investigación - criminalística - grafoanálisis

Transcrição

investigación - criminalística - grafoanálisis
Revista del Instituto de Ciencias del Grafismo – Nº 10 Complemento Especial Internacional Año 2010
______________________________________________________________________
INVESTIGACIÓN - CRIMINALÍSTICA - GRAFOANÁLISIS
____________________________________________________________________________________
2010 : 1ère Promotion de graphologues européens 1st Year of
European Graphologists, 10ème Promotion de psychographologues
10th Year of Graphopsychologists, 15ème Promotion d’experts en
écriture 15th Year of Handwriting Analysts, 75ème Anniversaire
de la graphologie universitaire en Espagne 75th Anniversary
pág. 3
of Graphology in Spanish Universities
Prologue: Significant lessons of Augusto Vels
Prologo A: Lezioni magistrali di Augusto Vels
pág. 11
“Personatges de Catalunya” inclou a Francesc Viñals i
Mariluz Puente en el Volum de 2010 de la Historia
Contemporània de Catalunya.
pág. 17
Diccionari Català-Castellà Terminologia Grafoanàlisi
Vels – Viñals & Puente
pág. 21
Investigación AMERITHRAX
pág. 25
Tecnología Documental e Inteligencia: DOCEX pág. 35
Velocidade da escrita dos alunos do 1.º ao
12.º anos de escolaridade
Depósito Legal:
B-17786-2002
Boletín Electrónico:
B-38578-2003
Correspondencia:
ICG-UAB
Apartado Correos
89015
08080 Barcelona
(Spain)
Derechos de la
Propiedad
Intelectual.
Puede solicitar la
autorización al
siguiente e-mail:
pág. 39
[email protected] - www.grafoanalisis.com
Universitat Autònoma de Barcelona
MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN GRAPHOANALYSIS
2008-2009, studies in graphology at the Universitat Autònoma de Barcelona, a public
university, will conform to the Bologna agreement and will now offer ECTS credits
(European Credit Transfer System),, thus complying with the new European universitystudies framework.
This professional master’s programme (1750 hours 30 credits ECTS)
is made up of three postgraduate degrees, all consisting of
-Psychological Analysis of Handwriting, Graphoanalysis, Graphopathology and
Graphic Projective Tests (750 hours 30 credits ECTS)
-Graphopsychology in Domestic and Professional Settings (750 hours 30 credits
ECTS)
-Forensic Handwriting Analysis, Graphistics, Document Examination and Forensic
Sociolinguistics. (750 hours 30 credits ECTS)
The heads of the programme are Francisco Viñals Carrera, Mariluz Puente Balsells and
Jose Llobet Aguado. The courses will be taught by an outstanding team of academics and
professionals, including experts from Spanish public-security forces and from medical and
educational institutions
www.grafologiauniversitaria.com
EDIFICI HISTÒRIC <<Casa Convalescència>> c. Sant Antoni Mª Claret, 171 ‐ 08041 Barcelona (SPAIN) TELF: 93. 321.57.48 ‐ FAX: 93.323.24.71 WEB SITE: http://www.grafologiauniversitaria.com/ FORO: http://boards3.melodysoft.com/app?ID=grafologiauniversitaria NEWSLETTER: http://www.egrupos.net/grupo/grafologiauniversitaria/alta [email protected] Universitat Autònoma de Barcelona
Institut de Ciències del Grafisme
MASTER’S DEGREE IN EUROPEAN
GRAPHOANALYSIS
The Institute of Graphological Sciences
2010 :
- 1ère Promotion de graphologues européens 1st Year of European Graphologists
–10ème Promotion de psychographologues 10th Year of Graphopsychologists
–15ème Promotion d’experts en écriture 15th Year of Handwriting Analysts
–75ème Anniversaire de la graphologie universitaire en Espagne
75th Anniversary of Graphology in Spanish Universities
Secrétariat technique de l’ICG (Institut des Sciences du Graphisme) Barcelone 1 Janvier.2010
Technical Secretariat of the ICG (Institute of Graphological Sciences) Barcelona 1/1/2010
Au nom de l’Équipe de Direction, nous avons le plaisir de vous présenter nos meilleurs
vœux pour cette extraordinaire année 2010, qui commence par le lancement de la
première promotion du Master européen en analyse graphologique. À l’issue de
leurs travaux de recherche, les élèves de cette promotion seront en effet les premiers à
obtenir le titre de graphologues européens, étant donné que leurs crédits ECTS
(European Credit Transfer System) seront valables dans les vingt-sept pays de l’Union
européenne. L’Université Autonome de Barcelone s’affirme donc comme la pionnière
en Europe en la matière.
On behalf of the Management Team, we would like to congratulate everyone in this extraordinary 2010,
which we begin with the first Year of the Masters in European Graphoanalysis. On completion of their
research projects, graduates will be conferred as the first European Graphoanalysts, as their ECTS credits
are recognised in the twenty-seven European Union countries. The Autonomous University of Barcelona
(Universitat Autònoma de Barcelona – UAB) is the first European university to achieve this considerable
status.
3
Nous clôturions, il y a quelques heures à peine, l’année 2009 placée sous le thème
d’un Hommage au Pr Augusto Vels, à l’occasion de la célébration du 25ème
Anniversaire du Groupement espagnol des Graphologues Conseils (AGC). Le point
d’orgue de cet événement fut l’édition d’un annuaire sous forme de livre
monographique spécial imprimé pour les fêtes de fin d’année, Les leçons magistrales
d’Augusto Vels, recueillant une série de témoignages. Certains témoignages n’ont
malheureusement pas pu être inclus dans cet ouvrage car ce dernier était déjà sous
presse, toutefois ils seront reproduits en intégralité au format numérique sur le site de
l’Institut des Sciences du Graphisme (IGC) accessible au public.
Just a few hours ago we said farewell to 2009 as the Year of Tribute to Prof. Augusto Vels, in celebration
th
of the 25 Anniversary of the Spanish Association of Consultant Graphologists (Agrupación de
Grafoanalistas Consultivos de España – AGC), culminating in the publication of a special monographic
yearbook that came out for the Christmas holidays: Lecciones Magistrales de Augusto Vels, which
includes a series of testimonials, some of which unfortunately could not be published because the book
had already gone to print, but which will nonetheless be collected together in a complete digital format
available to the public on the ICG website.
L’Année Vels 2009 a connu son apogée lors des cérémonies officielles organisées à
l’Université Autonome de Barcelone au mois d’octobre en présence des enfants et
petits-enfants du Professeur, qui se sont vu remettre une plaque commémorative. Les
personnalités suivantes sont également intervenues au cours de cet événement : le Pr
Josep Llobet, Directeur représentant du Rectorat, le Pr Francisco Viñals et la Pr
Mariluz Puente, Directeurs des Études de Graphologie à l’UAB, la Pr Dolors Mora, la
Pr Lynn Perez-Calvo Soler et la Pr Pilar Mèlich, représentantes du Conseil de Direction
de l’AGC et professeurs de graphologie à l’UAB, la Pr. Helena Soler García de Soria,
représentante du Conseil Constitutif, le Pr Jordi Morera, représentant de l’AGC au
Musée Augusto Vels, le Pr Joan Maria Ferran Aymar, représentant du Conseil
Technique, le Pr Josep Capdevila, le Pr Dr Alfred Gauthier, représentant du Tableau
d’honneur des Professeurs, le Pr Santiago Estaún, professeur d’université en
Psychologie, sans oublier les nouveaux diplômés de l’UAB.
The Year of Vels 2009 reached its pinnacle with the academic events carried out in the Autonomous
University of Barcelona in the month of October in the presence of the Professor's children and
grandchildren, who were given a commemorative plaque, and with the participation of Prof. Josep Llobet,
Representative Director of the Vice-Chancellor’s Office; Prof. Francisco Viñals and Prof. Mariluz Puente,
the Directors of Graphology Studies at the UAB; Prof. Dolors Mora, Prof. Lynn Perez-Calvo Soler and Prof.
Pilar Mèlich, representatives of the AGC’s Board of Directors and Professors of Graphology at the UAB;
Prof. Helena Soler García de Soria, representative of the Founding Board; Prof. Jordi Morera,
representative of the AGC in the Museo Augusto Vels; Prof. Joan Maria Ferran Aymar and Prof. Josep
Capdevila, representatives of the Technical Council; Prof. Dor Alfred Gauthier, representative of the
Teachers’ Honours Board; as well as Prof. Santiago Estaún, the Head of the Psychology Department,
together with recent UAB graduates.
4
5
Cette célébration a rappelé l’importance du système d’analyse graphologique du Pr
Augusto Vels, représentant de l’École espagnole de Graphologie, qui a été complété
par l’analyse graphologique transactionnelle de Viñals et Puente. Ces deux systèmes
ont été validés par des thèses doctorales dans des universités espagnoles et
expliquent le succès croissant de la graphologie espagnole au niveau international. À
titre d’information, il convient de rappeler que d’importantes multinationales, non
seulement américaines et espagnoles mais également françaises et allemandes, font
confiance depuis plusieurs années aux graphologues diplômés de l’UAB. Leur premier
représentant, le Pr Francisco Viñals, a reçu la Croix de Première Classe, attribuée par
le Ministère de la Défense, pour son travail en qualité de professeur et de graphologue
à l’État-major des Armées. Il est également le coauteur, avec la Pr Mariluz Puente, de
la principale bibliographie universitaire actuelle sur la graphologie. Par ailleurs
Directeurs de l’Institut des Sciences du Graphisme, ils ont tous deux été récemment
sélectionnés dans la catégorie « Personatges del Catalunya » (Personnalités de
Catalogne) et inclus dans l’édition actuelle de l’Histoire contemporaine de Catalogne.
During the celebration, the importance of Prof. Augusto Vels's grapho-analytical system was highlighted as
an exponent of the Spanish School of Graphology, complemented by Viñals & Puente's Transactional
Graphoanalysis. Both systems have been validated by doctoral theses in Spanish universities and
constitute one of the main reasons for the growing success of Spanish Graphology internationally. By way
of an anecdote it is worth remembering that important multinational companies — not only American and
Spanish, but also French and German — have for years placed their trust in graphoanalysts with degrees
from the UAB, and its first representative, Prof. Francisco Viñals, received the Cruz de Primera Clase (First
Class Cross), awarded by the Spanish Ministry of Defence for his work as professor and graphoanalyst in
the Army General Staff. He and Prof. Mariluz Puente are the authors of the current principal university
bibliography on graphology and, in addition, as Directors of the Institute of Graphological Sciences
(Instituto de Ciencias del Grafismo – ICG) they have been selected once again as “Personatges de
Catalunya” (Important Catalans) and included in the current volume of Historia Contemporànea de
Catalunya.
6
Nous avons eu ces derniers temps de nombreux événements à célébrer : la
Présidence de l’Association déontologique européenne de Graphologues (ADEG), le
Congrès des Directeurs d’Organismes graphologiques de Barcelone organisé en 2008
à l’UAB et l’année 2009 en l’honneur du Pr Augusto Vels évoquée plus haut. Cette
année 2010 commence par une coïncidence extraordinaire : nous célébrons le
Dixième anniversaire des psychographologues de l’UAB, le Quinzième anniversaire
des experts en écriture de l’UAB et le 75ème Anniversaire de la graphologie
universitaire en Espagne, débutant avec les cours de graphologie dispensés par le
Dr. Werner Wolff, collaborateur du Dr. Emilio Mira y López, qui est également l’un des
artisans mondialement reconnu de la graphologie scientifique.
We have certainly had good reason for celebration in recent times: from the Presidency of the ADEG, to
the Congress of Directors of Graphological Entities of Barcelona-2008 in the UAB, to the aforementioned
Year 2009 in Honour of Prof. Augusto Vels. In this newly begun 2010, by an extraordinary coincidence, we
are simultaneously celebrating the Tenth Anniversary of Graphopsychologists of the UAB, the Fifteenth
Anniversary of UAB Handwriting Analysts and the 75th Anniversary of University Graphology in Spain,
which began with classes given by Dr Werner Wolff, in collaboration with Dr Emilio Mira y López, who
was also one of the internationally renowned architects of scientific graphology.
En effet, le Pr Werner Wolff enseignait la graphologie en 1935 à l’Institut
psychotechnique de la Generalitat mais également à ce qui était alors l’Université
Autonome de Barcelone (autrefois UB et aujourd’hui UAB à nouveau, ce nom ayant été
récupéré lors de sa fondation avec l’accord des Recteurs et de la Generalitat de
Catalogne). Comme l’affirme l’honorable Professeur Mira y López, Wolff disposait
d’une formation étendue en psychanalyse, expression gestuelle et ethnopsychologie
de même que de connaissances remarquables en graphologie, s’inspirant notamment
de Klages. Le Dr Mira y López s’est fait écho, au cours de la période de la République
espagnole, des innovations dans le domaine de la graphologie et de la psychologie en
Allemagne, soutenant la graphologie à l’Académie de Médecine et son développement
7
universitaire en Espagne, dans un premier temps à l’Université Autonome de
Barcelone. Il fut ainsi le premier professeur de Psychiatrie en Espagne (1933) et le
mentor de Wolff. La graphologie s’implantera ensuite à l’Université Complutense de
Madrid, où le Pr Francisco Viñals est également intervenu en qualité de Directeur
technique dans la section déléguée de Cordoue, et depuis 15 ans de nouveau dans
l’actuelle Université Autonome de Barcelone. Il convient également de mentionner les
cours donnés occasionnellement dans d’autres universités comme l’Université Ramon
Llull et l’Université de Barcelone, où la Pr Esperanza Fonta, aidée du Pr Francisco
Viñals, a organisé des cours et des ateliers de graphologie.
Indeed Prof. Werner Wolff taught Graphology in 1935 at the Institut Psicotècnic de la Generalitat and also
in what was then called the “Universitat Autònoma de Barcelona” (formerly the UB and now the UAB
which, on being founded, recovered that name by agreement of the Vice-Chancellors and the Autonomous
Government of Catalonia). Mira y Lopez, the Honourable Head of Department, stated that Wolff
possessed impressive psychoanalytical, gestalt-expressive and ethnopsychological training, in addition to
very considerable graphological knowledge, derived from Klages, amongst others. During the Second
Spanish Republic, Dr Mira y López echoed the innovations in German graphology and psychology,
contributing to the support of graphology by the Academia Médica (Medical Academy) and its development
in Spanish universities, first in what was then called the “Universitat Autònoma de Barcelona” as the first
Head of Department of Psychiatry in Spain (1933) and Wolff's mentor. At a later stage, the graphologist
also worked at the Complutense University (Universidad Complutense). Prof. Francisco Viñals also worked
at the Complutense, as Director–Technician at its local section in Córdoba, and has worked in the current
Autonomous University of Barcelona for 15 years. Also worth noting are the occasional courses which
have been developed in other universities, such as the Ramon Llull University (Universitat Ramon Llull)
and the University of Barcelona, where Prof. Esperanza Fonta, with the help of Prof. Francisco Viñals,
organised some Graphology courses and workshops.
Par ailleurs, la graphologie, non plus en tant que diplôme mais en tant que matière ou
discipline, fait partie des formations actuelles liées à la criminologie et à la sécurité.
