Untitled

Transcrição

Untitled
didi qarTvelebi
saqarTvelos
kaTolikos-patriarqi
ambrosi
statia momzadebulia
internetsivrceSi
gamoqveynebuli masalebis
mixedviT
`guli Cemi saqarTvelos ekuTvnis,
suli – RmerTs da sxeuls rac gindaT, is uyaviT…~ – es cnobili sity­vebi
warmoTqva bolSevikebisagan datanjulma
da cixeSi gamomwyvdeulma sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqma, uwmindesma da unetaresma ambrosim….
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ambro­si (eriskacobaSi besarion zosimes Ze
xelaia) daibada 1861 wlis 7 seqtembers
zugdidis mazris sof. martvilSi. dawyebi­Ti
ganaTleba samegrelos sasuliero saswavlebelSi miiRo, Semdeg swavlobda Tbi­lisis
sasuliero seminariaSi. am periodSi daojaxda, 1887 wels soxumis episkoposisgan
mRvdlad ikurTxa. msaxurobda soxumSi,
axal aTonsa da lixnSi. ebrZoda imperiis rusifikatorul politikas afxazeT­
Si, ilaSqrebda im pirTa winaaRmdeg, vinc
afxa­zebs qarTvelTa siZulvils unergavdnen.
amave dros aswavlida qarTul enas da iRvwoda afxazeTSi qarTuli enis gansamtkiceb-
78
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ambrosi
lad. 1896 wels mama ambrosi daqvrivda. darCa sami
Svili, romlebic gverdidan arc yazanSi swavlisas
da arc gadasaxlebis dros mouSorebia. 1897 wels, 36
wlis asakSi, mama ambrosi yazanis sasuliero akademiaSi Cairicxa. swavlis dros berad aRikveca. dawera
diser­tacia Temaze: „qristianobis brZola islamTan
saqarTveloSi“. 1902 wels arqimandritis xarisxSi aiyvanes da WeliSis monastris (raWa) winamZvrad dainiSna.
arqimand­ritma ambrosim didi wvlili Seitana WeliSis
monastris aRorZinebis saqmeSi. aq aRmoaCina „moqcevaL
qarTlisaLs“ e.w. WeliSuri xelnaweri, agreTve SemdgomSi „WeliSis oTxTavis“ saxeliT cnobili saxareba.
ambrosi xelaia meuRlesTan
erTad
erTi imdroindeli Canaweri: „mama ambrosi sul weliwadi ar aris, rac aq winamZRvrad gamoamweses, magram RvTisa da kacis moyvare adamianisTvis es droc sakmao
yofila, rom wrfeli guliT Seeyvarebina xalxs. `RvTis ena-piri asxiao, — ambobdnen iqaurebi, — jer magisTana aravin mosula da arc mag dalocvilisTana
qadageba gagvigoniao“.
1904 wels arqimandriti ambrosi TbilisSi sinoduri
kantoris wevrad da feriscvalebis monastris wina­
mZRv­­­rad dainiSna. igi ibrZoda saqarTvelos eklesiis
avtokefaliis aRdgenisaTvis, risTvisac 1905 wels ruseTSi gadaasaxles. 1907 wels igi eswreboda im saeklesio krebas, romelmac seminariebsa da sasuliero saswavleblebSi saRvTismetyvelo sagnebis qarTul enaze
swavlebis Sesaxeb gadawyvetileba miiRo, rasac ruseTis marTlmadidebeli eklesiis sinodi didi aRSfoTebiT Sexvda. saqarTvelos egzarqosma nikonma kazakebis xeliT daarbia avtokefaliis momxreTa kreba,
mis monawileebs maTraxebiT scemes, magram nikoni amiT
ar dakmayofilda da peterburgs mosTxova, seminarias,
Tu iq erovnul enaze SemoiReben swavlebas, aRekveTos
saxelmwifo xazinis daxmarebao. 1908 wlis 28 maiss
sinodis kantoris kibeze mokles egzarqosi nikoni,
marTalia, mkvleli ver ipoves, magram daiwyes nikonis
mRvdlebis devna da gadasaxleba. ruseTSi gadaasaxles
arqimandriti ambrosi xelaia, aseve nikonis mkvlelobaSi monawileoba daswames episkopos kirions. marTalia, brali verc erTs ver daumtkices, magram orive
dasajes: mama ambrosis mRvdelmsaxureba aukrZales da
gagzavnes riazanis samebis monasterSi, sadac erT
ambrosi xelaia SvilebTan
erTad
79
didi qarTvelebi
welze met xans sastik reJimSi uwevda cxovreba. 1911 wels arqimandriti ambrosi
gaamarTles, magram saqarTveloSi Camosvlis ufleba mainc ar misces.
