aula 17

Transcrição

aula 17
Fontes do Direito na
Antiguidade e no Direito Romano
1
Algumas fontes antigas;
• Livros dos Mortos – Egípcios (42
mandamentos);
• Código de Hamurabi (1700 a.C.);
• Torá e o Talmude (Judeus); Decálogo;
• Código de Manu (sânscrito, II a.C. a II d.C.,)
escrito em forma poética;
2
Fontes no Direito Romano:
3
Fontes na Realeza:
• Costumes, chamados de mores maiorum, ius
non scriptum, consuetudo e as leis reais – lex
regiae;
4
Fontes na República:
• Leis votadas em assembleias populares:
– Lex Canuleia, 445 a.C.;
– Leges Liciniae Sextiae, 367 a.C.;
– Lex Poetelia Sextiae, 326 a.C.;
– Lex Poetelia Papiria, 326 a.D.;
– Lex Sempronia Judiciaria, 123 a.C.;
– Lex Hortensia, 286 a.C.;
– Lex Furia testamentaria, 200 a.C.;
5
Fontes na República:
• Leis votadas em assembleias populares:
– Lex Atinia, 149 a.C.;
– Lex Pinaria;
– Lex Aquilia, 250 a.C.;
– Lex Appuleia, 240 a 130 a.C.;
– Lex Cincia, 204 a.C.;
– Lex Aebutia, 149 a 126 a.C.;
– Lex Atilia, 186 a.C.;
– Lex Ovinia, 312 a.C.;
6
Fontes na República:
• Leis votadas em assembleias populares:
– Lex Calpurnia, 149 a.C.;
– Lex Plaetoria, Séc. II a.C.;
– Lex Pautia Papiria, 90 a.C.;
– Lex Julia Judiciaria, 17 a.C.;
– Lex Furia Caninia, Séc. II a.C.;
– Lex Calpurnia repetundarum, 149 a.C.;
– Lex Papia Poppaea, 9 a.C.;
– Lex Genuncia, 342 a.C.;
– Lex Ogulnia, 300 a.C.;
7
Fontes na República:
• Leis votadas em assembleias populares:
– Lex de maritandis ordinibus, 18 a.C.;
– Lex Julia repentundarum, 59 a.C.;
– Lex Julia de adulteriis, 17 a.C.;
– Lex Rubria de Galia Cisalpina, 49 a.C.;
– Lex Silia;
– Lex Gabinia;
– Lex Publilia;
– Lex Scribonia, 50 a.C.;
8
Fontes na República:
• Leis votadas em assembleias populares:
– Lex Junia Norbana, 44 a 27 a.C.;
– Lex Vallia;
– Lex Falcidia, 40 a.C.;
– Lex Atinia, Séc. II a.C.;
– Lex Licinia de sodaliciis, 55 a.C.;
– Lex Cicereia, 200 a 100 a.C.;
– Lex Voconia, Séc. II a.C.;
– Lex Cornelia de Falsis, 88 ou 81 a.C.;
9
Fontes na República:
• Leis votadas em assembleias populares:
– Lex Cornelia de captivis;
– Lex Cornelia de edictis perpetuis, 67 a.C.;
– Lex Cornelia de injuriis, 82 a 79 a.C.;
– Lex Aelia Sentia, 4º ano d.C.;
– Lex Petronia, 19 d.C.;
10
Fontes na República:
• Senatusconsultos: (há controvérsias);
– S/C Trebeliano, 56 d.C.;
– S/C Juvenciano – de 129 d.C.;
– S/C Veleiano, 46 d.C.;
– S/C Macedoniano;
– S/C Pegasiano;
– S/C Tertuliano;
– S/C Orficiano, 178 d.C.;
– S/C Neroniano;
11
Fontes na República:
• Jurisprudência;
12
Fontes na República:
• A Lei das XII Tábuas, 450 a.C.;
– Influências gregas;
– Influência egípcias;
– Influências etruscas;
13
Fontes no Principado:
Fontes: os costumes, as leis, os editos dos
magistrados, os senatusconsultos, as responsa
prudentium e as constituições imperiais.
