UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA

Transcrição

UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA
UNIVERSIDADE ESTADUAL PAULISTA
INSTITUTO DE BIOCIÊNCIAS, LETRAS E CIÊNCIAS EXATAS
Nicolas Pelicioni de Oliveira
Tradução dirigida de textos latinos - I - 2011
São José do Rio Preto
— 2011 —
Nicolas Pelicioni de Oliveira
Tradução dirigida de textos latinos - I - 2011
Relatório final do Estágio de Nível Básico
apresentado ao Departamento de Estudos
Linguísticos e Literários da Universidade
Estadual Paulista – Campus de S. J. do Rio
Preto.
Orientador: Prof. Dr. Cláudio Aquati
São José do Rio Preto
— 2011 —
2
Bibliografia básica:
BERGE, Damião. Ars Latina. 17a ed, Petrópolis: Vozes, 1973.
CARDOSO, Zélia de Almeida. O latim. São Paulo: Ática, 1989
CART, A. et alii. Gramática Latina. São Paulo : T.A. Queiroz, EDUSP, 1986.
FARIA, Ernesto. Dicionário Escolar Latino - Português. Rio de Janeiro : FENAME, 1992.
ULLMAN, B.L., HENRY, N. Latin for americans. New York: Macmillan, 1946.
VERDIER, Roger. Marcus et Tullia. 2a ed Rio de Janeiro: Presença, 1988.
3
Textos para treinamento
1. >> Dei Romanorum
2. >> De Romanis
3. >> De Africa, Asia orisque Europae
4. >> De Coriolano
5. >> De lupo et uiro
6. >> De fortibus Gallis
7. >> De Caesare
8. >> Leo aegrotus
9. >> Spartacus
10. >> Serui
11. >> Magister
12. >> Stelae duae
13. >> De raptu Sabinarum
14. >> De Romanis uictoriis
15. >> Leonidas
16. >> Vespertilio
17. >> Cato et Scipio
18. >> Iusta causa
19. >> Bellum
Textos originais
20. >> O fons Bandusiae (Horatii Odes, III.XIII)
21. >> Lesbia mi praesente uiro (Catulli Carmina, LXXXIII)
22. >> Lupus et agnus (Phaedri Fabulae 1, 1)
23. >> Bonus frater (Apuleii, Methamorphoses, X.XXIII)
24. >> Odi et amo (Catulli Carmina, LXXXV)
25. >> Fata hominum (Lapis Romana)
4
Texto latino:
1. >> Dei Romanorum
Graeci et Romani multos deos colebant.
Minerua et Diana deae erant.
Diana pharetram et sagittas portabat, et feras in siluis cottidie excitabat.
Minerua dea sapientiae erat, sed pugnas etiam amabat atque hastam, galeam et loricam
gerebat. Quoniam Minerua regina Athenarum erat, multas aras et statuas in Graecia et praesertim
in Attica habebat.
Minerua noctuas diligebat; ideo sacra Mineruae erat noctua. Incolae Atticae ista animalia
magnopere colebant. Idcirco noctuae in Attica innumerae erant.
Praeter Mineruam Dianamque, Graeci et Romani antiqui multos alios deos colebant. Inter
ceteros erat Mercurius.
Mercurius adulescentuli formam habebat et gerebat petasum cum alis et caduceum. Multa
erant officia Mercurii. In Olympo mensas deorum parabat. Ex Olympo portabat in terram dicta et
iussa deorum ut nuntius. Vmbras mortuorum magna uirga ad inferos ducebat. Praeterea praesidebat
palaestris et ludis; idcirco carus pueris et adulescentulis erat. Fures, mercatores et adulescentuli
Mercurium ualde amabant.
Vesta quoque dea erat Romanorum. Vesta Romanis nomen domestici foci erat. Iste focus in
ingressu uel atrio omnium Romanorum domorum erat, quasi custos rerum intimarum. Romae Numa
Pompilius, secundus Romanorum rex, aedificauit fidelis deae Vestae patrium templum. Virgines
Vestales in hoc templo indesinenter aderant seruabantque perennem ignem, signum aeterni imperii
Vrbis Romae.
5
Tradução:
Os deuses dos romanos
Os gregos e os romanos cultuavam muitos deuses.
Minerva e Diana eram deusas.
Diana portava arco e flechas, e todos os dias caçava animais nas matas.
Minerva era a deusa da sabedoria, mas também amava as batalhas; portava uma lança,
capacete e armadura. Como Minerva era padroeira de Atenas, ela possuía muitos altares e estátuas na
Grécia e principalmente na Ática.
Minerva amava as corujas; por esta razão, a coruja era sagrada para Minerva. Os moradores
da Ática cultuavam muito estes animais. Assim as corujas eram numerosas na Ática.
Além de Minerva e Diana, os antigos gregos e romanos cultuavam muitos outros deuses.
Entre outros estava Mercúrio.
Mercúrio tinha a aparência de um rapaz e portava chapéu com asas, bem como um caduceu.
Muitos eram os deveres de Mercúrio. No Olimpo preparava a mesa dos deuses. Do Olimpo trazia
para a terra as palavras e as ordens dos deuses, como mensageiro. Conduzia, com uma grande vara, a
alma dos mortos ao inferno. Além disso, presidia os ginásios e os jogos públicos; por isso era
querido dos meninos e rapazes. Ladrões, mercadores e rapazes amavam muito Mercúrio.
Vesta era também uma deusa dos romanos. Para os romanos, Vesta era o nome da chama
doméstica. Esta chama ficava na entrada, ou melhor, no átrio de todas as casas romanas, assim
guardava a propriedade privada. Em Roma, Numa Pompílio, segundo rei de Roma, construiu o
templo nacional da deusa Vesta. As virgens Vestais permaneciam o tempo todo neste templo e
conservavam uma chama imortal, símbolo do eterno Império da cidade de Roma.
6
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de companhia. GRAM p.114 § 193.
Mercurius (...) gerebat petasum cum alis et caduceum.
2.
Adjunto adverbial de instrumento. GRAM p. 115. II.
Vmbras mortuorum magna uirga ad inferos ducebat.
3.
Adjunto adverbial de lugar (ad + acus.). GRAM p. 110 § 190.
Vmbras mortuorum magna uirga ad inferos ducebat.
4.
Adjunto adverbial de lugar. GRAM p. 110 § 189. I
Iste focus in ingressu uel atrio omnium Romanorum domorum erat (...).
5.
Adjunto adverbial de lugar: locativo na 1a declinação. GRAM p. 12 § 15
Romae Numa Pompilius(...).
6.
Adjunto adverbial de lugar. GRAM p. 110 § 189. II
Ex Olympo portabat in terram dicta et iussa deorum ut nuntius.
7.
Adjunto adverbial de procedência. GRAM p.114 § 194.
Ex Olympo portabat in terram dicta et iussa deorum ut nuntius.
8.
Aposto. GRAM p. 103 § 176.
Virgines Vestales in hoc templo indesinenter aderant seruabantque perennem ignem, signum aeterni
imperii Vrbis Romae.
9.
Complemento do verbo: atribuição (dativo de interesse). GRAM p.108 § 186.
Praeterea praesidebat palaestris et ludis.
10.
Complemento do verbo: atribuição (dativo de ponto de vista ou de referência). GRAM p.109
I.
Minerua noctuas diligebat; ideo sacra Mineruae erat noctua.
Vesta Romanis nomen domestici foci erat.
11.
Adjetivos. Substantivação de neutros. GRAM. CART p. 22 § 32.2.
Ex Olympo portabat in terram dicta et iussa deorum ut nuntius.
12.
Complemento do verbo: atribuição (dativo). GRAM p.108-109.
Praeterea praesidebat palaestris et ludis (...).
13.
Preposições. GRAM p. 84-85 (especialmente p.85.III.3)
(...) multas aras et statuas in Graecia et praesertim in Attica habebat.
Idcirco noctuae in Attica innumerae erant.
Mercurius adulescentuli formam habebat et gerebat petasum cum alis et caduceum.
In Olympo mensas deorum parabat.
Ex Olympo portabat in terram dicta et iussa deorum ut nuntius.
Vmbras mortuorum magna uirga ad inferos ducebat.
Iste focus in ingressu uel atrio omnium Romanorum domorum erat (...).
Virgines Vestales in hoc templo indesinenter aderant seruabantque perennem ignem (...).
7
Tempos verbais empregados neste texto:
Pret. Imperf. ind.
Minerua et Diana deae erant.
Pret. Perf. ind.
Romae Numa Pompilius, secundus Romanorum rex, aedificauit fidelis deae Vestae patrium templum.
8
Texto latino:
2. >> De Romanis
Romani bellum amabant. Arma, proelia et bella Romanos semper delectauerunt. Romani
etiam cum Gallis et Germanis armis et telis pugnabant. Arma Romanorum erant galea, scutum et
lorica; tela erant pilum, gladius et sagitta. Signum Romanorum aquila erat. Tubae copias e somno
excitabant et ad pugnam uocabant. Romani tormentis saxa iactabant et machinis oppida
expugnabant. In bello cottidie castra collocabant et uallo fossaque firmabant.
9
Tradução:
Sobre os romanos
Os romanos amavam a guerra. Armas defensivas, combates e guerras sempre encantaram os
romanos. Os romanos também lutavam contra gauleses e germânicos com armas defensivas e
ofensivas. As armas defensivas dos romanos eram o elmo, o escudo e a couraça; as armas ofensivas
eram o dardo, o gládio e a lança. O símbolo dos romanos era a águia. As trompas militares
despertavam as tropas do sono e chamavam para a batalha. Os romanos lançavam pedras com
tormentis e assaltavam as fortalezas com machinis. Em todos os dias de guerra dispunham
acampamentos e os firmavam com trincheira e fossa.
10
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de assunto (abl. + de). GRAM p. 84 § 141.
De Romanis
2.
Adjunto adverbial de companhia. GRAM p. 114 § 193.
Romani etiam cum Gallis et Germanis armis et telis pugnabant.
3.
Adjunto adverbial de instrumento. GRAM p. 115. II.
Romani etiam cum Gallis et Germanis armis et telis pugnabant.
4.
Adjunto adverbial de lugar (ad + acus.). GRAM p. 110 § 190.
Tubae copias e somno excitabant et ad pugnam uocabant.
5.
Adjunto adverbial de procedência. GRAM p. 114 § 194.
Tubae copias e somno excitabant et ad pugnam uocabant.
6.
Adjunto adverbial de tempo (abl. + in). GRAM p. 113. I.2
In bello cottidie castra collocabant et uallo fossaque firmabant.
11
Tempos verbais empregados neste texto:
Pret. Imperf. Ind.
Romani bellum amabant.
Romani etiam cum Gallis et Germanis armis et telis pugnabant.
Arma Romanorum erant galea, scutum et lorica; tela erant pilum, gladius et sagitta.
Signum Romanorum aquila erat.
Tubae copias e somno excitabant et ad pugnam uocabant.
Romani tormentis saxa iactabant et machinis oppida expugnabant.
In bello cottidie castra collocabant et uallo fossaque firmabant.
Pret. Perf. Ind.
Arma, proelia et bella Romanos semper delectauerunt.
12
Texto latino:
3. >> De Africa, Asia orisque Europae
Numidae sine casis oras Africae coluerunt quia populi profugi erant. Vbi habitabant
uita difficilis erat quia in Africa aqua non solum Numidis sed etiam omnibus populis
deerat.
In Gallia autem aqua non deerat neque materia. In Gallia densae siluae erant. In
Galliae siluiis multa animalia erant: cerui, lupi, damae. Pantherae quoque in Africa et in
Asiae siluiis erant. In Gallia Massilia Graeca colonia fuit. Massiliae multi coloni laboriose
uiuebant.
Alia in Graecia uiae paucae erant, sed incolae scaphas ex materi a fecerunt et in
undis nauigauerunt. Nautae Africam, Italiam, Galliam petierunt.
Postremo in undis fuerunt semper multae insulae. Sicilia insula magnas diuitias
habebat. Multae caprae in Corsica insula erant. Celtae longinquam Britanniam in scarphis
petierunt quia procellas non timebant.
13
Tradução:
A África, a Ásia e o litoral europeu
Os númidas colonizaram os litorais da África sem casas de madeira porque eram povos
nômades. Onde habitavam, a vida era difícil, porque na África não somente aos númidas
faltava a água, mas também à todos os povos.
Na Gália, no entanto, não faltava água nem madeira. As florestas da Gália eram densas. Na
Gália, havia muitos animais na mata: cervos, lobos, gamos. Nas florestas da África e da Ásia, do
mesmo modo, havia panteras. Na Gália, Massília foi uma colônia grega. Na Massília, muitos colonos
viviam com dificuldade.
Por outro lado, os caminhos da Grécia eram poucos, mas os habitantes faziam barcos de
madeira e navegavam pelas ondas. Os marinheiros chegavam à Africa, à Itália e à Gália.
Finalmente, sempre havia muitos habitantes nas ondas. Na ilha da Sicília havia muitas
riquezas. A Córsega tinha muitas cabras. Os celtas procuravam chegar à Bretanha de barco, pois não
temiam tempestades.
14
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Ablativo de matéria (GRAM § 196)
Numidae sine casis ex materia oras Africae coluerunt quia populi profugi erant.
2.
Acusativo (adjunto adverbial de lugar, preposicionado | in GRAM § 189)
Vbi habitabant uita difficilis erat quia in Africa aqua [...].
3.
Adjetivos da primeira classe (tipo A GRAM p.22-3)
In Gallia densae siluae erant.
4.
Adjuntos adverbiais formados por preposição (GRAM, p. 84-85) com ablativo
Numidae sine casis ex materia oras Africae coluerunt quia populi profugi erant.
4.b. Lugar (prep. in: GRAM, p. 110 § 189)
In Galliae siluiis multa animalia erant [...].
4.c.
Matéria: (prep. ex: GRAM, p. 114§ 196)
Numidae sine casis ex materia oras Africae coluerunt quia populi profugi erant.
5.
Advérbios de modo derivados de adjetivos (GRAM, p. 31 §52)
Massiliae multi coloni laboriose uiuebant.
6.
Advérbios vários:
Vbi habitabant uita difficilis erat [...].
[...] quia in Africa aqua non solum Numidis sed etiam omnibus populis deerat.
