bakarrik onartu digute ez dutela behar 26 tziak dituztenentzako produktuak, ontzi itxietan: bisitatu ditugun jatetxeen erdiek soilik daukate leku berezi bat horiek gordetzeko, nahiz eta hamarrek sartzen dituzten ontzi itxietan. Etiketa bereizgarri bat jarri, ez nahasteko: Bederatzi jatetxek egiten dute. Elikadura Arloko Kataluniako PLATERAK PRESTATU ETA Agentziak egindako eskuliZERBITZATU buruan ageri diren aholku eta oharrak (“Los alérgenos alimentarios en la restauración colectiva” izena du lan horrek) eta Alergiak eta intolerantziak izeneko dokumentuak ematen dituenak (Espai- niako Hezkuntza, Gizarte Politika eta Kiroletako Ministerioak egina da, Europako bezalako prestakuntzarik (Balearretako batean eta Nafarroako beste batean). Langileek behar duten informazioa nondik atera duten galdetuta, % 33k adierazi dute erakunde publikoetara jo dutela eta beste % 20k, berriz, kaltetuen elkarteetara. Jangelako eta sukaldeko langileak egoki prestatuta daudela esan dutenen artean, dena den, hirutik batek ez du jakin informazioa nondik atera duten edo ez dio galderari erantzun ere egin. Aukera gutxi Azterketa honetan galdekatutako jatetxe gehienek ez dute eskaintzen menu berezirik; zehazki, 1.549k. Horien artetik, % 1ek soilik eskaini izan ditu noizbait halako menuak. Elkarrizketatu ditugun gehienek adierazi dute ez zirela errentagarriak. Eskariari buruz ere galdetu diegu jatetxeei, eta haien erantzunetatik ondorioztatzen da jendeak eskatu egiten dituela menu berezi horiek: 1.549 jatetxe horietako % 70i noizbait eskatu izan dizkiete era horretako menuak, batez ere EAEn (non galdekatu ditugun 185etatik % 5ek soilik eskaintzen dituzten menu bereziak). Eskariren bat jaso izan duten horietan (1.089 izan dira), zeliakoentzako menuak eskatu izan dituzte gehien (jatetxeen % 94tan), eta laktosarekiko intolerantzia dutenentzako menuak ere bai (% 26tan). Era berean, hiru jatetxetatik batean, arrautzarik jan ezin dutenentzako menurik baduten galdetu izan dute, % 10etan itsaskia jan ezin dutenentzako moduko platerik prestatzen ote duten, beste % 4tan kakahueterik eta fruitu lehorrik gabeko menuak galdetu dituzte eta % 3tan arrainari alergia diotenentzako menuak. www.consumer.es Gizarte Funtsarekin batera). MENUA Menu bereziak planifikatu: bisitatu ditugun sei jatetxek zeliakoentzako modukoak eskaintzen dituzte; hiruk laktosarekiko intolerantzia dutenentzat; beste hiruk fruitu lehorrak jan ezin dituztenentzat; eta beste bik, arrautzak, itsaskiak eta lekaleak jan ezin dituztenentzat. Bost jatetxek adierazi dute karta edo menuak egokitu edo moldatu egiten dituztela. Jaki bakoitzaren fitxa eduki, osagaien zerrendarekin: 6 jatetxek soilik frogatu dute dokumentu hori daukatela. LEHENGAIEN HORNITZAILEAK ETA BILTEGIRATZEA Galdetu hornitzaileei produktuek alergenorik baduten: erdiek soilik adierazi dute beti eskatzen dutela informazioa, baina bakar batek ere ez du eskatzen alergenorik ez dagoela ziurtatzen duen agiri idatzia. Egiaztatu produktu bakoitzaren etiketa: Aztertu ditugun 11 jatetxek egiten dute beti, osagai alergenorik baden edo ez jakiteko. Gainerako jakietatik bereiz gorde alergiak edo intoleran- Gainazal bereizietan manipulatu menu berezietarako jakiak: Halaxe egiten dute aztertu ditugun zortzi jatetxek. Gainerakoek baieztatu dutenez, garbitu eta desinfektatu egiten dituzte gainazalak erabili aurretik, baina gainerako jakiak prestatzen dituzten une berean prestatzen dituzte menu bereziak ere. Aparteko tresnak eduki, kutsadura gurutzatua saihesteko: Era horretan jokatzen dute aztertu ditugun zortzi jatetxek; beste laurek ez dute tresna espezifikorik erabiltzen, baina oso ongi garbitzen dituzte erabili aurretik. Gatzaren eta espezien ontziak ez daitezela izan eskua sartzeko aukera ematen dutenak: Bisitatu ditugunetatik, zortzik betetzen dute aholku hori. Ez ukitu beste elikagai batzuk elikadura-alergia edo -intolerantzia duen norbaitentzako platera prestatu bitartean: Guztiek egiten dute. Ez frijitu edo egosi elikagaiak lehendik beste jaki batzuk frijitzeko edo egosteko erabili den oliotan edo uretan: Guztiek egiten dute. Prest dagoenean, platera babestu egin behar da eta seinale bereizgarriren bat jarri: prestatu eta berehala zerbitzatzen dutela esan digute hamar jatetxetan. Arduradun bat eduki, plater berezia behar duen bezeroarengana iritsi dela egiaztatzeko, inolako hutsegiterik gabe: Bisitatu ditugunetatik, zortzik eduki dute. Arazoak saihesteko neurri sorta Elikadura-alergiek eta -intolerantziek sortzen dituzten erreakzioak arin samarrak izaten dira gehienean (salbuespenak salbuespen), baina halakoak izaten dituzten kontsumitzaileek neurri batzuk hartu behar izaten dituzte: Alergenoa erabat baztertu behar da dietatik, bai elikagaia bera, bai osagai hori eduki dezaketen produktuak. Zalantza edukiz gero, hobe da ez hartzea. Edozein plater prestatu aurretik, erabiliko diren elikagaiek zer-nolako osagaiak dituzten jakiteko, osagaien zerrenda irakurri egin behar da beti, eta eskura eduki behar da norberari alergia/intolerantzia sortzen dioten substantzien zerrenda, etiketei begiratu bat emateko. Sukaldean, kontu handiz manipulatu behar dira tresnak, kutsadurak saihesteko eta batzuek besteak ez ukitzeko (hobe da tresna batzuk alergikoen otorduak prestatzeko soilik erabiltzea). Ez da olio edo plantxa bera erabili behar jakiak prestatzeko. Ongi higienizatu beharra dago erabiliko diren gainazal guztiak. Kontuz ibili behar da oreekin, bexamelarekin, zopak egiteko saldekin eta zopekin, ogi-birrinarekin… Beti eskura eduki behar dira sendagaiak, batez ere alergiak oso larriak badira. 27 sa l E unset P Idazle eta filosofoa “Besteei laguntzeak zoriona ematen du, eta ona da osasunarentzat” Gaiztotasuna ez omen da jaiotzetikoa gizakiongan, baina bai altruismoa. Elsa Punsetek behin eta berriz azpimarratzen du gizakiaren ontasuna, berak horixe ikusten duelako egunero. Besteri laguntzea gustatzen zaio, gustatu egiten zaiolako laguntzea. Eta ez da bakarra. Berriki argitaratu den ikerketa batek dio –idazle eta filosofo hau buru-buruan ibili da– pertsonak gai garela “besteen lekuan jartzeko”. Enpatikoak gara izatez. SOMOS kanpainaren oinarria da ikerketa hori, zeina GKE aipagarriek eta Fundraising-eko Espainiako Elkarteak laguntzen baitute (elkartasunaren kultura sustatzea du helburu elkarte horrek). Ekimen hori ez ezik, Elsa Punseten azken liburua ere oraintxe irten da plazara (Una mochila para el universo. 21 rutas para vivir con nuestras emociones, Ediciones Destino), non hainbat gako ematen dituen pertsonen ahalmena ulertzeko. “Denbora asko behar izan dut idazteko, eta oso mardula atera zait, baina laguntzeak axola izan dit gehien”, onartu du. 28 aurrez aurre Elsa Punset Ikerketa bat bultzatzen aritu zara Elkartasunaren Teoria baieztatzeko. Zer dio teoria horrek? Hipotesi baten inguruko galdetegi batekin hasi zen ikerketa: “Sentitzen dugu eta gai gara besteen lekuan jartzeko”. Altruistak izateko joera morala daukagu, eta galdetegian jaso ditugun erantzunek baieztatu egiten dute hipotesi hori. Besteei lagundu nahi izateko gaitasunarekin jaiotzen gara, berdin du ordaina jasotzeko ziurtasunik ez izatea. Altruismoa jaiotzatikoa da gizakiongan, eta ikasi ere egiten da; beraz, bizitu egin dezakegu edo itzali. Sufritzen ari direnekin enpatia sentitzen dugulako ote gara altruistak? Espezie gisa arrakasta handikoa da gurea. 