Wanowano No. 27

Transcrição

Wanowano No. 27
Wanowano
Falando de
Meio Ambiente
Eles (os napë) destroem os rios, os
igarapés, lagos e florestas com queimadas,
lixos e etc. Os madeireiros destroem a
natureza derrubando as árvores.
No mundo dos napë acontece muita
poluição no meio ambiente. O ar na cidade
é tão poluído que os napë adoecem com
gripe, falta de ar e etc. Os carros poluem o
meio ambiente com fumaça e com o
barulho.
Os garimpeiros estragam nossa terra
aplicando mercúrio. Os napë estão
desmatando muito a floresta e jogando
lixo na água. Por isso a água deles não é
boa.
Os napë que moram na cidade não vivem
felizes como quem mora na floresta, pois o
ar deles é muito poluído. Os napë na
cidade moram muito próximos uns dos
outros e não têm árvores. Por isso é muito
quente.
Os napë destroem a natureza, jogam o
lixo perto das casas, poluindo o meio
ambiente. Na cidade há muitas fábricas e
a fumaça delas polui o ar. Quem mora na
floresta respira ar fresco.
Manaus, março de 2010.
i
ele va
,
o
r
i
pe
garim rerão.
r
a
r
t
or
en
deixe os peixes m
o
ã
N o rio e
sujar son
r
Eme
N°27
A Seca do Rio Demini
A Seca do Rio
Demini
Falando de Meio
ambiente
O meio ambiente é muito importante para o povo Yanomami. Foi no
meio ambiente que Omawë criou os Yanomami, as aldeias e tudo que
existe. Omawë era a sabedoria no mundo da floresta por isso criou os
animais, as plantas que dão frutos, as árvores e os peixes e criou o
Yanomami e logo encontrou Raharariwë e Omawë casou com a filha
dele e foi assim que nasceram muitos yanomami.
Daniel B.Açu, Eurico, Marielza,
Carlos e o Pata Pata Maurício.
PROGRAMA DE EDUCAÇÃO BILINGÜE DA SECOYA
Professores
Professores
Professores
Professores
Yanomami Raitateri;
Yanomami Konapimateri;
Yanomami Parahiteri;
napë e coord. De educ.
yarimou toomi.Awei ipa nohi wama ki rë
kui pë ta puhi ta ki.
Inaha të xiro kutaoma.
Porque dizer Não
a bebida alcoólica
m
ar u ao rio.
c
s
e
a-o
cê p
o vo , devolv
d
n
Qua e fêmea
peix
Júlio
Tancredo, Ezequiel, Jonas, Júlio,
Maciel.
Colaboradores:
Professores Yanomami Ironasiteri;
Professores Yanomami Iximaweteri
Professores Yanomami Pukimapweter
ANO VIII
Diagramação:
Gabriela ni kõputator tëki
wanowano pesi taprarema
Fotos:Arquivo fotografico Secoya
Awei hei wano wano a rë kui kahë ipa
nohi pë rii ihami há oniprarema.Hëyëha
ipa uha Demini pruka Yuri pë nonai
ihirama uxi yopi roa yaro kutaeni hei
monou pë rë kuprai hami pruka Yuri pë
warimou kuraya inaha taeni yanomami
yama ki puhi pata owahawë.
Hei hoko mahi no poupi há porukutawë
monou upe kua hei poxotaiwë uha pë kãi
warimou, hei hawari uha kãi hei sapai no
poupi há kãi hei kawëhei uha xo, makui ai
upe kãi xoaprawë kutarinaha Yuri pë
nomaprou hei të upe hami.
Hei të uxi yopi hami, hei Yuri pë
nomaprou: mayahari pë, maroha pë xo
poxotoiwë pë xo, maxipi pë xô,mosihi pë
xô, hutukarami nasi pë xo,yahetipa pë xo,
ixawaritomi pë xo, itahi pë kãi xo.
Hei peripo, hei ai aperipo hei ai peripo hei
ai peripo, hei ai peripo hami të ihirama
koro posi rë praa xoakenowei të rii xoaa
kupe. Parawau u pata makui u pata resi
totihiwë. Mahuhuwë maa pë wai kei tahio.
Urihi a pata rë kui, të xiri kiwë totihiwë të
wakë pata mori piyëo ayao kupiyei, hii
hipë makui pë hena xirikiprawë. Parawau
kãi pata yppi totihiwë kutaeni yama ki
Tradução
Sim, esse jornal escrevi, para todos os
meus amigos. Aqui no me rio Demini está
morrendo muitos peixes por causa do
verão muito forte em todos os lagos que
temos está estragando muitos peixes por
causa disso estamos muito preocupados.
No lago do patawazal temos três lagos,
nas postoria também está estragando. No
lago do Castanha também no lago do Pato
também , no lago da terra mole também.
Temos mais outros lagos que também está
estragando.
Vários tipos de peixes estão morrendo: os
jandécos, os jejus da cara curtas, e os
caras, as traíras, os bodós, os reco-recos,
os poraquês, jejus com a lista comprida, as
tamuatás.
O verão iniciou no mês de outubro, veio
novembro, dezembro, janeiro,fevereiro e
