fernando pessoak sinatuak: portugesezko poemak

FERNANDO PESSOAK SINATUAK: PORTUGESEZKO POEMAK
Fernando Pessoak bere izenez sinatu zituen idazlan batzuk, heteronimoen mozorrorik gabe.
Jakina denez, idazlearen izaera konplexuaren ispilu da nortasun-anabasa hori, izengoiti
bakoitzak bere ezaugarriak baititu. Pessoaren izenpeak (ortonimoak), ordea, askotarikotasun
ugari hori jasotzen du, eta bateratzen hein batean, poemok ez baitzaizkio ildo jakin bati
jarraikitzen.
Gaur, bi liburutako emaitzak ekarriko dizkizuegu: Mensagem [Mezua] eta Cancioneiro
[Kantutegia]. Horietatik, Mezua baizik ez zuen argitaratu bere bizialdian, eta Kantutegia
gerora egindako bilduma bat da, nahiz Pessoak izenburu horren pean zenbait poema
argitaratzeko asmoa agertu zuen bizi zela.
Mezua liburu mistiko bat da, garaiko portuges abertzaleentzako bazka. Hala, Nazio
Propagandaren Idazkaritzak antolatutako Antero de Quental Saria irabazi zuen obrak.
Olerkietan, portuges aurkikundeak goretsi zituen Pessoak, iragan inperial haren minez,
Bosgarren Inperioaren laudorioan, zeren, haren ahotsean, Portuges Inperioa oraindik
etortzeko baitzen (eta baita), grekoaren, erromatarraren, kristauaren eta europarraren
ostean. On Sebastian erregea hartzen du bide horretan aitalehen, eta, horretarako,
sebastianismoaren mistika arrapizten du. On Sebastian Alkazer-Kibir-eko gudaldian galdu
zen, Marokon, XVI. mendearen erdialdean. «Galdu» zela diogu, ez baitzen haren gorpua
egundo berreskuratu, eta basamortuko hareapean gordeta geratu zen betiko. Ismailien
seigarren profetaren etorreraren profezia ekartzen digu oroitera esoterismo horrek.
Kantutegian, aldiz, denetariko gaiak aletzen ditu poetak, askotan ikuspegi existentzialista
batetik: izatea, loaldia, isiltasuna, maitasuna, askatasuna, biziaren zentzua… Metrika
tradizionaleko neurtitzak izan ohi dira (redondilha, quadra eta quintilha), izenburuak salatzen
duenez kantagai gisa moldatuak. Guk, ordea, errimaren eskema baizik ez dugu ekarri
euskarara. Bereziki ohargarria da poetak maitasunaz duen ikusmoldea: maitasun estatikoa
aldarrikatzen du, ia voyeurrarena, «bihotz inorena ez dena»rena. Horrekin batera, biziari
buruzko bere ikusmolde indartsua ageri du poemetan, Joseba Sarrionandiak Marinelaren
hitzaurrean, Álvaro de Camposen hitzak bereturik, trebeki azaldu zuenez: «Berak [Pessoak]
esaten zuenez, bizitza bi izaten ditugu: bata, egiazko bizitza, haurtzaroan amets egin eta
harrezkero ere irudimenaren behe-laino mehe artean segitzen duguna, eta bestea, bizitza
faltsua, besteekin eta jarduera praktikoan konplitu eta hil kaxan amaitzen dena».
MEZUA [MENSAGEM]
ULISES1
Mitoa da ezereza eta badena.
Zerua zabaltzen duen eguzkia,
Mito mutu eta argiduna:
Jainkoaren gorpuzkina,
Biluzik eta biziduna.
Hura, hemen ekarpena egina,
Izan zen ez existitzearren.
Ez zuen behar existentziaren mozkina.
Etorri zen ez etortzearren
Eta gu sortu gintuen, gizakiak.
Horrela elezaharra irristatzen da
errealitatean sarturik
Eta hura ernaltzean jazotzen da.
Azpian, bizia dago erdibiturik
Bestela bezala hilda.
1
Mensagem, «Brãsao» zatia, «Os Castelos» atala.
ULISSES
O mito é o nada que é tudo.
