Memoria de actividades Salvador de Bahía

Transcrição

Memoria de actividades Salvador de Bahía
CENTRO DE ESTUDOS DA LINGUA E CULTURA GALEGAS
UNIVERSIDADE FEDERAL DA BAHIA
MEMORIA DE ACTIVIDADES
2015
Mailson dos Santos Lopes
Profesor titular do Departamento de Letras Románicas
Coordinador do CELGA
Lectora:
Bárbara Ferreiro Barreiro
Salvador, 15 de decembro de 2015
Universidade Federal da Bahia
Instituto de Letras - UFBA
ÍNDICE
1. PRESENTACIÓN DA PRAZA ............................................................................. 5
Universidade Federal da Bahia, a primeira do Brasil ........................................... 5
Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas da UFBA ................................. 5
A lectora ............................................................................................................... 5
O coordinador ...................................................................................................... 6
2. ACTUACIÓN ACADÉMICA ............................................................................... 7
Materias impartidas.............................................................................................. 7
Alumnado ............................................................................................................ 7
3. ACTIVIDADES DE XESTIÓN.............................................................................. 9
Renovación da páxina oficial ............................................................................... 9
Estratexias de comunicación ................................................................................ 9
Programa Institucional de Bolsas de Iniciación Científica (PIBIC) .................... 10
4. ASESORAMENTO ............................................................................................. 11
Revista CRE ....................................................................................................... 10
Asociación Caballeros de Santiago .................................................................... 11
5. ACTIVIDADES DE EXTENSIÓN ...................................................................... 12
I Encontro Brasileiro de Estudos Galegos .......................................................... 12
Lanzamento do documental sobre Rosario Suárez Albán ................................. 13
Concurso de traballos sobre lingua e cultura galegas.......................................... 13
XIV Semana de Letras da Universidade Católica do Salvador (UCSal) ............ 13
Día das Letras Galegas na Asociación Cultural Caballeros de Santiago ........... 14
Celebración do Día das Letras Galegas na UFBA ............................................. 14
Gallaecia - III Congresso Internacional de Lingüística Histórica ........................ 15
I Congresso Ibero-Americano de Semântica Cognitiva ..................................... 16
SEMENTE - XXXIV Seminário Estudantil de Pesquisa da UFBA ................... 17
6. INVESTIGACIÓN .............................................................................................. 18
Edición e estudo lingüístico da opera omnia de Rosario Suárez Albán................ 18
Estudo descritivo-comparativo da prefixación no portugués, no galego (...) ..... 18
Caracterización morfolexical, semántica e etimolóxica do elemento prefixal perno galego-portugués e no castelán dos séculos XII a XIV ................................... 18
Sinonimia no galego-portugués (séculos XII-XIV) ............................................. 19
Edición do Cancioneiro da Biblioteca Nacional (Colocci-Brancuti) .................. 19
Concomitancias e diverxencias macroeconómicas entre a Bahia e Galicia........ 19
ANEXO I - PROGRAMAS DAS MATERIAS.......................................................... 20
Estudos de Literatura Galega Contemporánea .................................................. 21
Nocións de Lingua e Literatura Galegas ............................................................ 26
Cultura Galega ................................................................................................... 33
ANEXO II - MATERIAL DIVULGATIVO E PROMOCIONAL .............................. 39
ANEXO III - BASES DO CONCURSO ................................................................... 49
Concurso de traballos sobre cultura galega ........................................................ 50
ANEXO IV - MATERIALES PUBLICADOS EN REVISTAS .................................. 52
Materia sobre a participación do CELGA/UFBA nos Cursos de verán de galego
e no Congreso Gallaecia (Santiago de Compostela) – Revista CRE....................... 53
Divulgación das materias de galego do CELGA/UFBA – Revista CRE.............. 54
ANEXO V - PROGRAMA E CADERNO DE RESUMOS DO I EBEG .................... 55
ANEXO VI – PROXECTOS ................................................................................... 87
Esbozo do plano de actuación do CELGA para o trienio 2016-2018 ................. 88
4
1. PRESENTACIÓN DA PRAZA
Universidade Federal da Bahia, a primeira do Brasil
A Universidade Federal da Bahia é unha institución pública de ensino superior fundada
o 18 de febreiro de 1808, cando o Príncipe Rexente Don João VI instituíu a Escola de
Cirurxía da Bahia, primeira titulación universitaria do Brasil. Aínda no século XIX,
incorporou os diplomas de Farmacia (1832) e Odontoloxía (1864), a Academia de Belas
Artes (1877), Dereito (1891) e a Escola Politécnica (1896). No século XX, Isaías Alves
crea a Facultade de Filosofía, Ciencias e Letras (1941) á que está ligada o CELGA.
A UFBA é hoxe considerada a maior e máis influente universidade do Estado da Bahia e
de todo a Rexión Nordeste do Brasil. Ten a súa sede na cidade de Salvador e un campus
avanzado no interior, localizado en Vitória da Conquista. Trátase dunha institución
mantida polo Goberno Federal da Brasil, vinculada ao Ministerio de Educación e que
posúe réxime xurídico de autarquía. Ofrece ata 112 titulacións de grao diferentes e 165
cursos de posgraduación. Conta con máis de 41.000 alumnos e 2.400 profesores.
Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas da UFBA
O CELGA está integrado na estrutura do Instituto de Letras da UFBA, dentro do
Departamento de Letras Románicas, que actualmente dirixe o profesor Carlos Felipe da
Conceição Pinto. Mailson dos Santos Lopes, profesor titular deste mesmo departamento,
exerce as funcións de coordinador.
A tradición dos estudos galegos na cidade de Salvador remóntase a 1975, ano en que
varios profesores e alumnos da área de Letras Vernáculas da UFBA fundaron o CEG
(Centro de Estudos Galegos). Sen embargo, non sería ata 1995 cando se crea o novo
CELGA, froito do convenio de colaboración asinado pola UFBA e a Secretaría Xeral de
Política Lingüística da Xunta de Galicia.
A lectora
Segundo a Resolución do 14 de maio de 2012, da Secretaría Xeral de Política Lingüística,
prevista na Orde do 30 de abril de 2012 da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación
Universitaria, foi nomeada lectora para a UFBA a profesora Bárbara Ferreiro Barreiro,
consonte o acordado no Convenio de Colaboración entre a Consellería de Cultura, Educación e
Ordenación Universitaria da Xunta de Galicia e a Universidade Federal da Bahia para a docencia,
a investigación e mais a promoción da lingua, a literatura e a cultura galegas con vixencia entre o
1 de outubro de 2012 e o 31 de decembro de 2015.
5
A incorporación da lectora produciuse o 1 de xaneiro de 2015 e estivo actuando no
CELGA ata inicios de xullo deste mesmo ano (aínda que tivera que estar, oficialmente,
ata finais de 2015).
Os datos de contacto son os seguintes:
-
-
Enderezos electrónicos:
[email protected] / [email protected]
[email protected]
Páxina no facebook:
facebook.com/ufbacelga
Usuario no facebook:
facebook.com/profile.php?id=100005330407767
Páxina web (en construción):
celga.letras.ufba.br
Teléfonos:
+55 71 8393 9257 / +55 71 3283 6214
Enderezo postal:
Centro de Estudos da Língua e Cultura Galegas, Biblioteca Central UFBA, r.
Barão de Jeremoabo s/n, Campus Ondina, CEP 40170-115, Salvador-BA,
Brasil.
O coordinador
O profesor Mailson dos Santos Lopes, do Departamento de Letras Románicas do
Instituto de Letras da UFBA, exerce os labores de coordinador do CELGA desde o seu
nomeamento oficial, aconsellado desde a Dirección e aprobado por unanimidade na
reunión da Congregación de Letras o 18 de decembro de 2013.
Os datos de contacto son os seguintes:
-
-
Enderezos electrónicos:
[email protected]
[email protected]
Teléfonos:
+55 71 8892 6226 / +55 71 3283 6214
Enderezo postal:
Instituto de Letras da UFBA, R. Barão de Jeremoabo s/n, Campus Ondina,
CEP 40170-115, Salvador-BA, Brasil.
6
2. ACTUACIÓN ACADÉMICA
Materias impartidas
Segundo o establecido no convenio, durante o ano 2015 ofrecéronse tres materias
integradas no currículo de Letras (os programas poden ser consultados no Anexo I desta
memoria). Trátase de disciplinas electivas cunha carga docente de 68 horas e que son
ofertadas cada semestre. Este ano foi aprobada por unanimidade do Colexiado de Letras
(órgano reitor da institución) a súa ascensión á categoría de optativas, gañando peso e
relevancia curricular. Prevese que esta mudanza comece a aplicarse a partir do segundo
semestre de 2016.
-
LET398 - Nocións de lingua e literatura galegas. Mércores e venres, de 08:50 a 10:40.
LET408 - Cultura galega. Mércores e venres, de 10:40 a 12:30.
LET330 - Estudos de literatura galega contemporánea. Mércores e venres, de 14:50 a
16:40.
Alumnado
A continuación móstrase un cadro en que se representa o volume de alumnos
matriculados (sen contar oíntes) no curso 2015 (debido á extensa folga xeral dos docentes
e discentes da universidade, neste ano soamente houbo un semestre lectivo, o 2015.1):
SEMESTRE
2015.1
LET330 - Lit. LET398 - Ling. LET408 - Cult.
0
2
2
O reducido número de inscritos xustifícase polos problemas enfrentados polo CELGA no
semestre, co o brusco (e xustificado) retorno a Galicia do Prof. David Rodríguez, coa
chegada da nova lectora despois do período da matrícula web (a máis importante), coa
folga e coa matrícula de novos estudantes restricta á forma presencial (que non atrae o
alumnado). Como se percibe, durante o curso de 2015 producíronse numerosos
problemas de tipo administrativo en relación coa oferta das tres materias de galego no
Instituto de Letras da UFBA, obrigando a que os alumnos se inscribisen durante
períodos extraordinarios de matrícula (nalgunha ocasión, incluso abertos ad hoc).
No entanto, para o próximo semestre lectivo (en 2016, precisamente de 11.01.2016 a
04.06.2016), en virtude da vigorosa promoción das materias do CELGA através das
redes sociales e dos medios de comunicación oficiales da universidade, haberá un
incremento no número de discentes, conforme xa foi informado ao CELGA pola
7
secretaría do Departamento de Letras Románicas. A continuación un cadro co volume
de alumnos xa matriculados para o curso de 2016:
SEMESTRE
2015.2
LET330 - Lit. LET398 - Ling. LET408 - Cult.
10
6
5
8
3. ACTIVIDADES DE XESTIÓN
Renovación da páxina oficial
O CELGA está traballando na renovación da súa páxina oficial a través da colaboración
co Centro de Procesamento de Datos (CPD) da UFBA. A nova estrutura de contidos e o
novo deseño permitirán aos usuarios un mellor acceso á información e facilitarán a
interacción co equipo do CELGA, que poderá administrar a páxina de maneira
autónoma. Deste xeito, poderanse dispor no portal os anuncios dos eventos
programados, os temarios das materias, o histórico de produción científica ou ligazóns a
ferramentas en liña fundamentais (como, por exemplo, o diccionario da Real Academia
Galega), entre outras cuestións de interese para os alumnos e o público xeral.
Tamén é un escopo do CELGA que a súa páxina oficial conteña a Opera Omnia
dixitalizada e editada de Rosário Suárez Albán, fundadora deste centro e un dos nomes
máis importantes dos estudos galegos no Brasil. Ademais, preténdese que comporte un
proxecto todavía máis abranxente: un Repositório de Estudos Galegos Brasileiros, con teses,
monografías, libros e artigos de autores brasileiros que se dedican á investigación de
temas concernentes á Galicia, á sua lingua, ao seu pobo, á sua cultura.
Estratexias de comunicación
Visto que a renovación da páxina oficial aínda non foi concluída, seguiuse
―alimentando‖ durante o ano de 2015 a páxina do CELGA no facebook
(www.facebook.com/ufbacelga). Actualízase diariamente e mostra información sobre as
actividades organizadas e sobre a cultura galega en xeral. Tamén se accedeu con
regularidade unha conta de correo no gmail, que permite unha máis eficiente xestión das
mensaxes en comparación co correo institucional da UFBA. Námbolos dous casos, a
imaxe que identifica o CELGA é o seu logotipo.
En colaboración co PET-Letras como órgano financiador, colocáronse carteis
promocionais do CELGA e as súas materias antes do período de matriculación
presencial. Ademais destes anuncios xerais, antes de cada evento distribúense carteis
divulgativos por todo campus. Pódense ver todos eles no Anexo II.
Por outra parte, grazas á axuda da Dirección do Instituto de Letras, sempre que o
CELGA quere transmitir algunha noticia ou información, o Secretario Ademir Andrade
(ou os secretarios dos colexiados da facultade) envía un correo masivo a todos os
enderezos que ten na base de datos, nos que están incluídos os de profesores, alumnos e
persoal de apoio de toda a UFBA.
9
Programa Institucional de Bolsas de Iniciación Científica (PIBIC)
Pola segunda vez consecutiva, o CELGA conseguiu entrar no prestixioso Programa
Institucional de Bolsas de Iniciación Científica (PIBIC) do Consello Nacional de
Desenvolvemento Científico e Tecnolóxico (CNPq), a axencia federal dedicada ao
I+D+I no Brasil. Deste xeito, foron adxudicados dous bolsistas para traballar nos
seguintes proxectos:
-
Caracterización morfolexical, semántica e etimolóxica do elemento prefixal perno galego-portugués e no castelán dos séculos XII a XIV.
Edição e estudo linguístico da opera omnia de Rosário Suárez Albán - II Etapa.
Un dos obxectivos desde último proxecto é publicar, no 2016, a tese do máster de
Rosário Suárez Albán, pola Editora da UFBA (EDUFBA), e que estará dispoñible na
páxina institucional do CELGA na Internet.
10
4. ASESORAMENTO
Revista CRE
Desde xuño de 2014, o CELGA colabora coa revista do Consello de Residentes Españois
no Brasil. Con esta nova alianza preténdese utilizar a revista como medio de difusión e
promoción da cultura galega entre as diferentes comunidades de emigrantes afincados en
terras Brasileiras, pois trátase dunha publicación que chega a todos os seus fogares.
No número 12 da revista, publicado no més de novembro, ademais da promoción da
matrícula para as disciplinas de galego do CELGA (vid. Anexo IV), houbo tamén unha
materia (vid. Anexo IV) sobre a 28a. edición dos Cursos de Verán de Lingua e Cultura
Galegas para persoas de fóra de Galicia, promovido pola Real Academia Galega, e sobre
o III Congreso Internacional de Lingüística Histórica – Gallaecia, ambos realizados en
Santiago de Compostela, no mes de xullo de 2015 e tendo a participación da
coordinación do CELGA. Nos próximos números, os artigos previstos serán sobre
historia de Galicia e do galego, cultura tradicional e grandes autores da nosa literatura.
Asociación Caballeros de Santiago
Retomada en 2013, tras anos de hibernación, a relación entre o CELGA e a asociación
cultural de emigrantes Caballeros de Santiago viuse consolidada ao longo dos anos
seguintes. O evento do Día das Letras Galegas – edición 2015, organizado pola
asociación, foi apoiado polo CELGA a través da súa representación institucional, sendo
a leitora a responsable por impartir unha conferencia sobre o escritor homenaxeado do
ano, Xosé Fernando Filgueira Valverde.
11
5. ACTIVIDADES DE EXTENSIÓN
A continuación exporanse as actividades de extensión académica e cultural
desenvolvidas durante o 2015. A orde dos eventos é cronolóxica.
I Encontro Brasileiro de Estudos Galegos
Celebrouse na Universidade Federal da Bahia entre os días 13 e 15 de abril de 2015, o I
Encontro Brasileiro de Estudos Galegos (I EBEG). Constituíu un evento que congregou
a boa parte das persoas que desde o Brasil traballan, cunha perspectiva científica, no
estudo da lingua, a cultura e a literatura galegas. Ademais, contou coa participación do
Sr. Valentín García, Secretario Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia e de
cinco grandes investigadores chegados de Galicia: Rosario Álvarez, Henrique
Monteagudo, Pilar Cagiao, Ana Boullón e Gonzalo Navaza.
O encontro pretendeu ser unha homenaxe á Profesora Rosario Suárez Albán, fundadora
do antigo Centro de Estudos Galegos (CEG) e do actual Centro de Estudos da Lingua e
Cultura Galegas (CELGA), conveniado coa Xunta. Tamén serviu para conmemorar o
20º aniversario de fundación do propio CELGA e o 40º aniversario da creación do
(CEG) na Bahia.
Aproveitouse a ocasión para presentar publicamente dúas obras nas que o equipo do
CELGA leva tempo traballando: a opera omnia da profesora (versión preliminar) e o
documental sobre a súa vida e a historia dos estudos galegos na Bahia e no mundo.
As xornadas tamén forton importantes para a consolidación de proxectos de
investigación nos que están implicadas as universidades galegas e a UFBA (xunto con
outras universidades brasileiras), como o Tesouro do Léxico Patrimonial Galego e
Portugués. Serviu tamén para incentivar a cooperación noutras áreas de estudo como a
Sociolingüística, a Dialectoloxía e a Onomástica, nas que Galicia é referente mundial.
Ademais, foi unha boa promoción do noso sistema universitario, ao que cada vez máis
brasileiros acoden para cursar os seus estudos de posgraduación.
No total, contou con 74 participantes, oriundos de diversas partes do Brasil e da Galicia,
con un número expresivo de sesións de comunicaciós, sesións coordinadas e
conferencias. Indubidablemente, foi un evento que marcou a historia dos estudos galegos
universitarios no Brasil, contando con mencións eloxiosas da parte de diversos órgans e
institucións de prestixio.
Pódese consultar a programación e o caderno de resumos do I EBEG no Anexo V.