até agora o mês de março, o verão
continua sendo forte. As chuvas caem
bem pouquinho, a mata também está tão
seca que quase está pegando fogo.
Até mesmo o rio está bastante seca, as
árvores também estão tão seca até as
folhas delas estão seca de muito quente
que está.
O rio também está muito quente por causa
do verão, nós não tomamos bem o banho.
Sim amigos pensem nisso.
quente por isso que os peixes foram para
outro canto onde estava mais fundo o rios.
Porque dizer NÃO
a bebida alcoólica???!
Professor Tancredo Yanomami
Hei peripo a hami ihirama a yai pata yopi
kuprarioma parawau kãi pata
weherayoma mau u kãi yopi yaro kuwë
yaro pë kuwë yaro yuripë rurayoma u si
ahiopë há u kãi taroopë ha, mono u hami
Yu r i p ë k ã i
p r u k a
nomarayoma
x e x e e p ë
heprarioma.
H i k a r i Te k a
hami nii yama
pë rë keaiwei
p r u k a p ë
nomarayama
kuwë yaro
yamaki ohii
kuwë yaro kete pë rë kui karexi waixirimi
yama pë kãi wai.
Kai wakëni urihi a kãi ixirayoma mau uni
kãi yama wakë maamama iihi makui
yamaki puhi owahaoma xapono há kai
wakë warokei tão yamaki puhi kuma
mititiha yamaki mipronomi kai wakë ha,
yamaki pruka puhi owahaoma, xapono
yama nohi horipoma.
Kamiyë yama kini hikari Teka pë
taprarema yama tëka pë há iximararini
ihirama të ha yamaki rëoma kai yama
wakë mapramapë. Inaha yama wakë pë ha
mapramarini yamaki kõrayoma yahi
hami. Mau yama u pë yehirema wararawë
të pë ha.Yama upe itataã waikiakëma. Ai
wakë piëo koo tëhë, yama wakë misiriãha
rupramai ha kõõni
Tradução
No período de janeiro o clima de verão foi
muito quente e o rio também secou
bastante e a água também estava muito
No lago também morreram muitos os
peixes e alguns sobreviveram.
O plantio da roça morreu todos e
começamos a passar fome,
mais nós começamos apanhar
as frutas inajá e bacaba para
nos alimentarmos.
Também pegou o fogo na
floresta, mas, conseguimos
apagar o fogo com água,
mesmo assim ficamos
preocupados com o fogo, pois
ele pode chegar no xapono nós
também não conseguimos
dormir a noite porque nós
estávamos preocupados com o fogo e com
medo de incendiar nosso xapono.
E fizemos muitas roças e quando fizemos
a queimada da roça em fevereiro e
ficamos até o fogo apagar assim que
apagamos todo o fogo nós voltamos para
o xapono e carregamos a água com o
carote. Deixamos preparada caso
aconteça outros incêndios.
Maciel Yanomami
Awei, hei (bebida alcoólica) a rë kui të yai wariti,
kuwë yaro, hëyëha yama ki yai peximaimi makui
inaha kumi të ha poimani tëpë koaihe makui të
totihiimi, waritiwë të yai kuprou yaro.kuwë
Marcelo
Awei, bebida alcoólica të rë kui të yai waritiwë yaro,
kuwë yaro kamiyë ya peximaimi të yai waritiwë yaro.
Awei, inaha të kãi kua hëyëha yamaki koai tëhë,
yamaki xëyou, kuwë yaro ayai waritiwë.
Ronaldo
Awei, bebida alcoólica a rë kui a yai waritiwë He
parohowë kuwë yaro, ya pë totihiapraimi, amoki a yai
haikiaprai yaro, kuwë yaro, ya nohi waripou tarei.
Kuwë yaro ya koaimi kiri kiri pëni, ya koaimi, ya koai
tëhë, weti naha ya kuaapë, ya nomarayou a yai wayu
mahi wa porepi yai no preaai ya suwë hewu tëhë ya
koai tanomi yaro kuwë yaro, ya xiro hakimou ya
poremoimi, ya koai tëhë, ya ha nomarini weti naha ya
kuaopë, inaha ya puhi rii kui.
Elizabete
Awei, bebida alcoólica të rë kui ya te totihiapraimi a
waritiwë yaro, kuwë yaro ya të nahi waripou waiha
xawara pë waiteri kooyoruu tëhë yamaki perayou
yamaki ihirupi kãi nomarayou.
Cecília
Awei, bebida alcoólica a rë kui të yai waritiwë të pë
wërëi të he tëhë pë yuai. Pë ha yuponi të pë ha koaheni
pë xomi xëyouhe.
Cristina
Awei, hei bebida të rë kui të waritiwë të pë no
xawarapi yaro kuwë yaro yamaki pruka u ki koami
waisipi kamiyë ya u ki koai, ai të pë yai motahaowei të
pë pruka u ki koaihe. ihi makui u
ki koai xiwariprou, tëhë wa yai
waritiwë të xiro kuprario. Wa
nomarayou të xiro kuprario, kuwë
yaro warawa yai waritiwë
kutarenaha hokëproni, ihi tëhë wa
nomaa xoarayou.
Cleonice
Awei, hei të rë kui bebida alcoólica a rë kui yai
waritiwë, pruka xawara yai tawë pë kua.
Esmeralda

