Latim-A arte de raciocinar

Transcrição

Latim-A arte de raciocinar
Latim - A Arte de Raciocinar
Naôr Rocha Guimarães
Todos os direitos reservados
1
2
Agradecimentos
A Deus,
pela vida e pelos meus talentos;
À Nilva, esposa e companheira,
pelo apoio, e compreensão;
Ao João Bosco, ao Domingos Sávio, filhos e amigos,
À Elaine, à Andréia, noras e amigas,
pelo incentivo e reconhecimento;
Ao Vitor, ao Gustavo e à Leandra, netos queridos,
pelo amor e carinho;
Ao Carlos Aureliano, cunhado-irmão,
pela formatação e trabalho de arte.
Dedico este trabalho a todos os colegas professores
e a todos os ex-alunos do Ensino Básico e do Ensino Superior.
3
Prefácio
De há muito é minha intenção escrever um manual de Língua Latina, destinado a alunos dos cursos de Letras, de
Filosofia, de Teologia, a estudiosos e amantes da Língua Portuguesa e, mesmo, para acadêmicos de Direito. O
objetivo precípuo é despertar o uso do raciocínio, hodiernamente, tão deixado de lado, em virtude do excesso de
recursos áudio-visuais, virtuais, com ênfase especial à Internet. Isso tudo é muito importante, simplesmente
enquanto meios, modos ou maneiras do processo ensino-aprendizagem. Com tantas facilidades, os alunos, em
sua grande maioria, em todo e qualquer curso, têm por obrigação e, infelizmente, constata-se muito tal
verossimilidade, fazer as pesquisas, os trabalhos escolares e trocá-los por uma nota ou conceito. Alguns
encomendam o trabalho ou pesquisa e nem sequer os lêem. Conseguem o almejado e passam de ano e... recebem
o diploma, formam-se. Então, para muitos, não se estuda para aprender, mas para passar de ano, para se formar.
O latim obriga o aluno a raciocinar. Com o passar das aulas, a obrigação vai sendo substituída por gosto, por
prazer. Depois é um prazer de arte. A arte de raciocinar. Daí o nome dado a este manual: Latim: a arte de
raciocinar. Não é possível que se investigue, que se aprenda, que se prossiga no aprendizado sem que se
raciocine. Aplica-se tal validade a qualquer aprendizagem. Se não se pondere, se não se reflita, se não se sirva da
razão não há como se ter conhecimento, como se ficar sabendo, como se instruir. O latim é fonte desse tirocínio.
Isso em virtude de que se não se pensar, com critérios lingüísticos, não se falará ou não se escreverá em latim,
dado que para tanto é mister que se analise, mentalmente, as funções sintáticas das palavras nas orações,
correlacionando cada função sintática com os casos correspondentes a cada declinação, dentro do seu número e
de seu gênero, levando-se em consideração que, na língua dos Césares, temos três gêneros: masculino, feminino
e neutro.
Diz-se que um bom aluno de latim será um bom matemático, um ótimo engenheiro civil, um excelente aprendiz
de línguas românicas ou neolatinas. É comum ouvir-se propalar que indivíduos, mesmo não gostando de
matemática, mas por terem sido bons alunos de latim, saíam-se sempre muito bem naquela disciplina, por força
de que esta os levava ao raciocínio. Assim, em alguns cursos de engenharia civil de certos países do primeiro
mundo, segundo pesquisas, ainda que a língua oficial não seja românica, é imprescindível que haja o ensino
obrigatório do latim, por um bom número de anos.
É notório que o aprendizado de línguas românicas tem no latim o seu elemento principal, ou seja, a sua raiz. A
estrutura lógica da gramática latina é a coerência das gramáticas daquelas línguas. Desta forma, quem é bem
estruturado na gramática latina, aprenderá com facilidade línguas como o português, o espanhol, o italiano, o
francês, o romeno e outras.
De modo especial, para os alunos de português que não conseguem entender a sintaxe da língua, máxime a
própria análise sintática, é recomendado que estudem e aprendam, pelo menos, algumas noções básicas de latim.
Conduzir-se-ão, com isso, por si próprios e de bom gosto ao aprendizado consciente e de coerência da língua
materna, desvendando-lhe a beleza, os inumeráveis recursos fonéticos, morfológicos, sintáticos, prosódicos,
semânticos, etimológicos, poéticos e outros tantos. Este é o meu desejo.
