kambale

ORIGINAL ARTICLE
Indian Streams Research Journal
Lkkjka'k %lnjhy “kks/kfuca/kkr cghukckbZph vksG[k
o R;kaP;k dforsr ;s.kkÚ;k izsj.kLFkGkapk l[kksy
vH;kl dj.;kpk iz;Ru la”kks/kdkus dsyk vkgscfgukckbZaP;k dforsr ;s.kkjs fulxZ] —‘kh o
yksdlaL—rh”kh R;kaP;k dforsps ukrs o R;ksP;krhy
vlysY;k izfrHksph nsf[y ppkZ lnjhy “kks/kfuca/kr
dj.;kpk iz;Ru dsysyk vkgs-
dkacGs ds-,eLokeh foosdkuan egkfo|ky;]
eaBk] ft-tkyuk
cfg.kkckbZaP;k dforsrhy
izsj.kk LFkGkapk
ekxksok
www.isrj.org
ISSN:-2230-7850
cfg.kkckbZaP;k dforsrhy izsj.kk LFkGkapk ekxksok
IkzLRkkOkUkk %fulxZ %&
fulxZ vkf.k ekrh ;kaP;k”kh xzkeh.k thoukps] xzkeh.k lkfgR;kps vrqV ukrs vkgs- vkiY;k lkfgR;kyk
xzkeh.krsP;k Li”kkZauh psgjk&eksgjk izkIr Ogkok vls okV.kkÚ;k gjsd ys[kdkus R;k R;k ifjljkrhy fulxkZpk vkiY;k
lkfgR;kr lqjs[k okij dsysyk vkgs- j-ok-fn?ks ;kaP;k dknacÚ;k rj ;kps mRre mnkgj.k Eg.kwu lkaxrk ;sbZy- Eg.kts
fulxZ gk xzkeh.k thoukpk dsanzfcanw vkgs- rks tlk thoukpk dsanzfcanw vkgs rlkp rks thoukpk vkfo’dkj dj.kkÚ;k
lkfgR;kpkgh dsanzfcanw vkgs vkf.k rks rlk vlyk ikfgtsfulxZdU;k cfg.kkckbZapk tUep ewyr% xzkeh.k Hkkxkr d`’kd dqVqackr >kysyk vlY;keqGs [ksMÓkrhy
d’Ve; vk;q’; R;kaP;k okVÓkyk vkya- ifj.kkeh R;kaP;k dforsrwu [kkUns”kkrhy fulxZ gk vkiksvkip ;sÅ ykxrksEg.kwup R;kaP;k ekgsjP;k okVsoj ykx.kkjh ^ykSdh* unh R;kr cl.kkÚ;k Eg”kh] okVsojps ikueGs] ckHkGhps cu gs
ekgsjP;k fulxkZpa oSHko R;kaP;k dforsr ikgko;kl feGrs- ekgsjph okV] fgjhrkpa nsua ?ksua] okVsP;k okVljk] vkyk
ikÅl] /kfj=hys naMor bR;knh cfg.kkckbZaP;k fulxZdfork okpuh; vkgsr- cfg.kkckbZaP;k fulxZfo’k;d dforke/;s
ikÅl] okjk] /kjrh] vkdk”k] >kMs] >qMis] l`’Vh b- ?kVdkaps o.kZu ;srs- /kjrhoj cfg.kkckbZaps thokikM izse vkgseukrhy jksia] >kMkaph ikua] Qwya] jksia ok<fo.kkjk lw;Z gk cfg.kkckbZaP;k dkO;kps izsj.kkLFkG gks;- Eg.kwup ihdkP;k