Pantherae quoque in Africa (...).
Alia in Graecia uiae paucae erant (...).
Postremo in undis fuit semper multae insulae.
7.
Complemento dos verbos compostos de sum (dativo, GRAM p. 106 § 181)
[...] in Africa aqua non solum Numidis sed etiam omnibus populis deerat.
8.
Dativo de interesse (GRAM, p. 108 § 186)
(...) in Africa aqua non solum Numidis sed etiam omnibus populis deerat.
9.
Expressões equilibradas GRAM, p. 86 § 145
(...) in Africa aqua non solum Numidis sed etiam omnibus populis deerat.
10.
Genitivo (adjunto adnominal restritivo-possessivo)
De Africa, Asia orisque Europae
In Galliae siluiis multa animalia erant […].
In Gallia densae siluae erant.
Pantherae quoque in Africa et in Asiae siluiis erant.
11.
Locativo (GRAM p. 182 s.u. locativo)
Massiliae multi coloni laboriose uiuebant.
12.
Verbo (compostos de sum GRAM p. 53)
In Gallia autem aqua non deerat neque materia.
15
Tempos verbais empregados neste texto:
Pret. perf. ind. ativo
Numidae sine casis ex materia oras Africae coluerunt [...].
In Gallia Massilia Graeca colonia fuit.
Pret. imp. ind. ativo
[...] populi profugi erant.
Vbi habitabant uita difficilis erat [...].
16
Texto latino:
4. >> De Coriolano
Romani Coriolanum, uirum superbum, exsilio multauerant. Itaque dux Romanus Volscos,
nationem finitimam, contra patriam suam sollicitauit. Multae legiones Volscorum Romae
appropinquauerunt. Coriolanus ipse obsidionem et oppugnationem administrabat. Fortitudo
copiarum magna erat. Saepe in muros incursauerunt, sed non expugnauerunt oppidum propter
latitudinem fossarum et altitudinem murorum. Magna fortitudine defensores copias Volscorum
propulsauerunt. Postremo autem conditio Romanorum desperata erat, nam magna erat inopia
frumenti et aquae. In tantis angustiis multitudo matronarum et uirginum ex oppido in castra
Volscorum properauerunt. Etiam Veturia, mater Coroliani, inter matronas erat. Acerbis uerbis
Veturia filium castigauit: "Romanusne homo es?” inquit. "Minime! In atrio nostro saepe imagines
maiorum tuorum spectauisti. Maiores tui homines Romani erant. Consuetudo maiorum non erat
nationem finitimam contra patriam incitare. Etiam pater tuus semper dignus fuit origine sua. Tu
uero indignus es! Ego, mater tua, tibi impero: Remea cum copiis tuis in terram Volscorum. Filius
meus non iam es!" Oratio matris dura fuit. Statim Corolianus cum copiis suis ad Volscos remeauit.
Postea Volsci Coriolanum necauerunt.
17
Tradução:
Coriolano
Os romanos puniram Coriolano, homem soberbo, com o exílio. Assim o general romano
incitava Volsco, nação vizinha, contra sua pátria. Muitas tropas de Volsco aproximaram-se de Roma.
O próprio Coriolano administrava o cerco e o ataque. A coragem das tropas era grande. Muitas vezes
as tropas atacaram os muros, porém, não tomavam a cidade fortificada por causa da profundidade do
fosso e da altura do muro. Com grande coragem os defensores afastaram as tropas volscas. Por outro
lado, a desvantagem romana era desesperadora; de fato, a privação de cereais e água era grande.
Com tantas dificuldades, as mulheres casadas e solteiras passavam da cidade fortificada para a
fortaleza dos volscos. Também Vetúria, mãe de Coriolano, estava entre as casadas. Vetúria castigava
o filho com acerbas palavras: “És um homem romano?”, perguntava. “De jeito nenhum! No nosso
átrio viste frequentemente imagens dos teus antepassados. Teus antepassados eram homens romanos.
Incitar a nação vizinha contra a pátria não era o hábito dos antepassados. Além disso, teu pai sempre
foi digno de nossa origem. Tu, em verdade, és indigno! Eu, como tua mãe, ordeno-te: Volta para a
terra dos volscos com as tuas tropas. A partir deste momento, não és meu filho!” A fala da mãe foi
dura. Imediatamente Coriolano voltou aos volscos com suas tropas. Em seguida os volscos mataram
Coriolano.
18
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de companhia GRAM p.114 § 193.
Ego, mater tua, tibi impero: Remea cum copiis tuis in terram Volscorum.
Statim Corolianus cum copiis suis ad Volscos remeauit.
2.
Adjunto adverbial de instrumento GRAM p.115.II.
Magna fortitudine defensores copias Volscorum propulsauerunt.
3.
Adjunto adverbial de lugar (ad+acus.). GRAM p. 110 § 190.
Statim Corolianus cum copiis suis ad Volscos remeauit.
4.
Adjunto adverbial de lugar. GRAM p. 110-111
In tantis angustiis multitudo matronarum et uirginum ex oppido in castra Volscorum properauerunt.
5.
Adjunto adverbial de pena/castigo (abl. simples) GRAM p.116 § 198.
Romani Coriolanum, uirum superbum, exsilio multauerant.
Acerbis uerbis Veturia filium castigauit (...).
6.
Aposto. GRAM p. 103 § 176.
Etiam Veturia, mater Coroliani, inter matronas erat.
7.
Partículas interrogativas GRAM p. 76 § 128.
(...) "Romanusne homo es?”
8.
Preposições. GRAM p. 84-85. (não esquecer de que cada preposição rege um caso específico,
em geral acusativo ou ablativo). Vd. também GRAM p. 85.II
Etiam Veturia, mater Coroliani, inter matronas erat.
Itaque dux Romanus Volscos, nationem finitimam, contra patriam suam sollicitauit.
(...) sed non expugnauerunt oppidum propter latitudinem fossarum et altitudinem murorum.
9.
Pronomes demonstrativos ipse, ipsa, ipsum GRAM p. 36 § 65
Coriolanus ipse obsidionem et oppugnationem administrabat.
10.
Pronomes. Pessoais tu te te tibi tui GRAM p. 32 § 57.
Maiores tui homines Romani erant.
Etiam pater tuus semper dignus fuit origine sua.
11.
Pronomes. Possessivos. GRAM p. 34-35
Etiam pater tuus semper dignus fuit origine sua.
Itaque dux Romanus Volscos, nationem finitimam, contra patriam suam sollicitauit.
Statim Corolianus cum copiis suis ad Volscos remeauit.
12.
Verbos. Imperativo. GRAM § 96 a 105.
Ego, mater tua, tibi impero: Remea cum copiis tuis in terram Volscorum.
19
13.
Verbos: desinência pessoais GRAM p. 50 § 92
1ª pess. sg.
1ª pess. pl.
Impero
2ª pess. sg.
Es
spectauisti
2ª pess. pl.
-
3ª pess. sg.
sollicitauit
administrabat
erat
castigauit
inquit
fuit
remeauit
3ª pess. pl.
multauerant
appropinquauerunt
incursauerunt
expugnauerunt
propulsauerunt
properauerunt
erant
necauerunt
14.
Verbo. Aio | Inquam. GRAM p. 72 § 120.
"Romanusne homo es?” inquit.
20
Tempos verbais empregados neste texto:
Presente do indicativo
(...) "Romanusne homo es?” inquit.
Tu uero indignus es!
(...) Filius meus non iam es!
Pretérito imperfeito do indicativo
Coriolanus ipse obsidionem et oppugnationem administrabat.
Fortitudo copiarum magna erat.
(...) conditio Romanorum desperata erat, nam magna erat inopia frumenti et aquae.
Etiam Veturia, mater Coroliani, inter matronas erat.
Maiores tui homines Romani erant.
Consuetudo maiorum non erat nationem finitimam contra patriam incitare.
Pretérito mais-que-perfeito do indicativo
Romani Coriolanum, uirum superbum, exsilio multauerant.
Presente do imperativo
(...) Remea cum copiis tuis in terram Volscorum.
Infinitivo presente
Consuetudo maiorum non erat nationem finitimam contra patriam incitare.
Ego, mater tua, tibi impero (...).
Pretérito perfeito do indicativo
(...) contra patriam suam sollicitauit.
Multae legiones Volscorum Romae appropinquauerunt.
Saepe in muros incursauerunt, sed non expugnauerunt (...).
Magna fortitudine defensores copias Volscorum propulsauerunt.
(...) ex oppido in castra Volscorum properauerunt.
Acerbis uerbis Veturia filium castigauit (...).
In atrio nostro saepe imagines maiorum tuorum spectauisti.
Etiam pater tuus semper dignus fuit origine sua.
Oratio matris dura fuit.
Statim Corolianus cum copiis suis ad Volscos remeauit.
Postea Volsci Coriolanum necauerunt.
21
Texto latino:
5. >> De lupo et uiro
Quondam uulpes callida et lupus stultus per agros ambulabant. Lupo figura uiri nota
nondum erat. Tum uulpi orat:
— Monstra mihi uirum, amica uulpes!
Et uulpes:
— Amice lupe, mox — inquit — uiro obuii erimus: in atra silua ambulat.
In siluam asperam bestiae intrant. A sinistra in herbis puerum spectant.
— Puer tener — inquit — est. Nondum uir est: postea uir erit.
A dextera ueteranum miserum spectant.
— Non iam uir est, uir fuit — sunt uerba uulpis.
Tandem ministro regio obuii sunt. Clamat uulpes:
— Vir est! Appropinqua et eum neca!
Sed robustus uir arma et tela habebat. Scuto corpus tegit et gladio lupum uulnerat. Miser
lupus ululat et ad uulpem remeat capite demisso.
22
Tradução:
O lobo e o homem
Um dia a raposa esperta e o lobo estulto passeavam pelos campos. A figura do homem ainda
não era conhecida para o lobo. Então, pede à raposa:
– Mostra a mim o homem, amiga raposa.
E a raposa diz:
– Amigo lobo, sem demora estaremos de frente para o homem: ele anda na selva escura.
Os animais entram na selva rude. Eles olham, à esquerda, o rapaz na relva.
– O rapaz é jovem – diz. Ainda não é homem: será homem depois.
Eles olham à direita o velho miserável.
– Já não é homem, foi homem – são as palavras da raposa.
Todavia eles estavam de frente para o ministro real. Grita a raposa:
– É o homem! Aproxima-te e mata-o!
Mas o homem robusto possuía armas de ataque e defesa. Com o grande escudo protege o
corpo e com o gládio fere o lobo. O miserável lobo uiva e para a raposa volta de cabeça baixa.
23
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Pronomes. Pessoais ego me me mihi mei GRAM p. 32 § 57.
Monstra mihi uirum, amica uulpes!
Appropinqua et eum neca!
2.
Verbo inquam, GRAM p. 71 § 117 e p. 72 § 120
Amice lupe, mox — inquit — uiro obuii erimus
3.
Verbos. Imperativo. GRAM § 96 a 105.
Monstra mihi uirum, amica uulpes!
Appropinqua et eum neca!
4.
Adjunto adverbial de lugar (in + acus.). GRAM p. 110 § 189.
In siluam asperam bestiae intrant.
5.
Pronomes. Demonstrativos. GRAM p. 36 § 65.
Appropinqua et eum neca!
6.
Adjunto adverbial de instrumento GRAM p.115.II.
Scuto corpus tegit et gladio lupum uulnerat.
7.
Adjunto adverbial de lugar (ad+acus.). GRAM p. 110 § 190.
Miser lupus ululat et ad uulpem remeat capite demisso.
A sinistra in herbis puerum spectant.
A dextera ueteranum miserum spectant.
24
Tempos verbais empregados neste texto:
Presente do indicativo
Quondam uulpes callida et lupus stultus per agros ambulabant.
Tum uulpi orat.
Amice lupe, mox — inquit — uiro obuii erimus: in atra silua ambulat.
In siluam asperam bestiae intrant.
A sinistra in herbis puerum spectant.
Puer tener — inquit — est.
Nondum uir est: postea uir erit.
A dextera ueteranum miserum spectant.
Non iam uir est, uir fuit — sunt uerba uulpis.
Tandem ministro regio obuii sunt.
Clamat uulpes.
Vir est!
Scuto corpus tegit et gladio lupum uulnerat.
Miser lupus ululat et ad uulpem remeat capite demisso.
Pretérito imperfeito do indicativo
Lupo figura uiri nota nondum erat.
Sed robustus uir arma et tela habebat.
Pretérito perfeito do indicativo
Non iam uir est, uir fuit — sunt uerba uulpis.
Futuro imperfeito do indicativo
Nondum uir est: postea uir erit.
Presente do imperativo
Monstra mihi uirum, amica uulpes!
Appropinqua et eum neca!
25
Texto latino:
6. >> De fortibus Gallis
Copiae Romanae Galliam occupant Gallique et fortunas et familias siluis mandant. Sed
memoria iniuriarum Gallos ad pugnam incitat, qui Romanis nuntiant: «Terram nostram copiis
occupatis et eam pugnis uastatis. Praedam magnam ad Italiam portatis. Sed pugnabimus et uictoriis
uitam et pecuniam nostram seruabimus. Iniuriis et poenis nos ad pugnam incitatis, sed uictorias
gratas Romae non nuntiabitis et uictorias Gallorum memoriae mandabitis».
Cum Galli fortiter pugnauissent, tamen multae et clarae fuerunt uictoriae Romanae.
Infeliciter pugnae uitam Gallorum non seruauerunt.
26
Tradução:
Sobre os fortes gauleses
As tropas romanas ocuparam a Gália e os gauleses mandaram os bens e as famílias para as
matas. Mas a lembrança das injustiças incita os gauleses à batalha, e declaram aos romanos: “Vós
ocupais nossas terras com tropas e as devastais com batalhas. Vós levais um grande despojo para a
Itália. Mas lutaremos e com a vitória asseguraremos nossa vida e nossa riqueza. Incita-nos à batalha
com injustiças e castigos, contudo não anunciareis as agradáveis vitórias aos romanos, mas
lembrareis a vitória dos gauleses”.
No entanto foram muitas e totais as vitórias dos romanos, embora os gauleses lutassem
fortemente. Infelizmente, as batalhas não conservaram a vida dos gauleses.
27
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de assunto (de+abl.) GRAM p.84 § 141.