Cette spécialité, autrefois utilisée en secret comme un instrument élitiste de l’Étatmajor de la Défense, est aujourd’hui employée dans des unités de recherche de la
police et dans la plupart des services de recrutement. Par ailleurs, les procédures
judiciaires ont de plus en plus recours aux rapports psychographologiques.
However, Graphology is not a qualification in itself, but rather is included as a subject or discipline in
current degree courses related to criminology and security. A field which had been dealt with practically in
secret as an elite instrument of the Defence General Staff, is now being used in research units within the
police and the majority of HR offices, to the extent that graphopsychological reports are increasingly being
used in legal proceedings.
8
Nous pouvons ainsi affirmer avec une grande satisfaction que la graphologie est une
matière suscitant un fort intérêt et jouissant d’un grand succès à l’Université Autonome
de Barcelone et dans des organismes dépendant de l’Institut des Sciences du
Graphisme. Nous invitons donc nos collègues diplômés de l’UAB à participer à cette
célébration des 75 ans de la graphologie universitaire en Espagne, qui nous place
à l’avant-garde européenne avec l’offre des premiers Masters de l’UAB, dont les
crédits ECTS sont valables dans 27 pays de l’Union européenne.
We can state with great satisfaction that Graphology is one of the most successful subjects and one which
attracts great interest at the Autonomous University of Barcelona and at entities which come under the
auspices of the Institute of Graphological Sciences. For this reason we now urge our colleagues who have
graduated from UAB to join in this celebration of 75 years of University Graphology in Spain. This
places us at the forefront in Europe with UAB's first Masters with ECTS (European Credit Transfer
System), which are internationally recognised in the 27 European Union countries.
9
Universitat Autònoma de Barcelona
MASTER EUROPÉEN EN ANALYSE GRAPHOLOGIQUE
2008-2009, les études de graphologie de l’université publique qu’est l’Université
autonome de Barcelone respectent les accords de Bologne et sont devenues un
Master avec des crédits ECTS (European Credit Transfer System), s’intégrant
ainsi au nouveau cadre d’études universitaires européennes.
Ce Master professionnel (70 crédits ECTS : 1750 heures)
propose trois diplômes :
-Expertise en graphopsychologie, analyse graphologique,
graphopathologie et tests projectifs graphiques (30 crédits ECTS :
750 heures)
-Graphopsychologue en conseil familial et professionnel (30 ECTS
crédits : 750 heures)
-Expert en écriture, graphistique, documentoscopie et
sociolinguistique légale (30 crédits ECTS : 750 heures)
Les directeurs du Master sont : Francisco Viñals Carrera, Mariluz Puente Balsells
et Jose Llobet Aguado, accompagnés d’une équipe de professeurs aux parcours
universitaire et professionnel remarquables, parmi lesquels figurent des médecins
issus des forces et corps de sécurité de l’État, d’institutions médicales et
éducatives
www.grafologiauniversitaria.com
EDIFICI HISTÒRIC <<Casa Convalescència>> c. Sant Antoni Mª Claret, 171 ‐ 08041 Barcelona (SPAIN) TELF: 93. 321.57.48 ‐ FAX: 93.323.24.71 WEB SITE: http://www.grafologiauniversitaria.com/ FORO: http://boards3.melodysoft.com/app?ID=grafologiauniversitaria NEWSLETTER: http://www.egrupos.net/grupo/grafologiauniversitaria/alta [email protected] PROLOGUE: SIGNIFICANT LESSONS OF AUGUSTO VELS*
Francisco Viñals Carrera – Mariluz Puente Balsells
Directors of the Master’s degree in European Handwriting Analysis
Universitat Autònoma de Barcelona
Augusto Vels’ trascendence is determined by the contribution of his Handwriting
Analysis System as a symbol of the Spanish School of Graphology.
Anxiuos and sensitive about learning to know the human being, he discovered
his graphological vocation by reading Matilde Ras’ works. The latter, direct pupil
of Crépieux-Jamin, of Solange Pellat and Dr. Streletski, imported French
graphology to Spain, something very important because it definitely influenced
Augusto Vels’ guidance. His name, as everybody knows, is the pen name of
Alfonso Augusto Velasco and he took it under the suggestion of “El Correo
Catalán” director, the daily newspaper he was collaborating with as director of
the graphological department. Augusto Vels, as he started to be popularly
known, is not only a simplification of his name and surname, but also and
curiously the combination of the letters that he used to sign.
The master, forced by the circumstances of the Spanish Civil War, even though
we can say he was lucky to be destined to the sanitary services, received a
medical education, later to make the career of Health Inspector, also known as
Technical Health Inspector. He continued the studies in analytical psychology
(psychoanalysis) and projective tests, in a period in which the university career
of Psychology didn’t exist yet and in which psycologists used to educate
themselves in the Medical Faculty, for example in Dr. Ballús’ chair with two
years of intensive Clinical Psychology postgrade. There, in the department of
psychiatry, Professor Augusto Vels colaborated with Dr. Josep Miret i Monsó,
who had just returned to Barcelona from exile and from his stay in Venezuela,
where he developed an important work as a university professor. This was very
similar to what happened to Dr. Emilio Mira y López, one of the biggest
11
supporters of the graphological techniques. Today his daughter Montserrat
Mira, our illustrious collaborator, is carrying out his work.
On the other hand, in 1949 Vels organized a Graphology course in the SEU of
the University of Barcelona and many other courses in different schools for
managers. As soon as the Psychology Faculty was born, Augusto Vels’ books
became part of the Industrial Psychology official programmes bibliography in
the University of Barcelona. It is important to remind that his book Escritura y
Personalidad in its first editions of the publishing house Miracle was one of the
books of the Anthropology collection, directed by Dr. Ramón Sarró, who among
other things wrote the introduction to his work: El Lenguaje de la Escritura.
As we had the opportunity to express in the University of Barcelona during the
tribute to Augusto Vels in October the 16th 2009, at the loving presence of his
family, the Velasco family (children and nephews), event that also coincided
with the solemn act of the closing of the Master’s degree in European
Handwriting Analysis, his system of Handwriting Analysis represented an
important instrument to all sciences that study human behaviour. Thanks to a
descriptive taxonomy of the French handwriting aspects imported and adapted
to Spain, it classifies the dominants and subdominants with the purpose of
applying the nowadays computerized Excel formula and to get the percentile of
the predominant temperament and adding the Jung’s Basic Attitudes and
Psychic Functions (the hipocratic temperaments updated by Vels and Periot
with the help of Dr. Paul Brosson have been recently confirmed by Cloniger and
Sven, who claim the classical and medical 4 Temperament theory coming from
the 4 elements and by the scientific researches and
study of the
neurotransmitters) and the Heymans-Le Senne Characterologies combination.
(In 2009 ARIGRAF, thanks to Prof. Raffaele Caselli, organized many workshops
on the Heymans-Le Senne Characterological typology, which is so pedagogical
to graphologists). The method gradually integrated concepts of the Italian,
Swiss, German schools together with Dr. Pophal different varieties of Stroke
theory and the Gestalt, as we can very well see in his work Grafologia
Estructural y Dinamica. All this without losing the order and epistemological
meaning of the hadwriting aspects and subaspects. Today we have reviewed
the description of these parameters in order to adapt them to a more modern
terminology and by adding the Transational Handwriting Analysis concepts, a
graphological typology coming from Dr. Eric Berne’s innovative psychoanalytic
integrative and dynamic system. Therefore, there’s no doubt, that the
Handwriting Analysis represents a complete and reliable system, where the
most practical and advanced personality aspects occur.
Compared to other kinds of tests, the system rialibility has been confirmed not
only by the undisputed succes of hundreds of personnel selections carried out
in different multinationals and in the Mar Sardá Bank, where Professor Augusto
Vels worked as Personnel Director, but also by the academic legitimation that it
received thanks to Dr. Mercedes Almela’s dregree thesis at the Educational
Psychology Department of the University of Barcelona. And, obviously by its
incorporation as a university subject to our Master’s degree in European
Handwriting Analysis. Augusto Vels’ work has been backed up, in the Forensic
Medicine School of the Complutense University, by his friend and follower
12
Professor Mauricio Xandró and also by important Professors like Dr. Jean
Charles Gille, who gave it great importance inside his works. Professor A. Vels,
at the same time, received a very rapid international recognition: he was named
Société Française de Graphologie and Groupement des Graphologues
Consells de France correspondent; member of the Accademia delle Arti e
Lettere in Paestum (Italy), and he received a lot of awards and recognitions. He
was named Belgian Society of Graphologists and British Academy of
Graphology member of honour; International Institution of China-European
Graphological Research member of honour and correspondent in Brusssels;
Centro Internazionale di Grafologia Medica di Roma member of honour and,
coming back to Spain, he not only founded the AGC and was named
SOESPGRAF member of honour, but he also received the Gold Medal to the
Technological Merit. In 1999, at the end of his long career, the illustrous Puerto
Lumbrera Town Council, where he was born, dedicated to his favourite son
Professor Augusto Vels a street and a museum-room..
It’s for us a great pleasure to have been able to realize this monographic work
to Augusto Vels’ memory by selecting and recording his conferences, articles
and with a final paragraph full of witnesses regarding his figure. This work that
we have so happily coordinated as a posthumous work of our Master,
represents our personal thanks to his contribution to societye. His family,
Augusto and Jorge Velasco together with their sons and wives, the UAB
Master’s degree in European Handwriting Analysis and many colleagues join us
to thank this Spanish great man and master of Graphology, Professor Agusto
Vels.
13
Versión en Italiano:
PROLOGO A: LEZIONI MAGISTRALI DI AUGUSTO VELS*
Francisco Viñals Carrera – Mariluz Puente Balsells
Direttori del Master in Grafoanalisi Europeo
Universitá Autonoma di Barcellona
L’importanza di Augusto Vels é rappresentata dal contributo del suo sistema di
Grafoanalisi quale simbolo della Scuola Spagnola di Grafologia.
Inquieto e sensibile nei confronti della conoscenza dell’essere umano, Vels
scopre la sua vocazione grafologica leggendo le opere di Matilde Ras.
Quest’ultima, alunna diretta di Crépieux-Jamin, di Solange Pellat e del Dr.
Streletski, importó la grafología francese in Spagna, un fatto importante che
influenzó definitivamente l’intero orientamento del Prof. Augusto Vels. Il suo
nome, come tutti sanno, é pseudonimo di Alfonso Augusto Velasco e fu
adottato su suggerimento del Direttore di “El Correo Catalán”, quotidiano con il
quale Vels collaborava in qualitá di responsabile dell’ufficio di consulenza
grafologica. Augusto Vels, come dal quel momento sará conosciuto, non solo é
una semplificazione del suo nome e cognome, ma è anche, curiosamente, la
congiunzione delle lettere con le quali firmava.
Obbligato dalle circostanze della Guerra Civile Spagnola, (anche se nella
disgrazia possiamo riconoscere che egli ebbe la fortuna di essere destinato ai
servizi sanitari), il maestro ricevette una formazione medica, fino al punto di
realizzare la carriera di Assistente Tecnico Ospedaliero, detta anche di
14
Assistente Tecnico Sanitario. Continuó gli studi in materia di psicología
profonda (psicoanalisi) e test proiettivi, in anni nei quali non ancora esisteva la
carriera universitaria di Psicologia e nei quali gli psicologi si formavano
all’interno della facoltá di Medicina, per esempio nella Cattedra del Dr. Ballús
con due anni intensivi di post-laurea in Psicología Clínica. Fu precisamente lí,
nel reparto di psichiatría, che il Prof. Augusto Vels collaboró con il Dr. Josep
Miret i Monsó, da poco rientrato a Barcellona dopo un esilio ed un soggiorno in
Venezuela, dove sviluppó un importante lavoro in qualitá di Cattedratico
Universitario. Situazione molto simile a quella del Dr. Emilio Mira y López, uno
dei grandi legittimatori delle tecniche grafologiche, la cui opera continua oggi
sua figlia Montserrat Mira, nostra illustre collaboratrice.
D’altra parte, nel 1949 Vels organizzó un corso di Grafologia nel SEU dell’
Universitá di Barcellona e altri corsi in diverse scuole per dirigenti. Quando
nacque la facoltá di Psicologia, i libri di A. Vels entrarono a formar parte della
bibliografia dei programmi ufficiali della materia di Psicología Industriale
dell’Universitá di Barcellona. É importante ricordare che il libro Escritura y
Personalidad nelle sue prime edizioni della Casa Editrice Miracle era uno dei
testi della collezione di Antropología, diretta dal Dr. Ramón Sarró, che scrisse
tra l’altro l’introduzione alla sua opera: El Lenguaje de la Escritura.
Cosí come abbiamo avuto modo di esprimere durante l’Omaggio al Prof.
Augusto Vels il 16 ottobre 2009, presso l’Universitá Autonoma di Barcellona,
davanti all’affettuosa presenza della sua famiglia, la famiglia Velasco (figli e
nipoti), atto che ha coinciso con la solenne ceremonia di chiusura dei corsi del
Master in Grafoanalisi Europeo, il suo sistema di Grafoanalisi ha rappresentato
uno strumento molto utile per le scienze che studiano il comportamento umano,
dal momento che, mediante una tassonomia descrittiva derivata ed adattata alla
Spagna dei generi e delle aspetti grafici della scuola francese, classifica i
parametri dominanti e sub-dominanti con il fine di applicare la formula,
attualmente informatizzata con l’aiuto di un foglio Excel, per mezzo della quale
si ottiene la percentuale della predominante temperamentale (temperamenti
ipocratici attualizzati da Vels e Periot con l’aiuto del Dr. Paul Brosson,
attualmente convalidati da Cloniger e Sven, i quali, rivendicando la teoria
medica e classica dei quattro temperamenti derivati dai quattro elementi, li
corroborano attraverso le ricerche scientifiche e grazie allo studio dei
neurotrasmettitori) e la combinazione caratteriologica di Heymans-Le Senne
(nel 2009 l’ARIGRAF, per mano del Prof. Raffaele Caselli, ha organizzato vari
seminari su questa tipologia cosí pedagogica per i Grafologi como lo é la
tipologia dei caratteri di Heymans-Le Senne), aggiungendo nel quadro anche
l’Attitudine Vitale e le Funzioni Psichiche di Jung. Il metodo é andato
gradualmente integrando concetti della scuola italiana, svizzera, tedesca,
giungendo ad incorporare i Gradi di tensione-durezza del Dr. Pophal e a
contemplare persino la Gestalt cosí come si puó rilevare nella sua opera
Grafologia Estructural y Dinamica. Tutto ció, peró, naturalmente senza perdere
l’ordine e il significato epistemologico degli aspetti e sub-aspetti grafici. Oggi noi
abbiamo rivisto la descrizione di tali parametri con il fine di adattarli a una
terminologia piú moderna e aggiungendovi i concetti della Grafoanalisi
Transazionale, tipología grafologica derivata dall’innovatore sistema
psicoanalitico integrativo e dinamico del Dr. Eric Berne. Non c’è dubbio, quindi,
15
che la Grafoanalisi costituisce un sistema completo ed affidabile, nel quale si
raccolgono gli aspetti piú pratici ed avanzati della personalitá.
L’affidabilitá del sistema trova conferma non solo nel successo incontrastato di
centinaia di selezioni di personale rispetto alle batterie di test, delle quali furono
testimoni diverse multinazionali e, piú tardi, la Banca Mas Sardá, dove il Prof.
