Wanowano No. 27
Transcrição
Wanowano Falando de Meio Ambiente Eles (os napë) destroem os rios, os igarapés, lagos e florestas com queimadas, lixos e etc. Os madeireiros destroem a natureza derrubando as árvores. No mundo dos napë acontece muita poluição no meio ambiente. O ar na cidade é tão poluído que os napë adoecem com gripe, falta de ar e etc. Os carros poluem o meio ambiente com fumaça e com o barulho. Os garimpeiros estragam nossa terra aplicando mercúrio. Os napë estão desmatando muito a floresta e jogando lixo na água. Por isso a água deles não é boa. Os napë que moram na cidade não vivem felizes como quem mora na floresta, pois o ar deles é muito poluído. Os napë na cidade moram muito próximos uns dos outros e não têm árvores. Por isso é muito quente. Os napë destroem a natureza, jogam o lixo perto das casas, poluindo o meio ambiente. Na cidade há muitas fábricas e a fumaça delas polui o ar. Quem mora na floresta respira ar fresco. Manaus, março de 2010. i ele va , o r i pe garim rerão. r a r t or en deixe os peixes m o ã N o rio e sujar son r Eme N°27 A Seca do Rio Demini A Seca do Rio Demini Falando de Meio ambiente O meio ambiente é muito importante para o povo Yanomami. Foi no meio ambiente que Omawë criou os Yanomami, as aldeias e tudo que existe. Omawë era a sabedoria no mundo da floresta por isso criou os animais, as plantas que dão frutos, as árvores e os peixes e criou o Yanomami e logo encontrou Raharariwë e Omawë casou com a filha dele e foi assim que nasceram muitos yanomami. Daniel B.Açu, Eurico, Marielza, Carlos e o Pata Pata Maurício. PROGRAMA DE EDUCAÇÃO BILINGÜE DA SECOYA Professores Professores Professores Professores Yanomami Raitateri; Yanomami Konapimateri; Yanomami Parahiteri; napë e coord. De educ. yarimou toomi.Awei ipa nohi wama ki rë kui pë ta puhi ta ki. Inaha të xiro kutaoma. Porque dizer Não a bebida alcoólica m ar u ao rio. c s e a-o cê p o vo , devolv d n Qua e fêmea peix Júlio Tancredo, Ezequiel, Jonas, Júlio, Maciel. Colaboradores: Professores Yanomami Ironasiteri; Professores Yanomami Iximaweteri Professores Yanomami Pukimapweter ANO VIII Diagramação: Gabriela ni kõputator tëki wanowano pesi taprarema Fotos:Arquivo fotografico Secoya Awei hei wano wano a rë kui kahë ipa nohi pë rii ihami há oniprarema.Hëyëha ipa uha Demini pruka Yuri pë nonai ihirama uxi yopi roa yaro kutaeni hei monou pë rë kuprai hami pruka Yuri pë warimou kuraya inaha taeni yanomami yama ki puhi pata owahawë. Hei hoko mahi no poupi há porukutawë monou upe kua hei poxotaiwë uha pë kãi warimou, hei hawari uha kãi hei sapai no poupi há kãi hei kawëhei uha xo, makui ai upe kãi xoaprawë kutarinaha Yuri pë nomaprou hei të upe hami. Hei të uxi yopi hami, hei Yuri pë nomaprou: mayahari pë, maroha pë xo poxotoiwë pë xo, maxipi pë xô,mosihi pë xô, hutukarami nasi pë xo,yahetipa pë xo, ixawaritomi pë xo, itahi pë kãi xo. Hei peripo, hei ai aperipo hei ai peripo hei ai peripo, hei ai peripo hami të ihirama koro posi rë praa xoakenowei të rii xoaa kupe. Parawau u pata makui u pata resi totihiwë. Mahuhuwë maa pë wai kei tahio. Urihi