gadis wlebi da amasobaSi saqarTveloSi vrceldeba xmebi, rom ambrosi xelaia
materialurad kargad aris uzrunvelyofili da ubralod ar unda dabruneba.
amaze gulistkiviliT wers Tavis werilSi „Cemi eqsoriani“: „zogierTni mTvlian me
bednierad, rom movSordi saqarTvelos da viTom materialurad kargad movewy­ve.
am werilis damwerT albaT jer ar gamoucdiaT martooba sulisa, ar gamoucdiaT
is simwvave, rasac ganicdis samSoblodan gadaxvewili, Tu ki gadagvarebis gzaze
ar aris damdgari da guli Sestkiva samSoblos mdgomareobaze“.
1917 wels ambrosi xelaia saqarTveloSi brundeba. mas jer Wyondidis, Semdeg
ki cxum-afxazeTis mitropolitad akurTxeben. igi ganagrZobs brZolas saqarTvelos eklesiis avtokefaliis aRdgenisaTvis. 1917 wlis TebervalSi ruseTSi
momxdarma didma cvlilebebma qarTuli eklesiis damoukideblobis aRdgenisa­
Tvis xelsayreli momenti Seqmna da 1917 wlis 12 (25) marts mcxeTis sveticxovlis
taZarSi sazeimod gamocxadda qarTuli eklesiis avtokefalia, xolo 16 marts
TbilisSi gaimarTa sasuliero moRvaweTa kreba, romelmac daadgina, rom amieridan sionis taZarSi RvTismsaxureba qarTul enaze unda Catarebuliyo.
1921 wlis seqtemberSi wminda sinodma mitropoliti ambrosi sruliad saqarTvelos kaTolikos-patriarqad da mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposad airCia. am
dros qveyana ukve bolSevikebis mier aris okupirebuli da umZimesi gansacdelis
episkoposi kirioni da arqimandriti ambrosi
80
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ambrosi
winaSea: dawyebulia eklesiis devna, qarTuli enis uflebebis SezRudva da istoriuli miwebis sxvaTa gankargulebaSi gadacema. kaTolikosi cdilobs msoflio
sazogadoebis yuradReba miipyros da 1922 wels genuis saerTaSoriso konferencias, romelsac 29 saxelmwifos warmomadgeneli eswreba, sakaTolikoso sabWos
TanxmobiT ugzavnis memorandums, sadac qarTveli eris saxeliT saqarTvelodan
wiTeli jaris gayvanasa da referendumis mowyobas iTxovs.
samwuxarod, genuis konferenciis mTavari mizani iyo daebrunebina nedleuliT
mdidari ruseTi saerTaSoriso bazarze, aseve sabWoTa ruseTis mTavrobis­Tvis
moeTxova mefis ruseTis valebi da amitom saqarTvelos gamo ruseTs aravin
daupirispirdeboda. amrigad, patriarqis mimarTva politikuri reagirebis gare­
Se darCa.
genuis konferenciisadmi
mimarTva
kulturul kacobriobas, genuis konferenciaze warmodgenils, mona RvTisa
ambrosi, sulieri mwyemsi da patriarqi sruliad saqarTveloisa, qristes mier
siyvaruliT moikiTxavs.
jer kidev araqristianuls xanaSi, kavkasiis ZirSi, Savisa da kaspiis zRvebs
Soris, qarTuli modgmis tomebma Seqmnes patara sivrciT, magram Zlieri nebis­
yofiT da mdidari aqtualuri niWiT saxelmwifo, romelic cnobilia istoriaSi saqarTvelos saxeliT da romelic saukuneTa ganmavlobaSi erTaderTi
matarebeli iyo wina aziaSi qristianuli kulturisa da evropuli humanizmisa.