O mesmo sol que abre os céus
É um mito brilhante e mudo-O corpo morto de Deus,
Vivo e desnudo.
Este, que aqui aportou,
Foi por não ser existindo.
Sem existir nos bastou.
Por não ter vindo foi vindo
E nos criou.
Assim a lenda se escorre
A entrar na realidade,
E a fecundála decorre.
Em baixo, a vida, metade
De nada, morre.
ON SEBASTIAN, PORTUGALGO ERREGE2
Zoro, bai, zoro, handitasuna nahi izateagatik
Zoriak eman gabea.
Ez zen nigan kabitu ziurtasun ezarik;
Horregatik nago harean
Nire izatea zena geratu zen, ez orain dena.
Nire zoroaz beste batzuk jabetu daitezela
Eta harekin batera zegoenaz.
Ez, ostera, gizakia den zorotasun ustelaz.
Piztia osasuntsua baino hainbatenaz
Gehiago ugaltzen da hilotz heriotza-etena?
2
Mensagem, «Brãsao» zatia, «As Quinas» atala.
DON SEBASTIÃO, REI DE PORTUGAL
Louco, sim, louco, porque quis grandeza
Qual a Sorte a não dá.
Não coube em mim minha certeza;
Por isso onde o areal está
Ficou meu ser que houve, não o que há.
Minha loucura, outros que me a tomem
Com o que nela ia.
Sem a loucura que é o homem
Mais que a besta sadia,
Cadáver adiado que procria?
ZERUERTZA3
Gure aurreko itsasoak, zure beldurrak,
bazituen korala eta zuhaiztiak eta hondarra.
Deseginik gaua eta itzalak, era berean,
Sekretuak eta iragandako denboraleak,
Urruna loratzen zen, eta Hegoalde sideralak
Itxura ikusgarria zuen iniziazioaren ontzien gainean.
Urruneko kostaldeko lerro gotorra,
Ontzia hurbildu ahala altxatzen zen malkorra
Urrunak deus ez zuen zuhaitzetan;
Hurbilago, lurra zabaltzen zen oro soinu eta kolore:
Eta, ontzitik jaistean, baziren hegazti eta lore,
Urrunetik lerro abstraktua baizik ez zen lekuetan
Ametsa da forma ikusezinak ikustea
Distantzia zehaztugabetik, eta borondatea
Eta, gisa berean, esperantza lagun,
Bilatzea zeruertzaren lerro hozkirria
Zuhaitza, hondartza, lorea, hegaztia eta iturria,
Egiaren musuaren irabaztun.
3
Mensagem, «Mar Portuguez» zatia.
HORIZONTE
O mar anterior a nós, teus medos
Tinham coral e praias e arvoredos.
Desvendadas a noite e a cerração,
As tormentas passadas e o mistério,
Abria em flor o Longe, e o Sul sidério
'Splendia sobre as naus da iniciação.
Linha severa da longínqua costa-Quando a nau se aproxima ergue-se a encosta
Em árvores onde o Longe nada tinha;
Mais perto, abre-se a terra em sons e cores:
E, no desembarcar, há aves, flores,
Onde era só, de longe a abstracta linha
O sonho é ver as formas invisíveis
Da distância imprecisa, e, com sensíveis
Movimentos da esp'rança e da vontade,
Buscar na linha fria do horizonte
A árvore, a praia, a flor, a ave, a fonte -Os beijos merecidos da Verdade.
VASCO DA GAMAREN JASOKUNDEA4
Tenpestako jainko-jainkosek eta lurreko jiganteek
Beren aiherkundezko gerratea eteten dute derrepente
Eta txunditzen dira. Zeruetara igotzeko haranean
Isiltasuna hedatuz doa, eta, nola behe-lainoak oihalei eragitean,
Lehenengo mugi eta gero harriduraz alda.
Beldurrek saiheska ipintzen dute, iraun bitartean, sorbaldarik sorbalda,
Eta urrunean lorratzak orro egiten du hodei eta ostarteetan.
Behean, lurra den lekuan, artzaina izozten da, eta txilibitua
Erortzen zaio, eta, xarmaturik, ikusten du mila trumoiren argitan
Nola zabaltzen dion zeruak Argonautaren arimari amildegi hondogabetua.
