Baibol Na—Ovuẹ Vọ Yehẹ Evun Rọyen?

Transcrição

Baibol Na—Ovuẹ Vọ Yehẹ Evun Rọyen?
Baibol Na
O V U E V O Y E H E E V U N R O Y E N ?
Baibol Na
O V U E V O Y E H E E V U N R O Y E N ?
IYOVWINRETA
Eb
ere
Eb
ere
1 Omemama
Na Ke Ihworakpo
4]
Iparadaisi [aru obe
2 Ayen Ku Iparadaisi Na Kufia
[aru obe
5]
3 Ihworakpo Sivwinrho Vwe
Oke
Oghwe Na [aru obe
6]
4 Ogh
en
e Nene Ebraham Re
Oph
o [aru obe
7]
5 Ogh
en
e Ku Ebruphiyo Ku
Ebraham ve Orua Royen
[aru obe
8]
6 Job Yonregan
[aru obe
9]
7 Ogh
en
e Sivwin Emo re Izrel
Vwo ne Evien
10]
[aru obe
8 Ihwo re Izrel
Ro Kenan
[aru obe
11]
9 Ihwo re Izrel
Guon
o Ovie
[aru obe
12]
10 Solomon
Ovie ro Vwo
Aghwanre [aru obe
13]
11 Ine re Ega
ri Yono Ohwo, ri ji
Bru Ohwo Uche [aru obe
14]
12 Aghwanre ro Ne Obo re
Ogh
en
15]
e Rhe [aru obe
13 Ivie ri Yovwirin ve E re Brare
[aru obe
16]
14 Ogh
en
e Tota Womare
[aru obe
17]
Emraro Royen
15 Omraro
Ovo
Re Mu Kpo
Evien
Mre Emramre Kpahen
Obaro Na [aru obe
18]
16 Mesaya Na Rhire [aru obe
19]
17 Jesu Yono Ihwo Kpahen Uvie
Ogh
en
20]
e [aru obe
18 Jesu Ru Emu Igbevwunu
[aru obe
21]
19 Jesu Mraro Kpahen Oke
ro
Cha Obaro Na [aru obe
22]
20 E Hwe Jesu Kristi [aru obe
23]
21 Jesu Vrenushi
Re! [aru obe
24]
22 Iyinkon
Na Ghwoghwo
Ota Na Ve Uduefiogbere
[aru obe
25]
23 Iyenr
en
Esiri Na Ro Akpoeje
[aru obe
26]
24 Pol
Si Ileta Vwo Rhe Ikoko
Na [aru obe
27]
25 Uchebro ro Shekpahen
Esegbuyota, Uruemu, ve
Egu
29]
on
o [aru obe
26 Akpo na Rhoma Dia
Iparadaisi Re! [aru obe
30]
˘ 2015
WATCH TOWER BIBLE
AND TRACT SOCIETY
OF PENNSYLVANIA
Baibol Na—Ovu e Vo Yeh e Evun
Royen?
Erevwerophia
WATCHTOWER BIBLE AND
TRACT SOCIETY OF NEW
YORK, INC.
Brooklyn, New York, U.S.A.
A teyenrophia
vwe
September 2015
A she obe
nana-a, oyen
eb
re owian re uyono ri
ere ovo
Baibol re akpoeje,
re rue
womare itetoro ro wonhwo.
Jokpane ke djerephia, asan ri
ne Baibol rhe eje ra vwoba
tota, Baibol Ofuanfon
Na oyen
i nurhe, ek
e si ibieta
evu
ovo,
na nene obo re sie eta re
Urhobo asaokiephana.
Wo da
rha mre NW, gba rien
ne New
World Translation of the Holy
Scriptures, 2013 Edition, oyen
o
nurhe.
The Bible—What Is Its Message?
Urhobo (bm-UR)
Printed in Nigeria
A teyenrophia
vwe Nigeria
Diesoro A Vwo Fuer
en
Baibol Na?
Wo nabo rien
ogheresan
nana yen ihwo
Baibol na? Obe
me vwo vwo vre ebe
efa
vw
e
akp
o
na.
Ovu
e roh
e evun
royen
ke koka koka re ihwo onerh
ve iphierophiy
o,
evwe
a
je reyo uchebro royen
vw
oba
akp
o
yer
en.
Dedena,
ihwo
buebun ghwa rien
yer
Baibol na-a. Owene wo kpo ega
e wo
ra-a, oki
ovo
w
o
gu
on
o
ri
en
kpahen
Baibol
na.
E
ru
ibrosho nana rere o vwo chon
we uko vwo rien
kpahen
Baibol na.
ER ONVW
ON
EVO R E OFORI N E A
RI EN
KPAHEN BAIBOL NA
B
ESI
E wo ke ton ese ri Baibol na phiyo,
ofori ne wo
rien
on
eronvw
evo kpahen ibrosho nana. Baibol
na, ro dia Obe
Ofuanfon
na, vwo ebe
66, o tonphiyo
vwe Jen
o de kuphiyo vwe Evw
ophia.
esis,
Ono yen vwo Baibol na? Oyena
omamo ono.
Omare
ihwo 40 yen si Baibol na, vwe omare egbukpe
re
vre 1,600. Ihwo ri si Baibol na tare ne ayen yen vwo Baibol na-a. Ovo
usun rayen de si: “Obe
ofuanfon
na ejobi
re Ogh
en
e mu ihwo vwo si.” (2 Timoti 3:16, NW) Ofa
de rhe si ne: “Erhi [ew
wan oma
en,
NW ] re Orovwohwo
me ta ota, ota royen
he er
me.”
evwe
(2 Samuel
23:2)
Ihwo ri si Baibol na rhonvwere
n
e
Jihova
Ogh
en
e, ro
dia Osun re odjuvwu ve akpo,
vwo Baibol na.
oyen
Ayen djere phephen
en
ne Ogh
e guon
ore
ne ihworakpo
siker
e.
O ji vwo emu ofa
ro sa chon
avwanre uko vwo vwo
eru
o re Baibol na. Baibol na vwo uyovwinrota ovo,
oyeh
e: revwo titi ogangan re Ogh
en
e vwori ro vwo sun
ihworakpo eje womare Uvie royen.
Wo vwo se ibrosho
nana yanran na, wo cha mre obore uyovwinrota na
vwomaphia vwe Baibol na eje, vwo ne Jen
re te
esis
Evw
ophia.
˛ Ikpe re vre 1,610 oyen
e vwo si
Baibol na, a ton esio royen
phiyo vwe
1513 B.C.E. re te 98 C.E.1
˛ Ejaje ri Hibru ve Aramik oyen
e vwo
si ebe
o ri Baibol na. E se
39 resosu
eb
ere
ere
nana, Eb
ri Baibol na ra
vwe Hibru vwo si, yer
e “Oph
o Re
Awanre.”
˛ Ejaje ri Grik koyen
e vwo si ebe
27
re koba. E se eb
ere
ere
nana, Eb
ri
Baibol na ra vwe Grik vwo si, yer
e
“Oph
o
Kpokp
o.”
˛ Baibol na vwo iyovwin ve aworeta.
Kere udje, Matiu 6:9, 10, mudiaphiyo
Matiu uyovwin 6, awo 9 ve 10.
1 Idjerhe sansan oyen
e vwo kere ed
e.
Vwevunre ibrosho nana, C.E. mudiaphiyo “Oke
ri
Kristi,” B.C.E. de rhe mudiaphiyo “A ke mre oke
ri Kristi.” Wo cha mre udje re obo re siro wan
vwe urhie re oke
ovu
roh
e oboto re aruobe
ovo
re ibrosho nana.
Ve onana
vwe ew
gba fuer
en,
en
ovue roh
e evunre
obe
ro me titi kparobo vwe akpo na, Baibol na.
3
˘
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
Na Ke Ihworakpo Iparadaisi
1 Omemama
Ogh
en
o na ve eronvw
on
e ma otorakp
ri vwo arho rehe evun
royen;
o ma oshare
ve aye na gbagba, o de phi ayen phiyo ogba
oyoyovwin, o da vwe urhi ke ayen
E OTO rhe, Ogh
en
e vwo ma
odjuvwu ve akpo.”
1:1)
(Jen
esis
E se eta nana eta ri me titi kparobo,
ravwo ton ebe
phiyo.
Baibol na vwe
eta yena vwo dje Ohwo ro ma ghanre
vwe Obe
Ofuanfon
na, oyen
Jihova
Ogh
en
Owo esosu
o
e,
ro me vwo egba.
ri Baibol na djerephia ne Ogh
en
e yen
ma odjuvwu ve otorakp
o re avwanre
dia na. Aworeta
revwo kpahon
de rhe
dje ne,
grongron revwo dje ed
oke
e,
oyen
o reyo Ogh
en
e vwo ma akpo na ve
eronvw
on
ejobi rere
rehe evun royen
avwanre savwo dia evun royen.
Ohworakpo yen emama ro ma rho re
Ogh
en
o na. O ma
e mare vwe otorakp
ro hoh
oti
ko se
o oma royen,
oyena
dje iruemu re Ogh
en
e kere egu
on
o ve
aghwanre phia. Ekpen
re oto na yen
Ogh
en
en
e vwo ma ohworakpo.
Ogh
e
de se, Adam, o de phio phiyo iparadaisi, ogba re Iden.
Ogh
en
e yen rhuer
e
ogba na phiyo,
o
da
k
on
irhe
re
m
o
emamo iyoyovwin phiyo.
Ogh
en
na
e da mre ne ofori ne oshare
vwo oriv
en
e.
Ogh
e da reyo ubi-edada re Adam vwo ma aye, o da vwok
e
oshare
na rere o dia aye royen,
o de
se Ivi. Vwor
Adam
e omavwerhovwen,
da ta, “Onana
ubeku
m
e
kugbe
uvwo
re uvwo me.”
Ogh
en
e
da
ta:
“Fiki
re
oti
vwo yan je os
ve
oye
na oshare
e roye
oni roye
vwo ko rhe gbano aye roye,
ayen ke dia oma ovo.”—J
en
2:22-24;
esis
3:20.
Ogh
en
e da vwe iji ive vwo ke Adam
ve Ivi. Esosu
o,
o vue ayen ne ayen
vwerote
ot
orakp
o na rere ayen ji vwie
emo von.
Oriv
e,
o da vue ayen ne ayen
ria emamo re urhe ovo
vwe usun re
“N
irhe ejobi rehe ogba na-a, oyeh
e “urhe
re erianrien
re erhuvwu ve umiovwo
na.” (Jen
2:17) Ayen che ghwu sier
esis
e
ayen da churhi na. Womare iji yena,
Ogh
en
ve aye
e da vwe uphen
ke oshare
na rere ayen vwo djephia ne ayen reyero kere Osun rayen. Ayen che dje ne
ayen vwo egu
kpahen
on
o ve odavwaro
obore Ogh
en
e ru ke ayen sier
e ayen de
nyeme
royen.
Ofori ne ayen rhiaborey
o
usuon royen.
Ayen vwo upe ri jegba
vwe oma-a. Baibol na vue avwanre ne:
en
“Ogh
e da mre,
emu kemu ro mare
na, nighe, oyovwirin gangan.”—Jen
esis
1:31.
—E muro kpahen J en esis uyovwin 1 v e 2.
˛ Mavo yen Baibol na djise re obo ra ma ihworakpo
ve otorakp
o na wan?
˛ Oka re akpeyeren vo yen Ogh
en
ve
e vwok
e oshare
aye na?
en
˛ Orh
o yen iji re Ogh
e vwo ke Adam ve Ivi?
OD E R E OGH
EN
E
Obe
Ofuanfon
na vwe edova
buebun vwo se Ogh
en
e,
edova kere,
Omemama
ve Ogh
en
e Romevwegba.
Edova evo kanrunumu iruemu re
Ogh
en
e kere,
ofuanfon, egba,
orhien-ebro
abavo, aghwanre ve
egu
Ogh
en
evu
on
o.
Ek
ovo,
e ji mu ode
ogheresan
ovo
ke oma royen,
ode na
yen Jihova. Oke
re vwo si Baibol na, ode
Ogh
en
e na vwomaphia omare
abo 7,000. Asan resosu
o ode na da
2:4. Ode na
vwomaphia yen Jen
esis
Jihova mudiaphiyo,
“O ro se Ru Kemu
Kemu ro Rhere Ew
O vwerhen oma
en.”
ra vwo rien
kidie ode na
oyena,
mudiaphiyo ne Ogh
en
e se ru kemu
kemu ro vwo vwe ew
en,
o ji se ru ive ro
veri eje gba.
4
“Ne oto rhe . . .”
A ma Adam 4026 B.C.E.
2 Ayen Ku Iparadaisi na Kufia
Jen
˘
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Orharhe re amakashe ovo
rieri
ve aye esosu
o,
e oshare
Adam ve Ivi, vwo sen usuon re Ogh
en
da
e.
Onana
hwarhie umwemwu ve ughwu rhe akpo na
EN
E ma emekashe buebun oke
O GHgrongron
tavwen o ke ma ohworakpo.
orharhe re
Vwe ogba re Iden,
amakashe ovo,
ra rhe rien
phiyo Ide
bono yer
e Eshu na, da rieri
e Ivi vwo re
omamo re Ogh
en
e vue ayen ne ayen
ria-a.
Womar e or
o,
odek
Eshu da tan e,
Og
o n iyoyov w in
h e n e s i e r onvw
nu vwo ke aye na ve oshare
royen.
Amakashe na vu e Ivi n e,
ayen da
re omamo na, ayen che ghwu-u. Ota
en
re Eshu na mudiaphiyo ne Ogh
e
gun efian ke ihworakp o.
Eshu de
ruo rovw
o hoh
o ne,
revwo je upho
re Ogh
en
e enyo sa nerh
e ohwo vwo
erianrien
e.
evu
kugbe omuvwi
Ek
ovo,
oyena
ofian, vwor
yen
e uyota onana
ofian resosu
o re tu gun vwe otorakp
o
na. Ota roh
e oto na shekpahen Usuon
re Ogh
en
e,
se o fo ohwo ro se sun, se
o se sun vwe idjerhe ro shephiyo,
kugbe idjerhe ro sa ghwa erere rhe ihworakpo.
Ivi de se Eshu gbuyota. Urhuru re
omamo na de sio, o da rio.
O da
je ke oshare
r
oyen,
oshare
na
da je
J EGBA
KUGBE UGHWU
Ogh
en
e ma Adam ve Ivi gbagba, ve
iphierophiy
o re ayen vwo dia Iparadaisi
bed
e.
Ayen ru umwemwu oke
re ayen
vwo gbevwoso
en
Ogh
e.
Adam ve Ivi de
rhi ku edia
re ogbagba
rayen na kufia,
oti
ji te oyerinkugbe rayen ve
oyen
Jihova. Ne oke
yena rhe, ayen ve emo
rayen rha sa vrabo re umwemwu ve
ughwu-u.—Rom 5:12.
rio.
ke ayen rhe dia iru Oti
oyena
mwemwu. Oyen
uruemu re egbevwo
suo den.
Kidie ne,
ayen vwe arogba
vwo churhi Ogh
en
e,
Adam ve Ivi da
sen usuon re Ohwo ro ma ayen, ro je
ke ayen kemu kemu re ayen vwori, kugbe arho ogbagba.
Ogh
en
e de brorhien
hwe ayen. O
da vwe aroemr
e phia kpahen Om
o
yer
e Osivwin re veri na, ro dia ohwo
ro cha ghwor
o Eshu ro tota womare
or
odek
o
na.
Ogh
en
e ke
e dje arodonvw
emo rayen, koyen
soro
o rhe hwe Adam ve Ivi Om
o na “ko ghwie
ugege yena-a. Em o r e we uyovwin, ku wo
ayen che vwie na che rhovwo uchukowo.”
vwo iphierophiy
o kidie —Jen
3:15
esis
Ohwo re Ogh
en
e che ji
rhe na, che si umiovwo
Malakae
re ayen soro vwe ogba re Iden
no.
Matiu
Obore oh
re Ogh
en
ore
e kpahen OsiMak
Luk
vwin yena che rugba wan ve ohwo ro
Jon
cha dia Osivwin na, e djerephia re
Iruo Re
Iyinkon
Na
isiesi ri Baibol na vwo yan obaro na.
Rom
1 Kor
ent
Ogh
en
e da dje Adam ve Ivi ne Ipara2 Kor
ent
daisi na. Ko rioja
tavwen o ke mre
Galesha
Efes
os
emu re vwe otafe re ogba re Iden
na.
Filipae
Ivi da rhe mrevun, o de vwie Ken,
Kolose
1 Tesalonaika
om
rayen. Adam ve Ivi ji vwie
okpako
2 Tesalonaika
emeshare ve emete efa, evo usun ra1 Timoti
2 Timoti
yen yen, Ebel
ve Set
ro dia os
e rode ri
Taitos
Filimon
Noa.
—E muro kpahen J en esis uyovwin 3 re te 5; Evw
ophia
12:9.
o,
˛ Orh
o yen ofian resosu
ono yin gunro?
˛ Idjerhe vo yen Adam ve Ivi vwo ku Iparadaisi na
kufia?
˛ Oke
re Ogh
en
e vwo brorhien
hwe Adam ve Ivi,
iphierophiy
o vo yen o vwophia?
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
5
Ughwu re Adam 3096
2500 B.C.E.
˘
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
3 Ihworakpo Sivwinrho Vwe
Oke
Oghwe Na
Ogh
en
e ghwor
o akpo re umwemwu, ek
evu
ovo
o sivwin Noa ve orua royen
I
HWORAKPO vwo buenphiy
o na, je
umwemwu ve umiovwo ji buenphiy
o.
Inok
vuovo
ro hero oke
ro dia omraro
yena vwe orho-esio
vwo ke ihwo ne
Ogh
en
e cha ghwor
o irumwemwu na.
Dedena, je umiovwo ganphiyo.
Emekashe evo de gbevwoso
Jihova
re ayen
vwo yanje edia
rayen vwo vwe odjuvwu,
ayen de wene oma kpo ihworakpo,
ayen
da rovw
on
eya ri je ayen. Fikire oron
vwe nana ro shephiyo o na, ayen ki rhi
vwie erhuanran re se Nefilim ri shenye
ihwo. Erhuanran na ke rhe nerh
e ozighi
ve ohwekufia rhi bunphiyo.