De fortibus Gallis.
2.
Adjunto adverbial de instrumento GRAM p.115.II.
Terram nostram copiis occupatis et eam pugnis uastatis.
3.
Adjunto adverbial de lugar (ad+acus.). GRAM p. 110 § 190.
Praedam magnam ad Italiam portatis.
4.
Advérbios de modo GRAM p. 81 § 137-8 e p. 31 § 52-3
Cum Galli fortiter pugnauissent, tamen multae et clarae fuerunt uictoriae Romanae.
5.
Conjunção expressões equilibradas. GRAM p. 86 § 145.
Copiae Romanae Galliam occupant Gallique et fortunas et familias siluis mandant.
Sed pugnabimus et uictoriis uitam et pecuniam nostram seruabimus.
6.
Conjunções coordenativas GRAM p. 86 § 143, sobretudo quadro
Cum Galli fortiter pugnauissent, tamen multae et clarae fuerunt uictoriae Romanae.
7.
Conjunções subordinativas GRAM p. 87 § 148 (concessivas)
Cum Galli fortiter pugnauissent, tamen multae et clarae fuerunt uictoriae Romanae.
8.
Oração subordinada adverbial concessiva. GRAM p. 144 (sobretudo § 261)
Cum Galli fortiter pugnauissent, tamen multae et clarae fuerunt uictoriae Romanae.
9.
Pronomes. Relativos. GRAM p. 38-39.
Sed memoria iniuriarum Gallos ad pugnam incitat, qui Romanis nuntiant.
28
Tempos verbais empregados neste texto:
Presente do indicativo
Copiae Romanae Galliam occupant Gallique et fortunas et familias siluis mandant.
Sed memoria iniuriarum Gallos ad pugnam incitat, qui Romanis nuntiant.
Terram nostram copiis occupatis et eam pugnis uastatis.
Praedam magnam ad Italiam portatis.
Iniuriis et poenis nos ad pugnam incitatis [...]
Pretérito perfeito do indicativo
[...] tamen multae et clarae fuerunt uictoriae Romanae.
Infeliciter pugnae uitam Gallorum non seruauerunt.
Futuro imperfeito do indicativo
Sed pugnabimus et uictoriis uitam et pecuniam nostram seruabimus.
sed uictorias gratas Romae non nuntiabitis et uictorias Gallorum memoriae mandabitis.
Pretérito mais-que-perfeito do subjuntivo
Cum Galli fortiter pugnauissent [...].
29
Texto latino:
7. >> De Caesare
Caesar imperator magnus et scriptor clarus Romanorum fuit. Postquam consul fuit, per
multos annos cum bellicosis Galliae populis pugnauit. Copias Gallorum multis praeliis superauit.
Etiam cum Germanis certauit. Magnus erat numerus Germanorum, sed Caesari Germani terrorem
non parabant. Magno praelio Caesar equites et pedites Germanorum fugauit. Etiam in siluas
Germaniae penetrauit agrosque Germanorum uastauit. Militibus suis Caesar magna praemia
donabat. Milites imperatorem suum ualde amabant. Arma Caesaris semper prospera fuerunt.
Etiam Pompeius clarus imperator Romanorum fuit. Initio Pompeius amicus Caesaris fuit;
postea, autem inter Caesarem et Pompeium magna discordia fuit.
30
Tradução:
César
César foi um grande general e ilustre escritor dos romanos. Depois que foi Consul, combateu
durante muitos anos com os povos belicosos da Gália. Venceu as tropas dos gauleses em muitas
guerras. Também combateu com os germanos. O número de germanos era grande, mas os germanos
não causavam terror a César. Com um grande combate César afugentou os cavaleiros e a infantaria
dos germanos. Também penetrou nas selvas da germânia e devastou os campos dos germanos. César
dava grandes prêmios aos seus soldados. Os soldados gostavam de seu general. Os exércitos de
César sempre foram prósperos.
Também Pompeu foi um ilustre general romano. No início, Pompeu foi amigo de César; no
entanto, depois houve entre César e Pompeu uma grande discórdia.
31
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de companhia (concorrência: cum + abl.) GRAM p.114 § 193.
[...] per multos annos cum bellicosis Galliae populis pugnauit.
Etiam cum Germanis certauit.
2.
Adjunto adverbial de instrumento GRAM CART p.115.II.
Copias Gallorum multis praeliis superauit
Magno praelio Caesar equites et pedites Germanorum fugauit.
3.
Adjunto adverbial de lugar (in + acus.). GRAM p. 110 § 189.
Etiam in siluas Germaniae penetrauit agrosque Germanorum uastauit.
4.
Adjunto adverbial de tempo (duração ininterrupta: per + acusativo) GRAM §191 e p. 113, II.
Postquam consul fuit, per multos annos cum bellicosis Galliae populis pugnauit.
5.
Conjunções subordinativas GRAM p. 87 § 148
Postquam consul fuit, per multos annos cum bellicosis Galliae populis pugnauit.
6.
Nominativo e acusativo neutro plural: terminação –a
Nom.: Arma Caesaris semper prospera fuerunt.
Acu.: Militibus suis Caesar magna praemia donabat.
7.
Oração subordinada adverbial temporal. GRAM p. 140-141.
Postquam consul fuit, per multos annos cum bellicosis Galliae populis pugnauit.
8.
Preposições. GRAM p. 84-85.
De Caesare
Postquam consul fuit, per multos annos cum bellicosis Galliae populis pugnauit.
Etiam cum Germanis certauit.
Etiam in siluas Germaniae penetrauit agrosque Germanorum uastauit.
9.
Verbo complemento atribuição (dativo de ponto de vista ou de referência) GRAM p. 109. I
Militibus suis Caesar magna praemia donabat.
10.
Verbo complemento atribuição (dativo) GRAM p.108-109
Militibus suis Caesar magna praemia donabat.
32
Tempos verbais empregados neste texto:
Pretérito imperfeito do indicativo
Magnus erat numerus Germanorum [...].
[...] sed Caesari Germani terrorem non parabant.
Militibus suis Caesar magna praemia donabat.
Milites imperatorem suum ualde amabant.
Pretérito perfeito do indicativo
Caesar imperator magnus et scriptor clarus Romanorum fuit.
Postquam consul fuit [...].
[...] per multos annos cum bellicosis Galliae populis pugnauit.
Copias Gallorum multis praeliis superauit.
Etiam cum Germanis certauit.
Magno praelio Caesar equites et pedites Germanorum fugauit.
Etiam in siluas Germaniae penetrauit agrosque Germanorum uastauit.
Arma Caesaris semper prospera fuerunt.
Etiam Pompeius clarus imperator Romanorum fuit.
Initio Pompeius amicus Caesaris fuit [...].
[...] postea, autem inter Caesarem et Pompeium magna discordia fuit.
33
Texto latino:
8. >> Leo aegrotus
Vulpi, amicae suae, uetus leo cum aegrotus esset amarus et tristis exclamauit:
— Dum non aegrotabam, ab omnibus bestiis honorabar. Nunc ab omnibus illis uitor et breui
a nulla honorabor.
Tum uulpes:
— Sed cur ab omnibus bestiis — ait — honorabaris, amice leo? Quia rex bestiarum es. Si
sanus eris ab omnibus bestiis denuo honoraberis et a nulla uitaberis.
— Gratias tibi ago, amica uulpes, sed breui moriar et nascetur rex nouus.
34
Tradução:
O leão doente
O velho leão, que estava doente, diz à sua amiga raposa, amargurado e triste:
– Enquanto eu não estava doente, eu era honrado por todos os animais. Agora sou evitado por
todos aqueles e em breve não serei honrado por nenhum.
Então, a raposa diz:
– Mas por que tu eras honrado por todos os animais, amigo leão? Porque tu és o rei dos
animais. Se estiveres de boa saúde, serás honrado por todos os animais de novo e não serias evitado
por nenhum.
– Agradeço a você, amiga raposa, mas em breve morrerei e um novo rei nascerá.
35
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Oração subordinada condicional. GRAM p. 142-143.
Vulpi, amicae suae, uetus leo cum aegrotus esset amarus et tristis exclamauit. => causal
Si sanus eris ab omnibus bestiis denuo honoraberis et a nulla uitaberis. <= condicional
2.
Conjunções subordinativas GRAM p. 87 § 148
cum aegrotus esset
Si sanus eris ab omnibus bestiis denuo honoraberis et a nulla uitaberis.
3.
Orações sub. subs. interrogativas GRAM p. 130-131 (vd. Interrogações simples e duplas
GRAM § 128; p. 77 I)
Sed cur ab omnibus bestiis — ait — honorabaris, amice leo?
4.
Oração subordinada adverbial temporal. GRAM p. 140-141.
Dum non aegrotabam, ab omnibus bestiis honorabar. Nunc ab omnibus illis uitor
5.
Oração subordinada adverbial causal. GRAM p. 144 § 257-259.
Vulpi, amicae suae, uetus leo cum aegrotus esset amarus et tristis exclamauit.
6.
Verbos sum GRAM p.52
Vulpi, amicae suae, uetus leo cum aegrotus esset amarus et tristis exclamauit.
Quia rex bestiarum es.
Si sanus eris ab omnibus bestiis denuo honoraberis et a nulla uitaberis.
7.
Verbos defectivos. GRAM § 116-120, particularmente aio § 120
Sed cur ab omnibus bestiis — ait — honorabaris, amice leo?
8.
Verbos depoentes GRAM p.66-7
Gratias tibi ago, amica uulpes, sed breui moriar et nascetur rex nouus.
9.
Vocativo GRAM p. 191, s.u. vocativo
Sed cur ab omnibus bestiis — ait — honorabaris, amice leo?
Gratias tibi ago, amica uulpes.
10.
Adjetivos da segunda classe tipos B, C e D. GRAM p. 22 e p. 24-5
Vulpi, amicae suae, uetus leo cum aegrotus esset amarus et tristis exclamauit.
Dum non aegrotabam, ab omnibus bestiis honorabar.
11.
Adjetivos da primeira classe tipo A GRAM p.22-3
Leo aegrotus.
Vulpi, amicae suae, uetus leo cum aegrotus esset amarus et tristis exclamauit.
Nunc ab omnibus illis uitor et breui a nulla honorabor.
Si sanus eris ab omnibus bestiis denuo honoraberis et a nulla uitaberis.
Sed cur ab omnibus bestiis — ait — honorabaris, amice leo?
Gratias tibi ago, amica uulpes,
et nascetur rex nouus
36
12.
Pronomes. Demonstrativos ille, illa, illud GRAM p. 36 § 65
Nunc ab omnibus illis uitor et breui a nulla honorabor.
13.
Complemento do verbo passivo GRAM p. 116 § 202
Dum non aegrotabam, ab omnibus bestiis honorabar.
Nunc ab omnibus illis uitor et breui a nulla honorabor
Sed cur ab omnibus bestiis — ait — honorabaris, amice leo?
Si sanus eris ab omnibus bestiis denuo honoraberis et a nulla uitaberis.
37
Tempos verbais empregados neste texto:
Pres. ind.
Nunc ab omnibus illis uitor et breui a nulla honorabor.
Sed cur ab omnibus bestiis — ait — honorabaris, amice leo?
Quia rex bestiarum es.
Pret. imperf. ind.
Dum non aegrotabam [...].
[...] ab omnibus bestiis honorabar.
Sed cur ab omnibus bestiis — ait — honorabaris, amice leo?
Fut. imp. ind.
Nunc ab omnibus illis uitor et breui a nulla honorabor.
Si sanus eris ab omnibus bestiis denuo honoraberis et a nulla uitaberis.
Gratias tibi ago, amica uulpes, sed breui moriar et nascetur rex nouus.
Pret. imperf. sub.
Vulpi, amicae suae, uetus leo cum aegrotus esset amarus et tristis exclamauit.
Pret. imperf. conj.
Vulpi, amicae suae, uetus leo cum aegrotus esset amarus et tristis exclamauit:
38
Texto latino:
9. >> Spartacus
Spartacus fuit clarus seruus, captiuus Romanorum. Socios euocat et eos ad bellum incitat:
«O socii, Romani aequi non sunt. Puer eram in oppido meo, et uita grata semper erat. Magna
erat concordia in patria nostra. Populus aequus erat. Liber eram et siluas et agros semper amabam.
Verum amicum habebam, puerum bonum et gratum. Sed Romani patriam meam uastauerunt et me
amicumque meum ex patria portauerunt. Nunc post multos annos uir sum et in arena pugno. Hodie
in hoc oppido uirum occidi — et erat ille amicus meus! Estisne uiri, socii? Populum Romanum non
amatis. Iniurias non meremus. Nonne nunc hora est? Ad arma! Pugnate! Vocate socios ad auxilium!
Seruos liberabimus et ad patriam migrare maturabimus.»
39
Tradução:
Espártaco
Espártaco foi um escravo famoso, prisioneiro dos romanos. Ele chama os companheiros e os
incita à guerra:
“Oh, companheiros, os romanos não são amigos. Eu era menino em minha cidade e a vida
sempre era agradável. Era grande a harmonia em nossa pátria. A população era amigável. Eu era
livre e sempre amava as florestas e os campos. Eu tinha um amigo verdadeiro, um menino bom e
agradável. Mas os romanos destruíram minha pátria, e a mim e ao meu amigo levaram para fora da
pátria. Agora, depois de muitos anos, sou um homem e luto na arena. Hoje, nesta cidade, matei um
homem – e ele era o meu amigo! Sois homens, companheiros? Não amais o povo romano. Não
merecemos as injustiças. Agora não é a hora? Ao combate! Lutais! Chamai os companheiros ao
auxílio! Libertemos os escravos e apressemos a saída para a pátria”.
40
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de fim (ad+acus.). GRAM p. 116 § 200.1.
Socios euocat et eos ad bellum incitat.
Ad arma!
Vocate socios ad auxilium!
Seruos liberabimus et ad patriam migrare maturabimus.
2.
Adjunto adverbial de lugar sentido geral. GRAM p. 110-111
Puer eram in oppido meo, et uita grata semper erat.
Magna erat concordia in patria nostra.
Nunc post multos annos uir sum et in arena pugno.
Hodie in hoc oppido uirum occidi — et erat ille amicus meus!
Sed Romani patriam meam uastauerunt et me amicumque meum ex patria portauerunt.