1950. urtetik hona, 2.000 milioi pasatxo izatetik ia 7.000 milioi izatera iritsi gara. Gehien eragin duen faktoreetako bat, hain zuen, enpatia izan da, besteen lekuan jartzeko gaitasuna, alegia. Eboluzioak lagundu egin du altruistak izan gaitezen, nahiz eta, aldi berean, geure burua zaindu eta babesteko ere programatuta gauden. Besteei laguntzeak zoriona ematen al du? Besteez arduratzeak, besteekin denbora partekatzeak, zoriona eman bakarrik ez, gainera on egiten dio osasunari. Ikerketa askok aurkitu izan dute harremana altruismoaren eta osasun-onuren artean. Elkarrekin oso estu lotuta daude ongizatea, zoriona, osasuna eta bizitza luzea. Besteei laguntzeak ordaina izaten du. Espainiako Estatuan hiru milioi bazkidek laguntzen dituzte GKEak. Zoriontsuagoak direla? Ikerketek baieztatzen dutenez, ondasun material gehiago edukitzeak edo gure esperientziak emozioei lotuta egoteak aparra bezala igoarazten du zorion sentimendua. Esperientzia material baten ondoren, hala ere, lehenago itzultzen gara hasierako zorion mailara, eta, aldiz, esperientzia emozional baten ondotik, zorion mailak luzaroago jarraitzen du goian. GKEak laguntzen dituzten pertsonek harremanei ematen diete lehentasuna, ez ondasunak pilatzeari. 29 aurrez aurre Elsa Punset Diruak beti ez dakar zoriona. Zoriontasun-eskala bat eginda, Kalkutako etxegabeek 2,9 puntu iristen dituzte 7ren gainean, eta Ipar Ameriketako milioidun batek 5,9 puntu. Baina Groenlandikoa inuit bat eta Afrikako masai bat Ameriketako Estatu Batuetan ekonomikoki eroso bizi diren herritarrak bezain zoriontsuak dira. Pertsona ez baldin badago “bizirik irauteko kinkan”, maitasunak baino gutxiago eragiten du diruak haren zoriontasun-eskalan. Herrialde aurreratuetan izugarri handitu dira gure diru-sarrerak, baina zoriontasun maila Bigarren Mundu Gerra baino lehenagokoaren pare dabil. Solidario izatea harro egoteko modukoa al da? Hiru lagunetatik bat harro sentitzen da besteei laguntza ematen dienean, eta % 14 soilik sentitzen dira berdin-berdin, lagundu edo ez lagundu. Baina naturak, oro har, ez du sustatzen ordainik ekarriko ez duen jokabiderik. Hain zuzen ere, bazkideak omentzeko asmoz, zenbait GKE elkartu egin dira SOMOS kanpainan. Zer esan nahi du aitortza horrek? GKEen asmoa da elkartasunak zer-nolako balioa duen azaltzea, eta oroitaraztea, batetik, pertsona bakoitzak ahalmen eraikitzaile handia duela, eta, bestetik, asko egin dezakegula nork gure ongizatea eta ongizate soziala areagotzeko. Heziketa eta aitortza soziala egiteko kanpaina da hau. Ikerketek erakusten dute aitortza jasotzea pizgarria dela besteei laguntza emateko. Oso izaki sozialak gara, eta axola zaigu gure ahalegina aitor diezaguten. Denbora eta dirua besterentzat emateak esan nahi du norberak galdu egiten duela erosotasun pixka bat, eta pertsonei gustatu egiten zaie esker ona adieraz diezaieten. Hori dela eta, GKEek sentimendu hori azaldu nahi diete dirua ematen dietenei. Zure azken liburuak emozioekin bizitzeko 21 ibilbide aipatzen ditu tituluan. Bide horietakoren batek elkartasunera eramango al gaitu? Hain zuzen, esker ona da ibilbide horietako bat, baina geure baitatik atera eta besteengana irekitzea eskatzen du. “Laguntza ematea ez da luxu bat, beharrizan mental eta fisikoa baizik” “Altruismoa jaiotzetikoa da gizakiongan” Zenbait ikerketak frogatu dute esker ona dela biderik zuzenenetakoa ongizate emozionala eskuratzeko, eta norbera gustura bizi den neurtzeko faktoreetako bat ere bada. Aldiz, geure buruari begira bizitzeak beldurra adierazten du, bizirik irauteko mekanismoak abiarazten ditu gure garunean eta horrek ez gaitu egiten batere eskuzabalak. Zure liburuak lagunduko al digu mundura irekitzen? Liburua oso erraz irakurtzen da. Oso hurbileko tonua erabili dut, teoria gutxi, eta hitz errazekin partekatu nahi izan ditut nire ezagutzak. Tituluarekin, teknika erabilgarri baten aipamena egin nahi izan dut, zeinaren bidez garunaren ahalmena erabil baitezakegu gauzak sinbolizatzeko. Arazo bat daukagunean eta nola aurre egin ez dakigunean, motxila batean sar dezakegu, eta unibertsoari eskaini. Estatuko herritarren % 11k soilik laguntzen dituzte GKEak maiztasun batekin... Ikerketaren bigarren zatian, zenbait galdera egin ditugu gai horren inguruan. Egiaztatu dugu inkestan parte hartu dutenen % 84ri axola zaiela besteen sufrimendua eta saiatzen direla zerbait egiten. Beraz, altruistak izateko gai bagara, zergatik ez gara beti? Zergatik ez? Lehenik, besteen egoerak gugan sentimendu bat sortzeko gaitasuna aktiba dadin, arreta jarri behar dugu, baina gizarteak galarazi egiten digu arreta hori gauza batekin eta bestearekin, eta denbora falta ere eragozpen handia da. Bigarrenik, “ardura barreiatzea” esaten zaion fenomenoak zaildu egiten du horri ekitea, zera pentsatzen baitugu: “Egingo du besteren batek”. Hirugarren arrazoiak esaten du pertsonarik gehienok laguntzen dugula, baina klanaren barnean; hau da, gure berdintzat ditugunei laguntzera jotzen dugu. 30 Krisiak ere ba al du eraginik? Nola lor daiteke herritarren diru-ekarpenak sustatzea? Pertsona bakoitzak daki zer neurritan lagun dezakeen, baina diruak soilik axola ote du? Ni ezetzean nago. Laguntza ematea ez da urtero diru pixka bat ematea, besteei behar dutena ematea baizik, jarrera eraikitzaile batetik, proiektu jakin bat sustatzeraino edo nork bere denbora eskaintzeraino. Norbera hazteko aukera da, laguntza emateko modua aldatzekoa. Abagune paregabea da, dirua eman ezin duen jendeak bere buruari galde diezaion beste zer eman dezakeen. Niri mila gauza bururatzen zaizkit. Oso garrantzitsua da oroitzea, krisi garaietan, non agerian geratzen ari baita gobernuak ez direla panazea, funtsezkoa dela pertsonek modu aktiboan laguntzeko daukaten gaitasuna piztea. Elkarren beharra dugu, eta egunetik egunera gero eta behar handiagoa izango dugu, asko garelako. Daukaguna baloratzea zoriontsu izateko funtsezko dela diozu. Partekatzen jakitea ere bai? Laguntza ematea ez da luxu bat, beharrizan fisiko eta mentala baizik. Gu garenari bizkarra emanez bizitzeak zorigaiztoko egiten gaitu. Guk egindako ikerketatik ondoriozta daitekeenez, zenbat eta gutxiago laguntzen ditugun besteak, hainbat eta garrantzi handiagoa ematen diogu diruari. Konpentsatze-mekanismo bat da, zeren gizakiok gauza material asko pilatu beharra izaten baitugu asetasun mailari eusteko. Motibatu egin behar izaten dugu, eta zorion-iturri bat edo bestea bilatzen dugu. Garrantzitsua da oroitzea ez dagoela zorion-iturri bakar bat, eta baztertu ezin dugun bakarra enpatiarako eta altruismorako gaitasuna da. www.consumer.es 31 elikadura Eskoletako menuak: hobetu al dute kalitatea? 1998. urtetik, hobekuntzak izan dira zenbait alderdi dietetikotan, baina baita elikadura-gabeziak ere E likadura oinarrizko ardatza da haurrek bilakaera fisiko eta intelektual egokia eduki dezaten, eta eritasunei aurre hartzeko moduan egon daitezen, osasuntsu. Hori dela eta, gurasoek eta hezitzaileek arretaz zaintzen dute haurrek zer jaten duten etxetik kanpora. Espainiako Estatuan, ia bi milioi haurrek eskolako jantokian egiten dituzte otorduak astelehenetik ostiralera (urtean 165 egunez, batez beste). Eta eskolako jantokian, heziketari eta gizarte-jokabideei loturiko alderdiak lantzeaz gain, eguneroko energia-beharrizanen % 30-35 ase behar dituzte, eta elikadura orekatuaren jarraibideei erantzun. Funtsezkoa da otorduak atseginak izan daitezela, eta menuak ongi 32 errespeta ditzala egunean eta astean elikagai bakoitzarentzat ezarrita dauden kopuruak eta kontsumo-maiztasunak, haurren adina aintzat hartuta, betiere. Elikadura-gaietan adituak direnen esanetan, eskolako menua oso garrantzitsua da, bi arrazoirengatik, bereziki: lagundu egiten duelako haurrengan elikaduraohitura batzuk ezartzen, eta haien nutrizio-egoerari eragiten diolako, eguneko dietaren zati garrantzitsua hartzeen dueta (astean bost egunez, urteko hainbat astetan). Hori guztia kontuan hartuta, bistan da eskolako jantokiak garrantzi handia daukala haurren elikaduran eta heziketa nutrizionalean. 