O da da
Ogh
o na rhi mio en
e mamo ne otorakp
vwin phiyo.
Inok
ovo
vwo ghwu nu, oshare
da vwomaphia. Ode royen
Noa. Noa ve orua
royen
davwengba
vwo ru obo ri yovwi
rin obaro re Ogh
en
e. Ogh
en
e guon
o sivwin Noa ve eranvwe na oke
ro vwo
brorhien
ne o cha ghwor
o irumwemwu
ne otorakp
o na. Ogh
en
e da vue Noa
ne o kare oko rode. Oko na koyen
o
che vwo sivwin Noa ve orua royen
kugbe
koka koka re eranvwe. Noa nyupho re
Ogh
en
e. Uvwre re ikpe ri Noa vwo kare
oko na, o ji ru “aghwoghwo re ovwata.”
(2 Pita 2:5) O ke ihwo orho-esio
kpahen
Oghwe ro cha na, ek
ayen kerho evu
ovo
o.
rhi vwo te, Noa ve orua royen
ku Oke
gbe eranvwe na da ro oko na. Ogh
en
e da
RAVW O YAN NENE OGH
EN
E
Buebun re emo re Adam ve Ivi sen usuon ri Jihova.
Ek
o dia ayen eje-e, kere om
evu
ovo,
o rayen Ebel.
Inok
ve
Noa je yan nene Ogh
en
e,
ro mudiaphiyo ne ayen ru
obo re vwerhen Jihova oma. (Jen
5:22; 6:9) Ikuegbe
esis
ri Baibol na buebun tota kpahen eshare ve eya re reyo
Ogh
en
e vwo ru Osun rayen.
kanre ech
e re oko na. Osio na da ton erh
o
phiyo.
Osio na da rho vwe ed
e 40, Oghwe de
ku akpo na eje. Irumwemwu na eje de
ghwu. Emeranvwe evo vwo wan nu, ame
na ko rhe kpo te asan re oko na da daji
vwe enu re ugbenu ovo.
Noa, orua royen
kugbe eranvwe na dia evunre oko na te
egbukpe
ovo
ayen ki wonto ne evun
royen.
Noa de ze izobo vwo kpevw
e Jihova. Ogh
o izobo na ro vwo
en
e rhiaborey
ve ke Noa ve orua royen
ne, O rha cha
vwe oghwe vwo ghwor
o akpo na ofa-a.
O vwo mu ayen ero,
Ogh
en
e da vwe
aphoro vwo mu rere o vwo karophiyo
uve ro ve ke ayen na.
Oghwe na vwo wan nu, Ogh
en
e da vwe
irhi kpokpo ke ihworakpo.
O
vu
e ayen ne
ayen sa re eranvwe. Ek
ovo,
o si ayen
evu
orho ne ayen re obara
na-a.
O
da
je vwe
urhi ofa
vwo ke emo re Noa ne ayen vwie
rere ayen hrabo nene akpo na eje, ek
evu
o
vo evo usun rayen yan nene urhi yena-a.
Ayen de kuomakugbe oshare
ovo
ro reyo
oma royen
vwo ru onini re se Nimrod,
ayen da ton eb
phiyo
on
re orere rode ovo
vwe Babel
ra rhe rien
phiyo Babilon.
Iroro rayen, oyen
ayen vwo gbevwoso
urhi re
Ogh
en
e ro tare ne ayen hrabo nene akpo
na. Ek
Ogh
evu
ovo
en
e de yanghan ejaje
rayen, ayen ke je ejaje sansan. Rovw
o
diane ayen rhe se vwo eru
o re ohwohwo
na-a, ke ayen rhe yanje ebanbon
na vwo,
ayen da rhe hrabo.
—E muro kpahen J en esis uyovwin 6 re te 11;
Jud 14, 15.
˛ Mavo umwemwu ru hrabo nene akpo na?
˛ Mavo Noa vwo djephia ne oyen
ohwo ro fuevun?
˛ Urhi vo yen Ogh
en
re
e vwo ke ihworakpo oke
Oghwe na vwo ku nu?
2500 B.C.E.
Otonphiy
o re Oghwe na 2370
en
o
4 Ogh
e Nene Ebraham Re Oph
Fikire esegbuyota re Ebraham vwo kpahen Ogh
en
e,
Jihova de
ve ke ne o che bruba ke,
bunphiyo
ji ru uvwie royen
O
MAR E egbukpe
350 wanre r e
Oghwe re oke
ri Noa vwo ku.
Ebraham dia orere re Ur ro pha yoyovwin, roh
o re se Iraq nonena.
e ekuot
Ebraham vwo esegbuyota re ogheresan.
Asaokiephana,
o de rhi hirharoku oda
vwini ovo.
Jihova vue Ebraham ne o vren
ne orere re de vwie na kpo orere orhorha,
re
se Kenan. Ebraham nyupho re Ogh
en
e.
O da reyo aye royen
Sera, om
ovo
o-oni
royen
Lot
ejobi vwo
kugbe idibo royen
kpo Kenan, utughe koyen
o dia. Vwe
oph
o re Jihova ve Ebraham rere, o ve
ke ne o che ruo phiyo egborho
rode,
womare Ebraham koyen
ihworakpo na
ejobi cha vwo mre ebruphiyo,
uvwie
royen
ke cha vwe oto re Kenan vwo
riuku.
Akpo de rhi yovwen
Ebraham ve Lot,
ayen de vwo uchuru buebun. Ebraham da vwe uphen
ke Lot
ne o je
ubroto ro jere. Lot
da je ubroto oyoyovwin re Urhie ri Jodan,
o da kua kpo
asan ro ker
Ek
evu
e orere ri Sodom.
ovo
ihwo ri Sodom
evwofanrhi
en
ride, ri
rue umwemwu vwoso
Jihova.
Oke
vwo yanran na, Jihova Ogh
en
e
de ve ke Ebraham ne emo royen
cha dia
buebun kere isio re odjuvwu na. Ebraham vwo esegbuyota kpahen uve na.
Dedena, Sera ro dia aye ro vwo egu
on
o
kpahen na, ji rhi vwiere Ebra e.
Oke
ham vwo te egbukpe
99, je aye royen
siek
90 re, Ogh
en
er
e egbukpe
e da vue
Ebraham ne ayen che vwie om
oshare.
Kirobo Ogh
en
e
tare,
Sera
de
vwi
e Aizik.
Ebraham ji vwie emo efa, ek
wo evu
ovo
mare Aizik oyen
Osivwin
re
vuve
r
oyen
vwe Iden
na che nurhe.
Asaokiephana,
Lot
dia
ve orua royen
Sodom,
ek
Lot
urue
evu
ovo
vwerokere
mu ofanrhi
en
re ihwo orere na rue
e.
ri Jihova vwo brorhien
Oke
ne o
cha ghwor
o de ji emekashe
o Sodom,
ne ayen ra ke Lot
kpahen
orho-esio
oghwor
o ro cha na. Emekashe na da
vue Lot
ne ayen brokpa ve orua royen
kpa dje ne Sodom,
ayen ji ne obuko-o.
Ogh
en
e da vwe osio re ibieragha ve
erhanre vwo ghwor
o ihwo re dia orere
ri Sodom
ve Gomora. Lot
ve emete
royen
iv
e
yen
sivwinrh
o.
evu
Ek
ovo
aye ri Lot
ni
obuko,
o
sa
dian
e
o vwo
urhurusivwe kpahen ekuakua ro yan
jovwo. Kidie ne o nyeme-e,
o de ghwu.
—E muro kpahen J en esis 11:10–19:38.
˛ Diesoro Ebraham vwo kpo Kenan?
˛ Oph
o vo yen Jihova ve Ebraham rere?
˛ Diesoro Jihova vwo ghwor
o Sodom
ve Gomora?
OGH
EN
O
E R E OPH
Vwe oke
awanre, oph
o oyen
orh
uvwre re ihwo.
onvwekugbe
Oph
o pha kere uve, kere udje, uve
re Osivwin re veri vwe Iden
na.
Ememerha yen Jihova vwo dje orugba
re oh
phia ro shekpahen
ore
royen
Osivwin nana. Oph
o re Ogh
en
e ve
Ebraham rere djerephia ne Ohwo re
vuve royen
na che ne uvwie re
Ebraham rhe. Oph
o sansan ra cha
mre na cha nerh
e e vughe Ohwo na.
Jen
˘
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
7
E vwie Ebraham 2018
o re Ebraham
1943 Oph
1800 B.C.E.
˘
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
en
5 Ogh
e Ku Ebruphiyo
Ku Ebraham ve Orua Royen
Akpo yovwen
en
emo re Ebraham. Ogh
e chocho ri Josef
vwe Ijipt
rienre
ne ed
e cha re Om
o royen
JIHOVA
ro ma ghanre ke na cha vwo rioja ji
ghwu. Aroemr
3:15 djunute
e ri Jen
esis
uyota yena. Ogh
en
e ghini se dje ke ihworakpo obore ughwu re Om
na cha
o royen
da te? Baibol na reyo obo re phia ke osha
re ovo
ve om
vwo djudje royen.
o royen
Ogh
en
e vue Ebraham ne o reyo om
o
oghanghanre
royen
Aizik vwo ze izobo.
Ebraham vwo esegbuyota ogangan.
Ka
rophiyo ne Ogh
en
e vuve ke ne Osivwin
yer
na cha wan
e Om
o ra mraro royen
omare Aizik rhe. Kidie ne Ebraham vwero
so Ogh
en
e ne o cha rhovw
on
Aizik ne
ushi sier
da nerh
e o da guon
o,
onana
e o
vwo owenvwe ro vwo reyo om
na
o royen
vwo ze izobo. Ek
amakashe re
evu
ovo,
Ogh
en
e da dobo re Ebraham ji. Ogh
en
e
jiri Ebraham fikire ew
en
ro vwori ro cha
vwo reyo om
royen
na
o oghanghanre
vwo ze izobo, Ogh
en
e
da
vwanri
en
uve
ro
ve ke Ebraham na.
Oke
vwo yanran na, Aizik de vwie emo
ive, Iso ve Jekop.
Jekop
fen
e Iso,
kidie Jekop
kpahen ota re
vwo odavwaro
Ogh
Ogh
en
e, oti
oyena,
en
e de bruba ke.
Ogh
en
e wene ode ri Jekop
kpo Izrel,
emo
re Izrel
12 na ke rhe dia igbuyovwin re
uvwie re Izrel.
mavo yen orua
evu
Ek
ovo,
yena rhe vwo dia egborho
rode?
Eronvw
on
re
sansan ke rhe phia oke
emo ri Jekop
buebun vwo rioma kpahen
Josef
rayen otete. Ayen da
ro dia oniovo
she kere ovi
en
vwo kpo Ijipt. Ogh
en
e ku
ebruphiyo ku eghene yena ro fuevun, ro
ji fiudugberi na. Dede ne o rhieromr
e
ebenb
en,
osun
r
e
Ijipt
re
se
Fero
da
j
e
Jos
ef
reyo,
o da vwe ogangan re usuon vwo ke.
Vwe oke
de rhi fi ro nerh
yena, owenvwe
e
Jekop
evo kpo Ijipt ra de
ji emo royen
8
1800 B.C.E.
A she Josef
kere ovi
en
1750
emu, je Josef
emu re Ijipt eje!
yen vwerote
Josef
royen
vwo rhuer
ve iniovo
e kugbe
nu, o de vwo ghovwo ayen, o da vue ayen
ne ayen kua rhe Ijipt. A da ke ayen oto
oyoyovwin ne ayen dia, asan re ayen de se
bunphiyo.
ne Ogh
Josef
rienre
en
e yen
nerh
on
e eronvw
nana phia rere O vwo ru
uve royen
gba.
Ijipt koyen
Jekop
ro ghwore na diare o
ki rhi ghwu, emo royen
ji ghwe buen
phiyo.
O che vwo ghwu, o da tane Om
o
na yer
e Osivwin re veri na cha dia Osun ro
vwo egba,
uvwie ri Juda oyen
o che nu
rhe. Tavwen Josef
ki rhi ghwu, o da je mraro ne ed
che te re Ogh
e ovo
en
e che vwo si
orua ri Jekop
ne Ijipt.
—E muro kpahen J en esis uyovwin 20 re te 50; Hibru
11:17-22.
˛ Die yen Ogh
en
e vue Ebraham ne o ru, ke die yen
onana
djephia ke ihworakpo?
˛ Die yen mu Josef
kpo Ijipt, die yen ne obuko
royen
rhe?
˛ Die yen Jekop
o ki rhi ghwu?
mraro royen
6 Job Yonregan
Eshu no eno kpahen oy
ri Job vwe obaro
onregan
Ogh
en
Job fuevun ke Jihova
e,
ek
evu
ovo
O
HWORAKPO sa fuevun ke Ogh
en
e
sier
o da tobo
e a da davwoni,
diane o che fiabo re ekuakua re akpeyeren? A no ono yena, je mre ekpah
on
phiyo royen
womare oshare
ovo
re se
Job.
Oke
re emo re Izrel
je vwo he Ijipt,
Job dia asan re se Arabia non ena.
Job ve Ebraham firi. Vwe oke
yena,
Ogh
en
e ve emekashe na da vwoma
vwe odjuvwu, Eshu jehe usun rayen.
Vwe om evwa
yena, Jihova djephia
ne o vwo uduefiogbere kpahen evunefu
Job. Vwor
on
re odibo royen
e uyota, Jihova tare ne o vwo ohwo vuovo
re oy
royen
gan te o re Job
onregan
vwori-i. Ek
Eshu tare ne Job ga
evu
ovo
Ogh
en
e
kidie
n
e
en
Ogh
e bruba ke,
je sero
r
oyen.
Eshu
n
e
e de mie Job
ekuakua ro vwori eje, o cha hanrhe
Ogh
en
e.
Ogh
en
e da vwe uphen
ke Eshu ne o
reyo efe, emo kugbe omakpokpo ri Job
mie. Job rienre
ne Eshu yen so odavwi
ni na-a, oti
oyena,
o rhe se vwo eru
o
re oboresoro Ogh
en
e vwo vwe uphen
ke ne o rioja-a. Dedena, Job hanrhe
Ogh
en
e e.
Erharhe igbeyan erha ri Job de bro
rhe. Vwe eta re ayen tare re si phiyo
obe
ri Job, igbeyan royen
na guon
ore
ne Job roro ne Ogh
en
e
yen
vw
e oja
vwo rio fikire umwemwu ro ruru vwe
odjahon.
Ayen je tane Ogh
en
e vwo
omavwerhovwen
kpahen idibo roye
en, o je vweroso
aye-en. Job sen iroro
och
Job tare
och
o rayen na. Ve imuero,
ne o cha yonregan
re te oke
re ughwu
royen!
Ek
Job dje oma royen
phiyo
evu
ovo
Edavwini re Job tavwen a
ke mre 1613
1600 B.C.E.
ovwata.
Oyena
ororocho.
Eghene re se
Elihu ro kerho re eta rayen, da rhe tota.
Elihu ghwoku
Job, kidie Job mre Jiho
va Ogh
en
e kere Osun ro rho vre ihworakpoerharhe igbe o.
Elihu je ghwoku
yan ri Job na.
Jihova Ogh
en
e da tota ke Job, ro vwo
kpo iroro royen
vi. Womare igbunu re
emama, Jihova yono Job obore ihworakpo hanvwe te sier
e a da vwe ayen
vwo vwanvwen orho
re Ogh
en
e.
Job
reyo okp
en
ovi
ro ne obo re Ogh
e rhe
na. Jihova, ro vonre
ve “arodovw
e”
na
da nerh
e Job vwo omakpokpo,
o de rhi
fe ohw
ohw
o ive vre obo ri jovwo, o de
ji vwie emo ihwe. (Jems 5:11) Kidie
ne Job yonregan
oke
ravwo davwoni,
ko sa kpahenphiyo ota re Eshu ta ke
Ogh
en
o tane ihworakpo cha sa
e,
rovw
fuevun ga Ogh
en
e sier
e ayen de hirharoku odavwini-i.
—E muro kpahen obe
ri Job.
˛ Die yen Eshu ta kpahen Job?
˛ Die yen oy
ri Job djephia?
onregan
ETA RE VWOMAPHIA
Eshu tare ne Job ro djosho re Ogh
en
e
ro je vrabo re ekan vwe otorakp
o na oke
yena, de ga Ogh
en
en
e fikire efe re Ogh
e
vwo ke.
vwo tane ew
Eshu vwe oyena
en
tioyena
yen ji rhe ihworakpo ve
emekashe eje. Eshu vwe eta yena vwo no
eno kpahen oy
re ihworakpo
onregan
vwok
eb
re eta re
e Jihova. Onana
ere
ovo
Eshu vwophia
vwe Iden,
ro shekpahen
uturhi ve ovwata
ri Jihova ro vwo sun
akpo ve odjuvwu. Obe
ri Job djerephia
ne emekashe ve ihworakpo se toroba
etito re usuon ri Jihova sier
e ayen da
yonregan.
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job ˘
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
9
Jen
esis
Eyanno
˘ Livitikos
˘ Ukeri
˘ Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
en
7 Ogh
e Sivwin Emo re Izrel
Vwo ne Evien
˘
Jihova reyo otiek
o vwo ghwie Ijipt, Mosis de sun emo re Izrel vwo
ne oto re Ijipt. Ogh
en
e vwe Urhi vwok
e emo re Izrel womare Mosis
V
WE ikpe buebun re emo Izrel
dia oto
re Ijipt, akpo yovwen
ayen, ayen ji
bunphiyo.
a da rhe vwe Fero
evu
Ek
ovo,
kpokpo vwo mu. Fero nana vughe Josef
kakaka-a. Osho mu osun nana ro djoma
na kidie emo re Izrel
o,
na buenphiy
o da
vwe ayen ru evien,
o da je vwe urhi mu ne
e do emeshare re ghwe vwie phiyo Urhie
ri Nile. Ek
aye ovo
de fiudugberi
evu
ovo
sivwin om
O muro phiyo akper
o royen.
e
o de re sionu vwe ego
re urhie na. Om
ot
e
ri Fero da mre om
o na, o de se Mosis, o da
gher
e ghwanre vwe uwevwin re ovie re
Ijipt.
