saqarTvelos Tavdacvis saministro
Transcrição
saqarTvelos Tavdacvis saministro saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli Stabi J7 samxedro ganaTlebisa da sabrZolo momzadebis departamenti ssip iv. javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis instituti dodo WumburiZe qaquca ColoyaSvili saqarTvelos erovnuli gmiri meomris biblioTeka #5 Tbilisi 2008 Tqvens winaSea axali seriis ,,meomris biblioTekis~ mexuTe wigni; seria iTvaliswinebs wignebis mTel wyebas, romlebSic popularulad iqneba gadmocemuli saqarTvelosa da msoflio istoriis yvelaze saintereso da mniSvnelovani movlenebi. seriis mizania qarTveli meomris da imedia, ara marto misi, patriotuli aRzrda da codnis miwodeba misaReb formebSi. seriaSi gaTvaliswinebulia popularuli, magram maRal profesionalur doneze dawerili saxelmZRvaneloebi; es patara, magram tevadi da kargad gaformebuli broSurebi mieZRvneba qarTvelTa udides mefe daviTs, Tamars, giorgi brwyinvales, bagrat III-s, saqarTveloSi warmoebul mTavar da gadamwyvet brZolebs, XIX_XX ss-is gamoCenil qarTvel oficrebs, saqarTvelosa da msoflio samxedro istoriis calkeul sakiTxebsa da a.S. seriis gamocemis iniciatorebi arian iv. javaxiSvilis istoriisa da eTnologiis instituti da saqarTvelos Tavdacvis saministro. didi survili da imedi gvaqvs, rom meomarTa da oficerTa garda, saqarTvelos yoveli moqalaqe siamovnebiT miiRebs am seriis yovel axal wigns. seriis garekanze moTavsebuli warwera da didi daviTi yvelas Seaxsenebs, rom brZola saqarTvelosTvis dResac grZeldeba. vaJa kiknaZe seriis saredaqcio kolegia: istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori vaJa kiknaZe istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori Tamaz beraZe mecnierebaTa doqtori, vice polkovniki Temur dalaqiSvili recenzenti: istoriis mecnierebaTa doqtori, profesori avTandil sonRulaSvili kompiuteruli uzrunvelyofa: Lnino gigani ydis dizaini: giorgi kiknaZe redaqtori: nargiz xarabaZe teqnikuri redaqtori: mari WoniSvili damtkicebuli da samoqmedod SemoRebulia saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli Stabis J7 samxedro ganaTlebisa da sabrZolo departamentis ufrosis _ polkovnik nodar qviliTaias mier saqarTvelos SeiaraRebuli Zalebis gaerTianebuli topografiuli sammarTvelos stamba. 2008 w. q. Tbilisi, general kvinitaZis q. #20 tel.: +995 32 91-19-83 faqsi: +995 32 91-19-83 2 Stabis qaixosro (qaquca) ColoyaSvili 3 1988 wlis Semodgomaze, qarTuli erovnul-ganmaTavisuflebeli moZraobis axali talRis azvirTebis Jams, Tbilisis quCebSi gamosuli axalgazrdebis xelSi qarTulma sazogadoebam pirvelad ixila qamarxanjalze xeldadebuli, amayi mzeriT da keTilSobiluri qarTuli garegnobiT gamorCeuli ucnobi vaJkacis portreti. samocdaaTwliani sabWoTa diqtaturiT sulSexuTulma qarTvelobam, Tavis erovnul droSasTan erTad, es portreti saqarTvelos damoukideblobisa da saxelmwifoebrivi arsebobis simbolod aqcia. cota vinmem Tu icoda maSin, vin iyo es idumali da misabaZi gmiri, totalitarul∗ reJims misi xsenebac ki moespo, raTa qarTvelebSi brZolisa da dakarguli Tavisuflebis aRdgenis Jini ar gacocxlebuliyo da es adamiani erisTvis Tavdadebisa da TavSewirvis etalonad ar qceuliyo. es CurCuliT saTqmeli da eriskacobis magaliTad qceuli gvar-saxeli iyo qaixosro, igive qaquca ColoyaSvili _ portretze gamoxatuli XX saukunis 20iani wlebis qarTuli legenda, erovnuli moZraobis beladi da yvelasaTvis sayvareli gmiri. qamar-xanjalic sul ramdenime kviris Camotanili iyo san-franciskodan, sadac maSin qaqucas SeficulTa razmis ukanaskneli wevri _ aleqsandre sulxaniSvili cxovrobda da vinac es reliqvia samSobloSi gamoatana amerikis did qalaqebSi mowyobili samSvidobo svlis monawile Jurnalists _ paata nacvliSvils. maSin aseTi nivTebis Semotana qveyanaSi SeuZlebeli aRar iyo, e.w. `perestroikam~ demokratiis elementebi gaaCina da rac manamde warmoudgeneli Canda, realuri gaxada. Tumca jer kidev ar iyo advili warsulSi saqarTvelos damoukideblobisaTvis mebrZol gmirebTan dakavSirebuli masalebis propaganda. arc maTi Tavgadasavlis sazogadoebisaTvis Sexseneba siamovnebda maSindel sabWoTa xelisuflebas. magram `ara ars dafaruli, romeli ara gacxaddes~. Cven cxovrebaSi Semoabija ase saguldagulod gadamalulma erovnulma gmirma _ qaquca ColoyaSvilma. cnobili qarTveli moRvawis, erovnul-demokrat aleqsandre asaTianis azriT, qaquca ColoyaSvilisa da misi mebrZolebis legendaruli simtkice sikvdilis winaSe Rirseuli masalaa `Seqspiris zomis mweralTa kalmisaTvis~. marTlac rom Wirdeba didi Semoqmedi im Rvawlis asaxvas, rac qarTvelma gmirebma gaiRes samSoblos gadasarCenad, qarTveli erisa da qarTuli sulierebis dasacavad. qarTvel ers gareSe mtrebis winaaRmdeg brZolis udidesi istoria gaaCnia. es brZola samiaTasi wlisa da ufro metisac kia. qarTvelTa winaprebi icavdnen Tavs mezobeli Zlieri dampyroblebisagan, inarCunebdnen sakuTar kulturas, tradiciebs, TavisTavadobas, ar aTqvefilan did xalxebSi da ar gadaSenebulan, rogorc mravali xalxi da bevri qveyana gaqra msoflios ruqidan. Cveni qveynis gadarCenis 4 saidumlo, upirvelesad, misi Svilebis simamaceSi, mSobeli qveynisadmi uszRvro siyvarulsa da TavdadebaSi mdgomareobs. xSirad Cveni winaprebis brZola uazroc Canda: mteri uricxvi da veragi iyo da mcirericxovani Zala mas ver daamarcxebda, magram qarTveloba maSinac ibrZoda. damarcxebac ki, zogjer gamarjvebas udris. lado asaTiani werda: `Torem mters isic ki SeaSinebs, erTxel xmamaRla rom vTqvaT marabda~-o. marabdis omSi qarTuli jari, marTalia, sabolood damarcxda iranelebTan, magram imdeni zarali miayena maT, imdeni vaJkacis brwyinvale mxedruli niWi aCvena, rom qarTvelebs marcxad aRar CauTvliaT, arc Sah-abass miuCnevia am omSi Tavi gamarjvebulad, radgan mravali jariskaci datova brZolis velze, qarTveli mebrZolebisagan gangmiruli. meomruli Tavganwirva, zogjer, mimaluli cecxliviTaa: Cainavleba sadRac, xalxSi, ramdenime vaJkacSi da maSin ifeTqebs xanZrad, rodesac qveyanas daWirdeba. ase iyo qaqucas SemTxvevaSic: qarTvel gmirTa Soris Camdgari, minavluli cecxli afeTqda da mTeli saqarTvelo moicva. gmirebi xom ar kvdebian, maTi magaliTiT eris saukeTeso Svilebi izrdebian. 1801 wels ruseTisagan dapyrobilma saqarTvelom dakarga yvelaferi sakuTari: aRar hqonda saxelmwifo, aRar hyavda mefe, qarTuli ena saSinao enad iqca, qarTuli kultura _ eTnografiul samSvenisad... xalxi Rirseba-ayrili iyo, Rirseba ki sicocxleze metia, radgan sicocxles xSirad swiraven Tavmoyvare adamianebi Rirsebis dacvas. eri ruseTisaken erTmorwmuneobis gamo, mfarvelisa da megobris ZebnaSi miiswrafoda, man ki mahmadian mtrebze uaresi gaukeTa: arc irans, arc TurqeTs saqarTvelos samefo taxti ar gauuqmebiaT. marTalia, iranelebi Sahis vals (nacvals) eZaxdnen qarTvel mefeebs, magram es verafers cvlida. qarTveli xalxisTvis is mefe iyo. qarTuli ena da kultura iseve arsebobda, rogorc adre, mahmadianobazec ar gadasula mTeli qveyana, eklesia-monastrebsac aSenebdnen da qristianobasac Zveleburad eTayvanebodnen. 1801 wlidan 1918 wlamde ar Sewyvetila qarTveli xalxis brZola ruseTis dampyrobluri politikis winaaRmdeg. pirvelad es sisxlismRvreli ajanyebebiT aRiniSna: 1802, 1804, 1812 wlebSi aRmosavleT saqarTvelo ajanyda, mTiuleTi da kaxeTi, 1819-1820 wlebSi imereTi da guria, 1832 wels SeTqmuleba moewyo didi ajanyebisa da saqarTvelodan rusebis gayris gegmiT, magram SeTqmulebi gasces. ise daaSines eris mowinave Svilebi, rom lamis xeli Caaqnevines, Seagues rusul uRels. magram qarTveli xalxi didxans ver egueba momxdurTa Zaladobas, brZolis sxvadasxva xerxebidan imas irCevs, rac yvelaze gamosadegi da drois Sesaferisia. ruseTic icvlida xerxebs: sisxliani ajanyebebis Semdeg, mcire xniT daTmobis politikas mimarTavda xolme. aseTi iyo mixeil simonis Ze voroncovis∗ politika saqarTveloSi misi mefisnacvlobis _ 1844-1854 wlebSi. es adamiani, SesaZloa, nawilobriv 5 gulwrfelic yofiliyo qarTvelebis mimarT pativiscemaSi, radgan misi mama da biZa iyvnen grafebi _ aleqsandre da simon voroncovebi∗, liberal-demokrati adamianebi XIX saukunis dasawyisis reaqciul ruseTSi, romlebic urCevdnen leqsandre I-s∗ ar daepyro saqarTvelo, ar gaeuqmebina bagrationTa aTaswlovani taxti, radgan es iqneboda saerTaSoriso samarTlis darRveva. aleqsandre I imperatori iyo da imperiebi dapyrobebiT iqmneba, amitom, Tumca pativs scemda Zmeb voroncovebs, mainc reaqcionerebs daujera, is gaakeTa, rac imperias gazrdida da ganamtkicebda: jer qarTl-kaxeTi daipyro, Semdeg imereTi da danarCeni saqarTvelo, nawil-nawil, ise rogorc es imperiul devizs _ `gaTiSe da ibatones~ (`divide eT impera~) Seefereboda. ruseTi ase TiSavda da apirispirebda erTmaneTTan saqarTvelos kuTxeebs, qarTveli xalxis Svilebs, radgan yvelaze saSiSi misTvis gaerTianebuli xalxi da qveyana iyo. voroncovis Semdeg kvlav sisxlismRvreli mmarTvelebi movidnen. rusi moxeleebi uxeSebi, uvicebi, daundoblebi iyvnen. gaixseneT ilia WavWavaZis `mgzavris werilebSi~ rusi oficeri, rogori yeyeCia da sakuTar Tavze uzarmazari warmodgenis, rac mkiTxvelis Rimilsa da dacinvas iwvevs. am oficers bevriT arafriT Camouvardebodnen saqarTveloSi moRvawe rusi moxeleebi _ mTavarmmarTeblebi: ganaTlebis sistemis xelmZRvaneli kirile ianovski∗, imperiis centrSi moRvawe Cinovnikebi, magaliTad: moskovis mTavari gazeTis `moskovskie vedomostis~ redaqtori katkovi∗... am adamianebma bevrjer Seuracxyves qarTuli kultura, mTlianad ganaTlebis rusuli sistema danerges da qarTuli `ZaRlis enad~ monaTles. maSin wamovida axali ganmaTavisuflebeli talRa, romelsac saTaveSi qarTveli eris didi sulieri moZRvari, Tavdadebuli moRvawe da uniWieresi mwerali ilia WavWavaZe Caudga. swored misma ideebma, Tavganwirvam da piradma magaliTma aiyolia eri da didi gamarjvebac moapovebina: 1918 wlis 26 maiss aRsdga saqarTvelos damoukidebeli saxelmwifo, Seiqmna demokratiuli respublika. udidesi zeimi iyo qarTveli xalxisaTvis es dRe, bednieri iyo eri am gamarjvebiT. amdroindel mravalpartiul speqtrSi aRmoCnda erTi partia, gansakuTrebiT reaqciuli, saqarTvelos damoukideblobisadmi ∗ suliskveTebiT Seurigebeli, kosmopolitur -internacionaluri gamorCeuli. es iyo bolSevikuri partia, romlis ideologiac mTlianad ewinaaRmdegeboda qarTveli xalxis erovnul idealebs. swored, qarTveli bolSevikebi gamoiyena ruseTis sabWoTa xelisuflebam saqarTvelos xelaxla dasapyrobad. ruseTis me-11 armiam, romlis ideuri xelmZRvaneli sergo orjonikiZe iyo, jer azerbaijani daipyro, _ 1920 wlis aprilSi, Semdeg somxeTi _ 1920 wlis noemberSi, ramdenime Tvis Semdeg ki, 1921 wlis TebervalSi, saqarTvelos okupacia∗ 6 da aneqsia∗ moaxdina. qarTveli xalxisTvis mZime iyo es dartyma, Znelad Sesaguebeli. aki qarTuli poezia sul gmirobiTa da samSoblos siyvaruliT unTebda suls qarTvel vaJkacebs. ramdeni Tavdadebis magaliTi hqondaT im biWebs, kojorTan da tabaxmelasTan rom Seakvdnen pirsisxlian bolSevik dampyroblebs. qarTveli iunkrebis ZvlebiT aris mofenili Tbilisis Semogareni. isini magaliTad iqcnen uamravi adamianisaTvis da yovelTvis mogviwodebden: `sjobs monobaSi gadidkacebuls, Tavisuflebis ZebnaSi mkvdari~. kojrisa da tabaxmelas gmirebic ar damarcxebulan, maT pirnaTlad moixades TavianTi movaleoba samSoblos winaSe. vinc gadarCa, maTac TavianTi movaleoba hqondaT: an unda Serigebodnen monobas, an ebrZolaT, Tundac amaod Seskdomodnen wiTeli borotebis mier aRmarTul kedels. eris mamacma nawilma brZola airCia. am brZolis meTauri gaxda polkovniki qaixosro ColoyaSvili, kaci, romelic yovelTvis gamorCeuli iyo qarTvel mxedrobaSi patriotizmiTa da gmiruli TvisebebiT da romelic pirveli iricxeboda `Cekas~∗ mier Sedgenil dasaWerTa siaSi. saqarTveloSi Semosulma wiTlebma∗ devna dauwyes saukeTeso qarTvel mamuliSvilebs, bevri gadaasaxles, bevri daxvrites, qveyana daawiokes, eklesia-monastrebi daarbies da Sebilwes. damoukideblobis momxre qarTvelebi saeWvod iyvnen miCneulni, bolSevikuri `Ceka~ yvelas dasdevda da iWerda. imdenad TvalsaCino gaxda erovnuli ideebisa da faseulobebis Seuracxyofa, rom daiwyo winaaRmdegobis ZalTa Sekrebamobilizeba da brZolisaTvis mzadeba. antirusuli brZolis saukeTeso formad am mZime dros partizanuli brZolebis gaCaReba CaiTvala. amiT SeiZleboda mtris banakSi arev-darevis Setana, xalxis gamxneveba da erTiani saxalxo frontis gaSla wiTeli okupantebis winaaRmdeg. ColoyaSvilis saxeli legendad iqca. is namdvili saxalxo gmiri iyo, masze leqsebs werdnen poetebi, dedebi Svilebs mis vaJkacobaze uyvebodnen, xalxSi Tqmulebebi vrceldeboda mis gmirobaze. • ukiduresad gamwvavebul politikur viTarebaSi aRmoCnda qarTveli eri. misi Segnebuli, erovnulad ganwyobili nawili xedavda, rogor daiRupa 117 wlis brZolis Semdeg mopovebuli damoukidebloba, erovnuli idealebi rogor Seewira kosmopolitur-internacionalur ideologias. daiwyo brZola erovnulobis gadasarCenad. qaquca ColoyaSvili am brZolis liderad iqca. qaixosro (qaquca) ColoyaSvili pirdapiri Camomavalia kaxeTis 1659 wlis ajanyebis mTavari gmiris _ biZina ColoyaSvilisa∗. saxelovani winapris sisxli da geni kargad gamoCnda misi cxovrebis wesSi, mtrebisadmi qedmouxrelobasa da TavganwirvaSi. igi 1888 wlis 14 ivliss daibada kaxeTSi, mama-papaTa samkvidro sofel matanSi. mSoblebma 7 _ ioseb da daria ColoyaSvilebma didi roli iTamaSes qaqucas sulierad da maRalzneobrivad aRzrdaSi. qaquca ColoyaSvili Tbilisis saTavadaznauro qarTul gimnaziaSi swavlis dasrulebis Semdeg, samxedro samsaxurSi Sevida. moRvaweobda tveris dragunTa∗ polkSi, samSobloSi oficris xarisxiT dabrunda. 1913 wels daojaxda. colad SeirTo nino ilias asuli meRvineTuxucesi, romelTanac ori qaliSvili SeeZina _ Tamari, igive cicna da qeTevani. 1914 welsve daiwyo pirveli msoflio omi. qaquca ColoyaSvili frontze gaiwvies da mTeli omi sabrZolo qarcecxlSi gaatara. qaqucas uaxloesi megobari, sikvdilamde masTan ganuyreli aleqsandre sulxaniSvili mas ase axasiaTebs: `igi iyo gansaxiereba qarTveli raindisa, am sityvis sruli mniSvnelobiT. dinji, darbaiseli da uaRresad keTili gulis patroni. iseTi TvisebebiT daejildovebina bunebas, aTas kacSi rom ageriaT, sruliad ucnobi adamianic ki miaqcevda mas yuradRebas. is Zalian uyvardaT jariskacebs da maTi saerTo pativiscemiT sargeblobda kidec. rogori mxdalic ar unda yofiliyo jariskaci, saukeTeso vaJkacad iqceoda qaqucas xelSi. udavod, mxedrad iyo igi dabadebuli~. pirveli msoflio omis dasawyisSive ruseTis imperatorma nikoloz meorem neba darTo qarTvel generals, ruseTis cxenosani jaris kavalerist daviT WavWavaZes, Camoeyalibebina qarTvel cxenosanTa aTaseuli. es pirveli SemTxveva iyo, rusul jarSi qarTuli nawilis Seqmnisa. daviT WavWavaZe, romelic SemdgomSi qaquca ColoyaSvilis uaxloesi TanamebrZoli da megobari gaxda, mTeli ruseTis masStabiT iyo cnobili Tavisi sabrZolo gmirobiT. mas yvela rusuli nawilidan misces qarTveli oficrobis gamowvevisa da Tavis aTaseulSi gadayvanis neba. ase moxvda masTan qaquca ColoyaSvilic. qarTvel cxenosanTa aTaseulma didad gaiTqva saxeli meomruli SemarTebiTa da frontze miRweuli gamarjvebebiT. es cxenosanTa aTaseuli sparseTis frontze ibrZoda. qaquca ColoyaSvilma Tavisi aseuliT gaiara mesopotamiis mTeli udabno da iq mebrZol ingliselebs SeuerTda 1914 wels qaquca avstriis frontze ibrZoda, sadac daiWra da kavkasiis frontze gadmoiyvanes. rogorc daWrili, zurgis jaris aseulis meTaurad daniSnes. am dros daiwyo rusebis ieriSi sarayamiSze.