• Escolas dos Proculeanos (Macus Antistius
Labeo) e dos Sabinianos (Massurius Sabinus);
14
Proculeanos:
•
•
•
•
•
•
•
Antistius Labeo (Labeão);
Nerva;
Próculo;
Pégaso;
Juvêncio Celso;
Nerácio Prisco;
Celso;
15
Sabinianos:
•
•
•
•
•
•
•
Ateio Capito (Capitão);
Massúrio Sabino;
Caio Cássio Longino;
Célio Sabino;
Javoleno Prisco;
Albúrnio valente;
Sálvio Juliano;
16
Século I
• M. Anitistius Labeo (Labeão);
– De jure pontificio libri XV pluresve. Pithanon a
Paulo e pitomatorum libri VIII;
– Posteriores (Aul. Gel. 13,10);
• Ateius Capito (Capitão);
– Coniectaneotum libri IX;
– De Pontificio jure libri VII e outros;
• Vitelius;
17
Século I
• Massurius Sabinus;
– Juris Civilis libri III. Ad edictum preatoris urani libri;
– Res memorabes (Aul. Gel. 1. 144);
• C. Cassius Longinus;
– Iuris Civilis libri X e outros;
• Proculus;
– Epistularum libri XI e outros;
• Cocceius Nerva pater;
– Fragmentos nas Pandectas L. 5;
18
Século I
• Cocceius Nerva filius;
– De usucapionibus libri;
• Plautius;
– Adedictum libri;
• Urseius Ferox;
• Javolenus Priscus;
– Ex Cassio libri XV;
– Epistularum libri XVI;
– Labeonis posteriorum a Javoleno libri X;
19
Século I
• Neratius Priscus;
– Regularum libri XV;
– Membranarum libri VII;
– Responsorum libri III;
• Sextus Pedius;
– Ad edictum libri XXV e outros;
20
Século II
• Juventius Celsus;
– Digestorum libri XXXIX;
• Salvius Julianus;
– Digestorum libri XC;
– Ad Minicium libri VI;
– Ad Urseium Ferocem libri IV;
– De ambiguitatibus lib. sing.
• Tarentenus Paternus;
– Dois fragmentos no Digesto;
– Militarium libri Quatuor;
21
Século II
• Sextus Pomponius;
– Ad edictum libri CL e outros;
– Ad sabinum libri XXXVI;
– Variarum lectionum libri XLI e outros;
– Epistularum libri XX:
– Ad Plautium libri XX;
– Enchiridii libri duo;
• Aburnius Valens;
– Fideicommissorum libri VII;
22
Século II
• Terentius Clemens;
– Ad legem Juliam et Papiam libri XX;
• Africanus;
– Quaestionum libri IX;
• Venuleius;
– De stipulationibus libri XIX;
– Actionum libri X;
– Disputationum libri VII e outros;
– De interdictis libri VI;
23
Século II
• Gaius;
– Institutionum commentarri IV;
– Ad edictum provinciale libri XXXI;
– Ad edictum urbicum libri X e outros;
– Rerum cottidianarum libri VII;
– Ad’Legem XII Tabularum libri VI;
• Volusius Maecianus;
– Fideicommissorum libri XVI;
– De iudiciis publicis libri XIV;
24
Século II
• Ulpius Marcellus;
– Digestorum libri XXXI
– Ad legem’Juliam et Papiam libri VI;
• Florentinus;
– Institutionum libri XII;
• Q. Cervidius Scaevola;
–
–
–
–
–
Digestorum libri XL;
Quaestionum libri XX;
Responsorum libri VI;
Regularum livri VI
Quaestionum publicae tractarum liber singularis;
25
Século III
• Aemilius Papinianus;
– Quaestionum libri XXXVII;
– Responsorum libri XIX (anotadas por Paulo a
primeira e por Paulo e Ulpiano a segunda);
– De adulteriis libri II;
– Definitionum libri II;
• Callistratus;
– De jure fisci et populi;
• Arrius Menander;
– De re militari libri IV;
26
Século III
• Claudius Triphoninus;
– Disputationum libri XXI;
• Iulius Paulus;
–
–
–
–
–
–
–
–
Ad edictum praetoris libri LXXXIII;
Quaestionum libri XXIII;
Responsorum libri XXIII;
Ad Plautium libri VIII;
Ad Sabinum libri XVI;
Ad legem Iuliam et Papiam libri X;
Epitomarum Alfeni libri VII;
Regularum libri VII (os mais importantes);
27
Século III
• Dominus Ulpianus;
– Ad edictum libri LXXX;
– Ad Sabinum libri LI;
– Ad Legem Iuliam et Papiam libri XX;
• Aelius Marcianus;
– Institutionum libri XVI;
• Aemilius Macer;
– Publicorum iudiciorum libri II
– De re militari libri II;
28
Século III
• Herennius Modestinus;
– Responsorum libri XIX;
– Regulorum libri X;
– Pandectorum libri XII;
– Differentiarum libri IX;
29
Fontes relevantes:
• Edictum Perpetuum de Salvio Juliano, 130 d.C.