a pata rë kui, të xiri kiwë totihiwë të wakë pata mori piyëo ayao kupiyei, hii hipë makui pë hena xirikiprawë. Parawau kãi pata yppi totihiwë kutaeni yama ki Tradução Sim, esse jornal escrevi, para todos os meus amigos. Aqui no me rio Demini está morrendo muitos peixes por causa do verão muito forte em todos os lagos que temos está estragando muitos peixes por causa disso estamos muito preocupados. No lago do patawazal temos três lagos, nas postoria também está estragando. No lago do Castanha também no lago do Pato também , no lago da terra mole também. Temos mais outros lagos que também está estragando. Vários tipos de peixes estão morrendo: os jandécos, os jejus da cara curtas, e os caras, as traíras, os bodós, os reco-recos, os poraquês, jejus com a lista comprida, as tamuatás. O verão iniciou no mês de outubro, veio novembro, dezembro, janeiro,fevereiro e até agora o mês de março, o verão continua sendo forte. As chuvas caem bem pouquinho, a mata também está tão seca que quase está pegando fogo. Até mesmo o rio está bastante seca, as árvores também estão tão seca até as folhas delas estão seca de muito quente que está. O rio também está muito quente por causa do verão, nós não tomamos bem o banho. Sim amigos pensem nisso. quente por isso que os peixes foram para outro canto onde estava mais fundo o rios. Porque dizer NÃO a bebida alcoólica???! Professor Tancredo Yanomami Hei peripo a hami ihirama a yai pata yopi kuprarioma parawau kãi pata weherayoma mau u kãi yopi yaro kuwë yaro pë kuwë yaro yuripë rurayoma u si ahiopë há u kãi taroopë ha, mono u hami Yu r i p ë k ã i p r u k a nomarayoma x e x e e p ë heprarioma. H i k a r i Te k a hami nii yama pë rë keaiwei p r u k a p ë nomarayama kuwë yaro yamaki ohii kuwë yaro kete pë rë kui karexi waixirimi yama pë kãi wai. Kai wakëni urihi a kãi ixirayoma mau uni kãi yama wakë maamama iihi makui yamaki puhi owahaoma xapono há kai wakë warokei tão yamaki puhi kuma mititiha yamaki mipronomi kai wakë ha, yamaki pruka puhi owahaoma, xapono yama nohi horipoma. Kamiyë yama kini hikari Teka pë taprarema yama tëka pë há iximararini ihirama të ha yamaki rëoma kai yama wakë mapramapë. Inaha yama wakë pë ha mapramarini yamaki kõrayoma yahi hami. Mau yama u pë yehirema wararawë të pë ha.Yama upe itataã waikiakëma. Ai wakë piëo koo tëhë, yama wakë misiriãha rupramai ha kõõni Tradução No período de janeiro o clima de verão foi muito quente e o rio também secou bastante e a água também estava muito No lago também morreram muitos os peixes e alguns sobreviveram. O plantio da roça morreu todos e começamos a passar fome, mais nós começamos apanhar as frutas inajá e bacaba para nos alimentarmos. Também pegou o fogo na floresta, mas, conseguimos apagar o fogo com água, mesmo assim ficamos preocupados com o fogo, pois ele pode chegar no xapono nós também não conseguimos dormir a noite porque nós estávamos preocupados com o fogo e com medo de incendiar nosso xapono. E fizemos muitas roças e quando fizemos a queimada da roça em fevereiro e ficamos até o fogo apagar assim que apagamos todo o fogo nós voltamos