Enfatiza-se muito, neste manual, a análise sintática, quer na tradução quer na versão de frases, através de
inúmeros exercícios. Normalmente, antes dos exercícios, há um vocabulário e no final do livro estão um
pequeno dicionário latino-português e um pequeno dicionário português-latino. Isso para facilitar o estudante,
pois se for um exercício de tradução, ele consultará o primeiro dicionário; se for versão, o segundo. A primeira
parte da obra é Gramática Latina; a segunda, Provérbios e expressões latinas; a terceira, o Hymnus Brasiliensis
( Hino Nacional); a quarta, os dicionários mencionados; a quinta, a Bibliografia.
Naôr Rocha Guimarães
4
Introdução
A família lingüística indo-européia ou ariana é a mais importante entre as muitas famílias lingüísticas do
mundo. Os árias (segundo se consta, descendentes de Jafet, filho de Noé) saíram do centro da Ásia e invadiram
a Europa. Formaram-se e fixaram-se, em várias partes do continente, muitas tribos com línguas diferentes, porém
todas estruturadas na família lingüística indo-européia. A língua comum era o sânscrito (hoje língua morta),
com dois ramos: um , asiático (o indo); o outro, europeu.
No ramo asiático, destacam-se o índico e o irânico; no europeu, o heleno, o itálico, o célltico, o germânico, o
eslavo e o lético. O latim é formado do itálico, juntamente com o sabélico, o úmbrio, o volsco, o osco e o
falisco. As línguas indo-européias são flexivas, isto é, têm declinações e conjugações, diferentes daslínguas
monossilábicas (com raízes simples, justapostas) e das aglutinantes ( há apenas prefixos e sufixos, sem raízes,
em geral, línguas de selvagens).
O latim, com advento do Império Romano, absorveu todos os outros ramos oriundos do itálico, espalhando-se
por todas as províncias do vasto império. Havia o latim popular (sermo vulgāris), o latim puro ou clássico
(sermo erudītus) e o latim castrense ( língua usada nos acampamentos militares). Mais tarde, surgiu o latim
eclesiástico (língua usada pela Igreja Católica - um misto de latim clássico e adaptações próprias aos ritos
litúrgicos).
As línguas novilatinas surgiram do sermo vulgāris (latim popular), a língua do povo. Levada às mais distantes
regiões do império, aos poucos ela foi se adaptando a cada região, sofrendo influência das línguas naturais (no
início, deixadas de lado, por força das circunstâncias oferecidas pelos conquistadores), das condições
geográficas e do clima. Com o passar do tempo, aos poucos, o latim popular foi deixando de ser falado e foram
surgindo novas línguas, chamadas de românicas, ou neolatinas , ou novilatinas.
Em Roma e nos centros provincianos, a nobreza, as autoridades, os políticos e os escolarizados falavam e
escreviam o sermos erudītus. Surgiram e notabilizaram-se grandes e reconhecidos escritores, oradores e
historiadores.
É sobre o aprendizado, ainda que apenas básico do latim clássico (hoje língua morta, porque não é falada) que
este manual foi elaborado. Como já foi dito no prefácio, é dada muita ênfase na análise sintática, tanto na
tradução quanto na versão das frases, o que vai constituir-se na “chave” que abrirá o raciocínio.
5
Gramática Latina
1 - Alfabeto
O alfabeto do latim primitivo era formado por 21 letras, as mesmas do português, com a exclusão do J, do V e
do Z. Por influência do grego, incluíram-se o K, o Y e o Z. Mais tarde, com o advento das línguas neolatinas,
por seu prestígio e mesmo por seu crédito, já para as transcrições literárias, já para a evolução do próprio latim,
acresceram-se o J e o V.
2 - Pronúncia do Latim
A pronúncia romana do latim é quase igual à da língua portuguesa, com algumas poucas diferenças:
l. Ae e oe pronunciam-se e. Exs.: – rosae (pr. róse) = as rosas; poena (pr. péna) = castigo.
Obs.: a) Aē e oē pronunciam-se ae e oe. Exs.: poēta (pr. poeta) = poeta; aēr (pr. á-er) = ar.
b) Mesmo no fim das palavras a vogal e sempre se pronuncia e e a vogal o sempre se pronuncia o.
2. O c diante de e e diante de i tem quase o som de tch (o som de ch inglês em children). Exs.: cinis (pr.
tchinis) = cinza; cedĕre (pr. tchédere) = ceder; micae (pr. mitche) = migalhas.
Obs.: o grupo ch tem o som de k. Ex.: architectūra (pr. arkitectura) = arquitetura.
3. O g diante de e e de i soa dg (o som do g inglês em gentleman). Exs.: gero (pr. dgéro) = levo; gigas (pr.
dgigas) = gigante.