1998. urtetik aurrera, EROSKI CONSUMERek zenbait alditan aztertu izan ditu eskoletako menuak, zer-nolako kalitate dietetikoa daukaten jakiteko, hain zuzen. Hiruzpalau urtetik behin (2004an, 2008an eta 2011n), Estatu osoko ikastetxeetako 400 menu inguru aztertu ditu urte horietako bakoitzean (ikastetxe pribatu, publiko eta itunduenak). Kalitate dietetikoari buruzko ondorio egokiak ateratzeko, bi astetako menua aztertu da (lehen platera, bigarrena eta postrea), eta aintzat hartu da zer-nolako elikagaiak eskaintzen dituzten, zenbateko maiztasunez jartzen duten elikagai talde bakoitza, eta platerak zer-nola prestatzen dituzten. Azterketek erakutsi dute kalitate dietetikoan badirela al- Urtetik urterako titularrak 1998 - “Menuen % 62k hobetu egin behar dute elikaduraikuspegitik” Urte hartan 400 menu aztertu ziren, Estatuko 12 probintziatako 200 ikastetxetakoak. Horien artetik, azterketa gainditu gabe geratu ziren % 25, eta ikastetxeen % 18,5ek soilik eskaintzen zituzten menu elikagarri eta orekatuak. 2004 - “Hamar ikastetxetatik lauk soilik eskaintzen dituzte menu elikagarri eta orekatuak” Estatuko 13 probintziatako 201 ikastetxe hautatu, eta 402 menu aztertu ziren urte hartan. Lautik batek ez zuen gainditu azterketa, hutsegite dietetiko handi samarrak egin zituen eta. 2008 - “Hobetu egin da eskoletako menuen elikadurakalitatea, baina hirutik bat erdipurdikoa edo txarra da” Urte hartan 420 menu aztertu ziren, Estatuko 18 probintziatako 210 ikastetxetan. Aztertutako ikastetxeen % 17k ez zituzten eskaintzen berdurak astean behin, gutxienez, eta hamar ikastetxetatik batean, ez zuten arrain-erraziorik jaten astelehenetik ostiralera. 2011 - “Okerrera egin du kalitateak, eta hirutik batek elikadura-gabeziak dauzka” Estatuko 19 probintziatan, 418 menu aztertu ziren 209 ikastetxetan, eta % 30 inguruk ez zituzten eskaintzen berdurak astean behin, gutxienez, eta hamarretik bitan, aurrez prestatutako jaki gehiegi jartzen zituzten. 33 elikadura deak ikastetxea publikoa izan, pribatua edo itundua; baita lurraldetik lurraldera ere. Gorabeherak ere ageri dira menuen bilakaeran: zenbaitetan, hobetu egin dira urtetik urtera, eta besteetan, elikadura-gabezia aipagarriak antzeman ditugu. Nola asmatu elikaduraren ikasgaiarekin Kalitate-prezioak. Eskolako menuak prezio bat izaten du, eta prezio horri eskatzen zaio kalitaterik gorena eman dezala, baita ikuspegi dietetikoari dagokionez, bai elikadura arloko segurtasunari dagokionez ere. Aldizkari honek urtez urte egindako azterketek erakutsi dutenez, gehiago ordaintzeak ez du esan nahi menuek elikadura-kalitate hobea dutenik. Hain zuzen ere, 20 menurik merkeenen eta garestienen artean ez da egon alde nabarmenik aste osoko eskaintzaren elikadura-kalitatean. Hutsegite dietetikorik garrantzitsuenak Berdurarik exz Lekalerik ez Arrainik ez Fruta Aurrez fresko prestatutako gutxi jaki gehiegi Batez bestekoa: 1998 % 23,5 % 8,5 % 20,5 % 6,5 %7 %1 Batez bestekoa: 2004 % 36 % 14 % 30 %8 % 15 %3 Batez bestekoa: 2008 % 17 %6 % 10 %3 %5 %0 Batez bestekoa: 2011 % 26,8 % 8,6 % 10 % 0,0 % 19,6 % 10,0 Gozo gehiegi Ikastetxearen titulartasuna. Atzera begirako analisi honetan, ikastetxeen izaeraren arabera neurtuta, ez da alde nabarmenik antzematen menuen kalitatean, baina joera bat, behintzat, erakusten dute emaitzek: ikastetxe publikoen artean, gehiago dira emaitza on-onak lortzen dituztenak eta gutxiago, berriz, azterketa gainditzen ez dutenak. Azkeneko azterketan, 2011. urtean egindakoan, ikastetxe publikoen erdiek (% 49k) ‘emaitza onak edo oso onak’ eskuratu dituzte (menuen % 15 izan dira emaitza ‘oso onekoak’); ikastetxe pribatu eta itunduetan, % 27 iritsi dira maila horretara, nahiz eta bakar batek ere ez duen lortu emaitza gorena (‘oso ona’). Alde txarretik begiratuta, berriz, menu desegokiak gehiago ageri dira ikastetxe pribatu eta itunduetan (menuen % 28 txarrak edo nola-halakoak dira), publikoetan baino (menuen % 19 ibili dira maila apal horietan). Menuak nork prestatzen dituen. Otorduak prestatzeko orduan, gero eta ikastetxe gehiagok jotzen dute catering zerbitzuetara: 2011. urtean, 10 ikastetxetatik 7k hautatu zuten zerbitzu mota hori. Beste aukera bat izaten da ikastetxeko bertako langileak arduratzea jantokiaz, edo, bestela, eredu mistoa erabiltzea: ikastetxea eta catering enpresa elkarlanean aritzea (enpresak prestatzen du janaria, eta ikastetxean bertan egiten dituzte azken prestakuntzak, janaria berotu, eta abar…). Emaitzetan ez dago alde handirik, baina catering zerbitzuek edo eredu mistoa erabiltzen dutenek emaitza hobeak lortu dituzte kalitate-azterketan. Ikastetxean bertan egindako menuei antzeman zaizkie gabezia dietetiko handienak: laburbilduz, maizago jartzen dituzte gozoak eta aurrez prestatutako jakiak. Menu bereziak. Ahal den neurrian, ikastetxeek menu bereziak, egokituak prestatzen dituzte elikadura-alergiak eta -intolerantziak dauzkaten ikasleentzat. Halaxe agintzen du berriki onartu den lege batek, uztailaren 5eko 17/2011 Legeak, elikadura arloko segurtasunari eta nutrizioari buruzkoak. EROSKI CONSUMERek egiaztatu duenez, 10 ikastetxetatik 9k eskaintzen dituzte menu egokituak, bai osasun-arrazoiei erantzunez (diabetesa, gizentasuna, intolerantziak, alergiak…) eta bai norberaren ohiturak eta sinesteak aintzat hatuz (barazkijaleak, musulmanak…). Zenbaitetan, eguneko menua ohikoa izan arren, menu bereziren bat eskatu bada, prestatu egiten dute. Elikagai ekologikoak. 2011. urtean, elikagai ekologikoen artean, barazkiak, berdurak eta fruta izan dira nagusi ikastetxeetan, eta arroza, pasta edo lekaleak ere bai zenbaitetan. Sevillan izan dira menu gehien elikagai ekologikoekin (6 ikastetxetan), Almerian ondoren (3 ikastetxetan), Malagan eta Kordoban gero (bina ikastetxetan), eta, azkenik, Granadan, Bartzelonan eta Kantabrian, (ikastetxe banatan). Guztira, 16 ikastetxetan erabili dituzte elikagai ekologikoak; hau da, 32 menutan agertu dira, aztertu ditugun guztien % 7,6tan, alegia. www.consumer.es 34 Puntuazio-irizpideak Ikerketak prestatzen direnean, eskoletako menuek elikaduraren ikuspegitik ongi egin dituzten eta gaizki egin dituzten gauzak neurtzeko metodo bat lantzen da aurrez, eta gaur egun erabiltzen diren gidak hartzen dira aintzat (Eskola-jantokien gida, Perseo programa 2008), horiek esaten baitute zein diren kontsumo-araurik egokienak eskoletako menuetan. Zehazki, hamar aldaera dietetiko aztertzen dira menu bakoitzeko: berdura ageri ote den plater nagusi gisa; entsalada jartzen duten; lekaleak; arrain freskoa edo izoztua (ez aurrez prestatua); fruta freskoa; platerak prestatzeko moduak aldatzen ote diren; aurrez prestatutako jakiak zenbat izaten diren; guarnizoak eta/edo saltsak askotarikoak izaten diren; esnekiak agertzen diren; eta gozoak zenbatez behin eskaintzen dituzten. Aste oso bateko menuek 10 puntu lor ditzakete, gehienez. Gutxieneko hauek betetzen ez dituzten menuek ez dute gainditzen azterketa: • Berdurak plater nagusi gisa (ez entsaladan, ez guarnizio eran edo lehen eta bigarren plateren osagai moduan): astean behin, gutxienez. • Fruta freskoa: astean bitan, gutxienez. • Lekaleak: astean behin, gutxienez. • Arrain freskoa edo izoztua (ez aurrez prestatua): astean behin, gutxienez. • Aurrez prestatuak, baina ez etxekoak (arrain-ziriak, sanjakoboak, kroketak, saltxitxak, txibiak, hanburgerrak, nuggets-ak, pizzak…): astean bitan edo gehiagotan jartzen badituzte ez dute gainditzen azterketa. • Gozoak (opilak, pastelak, bonboiak, izozkiak eta esneki azukretsuak, flanen, natillen eta abarren gisakoak): astean bitan edo gehiagotan jartzen badituzte ez dute gainditzen azterketa. 