Augusto Vels fu nominato Direttore del Personale, ma anche a livello
accademico, grazie alla legittimazione che il suo sitema ha ottenuto con la tesi
presentata nel 1964 dalla Dra. Mercedes Almela nel Dipartimento di
Psicopedagogía dell’Universitá di Barcellona, ma logicamente per essere stato
incorporato come materia all’interno del Master in Grafoanalisi Europeo della
UAB. E nell’ambito della grafologia, oltre al sostegno della Scuola di Medicina
Legale dell’Universitá Complutense con il suo amico e discepolo Prof. Maurizio
Xandró, la sua opera fu immediatamente appoggiata da professori del calibro
del Dr. Jean Charles Gille, che gli attribuí gran valore all’interno delle sue opere.
Il Prof. Vels andó, allo stesso tempo, conquistando un rapido riconoscimento
internazionale: fu nominato corrispondente della Société Française de
Graphologie e del Groupement des Graphologues Consells de France, membro
dell’ Accademia delle Arti e Lettere a Paestum (Italia), e successivamente
ricevette un gran numero di premi e riconoscimenti. Fu nominato membro
d’onore della Societá di Grafologi Belga e della British Academy of Graphology,
membro d’onore e corrispondente dell’Istituto Internazionale di Ricerca
Grafologica Cino-Europeo a Bruxelles, membro d’onore del Centro
Internazionale di Grafologia Medica di Roma e, ritornando in Spagna, oltre ad
essere il Presidente Fondatore dell’AGC e membro d’onore della SOESPGRAF,
ricevette la Medaglia d’Oro al Merito Tecnologico. Alla fine della sua lunga
carriera, nel 1999, l’Illustrissimo Comune di Puero Lumbrera, sua cittá natale,
dedicó al maestro Augusto Vels, figlio prediletto della cittadina, una via e una
sala-museo.
Per noi é una grande soddisfazione essere riusciti a realizzare questa
monografia in memoria del Prof. Vels, selezionando e trascrivendo le sue
conferenze, i suoi articoli, con un paragrafo finale pieno di testimonianze
relative alla sua figura. Questo lavoro, che con immenso piacere abbiamo
coordinato a modo di opera postuma del maestro, costituisce la conferma del
nostro ringraziamento per il suo contributo alla societá, omaggio al quale si é
unita la sua famiglia, Augusto e Jorge Velasco con le loro mogli e figli, il Master
in Grafoanalisi Europeo della UAB e una buona rappresentanza di colleghi, che
in egual misura ringraziamo a lettere capitali per aver contribuito alla Memoria
di questo grande uomo e maestro della grafología spagnola, il Prof. Augusto
Vels.
(*): Traducción por Mónica Gallerani
16
“PERSONATGES DE CATALUNYA” INCLOU A FRANCESC VIÑALS I MARILUZ
PUENTE EN EL VOLUM DE 2010 DE LA HISTORIA CONTEMPORÀNIA DE
CATALUNYA
Francesc Viñals Carrera i Mariluz Puente Balsells han estat novament seleccionats per
“Personatges de Catalunya” i apareixen en el volum actual de 2010 de la HISTÒRIA
CONTEMPORÀNIA DE CATALUNYA. Aquest volum nº XX avalat per l’escriptor Àngel
Font, és també presentat per diverses autoritats com Didac Ramírez, Rector de la
Universitat de Barcelona, Joan Montllor, Degà de Ciències Econòmiques de la UAB i
els seus companys degans de la UB, UPF, URV, Universitat de Lleida, de Girona,
ESADE, etc. en Jordi Hereu, Alcalde de Barcelona i Josep Huguet Conseller
d’Innovació, Universitat i Empresa de la Generalitat, així com altres destacats dirigents
de la societat catalana.
Text de l’escriptor i Director de l'Obra: Àngel Font
INSTITUT DE CIÈNCIES DEL GRAFISME
Al capdavant de l’Institut de Ciències del Grafisme es troben Francesc Viñals i Carrera
i María Luz Puente i Balsells. Especialistes en estudi grafopsicològic i cal·ligrafia
pericial, col·laboren habitualment amb l’Administració de Justícia en la resolució de
casos criminals. Han escrit conjuntament diversos llibres. “Vam començar amb
Psicodiagnóstico por la escritura, sobre les bases de la grafopsicologia; després
publicàrem Manual de pericia caligráfica, que és el que es fa servir a la
universitat, i Análisis de escritos y documentos en los servicios secretos,
centrat en l’àmbit militar.” L’obra que els va demanar més esforç fou el Diccionario
Jurídico-Pericial del Documento Escrito. “El vam fer per a Herder, una editorial
alemanya molt rigorosa.” El
darrer llibre publicat per aquest
tàndem és Grafología Criminal,
“una eina cada vegada més
utilitzada en la resolució de
crims.”
L’Institut
de
Ciències
del
Grafisme (ICG) presenta i
patrocina projectes de màsters i
diplomatures de postgrau en
Grafologia i Perícia Cal·ligràfica.
“També empara l’Associació
de Grafoanalistes Consultius i
l’Associació Professional de
Pèrits
Cal·lígrafs
de
Catalunya,
i
ha
signat
convenis amb la Direcció
General de Policia perquè els
alumnes
del
màster
Criminalista i Grafoanàlisi
d’Europa de la UAB puguin fer
pràctiques de laboratori amb
la policia científica.” L’ICG
ocupa
una
trentena
de
professors, si bé té un miler de
persones
vinculades.
“La
funció de l’ICG és emparar i
potenciar el desenvolupament de les ciències del grafisme, tant a nivell
acadèmic i docent, buscant-hi subvencions, com afavorint l’estudi i la
investigació de les ciències del grafisme, en els seus diversos vessants:
grafopsicològic, de la documentoscòpia...” A banda, l’ICG també dóna suport als
especialistes en exercici. “Assessorem i emparem els nostres professionals, i
controlem l’acompliment del codi deontològic i la qualitat del seu servei,
homologable a 27 països d’Europa. Els nostres associats són psicòlegs, metges,
antropòlegs, mestres, llicenciats en dret... La procedència és molt variada però
tots passen per l’Escola de Postgrau de la UAB que els faculta per exercir.”
Cal diferenciar la grafologia de la perícia cal·ligràfica, “malgrat que totes dues
comparteixen el mateix mètode, que analitza 298 variables quantificables i
mesurables, cadascuna d’elles amb una interpretació psicològica que no és
unívoca. Cada variable cal situar-la en el context del conjunt escriptural.”
Realitzar una anàlisi grafològica, una síntesi de personalitat, requereix barrejar totes
les variables. “Pot ser que una variable inhibeixi una altra o no. És important
distingir la grafologia (o grafopsicologia) de la perícia cal·ligràfica. La primera,
sobre un grafisme, fa una anàlisi de personalitat, descobreix com és la persona
que l’ha escrit. La segona, sobre el mateix grafisme, el que fa és identificar-ne
l’autoria, descobreix qui és la persona que l’ha escrit.” En perícia cal·ligràfica bona
part de la feina es desenvolupa als jutjats. La grafopsicologia, en canvi, es fa servir
molt en selecció de personal. “Hi ha empresaris que contracten grafòlegs en
comptes d’empreses de selecció de personal: resulten més econòmics. El
grafòleg pot ser un complement a altres processos de selecció.” Les ciències del
grafisme tenen un ventall molt ampli d’aplicacions quotidianes. “Treballem en
falsificacions en temes de compra i venda, xecs i contractes, anònims,
usurpacions d’identitat a través de signatures, falsificacions de segells
d’empresa... En temps de crisi, aquesta mena d’incidències augmenten molt.”
Darrerament, la casuística s’ha vist augmentada amb els grafits vandàlics. “Els
ajuntaments s’encarreguen de netejar-los, i és una despesa que necessiten
repercutir sobre els seus causants. Molts petits ajuntaments, per tant, estan
contractant especialistes que n’investiguin i n’aclareixin l’autoria.”
Actualment, el grafisme a Catalunya i Espanya està al nivell del grafisme europeu.
“Fins i tot podem dir que som punters, juntament amb Itàlia. Fa anys, la líder era
França. Tanmateix, el nostre màster és homologable a tots els països de la Unió
Europa, cosa que els francesos no poden dir. ” D’aquí que molts dels estudiants de
l’ICG siguin estrangers. “A banda de sud-americans, que sempre hem tingut,
tenim molts estudiants italians i grecs.” Francesc Viñals i M. Luz Puente han
percebut últimament un interès dels joves per aquesta especialització. “No sé si són
les sèries com CSI, però han augmentat molt les vocacions. La influència de la
televisió, però, no és sempre positiva. Un problema d’imatge que hem hagut de
combatre és la confusió entre la grafopsicologia i l’esoterisme o la quiromància,
és a dir, la frivolització de l’especialitat.” Arran de la publicació del seu darrer llibre,
ambdós professionals han rebut moltes invitacions per participar a programes de
televisió. “Hem rebutjat anar a determinats programes que no respecten el nostre
codi deontològic. No volem formar part de judicis televisius paral·lels o
d’espectacles que només busquin audiència.” En canvi, l’ICG ha participat en la
resolució de casos que han tingut molt de ressò mediàtic. “Vam portar la part
escriptural del judici per la mort de l’Anna Permanyer. Sense la nostra
intervenció la Carmen Badia, l’assassina, no només hauria quedat impune, sinó
que podria haver reclamat a la família de l’assassinada el pis en litigi. Vam portar
el cas en secret fins que no va sortir la sentència.” El cas es resolgué perquè van
poder demostrar per perícia cal·ligràfica que la víctima havia signat el contracte d’arres
sota amenaça, i per tant es podia invalidar la signatura. “Temia per la seva vida, li
havien pegat mentre estava signant, la tenien segrestada. Vam saber-ho perquè
vam comparar la seva escriptura tortuosa del contracte amb escriptures
anteriors que donaven un altre perfil psicològic més tranquil. Va signar amb el
que s’anomena tècnicament mà forçada.” Les ciències del grafisme tenen una gran
capacitat d’adaptació a les noves realitats. “Amb l’augment de població arabòfona,
la policia nacional i els mossos d’esquadra estan rebent classes d’àrab per
familiaritzar-se amb la seva grafologia. Tenim especialistes en àrab tant en
grafologia com en perícia cal·ligràfica.”
En el nou panorama creat per la davallada econòmica i les deslocalitzacions a països
emergents, el senyor Viñals i la senyora Puente tenen clar que cal potenciar la recerca
i el desenvolupament tecnològic al nostre Estat. “Nosaltres ja ho estem fent. Els
nostres col·legues europeus estan meravellats amb l’ICG. Som capdavanters al
continent.” Contràriament amb allò que passa a altres sectors, els períodes de crisi
els generen més volum de feina. “A més crisi, més delictes de tot tipus, i més feina
per a nosaltres.” Les mesures governamentals contra la crisi, des de l’ICG es veuen
parcials. “Es prenen masses decisions políticament correctes, les quals, més que
resoldre problemes estructurals, volen mantenir una bona imatge cap als
electors.”
ORDRE ESPACIAL
ORGANITZACIÓ GLOBAL
Organitzada (composició adequada entre allò escrit i
allò no escrit o espai blanc)
Inorganitzada (desequilibri de la composició global)
Proporcionada o sòbria
Desproporcionada (arrissada o inflada)
Eix vertical (predomini de traços verticals)
Eix horitzontal (predomini de traços horitzontals)
Cilíndrica (predomini de zona mitjana i corba)
Ordenada (molt cuidada en situació de paraules,
línies, punts i a part, etc.)
Desordenada
Il·legible
Inacabada o paraules i lletres saltades
Suspesa (traços finals inhibits)
Moguda (predomini moviment sobre forma)
Estàtica forma (predomini forma sobre mov.)
ORDEN ESPACIAL
ORGANIZACIÓN GLOBAL
Organizada (composición adecuada entre lo escrito y lo
no escrito o espacio en blanco).
Inorganizada (desequilibrio de la composición gráfica)
Proporcionada o sobria
Desproporcionada (rizada o inflada)
Eje vertical (predominio de trazos verticales)
Eje horizontal (predominio de trazos horizontales)
Cilíndrica (predominio de zona media y curva)
Ordenada (muy cuidada en situación de palabras,
líneas, puntos y aparte, etc.)
Desordenada
Ilegible
Inacabada o palabras y letras saltadas
Suspendida (trazos finales inhibidos)
Movida (Predominio movimiento sobre forma)
Estática forma (predominio forma sobre movi.)
DISTRIBUCIÓ DE L'ESPAI
Clara (ben espaiada, llegible i proporcionada)
Confusa (línies barrejades, astes o pals
descendents trepitgen)
Espaiada interlínia
Concentrada línies
Espaiada interparaules
Distància insuficient entre paraules (<m)
Espaiada interlletres (extensa)
Atapeïda interlletra (lletres molt juntes)
Adossada (lletres contigües enganxades)
Talls, xemeneies, bosses d’espai
Excessos a l’espaiat o zones blanques
DISTRIBUCIÓN DEL ESPACIO
Clara (bien espaciada, legible y proporcionada)
Confusa (líneas entremezcladas, astas o palos
descendentes pisan)
Espaciada interlínea
Concentrada líneas
Espaciada interpalabras
Insuficiente distancia entre palabras (<m)
Espaciada interletras (extensa)
Apretada interletra (letras muy juntas)
Adosada (letras contíguas pegadas)
Cortes, “ríos”, “chimeneas”, bolsas de espacio
Excesos en el espaciado o zonas blancas
DISPOSICIÓ DE MARGES
Marges rígids (rectes, com d’impremta)
Marges regulars (adequats, amb fexibilitat)
Marges irregulars (especialment l’esquerre)
Marge esquerre ample o s’eixampla
Marge esquerre petit o s’estreny amb
marge dret ample o que s’eisampla
Sense marge (el tex envaeix tot l’espai)
Marges excessius
DISPOSICIÓN DE MÁRGENES
Márgenes rígidos (rectos como de imprenta)
Márgenes regulares (adecuados, con flexibilidad)
Márgenes irregulares (especialmente el izquierdo)
Margen izquierdo grande o ensanchándose
Margen izquierdo pequeño o estrechándose con
margen derecho amplio o ensanchándose
Sin margen (el texto invade todo espacio)
Márgenes excesivos
DIMENSIÓ
Gran (zona mitjana entre 3,5 i 4,5 mm.)
Gegant (mides excessives respecte al suport)
Mitjana (zona mitjana entre 2,5 i 3,5 mm.)
Petita (zona mitjana entre 1,5 i 2,5 mm.)
Microscòpica ( <1,5 mm.)
Alta (sobrealçada en zona mitjana)
Sobrealçada (allargament pals
ascendents/descendents)
Rebaixada (escurçament pals)
Creixent (augmentant mida cap a final de paraula)
Gladiolada (decreixent)
Uniforme (mides iguals sense fluctuació)
Mida desigual (entre gan i petita)
Ampla (lletres més amples que altes)
Atapeïda (com l’alta però en petita)
DIMENSIÓN
Grande (zona media entre 3,5 y 4,5 mm.)
Muy grande ( > 4,5 mm.)