me-18 saukunis gasuls gareSe mtrebTan brZolaSi Zalamixdili qarTveli eri
nebayoflobiT miekedla erTmorwmune ruseTs im imediT, rom misi mfarvelobis qveS saqarTvelo uzrunvelyofda Tavis politikasa da erovnul arsebobas, raica aSkarad aris aRniSnuli 1783 wlis saqarTvelos mefis erekle
meorisa da ruseTis imperatrica ekaterine meoris Soris dadebuls politikur traqtatSi, magram, samwuxarod, gacruebuli imedebis amarad darCenili
Cemi samSoblo 117 wlis ganmavlobaSi ruseTis biurokratiisagan ganicdida
mxolod mwvave despotiasa da autanel Seviwroebas. amitom 1917 wels, dairR­
va Tu ara ruseTis imperiis xelovnuri mTlianoba, qarTvelma erma gamoacxada damoukidebloba da dauyovnebliv xeli mohkida Tavisi politikurisa da
erovnul-kulturuli cxovrebis restavracias. miuxedavad imisa, rom am muSa­
obaSi mas aferxebdnen Sinauri da gareSe mtrebi, man gamoiCina iseTi niWi da
erovnuli SemoqmedebiTi energia, rom sami wlis Semdeg ganaTlebulma evropam
scno misi saxelmwifoebrivi unari da adgili uboZa saqarTvelos damoukide­
bel, suverenul politikur erTeulTa Soris.
81
didi qarTvelebi
rasakvirvelia, amas verc Seurigdeboda misi batoni, mcire erTa mCagvreli
ruseTi: man dasZra saqarTvelos sazRvrebisaken saokupacio armia da 1921
wlis 25 Tebervals patara usworo brZolaSi sisxlidan dascala saqarTvelo,
xelmeored daadga kisrad iseTi mZime da samarcxvino monobis uReli, romlis
msgavsi mas ar ganucdia Tavis mravalsaukunovan istoriaSi.
okupantebi, marTalia, lamoben Sin da gareT yvelani daarwmunon, rom maT
gaaTavisufles da gaabednieres qarTvelebi, magram ramdenad bednierad
grZnobs Tavs qarTveli eri, es yvelaze ukeT vuwyi me, misma sulierma mamam
da dRes dReobiT erTaderTma namdvilma moZRvarma, romlis xelSiac aris am
eris gulidan gamomavali idumali Zafebi da romelsac uSualod esmis kvnesa
da vaeba. Tamamad da gauzviadeblad vambob, is yovlad Seuferebeli eqsperi­
mentebi, romlebsac am ukanasknel wlebSi axdenen qarTveli eris zurgze,
aucileblad miiyvans mas fizikurad gadaSenebisa da sulierad gavelurebisa
da gaxrwnis karamde! ers arTmeven mamapapaTa sisxliT da ZvlebiT gapoxierebul miwa-wyals, romelsac ucxoeTidan SemoxiznulT urigeben: maTi wyalobiT isedac gaRatakebul ers piridan hglejen misi sisxliTa da ofliT monagar sarCos da gaugebaris siCqariT imave ucxoeTSi miezidebian. ers ugmoben
da arTmeven mSobliurs enas, mas ubilwaven mamapapeul erovnul kulturas,
dasasrul, mas ubRalaven wmidaTawmidas — sarwmunoebriv grZnobasa da, sindisis Tavisuflebis droSis qveS, nebas ar aZleven Tavisuflad daikmayofilos
religiuri moTxovnileba. misi samRvdeloeba ukiduresad devnilia, misi eklesia — es Zvelis ZvelTave faqtori saqarTvelos erovnuli saxelmwifoebrivi
amaRlebisa da Zlierebisa dRes uflebaayrilia imdenad, rom nebac ara aqvs
Tavisi SromiT, garjilobiT da unariT moipovos mudmivi saxsari arsebobisa.
erTi sityviT, eri kvnesis, eri gminavs, magram saSualeba ar aqvs xmis amaRlebisa. am pirobebSi Cems mwyemsmTavrul movaleobad vracx, kulturuli kacobriobis gasagonad vsTqva: me, rogorc eklesiis warmomadgeneli, ar Sevdivar
politikuri cxovrebis sxvadasxva formebis dafasebasa reglamentaciaSi, mag­
ram ar SemiZlian ar visurvo Cemi erisaTvis iseTi wyobileba, romelic Sedare­
biT ufro metad Seuwyobs xels mis fizikur aRorZinebasa da kulturulad
ganviTarebas. amitom gTxovT:
1. dauyovnebliv gayvanil iqnes saqarTvelos sazRvrebidan ruseTis saokupacio jari da uzrunvelyofil iqnes misi miwa-wyali ucxoelTa TareSobisa da
mZlavroba-motacebisagan.