35 elikadura Kontsumo-data gomendatua eta iraungitze-data: gauza bera al dira? Data bien arteko aldeak Kontsumo-data gomendatua Iraungitze-data Segurtasuna Segurtasuna Segurtasuna Segurtasuna Kalitatea Kalitatea Kalitatea Kalitatea Produktuak segurua izateari noiz uzten dion adierazten du lehenbizikoak, eta bigarrenak, noiz hasten den kalitatea apaltzen dendan I raungitze-data eta kontsumo-data gomendatua ez dira gauza bera. Lehenbizikoaren bidez, kontsumitzaileari adierazten zaio elikagai hori zer egunetatik aurrera ez den kontsumitu behar, ez delako egokia osasunaren ikuspegitik; kontsumo-data gomendatuarekin, berriz, erosleei jakinarazten zaie produktu baten ezaugarriek noiz arte irauten duten batere aldatu gabe, baina horrek ez du esan nahi hortik aurrera arriskutsua denik osasunarentzat. Itxuraz, argi samar dago bien arteko aldea, baina itxuraz baino ez. Izan ere, kontsumitzaileek bi kontzeptuak nahasi egiten dituztela ohartu dira Erresuma Batuko Gobernuko arduradunak, eta, ondorioz, zaborretara botatzen dituzte ontzian ageri den data pasatu duten elikagai guztiak. Horretaz gain, beren baliabideak ere ez dituzte batere ongi kudeatzen, ez baitute ohiturarik planifikatzeko eta elikagaiak egoki bilte- 36 etxean Iraungitze-data edo kontsumo-data gomendatua pasatu badira, produktu horiek ezin dira saldu, eta salgai badaude, kendu egin behar dira saltokietatik. giratu eta administratzeko. Elikadura-baliabideak hain zabar erabiltzeak, ondorio larria uzten du: urtean 8,3 milioi tona jaki eta edari galtzen dira alferrik, zaborretan. Iraungitze-data. Egun horretatik aurrera, produktua ez da kontsumitu behar, baina lasai kontsumi daiteke egun horretan bertan. Ikuspuntu mikrobiologikotik oso galkorrak diren produktuekin erabiltzen da formula hori: pasteurizatuekin (esnea, jogurtak, kremak), haragiekin edo hutsean ontziratuekin. Arrisku handiko elikagaiak dira, osasunari kalte egin diezaioketenak garaiz kanpo janda. Honako aipamen hau ageri dute etiketan edo ontzian: “Iraungitze-data” eta, jarraian, data bera (edo data non ageri den esaten duen oharra), hurrenkera honetan emana: eguna, hilabetea eta urtea. Informazio horien osagarri, elikagaia zer-nolako baldintzatan kontserbatu behar den ere adierazten da. Kontsumo-data gomendatua. Informazio horrek adierazten du zein egun arte irauten duen produktu batek kontserbatze-egoera egokian, itxita dagoen bitartean. Behin egun hori pasatzen denean, gerta liteke produktuaren kalitatea apaltzea, baina ez da izaten arriskurik osasunarentzat eta lasai jan daiteke. Ur gutxi daukaten elikagaiekin erabiltzen da (olioa, lekaleak, zerealak), deshidratatuekin (pureak, zopak), esterilizatuekin (latak, esne-kaxak) eta arrautzekin. Elikagai baten kontsumo-data gomendatuaren edo gutxieneko iraupen-dataren bidez, kontsumitzaileei jakinarazten zaie produktu batek noiz arte eutsiko dien bere ezaugarri bereziei, kontserbatze-baldintza egokietan edukiz gero, betiere. Ontziek edo etiketek ekarri ohi dituzten aipamenetan, zer egun baino lehenago jatea komeni den esaten da batzuetan (“consumir preferentemente antes del...”), eta besteetan, eguna ez, baizik eta hilabetea edo urtea zehazten dute (“consumir preferentemente antes del fin de o de finales de...”). Zenbaitetan, informazio hori osatu egin beharko da, eta produktua nolako baldintzatan kontserbatu behar den adierazi. Datak argi eta garbi adierazia egon beharko du, hurrenkera honetan: eguna, hilabetea eta urtea. Dena den, hiru hilabetez azpiko iraupena duten elikagaietan eguna eta hilabetea soilik agertzen dira. Zenbait elikagaik ez dute behar izaten iraupen-datarik. Sail horretakoak dira fruta eta barazki freskoak (prozesatu gabeak), ardoak, okintzako produktuak (berehala jatekoak), sukaldeko gatza eta ozpina, azukrea, ia osagai horrekin bakarrik egindako gozogintza-produktuak edo mastekatzeko gomak. Iraungitze-data edo kontsumo-data gomendatua pasatu badira, produktu horiek ezin dira saldu, eta salgai badaude, kendu egin behar dira saltokietatik. Kontsumitzaileren bati “epez kanpoko” elikagairen bat egokitzen bazaio, eskubidea dauka saltzaileak beste bat eman diezaion, zeinak ezin baitu pasatuta eduki iraungitze-data edo kontsumodata gomendatua. Egun horretatik aurrera, produktua ez da kontsumitu behar, baina lasai kontsumi daiteke egun horretan bertan. Ikuspuntu mikrobiologikotik oso galkorrak diren produktuekin erabiltzen da formula hori: pasteurizatuekin (esnea, jogurtak, kremak), haragiekin edo hutsean ontziratuekin. Egungo legediak esaten du (1334/1999 Errege Dekretua) derrigor zehaztu behar dela gutxieneko iraupenaren aurreko tartea (kontsumo-data gomendatua) edo iraungitze-dataren aurrekoa. Eta ontzia ireki badugu? Kontserbatze-datak (iraungitzeari eta kontsumoari dagozkionak) ezartzeko orduan, osasun- eta kalitate-irizpide zorrotzzorrotzak hartu behar izaten ditu kontuan ekoizleak, eta kontserbatze-baldintza estandar batzuetarako balio dute (tenperatura, hezetasuna, eguzki-argia), zeinak produktuen ontzietan ageri diren. Parametro horiek betetzen ez badira, produktuaren bizia nabarmen laburtzen da. Bestalde, elikagaia babesten duen ontzia hondatua badago edo produktua ireki egiten bada, kontserbatze-baldintzak aldatu egingo Informazio horrek adierazten du zein egun arte irauten duen produktu batek kontserbatze-egoera egokian, itxita dagoen bitartean. Egun hori pasatzen denean, gerta liteke produktuaren kalitatea apaltzea, baina ez da izaten arriskurik osasunarentzat. Ur gutxi daukaten elikagaiekin erabiltzen da, deshidratatuekin, eta arrautzekin. dira, eta, ondorioz, iraungitze-data edo kontsumo-data gomendatua ez dira izango ontzian ageri direnak, beste batzuk baizik. Gehienean, ekoizleek adierazi egiten dute ontzia ireki ondoren zer epetan kontserba daitekeen eta nola egin behar den. Biltegia ongi ordenatuta Elikagaiak gordetzeko hautatzen den tokiak baldintza batzuk bete behar ditu. Hasteko, produktuak ordenatuta eta ikusteko moduan edukitzeko bezain handia izatea komeni da. Horretaz gain, leku fresko, lehor eta ongi haizeztatuan egon behar du biltegiak. Giroko tenperaturan iraun dezaketen elikagaiak edukiko ditugu han, lekaleak, zerealak eta horien eratorriak (irina, pastak, galletak), azukrea, gatza, kafea, kakaoa, espeziak eta olioa. Higienizatze- tratamendua hartu duten produktuentzat ere leku egokia da, baldin eta ez badira hotzetan edukitzekoak: esne esterilizatua edo kontserbak, adibidez. Horiek ere oso ongi irauten dute giroko tenperaturan. Frutarik eta berdurarik gehienak ere eduki daitezke giro lehor, fresko eta oso ongi haizeztatuetan. Elikagai horiek, dena den, oso azkar hondatzen dira, eta ezinbestekoa da egunero-egunero begiratu bat ematea. Elikagaiak, ontzietan egonik ere, sekula ez dute egon behar zoruaren gainean. Horretaz gain, biltegia armairu batean jarri badugu, ateak eduki beharko ditu, elikagaiak babesteko kanpoaldeko eraginetatik Biltegian, elikagaiak ez ezik, garbiketa produktuak ere gordetzen ditu jendeak, baina ez da komeni, kutsatzeko arriskua izaten baita: elikagaien biltegian, elikagaiak soilik gorde behar dira. Erdikontserbak (antxoak eta) eta hutsean ontziratutako elikagai batzuk (hotz-egosiak