∗ sarayamiSi saqarTvelos samxreT-dasavleTiT mdebare TurqeTis strategiuli punqtia. ruseTis jari am obieqtis ieriSisaTvis ar kmaroda, osmalebi aSkarad sWarbobdnen. maT zurgidan Semouares rusul jars da alyaSi upirebdnen moqcevas. am dros qaquca ColoyaSvilma miiRo sabrZolo davaleba: Tavis jariskacebiT ukan daebrunebia sarayamiSis friad strategiuli mniSvnelobis mTa _ `arwivis bude~, romelic osmalebs ekavaT. ColoyaSvilma brZaneba miiRo, Tavis jariskacebs iaraRi dauriga da mTaze ieriSi miitana. qarTvelma 8 meomrebma, ColoyaSvilis xelmZRvanelobiT, davaleba brwyinvaled Seasrules. `arwivis mTa~ osmalebisagan daibrunes. saerTod, qarTuli jari simamaciT da mxedruli niWierebiT gamoirCeoda yovelTvis, osmaleTis frontze ki qarTvelebi gansakuTrebulad mamacobdnen. maTi mizani saqarTvelos istoriuli miwebis dabruneba iyo. Zveli saqarTvelo, osmalebisagan mitacebuli, aq egulebodaT da istoriis bedukuRmarTobis gamosworebas sakuTari TavganwirviT cdilobdnen. WaneTi, lazeTi, SavSeTi, olTisi, speri, tao, klarjeTi, artaani, eruSeTi, kola _ ai, is uZvelesi qarTuli provinciebi, sadac odesRac hyvaoda qarTuli kultura, suliereba, Sendeboda eklesia-monastrebi, iqmneboda xelovnebisa da literaturis Sedevrebi. yvela punqtis aRebas TurqeTis frontze didi ovaciebiT xvdeboda qarTveli sazogadoeba, qarTveli mxedrebi ki iq ukanasknel Zalas ar iSurebdnen da sisxlismRvrel brZolebSi arnaxul simamaces iCendnen. osmalebi ver Seeguen `arwivis budis~ dakargvas da samkvdro-sasicocxlo omi gamarTes. ColoyaSvili Caeba am omSi da fexSi daiWra. man winadadeba miiRo, rom lazareTSi∗ wasuliyo samkurnalod, meTauroba ki sxvisTvis gadaeca. mamacma meomarma uari Tqva mkurnalobaze, frontze darCa, `arwivis bude~ sabolood daisakuTra da brZolaSi kidev erTxel daiWra. amjerad ufro mZimed, mkerdSi miiRo Wriloba. mZimed daWrili ColoaSvili dabrunda TbilisSi da wminda ninos saavadmyofoSi dawva, sadac avadmyofs cnobili eqimi grigol muxaZe mkurnalobda. sarayamiSis dacvisaTvis ColoyaSvili oqros xmliT daajildoves. omi damTavrda, aRsrulda 117 wlis naocnebari: qveyanam Tavi daixsna rusuli koloniuri uRlisgan da daiwyo qarTuli saxelmwifos mSenebloba. mmarTveli partia da mTavrobis wevrebi social-demokratebi gaxdnen. adre maT menSevikebs uwodebdnen, radgan rusuli socialdemokratiuli partiis menSevikur frTas ekuTvnodnen. damoukidebel saqarTveloSic SerCaT es saxeli, Tumca yovelgvari kavSiri gawyvites ruseTTan, Tavi qarTul partiad gamoacxades da erovnuli idealebi gaixades partiuli moRvaweobis mTavar miznad. miuxedavad amisa, mmarTveli partia ZiriTad postebze Tavis wevrebs niSnavda, jaric gamohyo partiuli niSniT _ Seqmna erovnuli gvardia,∗ romelic mTavrobis momxre social-demokratebisagan dakompleqtda. qarTul jarSi dabrundnen qarTveli samxedroebi, oficroba, romelTac saxeli gaiTqves, I msoflio omSi araerTi warmatebiT asaxeles qarTuli mxedruli niWi. miuxedavad amisa, bevrma maTganma samuSao ver iSova, ufunqciod darCa. ra icodnen I msoflio omis monawile qarTveli oficrobis niWierma warmomadgenlebma, rom ramdenime wlis Semdeg im armiasTan mouxdebodaT samkvdro-sasicocxlo brZola, romlis didebasac adre emsaxurebodnen, romlis warmatebasac ganapirobebdnen TavianTi mxedruli mamacobiT. sarayamiSis gmiri qaquca ColoyaSvilic, ubralo jariskaci ki ara, 9 rusuli armiisa da politikis winaaRmdeg mebrZoli qarTveli xalxis meTauri gaxdeboda. qaquca ColoyaSvilic, iseve, rogorc mravali qarTveli oficeri, ganTavisuflebul saqarTveloSi dabrunda, ruseTSi arsebul qarTvel cxenosanTa aTaseulis wevrebTan erTad. is aqac Sevida jarSi da yvela im brZolaSi monawileobda, romelic qveyanam gareSe mtrebis winaaRmdeg gadaixada. ase gamZafrebul partiul dapirispirebasac aerida: ar Sevida arcerT partiaSi, Tumca Tavisi msoflmxedvelobiT erovnuldemokratiuli mimarTulebis moazrovne iyo. Tavis mowodebas didi mamuliSvili mxolod saqarTvelos samsaxurSi xedavda da ilias anderZis uerTgulesi damcveli iyo. anderZi ki aseT Sinaarss Seicavda: Cven isedac patara qveyana da eri varT, Tu gvinda, rom Tavi davicvaT, ar gavqreT istoriidan, gavumklavdeT yvela mtersa da yovelgvar dabrkolebas, ar unda daviyoT partiebad, politikur dasebad, socialur klasebad, unda viyoT erTiani da mTliani, Torem sxvanairad ver gadavrCebiT. `viT mamali sxvis mamalsa dahmterdes da waekidos,/ mas scemos da TviT icemos, daqoCros da daekidos,/ ra ornive daRalulni ZaRlman naxos, piri hkidos.../ ai, ase daamarcxebs dapirispirebul Zalebs mteri cal-calke da Cveni isedac mcire SesaZleblobebi daifanteba. erTianoba, ilias msgavsad, qaqucasac miaCnda gamarjvebis sawindrad da Tavisi piradi TvisebebiT sul cdilobda qarTveli xalxisaTvis konsolidaciis, gamTlianebis Jini da wyurvili Caenerga. qaquca ColoyaSvili ebrZoda saqarTvelos winaaRmdeg omSi Cabmul Turqebs, somxebs, xan yazbegidan, xanac afxazeTidan Semosul bolSevikebs, denikinsa da mis momxreebs. ibrZoda cnobili qarTveli generlebis _ giorgi mazniaSvilis, giorgi kvinitaZis, daviT WavWavaZis, varden wulukiZis da sxvaTa gverdiT. qaqucas didi wvlilic iyo im gamarjvebebSi, qarTvelma samxedroebma rom moipoves mtrebis winaaRmdeg. maT Rirseulad daicves damoukidebloba da saqarTvelos sazRvrebi. magram mteri mainc jiqur modioda, ar Tmobda Cven miwa-wyals, romelic ukve 117 weli iyo, sakuTar miwad gamoecxadebina. arc saerTaSoriso viTareba aRmoCnda maSin Cveni qveynisaTvis xelsayreli: evropis qveynebi marto moralurad aRmoCndnen saqarTvelos gverdiT: maT 1920 wlis ianvarSi `de-faqtod~ aRiares saqarTvelos damoukidebloba, erTi wlis Semdeg ki _ `de-iured~, misi istoriuli sazRvrebic daadgines, saqarTvelo Tavisi jariT am sazRvrebs realuradac akontrolebda, magram mcire ZalebiT ar SeeZlo im mtruli garemocvis garRveva, rac mas mezoblebma Seuqmnes, gansakuTrebiT ki I msoflio omSi daSlilma, magram xelaxla gasacocxleblad gamzadebulma orma mezobelma imperiam: ruseTma da TurqeTma. omgadatanili evropa ar apirebda axal omSi Cabmas saqarTvelos gulisTvis, ruseTis winaaRmdeg. amitom uTxres uari qarTvel politikosebs erTa ligaSi∗ Cveni qveynis miRebaze. TuU 10 saqarTvelo 1919 wels Seqmnili am saerTaSoriso organizaciis wevri gaxdeboda, maSin, gareSe safrTxis SemTxvevaSi, is jariT unda daecvaT, es iqneboda Cveni qveynis gadarCenis yvelaze mTavari garanti. es garantia ver miiRo saqarTvelom da ruseTis pirispir marto aRmoCnda; im ruseTis, romelic ar scnobda araviTar civilizebul formebs brZolisas Tu diplomatiuri urTierTobebisas, mxolod dapyrobis veluri JiniT moiwevda saqarTvelosken. ruseTma daarRvia 1920 wlis 7 maisis xelSekruleba saqarTvelosTan, romlis mixedviTac scnobda mis damoukideblobas, ar Seasrula uamravi dapireba, maT Soris isic, rom gamoricxavda qarTveli xalxis mimarT iaraRiT dapirispirebas. aseTi iyo rusuli bolSevizmis buneba. am Zalas `wiTel xoleras,~ `monRoloidur Semosevas~ yvelafris gamanadgurebels uwodebdnen araTu qarTvelebi, aramed mTel msoflioSi saRad moazrovne adamianebi da, maT Soris rusebic. magaliTad, 1918 wlis ivnisSi rusi mwerali maqsim gorki samxreT ruseTis erT-erT gazeTSi, romelic Semdeg qarTulma `erTobamac~ gadmobeWda, damRupvelad da evropis ubedurebad ganixilavda bolSevizms. am didi `monRoloiduri~ (pavle ingoroyvas terminia) Zalis winaSe marto darCenili saqarTvelo, ramdenime dRe TavganwirviT ebrZoda mters. rodesac rusebma Semoteva daiwyes, qaquca ColoyaSvili da generali daviT WavWavaZe mTavrobis mier samegreloSi iyvnen gagzavnilni, am regionSi cxenosani armiis Camosayalibeblad. saqarTvelos damoukideblobis pirvelive TveebSi, qveynis mTavrobam daviT WavWavaZes sTxova cxenosani jaris Seqmna. generalma, romelic kargad erkveoda am saqmeSi, sakuTari moTxovnebi wamoayena: ramdenime brigadis Seqmnas da srul uflebamosilebas moiTxovda, rac xelisuflebas ar moewona. jaris meTaurebisgan damoukideblad moqmedebis moTxovna, am urTules periodSi, xelisuflebas TavisTvis saSiSad miaCnda. miTumetes, socildemokratebi, klasobrivi ideologiis gamo, Tavadebs naklebad endobodnen. ar endnen arc daviT WavWavaZes da es sakiTxi moixsna. rodesac 1920 wlis Semodgomaze rusi bolSevikebis mtruli interesebi da maTTan SesaZlo omi realuri gaxda, mosalodneli safrTxis winaSe mTarobam daiviwya SiSi da daviT WavWavaZes kvlav daevala kavaleriis Seqmna. manac am saqmeSi gamocdili, Tanamoazre da niWieri sardali qaquca ColoyaSvili airCia da erTad daiwyes saqarTvelos yovel kuTxeSi cxenosani razmebis Camoyalibeba. rodesac daviTma uari Tqva, _ sanam dro iyo, manam unda mogecaT ufleba, axla mteri karze momdgaria da veRaraferi moeswrebao, maSin WavWavaZisaTvis piradad noe Jordanias∗ uTxovia: `gviSveleT Tavado, samSoblo gansacdelSia, Tqvenc iseve unda dagvexmaroT am gansacdelis Jams, rogorc Tqvens mama-papas ubrZolia samSoblosTviso~. samegreloSi daviT WavWavaZes da qaquca ColoyaSvils ramdenime oficeric axldaT, maT iq asiode cxenosnis Segrovebac ver 11 moaswres, rom saqarTvelo bolSevikebma daipyres, mTavrobam Tbilisi datova da dasavleT saqarTveloSi gadavida. sajavaxos sadgurze Sexvdnen erTmaneTs ukan daxeuli qarTuli jaris nawilebi da daviT WavWavaZe, qaqucasTan da Tavis cxenosnebTan erTad. qaquca didi gmiric iyo da didi diplomatic. aCqarebulad ar uyvarda saqmis gadawyveta, grZnobebiT ar moqmedebda, aRelvebul meomrebs ise daamSvidebda da daarigebda, rom wamsve Seacvlevinebda gadawyvetilebas. sajavaxos sadgurze masTan misul aleqsandre sulxaniSvils gadaaTqmevina ukan dabruneba da kaxeTSi gadasvla, jer baTumSi CavideT da Semdeg erTad wavideT TbilisSi, sadac kote abxazs vnaxav da momaval gegmebs ganvixilavTo. baTumi am dros Turqebs hqondaT dapyrobili, Turqebi da rusebi damegobrebulebi iyvnen, radgan pirvel msoflio omSi orive erTnairad dazaralda _ maTi imperiebi daingra. leninsa da TurqeTis axalgazrda patriotebis belads _ mustafa qemal-faSas Soris saidumlo molaparakebebi da politikuri garigeba moxda. mustafa qemalfaSa, SemdegSi aTa-Turqad (TurqeTis mamad) wodebuli, Tavisi qveynisa da xalxis am umZimesi situaciidan gamomyvani da gadamrCeni Seiqmna. Turqebs saqarTvelos miwebis dapyrobis survili sul hqondaT, miTumetes ar asvenebdaT aWaris mitacebis wyurvili, radgan es qarTuli kuTxe ramdenime saukune maT xelSi iyo da mxolod 1878 wels daubrunda samSoblos. sabWoTa ruseTi iaraRiT da fuliT exmareboda aTa-Turqs, evropis did qveynebs ar aZlevda TurqeTis dapyrobadanawilebis saSualebas. magram ruseTi ar apirebda misTvis kavkasiis daTmobas, amitom aWaraSi maTi interesebi erTmaneTs ejaxeboda. qarTvelma patriotebma, romelTa Soris iyo qaquca ColoyaSvili, daiviwyes is didi zizRi, rac maT dampyrobeli bolSevikebisadmi hqondaT, gverdze gadades yvela grZnoba da politikuri angariSi da baTumSi bolSevik-meTaurebTan daiwyes molaparakeba aWaris Turqebisagan erToblivad gaTavisuflebis Sesaxeb. molaparakebis sxvadasxva donidan aRsaniSnavia qaqucas Sexvedra rus bolSevik general JlobasTan. qaquca saqarTvelos damoukideblobis am mZvinvare mters adridanve icnobda. igi polkSi msaxurobda, romelic TurqeTis frontze, TuqurmiSaSi idga I msoflio omis dros. Jlobas ise gaxarebia qaqucasTan Sexvedra, cxenidan gadmomxtara da Zveli CveulebiT wamouZaxebia: `ox, Tqveno brwyinvalebao~. swored misi wyalobiT ar ganuiaraRebiaT qarTuli cxenosani divizia. Jlobam Tavisi cxenosani razmebi qarTulTan SeaerTa da am jaris meTauroba qaqucas SesTavaza, rogorc Zvel nacnobsa da niWier meomars. magram qaqucam uari Tqva. meTaurad, misi miTiTebiT, generali wulukiZe dainiSna, TanaSemwed ki qaquca. is, rom qaquca ColoyaSvili faqtiurad am cxenosan armiaSi Sevida da Tanamdebobac miiRo, aramcdaaramc ar niSnavs mis Serigebas Semoseul mtrebTan. is samxedro iyo da viTareba imgvarad warimarTa, rom 12 baTumSive ver gamoxatavda Tavis uaryofiT damokidebulebas maSin am erTaderT cxenosan samxedro SenaerTSi SesvlasTan dakavSirebiT. miTUumetes, diviziis ufrosad Tavisi didi xnis megobari, patrioti da uniWieresi sardali wulukiZe Tavad daaniSnina Jlobas. daviT WavWavaZis yofili kavaleristebi, yvelani am armiaSi Sevidnen, magram arcerT maTgans ar ufiqria bolSevikur reJimTan Serigeba. maTi mizani iyo yvelanairi saSualebiT moemzadebinaT niadagi saxalxo ajanyebisaTvis. miTumetes, bolSevikuri xelisufleba aiZulebda cnobil samxedroebs _ Sesuliyvnen maT samsaxurSi. maSindeli saqarTvelos bolSevikurma dazvervam umetesi maTgani 1923-24 wleSive daxvrita, maTi ojaxebi ki ruseTis Soreul mxareebSi gadaasaxla. saSineli tanjva-wameba gadaitanes am patrioti adamianebis axloblebmac. yvela maTgani Tavgadadebuli iyo didi miznisaTvis: saqarTvelos dakarguli damoukideblobis aRsadgenad. qaqucac am mizniT Seurigda beds, Sevida cxenosanTa razmSi da movlenebis Semdgom ganviTarebas daeloda. baTumidan qaquca ColoyaSvili, cxenosan diviziasTan erTad, quTaisSi dabrunda, iqidan TbilisSi, jariT gaCerda navTluRis yazarmebSi, saidanac mokle xanSi gadavida borCaloSi _ ekaterinofeldSi. aq gaumJRavna man Tavis TanamebrZolebs gadawyvetileba partizanuli brZolebis dawyebis Sesaxeb, raSic maSinve aubes mxari saqarTvelos bediT Sewuxebulma patriotma qarTvelebma. qaquca ColoyaSvili kargad xedavda ra mZime saokupacio reJimi daamyares bolSevikebma, rogor Seuracxyves qarTuli siwmindeebi da qarTveli xalxis Tavisufali neba. didi biZina ColoyaSvilis STamomavals ar SeeZlo am reJimTan Segueba, saWirod CaTvala sicocxlis bolo wuTamde ebrZola qveynisaTvis damoukideblobis dasabruneblad. is Cumad Sexvda general kote abxazs, ilia WavWavaZis umcrosi dis, ninos vaJiSvils, romelic damoukideblobamde aRmosavleT saqarTvelos TavadaznaurTa marSali iyo, damoukideblobis dakargvis Semdeg ki saTaveSi Caudga e.w. samxedro centrs. qaquca ColoyaSvilisa da qarTvel partizanTa antisabWoTa gamosvlebs 1921-1924 wlebSi xelmZRvanelobdnen paritetuli komiteti, damkomi anu damoukideblobis komiteti da samxedro centri. damoukideblobis komiteti daarsda 1922 wels da masSi gaerTiandnen socialdemokratiuli, social-federalisturi, erovnul-demokratiuli, socialist-federalisturi da `sxivistTa~ partiebis warmomadgenlebi. es iyo interpartiuli organizacia, romlis Tavmjdomared arCeul iqna social-demokrati gogita faRava, Semdeg nikoloz qarcivaZe, misi dapatimrebisa da daxvretis Semdeg ki _ konstantine andronikaSvili. imave wels Camoyalibda samxedro centri general kote abxazis, aleqsandre andronikaSvilis, varden wulukiZis, giorgi ximSiaSvilis da 13 rostom musxeliSvilis SemadgenlobiT. es centri xelmZRvanelobda gamosvlebs kaxeTsa da xevsureTSi. qaquca moelaparaka kote abxazs momavali brZolebis Taobaze. gadawyda partizanuli brZolebis gamarTva mTels saqarTveloSi, romelic bolos erTiani qarTuli ajanyebiT dasruldeboda rusi bolSevikebis winaaRmdeg. ukve 1921 wlis ivlisSi qaquca ColoyaSvilma, TanamoazreebTan erTad daiwyo fiqri brZolis dawyebaze. is eZebda sababs, raTa daetovebina Tbilisi, mis axlo-maxlo armiis dislokaciis adgilebi da kaxeTSi gadasuliyo. man es moaxerxa kidec da kaxeTSi gadavida. aqedan unda dawyebuliyo partizanuli moZraoba. kaxeTidan igi saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi gzavnida sando pirebs da qmnida farul organizaciebs bolSevikuri xelisuflebis winaaRmdeg sabrZolvelad. pirvelad aseTi organizaciebi duSeTsa da goris mazraSi Seiqmna. maTi Seqmna evaleboda patara birTvs, romelSic sando pirebi Sediodnen. birTvis saqmianoba da Semadgenloba mkacrad iyo gasaidumloebuli. mebrZolebs hqondaT iaraRi, romliTac maT `paritetuli komiteti~ amaragebdaT, an rusebze Tavdasxmis Semdeg TviTon Soulobdnen. qaquca Tavas afarebs tyes saqarTvelos damoukideblobisaTvis mebrZol patriotebTan erTad, Tanac cxenosan aTaseulSic iTvleba, romelic sabWoTa saqarTvelos oficialuri jaris nawili iyo. sidumlo razmebi da organizaciebi mkacri konspiraciulobiT dgeboda. saxelmwifo jarSi ki moRvaweobdnen, rogorc bolSevikTa momxre oficrebi, aseve is qarTveli samxedroebi, romlebsac kargad esmodaT Seqmnili viTareba, gulSi ar eTanxmebodnen mimdinare politikur procesebs, sZuldaT saokupacio reJimi da Sinaganad qaqucas moZraobis mxares idgnen. isini, yoveli xelsayreli SemTxvevisas, amJRavnebdnen TavianT simpaTias da qaqucas razmelebs exmarebodnen. magaliTad: mTavar komisrad daniSnuli iyo giorgi ximSiaSvili, romelmac gaafrTxila qaqucas megobari aleqsandre sulxaniSvili _ wiTlebi almacerad uyureben qaqucas, eg saqarTvelos gamosadegi kacia, Tqvenc gaufrTxildiT da TviTonac gafrTxildeso. qaqucas razmelebs istoria icnobs `Seficulebi~-s saxeliT. es sityva mravlismetyveli da bevri ramis Semcveli iyo. isini Seificnen saqarTvelos erTgulebisaTvis, misi Selaxuli Rirsebis aRdgenis, damoukidebeli saxelmwifos, qarTveli xalxis bednierebis, erTmaneTisa da sazogadoebrivi humanuri idealebis erTgulebis ficiT. bolomde Seasrules kidec, Tumca bevri maTgani daiRupa am uTanasworo brZolaSi. mebrZoli birTvis wevrebi xvdebodnen gavlenian pirebs da yofil meomrebs, uziarebdnen maT TavianT gegmebs, isini ki xalxs amzadebdnen. kaxeTis soflebSi maT bevri faruli organizacia Seqmnes, Camoayalibes sabrZolo razmebi, romelTac saTaveSi sando da mamaci meTaurebi 14 Cauyenes. drodadro, qaquca xvdeboda maT, rCeva-darigebebis misacemad. jarisaTvis saWiro sursaT-sanovages TviTon Soulobdnen. Seficulebis razmSi Tavdapirvelad iyvnen: mixa baliaSvili, vaso TamazaSvili, soso losaberiZe, miSa nacvliSvili, simon CiTinaSvili, qiziyeli biWi qaruma; SemdegSi Seematnen: aleqsandre sulxaniSvili, qaqucas Zma svimon (siko) ColoyaSvili, elizbar vaCnaZe, rafiel erisTavi, lelo Ciqovani, elizbar mayaSvili, aleqsandre kargareTeli, sergo maisuraZe, dimitri WinWarauli, mixa xelaSvili, aleqsandre baduraSvili, ilia qarumiZe, aleqsandre cxvedaZe, gola pavliaSvili, merab jorjaZe, Salva nebieriZe, miSa laSqaraSvili, aleqsi feiqriSvili, Salva da levan javriSvilebi da sxvebi. qaqucas Zma _ siko, kaxelebSi didi pativiscemiT sargeblobda, amtom xalxi daxmarebaze uars arasodes eubneboda. rodesac xma gavarda, qaquca partizanul razmebs ayalibebso, sadac ki xma miawvdines, maSinve didi sixaruliT daeTanxmnen, ColoyaSvilis dasaxmareblad erT kviraSi dadga kaxeTi fexze da rac gaaCndaT, yvelafriT exmarebodnen gaficulebs. rodesac cxenosani aTaseuli TbilisSi gadmoiyvanes, qaqucam datova jari da isev kaxeTSi wavida. igi mTlianad partizanul muSaobasa da aralegaluri organizaciebis Camoyalibebaze gadavida, iSviaTad Camodioda TbilisSi, umetesad, Telavis, siRnaRisa da duSeTis mazrebSi imyofeboda. masze ukve eWvi hqondaT aRebuli da TbilisSi Camosvlasac amitom erideboda. erTi-ori RamiT Tu darCeboda, isic uaRresad farulad. iyo SemTxveva, rodesac Rame cnobili bolSevikis, saSa gegeWkoris binazec gaaTia, rogorc misma megobarma. ra Tqma unda, maSin gegeWkorma araferi icoda qaqucas saqmianoba-miswrafebaTa Sesaxeb. iqneb xvdeboda kidec, rom qaqucas verasdros miimxrobda maSindeli bolSevikuri xelisufleba, magram gegeWkori ar amJRavnebda amas, megobruli damokidebulebiT cdilobda Tbili urTierTobis SenarCunebas meamboxe sulis patriot ColoyaSvilTan. qaqucasTvisac yvelaze usafrTxo mis binaze Ramis gaTeva iyo, orives, _ stumarsac da maspinZelsac sakuTari miznebi amoZravebdaT da amaSi arc araferia gasakviri. im urTules droSi saqarTveloSi samoqalaqo dapirispireba mZvinvarebda da patara ers did safrTxes uqmnida. erTmaneTTan brZolaSi adamianebi yvelanair xerxs iyenebdnen mowinaaRmdegeze gasamarjveblad. bolSeviki gegeWkorisa da bolSevikebis winaaRmdeg Seurigebeli mebrZoli qaquca ColoyaSvilis zemoT naxsenebi Sexvedrac am brZolaSi gamoyenebuli taqtikis nawili iyo. pirveli Setakeba mTavrobis wiTel razmebTan qaqucasa da mis TanamebrZolebs siRnaRTan mouxdaT, 1922 wlis ivnisSi. amis gamo, qaquca daapatimres. es im dros moxda, rodesac siRnaRis revkomSi∗ Cekas saidumlo brZaneba hqondaT miRebuli imis Taobaze, Tuki iq ColoyaSvili gamoCndeboda, unda daetusaRebinaT da TbilisSi gadmoegzavnaT. siRnaRis revkomSi muSaobda cxenosanTa aTaseulis yofili oficeri, kapitani daTa 15 gomelauri, romelic TanaugrZnobda ColoyaSvilsa da mis moZraobas. man gadamala brZaneba da qaqucas megobrebs saswrafod Seatyobina misi datusaRebis ambavi. imave Rames revkoms Tavs daesxa eqvsi kaci. maT iaraRi ahyares milicionerebs, karga gvarianad cemes kidec isini da qaquca gaaTavisufles. qaquca, Tavis SeficulebTan erTad, alvanis tyeSi dabanakda. cota xnis Semdeg daiwyes saimedo bazis