por ordem do Imperador Adriano;
• Das edicutum perpetuum de Otto Lenel
(1883);
30
Fontes no Dominato:
• Constituições Imperiais;
– Obras doutrinárias Iura e as constituições de Leges;
• Leges: Código Gregoriano de 291 d.C. (atribuído
Hermôgenes) – 15 livros e o Código
Hermogeniano de 295 d.C. (atribuído a
Hermógenes ou Hermogeniano) (cunho
particular);
• Código Teodosiano – publicado no Oriente em
438 d.C (Teodósio II), (cunho oficial); (incluiu a Lei
das Citações);
31
Lei das Citações:
Modestino
Papiniano
Paulo
Gaio
Ulpiano
32
Lei das Citações:
No Baixo Império se utilizavam os
trabalhos dos jurisconsultos clássicos, isso
ensejava muitas controvérsias.
Os imperadores Teodósio II e Valentiniano
III (o primeiro do Oriente e o segundo do
Ocidente), promulgaram em 426, a Lei das
Citações.
33
Lei das Citações:
• Jurisconsultos: Gaio, Paulo, Ulpiano, Papiniano e
Modestino, aceitou ainda Cévola, Sabino, Juliano,
Marcelo e outros citados pelos cinco primeiros
juristas;
• Se unânimes, força vinculativa;
• Se houvesse empate prevalecia a metade na qual
estava Papiniano;
• Se não houvesse manifestação de Papiniano ou
não houvesse opinião de nenhum dos citados, o
julgador teria liberdade sobre o assunto;
34
Compilações particulares:
1. Livro siro-romano (leges saeculares);
2. Fragmenta Vaticana (contêm iura, trechos de
Paulo, Ulpiano e Papiniano);
3. Consultatio Veteris Cuiusdam iurisconsulti;
4. Collatio legum Mosaicarum et Romanarum
(Lex Dei);
5. Fragmentos do Sinais;
6. Catálogo bizantino de ações;
35
Compilações oficiais:
1. Lex Romana Visigothorum; (Breviário de
Alaricianum ou Aniani elaborado pelo Rei
Alarico II, dos Visigodos;
2. Lex Romana Burgundionum; Dos burgúndios,
(conteúdo foi extraído do Breviarium de
Alarico);
3. Edictum Theororici; (por ordem do imperador
Teodorico), 500 d.C.;
36
Compilações e Novas Leis:
1. Novus Codex Justinianus (528 d.C.);
2. Quinquaginta decisiones (Iura);
3. Digesto ou Pandectas (Ulpiano um terço da
Obra), conhecido como Codex Florentinus ou
Littera Pisana;
4. Institutas;
5. Codex Justinianus repetitae praelectionis;
6. Novelas (coleções particulares);
37
Corpus Iuris Civilis:
• Reunida no séc. XVI, por Denis Godefroy, 1ª
ed. 1583, 2ª 1604;
• Melhor Edição Mommsen e Krueger, em três
volumes, 1954;
• Palingenesia Iuris Civilis, 1889, Otto Lenel;
• Justiniano reinou de 527 a 565 d.C.;
38