edo fianbreak, izokin ketua) hotzetan edukitzekoak dira. Produktu pasteurizatuek oso bizitza laburra izaten dute, eta horiek ere hotzetan edukitzekoak dira. www.consumer.es 37 haurrak Amatasunaren arrastoak Larruazaleko orbanak, aknea, zelulitisa eta ildoak dira haurdunaldiak sortzen dituen ondorio ohikoenetakoak H aurdunaldiak seinale edo sintoma asko ekartzen dizkie emakumeei. Begietako distira, zoriona eta sabel handia dira horietako batzuk –agerikoenak, segur aski–, baina ez bakarrak. Emakumeen larruazalari ere eragiten dio haurdunaldiak, garai horretan hainbat aldaketa sortzen baitzaizkie gorputzean, hormonen iraultzak eraginda edo bestelako gorabehera metaboliko, baskular edo endokrinoen ondorioz. Ildoak, melasmak edo orbanak, lehortasuna eta barizeak agertzea izaten da ohikoena, eta aknea ere bai zenbaitetan. Ezinezkoa da horiek saihestea, baina etorri bezala joaten dira batzuetan, erditu ostean. Dena den, neurri batzuk hartzea komeni dela nabarmentzen dute espezialistek, aldaketa horiei aurre hartzeko edo, gutxienez, horien eragina murrizteko. Haurdunaldia eta ildoak Hormonak dantzan hasten dira haurdunaldian eta, horretaz gain, emakumeek pisu handia hartzen dute, nahiko bat-batean, gainera; bi aldaketa horiek ezin aproposagoak dira larruazalean ildoak sortzeko. Haurdunaldiko bigarren hiruhilekoan agertu ohi dira, larruazalari nabarmenago tira egiten zaionean, bai sabelaldean eta bai gorputzeko beste atal batzuetan ere (bularrak, aldakak edo izterrak). Haurdun dauden emakume ugarik izaten dituzte ildoak, eta oso zaila gertatzen da horiek desagerraraztea. Beraz, prebentzioa da aurka egiteko modurik onena. Produktu eta osagai ugari daude haurdunaldian ildoak tratatzeko, baina prebentzio-tratamendu seguru eta eraginkorrak ere badira. Hona hemen haurdunaldian aintzat hartzeko zenbait aholku: Haurdunaldian pisu egokiari eustea komeni da, eta gizenduz gero, polikipoliki egitea, bat-bateko aldaketarik gabe. 38 Larruazala maiz hidratatu (egunean bitan edo gehiagotan), haurdunaldirako egokia den krema batekin eta masajeak emanez, larruazalak hobeki xurga dezan. Behar adina ur edan, gorputza ongi hidratatuta egon dadin. Larruazala pigmentatzea: melasma edo ‘haurdunaldiko maskara’ Dermatologiako eta Benereologiako Espainiako Akademiak honelaxe definitzen du melasma terminoa: pikor gisako pigmentazioa edo partxe gisakoa, ezarian-ezarian agertzen dena eta denborarekin desagertzen dena. Oso ohikoa izaten da haurdun dauden emakumeetan (% 50ek edukitzen dituzte), eta, hori dela eta, “haurdunaldiko maskara” ere esaten zaio. Haurdunaldiko bigarren edo hirugarren hilabetean eratzen dira orbanak, begitartean, masailetan eta goiko ezpainaren gainean, gehien-gehienean. Gutxika-gutxika nabarmentzen dira, haurdunaldiak aurrera egin ahala, baina behin erdituta, berez desagertzen dira urtebeteko epean edo. Ez beti, ordea: gerta daiteke kasuen % 30ean orbanak ez desagertzea. Merkatuan badira era horretako orbanak desagerrarazteko kremak (pigmentugabetzekoak), baina, adituen esanetan, ez da komeni haurdunaldian erabiltzea, fetuari kalte egin diezaioketen printzipio aktiboak dauzkate-eta osagaien artean. Honako gomendio hauek ematen dituzte dermatologoek orban horientzat: saihestu eguzkiak zuzenean jotzea larruazalean, babes handiko eguzki-iragazkiak erabili haurdunaldiko lehen egunetik, eta ez erabili xaboi urragarririk eta larruazala narritatzen duen produkturik (peeling edo dermourragarriak). Haurdunaldia eta larruazaleko beste arazo batzuk Lehortasuna: gorputzeko jariakinak galtzearen ondorioz, gerta daiteke haurdunaldian larruazala lehorrago egotea. Larruazala egun osoan hidratatua edukitzeko, gorputzean eta aurpegian krema hidratatzaileak emateaz gain (haurdunaldian erabiltzeko modukoak, betiere), ur asko edan behar da, eta saihestu egin behar da eguzkitan maiz egotea. Aknea: haurdun geratu aurretik aknea zeukaten emakumeei arazoa agian larritu egingo zaie haurdunaldian, batez ere lehen hilabeteetan. Espezialistek diote larruazala garbigarbi eduki behar dela, eta ez direla erabili behar erretinoideak dituzten kremak. Zelulitisa: haurdunaldiak areagotu egin dezake zelulitisa. Horri aurre hartzeko, zangoetako zirkulazioa aktibatu behar da paseo luzeak eginez, dieta osasungarria egin behar da eta ur asko edan, hidratatuta egoteko. Barizeak: haurdunaldian handitu egiten da odol-bolumena eta -zirkulazioa, eta horren ondorioz, barizeak ager daitezke emakume haurdunen zangoetan. Horiek saihesteko edo horien eragina gutxitzeko, ez da komeni orpo handiko oinetakoak erabiltzea edo luzaroan zutik egotea. Atseden hartzea komeni izaten da, zangoak aldakak baino gorago jarrita; zangoak ez dira maiz gurutzatu behar, eta dutxa hotzak eman behar zaizkie zangoei. Larruazal distiratsuko haurduna, mitoa edo egia? Haurdun dagoen emakumeak aurpegi distiratsua izan ohi duela esaten da. Batzuetan halaxe da, baina ez beste hainbatetan. Haurdunaldian gertatzen diren aldaketa hormonalek eta odol-zirkulazioa areagotzeak handitu egin dezake larruazalaren distira, eta leunagoa eta hidratatuagoa ere egon daiteke, nahiz eta bestelako eragin batzuk ere –ez hain atseginak– eduki ditzakeen. Aldaketa horietako batzuk maizago agertzen dira haurdun geratu aurretik ere larruazaleko arazoak zeuzkaten emakumeengan. Beste batzuk, berriz, orokorragoak eta saihestezinak dira. Eta haurdunaldian agertzen diren bezala, desagertu egiten dira hura amaitzean. www.consumer.es 39 4 Erraza15’-20’ 5-10 OGITARTEKO BEGETALA, OILASKO ERRE ETA arrautza tortillarekin Osagaiak: ekainekoerrezetak Ogitarteko eta sandwich garaia Hotzak koilaratik jateko platerak eskatzen ditu, eta beroak, berriz, errezeta arin eta freskoak. Eguraldi onak hastear daude eta tenperaturak gora egingo du luze gabe, eta giro horretan, eskertu egiten da ogitarteko eta sandwichek eskaintzen duten aukera; izan ere, bereziki egokiak dira afaritan jateko, hamaiketakoa egiteko edo otordutik otordura mokadu bat hatzeko. Oso erraz prestatzen dira, eta modu ona izan daitezke haurrekin sukaldean aritzeko. Elikaduraren ikuspegitik sor daitekeen edozein zalantza argitzeko, EROSKI CONSUMERek ohar dietetikoa erantsi dio errezeta bakoitzari, eta semaforo nutrizional erabilgarri bat ere bai. OGITARTEKO BEGETALA, OILASKO ERRE ETA arrautza tortillarekin GANTZ KALORIAK AZUKREAK GANTZAK SATURATUAK GATZA GANTZ KALORIAK AZUKREAK GANTZAK SATURATUAK GATZA 592,9 4,9 g 23,3 g 4,5 g 0,8 g ZUNTZA 3,7 g 271 5,7 g 16,1 g 4,8 g 0,4 g 29,6% 5,5% 33,4% 22,6% 12,7% 15,6% 13,5% 6,4% 23,1% 24,2% 7,3% * heldu baten Eguneroko Kopuru Gomendatutik (EGK) **zuntza gehiegi jateak ez du kalterik egiten, beraz, beti da ona * heldu baten Eguneroko Kopuru Gomendatutik (EGK) **zuntza gehiegi jateak ez du kalterik egiten, beraz, beti da ona Nola prestatu: Ohar dietetikoa: Garbitu letxuga eta tomateak, eta moztu lehena zerrendatan eta bigarrenak xerratan. Erre oilasko-bularkiak, labean edo zartagin batean, oliba-olio eta gatz pixka batekin. Egin tortilla bat lau arrautzekin. Ireki ogiak eta jarri osagaiak txandakatuz, eta eman maionesa, bai ogiaren barrualdean, bai osagaien artean. Ogitarteko osatua da honako hau, oso denbora gutxian prestatzen dena. Alde batetik, barazkiak dauzka, eta bestetik, elikagai proteikoak (oilaskoa eta tortilla); ondorioz, mantenugai guztiak ageri dira errezeta honetan: kalitate oneko proteinak, karbohidratoak, gantzak, bitaminak, mineralak eta zuntza. Txapata ogiak karbohidrato konplexu ugari ematen ditu, eta egunari aurre egiteko behar den energia. Maionesak ugaritu egiten ditu