Mosis vwo te egbukpe
40, ko rhi she ro
okpetu oke
ro vwo chocho re ohwo re
Izrel
ovo
vwo ne obo re ohwo re Ijipt. Mosis da dje kpo ekuot
o oshesheri ovo.
Ro
vwo te egbukpe
80, Jihova da vue ne
o rhivwin kpo Ijipt, o ra vue Fero ne o
siobonu
ihwo royen.
Fero senre kare kare. Ogh
en
e da reyo
otiek
o
ihwe
vw
o
ghwi
e
Ijipt.
K
oke
koke
ri
Mosis da vwomaphia vwe obaro ri Fero
rere o vwo sivwon ne otiek
o ofa
ro cha,
Fero mi ru uyovwin gangan ro vwo je Mosis ve Jihova fia. Ukuoto royen,
otiek
o
rihwe na de hwe emo ekpako re ihwo re
Ijipt, jokpare erua ri nyupho ri Jihova re
vwe obara
re omogode revwo ze izobo na
vwo ghworo anurhoro rayen. Amakashe
re Jihova ji rhe na da wanvre anurhoro re
URHI R O MA RHO NA
O sa diane Irhi Ihwe rehe Eyanno 20:1-17, yen irhi ra
ma rien
womare
vwe usun re irhi re te 600 ra vwophia
Mosis. Ek
oke
evu
ovo,
ravwo no Jesu Kristi kpahen urhi
ro ma rho usun re irhi Ogh
en
e ejobi, o da sane onana:
“Wo me vwe udu wen
en
ejobi, ve enw
wen
ejobi,
kugbe ogangan wen
Ogh
en
ejobi, guon
o Orovwohwo
e
wen.”—Mak
12:28-30; Urhi Rive 6:5.
ihwo nana. Kukpe kukpe koyen
emo re
Izrel
o re usivwin nana
vwo rue ekarophiy
womare ore re se Owanvr
en.
Om
okpako
ri Fero vwo ghwu
oshare
nu, o da vue Mosis ve emo re Izrel
ne ayen
vren
ne Ijipt. Emo re Izrel
de siomakoko
kpatakpata re ayen vwo vren
ne Ijipt.
Ek
Fero de wene ew
evu
ovo,
en.
O ve isodje royen
da vwo tua ayen. Ko rhe hoh
o
ne e ke emo re Izrel
dje Abadi Ovwavware
na. Jihova da heri
na,
e Abadi Ovwavware
emo re Izrel
vwe
da yan wan oto oyaya
uvwre re igbeh
re ihwo
e re ame ive!
Oke
re Ijipt vwo horh
o
nene
ayen,
Ogh
en
e de
siobonu
ame na, Fero ve isodje royen
de
ghwu phiyo ame na.
Oke
vwo yanran na, Jihova de nene
emo re Izrel
re oph
o vwe Ugbenu ri Sinae. Womare Mosis, Ogh
en
e da vwe irhi
vwok
e emo re Izrel,
ri sun ayen, je sero
re
ayen vwe kedia
kedia
re akpeyeren ra
yen. Emo re Izrel
o usuon re
de rhiaborey
Ogh
en
e, Jihova ko nene ayen dia, o ji che
ruo rere ayen dia ebruphiyo vwo ke egbo
rho efa.
Ek
buebun re ayen dje esegbu evu
ovo,
yota phia kpahen Ogh
Ji en
e e. Oti
oyena,
hova da nerh
e ayen ghoro vwe aton na
egbukpe
40. O vwo te oke
ovo,
Mosis
da vwe Joshua vwo mu ne o sun ayen.
Ukuoto royen,
emo re Izrel
de muegbe re
ayen vwo ro oto re Ogh
en
e ve ke Ebraham na.
—E muro kpahen Eyanno; Livitikos;
Ukeri; Urhi Riv e;
Une R e Ejiro 136:10-15; Iruo R e Iyinkon
Na 7:17-36.
˛ Mavo yen Ogh
en
e vwe Mosis vwo sivwin emo re
Izrel
wan?
˛ Diesor o em o r e Izr el
vwo ru e or e r e
Owanvr
en
na?
˛ Idjerhe vo yen Jihova vwo sivwin emo re Izrel
ne
evien
vwe Ijipt?
1600 B.C.E.
Ihwo re Izrel vren
ne Ijipt 1513
8 Ihwo re Izrel
Ro Kenan
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua ˘
Iguedj
o ˘
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
I S
H
N
F O
—E muro kpahen Joshua; Igu edjo;
Livitikos
18:24, 25.
˛ Diesoro Jihova vwo sivwin Re-
A
I L
I S
T I
A
N
N
hab ve orua royen?
˛ Die yen ihwo re Izrel
ruru oke
ri Joshua vwo ghwu nu?
˛ Die yen obe
re Iguedj
o na
yono avwanre?
Jeriko
Jerusalem
E
F
emo re Ebraham. Asaokiephana,
ihwo
r e Izr el
muegbe r e ayen cha vw o
ro Oto re Uve na vwe oto usuon ri
Joshua.
Ogh
en
e brorhien
ro vwo ghwor
o
ihwo ri Kenan. Ayen nerh
e oto na von
ve ofanrhi
en
kugbe ohwekufia. Koyen
soro ihwo re Izrel
vwo ghwor
o irere ri
Kenan kare kare.
Tavwen ayen ke ro oto na, Joshua de
ji eshare ive ne ayen re ni oto na,
ayen da dia uwevwin ri Rehab vwe orere ri Jeriko.
Rehab rhiabodede
esha
re ive na, o da sero
rayen dede ne
o rienre
ne ayen ihwo re Izrel.
Rehab se Ogh
en
e re Izrel
gbuyota kidie
o nyo kpahen obore Ogh
en
e sivwin
ihwo royen
wan re. O da vue eshare
ive na ne ayen duvwu iyori rere e vwo
je evwruwevwin royen
eghw
or
o.
Ihwo re Izrel
da rhe ro Kenan, ayen
vwo te Jeriko,
Jihova de ru igbevwu
nu, igbeh
de she toto.
e ri Jeriko
Isodje
ri Joshua da horh
o ro orere na, ayen
da ghwor
ayen si o toto,
ek
evu
ovo,
vwin Rehab ve orua royen.
Vwe uvwre
re egbukpe
esan, Joshua de phi irere
buebun kparobo vwe Oto re Uve na.
Oyena
vwo wan nu, ka rhe ghare oto
na ke uvwie ihwive re Izrel.
Ro vwo siek
er
e oba re akpeyeren
royen,
Joshua de se ihwo na koko. O
de gbikun re obore Jihova nene ese
ride rayen yerin, o de bru ayen uche
ne ayen ga Jihova. Oke
ri Joshua ve
ekpako na vwo ghwu nu, ihwo re Izrel
da yanje Jihova vwo ra ga eghen
e re
efian. Vwe omare egbukpe
300, egbo
rho na rha sa yonr
irhi ri Jiho on
va kirobo ro guon
Uvwre re oke
ore-e.
yena, Jihova da fo ke ivwighren
rayen,
ne i shenye ayen kere ihwo ri Filistia. Ek
oke
re ihwo re Izrel
evu
ovo,
de
kperi se Jihova, ko vwe iguedj
o vwo
mue ri sivwin ayen. Iguedj
o 12 yen o
vwo mu.
Kirobo re obe
re Iguedj
o gbikun
royen,
Otniel
o,
yen oguedj
o resosu
Samsin da rha dia oguedj
o ro koba,
ro dia ohwo ro me vwo egba
ro
dia akpo na re. Ikuegbe re obe
re Iguedj
o na yono avwanre ne,
revwo nyupho ri Jihova ghwa
ebruphiyo cha, j e emenyo
ghwa okpetu cha.
K
ujorin buebun tavwen
E GBUKPE
ihwo re Izrel
ke ro Kenan, Jihova veri ne o cha reyo oto na vwok
e
A
Joshua sun ihwo re Izrel vwo phi Kenan kparobo.
Jihova ke iguedj
re ayen vwo sivwin
o na egba
ihwo royen
vwo ne oshenye
Ayen ro Kenan
Asan re ophikparobo resosu
o
re ihwo re Izrel
here
te
1473 Joshua sun ihwo re Izrel ro Kenan
1467 E phi irere ride rehe Kenan kparobo re
11
1200 B.C.E.
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
˘ 1 Samuel
˘ 2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
˘ 1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
9 Ihwo re Izrel
Guon
o Ovie
Sol
o ro sun Izrel,
ro dia ovie resosu
nyupho ri Jihova-a.
Devid da reyo edia
royen,
oyen
ohwo re Ogh
en
e nene
re oph
o re usuon ri bed
e
S
AMSIN vwo ghwu nu, Samuel
da
ga kere omraro
kugbe oguedj
o vwe
Izrel.
Ihwo re Izrel
ki kpokpo ne ayen
guon
efa. Dede ne
o ovie kere egborho
ivun miovwo Jihova kpahen oyare nana, o da vue Samuel
ne o kerho rayen.
Ogh
en
ro vwoma
e da je ohwo ovo
kpoto re se Sol
ne o dia ovie. Oke
vwo yanran na, Ovie Sol
de rhi phuoma, o rhe nyeme
re Ogh
en
e e.
Jihova
da sion
ker
e
ovie,
o da
vue Samuel
ne o vwe
eghene re se Devid vwo
“Ke me vwe uvie
mu. Dedena, ikpe bueroyen
muoto bed
e.”
bun cha wanvre tavwen
—2 Samuel
7:13
Devid ki sun kere ovie.
Devid vwo he emeghene, oyen
o vwo bru
Hegae
iniovo
royen
ra re dia isodje ri Sol.
Zekaraya
Isodje na eje djosho re ogbofovwin
Malakae
Matiu
ovo
ro dia ovweghr
en
rayen re se GoMak
layat, arhuanran yen o rue,
o vwe
Luk
Jon
ayen
v
e
Ogh
en
e
rayen
vw
o
jehwe.
Iruo Re
Iyinkon
Ivun de miovwo Devid, o da ta ne
Na
Rom
o che nene arhuanran na honre.
De
1 Kor
ent
2 Kor
vid da reyo ophi
en
ve ibi ukuta
ent
royen
Galesha
evo, o de bru ovweghr
en
na ra kpo
Efes
os
Filipae
ohonre,
ohwo ro gron te kubit esan
Kolose
gbe esabo.
re Golayat vwo reyo
Oke
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
vwo jehwe,
Devid
da kpahen ke ne
1 Timoti
oyen
vwo
egba
vr
e,
kidie
ode ri Jihova
2 Timoti
Taitos
yen o vwo brora na! Ubi ukuta vuovo
Filimon
yen Devid vwo hwe Golayat, o da vwe
Hibru
Jems
ol
ok
o re arhuanran na vwo bru uyo1 Pita
vwin royen
no. Osho de mu isodje ri
2 Pita
1 Jon
Filistia na ayen da dje.
2 Jon
Esosu
o
oma
da
vwerhen
Sol
fikire
3 Jon
Jud
uduefiogbere ri Devid, o da reyo vwo
Evw
ophia
mu onotu re isodje royen.
Ek
evu
ovo,
Sol
ko rhe rioma kpahen ophikparobo
ri Devid. Fikire osho re ughwu, Devid
da dje,
vwe ikpe buebun o rhe vwo
asan ro dia-a. Dedena, Devid je fuevun
ke Ovie Sol,
en
kidie Jihova Ogh
e yen
Sol
reyero vwo mu ovie. Ukuoto royen,
de ghwu vwe ofovwin. O rhe kri-i, Devid ko rhe dia ovie, kirobo ri Jihova
veri.
Ovie Devid vwo owenvwe rovw
o
bon
Ji evu
uwevwin ki Jihova. Ek
ovo,
hova da vue ne om
yen cha
o royen
bon
uwevwin na. Om
o ri Devid re se
Solomon
bon
koyen
uvwevwin na. Dedena, Ogh
en
e bruba ke Devid ro vwo
nene re oph
o ne:
Uvie na che ne uvwie
roye-en,
a je cha mre ofa
vwo dje-e.
Ukuoto royen,
uvwie royen
koyen
Osi
vwin na yer
na
e Om
o re veri vwe Iden
cha wan rhe. Ohwo yena yen cha dia
Mesaya, ro mudiaphiyo “O ra Jerey
o
na,” re Ogh
en
e vwo mu. Jihova veri ne
Mesaya na cha dia Osun re usuon yer
e
Uvie royen
ro cha dia bed
e.
Vwor
Devid de
e omavwerhovwen,
muegbe re ekuakua buebun phiyoto ra
cha vwo bon
en
uwevwin na. Ew
ofuan
fon na de ji muo vwo si ine buebun.
Vwe oba re akpeyeren royen,
Devid da
ta: “Erhi [ew
NW ] re Orovwohwo
en,
wan oma me ta ota, ota roye
he er
evwe
me.”—2
Samuel
23:2.
—E muro kpahen 1 v e 2 Samu el; 1 Ikun Rivie; Aizaya
9:7; Matiu 21:9; Luk 1:32; Jon
7:42.
˛ Diesoro Jihova vwo vwe Devid vwo wene Ovie
Sol?
˛ Iruemu vo yen Devid djephia tavwen o ke rhe dia
ovie?
˛ Ono yen Om
o yer
e Osivwin re veri ne o che ne
uvwie ri Devid rhe na?
12
1200 B.C.E.
A vwe Sol
mu ovie 1117
10 Solomon
Ovie ro Vwo Aghwanre
Jihova ke Solomon
aghwanre, oke
ri Solomon
vwo suen,
ihwo re Izrel riavwerhen re ufuoma ra mre vwo dje-e,
akpo ji yovwen
ayen
M
AVO yen akpeyeren cha dia sier
e
ihwo re dia egborho
ovo
ve osun
rayen da reyo Jihova vwo ru Osun je
yan nene irhi Royen?
A mre ekpah
on
phiyo re ono nana vwe egbukpe
40 re
Solomon
vwo sun.
Devid ki rhi ghwu, o vw e om
o
royen,
Solomon
vwo mu ovie ro vwo
reyo edia
royen.
Vwevunre evwerhen,
Ogh
en
n e o n o
e da vu e Solom on
obo r o gu on
Solom on
nokp en
ore.
re aghwanre ve erianrien
ro se vwo
guedj
o re ihwo na vwe idjerhe abavo.
Oma vwerhen Jihova, o da vwe aghwanre ve eru
o vwo ke.
Jihova ji ve ne o
cha vwe efe, urinrin kugbe otovwen
vwo ke sier
e o da kerho royen.
Usi re Solomon
da rhe ro asan eje fikire orhien-ebro
aghwanre royen.
Vwe
edia
ovo,
eya ive ki sivwin om
oshare
re vwie nu obo.
Solomon
da tane a
ghare om
o na ibro ive rere a vwe ubro
ovu
vwo ke eya na. Aye esosu
o da
ovo
rhonvwe,
ek
aye ro vwie om
evu
ovo
o
na da re ne a vwe om
o na ke aye
ocheko na. Solomon
ko rhe mrevu
ghe ne aye ro vwo arodonvw
e kpahen
om
o de muo ke.
o na yen oni royen,
Ihwo re Izrel
ejobi
de
nyo
orhien
re Solomon
bruru na, ke ayen rhe rien
ne
aghwanre re Ogh
en
e
rhere.
Ovo
usun re iruo ri Solomon
ro
ma rho, oyeh
e uwevwin ri Jihova ro
bonre
vwe Jerusalem
re ihwo re Izrel
da cha ga Ogh
en
ra vwo reyo
e.
Oke
uwevwin na vwo kpahoto,
Solomon
da nerhovwo
n
e:
“Nighere,
odjuvwu
kugbe odjuvwu ro me kpenu na sa gba
wenana
e;
komavo uwevwi ohahavwe
re me bonre
na!”—1 Ivie 8:27.
en
1070 Ogh
e vuve re Uvie vwo ke Devid
Solomon
dia ovie 1037
Usi re Solomon
da ro irere efa, tobo
re te Sheba re Arebia. Ovie re aye
ri Sheba da ra mre orho
ve efe ri
Solomon,
kugbe obo ro ghwanre te.
Aghwanre ri Solomon
ve obore akpo
yovw en
ihwo r e Izr el
te gberunu,
te edia
ro de jiri Jihova ro vwo vwe
ovie ro vwo aghwanre tioyena
vwo
mu. Vwor
e uyota, fikire ebruphiyo ri
Jihova, usuon ri Solomon
me
koyen
yovwin kparobo,
o je von
ve ufuoma vwe ikuegbe re ihwo re Izrel
oke
awanre.
O da ohwo mamo ne,
ovo
rhi
oke
vwo te, Solomon
rhe ru nene aghwanre ri Jihova-a. O chukoku urhi r e
Ogh
en
on
eya bue
e,
k o rhe r ovw
bun, evo rayen ego edj
o.
Eya royen
da rhe rieri
vwo ne ega
e udu royen
ri Jihova, edj o k oyen
o ga. Jiho
va da vue Solomon
ne
a cha ghare uvie royen
na. Eb
ovo
k oyen
ere
che te orua royen
fi
kire uve re Ogh
en
e ve
k e os
Devid.
e r oyen,
Dede ne Solomon
dobo
re ega
ri Jihova ji, Ji
hova je fuevun kpahen
oph
o re Uvie ro ve Devid rere.
—E muro kpahen 1 Ivie uyovwin 1 re te 11; 2 Ikun Ivie uyovwin 1 re te 9; Urhi Riv e 17:17.
˛ Mavo yen Ogh
en
e kpahen-
phiyo oyare ri Solomon?
˛ Mav o yen Solom on
dje
aghwanre royen
phia?
˛ Diesoro Solomon
vwo yanje Jihova vwo, k e die yen
phiare?
omare 1020 E si obe
re Une Ri Solomon
nure
1027 A bon
uwevwin
re ega
re Jerusalem
re
1000 B.C.E.
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie ˘
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie ˘
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
˘ Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
˘ Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
ri Yono
11 Ine re Ega
Ohwo, ri ji Bru Ohwo Uche
Devid ve ihwo efa so ine ra vwo ga ega.