3.
Adjunto adverbial de tempo sentido geral GRAM p.112-3.
Nunc post multos annos uir sum et in arena pugno.
Nunc post multos annos uir sum et in arena pugno.
4.
Conjunção expressões equilibradas. GRAM p. 86 § 145.
Liber eram et siluas et agros semper amabam.
5.
Partículas interrogativas GRAM p.76-7
Estisne uiri, socii?
Nonne nunc hora est?
6.
Preposições. GRAM p. 84-85.
Socios euocat et eos ad bellum incitat:
Puer eram in oppido meo, et uita grata semper erat.
Magna erat concordia in patria nostra.
Sed Romani patriam meam uastauerunt et me amicumque meum ex patria portauerunt.
Nunc post multos annos uir sum et in arena pugno.
Hodie in hoc oppido uirum occidi — et erat ille amicus meus!
Ad arma!
Vocate socios ad auxilium!
Seruos liberabimus et ad patriam migrare maturabimus.
7.
Pronomes. demonstrativos anfórico is, ea, id GRAM p. 36 § 65
Socios euocat et eos ad bellum incitat.
8.
Pronomes. Demonstrativos ille, illa, illud GRAM p. 36 § 65
Hodie in hoc oppido uirum occidi — et erat ille amicus meus!
9.
Verbo Infinitivo objeto GRAM § 163 e 184
Seruos liberabimus et ad patriam migrare maturabimus.
41
10.
Verbos. desinência pessoais GRAM p. 50 § 92
1ª pess. sg.
1ª pess. pl.
su-m
mere-mus
pugn-o
liberabi-mus
era-m
maturabi-mus
amaba-m
habeba-m
2ª pess. sg.
-
2ª pess. pl.
es-tis
ama-tis
3ª pess. sg.
euoca-t
incita-t
sun-t
es-t
era-t
fui-t
3ª pess. pl.
uastaueru-nt
portaueru-nt
-
11.
Verbos. imperativo. GRAM § 96 a 105.
Pugnate!
Vocate socios ad auxilium!
12.
Vocativo GRAM p. 191, s.u. vocativo
O socii, Romani aequi non sunt.
42
Tempos verbais empregados neste texto:
Pres. ind.
Socios euocat et eos ad bellum incitat.
O socii, Romani aequi non sunt.
Nunc post multos annos uir sum et in arena pugno.
Estisne uiri, socii?
Populum Romanum non amatis.
Iniurias non meremus.
Nonne nunc hora est?
Pret. imperf. ind.
Puer eram in oppido meo, et uita grata semper erat.
Magna erat concordia in patria nostra.
Populus aequus erat.
Liber eram et siluas et agros semper amabam.
Verum amicum habebam, puerum bonum et gratum.
Hodie in hoc oppido uirum occidi — et erat ille amicus meus!
Fut. imp. ind.
Seruos liberabimus et ad patriam migrare maturabimus.
Pret. perf. ind.
Spartacus fuit clarus seruus, captiuus Romanorum.
Sed Romani patriam meam uastauerunt et me amicumque meum ex patria portauerunt.
Imperativo presente
Pugnate!
Vocate socios ad auxilium!
Infinitivo presente
Seruos liberabimus et ad patriam migrare maturabimus.»
43
Texto latino:
10. >> Serui
Serui Romani erant captiui. Romani multis pugnis singulas terras uastabant et magnus erat
numerus captiuorum. Captiuos e Graecia, e Gallia, ex Ásia, ex África in Italiam mouebant. In
familia Romana erant multi serui, boni et mali.
Dominus seruos uocabat: «Marce et Stati, hora quinta est; portate singuli materiam de silua;
Corneli, uoca socium et mouete carrum a uia et equos ab aqua».
Officia seruorum innumera erant: serui aquam portabant, uigiliae erant, medici erant. Etiam
paedagogi erant et de uita, de gloria, de amicitia docebant.
Multi clari Graeci erant serui et amici Romanorum. Pueros Romanos litteras docebant.
Litterae Romanorum memoriam seruorum amicorum seruant. Poena seruis malis magna
seueraque erat, id est, crux. Seruos bonos autem Romani liberabant.
44
Tradução:
Os escravos
Os escravos romanos eram prisioneiros. Os romanos com muitos combates destruíam as
terras uma a uma e o número de prisioneiros era grande. Os romanos moviam prisioneiros da Grécia,
da Gália e da Ásia para a Itália. Existiam muitos escravos, bons e maus, na família romana.
O senhor chamava os escravos: “Marcos e Estácio, é a quinta hora; transportem uma a uma a
madeira da mata; Cornélio, chame um colega e mova o carro da rua e os cavalos da água”.
Os trabalhos dos escravos eram inúmeros: os escravos transportavam água, eram vigias, eram
médicos. Também eram mestres e ensinavam sobre a vida, sobre a glória, sobre a amizade.
Muitos gregos famosos eram escravos e amigos dos romanos. Ensinavam literatura às
crianças romanas.
As cartas romanas preservam a memória de escravos amigos. A pena aos escravos maus era
grande e severa, isto é, a cruz. Por outro lado, os romanos libertavam os escravos bons.
45
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de assunto (de+abl.) GRAM p.84 § 141.
Etiam paedagogi erant et de uita, de gloria, de amicitia docebant.
2.
Adjunto adverbial de lugar sentido geral. GRAM p. 110-111 | prep. e/ex prep. in
Captiuos e Graecia, e Gallia, ex Ásia, ex África in Italiam mouebant.
In familia Romana erant multi serui, boni et mali.
3.
Adjunto adverbial de procedência GRAM p.114 § 194. | prep. e/ex
Captiuos e Graecia, e Gallia, ex Ásia, ex África in Italiam mouebant.
4.
Adjunto adverbial de separação / afastamento (abl. ou ab + abl.) GRAM p.114 § 195. | prep.
a/ab
Corneli, uoca socium et mouete carrum a uia et equos ab aqua.
5.
Numerais sentido geral GRAM p. 46-49
Romani multis pugnis singulas terras uastabant et magnus erat numerus captiuorum.
Marce et Stati, hora quinta est [...].
6.
Verbo complemento atribuição (dativo) GRAM p.108-109
Poena seruis malis magna seueraque erat, id est, crux.
7.
Verbos. Imperativo. GRAM § 96 a 105.
[...] portate singuli materiam de silua.
Corneli, uoca socium et mouete carrum a uia et equos ab aqua.
8.
Vocativo GRAM p. 191, s.u. vocativo
Marce et Stati, hora quinta est; portate singuli materiam de silua.
Corneli, uoca socium et mouete carrum a uia et equos ab aqua.
46
Tempos verbais empregados neste texto:
Pres. ind.
Marce et Stati, hora quinta est.
Poena seruis malis magna seueraque erat, id est, crux.
Pret. imperf. ind.
Serui Romani erant captiui.
Romani multis pugnis singulas terras uastabant et magnus erat numerus captiuorum.
Captiuos e Graecia, e Gallia, ex Ásia, ex África in Italiam mouebant.
In familia Romana erant multi serui, boni et mali.
Dominus seruos uocabat.
Officia seruorum innumera erant: serui aquam portabant, uigiliae erant, medici erant.
Etiam paedagogi erant et de uita, de gloria, de amicitia docebant.
Multi clari Graeci erant serui et amici Romanorum.
Pueros Romanos litteras docebant.
Litterae Romanorum memoriam seruorum amicorum seruant.
Poena seruis malis magna seueraque erat, id est, crux.
Seruos bonos autem Romani liberabant.
Pres. imperativo
[...] portate singuli materiam de silua.
[...] Corneli, uoca socium et mouete carrum a uia et equos ab aqua.
47
Texto latino:
11. >> Magister
Magister noster bonus uir est. Pueris bonis ut ego bonos libros donat. Magister pueros bona
docet: de agris et siluis, de uiris claris, de gloria et fama liberae sacraeque patriae nostrae disserit.
Disciplinam magistri probo.
Carrum paruum et equum magister habet. Sed ad ludum hodie uenit in carro sine equo, qui
in agris manet. Carrum mouet asellus unus.
Amicus meus Paulus magistrum non amat: magister ei librum non donat. Nam Paulus dona
non meret. Malus est in ludo; puellas terret.
Ludus noster publicus est; amicus meus Cornelius in ludo publico non est. Amici autem
semper erimus, nam amicitia sacra est.
Ludi Romani non publici erant. Multi magistri Romae non liberi sed serui erant.
48
Tradução:
O professor
Nosso professor é um bom homem. Dá bons livros a bons alunos como eu. O professor ensina
coisas boas aos alunos: disserta sobre campos e matas, sobre homens famosos, sobre a glória e a
honra e de nossa pátria livre e sagrada. Aprecio o método do professor.
O professor possui um carro pequeno e um cavalo. Mas hoje vem para a escola de carro sem
o cavalo, que fica nos campos. Um burrinho move o carro.
Meu amigo Paulo não gosta do professor: o professor não lhe dá livro. Pois Paulo não merece
presentes. É mau na escola; aterroriza as meninas.
Nossa escola é pública; meu amigo Cornélio não está na escola pública. No entanto, sempre
seremos amigos, pois a amizade é sagrada.
As escolas romanas não eram públicas. Muitos professores de Roma não eram livres, mas
escravos.
49
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjetivos. Substantivação de neutros. GRAM p. 22 § 32.2
Magister pueros bona docet [...].
Nam Paulus dona non meret
2.
Pronomes. Pessoais. GRAM p. 32 § 57.
Pueris bonis ut ego bonos libros donat.
[...] magister ei librum non donat.
3.
Numerais sentido geral GRAM p. 46-49
Carrum mouet asellus unus.
4.
Conjunções coordenativas GRAM p. 86 § 143
[...] de gloria et fama liberae sacraeque patriae nostrae disserit [...].
Carrum paruum et equum magister habet [...].
Sed ad ludum hodie uenit in carro sine equo [...].
[...] autem semper erimus, nam amicitia sacra est.
Multi magistri Romae non liberi sed serui erant.
Amici autem semper erimus
5.
Conjunções subordinativas GRAM p. 87 § 148 (o parágrafo 148 fala de interjeições)
Pueris bonis ut ego bonos libros donat.
6.
Verbo. Complemento atribuição (objeto indireto) GRAM p.108 § 185.
Pueris bonis ut ego bonos libros donat.
Amicus meus Paulus magistrum non amat: magister ei librum non donat.
7.
Adjunto adverbial de lugar (ad+acus.). GRAM p. 110 § 190.
Sed ad ludum hodie uenit in carro sine equo, qui in agris manet.
8.
Adjunto adverbial de assunto (de+abl.) GRAM p.84 § 141.
[...] de agris et siluis, de uiris claris, de gloria et fama liberae sacraeque patriae nostrae disserit.
9.
Adjunto adverbial de companhia (sine + abl.) GRAM p.114 § 193.
Sed ad ludum hodie uenit in carro sine equo, qui in agris manet.
10.
Adjunto adverbial de lugar (in +abl.). GRAM p. 110 § 189.1.
Sed ad ludum hodie uenit in carro sine equo, qui in agris manet.
Malus est in ludo; puellas terret.
Ludus noster publicus est; amicus meus Cornelius in ludo publico non est.
11.
Verbos complemento direto duplo acusativo GRAM p. 107.I.
Magister pueros bona docet [...].
12.
Numerais sentido geral GRAM p. 46-49
Carrum mouet asellus unus.
50
13.
Pronomes. Possessivos. GRAM p. 34-35.
Magister noster bonus uir est.
Amicus meus Paulus magistrum non amat: magister ei librum non donat.
Ludus noster publicus est; amicus meus Cornelius in ludo publico non est.
14.
Pronomes. Demonstrativos. GRAM p. 36 § 65.
Amicus meus Paulus magistrum non amat: magister ei librum non donat.
51
Tempos verbais empregados neste texto:
Pres. ind.
Magister noster bonus uir est.
Pueris bonis ut ego bonos libros donat.
Magister pueros bona docet [...].
[...] de gloria et fama liberae sacraeque patriae nostrae disserit.
Disciplinam magistri probo.
Carrum paruum et equum magister habet.
Sed ad ludum hodie uenit in carro sine equo, qui in agris manet.
Carrum mouet asellus unus.
Amicus meus Paulus magistrum non amat: magister ei librum non donat.
Nam Paulus dona non meret. Malus est in ludo; puellas terret.
Ludus noster publicus est; amicus meus Cornelius in ludo publico non est.
Amici autem semper erimus, nam amicitia sacra est.
Pret. imperf. ind.
Ludi Romani non publici erant.
Multi magistri Romae non liberi sed serui erant.
52
Texto latino:
12. >> Stelae duae
Soror lacrimans fratem
Vidi pyramides sine te, dulcissime frater, et tibi, quod potui, lacrimas hic maesta profudi, et,
nostri memorem luctus, hanc sculpo querelam.
Infans mea
Rapta sinu matris iacet hic miserabilis infans, ante nouem plenos lunae quam uiueret orbes.
Hanc pater et mater maesti fleuere iacentem paruaque clauserunt membra marmoreo in sepulcro.
53
Tradução:
Duas lápides
A irmã chorando o irmão
Vi as pirâmides sem ti, queridíssimo irmão, e por ti, o quanto pude, triste, derramei lágrimas.
A lembrança de nossa dor agora entalho na pedra.
Minha criança
Arrancada do seio da mãe antes que tivesse vivido nove voltas completas da lua, jaz aqui uma
pobre criança. Pai e mãe choraram tristes por esta criança que jaz e fecharam os pequenos membros
no sepulcro marmóreo.
54
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de companhia GRAM p.114 § 193.
Vidi pyramides sine te [...].
Rapta sinu matris iacet hic miserabilis infans [...].
2.
Vocativo GRAM p. 191, s.u. vocativo
Vidi pyramides sine te, dulcissime frater
3.
Adjetivo. Graus. GRAM p.26 a 31.
Vidi pyramides sine te, dulcissime frater [...].
4.
Adjunto adverbial de separação / afastamento (abl. ou ab + abl.) GRAM p.114 § 195.
Rapta sinu matris iacet hic miserabilis infans [...].
5.
Verbos. Emprego do subjuntivo. GRAM p. 96-97.
[...] ante nouem plenos lunae quam uiueret orbes.
6.