Obs.: O grupo gn soa como o nh português. Ex.: agnus (pr. ánhus) = cordeiro.
O h não soa nunca. Portanto homo (homem) pronuncia-se ómo; rythmus pronuncia-se ritmus, etc.
O j soa como i (era ignorado pelos romanos). Exs.: juvenis (pr. iuvenis) = jovem; adjutorĭum (pr. adiutórium)
= auxílio.
3 - A importância da Análise Sintática no Ensino do Latim
No latim, as palavras mudam a terminação conforme a função sintática que têm na oração. A mesma palavra
pode se apresentar de seis maneiras diferentes, pois são seis as funções sintáticas a que está subordinada, uma
por vez. Isso se considerarmos só o singular, pois no plural serão mais seis terminações diferentes. Vejam-se os
exemplos:
Português
Latim
O aluno é aplicado.
O livro do aluno é bonito.
Os alunos são aplicados.
Os livros dos alunos são bonitos.
Discipŭlus diligens est.
Liber discipŭli pulcher est.
Discipŭli diligentes sunt.
Libri discipulōrum pulchri sunt.
Não se consegue falar ou escrever em latim se não se fizer a análise sintática, mesmo que seja apenas
mentalmente. Cada palavra tem que estar na sua função. É imprescindível que se tenha um bom conhecimento de
análise sintática para se aprender o latim.
Para alguns autores, mais que análise sintática seria análise lógica a ser usada na aprendizagem do latim. Uma
análise mais apurada, mais detalhada. Contudo uma análise sintática bem estruturada é o mesmo que a análise
lógica. As orações, ou proposições são elaboradas, devendo cada palavra estar em sua respectiva função
sintática. Isso leva à aplicação exata da terminação.
4 - As Funções Sintáticas e os Casos Latinos
São seis as funções sintáticas que uma palavra pode exercer em uma oração. É bom saber que oração (ou
proposição) é uma ou mais palavras que têm sentido completo. Ela é formada por elementos que vêm a ser as
funções sintáticas.
6
Para cada função sintática há, em latim, um caso. Caso é o modo de se escrever uma palavra de acordo com sua
função sintática. Há seis casos em latim, pois são seis as funções. Numa oração, podem-se encontrar seis
elementos:
Sujeito
Vocativo
Adjunto adnominal restritivo
Objeto direto
Objeto indireto
Adjunto adverbial
4.1 – Sujeito
É o elemento do qual se diz alguma coisa. É o agente de uma ação verbal ou o seu paciente. Em Pedro gosta de
análise sintática, Pedro é o elemento ou o agente da ação de gostar. É o sujeito da oração. Já em a análise
sintática da oração foi feita por Pedro; a análise sintática é o elemento ou paciente que sofre a ação verbal. É o
sujeito .Em latim, o sujeito vai para o nominativo . O nominativo é, então, o caso que indica a função sintática do
sujeito. Em Português, tem-se a flexão de gênero , de número e de grau, com terminações diferentes da palavra
para indicar o singular, o plural, o aumentativo e o diminutivo. Em latim, a flexão é de caso, com terminação
diferente para as diversas funções sintáticas.
4.2 – Vocativo
É um chamamento ou apelo. Toda vez que se se dirige a alguém, solicitando ou exigindo algo, tem-se vocativo.
Quando se diz: aluno, estude mais, há um apelo, um chamado. Aluno é o elemento que indica esse apelo ou
chamado. Aluno é vocativo. Outros exemplos: Quer estudar latim, Maria? Aprendam, meninos, a lição. Os
termos grifados são vocativos. O vocativo é andarilho, ou seja, pode vir no início , no meio ou no fim da oração.
Em latim, o caso do vocativo chama-se, também, vocativo. É bom notar –se que o vocativo vem sempre com um
indicador especial: é seguido de vírgula ou precedido de ó (nunca oh , que é usado em frases exclamativas): Ó
Deus, onde estais que não me ouvis?
4.3 - Adjunto adnominal restritivo ou complemento de especificação
Mais que um elemento,é um complemento. Indica sempre, através da preposição de , de quem é determinada
coisa ou objeto. Restringe a posse de algo. Em o livro de Pedro está encapado, de Pedro é o adjunto adnominal
restritivo. Não é todo livro que é encapado; o de Pedro é. Restringe e especifica o possuidor. Daí chamar-se
complemento de especificação. Outros exemplos: Comprou-se a fazenda de vovô. O estudo do latim exige
raciocínio. O prefeito da cidade é muito ativo. Os termos sublinhados são complementos de especificação.