Obe
re
Une Re Ejiro vwo ine ri te 150
o ma rho vwe Baibol na, oyen
obe
O BEre rUne
Re Ejiro. Omare ikpe 1,000
oyen
e vwo si obe
na. Obe
re Une Re Ejiro
na yen me vwo eta ri dje obod
en
re esegbuyota phia re nabo te ubiudu ohwo.
Obe
na vonre
ve idjerhe sansan re ihwo
vwo dje edia
re ubiudu rayen phia, kere
aghogh
o,
ujiri, ekp
evw
e, uvweri, omaemuophiyo,
ve okurheri
e. Aphro hero o,
ibuine na vwo uvi re oyerinkugbe ve
Ogh
en
e. Roro kpahen iyovwinreta evo re
ine na.
Jihova yen Osun re akpo ve odjuvwu, o muwan re ega
ve ujiri. Une Re
Ejiro 83:18 NW, de se: “Wew
e, re ode we
dia Jihova na, We ovo
yen Me Kpenu vwe
akpo na ejobi.” Ine evo jiri Jihova fikire obo ro mare, kere idjuvwu re vonre
ve
isio na, igbunu re emama ri vwo arho vwe
otorakp
o na, kugbe obore ugboma re
ohworakpo hepha. (Une Re Ejiro 8, 19,
139, 148) Efa vwe urinrin ke Jihova kidie
oyen
Ogh
en
e ro sivwin ihwo re fuevun,
ro je chocho rayen. (Une Re Ejiro 18, 97,
138) O ji vwo efa ri jiro kidie oyen
Ogh
en
e
UNE R E INE NA
Vwevunre Une Ri Solomon
na,
ovie na djerephia ne efe gbidiki cha
sa nerh
e aye vwo egu
on
o re oshare-e.
O gbikun re obo ro davwengba
ro vwo
rovw
on
om
ot
e ovo
ro pha yoyovwin, je
om
kidie o vwo
ot
e na rhonvwere-e,
egu
ovo
ro dia
on
o re om
oshare
osuigegede. Une nana djerephia ne
ihwo ive ri vwo egu
on
o re ohwohwo sa
kenoma
ke uruemu re ofanrhi
en.
Ihwo
ive re vwo egu
on
o ohwohwo
vwevunre ikuegbe na, dje uruemu re
omaeri
kugbe evun-efu
ensuon
on
phia.
14
1000 B.C.E.
997 Izrel ghare oma phiyo uvie ive
ro brorhien
re abavo, ro vwe ufuoma ke
ihwo re shenye, o mi rhe gbe oja ke irumwemwu na.—Une Re Ejiro 11, 68, 146.
Jihova vwe ukecha
ve uchebro vwo
ke ihwo ri vwo egu
O sa
on
o royen.
diane Une Re Ejiro 23 yen ihwo ma rien,
etiyin Devid da vwe Jihova vwo dje Osuigegede ro vwo egu
igegede
on
o,
ro vwerote
royen,
je sero
rayen. Une Re Ejiro 65:2 karophiyo ihwo re ga Jihova ne oyen
Ohwo
“ro nyo erhovwo.”
Ihwo ri ru umwemwu
ogangan
mre onerh
vwo ne Une Re
evwe
Ejiro 39 ve 51, etiyin Devid de djise re
okurheri
ve esegbuyota ro vwori
e royen
kpahen evwoghovwo ri Jihova. Une Re
Ejiro 55:22 da rha ke avwanre uchebro ne
a vweroso
Jihova, e ji mu oghwa re avwan
re nye.
Jihova che wene akpo na womare
re
Uvie ri Mesaya na. Asan evo vwe obe
Une Re Ejiro na shekpahen Mesaya ro dia
Ovie ra mraro kpahen na. Une Re Ejiro 2
mraro ne Osun nana cha ghwor
o erharhe
re irere re vwosu
o na. Une Re Ejiro 72 djerephia ne Ovie nana che phi oba phiyo
owenvwe
ve oshenye. Kirobo re Une Re
Ejiro 46:9 tare, womare Uvie ri Mesaya na,
Ogh
en
e che phi oba phiyo ofovwin, o
me je ghwor
o ekuakua re ifovwin ejobi.
Vwe Une Re Ejiro 37, avwanre yonori ne
irumwemwu na rha cha dia-a, ek
evu
ovo,
evwata na cha dia akpo na bed
e,
ayen
cha
riavwerhen re ufuoma ve oyenrikugbe
vwe akpoeje.
—E muro kpahen obe
r e Une R e Ejiro.
˛ Mavo yen Une Re Ejiro na rhonvwephiy
o ne Jiho
va yen fo ohwo ro sun akpo ve odjuvwu?
˛ Ine vo yen dje obore Ogh
en
ve uc
e vwe ukecha
hebro ke ihwo ri vwo egu
on
o royen?
˛ Kirobo re obe
re Une Re Ejiro tare, mavo yen Jiho
va che wene akpo na wan?
en
12 Aghwanre ro Ne Obo re Ogh
e Rhe
Obe
re Ise oyen
obe
ro vonre
ve uchebro ri ne obo re Ogh
en
e rhe
re sevwo ruiruo vwe akpeyeren, Solomon
yen si buebun rayen
Osun ro vwo aghwanre? Idjerhe
JIHOVA
ovo
onphiy
o
avwanre savwo mre ekpah
re ono yena, oyen
re vwo roro kpahen
odjeke ro vwo ke avwanre. Odjeke na se fi
erere ke avwanre? A da reyo vwo wian, o sa
nerh
e akpeyeren avwanre yovwinphiyo?
Solomon
ro dia Ovie ro vwo aghwanre si
Ise ujorin buebun. Enana djobote
kedia
kedia
re akpeyeren. Roro kpahen idje evo.
Ofori ne avwanre vweroso
Ogh
en
e.
E ki se vwo omamo oyerinkugbe ve Jihova, ofori ne a vwerosu
o.
Solomon
de si:
“Vwe udu wen
ejobi vwo kpahe Orovwo
hwo, wo vwe ero
suo oma obo we en.
Vwe
idjerhe wen
ejobi rhovw
o;
ko cha kpo idjerhe wen
ejobi vi.” (Ise 3:5, 6) Avwanre che yerin omamo re akpo sier
e a da
vweroso
Ogh
en
e womare re vwo nyupho
royen,
ji nene odjeke royen.
Oka re akpe
yeren yena sa nerh
e ubiudu re Ogh
en
e
ghogh
o,
je nerh
e Jihova mre ota kpahen
ke ovweghwr
en
ro dia Eshu na.—Ise
Royen
27:11.
Vwe aghwanre nene ihwo efa yerin.
Uchebro re Ogh
en
e vwo ke eshare, eya ve
emo pha ghanghanre nonena
vre obo ri
jovwo. “Ghogh
o vwe oma re aye re oke
emo wen,”
Ogh
uche ne o
en
e bru oshare
fuevun ke aye royen.
(Ise 5:18-20) Eya re
rovw
mre obore obe
re Ise djise re
onre,
omamo aye re oshare
kugbe emo royen
vwo egu
on
o kpahen. (Ise, uyovwin 31) A
vwe odjeke vwo ke emo ne ayen nyupho
re ese ve ini rayen. (Ise 6:20) Obe
na ji dje
phia ne e vwo mu ugbeyan yovwin vre re
vwo sioma ne otu, onana
sa nerh
e e vwo
odavw
e romobo ovo.
(Ise 18:1) Igbeyan sa
nerh
e avwanre ru obo ri yovwirin yer
e obo
ri miovwirin, oti
gba vwe aghwanre
oyena
vwo sane igbeyan wen.—Is
e 13:20; 17:17.
Vwe aghwanre sun oma. Obe
re Ise
vonre
ve uchebro re obore avwanre se vwo
vwo iroro ro ke ohwo omakpokpo,
obo ra
savwo dia ogbowian,
a me je kenoma
ke
erharhe re iroro ve udi-eda
vre oma. (Ise
6:6; 14:30; 20:1) O si avwanre orho ne
sier
uchebro re ohworakpo
e a da vweroso
je or
e
Ogh
en
e
vwo,
onana
sa so okpetu.
(Ise 14:12) O bru avwanre uche ne a sero
re ubiudu avwanre vwo ne eronvw
on
ri se
miovwo, o je karophiyo avwanre ne “evun
roye
[ubuidu na] ogbugbu re arho va ne
cha.”—Ise 4:23.
Iduduru re ihwo vwe akpo na rhe rienre
ne a vwo vwe uchebro yena vwoba
akpo
yerin sa nerh
e ohwo yerin obod
en
re akpeyeren. Oti
ke ayen rhi vwo omamo
oyena,
re iroro re ayen vwo rhiaborey
o Jihova
kere Osun rayen.
—E muro kpahen obe
r e Is e.
˛ Die yen avwanre se yono ne obe
re Ise na rhe?
˛ Odjeke vo yen obe
re Ise vwophia
kpahen a vwo
vweroso
Ogh
en
e kugbe a vwo vwe aghwanre nene
ihwo efa yeren,
ji vwo sun oma?
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise ˘
Aghwoghwo ˘
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
AGHWOGHWO
Tivo yen a da sa mre ukecha
revwo yerin uvi re
akpeyeren? Solomon
ro vwo mre ekpah
onphiy
o
he edia
re ono yena. Kidie ne o vwo efe gbidiki, aghwanre,
kugbe ogangan re usuon, ko sa guon
o oto rayen se
enana ghene sa ke uvi re omavwerhovwen.
O vwo tua
efe, o rovw
on
eya ri vwo erhuvwu buebun, o je
riavwerhen re akpeyeren. O bon
iwevwin ride. O yono
ebe
kodo. Die yen o rhe mrevughe?
“Ayen ejobi
odiodi.” Ek
ro vwo mre ona
vughe nu, o da ta:
evu
ovo,
Dje osho re
“Oba re ota na ejobi, re nyori ona.
Ogh
en
kidie onana
oyen
e,
rere wo yonr
on
irhi royen;
iruo ro te ohwo.”—Aghwoghwo 12:8, 13.
E si obe
re Ise nure omare 717
700 B.C.E.
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
˘ 1 Ivie
˘ 2 Ivie
1 Ikun Rivie
˘ 2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
˘ Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
13 Ivie ri Yovwirin ve E re Brare
A ghare Izrel.
Vwe uvwre oke
yena, ivie buebun ri sun ihwo
re Izrel,
fuevu-un. Ihwo ri Babilon
ghwor
o Jerusalem
K
IROBO ri Jihova taro jovwo, a da ghare Izrel
ri Solomon
oke
vwo yanje
ega
re uyota vwo nu. Om
Reho
o royen
boam ro reyo edia
re usuon na, ohwo ro
djoma. Oti
uvwie ihwe re Izrel
oyena,
da
sen usuon royen
ayen da vwe uvie ofa
roh
re Izrel
e eb
ere
obenu onre
vwo mu.
Uvwie ive ke yen fuevun dia oto re ovie
roh
ro dia
e ekete ri Devid vwe Jerusalem,
uvie roh
ri Juda.
e oboto onre
Ozighi ve ebenb
en
buebun vwomaphia
vwe uvie ive nana fikire je esegbuyota
evwo ve je emenyo
re ivie na. Uvie re Izrel
koyen
ma bra ne uvie ri Juda, kidie ega
re
efian yen ivie royen
ghwe titi ne oton
phiyo rhe. Dede ne, Ilaija ve Ilaesha ru
emu re igbunu ride, tobo rhovw
on
ihwo ri
ghwuru, je ihwo re Izrel
ji nene idjerhe
obrabra.
Ukuoto royen,
Ogh
en
e da vwe
uphen
ke ihwo re Asiria ne e ghwor
o uvie
roh
na.
e eb
ere
obenu onre
Dedevwo ne, o vre ikpe ujorin re usuon
JONA
Uvwre oke
en
ravwo ghare uvie na, Ogh
e da vwe
Jona vwo mu rere o re ghwoghwo ovue re orho-esio
vwo ke ihwo re orere ri Ninive. Jona da ro oko ro kpo
asan ofa
en
ukpere Ninive. Ogh
e de ru igbunu ro vwo
nerh
rhe
e erin rode mu Jona ro.
Jona da nerhovwo
Jihova vwe evun re erin na, Jihova da nerh
e erin na kpa
phiyo oto oyaya.
Jona da ton iruo re aghwoghwo royen
phiyo.
Oke
Ogh
en
nu,
e vwo yono Jona uyono re emenyo
obenb
en
ofa
da vwomaphia: Jona ghwoghwo ke ihwo
ri Ninive, ek
ivun miovwinro mamo oke
evu
ovo
re
Ogh
en
e vwok
e vwo dje arodonvw
e ihwo ri Ninive o
rha ghwor
ri Jona
o aye-en, kidie ayen kurheri
e.
Se obe
na rere wo mre obore Ogh
en
e vwe igbunu rive vwo
yono Jona obo ro vwo dia ohwo ro gbe arodonvw
e.
700 B.C.E.
ri Juda vwo kroto ne o re Izrel,
Ogh
en
e je
vwe oja re ayen. Ivie ri Juda re kerho ke
orho-esio
re emraro Ogh
en
e ghwe bu-un,
ayen vwo davwengba
re ayen vwo sun
ihwo re ekuot
o na bru Jihova. Kere udje,
Ovie Josaya rhuer
e uwevwin ri Jihova o da
je guogh
re efian. Oke
ra vwo mre
o ega
obe
re Urhi re Ogh
en
e vwo ke Mosis, o de
te Josaya ew
da
en
mamo,
oruru royen
rhoma ganphiyo kpahen orufon ve erho
mabon
re uwevwin re Ogh
en
e.
O da ohwo mamo ne, ohwo ro reyo edia
re usuon ri Josaya yan nene omamo re udje
roye-en.
Oti
Jihova da vwe uphen
oyena,
ke
ihwo ri Babilon
n
e
ayen
phi
Juda
kparob
o
je guogh
o Jerusalem
ve uwevwin ega
roh
e
evun royen.
E de mu ihwo ra ghwor
o
cheko kpo Babilon.
Ogh
en
e taro jovwo ne
ikpe 70 yen ayen cha dia Babilon.
Ohwo
vuovo
dia Juda vwe uvwre re oke
yena-a,
tavwen oke
ra taphiyoto ki rhi te re ihwo ri
Juda vwo rhivwin kpo Jerusalem.
Ek
o rhe vwo ohwo ovu
ro
evu
ovo,
ovo
che sun vwe uvwie ri Devid tavwen Osivwin re veri ro dia Mesaya na ke rhe-e.
Buebun re ivie ri sun vwe ekete ri Devid
vwe Jerusalem
djerephia ne ihworakpo ri
jegba,
muwan re ayen vwo su-un. Mesaya
na ovo
yen che muwan rovwo sun. Oti
o
yena, Jihova ko vue ovie ro sun kuko vwe
ekete ri Devid ne: “Kpare erhu ne uyovwi.
. . . Omogeng
en
roye
che cheko o besi
e re
o ro vwo asan na cha vwo rhe; oye
me cha
vwo ke.”—Iziki
el
21:26, 27.
—E muro kpahen 1 v e 2 Ivie; 2 Ikun Rivie uyovwin 10
re te 36; Jerimaya 25:8-11.
˛Idjerhe vo yen a vwo ghare Izrel,
die yen phia ke
uvie ive na?
˛ Die yen phia ke uvwie re uvie re orua ri Devid,
diesoro?
˛ Die yen ikuegbe ri Jona yono avwanre kpahen Jihova? (Ni ekpeti na.)
Oghwor
edia
re evien
o ri Jerusalem;
vwe Babilon
tonphiyo 607
en
14 Ogh
e Tota Womare Emraro Royen
Jihova vwe emraro vwo mu re vwe ovue re edj
oeguo,
ega
re uyota kugbe iphierophiy
o re Mesaya na vwophia
re ivie ri Juda ve ivie re Izrel
vwo
O KEsuen,
re eshare evo da vwoma eko
phia, e se ayen emraro na. Eshare nana re
vwe ovue re Ogh
na, vwo
en
e vwophia
esegbuyota kugbe uduefiogbere re oghe
resan. Roro kpahen evue ene
re emraro
nana vwophia.
Oke
gron1. Oghwor
o ri Jerusalem.
gron a ke ghwor
oyen
omra o Jerusalem,
ro Aizaya ve Jerimaya vwo reyo orho-esio
na vwophia.
Ayen nabo dje oboresoro
Ogh
en
e vwo muophu kpahen ihwo ri
Jerusalem.
Iruemu re ega
re efian, umiovwo, kugbe ozighi re ihwo gbe, djerephia ne eta re ayen tane ayen ga Jihova,
ofian.—2 Ivie 21:10-15; Aizaya 3:1-8, 1626; Jerimaya 2:1–3:13.
ogheresan
ro che vwo phi orere na kpa
robo.—Aizaya
44:24–45:3.
3. Echa
re Mesaya na kugbe obo ro
che rhieromr
e.
E che vwie Mesaya na
vwe orere re Betl
(Maika 5:2) O
eh
em.
cha dia ohwo ro vwomakpoto,
ro cha
gua eket
(Zekaraya
ek
et
e ro Jerusalem.
9:9) Dede ne o pha dend
en,
o che titi-i,
ihwo buebun je cha sion.
(Aizaya 42:1-3;
53:1, 3) O che ghwu ughwu re oja. Ona
na ko mudiaphiyo ne oyena
yen cha
dia oba re akpeyeren royen?
Ejo,
kidie
ughwu royen
na cha nerh
e ihwo buebun
vwo evwoghovwo re imwemwu rayen.
(Aizaya 53:4, 5, 9-12) Evrenushi
royen
ovo
yen se ru onana.
2. Erhomavwomu
e re ega
re uyota.
4. Usuon ri Mesaya na vwe otorakp
o
se sun omobo
na eje. Ihworakpo ri jegba
Egbukpe
70 yen cha wanvre tavwen e ki
siobonu
ihwo re Izrel
vwo ne evien
vwe
Babilon.