gaxkeke/;s MksGÓkr Hkj.kkjs “ksrkps o.kZu] fulxkZpa o.kZu R;kaP;k ^/kfj=hys naMor* ;k dforse/;s ;srs^;srk ihdkys cgkj]
“ksrk “ksrkr fgoZ;
dla fidya js lksua]
fgO;kZe/kwu fio;!*
ojhy dforsP;k vksGh okpY;kuarj ,d laqnj fulxZ fp= MksG;kleksj mHks jkgrs- tUe ns.kkÚ;k
vkbZ,o<hp ikyuiks’k.k dj.kkjh /kjrhekrk gh egku vkgs- frph ek;sph ik[kj loZ nqfu;soj vkgs Eg.kwu nqfu;k iksV
Hkjrs gh Hkkoukp ;k dforse/;s O;Dr gksrs- rj ^ikÅl* ;k dforsr “ksrdÚ;kpk tho dk izk.k vl.kkÚ;k ikolkps
fp=.k cfg.kkckbZ djrkr- gk ikÅl vkY;kuarj “ksrdÚ;kaph mYgkflr gks.kkjh eua ¼fulxkZr½ thoukr pSrU;kpa
vkysya m/kku ;kpa lqjs[k n”kZu ^ikÅl^ ;k dforsrwu R;k ?kMforkr^^ vkyk igÓyk ikÅlA f”kaiMyh HkwbZ lkjh
/kj=hpk ije;A ek>a eu xsya Hkjh! **
fulxkZpa ns[k.ka :Ik Eg.kts ikÅl- v”kk ;k ikolkP;k ljh /kjrhoj mrjY;koj /kjrhpk lqxa/k loZ=
njoGrks vkf.k gk e`nxa/k vklear Hk:u Vkdrks gÓkpa izR;;dkjh fp= ojhy dforse/;s cfg.kkckbZaus fyy;k
js[kkVys vkgs- vkf.k Eg.kwu tsOgk 1952 e/;s ^cfg.kkckbZaph xk.kh* leksj vkyh- rsOgk vkMjkukr eksgjkapk gaMk
lkiMkok rlk ejkBh okpd gj[kwu xsyk- cfg.kkckbZph dfork lk/kh&lksih gksrh] ijarq ckGcks/k uOgrh- vo?ks xzkeh.k
thou R;kaP;k loZ vaxksikaxklg ;sFks “kCn:Ik >kysys gksrs- fulxZ vkf.k xzkeh.k okrkoj.kkps [kjs n”kZu ejkBh
okpdkyk cfg.kkckbZaP;k dforsr >kysizfrHkk%&
dykoar vkf.k R;kph fufeZrh ;kpa ,d vfHkUu ukra vlra- dFkk] dknacjh] dfork] ukVÓ] ok³~e; izdkj
dks.krkgh vlk R;kP;k fufeZrhekxs ,d egRRokph izsj.kk vlrs- ;k U;k;kus cfg.kkckbZaP;k dkO;kekxhy izzsj.kkapk
fopkj djrkuk R;kaP;k izfrHksP;k ewy L=ksRkkpk fopkj djkok ykxrks- ^mRdV Hkkoukapk mRLQwrZ vkfo’dkj* Eg.kts
dfork v”kh tj dforsph O;k[;k vki.k y{kkr ?ksryh rj cfg.kkckbZaP;k dforspa ukrs lar rqdksckjk;kaP;k ^vkarjhps
nkos LoHkkos ckgsjh* ;k mDrh”kh tqGya tkra brdh cfg.kkckbZaph dfork lgtLQwrZ vkgs- cfg.kkckbZapa dkO; gs [kja rj
lalkjkph xkFkk vkgs- “ksrdÚ;kaP;k thoukph rh iksFkh vkgs- R;kauk v{kj vksG[k ulY;keqGs R;kaph dfork brj