Em latim, o caso desse complemento é o genitivo.
4.4 - Objeto direto e objeto indireto
Antes de mais nada, é bom recordar o que é predicação verbal. Em português, em latim e nas demais línguas o
verbo é a palavra mais importante da oração. Ou designa uma ação , ou um estado , ou um fenômeno natural. Na
análise sintática ou lógica, o verbo forma o predicado, o elemento essencial para que a frase seja oração. Ele
predica, atribui uma ação ou um estado a alguém. Quando a ação fica no sujeito, não transita, não passa para
outro elemento, diz-se que é de predicação completa. Em o pássaro canta muito, canta é um verbo de
predicação completa. Não exige nada. O significado está nele mesmo. É verbo intransitivo.
Já em preciso de amigos,; estudo latim, o significado verbal sai do sujeito, transita para outro elemento (de
amigos, latim). São verbos de significação incompleta. São verbos transitivos, distribuídos em quatro grupos
distintos:
a. Diretamente transitivos - a ação passa para a pessoa ou coisa sobre a qual recai, sem auxílio de
preposições: João matou o leão terrível; nossos soldados vencerão o inímigo; o lobo devora o
cordeiro A pessoa ou coisa sobre a qual recai a ação do verbo – complemento verbal -, chama-se
objeto direto. O leão terrível, o inimigo, o cordeiro são objetos diretos das orações acima. Em latim, o
objeto direto vai para o caso acusativo.
b.
Indiretamente transitivos - pedem um complemento verbal através de preposições. É o objeto
indireto: o homem depende de Deus; o general gosta dos soldados; o aluno obedece ao
professor; recorremos a nossos pais. Dos soldados, ao professor, a nossos pais são objetos indiretos.
O objeto indireto em latim vai para o caso dativo. Também vai para o dativo o complemento nominal
em português, que é a seqüência de sentido – a integração – de um nome incompleto ( por nome
entendem-se o substantivo, o adjetivo e o advérbio). Os nomes incompletos são oriundos de verbos
transitivos: nada é difícil para Deus ( difícil = dificultar); o filho é agradecido ao pai ( agradecido
= agradecer); temos obstáculos ao ensino do latim ( obstáculos = obstacular). Os termos grifados
são complementos nominais; vão para o dativo.
7
Observação: entende-se por termo uma palavra ou uma expressão ( mais de uma palavra ) com uma função
sintática específica.
c.
Duplamente transitivos - exigem não apenas um, mas dois complementos, um direto e outro indireto.
São os chamados verbos bitransitivos, ou seja, transitivos diretos e indiretos, simultaneamente:
“O educador diz coisas agradáveis e desagradáveis aos educandos” (quem diz, diz alguma coisa a
alguém – exige objeto direto / coisas agradáveis e desagradáveis /, e objeto indireto / aos educandos / ).
Outros exemplos: as crianças ofertam flores às mães; os romanos ofereciam sacrifícios de
animais aos seus deuses; dei um dicionário de latim ao aluno.
d. Verbos de ligação - são verbos de significação incompleta que exigem mais uma união do o que um
complemento, pois ligam ( unem ) um nome a outro ( são chamados, também, verbos unitivos ). Este nome
unido a outro ou é um estado ou uma qualidade: Pedro é estudioso (qualidade); ele está cansado (qualidade);
somos criaturas humanas (estado). Ser, estar, parecer, continuar e outros são verbos que, dependendo do seu
emprego, podem ser de ; ligação. O seu complemento ou união é o predicativo, que vai para o caso nominativo,
em latim. Exemplos: Pedro é pedra; João permanece calado; a lição continua difícil ( pedra, calado e difícil
são predicativos e estão no caso nominativo.
4.5 - Adjunto adverbial
É uma circunstância (situação, momento) que se acrescenta a uma ação verbal ou a um estado e ou qualidade. É
um auxiliar (daí ser adjunto - que está junto) do predicado, acrescentando-lhe idéias de situações diferentes,
momentos específicos. Há muitos tipos de adjuntos adverbiais:
Lugar
onde
donde
por onde
para onde
=
=
=
=
Estou na sala de aula . ( lugar em que se faz a ação)
Vim de São Paulo. (procedência)
Passamos por caminhos difíceis. (através dos quais)
Vamos à escola. (lugar ao qual alguém se dirige)
Tempo - No verão o sol é mais quente. (quando) Ele é estudioso desde a 1ª série.(há quanto tempo)
Modo - O tribuno combatia com valor. (maneira)
Companhia - Voltarei com os amigos. (pessoa com quem se faz uma ação)
Instrumento ou meio - Trabalho com os braços. (coisa pela qual se faz alguma ação)
Causa - “Chorai pelos vossos pecados”. (motivo pelo qual se faz alguma coisa)
Matéria - Corrente de ouro. (substância com que se faz alguma coisa)
O adjunto adverbial tem como caso o ablativo. Nos exemplos supra os termos grifados, em cada exemplo, estão
todos no ablativo. Os adjuntos adverbiais são, também, chamados de complementos adverbiais.