Ke ayen che rhivwin kpo Jerusalem,
je rhoma bon
ri
uwevwin re ega
Jihova. (Jerimaya 46:27; Emos
9:13-15)
Aizaya mraro ne Sairos
yin che phi Babilon
ihwo re Izrel
kparobo,
ji siobonu
ne ayen ra rhoma bon
uwevwin re ega
re
Ogh
rugba omare ikpe
en
e na. Onana
200 vwo wan nu. Aizaya tobo dje idjerhe
rayen vwor
e che
e ufuoma-a, ek
evu
ovo,
se Mesaya ro dia Ovie na, Om
o re Ovie re
Ufuoma. (Aizaya 9:6, 7; Jerimaya 10:23)
Vwe oto re usuon royen,
omamo oyerin
kugbe cha dia uvwre re ihworakpo ve
eranvwe na. (Aizaya 11:3-7) Oga
che no
kare kare. (Aizaya 33:24) Ogh
en
e che
mu ughwu ro bed
e. (Aizaya 25:8) Oke
yena, ihwo ri ghwuru che vren
ne ushi
vwe otorakp
o na.—Daniel
12:13.
—E muro kpahen ebe r e Aizaya,
Jerimaya, Dani el, Emos,
Maika,
v e Zekaraya.
˛ Oka re evue vo yen emraro re
Ogh
en
e vwophia?
˛ Mavo yen emraro na mraro re
oghwor
kugbe
o r e Jerusal em
erhomab
on
royen?
˛ Die yen emraro ri Jihova ta
kpahen Mesaya na ve obo ro che
rhieromr
e?
˛ Mavo yen emraro na dje obore
usuon ri Mesaya na cha dia vwe
otorakp
o na?
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya ˘
Jerimaya ˘
Uvwerhe ˘
Izikiel ˘
Daniel ˘
Hosia ˘
Joel ˘
Emos
˘
Obadaya
˘
Jona ˘
Maika ˘
Nahum ˘
Habakok
˘
Zefanaya
˘
Hegae ˘
Zekaraya ˘
Malakae ˘
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
539 Sairos
phi Babilon
kparobo
537 Ihwo ri Ju rehe edia
re evien,
rhivwin kpo Jerusalem
17
A rhoma bon
igbeh
e ri Jerusalem;
455 B.C.E.
otonphiy
o re idughwren
69 re ikpe
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
˘ Ezra
˘ Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jeremaya
Uvwerhe
Izikiel
˘ Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
18
Ovo
Re Mu Kpo Evien
15 Omraro
Mre
Emramre Kpahen Obaro Na
Daniel mraro kpahen Uvie Ogh
en
ri
e kugbe echa
Mesaya na. Babilon
sheri
D
ANIEL,
oyen
eghene ro vwo uvi
oy
e muro kpo evien
onregan,
vwe
Babilon
tavwen a ke ghwor
o Jerusalem.
Oke
ra vwo ghwor
o Juda, Daniel
ve ihwo
ri Ju efa re mu kpo evien
e
vwo omuvwi
vwe edia
evo. Oke
grongron re Daniel
dia
Babilon
na, Jihova bruba ke mamo,
o
tobo sivwon oke
re vwo do phiyo unu re
ikpohrokpo, o je mre emramre buebun
kpahen obaro na. Aroemr
e ri Daniel
ro
ma ghanre kparobo shekpahen Mesaya
na ve usuon Royen.
Daniel
ri Mesaya
rien
kpahen oke
na cha vwo rhe. A vue Daniel
kpahen
oke
re “O ra vwe ori te na, Osun” na, cha
vwo vwomaphia vwok
e ihwo re Ogh
en
e;
vwo ne oke
ra vwo vwe iji na phia ne a ra
rhoma bon
a cha
igbeh
e ri Jerusalem
mre udughwren
e ighwren
69 re ikpe. Ed
yehe udughwren
udughwren
ovo;
re ikpe
ke rha he egbukpe
ighwren.
A vwe iji
yena vwophia
oke
grongron ravwo mre
oke
ukpe ri 455 B.C.E.
re Daniel
nu, oyen
yena rhe, “edidjana”
E de kere ne oke
69 ro dia ikpe 483, vwoba vwe 29 C.E.
Avwanre cha mre obo re phiare vwe ukpe
yena vwevunre uyovwinrota rovw
o kpahen onana.
Daniel
je mraro kpahen Mesaya na ne, “ka cha nyavwo kufia,” yer
e e
che hwe, ro vwo si imwemwu no.—Daniel
9:24-26.
Mesaya na cha dia Ovie vwe odjuDaniel
vwu. Vwe emramre re ogheresan,
da mre odjuvwu ro rhiephiyo,
o da mre
Mesaya na, re seri ne “om
o
r
e
ohwo,” ro
bru Jihova ra vwe ekete royen.
Jihova da
“vwe isuesun ke, kugbe urinrin ve uvie.”
Uvie yena cha dia bed
e. Daniel
je rien
emu ofa
ro vwerhoma kpahen Uvie ri
Mesaya na, oyeh
e, ihwo efa che nene
Ovie na sun, e se ayen ne, “ihwo efuanfon re O ro Me kpenu ejobi.”—Daniel
7:
13, 14, 27.
Uvie na cha ghwor
o isuesun re akpo
vwok
nana. Ogh
en
e vwe egba
e Daniel
rovw
ro tighi
o fan oto re evwerhen
ovo
ew
ro dia ovie ri Ba en
re Nebukadreza
bilon.
ro vwo
Ovie na mre oma rode ovo
uyovwin re oro, udu ve abo royen
idon
o
ofuanfon,
evun ve ekpoghowo royen
ero
vwo, igbawo royen
utehru, awo royen
asan evo utehru asan evo ophi
en.
Oragha
ovo
de bru ne ugbenu ovo,
o de she teye
awo re oma na, o da guogh
o ibribro. Daniel
djere fioto ne eb
ere
sansan re oma
na mudiaphiyo egba
re usuon re akpo na
re cha vwo kpahen ohwohwo, Babilon
yen cha tuonphiy
o ro dia uyovwin re oro
na. O je mraro ne oke
re usuon ro
re egba
koba de suen,
Uvie re Ogh
oyen
en
e cha
vwo rhe. O cha ghwor
o isuesun re akpo
na ejobi. Ko che sun bed
el,
e bed
e.—Dani
uyovwin 2.
oke
Daniel
mre oghwor
o ri Babilon,
yena je o ghwore. Ovie Sairos
ghwor
o Babilon
jovwo. Vwo
kirobo ra mraro royen
nene aroemr
70, oyen
Jeru e na, egbukpe
salem
re oghwor
dia edia
o,
o ghwa vwo
gba nu, ayen de vren
ne oto ri Babilon
kere evien
yena
rhivwin kpo, kidie oke
yen a je vwo ghwor
o Babilon.
Ihwo ri Ju
na da bon
ve uwevwin ega
Jerusalem
royen
womare ukecha
re isun, irheren,
ve
emraro re fuevun. Ke die yen cha phia
vwe oba re ikpe 483 na?
—E muro kpahen obe
r e Dani el.
˛ Die yen Daniel
rien
kpahen Mesaya na ve Uvie re
Ogh
en
e?
˛ Die yen Uvie re Ogh
en
e che ru ke isuesun re akpo
nana?
443 B.C.E. vwo wan nu, Malakae ki rhi si obe
royen
re
455 B.C.E. Otonphiy
o re idughwren
69 re ikpe
16 Mesaya Na Rhire
Jihova djerephia ne Jesu ri
Nazaret
yen Mesaya re veri na
cha chon
ihwo uko vwo vuJIHOVA
ghe Mesaya na? E. Roro kpahen
obore Ogh
en
e ruru. E si eb
ere
ri Baibol
ra vwe Hibru vwo si na nure. Omare
egbukpe
ujorin ene
vwo wan nu, orho
rha ovo
de won Meri vwevunre orere re
se Nazaret
roh
e ubrakpo ri Galili. Amakashe ovo
re se Gabrel
yen vwomaphia
ke, o da vue ne, womare ew
en
ofuanfon
re Ogh
en
e o cha mrevun, ji vwie, dede
ne om
e oyen
o rue. Om
otob
o nana yen
Ovie re vuve royen
phiyoto na, o ro che
sun bed
en
e na! Ogh
e che wene arho re
om
o
na
phiy
o
evun
re Meri, oti
oyena,
onana
cha
dia
Om
o
Ogh
en
e
d
en.
Vwor
e omaevwokpoto,
Meri rhiaborey
o owian oghanghanre
nana. Oka
rirhe ovo
re se Josef
ro kon
phiyo jovwo,
da rovw
on
re amakashe re Ogh
en
oke
e
vwo vue ne Ogh
en
e yen wene arho
re Om
o ri Meri muru na, phiyo evun
royen.
Ke aroemr
e ro tare ne e che vwie
Mesaya na vwe Betl
eh
em
vwo? (Maika
5:2) Orere otete nana vwe omare iroko
140 vwo sheri ke Nazaret!
Osun ovo
vwe Rom de ji urhi ne
e che kere ihwo. Dohwo dorere re de
vwie yen cha ra. Oh
ne orere ri
oh
ore
Betl
eh
em
yen
Jos
ef
v
e
Meri
nurhe,
oti
o
yena, Josef
de
mu
aye
r
oyen
v
e
evun
na
kpo Betl
(Luk 2:3) Meri de rhi
eh
em.
vwie vwe asan re de churu eranvwe.
Ogh
en
e de ji emekashe buebun ne ayen
ra vue isuigegede evo ne om
o re ghwe
vwie na yen Mesaya, yer
e Kristi na.
Oke
vwo yanran na, ihwo efa je cha
mrevughe
n e Jesu yen Mesaya na.
Omraro
Aizaya
tare ne oshare
ovo
cha
rhuer
e
idjerhe
na
phiy
o
vw
o
k
e
owian
oghanghanre
re Mesaya na cha wian na.
E vwie Jesu omare 2 B.C.E.
1 B.C.E. 1 C.E.
noso:
A mre ukpe fefe-e
29 C.E.
Jesu
bromaphiyame
(Aizaya 40:3) Oshare
yena yen Jon
ro
bru ihwo phiyame na. Oke
ro vwo mre
Jesu, o de kperi: “Nighe, Omogegede re
Ogh
en
e, ro ghwa imwemwu re akpo na
nu!” Idibo ri Jon
evo de ghwe nene
Jesu, oke
yena. Ovo
usun rayen da ta:
“Avwanre mre Mesaya na re.”—Jon
1:29,
36, 41.
Oronvw
on
je phia ro rhonvwe
ofa
phiyo onana.
Oke
re Jon
vwo bru Jesu
phiyame nu, Jihova komobo da tota ne
odjuvwu rhe. Womare ew
en
ofuanfon
na, Jihova da vwe Jesu mu kere Mesaya
na, ro vwo tane: “Onana
he om
o me ro
je vwe, re evun roye
vwerhe ovwe.”
(Matiu 3:16, 17) Mesaya re veri na, rhire!
Oke
vo yen onana
vwophia?
Ukpe ri
29 C.E., oyen
egbukpe
483 ri Daniel
mraro royen
na ghwa vwo gba. Uyota
den,
onana
ovo
usun re eronvw
on
ri
djerephia ne Jesu yen Mesaya, yer
e Kristi na. Ke ovue vo yen o che ghwoghwo
vwe oke
ro cha vwo dia akpo na?
—E muro kpahen Matiu uyovwin 1 re te 3; Mak uyovwin 1; Luk uyovwin 2; Jon
uyovwin 1.
˛ Mavo yen Jihova vwe emekashe vwo dje Jesu phia
kere Mesaya na?
˛ Idjerhe vo yen Ogh
en
e vwo vwe Jon
ro bru ihwo
phiyame na vwo dje Jesu phia kere Mesaya na?
˛ Mavo yen Jihova djerephia komobo ne Om
o
royen
na yen Mesaya na?
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu ˘
Mak ˘
Luk ˘
Jon
˘
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
DIESOR O E VWO SE JESU OM
EN
E?
O OGH
Jihova yen Os
idjerhe ro vwo
e ri Jesu, ek
evu
ovo
dia os
E vwie
e fen
e obore ohwo vwo dia os
e nonena.
Jesu kirobo re oshare
ve aye vwie om
en
o o,
Ogh
e yen
maro.
e ohwo esosu
o ri Jihova mare.
Vwor
e uyota, oyeh
(Kolose
1:15-17) Rovw
o diane Jihova yen maro na, ke se
se ne Os
e ri Jesu. O vwo ma Jesu nu, Jihova da vwe
Om
vwo ma
o na vwo wian kere “onotu re owena”
emama icheko eje, te ere odjuvwu te ere akpo na.
—Ise 8:30.
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
en
17 Jesu Yono Ihwo Kpahen Uvie Ogh
e
Jesu yono idibo royen
eronvw
on
uyovwinrota
buebun, je o tenrovi
vuovo,
oyeh
e Uvie Ogh
en
e
D
IESORO Jesu vwo rhe akpo na? O
da ta komobo:
“Mi ji re gbe ikun
esiri re uvie Ogh
en
e ke irere efa rhe;
fiki re onana
e vwo ji vwe rhe.” (Luk
4:43) Roro kpahen eronvw
on
re
ene
Jesu yono ihwo kpahen Uvie na, ro dia
uyovwinrota re aghwoghwo royen
na.
“Ko yan wan . . .
eko
na, ro
ghwoghwo jo gbe
iyenr
e esiri re uvie
Ogh
en
e.”
—Luk 8:1
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
˘ Matiu
˘ Mak
˘ Luk
˘ Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
1. Jesu yen cha dia
O v i e n a . J e s u t a r o
phephen
e Me ne oyeh
saya na. (Jon
4:25, 26)
O ji djephia ne oyeh
e
Ovie re omraro
Daniel
mrere
vwevunre emramre na. Jesu vue idibo
royen
ne o che chidia
enu re “ekete re urinrin roye”
ayen ji
che chidia ekete rayen. (Matiu 19:28)
O se eko
re ihwo nana ne ayen “imige
gede,” o da je tane o ji vwo “igode
efa,” re dia evunre eko
nana-a.—Luk
12:32; Jon
10:16.
2. Uvie Ogh
en
e che titi orhien-ebro
abavo. Jesu djerephia ne Uvie na che si
oshenye ejobi no, womare orufon re
ode ri Jihova Ogh
en
e;
o ji che si ekan
ejobi re Eshu hwarhie rhe ode na no.
Ekan na ejobi ro hwarhie rhe ode na
vwo ne oke
re evw
osu
o re Iden.
(Matiu
6:9, 10) Jesu yono kohwo kohwo, te
eshare te eya, ivwiogbere ve edafe. Dedevwo ne ihwo re Izrel
yen e jiro bru
rhe, o ji ghwoghwo ota na ke ihwo efa.
Vwo fen
re oke
royen,
Jesu
e ilori ega
ni ohwo rue e.
3. Uvie Ogh
en
ovo
e cha dia eb
ere
re akpo na-a. Ihwo buebun vwobo
vw e oseghe r e usuon oke
r e Jesu
vwo he otorakp
o na. Ekuot
o ofa
yen
suen
re ihwo
orere ro nurhe. Je oke
vwo guon
o ne o vwobo vwe usuon
re oke
yena, o de siomareyo.
(Jon
6:
14, 15) O vue osun ovo
n
e:
“Uvie
me
dia o re akpo nana-a.” (Jon
18:36) O
da rha ta ke idibo royen
ne:
“Ovwan
rha dia e re akpo na-a.” (Jon
15:19)
O rhonvwe
ke idibo na ne ayen vwe
ekuakua re ofovwin vwo chocho roye
en.—Matiu 26:51, 52.
4 . U su on r i J e s u ch a d i a o r e
cha vwe
egu
on
o.
Jesu veri ne oyen
urovwoma vwo ke ihwo, ji ru oghwa
rayen pharhe. (Matiu 11:28-30) O ru
nene ota royen.
O ke ihwo uchebro ri
shekpahen enwan,
oyerinkugbe rayen
ve ihwo efa, ravwo kenoma
ke egu
on
o
ri igho, ve obo re se vwo vwo omavwerhovwen.
(Matiu, uyovwin 5-7) Ko
hwo kohwo se brora, tobo te ihwo re
shenye dede, kidie o dje egu
on
o phia;
ayen vwo imuero
ne o che dje eroroke
vwo ke ayen, ji brogh
o phiyo ayen
oma. Jesu cha ghene dia omamo re
Osun!
O vwo idjerhe ofa
re Jesu vwo yono
ihwo kpahen Uvie Ogh
en
e.
O ru igbevwunu buebun. Diesoro?
Je e roro
kpahon.
—E muro kpahen ebe r e Matiu, Mak, Luk, v e Jon.
˛ Idjerhe vo yen Jesu vwo yono ihwo ne oyeh
e Ovie
re usuon ri Mesaya na?
˛ Idjerhe vo yen Jesu vwo djephia ne usuon royen
cha vrabo re oshenye?
˛ Mavo Jesu vwo djephia ne Uvie royen
dia eb
ere
ovo
re akpo na-a?
˛ Idjerhe vo yen Jesu vwo djephia ne usuon royen
na, or
e egu
on
o?
20
29 C.E. Jesu ton aghwoghwo
re Uvie Ogh
en
e phiyo
Jesu sane idibo 12 royen;
O ta Ota re otu vwe Ugbenu 31
18 Jesu Ru Emu Igbevwunu
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
Womare emu igbevwunu, Jesu dje obo ro cha vwe egba
royen
vwo ruiruo wan kere Ovie
E vwe egba
vwo ke Jesu vwo
O GHru ENer onvw
on
re ihworakpo che se
ru-u. Jesu ru emu igbevwunu buebun,
oke
buebun o ruo vwe irharo re ihwo
buebun. Igbevwunu nana djerephia ne
Jesu vwo egba
ro vwo phi oba phiyo
ebenb
en
re ihworakpo se si no-o. Roro
kpahen idje evo.
Jesu ke ihwo omamo emu ve udi.
Igbunu resosu
o re Jesu ke ru, oyen
o
vwo wene ame phiyo omamo udi. Vwe
abo ive ofa,
o da vwe ikara ve erin tutu
no vwo gher
e otu gbidi gbidi. Vwe edia
ive nana ihwo na mre emu buebun re, o
de ji cheko dede.