Mediana (zona media entre 2,5 y 3,5 mm.)
Pequeña (zona media entre 1,5 y 2,5 mm.)
Microscópica ( < 1,5 mm)
Alta (sobrealzamiento en zona media)
Sobrealzada (alargamiento hampas/jambas –ejes
periféricos superiors e inferiores-)
Rebajada (acortamiento hampas/jambas)
Creciente (aumentando tamaño hacia el final
de palabra)
Gladiolada (decreciente)
Uniforme (tamaño igual sin fluctuación)
Fluctuante (tamaño variable entre grande y pequeña)
Ancha (letras más anchas que altas)
Estrechada (como alta pero en pequeña)
PRESSIÓ
TENSIÓ
Ferma (tensa, al revés de fluixa)
Ferma suau (corba)
Ferma dura (angle)
Tensa rígida angulosa aguda (en “serra” tallant)
Fluixa/tova
Vacil·lant
Astes o pals ascendents còncaus a la dreta “(“
Astes o pals ascendents convexos a la dreta “)“
Contorsionada (torsions)
Tremolosa
PRESIÓN
TENSIÓN
Firme (tensa, a la inversa de floja)
Firme suave (curva)
Firme dura (ángulo)
Tensa rígida angulosa aguda (en “sierra” cortando)
Floja/blanda
Vacilante
Hampas o palos cóncavos a la derecha “(“
Hampas o palos convexos a la derecha “)”
Contosionada (torsiones)
Temblorosa
PROFUNDITAT
Profunda o marcada (prem, deixa solc)
Superficial (no prem sobre paper)
Pressió desigual
Brisada (trencaments)
PROFUNDIDAD
Profunda o marcada (aprieta sobre el papel)
Superficial (no aprieta sobre el papel)
Presión desigual
Brisada (roturas)
CALIBRE (Pes)
Marca gruixuda (>0,5 mm en plens)
Lleugera (<0,5 mm en plens)
Neta (contorns prcisos i nets)
Empastada (grumulosa, pastosa)
Congestionada (tacada, òvals cegats)
Acerada (finals de traç en punta d’agulla)
Acerada en traços verticals descendents
Massiva (finals de traç en maça)
Fusiforme (augments locals d’entintatge)
Desplaçada (carrega en perfils i alleugereix en plens)
Desplaçada i carrega en diagonal ascendent
Augments bruscos de gruix
CALIBRE (Peso)
Nutrida (>0,5 mm en plenos)
Ligera (<0,5 mm en plenos)
Neta (contornos precisos y limpios)
Empastada (grumulosa, pastosa)
Congestionada (manchada, óvalos cegados)
Acerada (finales de trazo en punta de aguja)
Acerada en trazos verticales descendentes
Masiva (finales de trazo en maza)
Fusiforme (aumentos locales entintado)
Desplazada (carga en perfiles y ligera en plenos)
Desplazada con carga en diagonal ascendente
Aumentos bruscos del calibre
FORMA
ESTRUCTURA
Infantil
Cal·ligràfica
Tipogràfica
Rodona
Arrodonida
Semiangulosa
Angulosa
Aguda tensa en “serra” (tallant amb pressió)
Senzilla (sòbria sense ornaments)
Ornada (amb ornaments)
Simplificada (estructural)
Complicada
Artificial (dibuixada, meditada, alentida)
Arcada (formes en arc)
Filiforme (horitzontal en forma de fil)
Buclada (òvals i grammes amb bucles)
Majúscula en tot el text (habitualment)
Interversió (barreja maj. amb minúscules)
COLLIGAMENT
Col·ligament garlanda oval
Col·ligament garlanda rodona
Col·ligament amb/en arc
Col·ligament diagonal ascendent
Col·ligament variable (“aleatori/capritxós”)
Col·ligament en bucle o llaç
Col·ligament filiforme (fil horitzontal)
ESTÈTICA
Estètica (construcció agradable)
Vulgar (convencional, tosca, baix nivell)
Amb impressió de relleu
FORMA
ESTRUCTURA
Infantil
Caligráfica
Tipográfica
Redonda
Redondeada
Semiangulosa
Angulosa
Aguda tensa en “sierra” (cortante con presión)
Sencilla (sóbria sin ornamentos)
Ornada (con ormanmentos)
Simplificada (estructural)
Complicada
Artificial (dibujada, meditada, enlentecida)
Arqueada (en arcos)
Filiforme (horizontal en forma de hilo)
Buclada (óvalos y grammas con bucles)
Mayúsculas en todo el texto (habitualmente)
Interversión gráfica (mezcla mayúsculas con minùsculas)
COLIGAMENTO
Coligamento guirnalda oval
Coligamento guirnalda redonda
Coligamento arcos
Coligamento diagonal ascendente
Coligamento variable (“aleatorio/caprichoso”)
Coligamento en bucle o lazo
Coligamento filiforme (hilo horizontal)
ESTÉTICA
Estética (construcción agradable)
Vulgar (convencional, tosca, bajo nivel)
Con impresión de relieve
VELOCITAT O RAPIDESA
Lenta (<120 lletres min.)
Pausada (>120<150 lletres min.)
Ràpida (>150 lletres min.)
Llançada o precipitada
Inhibida
Alentida o refrenada
VELOCIDAD O RAPIDEZ
Lenta (<120 lletres min.)
Pausada (>120<150 lletres min.)
Rápida (>150 lletres min.)
Lanzada o precipitada
Inhibida
Enlentecida o refrenada
ORIENTACIÓ
DIRECCIÓ DE LÍNIES
Horitzontal rectilínia (palal·lela a marge sup./inf.)
Horitzontal flexible
Ascendent
Molt ascendent (>6º)
Descendent
Molt descendent
Sinuosa o serpentina
Rígida (com d’impremta)
“a salts” o scattante (lletres salten a la paraula)
Linealitat desigual lleugera
Linealitat desigual pronunciada
ORIENTACIÓN
DIRECCIÓN DE LÍNEAS
Horizontal rectilínea (paralela a margen sup./inf.)
Horizontal flexible
Ascendente
Muy asecendente (>6º)
Descendente
Muy descendente
Sinuosa o serpentina
Rígida (como de imprenta)
“a brincos” o scattante (letras saltan en la palabra)
Linealidad desigual ligera
Línealidad desigual pronunciada
INCLINACIÓ LLETRES
Inclinació dextrogira lleugera (60º a 85º)
Inclinació dextrogira pronunciada (<60º)
Vertical (entre 85º i 95º)
Invertida (levogira o sinistrogira) (>95º)
Oscil·lant flexible (petites oscilacions no xocants)
Inclinació vacil·lant (insegura)
Inclinació rígida (paral·lela)
Inclinació desigual contraposada “contorta” (canvis
bruscos a la línia o per grups de línies)
INCLINACIÓN LETRAS
Inclinación dextrógira ligera (60º a 85º)
Inclinación dextrógira pronunciada (<60º)
Vertical (entre 85º y 95º)
Invertida (levógira o sinistrógira) (>95º)
Oscilante flexible (pequeñas oscilaciones no chocantes)
Inclinación vacilante (insegura)
Inclinación rígida (paralela)
Inclinación desigual contrapuesta “contorta” (cambios
bruscos en la línea o por grupos de líneas).
ABREACCIÓ (obertura/tancament òvals)
Tancada
Doble tancament/bucle
Oberta dreta/a dalt
Oberta a baix
Abreacció variable
Oberta esquerre
ABREACCIÓN (apertura / cierre óvalos)
Cerrada
Doble cierre/bucle
Abierta a la derecha/arriba
Abierta abajo
Abreacción variable
Abierta izquierda
COHESIÓ
Lligada
Deslligada
Agrupada (grups de 2 o 3 lletres)
Cohesió desigual
Combinada (connexions originals)
Fragmentada (lletres dividides o partides)
Reenganxada (enllaç en 2 temps)
Adossada (lletres enganxades)
COHESIÓN
Ligada
Desligada
Agrupada (grupos de 2 o 3 letras)
Cohesión desigual
Combinada (conexiones originales)
Fragmentada (letras divididas o partidas)
Reenganchada (enlace a 2 tiempos)
Adosada (letras pegadas)
CONTINUÏTAT
Monòtona
Estable
Inestable
Cadenciada (lleugerament –desigual- metòdicament)
Rítmica (desigual metòdicament –pronunciada-)
Vacil·lant
Retocada (retocs de clarificació)
Variable (canvi d’estil en escrits diferents)
____________________________________________
CONTINUIDAD
Monótona
Estable
Inestable
Cadenciada (ligeramente –desigual- metòdicamente)
Rítmica (desigual metódicamente –pronunciada-)
Vacilante
Retocada
Variable (cambio estilo en escritos distintos)
G.T. (GESTOS TIPUS):
G.T. (GESTOS-TIPO):
RISSOS
Ris de la independència
Ris de la inseguretat material
Ris del materialisme
Ris de la fixació d’idees
Ris del subjectivisme
Ris de la vanitat
Ris de la descaradura
Ris de l’ocultació
“r” minúscula en “R” majúscula
Arpons i ganxos
RIZOS
Rizo de la “Independencia”
Rizo de la “inseguridad material”
Rizo del “materialismo”
Rizo de la fijación de ideas
Rizo del “subjetivismo”
Rizo de la “vanidad”
Rizo del “descaro”
Rizo del “ocultamiento”
“r” minúscula en “R” mayúscula
Arpones y ganchos
PUNTUACIÓ
Puntuació molt precisa
Puntuació absent
Puntuació connectada a la lletra següent
Puntuació avançada
Puntuació endarrerida
Puntuació en cercle
Puntuació en accent
Puntuació excessiva (a l’escrit)
PUNTUACIÓN
Puntuación muy precisa
Puntuación ausente
Puntuación conectada letra siguiente
Puntuación adelantada
Puntuación atrasada
Puntuación en círculo
Puntuación en acento
Puntuación excesiva (en escrito)
BARRES DE " t "
Travessers de “t” molt precisos
Travessers de “t” absents
Travessers de “t” connectats amb la lletra següent
Travessers de “t” avançats
Travessers de “t” endarrerits
Travessers de “t” alts
Travessers de “t” a mitjana alçada
Travessers de “t” baixos
Travessers de “t” en llaç
Travessers de “t” en cop de sabre
Travessers de “t” en diagonal ascendent
Travessers de “t” descendents o caiguts
Travessers de “t” en ombrel·la
Travessers de “t” en “u”
Travessers de “t” desiguals
Travessers de “t” curts
Travessers de “t” llargs
BARRAS DE “t”
Barras de “t” muy precisas
Ausentes
Conectadas a la letra siguiente
Adelantadas
Atrasadas
Altas
A media altura
Bajas
En lazo
En “golpe de sable”
En diagonal ascendente
Descendentes o caídas
En sombrilla
En “u”
Desiguales
Cortas
Largas
ASTES O PALS DESCENDENTS (“Jambes”, peus)
Astes o pals descendents llargs
Astes o pals descendents curts
Ast. o pals curts + pres. desplaçada+trets diagonal ascendent
Astes o pals descendents rodons
Astes o pals descendents regressius (desviament esquerre)
Astes o pals descendents triangulars
Astes o pals descendents en “8” de guarisme
Astes o pals descendents recoberts
Astes o pals descendents còncaus a la dreta “(“
Astes o pals descendents convexos a la dreta “)”
JAMBAS (pies, ejes geotrópicos inferiores)
Largas
Cortas
Cortas + pres. desplazada + trazos diagonal ascend.
Redondas
Regresivas (desvío izquierda)
Triangulares
En “8” de guarismo
Recubiertas
Cóncavas a la derecha
Convexas a la derecha
ASTES O PALS ASCENDENTS (“Hampes” eixos sup.)
Astes, trets o pals en “ombrel·la” (corba que cubreix la
següent en “ala de gallina”)
Llançades en diagonal ascendent
Amb recorregut invers (inici des del punt final)
HAMPAS (crestas, palotes o ejes geotrópicos sup.)
En “sombrilla” (curva recubriendo la siguiente)
ÒVALS
Óvals amb angle a sota
Óvals amb angle a dalt
Deformats, trencats, alterats
Òvals protuberants
Òvals autopunxats
ÓVALOS
Con ángulo abajo
Con ángulo arriba
Deformados, rotos, alterados
Protuberantes
Pinchados
FIRMA
Nom propi sense cognoms
Traços verticals predominants
Envoltant
Complicada
Angle esquerra
Angle dreta
Illegible o evasiva
Amb tret diagonal ascendent
Ratllada
Simbòlica
FIRMA
Nombre propio sin apellidos
Trazos verticales predominantes
Envolvente
Complicada
Ángulo izquierda
Ángulo derecha
Ilegible o evasiva
Con disparo o diagonal ascendente
Tachada
Simbólica
Disparadas en diagonal ascendente
Con recorrido inverso (inicio desde el punto final)
Desembre 2009 – Genero 2010
NOTA DE AGRADECIMIENTO (Castellano)
Agradecemos a nuestra colaboradora Grafopsicóloga, Perito Calígrafo Judicial por la UAB Sra. OLGA CALATAYUD, la
traducción de los términos grafonómicos del GRAFOANÁLISIS sistemas VELS actualizado y VIÑALS & PUENTE
(incluído para el propio cuadro del Grafoanálisis Informatizado), especialmente expuesto para la aplicación pericial en
los Juzgados y Tribunales de Catalunya. Dicho trabajo ha requerido la investigación profunda de algunos de los
términos la cual ha realizado nuestra distinguida colega con la indispensable ayuda de sus compañeras especialistas
del TERMCAT, a quienes también extendemos este agradecimiento en nombre de los operadores jurídicos, profesores,
alumnos y peritos de Catalunya.
ICG – Dirección Master en Grafoanálisis Europeo UAB – AGC – Associació de Pèrits Cal·lígrafs de Cataluyna
NOTA D'AGRAÏMENT (Català)
Agraïm a la nostra col·laboradora Grafopsicóloga, Perit Cal·lígraf Judicial per la UAB Sra. OLGA
CALATAIUD, la traducció dels termes grafonòmics de la GRAFOANÀLISI sistemes VELS actualitzat i
VIÑALS & PUENTE (inclòs pel propi quadre de la Grafoanàlisi Informatitzat), especialment exposat per a
l'aplicació pericial en els Jutjats i Tribunals de Catalunya. Aquest treball ha requerit la investigació
profunda d'alguns dels termes la qual ha realitzat la nostra distingida col·lega amb la indispensable
ajuda de les seves companyes especialistes del TERMCAT, a qui també estenem aquest agraïment en
nom dels operadors jurídics, professors, alumnes i perits de Catalunya
ICG – Direcció Màster en Grafoanálisi Europea UAB – AGC – Associació de Pèrits Cal·lígrafs de Catalunya
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com INVESTIGACIÓN
AMERITHRAX
Mariluz Puente Balsells
Antropóloga
Profesora de Inteligencia Civil y Militar
Directora del Master en Criminalística, EPSIUniversitat Autònoma de Barcelona
El pasado día 19 de febrero de 2010 el Departamento de Justicia de Estados Unidos,
el FBI, y el Servicio de Inspección Postal norteamericano dieron por cerrado el
expediente AMERITHRAX, nombre en clave para referirse al caso de las cartas de
ántrax que convulsionaron a un país, la semana siguiente de la caída de las Torres
Gemelas (11/09/2001) en Nueva York.