4.6 - Predicado - Já se disse que o predicado é o elemento essencial da oração. Há oração sem sujeito, mas não
oração sem predicado. É tudo aquilo que é dito do sujeito. É o verbo com aquilo que o acompanha(complemento,
adjunto adverbial). É tudo aquilo na oração menos o sujeito. Exemplo: A cibernética, hoje, domina o mundo,
incontestavelmente. Tem-se aí: sujeito
a cibernética;
predicado:
hoje, domina o mundo,
incontestavelmente.
Quando o sujeito é oculto (subentendido, elíptico), indeterminado (existe, mas não se sabe qual é – nãoidentificado), inexistente (fenômenos naturais e outros casos específicos) o predicado é toda a oração: somos
alunos aplicados – predicado = somos alunos aplicados; vive-se feliz, aqui - predicado = vive-se feliz, aqui;
troveja, toda tarde, no verão – predicado = troveja, toda tarde , no verão.
Existem três tipos de predicado:
a) predicado verbal ( quando o verbo é importante – ação): O estudo do latim leva ao
conhecimento do português.
b) Predicado nominal (o importante é o nome, com verbo de ligação): O soldado romano
era valoroso.
8
c)
Predicado verbo-nominal (uma ação e um estado ou qualidade ao mesmo tempo): O
comandante chegou ferido da guerra. (chegou = ação; ferido = estado).
4.7 – Aposto
É um complemento explicativo. Um termo que explica outro termo. Essa explicação vem com ou sem
preposição, com ou sem vírgula: Aristóteles, filósofo, é imortal; o general Caxias sempre venceu; a cidade
do Rio de Janeiro é maravilhosa. O aposto segue o mesmo caso do substantivo explicado, ou determinado. Em
João, aluno de latim, é estudioso, temos:
João = sujeito - caso nominativo
aluno de latim = aposto - caso nominativo
já em Pedro estuda com o colega Altevir, notam-se:
Pedro = sujeito - caso nominativo
com o colega = adjunto adverbial de companhia - caso ablativo
Altevir = aposto - caso ablativo.
4.8 - Adjunto adnominal
É todo artigo, adjetivo, pronome adjetivo, numeral que acompanham um substantivo em sua função sintática e
nos seus casos. Na oração o aluno José cumpre seus deveres escolares têm-se os seguintes adjuntos
adnominais:
o = adjunto adnominal de aluno (= sujeito – caso nominativo)
seus = adjunto adnominal de deveres ( = objeto direto - caso acusativo)
escolares = adjunto adnominal de deveres ( = objeto direto - caso acusativo)
Em latim, o adjunto adnominal é analisado por muitos como atributo (aqui também ele o será) das diversas
funções sintáticas. Estará sempre no mesmo caso dos substantivos que acompanha.
5 - Flexão - Declinação
Algumas classes de palavras (substantivos, adjetivos, pronomes, verbos e alguns numerais) mudam, sofrem
alteração no final, ou seja, na última sílaba. São palavras variáveis, pois têm terminações diferentes.
Invariável é a palavra que tem sempre a mesma terminação. A parte final das palavras variáveis chama-se
desinência. Radical é a parte da palavra sem a desinência. Na palavra teimoso a desinência “o” pode ser mudada
para “a”, “os”, “as”, fazendo teimosa, teimosos, teimosas. Em latim, obtém-se o radical de uma palavra tirandose-lhe a desinência do genitivo singular, conforme será visto adiante. Flexão de caso é a alteração que a palavra
recebe na desinência, conforme a função sintática que tem na oração.
Os substantivos , em latim, estão reunidos em cinco grupos, pois nem todos terminam da mesma maneira. Estes
grupos são denominados de declinação. A declinação é um conjunto de flexões de determinado grupo de
substantivos. São cinco as declinações, todas com singular e plural. Cada declinação tem um total de doze
flexões, seis para o singular e seis para o plural.