12
Lanzamento do documental sobre Rosario Suárez Albán e a historia do CELGA
En colaboración coa empresa bahiana fundada por galegos VilaVisual LTDA. e co apoio
da Secretaría Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia no marco do convenio
bilateral de colaboración coa UFBA, o CELGA lanzou na sesión de inauguración do I
EBEG (13.04.2015) o documental Galega e baiana. Rosário Suárez Albán e os estudos galegos
na Bahia, producido por Paco Vila e David Rodríguez, en homenaxe á fundadora do
centro e á propia historia dos estudos galegos na Bahia.
Concurso de traballos sobre lingua e cultura galegas
O CELGA convocou un concurso de traballos que poden versar sobre calquera aspecto
da nosa lingua ou da nosa cultura. Estivo aberto a todos os alumnos que cursaran
algunha das materias de galego inseridas no currículo do Instituto de Letras da UFBA. O
premio para o mellor orixinal entregouse na gala que tivo lugar con motivo da
celebración do Día das Letras Galegas e consistiu nunha viaxe a Santiago de Compostela
para asistir á XXVIII Edición dos Cursos de verán de lingua e cultura galegas para persoas de fóra
de Galicia. Pódense ver as bases no Anexo III.
XIV Semana de Letras da Universidade Católica do Salvador (UCSal)
Entre os días 22 e 24 de abril de 2015 celebrouse a XIV Semana de Letras da
Universidade Católica do Salvador, na que o CELGA participou con un traballo
presentado na sesión coordinada Caminhos da Semântica Cognitiva, da cal tamén fixeron
parte as Profas. Aurelina Ariadne Domingues Almeida (UFBA), Elizângela Santana dos
Santos (UNEB), Eliana dos Santos Leite (IFBaiano), Neila Maria Santana de Oliveira
(UNEB) e Rujane Mota Alves (UCSal). A seguir, o resumos rexistrado da intervención:
Da conceptualização do ato carnal em uma tríade linguística ibérica
A conceptualização do sexo no português, no galego e no castelhano apresentam várias
convergências, sobretudo por compartilharem redes metafóricas, plasmadas em um
mesmo domínio fonte, como SEXO É ALIMENTO, SEXO É DOAÇÃO, SEXO É
FAZER AMOR. As principais divergências fundamentam-se nas peculiaridades que
cada um desses idiomas apresenta, aquando da ativação de domínios particulares (ou
mais usuais em uma que em outra língua), que podem também figurar nas outras duas
línguas, porém conservando uma maior produtividade em uma delas. Assim, e.g., o
castelhano parece ter uma predisposição para o uso frequente de conceptualizações
metafóricas cujo domínio fonte é a comida, a alimentação, enquanto o português tende a
fazer uso de domínios altamente abstratos como ―coisa/local indeterminado‖. O caráter
restrito e inicial deste estudo não licencia a adoção de hipóteses ou afirmações gerais
13
sobre a expressão cognitiva e linguística do ato carnal na tríade linguística enfocada.
Permite, contudo, o tracejo de pelo menos duas constatações que mostram-se recorrentes
nos dados coletados: (i) o uso de domínios-fonte concretos para conceptualizar um
domínio-alvo que também é concreto, como o ato sexual; (ii) o uso de domínios-fonte
inclusive mais abstratos que o domínio-alvo das relações metafóricas referentes ao sexo
nessas três línguas; (iii) a pluralidade de domínios-fonte utilizados, que vão desde aqueles
mais concretos àqueles mais abstratos ou virtuais.
Día das Letras Galegas na Asociación Cultural Caballeros de Santiago
O 14 de maio de 2015 o CELGA celebrou o Día das Letras Galegas na Asociación
Cultural Caballeros de Santiago, fundada hai máis de 50 anos en Salvador por
emigrantes, na súa maior parte, da área de Pontevedra.
En representación do CELGA, a lectora deu unha conferencia intitulada História do Día
das Letras Galegas. Xosé Fernando Filgueira Valverde, na que explicou, en primeiro lugar, por
que se celebra o Día das Letras Galegas e cal é a súa importancia na nosa cultura, para
despois dar conta da vida e obra do homenaxeado, Filgueira Valverde.
O público abandonou o auditorio para dirixirse ao salón principal, onde puido asistir á
actuación do grupo folclórico da institución, formado por pandereteiras, coro de danza,
gaiteiros e tamborileiros. Finalmente, a velada chegou ao seu punto álxido co conxuro e
coa queimada, que foron seguidos de petiscos inspirados na tradición culinaria galega.
Celebración do Día das Letras Galegas na UFBA
O día 10 de xuño no Instituto de Letras celebrouse o acto conmemorativo do Día das
Letras Galegas na UFBA. O evento tivo lugar no Labimagem. O profesor Mailson
Lopes, coordinador do CELGA, fixo a presentación. A lectora falou sobre a historia da
efeméride do Día das Letras, a importancia da palabra escrita para os galegos e sobre o
homenaxeado deste ano, Filgueira Valverde.
Na segunda parte do evento, nun ambiente máis festivo e menos académico, fíxose a
entrega de premios do Concurso de Traballos sobre Lingua e Cultura Galegas. O primeiro
premio consistiu nunha bolsa completa para asistir ós Cursos de verán de lingua e cultura
galegas para persoas de fóra de Galicia, organizados en parcería polo Instituto da Lingua
Galega e a Real Academia Galega. O traballo A opera omnia de Rosário Suárez Albán e a
revitalização dos estudos galegos na Bahia foi o gañador. O autor, o alumno Juan Boullosa
Barreto, viaxou a Santiago de Compostela e asistiu aos cursos de verán, integrándose no
grupo do nivel elementar II e obtendo a máis alta cualificación. Para finalizar, houbo
unha merenda, cun tortillas e viño, ao son da pandereta, tocada pola lectora.
14
Gallaecia - III Congresso Internacional de Lingüística Histórica
O Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas da Universidade Federal da Bahia
participou no III Congresso Internacional de Lingüística Histórica, que tivo lugar os días 27,
28, 29 e 30 de agosto, en Santiago de Compostela. Trátase dun encontro (dos máis
importantes do mundo) que reuniu numerosos lingüistas de todas as partes do mundo, en
homenaxe aos grandes docentes e investigadores Ramón Lorenzo e Antón Santamarina.
A convite da Profa. Ana Boullón Agrelo, membro da comisión organizadora do evento,
a coordinación do CELGA estivo presente, responsabilizándose por presentar dúas
comunicacións: Antroponímia do Brasil e O projeto Opera Omnia de Rosa Virgínia Mattos e
Silva. A continuación os resumos dos traballos:
Antroponímia do Brasil
É um fato consabido a existência de intrincados processos que formatam a estruturação
hodierna da antroponímia brasileira, objeto de estudo altamente implexo, devido ao
próprio caráter escorregadiço, mutável e multidimensional dos nomes próprios. A
constituição histórico-cultural da sociedade brasileira, notavelmente dinâmica e
multifacética, aliada a outros fatores intrínsecos e extrínsecos a ela, conduzirá ao
estabelecimento (e à reestruturação permanente) de um sistema de nomeação pessoal
altamente complexo, tanto no que concerne às suas distintas pautas etimológicas e à
diversidade de seus esquemas morfolexicais estruturantes, quanto no que se refere ao seu
sistema legal de controle e imposição. De uma prática altamente tradicional de atribuição
de prenomes e sobrenomes (ainda que com determinadas alterações temporo-espaciais),
vigente no Brasil até ao menos a primeira quadra do século XX, passa-se, em seguida, a
um verdadeiro turbilhão de inovações, que configurará uma espécie de revolução
antroponímica, mas que altera especificamente os elementos iniciais do esquema de
nomeação pessoal (i.e., os prenomes), visto que não incide de forma recorrente nos
elementos mediais ou finais destes mesmos esquemas (i.e., os sobrenomes). Destarte,
comparando-se o português brasileiro com o galego ou o português peninsular, parece ser
possível cogitar que a diversidade no quadro antroponímico não deve ser mais expressiva
nos sobrenomes (apelidos), mas, sim, nos prenomes propriamente ditos. Por conseguinte,
em comparação ao português europeu (e, certamente, às outras línguas ibero-românicas),
deve haver para o português brasileiro uma relativamente pequena diversidade de
sobrenomes, sobretudo por causa do apagamento dos traços aborígenes e africanos na
nomeação de indiodescendentes e afrodescendentes, a que eram atribuídos
principalmente sobrenomes de matiz religioso, devido à grande influência e poder do
Catolicismo Romano em plagas americanas, mormente nos períodos colonial e imperial.
A proposta aqui sintetizada, que enxerga a onomástica como manancial formidável para
a compreensão da história social do Brasil, visa a estabelecer alguns escólios sobre as
questões cardeais acima apresentadas: o sistema legal e a história de transmissão desses
constituintes antroponímicos (sobrenomes / apelidos), suas pautas e componentes
etimológicos fundamentais e, na medida do possível, a representatividade quantitativa de
seus principais elementos.
15
O projeto Opera Omnia de Rosa Virgínia Mattos e Silva
Discorrer-se-á sobre o surgimento, a planificação e a paulatina concretização de um
projeto recém-encetado que se debruça sobre a reunião e disponibilização da opera
omnia da Profa. Dra. Rosa Virgínia Mattos e Silva (1940-2012), uma das mais
renomadas linguistas brasileiras da segunda metade do século XX nos estudos de
linguística histórica e também uma das grandes responsáveis pelo renascimento dessa
―fênix‖ no domínio da língua portuguesa (CASTILHO, 2012). Além de extraordinária
investigadora sobre diversos temas apropinquados à ciência da linguagem — desde a
aquisição do português como segunda língua pelos kamayurá do Alto-Xingu, passando
pela descrição e análise do galego-português e pela constituição sócio-histórica do
português brasileiro, alcançando até questões ligadas ao ensino de língua materna na
realidade nacional —, Mattos e Silva, durante quase quatro décadas, atuou
ininterruptamente no ensino universitário (na graduação e na pós-graduação), formando
várias gerações de docentes e pesquisadores e estruturando, em boa medida, a rede de
acadêmicos que fizeram e fazem da Universidade Federal da Bahia e das universidades
estaduais baianas redutos intelectuais onde ainda se trabalha criteriosa e proficuamente
aspectos da linguística histórica ou da história da língua. Idealizadora e coordenadora do
Programa para a História da Língua Portuguesa (PROHPOR), demonstrou sempre seu
carisma integrador, reunindo a seu redor um grupo intelectual de escol que promoveu o
reestabelecimento dos estudos históricos sobre a língua no seio da realidade acadêmica
baiana e nacional. As rotas cardeais do projeto aqui sinteticamente descrito fincam-se em
dois aspectos primordiais: (i) o processo de disponibilização do espólio bibliográfico
dessa insigne cientista na nova página do grupo PROHPOR, criando um repositório ou
fundo digital a modo de homenagem pela sua trajetória profissional e intelectual na
UFBA e também como recurso de consulta de fácil acesso para os estudiosos que se
dedicam à história da língua; (ii) pari passu, o desenvolvimento de estudos analíticos e
críticos sobre tal lastro bibliográfico, de grande monta para a historiografia linguística no
país.
I Congresso Ibero-Americano de Semântica Cognitiva
O Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas da Universidade Federal da Bahia
participou na organización do I Congresso Ibero-Americano de Semântica Cognitiva, que tivo
lugar os días 26 e 28 de agosto, na UFBA. Trátase dun encontro en que numerosos
especialistas chegados de todo o Brasil expuxeron os seus traballos sobre o significado
lingüístico desde a perspectiva dos procesos mentais que o constrúen e interpretan. Os
estudos sobre o galego estiveron representados a través da comunicación Um olhar
semanticocêntrico sobre a prefixação em um manuscrito galego-português trecentista, cuxo resumo
encóntrase a continuación:
16
Um olhar semanticocêntrico sobre a prefixação em um manuscrito galego-português trecentista
Este estudo sinóptico pretende figurar como um ponto inicial de reflexão sobre as
intersecções que se deixam divisar entre a morfologia e a semântica, levantando algumas
considerações sobre fenômenos nos quais é possível entrever tais relações, cuja
importância se deve ao alcance plenipotenciário do conteúdo na estruturação e no
funcionamento da própria língua e em cada um de seus níveis. A partir de uma coleta
exaustiva dos vocábulos formados via prefixação no Livro das Aves — manuscrito
medieval galego-português do século XIV — e pautando-se em alguns pressupostos
teóricos da Semântica Cognitiva aplicáveis à lexicogênese de matiz morfológica,
discorrer-se-á sobre a depreensão e análise das propriedades semânticas dos derivados,
levando-se em consideração as rotas diacrônicas de sua constituição. Problematizar-se-á
a questão da avaliação da expletividade e da opacidade/fossilização que atingem
determinadas partículas derivativas, a dificuldade na depreensão e compreensão do
conteúdo de partículas prefixais em algumas formações, sondando se a Semântica
Cognitiva pode oferecer alguma contribuição para o avanço nas discussões sobre esses
pontos. Com base nos estudos cognitivos de Soledade (2013), Botelho (2009), Santos
(2009) e Carmo (2009), sobre a sufixação, far-se-á uma análise inicial da propriedade de
os prefixos se comportarem como ―informação lexical comprimida‖, discorrendo-se
também sobre a aplicação do modelo de descrição/análise morfológica postulado por
Booij (2005; 2014) à prefixação, com a elaboração de esquemas construcionais e com o
arrolamento de problemas descritivo-analíticos que surgem de tal aplicação, como, por
exemplo, a associação entre expletividade, lexicalização, motivação e coindexação. O
papel da prototipia, da polissemia e da metáfora e metonímia para a organização
conceptual dos prefixos também é levado em consideração neste estudo, que busca fugir
de uma perspectiva que traduz as unidades complexas como uma mera concatenação
unitiva de constituintes e de significados composicionais, para divisá-las como ―pacotes‖
de atributos de diversa ordem, sendo formações distribuídas em categorias radiais que
dão forma a redes conceptuais, através da metonímia, da metáfora, da polissemia e da
prototipia. A adjunção prefixal, como aponta Sosa Acevedo (2001), longe de ser
arbitrária, vem determinada pelos traços semânticos e cognitivos relacionados à
experiência empírica, aos objetos da realidade e às entidades designadas, o que faz
emergir uma nova compreensão da organização mórfica e léxica dos elementos afixais.
SEMENTE - XXXIV Seminário Estudantil de Pesquisa da UFBA
O 02 de decembro, o bolsista de iniciación científica do CELGA, Juan Boullosa,
participou no SEMENTE - XXXIV Seminário Estudantil de Pesquisa da UFBA, que se
celebrou en todos os campi da UFBA. Nun dos recintos do PAF III, ante boa parte dos
seus compañeiros e profesores, falou dos primeiros resultados do seu traballo: Edición e
estudo lingüístico da opera omnia da Profesora Rosario Suárez Albán.
17
6. INVESTIGACIÓN
Edición e estudo lingüístico da opera omnia de Rosario Suárez Albán
Trátase de realizar a edición e comentario crítico da opera omnia (estudos lingüísticos e
literarios) da Profesora Rosario Suárez Albán, docente xubilada do Instituto de Letras da
UFBA, fundadora do antigo CEG (1975) e do actual CELGA (1995), grande promotora
e difusora da investigación sobre diversos aspectos lingüísticos e culturais relacionados
con Galicia, terra dos seus devanceiros. Para isto, o CELGA conta coa participación do
bolseiro do PIBIC Juan Boullosa e dos profesores Mailson Lopes e David Rodríguez.
A intención é publicar un libro en formato dixital e impreso que conteña as obras
conpletas da profesora e que se pretende que sexa lanzado durante o I EBEG. Para os
custos de edición e publicación cóntase co apoio directo da Secretaría Xeral de Política
Lingüística da Xunta de Galicia no marco do convenio bilateral de colaboración coa
UFBA que sustenta o propio CELGA.
Estudo descritivo-comparativo da prefixación no portugués, no galego e no castelán
arcaicos (séculos XII-XVI): aspectos morfolexicales, semánticos e etimolóxicos
Trátase dunha proposta de descrição interpretativa da formação de palabras vía
prefixación no portugués, no galego e no castelán arcaicos, incidindo sobre un corpus
significativo de documentos (xurídico-notariales e literarios, de natureza tipolóxica
variada) escritos neses tres idiomas no arco temporal relativo ao medievo. A partir da
descripción e análise do paradigma prefixal desas tres linguas novilatinas ibéricas, e con
base nas premisas fundamentales da área da lingüística románica comparada, da
morfoloxía histórica e da morfoloxía construccional, preténdese chegar a estabelecer
escolios comparativos entre a configuración deses tres sistemas lingüísticos no período
medieval, no ámbito da morfoloxía léxica derivativa. Dende uma perspectiva históricodescriptiva, preténdese analizar o estatuto semántico-morfolexical e etimolóxico dos
vocábulos prefixados colectados en edicións fidedignas de 405 textos medievales. Esta
proposta é o estudo de doutoramento do coordinador do CELGA, cuxa conclusión está
prevista para o ano de 2018.
Caracterización morfolexical, semántica e etimolóxica do elemento prefixal per- no
galego-portugués e no castelán dos séculos XII a XIV
Esta investigación, iniciada no segundo semestre de 2015 (e con duracción prevista ata
xullo/2016), polo estudante Alexsandro da Silva Oliveira, baixo a dirección do
coordinador do CELGA, consiste nunha descripción e análise de vocábulos formados
con o elemento prefixal per- na primeira sincronia do galego-portugués (séc. XII-XIV), a
18
través dun conxunto representativo de datos recollidos de textos do período. Con base
neste corpus, búscase facer unha caracterización xeral do formante, observándose o seu
comportamento morfolexical, a súa natureza semántica (principalmente os efectos e
causas da opacidade), as súas vías etimolóxicas e outros fenómenos pertinentes.
Sinonimia no galego-portugués (séculos XII-XIV)
A proposta de investigación, iniciada no segundo semestre de 2015 polo coordinador do
CELGA, consiste nunha descripción e análise dunha questión semántica detectada no
xeral dos primordios do galego-portugués (séc. XII-XIV), pero pouco ou case nada
explorada polos estudiosos: a coordinación de lexemas sinonímicos non corradicais, ou
sexa, a proximidade ou identidade/converxencia semántica entre vocábulos que non
possúen conexións etimolóxicas entre si canto á forma. Xa se realizou a primeira etapa
(preliminar) de colecta de ocurrencias e as primeiras colocacións descriptivas e teóricas
canto ao tema e ao obxecto estudado.