moZebna. saamisod pankisis xeoba airCies. aq mosaxle qistebs Soris Seficulebs didi xnis nacnobebic hyavdaT da mokavSireebic. qistebi did mxardaWeras ucxadebdnen razmelebs da yovelnairad exmarebodnen. adgili daculi iyo, aqedan gadadioda gzebi kavkasionis qedisa da TuSebis sazafxulo ialaRebisaken. erTi mxriv, safrTxis SemTxvevaSi, CeCneTSi SeiZleboda gadasvla, meore mxriv, aq zafxulobiT Camosul TuSebs gamoiyenebdnen. pankisis bazaSi uamravi xalxi modioda qaqucas razmTan SesaerTblad. wvimiani gazafxuli idga. erTi Tvis ganmavlobaSi dReSi ramdenjerme modioda TqeSi wvima. rogorc aleqsandre sulxaniSvili ixsenebs Tavis mogonebebSi, dasvelebuli tansacmlis gaSrobas Zlivs aswrebdnen cecxlTan, rom cota xnis Semdeg isev usveldebodaT. aRdgomamde, romelic im weliwads martSi iyo, amnairma amindebma gastana. Zneli iyo, magram didi mizniTa da sabrZolo JiniT damuxtuli qarTveli vaJkacebisaTvis es siZnele araferi iyo. maT saaRdgomo dResaswaulic Cinebulad Caatares da swored am dRes miawers sulxaniSvili `Seficulobis~ ideis gaCenas. am ambavs igi ase gadmogvcems: aRdgomis zeimze sufra gaiSala qaqucas razmSi, stumrebic hyavdaT, maTi Tanamoazre adamianebi, romelTa Soris iyo qaqucas mokavSire, xevsuri dimitri WinWarauli, zedmetsaxelad `babo~. orklasiani ganaTlebis miuxedavad, am adamians didi mWevrmetyveleba da saqarTvelos istoriis kargi codna gamoarCevda. is Telavis raionSi Camosaxlebuli xevsurebis xevisberi iyo. dimitrim esperanto icoda, ise rom, am xevsur kacs ara marto inglissa da amerikaSi, aramed sxva qveynebSic hqonda miwermowera. saaRdgomo sufraze mas sityva warmouTqvams, romelic daaxloebiT aseTi Sinaarsisa yofila: dRes Cven aRdgomis brwyinvale dResaswauls da masTan erTad wminda saqmisaTvis brZolis dasawyiss vzeimobT. ai, am mTebSi balaxma aitana aleqsandre batoniSvilis mier daqnili bilikebi. ruseTis usamarTlobas ebrZodnen Cveni winaprebi. viTomda moyvrulad mosulni, mtrad rom gadagveqcnen, ojaxebs gviwiokebdnen da qalebs gviupatiurebdnen. igive meordeba dResac. Sen, qaquca, _ mimarTa ColoyaSvils, _ Sena gxvda wilad Seni winaprebis nabrZolis saqmis gagrZeleba Seni samSoblos sakeTildReod. Sen unda aRadgino aleqsandre batoniSvilis∗ naTeli bilikebi. Tqven, razmelebo, _ mimarTa axla qaqucas razmis wevrebs, _ albaT gaxsovT, rom aleqsandre batoniSvils Seficulebi hyavda Semokrebili Tavis irgvliv. Tqvenc unda SeificoT da gerqvaT 16 SeficulTa razmi, romelic samudamod darCeba. Tqven SemogyurebT mTeli sqarTvelo. es patara razmi unda gadaaqcioT qarTul jarad. Tqvenzea damokidebuli Cveni lamazi qveynis bedi. Cven medgrad unda vebrZoloT ruseTs. is aris Cveni mTavari mteri. Cven unda gavakeToT is, rac ver SeZlo Cvenma mama-papam. Cveni winaprebis Tavganwiruli Rvawlis meoxebiT kvlav Rvivis saqarTvelos naperwkali. Cven ar unda CavaqroT es naperwkali. dRes Tqvenzea damokidebuli am naperwklis gaRviveba. maS, gaumarjos didi Tamaris da erekles saqarTvelos!..~ dimitri WinWaraulis am sityvis Semdeg qaqucam mimarTa damswre sazogadoebas. man Tqva: iseTi sityva warmoTqva dimitrim, rom bevri ramis damateba aRar aris saWiro. dRes Cveni samSoblo gasaWirSia. ruseTma xelmeored gamoggvlija Cveni qveynis damoukidebloba, mravaljer yofila awiokebuli Cveni qveyana, magram iaraRi ar dauyriaT Cven winaprebs da mtrebs ar damorCilebian. maT brZola ugrZelebiaT. dRes Cven gvxvda wilad, rom es brZola pirvelebma daviwyoT da mTel qveynierebas vaCvenoT, rom saqarTvelos Tavisufleba surs Tavis miwawyalze da araviTar SemTxvevaSi ar daemorCileba mters. gaumarjos Cveni samSoblos momavals da am Cveni patara razmis miswrafebas! qaqucas sityvis Semdeg moxda Seficva. dimitri WinWaraulma xevsuruli wesiT daafica da xevisberuli locviT daloca tyeSi gasuli Zmebi. man sakuTari xeliT gamoWra Txilis swori da grZeli wneli, Seaba qarTuli droSa, gauZRva win da razmelebma mTiuluri salaSqro simRera daagugunes. bindisas daiSalnen, magram mTvrali aravin yofila. qaqucas Seficulebi arasodes Tvrebodnen. es maT ficSi Sedioda. svamdnen mcireds, metwilad dResaswaulebze, Tumca Rvino bevri modioda xalxisgan, es tradicia maT arasodes daurRveviaT. • qaquca ColoyaSvilis razmebi mudmivad moZraobdnen. maTi erT adgilze gaCereba ar SeiZleboda, radgan komunisturi milicia fexdafex dasdevdaT. erT Rames razmma matanSi tyeSi gaaTia, saidanac meore Rames axmetis bolos gavida. am tyeSi darCnen RamiT, meore dRes TelavsiRnaRis mazrisaken apirebdnen wasvlas. axmetis tyidan ori axalgazrda razmeli – qiziyeli qaruma da qisti qerimi sofelSi gagzavnes sanovagis saSovnelad. biWebi gamoucdelebi iyvnen da gaufrTxileblad moiqcnen, ris gamoc, milicias Cauvardnen xelSi. qiziyel qarumas veraferi daacdenines, qistma ki ver gauZlo wamebas da yvelaferi Tqva, qaqucas adgilsamyofeli gaagebina mters. rodesac biWebma Zalian daigvianes, qaquca mixvda, ra SeiZleboda momxdariyo da mosalodneli Tavdasxmis mosagerieblad moamzada razmelebi. Seficulebi frTxilad aTvalierebdnen gzebs, xom aravin 17 modioda maTken. patara, meCxeri tyiT dafarul gorakze imyofebodnen da aqedan xelisguliviT Canda aremare. uceb SeniSnes, rogor artyamdnen alyas, erTi TeTrxalaTiani uTiTebda milicionerebs _ ra pozicia daeWiraT. maTi saubaric ki aRwevda SeficulTa banakamde. sulxaniSvili saukeTeso msroleli iyo da ver isvenebda, sxvebic nerviulobdnen, eCqarebodaT mterTan angariSis gasworeba, magram aseT SemTxvevaSi qaquca dinji iyo da aCqareba ar uyvarda. rodesac milicionerebi dalagdnen, qaqucam dauZaxa aleqsandre sulxaniSvilsa da daTiko fareuliZes, icoda, rom es ori mizans ar aacdenda, fareuliZe qisti iyo, didi vaJkaci. daweqiT orive, rigianad amoiReT mizanSi age, is TeTrxalaTiani da Cemi karnaxiT esroleTo _ uTxra qaqucam. asec moiqcnen. orma Tofma erTdroulad iquxa, TeTrxalaTiani maRla Sexta da iqve daeca, danarCenebi gaiqcnen. ori tyviiT gangmiruli TeTrxalaTiani axmetis komisari iyo. Seficulebi ganicdidnen ori axalgazrda wevris dakargvas, gansakuTrebiT qiziyeli qaruma enanebodaT, romelic TelavSi gadaiyvanes da, rom ver gamotexes, saswrafod daxvrites. qisti qerima ki daapatimres, cixeSi daamuSaves da gamouSves, erTi pirobiT, unda eTqva, viTom patimrobidan gamoiqca, qaqucas razmSi dabrunebuls, moekla ColoyaSvili da, Tu moaxerxebda, kidev ramdenime razmelic. CekaSi ColoyaSvilis TanamgrZnobi adamianebic muSaobdnen, romlebmac es ambavi Seatyobines, amitom momxdarSi garkveva ar gaWirvebiaT. rodesac qerimi dabrunda, gamotexes da iZulebuli gaxdnen, daexvritaT. qaquca iSviaTad iCenda sisastikes, is lmobieri, namdvilad didi gulis adamiani iyo, magram kargad icoda brZolis dauwereli kanonebi. qisti rom gaeSvaT, sulerTia, mas mainc moklavdnen komunisti milicionerebi. • 1922 weli mousavliani iyo saqarTveloSi. SimSilobam qaqucas razmSic SeaRwia. xalxs Tavad ar hqonda sakvebi da TavianT sayvarel mebrZolebsac verafriT exmareboda. sanam SeeZlo, kaxeli glexoba arafers zogavda, xSirad, TavisTvis ufro mcires itovebda. iyo SemTxvevebi, rodesac SimSilisagan RonewarTmeul razmels siaruli uWirda da megobrebs mihyavdaT banakamde. zogierTma maTganma icoda saWmelad vargisi balaxebis cnoba da ramdenime kvira ase ikvebebodnen,magram, amis miuxedavad, erTi wuTiTac ar Camqrala enTuziazmi da patriotuli suliskveTeba ara marto razmSi, aramed ubralo kaxelebSic. yvelam icoda ra siZneleebis gadatana, sikvdilsicocxlis zRvarze gavla uxdebodaT SeficulTa razmebis wevrebs. sicive, wvima, tyeSi cxovreba, mudmivi devna da tyviis cecxlSi xetiali saqarTvelos kuTxeebSi. brZolis mizani sanukvari da naTeli iyo, magram gamarjvebis Sansi _ naklebi, radgan wiTeli bolSevikuri reJimi xalxs 18 ise aSinebda, imdenad Trgunavda, rom cxadi iyo _ misi damarcxeba ase advili tyidan ki ara, pirispir mdgari, organizebuli jarisganac ki SeuZlebeli gamxdariyo. magram xalxs swamda Tavisi gmirebis, istoriuli geni qarTveli erisa Zalumad feTqavda da uRirs sicocxles adamianebi sikvdils amjobinebdnen. erTi magaliTic kmara qarTveli xalxis vaJkacuri sulis dasaxatad: erT dRes qaquca kisisxevSi iyo winandlidan gadmosuli. masTan mivida aqauri soflis mwerali, uaRresad patrioti da patiosani kaci _ Saqro baduraSvili. mas raionSi didi gavlena, pativiscema da siyvaruli hqonda damsaxurebuli. SeiaraRebuli pirtitvela, jerac uwlovani vaJiSvili moiyvana ColoyaSvilTan da uTxra: `belado, oTxi biWi myavs, Sen moggvare ufrosi, Cveni samSoblos Wiris sanacvalod, imsaxure da aswavle samSoblos siyvaruli da misTvis Tavganwirva.~ Zalian imoqmeda razmze ubralo qarTveli kacis am saqcielma. biWi daitoves, misgan kargi mebrZoli da vaJkaci dadga, Tavic gaswira samSoblosaTvis. aseTi magaliTebiT savsea saqarTvelos istoria, romelic qaquca ColoyaSvilisa da misi Seficulebis moRvaweobiT axali furclebiT ivseboda. rom ara is Tavganwirva da piradulze maRla qveynis interesebis dayeneba, Cveni samSoblo dRemde verc moaRwevda. • qaquca ColoyaSvilis xasiaTi gamobrZmedil-gamowrTobili iyo im istoriuli gamocdilebiT, rac qarTvel xalxs gadautania. masSi erTnairad iyo Sezavebuli yvela adamianuri, amaRlebuli Tviseba. amitom miiRo is uyoymanod xalxma, rogorc beladi da winamZRoli, amitom hqonda aseTi didi avtoriteti da zegavlena Tanamedroveebze. mas mteric ki pativs scemda, radgan pirovnulad imsaxurebda mowiwebasa da Tayvaniscemas. partizanuli brZolebis meTaurs, zogjer, gadametebulad moWarbdeboda xolme adamianis Sebralebis, danaSaulis mitevebis unari. erTxel, qodalos tyeebidan qiziyisken wasulebma, gzad erTi xeoba gaiares, saidanac soflebi karga moSorebiT iyo. xeobaSi uamravi misaxvev-mosaxvevi Canda. qaqucam win mebrZolebi gauSva, _ aleqsandre sulxaniSvili da sergo maisuraZe _ kaxeTSi Casaxlebuli raWveli, mamamaci patrioti, romelic adre xurod muSaobda. zogadad, raWvelebi xis ostatebi arian, magram komunistebis Tavxedobam es alali da patiosani glexic tyeSi gaiyvana. winwasulebs qaqucasTvis unda ecnobebiaT gamvlelebis Sesaxeb, rom razmelebi mimaluliyvnen da ase erTad aravis danaxebodnen. erT mosaxvevSi anazdad waawydnen eqvs miliciels, romlebsac mxarze Tofebi gaedoT da arxeinad midiodnen. maisuraZem da sulxaniSvilma maT rixianad ubrZanes iaraRis dayra. qaqucas razmidan ori kacic uceb gaCnda da eqvsive milicieli ganaiarRes. razmelebi mivardnen milicionerebs da dauwyes Cxubi, lamis 19 xelSi SemohkvdomodaT, rom ara qaquca. razmelebi aginebdnen da uyvirodnen iaraRayrilebs: Tqve urjuloebo, nu gaviwydebaT rom qarTvelebi xarT, sxva samuSao ver moZebneT, Cveni qveynis mtrebs rom ar mihkedlebodiT, komunistebis samsaxurSi ar SesuliyaviT da CvenTvis ar gediaTo. qaqucam Zlivs daawynara Tavisi mebrZolebi, mama-Svilurad daariga milicionerebi, nu imsaxurebT miliciaSi, nurc komunistur partiaSi SexvalT, Torem axla ki dagicavT da gadagarCenT, magram sxva dros Tu kidev CagvivardebiT xelSi, veRar giSveliTo. qaqucas ebraleboda Secdenili qarTvelebi, miaCnda, rom es adamianebi gaunaTleblobis gamo ver erkveodnen simarTleSi. dro movidoda da es `Ze Secdenilebic~ gaarCevdnen avsa da kargs, mtris samsaxuris nacvlad, eris samsaxurSi Cadgebodnen. mas SeeZlo YyaCaRis patiosan kacad qceva, ubralo adamianis gmirad gamozrda. • qaqucas razmSi ingiloebic∗ iyvnen. erTi axalgazrda, lado ozaneli, manamde yaCaRad iyo gavardnili. es uswavleli axalgazrda mwyemsi Zalian amayi da bunebiT samarTliani iyo, ver egueboda bolSevikebis terors da Zaladobas. moxuci deda da da hyavda. komunistebma ver miimxres da ver daimorCiles, risTvisac misi saxl-kari ramdenjerme aawiokes, rac wasaRebi iyo, waiRes.. erTxelac sastikad cemes misi moxuci deda da da, radgan avejs ar atandnen. es ver apatia ladom da mis ojaxze moZalade erT-erTi bolSeviki mokla. amis Semdeg, yaCaRad gavardnili, TavzexelaRebuli ebrZoda komunisturi xelisuflebis adgilobriv warmomadgenlebs. sofelSi kreba rom gaimarTeboda, miipareboda da srolas utexda Sekrebil xalxs, krebis Catarebis uflebas ar aZlevda, visi javric sWirda, imas tyidan uTvlida, _ fuli gamomigzavne, Torem mogklavo. SeSinebulebi ugzavnidnen kidec. saocrad amayi da vaJkaci iyo, magram es gza mas uazrod daRupavda, amitom erTerTma TanamebrZolma _ vaso TamazaSvilma qaqucas sTxova, eg ubeduri, marTalia yaCaRia, magram bunebiT kargi adamiania, ZaliT gaayaCaRes, Tuki Sens razmSi miiReb, gadavarCenTo. qaqucas bevri ar ufiqria, moiyvaneTo, uTxra. lados auxsna, risTvis ibrZoda Tavad da risi gakeTeba undodaT mis razmelebs. isic uTxra: CvenTan yaCaRobas adgili ara aqvs, Tuki migiReT, imedia, Cveni razmisaTvis samarcxvino saqmes aRar Caideno. `Seni RmerTis Wirime, mec eg mindao~ _ uTxra ladom da muxlebze moexvia qaqucas. ColoyaSvilma wamoayena, aba Sen ici da Senma vaJkacobamo. biWs sixarulis cremlebi gadmoscvivda Tvalebidan; man pirnaTlad Seasrula Tavisi movaleoba da gmiruladac Seewira saqarTvelos damoukideblobisaTvis brZolas. 20 • mTelma saqarTvelom icoda qaqucas mebrZolebis Sesaxeb, yvelgan vrceldeboda xma: ColoyaSvilma razmi Seadgina, romelic rusebs ebrZviso. mTavrobam dainaxa, rom qarTveli xalxi mas ki ara, tyeSi gasulebs uWerda mxars da siyvaruls maT mimarT gamoxatavda. amitom bolSevikebi arafers zogavdnen, qaqucas winaaRmdeg razms razmze agzavnidnen, did jildos hpirdebodnen mis mkvlels, an cocxlad Sempyrobs. erTi SemTxveva iyo: mTavrobisagan Sedgenili milicielebisa da komunisti aqtivistebis razmi erTi kvira gamwarebuli dasdevda ColoyaSvilis razms, mis momwyvdevas cdilobda. igive mizani hqondaT qaqucas da mis xalxsac. erT dilas, qaqucam dainaxa TuqurmiSis mimarTulebiT mimavali mTeli misi mdevari, romelic dedofliswyarosken miemarTeboda. maSin qaquca swored am midamoebSi moZraobda da mtersac iq eguleboda. ra Tqma unda, iq rom ver naxavdnen, ukan dabrundebodnen, magram dedofliswyarodan ukan, maT samyofamde, ori gza modioda, aravin icoda, romeli gziT dabrundeboda mdevari. am gzebs Soris oTxkilometriani tyis monakveTi iyo. qaqucam ase gadawyvita: razmi Caesafrebina ori gzis Sua monakveTSi, raTa orives gakontroleba SesZleboda da advilad gadaeketa maTTvis savali. orive gzis moTvalTvaled TiTo cxenosani gauSva, romelTaganac gaigebda mtris moZraobis mimarTulebas. man mtkiced gadawyvita, rom am dRes, radac ar unda dajdomoda, xelSi Caegdo sagangebod mis sadevnad da Sesapyrobad Seqmnili razmi. uceb movarda erTi mziri (moTvalTvale), es iyo qaqucas Zma, siko, romelmac ambavi moitana, uzundaris xeobis SaragziT modiano. TiTqmis sirbiliT daeSvnen, rom xelidan ar dasxltomodaT mteri. mdevrebi cxenebiT iyvnen, razmelebi ki fexiT. Tanac gzispiras sul meCxeri buCqnari iyo, kaci ver daimaleboda, rac garkveul safrTxes uqmnida qaqucas razms. qaqucas am dros sul ocdaori kaci axlda, danarCenebi saqmeze iyvnen gagzavnilebi. meTaurma razmi sam nawilad gahyo da erTmaneTisagan karga moSorebiT ganalaga. razmis wevrebi buCqebSi Casxdnen, ori kaci win gagzavnes, karga Sor manZilze, imisTvis, Tu vinicobaa vinme gaeqceodaT, imaT daeWiraT, an moeklaT. qaqucasTan erTad iyvnen vaso TamazaSvili, malaqia maisuraZe, soso CiTinaSvili, iliko iaSvili (ingilo) da aleqsandre sulxaniSvili. es jgufi SuaSi idga da sanam Tavad qaquca ar isroda, manamde srolis ufleba aravis hqonda. marcxniv elizbar vaCnaZe iyo Casafrebuli xuTi kaciT, xolo marjvniv jamaspaSvili, aseve xuTi mebrZoliT. qaqucas razmebi dasamalad buCqnarSi gawvnen, sulxaniSvili naxevradwamomdgari aTvalierebda gzas, raTa mtris gamoCenisTanave niSani mieca qaqucasaTvis. rodesac gamoCndnen, cota acales, sasrol manZilze moaRwia Tu ara maTma naxevarma, qaqucam SesZaxa, iaraRi dahyareTo da 21 Tan win momavals esrola. atyda saSineli srola. zogi tyviiT, zogi SiSiT Tu Tavisi nebiT cviodnen cxenebidan, zogierTebi arxSi Cawvnen da gamagreba moindomes, magram male danebdnen ColoyaSvilis razmelebs. win gadaxtnen sulxaniSvili da malaqia maisuraZe, arxSi Cawolilebs dauwyes srola. qaqucam uiyvira da maT ukan dabruneba ubrZana. SemdegSi mixvdnen, rom meTauri marTali iyo, mtris am uTavbolo dabneulobaSi, SesaZloa, amaod nasrol tyvias gaefuWebina es vaJkacebi, rasac qaquca yovelnairad erideboda. misTvis yoveli Seficulis sicocxle Zvirfasi da gasafrTxilebeli iyo. sasacilo is iyo, rom is win momavali, visac qaqucam esrola, aRmoCnda komkavSireli milicioneri, romelsac daekvexna, qaqucas gakoWils Camoviyvano. qaqucam is sasikvdilod ar gaimeta, tyvia sajdomze esrola da daWrili Camoagdo cxenidan. qaqucas razmelebma icodnen am milicioneris kvexnis ambavi da micvivdnen: aba, rogoraa saqme, daiWire qaqucao? maT am axalgazrdis mokvla undodaT, magram qaqucam ar daaneba, oRond brZaneba gasca, CaxadeT qveda sacvali da iara gamouCineTo. ase Searcxvina, magram cocxali gauSva da wasvlisas uTxra, wadi da meti aRar daikvexoo. miuxedavad aseTi loialobisa, im dRes qaqucas mainc mouxda eqvsi Tu Svidi mowinaaRmdegis daxvreta, lado ozanelma erTi axalgazrda, romelsac misi ojaxis awiokebaSi edo wili, Tavad mokla, brZolaSi sul 12-15 adamiani daiRupa, danarCenebi qaqucam gauSva, magram sanam wavidodnen, aseTi saubari gaumarTa: Cven, qarTvelebi, erTmaneTs tyuilad vxocavT da es rusebis bralia. Tu qarTvel xalxs unda komunisturi wyobileba, ar davuSliT, oRond ruseTma jari gaiyvanos, saqarTvelos damoukidebloba daubrundes, mere ki, xalxs rac unda, misi neba aRsruldebao. am sityvebis Semdeg, iaraRayrili tyveebi gaaTavisufles da gauSves. vin icis, gaigones Tu ara, ColoyaSvilis Segoneba am qarTvelebma, mixvdnen TuU ara misi sityvebis simarTles, rom mTeli es ubedureba da kaciskvla rusi bolSevikebis mogonili da qarTvelebisTvis Tavsmoxveuli Wiri iyo. xvdebodnen ki maSin xelisuflebisa Tu misi mowinaaRmdege banakis warmomadgenlebi rom saqarTveloSi kidev didxans iboginebda es Wiri da mteri urTierTwakidebis, dasmenis, Ralatis, daundoblobis bacilas kidev 70 weliwadi gaavrcelebda isedac mcire da saukuneobiT natanj erSi. ra Tqma unda, amis zusti gansazRvra maT ar SeeZloT. pirvelni _ samudamo gamarjvebasa da komunizmis aSenebaze ocnebobdnen, meoreni, qaqucas Tanamoazreni, ki damoukidebeli saxelmwifos aRdgenaze, risTvisac maT, qarTvel xalxTan erTad, msoflios keTili nebis adamianTa daxmarebis imedi hqondaT da gamarjvebis rwmenas aZlevdaT sakuTari brZolis samarTlianoba. 