4
Mensagem, «Mar Portuguez» zatia.
ASCENSÃO DE VASCO DA GAMA
Os Deuses da tormenta e os gigantes da terra
Suspendem de repente o ódio da sua guerra
E pasmam. Pelo vale onde se ascende aos céus
Surge um silêncio, e vai, da névoa ondeando os véus,
Primeiro um movimento e depois um assombro.
Ladeiamo, ao durar, os medos, ombro a ombro,
E ao longe o rastro ruge em nuvens e clarões.
Em baixo, onde a terra é, o pastor gela, e a flauta
Cailhe, e em êxtase vê, à luz de mil trovôes,
O céu abrir o abismo à alma do Argonauta.
AZKEN ITSASONTZIA5
On Sebastian erregea eramanik
Eta, izen baten pare, estandartean gora altxaturik
Inperioa,
Azken itsasontzia eguzki zorigaiztokora abiatu zen
Bakarrik, eta antsika eta goganbeharrezko negarrez gailen.
Misterioa.
Ez zen gehiago itzuli. Zer uharte ezezagun
jo zuen? Itzuliko ote da zoria lagun?
Zer gertatu zitzaizun?
Jainkoak gorpua eta etorkizuneko forma gordetzen ditu,
Baina haren argiak proiektatzen du, amets estu
eta ilun.
A, herriak zenbat eta arima urriagoa,
Nire arima atlantikoa hainbat hanpatuagoa,
Asaldatutakoa,
Eta nire baitan, denbora-espaziorik gabeko itsaso batean,
Zure murko zurbila ikusten dut lanbro artean
Etxerakoan.
Ez dakit zer tenoretan, baina iritsiko da tenorea.
Jainkoa, berandu izanda ere, haren arimari deitu, ordea.
Misterioa.
Eguzkitan ateratzen zara nire baitatik, behe-lainoaren errematea:
Behialako hura bera, eta lehengo estandartea,
Inperioa.
5
Mensagem, «Mar Portuguez» zatia.
A ÚLTIMA NAU
Levando a bordo El-Rei D. Sebastião,
E erguendo, como um nome, alto o pendão
Do Império,
Foi-se a última nau, ao sol aziago
Erma, e entre choros de ânsia e de presago
Mistério.
Não voltou mais. A que ilha indescoberta
Aportou? Voltará da sorte incerta
Que teve?
Deus guarda o corpo e a forma do futuro,
Mas Sua luz projecta-o, sonho escuro
E breve.
Ah, quanto mais ao povo a alma falta,
Mais a minha alma atlântica se exalta
E entorna,
E em mim, num mar que não tem tempo ou 'spaço,
Vejo entre a cerração teu vulto baço
Que torna.
Não sei a hora, mas sei que há a hora,
Demorea Deus, chame-lhe a alma embora
Mistério.
Surges ao sol em mim, e a névoa finda:
A mesma, e trazes o pendão ainda
Do Império.
UHARTE ZORIONEKOAK6
Zer ahots dakar uhinen soinuak
Ez dena itsasoaren soinu?
Guri mintzo zaigun norbaiten ahotsa,
Entzunez gero isiltzen den hotsa,
Hura entzutea baita debeku.
Eta bakarrik, erdi lo,
Entzunez gero entzuten ari garela jakin barik
Hark esaten dio «esperantza»
Lo dagoen haurraren antza
Lotan irribarre egiten duenari.
Uharte zorionekoak
Lekurik gabeko lurrak dira.
Errege han bizi da esperoan.
Halere, esnatzerakoan
Isiltzen da ahotsa, itsaso soilari begira.
6
Mensagem, «O Encoverto» zatia, «Os Símbolos» atala.
AS ILHAS AFORTUNADAS
Que voz vem no som das ondas
Que não é a voz do mar?
É a voz de alguém que nos fala,
Mas que, se escutarmos, cala,
Por ter havido escutar.
E só se, meio dormindo,
Sem saber de ouvir ouvimos
Que ela nos diz a esperança
A que, como uma criança
Dormente, a dormir sorrimos.
São ilhas afortunadas
São terras sem ter lugar,
Onde o Rei mora esperando.