dohaP;k izHkkokrwu eqDr vkgs- dqBY;kgh xzaFkkpa okpu] fparu cfg.kkckbZauh dsysys ulys rjh fulxZ vkf.k thoukpk
xzaFk R;kaph lq{ei.ks vH;klyk] fparu dsys- vkf.k Eg.kwu ts iksVkr vkgs rs “kCn:ikus cfg.kkckbZaP;k vksBkoj vkysya
vkgs- R;k vf”kf{kr vlY;k rjh R;kappa rRoKku f”kf{krkykgh yktosy vlsp vkgs- R;kpa dkj.k Eg.kts th mitr
izfrHkk dykoarkP;k fBdk.kh ltZuklkBh vko”;d vlrs rh mRrqax izfrHkk cfg.kkckbZaP;k Bk;h fuf”prp gksrh gs
y{kkr ?ksrys ikfgts- Eg.kwu “kCn ckiqMs cfg.kkckbZaP;k leksj vkiksvkip lsodkizek.ks ;sÅu mHks jkgr- R;kaP;kp Hkk’ksr
lkaxko;kps >kY;kl
^vjs ?kjksVk ?kjksVk
rqÖ;krwu iMs fiBh
rla rla ek>a xkua
Indian Streams Research Journal | Volume 4 | Issue 8 | Sept 2014
2
cfg.kkckbZaP;k dforsrhy izsj.kk LFkGkapk ekxksok
iksVkrwu ;sra vksBh*
tla tkR;krwu nGrkauk ihB ckgsj iMra- rla lgti.ks vkiY;k eq[kkrwu xk.ka ;sra- tkR;krwu ;s.kkÚ;k
lgt ihBklkj[kh cfg.kkckbZaph dfork gh uSlfxZd vkgs] izkd`frd vkgs- Eg.kwu cfg.kkckbZaph dfork gh ejkBh xzkeh.k
dforsrhy ,d le`) vkfo’dkj vkgs vlsp Eg.kkos ykxsy- cfg.kkckbZauk T;kauh T;kauh gh xk.kh rqEgkyk lqprkr
d”kh\ gk iz”u fopkjyk R;kauk R;kauh EgVys dh] eh cksyrs rs ljLorh nsoheqGs frP;keqGsp eyk gs lqprsdkO;fufeZrhckcr cfg.kkckbZ [kkyhy dforsrwu dkO;fo’k;d fopkj izdV djrkr^ek>h ek; ljlksrh
Ekys f”kdors cksyh
ysd ^cfgukP;k* euh
fdrh xqihra isjyh*
cfg.kkckbZaP;k dkO;kph Hkwfedk ;k dforsrwu izdV gksr tkrs- vFkkZrp cfg.kkckbZaP;k dkO;kP;k fufeZrhekxs
R;kaph ^izfrHkk* vkf.k rhoz Lo:ikph Lej.k”kDrhp egRRokph vkgsyksdlkfgR;@yksdlaLd`rh %&
ejkBhr yksdlkfgR; gk “kCn Folklore ;k baxzth “kCnklkBh okijyk tkrks- yksdlkfgR; gk lkekfld
“kCn ^yksd* o ^lkfgR;* ;k nksu inkP;k la;ksxkus cuysyk vlwu ^yksd* gs in Folk lkBh vkf.k lkfgR; gs in Lore
lkBh okijys tkrs- v”kk ;k yksdlkfgR;kph O;k[;k vusd vH;kldkauh dsysyh vkgs- R;kiSdh dkgh vH;kldkaph er
iq<hyizek.ks&