Edición do Cancioneiro da Biblioteca Nacional (Colocci-Brancuti)
O CELGA está asesorando á doutoranda Lisana Rodrigues Trindade Sampaio, bolseira
do Grupo Nêmesis e da CAPES, no seu proxecto de tese consistente na edición do
Cancioneiro da Biblioteca Nacional, tamén coñecido popularmente como Cancioneiro
Colocci-Brancuti, para a posterior análise das formas verbais finitas. Trátase de procurar
unha nova lectura do orixinal que fuxa da habitual tendencia lusitanizante, polo cal o
coñecemento do galego medieval resulta imprescindible.
O proxecto encóntrase nunha fase incipiente e de toma de decisións. No I EBEG
presentouse unha panorámica xeral do mesmo, incidindo nos aspectos teóricometodolóxicos.
Concomitancias e diverxencias macroeconómicas entre a Bahia e Galicia
O CELGA está asesorando ao graduando en Linguas Modernas Estranxeiras Juan
Boullosa, bolseiro do PIBIC, nun proxecto de estudo consistente en comparar a situación
socioeconómica da Bahia e de Galicia. Trátase de procurar índices xerais de produción,
desenvolvemento e distribución da renda para poñelos en relación coas vicisitudes
históricas que motivaron que as dúas rexións padezan un atraso económico significativo
en comparación con outras áreas dos países en que se integran. O proxecto encóntrase
nunha fase incipiente e de toma de decisións.
19
ANEXO I
PROGRAMAS DAS MATERIAS
20
CELGA - Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas
Biblioteca Central UFBA – Rua Barão de Jeremoabo, s/n - Campus Ondina
Disciplina
Código
Aulas
Sala
Lingua na que se imparte
Docente
Contacto
Estudos de Literatura Galega Contemporánea
LET 330
mércores e venres, de 14:50 a 16:40 h
321 do Anexo de Letras
Galego
Bárbara Ferreiro Barreiro
[email protected] / [email protected]
0. ESTUDO PRELIMINAR
Ofrecerase unha visión panorámica da produción literaria galega contemporánea.
Contextualizarase a situación do sistema actual explicando as correntes, obras e autores así como os feitos históricos- que condicionaron a creación literaria en Galicia.
Esbozarase un esquema dos principais períodos literarios, facendo fincapé no contexto
socio-político no que se desenvolveron e nas súas principais características técnicas e
temáticas.
1. ALBORES DA LITERATURA GALEGA
Ofrecerase unha visión xeral dos inicios da literatura galaica durante a Idade Media,
primeiro nun latino marcadamente rexional e posteriormente en galego. Estudarase
pormenorizadamente a produción literaria dos séculos XII ao XV, época na que en case
toda a península ibérica a lírica trobadoresca era escrita nunha koiné galego-portuguesa.
21
-
Algúns textos en latino galaico.
Primeiros textos en romance galego.
Esplendor da lírica galego-portuguesa.
Lírica epigonal: escola galego-castelá.
2. DECADENCIA
Relatarase brevemente a historia dos acontecementos relativos á lingua galega e á súa
literatura logo de que o rei de Castela impuxese a súa lingua en todo o territorio que
dominaba.
-
Abandono dos usos escritos do galego.
Séculos Escuros: escaseza da produción.
Ilustración: algunhas voces ceibes reivindican o galego.
3. SÉCULO XIX: REXURDIMENTO
Estudarase o xeito en que as novas correntes de pensamento chegadas de Alemania foron
asumidas e matizadas por intelectuais galegos co fin de defender a terra e a lingua
perante os abusos sufridos nos últimos catro séculos. Analizarase como estas ideas foron
transmitidas e mesmo formadas a través da literatura.
-
Romantismo e volkgeist.
Precursores do Rexurdimento: Xoán Manuel Pintos e Francisco Añón.
Rexurdimento literario: contextualización e características.
Rosalía de Castro: o intimismo.
Manuel Curros Enríquez: a denuncia.
Eduardo Pondal: a dignificación.
4. SÉCULO XX: ENTRE A RENOVACIÓN E O CONTINUISMO
4.1. LITERATURA CONTINUISTA: A HERDANZA DO REXURDIMENTO
Avaliarase en que medida o apoxeo do Rexurdimento deixou paso a unha literatura e un
pensamento estancados. Afondarase no estudo dos cambios sociais de finais do século
XIX e inicios do XX que propiciaron a evolución do pensamento galeguista e da
produción literaria.
-
Poesía costumista.
Temática rural e paisaxística.
Movemento agrarista e Irmandades da Fala: un paso adiante.
Grupo Nós: Ramón Cabanillas, Vicente Risco, Ramón Otero Pedrayo, Florentino
López Cuevillas e Alfonso Daniel Rodríguez Castelao.
22
4.2. LITERATURA RUPTURISTA: AS AVANGARDAS
Vista a produción literaria herdeira do Rexurdimento e o seu progreso, estudaranse os
movementos de avangarda que, por primeira vez desde a Idade Media colocaron a
literatura galega dentro da modernidade da época. Explicarase tamén como a Guerra
Civil Española truncou o futuro de autonomía que a II República deseñara para Galicia e
que consecuencias tivo a ditadura militar franquista para os autores exiliados e para os
que ficaron no país.
-
Xeración do 25: Manuel Antonio e o manifesto Máis Alá.
Literatura de posguerra: produción interior e produción no exilio.
Xeración do 36: Aquilino Iglesias Alvariño, Ramón Carballo Calero, Xosé
Manuel Díaz Castro.
Narrativa: Ánxel Fole, Eduardo Blanco Amor, Álvaro Cunqueiro e Rafael Dieste.
Promoción de Enlace e Festas Minervais: a poesía de Manuel María, Franco
Grande, Avilés de Taramancos e Xohana Torres.
Poesía social na ditadura: Celso Emilio Ferreiro.
Nova Narrativa Galega.
Un autor heterodoxo: Xosé Luís Méndez Ferrín.
5. ÚLTIMAS DÉCADAS DO SÉCULO XX ATA A ACTUALIDADE
Coa chegada da democracia a finais dos anos 70, un período de liberdade creativa mexe
todos os ámbitos da cultura. A literatura galega trata de esquecer a loita social para se
converter nun sistema normalizado.
-
Os novos.
Os Novísimos.
Imitación de modelos literarios foráneos.
Literatura infantil.
Relato curto.
Novas editoriais e coleccións.
Premios e concursos.
6. METODOLOXÍA
Este desglose de contidos non obedece a unha programación temática nin moito menos
cronolóxica. A actividade docente desenvolverase a través de exercicios prácticos de
lectura e comentario de textos literarios. A transmisión de coñecementos efectuarase con
base nese traballo de análise de obras ou fragmentos de obras.
23
7. OBXECTIVOS BÁSICOS
 Coñecemento da periodización da literatura galega.
 Estudo das principais correntes, das súas características e dos autores e obras máis
salientables.
 Exercicio da lectura crítica e reflexiva dos textos literarios.
 Comprensión e valoración da transcendencia da produción literaria no seu contexto
histórico.
8. AVALIACIÓN
 Traballos escritos que deberán ser entregados antes do prazo máximo previsto; en caso
contrario, non serán avaliados. Estes traballos presentaranse sempre cos seguintes
formatos:
- impresos en papel A4
- fonte Arial, corpo 12
- interliñado 1,5
- parágrafos xustificados
- marxes superior e inferior: 2,5 cm
- marxes laterais: 3 cm
 Exercicios na aula nos que o alumno deberá mostrar o debido interese.
A avaliación será continua e non haberá exame final. Na cualificación teranse en conta a
implicación xeral do alumno, a súa participación nas aulas, a asistencia, a puntualidade e
a realización das distintas probas, traballos e exercicios.
8. BIBLIOGRAFÍA
- ARIAS FREIXEDO, X.B. (2003): Antoloxía da lírica galego-portuguesa, Vigo, Ed.
Xerais.
- CARBALLO CALERO, R. (1981): Historia da literatura galega contemporánea, Vigo,
Galaxia (3ª ed.)
24
- RODRÍGUEZ FER, C. (1992): Comentarios de textos contemporáneos, Vigo, Ed. Xerais
- GUTIÉRREZ IZQUIERDO, R. (2000): Lecturas de nós. Introducción á Literatura Galega,
Vigo, Ed. Xerais.
- HÉRCULES (2000): Galicia. Literatura, T.XXXII, XXXIII e XXXIV, A Coruña,
Hércules de Ediciones.
- RODRÍGUEZ, F. (1990): Literatura galega contemporánea (problemas de método e
interpretación), Vilaboa-Pontevedra, ed. do Cumio.
- TARRÍO VARELA, A. (1994): Literatura Galega (aportacións a unha historia crítica),
Vigo, Ed. Xerais.
- VILAVEDRA, D. (1999): Historia da Literatura Galega, Vigo, Galaxia.
25
CELGA - Centro de Estudos da Língua e Cultura Galegas
Biblioteca Central UFBA – Rua Barão de Jeremoabo, s/n - Campus Ondina
Disciplina
Código
Aulas
Sala
Lingua na que se imparte
Docente
Contacto
Nocións de Lingua e Literatura Galegas
LET 398
mércores e venres, de 08:50 a 10:40 h
321 do Anexo de Letras
Galego
Bárbara Ferreiro Barreiro
[email protected] / [email protected]
0. ESTUDO PRELIMINAR
Esbozarase unha breve descrición da Galicia actual para despois explicar a súa realidade
desde un punto de vista diacrónico. O eixo fundamental será a análise da historia externa
da lingua.
-
Orixe do galego.
Ascenso dos romances como linguas de cultura.
Época de esplendor: lírica galego-portuguesa.
Séculos Escuros.
Ilustración, Romantismo e reivindicación do galego.
Século XX: da prohibición velada á oficialidade.
1. HISTORIA INTERNA DA LINGUA GALEGA
26
Farase un repaso á evolución do galego desde as súas difusas orixes como variedade
vulgar do latino falada na franxa occidental da Península Ibérica. Desenvolverase unha
visión contrastiva das solucións galaicas respecto do resto da Romania, prestando
especial atención aos sistemas máis próximos: portugués, astur-leonés e castelán.
-
Substratos prerromanos.
Latino culto e latino vulgar.
Características do latino galaico.
Romance iberorromano occidental: o galego-portugués.
Superestrato xermánico.
Vías de penetración e influencia do superestrato árabe.
Adstrato castelán.
Galego moderno: proceso de normativización.
2. VARIACIÓN E CAMBIO
Estudada a perspectiva diacrónica, desenvolveranse cuestións relacionadas coa variación
diatópica, diastrática e diafásica. Delimitarase o territorio galegófono con base nas
principais isoglosas e analizaranse os aspectos sociais e pragmático-discursivos que
interveñen no uso de distintas variedades da lingua.
-
Variación xeográfica: bloques, áreas e fenómenos caracterizadores.
Variación social: uso da lingua en función do estatus.
Variación situacional: uso da lingua en función do contexto comunicativo.
3. SOCIOLINGÜÍSTICA
Analizarase pormenorizadamente a peculiar situación sociolingüística en Galicia, froito
da convivencia nun mesmo territorio de dous macrosistemas próximos, galego e castelán,
en desigualdade de condicións.
-
Linguas en contacto.
Monolingüismo, bilingüismo e diglosia.
Prexuízos e actitudes.
Transmisión lingüística interxeracional.
Procesos de homoxeneización.
4. G RAMÁTICA DO GALEGO ESTÁNDAR
27
Logo dunha introdución sobre o proceso de estandarización do galego, farase unha
ampla descrición gramatical da norma culta. Prestarase especial atención a aqueles
fenómenos que implican variación e trataranse de explicar as motivacións da escolla de
determinadas solucións en detrimento doutras.
4.1. FONÉTICA E FONOLOXÍA
-
Sistema vocálico.
Sistema consonántico.
Variables no sistema consonántico e aceptación na norma estándar.
4.2. MORFOSINTAXE
4.2.1. Nomes
-
Substantivos e adxectivos.
Flexión.
Derivación.
Composición
Funcións dentro da oración.
4.2.2. Pronomes
-
Paradigma dos pronomes tónicos.
Paradigma dos pronomes átonos.
Próclise, mesóclise e énclise.
Pronomes interrogativos, exclamativos e relativos.
Funcións dentro da oración.
4.2.3. Determinantes
-
Artigo determinado.
Artigo indeterminado.
Posesivo.
Demostrativo.
Indefinido.
Numerais.
Contraccións.
Usos especiais.
Funcións dentro da oración.
28
4.2.4. Verbo
-
Flexión.
Paradigma das tres conxugacións.
Usos especiais dos tempos.
Verbos irregulares.
Perífrases. Tipoloxía e usos.
Funcións dentro da oración.
4.2.5. Adverbio
-
Tipoloxía.
Locucións.
Funcións dentro da oración.
4.2.6. Preposicións
- Paradigma.
- Locucións.
- Funcións dentro da oración.
4.2.7. Conxuncións
-
Tipoloxía.
Locucións.
Funcións dentro da oración.
4.2.8. Interxeccións comúns en galego
-
Ledicia.
Enfado.
Sorpresa.
4.3. SEMÁNTICA LÉXICA
Estudarase o vocabulario básico da lingua galega a través de exercicios de codificación,
oral e escrita, nos que haberá que botar man dos campos léxicos máis comúns. Con isto
29
preténdese que o alumno non só constrúa un lexicón, senón que tamén vaia coñecendo
aspectos salientables da cultura de Galicia.
-
Fogar.
Familia.
Corpo humano.
Tempo atmosférico.
Tempo cronolóxico.
Animais.
Plantas.
Cores.
Alimentación.
Traballo.
4.4. NORMA ESCRITA
-
Grafemas. Nomes e correspondencias fónicas.
Dígrafos. Correspondencias fónicas.
Ortografía. Grafemas conflitivos e regras de acentuación.
5. METODOLOXÍA
Este desglose de contidos non obedece a unha programación temática nin moito menos
cronolóxica. A actividade docente desenvolverase a través de exercicios prácticos de
codificación e decodificación de textos, tanto orais como escritos. A transmisión de
coñecementos efectuarase cun enfoque pragmático-discursivo mediante o cal os alumnos
aprenderán a afrontar situacións comunicativas comúns.
6. OBXECTIVOS BÁSICOS








Valoración do galego como lingua de seu dentro do continuo románico.
Coñecemento da historia externa da lingua.
Avaliación da realidade sociolingüística de Galicia.
Comprensión da evolución interna e comparación coa de linguas próximas, en
especial o portugués.
Descrición das distintas variedades do macrosistema galego.
Capacidade de análise gramatical do galego nos seus distintos planos.
Adquisición e desenvolvemento das competencias básicas en lingua galega.
Adecuación dos textos producidos á realidade lingüística e extralingüística de
situacións comunicativas concretas.
30
7. SISTEMA DE AVALIACIÓN
 Traballos escritos que deberán ser entregados antes do prazo máximo previsto; en caso
contrario, non serán avaliados. Estes traballos presentaranse sempre cos seguintes
formatos:
- impresos en papel A4
- fonte Arial, corpo 12
- interliñado 1,5
- parágrafos xustificados
- marxes superior e inferior: 2,5 cm
- marxes laterais: 3 cm
 Exercicios na aula nos que o alumno deberá mostrar o debido interese.
A avaliación será continua e non haberá exame final. Na cualificación teranse en conta a
implicación xeral do alumno, a súa participación nas aulas, a asistencia, a puntualidade e
a realización das distintas probas, traballos e exercicios. Valorarase positivamente a
progresión na adquisición das competencias comunicativas.
8. BIBLIOGRAFÍA ESENCIAL
- ÁLVAREZ, R. / REGUEIRA, X. L. / MONTEAGUDO, H. (1995): Gramática
Galega. Vigo: Ed. Galaxia.
- ÁLVAREZ, R. / XOVE, X. (2002): Gramática galega. Vigo: Galaxia.
- FERNÁNDEZ REI, F. /HERMIDA GULÍAS, C. (2004): A nosa fala. Bloques e áreas
lingüísticas do galego. Santiago: Consello da Cultura Galega. ( Libro e CDs)
- FREIXEIRO MATO, X. R. (1998): Gramática da lingua galega. 1. Fonética e fonoloxía.
Ed. A Nosa Terra
- GONZÁLEZ GONZÁLEZ, M. / GARCÍA MATEO, C. / RODRÍGUEZ BANGA,
E. / FERNÁNDEZ REI, E. (2002): Diccionario de verbos galegos. Laverca. (1 libro e 1
CD). Vigo: Ed. Xerais.
31
- ILG/RAG (1997): Normas ortográficas e morfolóxicas da lingua galega. ILG-RAG,
Santiago
- REGUEIRA FERNÁNDEZ, X. L. (coord.) (1999): Os sons da lingua. (Libro e 2 CDs).
Vigo: Ed. Xerais.
Recursos en rede:
- http://www.cesdonbosco.com/profes/roxavi/apuntes/galega.htm
- http://www.consellodacultura.org/arquivos/asg/arq_son.html
- http://dubidaslgcas.blogspot.com
- http://www.digalego.com/ (dicionario de lingua galega)
- http://www.galegoenlinna.uvigo.es/index.asp
- http://www.realacademiagalega.org/volga
- http://www.xunta.es/linguagalega/normas_ortograficas_e_morfoloxicas
32
Centro de Estudos da Língua e Cultura Galegas
Biblioteca Central UFBA, rua Barão de Jeremoabo s/n - Campus Ondina
Disciplina
Código
Aulas
Sala
Lingua en que se imparte
Docente
Contacto
Cultura Galega
LET 408
mércores e venres, de 10:40 a 12:30 h
310 do Anexo de Letras
Galego
Bárbara Ferreiro Barreiro
[email protected] / [email protected]
0. ESTUDO PRELIMINAR
Ofrecerase unha presentación xeral sobre Galicia. Nesta presentación falarase sobre a súa
localización xeográfica e as súas principais características climáticas, demográficas ou
industriais, entre outras. Farase un breve repaso sobre a situación política actual, dando
conta da integración como Comunidade Autónoma dentro de España e a cooficialidade
da lingua galega.