22 • qaquca ColoyaSvils yvelaze metad aRaSfoTebda saqarTvelos saTaveSi moqceuli bolSevikebis mier eklesiebis rbeva, saeklesio qonebis ganiaveba, dawva, Sebilwva. vinc ase iqceoda, samagaliTod moiTxovda maT dasjas. erTmorwmuneobis niadagze daaxloebulma ruseTma jer kidev XIX saukuneSi Sebilwa qarTuli samociqulo eklesia, 1921 wlidan ki masiurad daiwyes Cveni taZrebis gaZarcva-ngreva. isini sawyobebad da biblioTekebad iyenebdnen qarTul saydrebs, aq iaraRsa da marqsis tomebs inaxavdnen, romelsac ZaliT akiTxebdnen da unergavdnen xalxs. zogi eklesia komkavSirul klubebad aqcies. mkrexeloba amaze Sors ver wavidoda. RvTis gmobisken mouwodebdnen yvelas. xalxs Caagonebdnen galaSqrebas eklesiebis winaaRmdeg, saamiso magaliTebs Tavad iZleodnen. cnobilia, rogor daangries wminda giorgis eklesia quTaisis centrSi, Tbilisis centrSi _ aleqsandre nevelis saxelobis taZari. gaZarcves mowameTa, gelaTi, uamravi sofeli saydris gareSe datoves. am dros saqarTveloSi sul 1500 eklesia daingra. komkavSiruli da partiuli aqtivistebi, aqaoda, Wkvianebi da ganaTlebulebi varTo, TviTon angrevdnen eklesiebs da xalxis winaSe Tavi mohqondaT. qaqucam gadawyvita, erTerTi aseTi aqtivistisa da urwmuno qarTvelisaTvis Wkua eswavlebina. winandlis, qvemo xodaSnisa da kisisxevis raionSi iyo erTi komisari _ buliaSvili, romelic mTel soflebs awiokebda Tavis xalxTan erTad, eklesiebidan gamohqonda xatebi, wminda wignebi, samRvdelo Sesamoseli da wvavda. erTxelac ganacxada: Cemi xeliT movxsni jvars eklesiis gumbaTidan da naxavT, RmerTi Tu rames mizamso. specialuri dRe daniSna, raTa es amazrzeni sanaxaoba moewyo. vinc ar mividoda, yvelas dasjidnen, rogorc Tavad gamoacxada. xalxi gminavda, magram Zala aRmarTs xnavda. qaqucasTan mividnen am raionebis warmomadgenlebi. Sewuxebuli adamianebi Svelas iTxovdnen, buliaSvilis moSorebas da am mdgomareobis SeCerebas evedrebodnen. imis Tqmac ar daviwyniaT, ra `sanaxaoba~ daniSna buliaSvilma. qaqucam moismina Tu ara, Tqva, gumbaTze unda mokvdes es aramzadao da daiwyo operaciis mzadeba. man razmelebi gagzavna adgilmdebareobis Sesaswavlad da wina RamiT Caasafra ori mebrZoli eklesiis mimdebare teritoriaze, ise SerCeul adgilas, saidanac kargi msroleli gumbaTze asul buliaSvils ar aacdenda. mebrZolebad gamocdili sulxaniSvili da axalgazrda baduri (qaqucasTan mamis xeliT moyvanili baduraSvili) gauSva. man kargad icoda es adgilebi, wina dRiT SearCia samizne, is Ramec iq gaaTenes. meore diliT didZali xalxi Seiyara, yvela ukmayofilo da SeZruli iyo im sanaxaobiT, rac iq gaimarTa. buliaSvili iaraRebiT mixoxavda gumbaTisaken jvaris Camosaxsneld. ai, miuaxlovda jvars da dauwyo Tu ara CaquCis cema, imwamsve gavarda wyvili Tofidan tyviebi da RvTismgmobi gumbaTidan gadmovarda. xalxma wivil-kivili daiwyo, bevri 23 maTgani aRfrTovanebas ver malavda da wivil-kivilSi sixaruliT gaiZaxoda: aki, RmerTi veras mizamso! es ambavi mTel saqarTveloSi gavrcelda da xalxma yvelgan gaixara. legenda legendas emateboda, saqarTveloSi qaquca ColoyaSvilis saxeli yvelam gaigo da yvela xsnas misgan eloda. ambobdnen, uTvalavi jari hyavso, Tumca aWarbebdnen, rogorc legendebisTvisaa damaxasiaTebeli, magram ColoyaSvili cocxali legenda iyo, romelic xan sad da xan sad gaCndeboda xolme Cagrulebis dasacavad da mtrebis gulis gasagmirad. • qaquca ColoyaSvilis sabrZolo istoriaSi gamorCeulia 1922 wlis zafxulSi xevsureTSi mowyobili antisamTavrobo amboxeba. xevsureTSi qaqucas razmi duSeTidan avida. amboxi pirvel agvistomde unda momxdariyo. amboxebamde erTi kviriT adre daiZrnen razmis wevrebi xevsureTisaken. aragvis xeobaSi mosaxleoba arc imdenad bevri iyo, amitom dRisiT-mzisiT moZraobdnen. gzad patara sofeli _ orTvali gaiares, sadac qarTvel Cekistebs gadaawydnen. pirveli brZolac maTTan gamarTes. brZolaSi erTi Cekisti mokvda, ramdenime daiWra, zogic gaeqcaT. aq aRar gaCerebulan da maRaroskarisaken gaswies. dabinavdnen vaJa-fSavelas daarsebul skolaSi. skolas irgvliv tye ertya, qaqucas vaSlis xis ZirSi eZina, avad iyo, drodadro aciebda, magram erTi wuTiTac ki ar aZlevda Tavs modunebis uflebas. aq akiTxavdnen fSavlebi da ewerebodnen mis razmSi. mebrZolebma uSiSar adgilad miiCnies es banaki da gaTamamdnen, xan tyeSi gadiodnen Txilisa da Sindis mosaZebnad, xanac Tavisuflad mxiarulobdnen. maT fexdafex dadevnebulma miliciam erTi fSaveli, maRaroskareli axalgazrda gamotexa da xifaTic gaCnda: mdevari sami mxridan wamovida maRaroskarisaken: erTi pirdapiri gziT, saidanac Tavad razmi amovida, meorem zurgidan dauara, mesamem ki _ skolis gaRmidan, saidanac aseve xelisguliviT Canda Seficulebis bina. razmelebs erTi daraji hyavdaT gamoyofili, metsaxelad kurdRela. Tavdapirvelad mas mdevari mgzavri hgonebia, rodesac garkveula, gaqceula razmisaken da srola autexavs, radgan dagvianebis SeSinebia. razmSi am dros, adgilze mxolod Tormeti kaci iyo. qaquca wamoxta, razmelebic uceb Cadgnen sabrZolo formaSi, mteric Tavze wamoadgaT. wamoSlisTanave autexes srola qaqucas razms. strategiulad araxelsayrel mdgomareobaSi imyofebodnen razmelebi, radgan skolis Ria ezoSi idgnen, maSin, rodesac mdevars tyis safaris gamoyeneba SeeZlo. mowinaaRmdege sul axlos movida, skolis yoresTan, gzis piras da srola daiwyo. sanam tyeSi mimofantuli razmelebi gaigonebdnen srolis xmas da mixvdebodnen, rom banaki safrTxeSi iyo, brZolis simZime qaqucasa da mis Tormetiode mebrZolze gadavida. qaquca skolis gverdze mdebare eklesiis nangrevebTan idga, radgan razmelebi iqiT iyvnen 24 wasulebi. isini ukve gulisxeTqviT brundebodnen da meTauric maT saWiro adgilebze anawilebda. qaqucam iqve Camomavali bilikiT, elizbar vaCnaZe gaagzavna sami kaciT. am bilikze Camodioda avlabris komisari Tavisi miliciiT. Seficulebi maT SeebrZolnen, mokles komisari da ori milicioneri, danarCenebma gaqceviT uSveles Tavs. qaqucam kidev sami mebrZoli miaSvela elizbars da eqvsi kaciT man is simaRle daikava, romelic aragvze gadebul xids gahyurebda. aqedan dauwyes srola ukangaqceul mters da bevri mokles. brZola TandaTan gaZlierda, yvela Seficuli ibrZoda. qaquca Ria samizned rCeboda mtrisaTvis, radgan gaRmidan isrodnen da TvalnaTliv Canda iqidan, rom ColoyaSvili arafers efareboda. razmelebi uyvirodnen, moefare rameso, magram amaod. meTaurma mxolod maSin gaiazra mosalodneli safrTxe, rodesac zed mis TavTan tyviam toti motexa. ibrZoda svimon yifianic, romelic damkomma gagzavna Tbilisidan razmis dRiuris sawarmoeblad. es iyo xanSiSesuli kaci, namdvili patrioti. am brZolaSi monawileobdnen qaqucas marjvena xeli da ganuyreli megobari _ aleqsandre sulxaniSvili, giorgi gverdwiTeli, gabo oziaSvili, Salva kandelaki, sergo maisuraZe da sxvebi. qaqucam mteri alyaSi moimwyvdia, zogi daxoces, zogi tyved Caigdes. aragvis napiras gasulma razmelebma iq kidev eqvsi milicioneri aiyvanes. qaqucas 65 razmeli monawileobda am brZolaSi, mowinaaRmdege ki 250 kacamde iyo, rogorc Semdeg tyveebma Tqves. es samxedro operacia ganaxorciela avlabris komisarma, romelmac Tavis miliciasTan erTad dado piroba, qaqucas angariSs gavusworebo, pirveli ki Tavad daiRupa brZolaSi. barisaxoSi qaqucas razmSi sami xevsuri da erTi fSaveli mivida. es fSaveli mixa xelaSvili iyo, poeturi niWiT dajildovebuli axalgazrda kaci, romelsac saocrad uyvarda qaquca da samSoblos ganmaTavisuflebel gmirad miaCnda. qaqucac did niWsa da momavals xedavda masSi da xSirad ambobda, Tu mSvidoba iqna, mixas aucileblad universiteti unda gavaTavebino, codoa, amisTana niWi daiRuposo. mixa xelaSvili sofel axadidan iyo. bavSvobidanve itacebda poeturi sityvis Zala da madli, uyvarda vaJa, baCana, SesaniSnavi xalxuri poezia, ukravda fandursa da salamurze, amRerebda sakuTar leqsebs da kafiobaSic badali ar hyavda. saSualo ganaTleba TbilisSi miiRo. sofelSi dabrunebuli maRaroskaris eklesiis diakvnad da saydris mcvelad gaamweses. ar SeiZleba aseT adamians, poeziis, qarTuli klasikuri mwerlobis trfials, morwmunesa da eklesia-monastrebis qomags is aetana, rac im dros xdeboda, rogor Seuracxyofdnen komunisti da komkavSireli aqtivistebi qarTul suls, erovnul simdidresa da istoriul warsuls, rogor Wridnen momavlis tots, xelyofdnen mTis laRi xalxis Tavisuflebas. Tavze quds xdidnen da wvers parsavdnen xevisberebs. masac miadgnen da aiZules, daetovebina 25 eklesia. is, vinc ar idga axali drois satanis mociqulebTan, aRar undodaT da ebrZodnen. mixa xelaSvilmac datova ojaxi da mivida qaqucasTan. aq iyo qarTuli suli da silamazec. qaqucasa da mixa xelaSvilis siyvarulian urTierTobaze xalxuri leqsic metyvelebs: `ro naxavs ColoyaSvili, imis pir izams Rminsao (gaiRimebso) erTi hyavs aTis badali, _ SiSi ara aqvs mtrisao.~ Tavad mixa ki Tavis usayvarles meTaurs yovelTvis amkobda leqsebiT... maRaroskaris brZolis Semdeg is aRar moSorebia qaqucas, bevrjer isaxela Tavi SeficulTa razmSi Tavisi gmirobiT. erTxel, sofel bakanas ganapiras, did gomurSi TavSeyril komkavSirlebs, romelTac qaqucas datyveveba ganezraxaT, igi marto mieWra, ahyara iaraRi da mihgvara SeficulTa razmis belads. qaqucam Wkua daariga gzidan acdenili axalgazrdebi da gauSva. mixa dabali tanis, magram Casxmuli da janiani vaJkaci iyo. 1923 wels, roca duSeTSi idgnen, man qaqucas ori dRiT dedisa Dda naTesavebis sanaxavad gaSveba sTxova. gzad duSeTis miliciis ufross gadaeyara, rva milicioneri axlda da mixas sofelSi midioda. am kacs bevri boroteba hqonda Cadenili da qaquca apirebda masTan angariSsworebas. mixas gadauwyvetia, martos gaekeTebia es da qaquca gaexarebina, gza Seukravs miliciisaTvis. ori mouklavs kidec, magram rva kacs ver morevia da Tavi Seuklavs. qaqucam Zalze ganicada am niWieri poetisa da samSoblos moyvaruli axalgazrdis sikvdili. magram omi iyo saqarTveloSi, komunistebis mier inspirirebuli, qarTvelebs Soris gaCeniliyo ufskruli, mravali adamiani uazrod iRupeboda. mixa xelaSvilisa da qaqucas urTierTobas ki am leqsiT davinaxavT, romelic TviTnabadi poeturi niWis fSavelma Wabukma qarTveli xalxis did erovnul gmirs _ qaquca ColoyaSvils miuZRvna: jer isev aris zafxuli, ar daTovlilan mTania, fSav-xevsureTis kldeebsa Savniva hqonda fxania∗ Sig vcxovrobT fSavel-xevsurni, Savi kldis Svilni-Zmania, unda miviRoT ambavi droebis monatania. qaquca ColoyaSvili mohqrolavs rogorc qaria, Tan axlavs qarTvelT Svilebi, TiTo lomebis daria. binas dasdeben fSavSia, sadac maRaroskaria∗. TbilisiT mohyva laSqari, romelic muxliT malia, puris Wamazed nasxdomebs daxvies Tofis alia. ha, gidi, ColoyaSvilo, gulad gdebia talia, patara razmis ufroso, xar mardi kamandaria∗. mkvdari Sehyare mkvdarzeda, rogorc mtris sabandaria∗. wiTlad SeRebe aragvi, fSav-xevsureTis wyalia. 26 fSavlebs gadaec nadavli, imaTgan anayaria. • maRaroskaris brZolis Semdeg qaqucas razmi imave dRes gaemgzavra xevsureTSi. gza daubrkoleblad gaiares, Tumca iyo Worebi, TianeTis mxridan ormoci kaci daadevneso. am razms, viTomda, orwyalis simagre unda daekavebina da Seficulebi xevsureTSi ar SeeSva. orwyali aragvis gamyofi kldea. qaqucam am adgilis dasakaveblad elizbar vaCnaZe gagzavna xuTi kaciT, magram mdevris ambavi Wori gamodga, qaquca daubrkoleblad avida xevsureTSi, dabanakda barisaxoSi, Tumca razmelebi sifrTxilisaTvis malavdnen, romeli iyo maT Soris qaquca, magram xevsureTSi bevri icnobda mas da esec rom ara, elvis siswrafiT gavrcelda jaris asvlis ambavi. SeficulTa mTavari mokavSireebi iyvnen gogoTuri da aparika. pirveli 50-55 wlis kaci, meore ufro axalgazrda, komunistebisa da rusebis mteri. es ori adamiani akavSirebda qaqucas xevsurebTan, axdenda razmebis organizacias. xevsureTis ajanyebas ColoyaSvili did strategiul mniSvnelobas aZlevda. am dros, SeficulTa cnobiT, sul aTi aTasamde wiTeli jariskaci iyo saqarTveloSi. xevsureTSi Yukan daedevneboda jari amboxebulebs, iqauri midamoebis kargad mcodneni _ maT advilad amoxacavdnen. fSav-xevsurTa da saqarTvelos sxvadasxva kuTxidan Sekrebil meomarTa garda, xevsureTSi ibrZolebdnen Crdilo kavkasieli CeCnebic. qaquca apirebda maTTan molaparakebas, Tumca es gegma ufro adre unda Seesrulebina. qarTul armiaSi qaqucas Tavisi xalxic hyavda, kerZod, Stabis ufrosi, polkovniki musxeliSvili, romelic yovelTvis awvdida sando cnobebs Seficulebis razms, amotomac imedi hqonda, rom kritikul momentSi am jars gaaneitralebda. maRaroskaridan dawyebuli, xevsurebi mZime danakliss ayenebdnen rusis jars. erTma koWlma xevsurma xuT kacs ahyara iaraRi. mdevrebma ramdenime dRe sdies qaqucas nakvalevs, magram moulodnelad ukan daixies, Seficulebs ki imedi hqondaT, rom maT zurgidan daartyamdnen saqarTvelos ganmaTavisuflebeli Zalebi. saqme is iyo, rom partiuli kinklaoba, SeuTanxmebloba xSirad iCenda Tavs da saqmes azaralebda. verc paritetuli komiteti da verc samxedro sabWo ver axerxebdnen erovnuli moZraobis ufro gabedulad azvirTebas da am talRis saTaveSi Cadgomas. rodesac xevsureTis ajanyebaSi maT ver iTamaSes gadamwyveti roli, mTavrobam ufro Tamamad Seutia da calkeuli gmirebis Tavganwirvam Sedegi ver moitana. xevsureTSi SerCenili ColoyaSvilis razmelebi elodebodnen, rom ukandaxeva mTavrobis SenaerTebma droebiT gaiTamaSes da male isini axali ZalebiT miawydebodnen xevsureTSi ganlagebul erovnul Zalebs. qaqucam mimarTa xevsur meTaurebs, ekisraT Suamavloba da CeCnebisaTvis 27 eTxovaT daxmareba. xevsurebma uari Tqves, _ Cven piraqeTelebs, mtroba gvaqvs CeCnebTan da ar dagvexmarebiano. marTlac, gogoTuris vaJs _ sulxanaurs, xSirad gaulaSqria CeCnebze, ukanasknel xans maTi molac mouklavs, wamouRia moklulis Tavi da sakuTar ezoSi daumarxavs. icoda ra CeCnebis SurismaZiebeli xasiaTi, cixec augia, raTa Tavi daecva momxdurebisgan. sulxanauri isev xevsurebs mouklavT, radgan erTxel, CeCnur tansacmelSi gamowyobili, CeCeni hgonebiaT. aseT urTierTobaSi Zneli iyo mokavSireebad CeCnebis daguleba, magram qaqucam ar daiSala, man xevsurebs uTxra, rom gaatanda Tavis Seficul razmelebs, sando kacs gaayolebda, CeCnebs mtrebad rom ar mieRoT misulebi. unda daerwmunebiaT CeCnebi, droebiT daeviwyebinaT droebiTi SuRli, mtroba da SurisZieba, gaerTianebuliyvnen da daemarcxebinaT rusebi, romlebic xevsureTis Semdeg maTac miadgebodnen. gamyolebad qistebi da piriqiTa xevsurebi unda aerCiaT, radgan CeCnebi maT megobrobdnen. Satilidan gadavidnen qistebis sofel jaregaSi da Sexvdnen iqaur Tavkacebs, daarwmunes isini qaqucas SemonaTvalis simarTlesa da xevsurebis gulwrfelobaSi da daiTanxmes. CeCnebTan gamgzavrebis win erTi ucnauri ambavi momxdara. es ambavi TviTmxilvelsa da monawiles _ aleqsandre sulxaniSvils aqvs Tavis mogonebebSi Setanili. maRaroskaris brZolis erT-erTi gmiris, xevsuri gogoTuris qmedeba SesaZloa sxvadasxvanairad Sefasdes. damerwmunebiT, rom es dramatuli da sulisSemZvreli pasaJi isedac dramatul saqarTvelos istorias ar unda moakldes. aris masSi raRac iseTi, rac Cven eTnofsiqologias, samSoblos siyvarulSi TavzexelaRebul qmedebasa da fanatizmsac gamoxatavs. sityva `fanatizmi~, ra Tqma unda, zogadad, ar aris dadebiTi Sinaarsis momcveli. qarTvelebs arasodes axasiaTebdaT religiuri fanatizmi, Cvens mravalerovan saxelmwifoSi, ufro tolerantoba sufevda, vidre religiuri da eTnikuri niSniT dapirispireba, magram rodesac qveynis yofna-aryofnis da SenarCunebis sakiTxi dgeboda, maSin samSoblos uzenaesobis fanatikuri gancda iRviZebda. am grZnobaSi ki qristianoba, qarTuli ena, saqarTvelos miwawyali erTiandeboda. es sameba iyo yvelaferze aRmatebuli. am TvalsazrisiT Tu SevxedavT imas, rac gogoTurisU kar-midamoSi moxda, maSin momxdari ambavi ufro gasagebi gaxdeba. TaTbirze gadawyda CeCnebTan gadasvla da daxmarebis Txovna. iqve gamoiTqva eWvi: ar dagvexmarebian, radgan mtrebad gvTvliano. iqve gaixsenes sulxanauris mier molas mokvlis ambavi. qaquca mainc imedianad iyo da am gzis iqiT gamarjvebas ver xedavda.. saubrisas gogoTuri sadRac wavida da rodesac dabrunda, Tan moiyvana ori patara bavSvi _ biWi da gogo. Tan xurjini moayola da qaqucas despans uTxra: `ai, Seni kvnesame, es bavSvebi Cemi Svili sulxanaurisani arian, Cven qistebis sisxli gvmarTebs, eseni waiyvane da mihgvare qistebs~. razmelebi gafiTrdnen. qaqucam Zlivs amoiRo xma da 28 uyvira: `gogoTuro, rogor SeiZleba, rom udanaSaulo bavSvebi mivgvaroT qistebs sasikvdilodo~. sxvebic gajavrdnen, sisxlis asaRebad bavSvebis xurjiniT migvra ram gafiqrebinao. asea Tu ise, es ambavi moxda da iTqva im adamianisgan, vinc didi avtoritetiTa da saxeliT sargeblobda xevsurTa Soris da ara vinme uCino an ugunuri kacisgan. vinaidan CeCnebis daxmareba saqarTvelos gadarCenas niSnavda, uari ki daRupvas, sakuTari sisxli da geni, ucodveli patarebi gaimeta qarTvelma kacma. iqneb, CeCenTa vaJkacuri gulis imedic hqonda, iqneb arc fiqrobda amaze, tradiciis Sesruleba surda ukanasknelad da samSoblos gadarCena, xolo im brZolaSi, xevsurebs rom unda gaemarTaT, Tavadac usityvod miitanda sakuTar sicocxles mamulisaTvis msxverplad. vin icis!.. ras gaugeb gogoTuris msgavs qarTvelebs. isini TavianTi drois pirmSoni iyvnen da gmirebad im wamebsa da wuTebSi ibadebodnen, rodesac saqarTvelos daRupva emuqreboda. amgvari araordinaluri da aragansjadi qmedebebiT savsea saqarTvelos istoria. xevsureTis amboxebaSi CeCnebis vaJkacoba da gmirobac iseve dasafasebelia, rogorc qarTveli Seficulebis. maT uyoymanod miiRes qaquca ColoyaSvilis Txovna, Camovidnen kidec Satils, magram saocrad dawydaT guli, ganzraxuli rom ver Seisrules: ver ibrZoles rusi dampyroblebis winaaRmdeg qarTvel SeficulebTan erTad. CeCnebi ukan gabrundnen, qarTvelebi ki aqedan gaifantnen, radgan ajanyebis gegma gacemuli iyo da dasaxuli mizani veRar Sesruldeboda. amboxebis CaSlis mTavari mizezi SeuTanxmebloba, partiuli daqsaqsuloba da danawevreba iyo. bevrs ajanyeba naadrevad miaCnda, zogi ukeTesi drois dadgomas elodeboda, erTi partia meores ar eTanxmeboda. iyvnen gamcemebic, romlebic sabWoTa policiasa da Cekas atyobinebdnen erovnuli moZraobis monawileTa sabrZolo gegmebs. xevsureTis amboxebis gegma Stabis ufrosTan iyo SeTanxmebuli, is damuSavebuli iyo im saukeTeso qarTveli generlebis mier, romlebic komunistebis Semosvlis Semdegac muSaobdnen qarTul jarSi, magram saokupacio reJims ver eguebodnen, sastikad ganicdidnen saqarTvelos damoukideblobis dakargvas. amitom qaquca ColoyaSvilisa da misi Seficulebis mxares idgnen. saqarTvelos bolSevikurma xelisuflebam sastikad iZia Suri maTze. 