Para saber a que declinação pertence uma palavra basta verificar-lhe a desinência do genitivo singular. Os
dicionários trazem a palavra no nominativo, em seguida no genitivo, a palavra toda ou somente as letras da
desinência. Abaixo está o genitivo singular das cinco declinações:
Declinações
1ª
2ª
3ª
4ª
5ª
Genitivo sing.
ae
i
is
us
ei
Exemplos:
rosa, ae (=rosa)
Petrus, i (=Pedro)
fons, fontis (=fonte)
domus, us (=casa)
dies, ei (=dia)
lª declinação
2ª declinação
3ª declinação
4ª declinação
5ª declinação
Como já foi visto, para encontrar-se o radical de uma palavra tira-se a desinência do genitivo singular. Assim,
tem-se:
nominativo singular
genitivo singular
radical
rosa
rosae
ros
Petrus
Petri
Petr
fons
fontis
font
9
domus
domus
dom
dies
diēi
di
Importante: ao dizer-se uma palavra, em latim, é necessário declará-la no nominativo e no genitivo. Portanto,
diz-se: fons, fontis (=fonte); Maria, Mariae (=Maria); manus, manus (=mão); res, rei (=coisa); dominus,
domini (=senhor).
6 - Como Analisar Sintaticamente
Analisar uma oração é decompô-la em sua estrutura sintática, ou seja, é fazer um exame do emprego das
palavras como termos essenciais (sujeito e predicado), integrantes (complementos) e acessórios (adjuntos). É ,
também, verificar-lhes o gênero, o número, o caso, a declinação, a desinência, a tradução (latim para o
português) e a versão (português para o latim).
Em latim há três gêneros: masculino, feminino e neutro. Se a palavra indicar ser animado é fácil saber se é
masculino ou feminino. Agora, se designa coisa pode ser masculina, feminina ou neutra. Por neutro pode-se
indicar “nem um nem outro “, nem masculino , nem feminino. Como exemplos notam-se malum, i (=mal);
mare, is (=mar); bellum, i (=guerra).
Um método prático, integral e eficiente para analisar uma oração é transcrevê-la verticalmente em suas funções
sintáticas e, em colunas paralelas, citar todos os componentes a serem analisados. São seis colunas em que, pela
ordem, serão citados: função sintática, gênero, número, caso, declinação, desinência e, no espaço final, a
tradução ou a versão. Embaixo do quadro da análise, coloca-se a oração na ordem direta (português) e na ordem
inversa (latim).
Eis o quadro:
Oração
Funç.sintát.
Gênero
Número
Caso
Declinação
Desinência
Tradução
/versão
Observação: quando a palavra analisada for verbo, a ordem será: função sintática, pessoa, número, tempo e
modo, conjugação, desinência.
Até o presente momento, não é possível fazer-se a análise completa de uma oração, pois ainda não se estudaram
as declinações e as conjugações verbais. Far-se-á, então, uma série de exemplos sem que se complete o quadro e
tão somente do português para o latim. É bom frisar que o gênero da palavra a ser analisada é o gênero latino,
caso contrário, em muitas situações, as desinências dos casos estarão erradas. Caso específico da palavra guerra
que, em português, é feminina e em latim é neutra. Importante: em latim, não há artigos, razão de aparecerem
junto aos substantivos em suas funções.
A vida é um dom de Deus
A vida
é
um dom
de Deus
sujeito
pred.nominal
predic.sujeito
compl.especif.
feminino
3ª pes.
neutro
masc.
singular
singular
singular
singular
nominativo
pres.indic.
nominativo
genitivo
sujeito
pred. verbal
objeto direto
feminino
3ª pes.
feminino
singular
plural
singular
nominativo
pres. ind.
acusativo
As águas regam a terra
As águas
regam
a terra
A sombra dá alegria aos agricultores
10
A sombra
dá
alegria
aos agricultores
sujeito
pred.verbal
objeto dir.
objeto ind.
feminino
3ª pes.
feminino
masculino
singular
singular
singular
plural
nominativo
pres.indic..
acusativo
dativo
A lua afugenta a sombra e ilumina a terra
A lua
afugenta
a sombra
e
ilumina
a terra
sujeito
feminino
pred.verbal
3ª pes.
objeto dir.
feminino
conjunção (conetivo ) pred.verbal
3ª pes.
objeto dir.
feminino
singular
nominativo
singular
pres. Indic.
singular
acusativo
palavra invariável
singular
pres.indic
singular
acusativo
Observação: neste exemplo têm-se duas orações, constituindo um período composto, o contrário dos exemplos
anteriores em que há somente uma oração, portanto um período simples.