fLiuks>k %& ^^yksdlkfgR; gk vfne ekuokP;k eukpk vkfo’dkj vlrks-**
fLeFk %& ^^yksdleqgkaps ikjaikfjd thou Eg.kts yksdlkfgR;-**
vkpZj Vk;yj %& ^^,dk fi<hiklwu nqlÚ;k fi<hi;Zar pkyr vkysys lkfgR; Eg.kts yksdlkfgR;-**
ojhy O;k[;so:u ^yksdok³~e;* gh laKk “kCnc) vkfo’dkjklkBh Eg.kts yksdxhrs] yksddFkk] yksdukVÓ]
yksdu`R;xhrs] Eg.kh vkf.k okd~izpkj ;kaP;k ,df=r xVklkBh mi;ksxkr vk.k.ks vf/kd la;qDr vkgs- Eg.kwu vls
Eg.krk ;sbZy dh] yksdok³~e; gs lektkP;k thoukph xkFkk vkgs- R;kr fofo/k HkkoHkkoukaP;k vkfo’dkjkcjkscjp
lektkP;k vkoMh&fuoMh] #<h&izFkk] vkpkj&fopkj] fo/kh vkf.k thoukdMs ikg.;kpk n`’Vhdksugh
yksdok³~e;kP;k vk/kkjs tk.krk ;srksekSf[kd vksO;k vkf.k L=hpa eu ;kaP;kr ,d vfne ukrs vkgs- cfg.kkckbZ gÓk J`/nk”khy dof;=h
vlY;keqGs R;kaP;k dkO;kekxs ijaijsus pkyr vkysY;k yksdok³~e;kph izsj.kk vkgs vls okVrs- Eg.kwu R;kaP;k dforsr
iqjk.kdFkkrhy fnO;kRedrk vkysyh vkgs- Eg.kwu R;kaP;k dforsr ekgsjP;k okVsojpk nxM psru:ikr R;kauk fnyklk
nsrks- cfg.kkckbZaP;k dYidrsus gk nxM cksydk >kysyk vkgs- fnyklk ns.kkjk l[kk >kyk vkgs- cfg.kkckbZaP;k
dforsyk nardFkkpk okjlkgh ykHkysyk vkgs- Eg.kwu ^cfg.kkckbZ pkS/kjh* ;k v#.kk lckus laikfnr xzaFkkr MkW-e/kqdj
okdksMs Eg.krkr----^xkslkbZ*] ^t;jkecqokpk eku* vkf.k ^[kksdyh ek;* lkj[;k cfg.kkckbZaP;k dfork nardFkkP;k
okfg.kh cuY;k vkgsr- okLrfod ikgrk nardFkk Eg.kts vfyf[kr bfrgklp vlrks- Eg.kwu ^[kksdyh ek;* lkj[;k
dforsr tGxkoP;k loZ yksdkapk [kksdyk nkukP;k :ikr ?ks.kkjh Egkrkjh xkof”kosoj [kksdyr ej.k ikors- vkf.k
xkokrhy [kksdY;kpk vktkj iGwu tkrks- yksd [kksdY;kP;k ;krusrwu eqDr gksrkr- cgqrkaP;k dY;k.kklkBh
vkRekiZ.k gs Hkkjrh; ijaijrsr vejRokps y{k.k Bjrs- Eg.kwu Egkrkjh ^[kksdyk ek;* P;k :ikr vej gksrs;k O;frfjDr cfg.kkckbZaP;k dforsps oSf”k’VÓs Eg.kts miek] mRisz{kk vknh vyadkjkps R;kaP;k dforsr eqDr
gLrs ij[kj.kp fnlwu ;srsfgjos fgjos ikua
yky Qkpa t”kh pksap
vkya oMkP;k >kMkys
tla ihd iksiVkpa!