1923 wels isini daxvrites. aseve daxvrites bevri patiosani qarTveli glexi Tu inteligenti, arasamxedro pirebi, romlebic TanaugrZnobdnen erovnul gmirebs. 1923 wlis 19 maiss daixvrita `samxedro centris~ mTliani Semadgenloba, maT Soris iyvnen generlebi: aleqsandre andronikaSvili, varden wulukiZe da kote afxazi; polkovnikebi: rostom musxeliSvili, giorgi ximSiaSvili, aleqsandre maWavariani, elizbar gulisaSvili, dimitri Crdileli; oficrebi: farnaoz yaralaSvili, simon bagration-muxraneli; saxelmwifo 29 moxeleebi: mixeil zandukeli, iason kereseliZe, simon WiabriSvili, ivane quTaTelaZe, levan klimiaSvili. am dros dasaWerad dasdevdnen qaqucasac, rac kargad Cans specialuri gamoZiebis mier Sedgenil sabWour dokumentebSi. es dokumentebi imave wels gamoaqveyna `qarTvel mxedarTa kavSiris~ damfuZnebelma sainiciativo jgufma stambulSi. masSi setanilia is ganaCenic, rac `Ziebis~ Semdeg daiwera da ris safuZvelzec daxvrites qarTveli patrioti samxedroebi. konstantinopolSi myofi, samSoblodan devnili qarTuli sardloba sazogadoebas auwyebda, rom ruseTis sabWoTa saokupacio xelisuflebis gankargulebiT, gausamarTleblad iqnen es adamianebi daxvretilni. 1923 wlis 20 maisisTvis daxvretil oficerTa da saxelmwifo moxeleTa Soris 4 generali, 6 polkovniki, 3 leitenanti, 7 rotmistri, kapitnebi, unter-oficrebi, vaxtmistrebi da iunkrebi iyvnen. ganaCeni, sadac mocemuli iyo 19 maiss daxvretili samxedroebis sia da aRwerili iyo maTi mTavari saqmianoba, _ ase iwyeboda: `antantis kapitalistebis agentebis danarCeni muSaoba saqarTveloSi ajanyebis mosamzadeblad moispo dapatimrebiT, romelic moaxdina sagangebo komisiam. sabWoTa xelisuflebis winaaRmdeg SeTqmulebis, saqarTveloSi bandituri moZraobis mowyobisa da masSi monawileobis miRebis da muSur-glexuri saxelmwifosaTvis Ralatis gamo, amierkavkasiis sagangebo komisiis mier damTavrebuli gamoZiebiT, saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis sagangebo komisia adgens: miesajos umaRlesi sasjeli...~ CamoTvlili samxedroebi yvela banditebad, wiTeli armiis gamcemebad da qveynis moRalateebad arian gamocxadebulni. ganaCenSi dasaxelebulia maTi asaki, ganaTleba, samuSao, romelsac asrulebdnen. daxvretisas yvelaze axalgazrdebi iyvnen: rostom ilias Ze musxeliSvili _ 35 wlis, simon levanis Ze bagration-muxraneli _ 27 wlis, farnaoz revazis Ze yaralaSvili _ 24 wlis, iason maTes Ze kereseliZe _ 32 wlis, elizbar baqaris Ze gulisaSvili _ 32 wlis, levan iraklis Ze klimiaSvili _ 26 wlis, dimitri nikolozis Ze Crdileli _ 29 wlis. danarCenebic im asakSi iyvnen, kidev bevri ramis gakeTeba rom SeeZloT saqarTvelos samxedro siZlierisaTvis. rodesac ganaCeni waukiTxavT dasaxvreti qarTvelebisaTvis, yvela maTgani ise vaJkacurad moqceula, amas TviT amierkavkasiis `Cekas~ Tavmjdomare mogilevskisa da mis xelqveiT jalaT pankratovzec umoqmedia. giorgi ximSiaSvils uTqvams: `Cven viciT, risTvisac gvklavT, Tqvenc kargad iciT, rom banditebi ara varT, male dadgeba dro da TeTri giorgi mrisxaned mogTxovT pasuxs. gaumarjos saqarTvelos!~ jalaTebisTvis miumarTavs gaWaRaravebul, rainduli sulisa da gulis general varden wulukiZes. qaqucas msgavsad, am patriot qarTvelsac 30 saxelovani winaprebi hyavda, romelTa geni asazrdoebda masSi samSoblos did siyvaruls da misTvis Tavganwirvis unars. misi babua iyo imereTis sawulukiZeos gamoCenili Tavadi simon wulukiZe, romelic ZmasTan, daviTTan erTad ebrZoda ruseTis jars, risTvisac daviTi Seipyres da sarze aacves. iyo dasjis aseTi saSineli meTodi. erTi kvira buzebi exveoda mkvdars da yvelas dasanaxad da xalxis SesaSineblad ar amarxinebdnen. am winaparTa mxedruli gulovneba hqonda varden wulukiZes, ramac misi didi sabrZolo damsaxureba ganapiroba, rogorc I msoflio omSi, aseve saqarTvelos demokratiuli respublikis istoriaSi. mas jalaTebisTvis uTqvams: `sikvdiliT ver SegvaSinebT, Cveni sikvdili saqarTvelos ganTavisuflebis Tavdebia, igi daasalkldevebs eris simtkices, erTi aTasad gaamravlebs mebrZolT~. mis TavdaWerasa da srul simSvides sikvdilis win, ise umoqmedia jalaTze, rom uTqvams: Tqven marTlac gmirulad kvdebiT, gindaT, gadavcem rames Tqvenianebso? razedac wulukiZes upasuxia: `gadaeciT, rom Cven davixoceT, viT qarTvel patriotebs SehferiT.~ daxvretis aRweraSi sxvebis sityvebicaa motanili, saidanac Cans, ra didi sulieri simtkicis patronebi iyvnen qarTveli samxedroebi. polkovniki maWavariani: `Cven ar gipirebdiT Sebralebas da arc Tqvengan miviRebT lmobierebas, es Cveni Seuracxyofa iqneboda~. kote abxazi: `me vkvdebi sixaruliT, radgan Rirsi gavxdi samSoblos samsxverploze zvarakad mitanisa. Cveni sikvdili gamarjvebas moutans saqarTvelos!~ generali andronikaSvili, rogorc yovelTvis, mSvidi da auRelvebeli: `saxeze getyobaT, rom gakvirvebT Cveni sulis simtkice, iqneba qarTvelebi yvela amisTanebi gegonaT? (xels aSvers jalaTebs Soris myof erT-erT qarTvelze). mravali aTasi Cvenze ukeTesebi zrdian TavianT gulSi Tqvendami sikvdils.~ polkovniki Crdileli: wadiT da uTxariT rusebs, Tu rogor ibrZvian qarTvelebi samSoblosaTvis!..~ sagangebo komisiaSi, vinc ganaCeni gamoitanes, Sediodnen: pankratovi, mogilevski (amierkavkasiis `Cekas~ Tavmjdomare), aSukini, ruseTis saokupacio armiis samxedro sabWos wevri sergo orjonikiZe, mamia oraxelaSvili, kvantaliani. spiridon kedias meuRle, sofio CijavaZe-kedia igonebs, rogor mivida Tbiliseli qalebis delegacia sergo orjonikiZesTan. eseni iyvnen: nino gelovani, aneta diasamiZe, Tamar falavandiSvili, dapatimrebuli Crdilelis da, romelsac xelebi daukocnia orjonikiZisaTvis, Zma gadamirCineo; mas ki civad uTqvams, es xalxi ukve daxvretiliao. 22 maiss gazeTma gamoaqveyna informacia sikvdiliT dasjilebze. TbilisSi Worebi gavrcelda: iason kereseliZe viTom `didebis~ simReriT midioda, Tan yviroda: `gaumarjos Tavisufal saqarTveloso~, mSvidad iyo kote 31 afxazi da sxvebsac imaves urCevda. vaJkacurad Sexvedrian sikvdils generali wulukiZe da generali andronikaSvili, gogi ximSiaSvils ki `Cekas~ kedelze aseTi leqsi wauweriao: `... Tumca ver mova Wirisufali Cven saflavebze, mainc vnugeSobT, xsovna darCeba erTgul mxedarze da quds moixdis mamuliSvili Cvens xsenebaze.~ maTi sikvdili qarTvelTa glovis sagani, didi ubedureba iyo. arc xalxi darCa valSi. erT xevsurul sofelSi Sesuli rusis jari amoxoca xevsurma qalma, romlis saxeli SemorCa mxolod, gvari ar viciT. mas mzeqala erqva. misi Zma qaqucasTan ibrZoda. qali saxlSi marto yofila, rusebi rom Sesulan sofelSi. mzeqalas Zmis TofiT dauxocavs rusebi da bolos maTi tyviiT Tavadac gangmirula. patriotebis daxvretis Semdeg qaquca ColoyaSvilis brZolis Jini kidev ufro gaizarda, SesaniSnav TanamebrZolTa da megobarTa sikvdilma mas kidev ufro naTlad daanaxa reJimis sisastike. lagodexis tyeebSi mtris tyviiT mokvda qaqucas Zma sikoc. qaquca mas Tavidanve uSlida partizanul moZraobaSi monawileobas. eubneboda, Turme, ori Zma erTad qorwilSi ar varga, Seni saqme sxvagan gaakeTeo. Zmam mainc ar daiSala, guli iqiT miuwevda, sadac qaqucas daZaxebaze aseulebi ikribebodnen. erT dRes sulxaniSvils gahyva da isev SeficulTa banakSi aRmoCnda. Zma rom dainaxa, qaqucam odnav sayvedurnarevi RimiliT uTxra, Sen mainc ar moisvene da wamoxvedio? sikom, viTomda aq araferiao, ise upasuxa, mereda ra moxda, rom davinaxe saSa modioda, gulma veRar gamiZlo da gamovyevio. sikos qaquca yovelTvis wina xazze gzavnida. is Seficul qarTlel biWTan erTad mouklavs gamcem oss. kaxeTis Tu qarTlis soflebSi mcxovrebi osebi komunistebis mxareze iyvnen da qaqucas ebrZodnen. sayvareli Zma qaqucam Tavisi xeliT damarxa tyeSi da isev gaagrZela brZola. moRalate osi Seficulebma, sikos da baRdos (aseTi metsaxeli hqonda moklul qarTlels) maleve miayoles. 1923 wels daxvrites qaqucas biZaSvili, matanSi mcxovrebi 35 wlis aneta ColoyaSvili, ganaTlebuli da patrioti, namdvili qarTveli qali. is TavdadebiT exmareboda razmelebs, uzidavda wamlebs, uxvevda Wrilobebs, amaragebda sakvebiT. `Cekam~ daatusaRa da rom veraferSi gamotexa, sikvdili miusaja. daxvrites qaqucas simamri, uamravi nacnobmegobari. iyo Ralati, eWvebic. samoqalaqo omi yvelaze didi saSinelebaa da misi Wrilobebic Znelad mosarCeni. es omi mZvinvarebda saqarTveloSic da adamianebi erTmaneTs wiravdnen partiuli dapirispirebis gamo. yvela adamians rodi SeuZlia gmiroba. bevri gatyda, mtris mxareze gadavida da gasca Tavisianebi. bevri ar danebda, bolomde uerTgula samSoblos, megobrebs, adamianur Rirsebas. 32 ajanyeba damarcxda, magram xalxi _ ara. Tavad qaquca ColoyaSvils arc ufiqria aq daesva wertili, samSoblos interesebi mas isev eZaxda. • xevsureTis ajanyebis Semdeg, qaquca ColoyaSvili isev kaxeTsa da qarTlSi ibrZoda. mas ufrosi Zma, Saqro miugzavnes, romelic manamde datusaRebuli hyavdaT. aseve, axlo naTesavi biZina mayaSvili. mTavroba maTi piriT uTvlida: SenTvis ra dagviSavebia, risTvis gvebrZvi, Tu ar mogwons Cveni politika, sazRvargareT wadi, fuls, ramdensac ityvi, mogcemT, mZevalsac gagayolebT sazRvramde, rom gvendoo. qaqucam aseTi pasuxi misca: gadaeciT, rom Cven fulze ar viyidebiT, patriotebi varT da saqarTvelos Tavisufleba aris CvenTvis yvelaze Zvirfasi. avantiuristebi da samSoblos moRalateebi Tqven xarT, rusis jars rom SemouZexiT da Zlivs, vai-vaglaxiT mopovebuli saqarTvelos damoukidebloba daamxeT. Tu kidev SegrCeniaT erTi bewo raime mainc qarTuli, eg jari isev gaiyvaneT,rogorc SemoiyvaneT. Cven vibrZolebT saqarTvelos damoukideblobisaTvis manam, sanam pirSi suli gvidgas. Tu ver SevZeliT am didi miznis sisruleSi moyvana, momavali Taoba gaagrZelebs Cven dawyebul saqmes. mere Zmas uTxra, Cemi ufrosi Zma ki xar, magram amisTana davalebiT CemTan aRar moxvideo. qaqucam isic Tqva, rom rusis jaris gayvanis Semdeg, qarTveli xalxis mier arCeul kanonier xelisuflebas is da misi megobrebi usityvod daemorCilebodnen, ragind maTTvis miuRebeli yofiliyo is mTavroba. qaqucas ufros Zmas biZis saxeli erqva. erT dRes swored mas estumra qaquca ColoyaSvili ramdenime megobarTan erTad matanSi, ColoyaanT cixeSi, sadac 75 wlis zorba, TovliviT TeTrwvera, darbaiseli da simpaTiuri kaci cxovrobda. igi Zveli simRerebis ganTqmuli Semsrulebebli da ucvleli Tamada iyo. biZas Zmiswulis naxva ise gauxarda, cremlic ki gaubrwyinda Tvalze. exvewa, darCiT da CemTan ivaxSmeTo, magram qaqucas naTesavebze iseTi meTvalyureoba iyo, ar gariskes SeTqmulebma. wasvla rom daapira, Zia Saqro meore oTaxSi gavida, mooqrovili xanjali gamoitana da qaqucas misca: mama-papuri xanjalia, Sen gqondes Cemo Zmiswulo, Sen ufro gauTqvam mas saxels, Cveni gvarisa da samSoblos sadideblado. es iaraRi axla saqarTvelos muzeumSi inaxeba da man iseTive Zneli gza ganvlo saqarTvelos brZolebsa da ucxoeTSi, rogorc misma mflobelebma warsulSi. iaraRs qarTuli emigracia inaxavda, ufrTxildeboda, bolos ki gmiris samSoblos daubrunda. Seficulebi kaxeTis soflebSi dadiodnen. qaquca zogjer awyverSi (axmetis raioni) aTevda Rames, sadac misi col-Svili cxovrobda. nino meRvineTuxucesma aq, mamis saxlSi darCena arCia, qaqucas mSoblebi da Zma ki matanSi cxovrobdnen. razms meTauri yovelTvis orad hyofda, 33 calke ayenebda yaraulebs. isini akontrolebdnen im ojaxebs, sadac razmelebi midiodnen. xSiri iyo Setakebebi. yvela sofelSi da ojaxSi migzavnili iyvnen moTvalTvaleni da qaqucaze monadire milicia. Seficulebi yvela xafangidan sxltebodnen, danaklisic iyo maT rigebSi, magram mcire. ufro metad, Tavdamsxmelebi zaraldebodnen. pirveli zamTari matanis tyeebSi gaatares. 1923 wlis ianvar-martSi saxeldaxelod agebul miwurebSi cxovrobdnen. am `tyis saxlebs~ malaqia maisuraZe `aproeqtebda~. mas, warmoSobiT raWvels, kargad exerxeboda es saqme. is ki arada, binebi ise ostaturad iyo aSenebuli, Sig cecxlis danTeba SeiZleboda da bolic ki aravis awuxebda. zamTarSi dablob adgilebs irCevdnen binebisaTvis, cecxlis kvamli rom ar gamoCeniliyo tyeebis simaRlidan, zafxulobiT ki _ maRalmTian da tyian adgilebs. zogjer, xangrZlivad Tu rCebodnen, xorcian saWmels, gansakuTrebiT xinklebs akeTebdnen. qaquca Zalian cotas Wamda, razmSi yvelaze mcires. xSirad razmelebi unaxavdnen xolme, iqneb mere SeWamoso, magram marto, lukmasac ar Caidebda pirSio, igonebdnen mogvianebiT misi megobrebi. mTel saqarTveloSi xom icnobdnen da pativs scemdnen, kavkasiis mTaSic legendebi dadioda masze. aleqsandre sulxaniSvili wers, CeCneTSi stumrobisas rogori pativiT miiRes, sul `qaquca~ mesmoda, yvela am sityvas imeorebda, albaT erTmaneTs eubnebodnen, qaqucas kaciao. es iyo xevsureTis ajanyebis Semdeg, 1923 wlis aprilSi. misma avtoritetma Seariga xevsurebi da CeCnebi, aRar xdeboda urTierTTavdasxmebi, pirutyvisa da adamianebis gatacebebi. SeficulTa razmis Tavganwirulma brZolebma es nayofic gamoiRo: Seiqmna kavkasiis mTielTa SekavSirebis SesaZlebloba, risic eSinodaT kremlis xelisufalT. qaqucam kargad icoda, rom kavkasiis gaerTianebas mTeli istoriis manZilze mohqonda xolme mtrebze didi gamarjveba. axlac weriliT mimarTavda CeCnebs. is da misi razmelebi inaniebdnen odesRac Cadenil winaparTa Secdomas, rodesac saqarTvelo ebrZoda CeCnebs (igulisxmeboda XIX saukune), da rodesac mTeli kavkasiis saamayo Svili Samili∗ rusebs ebrZoda, maSin, saubedurod, qarTvelebis erTi nawili rusebs miemxro. es maSino, rodesac mTeli kavkasiis erebs, rogorc erTs, ise unda ebrZola saerTo mterTano. iqneb es imis bralic iyo, rom daRestnelebi, saqarTvelosTvis yvelaze Znel periodebSi, esxmodnen Tavs qarTvelebs. rusebis propagandasTan erTad, amanac gamoiwvia is movlena, rom qarTvelTa nawili SeebrZola Samilso, _ werdnen ColoyaSvilis Seficulebi. droa, Secdoma gamovasworoT, sarwmunoebam xeli ratom unda SegviSalos, Cvenc gvyvanan qarTveli musulmanebi, Cven Zalian vgavarT erTmaneTs tradiciebiTa da zneCveulebebiTo... qarTvelebi gamoTqvamdnen survils, gaegrZelebinaT Soreuli winaprebis saqme, erTad ebrZolaT rusuli bolSevizmis winaaRmdeg, kavkasiis TavisuflebisaTvis. 34 qaqucas am mowodebas CeCnebi swrafad gamoexmaurnen. maTi yvelaze didi avtoritetebi Seudgnen CeCenTa mobilizebas. maT ancvifrebdaT da moswondaT qarTvel SeficulTa Tavganwiruli brZola. gansakuTrebiT aRsaniSnavia ali mitaevis da aTabeis mxardaWera, romelTac qaqucam saCuqrad miliciisaTvis warTmeuli ocdaaTi cxeni gaugzavna. mosalaparakeblad da brZolebis organizebisaTvis TviTon ColoyaSvili gadavida CeCneTSi da Sexvda maT. roca rusebma gaiges, rom qarTvelebi CeCnebTan amyarebdnen kavSirs, jaSuSebi aamoqmedes. didZali fuli SesTavazes ramdenime CeCens, rom qarTveli Seficulebi da maTi beladi moeklaT. magram CeCnebis bunebisaTvis aseTi Ralati miuRebeli iyo. isini qarTvelebs uyvebodnen rusebis SeTavazebis Sesaxeb da dascinodnen mters: Cven fulze ar viyidebiT da Cven Zmebs ar vklavT, magaT es ar iciano. • qaqucasa da CeCnebs Soris oficialuri xelSekrulebac gaformda, sadac dawvrilebiT iyo gawerili saerTo qarTul-CeCnuri ajanyebis gegma. ali mitaevisa da qaquca ColoyaSvilis am gegmas Rrma istoriuli fesvebi aqvs rogorc Soreul, aseve axlo warsulSic. Zalauneburad gaxsendeba zviad gamsaxurdiasa da joxar dudaevis megobroba kavkasiuri brZolebis axal etapze XX saukunis 90-ian wlebSi, rodesac maT erTad surdaT Crdiloeli dampyroblis damarcxeba, magram aqac rusebma gaimarjves: orive gmiri msxverplad Seewira kavkasiur ganmaTavisuflebel brZolas, Tumca erTxel kidev dagvanaxa megobrobisa da TanamebrZolobis ukvdavi Zala. qaqucasa da mitaevs Soris dadebuli xelSekrulebiT, Tbilisidan CeCneTSi unda gagzavniliyo im dros damkomis Tavmjdomare _ giorgi winamZRvriSvili, saqarTvelodan saWiro raodenobiT unda gaegzavnaT oficroba, radgan CeCnebs ar hyavdaT sakmarisi samxedroebi. amboxebis gegma Sedgeboda TbilisSi, Semdeg am gegmas gaecnobodnen CeCeni meTaurebi. gegmis mixedviT, antirusuli amboxeba erTdroulad unda momxdariyo CrdiloeT kavkasiasa da saqarTveloSi, ruseTidan ar unda gamoeSvaT jarebi, unda aeyaraT rkinigzis liandagebi, Tavs dascemodnen CrdiloeTSi ganlagebul rusis jars. grozno 1918-1921 wlebSi ruseTisaTvis samxedro Stabs warmoadgenda. aq ijda kavkasiis dapyrobis organizatori sergo orjonikiZe da aq Rebulobda mokavSireebs Aazerbaijanis dapyrobis win. me-11 armia aqedan Sevida baqoSi. am zurgis moSlas cdilobda rusebisaTvis qaquca ColoyaSvili, rac, samwuxarod, ver ganxorcielda. is, rac Cvenma gmirebma kargad icodnen, icoda mtermac da yovelnairad uSlida xels kavkasiel xalxTa gaerTianebas. xan SuRlsa da mtrobas aZlierebda maT Soris, xanac SeiaraRebul Zalebs ayenebda iq, saidanac erTmaneTTan unda misuliyvnen da saTiTaod amarcxebda. amjeradac Sekres 35 rusma wiTelarmielebma kavkasionze gadasasvlel-gadmosasvleli bilikebi, amjeradac TviT qarTvelTa Soris daatriales SuRlisa da Ralatis maxvili da erTmaneTi daamarcxebines saqarTvelos bedkrul Svilebs. • ragind dasamarcxebladac unda iyos ganwiruli, simarTlisa da samSoblos gadarCenisaTvis brZola, mainc gamarjvebis tolfasia. Cveni qveyana da qaquca ColoyaSvilisTana vaJkacebi yovelTvis Tavisze bevrad mravalricxovan da Zlier mtrebs ebrZodnen. winaaRmdegobis Jini da borotebis ganadgurebisken ltolva maT sisxlsa da xorcSi hqondaT gamjdari. did imperiebs ra daamarcxebda, magram uomrad Seguebac uzneoba iqneboda. erTi qarTveli mwerali, `qarTlis cxovrebis~ qronikebiT mogvril STabeWdilebas rom uziarebda mkiTxvels, Sotlandiur legendas ixsenebda da saqarTvelos istoriul beds usadagebda. Sotlandiac, mogexsenebaT, Cvennairi patara qveyanaa, romelsac inglisi mudmivad eomeboda, Sotlandielebi ki gmirulad icavdnen Tavis damoukideblobas. inglisic ar cxreboda. gansakuTrebiT meToTxmete saukuneSi Seutia zedized da daamarcxa kidec patara mezobeli qveyana. iJliteboda mcirericxovani xalxi, magram iaraRs ar yrida. xalxs win uZRoda beladi, Sotlandieli robert brusi. erTerTi Setevis dros TiTqmis mTeli jari gaiJlita, cocxlad darCenilebi daifantnen. SiSi, sasowarkveTa da uimedoba dasadgurda SotlandielTa gulebSi, rwmena, TiTqos, mokvda. robert brusi uRran tyeSi moxvda martodmarto da Tavi Seafara mitovebul qoxs. jaWvis perangi arc gauxdia, ise miegdo kuTxeSi brZolisagan qancgawyvetili, mSier-mwyurvali, sasomixdili. gatnjuls Zili ar ekareboda, brZolis sisxliani suraTebi edga Tvalwin. omi wagebuli iyo, dampyrobelma sabolood gatexa patara eris neba. amas mohyveboda damcireba, gadagvareba, erovnuli adaT-wesebis Segineba, saukuneebis manZilze gamomuSavebuli tradiciebis xelyofa. qveyana damarcxebuli iyo, azri aRar hqonda brZolas da Tavad cxovrebasac. ase fiqrobda qoxis kuTxeSi migdebuli, uimedo sardali da mefe. siZvelisagan Camompali qoxis sxvenSi obobas gaeba qseli da kuTxeSi miyuJuliyo. brusi xmliT miwvda da qseli CamoSala. cota xnis Semdeg naxa, rom obobam kvlav gaaba qseli da kvlav miiyuJa kuTxeSi. brusma isev dauSala naqsovi. legendis mixedviT, mefe ase Svidjer moiqca da rodesac isev, meSvidedac obobam kvlav gaaba Tavisi qseli, fexze wamoxta da Sehyvira, bednieri gadawyvetileba saxes unaTebda, Tuki ususuri mweri, Svidjer damarcxebis Semdeg mainc gautexeli suliTa da energiiT Seudga saqmes, me raRa RmerTi gamiwyrao da mtkice nabijiT 36 gamovida qoxidan. gadamwyveti brZola Sotlandielebma moiges. es iyo istoriaSi kargad cnobili banokbernis brZola. im obobasaviT, qarTveli xalxi sul qsovda Tavis beds. mteri ungrevda qveyanas, is aSenebda. qaquca ColoyaSvilis msgavsi gmirebi ar ufrTxodnen mtris mravalricxovnebas da dampyrobeli qveynis sidides. maTTvis mTavari simarTlisaTvis Tavganwirva iyo. • xevsureTis ajanyebidan moyolebuli, SeficulTa mdgomareoba garTulda, devna gaZlierda. 