Alunos, o latim é uma língua difícil
Alunos
o latim
é
língua
difícil
vocativo
sujeito
pred.nominal
predicativo/.suj.
atributo/pred.suj.
masc.
masc.
3 ª pes.
feminino
feminino
plural
singular
singular
singular
singular
vocativo
nominativo
pres.indic.
nominativo
nominativo
Os meninos maus corrompem os bons ; por meio de péssimos exemplos
Os meninos
sujeito
maus
atributo/sujeito
corrompem
pred. Verbal
os bons
objeto dir.
por meio de péssimos atributo/c.meio
exemplos
compl. de meio
masc.
masc.
3ª pes.
masc.
neutro
neutro.
plural
plural
plural
plural
plural
plural
nominativo
nominativo
pres.indic.
acusativo
ablativo
ablativo
Os poetas celebram as glórias dos habitantes das ilhas da Itália
Os poetas
celebram
as glórias
dos habitantes
das ilhas
da Itália
sujeito
masc....
pred.verbal
3ª pes.
objeto dir.
feminino
complem.especif.masc.
complem.especif. feminino
complem.especif. feminino
plural
plural
plural
plural
plural
plural
nominativo
pres.indic.
acusativo
genitivo
genitivo
genitivo
plural
plural
plural
singular
singular
nominativo
pres.indic.
acusativo
acusativo
genitivo
Os poetas cantarão os astros, ornamento do céu
Os poetas
cantarão
os astros
ornamento
do céu
sujeito
masc.
pred.verbal...
3ª pes.
objeto dir.
neutro
aposto/obj. dir. neutro
complem.especif. neutro
Os professores narrarão aos alunos as guerras e as batalhas dos povos antigos
Os professores
narrarão
aos alunos
sujeito
pred.verbal
objeto ind.
masc.
3ª pes.
masc.
plural
plural
plural
nominativo
pres.indic.
dativo
11
as guerras
e
as batalhas
dos povos
antigos
objeto dir.
neutro
conjunção (conetivo)
objeto dir.
feminino
complem.especif.masc.
atributo/c.espec.. masc.
plural
acusativo
palavra invariável
plural
acusativo
plural
genitivo
plural
genitivo
As pombas e as águias dão alegria aos habitantes das ilhas
As pombas
sujeito
feminino
plural
nominativo
e
conjunção (conetivo )
palavra invariável
as águias
sujeito
feminino
plural
nominativo
dão
pred.verbal
3ª pes.
plural
pres.indic
alegria
objeto dir.
feminino
singular
acusativo
aos habitantes
objeto ind.
masc.
plural
dativo
das ilhas
compl.especif. feminino
plural
genitivo
Importante - O atributo (adjunto adnominal) vai para o mesmo gênero, o mesmo número e o mesmo caso das
funções dos substantivos.
7 - Primeira Declinação
Os substantivos latinos, como já foi explicado, estão distribuídos em cinco grupos. Afirmou-se, também, que
declinação é um conjunto de flexões de cada um destes grupos.
Todos substantivos cujo genitivo singular seja em æ pertencem à primeira declinação. Na sua grande maioria,
estes nomes são femininos, salvo alguns poucos do gênero masculino – nomes de homens, de seres do sexo
masculino e de alguns rios..
São as seguintes as desinências da 1ª declinação:
Nominativo
Genitivo
Dativo
Acusativo
Vocativo
Ablativo
Singular
a
æ
æ
am
a
a
Plural
æ
arum
is
as
æ
is
Observe-se que há muitos casos cujas desinências são iguais no singular e no plural. Isso, contudo, não gera
confusão, pois a análise dos termos da oração indica qual o caso em que a palavra está. É muito importante que
se raciocine, se pense e se analise para aprender não só o latim, mas qualquer língua, principalmente a língua
pátria. Forçando o raciocínio, o latim contribui em muito para o aprimoramento da inteligência, da capacidade e
da valorização científica, com a concentração do espírito e da atenção, segundo Napoleão Mendes de Almeida.
Importante - Em latim, as palavras são pronunciadas ou com o acento tônico ( é a sílaba forte - não confundir
com acento gráfico) na penúltima sílaba ou na antepenúltima, nunca na última ou na transantepenúltima (antes
da antepenúltima). Muitas vezes, para facilitar-se a pronúncia figuram nas palavras os seguintes sinais:
¯ macron - colocado na penúltima sílaba; indica que o acento tônico recai , exatamente, na penúltima
sílaba: amābo (amábo = amarei); rosārum ( rosárum = das rosas); formīca (formíca = a formiga); corōna (coróna
= a coroa), etc.