oMkP;k >kMkyk vkysY;k cgkjkpa o yxMysY;k QGkapa brda lqjs[k o.kZu cfg.kkckbZph ys[k.khp d#
“kdrsyksdlaLd`rhpk okjlk tksiklr vk;q’; daB.kkÚ;k ¼cgq:ih½ jk;jaxkps fp= cfg.kkckbZaus rso<Ókp leFkZi.ks
mHks dsysys vkgs- ^vkyk vkyk jk;jax djh yksdkaps jatu* yksdthou] yksdlaLd`rhe/;s izpfyr vlysY;k okd~izpkj]
Eg.kh] lqHkkf’krs bR;knhph jsypsy cfg.kkckbZaP;k dforsrwu BGdi.ks Li’V gksrs- mnkgj.kkFkZ ^d”kky dk; Eg.kw ukgh*
;k dforse/khy lqHkkf’krs ;kaps mRre mnkgj.k gks;-
Indian Streams Research Journal | Volume 4 | Issue 8 | Sept 2014
3
cfg.kkckbZaP;k dforsrhy izsj.kk LFkGkapk ekxksok
futors HkqD;k iksVh] frys jkr Eg.kwu ugh
vk[kkMyk nkuklkBh] R;kys gkr Eg.kw ugh
dsyh lksrkph Hkjrh] R;kys iksV Eg.kwu ugh
bds iksVP;k iksjhys] R;kys cki Eg.kw ugh
bekukyk foljyk] R;kys usd Eg.kw ughmijksDr Eg.khe/;s thoukpa rRoKKu tMysya vkgs- izR;sd Eg.kh vFkZiw.kZ vkgsr- Eg.kwu ^tqU;kr pedsy]
uO;kr >Gdsy* v”khp cfg.kkckbZaph dfork vkgs- cfg.kkckbZaP;k dforsP;k osxGsi.kkph uksan MkW-jfoanz Bkdwj ;kauh
xzkeh.k ok³~e;kpk bfrgkl ;k xzaFkkr ?ksryh vkgs- ^ejkBh xzkeh.k dfork* ;k ys[kkr rs Eg.krkr---cfg.kkckbZaP;k dforsyk dqByh iwoZijaijk uOgrh- frph mrj ijaijk fuekZ.k gks.;kpk laHkogh dehp gksrkcfg.kkckbZaph vuqHko ?ks.;kph vkf.k rks O;Dr dj.;kph i)rh osxGh gksrh- rh R;kaph [kkl Lor%ph gksrh- FkksMk fopkj
dsyk rj rh R;kauk yksdxhrkaP;k ekSf[kd ijaijsrwu feGkyh gksrh vls Eg.krk ;sbZy- R;kaP;k dforsyk JkO; vkf.k xs;
oSf”k’VÓs ykHkrkr rh R;keqGsp- fonX/k ejkBh lkfgR;kus yksdlkfgR;kP;k ijaijk iw.kZi.ks MkoyY;k vlY;kus
cfg.kkckbZaph dfork vkiY;k osxGsi.kkus ejkBh dkO;{ks=kr rGir jkfgyh—”kh %&
cgqla[; xzkeh.k ys[kdkph izsj.kk Eg.kts vkikiyk ifjlj Lor%P;k lkfgR;kr js[kkV.;kph fnlrs- R;kr
iqUgk “kD; vlsy rj vki.k T;k lkekftd Fkjkrwu ok oxkZrwu vkyks rsFkhy thoup ftÌhuss js[kkVko;kps vlk ladsr
dkghuh euk”kh tk.krk&vtkurk ckGxysyk fnlrks- Eg.kwu v”kk izdkjP;k lkfgR;fufeZrheqGs dksd.k] lkaxyh]
lkrkjk] dksYgkiwj] [kkUns”k] ejkBokMk] fonHkZ vknh izns”kkps thoufp=.k >kysys fnlrs- cfg.kkckbZaph dforkgh ;kyk
viokn ukgh- Eg.kwu vkliklpa fo”o] ?kVuk] O;Drh gs R;kaP;k fy[kk.kkps ¼dforsps½ fo’k; cuys- Hkkjrh; laLd`rh gh
d`’khiz/kku laLd`rh vkgs- cfg.kkckbZgh ;kp laLd`rhrY;k- Eg.kwu “ksrkr jkc.kkjk bFkyk cgqtu lekt] R;kps l.kokj]
R;kaph thou”kSyh] R;kaP;k J)k] R;kaP;k letwrh] ftOgkGÓkP;k xks’Vh] R;kaP;k tx.;kP;k jhrhHkkrh ;k lkÚ;ka”kh
cfg.kkckbZapa vrwV ukra vkgs- cfg.kkckbZauh ;k lkÚ;kpa lq{e fujh{k.k] fparu d:u eukr eqjfoya- “ksrkr jkcrkuk]