1923 wlis zamTari da gazafxuli uamravi siZneliT iyo savse. CeCneTidan dabrunebis Semdeg, `damkomTan~ miwer-moweris gamo, qaquca TbilisSi gamoiZaxes am organizaciis wevrebTan Sesaxvedrad. am dros razmi gomboris mTis CrdiloeTiT, SroSanis tyeSi binadrobda. es tye Telavis mazraSi, zemo xodaSnis saTavesTan mdebareobs. erT dRes qaqucam ramdenime kaci gagzavna yvarel-sabueSi Tavis xalxTan mosalaparakeblad. erTi maTgani Seficuli soso losaberiZe iyo. man TviTon Txova meTaurs iq wasvla. ramdenadac soso kargad icnobda am mxares, qaqucam uari aRar uTxra da sapasuxismgeblo saqme daavala. losaberiZe, 40-45 wlis kaci, cxenosanTa aTaseulis yofili mebrZoli iyo. mas aTaseulSi bolSevik samxedro komisarTan mouxda Cxubi, ris gamoc daatusaRes. losaberiZe erovnuli moZraobis wevrebma gaaqcies da kaxeTSi malavdnen, swored yvarel-sabueSi. amitom kargad icnobda am mxares. qaqucam mas Tan erTi CeCeni mebrZoli, saxelad elCi gaayola. es CeCeni, CeCneTSi yofnisas, qaqucas gamohyoloda sxva ocdaxuT CeCenTan erTad. maT ColoyaSvilis razmSi ramdenime xans dahyves, mere ukan gabrundnen. mxolod es erTi elCiRa SemorCa, 45 wlamde asakis, kargi garegnobis kaci. pirvelive dRes daiwyes gagzavnilebma molaparakebebi, is Rame tyeSi gaaTies. meore dRes kvlav unda gaegrZelebinaT TavianTi saqme. Cekistebma wamsve gaiges maTi sofelSi Casvlis ambavi, guldasmiT dazveres maTi adgilsamyofeli, Tormeti kaciT alyaSi moaqcies da srola autexes. losaberiZe da CeCeni raRac simagres moefarnen. male Cekistebma srola Sewyvites. sosom Tavi amohyo iqaurobis mosaTvaliereblad, Cekistebma esroles da iqve mokles. CeCeni ar daibna ucxo garemoSi da Cekistebs didi winaaRmdegoba gauwia, wvalebiT gaigno gza da garkveuli xnis Semdeg kvlav SeuerTda qaqucas razms. razmelebi ganicdidnen mis dakargvas, mkvdari egonaT da rcxvenodaT CeCnebis winaSe, erTi kaci dagvitoves da rogor ver movuareTo. amitom misi gamoCena razmSi zeimad iqca. amis Semdeg mas didxans aRar gzavnidnen sabrZolo davalebaze. CeCen elCs kerva da dalaqoba exerxeboda, saTno bunebis adamiani iyo da razmelebze yovelnairad mzrunvelobda. agvistos dReebSi man bevri ram gaakeTa qarTvelebisaTvis. 37 • qaqucas TanaSemwe _ Salva favleniSvili, xevsureTis ajanyebis dros mowyda ColoyaSvilis banaks. aravin icoda misi gza-kvali. Salvas movaleobas soso losaberiZe asrulebda. axla ki, misi sikvdilis Semdeg, TanaSemwis movaleoba elizbar vaCnaZes daavala qaqucam. favleniSvili mas Zalian uyvarda. 1922 wels, xevsureTis ajanyebis win, man qaqucas aTkalibriani Tofi aCuqa, romelic qarTvelebs somexi teroristebisaTvis hqondaT warTmeuli. aseTi Tofi saqarTveloSi sul ori iyo. qaqucas Zalian gaexarda saCuqari. rodesac favleniSvili daikarga, meTauri mas eZebda, magram ras ipovida. rogorc Semdeg gairkva, SeficulTa razmTan gayrili favleniSvili TbilisSi dabrunda da sanam razms ipovida, dis ojaxs Seekedla. gaigo Tu ara misi iq yofnis ambavi `Cekam~, saxls alya Semoartya. srolisas daiWra Salvas da. rodesac tyviiT daWrili da gasisxlianebuli da dainaxa, Salvam ifiqra, rom momxdurs veRarc is dausxlteboda da maT xelSi Cavardnas TviTmkvleloba amjobina. • qaqucas razmSi ibrZoda ioseb kaxaSvili. igi sofel gremodan iyo da 1923 wels SeuerTda Seficulebs. kaxaSvili I cxenosani aTaseulis yofili oficeri iyo, qaqucasTan erTad namsaxuri. mivida Tu ara razmSi, qaqucam TanaSemwed daniSna da radgan gremidan iyo, Tavis raionSi, Silda-yvarelSi daavala xalxTan urTierToba. iosebs ori kaci gaayola, erTi Salva kandelaki da erTic pankiseli qisti. axali daRamebuli iyo. Seficulebi Cqarobdnen. am dros karze braxuni gaisma. uecrad miliciam alya Semoartya saxls, kaxaSvili karTan mivida da milicioners Seejaxa, Zirs dasca, magram meorem esrola da mokla. saxlidan gamovardnili Salva kandelaki mkerdSi daiWra, magram gaqceva moaxerxa, gabedulad ibrZoda qisti razmeli, manac daaRwia Tavi mtris alyas. daWrilma kandelakma didxans iara, Zala gamoelia da soflis bolos, erT bostanSi daimala. diliT moxuci qali movida, ucxo kaci rom dainaxa, SeSinda. daWrilma daamSvida, uTxra vinc iyo, ColoyaSvilis razmidan var, wuxel srolisas damWres, daRamebisas Cemi amxanagebi movlen da wamiyvanen, aravis uTxra Cems Sesaxebo. qalma piroba misca, magram mainc wamoscda sakuTar vaJTan, romelic komkavSireli yofila, ise, rom dedam ar icoda. man maSinve milicias Seatyobina. kandelaki daiWires da waiyvanes TelavSi, radgan samazro `Ceka~ iq iyo. gzaSi aginebda komunistebs, emuqreboda, dro mova da yvelas gagasamarTleben, rogorc saqarTvelos moRalateebso. Wrilobebi Seuxvies, magram gaiglija, rodesac darwmunda, rom veRarsad wavidoda, awamebdnen da Seecdebodnen TavianTTvis sasurveli informaciis gamoZalvas, bolos ki daxvretdnen, TviTonve gamoutana ganaCeni sakuTar Tavs: rkinis fanjrebidan Jangi 38 afxika, Wrilobaze daiyara da Segnebulad moiwamla sisxli. marTlac, igi gardaicvala. qaquca sul icvlida strategias. 1923 wlis gvian Semodgomaze, roca civis tyeSi dabinavdnen, pirvelive dRes daesxaT mdevari. iZulebuli gaxdnen, mSvenivrad mowyobili sadgurebi mietovebinaT da abargebuliyvnen. midiodnen iqiT, saiTac ColoyaSvili miuTiTebdaT. axlac ikiTxes, saiT wavideTo. qaqucam Tqva: axla Cvenze didi mdevari wamova, gzas Segvikraven, jobia, aqve axlos gavataroT ramdenime dRe siCumeSi da mere vnaxoTo. egeni azrze ver movlen, Tu Cven ase axlos gavCerdebiTo. sul erTi kilometriT gadaiwies im binidan, sadac Setakeba mouxdaT. erTi kvira darCnen, gamoeliaT sakvebic da Tambaqoc. bedad, binidan cota moSorebiT, erT raWvel menaxSires waawydnen, romelsac naxSiris gamosawvavi qura hqonda. TelavSi, viriT, yoveldRe mihqonda naxSiri gasayidad. Tambaqo misi daxmarebiT moimarages, saWmeli ki, _ didi sifrTxiliT Zvel binaze dabrundnen da iqidan wamoiRes. iq fqvilis da xorcis maragi HhqondaT darCenili. xSirad, komunistebi maT mitovebul produqtebs wamlavdnen, Tu dabrundebian, moiwamlebiano. esec brZolis xerxi iyo maTTvis, amitom mxolod Zalian mZime gasaWiris dros Tu ubrundebodnen nabanakars Seficulebi da iqidan raime mohqondaT. saguldagulod Semowmebis gareSe, aseT produqts arc Wamdnen. qaqucas, zogjer, cudi sizmari uwamlavda xasiaTs. savele mdgomareobaSi, mudmiv devnaSi mcxovreb razmelebs, bunebrivad euflebodaT mZime ganwyobileba. Tumca, ufro metad mxiarulobdnen, mRerodnen, kafiebsa da leqsebs eubnebodnen erTmaneTs, yvebodnen saintereso ambebs. es brZolebis SualedSi, Sesvenebisas xdeboda. xangrZlivi xetiali xSirad fitavdaT, SimSili, sicive, uZiloba, Cveulebrivi xvedri iyo Tavganwiruli raindebisa da isinic amas usityvod itandnen. ramdenjer, daRlilebs, gzaSi, Tovlian da yinulian qvebze ramdenime wuTiT Tu erT-ori saaTiT wauZiniaT. SeyinviaT wverulvaSi, fexebi ise dahbuJebiaT, lamis warTmeviaT kidurebi, magram rwmena ar daukargavT, gamarjvebis, saqarTvelos gadarCenisaTvis brZolis aucileblobis rwmena. aleqsandre sulxaniSvili igonebs qaqucasTan dakavSirebul erT SemTxvevas: civis mTaze, 1923 wlis zamTarSi, erT tevrSi axali dabinavebuli iyvnen da yvelas eZina. SuaRamisas qaqucam uceb gaiRviZa, gaaRviZa elizbar vaCnaZe da aleqsandre sulxaniSvilic da uTxra, saswrafod gamoefxizlebinaT meomrebic. maT gaukvirdaT da mizezi hkiTxes. cudi sizmari vnaxeo, _ pirquSad Tqva sardalma, qarTvelma qalma miTxra, saswrafod waiyvane aqedan razmio. ar esiamovnaT. sulxaniSvilma sanovageze gagzavnili sami razmeli gaaxsena, rogorRa mogvagnebeno, vaCnaZem urCia, dilamde nu wavalT, razmelebi 39 axaldaZinebuli arian da nu gavaRviZebT, gagzavnilebic movlen da diliT wavideTo. gadawyvites da kvlav daiZines. ganTiadis oTxi saaTi iqneboda, qaqucam meored rom gaaRviZa megobrebi, igive qali damesizmra, miTxra aqedan wadiTo da gadaWriT ubrZana, gaaRviZeT biWebi, axlave unda wavideTo. raRa unda eqnaT, yvela wamoiSala banakidan da sxva adgilze gadainacvles. sulxaniSvili wers: `cxadad agvixda im Rames qaqucas sizmrad nanaxi, da albaT, gangebisagan mxsnel angelozad moevlina is qali araerT Cvengans~... diliT Seityves, rom gamTeniisas miliciis didi razmi sroliT Semortymoda im binas, Sig rom veravin unaxavT, srola SeuwyvetiaT da iqve Casafrebulan. samwuxarod, sanovageze gagzavnili razmelebi mobrunebulan. ori maTgani milicias mouklavs, mesame gaqceula, es mesame _ lado ozaneli SemdegSi SeuerTda qaqucas razms. es ambavi rom gaigo qaqucam, scada daRupuli razmelebis _ xelaZisa da bakuraZis gvamebi rogorme tyidan gamoetana da daesaflavebina. ver moaxerxes, moklulebi ukve TelavSi waeRoT. kaxeTidan ianvar-TebervalSi TianeT-duSeTis mazraSi gadavinen. gazafxulamde iq binadrobdnen. brZola partizanuli iyo da sul moZraobdnen. qaquca yovelTvis imarjvebda, magram tovebda im adgils, sadac ibrZoda, bolos ki am nabrZol adgilebs xelisufleba ikavebda. mizani ColoyaSvilisa is iyo, rom komunistur xelisuflebas, romelsac igi rusebs eZaxda, mSvidad ar egrZno Tavi, ar hgoneboda, rom qveyana danebda, xalxi Seurigda okupantebs. TviT xalxSic ar unda Camqraliyo gamarjvebis rwmena, qaquca rom gaimarjvebda romelime ubanze, is ubani Semdeg iqaurebs unda gaemagrebinaT. magram, samwuxarod, ase ar xdeboda. Zaladobrivi reJimi iaraRiT amyarebda `wesrigs~, tyviiT, gadasaxlebiT, muqariT imorCilebda xalxs. awiokebdnen udanaSaulo adamianebs, monur suliskveTebas unergavdnen, moiTxovdnen sabWouri sistemis Tayvaniscemas, yovelgvari erovnulis sanacvlod, internacionaluri ideebis erTgulebas. qaquca ColoyaSvili namdvili gmiri iyo, am saSinel sistemas rom SeebrZola, rogorc keTili raindi urCxuls. rodesac razmSi ucxo axalgazrda midioda, mamaSvilurad, TiTqos didi xnis nacnobiao, ise eqceoda, esaubreboda, ise gulTbilad uxsnida momavlis miznebsa da sabrZolo amocanebs, rom moralurad dacemul adamiansac ki fexze wamoayenebda da gmirad aqcevda. es iyo misi, rogorc sardlis, lideris, erovnuli gmiris Tviseba. rogori mSiSarac ar unda yofiliyo jariskaci, ise moeqceoda, ise gamowvrTnida da moamzadebda sulierad, sul gadaaxalisebda da did vaJkacad aqcevda. amas misi TanamebrZolebi weren da misi brZolis istoriac amaze metyvelebs. mis Seficulebs qarTuli Coxa-axaluxi ecvaT, tansacmelSic qarTul suls debda da cxovrebis wesSic. ilia WavWavaZis ideebze gazrdili qarTveli vaJkaci, amas bunebrivad akeTebda. vinc banakSi movidoda, yvelas jer TviTon 40 gaesaubreboda, fsiqologis niWiT Caswvdeboda mis azrebs, Semdeg ki sxva Seficulebs aZlevda maTTan urTierTobis nebas. qaqucas ar moswonda partiuli dapirispireba da banakSi akrZaluli hqonda romelime partiis gineba. me vcdilob xalxi SevakavSiro, ki ar davaSoro da gadavkidoo. misi sityva kanoni iyo SeficulTaTvis da masTan kamaTs aravin marTavda. arc raime iyo sakamaTo. misi azrebi yovelTvis marTali da qveynisTvis sasargeblo iyo. dapirispireba da uTanxmoeba yvelaze mZafrad 1924 wlis agvistos ajanyebisas gamoCnda. • 1924 wlis ajanyeba sayovelTao SeiaraRebul ajanyebad iyo Cafiqrebuli. is unda momxdariyo ara marto mTel saqarTveloSi, aramed kavkasiis masStabiT. masSi unda Cabmuliyvnen CeCneTi da Aazerbaijani. 1923 wlis bolos parizidan saqarTveloSi aralegalurad Camovidnen gvardiis yofili sardali valiko juReli, social-demokrati, Tbilisis yofili qalaqis Tavi, mTavrobis yofili warmomadgeneli aWarasa da afxazeTSi benia CxikviSvili, yofili miwaTmoqmedebis ministri noe xomeriki. ajanyebis meTaurebs isini amxnevebdnen da saerTaSoriso mxardaWeris imeds unergavdnen. aseTi mxardaWera ki maSin ar arsebobda, ris gamoc arc noe Jordania, arc irakli wereTeli∗ da emigrantuli mTavrobis sxva wevrebi ajanyebas ar uWerdnen mxars. ajanyebis momxre iyo noe ramiSvili.∗ 1924 wlis ivlisis Sua ricxvebSi mowveuli iqna damkomis gafarToebuli kreba. samxedro komitetis mTavarsardalma _ spiridon WavWavaZem∗ Caibara angariSi sabrZolo razmebis mzadyofnaze, sakmarisad miiCnia arsebuli samxedro Zalebi da Catarebuli teqnikuri samuSaoebi, ajanyebis dasawyebad dainiSna dro _ 17 agvisto. amave krebaze sityva warmoTqva damkomis Tavmjdomaris moadgilem iason javaxiSvilma, romelic ajanyebis yvelaze principuli momxre iyo. ajanyebis sardloba spiridon WavWavaZes unda gaewia. gegmis mixedviT, pirvelad Tbilisi unda ajanyebuliyo. amitom qaquca ColoyaSvili, Tavisi razmebiT Tbilisidan 20 kilometrze, sofel naxSirgorasTan dabanakda. iq moiyares Tavi mixeil laSqaraSvilis da nacvliSvilis razmebma, duSeTisa da diRmis razmebma, kapitan vaCnaZis, borCalosa da manglisis razmebma. am dros vazianSi dabanakebuli iyo rusuli artileria. saWiro iyo am Zalis xelSi Cagdeba, rac polkovnik i. cagurias razms unda moexdina, raTa rusebisaTvis CamorTmeuli zarbaznebiT midgomodnen Tbiliss, navTluRis mxridan. i. cagurias gankargulebaSi gadavidnen Telavis, siRnaRisa da gurjaanis razmebi. ajanyebis dawyeba unda ecnobebinaT Crdilo kavkasielebisaTvis. `Cekam~ yvelaferi gaakeTa ajanyebis CaSlisa da kraxisaTvis. maT miagnes SeTqmulebis meTaurTa kvals da daapatimres giorgi 41 winamZRvriSvili, noe xomeriki, giorgi faRava, g. jinoria da sxvebi. 