La investigación realizada por el FBI que llevó el nombre de AMERITHRAX contaba
entre 25 y 30 investigadores a tiempo completo procedentes del FBI, el Servicio de
Inspección Postal, otras fuerzas de seguridad, así como los fiscales federales del
Distrito de Columbia y de Contraterrorismo del Departamento de Justicia y trataba de
esclarecer un ataque biológico a través del envío de cartas contaminadas con esporas
de Ántrax que tuvo como resultado la muerte de 5 personas y 17 enfermas.
Las cartas que fueron enviadas a distintos políticos del país y medios de
comunicación, tuvieron que ser previamente examinadas -para intentar identificar la
cepa de ántrax de la que provenía-, y descontaminadas por el equipo del USAMRIID
antes de pasar al laboratorio de Policía Científica del FBI para su análisis forense con
objeto de identificar al autor. USAMRIID es el acrónimo de United States Army Medical
25 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Research Institute for infectious diseases (Instituto de investigación médico del ejército
para enfermedades infecciosas), y fue creado en 1969 para investigar, aportar
información y tratamientos médicos (vacunas y antibióticos) a personal militar ante
amenazas biológicas, especializándose en temas de guerra bacteriológica.
Una vez en el laboratorio del FBI, cartas y sobres, fueron sometidos a diversos
análisis con objeto de efectuar una identificación positiva del autor, como por ejemplo
examen microscópico del soporte y sustentados dentro del área de grafística y
documentoscopia, búsqueda de rastros biológicos (saliva, rastros de sudor, pelos,
etc.), detección de huellas dactilares mediante la aplicación de diversos productos
químicos, así como otras pruebas forenses
(informática forense, acústica…)
pertinentes a medida que iba avanzando la investigación y se obtenían nuevos indicios
obtenidos de los interrogatorios, registros, seguimientos, escuchas telefónicas, emails, etc.
26 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Respecto a los análisis pericial grafonómico y sociolingüístico (psico-etnológico de los
escritos) los informes especifican como probabilidad cercana a la certeza, que las
cartas dirigidas a Tom Brokaw (1), al NY Post (2), y al senador Daschle (3) fueron
escritas por la misma persona, siendo las cartas 1 y 2 copias idénticas, mientras la 3
con un mensaje algo diferente contenía un ántrax mucho más refinado y potente. Los
sobres prepagados de 34 centavos son de una medida más pequeña que la normal o
estándar y fácilmente disponibles en las oficinas de correos de US.
Asimismo se constata que el autor utiliza guiones ("-") en la redacción de la fecha "0911-01", siendo un elemento diferenciador respecto a otras muchas personas que
utilizan la barra ("/") para separar el día / mes / año. Al igual que cuando escribe el
número uno, el autor decide usar una versión caligráfica, en vez de una simple línea
vertical que es más común.
En la carta dirigida al senador Daschle, el autor utiliza las palabras: “can not" en vez
de: “cannot". Ambos son aceptables, y aunque la contracción “cannot" es más común,
la variante “can not" se usa para dar más énfasis a los expresado.
Coincidiendo con nuestro informe, reflejado en Análisis de Escritos y documentos en
los Servicios Secretos (2003), donde apuntábamos también a una sola autoría, la
reducción de óvalos de la “o” y su abreacción superior, la dirección lineal descendente,
el disfraz de las mayúsculas, con la primera letra de la primera palabra de cada frase
es más grande que el resto. Igualmente la primera letra de los nombres propios es
más grande que el resto. De aquí los investigadores infieren que su escritura habitual
27 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com es en minúsculas y que el autor tiene asumido la diferencia entre mayúsculas y
minúsculas y su uso según las normas gramaticales..
En base al Ántrax como material empleado para el ataque a través del envío de cartas
postales el FBI elaboró un perfil sobre el autor, en el que destaca lo siguiente:
Alta probabilidad de que sea hombre adulto que trabaje en un laboratorio en una
posición con poco contacto con el público u otros compañeros, y con acceso a la
fuente y al instrumental necesario para su tratamiento y manipulación. Manifiesta
buenos conocimientos científicos, seguramente complementados con un buen historial
académico y experiencia en este campo. Ha usado medidas protectoras, tales como
antibióticos y vacunas, para salvaguardar su integridad mientras manipula este
peligroso material con el que parece está acostumbrado y domina perfectamente.
La acción criminal pone de manifiesto que el autor posee un pensamiento racional y
organizado dirigido a la consecución del objetivo criminal. No ha seleccionado sus
víctimas al azar, los datos de la dirección postal son completos y correctos, tanto
respecto a la identidad del receptor, como la calle, el número, código postal, y el
franqueo (34 centavos) es el que corresponde. Posiblemente tiene alguna vinculación
con la población de Trenton (NJ) aunque no habite allí mismo, pero se siente cómodo,
y la conoce lo suficiente.
De todo ello se infiere el interés, y la preparación minuciosa hasta en el más mínimo
detalle por parte del autor para asegurarse de que la carta llegará a su destino sin
incidencias. Por tanto, demuestra que el objetivo es importante para
él,
probablemente se sintió despreciado públicamente, o ante terceras personas. Ha
acumulado rencor durante tiempo, y planeó su venganza.
El autor rechaza la confrontación directa pues no dispone de suficientes habilidades
sociales y seguridad personal para gestionar un conflicto cara a cara, y emplea esta
vía indirecta, hostigando desde el anonimato. Posiblemente es un comportamiento ya
repetido en otras ocasiones, aunque no haya empleado esta sustancia tan peligrosa
como en este caso.
28 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Al mismo tiempo, el FBI confeccionó una guía predictiva sobre el comportamiento del
anonimógrafo en los días anteriores y posteriores al delito que serviría de referencia a
los funcionarios durante el desarrollo de las pesquisas policiales con objeto de
identificar al sospechoso. En cuanto al periodo previo a la comisión del delito, y
considerando que éste fue trazado tras los acontecimientos del 11-S, buscando la
vinculación entre ambos para reforzar el terror de su propio ataque, se prevé que la
actitud comportamental del autor fuera más reservada de lo habitual, mostrando
públicamente un patrón de actividad inusual y un desinterés chocante con el momento
traumático en el que estaba sumido el país. Probablemente iniciara la ingesta de
antibióticos de forma inesperada con vistas a protegerse de posibles intoxicaciones
durante la manipulación de sobres y cartas.
Para el FBI, las alteraciones en su conducta más significativas debían producirse
después de la acción criminal, y especialmente en momentos críticos, tales como el
envío de las cartas (09/18/01 y 10/09/01), el fallecimiento de la primera víctima, las
informaciones sobre cada uno de los incidentes de Ántrax que relataban los medios de
comunicación, y sobre todo aquellas sobre muertes y enfermedades de personas que
no eran el objetivo inicial para el autor, como por ejemplo los empleados postales.
Éste debía mostrar un inusitado interés por los medios de comunicación que
contrastaría con el período previo al hecho criminal, así como cambios en su aspecto
físico, además de un incremento de la ansiedad, preocupación,
mayor reserva
frente al ambiente, variabilidad notable en su humor, absentismo inusual y alteración
del sueño y / o hábitos alimenticios.
29 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Teniendo como referencia el perfil y la evaluación del comportamiento,
los
investigadores efectuaron más de 10.000 entrevistas a testigos e intervinieron unos
6.000 objetos aproximadamente en los más de 80 registros practicados, llegando a la
conclusión que el autor de las misivas contaminadas era el Dr. Bruce Ivins, el cual
trabajaba en un laboratorio del USAMRIID (Fort Detrick), y al que le incautaron
muestras de la misma cepa de ántrax (RMR-1029) empleada en los ataques, así como
fotografías al microscopio del bacilo de ántrax, y anotaciones manuscritas e informes
sobre los tratamientos y mutaciones genéticas a las que sometía esta sustancia a fin
de convertirla en más mortífera.
30 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Anotaciones manuscritas de Bruce Ivins, del 17 de marzo de 1988 en una libreta del Laboratorio donde
estaba trabajando
31 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Esquema de Bruce Ivins entregado a su ayudante técnico de laboratorio el 22/01/2002
Otro esquema de Bruce Ivins del 29/01/2002
32 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Informe dactilografiado sobre el análisis de una muestra biológica efectuada por Bruce Ivins, del 18 de
octubre de 2001 con anotaciones manuscritas del Dr. Ivins
33 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Una vez reunidas las pruebas incriminatorias suficientes, el Departamento de Justicia
y el FBI presentaron cargos formalmente contra el Dr. Ivins, a principios del mes de
agosto de 2008. Considerado como el único responsable, éste al saber la noticia
inmediatamente se suicidó con una sobredosis de barbitúricos dando pábulo a toda
una serie de teorías conspiratorias, a pesar de que desde el punto de vista de la
autopsia psicológica podríamos indicar grafopsicológicamente que, al margen de su
meticulosidad y obsesión impositiva en los detalles con un matiz de avaricia, su grafía
indubitada observa una personalidad de tipo esquizoide, retraída con dificultades de
contacto y de adaptación, falta de visión cognitivo-global, fácil ofensa y frustración, con
una fuerte tendencia depresiva.
Finalmente el expediente conocido como Amerithrax fue cerrado el día 19 de febrero
de 2010 por el Departamento de Justicia, el FBI, y el Servicio de Inspección Postal de
los Estados Unidos.
Bibliografía:
Federal Bureau of Investigation (2010): Amerithrax, U.S. Federal Government,
U.S.Department of Justice.
VIÑALS, Francisco - PUENTE, Mariluz (2009): Grafología Criminal, Barcelona,
Editorial Herder, 525 pp. Prologado por el Ilmo. Sr. José Naval, Magistrado-Juez
VIÑALS, Francisco - PUENTE, Mariluz (2003): Análisis de Escritos y Documentos en
los Servicios Secretos, Barcelona, Editorial Herder, 624 págs.
Fotos del Acto Militar del 18.0.2010 en el Palacio del Gobierno Militar de Barcelona con
presentación del General Jefe de la Comandancia y Subinspector General del Ejército y
conferencia del Jefe del Estado Mayor de la Jefatura de Tropas de Montaña, donde entre las
personalidades invitadas asistieron los directores Francisco Viñals y Mariluz Puente, que al
propio tiempo son profesores de Inteligencia Civil y Militar, con membresía de Honor de AFAS
34 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Tecnología Documental e Inteligencia:
DOCEX
Mariluz Puente Balsells – Francisco Viñals Carrera
Profesores de Inteligencia Civil y Militar
***
Autores de Análisis de Escritos y Documentos en los Servicios Secretos
Directores del Master en Criminalística, EPSI-UAB
Los éxitos de Inteligencia en materia antiterrorista están íntimamente vinculados al
estudio en tiempo real de la documentación capturada a la insurgencia, especialmente
la obtenida en el mismo teatro de operaciones, cuya selección, análisis y evaluación
aporta una información instantánea y certera que distribuida a las unidades pertinentes
conduce a resultados positivos. Y en este contexto es donde se desarrolla DOCEX,
como proveedor de Información para la Humint, en consonancia con el nuevo enfoque
del ejército que considera a cada soldado un “sensor” que puede aportar información
valiosa de inteligencia para sus superiores.
Por DOCEX –acrónimo de Document Exploitation- se entiende un conjunto de
procedimientos empleados por el Ejército de los Estados Unidos para la recuperación
y digitalización de documentos -mediante laboratorios móviles-,
incautados a
insurgentes durante las operaciones militares en países como Afganistán.
Su objetivo consiste en obtener información tratada por Inteligencia con el fin de
conocer la estructura, métodos, estrategias, futuras acciones y objetivos del terrorismo
internacional para neutralizarlo, al mismo tiempo que se refuerza el éxito en
operaciones posteriores y mejora las fuentes de inteligencia (táctica/estrategia)
Los DOCEX son grupos operativos de combate que durante su entrenamiento han
recibido también formación específica para procesar documentos durante el transcurso
de operaciones militares, siempre y cuando hayan garantizado primero la seguridad de
la zona, tal como se recoge en su reglamento. En las clases entrenan a los soldados
con nuevas técnicas y procedimientos; en mucha ocasiones durante el despliegue
cuentan con menos de media hora en un edificio ocupado y deben aprender a fijarse y
describir su interior centrándose en detalles de interés, identificando lo prioritario de lo
banal, dirigirse hacia los documentos con fecha más reciente sobre otros más
antiguos, si ven una fotografía, saber discernir si es propaganda o corresponde a una
35 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com situación real (amigos / compañeros/familia), etc. Mientras que el DOMEX se aleja del
escarceo bélico centrándose en el procesamiento, análisis, interpretación, traducción y
evaluación para la obtención de información
Por Documento se entiende en sentido amplio, cualquier tipo de soporte que contenga
información susceptible de ser transmitida, desde los tradicionales materiales impresos
(libros, manuales, revistas, folletos, mapas, facturas, recibos, extractos de cuenta…) y
manuscritos (diarios, cuadernos, notas, cartas) hasta el material e instrumental
audiovisual (cámaras, teléfonos móviles, grabaciones de audio, video, fotografías) y
los documentos electrónicos y equipos informáticos que los producen y
registran/trazan mediante impulsos electrónicos no perceptibles sensorialmente ni
aprehensibles intelectualmente de forma directa (escritura digital: cifras binarias) por lo
que en sí mismos carecen de soporte, y que requieren una traducción (escritura
fonética: alfabética) para que sean inteligibles y comprensibles, así como su
reproducción/versión en soporte papel para su manejo (ordenadores, discos duros,
memoria USB, PDA ).
Acorde al -registro escrito del terrorista-, se puede establecer la siguiente tipología
documental:
1.- Documentos Oficiales: Incluyen planos, estrategias, instrucciones,
manuales (operativo-técnicos), fotografías, croquis. Su análisis facilita la
localización de emplazamientos futuros objetivos terroristas, tales como
nudos
ferroviarios,
aeropuertos,
plantas
eléctricas,
nucleares,
potabilizadoras de agua, etc..
2.- Documentos de Identidad: Cédulas de identidad, pasaportes, listados
miembros, direcciones electrónicas, teléfonos móviles. Su evaluación
permite reconstruir el entramado organizativo de las unidades yihadistas, e
identificar a sus miembros.
3.- Propaganda: Boletines, periódicos, textos religiosos, actividades.
Informan sobre las técnicas y estrategias de captación de miembros para la
organización.
4.- Documentos Personales: Notas de despedida, cartas, memorias, diarios,
fotografías.
Su estudio aporta datos de orden socio-demográfico y psicológico útiles
para los perfilistas.
5.- Cartográficos: Planos, mapas y revistas especializadas.
El procedimiento DOCEX consiste en extraer información de manera secuencial cada
vez más compleja, desarrollándose desde el escalafón básico como son los grupos de
operaciones que capturan, registran y digitalizan los documentos, junto al personal de
inteligencia militar asignado al batallón, o al equipo de apoyo de un DOCEX que
evalúa y/o traduce el contenido in situ, hasta la Comunidad de Inteligencia de Estados
Unidos y el Director de Inteligencia Nacional quienes trabajan con la información ya
depurada.