Mas, se vamos despertando
Cala a voz. e há só o mar.
KANTUTEGIA [CANCIONEIRO]
DOBLEA7
Bihotza hartu nuen orduan
Eta ipini nuen neure eskuan
Hareari edo hosto bati bezala
Begiratu nion nik hala.
Hilik dagoenak legez
Begiratu nion liluraz eta beldurrez;
Arima hunkiturik
Ametsez eta bizi apurrez bakarrik.
7
1913
DOBRE
Peguei no meu coração
E pu-lo na minha mão
Olhei-o como quem olha
Grãos de areia ou uma folha.
Olhei-o pávido e absorto
Como quem sabe estar morto;
Com a alma só comovida
Do sonho e pouco da vida.
UTZIDAZU AMESTEN
Egizu lo, ni beilan nagoela...
Utzidazu amesten, mesedez...
Nigan ez da ezein alaitasunik.
Ametsetarako nahi zaitut bakarrik,
zu maitatzeko, ez.
Zure haragi barea
Hotza da nire amodioan.
Akitua da nire irritsa.
Zure izatearen ametsa
Ez dut eduki nahi ere besoetan.
Egizu lo, lo, lo
Egonean egon zure irribarreetan...
Amesten zaitudanean hain nago gogo-bahiturik,
Ezen ez baita ametsa sorginkeria baizik
Eta sentitu gabe nabil ametsetan.
DEIXA-ME SONHAR
Dorme enquanto eu velo...
Deixa-me sonhar...
Nada em mim é risonho.
Quero-te para sonho,
Não para te amar.
A tua carne calma
É fria em meu querer
Os meus desejos são cansaços.
Nem quero ter nos braços
Meu sonho do teu ser.
Dorme, dorme. dorme,
Vaga em teu sorrir...
Sonho-te tão atento
Que o sonho é encantamento
E eu sonho sem sentir.
AMETSETAN NAGO
Ametsetan nago. Ez dakit orain naizena.
Neure burua sentituz nago lo. Bareturik
Nire pentsamenak ahazten du pentsamena,
Nire arimak ez dauka arimarik.
Existitzen banaiz, akatsa da, badakit. Banaiz oroitzen,
Akatsa da itxura batean. Iruditzen zait ez dakidala nik.
Ez dut ezer maitatzen, ez edukitzen, ez gogoratzen.
Ez daukat ez izaterik ez legerik.
Ilusioen arteko kontzientziaren zulo,
Mamuen muga eta barrena.
Besteren bihotzez axola gabe dago lo,
Bihotz inorena ez dena.
SONHO
Sonho. Não sei quem sou neste momento.
Durmo sentindo-me. Na hora calma
Meu pensamento esquece o pensamento,
Minha alma não tem alma.
Se existo é um erro eu o saber. Se acordo
Parece que erro. Sinto que não sei.
Nada quero nem tenho nem recordo.
Nao tenho ser nem lei.
Lapso da consciencia entre ilusões,
Fantasmas me limitam e me contem.
Dorme insciente de alheios corações,
Coração de ninguém.
EZ: EZ EZAZU ESAN EZER8
Ez: ez ezazu esan ezer!
Aurrez badakit-eta,
Nahiz zure ahotik ez ager,
Eta entzuna dut jada.
Eta entzuna dut, barren,
Zuk esanda baino era hobean.
Zu zarena ez da biltzen
Esanezko eta egunezko lorean.
Zu baino are hobea da.
Ez esan ezer: izan zaitez
Gorputz biluziaren xarma,
Ikusezin-ikusgai molde batez.
8
1931-02-05/6
NÃO: NÃO DIGAS NADA!
Não: não digas nada!
Supor o que dirá
A tua boca velada
É ouvi-lo já
É ouvi-lo melhor
Do que o dirias.
O que és não vem à flor
Das frases e dos dias.
És melhor do que tu.
Não digas nada: sê!
Graça do corpo nu
Que invisível se vê.
AUTOPSIKOGRAFIA9
Olerkaria itxurazale hutsa duzu.
Hain dago itxurakeriari emana
Non min-itxurak egiten baititu
Zinez mina duen arren, jauna.