Preposições. Posição. GRAM p. 85.III.3
[...] ante nouem plenos lunae quam uiueret orbes.
[...] clauserunt membra marmoreo in sepulcro.
55
Texto latino:
13. >> De raptu Sabinarum
Romulus fuit, ut fabula narrat, conditor Romae. In Palatino monte ab eo urbs aedificata est
atque ex eius nomine ea appellata est. Origines urbis paruae fuerunt. Ex numero senum Romulus
centum senatores creauit, ut eorum auxilio ciuitatem gubernaret. Plebs eos patres nominabat atque
filii eorum patricii erant. Ii ciues nobiles et magna auctoritate erant. Nam in iis solis omnis potestas
erat.
Sed nouae ciuitati mulieres deerant. Itaque Romulus optauit ut ciuibus conubium cum Sabinis
esset. Nam Sabini iis finitimi erant. Tum Romulus iis conubium sibi suisque ciuibus postulauit.
Cum Sabini id recusauissent, Romulus eos ad ludos inuitauit; atque Sabini cum coniugibus et
liberis nouam urbem intrauerunt. Cum eam magna admiratione spectauissent, Romani eos
inuitauerunt, ut ludis adessent. Omnium animi ad spectaculum intenti erant. Tum Romulus iuuenibus
Romanis imperauit ut uirgines Sabinorum raptarent et in urbem transportarent. Iuuenes ei
obtemperauerunt; subito prouolauerunt, et per uim eas e complexu parentum raptauerunt. Iuuenes
Romani breui animos uirginum sibi conciliauerunt; tamen patres earum Romanos accusauerunt
quod ius hospiti uiolauissent.
56
Tradução:
O rapto das mulheres sabinas
Rômulo foi, como diz a fábula, o fundador de Roma. A cidade foi construída no monte
Paladino e foi chamada pelo nome dele. As origens da cidade foram modestas. A partir do número de
velhos, Rômulo criou cem senadores para que governasse a cidade com o seu auxílio. A plebe os
chamava de “pais” e os filhos deles eram os patrícios. Eles eram os cidadãos nobres, de grande
autoridade. Na verdade, a autoridade estava toda investida neles.
Porém faltavam mulheres novas na cidade. Assim, Rômulo solicitou que houvesse um
conúbio com os sabinos. De fato os sabinos eram seus vizinhos. Então Rômulo lhes pediu casamento
para si e para os seus cidadãos.
Como os sabinos tivessem recusado, Rômulo os convidou para os jogos; assim os sabinos
entraram com as esposas e os filhos na cidade nova.Como a observassem com grande admiração, os
romanos os convidaram para que se dirigissem aos jogos. Os ânimos de todos estavam atentos ao
espetáculo. Então Rômulo mandou que os jovens romanos raptassem e transportassem para a cidade
as moças sabinas. Os jovens lhe obedeceram; súbito eles avançaram rapidamente e pela força, as
raptaram da união dos pais. Logo os jovens romanos conciliaram os espíritos das moças com eles,
todavia os pais delas acusaram os romanos pelo fato de que teriam violado o direito de hospitalidade.
57
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Verbo. Complemento atribuição (objeto indireto) GRAM p.108 § 185.
Itaque Romulus optauit ut ciuibus conubium cum Sabinis esset.
Tum Romulus iis conubium sibi suisque ciuibus postulauit.
Tum Romulus iuuenibus Romanis imperauit [...].
Iuuenes ei obtemperauerunt [...].
2.
Adjunto adverbial de companhia GRAM p.114 § 193.
Itaque Romulus optauit ut ciuibus conubium cum Sabinis esset.
Cum eam magna admiratione spectauissent [...].
[...] atque Sabini cum coniugibus et liberis nouam urbem intrauerunt.
3.
Adjunto adverbial de lugar (in + acus.). GRAM p. 110 § 189.
Tum Romulus [...] imperauit ut uirgines Sabinorum raptarent et in urbem transportarent.
4.
Adjunto adverbial de lugar (in +abl.). GRAM p. 110 § 189.1.
Nam in iis solis omnis potestas erat.
In Palatino monte ab eo urbs aedificata est atque ex eius nomine ea appellata est.
5.
Adjunto adverbial de qualidade. Ablativo de qualidade (GRAM FARIA p.359 § 59).
Ii ciues nobiles et magna auctoritate erant.
6.
Numerais, sentido geral GRAM p. 46-49
Ex numero senum Romulus centum senatores creauit [...].
7.
Orações subordinadas completivas (substantivas) introd. por conj. (GRAM p. 134-135)
Itaque Romulus optauit ut ciuibus conubium cum Sabinis esset.
Cum eam magna admiratione spectauissent, Romani eos inuitauerunt, ut ludis adessent.
Tum Romulus iuuenibus Romanis imperauit ut uirgines Sabinorum raptarent et in urbem
transportarent.
8.
Oração subordinada adverbial final. GRAM p. 136.
[...] ut eorum auxilio ciuitatem gubernaret.
9.
Pronomes. Demonstrativos anafóricos is, ea, id GRAM p. 36 § 65.
In Palatino monte ab eo urbs aedificata est atque ex eius nomine ea appellata est.
[...] ut eorum auxilio ciuitatem gubernaret.
Plebs eos patres nominabat atque filii eorum patricii erant.
Ii ciues nobiles et magna auctoritate erant.
Nam in iis solis omnis potestas erat.
Tum Romulus iis conubium sibi suisque ciuibus postulauit.
Cum eam magna admiratione spectauissent, Romani eos inuitauerunt, ut ludis adessent.
Iuuenes ei obtemperauerunt [...].
[...] subito prouolauerunt, et per uim eas e complexu parentum raptauerunt.
[...] tamen patres earum Romanos accusauerunt quod ius hospiti uiolauissent.
10.
Verbo. Pretérito perfeito passivo. GRAM p.55, 57, 59, 61, 63
In Palatino monte ab eo urbs aedificata est atque ex eius nomine ea appellata est.
58
Tempos verbais empregados neste texto:
Pres. ind.
[...] ut fabula narrat [...].
Pret. imperf. ind.
Plebs eos patres nominabat atque filii eorum patricii erant.
Ii ciues nobiles et magna auctoritate erant.
Nam in iis solis omnis potestas erat.
Sed nouae ciuitati mulieres deerant.
Nam Sabini iis finitimi erant.
Omnium animi ad spectaculum intenti erant.
Pret. perf. ind.
Romulus fuit conditor Romae.
In Palatino monte ab eo urbs aedificata est atque ex eius nomine ea appellata est.
Origines urbis paruae fuerunt.
Ex numero senum Romulus centum senatores creauit [...].
Subj. imperf.
[...] ut eorum auxilio ciuitatem gubernaret.
[...] ut uirgines Sabinorum raptarent et in urbem transportarent.
Itaque Romulus optauit ut ciuibus conubium cum Sabinis esset.
[...]Romani eos inuitauerunt, ut ludis adessent.
Pret. perf.
Itaque Romulus optauit ut ciuibus conubium cum Sabinis esset.
Tum Romulus iis conubium sibi suisque ciuibus postulauit.
[...] Romulus eos ad ludos inuitauit [...].
[...] atque Sabini cum coniugibus et liberis nouam urbem intrauerunt.
Tum Romulus iuuenibus Romanis imperauit [...].
Iuuenes ei obtemperauerunt [...].
[...] subito prouolauerunt [...].
[...] et per uim eas e complexu parentum raptauerunt.
Iuuenes Romani breui animos uirginum sibi conciliauerunt [...].
[...] tamen patres earum Romanos accusauerunt quod ius hospiti uiolauissent.
Pret. mais-que-perfeito do subjuntivo
Cum Sabini id recusauissent [...].
Cum eam magna admiratione spectauissent [...].
[...] tamen patres earum Romanos accusauerunt quod ius hospiti uiolauissent.
59
Texto latino:
14. >> De Romanis uictoriis
Quondam Roma, oppidum Italiae, parua erat, sed Romani, populus firmus, oppidum
muniuerunt quod armis defenderunt. Postea, uictoriis magnis patriam seruauerunt et eam auxerunt.
Dum pugnabant, magna praemia Romani accipiebant, quod officium bene faciebant. Multas terras
barbaras ceperunt ad quas postea magnum numerum colonorum miserunt. Ibi prouincias fecerunt et
aeque rexerunt.
60
Tradução:
Sobre as vitórias romanas
Outrora Roma, cidade da Itália, era pequena, mas os romanos, povo forte, construíram a
cidade que defenderam com as armas. Depois, com grandes vitórias preservaram a pátria e a fizeram
crescer. Enquanto lutavam, os romanos recebiam grandes prêmios, porque faziam bem o trabalho.
Tomavam muitas terras estrangeiras para as quais depois enviavam um grande número de colonos.
Ali faziam províncias e governaram com equidade.
61
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Oração subordinada adverbial causal. GRAM p. 144 § 257-259.
Dum pugnabant, magna praemia Romani accipiebant, quod officium bene faciebant.
2.
Pronomes. Demonstrativos is, ea, id GRAM p. 36 § 65.
Postea, uictoriis magnis patriam seruauerunt et eam auxerunt.
3.
Oração subordinada adverbial temporal. GRAM p. 140-141.
Postea, uictoriis magnis patriam seruauerunt et eam auxerunt.
Dum pugnabant, magna praemia Romani accipiebant, quod officium bene faciebant.
4.
Advérbios de modo GRAM p. 81 § 137-138 e p. 31 § 52-3
Postea, uictoriis magnis patriam seruauerunt et eam auxerunt.
Multas terras barbaras ceperunt ad quas postea magnum numerum colonorum miserunt.
Ibi prouincias fecerunt et aeque rexerunt
5.
Pronomes. Relativos. GRAM p. 38-39.
[...] oppidum muniuerunt quod armis defenderunt.
Multas terras barbaras ceperunt ad quas postea magnum numerum colonorum miserunt.
62
Tempos verbais empregados neste texto:
Pretérito imperfeito do indicativo
Quondam Roma, oppidum Italiae, parua erat [...].
Dum pugnabant, magna praemia Romani accipiebant, quod officium bene faciebant.
Pretérito perfeito do indicativo
[...] sed Romani, populus firmus, oppidum muniuerunt quod armis defenderunt.
Postea, uictoriis magnis patriam seruauerunt et eam auxerunt.
Multas terras barbaras ceperunt ad quas postea magnum numerum colonorum miserunt.
Ibi prouincias fecerunt et aeque rexerunt.
63
Texto latino:
15. >> Leonidas
Gloriam Leonidae mandamus memoriae. Ecce euentum: Angustiae Thermopylarum in
Graecia erant. Leonidas cum copiis Spartanis Persas exspectabat. Persae in Asia habitabant. Causa
inimicitiae Persae et Spartani saepe inter se pugnauerunt. Dicunt Leonidam in umbra sagittarum
Persarum pugnare. Leonidas credebat pugnam se uicturum esse. Persae autem copiis Leonidae
insidias parauerunt et eas pugna superauerunt. Postea Leonidam cum reliquiis copiarum
necauerunt. Hodie et semper laudabimus gloriam Leonidae et Spartanorum, qui patriae
obtemperauerunt et pro libertate populi Graeci mortui sunt. Propter eos dicimus Graeciam
gloriosam fuisse.
64
Tradução:
Leônidas
Relembramos a glória de Leônidas. Eis o evento: os desfiladeiros de Termópilas ficavam na
Grécia. Leônidas esperava os persas com os exércitos espartanos. Os persas habitavam a Ásia. Os
persas e os espartanos frequentemente batiam-se por causa da inimizade. Dizem que Leônidas
combatia na sombra das flechas dos persas. Leônidas acreditava que seria vitorioso na batalha. Os
persas, contudo, prepararam emboscadas para as tropas de Leônidas e os superaram no combate.
Depois mataram Leônidas com o restante dos soldados. Hoje e sempre louvaremos a glória de
Leônidas e dos espartanos, que foram fiéis à pátria e morreram pela liberdade do povo grego. Por
causa deles dizemos que a Grécia foi vitoriosa.
65
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de companhia (concorrência: cum + abl.) GRAM p.114 § 193.
Leonidas cum copiis Spartanis Persas exspectabat.
2.
Adjunto adverbial de instrumento. GRAM p.115.II.
[...] et eas pugna superauerunt [...].
3.
Adjunto adverbial de lugar (in + abl.). GRAM p. 110 § 189.1.
Angustiae Thermopylarum in Graecia erant.
Persae in Asia habitabant.
Dicunt Leonidam in umbra sagittarum Persarum pugnare
4.
Complemento de posse. Adjunto adnominal restritivo. Genitivo. GRAM p. 120 § 204
Gloriam Leonidae mandamus memoriae.
Ecce euentum: Angustiae Thermopylarum in Graecia erant.
Causa inimicitiae Persae et Spartani saepe inter se pugnauerunt.
Dicunt Leonidam in umbra sagittarum Persarum pugnare.
Persae autem copiis Leonidae insidias parauerunt et eas pugna superauerunt.
Postea Leonidam cum reliquiis copiarum necauerunt.
Hodie et semper laudabimus gloriam Leonidae et Spartanorum, qui patriae obtemperauerunt et pro
libertate populi Graeci mortui sunt.
5.
Oração subordinada adjetiva (oração relativa). GRAM p. 146-147.
[...] qui patriae obtemperauerunt et pro (qui) libertate populi Graeci mortui sunt.
6.
Orações infinitivas. GRAM p. 132-3 § 231-4
Dicunt Leonidam in umbra sagittarum Persarum pugnare.
Leonidas credebat pugnam se uicturum esse.
Propter eos dicimus Graeciam gloriosam fuisse.
7.
Preposições. GRAM p. 84-85.
Ecce euentum: Angustiae Thermopylarum in Graecia erant.
Leonidas cum copiis Spartanis Persas exspectabat.
Persae in Asia habitabant.
Dicunt Leonidam in umbra sagittarum Persarum pugnare.
Postea Leonidam cum reliquiis copiarum necauerunt.
[...] qui patriae obtemperauerunt et pro libertate populi Graeci mortui sunt.
8.
Pronomes. Demonstrativos is, ea, id anafóricos. GRAM p. 36 § 65.
Persae autem copiis Leonidae insidias parauerunt et eas pugna superauerunt.
Propter eos dicimus Graeciam gloriosam fuisse.