Jesu sivwin ega. Jesu sivwin ihwo ri
vwo “dohwo doghere
re emiavwe roye.”
(Matiu 4:23) O sivwin irhuero,
idin,
ehonvwoti,
ihwo ri she ewenw
en,
ikpono, tobo te ihwo ri krun abo ve awo.
O
vwo oga
ro benr
vuovo
e e sivwo-on.
re
Jesu fuen ogb
ogh
o re abadi. Oke
Jesu ve idibo royen
vw
o
h
e
ok
o
vw
e
Urhie re Galili, sievu
na odju rode
ovo
da tonphiyo.
Osho ko mu idibo na. Jesu
vwo ni ogb
ogh
o na, o da tane: “Fo,
wo
dia riei. Aphopho na da fo,
ef
o ri riei
rode da rhe.” (Mak 4:37-39) Vwe oke
ofa,
o yan vwe enu ame na vwe oke
re ogb
ogh
o rode je vwo hero.—Matiu
14:24-33.
Emekashe re idebono.
Emekashe
nana vwo egba
no avwanre shesheri.
Ihwo buebun se sioma rayen ne abo
re emekashe nana re dia evweghren
re
Ogh
en
buebun Jesu da
e na-a. Je oke
dje ayen ne oma re ihwo, ayen rhe se
sun ihwo na ofa-a.
Jesu djosho raye
en. Ukpere oti
osho ri Jesu yen
oyen,
mu ayen kidie ayen rien
ogangan ro rhere.
Ughwu. Kirobo ro hepha d en,
ughwu oyen
“ovweghr
e ro ka uko,” re
ohworakpo se phi kparobo15:26)
o.
(1 Kor
ent
Ek
Jesu rhovw
on
evu
ovo,
ihwo ri ghwur u ker e
om
re ayeuku na
oshare
ve om
ot
e ro ghwu je os
e
ve oni royen
vwo. Vwe
oke
ofa,
Jesu rhovw
on
ugbeyan oghanghanre
royen
Lazaros
ne ushi
vwe irharo re ihwo buebun ri vwere
uvweri, dede ne oshare
nana ghwuru
e
ene
re!
Ivwighr
en
ri
Jesu
dede tobo
ed
vwo omr
evughe
re igbevwunu nana.
—Jon
11:38-48; 12:9-11.
Diesoro Jesu vwo ru igbevwunu nana
eje? Ihwo ro rhovw
onre
na je rhoma
ghwu? E, ek
igbevwunu re Jesu
evu
ovo,
ruru na, ghwa erere rhe. E nerh
e avwanre vwo imuero
ne aroemr
e na eje ri shekpahen Usuon ri Mesaya na che rugba.
Ofori ne e vwo ew
en
ivive kpahen Ovie
re Ogh
en
e vwo mu na-a, kidie a rienre
ne o se si owenvwe,
oga,
imuosho kere e
re ogb
ogh
o abadi, emekashe re Idebo
no, yer
e ughwu komobo,
vwo no. O
en
ro vwo
djerephia ne Ogh
e ker
e egba
ru eronvw
on
tioyena.
—E muro kpahen ebe r e Matiu, Mak, Luk, v e Jon.
˛ Idjerhe vo yen Jesu vwo djephia ne o vwo egba
ro
vwo phi oba phiyo owenvwe?
oga?
ogb
ogh
o re abadi? emekashe re Idebono?
ughwu?
˛ Die yen emu igbevwunu re Jesu ruru na djephia
kpahen oke
ro cha obaro na ro che vwo sun oto
rakpo na?
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hagae
Zekaraya
Malakae
Matiu ˘
Mak ˘
Luk ˘
Jon
˘
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
21
32 Jesu rhovw
on
Lazaros
ne ushi
Nisan 1, 33 C.E.
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
˘ Matiu
˘ Mak
˘ Luk
Jon
ro
19 Jesu Mraro Kpahen Oke
Cha Obaro Na
Jesu mraro kpahen eronvw
on
re cha phia ra cha vwo rien
ne o
rhire kere Ovie kugbe ra cha vwo rien
ne oba re akpo na tere
V
WE enu re Ugbenu re Oliv, a sa
mre erhuvwu ri Jerusalem
ve uwevwin re ega
na, vwe etiyin iyinkon
ri
Jesu ene
de bro rhe re ayen vwo no kpa
hen obo ro tare jovwo. Jesu tare ne a
cha ghwor
roh
o uwevwin re ega
e Jerusalem
na. O je vue ayen kpahen “oba re
akpo na.” (Matiu 13:40, 49) Oti
oyena,
iyinkon
na ke nor
o ne:
“Korh
o re cha
dia oka re echa
re om
o re ohwo, kugbe
oba re akpo na?”—Matiu 24:3.
on
Jesu da vue ayen kpahen eronvw
re cha phia tavwen a ke ghwor
o
Jerusal em.
Ek
ovo,
eta r oyen
na
evu
je rionbo kpo oke
ro cha obaro na.
Aroemr
e royen
na ji che djobote
akpo
neje. Oka re Jesu mraro kpahen na churobo si eronvw
on
re cha phia ve obore
akpo na cha dia vwe oke
yena. Oka
yena cha nerh
o na
e ihwo rehe otorakp
rien
ne,
Jesu rhire kere Ovie vwe odjuvwu. Koyen
oka na che djephia ne Ji
hova Ogh
en
e vwe Jesu mu Ovie re
OKA R E ORHIRE
RI KRISTI
Jesu taro ne a cha mre oka ro che djephia ne oke
re
Ogh
en
nana sikere
e cha vwo ghwor
o akpo obrabra
re.
Ihworakpo mre orugba re aroemr
e re Jesu nana, vwo ne
oke
I rhe. Eronvw
on
re Ofovwin re Akpoeje
sansan re
phia vwevunre akpo na vwe ega,
usuon, ve eronvw
on
efa, ghwe djephia ne avwanre siek
er
e oba re eyeren
nana kpatakpata. Jesu vue idibo royen
ne,
ayen ki se
vwo usivwin, ayen ke “rher
e vwe oke
ejobi,” ji brorhien
re ayen vwo ka eb
en
21:36;
ere
re usuon Ogh
e.1—Luk
Matiu 24:3-14.
1 Wo da guon
86 o evue efa kpahen aroemr
e ri Jesu, ni aruebe
95 re obe
na What Does the Bible Really Teach? re Iseri ri Jihova te
yenre.
Usuon ri Mesaya na re. O ji che mudiaphiyo ne Uvie na che si orukuruku
no ker
ekp
e,
o me rha hwarhie ufuoma
vwo ke ihworakpo.
on
Eronvw
ri Jesu
mraro royen
na yen a cha vwo rien
ne
avwanre he oke
oba na re, kugbe oka
ravwo rien
ne akpo kpokpo na sike
re re.
Jesu djunute eronvw
on
re cha phia
vwe akpo na oke
r
o
da
ton usuon
phiyo nu vwe obo odjuvwu, eronvw
on
kere ifovwin, owenvwe,
eto re cha bere,
ve ega sansan. Ihwo rha cha yonr
on
urhi-i. Idibo ri Jesu che ghwoghwo
iyenr
en
en
esiri re Uvie Ogh
e vwe akponeje. Enana eje che kuphiyo vwevunre
“ukpokpogho” rode ra je mre oghere
royen
devo-o
na.—Matiu 24:21.
Mavo yen idibo na cha vwo rien
ne ukpokpogho na siek
er
e re? Jesu da
tane,
“Ovwan gba karoho re ite re owe
na.” (Matiu 24:32) Eghon
re urhe owe
na da dje ebe
re, koyen
oke
re uvo tere.
Vwe idjerhe vuovo
na, eronvw
on
na eje
ri Jesu tare na da phia vwe uvwre re oke
vuovo,
ayen
gba
ri
en
n
e
oke
oba
na
ed
e
siker
e
re.
Os
e
na
ovo
yen
ri
en
ve
unoke
r
e
ukpokpogho
rode
na
cha
vwo
tonphiyo.
Oti
oyena,
Jesu
da
vu
e
idibo
royen:
Ovwan “rher
ki
e ra ne erhovwo:
die ovwan rien
ro vwo te-e.”—Mak
oke
13:33.
—E muro kpahen ebe r e Matiu uyovwin 24 v e 25;
Mak uyovwin 13; Luk uyovwin 21.
˛ Die yen idibo ri Jesu je guon
o rien
kpobaro
phiyo?
˛ Die yen oka re Jesu tota kpahen na mudiaphiyo,
ke die yen eronvw
on
evo ro djunute vwevunre
oka na?
˛ Uchebro vo yen Jesu vwo ke idibo na?
22
Nisan 1, 33 C.E. (Nisan vwe oke
avwanre na,
oyen
uvwre re March ve April)
E hwe Jesu Nisan 14
Nisan 16
Jesu vrenushi
20 E Hwe Jesu Kristi
Jesu ton ore kpokpo phiyo;
a sher
e,
e ji hwe
vwo ruiruo re aghwoghwo ve
JESU
eyono royen
vwe akpo na omare
egbukpe
erha gbe ubro nu, o da rhe rien
ne oke
ro che vwo ghwu siker
e re. Ilori
ega
ri Ju na guon
o obore ayen vwo hwe,
je osho re ihwo na mu ayen kidie ihwo
na vwo imuero
kpahen Jesu ne omraro
o rue. Ek
Eshu da rieri
evu
ovo,
e ovo
usun re idibo 12 ri Jesu na, vwo she,
oyeh
e Judas Iskariot.
Ilori ega
na veri ne
ayen cha vwe idon
o efuanfon 30 vwo ke
Judas sier
e o da she ke ayen.
Vwe ason ro koba, Jesu de koko idibo
royen
vwo ke ore re Owanvr
en
na. Oke
re Judas vwo ne uvwre rayen nu, Jesu da
ton ore kpokpo ovo
phiyo,
re se Emu
Ovwonvw
on
re Orovwori Na. O da reyo
ikara na, nerhovwo
phiyo,
o da gharo ke
idibo 11 ri cheko na. O da tane: “Onana
he oma me ra vwo ke we. Ru onana
vwo
karoho ovwe.”
Eriyin
o
ji
ru
k
e
uko
re udi na, ro vwo tane: “Onana
obara
me re oph
o na.”—1 Kor
o okpokp
ent
11:23-25.
O vwo eronvw
on
buebun re Jesu
guon
vwe ason yena.
o vue idibo royen
O ke ayen iji kpokpo ne ayen vwo
egu
on
o re ohwohwo. O da ta: “Vwe
oma re onana
koye
ihwo ejobi vwo rien
ne ovwan ghine idibo me, o da diane
ovwan guon
o ohwohwo.” (Jon
13:34,
35) O je vue ayen ne e je eronvw
on
re
cha phia na kpokpo ayen ew
e en.
Jesu
nerhovwo
gangan vwo ke ayen. Ayen
vwo so ine ujiri nu, ayen de kpo ogba re
Getsimani vwe ason yena.
Vwevunre ogba na, Jesu de shigue, o
da nerhovwo
ke Ogh
en
e ne oto re ew
en
royen
rhe.
O
rhe
kri-i,
isodje,
irher
en,
ve ihwo efa buebun ri mu ekuakua re
Nisan 30,
33 C.E.
ohonre
de rhi mu Jesu. Judas da ra fion
fion
unu ri Jesu, ro die oka ro vwo dje
Jesu ke ayen. Isodje na vwo mu Jesu, idibo na da dje.
Oke
rovw
o he aguare rode ri Ju na,
Jesu da tane oyen
Om
en
o Ogh
e. Aguare
na de bruhwe ne o tota re egua,
oti
oye
na, o fo ughwu. Ayen de mu Jesu bru
Ponti
os
Pailet ra, ro dia Osun re Rom.
Dede ne o mre abe vuovo
vwe obo ri
Jesu-u, je o phi Jesu phiyo abo re ihwo
na ri kpere ne a teyon
hwe.
Isodje ri Rom de muo kpo Golgota
ra kanro mu urhe roja. Sievu
na,
ovo
ebri de mu vwe ogheruvo
na. Besi
e
ovwonvw
on
vwo te, Jesu de ghwu, oto
na de rhi kpogho gangan. E de muo re
shi phiyo unu re oragha. Ed
e ro vwo
kpahon,
irheren
na de din anurhoro re
ushi na, ji phi isodje phiyo ne ayen
rher
e. Ushi na yen Jesu cha dia bed
e?
Ejo.
A cha mre igbunu ro ma rho kpa
robo.
—E muro kpahen ebe r e Matiu uyovwin 26 v e 27;
Mak uyovwin 14 v e 15; Luk uyovwin 22 v e 23; Jon
uyovwin 12 re te 19.
˛ Ore kpokpo vo yen Jesu tonphiyo?
˛ Eronvw
on
vo yen phiare tavwen Jesu ki rhi ghwu?
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu ˘
Mak ˘
Luk ˘
Jon
˘
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
EDIA
OGHANGHANRE
RI JESU
Ughwu ri Jesu na pha ghanghanre vwok
e orugba
re oh
ore
ri Jihova. E vwie Jesu gbagba womare ukecha
re ew
na, oti
o riabe re ughwu-u.
en
ofuanfon
oyena,
Ek
o ghwu ke avwanre rere e se vwo vwo
evu
ovo,
uphen
re arho ri bed
e,
je riavwerhen re akpeyeren re
Adam kufia.1—Matiu 20:28; Luk 1:34, 35; Jon
3:16, 36;
2 Pita 3:13.
1 Wo da guon
ri Jesu, ni
o rien
kpahen ughwu re otanhirhe
aruebe
47-56 re obe
re se What Does the Bible Really Teach?
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
˘ Matiu
˘ Mak
˘ Luk
˘ Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
Re!
21 Jesu Vrenushi
Jesu vwomaphia ke idibo na rere o vwo yono ayen, je bon
ayen gan
ghwuru, ed
e erha vwo wan nu,
JESU
eya evo re dia idibo royen
da mre ne
oragha ro rhurhu anurhoro re ushi na
rha heroushi na ofefe!
o.
Vwoba,
Emekashe iv e da vwomaphia k e
ayen. Ovo
da tane:
“Jesu ri Nazaret
...
na ovwan guon
(Mak 16:6)
o,
o vrenre.”
Eya na rhe hwoke-e,
ayen da dje ra vue
idibo na. Ayen da mre Jesu vwe idjerhe.
O da ta ke ayen ne:
“Wa dje osho o!
Ovwan ra vue imoni me ri cheko ne,
ayen wan fi Galili, ke oboyi ayen da
mre vwe.”—Matiu
28:10.
Vwe ed
yena, idibo royen
ive
e vuovo
yan ne Jerusalem
kpo oko
re Emaos.
Oshare
ovo
da vwe oma ba ayen, o da
no ayen obore ayen tota kpahan. Osha
re yena yen Jesu ro vrenushi
na, o vwo
maphia ke ayen vwe ugboma re ayen
se vughe esosu
o
o.
Vwor
e omaemuophiyo,
ayen da vue ne ayen tota kpahen Jesu. Oshare
na ko dje fioto ke
ayen eronvw
on
ri Baibol na ta kpahen
Mesaya na. Vwor
e uyota, Jesu ru orugba re aroemr
e na eje ra mre kpahen
Mesaya na.1 Idibo na vwo mrevughe
ne oshare
na yen Jesu ra rhovw
on
ne
ushi na, o da ranvwie ne ohri rayen.
1 Wo da guon
o mre aroemr
e evo ri shekpahen
Mesaya na ri Jesu rugba, ni aruebe
17-19 re ibrosho
nana, kugbe aruebe
199-201 re obe
re se What Does
the Bible Really Teach?
EW
NA
EN
OFUANFON
Ew
re Ogh
en
egba
ro ma rho
en
ofuanfon
e,
oyen
vwe akpo ve odjuvwu. Ew
na yen Jihova
en
ofuanfon
Ogh
en
o je reyo
e vwo ma akpo ve odjuvwu na, oyen
vwo si Baibol na. Oyen
jehe egba
revwo ru emu
igbunu na eje re se kpahen vwe uyovwinrota nana,
ma rho, evrenushi
re Jesu Kristi kere ohwo re ew
en.
—Jen
1:2; 2 Samuel 23:2; Iruo Re Iyinkon
esis
Na 10:38;
1 Pita 3:18.
Idibo ive na de ghwe rhivwin kpo Jerusalem.
Ayen da mre idibo icheko na
ri siomakoko vwe uwevwin ovo.
Oke
re
ayen vwo gbikun re obore ayen mrere,
Jesu da ghwa vwomaphia. O de gbe idibo na unu mamo!
Jesu da no ayen ne:
“Kidie ovwan vwo no enano vwe udu
re ovwan?” “Ene e siro ne Kristi na cha
reoja vwe ed
e rerha ko vren
ne ughwu.”—Luk 24:38, 46.
Ro vwo vrenushi
nu, Jesu vwoma
phia ke idibo na oke
sansan, vwe ed
e
40. Vwe oke
ovo,
o vwomaphia ke
ihwo re vre 500! O sa diane oke
nana
yen o vwo vwe owian oghanghanre
ovo
vwo ke ayen ne:
gba yan
“Ovwan
ran re we re yono ihwo re akpo na ejobi . . . we yono ayen vwo rien
oto re
imu na ejobi re dje ke ovwan na. Nighe, me ve ovwan hero vwe oke
ejobi,
rhiri rhi te oba re akpo na.”—Matiu
28:19, 20.
Vwevunre echidioto ro koba ro ve
idibo 11 na vwori, Jesu de ve ke ayen:
“Ovwan che vwo egba
si e r e Erhi
Ofuanfon
[ew
NW] na de
en
ofuanfon,
bru ovwan rhe nu; ovwan ke cha dia
iseri me . . . rhiri re te oba re akpo na.”
(Iruo Re Iyinkon
Na 1:8) O vwo ta ona
na nu, Ogh
en
e da kparo kpo odjuvwu,
irharheghe na de rhurho.
—E muro kpahen ebe r e Matiu uyovwin 28; Mak uyovwin 16; Luk uyovwin 24; Jon
uyovwin 20 v e 21;
1 Kor
ent 15:5, 6.