kaloriak, gantza, kolesterola eta sodioa. Argaltzeko dieta egiten ari direnek edo gantzak kontrolatu behar dituztenek maionesa gutxiago erabil dezakete, edo light erakoarekin prestatu. URDAIAZPIKO ETA GAZTA paniniA KUIATxoAREKIN Errazio batek ematen dituen elikagaiak: Errazio batek ematen dituen elikagaiak: Errazio batek ematen dituen elikagaiak: sAndwich BEROA, TxanpinoiZ eta perretxikOz EGINA 4 opil, txapata eragoak 200 g de letxuga 2 tomate 600 g oilasko-bularki 4 arrautza Maionesa 0,6 g GANTZ KALORIAK AZUKREAK GANTZAK SATURATUAK GATZA 384,4 3,4 g 7,8 g 3,2 g 0,9 g ZUNTZA 2,5% 19,2% 3,8% 11,2% 16,2% 14,7% 10,7% ZUNTZA 2,6 g * heldu baten Eguneroko Kopuru Gomendatutik (EGK) **zuntza gehiegi jateak ez du kalterik egiten, beraz, beti da ona Badakizu semaforoak nola funtzionatzen duen? Koloretan adierazten du errezeta bakoitzak osagai bat kopuru altuan, ertainean edo baxuan ematen duen. Kaloriei eta Osasunaren ikuspuntutik garrantzitsuen diren elikagaiei buruzko informazioa ematen du: azukreak, gantza, gantz saturatua, gatza eta zuntza. Errezetetan, normalean, kolore horia nagusitzen da, plater bakoitzak elikaigai hori Eguneko Kopuru Gomendatuarekiko kopuru altuan ematen duelako. Desberdina da semaforoa elikagai bakarrarena egin edo errezeta batena. Kaloria kopuruagatik eta errazioaren neurriagatik bazkari edo afarirako plater nagusi moduan pentsatuta daude. Kolore berdea: elikagai horren EGKren % 10etik behera ematen du (kopuru txikia). Kolore horia: EKGren % 10 eta % 35 artean ematen du (kopuru ertaina). Kolore laranja: EKGren % 35etik gora ematen du (kopuru altua). •• • 40 41 4 Erraza10’-15’ 5-10 ekainekoerrezetak sAndwich BEROA, TxanpinoiZ eta perretxikOz EGINA 42 Osagaiak: 175 gmoldeko ogi (8 xerra) 200 gperretxiko 200 gtxanpinoi 50 gtipula 2tomate 6arrautza 20 mloliba-olio 80 ggazta (4 xerra) Nola prestatu: Ohar dietetikoa: Moztu perretxikoak eta txanpinoiak zerrendatan, eta erregosi zartaginean, oliba olio pixka batekin eta tipularekin (brounoise eran moztuta). Behin guritu direnean, erantsi arrautza irabiatuak. Eragin guztiari, nahaski fin bat egin arte. Txigortu ogi-xerrak, eta eman oliba-olioa barreneko aldetik. Jarri tomate-xerra batzuk, eta, gainean, nahaskia. Jarri beste ogi-xerra bat, eta, haren gainean, gazta-xerra bat eta perretxiko erregosi batzuk. Labean sar daiteke, gazta urtu arte. Sandwich mota hau oso egokia da mendian otordua egiteko edo piknikera eramateko, elikadura-kalitate bikainekoa baita. Almidoia da moldeko ogiaren osagai nagusia, eta sandwich honek zer kopurutan daukan ikusita, energia-iturri ontzat har daiteke. Moldeko ogia osoko irinez egina izango balitz, dezente zuntz gehiago emango luke. Arrautzak kalitate bikaineko proteinak ematen ditu, eta, horri esker, are elikadura-balio hobekoa gertatzen da errezeta hau. Berdurek ere leku oso garrantzitsua hartzen dute sandwich honetan, zeinak bitaminak, mineralak eta herdoilaren aurkako substantziak ematen baitituzte. Gazta-xerrek gantz asko ematen dute, baina baita kaltzioa ere. 4 Erraza15’-20’ 5-10 URDAIAZPIKO ETA GAZTA paniniA KUIATxoAREKIN Osagaiak: 4xerra ogi, baguette erakoa 100 g urdaiazpiko egosia kuiatxo bat 100 g mozzarella gazta 100 g tomate natural Nola prestatu: Egin ogia bi erdi. Zati bakoitzaren gainean, eman tomate-saltsa. Ondoren, zabaldu gazta birrina, urdaiazpiko egosia eta kuiatxoa, lauki txikietan. Sartu labean, 200 ºC-an, eta eduki 15 minutuz, beroak goitik eta behetik ematen diola. Ohar dietetikoa: Errezeta hau egokia da afaritan bigarren plater gisa hartzeko, entsalada batez lagunduta, eta goiz erdian edo arratsaldean jateko ere balio luke. Ogitarteko honek modu erakargarrian biltzen ditu urdaiazpiko egosia eta kuiatxoa, ogi txigorki baten gainean jarrita, gazta lagun dutela. Elikadura-ikuspegitik, aski plater osatua da, kalitate handiko proteina ugari ematen dituena, baita karbohidratoak, bitaminak, mineralak eta herdoilaren aurkakoak ere. Aurkezpen gustagarria du, eta horrek lagundu egiten du dietan tokitxo bat egiten elikagai osasungarri horiei, batez ere haurrek jan ditzaten. 43 Haien eta gure ongizateagatik EROSKIren arrautza freskoak kaiola egokituetan hazitako oiloetatik datoz, haien ongizatea bermatzen baitute Elikadura-produktuen segurtasuna ezin da ulertu elikagai hori ematen duen animaliaren ongizatea aintzat hartu gabe. Eta horrek esan nahi du egoki elikatua egon behar duela, tratu ona eman behar zaiola eta zorrotz zaindu behar dela haren osasunegoera, eta hori guztia animaliari on egingo dion inguru batean sustatu behar dela. Hain zuzen ere, inguruari buruz mintzo da Europako Batasunak (EB) oilo erruleei buruz egin duen azken zuzentaraua. Espainiako Estatuan, arlo hori 3/2002 Errege Dekretuak arautzen du; duela hamar urte sartu zen indarrean, baina joan den urtarrila arte ez zen derrigorrezkoa hazkuntza-sistema hori darabilten ustiategietan oilo erruleentzat izaten diren kaiolak egokitzea, legeak ez baitzuen agintzen. Neurri eztabaidatua izan da, milioi ugaritako inbertsioak egitera behartu baititu ekoizleak, eta, ondorioz, erosleengan ere izan du eragina, arrautzak garestitu egin dira eta. Joan den urtarriletik aurrera, beraz, EBn ezin da saldu eta esportatu baldintza egokiak betetzen ez dituzten kaioletan dauden oiloek errundako arrautzarik. Hori dela eta, administrazioa ikuskaritzak egiten hasi da aldian behin, ustiategiek arau hori ongi betetzen dutela bermatzeko; aldaketa handia denez, ustiategiei aukera eman zaie egokitze-plan bat egiteko eta uztailaren 1a bitartean gauzatzeko. 44 Hornitzaile egokituak eta konprometituak EROSKI, kontsumitzaileekin daukan konpromisoari eutsiz, dagoeneko egokitu zaio zuzentarau berriari. Beste edozein hornitzailek bezala, EROSKI markako arrautzak egiten dituzten etxalde guztiek, lehenik eta behin, etxaldean bertan egindako ikuskaritza bat gainditu dute, hasierako ikuskaritza esaten zaiona; azterketa horretan, legedia ongi betetzen dutela egiaztatzen da, analisi mikrobiologikoak berraztertu egiten dira, instalazioen higiene- eta osasun-egoerak ikuskatzen… Eta behin homologatuta ere, jarraipen-ikuskatzeak egiten zaizkie aldian-aldian. Orain, Europatik datorren araudiak ezartzen dituen baldintza guztiak betetzen dituztela ziurtatzeko, EROSKIk konpromiso idatzia adieraz dezatela eskatu die hornitzaileei, eta ziurta dezatela legeak agindu bezalako kaioletan dauzkatela oiloak. Idatzi hori sinatuta, hornitzaileek onartu egiten dute, aurrez jakinarazi gabe ere, EROSKIk ikuskaritzak egin ditzakeela haien etxaldeetan, Errege Dekretua betetzen ari diren edo ez ikusteko, eta onartu egiten dute, halaber, araudi hori beteko ez balute EROSKIk bertan behera utz dezakeela haiekin daukan merkataritzahitzarmena. Gainera, EROSKIren apustua eta nahia legea zorrotz betetzea dela erakusteko, bai hasierako ikuskatzean eta bai geroko jarraipenikuskatzeetan ere, kaiolak behar bezala egokituta daudela egiaztatuko du, nola hornitzaile berriekin, hala lehendik ere hornitzaile izan eta konpromisoa idatziz adierazi > dutenekin. 