9.
Pronomes. Demonstrativos. GRAM p. 36 § 65.
Persae autem copiis Leonidae insidias parauerunt et eas pugna superauerunt.
Propter eos dicimus Graeciam gloriosam fuisse.
10.
Pronomes. Relativos. GRAM p. 38-39.
[...] qui patriae obtemperauerunt et pro libertate populi Graeci mortui sunt.
66
11.
Verbo. Complemento atribuição (objeto indireto) GRAM p.108 § 185.
Gloriam Leonidae mandamus memoriae.
Persae autem copiis Leonidae insidias parauerunt et eas pugna superauerunt.
[...] qui patriae obtemperauerunt et pro libertate populi Graeci mortui sunt.
12.
Verbo. Particípio futuro. GRAM p. 100 § 168
Leonidas credebat pugnam se uicturum esse.
13.
Verbos depoentes GRAM p.66-7
[...] qui patriae obtemperauerunt et pro libertate populi Graeci mortui sunt.
14.
Verbos. Depoentes. GRAM p. 178 índice remissivo.
Leonidas credebat pugnam se uicturum esse.
[...] qui patriae obtemperauerunt et pro libertate populi Graeci mortui sunt.
Propter eos dicimus Graeciam gloriosam fuisse.
15.
Verbos. Infinitivo perfeito. Formação. GRAM p. 54-61 (paradigma verbal latino) e p. 52
(verbo sum)
Propter eos dicimus Graeciam gloriosam fuisse.
67
Tempos verbais empregados neste texto:
Presente do indicativo
Gloriam Leonidae mandamus memoriae.
Dicunt Leonidam in umbra sagittarum Persarum pugnare.
Pretérito imperfeito do indicativo
Angustiae Thermopylarum in Graecia erant.
Leonidas cum copiis Spartanis Persas exspectabat.
Persae in Asia habitabant.
Leonidas credebat pugnam se uicturum esse.
Pretérito perfeito do indicativo
Causa inimicitiae Persae et Spartani saepe inter se pugnauerunt.
Persae autem copiis Leonidae insidias parauerunt et eas pugna superauerunt.
Postea Leonidam cum reliquiis copiarum necauerunt.
[...] qui patriae obtemperauerunt et pro libertate populi Graeci mortui sunt.
Infinitivo presente ativo
Dicunt Leonidam in umbra sagittarum Persarum pugnare.
Infinitivo futuro
Leonidas credebat pugnam se uicturum esse.
Infinitivo perfeito
[...] qui patriae obtemperauerunt et pro libertate populi Graeci mortui sunt.
Futuro imperfeito do indicativo
Hodie et semper laudabimus gloriam Leonidae et Spartanorum[...].
68
Texto latino:
16. >> Vespertilio
Hodie in ambulatione multas columbas captauimus ut earum actiones studeamus. Sextus,
condiscipulus noster, magnam multitudinem pulchrorum papilionum captauit. Iulius autem dasypum
ligone suo ex cauerna leuauit. Post ambulationem cum ceteris condiscipulis in umbra frondosae
arboris quiesceuimus. Subito magnus terror nos excitauit. Nam in arbore bestia fera esse nobis
uidebatur. Quid fuit? Paruus uespertilio!
69
Tradução:
Morcego
Hoje no passeio capturamos muitas pombas a fim de que estudássemos suas ações. Sexto,
nosso colega, capturou um grande número de borboletas bonitas. Júlio, por outro lado, com sua
enxada tirou o tatu para fora da toca. Depois do passeio, repousamos com os demais colegas na
sombra da árvore frondosa. De repente, um grande terror nos avivou. Pois, da árvore, apareceu um
animal selvagem. O que foi? Um pequeno morcego!
70
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Oração subordinada adverbial final. GRAM p. 136. V. também p.148 (sobretudo § 269) e p.
149. I.2
Hodie in ambulatione multas columbas captauimus ut earum actiones studeamus.
2.
Adjunto adverbial de instrumento. GRAM p.115.II.
Iulius autem dasypum ligone suo ex cauerna leuauit.
3.
Adjunto adverbial de lugar (ex+ abl.). GRAM p. 110 § 189.III.
Iulius autem dasypum ligone suo ex cauerna leuauit.
4.
Pronomes. Possessivos. GRAM p. 34-35.
Sextus, condiscipulus noster, magnam multitudinem pulchrorum papilionum captauit.
Iulius autem dasypum ligone suo ex cauerna leuauit.
5.
Adjunto adverbial de lugar (in + abl.). GRAM p. 110 § 189.1.
Hodie in ambulatione multas columbas captauimus ut earum actiones studeamus.
Post ambulationem cum ceteris condiscipulis in umbra frondosae arboris quiesceuimus.
Nam in arbore bestia fera esse nobis uidebatur.
6.
Adjunto adverbial de lugar (in + acus.). GRAM p. 110 § 189.
Não há no texto ‘in + acus’!
7.
Adjunto adverbial de companhia GRAM p.114 § 193.
Post ambulationem cum ceteris condiscipulis in umbra frondosae arboris quiesceuimus.
8.
Preposições. GRAM p. 84-85.
Hodie in ambulatione multas columbas captauimus ut earum actiones studeamus.
Iulius autem dasypum ligone suo ex cauerna leuauit.
Post ambulationem cum ceteris condiscipulis in umbra frondosae arboris quiesceuimus.
Nam in arbore bestia fera esse nobis uidebatur.
9.
Adjunto adverbial de tempo (post + acus.). GRAM p.113.I.4.
Post ambulationem cum ceteris condiscipulis in umbra frondosae arboris quiesceuimus.
10.
Pronomes. Pessoais: emprego genérico. GRAM p. 32-33.
Subito magnus terror nos excitauit.
Nam in arbore bestia fera esse nobis uidebatur.
11.
Pronomes. Demonstrativos: emprego genérico. GRAM p. 36-37.
Hodie in ambulatione multas columbas captauimus ut earum actiones studeamus.
12.
Pronomes. Interrogativos. Uso genérico. GRAM p. 40-41.
Quid fuit?
13.
Verbo. Complemento do verbo passivo. Dativo. GRAM p. 117.V
Nam in arbore bestia fera esse nobis uidebatur.
71
Tempos verbais empregados neste texto:
Pretérito imperfeito do indicativo
Nam in arbore bestia fera esse nobis uidebatur.
Pretérito perfeito do indicativo
Hodie in ambulatione multas columbas captauimus ut earum actiones studeamus.
Sextus, condiscipulus noster, magnam multitudinem pulchrorum papilionum captauit.
Iulius autem dasypum ligone suo ex cauerna leuauit.
Post ambulationem cum ceteris condiscipulis in umbra frondosae arboris quiesceuimus.
Subito magnus terror nos excitauit.
Quid fuit?
72
Texto latino:
17. >> Cato et Scipio
M. Cato, uir humili genere, ad summos honores per se ascenderat. Hic Scipioni, uiro
nobilissima familia, inimicus erat et eum despiciebat.
Itaque iussit familiarem suum Petilium in senatu petere et explorare rationes pecuniae
praedaeque captae in bello cum Antiocho a Scipione gesto. Hoc modo Cato senatum in duas partes
diuisit, unam quae Scipioni nocere cupiebat, alteram quae eum principem maximae uirtutis esse
credebat. Tum Scipio, cuius ira ex specie graui frontis clare cerni poterat, librum prae se tenuit et
dixit:
— In hoc libro rationes scriptae sunt omnis pecuniae omniumque rerum quas accepi. Hic est
dies quo mihi in animo erat rationes apud uos legere atque explicare. Nunc autem quod Petilius eas
explorare et mihi imperare cupit, apud uos eas non explicabo.
Hoc dicto, librum suis propriis manibus discidit.
73
Tradução:
Catão e Cipião
M. Catão, homem de origem humilde, por si mesmo ascendera aos mais altos postos. Deste
modo, Catão era um inimigo para Cipião, homem de ilustríssima família, e o desprezava.
Assim, Catão ordenou ao seu escravo Petílio, observar e solicitar no senado, o registro de
riquezas e lucros tomados na guerra contra Antíoco comandada por Cipião.
Desse modo, Catão dividiu o senado em duas partes, uma que desejava prejudicar Cipião,
outra que o julgava ser um líder de máxima virtude. Então Cipião, de quem, pelo aspecto grave da
fronte, percebia-se claramente a ira, tinha o livro diante de si e disse:
— Os cálculos de toda riqueza e de todas as coisas que recebi foram escritos neste livro. Este
é o dia no qual minha intenção era somar e também explicar as contas diante de vós. Agora, no
entanto, como Petílio as deseja verificar e requisita a mim, também eu não as explicarei para vós.
Dizendo isso, lançou o livro que estava em suas próprias mãos.
74
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Ablativo absoluto. GRAM p. 145.
[...] in bello cum Antiocho a Scipione gesto.
Hoc dicto, librum suis propriis manibus discidit.
2.
Adjetivo. Graus. GRAM p.26 a 31.
Hic Scipioni, uiro nobilissima familia, inimicus erat et eum despiciebat.
3.
Adjunto adverbial de causa. GRAM p.114 § 192.
Hoc modo Cato senatum…
4.
Adjunto adverbial de meio, causa (prep. per | ob | propter). GRAM p.114 § 192.obs.
M. Cato, uir humili genere, ad summos honores per se ascenderat.
5.
Adjunto adverbial de qualidade. Ablativo de qualidade (GRAM FARIA p.359 § 59).
M. Cato, uir humili genere [...].
6.
Oração subordinada adjetiva (oração relativa). GRAM p. 146-147.
Hoc modo Cato senatum in duas partes diuisit, unam quae Scipioni nocere cupiebat [...].
Hic est dies quo mihi in animo erat rationes apud uos legere atque explicare.
Nunc autem quod Petilius eas explorare et mihi imperare cupit [...].
In hoc libro rationes scriptae sunt omnis pecuniae omniumque rerum quas accepi.
7.
Oração subordinada adverbial causal. GRAM p. 144 § 257-259.
Nunc autem quod Petilius eas explorare et mihi imperare cupit, apud uos eas non explicabo.
8.
Orações infinitivas. GRAM p. 132-3 § 231-4
[...] Petilium in senatu petere et explorare rationes pecuniae [...].
[...] in duas partes diuisit, unam quae Scipioni nocere cupiebat [...].
Hic est dies quo mihi in animo erat rationes apud uos legere atque explicare.
Nunc autem quod Petilius eas explorare et mihi imperare cupit [...].
[...] alteram quae eum principem maximae uirtutis esse credebat.
9.
Preposições. GRAM p. 84-85.
M. Cato, uir humili genere, ad summos honores per se ascenderat.
Itaque iussit familiarem suum Petilium in senatu petere [...].
[...] rationes pecuniae praedaeque captae in bello cum Antiocho a Scipione gesto.
Hoc modo Cato senatum in duas partes diuisit [...].
Tum Scipio, cuius ira ex specie graui frontis clare cerni poterat [...].
In hoc libro rationes scriptae sunt omnis pecuniae omniumque rerum quas accepi.
Hic est dies quo mihi in animo erat rationes apud uos legere atque explicare.
10.
Pronomes. Relativos. GRAM p. 38-39.
[…] unam quae Scipioni nocere cupiebat, alteram quae eum principem […].
In hoc libro rationes scriptae sunt omnis pecuniae omniumque rerum quas accepi.
Hic est dies quo mihi in animo erat rationes apud uos legere atque explicare.
Nunc autem quod Petilius eas explorare et mihi imperare cupit [...].
75
11.
Verbos. Formação do radical do perfectum. GRAM p. 64.I.
Itaque iussit familiarem suum Petilium in senatu petere et explorare [...].
Hoc modo Cato senatum in duas partes diuisit [...].
[...] librum prae se tenuit et dixit.
In hoc libro rationes scriptae sunt omnis pecuniae omniumque rerum quas accepi.
12.
Verbos. Infinitivo presente. GRAM p.54-63.
Itaque iussit familiarem suum Petilium in senatu petere et explorare rationes pecuniae [...].
[...] unam quae Scipioni nocere cupiebat [...].
[...] alteram quae eum principem maximae uirtutis esse credebat.
Hic est dies quo mihi in animo erat rationes apud uos legere atque explicare.
Nunc autem quod Petilius eas explorare et mihi imperare cupit [...].
[...] alteram quae eum principem maximae uirtutis esse credebat.
76
Tempos verbais empregados neste texto:
Pretérito mais-que-perfeito do indicativo
M. Cato, uir humili genere, ad summos honores per se ascenderat.
Pretérito imperfeito do indicativo
Hic Scipioni, uiro nobilissima familia, inimicus erat et eum despiciebat.
Hoc modo Cato senatum in duas partes diuisit, unam quae Scipioni nocere cupiebat [...].
[...] alteram quae eum principem maximae uirtutis esse credebat.
Hic est dies quo mihi in animo erat rationes apud uos legere atque explicare.
Pretérito perfeito do indicativo
Itaque iussit familiarem suum Petilium in senatu petere et explorare [...].
Hoc modo Cato senatum in duas partes diuisit [...].
[...] librum prae se tenuit et dixit.
In hoc libro rationes scriptae sunt omnis pecuniae omniumque rerum quas accepi.
Futuro perfeito do indicativo
[...] apud uos eas non explicabo.
77
Texto latino:
18. >> Iusta causa
Apud Romanos, justa causa uir uxorem semper deponere poterat. Sed quid erat justa causa?
Olim ad praetorem, qui erat judex Romanus, iit uir.
— Vxor mea — ait uir praetori — insana est. Propter hoc, uolo eam deponere.
— Insana? — rogauit praetor — Cur id dicis?
— Quod capram habet intra cubiculum ubi dormimus. Nonne demens est?
— Num capram amas? — ait judex.
— Perferre possum capram — inquit uir — sed aeger sum quod capra olet et hunc odorem
perferre non possum.
Tum dixit praetor:
— Si olet, cur fenestram non aperis?
— Id agere non possum — respondit uir — Quando ego fenestram aperio, omnes gallinae
meae per fenestram euolant.
78
Tradução:
Justa causa
Entre romanos, o homem sempre poderia repudiar a esposa por justa causa. Mas o que era
justa causa?
Uma vez, um homem foi ao pretor, que era o juiz romano.