˛ Mavo yen idibo ri Jesu vwo rien
en
ne Ogh
e
rhovw
on
Jesu ne ushi nure?
˛ Die yen Jesu nabo dje fioto ke idibo royen
ive oke
re ayen vwo kpo Emaos?
˛ Iji vo yen Jesu vwo ke idibo na tavwen a ke reyo
kpo odjuvwu?
36 Konili
os
kurheri
e
Nisan 30,
33 C.E.
Sivan 6, 33 Pentik
ost;
e ku ew
en
ofuanfon
ku iyinkon
na (Sivan vwe oke
avwanre na, oyen
uvwre re May ve June)
22 Iyinkon
Na Ghwoghwo Ota
Na Ve Uduefiogbere
Inene-ri-Kristi na de rhi bunphiyo dede
ne ayen rhieromr
e omukpahen
vwo kpo odjuvwu nu, ed
e
O KEihwere Jesu
re kpahero,
iyinkon
ri Jesu ri te
120 de koko vwe uwevwin ovo
vwe Jeru
salem
ost,
oke
re Ore ri Pentik
ukpe ri 33.
Sievu
na edo ovo
ro hoh
ovo
o odju rode,
da von
uwevwin na. Vwor
e igbevwunu,
iyinkon
jo na ke je ejaje re ayen rienre
vwo-o. Die yen so onana?
Ogh
en
e ku
ew
royen
ku idibo na.
en
ofuanfon
Ihwo buebun ri ne ekuot
o sansan rhe
ore na, he otafe. O de gbe ayen unu
re ayen vwo nyo idibo ri Jesu re nabo
je ejaje rayen fioto.
Pita vwo djekpahen obo re phiare na, o da rionbo kpo
aroemr
e ri Joel
ro tare ne, Ogh
en
e che
“ku” ew
royen
ku ihwo ejo en
ofuanfon
bi, ro che mu ayen vwo ru eronvw
on
sansan. (Joel
2:28, 29) Iruo re igbunu
nana re ayen ruru womare ew
en
ofuan
fon na, nerh
e a rhe rien
ewene rode ovo
ro vwomaphia: Ogh
en
e si aroesiri royen
vwo ne ihwo ri Izrel
vwo kpo ukoko
re Inene-ri-Kristi kpokpo na. Ihwo re
guon
o ga Ogh
en
e vwe idjerhe ro guo
nore,
ke dia idibo ri Kristi.
Ek
idibo na rhieromr
e omu evu
ovo,
kpahen, e de mu ayen phiyo uwodi. Je
vwevunre ason, amakashe ri Jihova de
rhie ech
e re uwodi na, o da vue ayen ne
ayen yanran re ruiruo re aghwoghwo
na. Oti
ayen ghini ru vwe urhio oyen
ke. Ayen da ro uwevwin re ega
na re
yono ihwo iyenr
en
esiri ro shekpahen
Jesu. Ivun de rhi miovwo ilori ega
na,
ayen da vue idibo na ne ayen dobo re
aghwoghwo na ji. Vwor
e uduefiogbere,
idibo na da ta: “Avwanre se mu ogh
o
ke Ogh
Re
en
e no ihwo re akpo.”—Iruo
Iyinkon
Na 5:28, 29.
Omukpahen na ko rhe ganphiyo
mamo.
Ihwo ri Ju evo de gun efian kpahen Stivin, ayen de phio hwe. Oshare
ovo
re se, Sol
ro dia ohwo ri Tasos,
oyen
mudia ne e hwe. Vwo ne etiyin, o de kpo
Damaskos
rere o vwo mu idibo ri Jesu
rehe oboyin. Oke
ro vwo yanran, enu na
da nyavwaro muo ve upho ro tare ne:
“Sol,
Sol,
die soro wo vwo mu uvwe?”
Elo re enu na de rhuero
royen,
Sol
da
tane: “We ono vwo?” Upho na da kpahen: “Mevw
e Jesu.”—Iruo Re Iyinkon
Na
9:3-5.
Ed
e erha vwo wan nu, Jesu de ji odibo
royen
re se Ananayas ne o re rhie ero
ri Sol.
Sol
ko rhi bromaphiyame, o de
ghwoghwo kpahen Jesu ve uduefiogbere. Ka rhe rien
on
phiyo oyink
Pol,
o da
rhe dia ohwo ve oruru vwe ukoko re Inene-ri-Kristi.
Ihwo ri Ju ve Samaria eyen idibo ri
Jesu ghwoghwo ota na ke jovwo. Amakashe ovo
da vwomaphia ke Konili
os,
ro
dia isodje ri Rom, ohwo ro djosho re
Ogh
on
en
e, ne o ji ikon
re se oyink
Pita.
Pita ve ihwo efa de kpo uwevwin re
Konili
os
re ghwoghwo ota ke ve orua
royen
eje. Oke
re Pita vwo tota, Jihova de
ku ew
na kue igiye ri kurhe en
ofuanfon
rie na, oti
Pita da tane e bru ayen
oyena
phiyame vwe ode ri Jesu. Idjerhe re arho
ri bed
e na ko rhi rhiephiyo ke ihwo re
egborho
na eje. Ukoko na muegbe re ra
yen vwo ruiruo re aghwoghwo na vwe
akponeje.
—E muro kpahen obe
r e Iruo R e Iyinkon
Na 1:1–
11:21.
˛ Die yen phiare vwe Ore ri Pentik
ost?
˛ Omukpahen vo yen idibo ri Jesu rhieromr
e?
˛ Mavo idjerhe re arho na vwo rhiephiyo vwo ke
ihwo re egborho
na ejobi?
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na ˘
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
25
omare 47-48
Oyan re aghwoghwo
ri Pol
o
resosu
omare 49-52
omare 52-56
Oyan re aghwoghwo
ri Pol
rive
Oyan re aghwoghwo
ri Pol
rerha
60 C.E.
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Hosia
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
˘ Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
23 Iyenr
en
Esiri Na Ro Akpoeje
Pol
o sansan vwe oyan aghwoghwo royen
wan urhie ve ekuot
P
OL
ghwe vwo kurheri
e nu, o da ton
iruo aghwoghwo na phiyo ve oruru ogangan
ro vwo ghwoghwo kpahen
Uvie Ogh
da nerh
en
e, onana
e o hirharoku omukpahen ogangan
kirobo ro rue ke
ihwo efa jovwo. Je o sioma uko-o, o yan
iroko buebun ro vwo ghwoghwo iyenr
en
esiri re Uvie na, re Ogh
en
e che vwo ru orugba re oh
vwo ke ihworakpo na.
ore
royen
Vwe oyan esosu
o royen,
Pol
de sivwin
oshare
ovo
re vwiere
kere ukpono vwe
Listra. Ihwo re orere na ki se Pol
ve oriv
e
royen
Banabas ne ayen eghen
e. Ihwo na
ke guon
o ze izobo ke ayen, ek
evu
ovo
o ben
ke Pol
ve Banabas re ayen vwo
dobo re ihwo na ji. Je, vwo nene obore
ivwighren
ri Pol
vue ayen, ihwo nana
vuovo
na de phi Pol
re ughwu. Pol
te edia
ghwuru-u, o tobo rhoma rhivwin kpo
orere na ra bon
na gan.
iniovo
Inene-ri-Kristi ri Ju evo tare ne Inene-riKristi re ekuot
o efa yonr
on
evo usun re
Urhi ri Mosis na. Pol
de mu ota na vwo
rhe iyinkon
na ve ekpako rehe Jerusalem.
Oke
re ayen vwo fuer
en
ota nana womare
Isiesi
na ve ukecha
re ew
Ofuanfon
en
ofuanfon
na, ayen de si rhe ikoko na ne
ayen kenoma
ke edjo eg
ve
o,
eri
o re obara
eranvwe ro churughwu kugbe ofanrhi
en.
“Imu nana” pha eghanghanre, ek
evu
ovo
o di e o mudiaphiyo ne ohwo ro rue ayen
yan nene Urhi ri Mosis na-a.—Iruo Re
Iyinkon
Na 15:28, 29.
Vwe oyan rive royen,
Pol
de kpo Biria,
ra rien
Ihwo ri Ju
phiyo Greece nonena.
re dia oboyin nabo rhiaborey
o ota na,
ayen da fuer
na ked
en
Isiesi Ofuanfon
e
ked
ghini uyota. Abo
e se uyono royen
ofa,
Pol
fi
de ne orere yena kpo Atens
kire omukpahen. Pol
ve
da tota ro vonre
egba
vwe irharo re egbaerianrien
ride
rehe Atens,
r
o
dia
udje
r
e
obo
ra
savwo
tota ve aghengh
en,
oniso,
kugbe
imu
ero.
Ro vwo ne oyan rerha royen
rhe nu, Pol
de kpo Jerusalem.
Ro vwo te uwevwin ega
na, ihwo ri Ju evo da ton ozighi-egbe
phiyo kidie ayen guon
o hwe Pol.
Isodje ri
Rom de gbowophiy
o,
ayen
de
muo
phiyo
ogba. Ro vwo dia omot
o
ri
Rom
na,
P
ol
de
gun ek
vwe obaro re Osun ri
en
unu royen
Rom re se Feliks.
Ihwo ri Ju na sa mre
emu vuovo
vwo yonr
Pol
o on.
guon
ore
ne Osun ri Rom ofa
phiyo abo
phi oyen
re ihwo ri Ju-u, oti
o da ta: “Mi mu
oyena
edj
o me rhe Siza,” Fest
os
da kpahen ke ne:
“Obo ri Siza koye
wo cha ra.”—Iruo Re
Iyinkon
Na 25:11, 12.
A da vwe oko vwo mu Pol
kpo aguare
roh
e Itali. Ayen vwo yanran, oko na de
shu, ayen da dia ubroto re se Molta
vwe
oke
re ekpahen yena. Ayen vwo te Rom, o
da dia etiyin egbukpe
ive. Dede ne isodje
rher
o ji fiudugberi ruiruo re
e okieje,
aghwoghwo na ve oruru ro vwo ghwoghwo Uvie Ogh
en
e vwo ke kohwo kohwo
ro kon
bro rhe.
—E muro kpahen obe
r e Iruo R e Iyinkon
Na 11:22–
28:31.
˛ Die yen phiare oke
re Pol
vwo sivwin ukpono ovo
vwe Listra?
˛ Mavo yen a rhuer
e ota ro shekpahen Urhi ri Mosis na wan?
˛ Die yen mu Pol
kpo Rom, ke die yen o ruru oke
ro
vwo he oboyin?
60 C.E.
24 Pol
Si Ileta Vwo Rhe Ikoko Na
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
Ileta ri Pol
vwo ke ukoko re Inene-ri-Kristi
na vwe ob
ongan
U
KOKO kpokpo nana
MASIDONIA
Ileta re Pol
Siri Vwe
vwo ir uo oghan
2 Kor
ent
e
50-65
C.E.
Omar
1
Timoti
ghanre vwe orugba re
ROM
Taitos
(?)
ITALI
Filipae
Efes
os
oh
evu
ore
ri Jihova. Ek
o
Kolose
Tesalonaika
vo, ayen de rhi hirhaFilimon
GALESHA
Filipae
GRIS
roku omukpahen ogan
Hibru
EFES
OS
2
Timoti
gan. Ke ayen cha sero
1 Kor
ent
re oy
rayen vwe
onregan
ANTIOK
Sisili
KOR
ENT
Kolose
Galesha (?)
1 Tesalonaika
edia
re omukpahen nana
2 Tesalonaika
ro n e otafe ve evunre
Rom
Krit
ukoko na cha na? Ileta
Saipros
U R H I
21 rehe eb
ri Baibol
ere
E
R I
A
M E
na ra vwe Grik si na, vwe
D I T E R A N I
uchebro ve ob
re
ongan
Jerusalem
ayen guon
ore
vwophia.
Asan re Pol
de si ileta royen
Pol
IJIPT
yin si 14 re ileta
(?) A ghwa rien
asan re de si aye-en
nana, vwo ne obe
ri Rom
re te obe
ri Hibru. A vwe
Zefanaya
ode re ihwo yer
e ikoko re si ayen rhe, r e eya rayen ker e oma rayen. Eya
Hegae
vwo se ileta nana. Roro kpahen eta evo muogh
o okokodo vwo ke eshare rayen.
Zekaraya
Malakae
re Pol
na.
Emo nyeme
re ese ve ini rayen, kidie
si kpahen vwe ileta royen
Matiu
onana
nerh
en
e oma vwerhen Ogh
e.
Uchebro ro shekpahen uruemu.
Mak
Luk
Ofori
n
e
emi
ovw
on
vw
e
irhi
ri
Jiho
Ihwo ri gbe ofanrhi
en,
igberadja
v
e
Jon
i ri rue imwemwu efa, “cha sa re- va vwo yono emo rayen vwe idjerhe
Iruo Re
Iyinkon
Na
3:
os
on
o.—
Efes
5:22–6:4; Kolose
uku re Uvie re Ogh
en
e na-a.” (Gale- re egu
Rom ˘
1 Kor
sha 5:19-21; 1 Kor
6:9-11) Idibo 18-21.
ent
˘
ent
2 Kor
ent
˘
re Ogh
en
otoro
Odjef iot o ra vw ophia
kpahen
e uyota yeren
kuegbe
Galesha ˘
asan re ayen nurhe-e. (Rom 2:11; Efes
Efes
os
˘
os
oh
re Ogh
en
sansan vwe
ore
e.
Ekpo
Filipae ˘
4:1-6) Ayen vwe ew
Urhi ri Mosis na vwe okp
ovi
vw
o
k
e
en
rayen eje vwo
Kolose
˘
vwe ukecha
ke iniovo
rayen re guon
1 Tesalonaika
˘
ihwo re Izrel,
o
e je sero
rayen herh
e echa
2 Tesalonaika
˘
ukecha.
(2 Kor
9:7) Pol
ent
tare ne,
“ne
re Kristi na. (Galesha 3:24) O die onana
1 Timoti ˘
erhovwo
ked
e ked
e.”
Vwor
e uyota, ofo- mudiaphiyo ne Inene-ri-Kristi ke cha
2 Timoti ˘
Taitos
˘
ri ne idibo ri Jihova ta ew
en
rayen eje yan nene Urhi ri Mosis na tavwen ayen
Filimon
˘
vwo ke womare erhovwo.
(1 Tesalonai
ke sa ga Ogh
en
Hibru ˘
e e.
Ro vwo sie vwo rhe
Jems
ka 5:17; 2 Tesalonaika
3:1; Filipae 4: Inene-ri-Kristi re dia ihwo ri Ju, Pol
da
1 Pita
6, 7) Ofori ne avwanre vwo esegbuyota, tota kpahen obore Urhi na mudiaphiyo
2 Pita
1 Jon
Ogh
en
avwanre. ve obore Jesu dia orugba re oh
e ki se nyo erhovwo
re
ore
2 Jon
—Hibru 11:6.
Ogh
en
sansan
e.
Pol
djerephia ne ekpo
3 Jon
Jud
Die yen sa chon
erua uko vwo phi- re Urhi na vwe obore ayen mudiaphiyo
Evw
ophia
vwe oke
ro cha na. Kere udje, izobo
kparobo?
Ofori ne eshare vwo egu
on
o
27
Pol
si ileta oke
ro vwo
he uwodi vwe Rom
61 C.E.
ONO YEN OM
O RE VERI NA?
Adam ve Ivi vwo ru umwemwu nu, Ogh
en
e
da vue or
o na ne:
odek
“Ki mi phi eghre phiho
uvwre wen
ve o re aye na, Te uvwre re emo wen
ve ere aye na; ko ghwie we uyovwi, ku wo
rhovwo uchukowo.”
3:15) Baibol na
(Jen
esis
djerephia ne “or
o re awanre na,” oyen
odek
Idebono.
(Evw
12:9) Je ohwo ro cha dia
ophia
Om
en
o re Ogh
e veri na, yer
e Osivwin na, oyen
odjahon
re Baibol na djephia ememerha oke
vwo
yanran na.
Omare ikpe 2,000 re Adam ve Ivi vwo ru
umwemwu nu, Jihova da tane Om
o re veri na che
ne uvwie re Ebraham rhe. (Jen
22:17, 18) Ikpe
esis
buebun vwo wan nu, oyink
on
Pol
de djephia ne
eb
o re Om
ere
esosu
o na yen Mesaya na, Jesu
Kristi. (Galesha 3:16) Vwo nene obore Jen
3:
esis
15 tare, a rhovwo “uchukowo”
ri Jesu oke
re vwo
Joel
Emos
Obadaya
Jona
Maika
Nahum
Habakok
Zefanaya
Hegae
Zekaraya
Malakae
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
˘ Rom
˘ 1 Kor
ent
˘ 2 Kor
ent
˘ Galesha
os
˘ Efes
˘ Filipae
˘ Kolose
˘ 1 Tesalonaika
˘ 2 Tesalonaika
˘ 1 Timoti
˘ 2 Timoti
˘ Taitos
˘ Filimon
˘ Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
Evw
ophia
hwe. Ek
Ogh
en
evu
ovo,
e rhovw
on
Jesu ne ushi,
ohwo ro “rhore
NW].”
vwe evun re erhi [ew
en,
—1 Pita 3:18.
Ogh
en
e ji vwo ew
en
ne ihworakpo ri te
144,000, yen cha dia eb
ere
rive re Om
o na.
(Galesha 3:29; Evw
14:1) A cha rhovw
ophia
on
ayen ne ushi kere ihwo re ew
en
re ayen che vwo
nene Kristi sun vwe Uvie re odjuvwu na.—Rom 8:
16, 17.
O rhe che kri-i, Jesu kere Ovie rode
vwe odjuvwu, cha ghwor
ve emo
o Idebono
royen,
eyehe ihworakpo ve emekashe royen.
(Jon
8:44; Efes
os
6:12) Usuon ri Jesu cha hwarhie
ufuoma ve aghogh
o vwo rhe ihworakpo eje ri
nyeme.