Eta hark idatziaren irakurleek
Irakurritako minean dituzte sentitzen,
Besteak izaniko duda-mudak ez,
Berek ez dituztenak baizen.
Eta horrela, gurpilen ildotik,
Biraka dabil, arrazoi-jostagarri,
Sokadun tren bat bakarrik,
Bihotz deritzoten hori.
9
1931-04-01. Presença, 36. zk. (1932ko azaroa).
AUTOPSICOGRAFIA
O poeta é um fingidor.
Finge tão completamente
Que chega a fingir que é dor
A dor que deveras sente.
E os que lêem o que escreve,
Na dor lida sentem bem,
Não as duas que ele teve,
Mas só a que eles não têm.
E assim nas calhas de roda
Gira, a entreter a razão,
Esse comboio de corda
Que se chama coração.
HAINBESTEKOA DUT SENTIMENDUA10
Hainbestekoa dut sentimendua
Ezen pentsatzen baitut sarritan
Sentimentala naizela,
Baina ohartzen naiz, aztertzean,
Hori guztia dela pentsamendua,
Zinez sentitu gabea dela.
Bizidun guztiok baditugu
Bizi dugun bizia
Eta beste bizi pentsamenezkoa,
Eta, hala, bizi bakarra dugu
Bizi erditik hautsia,
Okerrekoa eta zinezkoa.
Zinezkoa zein ote den
Eta zein okerrekoa guri
Ezin inork azalduko;
Eta bizi dugu, nabarmen,
Ustez eta jendearen bizi hori
Bakarrik dela pentsamenezko.
10
1933-09-18.
TENHO TANTO SENTIMENTO
Tenho tanto sentimento
Que é freqüente persuadir-me
De que sou sentimental,
Mas reconheço, ao medir-me,
Que tudo isso é pensamento,
Que não senti afinal.
Temos, todos que vivemos,
Uma vida que é vivida
E outra vida que é pensada,
E a única vida que temos
É essa que é dividida
Entre a verdadeira e a errada.
Qual porém é a verdadeira
E qual errada, ninguém
Nos saberá explicar;
E vivemos de maneira
Que a vida que a gente tem
É a que tem que pensar.
ASKATASUNA11
Bai atsegina
Betebehar ez egina.
Liburu bat zain izan, baina
Ez irakurtzea hura, alajaina!
Irakurtzea alferrik da,
Ikastea hutsala.
Eguzkia urrezko da literaturarik gabe.
Ibaia ondo nahiz txarto badoa,
Nahiz ez duen inoren edizioa.
Eta haizetxo gozo hori, hain goizekoa,
Astia duenez, ez da presaka ibiltzekoa...
Liburuak dira tintaz margotutako paperak.
Ikasterakoan gauza berberak
Dira ezereza eta ororen gabezia.
Hainbat hobea da lanbroaren profezia.
On Sebastianen zain egonez,
Berdin hura etorri ala ez!
Handi dira poesia, dantzak eta ontasuna...
Haatik, haurrak dira munduko onena,
Eta loreak, musika, ilargia eta eguzkia, bekatari
Soilik, sortu beharrean, denean idortzen ari.
Eta horiek baino hobea
Jesukristo gurea,
Nahiz finantzez deus ez jakin
Eta itxuraz ez izan liburugin...
11
1935-03-16. Seara Nova, 526. zk. (1937-09-11).
LIBERDADE
Ai que prazer
Não cumprir um dever.
Ter um livro para ler
E não o fazer!
Ler é maçada,
Estudar é nada.
O sol doira sem literatura.
O rio corre bem ou mal,
Sem edição original.
E a brisa, essa, de tão naturalmente matinal
Como tem tempo, não tem pressa...
Livros são papéis pintados com tinta.
Estudar é uma coisa em que está indistinta
A distinção entre nada e coisa nenhuma.
Quanto melhor é quando há bruma.
Esperar por D. Sebastião,
Quer venha ou não!
Grande é a poesia, a bondade e as danças...
Mas o melhor do mundo são as crianças,
Flores, música, o luar, e o sol que peca
Só quando, em vez de criar, seca.
E mais do que isto
É Jesus Cristo,
Que não sabia nada de finanças,
Nem consta que tivesse biblioteca...