Documentos relacionados

Wanowano No. 34 - Secoya - serviço e cooperação com o povo

Wanowano No. 34 - Secoya - serviço e cooperação com o povo ɨhɨ tëhë hikari pata pata hikari tëka pë tapou he nosi yomosipë keaɨ. Huyahu tëpënɨ tëpë tietimou. Pei tëpë riyã haro pa pronɨ ɨnaha há taenɨ tëpë tie timou. Kamiyë yama kini maɨ inaha taeni yama k...

Leia mais

Os povos Indígenas no Brasil continuam lutando! HUTUKARA E

Os povos Indígenas no Brasil continuam lutando! HUTUKARA E Kamã, deputado, senador pë xô, urihi a riyã rë, të ai we hei, të õni yãprai hẽ. Ihi të õni tapou he kuta eni, yanomami tëpë urihi pi ha yamã kirë hikarimõu wẽi rë yamã kimi hetu wë wai kiwë, ei nah...

Leia mais

Wanowano No. 28 - Secoya - serviço e cooperação com o povo

Wanowano No. 28 - Secoya - serviço e cooperação com o povo Hiramorewë pë nirëkui ihi yama të wãha kãi tama ei nii pë rë kui pë rë tapou totihitao wehei ihi yama të pë wãha kãi tama professores pëni te pë wairëmahei. Awei, Secoya teri pë ahuma Socorro a awa...

Leia mais

Wanowano No. 21

Wanowano No. 21 waritiwë mahi yaro ihi makui yama a yai toai hei të hë. Mau a wari tiama mão pë warapa koximi ihi mau waritiama kuwë yara yoni pë kai waria mai te pë wano horë prou kewë yaro wara pa koxi ni ihi pë...

Leia mais

Boa vista, 21 de Outubro de 2006. Depois de nos reunirmos durante

Boa vista, 21 de Outubro de 2006. Depois de nos reunirmos durante a ahate ha garimpeiros pë kiãimi ihã pë ha ithoni prahai hami pë hupru xoa huru inaha pë kuai. Inaha kua yaro mau hero u ãha kuo wei u xami mahi inaha kua yaro kayanau ha yamaki pirio koro wei yama...

Leia mais