1. HISTORIA DE G ALICIA
Unha ollada panorámica á historia de Galicia axudará a comprender todas as
manifestacións culturais desenvolvidas no país ao longo dos séculos. Para o coñecemento
dunha terra de tan fondas tradicións, resultará fundamental saber ata onde chegan as
raigames dos seus costumes.
-
Prehistoria.
Castrexos e celtas.
Romanización e a división provincial de Diocleciano: Gallaecia.
Caída do Imperio e chegada dos pobos xermanos.
Reino Suevo.
33
-
Anexión por parte da coroa castelá: doma e castración do Reino de Galicia.
Lenta transición cara á Idade Contemporánea e escaso impacto da Revolución
Industrial.
Provincialismo, Rexionalismo e Nacionalismo.
II República, Guerra Civil e Posguerra.
Franquismo.
Democracia e autonomía .
2. TERRITORIO
A estruturación territorial de Galicia é un elemento que vén marcando a realidade da
rexión desde antes da chegada dos romanos. Analizarase a evolución das fronteiras
internas e externas, así como das institucións políticas que as trazan e sosteñen.
-
División provincial tradicional.
División provincial actual: herdanza da ocupación francesa.
División comarcal. Orixe e conformación das comarcas.
Ámbito urbano: principais cidades e áreas metropolitanas.
Ámbito rural. Orixe da parroquia. Minifundismo.
Do reino á comunidade autónoma: símbolos e institucións.
3. XEOGRAFÍA E NATUREZA
Galicia ten unha xeografía moi accidentada, cunha costa recurtada e un relevo que rara
vez é chan. Este medio alberga unha grande riqueza de vida vexetal e animal.
Estudaranse as repercusións que o illamento xeográfico tivo na formación da
idiosincrasia galega.
-
Litoral: as rías galegas.
Interior: as serras montañosas.
Flora e fauna.
Principais áreas de protección ambiental.
4. DEMOGRAFÍA
Debido á presión económica, moitos galegos emigraron ao longo da historia, con
períodos nos que o fluxo de homes cara ao exterior chegou a orixinar cambios estruturais
na sociedade. Avaliarase o impacto que os movementos migratorios e a depresión
económica teñen na composición demográfica.
-
Distribución poboacional.
Migracións internas e externas.
Importancia da muller: viúvas de vivos e de mortos.
34
-
Avellentamento da poboación.
5. ECONOMÍA
Estudaranse as causas do atraso económico que Galicia vén arrastrando respecto das
rexións da súa contorna. Analizarase tamén como o país conseguiu sobrevivir ás
imposicións do sistema económico imperante.
-
Economía tradicional: pesca e agricultura de subsistencia.
Oficios tradicionais.
Economía moderna: escasa industrialización.
Sectores principais de produción.
Galicia na Comunidade Económica Europea.
6. RELIXIÓN E SUPERSTICIÓN
Para chegar a comprender o xeito de pensar e de vivir do pobo galego faise
imprescindible coñecer o seu lado místico e, en ocasións, escuro. Analizaranse os
fenómenos sociolóxicos que teñen que ver coas crenzas populares e tratarase de dar unha
explicación á súa orixe e pervivencia.
-
Sincretismo relixioso.
―Meigas, bruxas, sapos e coruxas‖.
Mitos e lendas.
Romarías
Camiño de Santiago e camiño a San Andrés de Teixido.
7. FESTIVIDADES E GASTRONOMÍA
Sempre mesturando o relixioso co pagán, os galegos teñen costumes de seu para festexar
os acontecementos importantes do ano. Comentarase desde un punto de vista contrastivo
o xeito en que os galegos celebran festas comúns na sociedade occidental.
-
Entroido.
Semana Santa.
Maios.
San Xoán.
Magosto.
Samaín.
Nadal.
Festas de virxes, santos e patróns.
Gastronomía asociada ás celebracións.
Festas puramente gastronómicas.
35
8. MANIFESTACIÓNS ARTÍSTICAS
Todo pobo deixa a súa pegada cando se manifesta; a personalidade é inevitable. Isto
déixase ver habitualmente nas formas artísticas tradicionais. No caso galego, a produción
artística culta adoita ter tamén un carácter marcadamente galego. Estudaranse as
diferentes manifestacións artísticas avaliando en que medida algunhas das súas
características son exclusivas de Galicia ou gardan relación coas doutras culturas.
-
Arquitectura popular, militar e relixiosa.
Música, instrumentos e danza tradicionais.
Literatura popular de tradición oral e refraneiro.
Algunhas nocións sobre a literatura escrita.
Pintura e escultura.
Teatro e cinema.
9. METODOLOXÍA
Este desglose de contidos non obedece a unha programación temática nin moito menos
cronolóxica. A actividade docente desenvolverase a través de exposicións orais -apoiadas
por material audiovisual- e o seu posterior comentario. A transmisión de coñecementos
efectuarase con base neste traballo de análise de textos, videos e audios provistos na aula.
10. OBXECTIVOS BÁSICOS







Coñecemento xeral da historia de Galicia.
Análise da estruturación territorial actual e as súas causas.
Estudo da natureza galega.
Achegamento á realidade demográfica e económica.
Abordaxe crítica e contrastiva da mitoloxía galaica.
Comprensión da significación das festas relixiosas e pagás.
Valoración das manifestacións culturais galegas en todos os ámbitos e dos aspectos
motivacionais das tradicións.
11. SISTEMA DE AVALIACIÓN
 Traballos escritos que deberán ser entregados antes do prazo máximo previsto; en caso
contrario, non serán avaliados. Estes traballos presentaranse sempre cos seguintes
formatos:
- impresos en papel A4
- fonte Arial, corpo 12
- interliñado 1,5
36
- parágrafos xustificados
- marxes superior e inferior: 2,5 cm
- marxes laterais: 3 cm
 Exercicios na aula nos que o alumno deberá mostrar o debido interese.
A avaliación será continua e non haberá exame final. Na cualificación teranse en conta a
implicación xeral do alumno, a súa participación nas aulas, a asistencia, a puntualidade e
a realización das distintas probas, traballos e exercicios. Valorarase positivamente a
progresión na adquisición das competencias comunicativas.
12. B IBLIOGRAFÍA ESENCIAL
-
CARBALLO, F. (coord) (1993): Historia de Galicia, Vigo, Ed.A Nosa Terra.
CASALDERREY, F./ GARCÍA, M.
(2006): Lambetadas de onte e hoxe (4ª ed. actualizada), Vigo, ed. Xerais.
(2006): O libro da empanada, (4ª ed. actualizada), Vigo, ed. Xerais.
(1997): O libro da empanada: historia, cultura e 107 receitas, Vigo, ed. Xerais.
(1994): Festas gastronómicas: Festas, receitas, calendario e puntos de interese
turístico,Vigo, ed. Xerais.
-
-
CUNQUEIRO, Á. (1983): A cociña galega, Vigo, Ed. Galaxia.
GONZÁLEZ REBOREDO, Xosé M. (coord.) (1997): Galicia–Antropoloxía (vol.
XXIII-XXVIII), Instituto de Estudios Galegos ―Padre Sarmiento‖, A Coruña,
Editorial Hércules.
TABOADA CHIVITE, X.( 1972): Etnografía Galega, Vigo, Editorial Galaxia.
SUÁREZ ALBÁN. R./ ALBÁN, CORUJEIRA, L. (coords.) (1990): Cozinha
Galega, Salvador, Centro de Estudos Galegos.
Recursos en rede:
-
http://www.culturagalega.org
-
http://www.escuelaparalaia.com
-
http://www.fillos.org/galicia
37
-
http://www.fotografiasdegalicia.com
-
http://www. galespa.com.ar
-
http://www.galizaprofunda.com
-
http://www.galizaweb.net/historia/index.php
-
http:// historiadegalicia.fiestras.com
-
http://www.xunta.es/Galicia2000/galego/Galicia2000-04.pdf
38
ANEXO II
MATERIAL DIVULGATIVO E PROMOCIONAL
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
ANEXO III
BASES DO CONCURSO
49
CONCURSO DE TRABALLOS SOBRE CULTURA GALEGA
CONVOCATORIA OFICIAL
O Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas, co fin de promover na UFBA o estudo de
Galicia e as súas diversas manifestacións culturais, a través do presente comunicado,
convoca un concurso coas seguintes BASES:
1. Poden participar todas as persoas que cursaran (nos últimos catro semestres, ou sexa, en
2013.1, 2013.2, 2014.1 ou en 2014.2) ou estean actualmente cursando algunha das tres
disciplinas do CELGA no Instituto de Letras da UFBA (LET330—Estudos de Literatura Galega
Contemporánea, LET398—Nocións de Lingua e Literatura Galegas, LET408—Cultura Galega).
2. Os traballos deben versar sobre calquera aspecto da cultura galega. Isto inclúe, entre
outras posibilidades, a lingua, a literatura, a historia, a antropoloxía, a arte, a economía ou a
emigración.
3. Os traballos deben ser presentados en formato PDF e cumprir os seguintes formatos:
- tamaño páxina: A4
- marxes: 3 cm (superior, inferior, esquerda e dereita)
- fonte: Arial, corpo 12
- espazo entre liñas: 1,5
- texto xustificado
- mínimo 05 páxinas, máximo 15
- número de páxina na parte inferior dereita
50
- moi importante: non debe figurar o nome do autor nin referencia de ningún tipo
sobre a autoría do traballo. As informacións necesarias do autor (nome completo, email, CPF, teléfono, curso, disciplina de galego cursada ou en curso) deben figurar
no corpo do correo electrónico en que se remitirá o artigo como anexo.
Os textos que non cumpran estes requisitos, poderán ser excluídos.
4. Os textos serán avaliados por dous docentes/investigadores en estudos galegos, que
expedirán un parecer e unha nota que irá de 0 (cero) a 10 (dez) puntos, con base nos
seguintes criterios: (i) observación das regras de formato esixidas no ítem 3 desta
convocatoria; (ii) estruturación correcta do texto (cohesión, coherencia, adecuación
gramatical e ortográfica, etc.); (iii) orixinalidade, innovación e pertinencia do artigo para os
estudos galegos; (iv) uso de bibliografía apropiada.
Non caberá interposición de recurso de ningún tipo á avaliación ou aos resultados do
proceso.
5. O prazo para o envío dos traballos ao enderezo [email protected] comezará o
27/04/2015 e acabará o 17/05/2015, sen prorrogación.
6. O premio é unha bolsa (pasaxe e dietas) para asistir aos Cursos de verán de lingua e
cultura galegas para persoas de fóra de Galicia en Santiago de Compostela. Pódese
consultar informacións sobre estes cursos na páxina da Real Academia Galega:
http://academia.gal/documents/10157/29574/Cursos+galego_folleto_def.pdf?version=1.0
7. Moi importante: Para evitar problemas coas datas, os participantes deben formalizar a
súa preinscrición nos Cursos de Verán antes do 30/04/2015, a través do enlace anterior.
8. O traballo gañador será revelado no acto conmemorativo do Día das Letras Galegas, que
se celebrará a finais de maio ou inicios de xuño de 2015, no Instituto de Letras da UFBA.
Salvador/BA, 25 de abril de 2015
Mailson dos Santos Lopes
Bárbara Ferreiro Barreiro
Coordinador do CELGA
Lectora do CELGA
52
ANEXO IV
MATERIALES PUBLICADOS EN REVISTAS
53
MATERIA SOBRE A PARTICIPACIÓN DO CELGA/UFBA NOS CURSOS DE VERÁN DE GALEGO
E NO CONGRESO GALLAECIA (SANTIAGO DE COMPOSTELA) – REVISTA CRE
54
DIVULGACIÓN DAS MATERIAS DE GALEGO DO CELGA/UFBA – REVISTA CRE
55
ANEXO V
PROGRAMA E CADERNO DE RESUMOS DO I EBEG
56
I Encontro Brasileiro de Estudos Galegos
- HOMENAXE A ROSÁRIO SUÁREZ ALBÁN Salvador – Bahia – Brasil, 13 a 15 de abril de 2015
Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas (CELGA)
Instituto de Letras da Universidade Federal da Bahia (UFBA)
Secretaría Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia
Rosário Suárez Albán
57
_____________
Observación editorial:
Os títulos e os textos aquí incluídos son responsabilidade dos autores. As eventuais
modificacións efectuadas foron para adecualos ás normas dos evento. Os resumos están
dispostos en orde alfabética tendo en conta o primeiro nome do autor.
58
Comisión Organizadora
Coordinación Xeral
David Rodríguez Lorenzo (CELGA/UFBA/ILG/USC)
Mailson dos Santos Lopes (CELGA/PROHPOR/UFBA)
Secretaría
Juan Boullosa Barreto (PIBIC/UFBA)
Tesouraría
Jéssica Oliveira Mascarenhas (PIBIC/UFBA)
Coordinación do Corpo de Monitores
Pryska Uylla Maia de Cerqueira (PIBIC-FAPESB)
Corpo de Monitores
Alexsandro da Silva Oliveira (PIBIC-CNPq)
Elenilza Santana dos Santos (PIBIC-FAPESB)
Fernanda de Souza Habibe (UFBA)
Graziela Bonfim Pimentel (PIBIC/UFBA)
Manuela Gil do Nascimento (PIBIC/UFBA)
Comisión Científica
Aurelina Ariadne Domingues Almeida (UFBA)
Cláudia Maria de Souza Amorim (UERJ)
David Rodríguez Lorenzo (USC)
Elena Calvo Gonzalez (UFBA)
Jeferson Afonso Bacelar (UFBA)
Mailson dos Santos Lopes (UFBA)
Márcio Ricardo Coelho Muniz (UFBA)
Silvana Soares Costa Ribeiro (UFBA)
Xulio Sousa Fernández (USC)
REALIZACIÓN
COLABORADORES
PATROCINADOR
59
60
PRESENTACIÓN
O Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas (CELGA), para conmemorar o seu 20º
aniversario de fundación, e o 40º aniversario da creación do primeiro Centro de Estudos
Galegos (CEG) na Bahia, así como en homenaxe á súa fundadora, a Profa. Rosário Suárez
Albán, organiza o I Encontro Brasileiro de Estudos Galegos (I EBEG), a celebrar na Universidade
Federal da Bahia (UFBA) entre o 13 e o 15 de abril de 2015.
O evento ten como obxectivo intensificar o diálogo intelectual entre investigadores
brasileiros e estranxeiros de diferentes universidades que se dediquen aos estudos galegos. A
Comisión Organizadora convida a profesionais, estudantes e demais interesados nos estudos
de lingüística, literatura e cultura galegas a participaren do I EBEG, nas diferentes
actividades programadas.
A HOMENAXEADA
María del Rosário Suárez de Albán, filla de emigrantes galegos radicados en Salvador,
docente xubilada do Departamento de Letras Vernáculas da Universidade Federal da Bahia
(na que traballou, eximiamente, durante case tres décadas), licenciada (1974) e mestra (1978)
en Lingua Portuguesa, dedicou toda a súa traxectoria académica a Galicia, á súa lingua, á súa
literatura e á súa cultura, destacando como expoñente máximo dos estudos galegos en terras
baianas.
Fundadora do Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas (CELGA), foi grande difusora da
investigación sobre diversos aspectos relacionadoscoa terra dos seus devanceiros, o que se
deixa ver nos numerosos traballos que realizou nesta liña, con énfase nos estudos sobre o
romanceiro e o cancioneiro tradicionais e sobre os usos lingüísticos dos emigrantes galegos
na Bahia.
EIXOS TEMÁTICOS
Lingüística, literatura e cultura. A través destes tres bloques temáticos —que foron os tres
grandes puntos de interese manifestados por Rosário Suárez Albán ao longo da súa
traxectoria como docente e investigadora—, preténdese abrir un espazo produtivo de
discusión sobre as máis variadas cuestións de índole lingüística, filolóxica, literaria ou
antropolóxica relacionadas con Galicia.
61
PROGRAMACIÓN
LUNS 13 DE ABRIL
Recepción
15:00-16:00
Inscrición e recollida de materiais.
Abertura
16:00-16:30
Fala dos organizadores e autoridades.
Mesa 1
16:30-18:00
Passado, presente e futuro dos estudos galegos na Bahia. ANNA
NOLASCO / LINDAURA CORUJEIRA / MAILSON LOPES
18:00-19:00
Galega e baiana. Rosário Suárez Albán e os estudos galegos na
Bahia. PACO VILA / DAVID RODRÍGUEZ
19:00-20:30
Confraternización.