6 agvistos daapatimres valiko juReli da benia CxikviSvilic. sapatimrodan winamZRvriSvilma da juRelma miweres `damkoms~ _xeli aeRoT ajanyebaze. valiko juRels motyuebiT aTqmevines ajanyebis dawyebis TariRi. `damkomis~ wevrebma kargad icodnen, rom werilis avtori sinamdvileSi `Ceka~ iyo, amitom pasuxSi aRniSnes, rom `gamosvlis sakiTxi axlo momavalSi ar dgas da araviTar ajanyebas ar vapirebTo~. magram `Ceka~ amiT ar motyuvda. daiwyo Tbilisis gamagreba, gzebis Sekvra, patrulirebis SemoReba Ramis saaTebSi, saeWvo samxedroebis dapatimreba. baTumSi daapatimres generali furcelaZe, romelsac aWaris CarTva evaleboda ajanyebaSi, guriaSi generali yuraSvili aiyvanes. aman mTavarsardalze cudad imoqmeda, mas gamarjvebis imedi gauqra da `damkoms~ ganucxada kidec, rom `am pirobebSi gamosvla SeuZlebeli xdeboda~. `damkomis~ Tavmjdomare iason javaxiSvili gadaWriT iTxovda ajanyebas, romelic, misi azriT, dawyebuli iyo da axla SeCereba met msxverpls gamoiwvevda. man moiTxova mTavarsardlis gadayeneba da spiridon WavWavaZis adgilze qaquca ColoyaSvilis daniSvna, razedac `damkomi~ ar daeTanxma. Tbilisis axlos dabanakebuli ColoyaSvilis razmi swavlobda `Cekas~ Senobas, masze Tavdasxmis mosamzadeblad saWiro iyo yvelaferi winaswar da guldagul Semowmebuliyo. es Senoba im gimnaziis gverdiT mdebareobda, sadac qaquca swavlobda. Seficulebs ainteresebdaT, vin cxovrobda `CekasTan~ axlos, rom, saWiroebis SemTxvevaSi, sando ojaxi aerCiaT, Tuki daWirdebodaT iq damalva. aseve undodaT yaraulebis Secvlis zusti drois gageba, ra Zala icavda `Cekas~. gamudmebiT gzebze daqrodnen SeficulTa agentebi, mihqondaT da mohqondaT saWiro cnobebi. erT dRes, am adgilebis Tvalierebisas, dainaxes, rom eklesiaSi aravin iyo, Sevidnen SigniT, iloces da mRvdelsac daalocvines Tavi. gaumxiles vinc iyvnen, oRond qaqucas vinaoba damales. mRvdels gaexarda da guliTadad daloca mebrZolebi. unda iTqvas, rom eklesia imTaviTve Seficulebs, saqarTvelos damoukideblobisaTvis mebrZolebs edga mxarSi. gansakuTrebiT es iTqmis kaTalikos ambrosi xelaiaze. is mzad iyo wasuliyo kaxeTSi. rogorc aleqsandre asaTiani wers, imisaTvis, raTa qaqucas razms kaxeT-mTiuleTidan jvriT xelSi gamohyoloda. `damkomma~ uari Tqva, ajanyebis centrad Tbilisis arCevaze, radgan dedaqalaqi mTavrobis mier saimedod iyo gamagrebuli. centri qaquca ColoyaSvilis sabrZolo adgilebi unda yofiliyo. `damkomis~ Tavmjdomarem _ giorgi andronikaSvilma Crdilo kavkasiaSi gagzavna eqimi mixeil iSxneli, romelic Tavidanve ajanyebas emxroboda. iSxnelma inaxula ali mitaevi da misgan gaigo, rom mTa mzad iyo ajanyebisaTvis. am cnobiT dabrunda iSxneli ATbilisSi. kote andronikaSvilma da iason javaxiSvilma piradad moinaxules 42 pasuxismgebeli oficrebi, qalaqebidan da mazrebidan mowveuli razmebis meTaurebi da gaafrTxiles, mzad yofiliyvnen ajanyebisaTvis. azerbaijanTan kavSiris damyareba veRar moxerxda, radgan am saqmeze gamoyofili g. faRava daiWires. amitom gegmaSi darCa saerTo ajanyeba saqarTvelo-CeCneTis monawileobiT. magram CeCneTTan male kavSiri gawyda. am kavSiris aRsadgenad gagzavnes zurab avaliSvilis Zma _ vano avaliSvili. mas ali mitaevi daWerili daxvda. `damkomma~ mTavarsardlad isev spiridon WavWavaZe datova, magram damuSavebuli gegma Secvala. ajanyeba gadaido 29 agvistosaTvis. `damkomma~ am ambis Sesatyobineblad qaqucasTan solomon ∗ zaldastaniSvili gagzavna da Tan instruqcia misca, ise waremarTa molaparakeba, rom qaqucasac mxari agvistos bolos gamosvlis gegmisTvis daeWira. qaquca Tavdapirvelad uarze iyo, radgan xalxi ukve Sekrebiliyo, Sori manZilidan mosulebisa da ukve sabrZolvelad momzadebulTa daSla, ukan, saxlebSi gagzavna da mere xelaxla Sekreba gaZneldeboda. xolo im adgilebSi, sadac imJamad imyofebodnen, qaquca ori kvira mebrZolebs ver Seinaxavda. saxlidan yvelas mxolod sami dRis sagzali hqonda wamoRebuli. Tu gadadeba aucilebeli iyo, qaquca Tanaxma iyo ajanyeba oqtombris meore naxevarSi momxdariyo, rodesac glexebi ufro Tavisufalni iyvnen da Sekrebasac ukeT SeZlebdnen. `damkomi~ mis winadadebas ar daeTanxma, ajanyebis TariRad 29 agvisto sabolood gadawyda. amasobaSi, cudi ambebi xdeboda: sabrZolvelad misulebi ifantebodnen, ColoyaSvils 600 kacidan samociRa SemorCa. partiebic ver Tanxmdebodnen, zogi ajanyebas uWerda mxars, zogi _ ara. `Cekac~ miyolebiT iWerda ajanyebis TanamgrZnob pirebs. daiWires yofili miwaTmoqmedebis ministri, emigraciidan ajanyebisTvis dabrunebuli noe xomeriki, aseve: faRava, belTaZe, kaxiani da sxvebi.qaqucam ori jgufi gagzavna qarTlis soflebSi da duSeTisaken. erTs mixeil laSqaraSvili meTaurobda. mas davalebuli hqonda miliciis ganiaraReba. duSeTis razms ki ufro Zneli davaleba mieca, radgan iq meti winaaRmdegoba elodaT. am razmSi Sediodnen: gabo oziaSvili, malaqia maisuraZeE da koxtaSvili. 25 agvistos qaqucas razmSi mivida iason javaxiSvili, 27 agvistos ki `damkomis~ mTeli Semadgenloba gamocxadda, andronikaSvilis meTaurobiT. `damkomis~ wevrebi mebrZolebs gahynen, Tumca xels uSlidnen, radgan siaruli uWirdaT. qaqucam mxolod spiridon WavWavaZe da Salva amirejibi∗ daitova, `damkomis~ mTeli Semadgenloba ki qvaTaxevis monasterSi miiyvana da iqaur berebs Caabara. maT sadarajod datova javaxiSvili da Crdilokavkasieli CeCeni _ elCi. 29 agvistos diliT qaqucas razmSi mivida macne, romelmac Tavzardamcemi ambavi moutana: erTi dRiT adre, 28 agvistos gamosvla moxda WiaTuraSi, es iyo Ralati, radgan mTavroba ukve organizebuli iyo Tavisi razmebiT da 29 agvistos ajanyebas advilad gauswordeboda. 43 asec moxda. gamosvla 29 agvistos SuaRamis 2 saaTze unda dawyebuliyo. es gadawyvetileba xuTma kacma miiRo. qaquca ColoyaSvili ajanyebis dawyebisaTvis sxva TariRs iTxovda, magram ar daujeres. `damkomis~ partiuli warmomadgenlebi ver Tanxmdebodnen. Zveli komitetis paralelurad axali ganyofileba Seiqmna, razedac iason javaxiSvils zaldastaniSvilma da iSxnelma protesti ganucxades. es yovelive saqmes xels uSlida. `damkomis~ axladarCeuli Tbilisis ganyofoleba, misi wevrebi saqmis viTarebas kargad ar icnobdnen da maTi ajanyebisadmi midgoma zerele iyo. arada, am ganyofilebas didi sabrZolo amocana daekisra, mas eqvsi davaleba unda Seesrulebina: aeRo da daekavebina fosta-telegrafis, javSnosani avtomobilebis, `Cekas~, kursantebis, javSnosani matareblebisa da saaviacio bazis Senobebi. am amocanebis Sesasruleblad razmebi mzad iyvnen da gankargulebas elodnen. CrdiloeT kavkasiaSi gaigzavna Svidi oficeri maior beriZis meTaurobiT. iqac 29 agvistos, SuaRamis 2 saaTze unda dawyebuliyo gamosvla. 27 agvistos `damkomma~ qaqucas banakidan iason javaxiSvilis werili miiRo. igi kmayofilebas gamoTqvamda am banakis mzadyofniT. Tbilisi amoZravda. xalxs imedi mieca, oficroba aRarafers erideboda, yvela qaqucasTan gagzavnas an romelime razmSi Caweras iTxovda. `Ceka~ TiTqos aRarc arsebobda, xalxi ise pirdapir laparakobda ajanyebaze 28 agvistomde. 28-Si ki, WiaTuris gamosvliT, TiTqos yvelaferi gafuWda, erTiani ajanyebis gegma CaifuSa. iniciativa kvlav `Cekam~ aiRo. gamocxadda samxedro wesebi, gamagrda yvela is adgili, romelic `damkoms~ unda aeRo. 29 agvistos RamiT daiWires kaxeTis organizaciis xelmZRvanelebi da daxvrites. erTi imediRa darCa: qaquca Tavisi razmiT manglisis mxridan da polkovniki caguria vazianis mxridan moadgebodnen Tbiliss da aq myofi razmebi maT SeuerTdebodnen. magram TbilisSi araviTari cnoba ar modioda. mxolod 31 agvistos gamoCnda polkovniki caguria, Semoipara TbilisSi da Sexvda `damkomis~ wevrebs, auxsna Tavisi mdgomareoba, rogor CaeSala vazianze Seteva, radgan maTTan ar gamocxaddnen mebrZolebi da sofel patarZeulTan rogor SeebrZola komunistur milicias. WiaTuris ambebis gamo, arc qaquca da misi mebrZolebi iyvnen xasiaTze, magram mainc gadawyvites manglisze galaSqreba, sadac samxedro kursantebis yazarmebi iyo. samocdaaTkaciani razmiT, qaqucam yazarmebs Seutia. eqvsi kaci gamoyo, aleqsandre sulxaniSvilis meTaurobiT da daavala, rom daetusaRebinaT rogorc batalionis ufrosi, aseve kursantebis meTauri, romlebic erT saxlSi cxovrobdnen. qaqucam maT mangliseli diakvani gaayola, romelic iqaurobaSi kargad erkveoda. Svideuli daatusaRebda an daxocavda meTaurebs, amis Semdeg ki razmi daecemoda yazarmebs. RameSi diakvani ise daikarga, ver gaiges, uRalata razmelebs, Tu, ubralod, SeSinda an emZima aseTi davaleba. amasobaSi 44 qaqucas kacic daewiaT, is ukan dabrunebas Txovda. misi azriT, Zalebis gafantva aseT rTul adgilas da isic bnel RameSi, araswori iqneboda. meTaurma samad gaanawila Zalebi: marjvena frTaze sulxaniSvili daayena 15 borCaloeli TaTriT, marcxena frTaze elizbar vaCnaZe gagzavna 20 kaciT, SuaSi ki Caayena miSa nacvliSvili da rafo erisTavi, orives ramdenime kaci misca. erT-erT Seficuls yazarmaSi bombi unda Seegdo, ris Semdegac daiwyebdnen brZolas. bombi ar gaskda, arada, erTis meti ar hqondaT. daiwyo srola. kursantebma tyviamfrqvevi gadmodges fanjridan, magram gamoucdelebma, Tavdamsxmelebs ver ajobes. naxevar saaTSi brZola Sewyda. qaqucam aCvena Tavisi Zala manglisSi damdgar rusis jars da duSeTis gziT wavida, patimrebis gasaTavisufleblad. marTlac, gaanTavisufles is xalxi, romelTagan bevrs daxvreta eloda. maT Soris iyvnen merab jorjaZe da Salva nebieriZe, romlebic qaqucas razms SeuerTdnen. manglisis brZolaSi gamoCnda, rom xalxi ar iyo organizebuli, mebrZolebi ar ematebodnen ajanyebulebs, qaquca marto darCa da ramdenime aTeuli kaciT ver aasrulebda dasaxul mizans. WiaTuraSi ajanyebulebi xelisuflebam sastikad dasaja. isini matarebelSi Seyares da daba yvirilaSi daxvrites. icoda ra, rom ajanyebas warmateba aRar eloda, qaquca da misi razmelebi bolo brZolebs marTavdnen. `msgavsad kela naWaSi momwyvdeuli daTvisa, romelic arafers ar erideba, sadac ki daveciT, tyavi gavaZreT komunistebs~, _ igonebs aleqsandre sulxaniSvili. ColoyaSvilis am periodis brZolebidan aRsaniSnavia Tavdasxma svimonianTxevSi dabanakebul cxenosani jaris nawilze. es sofeli vake adgilzea, CrdiloeTidan akravs mxolod maRali gora. aRmosavleTiT Caudis xevi patara mdinariT. SuaRamisas miuaxlovda ColoyaSvilis razmi sofels. qaqucam kvlavac sam nawilad gahyo Tavisi razmebi, rogorc Cveoda da sxvadasxva mxares gagzavna, Tavad ki gorakis dasakaveblad wavida, Tu sxvebs gauWirdebodaT, Tavad iqidan kargad dainaxavda da advilad daexmareboda. gariJraJamde ibrZodnen meomrebi, qaqucas zogi mowinaaRmdege brZolaSi daiRupa, zogi Seficulebs CauvardaT xelT. mTeli sofeli gamoiSala da madloba gadauxada mebrZolebs. maT soflis maRaziis mTeli avladideba dauriges mosaxleobas, TviTon ki miliciis 160 cxeni darCaT, saidanac saukeTesoebi amoirCies, unagirebic daadges da SeficulTa razmi cxenosan gvardiad iqca. aqve gaiges pirvelad `damkomis~ proklamaciis Sesaxeb, romelmac ajanyeba damTavrebulad gamoacxada. SeficulTa razmma TianeTis mazridan TelavSi gadainacvla da aqac seriozuli brZolebi Caatara, romelTagan gamorCeulia xevgrZelis brZola. am brZolis epizods Salva amirejibi igonebs. qaqucas ajanyebis Semotrialebis imedi hqonda da amis gakeTebas kaxeTidan apirebda. amitom mtris cxenebi da iaraRi daitova, tyveebi ki gaaTavisuflao, wers igi. 45 xevgrZela patara mdinarea erwosa da TianeTis sazRvarze, igi iltos erTvis da alazanSi ise Caedineba. qaqucam razmi daasvena, radgan es adgili uSiSarad CaTvala da xalxi gagzavna sanovagisTvis. danayrebis Semdeg, Tvalis mosatyueblad miwvnen. uceb, yaraulad gamwesebulma axalgazrdam moirbina da auwyaT, tyeSi rusebi Semovidneno. qaquca wamoiWra. amasobaSi mteri sul axlos movida, tyviamfrqvevi kakanebda da xeebs lewavda. banaki SeinZra da wuTSi mogrovda. darazmuli xalxi sardalma sroliT da yiJiniT miuSva wiTelarmielebze, ostaturad Semoparuli mteri axla qveviT, xevgrZelis gaswvriv garboda. marTalia, brZolam sul cota xans gastana, magram mas didi strategiuli mniSvneloba hqonda. es mowinaaRmdegisgan kargad mofiqrebuli samxedro gegma iyo, romelic qaqucas Sepyrobas da ganadgurebas isaxavda miznad. manglisis Semdeg komunistebi dasdevdnen qaqucas, magram mis kvals agnebdnen da isev kargavdnen. simonianTxevSi Seejaxnen, magram damarcxdnen. isini mixvdnen, rom ColoyaSvili erwodan kaxeTSi gadavidoda, amitom gzaSive daaxvedres artileria da jari. Tu qaqucas xevgrZelze daaxevinebdnen, iq Casafrebuli hyavdaT sxva jari, aucileblad moimwyvdevdnen da an mkvdars, an cocxals Caigdebdnen xelSi. rodesac TviTon mowinaaRmdege daeqana xevgrZelaze, iq Casafrebulebs qaqucas razmi egonaT da srola autexes. sakuTar xalxs esrodnen da klavdnen. es ambavi razmma kisisxevSi gaigo. bolSevikebs urmebiT CahqondaT TavianTi daWrilebi da mkvdrebi, xalxs ki eubnebodnen, eseni qaqucas razmelebi ariano. agvistos ajanyebis msxverplTa ricxvi auracxeli iyo. mTavrobis mier dasaxelebul raodenobaSi, albaT, marto mebrZolebi Sevidnen. ubralo adamianebi, daWerilebi, gadasaxlebulebi da saSinel pirobebSi daxocilebi kidev mravali iyo.. miTumetes, manamdec da Semdegac, erovnulad ganwyobili qarTvelebis winaaRmdeg represiebi ar Sewyvetila. ruseTis komunisturi partiis centraluri komitetis 1924 wlis oqtombris plenumze sergo orjonikiZem agvistos ajanyebaSi 980 daRupuli daasaxela. aseTi marcxis Semdeg, erT-erTi Cekisti, gvarad miasnikovi, TbilisSi mowyobil sajaro leqciaze ambobda, ColoyaSvili iseT partizanul taqtikas mimarTvs, rom masTan regularuli jaris brZola uSedegoao. agvistos erTiani ajanyebis gegma, marTalia, zogadad ver ganxorcielda, magram erovnuli Zalebi warmatebiT ibrZodnen mTel saqarTveloSi. dasavleT saqarTvelos raionebSi amboxebulebma daikaves strategiuli punqtebi, daatusaRes xelisuflebis warmomadgenlebi, magram brZolis gaRrmaveba veRar moaxerxes. guriaSi ajanyebulTa xelSi iyo xidisTavi, nagomari, sajavaxo da sxva soflebi. general yaralaSvilis daWeris Semdeg brZolebs meTaurobdnen: s. maTiTaSvili, T. muxaraSvili da p. WanuyvaZe. 31 agvistos gurulebma ozurgeTze miitanes 46 ieriSi. igi gamagrebuli daxvdaT baTumidan da samtrediidan Camosuli rusis jariT. uTanasworo brZolaSi ajanyebulebi iZulebuli xdebodnen, ukan daexiaT. or seqtembers isini mtris alyaSi moeqcnen. meamboxeebma alya gaarRvies, tyesa da mTebSi gavidnen, bevri maTgani TurqeTSi gadavida, saidanac ucxoeTSi gaifantnen. meamboxeTa xelSi iyo samegrelo da svaneTi. samegreloSi moZraobas, general Tofurias daWeris Semdeg, rotmistri daviT mxeiZeE Caudga saTaveSi. politikur xelmZRvanelad daniSnuli iyo erovnul-demokrati Salva kalandariSvili. 29 agvistos ajanyebulebma senaki daikaves, iqauri `Ceka~ ganaiaraRes, cixidan patimrebi gamouSves da iaraRi dauriges. mTavrobis jaris winaaRmdeg brZolaSi maT ramdenime dRis manZilze gamarjveba moipoves, magram rodesac meTauri brZolaSi daiWra da xelisuflebam damatebiTi Zalebi gagzavna, meomrebma ukan daixies, zogi mTebSi miimala, zogi ki svaneTSi ajanyebulebs SeuerTda. 29 agvistos svaneTic antisamTavrobo Zalebis xelSi gadavida. 30 agvistos aqedan daZrulma 500 kacma quTaiss Seutia, magram qalaqi xelisuflebas kargad hqonda gamagrebuli da razmi iZulebuli gaxda, isev ukan, svaneTisaken daexia. sami kvira dasWirda xelisuflebas svaneTis dasamorCieleblad. Canda, rom xalxs erTi xelmZRvaneli esaWiroeboda, iseTi meTauri, romelic maT gangebam misca, magram bolomde ver gamoiyenes. es iyo qaquca ColoyaSvili, romelsac sardlis, erovnuli gmiris, didi adamianis da WeSmariti winamZRolis yvela Tviseba hqonda. mas ar mieca saSualeba ise emoqmeda, rogorc TviTon Tvlida saWirod. ColoyaSvilis brZolis gagrZelebas azri aRar hqonda da man miiRo mtkivneuli, magram erTaderTi swori gadawyvetileba: daetovebina samSoblo da sazRvargareT wasuliyo SeficulebTan erTad. duSeTSi gagzavnil gabo oziaSvils, malaqia maisuraZes da koxtaSvils elodnen. rom ar gamoCndnen, qaqucam Ciqovani gagzavna maT mosaZebnad. ori kvira eloda maT dabrunebas. lelo Ciqovani gamoCnda, danarCenebi – ara. guli dawydaT da kaxeTidan qvemo qarTlisken gadmoinacvles.. ukanasknelad daaTvalieres da iloces daviT garejis monasterSi, verc naTesavebi moinaxules da verc ojaxebi, ise aiRes gezi TurqeTisaken. vin icoda maSin, rodisRa inaxulebdnen mSobel qveyanas, axloblebs, rodisRa datkbebodnen am miwiTa da ciT. es dRe SeficulTaTvis yvelaze mZime da gulismomkvleli iyo sami wlis mSfoTvare cxovrebis manZilze. guldamZimebulni miabijebdnen Seficulebi, midiodnen gzaze, romelic aravin icoda. bedad, mecxvareebi SexvdaT da erTma maTganma ikisra megzuroba. mecxvarem miaswavlaT gza, mgram masTan daSorebulebs, mainc gauWirdaT gagneba, didi wvalebiT miadgnen TurqeTis pirvel sofels, sadac TeTri bairaRiT Sevidnen. 1924 wlis seqtemberi iyo. qarTvelebs Turqi generali SexvdaT, romelmac icoda qaqucasa da misi razmis brZolis istoria, TanaugrZnobda komunistebis winaaRmdeg mebrZol 47 qarTvelebs, amitom maT mimarT didi pativiscema gamoxata. iaraRi qarTvelebs mainc ayares. meomrebma es ambavi saSinlad ganicades, qaqucam isini anugeSa, yvela qveyanaSi aseTia kanoni, iq Sesuli meomrebi unda ganaiaraRono. Turqma mxolod qaqucas iaraRs ar axlo xeli, suraTis gadaRebac ki SesTavaza Tavis TanamebrZolebTan erTad, mere guluxvi sufra gaaSlevina qarTvelebisTvis. im Rames iq darCnen, meore dRes Cavidnen arTvinSi. sastumros dasaqiravebeli da sakvebis SesaZeni fuli ar hqondaT. saqarTvelodan wasvlamde, qaqucas misma razmelebma uTxres, romelime saxelmwifo dawesebulebas dasxmodnen Tavs da fuli waeRoT, razedac man sastiki uari ganacxada, komunistebi isedac cdiloben Cirqi mogvcxon, TiTqos yaCaRebi varT da ara politikuri mebrZolebi, axla rom eg gavakeToT, maSin xalxs mTlad daarwmuneben Cvens yaCaRobaSi. amas nu gavakeTebT, aqamde gaWirvebiT da SimSiliT vemsaxureT samSoblos interesebs da Tavs awic nu gaviWuWyianebTo. yvela dayabulda mis azrs. ase aRmoCndnen qaqucas Seficulebi sazRvargareT sruliad ufulod da uarafrod. magram qarTveli yvela gasaWirSi ipovis gamosavals. maT xom komunistebisaTvis warTmeuli cxenebi hyavdaT. ucxoeTSi maT ver waiyolebdnen, amitom iqve gayides. Turqebma kargad ician cxenis fasi, magram imdens ver gadaixdidnen, ltolvilebs rom sWirdebodaT. amitom cnobilma server-begma∗, gaTurqebulma qarTvelma (gvarad jayelma) murRulis sabadoze momuSave germanel inJinrebze gaayidvina gvarian fasad es cxenebi. gansakuTrebuli mowoneba qaqucasa da sulxaniSvilis cxenebs xvda. qaqucas rCeviT, saSa sulxaniSvilis saukeTeso, vercxlis mooqrovili unagiri server-begma miiRo saCuqrad. ase gadauxades samagiero pativi qarTvelebma TavianT mokeTes. arTvinidan Seficulebi xofaSi Cavidnen, iqidan ki stambolSi gahyvnen gems. arc iq dahklebiaT Wiri da vaglaxi. iqaur qarTul emigracias ratomRac, qarTvelebis daqsaqsava surda da aSinebdnen, safrangeTSi ar migiRebeno. qaqucam mtkiced ganacxada, rom is ar apirebda marto wasvlas, Tavis razmTan ganSorebas. stambulidan marselSi, marselidan ki parizs gaemgzavrnen da samudamod dacildnen samSoblos. mxolod erTi Seficuli, Rrmad moxucebuli aleqsandre sulxaniSvili Camovida saqarTveloSi da mSobel miwaSi ganisvena. danarCenebi safrangeTis miwas miebarnen. rac mTavaria, isini guliT, suliT da ocnebiT arasodes daSorebian mSobel qveyanas. saqarTveloSi darCenili qaquca ColoyaSvilis ojaxis bedic tragikuli iyo. ra gasakviria, XX saukunis 20-30-ian wlebSi Cven qveyanaSi devnidnen yvelas, visac ki sazRvargareT hyavda naTesavi da axlobeli, vinc saeWvod miaCndaT. misi ojaxi jer ahyares sofel awyveridan da iZulebiT gadmoasaxles TbilisSi, Semdeg ki iseTi meTvalyureoba daaweses maTze, rom mTeli cxovreba jojoxeTad uqcies. patara bavSvebze, xSirad, aTasgvari ZaldatanebiT axdendnen 48 zemoqmedebas, raTa rame eTqmevinebinaT mamaze. Semdeg gadaasaxles. udanaSaulo adamianebs awamebdnen. TviTon qaqucac ewameboda, radgan kargad icoda komunistebis meTodebi, icoda ra dRes daayridnen mis ojaxs. arc sxvamxriv eloda dalxenili cxovreba ucxoeTis cis qveS. advili ar iyo aseTi didi patriotisaTvis samSoblos gareT yofna, magram rwmenas ar kargavda, ucxo qveyanaSic zrunavda Tavis razmelebze, ocnebobda samSobloSi dabrunebaze, brZolis gagrZelebasa da nanatri damoukideblobis mopovebaze. parizSi SeficulTa razmis wevrebi erovnuli tansacmliT dadiodnen, radgan meti arc