36 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Se centra en aquellos documentos que pasan a ser propiedad de los Estados Unidos
tras su captura y reciben el nombre de CED “captured enemy documents”
(documentos capturados al enemigo). Los originales no pueden ser manipulados,
alterados o borrados, sino que con sumo cuidado se introducen en un recipiente
especial para pruebas judiciales con objeto de protegerlos que debe ser etiquetado
(DTG) con el nombre de la unidad militar que lo capturó, la identidad de la fuente de la
cual procede el documento, un resumen del mismo, y las condiciones y circunstancias
en las que fue apresado.
Posteriormente los documentos se categorizan, registran y son incluidos en un
inventario donde están listados con sus números de registro correspondientes. A partir
de una sistemática y veloz valoración, se efectúa la selección de documentos en
función de su prioridad, la cual viene marcada por el contexto, con independencia de
su categorización previa.
Para establecer la preferencia de un documento sobre otro, se requiere previamente
una traducción, éstas que no se consideran informes de inteligencia en sí mismos,
pueden ser sobre la totalidad del documento o únicamente sobre la parte que se
considere más relevante, e incluso un resumen traducido del mismo. A la traducción
se debe adjuntar el informe referente al documento que debe incluir el DGT, el
número de registro del documento y la descripción del mismo, el nombre de traductor,
y el tipo de traducción (integral, extracto, resumen) así como los comentarios que se
consideren oportunos.
La valoración obtenida en tiempo real a partir de una información instantánea
efectuada en los escalafones más altos se plasma en un Informe de Inteligencia, y se
aplica a operaciones militares en curso o inmediatas, e incluso propicia futuras.
Complementa y actualiza constantemente la información presente, aportando una
mayor visión de conjunto sobre la situación del enemigo, las posibilidades reales de la
fuerza, y las condiciones ambientales del campo de batalla.
Desde la DIA (Defense Intelligence Agency) a través de la Virginia Contracting Activity
se efectúan las
contrataciones periódicas abiertas a cualquier empresa
norteamericana, ya sea grande o pequeña, relativas al proceso DOCEX y su
equipamiento, especificándose los requerimientos solicitados. En líneas generales,
los laboratorios móviles DOCEX
deben tener capacidad operativa para ser
transportados a las zonas en conflicto por tierra, mar y aire, y mantener unas
condiciones ambientales,
necesarias para el material de procesamiento de
documentos respecto a la humedad (lluvia, neblina), polvo, temperatura; condiciones
ergonómicas, con un mínimo de espaciamiento y comodidad (amueblamiento: mesas
plegables, cajones…) para el personal que lo usará bastante tiempo; logísticas, que
incluyan equipos de seguridad (extintores), equipos de producción energética
(generadores), cableados, y equipos de climatización.
En cuanto al instrumental para la digitalización de documentos se prima
aquellos de reducida dimensionalidad, alta velocidad de escaneo, amplia
función de red,
almacenamiento y envío (correo electrónico/servidor
FTP/USB/fax/carpeta compartida en red) que incluya tecnología del habla
(fichero de audio adjunto al documento donde se incorporan las descripciones y
comentarios sobre el mismo, sustituyendo al texto redactado explicativo), un
sistema automatizado de identificación de idioma/dialecto y encriptación de la
información.
37 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com BIBLIOGRAFÍA
NAVARRO BONILLA, Diego (2009): “Inteligencia generada por grupos terroristas:
Aprovechamiento de fuentes y recursos de información” en La Inteligencia, factor clave frente
al Terrorismo Internacional, Cuadernos de Estrategia nº 141, Instituto Español de Estudios
Estratégicos, Centro Nacional de inteligencia.
PROCTOR, Stephen (2007): “DOCEX. New training helps soldiers gather better intel”, en
GuardianEAST, 10 de mayo de 2007
CLARKE, Stephen (2004): “USAIC fields two new intelligence manuals” en Military Intelligence
Professional Bulletin, April 1, 2004, U.S. Army Intelligence Center and School
VIÑALS, Francisco - PUENTE, Mariluz (2006): Diccionario Jurídico-Pericial del Documento
Escrito. Documentoscopia, Grafística, Lingüística Forense, Barcelona, Editorial Herder, 710 pp.
Prologado por el Ilmo. Sr. José Naval, Magistrado-Juez
VIÑALS, Francisco - PUENTE, Mariluz (2003): Análisis de Escritos y Documentos en los
Servicios Secretos, Barcelona, Editorial Herder, 624 págs.
VIRGINIA CONTRACTING ACTIVITY (1997): “Requirement for worldwide turnkey document
exploitation (DOCEX) transportable support system (DTSS)”, en Commerce Business Daily:
July 31, 1997, United States Department of Commerce
Manuales Universitarios en Tecnología de la Seguridad Documental
Análisis de escritos y documentos en los
servicios secretos
Viñals, Francisco – Puente, Mariluz
Ed. Herder 2003 324 pag., 15.5 x 24.5 cm. ISBN 9788425423192
El análisis de escritos y documentos ya no se circunscribe al hermético ámbito de la inteligencia militar, tal
como ha ocurrido con el concepto de guerra, que ha trascendido al campo civil y cotidiano; las nuevas
tecnologías de la comunicación originaron la reestructuración del acceso a la información global y el
analista se ha convertido en elemento clave de los flujos, circuitos y gestión de la comunicación escrita,
tanto en la inteligencia estatal como empresarial, o híbrida con otras áreas como podrían ser la clínica y la
judicial.
El Secret Service es menos conocido que la CIA y el FBI, pero de su efectividad en la lucha contra las
falsificaciones únicamente son conscientes los gobiernos. La mayoría de investigaciones en grafoanálisis,
pericia caligráfica, análisis sociolingüístico, se han iniciado en los servicios secretos; posteriormente han
sido desarrolladas por los gabinetes de policía e instituciones privadas, y donde éstos no alcanzan llegan
las universidades.
La Escuela de Doctorado y de Formación Continuada de la Universidad Autónoma de Barcelona es
pionera en la formación de analistas en todas estas especialidades (análisis de escritos, documentos,
información, criminalística, etc.), y los autores, Francisco Viñals y Mª Luz Puente, como reconocidos
analistas y profesores de estos ámbitos interdisciplinares, forman parte del equipo directivo de las
especialidades en la UAB
38 REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com VELOCIDADE DA ESCRITA DOS ALUNOS DO 1.º AO 12.º
ANOS DE ESCOLARIDADE
Afonso Henrique Maça Sousa
Profesor de Letras
Grafoanalista Consultivo
Índice
Considerações iniciais..............................................................................................
Contexto populacional ..............................................................................................
Método e objectivos .................................................................................................
Administração do teste .............................................................................................
Resultados observados ............................................................................................
Comparação com a escala de Gobineau e Perron ..................................................
Rapidez e lentidão na escrita – tabela e sinais ........................................................
Conclusão ................................................................................................................
Projectos para o futuro .............................................................................................
Bibliografia................................................................................................................
Considerações iniciais
Robert Saudek (1880-1935), importante grafólogo checo, considera que a avaliação
da rapidez da escrita é um dos principais meios para distinguir uma escrita natural de
outra menos natural. Por isso, para este autor, uma das tarefas fundamentais da
grafologia consiste em avaliar a velocidade da escrita. Os mesmos sinais gráficos
duma escrita rápida ou lenta assumem significados diferentes. Devido à importância
que atribuiu à velocidade da escrita, estabeleceu uma tabela com os parâmetros de
rapidez e de lentidão.
J. Crépieux-Jamin (1859-1940), fundador da escola francesa de grafologia, concebe a
escrita como movimento e inclui a velocidade entre os sete géneros da escrita. Ela
revela a vitalidade motora e a rapidez de pensamento.
Max Pulver (1889-1952) apresenta vários sinais que permitem a distinção entre escrita
veloz e lenta. Recorda que a direcção, a forma e a dimensão do traçado fazem variar a
39
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com velocidade e que todo o movimento da direita para a esquerda a retarda. Na escrita
rápida, este autor vê uma tendência para extroversão.
Girolamo Moretti (1879-1973), notável figura da grafologia italiana, também analisa a
velocidade da escrita e afirma que esta indica rapidez em todas as coisas e, portanto,
tendência a amontoar e a prestar pouca atenção aos particulares.
Desde a mais tenra idade, a criança através das garatujas comunica, descarrega a
agressividade, coordena movimentos, ganha autoconfiança e promove a criatividade.
A realização do acto gráfico implica e desenvolve capacidades motoras, visuais,
espaciais, linguísticas, mnemónicas e a estabilidade emotiva.
Se a escrita pode ser definida como uma linguagem do inconsciente que espelha a
personalidade do indivíduo, a velocidade com que é feita ajuda a determinar o grau de
actividade e a rapidez de raciocínio do escrevente.
A análise das garatujas, dos desenhos e da escrita pode servir para traçar o percurso
evolutivo do aluno, nas vertentes psicomotora, intelectual e emocional.
È muito importante que a criança escreva com facilidade, simplicidade e legibilidade,
devendo ser-lhe ensinadas as posições correctas do corpo e dos membros, bem como
as técnicas mais apropriadas para pegar no lápis ou esferográfica e para segurar o
papel.
Figura A – 1.º ano, sexo masculino, 6,6 anos de idade, 49 letras por minuto à
velocidade máxima
A escrita é uma actividade rica e com um elevado grau de complexidade, visto que
nela intervém vários componentes do organismo como músculos, sistema nervoso e
cérebro.
Figura B – 2.º ano, masculino, 7,6 anos de idade, 94 letras por minuto à
velocidade máxima
40
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Entre os seis e os dez anos de idade, ocorrem mudanças significativas na escrita dos
alunos.
Figura C – 3.ºano, masculino, 8,6 anos de idade, 102 letras à velocidade máxima
A análise da escrita não substitui, mas complementa e, juntamente, com outros
instrumentos permitindo detectar potencialidades do aluno, possíveis handcaps,
factores da instabilidade, dificuldades de relacionamento, nível de auto-estima ou de
agressividade, descontrolo do desenvolvimento grafomotor. Ao mesmo tempo,
respeitando as etapas do desenvolvimento da personalidade da criança, propõe e
apresenta métodos de reeducação.
Em relação a outros testes de personalidade ou projectivos, o teste grafológico tem a
vantagem de poder ser efectuado na ausência do escrevente, evitando, assim,
situações de ansiedade.
Figura D – 4.º ano, feminino, 10,6 anos de idade, 104 letras à velocidade máxima
Os distúrbios da escrita têm consequências negativas sobre a escolarização, sobre
inserção na escola e na sociedade, sendo, em tais situações, necessária a sua
reeducação. Estou convicto que as dificuldades disgráficas, tantas vezes associadas à
dislexia, não desaparecem por si, mas unicamente mediante uma adequada
intervenção.
Figura E – 5.ºano, feminino, 11 anos de idade, 128 letras à velocidade máxima
41
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Contexto populacional
O ambiente social onde foi realizada a maior parte dos testes é característico dos
subúrbios das cidades de média dimensão, como é o caso do Porto.
O nível sócio-económico é diferenciado. A maior parte dos encarregados de educação
trabalha nos serviços, indústria ou por conta própria. Existe algum desemprego,
famílias carenciadas e apoios sociais. O nível educativo e escolar o aproveitamento é
médio em relação ao país.
Uma parte dos testes foi realizada numa pequena escola do Ensino Básico duma vila
do interior norte do país, num ambiente rural, em que a maior parte da população se
dedica à agricultura.
Método e objectivos
Como se pressupõe pela bibliografia, baseio-me nas escolas europeias, optando por
um método grafológico eclético, uma vez que não existe uma escola grafológica
portuguesa.
Os principais objectivos deste projecto consistirão na recolha de dados e na criação
duma escala grafomotora da velocidade da escrita das crianças e adolescentes
portuguesas que frequentam os ensinos básico e secundário.
Figura F – 6.º ano, masculino, 12 anos de idade, 134 letras à velocidade máxima
A consciencialização das potencialidades individuais, fomentando a auto-estima em
relação à própria escrita – condição favorável ao desenvolvimento da aprendizagem –
foi outro objectivo deste trabalho.
Praticamente todos os alunos reagiram com o grande entusiasmo na realização do
teste de escrita, muito diferente de tantos outros que estão habituados a fazer. E
muitos interrogavam-se sobre o meu interesse pelas suas escritas, manifestando o
42
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com desejo de voltarem a realizar novo teste. Os docentes aderiram com entusiasmo,
colaboraram na realização do teste e quiseram saber do resultado dos seus alunos.
Figura G – 7.º ano, feminino,15 anos de idade, 128 letras à velocidade máxima
Tratou-se de construir uma frase-tipo e administrá-la a alguns milhares de alunos de
diferentes níveis etários e de ensino, seguindo critérios idênticos.
A frase escolhida para o teste foi As nossas palavras são como um cristal, fácil de
memorizar e extraída (e adaptada) dum belo poema do poeta português Eugénio de
Andrade, em Antologia Breve, dedicado às palavras (São como um cristal as palavras)
Alterei a ordem gramatical e sintáctica da frase (o sujeito aprecia no final do verso),
passando o sujeito para o início da frase e acrescentando-lhe As nossas. Desta
maneira tornei a frase um pouco mais extensa e os seus elementos continuam a caber
numa linha manuscrita duma folha A4.
Figura H – 8.º ano, feminino, 14,6 anos de idade, 147 letras à velocidade máxima
A frase ocupa cerca de uma linha, tem 32 letras. Considero-a representativa da
literatura portuguesa porque tem palavras com várias dimensões, contém diversas
vogais, a letra minúscula mais larga (m), duas hastes (l), uma perna (p) e consoantes
como r e v que oferecem alguma dificuldade na aprendizagem. A presença da letra i,
que exige a deslocação da esferográfica para colocar a pinta, e da letra t, com o traço
obrigatório, torna esta frase ainda mais significativa. A frase contém uma única letra
maiúscula no início (convinha que aparecesse pelo menos uma). A quantidade de
espaços entre as palavras (seis) está numa proporção aceitável.
A dimensão das palavras não se afasta da média do vocabulário português. A frase
contém 7 palavras e 32 letras, dando uma média de 4,7 letras por palavras. Num texto
43
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com digitalizado em língua portuguesa, com 30 906 palavras, escolhido ao acaso,
contabilizei uma média de cerca de 5 letras por palavra.
A frase é composta por três palavras monossilábicas, três dissilábicas e uma
trissilábica. As palavras com um maior número de sílabas não surgem com tanta
frequência, especialmente, entre as crianças que também são alvo deste teste.
O ponto final entrará na contagem, visto que os sinais de pontuação na língua
portuguesa são utilizados numa percentagem igual ou superior à verificada na frase.
Se, em vez desta frase, tivesse sido escolhido um texto mais longo em que o aluno,
durante um minuto, não repetisse praticamente nenhuma palavra seria mais
representativo da língua portuguesa, mas também teria outras desvantagens: nem
todos os alunos chegariam ao mesmo ponto do texto e seria necessário ser copiá-lo
ou ditá-lo por impossibilidade de memorização. E, enquanto os alunos olhavam ou
ouviam, o nível de velocidade baixava.