— Minha esposa — o homem diz ao pretor — é louca. Por isto desejo abandoná-la.
— Louca? — o pretor perguntou — Por que o dizes?
O homem responde em voz alta:
— Porque ela tem uma cabra dentro do quarto onde dormimos. Não é demente?
— Por acaso não gostas da cabra? Diz o juiz.
— Posso suportar a cabra — diz o homem —, mas estou doente porque a cabra solta cheiro, e
não posso aguentar esse odor.
Então o pretor diz:
— Se ela solta cheiro, por que não abres a janela?
— Não o posso fazer — o homem responde — Quando eu abro a janela, todas as minhas
galinhas fogem pela janela.
79
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Preposições. GRAM p. 84-85.
Apud Romanos, justa causa uir uxorem semper deponere poterat.
Olim ad praetorem, qui erat judex Romanus, iit uir.
Quod capram habet intra cubiculum ubi dormimus.
Quando ego fenestram aperio, omnes gallinae meae per fenestram euolant.
2.
Adjunto adverbial de causa. GRAM p.114 § 192.
Apud Romanos, justa causa uir uxorem semper deponere poterat.
3.
Pronomes. Interrogativos GRAM p.40 § 70-73 e p. 41.I - II - III
Sed quid erat justa causa?
4.
Adjunto adverbial de lugar (ad+ acus.). GRAM p. 110 § 190.
Olim ad praetorem, qui erat judex Romanus, iit uir.
5.
Pronomes. Relativos. GRAM p. 38-39.
Olim ad praetorem, qui erat judex Romanus, iit uir.
6.
Verbos. Eo. GRAM p. § 109-111.
Olim ad praetorem, qui erat judex Romanus, iit uir.
7.
Verbos. Aio | Inquam. GRAM p. 72 § 120.
Vxor mea — ait uir praetori — insana est.
Num capram amas? — ait judex.
8.
Orações infinitivas e uolo, nolo, malo, cupio. GRAM p. 133.I.c
Vxor mea — ait uir praetori — insana est. Propter hoc, uolo eam deponere.
9.
Adjunto adverbial de instrumento. GRAM p.115.II.
Quando ego fenestram aperio, omnes gallinae meae per fenestram euolant. lugar: pelo meio de
através de
Vir magna uoce respondit [...].
10.
Advérbios interrogativos GRAM p. 76 § 127.
Cur id dicis?
Si olet, cur fenestram non aperis?
11.
Partículas interrogativas GRAM p.76-7
Num capram amas? — ait judex.
12.
Conjunções subordinativas GRAM p. 87 § 146
Quod capram habet intra cubiculum ubi dormimus. Nonne demens est?
Si olet, cur fenestram non aperis?
Quando ego fenestram aperio, omnes gallinae meae per fenestram euolant.
80
Tempos verbais empregados neste texto:
Presente do indicativo
Vxor mea — ait uir praetori — insana est.
Cur id dicis?
Vir magna uoce respondit.
Quod capram habet intra cubiculum ubi dormimus.
Num capram amas? — ait judex.
Perferre possum capram — inquit uir — [...] hunc odorem perferre non possum.
Si olet, cur fenestram non aperis?
Quando ego fenestram aperio, omnes gallinae meae per fenestram euolant.
Pretérito imperfeito do indicativo
Apud Romanos, justa causa uir uxorem semper deponere poterat.
Sed quid erat justa causa?
Olim ad praetorem, qui erat judex Romanus, iit uir.
Pretérito perfeito do indicativo
Olim ad praetorem, qui erat judex Romanus, iit uir.
Insana? — rogauit praetor — Cur id dicis?
Tum dixit praetor.
Id agere non possum — respondit uir.
Infinitivo presente
Apud Romanos, justa causa uir uxorem semper deponere poterat.
Propter hoc, uolo eam deponere.
Id agere non possum — respondit uir.
Perferre possum capram [...] hunc odorem perferre non possum.
81
Texto latino:
19. >> Bellum
Ex fundis, coloni equis et carris frumentum ad castra portabant. Militibus arma et frumentum
donare parabant. Belicosi uiri pugnare et augere numerum captiuorum barbarorum maturabant.
Copiae multos agros uastabant et colonis pro auxilio praedas multas donabant. Propter hoc, copias
liquet maturare ad socios laudandos:
— «Socii boni, semper amici erimus. Nobis auxilium et signa amicitiae uestrae grata sunt.
Magna est concordia nostra in bello atque semper barbaros terrebit. Patriam nostram liberare ab iis
debemus.»
Nouum erat multos nuntios, equos, et carros in uiis uidere. Longum erat bellum, sed multae
erant uictoriae copiarum. Senatoribus patria uictorias memoria tenere debebat.
82
Tradução:
Guerra
Os colonos levavam cereais das fazendas para os acampamentos, em cavalos e carroças.
Tentavam dar armas e cereais para os soldados. Homens belicosos aprestavam-se para lutar e
aumentar o número de estrangeiros prisioneiros. As tropas devastavam muitos campos, e, em troca
do auxílio davam muitos prêmios aos colonos. Por causa disso é evidente que as tropas apressavamse para elogiar os aliados:
— Bons companheiros, sempre seremos amigos. O auxílio e sinais de vossa amizade são
gratos à nós. Grande é nossa concórdia na guerra e ela sempre aterrorizará os estrangeiros. Por isto
devemos libertar deles a nossa pátria.
Era novidade ver muitos mensageiros, cavalos e carros pelas estradas. Longa era a guerra,
mas numerosas eram as vitórias das tropas. Para os senadores, a pátria retinha na memória as
vitórias.
83
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de finalidade. GRAM p. 116 § 200
Propter hoc, copias liquet maturare ad socios laudandos.
2.
Adjunto adverbial de instrumento. GRAM p.115.II.
Ex fundis, coloni equis et carris frumentum ad castra portabant.
3.
Adjunto adverbial de lugar (ad+ acus.). GRAM p. 110 § 190.
Ex fundis, coloni equis et carris frumentum ad castra portabant.
4.
Adjunto adverbial de lugar (ex+ abl.). GRAM p. 110 § 189.III.
Ex fundis, coloni equis et carris frumentum ad castra portabant.
5.
Adjunto adverbial de lugar (in + abl.). GRAM p. 110 § 189.1.
Nouum erat multos nuntios, equos, et carros in uiis uidere.
6.
Adjunto adverbial de tempo (in + abl.). GRAM p.113.I.2
Magna est concordia nostra in bello atque semper barbaros terrebit.
7.
Pronomes. Possessivos. GRAM p. 34-35.
Nobis auxilium et signa amicitiae uestrae grata sunt.
Magna est concordia nostra in bello atque semper barbaros terrebit.
Patriam nostram liberare ab iis debemus.
8.
Verbo. Complemento atribuição (dativo de ponto de vista ou de referência) GRAM p. 109.I.
Senatoribus patria uictorias memoria tenere debebat.
9.
Verbo. Complemento atribuição (objeto indireto) GRAM p.108 § 185.
Copiae multos agros uastabant et colonis pro auxilio praedas multas donabant.
10.
Verbo. Gerundivo substitui gerúndio. GRAM p. 99.III.
Propter hoc, copias liquet maturare ad socios laudandos.
11.
Vocativo GRAM p. 191, s.u. vocativo.
Socii boni, semper amici erimus.
84
Tempos verbais empregados neste texto:
Presente do indicativo
Nobis auxilium et signa amicitiae uestrae grata sunt.
Patriam nostram liberare ab iis debemus.
Pretérito imperfeito do indicativo
Ex fundis, coloni equis et carris frumentum ad castra portabant.
Militibus arma et frumentum donare parabant.
Belicosi uiri pugnare et augere numerum captiuorum barbarorum maturabant.
Copiae multos agros uastabant et colonis pro auxilio praedas multas donabant.
Nouum erat multos nuntios, equos, et carros in uiis uidere.
Longum erat bellum, sed multae erant uictoriae copiarum.
Senatoribus patria uictorias memoria tenere debebat.
Futuro imperfeito do indicativo
Socii boni , semper amici erimus.
Magna est concordia nostra in bello atque semper barbaros terrebit.
Infinitivo
Militibus arma et frumentum donare parabant.
Belicosi uiri pugnare et augere numerum captiuorum barbarorum maturabant.
Propter hoc, copias liquet maturare ad socios laudandos.
Patriam nostram liberare ab iis debemus.
Nouum erat multos nuntios, equos, et carros in uiis uidere.
Senatoribus patria uictorias memoria tenere debebat.
85
Texto latino:
20. >> O fons Bandusiae (Horatii Odes, III.XIII)
O fons Bandusiae, splendidior uitro,
dulci digne mero non sine floribus,
cras donaberis haedo,
cui frons turgida cornibus
primis et uenerem et proelia destinat.
Frustra: nam gelidos inficiet tibi
rubro sanguine riuos
lasciui suboles gregis.
Te flagrantis atrox hora Caniculae
nescit tangere; tu frigus amabile
fessis uomere tauris
praebes et pecori uago.
Fies nobilium tu quoque fontium
me dicente cauis impositam ilicem
saxis, unde loquaces
lymphae desiliunt tuae.
86
Tradução:
Oh fonte de Bandúsia
Oh fonte de Bandúsia, mais clara que o cristal,
digna de vinho doce e, não sem flores
amanhã serás presenteada com um cabrito
ao qual a fronte inchada pelos primeiros chifres
não só ao amor, mas também ao combate destinou.
Em vão: na verdade o descendente do rebanho lascivo
manchará, em teu nome, com sangue rubro os riachos gélidos
A hora atroz e ardente da Canícula
não pode tocar-te
tu apresentas o frescor amável
aos touros cansados pelo arado e ao rebanho errante
também tu tornar-te-ás uma nobre fonte
quando eu cantar a azinheira plantada
sobre as pedras cavas
por onde tuas eloquentes águas descem.
87
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Ablativo de comparação. GRAM p. 26 §41.2.
O fons Bandusiae, splendidior uitro.
2.
Ablativo. Complemento do verbo passivo. GRAM p. 116 § 202
[...] cras donaberis haedo
3.
Adjetivo. Graus. GRAM p.26 a 31.
O fons Bandusiae, splendidior uitro.
4.
Adjunto adverbial de companhia GRAM p.114 § 193.
me dicente cauis impositam ilicem
5.
Adjunto adverbial de instrumento. GRAM p.115.II.
fessis uomere tauris
6.
Conjunções.Expressões equilibradas. GRAM p. 86 § 145.
primis et uenerem et proelia destinat.
7.
Pronomes. Relativos. GRAM p. 38-39.
cras donaberis haedo,
cui frons turgida cornibus
8.
Verbo. Voz passiva. GRAM p. 55 | 57 | 59 | 61 | 63 (particularmente p.55 § 97)
cras donaberis haedo,
9.
Verbos. Fio. GRAM p. 68 § 108
Fies nobilium tu quoque fontium
88
Tempos verbais empregados neste texto:
Presente do indicativo
primis et uenerem et proelia destinat.
nescit tangere.
praebes et pecori uago.
lymphae desiliunt tuae.
Futuro imperfeito do indicativo
cras donaberis haedo,
Frustra: nam gelidos inficiet tibi
Fies nobilium tu quoque fontium
Infinitivo presente
nescit tangere; tu frigus amabile
89
Texto latino:
21. >> Lesbia mi praesente uiro (Catulli Carmina, LXXXIII)
Lesbia mi praesente uiro mala plurima dicit;
Haec illi fatuo maxima laetitia est.
Mule, nihil sentis. Si nostri oblita taceret,
Sana esset; nunc quod gannit et obloquitur,
Non solum meminit, sed quae multo acrior est res,
irata est; hoc est, uritur et loquitur.
90
Tradução:
Lésbia, na presença do marido (Catulo LXXXIII)
Lésbia diz muitas coisas ruins de mim na presença do marido;
Para o imbecil é a maior alegria.
Asno, não percebes nada! Caso Lésbia calasse, esquecida de nós,
Seria sã; agora, como gane e injuria,
Não apenas recorda, mas, o que é coisa muito pior,
está irada; isso é, arde e tagarela.
91
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjetivo. Graus. GRAM p.26 a 31.
Lesbia mi praesente uiro mala plurima dicit.
Haec illi fatuo maxima laetitia est.
Non solum meminit, sed quae multo acrior est res.
2.
Conjunção. Quod causal/explicativo. GRAM p. § 257.I.
Sana esset; nunc quod gannit et obloquitur.
3.
Oração subordinada adverbial causal. GRAM p. 144 § 257-259.
Sana esset; nunc quod gannit et obloquitur,
Non solum meminit, sed quae multo acrior est res,
4.
Oração subordinada condicional. GRAM p. 142-143.
Si nostri oblita taceret.
5.
Pronomes demonstrativos. GRAM p. 36 § 65.
Lesbia mi praesente uiro mala plurima dicit.
Haec illi fatuo maxima laetitia est.
irata est; hoc est, uritur et loquitur.
6.
Verbo. Complemento atribuição (dativo de ponto de vista ou de referência) GRAM p. 109.I.
Haec illi fatuo maxima laetitia est.
7.
Verbo. Complemento atribuição (objeto indireto) GRAM p.108 § 185.
Lesbia mi praesente uiro mala plurima dicit.
8.
Verbos depoentes GRAM p.66-7
Sana esset; nunc quod gannit et obloquitur.
irata est; hoc est, uritur et loquitur.
9.
Verbos. Emprego do particípio. GRAM p. 100-1001
irata est; hoc est, uritur et loquitur.
10.
Verbos. Memini | Odi. GRAM p. 72 § 119.
Non solum meminit, sed quae multo acrior est res,
11.
Vocativo GRAM p. 191, s.u. vocativo.
Mule, nihil sentis. Si nostri oblita taceret,
92
Tempos verbais empregados neste texto:
Presente do indicativo
Lesbia mi praesente uiro mala plurima dicit;
Haec illi fatuo maxima laetitia est.
Mule, nihil sentis. Si nostri oblita taceret,
Sana esset; nunc quod gannit et obloquitur,
Non solum meminit, sed quae multo acrior est res,
irata est; hoc est, uritur et loquitur.
Pretérito perfeito do indicativo (obs. meminit)
Non solum meminit, sed quae multo acrior est res.
irata est; hoc est, uritur et loquitur.