Proxección
documental
Benvida
MARTES 14 DE ABRIL
Sesión A
9:00 - 9:20
Uma análise da variação lexical na Galícia e na Bahia. MARCELA
PAIM
9:20 - 9:40
Estudo comparativo da variação lexical na Galícia e na Bahia. ANA
REGINA TELES
9:40 - 10:00
Estudos sobre o corpo humano: variação lexical na Galícia e na
Bahia. SILVANA RIBEIRO
-sala 1-
10:00 - 10:20
Sesión B
9:00 - 9:20
Os variados usos dos verbos dar e tomar no português arcaico:
um estudo pautado na Semântica Cognitiva. ELISÂNGELA DOS
SANTOS
9:20 - 9:40
Apontamentos sobre a conceptualização do sexo em cantigas de
escárnio e maldizer galego-portuguesas. ARIADNE ALMEIDA
9:40 - 10:00
Conceptualização metafórica do amor em cantigas medievais
galego-portuguesas. NEILA SANTANA
-sala 2-
10:00 - 10:20
Intervalo
DEBATE
10:20 - 10:40
DEBATE
COFFEE BREAK
62
Sesión C
-sala 1-
Sesión D
10:40 - 11:00
Na Bahia e na Galícia se gomita! SUZANA CARDOSO
11:00 - 11:20
Aspectos da variação lexical na Galícia e na Bahia. JACYRA MOTA
11:20 - 11:40
Do Atlas Prévio dos Falares Baianos ao Tesouro do Léxico
Patrimonial Galego e Portugués. ROSARIO ÁLVAREZ
11:40 - 12:00
DEBATE
10:40 - 11:00
Um estudo linguístico e sócio-histórico de sobrenomes no
português arcaico. IRANI SILVA
11:00 - 11:20
Valores semânticos da partícula mal em construções com adjetivos
departicipais nas Cantigas de Santa Maria (séc. XIII). ALINE VON
RONDON / ANTONIA DOS SANTOS
11:20 - 11:40
Edição e estudo de um cancioneiro medieval galego-português:
entre o labor filológico e os estudos linguísticos. LISANA SAMPAIO
11:40 - 12:00
DEBATE
-sala 2-
Intervalo
Sesión E
-sala 1-
Sesión F
12:00 - 14:00
XANTAR
14:00 - 14:20
Viagem e retorno na literatura atual: o caso de ―Retorno a Tagen
Ata‖. RODRIGO MOURA
14:20 - 14:40
A poesia do olhar medieval. THAYANE JORGE
14:40 - 15:00
A periferia brasileira do século XXI en textos literarios de Iolanda
Zúñiga e Ferréz. NOA FERNÁNDEZ
15:00 - 15:20
DEBATE
14:00 - 14:20
A incorporação do imigrante galego nos bairros periféricos.
ÁDRAMO DA SILVA
14:20 - 14:40
Musicalidade e sociabilidade galega no contexto da migração
(Bahia, séc. XX). GABRIEL NOVAIS
14:40 - 15:00
Galegos e 'galegos' na Bahia: imigração galega e 'branquitude' em
Salvador. ELENA CALVO
15:00 - 15:20
DEBATE
-sala 2-
Mesa 2
-sala 1Intervalo
15:20 - 16:40
Descrición do sistema antroponímico galego. ANA BOULLÓN
16:40 - 17:00
COFFEE BREAK
17:00 - 17:20
A Galicia dos anos 50 –unha historia da emigración- o relato e o
filme ―Dúas letras‖, de Fina Casalderrey e Eloy Varela. ÁDRIA
GOMES
17:20 - 17:40
Os seis poemas galegos de Federico García Lorca: tradución
cultural e intercomprensión lingüística. FRANCISCO CALVO
17:40 - 18:00
Da Península Ibérica para o Brasil: uma análise comparativa entre
contos populares galegos e brasileiros. FERNANDA LACOMBE
Sesión G
-sala 1-
Toponimia galega. GONZALO NAVAZA
63
Sesión H
-sala 2-
Presentación
-sala 1-
18:00 - 18:20
DEBATE
17:00 - 17:20
Galícia Esporte Clube. RODRIGO SILVA
17:20 - 17:40
Relações de poder nos Armazéns Espanhóis. LUCAS LIMA
17:40 - 18:00
O Arquivo da Emigración Galega e os fondos para o estudo das
migracións galegas na Bahía. PILAR CAGIAO
18:00 - 18:20
DEBATE
18:20 - 19:00
Um tesouro a ser revelado: o projeto opera omnia de Rosario Suárez
Albán e as suas derivações. DAVID RODRÍGUEZ / JUAN BOULLOSA
/ MAILSON LOPES
MÉRCORES 15 DE ABRIL
Sesión I
14:00 - 14:20
As actitudes sobre a lingua galega na mocidade. O IES A Sangriña
da Guarda. DENIS VICENTE
14:20 - 14:40
Desafios e conquistas da televisão pública galega como meio de
divulgação da língua. GABRIEL KAIZER
14:40 - 15:00
A imigração galega na Bahia: a recepção aos imigrantes em jornais
bahianos nas décadas de 1920-1930. ROSA HELENA MACHADO
15:00 - 15:20
DEBATE
14:20 - 14:40
Projeção do passado no presente: os estudos de galego
desenvolvidos na Universidade de São Paulo. VALÉRIA CONDÉ
14:40 - 15:00
Estudos em corpora de dados do pronome dativo galego. CECÍLIA
DE SOUZA
15:00 - 15:20
DEBATE
-sala 1-
Sesión J
-sala 2-
Intervalo
15:20 - 15:40
Mesa 3
15:40 - 17:00
Conferencia
clausura
17:00 - 18:00
COFFEE BREAK
Novas perspectivas para a pesquisa sociolinguística. DANTE
LUCCHESI
Do galego ao portugués brasileiro: sistema e comunidade
lingüística. HENRIQUE MONTEAGUDO
Galicia doutro lado do Atlántico. ROSARIO ÁLVAREZ
64
Acto de
clausura
18:00 - 18:30
Despedida
20:00
Fala final dos organizadores.
Cea de confraternización.
Coordinación de Seccións
Coordinadora da sección de Dialectoloxía
SILVANA SOARES COSTA RIBEIRO
Coordinadora da sección de Semántica Cognitiva
A. ARIADNE DOMINGUES ALMEIDA
Coordinadora da Sección de Lingüística Histórica
ANTONIA VIEIRA DOS SANTOS
Coordinadora da sección de Literatura
NOA FERNÁNDEZ PAZO
Coordinadora da sección de Antropoloxía
FABIANA PAIXÃO VIANA
Coordinador da sección Sociolingüística
HENRIQUE MONTEAGUDO ROMERO
Coordinadora da sección Estudos Galegos no Brasil
VALÉRIA GIL CONDÉ
65
RESUMOS
A INCORPORAÇÃO DO IMIGRANTE GALEGO NOS BAIRROS PERIFÉRICOS
ÁDRAMO COSTA DA SILVA | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
Nessa apresentação analiso a relação contemporânea entre galegos pobres com os negros e
pardos maioria nos bairros periféricos, para onde os galegos pobres foram morar depois de
sair dos armazéns e padarias, onde eram explorados por seus antigos ―benfeitores‖. Exploro,
através das narrativas desses galegos pobres, como foi a aceitação ao longo das suas histórias
de vida dos galegos nessas localidades, sendo que falavam uma língua estranha com um
sotaque diferente, tinham um corpo estranho pois eram de pele clara em localidades onde a
maioria era negra e parda. Exploro também se os galegos tinham alguns comportamentos
considerados estranhos por seus vizinhos baianos, seja causado por sua diferença cultural ou
com comportamentos preconceituosos como os exibidos pelos galegos ricos, ou se sua
incorporação a essas localidades foi não conflituosa devido a serem todos, galegos e baianos
nessas localidades pobres, de uma mesma classe social. O caminho para a realização deste
trabalho é feito através de entrevistas semiestruturadas com imigrantes galegos que nos
revelam a partir de suas memorias as experiências, percepções vividas nessas novas
localidades onde foram morar, como se deu a aceitação deles nos bairros periféricos desde
quando chegaram ali, até hoje em dia.
Chaves: galego, imigrante, periferia, aceitação, preconceito.
A GALICIA DOS ANOS 50 –UNHA HISTORIA DA EMIGRACIÓN- O RELATO E O FILME “DÚAS
LETRAS”, DE FINA CASALDERREY E ELOY VARELA
ÁDRIA DOS SANTOS GOMES | [email protected]
Universidade Federal do Amazonas (UFAM)
―Dúas Letras‖ é uma mirada para trás, um jeito de lembrar os planos e consequências da
infância de muitos galegos: a emigração, as cartas, com e sem resposta, o acontecer nas vilas
de Galícia rural, os que saíram e os que aguardam. As pessoas que ficaram e as crianças que
escutavam as histórias. ―Dúas Letras‖ reivindica a firmeza da personagem Áurea Crestar
quando reclama a volta do seu filho. Porque, na verdade, o que ela está pedindo é outro
retorno: o da vida a lugares esquecidos. O objetivo desta pesquisa é saber qual o real motivo
66
da emigração de tantos galegos para outras partes do mundo durante a década de 50 e que
consequências foram deixadas nos dias atuais. A pesquisa justifica-se pela necessidade de se
levantar informações relevantes sobre o processo emigratório de muitos galegos e sua
contribuição nos lugares pelos quais passaram. A metodologia a ser utilizada na presente
pesquisa será a bibliográfica com base teórico metodológica no estudo realizado por X.A.
López Taboada no seu ―Economía e poboación de Galicia‖ e outros que serão submetidos.
Essa pesquisa visa retratar a Galícia vista através de um filme que reporta a costumes e
tradições que hoje causam nostalgia às pessoas que vivenciaram uma Galícia rural marcada
pela ausência e a distância e que sentem morriñas (‗saudades‘) de seus familiares. As
anduriñas emigran. Pero anceian volver á casa. Ministerio da Emigración.
Chaves: emigração, cultura, história da Galícia.
VALORES SEMÂNTICOS DA PARTÍCULA MAL EM CONSTRUÇÕES COM ADJETIVOS
DEPARTICIPAIS NAS CANTIGAS DE SANTA MARIA (SÉC. XIII)
ALINE DE CASTRO PEREIRA VON RONDON | [email protected]
Universidade do Estado da Bahia (UNEB)
ANTONIA VIEIRA DOS SANTOS | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
O objetivo deste trabalho é descrever e analisar formações com a estrutura mal + adjetivo
departicipial nas Cantigas de Santa Maria, documentação poética em galego-português
pertencente ao século XIII. O item lexical mal é funcionalmente polissêmico, assumindo as
funções de substantivo, advérbio, conjunção, podendo se comportar, ainda, como prefixo.
Como modificador adjetival, especificamente nas situações em que antecede um adjetivo
departicipial, o item lexical mal pode apresentar valores semânticos distintos do valor
qualitativo (ou modal) tradicional, apresentando-se desvinculado, parcial ou totalmente, da
sua contrapartida antonímica bem. Um desses valores expressos pela partícula mal é o de
negação/privação, equivalente ao aportado habitualmente pelos prefixos des-, in- e não(malsatisfeito ‗não satisfeito, insatisfeito‘, malcontente ‗descontente‘, mal-engraçado
‗desengraçado‘, malfeliz ‗não feliz, infeliz‘); outro, o de intensificador do adjetivo, como se
mal constituísse um elemento formador do grau superlativo absoluto analítico,
correspondendo a ―muito‖ (malferido ‗muito ferido, ferido gravemente ou mortalmente‘).
Pretende-se ainda, de forma breve, discutir o estatuto morfológico de mal, se se trata de um
constituinte afixal ou compositivo.
Chaves: mal + adjetivo departicipal, Cantigas de Santa Maria, formação de palavras.
67
DESCRICIÓN DO SISTEMA ANTROPONÍMICO GALEGO
ANA BOULLÓN AGRELO | [email protected]
Universidade de Santiago de Compostela (USC)
En primeiro lugar, presentarase o sistema antroponímico na perspectiva legal: os nomes no
sistema xurídico español, que estipulan un nome de pía ou dous, e mais dous apelidos, un
procedente do pai e outro da nai. En segundo lugar, farase unha exposición sobre os nomes
propios. A partir da relación dos nomes máis frecuentes en Galicia, analizaranse os
principais constituíntes lingüísticos que integran actualmente o corpus dos nomes galegos,
tendo en conta a castelanización que afectou de forma determinante a sociedade galega
desde o séc. XVI. Tamén se dará conta das tendencias onomásticas nas últimas décadas, que,
tralo cambio de réxime político en 1975, experimentaron un gran cambio con respecto ás dos
catro séculos anteriores. Fundamentalmente, abríronse á influencia exterior, posto que
durante a ditadura franquista era obrigada a imposición de nomes en español e procedentes
do santoral católico ou do fondo bíblico. Por último, os apelidos. Examinaremos os
compoñentes etimolóxicos que conforman o conxunto dos apelidos galegos
(fundamentalmente, de orixe latina e xermánica, dado que a influencia árabe foi en Galicia
cuantitativamente moi pouco relevante). Ademais, veremos como se poden clasificar en
grupos polas súas motivacións: os apelidos patronímicos (os máis frecuentes e ó mesmo
tempo os máis antigos, formados desde a Idade Media), detoponímicos (con moita
variabilidade, e que reflicten a extraordinaria riqueza toponímica de Galicia) e lexicais (os
sobrenomes profesionais ou referidos a algunha característica física ou psicolóxica do
individuo).
Chaves: nomes, apelidos, Galicia.
PASSADO, PRESENTE E FUTURO DOS ESTUDOS GALEGOS NA BAHIA
ANNA MARIA NOLASCO DE MACÊDO
LINDAURA ALBÁN CORUJEIRA
MAILSON DOS SANTOS LOPES
Centro de Estudos da Língua e Cultura Galegas (CELGA)
Fundação do CEG – Centro de Estudos Galegos: em 10 de outubro de 1975, em reunião do
Colegiado do Instituto de Letras da Universidade Federal da Bahia, preenchendo uma lacuna
entre os agrupamentos associativos da coletividade galega de Salvador. Em 1984: início da
confraternização das gerações galego-baianas, com a colaboração do Centro Recreativo
União do Rio Tea, tendo por finalidade congregar emigrantes galegos maiores de 75 anos.
Publicações editadas. Incorporação do Centro de Estudos Galegos à Associação Cultural
Caballeros de Santiago em 01 de outubro de 1997, passando seu patrimônio para esta
sociedade. O Centro de Estudos da Língua e Cultura Galegas — CELGA: criado em 1995
68
com o objetivo de ministrar aulas de língua, literatura e cultura da Galícia e faz parte da
UFBA—Universidade Federal da Bahia, através dos Departamentos de Letras Românicas,
Letras Vernáculas, Fundamentos para o Estudo das Letras e Antropologia. Formação de
nova biblioteca. Em 1996, oferta de uma disciplina; em 2000 duas e em 2003 três. Realização
do I Simpósio de Língua e Imigração Galegas na América Latina, em 1996. Desde 1998 (antes,
em 1992, no CEG) o CELGA seleciona e encaminha pessoas para Santiago de Compostela
para frequentar os Cursos de Verán no ILG — Instituto da Língua Galega. Em Barcelona,
Espanha, escolha do CELGA para sediar o VII Congresso Internacional de Estudos Galegos,
da AIEG — Associação Internacional de Estudos Galegos. A partir do protagonismo que o
CELGA vem desempenhando, discorrer-se-á sobre as principais atividades do tripé
ensino/pesquisa/extensão que sempre marcaram a sua atuação, mormente desde a vigência
da última Coordenação, principiada em novembro de 2013, lançando-se a público as metas,
projetos e projeções futuras deste núcleo de referência, sejam a respeito da docência, da
investigação científica ou de atividades de extensão voltadas à difusão dos estudos galegos
na Bahia e no Brasil.
ESTUDO COMPARATIVO DA VARIAÇÃO LEXICAL NA GALÍCIA E NA BAHIA
ANA REGINA TORRES FERREIRA TELES | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
O presente trabalho apresenta uma análise da variação semântico-lexical para o item ―nuca‖,
presente no volume V do ―Atlas Lingüístico Galego‖ (BLANCO; GARCIA; FERNÁNDEZ,
2005) – campo semântico O ser humano e no Atlas Prévio dos Falares Baianos (ROSSI, 1963).
A partir das variantes levantadas em ambos os atlas e da análise documental, pretende-se
registrá-las em novas cartas, procurando estabelecer uma relação entre o léxico da Galícia e o
léxico da Bahia.
Chaves: atlas linguístico, variação semântio-lexical.
APONTAMENTOS SOBRE A CONCEPTUALIZAÇÃO DO SEXO EM CANTIGAS DE ESCÁRNIO E
MALDIZER GALEGO-PORTUGUESAS
A. ARIADNE DOMINGUES ALMEIDA | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
Apresentam-se resultados parciais de um estudo, cujo principal objetivo é analisar metáforas
do sexo em textos medievais galego-portugueses, especificamente, em cantigas de escárnio e
maldizer, datadas entre os séculos XIII e XIV, e disponíveis no site
<http://cantigas.fcsh.unl.pt>. Examinam-se expressões metafóricas atualizadoras das
metáforas conceptuais SEXO É ESPORTE e SEXO É CONSTRUÇÃO, entre outras. O estudo
norteia-se pelos pressupostos teórico-metodológicos da Linguística Cognitiva,
69
especificamente, da Teoria da Metáfora Conceptual, de modo que estabeleceu um debate
com autores como Lakoff e Johnson (1980 [2002]), Grady (1997) e Kövecses (2005, 2009).
Neste estudo, entende-se que conceptualização é um fenômeno complexo e assim sendo
considerou-se necessário associar conhecimentos da Linguística Cognitiva a saberes
elaborados pelas Teorias da Complexidade, de modo que se estabeleceram discussões com
autores como Capra (2006), Morin (1999, 2005, 2012 [1986]) e Prigogine (2009). Ademais, por
ter em tento a urgência em extrapolar os limites do olhar compartimentado e fragmentado
que, não poucas vezes, caracteriza as ciências modernas, o estudo procurou estabelecer
diálogos com autores de outras áreas que discutem a sexualidade, como Freud (2015 [1905]) e
Foucault (1976, 1984). No que tange aos processos analíticos, procedeu-se da seguinte forma:
de posse do corpus, coletaram-se expressões metafóricas que atualizavam metáforas do sexo;
na sequência, examinaram-se os mapeamentos metafóricos, as projeções entre domínios
conectados no processo de metaforização, a relação entre mente corporificada, língua,
cultura, sociedade e história, como a finalidade de promover uma discussão produtiva entre
teoria e prática e de chegar a resultados significativos acerca do fenômeno esquadrinhado; os
resultados obtidos permitem concluir que o sexo era conceptualizado, na Idade Média
peninsular, por exemplo, como uma cavalgada, como a construção de uma edificação, entre
outras conceptualizações.
Chaves: metáfora, conceptualização, cantigas galego-portuguesas.