Oti
ko cha ghwie or
o na
oyena,
odek
vwe “uyovwi,” ro dia oghwor
o ri bed
e vwo
ke Idebono.—Hibru
2:14.
re eranvwe re ayen rue mudiaphiyo
ughwu re otanhirhe
ri Jesu, ro nerh
e e
vwo evwoghovwo re imwemwu kare
kare. (Hibru 10:1-4) Womare ughwu ri
Jesu, Ogh
en
e de phi oba phiyo Urhi ri
Mosis na.—Kolose
2:13-17; Hibru 8:13.
Odjeke ro shekpahen omamo re
orhu
er
o re ukoko. Eshare re
ephiyot
guon
o vwobo vwe ewian re ukoko na,
me dia ihwo ri vwo omamo uruemu, re je yan mu obo ra guon
o mie
ayen vwevunre Baibol na. (1 Timoti
3:1-10, 12, 13; Taitos
1:5-9) Ofori ne
idibo re Jihova Ogh
en
e vwoma kugbe
okieje
re ayen vwo phiuduphiyo ohwo
hwo awo.
(Hibru 10:24, 25) Emevwa
tioyena
me je bon
inio
vo na gan, ji yono ayen.
—1 Kor
ent
14:26, 31.
Oke
re Pol
vwo si ileta royen
rive vwo rhe
Timoti, je o he uwodi
vwe Rom ro vwo herh
e
edj
r oyen.
Ihwo
oeguo
kren
yin se fiudugberi
ne
kon
rienre
brora. Pol
oke
royen
rhe gro-on. O da ta: “Me
honre
omamo re ohonre
na nure, me
dje one na nure, me yonre
esegbuyota
na nure.” (2 Timoti 4:7) O muero
ne
Pol
ghwuru
fikir
e
esegbuyota
r
oyen,
om
oke
kren
ro ghwe vwo si ileta na nu.
Je ileta ro siri na, je vwe ukecha
vwo ke
idibo re Ogh
en
e re te nonena.
—E muro kpahen ebe r e Rom; 1 v e 2 Kor
ent; Galesha;
Efes
1 v e 2 Tesalonaika; 1 v e 2 Ti os;
Filipae; Kolose;
moti; Taitos;
Filimon;
Hibru.
˛ Uchebro vo yen Pol
si kpahen uruemu vwevunre
ileta royen
na?
˛ Odjefioto vo yen Pol
kpahen orugba re
vwophia
oh
en
ore
re Ogh
e womare Kristi?
˛ Odjeke vo yen Pol
kpahen omamo re
vwophia
orhu
er
o re ukoko na?
ephiyot
28
61 C.E.
tavwen a ke mre 62 om
o os
e ri Jesu, Jems si ileta royen
25 Uchebro ro Shekpahen Esegbuyota,
Uruemu, ve Egu
on
o
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
Aizaya
Jerimaya
Uvwerhe
Izikiel
Daniel
Jems, Pita, Jon,
na gan
kugbe Jud si ileta vwo bon
iniovo
ve Jud, ayen emo-es
e ri Jesu. Pita
JEMS
ve Jon,
ayen usun re idibo 12 ri Jesu.
Eshare ene
nana sie ileta ighwren
rehe
eb
ere
ri Baibol na ra vwe Grik vwo si na.
Ode rayen yen e vwo se obe
na ovu
E
ovo.
si uchebro rehe ebe
nana rere e vwo chon
Inene-ri-Kristi uko vwo sero
re oy
onregan
rayen vwo ke Jihova, ayen me je tenrovi
Uvie na.
Dje esegbuyota phia. Ohwo vwo tane
oyen
vwo esegbuyota, oyena
ovo
teri-i.
Uvi re esegbuyota, mu ohwo vwo ruiruo.
Jems siri ne, “Esegbuyota ro vwo iruo-o ji
ghwu rhe.” (Jems 2:26) E de dje esegbuyota phia vwe oke
re odavwini,
onana
nerh
Onene e ohwo vwo edirin ogangan.
ri-Kristi se vwo phikparobo,
ofori ne o
yare aghwanre mie Ogh
en
e ve imuero
ne
o cha kpahen phiyo erhovwo
royen
na.
Edirin nerh
e
a
mr
e
ebruba
r
e
Ogh
en
e.
(Jems 1:2-6, 12) Odibo re Ogh
en
e
da
s
ero
oy
onregan
r
oyen,
Jihova
cha
ch
on
uko.
Jems tare ne, “Si ker
e Ogh
en
e, rere o si
kere
4:8.
owe.”—Jems
Ofori ne esegbuyota avwanre nabo gan
rere a sa vwo kenoma
ke edavwini ve orie
rievwe
re ofanrhi
en.
Fikire akpo ro vonre
ve ofanrhi
en
ri Jud, o de si rhe
vwe oke
iniovo
na
n
e
ayen
“h
onre
chocho re ese
gbuyota” rayen.—Jud 3.
Sero
re omamo uruemu. Jihova guo
nore
ne idibo royen
dia ihwo re fonro
vwe kedia
kedia
eje. Pita de si ne: “Ovwan
gba fon vwe oma re ovwan vwe uruemu
re ovwan ejobi; Kidie e siro ne, Ovwan ke
fon, kidie me [Jihova] fonro.” (1 Pita 1:
15, 16) Inene-ri-Kristi vwo oniru re ayen
sa vwerokere.
Pita tare ne, “Fikiridie Kris
ti re-oja ke ovwan, re ovwan vwo no
ru, rere ovwan vwe ero
kere.” (1 Pita 2:
21) Dede ne idibo re Ogh
en
e rioja kidie
ayen nene irhi re Ogh
ke ayen
en
e, onana
“evun” yer
e ew
en
obrorhien
ro fonro.
(1 Pita 3:16, 17) Pita durhie avwanre ne e
dje uruemu ofuanfon
phia okieje,
ji dje
omaevw
o phia ra vwo herh
okpahot
e ed
e
re edj
re Ogh
oeguo
en
e, ve uve re akpo
kpokpo re “ovwata
cha dia” na.—2 Pita 3:
11-13.
Dje e gu on
o p hia . “ O gh en
e h e
egu
Jon
on
on
o,”
oti
oyen
tare. Oyink
Jon
djerephia ne Ogh
en
e dje egu
on
o royen
vwo ke avwanre womare
Om
Jesu ro ji rhe “Si kere Oghene,
o royen
“rhe rhuer
e arhuer
e fiki re
rere o si kere
owe.”
imwemwu re avwanre.” Ero
—Jems 4:8
vo avwanre vwo ni onana?
Jon
da ta: “Imoni re ghare;
o da diane Ogh
en
e guon
o
Zekaraya
avwanre te oti
avwanre ke je guon
oye,
o
Malakae
ohwohwo rhe.” (1 Jon
4:8-11) Idjerhe ovo
Matiu
Mak
re se vwo dje egu
ra
on
o nana phia, oyen
Luk
vwo dia ihwo re gho orhorha.—3
J
on
5-8.
Jon
Iruo Re
Oti
mavo idibo ri Jihova se vwo
oyena,
Iyinkon
Na
Rom
dje egu
on
o rayen vwo ke?
Jon
da kpa1 Kor
ent
henphiyo ono yena ne: “Kidie onana
2 Kor
ent
Galesha
he egu
on
o re Ogh
en
e na ne, avwanre
Efes
os
yonr
Ye irhi roye
na ghwa
on
irhi roye.
Filipae
K
olose
hoh
o o.”
(1 Jon
5:3; 2 Jon
6) Ihwo ri nyu1 Tesalonaika
pho re Ogh
en
e vwo imuero
ne ayen cha
2 Tesalonaika
1 Timoti
mre egu
on
o re Ogh
en
e, ohwo ro ke ayen
2 Timoti
uve re “arho roye
ri bed
e na.”—Jud 21.
Taitos
—E muro kpahen ebe r e Jems; 1 v e 2 Pita; 1, 2, v e
3 Jon;
Jud.
˛ Idjerhe vo yen Onene-ri-Kristi se vwo dje esegbu-
yota phia?
˛ Oka re uruemu vo yen Ogh
en
e guon
o mie idibo
royen?
˛ Mavo yen ohwo se vwo djephia ne oyen
ghini
vwo egu
en
on
o re Ogh
e?
Filimon
Hibru
Jems ˘
1 Pita ˘
2 Pita ˘
1 Jon
˘
2 Jon
˘
3 Jon
˘
Jud ˘
Evw
ophia
29
66 Ihwo ri Ju gbevwoso
Rom
Rom ghwor
na vwe 70
o Jerusalem
ve uwevwin re ega
71 C.E.
Jen
esis
Eyanno
Livitikos
Ukeri
Urhi Rive
Joshua
Iguedj
o
Rutu
1 Samuel
2 Samuel
1 Ivie
2 Ivie
1 Ikun Rivie
2 Ikun Rivie
Ezra
Nehemaya
Esta
Job
Une Re Ejiro
Ise
Aghwoghwo
Une Ri Solomon
26 Akpo na Rhoma Dia Iparadaisi Re!
Vwe Uvie ri Jesu che sun na, Jihova che ru ode Royen
fon,
o che djephia ne oyen
yen fo Osun re akpo ve odjuvwu,
o ji che si umwemwu ejobi no
koba ri Baibol na re se Evw
ophia,
O BEvwreo iphi
erophiy
o vwo ke ihworakpo
eje. Obe nana re oyinkon Jon siri na, vwo
emramre ri che ru orugba re oh
ore
ri Jihova.
Vwe emramre esosu
o,
Jesu ra kpare ne
ushi na da vwe ujiri ve okp
ovi
vwo ke ikoko evo. Emramre rive dje ekete re Ogh
en
e
ke avwanre, oke
re emekashe vwo vwe ujiri vwo ke.
“BABIL ON
RODE”
Vwe obe
re Evw
a vwe ega
re efian eje,
ophia,
ri gbevwoso
en
Ogh
e uyota na, vwo dje “igberadja”
rode na. E se re “Babilon
usuon
Rode,” kidie o ve egba
re akpo na gbe igberadja. Obe
re Evw
tare ne,
ophia
isun nana cha vwoso
igberadja na, ayen me ghwor
o
toto,
17:1-5,
ophia
vwe oke
ri Jihova rhuer
e phiyo.—
Evw
16, 17.
Matiu
Mak
Luk
Jon
Iruo Re
Iyinkon
Na
Rom
1 Kor
ent
2 Kor
ent
Galesha
Efes
os
Filipae
Kolose
1 Tesalonaika
2 Tesalonaika
1 Timoti
2 Timoti
Taitos
Filimon
Hibru
Jems
1 Pita
2 Pita
1 Jon
2 Jon
3 Jon
Jud
˘ Evw
ophia
Oh
re Ogh
ore
en
e vwo yan obaro na,
Omogode na, ro dia Jesu Kristi, da reyo
ukpirin obe
ro vwo isiaphre ighwren
na.
Ro vwo rhie ene
esosu
o na, egua-iyesi da
vwomaphia. Or
o yen Jesu ro gua iye esosu
si ofuanfon
ve erhu re Ovie ro kuphiyo.
Egua-iyesi re vwo kpahon,
gua iyesi ri vwo
dohwo dohoroma
royen,
ri mudiaphiyo
ofovwin, owenvwe,
ve oga;
enana eje cha
phia vwe ed
e re oba na. Erhie re usiaphre
righwren
na da nerh
e e hworo owanre
ighwren
na, ro mudiaphiyo aghwoghwo
re edj
re Ogh
da ghwa
oeguo
en
e. Onana
etieko ighwren
rhe yer
e ophu re Ogh
en
e.
A vwe Uvie Ogh
en
e vwo mu vwe odjuvwu re, re vwo dje om
re vwiere.
oboba
Ofovwin da rhe tonphiyo vwe odjuvwu,
a da dje Eshu ve emekashe umwemwu
royen
na rhe otorakp
o na. Urhuru rode
ovo
da ta: “Eka ke ovwan, E akpo kugbe
abadi, kidie Idebono
woto bru ovwan rhi
re vwe evun re ophu rode, fikiridie o rien
re ne oke
roye
pha krekr
Evw
ophia
e.”—
12:12.
Jon
vwe odjuvwu re
mre omogode ovo
vwo dje Jesu, ve ihwo 144,000 ri mudia
ker
o na. Enana
e, ra sane vwo ne otorakp
che nene Jesu sun kere “irheren”
vwe obo
odjuvwu. Obe
re Evw
na djerephia
ophia
ne eb
rive re om
ere
o na cha dia ihwo
144,000.—Evw
14:1; 20:6.
ophia
Isun re akpo nana ki che koko vwo ke
Amagidon
ro dia, “ofovwi re ed
e rode re
Ogh
egba
na.” Ke ayen nene
en
e Orovwo
ohwo ro chidia enu re iyesi ofuanfon
na, phi ofovwin, ro dia Jesu, ohwo ro
suen
emekashe re odjuvwu na ejobi. A
cha ghwor
E che mu
o isun re akponeje.
Eshu phiyo uwodi; Jesu ve 144,000 na ki
che sun akpo na “ikpe uriori.” Ikpe uriori na da wan nu, ka cha ghwor
o Eshu.
—Evw
16:14; 20:4.
ophia
Die yen Usuon re Egbukpe
Uriorin ri
Jesu ve 144,000 che ru vwo ke ihworakpo
ri nyupho re Ogh
en
e?
Jon
de si: “[Jihova]
ko ririe ameovie ne ero
rayen, ughwu gbe
cha dia ofa-a,
eye omaemuoho eye ovie
eye odjadja ofa-a,
kidie emu re awanre na
wanvren
21:4) Akpo na
ophia
nure.” (Evw
rhoma dia iparadaisi re!
Obe
re Evw
koyen
ku ovue ri Bai ophia
bol na phiyo.
Womare Uvie ri Mesaya na,
Jihova che ru ode royen
fon, ji djephia ne
oyen
fo ohwo ro sun akpo ve odjuvwu
bed
e bed
e!
—E muro kpahen obe
r e Evw
ophia.
˛ Die yen egua-iyesi na mudiaphiyo?
˛ Eronvw
on
re
vo yen phiare re orugba re oh
ore
Ogh
en
e vwo yan obaro na?
˛ Die yen Amagidon,
ke die yen che ne obuko
royen
rhe?
Jon
re Evw
omare 96
si obe
ophia
30
71 C.E.
Ughwu ri Jon,
on
ro dia oyink
ro ghwu
kuko omare 100 C.E.
Odj
Re
ekoko
O V U E
RI
BAIBOL
NA
1
Jihova ma Adm ve Ivi rere ayen
vwo dia bed
e bed
e vwe Iparadaisi.
Eshu miovwo ode re Ogh
en
e, ji
gbevwoso
usuon Royen.
Adam ve
egba
Ivi de kuomakugbe Eshu vwe evw
osu
o
nana, ro hwarhie umwemwu ve ughwu vwo rhe ayen ve emo rayen
2
Jihova de duvwu iyori ke iri gbevwosu
o na,
ji ve ne Osivwin, yer
e Om
o
ovo
cha ghwor
o Eshu, ji
phi oba phiyo eronvw
on
ri
ne obuko re evw
osu
o ve
umwemwu rhe
7
Jihova vwe iji ke Om
ne o
o royen
sun otorakp
o na. Uvie na che phi oba
phiyo usuon re Eshu ejobi, o cha vwe Iparadaisi na vwo mu, o ji che ru ihworakpo
ri nyupho royen
gbagba. Usuon ri
Jihova che phikparobo,
o che ru ode
royen
fon bed
e bed
e
3
Jihova ve ke Ebraham ve
Devid ne ayen cha dia
ese ride re Om
o na, yer
e Mesaya na, ro che sun kere Ovie
bed
e bed
e
6
Jihova vwe Om
o
royen
vwo mu Ovie vwe
odjuvwu, ro djephia ne ed
e re
oba na tonphiyo re. Jesu vwe
ukecha
vwo ke idibo royen
re
ayen vwo ghwoghwo
Uvie Ogh
en
e vwe
akponeje
4
Jihova mu emraro royen
vwo mraro kpahen Mesaya na, ne o che si
umwemwu ve ughwu no. O
ve ichabo royen
che sun kere
Ovie re Uvie Ogh
en
e, ro che
phi oba phiyo ifovwin, ega,
ve ughwu
5
Jihova ji Om
rhe oto o royen
rakpo na, o da nerh
e a rien
ne oyeh
e Mesaya na. Jesu ghwo
ghwo kpahen Uvie Ogh
en
e, o
da je vwe arho royen
vwo ze izo
bo. Jihova da kparo ne ushi kere
ohwo re ew
en
W O GU ON
EVU E EFA?
O RI EN
Ibrosho nana, oyen
odj
re ovue re omavwerhovwen
ekoko
ra mre vwe
Baibol na. Ek
o die e ruro ro vwo fuer
re Baibol
evu
ovo,
en
uyovwinrota ovu
ovo
na kokodo-o.
Kere udje, o sa diane wo guon
onphiy
o ri Baibol na vwo ke eno
o ekpah
kere:
Ogh
en
e ghene davwerhon
me?
Die yen phia ke ohwo sier
e o de ghwu?
Mavo me sa vwo mre omavwerhovwen
vwe akpeyeren? Oma cha vwerhen
Iseri ri Jihova re ayen vwo ke we ekpah
onphiy
o re eno nana ve efa.
O Biko nokpen
me vwo ke uyono ri Baibol vwevunre uwevwin me or
e oph
e.
Ejaje .................................................................................................................................
Ode .................................................................................................................................
Adresi
..............................................................................................................................
Wo da guon
o evue efa, kpe www.jw.org/urh, yer
e vwe ovue rhe Iseri ri Jihova.
bm-UR

Documentos relacionados

Na GOD Yet Tokim Ol Dispel Toktok

Na GOD Yet Tokim Ol Dispel Toktok “Askim – Hao yu luksave olsem sios yet i gat pawa long makim de bilong wokim sios pati na makim de bilong malolo tu? “Bekim – Em long olgeta pasin ol i bin kamapim long senisim de Sabat i kamap san...

Leia mais

PNG armageddon pdf trk

PNG armageddon pdf trk Long buk, Kamapim Tok Hait Sapta 13, dispela wel animal i bin kirap long pagan Rom. Dispela seim wel animal i bum wantaim ol haiden (Paganism) man meri long kamapim namba. Dispela seim wel animal i...

Leia mais