Pretérito imperfeito do subjuntivo
Sana esset; nunc quod gannit et obloquitur,
93
Texto latino:
22. >> Lupus et agnus (Phaedri Fabulae 1, 1)
Ad riuum eumdem lupus et agnus uenerant, siti compulsi. Superior stabat lupus, longeque
inferior agnus. Tunc fauce improba latro incitatus, iurgii causam intulit.
— Cur turbulentam, inquit, fecisti mihi aquam bibenti?
Laniger contra timens:
— Qui possum, quaeso, facere quod quereris, lupe? A te decurrit ad meos haustus liquor.
Repulsus ille ueritatis uiribus:
— Ante hos sex menses, ait, maledixisti mihi.
Respondit agnus:
— Equidem natus non eram.
— Pater, Hercle, tuus, inquit, maledixit mihi.
Atque ita correptum lacerat iniusta nece.
Haec propter illos scripta est homines fabula, qui fictis causis innocentes opprimunt.
Haec fabula scripta est propter illos homines, qui opprimunt innocentes causis fictis.
94
Tradução:
O lobo e o cordeiro
O lobo e o cordeiro vêm juntos, com sede, ao mesmo riacho. O lobo parou acima e, mais
abaixo, ao longe, o cordeiro. Então, o ladrão rápido, de boca perversa, suscitou a causa da briga.
― Por que fizeste turva para mim, diz, a água que estou bebendo?
O lanígero temeroso retruca:
― Ora! Como posso fazer o que lamentas, lobo? De ti desceu o líquido até meus goles.
Ele, repelido pela força da verdade:
― Seis meses atrás, afirma, me maldisseste.
O cordeiro responde:
― Na verdade eu nem tinha nascido.
― Por Hércules, diz, teu pai me maldisse.
E assim o cordeiro é agarrado e a raposa o dilacera dando-lhe morte injusta.
Esta fábula foi escrita por causa daqueles homens que oprimem os inocentes com causas
fictícias.
95
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de lugar (ad+ acus.). GRAM p. 110 § 190.
Ad riuum eumdem lupus et agnus uenerant, siti compulsi.
2.
Pronome. Demonstrativos idem, eadem, idem GRAM p. 36 § 65.
Ad riuum eumdem lupus et agnus uenerant, siti compulsi.
Repulsus ille ueritatis uiribus.
Ante hos sex menses, ait, maledixisti mihi.
Haec propter illos scripta est homines fabula, qui fictis causis innocentes opprimunt.
3.
Pronomes. Demonstrativos: emprego genérico. GRAM p. 36-37.
Ad riuum eumdem lupus et agnus uenerant, siti compulsi.
Repulsus ille ueritatis uiribus.
Ante hos sex menses, ait, maledixisti mihi.
Haec propter illos scripta est homines fabula, qui fictis causis innocentes opprimunt.
4.
Adjunto adverbial de instrumento. GRAM p.115.II.
Tunc fauce improba latro incitatus, iurgii causam intulit.
5.
Pronomes. Relativos. GRAM p. 38-39.
Qui possum, quaeso, facere quod quereris, lupe?
Haec propter illos scripta est homines fabula, qui fictis causis innocentes opprimunt.
6.
Adjunto adverbial de procedência GRAM p.114 § 194.
A te decurrit ad meos haustus liquor.
7.
Vocativo GRAM p. 191, s.u. vocativo.
Qui possum, quaeso, facere quod quereris, lupe?
8.
Interjeições. GRAM p. 88.
Pater, Hercle, tuus, inquit, maledixit mihi.
9.
Adjunto adverbial de meio, causa (prep. per | ob | propter). GRAM p.114 § 192.obs.
Haec propter illos scripta est homines fabula, qui fictis causis innocentes opprimunt.
10.
Preposições. GRAM p. 84-85.
Ad riuum eumdem lupus et agnus uenerant, siti compulsi.
A te decurrit ad meos haustus liquor.
Ante hos sex menses, ait, maledixisti mihi.
Haec propter illos scripta est homines fabula, qui fictis causis innocentes opprimunt.
96
Tempos verbais empregados neste texto:
Presente do indicativo
Ad riuum eumdem lupus et agnus uenerant, siti compulsi.
Cur turbulentam, inquit, fecisti mihi aquam bibenti?
Qui possum, quaeso, facere quod quereris, lupe?
Ante hos sex menses, ait, maledixisti mihi.
Pater, Hercle, tuus, inquit, maledixit mihi.
Atque ita correptum lacerat iniusta nece.
Haec propter illos scripta est homines fabula, qui fictis causis innocentes opprimunt.
Pretérito imperfeito do indicativo
Superior stabat lupus, longeque inferior agnus.
Equidem natus non eram.
Haec propter illos scripta est homines fabula, qui fictis causis innocentes opprimunt.
Pretérito perfeito do indicativo
Tunc fauce improba latro incitatus, iurgii causam intulit.
Cur turbulentam, inquit, fecisti mihi aquam bibenti?
A te decurrit ad meos haustus liquor.
Ante hos sex menses, ait, maledixisti mihi.
Respondit agnus.
Pater, Hercle, tuus, inquit, maledixit mihi.
97
Texto latino:
23. >> Bonus frater (Apuleii, Methamorphoses, X.XXIII)
Vir quidam, dum in terram longinquam proficisci parat, uxori suae, quae grauida erat,
mandauit ut, si puellam peperisset, statim infantem necandam curaret. At illa, cum absente marito
puella nata esset, pietate matribus insita commota infantem uicinis tradidit educandam, maritoque
regresso natam necatamque esse nuntiauit.
Multis autem post annis, cum adultae iam nubilique filiae non posset ignaro marito dotem
generi conuenientem dare, filio suo rem patefecit. Hic, singulari pietate iuuenis, non modo ea quae
ex matre audiuerat reticuit sed etiam sorori officium religiose praestitit; nam breui post tempore
cum uxorem duxisset, illam quoque domum suam recepit, simulans orbam esse uicinam puellam
seque erga nihil nisi humanitatem communem praebere, ac mox familiari cuidam sibi carissimo
despondit, liberalissime ex proppiis suis bonis dotatam.
98
Tradução:
O bom irmão (primeira parte)
Enquanto se prepara para partir para uma terra distante, à sua esposa, que estava grávida,
certo homem mandou que, se ela parisse uma menina, imediatamente cuidasse de matar a criança.
Mas a mulher, tendo nascido uma menina durante a ausência do marido, movida pela piedade natural
das mães, entregou a criança aos vizinhos para que fosse criada. E no regresso do marido, disse-lhe
que a filha havia nascido e que fora assassinada.
Mas, depois de muitos anos, como à filha já adulta e na idade de casar não pudesse dar um
dote compatível com sua origem sem que o marido soubesse, confessou tudo ao filho. Esse moço,
graças a uma piedade singular do jovem, não apenas guardou segredo acerca do que escutara da mãe,
mas também religiosamente prestou ajuda à irmã. E como depois de um breve tempo casou-se,
recebeu também a irmã em sua casa dizendo que a menina vizinha era órfã e que ele, quanto a isso,
nada oferecia senão a habitual humanidade. E logo a deu em casamento a um prezadíssimo amigo
seu, tendo-a dotado muito generosamente com seus próprios recursos.
99
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Adjunto adverbial de causa. GRAM p.114 § 192. (graças a…)
At illa, cum absente marito puella nata esset, pietate matribus insita commota [...].
2.
Adjunto adverbial de lugar (in + acus.). GRAM p. 110 § 189.
Vir quidam, dum in terram longinquam proficisci parat [...].
3.
Adjunto adverbial de lugar. De onde (ex+ abl.). GRAM p. 110 § 189.III.
[...] non modo ea quae ex matre audiuerat reticuit sed [...].
[...] liberalissime ex proppiis suis bonis dotatam.
4.
Adjunto adverbial de tempo (in + abl.). GRAM p.113.I.2.
[...] statim infantem necandam curaret [...].
Multis autem post annis [...].
[...]. breui post tempore [...].
5.
Dativo. Complemento nominal. GRAM p. 122 § 211.
[...] pietate matribus insita commota infantem uicinis [...].
6.
Oração subordinada adverbial causal. GRAM p. 144 § 257-259.
[...] cum adultae iam nubilique filiae non posset ignaro marito [...].
7.
Oração subordinada adverbial final. GRAM p. 136.
[...] quae grauida erat, mandauit ut, si puellam peperisset [...].
8.
Oração subordinada condicional. GRAM p. 142-143.
[...] quae grauida erat, mandauit ut, si puellam peperisset [...].
9.
Orações infinitivas. GRAM p. 132-3 § 231- 4..
[...] ignaro marito dotem generi conuenientem dare, filio suo rem patefecit.
[...] seque erga nihil nisi humanitatem communem praebere [...].
10.
Pronomes. Indefinidos. GRAM p. 42-45.
Vir quidam, dum in terram longinquam proficisci parat[...].
[...] simulans orbam esse uicinam puellam seque erga nihil nisi humanitatem [...].
11.
Pronomes. Pessoais se sibi sui GRAM p. 32 § 58-59
Hic, singulari pietate iuuenis, non modo ea quae ex matre audiuerat [...]
[...] ac mox familiari cuidam sibi carissimo despondit[...].
[...] puellam seque erga [...].
12.
Pronomes. Relativos. GRAM p. 38-39.
[...] uxori suae, quae grauida erat, mandauit ut [...].
Hic, singulari pietate iuuenis, non modo ea quae ex matre audiuerat [...].
13.
Verbo. Gerundivo em -ndus. GRAM p. 100 § 169.
[...] si puellam peperisset, statim infantem necandam curaret.
[...] commota infantem uicinis tradidit educandam, maritoque regresso [...].
100
14.
Verbos. Depoentes GRAM p.66-7 | GRAM p. 178 índice remissivo.
Vir quidam, dum in terram longinquam proficisci parat, uxori suae [...].
At illa, cum absente marito puella nata esset [...].
101
Tempos verbais empregados neste texto:
Infinitivo presente
[...] marito dotem generi conuenientem dare, filio suo rem patefecit.
[...] puellam seque erga nihil nisi humanitatem communem praebere [...].
Presente do indicativo
Vir quidam, dum in terram longinquam proficisci parat [...].
Pretérito imperfeito do indicativo
[...] quae grauida erat [...].
Pretérito imperfeito do subjuntivo
[...] maritoque regresso natam necatamque esse nuntiauit.
[...] cum adultae iam nubilique filiae non posset ignaro marito [...].
Pretérito mais-que-perfeito do indicativo
Hic, singulari pietate iuuenis, non modo ea quae ex matre audiuerat reticuit sed [...].
Pretérito mais-que-perfeito do subjuntivo
[...] si puellam peperisset [...].
[...] nam breui post tempore cum uxorem duxisset [...].
Pretérito perfeito do indicativo
[...] dum in terram longinquam proficisci parat [...].
[...] uxori suae, quae grauida erat, mandauit ut [...].
At illa, cum absente marito puella nata esset [...].
[...] pietate matribus insita commota infantem uicinis tradidit educandam[...].
[...] maritoque regresso natam necatamque esse nuntiauit.
[...] filio suo rem patefecit.
[...] non modo ea quae ex matre audiuerat reticuit sed etiam [...].
[...] sorori officium religiose praestitit [...].
[...] illam quoque domum suam recepit [...].
[...] ac mox familiari cuidam sibi carissimo despondit [...].
102
Texto latino:
24. >> Odi et amo (Catulli Carmina, LXXXV)
Odi et amo. Quare id faciam, fortasse requiris.
Nescio, sed fieri sentio et excrucior.
103
Tradução:
Odeio e amo
Eu odeio e amo. Possivelmente me perguntes por que o faço.
Ignoro, mas assim sinto – e sofro.
104
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Advérbios (GRAM p. 76-83, particularmente p.77 IV))
Quare id faciam, fortasse requiris.
2.
Oração subordinada interrogativa (GRAM p. 130-1)
Odi et amo. Quare id faciam, fortasse requiris.
3.
Orações sub. subs. interrogativas GRAM p. 130-131 (vd. Interrogações simples e duplas
GRAM § 128; p. 77 I)
Quare id faciam, fortasse requiris.
4.
Verbo (defectivos GRAM § 116-120, particularmente 119)
Odi et amo. Quare id faciam, fortasse requiris.
5.
Verbo (voz passiva GRAM p. 55 | 57 | 59 | 61 | 63)
Nescio, sed fieri sentio et excrucior.
105
Texto latino:
25. >> Fata hominum (Lapis Romana)
Hic longa uita requiescit Candidus acta
defunctumque suo terra sinu retinet.
Huic uiuo non parua fuit res parta labore
iam paruas sedes ossa tenent hominis.
106
Tradução:
O destino dos homens
Cândido descansa aqui, tendo terminado a vida longa,
e a terra retém o defunto em seu seio.
Por esse, em vida, o trabalho produzido não foi pequeno
no entanto, os ossos do homem são mantidos em pequenos abrigos.
107
Indicações gramaticais preliminares:
1.
Ablativo absoluto. GRAM p. 145.
Hic longa uita requiescit Candidus acta
2.
Adjunto adverbial de lugar. Onde (ø + abl.). GRAM p. 110 § 189.I | p. 111.I
[...] defunctumque suo terra sinu retinet. [...].
3.
Dativo. Complemento de posse. GRAM p. 108 § 186.
Huic uiuo non parua fuit res parta labore
4.
Genitivo plural 3a declinação: -um 3a declinação imparissílabos (GRAM p. 18 § 24) + alguns
substantivos-exceção (GRAM p. 16 § 23.2) | p. 19.I.
Fata hominum
108
Tempos verbais empregados neste texto:
Presente do indicativo
Hic longa uita requiescit Candidus acta
defunctumque suo terra sinu retinet.
Huic uiuo non parua fuit res parta labore
iam paruas sedes ossa tenent hominis.
Particípio passado
Hic longa uita requiescit Candidus acta [...].
Huic uiuo non parua fuit res parta labore [...].
109

Documentos relacionados

Imprimir artigo - Revista Entrepalavras

Imprimir artigo - Revista Entrepalavras O latim clássico nada mais é que o latim arcaico aprimorado e deste se distinguia em alguns sons e formas, como atesta Varrão em seu De Língua Latina (VII, 27): In multis uerbis, in quo antiqui dic...

Leia mais