Figura I – 9.º ano, masculino, 15 anos de idade, 165 letras à velocidade máxima
Os testes são administrados, com critérios idênticos, nos anos lectivos de 2005/2006,
2006/2007 e 2007/2008, aos alunos do 1.º ciclo da escola da Costa, do 2.º e do 3.º
ciclos da escola de S. Lourenço, Ermesinde, no Grande Porto e a alunos dos 10.º, 11.º
e 12.º anos de escolaridade da Escola Secundária da mesma cidade.
Em Março de 2010 realizei mais 80 testes numa escola do interior do país, em Torre
D. Chama, Mirandela, que ainda não estão contabilizados neste estudo. A média de
velocidade conseguida nesta escola entre os alunos do 1º ao 4º ano de escolaridade
foi semelhante à dos alunos da escola de Ermesinde (no Grande Porto), apesar duma
ligeira baixa, atribuída ao facto de o teste ter sido administrado no 2º período lectivo.
Os alunos que mais baixaram a média de letras por minuto foram os do 1º ano, uma
vez que a aprendizagem de todas as letras do alfabeto ainda não tinha tempo de estar
devidamente consolidada. Quando tiver nova oportunidade, realizarei outros testes na
mesma escola do interior, porém, mais próximo do final do ano lectivo, à semelhança
do que aconteceu nas escolas de Ermesinde.
Os testes são realizados em condições semelhantes para todos os alunos, evitando
situações de cansaço ou stress, optando por condições ambientais e atmosféricas
normais. Algumas crianças ansiosas perante a tarefa de escrever velozmente poderão
agitar-se e ocasionarem uma diminuição a velocidade, em vez de aumentá-la, quando
se lhes pede que escrevam à máxima velocidade.
44
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com As instruções e as orientações serão iguais para com todos os alunos testados, sendo
mais explícitas e pormenorizadas para aqueles que frequentem o 1.º ciclo (1.º, 2.º, 3.º
e 4.º anos de escolaridade).
As crianças com 6 anos de idade não figurarão na escala, porque com esta idade
ainda não deram todas as letras do alfabeto. Constarão da escala aquelas que tiverem
pelos menos 6,6 (seis anos e seis meses) e que frequentem o 1.º ano de escolaridade.
Administração do teste
Depois de previamente ter combinado com os professores, dirigi-me às salas de aula e
distribuí uma folha A4 branca, sem linhas a cada aluno. Disse-lhes que iam realizar um
teste diferente dos outros que costumavam fazer: curto, rápido e não conta para
avaliação. Deste modo, procurei despertar o seu interesse e eliminar algum stress.
Escrevi a já referida frase no quadro e todos os alunos a passaram para a folha que eu
lhes tinha distribuído, a fim de se familiarizarem com o enunciado e não terem
necessidade de perder tempo a olhar para o quadro, principalmente nos primeiros
anos de escolaridade.
Lembrei-lhes que poderiam utilizar o instrumento de escrita que preferissem, com o
que melhor se ajeitassem e da cor que quisessem. No 1.º ano de escolaridade todos
optaram pelo lápis. Nos restantes anos, a grande maioria escolheu a esferográfica
azul, alguns a esferográfica preta e muito poucos escolheram outras cores, como a
verde e a roxa.
Pedi-lhes que, numa primeira fase, durante um minuto, escrevessem a frase As
nossas palavras são como um cristal, à velocidade normal, tal como costumavam
escrever durante as aulas, quando passavam apontamentos do quadro para o
Caderno Diário. Disse-lhes que nesta primeira fase do teste, escrita normal, a
preocupação principal deveria ser a qualidade da letra e não a rapidez.
Cronometrei com precisão sessenta segundos. Avisei-os que, apenas lhes fizesse
sinal de começar, todos deveriam começar a escrever e que, quando lhes dissesse
para terminar, todos terminariam e nem mais uma letra poderiam escrever. Na
observação do cumprimento destas regras era ajudado pelo professor que estava
leccionar na altura da administração do teste.
Ao iniciar a contagem do minuto já todos deveriam ter a esferográfica na mão com a
ponta assente na folha e, no final, mal eu desse sinal para terminar, deveriam pousar
imediatamente a caneta.
Esta primeira fase do teste tem por objectivo a verificação da capacidade de
aceleração, comparando a quantidade de letras feitas à velocidade normal com as
realizadas à velocidade máxima. Entre estas duas fases do teste (a primeira à
velocidade normal e a segunda à velocidade máxima) descansaram três minutos, para
que relaxassem os músculos, antes de iniciarem a prova de rapidez. Terminada a
primeira fase, fizeram um traço horizontal na folha, a fim de separarem uma fase da
outra.
O teste da escrita cuidada é administrado antes do teste de rapidez, porque o aluno
ainda estará calmo interior e exteriormente e, encontrando-se menos cansado, poderá
acelerar ao máximo na etapa seguinte.
45
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Relembrei-lhes que iriam escrever de novo a mesma fase o maior número de vezes
que conseguissem e o mais rapidamente possível. Disse-lhes, ainda, que não
fizessem emendas nem rasuras para não perderem tempo e que todas as letras
deveriam ser legíveis, caso contrário seriam descontadas. Enquanto os alunos
estavam a fazer o teste, eu ia assinalando os que escreviam com a mão esquerda.
Sobre os esquerdinos poderei fazer mais tarde outro tipo de pesquisa. Cada turma de
20 alunos, apresenta dois ou três esquerdinos, com predominância do sexo masculino.
Resultados observados
Terminado o tempo estabelecido, sempre como apoio do professor da disciplina que
estava a ser leccionada, recolhi os testes, depois de os alunos colocarem no fundo da
folha o seu nome, para distinguir o sexo, e a data de nascimento, para posterior
elaboração da tabela por sexos, por anos de escolaridade e por idades (de seis em
seis meses).
Tomei nota da mão utilizada (esquerdinos ou destros), da data de
nascimento, do sexo (colocando o nome), do nome do professor,
da turma, da escola, da data da realização do teste e de outras
ocorrências mais significativas.
Como a população testada não completava exactamente a idade
do ano ou de meio ano dia em que realizaram o teste (a escala é
de 6 em 6 meses), arredondei as datas de nascimento três meses
para cima ou para baixo, por não se manifestar pertinente elaborar
uma escala inferior a meio ano. Exemplificando: se um aluno, à
data da realização do teste, tivesse 6 anos e 2 meses, atribuía-lhe
a idade de 6 anos; se tivesse 6 anos e 4 meses já lhe atribuía a
idade de 6 anos e meio; se, porém, tivesse 6 e 9 meses
arredondava, ainda, por defeito para 6 anos e meio; todavia, se o
aluno tivesse 6 anos e 10 meses, já lhe atribuía a idade de 7 anos.
Contei, de igual modo, o número de letras que cada escrevente
conseguiu realizar durante um minuto, à velocidade normal (escrita
cuidada), num primeiro momento e à velocidade máxima, num
segundo momento. Mas deste trabalho constam apenas as escritas
feitas à velocidade máxima.
46
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Escalas A e B de velocidade por idades
Na 1.ª coluna das Escalas A, B, C e D, constam as idades ou os anos de
escolaridade, na 2.ª coluna encontra-se o número de testes realizados, na 3.ª coluna
aparecem as médias conseguidas, na 4.ª está registada a totalidade das letras
contabilizadas por cada idade e por cada ano de escolaridade.
Escala A – meninas, por idades
A Escala A apresenta as médias de letras feitas nas diferentes idades pelas meninas,
por minuto, à máxima velocidade arredondada às décimas.
As meninas de 6,6 anos conseguiram uma média de 44,3 letras por minuto e as de 18
anos, a média de 171. Verificou-se uma evolução contínua ao longo dos vários
escalões etários.
Os escalões dos 10,6 e 11 anos apresentam uma média igual, mas tal facto não se
verificaria se os escalões fossem estruturados pela unidade ano em vez de meio ano.
47
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Entre os 16 e 17 anos há uma ligeira alteração da linha evolutiva, talvez devido ao
pequeno número de alunas testadas.
A quantidade de testes realizados com meninas foi de 1104 e o número total de
caracteres contabilizados foi de 140430.
Escala B – rapazes, por idades
A Escala B apresenta as médias de letras feitas nas diferentes idades pelos rapazes,
por minuto, à máxima velocidade, arredondada às décimas.
Os rapazes de 6,6 anos conseguiram uma média de 43 letras por minuto, inferior em
1,3 em relação à das meninas. Aos 18 anos, os rapazes atingem uma média de 180,1
letras, superior à das meninas em 9,1 letras por minuto. Verificou-se igualmente uma
evolução contínua ao longo dos vários escalões etários, variando apenas nos escalões
dos 16,6 (demasiado elevado), 17 e 17,6, talvez por causa do reduzido número da
população testada.
O número de testes realizados foi de 1147 e a quantia total de caracteres
contabilizados perfez 138625.
Escalas C e D de velocidade por anos de escolaridade
Escala C – meninas, por anos de escolaridade
A Escala C apresenta as médias de letras, arredondadas às décimas, feitas pelas
meninas desde o 1.º ao 12.º ano de escolaridade, por minuto, à velocidade máxima.
As meninas do 1.º ano de escolaridade conseguiram uma média de 50,1 letras por
minuto e as do 12.º ano, uma média de 180. Verificou-se uma evolução contínua ao
longo dos vários anos, com um pico no 10.º ano (ver gráfico 1).
48
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com O número de testes realizados com as meninas foi 1168 e os caracteres
contabilizados atingiram a quantidade de 147017.
Escala D – rapazes, por anos de escolaridade
A Escala D põe em evidência as médias de letras, arredondadas às décimas, feitas
pelos rapazes desde o 1.º ao 12.º ano de escolaridade, por minuto, à máxima
velocidade.
Os rapazes do 1.º ano de escolaridade conseguiram uma média de 47,3 letras por
minuto (inferior à das meninas do mesmo ano) e os do 12.º ano, uma média de 188,6
(superior à das meninas do mesmo ano). Constatou-se sempre uma evolução
contínua ao longo dos vários anos, mais acentuada no 7.º ano.
O número de testes realizados com os rapazes foi 1166 e a quantidade de caracteres
registados foi de 139488.
As Escalas A e B por idades apresentam um número mais baixo de testes realizados
por cada escalão do que as Escalas C e D por anos de escolaridade, porque alguns
alunos testados não registaram a idade, devido ao desconhecimento da data de
nascimento (os mais pequeninos) ou devido ao esquecimento (os mais adiantados).
Assim sendo, eu sabia o ano a que tais alunos pertenciam, mas desconhecia o
escalão etário onde incluí-los.
De modo geral, sobressai uma evolução contínua na velocidade da escrita, mais
acentuada na passagem do 1.º para o 2.ºano, do 6.º para o 7.º ano e do 9.º para o
10.ºano. A evolução é maior de ano para ano de escolaridade do que por idades, mas
haveria uma evolução semelhante se, em vez ter tomado por unidade o meio ano (6
meses), tivesse tomado o ano (12 meses).
Se observarmos as Escalas A e B por idades, podemos comprovar que as meninas
são sempre mais rápidas que os rapazes até à idade dos 12 anos e a partir desta
idade são os rapazes que passam a ultrapassá-las. Idênticas conclusões
conseguirmos extrair da leitura das Escalas C e D por anos de escolaridade, em que
as meninas superam sempre os rapazes até ao 6.º ano de escolaridade e a partir
desta idade é o sexo masculino que consegue ser mais rápido, mesmo na idade
adulta, em que também fiz algumas dezenas de testes.
Os Gráficos 1 e 2 apresentam a linha da evolução da escrita, por anos de
escolaridade, respectivamente, das meninas e dos rapazes, mais suave nestes, com
um pico naquelas.
49
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Gráfico 1 – Evolução da escrita das meninas
Gráfico 2 – Evolução da escrita dos rapazes
À partida, eu esperava que, à velocidade máxima, os alunos fizessem mais letras do
que à velocidade normal, mas houve alguns casos em que tal não aconteceu. Um ou
outro aluno ainda fez menos letras quando lhe pedi que escrevesse o mais depressa
possível, devido, suponho, à reacção inibitória por excessos de nervosismo ou stress.
Noutros casos, observei que a quantidade de letras no teste de velocidade máxima foi
inferior ao teste da escrita cuidada, porque as letras foram feitas numa dimensão
maior. Porém, só um estudo individualizado poderia esclarecer melhor estas
divergências. Suponho que estes casos isolados não irão prejudicar a validade da
escala construída.
50
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Durante a administração do teste, os alunos cumpriram regularmente as normas
indicadas. Alguns, especialmente os mais pequeninos, cumpriram-nas com tanto rigor
que até deixaram a última letra que fizeram por completar, mal lhes fiz sinal para
terminar. Num ou noutro caso, principalmente entre os de idade mais avançada, houve
a tentiva de começarem a escrever antes do início da contagem do minuto ou de
continuarem a escrever depois. Aos alunos que assim procederam foram anuladas as
provas ou descontadas a letras que fizeram fora de prazo.
Nalgumas turmas repeti o teste alguns meses depois ou no ano seguinte, tendo
verificado que os resultados foram semelhantes aos dos outros alunos testados e com
as mesmas idades. Por isso, concluí que não era necessário fazer testes aos mesmos
alunos ao longo de vários anos de escolaridade para construir uma escala fidedigna e
representativa. Poderia testar os alunos dos vários anos ou idades na mesma data.
A fim de verificar se a repetição do teste de velocidade tinha alguma influência no
resultado (se aumentava ou diminuía o número de palavras por minuto), com alguns
alunos, repeti o teste duas ou três vezes, com pequenos intervalos de tempo. O
resultado foi sempre mais ou menos semelhante: à medida que o aluno fazia novo
teste aumentava ligeiramente a quantidade de letras, devido à maior automatização do
ritmo da escrita. Mas constatei que havia um limiar, ou seja, a quantidade de letras
escritas, a partir da quarta ou quinta vez, deixava de crescer. E tive alguns casos em
que fizeram até menos letras, devido também ao factor cansaço.
Confirmei que uma maior prática e os exercícios aumentam da velocidade da escrita.
Com tal objectivo, apliquei o teste a dois alunos em Junho, quando o ano lectivo está a
chegar ao fim e a actividade da escrita é maior. Voltei a aplicá-lo aos mesmos alunos,
no final das férias, em Setembro (nos meses de férias escreve-se menos), quando os
alunos perderam parte do treino da escrita. Resultado: a quantidade de letras por
minuto diminuiu em ambos os alunos. Uma menina do 3.º ano de escolaridade reduziu
de 118 para 114 as letras por minuto e um menino do 4.º ano baixou de 108 para 104
letras. Aqui o facto treino predominou sobre o factor tempo.
Observando os testes, deparei com determinadas escritas claras, cuidadas e
organizadas e com outras mal estruturadas, talvez reveladoras de problemas variados.
Detectei casos de disgrafia (perturbação de tipo funcional que afecta a qualidade da
escrita, no traçado de letras, de palavras, de algarismos e doutros sinais) e de
disortografia (perturbação na produção escrita, devido à presença de muitos erros
ortográficos), tanto nos primeiros anos de escolaridade como nos mais avançados.
Verifiquei que há dezenas e dezenas de esquerdinos e que alguns escrevem de modo
lento, desconfortável e confuso, por não utilizarem os melhores métodos de escrita e
as posições mais adequadas do papel, do braço, do pulso e dos instrumentos de
escrita.