45 “SOMOS” mundua aldatzeko, elkartasuna EROSKI elkarlanean ari da Espainiako Fundraising Elkartearekin eta 26 GKE-rekin “Somos” kanpainan, elkartasunaren kultura sustatu nahi duen ekimenean Oso ongi zainduta Oilo erruleentzat bada araudi espezifiko bat, baina oilo horien zaintzaileek, horretaz gain, bete egin behar dute animalien ongizateari buruzko araudi orokorra ere. Betebehar batzuk ezartzen dizkiete araudi horiek: oilo guztiak egunero ikuskatzea, egunean behin, gutxienez; oiloen inguruan ahalik eta zarata gutxien izatea, eta zarata iraunkorra eta bat-batekoa saihestea; kaiolak irekiune bat edukitzea, oilo heldu bat ateratzeko bezain handia, alferrikako sufrimendurik eta zauririk eragin gabe; eraikin guztiak argiztatuta egotea, oiloek elkar ikusteko modua izan dezaten eta oilategira sartzen denak oiloak argi bereiz ditzan, ingurua ongi ikus dezaten eta beren jardueran eremu normal batean gauza ditzaten. Lokaletako higienearen garrantzia ere azpimarratzen du zuzentarauak, baita oiloekin erabiltzen den tresneriarena ere; maiz-maiz garbitu eta desinfektatu behar direla agintzen du. Mundua alderantzikatu Ekainean egingo dira “Somos” kanpainaren ekitaldirik aipagarrienak. Hilaren 8an, diru-emaile guztiek, emaile direla erakusteko, alderantziz jantziko dute arroparen bat, eta horrekin adieraziko dute posible dela gauzak beste modu batera egitea eta eurek lagundu egiten dutela hori hala izan dadin. Ezarri beharreko neurriak Europako legediak baldintza berriak ezartzen dizkie 350 hegazti errule baino gehiago dauzkaten etxaldeei. Kaiolak handitzeko agintzen die (550 zentimetro koadro behar zituzten lehen, eta orain, gutxienez, 750 zentimetro koadro behar dituzte), eta gutxieneko beste betekizun batzuk ere ezartzen dizkie: habia bat eduki behar dute, edanleku egoki bat, mokoka eta aztarrika ibiltzeko etzaleku bat, eta horietaz gain, azazkalak mozteko sistema bat ere bai. Gainera, zuzentarau berrira egokitu ez diren ustiategiei uztailaren 1a bitarteko epea ematen zaie, dagokion agintaritzaren aurren egokitze-plan bat aurkez dezaten. Plan hori ezarri bitartean, “oboproduktuak” egiteko erabiliko dira haien arrautzak; hau da, arrautzaren eratorriak egiteko, jatetxeetan-eta erabiltzen direnen gisakoak. EROSKIren hornitzaileetako baten instalazioak, araudiaren arabera girotu eta egokituak 46 * Teoria hau frogatzeko ikerketa Elsa Punset adituaren egin da, zeina Camilo José Cela Unibertsitateko Ikaskuntza Sozio-Emozionalerako Laborategiaren zuzendaria den. Espainiako Estatuan, hiru milioi lagun inguruk ematen diote laguntza, maiztasun jakinarekin, GKEren bati. Jende horrek 500 milioi eurotik gora jartzen ditu urtean, eta horri esker, oinarrizko laguntza ematen zaie gizartebazterketa pairatzeko arriskua duten kolektiboei, hezkuntza arloko edo osasun arloko proiektuak abiatzen dira garapen bidean dauden herrialdeetan, krisi humanitarioetara bideratzen dira… Europako Batasuneko herrialdeekin alderatuta, Espainiako Estatuko portzentajeak aski apalak dira: herritarren % 11k soilik laguntzen dute aldian behin GKEren bat edo batzuk, eta Europako batez bestekoa, berriz, askoz handiagoa da: % 42koa, hain zuzen. Espainiako Fundraising Elkarteak eta Estatuko 26 GKErik aipagarrienek, EROSKIren laguntzarekin, aldatu egin nahi dute egoera, sinetsi egiten bai- tute pertsonengan eta gutako bakoitzak egoera iraultzeko daukan ahalmenean. Horretarako, “Somos” elkartasunkanpaina jarri dute abian. Lankidetzaren eta gizartean parte hartzearen aldeko kultura sortu nahi dute, eta joera hori Gobernuz Kanpoko Erakundeekiko konpromisoetan gauza dadin ahalegindu; horretaz gain, besteei laguntza emateko eta egoera aldatzeko giza sentimenduak ere sustatu nahi dituzte. Emaileak omentzeko egun hori egutegian finko bihurtzea nahi lukete, eta elkartasuna ospatzeko eta goraipatzeko erabili. Beste zenbait jarduera ere egin dituzte urte honetan, eta nabarmentzekoa da, adibidez, GKEetako bazkideen artean egin duten inkesta, zeinaren bidez egiaztatu egin duten “elkartasunaren teoria” esaten diotena; kontzeptu horren arabera, “jendea emaile egiten da lagundu egin nahi duelako eta errealitatea aldatu egin nahi duelako, eta, gainera, ongi sentitzen da hori egiten duenean”. Inkesta hori egiteko, Elsa Punset idazle eta filosofoaren laguntza izan dute, eta GKEetako bazkide diren hainbat jende famatuk parte hartu du. 47 Oilaskoa, goxo askoa Landare-jatorriko pentsuak jaten dituzte Eroski NATUR oilaskoek, arto ugariz hornituta daudenak Elikagai freskoen artean, oilaskoa izan da betidanik kontsumitzaileen gustukoenetakoa. Eta garaiotan, sekula baino estimazio gehiago duela esan daiteke, prezio aldetik oso modu onean dago eta. Eroski NATUR oilaskoa hainbat modutan aurki daiteke saltokietan: osorik izan daiteke, hankak eta burua kenduta, barruki eta guzti batzuetan, edo izan daitezke izterrak, hegoak, paparra, iztertxoak…; ontzi barrenean etortzen da beti, ez ditzan gal berezko dituen freskura eta zaporea. Oilasko mota hau mantsomantso hazten da, eta elikadura berezia eta zaindua ematen diete (EROSKIk gertu-gertutik jarraitzen du prozesua etxalde guztietan). Landare-jatorriko elikagaiak Oilaskoak elikatzeko orduan, landare-jatorriko elikagaiak ematen dizkiete 56 egun egiten dituzten arte, gutxienez (horixe da oilasko horiek hiltzeko gutxieneko adina). Animaliaren bizitzako lehen 21 egunetan, zerealak izaten dira elikagaien % 50, eta horien artean, artoa izaten da % 25. Hortik aurrera, % 65 izaten dira zerealak, eta % 50 artoa. Dieta natural horri esker, urre kolore homogeneoa izaten du Eroski NATUR oilaskoaren haragiak, testura trinkoa, eta zapore eta lurrin bizi eta bereziak, beste oilaskoenak ez bezalakoak. Gantz kopurua ere egoki-egokia eduki ohi du: gihar artekoa, orekatua izaten da; larruazalean ia ez du gantzik izaten; eta larruazalaren azpian zertxobait. Hainbat onura A Saila Oilaskoen elikadura ez ezik, jatorria ere aipagarria da, eta horri esker lortzen dute Eroski NATUR izendapena. Etxalde nazionaletako oilaskoak izaten dira, hornitzaile homologatuek haziak, EROSKIrentzat soilik lan egiten dutenek. Hornitzaile horiek etengabeko lankidetzan aritzen dira EROSKIrekin, eta enpresak oso zorrotz kontrolatzen du zer-nolako baldintzatan hazten dituzten oilaskoak; horri esker, kalitatezko oilasko hautatuek soilik osatzen dute Eroski NATURen eskaintza. Prozesu guztia zaintzen du EROSKIk, hasi oilaskoen hazkuntzatik eta salgai jartzen diren arte, hiltegiari eta garraioari dagozkion alderdiak barne, erabateko trazabilitatea bermatuz. Era horretako arreta eta bitartekoak jartzeak badu bere arrazoia, jakina: helburua da Eroski NATUR oilaskoa A Sailekoa izan dadila; hau da, ez dezala eduki ez lumarik, ez kolperik, ez hezur hautsirik edo desartikulaziorik, ez orban gorri edo edemastosarik, ezta erredurarik ere larruazalean. // Kalitate ziurtatua Eroski NATUR oilaskoak hazten dituzten ustiategiak kontrolatzeko lana hazte-instalazioetan bertan hasten da, eta horien arduradunek baldintza batzuk bete behar izaten dituzte, EROSKIk jartzen dizkienak; baldintza horiek betetzen diren egiaztatzeko, kanpoko erakunde bat hautatzen du kooperatibak, eta ISO 45011 arauaren araberako azterketak egiten dizkiete. Azterketa horietan, hainbat alderdiri erreparatzen diete: oilategiak nola zaintzen dituzten eta horiek garbitzeko protokoloak nola betetzen dituzten, zer-nolako sendagaiak erabiltzen dituzten eta zer txerto mota jartzen dizkieten. Oilasko horien hornitzaileek beste konpromiso batzuk ere hartu behar izaten dituzte, hegaztiak hiltzeko eta garraiatzeko moduari dagozkionak, eta horietan ere, EROSKIk gertutik jarraitzen du behar bezala betetzen ote dituzten animalien ongizatea arautzen duten legeak. 