hqondaT. CoxebiT, fafaxebiT, TuSuri qudebiT, qamar-xanjlebiT didad akvirvebdnen frangebs, romlebic quCaSi cnobismoyvared Sescqerodnen ucxod Semosilebs. zogierTi Zveli emigranti daexmara razmelebs axali tansacmlis SeZenasa da sxvadasxva xarjebis gadaxdaSi. ori kvira darCnen parizSi. qaqucas surda, razmelebTan erTad ecxovra. amitom airCia parizis axlos dasaxlebuli punqti _ virofle da iq, uzarmazari parkis gverdiT iqiraves erTi didi saxli. umetesobam muSaoba taqsis mZRolad daiwyo, rac arc ise advili iyo, winaswar unda CaebarebinaT gamocda, sadac manqanis marTvis codnasTan erTad, parizis quCebis kargi codnac unda gamoemJRavnebinaT. qaqucas marjvena xeli stkioda, TiTqmis ver xmarobda. sulxaniSvils Txova, ufro sworad, daafica, Cveni brZolis istoria aRwere, Senze kargad vin iciso. MmTavari Wriloba qaqucas filtvSi hqonda, is gaumizezda da Wleqad eqca. avadmyofoba mZime iyo da karg mkurnalobas moiTxovda. erTxans moikeTa kidec, sanatoriumSi mkurnalobis Semdeg, magram sistematiuri mkurnalobis fuli emigrantebs ar hqondaT da sardlis mdgomareobac TandaTan uaresdeboda. sanam virofleSi cxovrobda, ar moiSora Seficulebi, erTad unda viyoTo, arigebda, aTas rames uyveboda. Cveni Zma da damrigebeli iyoo, P_ igonebs aleqsandre kargareTeli. masTan uamravi adamiani modioda, sanaxavad Tu mosakiTxad. saqarTveloSi dabrunebis imedi asuldgmulebda. saqarTveloSi ki qaqucas Sesaxeb, mis brZolebsa da Tavganwirvaze legendebs yvebodnen. misi gmirobis gacocxlebasa da misi SeficulebiT qveynis ganTavisuflebaze, damoukidebeli saxelmwifos aRdgenaze ocnebobdnen. SemdegSi parizel emigrantTa rigebs Sematebuli Telaveli vano barkalaia yveboda: erTxel xma gavardnila, viTom qaquca sazRvargareTidan modioda didi jariT, saqarTvelos gasaTavisufleblad. am xmebs mis (barkalaias) yuramdec miuRwevia. manac, Turme, arc aciva, arc acxela, daavlo xeli Tavis fotoaparats, nabads da wavida TurqeTis sazRvrisaken im gadawyvetilebiT, rom daxvedroda qaqucas da mis jars. rodesac ganmaTavisuflebeli jarebi moadgebodnen qveyanas, gadaeRo istoriuli 49 fotoebi STamomavlobisaTvis. samwuxarod, es ambavi mxolod xalxis fantazia da amao imedi gamodga. am dros barkalaia 65 wlis iyo. igi ukan aRar dabrunebula, komunistur saqarTveloSi cxovrebas parizSi wasvla da qaqucasTan dakavSireba amjobina. bevri fotosuraTi gadauRo man qaqucasa da mis biWebs, raTa istorias ar dakargvoda maTi saxeebi. brZolebiTa da fiqrebiT ganawamebi sardali sul ufro sustdeboda. meored rom gagzavnes sanatoriumSi, eqimebma xeli Caiqnies, adgilidan daZvris uflebac aRar misces. iwva palataSi, sadac yofili razmelebi akiTxavdnen, Zlivs laparakobda, cota eZina da cotas Wamda. vaxtang RambaSiZes eloda, Zvel megobarsa da eqims, egona is moarCenda. manamde sulxaniSvils Txova, Cemi oqros Zewkvi da jvari Cem Svils Cautane saqarTveloSio. es jvari marTlac, ufrosi qaliSvilis, Tamaris iyo. Tavisi dakargvoda da partizanad gasvlis win Svilis jvari daekida gulze. morwmune kacs brZolaSi is eguleboda imedad. axla, sikvdilis win, sizmarSi enaxa qaliSvili, viTom jvars Txovda. gaRviZebulma Caabara megobars da Txovnac gaumeora. maSin isic uTxra, Cemi neSti dawviTo. yovelTvis winaaRmdegi iyo micvalebulis dawvis, magram axla ase daibara. megobrebi miuxvdnen, ratomac, ferflis waReba saqarTveloSi ufro ioli iqneboda, vidre neStis. magram ar dawves, imedi hqondaT, odesme saqarTvelos miwas daubrunebdnen mis sasiqadulo Svils. orjer daasaflaves qaquca ColoyaSvili safrangeTSi, jer sentuanis sasaflaoze, Semdeg ki levilSi gadaitanes misi cxedari. mesamedac mouwia saflavis Secvla. ukve Tavisufal, damoukidebel saqarTveloSi dabrunda da mTawmindaze daido saSviliSvilo samare. es 2005 wlis 21 noembers moxda. misi saflavic Seemata saqarTvelos wminda savanes. dimitri yifianis, merab kostavas, zviad gamsaxurdias da sxva gmirebis gverdiT ganisvena saqarTvelosTvis Tavganwirulma raindma. im dRes, rodesac didi da ekliani gziT gamovlili misi natanji sxeuli ubrundeboda samSoblos da kubo mTawmindisaken miikvlevda gzas, TiTqos gaismoda qaqucas sayvareli Zveli qarTuli simRera. Seficulebi xSirad agugunebdnen mas da sityvebi, romlebsac simRera Seicavda, TiTqos axla erTaderTs qaquca ColoyaSvils ekuTvnoda: vina Tqva saqarTveloze eg aris, lomi kvdebao, Cauxta bedis varskvlavi da aRar amoxtebao... aq ar mTavrdeba gmiris Tavgadasavali. is saukunod gagrZeldeba da sxva istoriul gmirobebs daudebs saTaves. misma cxovrebam didi zneobrivi gakveTili misca qarTvelobas. gmirebi arian adamianebi, romlebic epoqaluri miznebis dasaxvisa da ganxorcielebisaTvis ibrZvian, wiraven Tavs, anda mTel TavianT cxovrebas uZRvnian am saqmes. isini sxvaze Seumcdarad grZnoben ra unda 50 akeTon, qveynisa da erisTvis saWiro swor gzas pouloben. sergo orjonikiZe, romelic me-11 armias SemouZRva saqarTveloSi, Tavisi drois `gmiri~ iyo, magram gmirad sazogadoebis mxolod erTi patara jgufis mier Seracxuli. xalxs is ar miuCnevia gmirad, istoriam misi gza da saqme erisa da qveynis Ralatad aRiara. qaquca ColoyaSvili ki, romelic orjonikiZesa da sxva misnairebs daupirispirda, marTali iyo Tavis brZolaSi da xalxmac maSinve sworad Seafasa misri roli. mebrZol qaqucas erekle mefes adarebdnen da mis Camomavlad Tvlidnen saxalxo poetebi. urdoebad miiCnevda xalxi Semosul komunistebs, qaqucas ki am urdoebisgan damxsnel beladad: velad gaWrila qaquca, ColoyaSvilis gvarisa, gverdSi hyavs bevri vaJkaci, mtris damyenebi Tvalisa. ar eSiniaT sikvdilis, Tavi aqvT gadadebuli, surT saqarTvelo daixsnan, urdoTgan aoxrebuli. sxva saxalxo mTqmelic qveynis mdgomareobas ukiduresad kritikulad xedavda da erTaderT mSvelelad qaquca ColoyaSvils miiCnevda: Seni Wirime qaqucav, qarTvelT laSqarTa belado, mtris mogereba gcodnia, gamusvra xeldaxelado... Semoseulni jalaTni aRar indoben xalxsao, uZaRlo sofels hxedaven, mitom igdeben Tavsao, Sen gaCndi Cvenad saSvelad, kaxeTs agroveb jarsao, oRond gviSvele qaqucav, mogcemT qudzeda kacsao. xalxis ndoba da siyvaruli urTules drosa da urTules mdgomareobaSi Zneli mosapovebelia, magram ColoyaSvilis SemTxvevaSi, es bunebrivad moxda, saWiro ar gamxdara mis Sesaxeb vinmes propaganda gaewia, xalxTan misasvleli gza man Tavad gaikvlia, Tavisi saqmiTa da kacobiT. amaSi yvelaferi uwyobda xels: Camomavloba (misi winaprebi xom qaqucasaviT Tavganwiruli raindebi iyvnen!), garegnoba (unaklod qarTuli garegnobis vaJkaci iyo, nebismieri erovnebis adamians rom moxiblavda), xasiaTi, goneba, swori azrovneba, zneobrivi srulyofileba, vaJkacoba da uSiSroba, yvelaze maRla samSoblos interesebis dayeneba, mTavarsardlis, winamZRolis niWi, adamianebze zemoqmedebis moxdenis unari, xalxis SemakavSireblis, gansxvavebuli msoflmxedvelobis adamianTa Semrigebel-gamaerTianeblis, mtrobis megobrobad gadaqcevis, siyvarulis, Senebis, momavlis ganWvretis niWi da unari, mimtevebloba da Seurigebloba erTdroulad... ai, vin iyo qaquca ColoyaSvili. aseTi srulyofili adamianebi santrelia erSi. patara saqarTvelo swored imitom gadarCa aTaswleulTa manZilze, rom aseT gmirebs badebda JamiJam, es gmirebi ki mis siZlieres aduRabebdnen, daSlamde misuls 51 xelaxla wamoayenebdnen fexze da momavlisaken winsvlis saSualebas aZlevdnen Cvens xalxsa da qveyanas. tanze abjari aisxi, Tavzari daec mtersao, yinulis nisli daawva fSav-xevsureTis mTebsao. winaparT droSa aRmarTe, mtris sisxlSi amovlebuli, Sen Semogxaris qveyana, didi xnis daoblebuli, _ SehRaRadebda xalxi sami wlis manZilze saqarTvelos tyeebsa da mTebSi lomiviT mebrZolsa da meamboxe gmirs. misma gardacvalebam ucxoeTSi didi mwuxareba moutana qarTvel xalxs, romelsac kvlav asuldgmulebda saswaulis imedi, rom qaquca ucxoeTidan jariT dabrundeboda da ixsnida gveleSapisagan damonebul mis qveyanas: arwivma mxrebi dauSva, mZimed daxuWa Tvalia, aRar gvyavs ColoyaSvili, zeciT darekes zaria, mTebo, itireT cremlebiT, baro, moikal Tavia, mzeo, dabneldi udrood, kaxeTs Caacvi Savia, iglovos yvela qarTvelma, ZaZiT Semosos tania... qaquca ColoyaSvilis brZolisa da Tavdadebis istoria gvaswavlis, ra aris saWiro Cveni eris Zlierebisa da damoukidebeli qarTuli saxelmwifos arsebobisaTvis. pirvel rigSi, am amocanis ganxorcieleba moiTxovs qarTveli xalxis erovnul-politikur gaerTianebas. erovnulsaxelmwifoebrivi ideali unda gaxdes qarTvelisa da saqarTveloSi mcxovrebi yvela adamianisaTvis upirvelesi da is unda hfaravdes partiul, kuTxur, wodebriv Tu ragindara interess. amas gvaswavlis istoriuli gamocdileba. qaquca ColoyaSvilic, ilia WavWavaZis mier dasaxul am gzas misdevda. winaprebis geziTa da swori mimarTulebiT mihyavda Tanamedroveni, `bilws ar ekvroda zaviTa~, qveyanas ar anebebda momxdurT. dangreuli eklesiebi, damwvari xatebi, mxolod im niSniT daxocili adamianebi, rom maTi winaprebi Tavadebi iyvnen, skolaSi sakuTaris nacvlad, dampyroblis istoriis swavla, Sens samSoblod sabWoTa kavSirisa da ara saqarTvelos dasaxeleba, tyuili, romelic sul unda gemeorebina, _ ai is, rasac ver egueboda qaquca ColoyaSvili, misi TanamebrZolebi da risTvisac gawires Tavi. sanam is faseulobebi, ris dacvasac isini emsxverplnen, Zvirfasi iqneba,manamde qaquca ColoyaSvilis gmiroba da sabrZolo istoriac magaliTad darCeba qarTveli axalgazrdobisaTvis. mTawmindaze akiafebuli ciskris varskvlavi ki Tavdadebuli gmiris, ca-firuz, xmeleT-zurmuxtze usazRvrod Seyvarebuli qaquca ColoyaSvilis saflavs sxivebs iseve uxvad daafens, rogorc aqamde hfenda aq gansvenebul qarTvelTa winaprebis Rirseul saflavebze. 52 ganmartebiTi leqsikoni ∗ aleqsandre batoniSvili _ erekle II-is vaJi, erovnulganmaTavisuflebeli moZraobis lideri, ebrZoda ruseTs da mis winaaRmdeg brZolaSi iyenebda Crdilo kavkasiel musulmanebs, aseve _ sparseTis mmarTvelebs. gardaicvala sparseTSi, dasaflavebulia TeiranSi. aleqsandre da simon voroncovebi _ rusi grafebi, romlebic imyofebodnen ruseTis imperator aleqsandre pirvelis `saidumlo sabWoSi~, iyvnen liberal-demokrati moazrovneebi. aleqsandre pirveli _ ruseTis imperatori 1801-1825 w.w. mis dros moxda saqarTvelos aneqsia ruseTis mier aneqsia _ laTinuri `aneqsio~, SeerTeba, niSnavs erTi saxelmwifos mier sxva qveynis teritoriis Tavis saxelmwifosTan ZaliT SeerTebas, dapyrobas. biZina ColoyaSvili _ saqarTvelos erovnuli gmiri XVII saukuneSi, ibrZoda sparsi dampyroblebis winaaRmdeg, xelmZRvanelobda 1659 wlis kaxeTis ajanyebas. dragunTa polki _ cxenosani jari, romelic gaTavaliswinebuli iyo qveiTad da cxendacxen sabrZolvelad. aseTi jari arsebobda mefis ruseTSi. erTa liga _ saerTaSoriso organizacia, romelic Seiqmna I msoflio omis Semdeg, 1919 wels da miznad isaxavda mSvidobis SenarCunebas mTel msoflioSi. saqarTvelos damoukidebelma respublikam ver moaxerxa am organizaciaSi gawevrianeba. erovnuli gvardia _ arsebobda damoukidebel saqarTveloSi (1918-1821 w.w.). is, ZiriTadad, mmarTveli partiis erTgul da partiuli niSniT Seqmnil jars warmoadgenda. ianovski kirile petres Ze _ kavkasiaSi ganaTlebis sistemis xelmZRvaneli, daakanona rusuli ganaTlebis sistema, ebrZoda qarTul enas. ingiloebi _ saingilos mkvidrni. termini niSnavs axladmoqceuls, ukavSirdeba Zveli hereTis mkvidrTa ZaliT gamahmadianebas XVII-XVIII 53 saukuneebSi. amJamad saingilo azerbaijanis SemadgenlobaSia. ingiloTa nawili qarTul enaze metyvelebs, nawils ki _ dakrguli aqvs erovneba. irakli wereTeli _ (1881-1959), cnobili social-demokrati, menSeviki, ruseTis `droebiTi mTavrobis~ wevri, amierkavkasiis seimisa da saqarTvelos damoukidebeli respublikis parlamentis wevri, cnobili qarTveli mwerlis, giorgi wereTlis vaJi da niko nikolaZis disSvili. `kamandari~ _ meTauri katkovi _ rusuli reaqciuli gazeTis `moskovskie vedomostis~ redaqtori. gaakritika qarTveli xalxi erovnuli grZnobebisaTvis, kerZod, qarTul TeatrSi dadgmuli speqtakli, daviT erisTavis `samSoblo~, rodesac scenaze qarTuli droSa gamoitanes da mayurebeli atirda. mas mwvave pasuxi ilia WavWavaZem gasca. kosmopolituri _ momdinareobs berZnuli sityvidan, rac niSnavs msoflio moqalaqes. kosmopolitia adamiani, romelic Tavis Tavs ar akuTvnebs arcerT erovnebas. es ideologia uaryofs erovnul TviTmyofadobas da suverenitets, qadagebs samSoblosadmi da erovnuli kulturisadmi gulgrilobas da ayenebs msoflio saxelmwifos Seqmnis ideas. lazareTi _ samxedro saavadmyofo, ixsneboda omebis dros, an arsebobda samxedro nawilTan. maRaroskari _ sofeli fSavSi mixeil simonis Ze voroncovi _ amierkavkasiaSi 1844-1854 w.w. keTilganwyobiT saqarTvelos mimarT. ruseTis moxele, mefisnacvali gamoirCeoda gansakuTrebuli noe Jordania _ qarTveli social-demokrati, menSeviki, damoukidbeli saqarTvelos mTavrobis Tavmjdomare. daibada 1868 wels, gardaicvala 1953 wels safrangeTSi, dasaflavebulia levilis qarTvelTa sasaflaoze. noe ramiSvili _ 91881-1930) saqarTvelos demokratiuli respublikis (191801921) mTavrobis pirveli Tavmjdomare (Semdeg am postze igi Secvala noe Jordaniam, ramiSvili ki gaxda Sinagan saqmeTa ministri. mas rkinis ministrs uwodebdnen Seuvalobisa da principulobis gamo). 54 imyofeboda emigraciaSi. 1930 wels mokles parizSi, dasaflavebulia levilSi. okupacia _ saxelmwifos dakavebas. momdinareobs SeiaraRebuli laTinuri sityvidan da niSnavs erTi Zalebis mier sxva qveynis teritoriis revkomi _ revoluciuri komiteti. sabandari _ saTibis patara bululi mTaSi sarayamiSi _ adgili centralur TurqeTSi server beg aTabagi _ gamusulmanebuli qarTveli, e.w. samahmadiano saqarTvelos (ase uwodebdnen TurqeTSi moqceul qarTul teritoriebs) warmomadgeneli, gvarad jayeli. I msoflio omis Semdeg saTaveSi edga `yarsis respublikis~ Seqmnas, surda am respublikaSi Turqebisagan dapyrobili da gamahmadianebuli qarTvelebis gaerTianeba. solomon zaldastaniSvili _ (1891-1941)1921-1924 wlebis antikomunisturi moZraobis TvalsaCino warmomadgeneli, iyo samxedro piri, polkovniki, erobnul-demokratiuli, damoukideblobis komitetisa da samxedro centris wevri, 1924 wlis ajanyebis aqtiuri monawile. cxovrobda safrangeTSi, gardaicvala rumineTSi. spiridon WavWavaZe _ samxedro centri xelmZRvaneli, generali, daniSnuli iyo 1924 wlis 29 agvistos ajanyebis sardlad, qaquca ColoyaSvilTan erTad wavida emigraciaSi safrangeTSi. totalitaruli _ totalitarulia reJimi, rodesac myardeba aSkara memarjvene Tu memarcxene diqtatura. fxa _kldis wveti Salva amirejibi _ (1887-1943), erovnul-demokrati, damoukideblobis komitetis wevri, monawileobda erovnul-ganmaTavisuflebel brZolebSi. cnobili poeti, iyo cnobili qarTveli msaxiobis, veriko anjafariZis meuRle. 1924 wlis ajanyebis damarcxebis Semdeg wavida emigraciaSi. Samili _ daRestnis imami (sulieri meTauri,) aseve beladi daRestnis omisa, romelic mimarTuli iyo ruseTis gabatonebis winaaRmdeg kavkasiaSi (1834-1859). 1859 wels tyved Caigdes aul RunibTan da 55 ruseTSi waiyvanes. misi TxovniT, meqaSi wasvlis ufleba misces, gzaSi gardaicvala. `Ceka“ _ gansakuTrebuli sagamoZiebo komiteti, rusuli sityvebis `Чрезвичайнный комитет“ dasawyisisgan aris Sedgenili. es organizacia daundoblad ebrZoda sabWoTa xelisuflebisadmi kritikulad ganwyobil pirebs. wiTlebi _ ase erqvaT bolSevik-komunistebs, radgan maTi droSa wiTeli, sisxlisferi iyo. 56 gamoyenebuli literatura da wyaroebi: • arseniZe r. _ ajanyeba saqarTveloSi; parizi, 1964 • bendianiSvili al. _ erovnuli sakiTxi saqarTveloSi (1801-1921), Tbilisi, 1980 • beniZe v. _ 1924 wlis ajanyeba saqarTveloSi, Tbilisi, 1991 • gvazava G. _ saqarTvelos erovnul-demokratiuli partia, pariZi, 1928 • grZeliZe r. _ 1924 wlis saxalxo ajanyeba saqarTveloSi, Tbilisi, 1992 • zaldastaniSvili s. _ saqarTvelos 1924 wlis amboxeba, pariziTbilisi, 1989 • kaxiani m. _ menSevikuri gamosvlebis Sedegebi da gakveTilebi, Tbilisi, 1924 • kirTaZe n. _ 1924 wlis ajanyeba saqarTveloSi, quTaisi, 1996 • krebuli _ qaquca ColoyaSvili, Semdgeneli guram SaraZe, Tbilisi, 1989 • krebuli _ samSoblosaTvis Tavdadebul gmirTa xsovna, qarTvel mxedarTa kavSiris damfuZnebel sainiciativo jgufis gamocema, stambuli, 1923 • lorTqifaniZe gr. _ fiqrebi saqarTveloze, Tbilisi, 1995 • lomaSvili f. _ qarTuli emigraciis istoriidan, Tbilisi, 1965 • naTmelaZe m., dauSvili a. _ saqarTvelos uaxlesi istoria, Tbilisi, 2004 • nacvliSvili p. _ saqarTvelos miwa, Tbilisi, 1994 • orjonikiZeE s. _ menSevikebis agentura saqarTveloSi, tfilisi, 1924 • sulaqveliZe k. _ ra moxda? (vin da rogor moawyo agvistos ajanyeba), Tbilisi, 1927 • sulxaniSvili al. _ mogonebebi SeficulTa razmze, gamomcemloba `artanuji~, Tbilisi, 2007 • surgulaZe a., surgulaZe p. _ saqarTvelos istoria, 1783-1990, Tbilisi, 1991 57
Documentos relacionados
meomris aRzrdis tradiciebi da samxedro medicina Zvel saqarTveloSi
msoflio istoriis yvelaze saintereso da mniSvnelovani movlenebi. seriis mizania qarTveli meomris da imedia, ara marto misi, patriotuli aRzrda da codnis miwodeba misaReb formebSi. seriaSi gaTvaliswin...
Leia maistradiciuli qarTuli sabrZolo iaraRi
saqarTvelosa da msoflio istoriis yvelaze saintereso da mniSvnelovani movlenebi. seriis mizania qarTveli meomris da imedia, ara marto misi, patriotuli aRzrda da codnis miwodeba misaReb formebSi. ser...
Leia maisstudentTa savele-geologiuri praqtikis megzuri
kavkasionis geologiuri agebuleba sainteresoa mkvlevari geologebisTvisac. amitom iyo, rom saerTaSoriso geologiuri kongresis Semdeg, romelic 1937 wels moskovSi Catarda, daigegma geologiuri eqskursia ...
Leia maislado jafariZe
daTiko maWavariani. mefis armiis polkovniki, Semdgom qarTuli armiis kapitani, artileristi. tabaxmelasTan meTaurobda iunkrebs meTerTmete armiasTan brZolisas. gardaicvala emigraciaSi. dakrZalulia qa...
Leia maisBakuriani qartuli.cdr
Sexvedris bolos Sejamda gaweuli samuSao. aRiniSna, rom sazogadoebrivi organizaciebis ganviTarebis efeqturobaze muSaoba metad mniSvnelovani procesia da masze aqcentebis gadatana droulia. procesis ga...
Leia mais