2. saSualeba mieces qarTvel ers TviTon, sxvaTa Zaldautanebliv da ukarna­
xod moawyos Tavisi Tavi ise, rogorc es mas unda. SeimuSaos iseTi formebi
socialur-politikuri cxovrebisa, rogorc mis fsiqikas, suliskveTebas, zneCveulebas da erovnul kulturas Seesabameba.
82
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ambrosi
sruli imedi maqvs, rom maRalpativcemuli konferencia, romelsac miznad
dausaxavs gaarkvios udidesi problemebi kacobriobis cxovrebisa da daam­
yaros qveyanaze samarTlianoba da Tavisufleba, ar ugulebelyofs patara
saqarTvelos elementarul moTxovnilebas, dRes Cemi piriT warmoTqmuls, da
daixsnis mas Zalmomreobisa da samarcxvino monobis klanWebisagan.
kurTxeva uflis iyos Tqvenzeda da Tqvens
keTilSobilur miswrafebebsa da muSaobaze.
mdabali ambrosi
patriarqi sruliad saqarTveloisa
1922 wlis 7 Tebervali, tfilisi
genuis konferenciisadmi mimarTvis Semdeg
gaZlierda patriarqis devna da 1923 wlis 12
ianvars saqarTvelos ssr sagangebo komisiam —
`Cekam~ miiRo gadawyvetileba kaTolikos-patriarqisa da sakaTalikoso sabWos 9 wevris dapatimrebis Sesaxeb.
patriarqs oTx rameSi edeboda brali: 1. konferenciisaTvis memorandumis
gagzavna, 2. eklesia-monastrebSi daculi saganZuris gadamalva, 3. saeklesio
qonebis saaRricxvo wignebis araswori warmoeba da 4. samxedro taZris (romelic
dRevandeli mTavrobis sasaxlis teritoriaze iyo) komkavSirisadmi gadacemis
proceduraSi sapatriarqos wamomadgenlis gamoucxadebloba.
arc erT braldebuls Tavi damnaSaved ar ucnia. kaTolikos-patriarq ambrosis ganaCeni iTvaliswinebda sikvdiliT dasjas, magram mxcovani asakis gamo
miusajes Tavisuflebis aRkveTa 8 wlamde, sastiki izolaciiT da mTeli qonebis
konfiskaciiT.
83
didi qarTvelebi
amonaweri 1924 wlis martSi gamarTuli sasamarTlo sxdomebis
oqmebidan:
mosamarTle baraTaSvili: ra xasiaTi hqonda Tqvens memorandums?
kaTalikosi ambrosi: genuis konferenciaze iyo saqarTvelos warmomadgeneli da iq unda daculiyo Cveni eris suverenoba. vfiqrobdi, rom Cvens warmomadgenels es memorandumi daxmarebas gauwevda da mec amitom gavgzavne.
prokurori okujava: Tu sabWoTa wyobileba ara, rogor wyobilebas iTxovdiT?
kaTalikosi ambrosi: iseTs, romelic xalxis survilze iqneboda damyarebuli.
mosamarTle erqomaiSvili: ras moelodi genuis konferenciaze gagzavnili memorandumiT?
kaTalikosi ambrosi: vicavdi saqarTvelos saxelmwifoebriv da eklesiur Tavisuflebis ideas.
mosamarTle erqomaiSvili: risTvis iTxovdiT saqarTvelodan wiTeli armiis gayvanas, ro-
melic mSromeli xalxis interesebis damcvelia?
kaTalikosi ambrosi: me dRemde ar vici, vis icavs rusis laSqari. rodesac wiTeli laSqris
gayvanas viTxovdi, me mxedvelobaSi mqonda intervencia, radganac intervencia xdeba
jaris saSualebiT.
mosamarTle erqomaiSvili: rodis iyo saqarTvelo Tavisufali?
kaTalikosi ambrosi: wiTeli laSqris Semosvlamde. mas Semdeg ki, rac wiTeli jari Semovida,
saqarTvelom damoukidebloba dakarga.
sasamarTlos Tavmjdomare CxeiZe: memorandumSi Tqven naTqvami gaqvT, rom qarTvel xalxs
arTmeven miwa-wyals, damisaxeleT ra waarTves xalxs da vis gadasces.