48 Goxoa izateaz gain, oilaskoaren haragia errazago digeritzen da indioilarrarena baino. Horretaz gain, era askotara presta daiteke, eta oso elikagai egokia jotzen da pisua kontrolatu behar izaten dutenentzat, baldin eta zatirik giharrenak aukeratzen badira, larruazala kentzen bazaio eta plantxan edo labean egiten badira; paparra, adibidez, bereziki egokia da (izterrak baino proteina gehiago ditu). Gantzari dagokionez, berriz, antzera dabiltza oilaskoa eta etxaldeetan hazitako gainerako hegaztiak, bai kopuruz, bai banaketaz eta bai osaeraz, nahiz eta oilaskorik handienek gantz gehiago izaten duten. Proteinetan ere ez dute alde handirik, eta haragi gorriaren parean jar daiteke. Bitaminetan, berriz, azido folikoa eta B3 bitamina edo niazina nabarmentzen dira. Mineralak ere ematen ditu oilaskoak, fosforoa eta potasioa, bereziki, eta kopuru apalagoetan burdina eta zinka. Oilaskoaren haragiak oso purina gutxi izaten du, eta, beraz, errazio mugatuak janez gero (80-100 gramo aldiko), egokia izan daiteke hiperurizemia dutenentzat ere (azido urikoa goian dutenentzat, alegia). Oilaskoaren barrukiak ere oso elikadura-balio handikoak izaten dira, gibela bereziki, zeina haragiaren pare baitabil proteina eta lipidotan, eta mineral eta bitamina ugari ematen baititu, batez ere B12, A, C bitaminak eta azido folikoa. Oilaskoaren zati horrek kolesterola ere asko izaten du, eta hori oso aintzat hartu behar dute hiperkolesterolemia dutenek eta bihotz-hodietako eritasunak dituztenek. 49 Ola Galicia! EROSKI CONSUMER, hedadura gehien duen kontsumo aldizkaria, galizieraz ere argitaratuko da aurrerantzean EROSKI CONSUMER, gaztelaniazko webgunerik onenen artean Finalista izan da Interneteko Sariak 2012 ekitaldian, zeina Iberoamerikako Interneteko Erabiltzaileen Elkarteek eta Internautek ematen baitute Ezkerretik eskubira Carlos Calvelo, Arteixoko alkatea, Agustin Markaide, EROSKIko presidentea eta Jesús Vázquez, Galiziako Xuntako Kulturako sailburua. Gaztelaniaz soilik argitaratu zen EROSKI CONSUMER aldizkaria urte askoan, baina gauzak aldatu egin ziren duela lau urte. Euskara hutsezko aldizkaria argitaratzea erabaki zen, eta zenbaki honetatik aurrera, galizierazkoa ere eskura izango dute Galiziako EROSKI supermerkatu nagusietako eta hipermerkatu guztietako bezeroek. Kontsumo arloko aldizkarien artean EROSKI CONSUMERek dauka hedadura gehien, eta galiziera sustatzeko lanean, ez da nolanahiko urratsa hizkuntza horretan ere argitaratzen hastea. Proiektu handinahi honetan, Galiziako Gobernuak aholkularitza teknikoa eta laguntza eman du Kultura, Hezkuntza eta Unibertsitate Antolaketarako Sailaren bidez. Hizkuntza Politikarako Idazkaritza Nagusiari esker, aldizkariak lantzen dituen artikulu guztiak Galiziako berezko 50 hizkuntzan irakurri ahalko dira Rosalia de Castrok bere literatura-lanetan erabili zuen hartantxe. Galizierazko letren alde Idazle horri duela 60 egin zioten omenaldiarekin hasi ziren, hain zuzen, Galizierazko Letren Eguna ospatzen. Maiatzaren 17an egiten dute urtero, eta galizierazko literatura-lan aipagarrienen egileak omentzeko erabiltzen dute. Aurtengo ekitaldiaren harira, EROSKIk ere bere aletxoa jarri nahi izan du Galiziako autonomia erkidegoaren alde. Alde batetik, konpromisoa hartu du enpresa barneko funtzionamenduan galizieraren erabileraren aldeko dinamizatze-jarduerak egiteko, eta, bestetik, EROSKIk Galizian dituen saltoki guztietan bi kartel edo afixa egon dira maiatz osoan jarriak, egun horretan omenduko duten idazlearen irudiarekin: Valentin Paz-Andrade. Galiziako Kultura Sailak lehiaketa antolatu du ikasleen artean, idazle hori gaitzat hartuta; ikasleek beren irudi eta marrazkiak aurkeztu dituzte, eta irabazleen lanekin, bi erakusteka antolatu dituzte. Lan horietako bat erabili da EROSKIren saltokietan jarri den kartela egiteko; bigarren kartela, berriz, EROSKI CONSUMERek galizieraz argitaratu duen lehen zenbakiaren azala izan da. Horrela “gure hizkuntzak leku gehiago hartuko du EROSKIren dendetan eta Galiziako etxeetan, eta horiek dira, azken batean, aldizkariaren egiazko hartzaileak”. Halaxe adierazi zuen Xesus Vazquez Abad Kulturako sailburuak, Arteixo herriko Eroski supermerkatuan kartelak itsasteko egin zen ekitaldi sinbolikoan; han zen, besteren artean, Eroskiko presidentea ere, Agustin Markaide.// EROSKIk lehendik ere nahikotxo ekintza jarri ditu abian Galiziak aurrera egin dezan. Nabarmentzekoak, sektore agroalimentarioa sustatzeko lana, bostehun enpresa txiki eta ertaini erosketen bidez emandako laguntza, edo “Galizia Calidade” markarekin egindako elkarlana, Galiziako produktuak sustatzeko helburuz. Iberoamerikako Interneteko Erabiltzaileen Elkarteek eta Internautek argi aitortu dute: EROSKI CONSUMERen webgunea Espainiako Estatuko onenetakoa da. Interneteko Sariak 2012 ekitaldian, finalisten artean hautatu dute consumer. es, eta ez edozein sailetan, gainera: Webgunerik Onena bereizten duen sailean, hain zuzen. Epaimahairen iritziz, RTVE.es A La Carta izan da gunerik onena eta halaxe adierazi zuen Informazioaren Gizartearen Munduko Egunean, maiatzaren 17an. Aspaldiko apustua EROSKI CONSUMERen webgunea EROSKI Fundazioaren informazio-proiektu bat da, aski ibilbide luzea duena dagoeneko: 1998an egin zuen Sarerako jauzia. Web-orria gaikako kanaletan zatitua dago (Elikadura, Osasuna, Ingurumena, Etxeko Ekonomia, Teknologia Berriak, Haurrak…), eta horien inguruko artikuluak eta erreportajeak eskaintzen ditu. Horretaz gain, 1998. urtetik paperean argitaratu diren aldizkari guztiak ere ageri dira bertan, baita gida eta eskola praktikoak ere, egunerokoan erabiltzeko aholkuz beteak. Alejandro Martinez Berriochoa da EROSKI CONSUMERen zuzendaria, eta haren esanetan, “egunero-egunero saiatzen gara kontsumitzaileei eduki praktikoak eskaintzen hainbat gairen inguruan. Gure zereginen artean, kontsumitzaileei laguntzea ere badago, haiek modu arduratsuan eta euren benetako beharrizanetatik abiatuta kontsumi dezaten”. Interneteko Sari hauek 1997an sortu zituzten, eta aditu talde batek osatzen du epaimahaia (Nazioen Iberoamerikar Komunitateko Erabiltzaileen Elkarteek izendatzen dute epaimahai hori), eta Interneteko erabiltzaileek ere bozka dezakete. Sari horiek lau atal dituzte, eta Espainiako Estatuko webguneak eta Iberoamerikakoak saritzen dituzte. Honako hauek dira atalak: Web Onena, Enpresa Onena, Komunikatzaile Onena eta Irabazteko asmorik gabeko Ekimen Onena. Beraz, webgunerik onena zein den bereizteaz gain, honako beste aipamen hauek ere egiten dituzte: beren negozioan Internet ongien barneratu duten enpresak saritzen dituzte, Sarea hedatzeko lanean ekarpen onena egin duten komunikatzaileak, eta irabazteko asmorik gabeko elkar- teen ekimenak zein aurreko urtean Internet ongi erabiltzeko eta Interneterako sarbidea eta haren bilakaera sustatzeko ekimenik onenak gauzatu dituzten administrazio publikoak. Espainiako Senatuan egin zen sariak banatzeko ekitaldia, eta mahai-inguru bat ere antolatu zuten, Internet eta lan arloa nola uztar litezkeen aztertzeko; zehazki, Internetez nola balia daitekeen aztertu zuten, lan-ekimen berriak abiararazi, berrikuntzak sustatu eta lana sortzeko. Partehartzaileen artean, politika eta gizarte arloko kide aipagarriak izan ziren: Pio Garcia, Senatuko presidentea; Elena Valenciano, PSOEko idazkariordea; Carmen del Riego, Prentsaren Elkarteko lehendakaria; eta Miguel Perez Subias, Interneten Egunaren aldeko Batzordeko presidentea. // 51 DOAKO APLIKAZIOA Ikasi modu osasuntsuago eta orekatuagoan jaten EROSKI CONSUMERen errezeta-aplikazioarekin 3.000tik gora errezeta ditugu! Erabili kodigo hauek aplikazioa eskuratzeko iPad-iPhone Android
Documentos relacionados
1994-12-30 - Euskaltzaindia
batera joatea beste asmorik ez zutela... urte askotan txisteak egiteko baino ez dute balio izan zorioneko fitxaketek. Gogoan dut Espainiako hiriburuan behin pasatu behar izan nuen lotsa, Osasuna be...
Leia mais