para o xapono e carregamos a água com o carote. Deixamos preparada caso aconteça outros incêndios. Maciel Yanomami Awei, hei (bebida alcoólica) a rë kui të yai wariti, kuwë yaro, hëyëha yama ki yai peximaimi makui inaha kumi të ha poimani tëpë koaihe makui të totihiimi, waritiwë të yai kuprou yaro.kuwë Marcelo Awei, bebida alcoólica të rë kui të yai waritiwë yaro, kuwë yaro kamiyë ya peximaimi të yai waritiwë yaro. Awei, inaha të kãi kua hëyëha yamaki koai tëhë, yamaki xëyou, kuwë yaro ayai waritiwë. Ronaldo Awei, bebida alcoólica a rë kui a yai waritiwë He parohowë kuwë yaro, ya pë totihiapraimi, amoki a yai haikiaprai yaro, kuwë yaro, ya nohi waripou tarei. Kuwë yaro ya koaimi kiri kiri pëni, ya koaimi, ya koai tëhë, weti naha ya kuaapë, ya nomarayou a yai wayu mahi wa porepi yai no preaai ya suwë hewu tëhë ya koai tanomi yaro kuwë yaro, ya xiro hakimou ya poremoimi, ya koai tëhë, ya ha nomarini weti naha ya kuaopë, inaha ya puhi rii kui. Elizabete Awei, bebida alcoólica të rë kui ya te totihiapraimi a waritiwë yaro, kuwë yaro ya të nahi waripou waiha xawara pë waiteri kooyoruu tëhë yamaki perayou yamaki ihirupi kãi nomarayou. Cecília Awei, bebida alcoólica a rë kui të yai waritiwë të pë wërëi të he tëhë pë yuai. Pë ha yuponi të pë ha koaheni pë xomi xëyouhe. Cristina Awei, hei bebida të rë kui të waritiwë të pë no xawarapi yaro kuwë yaro yamaki pruka u ki koami waisipi kamiyë ya u ki koai, ai të pë yai motahaowei të pë pruka u ki koaihe. ihi makui u ki koai xiwariprou, tëhë wa yai waritiwë të xiro kuprario. Wa nomarayou të xiro kuprario, kuwë yaro warawa yai waritiwë kutarenaha hokëproni, ihi tëhë wa nomaa xoarayou. Cleonice Awei, hei të rë kui bebida alcoólica a rë kui yai waritiwë, pruka xawara yai tawë pë kua. Esmeralda
Documentos relacionados
Wanowano No. 34 - Secoya - serviço e cooperação com o povo
ɨhɨ tëhë hikari pata pata hikari tëka pë tapou he nosi yomosipë keaɨ. Huyahu tëpënɨ tëpë tietimou. Pei tëpë riyã haro pa pronɨ ɨnaha há taenɨ tëpë tie timou. Kamiyë yama kini maɨ inaha taeni yama k...
Leia maisOs povos Indígenas no Brasil continuam lutando! HUTUKARA E
Kamã, deputado, senador pë xô, urihi a riyã rë, të ai we hei, të õni yãprai hẽ. Ihi të õni tapou he kuta eni, yanomami tëpë urihi pi ha yamã kirë hikarimõu wẽi rë yamã kimi hetu wë wai kiwë, ei nah...
Leia maisWanowano No. 28 - Secoya - serviço e cooperação com o povo
Hiramorewë pë nirëkui ihi yama të wãha kãi tama ei nii pë rë kui pë rë tapou totihitao wehei ihi yama të pë wãha kãi tama professores pëni te pë wairëmahei. Awei, Secoya teri pë ahuma Socorro a awa...
Leia maisWanowano No. 21
waritiwë mahi yaro ihi makui yama a yai toai hei të hë. Mau a wari tiama mão pë warapa koximi ihi mau waritiama kuwë yara yoni pë kai waria mai te pë wano horë prou kewë yaro wara pa koxi ni ihi pë...
Leia maisBoa vista, 21 de Outubro de 2006. Depois de nos reunirmos durante
a ahate ha garimpeiros pë kiãimi ihã pë ha ithoni prahai hami pë hupru xoa huru inaha pë kuai. Inaha kua yaro mau hero u ãha kuo wei u xami mahi inaha kua yaro kayanau ha yamaki pirio koro wei yama...
Leia mais