kaTalikosi ambrosi: aramcTu miwa-wyali, xalxic gacemulia sxva erebze. es damtkicdeba maSin, rodesac movitanT saqarTvelos rukas. Tu aseTi gziT damtkiceba sasamarT
los SexedulebiT saWiro ar aris, maSin gavCumdebi.
sasamarTlos wevri rTvelaZe: scnobT Tu ara, rom sabWoTa xelisufleba aris qarTveli
xalxis Tavisuflebis damcveli?
kaTalikosi ambrosi: me minda saqarTveloSi mTavroba iyos damoukidebeli. saqarTvelos mTavroba ki damokidebulia sxva eris mTavrobaze.
prokurori okujava: damisaxelT, romeli sabuTis ZaliT waerTva saqarTvelos damouki­
deb­­loba?
kaTalikosi ambrosi: intervenciiT.
prokurori okujava: ratom uwodebT ruseTis laSqars saokupacio jars?
kaTalikosi ambrosi: imitom, rom man moaxdina saqarTvelos okupacia.
prokurori okujava: raSi gamoixata saqarTvelos damoneba ruseTis mxriv?
84
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ambrosi
kaTalikosi ambrosi: as oci wlis Tavisuflebisa da damoukideblobis maZebar xalxis Tavis-
uflebis intervenciiT warTmevaSi.
prokurori okujava: damisaxelT, raSi gamoixata fizikuri gadaSeneba qarTveli xalxisa?
kaTalikosi ambrosi: eris devnaSi, teritoriis sxvis xelSi gadacemaSi da imaSi, rom xelis­- ufleba qarTvelTa xelSi ar aris.
mosamarTle erqomaiSvili: magaliTad, raSi gamoixata ruseTis Careva eklesiis damouki-
deblobaSi?
kaTalikosi ambrosi: Tavisufal ers unda hyavdes Tavisufali jari. ramdenadac Tavisufalia
eri, imdenad Tavisufalia eklesiac.
prokurori maWavariani: religiuria Tu rogori Tqven mier genuis konferenciisadmi gagzav
nili memorandumi?
kaTalikosi ambrosi: religiuri. da Tu politikuri mimarTuleba miiRo, es gamowveulia arse-
buli mdgomareobiT.
prokurori maWavariani: teritoriis sakiTxis Sesaxeb politikuria Tu religiuri?
kaTalikosi ambrosi: politikuric da religiuric, radgan teritoriis dakargva dakargvaa
eklesiisaTvis.
paralelurad gazeTebSi TiTqmis yoveldRe Suqdeboda sasamarTlo procesi,
saTauriT „kaTalikos ambrosis da misi „Zmebis“ gasamarTleba“, sadac xSirad axseneben, rom braldebulTa Semoyvanisas darbazSi gaismoda SeZaxilebi: „Zirs amb­
rosi“, „Zirs kontrrevolucia“, „zizRi ambrosis“. sasamarTlos SenobasTan Tavs
iyridnen muSebi da moiTxovdnen Tavad gaesamarTlebinaT `muSaTa klasis moRalateebi~. iwereboda kadnieri leqsebi, statiebi. rodesac patriarqi tovebda
sasamarTlos, sagangebod moyvanili komkavSirlebi mas kvercxebs esrodnen….