ESTUDOS EM CORPORA DE DADOS DO PRONOME DATIVO GALEGO
CECÍLIA FARIAS DE SOUZA | [email protected]
Universidade de São Paulo (USP)
O presente trabalho integra pesquisa de mestrado iniciada no primeiro semestre de 2015
junto ao programa de Semiótica e Linguística Geral da Universidade de São Paulo e se insere
nos estudos dos pronomes dativos com funções diferentes da prevista sintaticamente. Em
galego, algumas formas do pronome dativo assumem, além da função de objeto indireto
("Chamáronche por teléfono"), um uso de caráter pragmático ("Quen che me dera!", "O neno
non me come a comida"); a esse uso do pronome dativo como elemento extra, não requerido
pela estrutura do verbo, chamaremos "dativo de empatia". Com o objetivo de estudar a
semântica do pronome dativo galego de 1ª e 2ª pessoas ('me' e 'che') e o seu uso como
pronome de empatia, levantamos em corpora dados quantitativos, fazendo uma tipificação
do dativo galego em diversos contextos, do uso prototípico (objeto indireto) ao pragmático
(de empatia). Apresentaremos neste trabalho o levantamento feito em corpora, com dados de
diferentes períodos da língua, a fim de mapear o percurso histórico desses usos do pronome
dativo: o Tesouro Medieval Informatizado da Lingua Galega – TMILG, reunião de 82 textos
escritos em romance galego antes de 1600, com acesso livre pela internet
(http://ilg.usc.es/tmilg/); o Tesouro Informatizado da Lingua Galega – TILG, que contém a
quase totalidade dos textos escritos em galego entre 1600 e 1980 e uma boa seleção das obras
produzidas entre essa data e 2010, possibilitando o acesso a um corpus de 25 milhões de
70
palavras (http://www.ti.usc.es/TILG/), onde é possível consultar a distribuição temporal
das ocorrências encontradas, o contexto em que ocorrem e o documento de origem; o
CODOLGA (Corpus Documentale Latinum Gallaeciae), a CORGA (Corpus de Referencia do Galego
Actual) e a BILEGA (Bibliografía Informatizada da Lingua Galega), acessíveis na página do
Centro Ramón Piñeiro (http://www.cirp.es/).
Chaves: pronome galego, dativo de empatia, corpora.
NOVAS PERSPECTIVAS PARA A PESQUISA SOCIOLINGUÍSTICA
DANTE LUCCHESI | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
O surgimento do paradigma científico da Sociolinguística promoveu uma mudança de
enfoque nas pesquisas sobre a linguagem, rompendo as clivagens que excluíam a variação e
a história na construção da língua como objeto da investigação científica. Entretanto,
decorridos mais de cinquenta anos do seu surgimento, a Sociolinguística ainda ocupa uma
posição secundária entre os programas de pesquisa linguística. Modelos formalistas, de um
lado, e as pesquisas sobre os discursos, numa perspectiva mais sociológica e antropológica
do que linguística, de outro, hegemonizam na atualidade. O estabelecimento de relações
empiricamente motivadas entre as relações sociais e o processo histórico de configuração das
línguas ainda é um desafio que se coloca para a ciência da linguagem. A pesquisa empírica
nessa área demanda muito tempo e investimentos que muitas vezes estão além dos recursos
disponíveis. Mas, para além das limitações materiais, o mecanicismo que predomina nas
análises sociolinguísticas tem-se mostrado também um entrave para o desenvolvimento do
modelo. Vamos argumentar que as análises sociolinguísticas devem buscar uma
interpretação mais globalizante dos fenômenos, aprofundando o diálogo com a historiografia
e as ciências sociais. E vamos exemplificar isso com a análise da polarização sociolinguística
do Brasil, que, por um lado, recupera um aspecto crucial da história social da língua no
Brasil: o contato entre línguas. Por outro lado, consegue apreender o grande fosso
socioeconômico que rasga a sociedade brasileira e suas manifestações no plano da ideologia,
tão claramente expostas na atual polarização política do país.
Chaves: relações sociais, história da língua, polarização sociolinguística, línguas em contato.
AS ACTITUDES SOBRE A LINGUA GALEGA NA MOCIDADE. O IES A SANGRIÑA DA GUARDA
DENIS VICENTE RODRÍGUEZ | [email protected]
Universidade do Estado do Rio de Janeiro (UERJ)
Os datos do IGE publicados no mes de decembro mostran como o proceso de substitución
lingüística do castelán polo galego estase acentuando nos últimos anos, pasando dun 73,82%
71
de falantes habituais de galego no tramo de máis de 65 anos a unicamente un 24,11% de uso
nos rapaces e rapazas de entre 5 e 14, unha caída do 49,71% en tan só dúas xeracións.
Partindo deste contexto de desconexión da mocidade coa lingua do país, procuramos con
este traballo analizar os datos de uso por ámbitos e, especialmente, as actitudes do alumnado
do IES A Sangriña da Guarda en relación ao galego, e na súa relación co castelán e as outras
dúas linguas que se estudan maioritariamente no centro de ensino, o portugués e o inglés. O
obxectivo do estudo é analizar cal é a evolución nas actitudes lingüísticas das xeracións máis
novas en comparación coas actitudes que podíamos percibir nas xeracións anteriores, onde
eran habituais os prexuízos na relación do galego co rural, co atraso e, nas últimas décadas,
co nacionalismo galego e os usos unicamente oficiais na administración e na vida política.
Para isto, empregouse como metodoloxía de traballo a enquisa, para ter a posibilidade de
recoller datos do maior número de alumnado posíbel e de todos os tramos de idade
representados no centro de ensino, dos 12/13 aos 19/20 anos.
Chaves: actitudes, galego, mocidade.
GALEGOS E 'GALEGOS' NA BAHIA: IMIGRAÇÃO GALEGA E 'BRANQUITUDE' EM SALVADOR
ELENA CALVO GONZÁLEZ | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
O presente trabalho tenciona explorar a experiência "racial" dos imigrantes galegos que
chegaram a Salvador. Assim, apresento um panorama dos estudos sobre "branquitude" e de
"relações raciais" no Brasil, para poder situar as diferentes trajetórias de vida de alguns
desses emigrantes dentro dessas análises.
Chaves: imigração, branquitude, raça.
OS VARIADOS USOS DOS VERBOS DAR E TOMAR NO PORTUGUÊS ARCAICO: UM ESTUDO
PAUTADO NA SEMÂNTICA COGNITIVA
ELISÂNGELA SANTANA DOS SANTOS | [email protected]
Universidade do Estado da Bahia (UNEB)
Neste trabalho, busca-se identificar os diferentes usos dos verbos dar e tomar em textos do
português arcaico, à luz dos pressupostos teóricos e metodológicos da Linguística Cognitiva,
e averiguar os mecanismos cognitivos envolvidos nas conceptualizações detectadas. Parte-se
do pressuposto de que os sentidos encontrados refletem a maneira como o homem
categorizava o mundo no período analisado e, portanto, revelam hábitos culturais,
comportamentos sociais e percepções humanas. Como procedimento metodológico, adota-se
a análise quantitativa e qualitativa de corpus, levando-se em conta as dimensões semânticosintática e pragmático-discursiva que fundamentam a rede de significações dos referidos
72
verbos, assim como os fatores sócio-históricos e culturais que podem ter contribuído para a
polissemização desses itens lexicais. Para fundamentar o trabalho, recorre-se à teoria
experiencialista da linguagem defendida por Lakoff (1987), à orientação hermenêutica do
significado preconizada por Geeraerts (1990, 2006) e Silva (1999, 2004, 2006), assim como a
teóricos como Lakoff e Johnson (1980, 2000), Langacker (1987, 1991), Newman (1996),
Salomão (1999, 2008), Talmy (1983, 1989), Taylor (1989, 1996), Teixeira (2001), Batoreo (2000),
dentre outros. A partir dos resultados encontrados, foi possível observar que os verbos dar e
tomar possuem valores semânticos básicos que remetem a experiências humanas corporais,
como deslocamento físico-motor, interesse, contato, força e posse, dos quais outros sentidos
derivam, por projeções metonímicas e metafóricas, o que evidencia uma complexa rede de
sentidos flexíveis e, ao mesmo tempo, estáveis e relacionados direta ou indiretamente entre
si.
Chaves: polissemia, metáfora, metonímia, semântica cognitiva.
DA PENÍNSULA IBÉRICA PARA O BRASIL: UMA ANÁLISE COMPARATIVA ENTRE CONTOS
POPULARES GALEGOS E BRASILEIROS
FERNANDA GAPO LACOMBE | [email protected]
Universidade do Estado do Rio de Janeiro (UERJ)
O resumo que segue tem por objetivo apresentar os principais tópicos de uma comunicação
acerca do intercâmbio cultural entre a Galiza e o Brasil, através dos chamados contos
populares. Em 1983, Maruxa Barrio e Enrique Harguindey publicam a antologia Contos
Populares. Como explicita Barrio na introdução da obra, estes contos constituem a única
forma de literatura em galego durante os séculos escuros, como única forma de literatura
para a classe rural além de únicos textos em língua galega. No Brasil a situação não é
diferente. Durante séculos a população analfabeta se viu excluída da literatura da elite. Mas
produziu dentro de seu bojo contos de valor inestimável para a cultura do país. Talvez seja
este o grande trunfo dos contos de tradição oral: são acessíveis a qualquer nível de instrução,
pois dependem apenas de habilidade humana natural de contar histórias. Os contos
populares brasileiros derivam tem sua origem nas narrativas indígenas, africanas e
europeias. Geralmente atribuídas aos portugueses, é perceptível a semelhança entre alguns
dos contos brasileiros e os galegos contidos na obra de Barrio e Harguindey, principalmente
entre aqueles que possuem os elementos mais peculiares. Esta comunicação tem como foco
os contos galegos e brasileiros com elementos fantásticos ou mágicos. Foram selecionados
textos da terceira parte de Contos Populares. O critério para a escolha foi a existência de uma
versão similar destas histórias nas antologias de contos brasileiros. Serão levantados os
principais elementos do enredo e particularidades existentes em ambas as versões,
especialmente aquelas que não estão presentes em versões de coletâneas mais conhecidas
como dos irmãos Grimm e de Perrault. Concluindo, a análise destes contos revela a rica troca
cultural existente entre Galiza e Brasil, e de que modo a identidade brasileira herdou parte
da maneira de ser galega.
73
Chaves: contos, troca, cultura, identidade, redescoberta.
OS “SEIS POEMAS GALEGOS” DE FEDERICO GARCÍA LORCA: TRADUCIÓN CULTURAL E
INTERCOMPRENSIÓN LINGÜÍSTICA
FRANCISCO JAVIER CALVO DEL OLMO | [email protected]
Universidade Federal de Integração Latino-Americana (UNILA)
O noso traballo pretende abordar de maneira monográfica os ―Seis poemas galegos‖ escritos
por Federico García Lorca entre 1932 e 1934 como homenaxe á lingua da Galiza e publicados
en 1935 na cidade de Santiago de Compostela pola Editora Nós. A partir do campo teórico
dos Estudos da Tradución na súa interface cos Estudos Culturais, faise unha proposta de
lectura da obra lorquiana baixo dúas luces: unha hispánica e outra lusófona. Con ese
obxectivo, analízase o proceso de elaboración artística dos poemas entendido como unha
serie de traducións sucesivas. A sedución que o poeta andaluz sentía por Galiza, terra que
visitou en catro ocasións, inspirou os poemas, pero a composición en lingua galega
aconteceu baixo a influencia de dous amigos de Lorca: o ferrolán Ernesto Pérez Guerra e o
ourensán Eduardo Blanco Amor, quen prologou a primeira edición dos mesmos. Logo de
contextualizar a composición e o contido da obra, búscase inscribila no ámbito da literatura
galega, non como un produto alleo, senón como unha produción que participa da tradición
literaria da Galiza. Nese sentido, destácanse dúas poesías: ―Canzón de cuna pra Rosalía
Castro, morta‖ en que o poeta recoñece o xenio dunha das figuras máis sobresaíntes da
historia da literatura galega, e ―Cántiga do neno da tenda‖, que aborda o tema da migración
e da diáspora dos galegos establecidos no Río da Prata. A lectura en galego destes poemas de
García Lorca permite revelar un espazo literario compartido entre as linguas románicas,
aberto á intercomprensión e a hibridación cultural. Espérase trazar, desta forma, un marco de
tradución dende o galego e para o galego válido tamén no contexto actual da lingua.
Chaves: “Seis poemas galegos”, interculturalidade, intercomprensión.
MUSICALIDADE E SOCIABILIDADE GALEGA NO CONTEXTO DA MIGRAÇÃO (BAHIA, SÉC. XX)
GABRIEL NOVAIS CARDOSO | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
O presente trabalho e sua temática se desenvolvem num contexto mais amplo do grupo de
pesquisa sobre cultura galega da UBA, coordenado pela Dra. Elena Calvo Gonzalez no qual
participo como bolsista de iniciação científica. O enfoque central da pesquisa se volta para
relações de sociabilidade mais gerais presentes entre os galegos e nas suas relações inter e
intra-comunidade. O tema específico aqui abordado se refere à musicalidade galega, e seu
papel na manutenção de certos níveis de sociabilidade dentro desse mesmo grupo e na sua
relação com outros. Também se buscou entender como essa musicalidade participou e/ou foi
74
utilizada como ferramenta de consolidação e afirmação de uma identidade ―galega‖ em
contexto de migração, que, dentro do que até agora se coletou em informações, parece se
afirmar como uma identidade fixa, não passível de ―misturas‖ e ―miscigenação cultural.
Utilizou-se o método de entrevistas dirigidas assim como entrevistas mais informais e
indiretas, buscando, em um primeiro momento o discurso direto a respeito do conhecimento
e da relação tida pelos entrevistados com essa ―música galega‖ e, num segundo verificar
indiretamente (Através de memórias, lembranças e sensações narradas pelos entrevistados,
desarmados de um discurso articulado prévio sobre o tema) as relações desses no decorrer
de sua história de vida concreta com esse tipo de música. Em outras palavras, buscou-se
levantar um breve panorama do que é isso que se chama ―música galega‖, seus
instrumentos, seus ―mitos de origem‖, etc. Para em seguida entender o papel social dessa
musicalidade, na manutenção de uma identidade em terras estranhas e sob condições de
trabalho muitas vezes não muito salubres. Ao mesmo tempo, os processos de mudança
sofridos ou não por esse gênero (Mistura com outros gêneros musicais, introdução de novos
instrumentos) são apontados como indicadores de certas relações inter-comunitárias entre
galegos e outros grupos e musicalidades presentes na Bahia de meados do séc. XX até
tempos mais recentes.
Chaves: musicalidade, sociabilidade, música galega, migração galega.
DESAFIOS E CONQUISTAS DA TELEVISÃO PÚBLICA GALEGA COMO MEIO DE DIVULGAÇÃO DA
LÍNGUA
GABRIEL PEREIRA KAIZER JUNIOR | [email protected]
Universidade do Estado do Rio de Janeiro (UERJ)
No final da Idade Média a língua galega começa a sofrer desprestígio social quando a
nobreza galega é substituída por outra de origem castelhana, assim como os membros da
Igreja Católica naquela região. O declínio no âmbito literário chega ao seu ápice entre os
séculos XVI e XIX quando não há produção de obras em galego. Período conhecido como
Séculos Escuros. Com o Rexurdimento nasce em certos grupos da elite galega um sentimento
nacionalista que, entre outros objetivos, buscou devolver ao galego prestígio social e cultural.
Todo o avanço conquistado até o início do século XX é desfeito com o golpe de estado que
resultou numa ditadura entre os anos de 1939 e 1976, período responsável pela diminuição
de falantes de galego na Galícia a favor da língua castelhana. No ar desde 1985, a Televisión de
Galicia representa um importante veículo de afirmação cultural e, principalmente, da
promoção da língua galega na Galícia, como também de exportação da cultura da região
para outras partes do Estado espanhol e exterior. Com uma programação totalmente falada
em galego, a televisão autonômica galega enfrenta o desafio de completar 30 anos no ar e de
se manter atraente para o público frente às dezenas opções em língua castelhana que podem
ser sintonizadas na comunidade galega. Esta pesquisa busca mostrar o papel da televisão no
âmbito linguístico galego, bem como sua influência social e os resultados obtidos ao longo
das últimas três décadas.
75
Chaves: língua galega, televisão, Galícia, política linguística.
TOPONIMIA GALEGA
GONZALO NAVAZA | [email protected]
Universidade de Vigo (UV)
Comezarei expoñendo uns principios teóricos acerca do sistema onomástico dunha lingua e
a súa singularidade dentro do sistema lingüístico xeral. Tratarei a dimensión arqueolóxica da
onomástica con atención especial á cuestión da toponimia como patrimonio cultural dunha
comunidade histórica, ilustrando con exemplos a súa importancia informativa como
memoria da paisaxe e definindo algúns conceptos metodolóxicos útiles no seu estudo: orixe,
motivación e significado; topónimos opacos e transparentes; topónimo e referente; historia,
descrición, etimoloxía (arte vs. ciencia); descrición e historia dos topónimos..., cunha breve
referencia aos instrumentos e ás fontes de estudo da toponimia. A continuación falarei da
riqueza toponímica de Galicia (número, antigüidade, variedade, densidade) e dos factores
que a favoreceron, cunhas notas relativas a tres aspectos da historia externa da toponimia
galega: os estratos constitutivos, as consecuencias toponímicas do conflito lingüístico co
castelán e mais o status legal dos topónimos. O corpo central da exposición virá sendo unha
breve descrición do sistema toponímico galego a través dunha triple clasificación. A primeira
semántica, de acordo coas diferentes motivacións que producen os topónimos ou as
realidades
que
designan
(hidrotopónimos,
orotopónimos,
antropotopónimos,
haxiotopónimos, odónimos, etc.), a segunda diacrónica, atendendo ao estrato lingüístico de
orixe (toponimia celta e prerromana, latina e latinorromance, xermánica, árabe e doutras
orixes) e a terceira a diatópica (unha breve caracterización da dialectoloxía galega
manifestada nas formas toponímicas). Concluirei referíndome a certas particularidades que
diferencian a toponimia da lingua galega da da portuguesa, tanto do punto de vista
constitutivo e formal (diferenzas morfolóxicas, léxicas etc.) como do tratamento legal
(estandarización e de fixación das formas toponímicas, con referencia á cuestión dos artigos
na toponimia portuguesa fronte ás outras linguas neolatinas), valéndome dalgúns casos
particulares que nos dan claves para identificar, dentro da toponimia dos dominios da
lusofonía, o que poderiamos chamar compoñentes galegos e non galegos.
