donanım dýzaynı

DONANIM DİZAYNI
Yelkenli teknelerde bulunan ve yelken sisteminin bir parçası olan teller, halatlar, direkler vs.
gibi yelken dışında kalan elemanlara donanım denir. Bu donanımları;
1. Sabit donanımlar (çarmıklar ve ıstralyalar)
2. Hareketli donanımlar (halatlar, makaralar vs.)
olarak ikiye ayırmak mümkündür.
1. Sabit Donanım
Sabit donanımlar direği destekler ve bazı yelkenlerin bağlanmasına yardımcı olur. Hareketli
donanımlar ise yelkenlerin çekilmesinde ve triminde kullanılır. Cat gibi küçük teknelerde
sabit donanım yoktur. Basit yelken düzeninde çarmıklar yelkeni enine olduğu kadar boyuna
da destekler. Son yıllarda sabit donanım oldukça basitleştirilmiştir. Mesela modern direkbaşı
donanımı direğin başına bağlanmış baş ve kıç ıstralya ile çeşitli alt ve üst çarmıklardan
meydana gelir. Bu düzeneğin ayarı kolaydır ve rüzgara daha az direnç gösterir. Ancak birinin
kopması halinde tamamen devre dışı kalır. Üst çarmıklara yerleştirilmiş gurcatalar direğin
mukavemetini arttırırlar.
Floğun (jib-baş yelken) bağlandığı baş ıstralya ve flok mandar makarası birçok armada
(yelken donanımı) direk şapkasından 1-1.5m aşağıya bağlanmıştır. Çatal gurcatadan geçen
ıstralyalar (köstek ıstralya) direğin baş ıstralya ve floğun çekmesine karşı mukavemetini
arttırmak için buraya konulmuştur. Baş, kıç ve köstek ıstralyalar rüzgar üstü seyrinde flok
orsa yakasını düz tutmak amacıyla gergin bağlanırlar. Fakat çok fazla gerginlik, direği büküp
tekneye zarar verebilir. Direk, köstek ıstralyalarla donatıldığında alt geri çarmıklar floğun
çekmesine direnç gösterirler. Bunlar çatal gurcatanın bağlandığı bölgede (direkte) bir
bükülme meydana gelmeyecek kadar gergin olmalıdırlar. Bazı dizaynlarda floğun çekmesine
direnç göstermek için pupa çarmıkları kullanılır. Her tramolada rüzgarüstü olan gerilir,
rüzgaraltı olan serbest bırakılır.
2. Hareketli donanım
Yelkenlerin kullanılmalarında çekilen halatlarbir yelkenli için teknenin hareketli donanımıdır.
Cat armaları yelkeni çekmek için bir mandar ve kontrolu içinde bir ıskotadan meydana gelen
basit bir sistemdir. Yelken donanımı büyüdükçe ek mandarlar ve ıskotalar konulur ve herbiri
bağlı olduğu yelkenin adını alır. Bunlar makaralar veya köprülerden, direkbaşı dillerden ve
bazen kuvvet kazandırmayı arrtırmak ve kolaylık için vinçlerden donatılırlar. Dikventolar
(bumba balançinası) ıskota yakası gergileri ve baskı palangaları, yelken donanımının bir
parçası olduklarından hareketli donanımlardır.
Yelken indirildiğinde bumbanın ağırlığını taşımak üzere bir dik vento (balançina)
kullanılacağı yerde, kıç ıstralyaya bağlanmış kısa bir kamçı da kullanılabilir. Küçük
teknelerde genellikle bir bumba çatalı veya yelken ıskotası kullanılır.
Küçük yelkenli teknelerde ıskota ve mandarlar genellikle 6-8 mm. Lik manila veya dakron
halattan yapılır. Yarış tekneleri mandarlarında, yelken tamamıyla çekildiğinde yükü taşıyacak
paslanmaz çelik bir kısım bulunmaktadır. Tel halat, lif halattan daha az uzar ve rüzgara karşı
daha az direnç gösterir fakat kullanma ve koç boynuzuna bağlamak için lif halattan bir
kuyruğa gerek vardır. Genellikle yelkenin son 3-5 santimlik kısmını çekmek ve gerekli
gerginliği sağlamak için vinç kullanılır.
Iskotaların 2 önemli görevi vardır. Birincisi, yelkenin açısını rüzgara göre ayarlamak ve
ikincisi de rüzgara doğru yükselirken yelkenin kanat gibi şeklini korumak için yelkenin gradin
yakasını aşağı doğru çekmektir.
Ana bumba ıskotası, genellikle bumba ucu ve teknenin kıçı veya kıç aynalığı arasına
yerleştirilmiş ıskota makaralarından donatılır. Kullanılacak donanımın tipi, yelken alanına ve
yelkeni kontrol etmek için gerekli kazanç miktarına bağlı olarak belirlenir. Iskota makarası
ıskota çemberi üzerindeki bir analeye, kızağa veya başka bir parçaya bağlanabilir. Bu makara
her tramolada ıskota çemberi veya bir sapan üzerinden aynalığın bir tarafından diğer tafafına
kayar.
Büyük teknelerde çelikten yapılmış ıskota çemberleri kullanılır ama küçük teknelerde ray ve
kızak veya paslanmaz çelik tel donanımlar vardır. Toplam olarak bu donanımların hepsine
birden ıskota donanımı denir. Bunun temel amacı tekne rüzgara yükselirken, yelkenin kıç
gradin yakasına aşağı doğru bir kuvvet uygulayarak düzeltmektir. Ancak hafif havada aşağı
doğru çekme ve bumbanın ağırlığı nedeniyle yelkenin fazla düz hale gelmesi ve yürütme
gücünün kaybolması gibi bir sakınca vardır. Iskotayı mastoriye yakın bir yerden donatmakla
bu durum iyileştirelebilir. Iskotanın uzun olması bumbanın hafifçe yukarı kalkması ve
yelkendeki torun artmasına yardım eder. Bu nedenle birçok yarış kaptanları istenilen bir yerde
sabitleştirilebilen ray ve kızaklı ıskota donanımlarını tercih ederler.