Pude também constatar que a idade tem uma grande influência na velocidade da
escrita, visto que alguns alunos repetentes, por causa do insucesso escolar, mas mais
velhos dois ou três anos, conseguiram fazer um maior número de letras que os
colegas mais novos, apesar de frequentarem o mesmo ano de escolaridade.
Constatei que a diferença entre o número de letras escritas por minuto à velocidade
normal (escrita cuidada) e à velocidade máxima é menor nos primeiros anos de
escolaridade e vai-se acentuando na adolescência.
51
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Os alunos com 6 anos e meio e 7 anos conseguiram fazer mais letras, quando lhes
pedi que escrevessem mais depressa do que quando escreviam à velocidade normal.
Verifiquei que o grau de velocidade aumenta desde o 1º ao 12º ano de escolaridade,
altura em que os alunos têm cerca de 18 anos de idade.
A idade, as habilitações escolares e a exercitação são os três grandes factores que
influenciam a velocidade.
Em testes que realizei junto de professores e de estudantes universitários, confirmei
que a rapidez era semelhante ou superior à dos alunos do 12º ano. Os adultos do
sexo feminino obtiveram uma média ligeiramente inferior à do sexo masculino.
Comparação com a escala de Gobineau e Perron
A equipa de Ajuriaguerra (1971) aplicou um teste semelhante, em França, elaborado
pelos grafólogos franceses Gobineau e Perron (1954), sobre a velocidade da escrita,
abrangendo as idades dos cinco anos e meio até aos onze e meio. Apresento a escala
francesa para facilitar a comparação de algumas diferenças ou semelhanças
verificadas entre a minha pesquisa e a destes grafólogos.
Rapazes
Meninas
Idade (anos)
5,5 — 6,5
6,6 — 7,5
7,6 — 8,5
8,6 — 9,5
9,6 — 10,5
10,6 — 11,5
Escrita
Cuidada
14 (letras p/m)
21
44
52
59
79
Escrita Veloz
----------------------------------------62
80
93
112
Escrita
Cuidada
12(letras p/m)
28
40
50
61
81
Escrita Veloz
--------------------------------------58
89
104
117
Escala de velocidade da escrita das crianças francesas feita pela equipa de
Ajuriaguerra
A escala francesa inicia aos 5 anos 5 meses e termina aos 11 anos e 5 meses,
enquanto a minha escala começa aos 6,6 e vai até aos 18 anos. Antes dos 6,6 anos
as crianças portuguesas ainda não aprendem as todas as letras do alfabeto.
A equipa de Ajuriaguerra, até aos 7 anos e 5 meses, não apresenta a média da
velocidade da escrita veloz, mas apenas a média da escrita cuidada. Eu notei que as
crianças portuguesas, a partir dos 6,6 anos, já conseguem fazer mais letras por
minutos quando se lhes pede para acelerarem do que quando escrevem normalmente.
No final do 2º período (depois de terem aprendido todas as letras), as crianças
portuguesas conseguiram fazer com facilidade uma frase (com 32 letras) por minuto,
mesmo quando lhes pedi que fizessem uma escrita cuidada. As francesas com a
mesma idade escreveram apenas 21 letras.
52
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com As meninas francesas com 7,6 e 8,5 anos alcançaram uma média de 58 letras, ao
passo que as portuguesas, com 8 anos (média entre 7,6 e 8,5) obtiveram uma média
de 84,9 letras por minuto. Mesmo somando as médias das crianças portuguesas
femininas com 7 anos e meio, 8 anos e 8 e meio, teremos uma média de 85,1 letras
por minuto, que é muito superior à média francesa.
Na escala francesa, rapazes, entre 9,6 e 10,5 de idade, conseguiram uma média de 93
letras por minuto, ao passo que as crianças portuguesas do mesmo sexo e com 10
anos da idade atingiram uma média de 113.
As Escalas por mim apresentadas neste trabalho são mais discriminativas do que a
francesa, porque alargam o leque dos escalões, passando de anuais para semestrais
e abrangendo mais anos de escolaridade.
Ambas as escalas (francesa e portuguesa) estão em sintonia num ponto: as meninas
dos 8 anos e meio até aos 11,6 superam os rapazes em velocidade.
Poderíamos interrogar-nos sobre as causas desta discrepância de valores entre os
dois países e adiantar algumas hipóteses explicativas: Um maior treino na escrita por
parte das crianças portuguesas? Uma maior dificuldade dos caracteres franceses?
Entre crianças portuguesas observei algumas dissimetrias, especialmente nos
primeiros anos de escolaridade: determinadas turmas conseguiram atingir um média
muito mais alta do que outras do mesmo ano e da mesma idade. Causas possíveis:
maior motivação dos alunos, diferente estrato social, mais exercitação na escrita por
parte de alunos e de professores.
Rapidez e lentidão na escrita – tabela e sinais
A rapidez da escrita foi medida objectivamente por meio dum cronómetro. É fácil de
afirmar que um aluno que faz menos letras do que outro, no mesmo espaço de tempo,
é mais lento. No entanto, convém reparar na dimensão da escrita, pois um aluno pode
fazer menos letras do que outro e escrever mais depressa do que ele. Se tivermos um
escrevente que faça letras muito grandes e outro que as faça diminutas, o primeiro,
apesar de escrever menos, poderá ter sido mais ágil, se o comprimento do fio de tinta
saído da sua esferográfica for maior.
Nesta minha pesquisa não tive em consideração as diferenças de tamanho das letras
por serem pouco significativas em relação ao número de casos verificados e por
existirem outros géneros da escrita que também poderiam influenciar a rapidez ou
lentidão, como a forma e o sentido do movimento.
Para os educadores, pais ou professores, proponho a utilização duma tabela com sete
escalões, para a caracterização das escritas dos filhos ou alunos.
53
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Escalões de
velocidade
Espasmódica
Muito lenta
Lenta
Regular
Rápida
Muito rápida
Precipitada
Variação
relativa à
média padrão
50 % abaixo da
média
entre 35% a
49% abaixo da
média
entre 21% e
34% abaixo da
média
20% abaixo ou
acima da média
Tendências observáveis
Pessimismo, vulnerabilidade, indecisão,
ressentimento
Observação, lentidão na aprendizagem,
atenção dispersa, insegurança
Tranquilidade, precisão, pouca vivacidade,
cansaço
Espontaneidade, autonomia, boa
capacidade comunicação, continuidade de
pensamento
entre 21% e Agilidade mental, criatividade, originalidade,
34%
dinamismo
acima da média
entre 35% e Rapidez mental e de acção, sensibilidade,
49%
flexibilidade, capacidade de resistência
acima da média
acima de 50% Vivacidade, curiosidade, impulsividade,
acima da média irreflexão
Tabela com 7 escalões da velocidade da escrita
Tendo em consideração que a escrita varia de umas vezes para as outras, o
escrevente pode alterar ligeiramente o número de letras por minuto, optei por criar
apenas sete escalões de velocidade.
A distribuição baseia-se em percentagens e não em dados numéricos
preestabelecidos, porque tem um significado muito diferente conseguir fazer, por
exemplo, mais dez letras acima da média aos sete anos de idade ou fazê-las na idade
de doze anos.
A distribuição em sete escalões também facilita a leitura interpretativa das possíveis
tendências dos alunos, tendo sempre em atenção que é de evitar qualquer tipo de
interpretação rígida e descontextualizada.
Seguindo a indicação de grande parte dos grafólogos clássicos, ilustrei cada um dos
escalões com quatro características que lhes costumam estar associadas. Mas
recordo que estas não são exclusivas, nem esgotam o leque interpretativo.
Lembremo-nos que a personalidade humana é complexa e está sempre em evolução,
especialmente na fase de desenvolvimento, sendo de evitar juízos de valor e tendo
presente que apreciamos escritas e não escritores.
Além da cronometragem realizada para medir velocidade da escrita de modo
objectivo, existem certos sinais, identificados por alguns diversos autores, que também
nos fornecem pistas para distinguir uma escrita rápida duma mais lenta. Os principais
sinais são referidos na grelha abaixo.
54
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com rasuras
sinistrogi
barra do
t precisa
rasuras
destrogir
barra do
t
para
para
com
inclinada
inclinada
sem
desligad
ligada
ão
d
estreita
d
larga
ão
ornamen
ada ou
simplifica
base
acentuaç
angulosa
arredond
base
acentuaç
pressão
pressão
esquerd
linha de
maior
menor
direita
linha de
de
de
a
Sinais
Sinais
a
Sinais de velocidade e de lentidão da escrita
Conclusão
A velocidade de escrita aumentou gradualmente em ambos os sexos, dos 6,6 aos 18
anos, tanto nos testes da versão cuidada como nos da versão rápida. Da primeira
versão não apresentei os resultados estatísticos, porque tal não era o objectivo deste
trabalho.
O teste de velocidade da escrita cuidada serviu para poder comparar a quantidade de
letras conseguidas em cada caso e observar a capacidade de aceleração do ritmo de
escrita de cada aluno. Houve alguns casos, apesar de raros, em que fizerem menos
letras à velocidade máxima do que à velocidade normal (escrita cuidada).
Os professores dos vários níveis de ensino manifestaram-se muito receptivos a este
projecto, facilitando e mesmo apoiando a realização dos testes. Alguns solicitaram que
num próximo ano lectivo voltasse a repeti-los, para verificarem se houve evolução na
escrita por parte dos seus alunos.
Muitas crianças sentiram-se valorizados ao percepcionarem que alguém, mesmo não
sendo seu professor, se interessava pela sua escrita – actividade que o pode conduzir
ao insucesso ou fomentar o sucesso.
Os professores têm aqui mais um instrumento que lhes pode facilitar a verificação do
progresso ou do retrocesso dos seus alunos e permitir a prevenção de futuros conflitos
internos.
Cheguei à conclusão que, no âmbito educativo, a intervenção do grafólogo na escola e
a sensibilização por parte dos educadores para os problemas da escrita (ou que a
escrita desenterra) podem constituir um meio importante para levantar o nível de
ensino/aprendizagem no nosso país.
As crianças entusiasmavam-se com a realização do teste da escrita veloz. E notei que
algumas, mesmo durante o teste de escrita cuidada, já procuraram acelerar o ritmo.
Outras, mais ansiosas, quando lhes pedi que escrevessem muito depressa, agitaramse tanto que perderam velocidade.
Perante uma criança com uma escrita espasmódica ou muito lenta para a sua idade e
ano de escolaridade, não é preciso fazer de conta nem mentir-lhe, mas encorajá-la a
iniciar exercícios de reeducação para desenvolver as suas potencialidades gráficas.
55
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Escrita lenta, aluno do 5º ano, 12 anos, velocidade máxima de 78 letras por
minuto, com
problemas de dislexia e de disgrafia
Por vezes, apareceram-me crianças disgráficas que se consideram um pouco
atrasadas mentais por causa das dificuldades na escrita e não estavam motivadas
para a reeducação. Nestes casos, é também necessária a intervenção do psicólogo.
Com crianças é importante valorizar não apenas a velocidade, mas também a forma e
legibilidade das letras. Elas, muitas vezes, preferem escrever menos e fazer uma letra
mais bem feita, porque escrever mal é faltar ao cumprimento das normas prescritas
pelo professor e pelo sistema de ensino.
Os adultos instruídos e os estudantes do ensino superior poderão ter como referência
para a avaliação da velocidade da sua escrita as médias conseguidas pelos alunos de
18 anos e do 12.º ano de escolaridade.
Projectos para o futuro
Esta pesquisa será tanto mais acreditada quanto mais representativa for da população
escolar portuguesa. Para que tal aconteça serão realizados testes em escolas doutros
pontos do país.
Apesar da amostragem ser significativa, especialmente nalguns anos de escolaridade,
um maior número de casos testados poderá tornar os resultados ainda mais
representativos.
Das conclusões deste trabalho será dado conhecimento ao Ministério da Educação, a
fim de se poder retirar alguma possível aplicabilidade didáctico-pedagógica.
Numa próxima oportunidade, farei uma leitura comparativa dos resultados do teste de
velocidade da escrita com o teste de velocidade de leitura (experiência feita em duas
turmas do 5º e 6º anos de escolaridade). O principal objectivo desta experiência será
verificar se os alunos mais rápidos na expressão escrita o são também na expressão
oral.
Como trabalho de campo, tenho intenção de ir ao encontro, na escola – se me for
dada essa oportunidade – dum ou doutro caso de alunos que mais se destacaram
positiva ou negativamente, aquando da realização do teste.
56
REVISTA ICG 2010 Nº 10 Especial Internacional www.grafoanalisis.com Escrita lenta, 5º ano, 12 anos e 6 meses, velocidade máxima de 78 letras
por minuto,
problemas visuais
Quando uma criança apresentar grande deficit de velocidade da escrita para a sua
idade ou ano de escolaridade, não é preciso mentir-lhe, nem camuflar o problema,
mas encorajá-la a iniciar exercícios de reeducação.
Bibliografia
PULVER, M.,Le symbolismo de l écriture, Stock-Plus, Paris, 1981 (trad. do orig.
alemão Symbolik Der Handschrift, Zurich, 1961, por Marguerite Schmid e Maurice
Delamain).
MORETTI, G., Trattato di grafologia, intelligenza - sentimenti, Edizioni messagero, XV
edizione, Padova, 2006.
CRÉPIEUX-JAMIN, J, ABC de la graphologie, Puf, Paris, 1997.
PEUGEOT, J., La connaissance de l`enfant par l´écriture, L`approche graphologique
de l`enfant et de ses difficultés, Privat, Paris, 1984.
LENA, S., L`attività grafica in età evolutiva, esame, richerche, prospettive, Librería G.
Moretti Editric, Urbino 1999.
VELS, A.,Grafología de la “A” a la “Z”, Herder, 1.ª Edição, Barcelona, 2000.
57
PROXIMAMENTE LA OBRA PÓSTUMA DEL PROF. JOSEPH SEILER
Próximamente y contribuyendo a la celebración de los 75 años de Grafología
Universitaria en España y primera promoción del Master en Grafoanálisis Europeo de
la UAB, aparecerá el tercer volumen de la magna obra del ilustre Prof. Joseph Seiler,
Presidente de Honor de la AGC de España y Profesor Honorario del Master en
Grafoanálisis Europeo.
Con la especial colaboración de la Sociedad Suiza de Grafología, su Presidenta,
Junta Directiva, la Profesora Angelika Burns y la Profª Anne Marie Nauer, se ha
logrado disponer de la obra en su presentación más adecuada, y cumpliendo con la
voluntad del Prof. Seiler, la Profª Mariluz Puente se encargará de que pueda ser
consultado dicho tercer volumen electrónico de Historia de la Grafología –De Lavater
a Michon- desde la web universitaria que dirige, de forma gratuita.
Agradecemos desde este medio en primer lugar a la Prof. Mariluz Puente por haber
facilitado esta posibilidad como depositaria de la obra y persona de confianza del Prof.
Seiler, y también a las profesoras Angelika Burns, Anne Marie Nauer y a la Sociedad
Suiza de Grafología por su también destacada colaboración con la Profesora Mariluz
Puente y la UAB, para que pueda materializarse este proyecto, deseo expreso de esta
gran persona y extraordinario profesor que ha sido nuestro entrañable Padre Joseph
Seiler.
Comisión ICG-UAB

Documentos relacionados