Chaves: onomástica, toponimia, Galicia.
DO GALEGO AO PORTUGUÉS BRASILEIRO: SISTEMA E COMUNIDADE LINGÜÍSTICA
HENRIQUE MONTEAGUDO ROMERO | [email protected]
76
Universidade de Santiago de Compostela (USC)
No noso relatorio imos distinguir entre a evolución diacrónica da gramática –isto é, como
sistema- e a traxectoria histórica da comunidade lingüística, para logo chamar a atención
sobre as interrelacións entre ambos os planos, sobre as que se constrúe a historia da lingua.
Por outra banda, mostraremos a relevancia para a historia da lingua das nocións de
polisistema e de repertorio lingüístico. Aplicaremos esas nocións á historia do diasistema
galego-portugués, revisando criticamente distintas propostas de periodización deste, e a
partir delas analizaremos visións alternativas do proceso de constitución do ‗portugués
brasileiro‘. Finalmente, mostraremos as vantaxes de incluír o galego nos discursos sobre a
historia do dito diasistema.
Chaves: galego, portugués europeo, portugués brasileiro, historia da lingua, sistema lingüístico.
UM ESTUDO LINGUÍSTICO E SÓCIO-HISTÓRICO DE SOBRENOMES NO PORTUGUÊS ARCAICO
IRANI SACERDOTE DE SOUZA SILVA | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
As pesquisas referentes ao léxico, como se sabe, têm assumido, na atualidade, lugar de
destaque de maior visibilidade, no que tange à linguística contemporânea. Nesse sentido, a
Onomástica, entendida como parte dos estudos lexicais, permite investigar o modo como a
sociedade organizava o seu sistema de nomeação e as diferentes faces da realidade social a
qual um nome próprio podia remeter. Todavia, no que concerne a essa área investigativa, em
particular, ao enfoque dos sobrenomes portugueses, não se produziu, ainda, um estudo
sistemático acerca desse aspecto, sendo, por conseguinte, parca a produção acadêmica
referente a esse assunto. Dentre os poucos trabalhos encontrados, localizou-se o projeto
desenvolvido na Universidade de Lisboa, intitulado PATRON. Para além desse estudo,
destacam-se autores como Leite de Vasconcelos com as obras Antroponímia portuguesa
(1928) e Opúsculos (1931); Piel (1989); Castro (2004), dentre outros que trazem para esse
estudo uma abordagem teórica acerca da antroponímia e da sócio-história. Com a finalidade
de produzir um estudo que colabore para se conhecer mais a onomástica, particularmente, a
antroponímia, constituiu-se um corpus de 123 textos tabeliônicos editados por Maia (1986),
dos quais 61 são do século XIII e 62 do XIV. O acervo documental investigado trouxe uma
colaboração significativa, principalmente, por seu caráter notarial permitir acessar aos
antropônimos da época. Aspecto, aliás, relevante, visto que é, no período medieval, com base
na tradição sócio-histórica do latim e do galego-português, que essencialmente se formou
uma parte do conjunto de sobrenomes na língua portuguesa. A metodologia da pesquisa é
quantitativa e também qualitativa, de tal forma que se trata de um estudo de metodologia
mista, que procura não só quantificar dados, mas, sobretudo interpretá-los. A partir da
análise, verificou-se uma antroponímia conservadora, visto que o quantitativo observado nas
estruturas denominativas revela o fio familiar, generalizado a partir do prenome do pai.
77
Chaves: léxico, antroponímia, sobrenomes.
ASPECTOS DA VARIAÇÃO LEXICAL NA GALÍCIA E NA BAHIA
JACYRA ANDRADE MOTA | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
A comunicação busca analisar variações léxico-semânticas do português e do galego, a partir
dos dados registrados em dois atlas: no ―Atlas Lingüístico Galego‖, v. V. (BLANCO;
GARCIA, FERNÁNDEZ, 2005) e no ―Atlas Prévio dos Falares Baianos‖ (ROSSI, 1963).
Selecionaram-se as variantes referentes à catarata, ‗opacidade parcial ou total do cristalino ou
de sua cápsula‘ (HOUAISS, A; VILLAR, M. S. ―Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa‖.
Rio de Janeiro: Objetiva, 2001), salientando as semelhanças entre o galego e o português,
inclusive na utilização de formas metafóricas, como, por exemplo, velide, avilide, bilide,
viride (no APFB) e belide, belida, benida, beliña (no ALGa), tidas como derivadas do latim
vēlum, i (= véu).
Chaves: variação léxico-semântica, APFB, ALGa.
UM TESOURO A SER REVELADO: O PROJETO OPERA OMNIA DE ROSÁRIO SUÁREZ ALBÁN E AS
SUAS DERIVAÇÕES
JUAN BOULLOSA BARRETO | [email protected]
DAVID RODRÍGUEZ LORENZO | [email protected]
MAILSON DOS SANTOS LOPES | [email protected]
Centro de Estudos da Lingua e Cultura Galegas (CELGA)
Discorrer-se-á sobre a o surgimento, planificação e o estado atual de um projeto recémencetado: a edição da opera omnia da Profa. María del Rosário Suárez de Albán, docente
aposentada do Instituto de Letras da UFBA, fundadora do Centro de Estudos da Língua e
Cultura Galegas (CELGA) e grande difusora da pesquisa sobre diversos aspetos linguísticos
e culturais relacionados à Galícia, terra dos seus ancestrais, o que se deixa divisar nos
numerosos trabalhos que realizou nesta linha. Sua obra, ainda que de relevância inconteste
para quem deseje se enveredar pelos estudos sobre a língua, a literatura e a cultura galegas
na Bahia, encontra-se esparsa, fazendo-se necessária, portanto, uma compilação fidedigna
desse material, tendo em vista a sua posterior disponibilização. As rotas metodológicas
adotadas consistem, grosso modo, na digitalização e digitação dos estudos produzidos pela
pesquisadora, procedendo-se depois à inclusão de notas e à editoração. À proposta de
compilação e edição de todos os trabalhos da supramencionada docente, atrela-se o
desenvolvimento de um estudo crítico da sua obra, em especial sobre aspetos concernentes à
linguística comparativa entre o galego e o português e os fundamentos teóricos e
78
metodológicos que a sustentam, mas também abarcando aqueles trabalhos em que aborda a
literatura de tradição oral dos imigrantes galegos na Bahia, onde se manifestam claramente
as interferências entre as línguas galega, portuguesa e castelhana. Nesta breve comunicação,
além da apresentação das linhas gerais do projeto, incidir-se-á sobre a obra-prima de Suárez
Albán (1979), a sua dissertação de mestrado, intitulada Desempenho linguístico de
imigrantes galegos na Bahia e, a partir daí, sobre a criação do Repositório de Estudos
Galegos Rosário Suárez Albán, um projeto ousado, cujo escopo precípuo é reunir e
disponibilizar, dentro da página institucional do CELGA, as mais diversas produções
acadêmico-científicas sobre a língua, a cultura e a literatura galegas produzidas em solo
brasileiro.
Chaves: Rosário Suárez Albán. Opera omnia. Repositório de Estudos Galegos.
EDIÇÃO E ESTUDO DE UM CANCIONEIRO MEDIEVAL GALEGO-PORTUGUÊS: ENTRE O LABOR
FILOLÓGICO E OS ESTUDOS LINGUÍSTICOS
LISANA RODRIGUES TRINIDADE SAMPAIO | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
A documentação literária situada na fase comum galego-portuguesa, produção trovadoresca
constituída pelos três cancioneiros medievais – Cancioneiro da Biblioteca Nacional (ColocciBrancuti), Cancioneiro da Vaticana e o Cancioneiro da Ajuda – e pelos códices das cantigas
de Santa Maria, constitui um conjunto representativo para a análise linguística, histórica e
literária, uma vez que os dados depreendidos dessa documentação podem contribuir para o
conhecimento de fases pretéritas tanto do português como do galego que, na sua origem,
constituíam uma mesma área linguística em oposição a outras áreas ibero-românicas. Dentre
os espólios citados, o Cancioneiro da Biblioteca Nacional possui o maior número de
composições e, por conseguinte, registra mais de 150 nomes de trovadores e cantigas, além
da fragmentária Arte de Trovar, inéditos nos outros cancioneiros, fornece ainda muitos
elementos extratextuais que contribuem para a recomposição do cenário de recolha e
compreensão do processo de construção. Assim, o presente trabalho visa discutir as questões
que envolvem o processo de edição e de escolhas editoriais que estejam em consonância com
o propósito de elaborar um vocabulário das formas verbais finitas patentes na obra sob a
ótica da Lexicografia Histórica que, diferentemente da lexicografia contemporânea, assegura
a conservação da diversidade de usos da escrita e o registro da variação gráfica, tema da tese
de doutorado em desenvolvimento no Programa de Pós-graduação em Língua e Cultura, da
Universidade Federal da Bahia.
Chaves: galego-português, edição de textos, linguística histórica, lexicografia histórica.
RELAÇÕES DE PODER NOS ARMAZÉNS ESPANHÓIS
LUCAS BARBOSA LIMA | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
79
Meu objetivo nesta pesquisa é traçar quais as relações de poder que pelas suas formas criam
uma hierarquia entre os espanhóis galegos que migraram para Bahia durante o século XX.
Dentre os principais motivos que proporcionaram uma colônia de galegos aqui na Bahia, a
relação entre patrão e empregado, o imigrante tratado como um escravo branco, o espanhol
enganado são alguns dos pontos que formam um quadro social. Nosso objetivo é montar
este quebra cabeça e o entendermos por completo para que possamos identificar algumas
das características das formas em que nossos direitos se transformam em ―direito sobre
pessoas‖. Influências culturais em que a ―tradição‖ permanece forte e reisignificada por
novas relações em que o contexto baiano altera. Entender como a riqueza e a pobreza
influenciam o prestígio‖ destes espanhóis é uma das minhas propostas. Procuro elucidar as
chaves das relações de poder que nortearam e deram a organização social destes galegos
recém-chegados a um novo continente cheio de promessas. As camadas de poder, que
gerenciam as ações destes indivíduos, podem ser divididas em duas: privadas ou públicas.
Pretendo entender as relações que se passavam dentro das comunidades galegas. Partindo
deste ponto, procurarei elucidar estas propostas a partir de um campo específico e sua
interligação com outros campos, no caso, será a partir dos armazéns e outras instituições que
possuem em suas configurações a presença de galegos. A metodologia empregada consiste
em entrevistar imigrantes galegos que a partir das suas memórias, busco entender a
perspectiva acerca das relações no que tangem a presença das relações de poder que ligam
toda a comunidade galega. Levantamos arquivos, como jornais públicos da época e boletins
de ocorrência para tentar entender o lado ―institucional‖. Da parte da relação do Estado,
para com esses sujeitos, que pairavam em um regime de escravidão. A pesquisa teve início
em 2013, mas foi nos meados de 2014 que iniciamos as entrevistas e demos um norte mais
sólido aos nossos passos.
Chaves: imigração galega, relações de poder.
UMA ANÁLISE DA VARIAÇÃO LEXICAL NA GALÍCIA E NA BAHIA
MARCELA MOURA TORRES PAIM | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
Este trabalho insere-se na perspectiva de investigação lexical, constituindo uma análise da
variação semântico-lexical nas áreas galega e baiana. Assim, no que concerne à Galícia, será
analisado o ―Atlas Lingüístico Galego‖ (BLANCO; GARCIA; FERNÁNDEZ, 2005) e, no que
diz respeito ao Brasil, será analisado o ―Atlas Prévio dos Falares Baianos‖ (ROSSI, 1963).
Pretende-se, então, nos atlas em questão (i) registrar as denominações para o item semânticolexical ―calvo‖; (ii) analisar os itens documentados; (iii) verificar o tipo de relação que se
pode estabelecer entre o léxico galego e o léxico na Bahia no que diz respeito às
denominações que preenchem o conceito selecionado.
Chaves: variação, léxico, Bahia, Galícia.
80
CONCEPTUALIZAÇÃO METAFÓRICA
DO
AMOR
EM
CANTIGAS
MEDIEVAIS
GALEGO-
PORTUGUESAS
NEILA MARIA OLIVEIRA SANTANA | [email protected]
Universidade do Estado da Bahia (UNEB)
Pretende-se com este estudo apresentar resultados parciais da pesquisa realizada pela
autora, em que se analisa as metáforas conceptuais do amor em cantigas medievais galegoportuguesas. O estudo é embasado no aporte teórico-metodológico da Linguística Cognitiva,
em especial, na Teoria da Metáfora Conceptual, proposta por Lakoff e Johnson (1980, [2002],
1999) e por Lakoff (1993). O corpus foi constituído por cantigas de amor, datadas entre os
séculos XIII e XIV, do qual foram coletadas as expressões metafóricas utilizadas como
mecanismo para conceptualizar o amor. Após a coleta dessas expressões, analisaram-se os
mapeamentos metafóricos e as projeções entre os domínios envolvidos no processo de
metaforização. Os resultados parciais do estudo mostram que o amor podia ser
conceptualizado, por exemplo, como sofrimento. Deste modo, espera-se que as
manifestações linguísticas possam revelar o modo como os falantes conceptualizam o amor
no mundo peninsular ibérico medieval.
Chaves: amor, metáfora conceptual, cantigas medievais.
A PERIFERIA BRASILEIRA DO SÉCULO XXI EN TEXTOS LITERARIOS DE IOLANDA ZÚÑIGA E
FERRÉZ
NOA FERNÁNDEZ PAZO | [email protected]
Universidade de São Paulo (USP)
O obxectivo do traballo titulado: A periferia brasileira do século XXI en textos literarios de
Iolanda Zúñiga e Ferréz é presentar un estudo comparativo da novela Periferia (2010) da
autora galega e de ―Capão Pecado‖ (2000) e ―Ninguém é inocente em São Paulo‖ (2006), dúas
das obras do brasileiro Ferréz, hoxe recoñecido como un dos escritores máis relevantes
dentro da denominada literatura marginal e/ou de periferia do seu país. Ademais de constatar
as diferenzas (xeográfica, cultural, social, etc.) que existen entre ambos os escritores, trátase
de detectar nesas narrativas da súa autoría con que parámetros é definida e de que modo é
construída a imaxe da periferia brasileira, a través do carácter central que a São Paulo
suburbana ten no corpus analizado. Previamente, serán abordados os conceptos de literatura
de periferia, literatura periférica e literatura marginal, con especial atención aos estudos feitos no
e sobre o Brasil, e tamén se procederá a identificar a existencia dunha tradición literaria
brasileira de tratamento da favela, núcleo temático en vías de emerxencia na década de 90 do
século XX e que ten alcanzado no momento actual niveis de proxección e lexitimidade antes
descoñecidos.
81
Chaves: periferia, literatura marxinal, narrativa galega.
O ARQUIVO DA EMIGRACIÓN GALEGA E OS FONDOS PARA O ESTUDO DAS MIGRACIÓNS
GALEGAS NA BAHÍA
PILAR CAGIAO | [email protected]
Universidade de Santiago de Compostela (USC)
O Arquivo da Emigración Galega foi creado en 1992 no seo do Consello da Cultura Galega e
físicamente, na actualidade, atópase na Cidade da Cultura de Galicia. A creación do Arquivo
da Emigración Galega en 1992 tivo o seu antecedente na exposición Galicia&América, cinco
séculos de historia, que de xeito sintético pretendía difundir a importancia da emigración na
historia de Galicia. Daquela iniciativa xurdiu a idea dun arquivo documental que ademáis
pasou a ser un espazo de debate científico ao redor dos estudos migratorios. O seu obxetivo
principal é o de custodiar a documentación que a emigración galega xerou o longo do tempo
nos diferentes destinos aos que se dirixiu. Contén fondos bibliográficos, hemerográficos,
fotografías, carteis, documentación societaria, etc.) reproducidos en diferentes soportes,
ademáis de algúns orixinais. Entre os relativos as colectividades galegas no exterior, conta
con diversos fondos relativos á de Bahía recuperados nunha xeira efectuada en 2006 pero
que ten precedentes a principios da década dos noventa nunha primeira achega a
inmigración galega de Salvador na que tiven a inmensa sorte de que Rosário Suárez Albán
fose a miña cicerone.
Chaves: arquivo, emigración, fondos documentais, Salvador, Galicia.
GALÍCIA ESPORTE CLUBE
RODRIGO ANJOS DE ANDRADE E SILVA | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
Criado em 1933 por membros da colônia espanhola em Salvador, dentre eles o primeiro
presidente (Eduardo Castro Iglesias), o Galícia Esporte Clube foi o primeiro tricampeão
baiano ao conquistar os campeonatos de 1941, 1942 e 1943. Além do desempenho esportivo,
o Galícia foi protagonista para a conciliação de diferentes grupos sociais e assimilação dos
imigrantes espanhóis, principalmente aqueles que serviam de mão de obra aos armazéns e
padarias da cidade e que tinham, atrelado aos jogos do Galícia, uma de suas oportunidades
de sociabilização e lazer no ―novo mundo‖ de significados que os cercava. O Galícia
representou, para os imigrantes espanhóis, a nostalgia de sua terra natal e a inserção em um
novo contexto social. O esforço da apresentação segue exatamente o panorama
anteriormente mencionado: Retomar os anos de glórias e os feitos esportivos do "Demolidor
de Campeões"; ao mesmo tempo que dialogamos sobre as perspectivas socioeconômicas que
se apresentam nas leituras simbólicas do que foi o surgimento e crescimento da entidade,
82
seja no contexto da sociabilização e inserção no ―contexto soteropolitano‖, na demarcação
nítida de diferentes estamentos sociais entre os próprios espanhóis que aqui viviam e na
relação com baianos de diferentes classes sociais.