Flok ıskotaları
Her tramolada ıskotanın direk önünden dolaştırılmasını önlemek için floklarda çift ıskota
kullanılır. Bunlar flok ıskota yakasına genellikle açılabilir parçalarla bağlanır. Küçük
teknelerde ağırlıktan ekonomi için ıskotalar genellikle ıskota yakasına dikilir veya uzun bir
halat tam ortasından kazık bağı yapılarak ıskota yakasına bağlanır. Iskotaların gerilmeden
ıskota yakasından başlayıp, direk etrafından dolaştıktan sonra havuza kadar rahat gelecek
uzunlukta olmaları gerekmektedir.
Floğun özellikle rüzgara yükselirken uygun şekilde ayarlanabilmesi için ıskota çekme açısının
önemi çok büyüktür. Iskota, yalnızca iki parçası biribirine eşit olmayan floğa eşit germe
sağlamakla kalmayıp, hızlandırılşmış hava akımını ana yelken arkasındaki boşluğa
yöneltmelidir. Floğun verimi, ıskota köprüsünün (kızak ve ray) yeri ile ilgilidir. Deneyler
hava akımının yelkenler arasında en iyi şekilde yöneltilmesinin, köprünün baş bodoslama
veya flok karula yakasından 10 derecelik bir açı yapan hat üzerinde bulunması şeklinde
olacağını göstermiştir. Floğun altabaşo ve kıç gradin yakalarının gerginliğini sağlayan
köprünün yeri, orta dikiş uzantısının 10 derecelik hattı kestiği noktanın biraz önündedir.
Flok köprüsünün yeri, tekne rüzgara döndürüldüğünde floğun kıç gradin yakası aynı anda
yapraklayacak şekilde ayarlanmalıdır. Köprünün yeri saptandıktan sonra floğun-karula
yakasını her zaman baş bodoslama landasındaki aynı yere bağlanmasına dikkat edilmelidir.
Değişik seyirlerde ve rüzgar hızlarında daha verimli ıskota makarası bir ray üzerinde gezen
kızağa bağlanır. Ray 10 derecelik hat boyunca uzanır. Ve kızakta kıç gradin ve altabaşo
yakalarına istenilen gerginliği sağlayacak yere ayarlanabilir. Aynı sınıf teknelerin bile bireysel
kullanma ve yelken özellikleri olur ve en uygun yeri bulmak için deneme-yanılma yöntemi
kullanmak gerekir.
Çarmık sayısını arttırmanın avantaj ve dezavantajları
Avantajları
1. Daha iyi ana yelken performansı sağlayan ince direk kullanımına olanak sağlar
2. Daha küçük boyutları ve kalınlığı olan hafif direğe olanak sağlar
3. Daha küçük iskota açılarına olanak sağlar
Dezavantajları
1. Trimi daha zordur
2. Maliyeti yüksektir
3. Boyuna stabiliteyi denetlemek için özel önlemler alınmalıdır
Ana direğin güverteyi delerek salmaya kadar inmesinin avantaj ve dezavantajları
Avantajları
1. Daha iyi ana yelken performansı sağlayan ince direk kullanımına olanak sağlar
2. Daha küçük boyutları ve kalınlığı olan hafif direğe olanak sağlar
3. Daha küçük iskota açılarına olanak sağlar
Dezavantajları
1. Özellikle boyuna trimi güçleştirir
2. Güvertede büyük yatay kuvvetler oluşturur
3. Isınma ve su sızdırma riski vardır
4.
Donanımda kullanılan paslanmaz çelik çubuk ve çelik halatın (tel)
karşılaştırılması
Bu karşılaştırmayı aşağıdaki özellikler açısından yapmak yararlı olur
1. Kopma mukavemeti
Kopma mukavemeti, çubuğun veya telin kopmadan taşıyabileceği maksimum yüktür.
Normal olarak aynı çapa sahip çubuk, tele oranla %20 daha güçlüdür.
2. Yorulma
Yorulma, çubuğun veya teli kopmadan taşıyabileceği yük sayısı olarak düşünülebilir.
Normalde tel yorulmaya karşı biraz daha duyarlıdır. Ancak çubuk bir işaret vermeden
koparken, telin ne zaman kopacağını kestirmek daha kolaydır.
3. Korozyona karşı dayanıklılık
İkisi de aynı malzemeden yapıldıkları için korozyon karakteristikleri de hemen hemen
aynıdır
4. Uzama
Aynı ağırlıkta
çubuk uzaması = %80 tel uzaması
Aynı boyuttta
çubuk uzaması = %60 tel uzaması
Çubuğun az uzamasının 2 avantajı vardır
•
Direk rüzgarın tersi yönüne daha fazla yatar, bu da tekneyi daha fazla rüzgara
yönlendirir
•
Direk daha dik duracağı için mukavemeti artar
5. Rüzgar direnci
Çap arttıkça direnç artar dolayısıyla, aynı mukavemetteki çubuk daha ince ve yüzeyi
pürüzsüz olduğundan rüzgar direnci daha düşüktür.
6. Kullanım
Telin kullanımı daha iyidir. Daha küçük çaplı daireler şeklinde bükülebilir
7. Maliyet
Çubuğun maliyeti %50-%100 daha fazladır.
Şekil Yelkenli teknelerde sabit ve hareketli donanımlar