bolos sasamarTloze kaTalikosma Tqva saboloo sityva, romelic darCeba
sityvebad eris patriarqisa, romelic sikvdilis saSiSroebis winaSec ibrZvis,
zrunavs da uyvars:
„nuTu Cemi gamosvlis winaaRmdegi iqneba qarTveli eris mSromelTa umravlesoba, romlis interesebisaTvis mindoda Semewira Cemi Tavi da Cemi piradi interesebi da kidevac Sevwire. ara, ar davijereb… glexoba, romlis winaprebis
sisxliT morwyuli da ZvlebiT gapoxierebulia samSoblos vel-mindvrebi, es
glexoba, mwams, mudam iqneba Tavisi samSoblos mosiyvarule da misi Tavisuflebis
ideis damcvels arasodes ar SeiZulebs da arc gadaekideba… Cven, RvTismsaxurni, qristianul swavla-moZRvrebis mixedviT, valdebulni varT, davemorCiloT
„xelmwifebasa mas umTavressa“ (laparakia mTavrobaze), radgan xelmwifebasa Sina
85
didi qarTvelebi
myofni „msaxurni RmrTisani arian“, maTTvis unda vilocoT da maTTvis ar vsTqvaT­
boroti, magram borotisa ara Tqma imas ar niSnavs, rom maT moqmedebas kritikis
TvaliT ar SevxedoT, maTi Secdomebi ar aRvniSnoT…, Tu vxedavdi erovnuli
mospobis saSiSroebas, movale viyavi xma amomeRo...“
saeklesio ganZis damalvis braldebaze pasuxi: „me vmsaxurebdi soxumSi da
nivTebis damalva moxda uCemod… magram marTlac rom vyofiliyavi damalvis
monawile, maSinac ver CavTvlidi Cems Tavs damnaSaved, vinaidan samRvdeloeba
movale iyo, ezruna eklesiis qonebis dacvisaTvis da uxsovari droidan areulobis da mtrebis Semosevis dros mimarTavdnen am saSualebas“.
eklesiis komkavSirisTvis gadacemasTan dakavSirebiT pasuxi: „Tqveni winadadeba CvenTvis miuRebeli iyo, vinaiTgan amis miRebiT Cven gavxdebodiT RvTis dadgenilebisa da sarwmunoebis moRalateni. es aris da es“.
dabolos: „rogorc Cven winaprebs tkbilad miaCndaT samSoblosa da sarwmunoebisTvis tanjvis miReba, agreTve CemTvisac tkbili iqneba is sasjeli, romelsac
momisjis uzenaesi sasamarTlo mSobliuri eklesiis da eris Tavisuflebis dacvis mizniT xmis amoRebisaTvis. es iqneba dagvirgvineba im jvrisa, romelic Cemgan
natvirTia da vatareb Cemi cxovrebis TiTqmis 37 wlis ganmavlobaSi.
86
saqarTvelos kaTolikos-patriarqi ambrosi
Cemgan erovnuli interesebis dasacavad amaRlebuli xma da msjavri, romelsac
momisjis uzenaesi samsjavro, monaxaven Tavis adgils yovelis qarTvelis gulSi,
im qarTvelisa, romelsac jer kidev ar daukargavs sarwmunoeba da samSoblos
siyvaruli. amiTac bednierad CavTvli Cems Tavs. rogorc morwmune vityvi —
iyos neba RvTisa! da mogmarTavT qristes sityvebiT: „asulno ierusalimisano,
nu stirT Cemzeda, aramed TavTa TqvenTa stirodeT da SvilTa TqvenTa“ [luk.
23, 28].
cixeSi yofnisas Svilebs ramdenjerme miecaT mamis monaxulebis saSualeba.
isini igonebdnen, rom kaTolikosi maT yovelTvis mxned da mSvidad xvdeboda,
TiTqos araferi awuxebda. mas mosTxoves, Tavisi nebiT gadamdgariyo patriarqobidan, razedac uari Tqva.
1924 wels, amnistiis ZaliT, kaTalikos patriarqi ambrosi gaaTavisufles da
wirvis Catarebis ufleba misces. taZarSi Sesuls uamravi xalxi daxvedria, amdeni xalxis danaxvaze muxlebze damxobila da sixaruliT aRmoxdenia: „rogorc
Cans, qristianobas saqarTveloSi vera Zala ver gaanadgurebso“.
magram natanj da Ronemixdil mwyemsmTavars Sua wirvis dros, rodesac ambionidan mrevls jvars saxavda, guli wasvlia da dacemula. male kaTolikosi eklesiis marTvas Camoaciles, represiebi da ciliswameba mis winaaRmdeg ar wydeboda.
kaTolikosi ambrosi gardaicvala 1927 wlis 29 marts.
1995 wels saqarTvelos marTlmadidebelma eklesiam ambrosi xelaia wmindanad
Seracxa wmida mRvdelmTavar ambrosi aRmsareblis saxeliT. 29 marti misi xsenebis
dRea.
87

Documentos relacionados

razborkebi

razborkebi ministrma aRniSna, rom, im rTul regionSi, sadac saqarTvelo mdebareobs, evrokavSirs SeuZlia, hqondes warmatebuli TanamSromlobisa da warmatebuli qveynis modeli. „dRes Cven cali xeliT vcdilobT, gavumk...

Leia mais