Chaves: Galícia, migração, assimilação, sociabilização.
VIAGEM E RETORNO NA LITERATURA ATUAL: O CASO DE “RETORNO A TAGEN ATA”
RODRIGO BARRETO DA SILVA MOURA | [email protected]
Universidade do Estado do Rio de Janeiro (UERJ)
A temática da viagem está presente em inúmeras obras literárias. Desde Homero até as obras
mais contemporâneas a viagem se mostra como meio para se conhecer algo, refletir sobre
algo, para indagar sobre a identidade de um povo. Na literatura galega a viagem foi
utilizada por diversos autores a fim de mostrar a cultura galega e o quanto ela se difere da
cultura de Espanha. O século XX surge com vigor, sobretudo com a Geração Nós e sua
literatura de reflexão sobre a cultura, a língua e o povo galego e na segunda metade deste
mesmo século com a Nova Narrativa Galega que influenciada pelo Nouveau Roman
Français busca levar Galiza ao mundo, assinalando um caráter mais cosmopolita. Nesse
sentido, iremos analisar a obra ―Retorno a Tagen Ata‖, de Xosé Luís Méndez Ferrín a fim de
mostrar como a viagem foi de vital importância para uma literatura quase dizimada pela
Ditadura.
Chaves: literatura galega, viagem, identidade.
A IMIGRAÇÃO GALEGA NA BAHIA: A RECEPÇÃO AOS IMIGRANTES EM JORNAIS BAHIANOS NAS
DÉCADAS DE 1920-1930
ROSA HELENA BLANCO MACHADO | [email protected]
Universidade do Estado da Bahia (UNEB)
A imigração galega na Bahia começou na segunda metade do século XIX. Permaneceu ativa
até mais ou menos os inícios da segunda metade do século XX. Por esse movimento
imigratório chegou à Bahia, um contingente de milhares de galegos, inicialmente constituído
de rapazes, solteiros. Em grande parte, esses imigrantes constituíram suas famílias aqui
mesmo, casando-se com cidadãs brasileiras ou com jovens da própria Galícia. Aqui viveram
suas vidas, tiveram filhos que estão hoje completamente integrados à sociedade baiana:
novos baianos. Este projeto iniciado em março de 2014 pretende estudar os
sentidos/significações estabelecidos em torno a este movimento migratório, decorrente de
suas inter-relações com a sociedade local, através do estudo linguístico-discursivo tal como
estabelecido pela abordagem francesa de Análise do Discurso, tal como fundada por Michel
Pecheux. Serão consultados, para a constituição do corpus, jornais baianos do período 1920 a
83
1950. Também estão pensados outros dados tais como entrevistas de alguns imigrantes, já
trabalhadas em outras pesquisas de cunho histórico-sociológico realizados por estudiosos
baianos, na medida em que for possível o acesso a este material. Busca-se, através das
análises das formulações linguístico-discursivas encontradas nos jornais, apreenderem-se os
modos de recepção/significação que tiveram esses imigrantes, pobres e que vieram em
busca de melhores condições de vida na Bahia; e sobre os entendimentos/não entendimentos
por parte da colônia galega, das impressões e significações que lhes emprestava o povo da
Bahia, quer entre os habitantes ricos, quer entre os menos aquinhoados, como serviçais,
empregados domésticos, que tinham contato com os jovens imigrantes nas visitas aos
armazéns, padarias em que estes últimos trabalhavam e viviam.
Chaves: imigração, sentidos, discurso, o mesmo, o diferente.
DO ATLAS PRÉVIO DOS FALARES BAIANOS AO TESOURO DO LÉXICO PATRIMONIAL GALEGO E
PORTUGUÉS
ROSARIO ÁLVAREZ BLANCO | [email protected]
Consello da Cultura Galega (CCG)
A presentación tenta poñer en primeiro plano o moito que nos une e nos convoca por igual,
sen por iso transcurar aquilo que nos separa e constitúe a base de identidades diferenciadas.
Céntrase no léxico e toma como punto de partida os datos de mediados do séc. XX
achegados polos mapas do APFB. Estes datos están sendo traballados pola autora con vistas
á futura integración na base de datos do Tesouro do Léxico Patrimonial Galego e Portugués,
un traballo demorado que esixe unha esculca atenta de todas as variantes testemuñadas,
indagando nas súas orixes e causas de diferenciación, antes de poderlles atribuír un lema ou
forma de cita que as agrupe sistematicamente. A partir desa ollada atenta —mais ollada
galega sobre datos baianos—, escolmamos algúns exemplos desa enorme afinidade de base
para mostrar a necesidade de afondarmos no coñecemento mutuo, pois só así saberemos
máis de nós mesmos.
Chaves: dialectoloxía, lexocografía, APFB, ALGa
GALICIA DOUTRO LADO DO ATLÁNTICO
ROSARIO ÁLVAREZ BLANCO | [email protected]
Consello da Cultura Galega (CCG)
Tomo prestado o título do VIII congreso da AIEG, inesquecible, organizado por Rosário
Suárez Albán e o equipo da UFBA, en Salvador, no ano 2006. Sobre outros méritos ten o
valor engadido da anfiboloxía: ¿será que Galicia, sempre lembrada con morriña, quedou na
outra beira do Atlántico?, ¿será que nestoutra beira do Atlántico tamén está Galicia, porque,
84
retomando o título de Carlos Núñez, Brasil (tamén) somos nós? Galegos e brasileiros estamos
unidos por unha herdanza lingüística e cultural que vén de tempos remotos e, tamén, en
época máis recente, pola contribución de miles de galegos á construción do Brasil dos séculos
XIX e XX. Nós queremos hoxe reforzar eses fíos inmateriais tendendo pontes sólidas para a
colaboración na docencia, na investigación e na divulgación dos nosos saberes. Para as
decenas de miles de galegos que cruzaron o mar rumbo ao Brasil, a súa condición de
galegofalantes foi un factor de oportunidade que souberon aproveitar. Sen dúbida, a
facilidade de comprenderen e facérense comprender, en definitiva, a ausencia de barreira
lingüística, facilitou a súa integración no tecido urbano das diferentes cidades brasileiras que
os acolleron. O núcleo central da conferencia estará dedicado á lingua dos galegos emigrados
ao Brasil, ás condicións de partida para accederen ao portugués e ás dificultades para se
asimilaren plenamente como falantes desta lingua.
ESTUDOS SOBRE O CORPO HUMANO: VARIAÇÃO LEXICAL NA GALÍCIA E NA BAHIA
SILVANA SOARES COSTA RIBEIRO | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
O trabalho objetiva demonstrar os resultados obtidos a partir do estudo de cartas linguísticas
que apresentam as designações para ―a parte do corpo que fica embaixo do braço‖ em dois
atlas linguísticos de línguas românicas já publicados. Busca-se comparar o português e o
galego por meio do ―Atlas Prévio dos Falares Baianos‖ (Rossi, 1953) e do ―Atlas lingüístico
galego‖ (Blanco, García, Fernández, 2005). O trabalho constitui-se numa investigação de
cunho semântico-lexical e na perspectiva da Dialetologia e da Geolinguística. Pretende-se,
então, nos atlas em questão: (i) registrar as denominações para o item semântico-lexical
―sovaco/sobaco/axila‖; (ii) analisar os itens documentados; (iii) verificar o tipo de relação
que se pode estabelecer entre o léxico galego e o léxico português no que diz respeito às
denominações que preenchem o conceito em foco.
Chaves: léxico, corpo humano, atlas linguístico.
NA BAHIA E NA GALÍCIA SE GOMITA!
SUZANA ALICE MARCELINO DA SILVA CARDOSO | [email protected]
Universidade Federal da Bahia (UFBA)
A presença, no Atlas prévio dos falares baianos (ROSSI, 1963) e no Atlas lingüístico galego
(GARCIA; SANTAMARINA, 2005), de carta que reúne respostas para o conceito ―vomitar‖,
motiva a presente comunicação. Partindo das referidas cartas: (i) examina-se a realidade nas
duas áreas — a baiana e a galega; (ii) analisam-se as respostas encontradas com vistas a
destacar identidades e divergências; (iii) tenta-se traçar um perfil histórico das variantes
85
registradas e (iv) busca-se concluir com considerações sobre o conjunto de variantes
documentadas na Bahia e na Galícia.
Chaves: dialetologia, APFB, ALGa, léxico.
A POESIA DO OLHAR MEDIEVAL
THAYANE GASPAR JORGE | [email protected]
Universidade do Estado do Rio de Janeiro (UERJ)
Durante a Idade Média, a repressão religiosa ensinou ao homem abominar seu corpo. Logo,
a história do corpo desapareceu nessa sociedade. Sem a comunicação corporal e suas
interpretações, a lírica medieval sugere que havia uma parte do corpo que ainda podia e
falava: os olhos. Este estudo busca observar e analisar a linguagem dos olhos e o seu rico
material expressivo e sugestivo essa sociedade, passando pela questão do feminino, a
sexualidade nas clássicas interpretações das cantigas de amigo e de amor e o papel ora
diabólico, ora angelical da mulher medieval para então desembocar numa tradição iniciada
por Joan Garcia de Guilhade que perdurará em toda a literatura: a tradição dos olhos verdes.
Os olhos ganham um significado muito maior no contexto em que a boca precisa manter-se
calada, e o comportamento segue uma regra inflexível e homens e mulheres precisam
esconder seu desejo sexual através de subterfúgios como acontece nas cantigas medievais. Os
olhos conhecidos como ―as janelas da alma‖ nesse contexto se tornam também a voz, a voz
que abafada pela recriminação da sexualidade, principalmente a feminina. Dessa forma, a
pesquisa releva as sutilezas presentes no conceito mais amplo do ―olhar‖ medieval para
então esboçar a importância que olhar para a religião, para o amor, para a natureza, para si e
para a sociedade teve para esses séculos inteiros cerceados pela Igreja.
Chaves: Galícia, lírica, Idade Média, olhar.
PROJEÇÃO DO PASSADO NO PRESENTE: OS ESTUDOS DE GALEGO DESENVOLVIDOS NA
UNIVERSIDADE DE SÃO PAULO
VALÉRIA GIL CONDÉ | [email protected]
Universidade de São Paulo (USP)
Este trabalho tem por objetivo, atar as relações entre memória-história, presente e passado.
Valendo-me da memória, pretendo relatar de forma ficcional a relação acadêmica e de
amizade que mantive com a homenageada desse congresso Profa. Rosário Albán. E penso
que, ainda que eu faça um relato ficcional, baseando-me na memória, não deixarei de fazer
história, pois espero contribuir para compor o seu perfil como pesquisadora e responsável do
primeiro Centro de Estudos Galegos do Brasil. E finalmente, a intenção é o de projetar o
86
passado no presente, dando notícias dos estudos de galego desenvolvidos na USP e que de
uma certa maneira foi impulsionado no passado pelos Centro de Estudos Galegos da UFBA.
Chaves: estudos galegos, história, memória.
_____________________________________________________________________
NOTAS
87
ANEXO VI
PROXECTOS
88
ESBOZO DO PLANO DE ACTUACIÓN DO CELGA PARA
O TRIENIO 2016-2018
Universidade Federal da Bahia
Instituto de Letras
Departamento de Letras Românicas
Centro de Estudos da Língua e Cultura Galegas
Rua Barão de Jeremoabo, nº147, Campus Universitário-Ondina CEP 40170-290 Salvador-BA
Telefone: (071) 3283-6214 E-mails: [email protected] | [email protected]
PLANO DE TRABALHO/PROJETO ACADÊMICO
ATIVIDADES DO CELGA
TRIÊNIO 2016-2018
CONVÊNIO DE COLABORAÇÃO ENTRE A CONSELLERÍA DE CULTURA,
EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA DA XUNTA DE GALICIA E
A UNIVERSIDADE FEDERAL DA BAHIA PARA A DOCÊNCIA, A
INVESTIGAÇÃO E A PROMOÇÃO DA LÍNGUA, DA LITERATURA E DA
CULTURA GALEGAS
(PROCESSO Nº 23066.044234/2015-94)
PARTE I – ATIVIDADES PERMANENTES PARA O TRIÊNIO
1. Divulgação e promoção das disciplinas de galego oferecidas pelo CELGA,
através de cartazes, e-mails e redes sociais, duas semanas antes do período de
solicitação de matrícula WEB pelos discentes, a cada semestre.
2. Solicitação, acompanhamento e finalização de pesquisas de iniciação científica
relacionadas aos estudos galegos, por bolsistas PIBIC (PIBIC/UFBA, CNPq ou
FAPESB) vinculados ao CELGA.
3. Tentativas de integração com os outros centros de estudos galegos do Brasil
(USP, UERJ, UFF) e de outras partes do orbe, além de outras instituições
89
galegas oficiais, para a consolidação de parcerias acadêmico-científicas e para
intercâmbios interinstitucionais.
PARTE II – ATIVIDADES PONTUAIS PARA O TRIÊNIO
ANO DE 2016
1. Janeiro a Março: Reorganização e catalogação do acervo bibliográfico do
gabinete do CELGA.
2. Março a Abril: Realização do Concurso de Artigos do CELGA ─ Edição 2016, que
contemplará o ganhador (melhor artigo) com bilhetes e diárias para
permanência em Santiago de Compostela, para realizar os famosos Cursos de
Verán de Lingua e Cultura Galegas para persoas de fóra de Galicia, organizados pela
Real Academia Galega e pelo Instituto da Língua Galega.
3. Abril a Junho: Remodelação e revitalização da página do CELGA no domínio
UFBA, com a inserção das produções bibliográficas pertinentes ao centro,
sobretudo as de sua fundadora, a Profa. Rosário Suárez Albán, a do
coordenador atual e a dos bolsistas ligados ao núcleo.
4. Maio: Comemoração da 54ª edição do Día das Letras Galegas (17.05),
organizada pelo CELGA.
5. Junho a Setembro: II Ciclo de palestras e minicursos ministrados pelo novo
Professor Leitor de Galego do CELGA.
6. Outubro: Visita da ilustre poeta e acadêmica Nélida Piñón, para uma
conferência na UFBA, organizada pelo CELGA.
90
7. Novembro: Visita do Prof. Denis Rodríguez Vicente (UERJ), organizada pelo
CELGA, para ministrar cursos de sociolinguística galega na UFBA e
desenvolver outras atividades acadêmico-científicas.
8. Dezembro: Redação e submissão à Secretaría Xeral de Política Lingüística da
Xunta de Galicia da Memoria de Actividades do CELGA – Ano 2016.
ANO DE 2017
1. Janeiro a Fevereiro: Finalização e lançamento oficial da Opera omnia de
Rosário Suárez Albán.
2. Março a Abril: Realização do Concurso de Artigos do CELGA ─ Edição 2017, que
contemplará o ganhador (melhor artigo) com bilhetes e diárias para
permanência em Santiago de Compostela, para realizar os famosos Cursos de
Verán de Lingua e Cultura Galegas para persoas de fóra de Galicia, organizados pela
Real Academia Galega e pelo Instituto da Língua Galega.
3. Maio: Comemoração da 55ª edição do Día das Letras Galegas (17.05),
organizada pelo CELGA.
4. Junho : III Ciclo de palestras e minicursos ministrados pelo novo Professor
Leitor de Galego do CELGA.
5. Julho: Envolvimento e participação do CELGA na XXX Edición dos Cursos de
Verán de Lingua e Cultura Galegas para persoas de fóra de Galicia.
6. Agosto a Outubro: III Mostra Audiovisual Galega, organizada pelo CELGA.
91
7. Novembro: Visita da Profa. Noa Fernández Pazo (USP), organizada pelo
CELGA, para ministrar cursos de literatura galega na UFBA e desenvolver
outras atividades acadêmico-científicas.
8. Dezembro: Redação e submissão à Secretaría Xeral de Política Lingüística da
Xunta de Galicia da Memoria de Actividades do CELGA – Ano 2017.
ANO DE 2018
1. Janeiro a Março: Preparação e organização do II EBEG ─ II Encontro Brasileiro
de Estudos Galegos, segunda edição de um evento acadêmico-científico criado
pelo CELGA em 2015 e que se mostrou como o mais importante congresso do
país sobre a Galícia, sua cultura, sua língua e sua literatura.
2. Março a Abril: Realização do Concurso de Artigos do CELGA ─ Edição 2017, que
contemplará o ganhador (melhor artigo) com bilhetes e diárias para
permanência em Santiago de Compostela, para realizar os famosos Cursos de
Verán de Lingua e Cultura Galegas para persoas de fóra de Galicia, organizados pela
Real Academia Galega e pelo Instituto da Língua Galega.
3. Abril: Realização do II EBEG ─ II Encontro Brasileiro de Estudos Galegos, com o
coordenador do CELGA como presidente, tendo a participação de grandes
investigadores dos mais diversos âmbitos dos estudos galegos, sejam do
Brasil, sejam do exterior.
4. Maio: Comemoração da 56ª edição do Día das Letras Galegas (17.05),
organizada pelo CELGA.
5. Junho a Setembro: III Ciclo de palestras e minicursos ministrados pelo novo
Professor Leitor de Galego do CELGA.
92
6.
Setembro a Novembro: Organização e publicação das Atas do II EBEG.
7. Novembro: Visita do Prof. Xulio Souza (USC), organizada pelo CELGA, para
ministrar cursos de dialectologia galega na UFBA e desenvolver outras
atividades acadêmico-científicas.
8. Dezembro: Redação e submissão à Secretaría Xeral de Política Lingüística da
Xunta de Galicia da Memoria de Actividades do CELGA – Ano 2018.
Salvador, 15 de novembro de 2015.
MAILSO N DOS S AN TO S LOPES
Professor Efetivo Assistente de Língua Espanhola — Instituto de Letras / DLR / UFBA
Coordenador do Centro de Estudos da Língua e Cultura Galegas (CELGA)
Matrícula SIAPE nº 2893704
E-mails: [email protected] | [email protected]

Documentos relacionados