nG.k nGrkuk] dkckMd’V djrkuk ;k fparukyk “kCn:Ik fnya o cfg.kkckbZaph dfork vkdkjkyk vkyh- uOgs
d’Vkusp cfg.kkckbZauk dfork f”kdfoyh- cfg.kkckbZaP;k lHkksorkyh d`’khthou yxMwup vlY;keqGs “ksrkr okijkr
;s.kkjh o cGhjktkP;k ?kjkr y{kqeh vk.k.kkjh votkja cfg.kkckbZaP;k dforsps fo’k; >kys- Eg.kwu cfg.kkckbZ Eg.krkr-^vkÅr vkÅr
vkyk dekbZys mr*
dks;i dks;i
fuankbZys lksi lksia
ojhy dkO; vksGhrwu cgh.kkckbZauk vkÅRk] dks;ia gh “ksrke/kyh vkStkja d`’kdkaP;k cjdrhpa feGdrhpa
lk/ku okVrs- ,o<sp uOgs rj “ksrke/;s pky.kkjh isj.kh ¼ykxoM½ [kqji.kh] fuan.kh] vkarje”kxrhph dkes
cfg.kkckbZaP;k dforspa mtkZL=ksr vkgs- vls Eg.kko;kl gjdr ulkoh- Eg.kwu cfg.kkckbZ fyfgrkr---^isjuh isjuh
vo?;k txkP;k dkjuh
<ksjkph pkj.kh
dksVh iksVkph Hkjuh*
txkrY;k vo?;k thokaP;k /keU;kr cG vk.kwu ns.kkjh gh isj.khph izfdz;k cfg.kkckbZaP;k dforsyk
egRRokph okVrs- lkÚ;k txkpk iksf”kank vl.kkjk cGhjktk R;kP;k dekZph xkFkk gh cfg.kkckbZaP;k dforsrwu
lkdkjrs- ;kpa dkj.k Eg.kts “ksrh vkf.k cfg.kkckbZaP;k vk;q’;kpk iksr ?kê fouyk vkgs- ;k vFkkZus cfg.kkckbZ
[kjks[kjp d`f’kdU;k okVk;yk ykxrkrthoukuqHko %&
vdkyhp vkysY;k oS/kO;keqGs cfg.kkckbZauk “ksrkr dkckMd’V milkos ykxys gksrs- irhP;k fu/kukuarj
ckyd lksikunso vkf.k dqVqackP;k mnjfuokZgkph laiw.kZ tckcnkjh cfg.kkckbZaoj ;sÅu Bsiyh- ldkGiklwu rs
la/;kdkGi;Zar “ksrkr dke dj.kap R;kaP;k okVÓkyk vkya ;k d’VkP;k thoukrwup R;kaapa O;fDreRo ?kMr gksra- irh
fu/kukuarj ,dkdh iMysY;k cfg.kkckbZyk nq’dkGkP;k lkoVkeqGs iksVkph [kGxh Hkj.;klkBh esg:u rykokP;k
/kj.kkP;k dkekoj [kMh QksMkoh ykxyh- T;kizek.ks jLR;koj Mkacj Vkdrkuk dfoo;Z ukjk;.k lwosZ ;kaph dfork
tUekl vkyh R;kpizek.ks [kMh QksMrkauk cfg.kkckbZaP;k dforspk tUe >kykcfg.kkckbZaP;k ,dw.k dforspk loaxi.ks fopkj dsY;kl vls tk.kors dh] cfg.kkckbZ T;k thou txY;k rsp
Indian Streams Research Journal | Volume 4 | Issue 8 | Sept 2014
4
cfg.kkckbZaP;k dforsrhy izsj.kk LFkGkapk ekxksok
thou R;kauh dforsrwu O;Dr dsya- cfg.kkckbZaph dfork vkf.k cfg.kkckbZapa thou gs ,dkp f”kaiY;kP;k nksu f”kaih
vkgsr- Eg.kwu irh fu/kukuarj nq%[kh d’Vh >kysY;k eukrhy gaqnds cfg.kkckbZaP;k dforsr ikgk;yk feGrkr^vjs jMrk jMrk
Mks;s Hkjys Hkjys
vklq ljys ljys
vkrk gqands mjys*
ojhy dforsP;k vksGhrwu vlgk¸; >kysY;k fujk/kkj L=hP;k eukph voLFkkp izdV gksrs- irhps N=
xekoY;keqGs lHkksorkyh va/kkj xMn >kysyk vkgs- vlk gk nq%[kMksaxj dkslGY;kizlaxh jMY;kokpwu xR;arj ukghijarq jMwu jMwu vlw vkVysys vkgs- rjhgh nq[k gs ljrp ukgh rsOgk cfg.kkckbZ vkiyk vk/kkjLraHk vlysY;k /kj.kh
ekrs”kh laokn lk/krkr
lkax lkax /krhZ ekrk]
v”kh d”kh tknw >kyh!
>kM xsya fu/khluh]
ek?ks lkoyh mjyh!
L=hP;k thoukpk eq[ vk/kkj Eg.kts irhp- ijarq gk vk/kkjp xekoY;kuarj L=hpa tx.ka gs m?kMÓkoj
;sÅu iMra frP;k nq%[kkyk lhek mjr ukgh- frpa tx.ka Eg.kts ,d ej.k;k=kp gksÅu clra- ijarq cfg.kkckbZ gÓk
gkrik; xkGwu cl.kkÚ;k fL=;kaiSdh uOgR;k- cfg.kkckbZpk Lor%P;k euxVkoj iw.kZi.ks fo”okl gksrk- uf”kckis{kk
cfg.kkckbZauh dr`ZRokyk Js’B ekuys vkgs- Eg.kwu thoukrhy fujk”ksP;k va/kkjkus R;k dksyeMwu tkr ukgh rj R;k
Lor%yk R;krwu iw.kZi.ks lkojrkr o dkslGysyk lalkj mHkk dj.;klkBh lTt gksrkr- thoukyk lkeksjs tk.;kph
mrwax mesn cfg.kkckbZP;k Bk;h gksrh- Eg.kwu loZ nq%[kkyk ipowu cfg.kkckbZ vkiY;k vfgjk.kh cksyhr ¼thoukpa½
lalkjkpa rRoKku vkiY;k dforsrwu ekaMrkr-
jMw udks ekÖ;k thok
rqys jMÓkph js lo
jMw gklo js tjk]
R;kr lalkjkph po!
ojhy dforsP;k vksGh Eg.kts L=h;kauk cfg.kkckbZauh fnysyk ekSfyd lans”kp vkgs vlsp Eg.kkos ykxsyjMr] dq<r lalkj dj.;kis{kk glr&glr lalkj drZO; ikj ikMkoh R;krp tx.;kph etk vlrs- Eg.kwu lalkj
o#u nq%[knk;d okVr vlyk rjh lalkjkph xksMh dkgh osxGhp vkgs- Eg.kwu lalkjkyk x;krya yks<ua u letrk
rks xGÓkryk gkj letwu R;kpk fLodkj djkok- cfg.kkckbZph dfork gk [kjks[kjp lalkjkpk vkys[k vkgs vlsp
Eg.kkos ykxsy- cfg.kkckbZaP;k dforsP;k ;k osxGsi.kkeqGsp ^cfg.kkckbZph xk.kh&,d fparu* ;k ys[kkr MkW-lnk
dÚgkMs ;kauh ^cfg.kkckbZph xk.kh* gh ,dw.kp ejkBh dkO;krhy viwoZ fufeZrh vkgs* vls EgVys vkgs- MkW-lnk dÚgkMs
;kapk vfHkizk; cfg.kkckbZaP;k ,dw.kp ltZuL=ksrkyk v/kksjsf[kr djrks vls okVrslanHkZ xzaFk %&
1.cfg.kkckbZ pkS/kjh& v#.kk lckus
2.xzkeh.k ok³~e;kpk bfrgkl& laik- panzdqekj uyxs
3.cfg.kkckbZph xk.kh& lqfp=k izdk”ku] eqacbZ] vdjkoh vko`Rrh&2005
Indian Streams Research Journal | Volume 4 | Issue 8 | Sept 2014
5