˘ brachia (bráquia) - colocado na penúltima sílaba, indica que o acento recai sobre a antepenúltima
sílaba: optĭmus (óptimus = ótimo); Helĕna (Élena = Helena); Hippolĭtus (Hipólitus = Hipólito), etc.
Declinar um nome, como já foi dito, é recitá-lo em todos os casos, no singular e no plural. Declinar-se-ão,
abaixo, agricŏla, æ (masc. = agricultor); lacrĭma, æ (fem. = lágrima):
Nom.
Gen.
Dat
Acus.
Singular
Plural
agricŏl – a
agricŏl - æ,
agricŏl – æ
agricŏl – am
agricŏl – æ
agricol – ārum
agricŏl – is
agricŏl - as
12
Voc.
Ablat.
agricŏl – a
agricŏl – a
agricŏl – æ
agricŏl - is
Nom.
Gen.
Dat.
Acus.
Voc.
Ablat.
lacrĭm – a
lacrĭm – æ
Lacrĭm– æ
lacrĭm – am
lacrĭm – a
lacrĭm – a
lacrĭm – ae
lacrim – ārum
lacrĭm – is
lacrĭm – as
lacrĭm – æ
lacrĭm – is
À guisa de exercício, declinem-se:
collēga, æ (masc.)=
poēta, æ (masc.) =
scurra, æ (masc.) =
luna, æ (fem.) =
ecclesĭa, æ (fem.) =
tíbĭa , æ (fem.) =
colega
poeta
bobo
lua
igreja
flauta
nauta, æ (masc.) =
incŏla, æ (masc.) =
via, æ (fem.) =
rosa, æ (fem.) =
viŏla, æ (fem.) =
porta, æ (fem) =
marinheiro
habitante
rua, estrada
rosa
violeta
porta
Algumas palavras da lª declinação, no singular, têm um significado e, no plural, podem ter outro significado ou
um sentido especial:
Singular
angustĭa, æ =
cera, æ =
copĭa, æ =
gratĭa, æ =
opĕra, æ =
vigĭlia, æ =
Plural
angústia, apuro
cera
abundância
graça, favor
obra, trabalho
véspera, (ficar acordado)
angustĭæ, arum = desfiladeiro, garganta
ceræ, arum =
tábuas escritas
copĭæ, arum =
exércitos, tropas
gratĭæ, arum =
agradecimentos
opĕræ, arum =
operárias
vigilĭæ, arum =
sentinela
Outros nomes, quer comuns, quer próprios, só se usam no plural:
divitĭæ, arum = riqueza
indutĭæ, arum =
trégua, armistício
nuptĭæ, arum = núpcias
tenĕbræ, arum =
trevas
Athēnæ, arum = Atenas
Syracūsae, arum = Siracusa
Thebæ, arum = Tebas
Venetĭæ, arum = Veneza
Observação: em português, também existem nomes usados só plural - óculos, núpcias, Campinas, primícias,
Atenas, víveres etc.
8 - Conjugação do Verbo ESSE: Ser, Estar
Modo indicativo
(ego )
(tu)
(ille)
(nos)
(vos)
(illi)
Presente
Sou/estou
Imperfeito
Era/estava
Futuro I (ou imperfeito)
Serei/estarei
sum
es
est
sumus
estis
sunt
eram
eras
erat
erāmus
erātis
erant
ero
eris
erit
erĭmus
erĭtis
erunt
Perfeito
Fui/estive
(ego)
(tu)
(ille)
fui
fuīsti
fuit
Mais-que-perfeito
Fora/estivera
fuĕram
fuĕras
fuĕrat
Futuro II (ou anterior)
Terei sido/terei estado
fuĕro
fuĕris
fuĕrit
13
(nos)
(vos)
(illi)
fuĭmus
fuīstis
fuērunt
fuerāmus
fuerātis
fuĕrant
fuerĭmus
fuerĭtis
fuĕrint
Modo Subjuntivo
Presente
Seja/esteja
Imperfeito
Fosse/estivesse
(ego)
(tu)
(ille)
(nos)
(vos)
(illi)
sim
sis
sit
simus
sitis
sint
essem
esses
esset
essēmus
essētis
essent
(ego)
(tu)
(ille)
(nos)
(vos)
(illi)
Perfeito
Tenha sido
fuĕrim
fuĕris
fuĕrit
fuerīmus
fuerĭtis
fuērint
Mais –que –perfeito
Tivesse sido
fuīssem
fuīsses
fuīsset
fuissēmus
fuissētis
fuīssent
Imperativo
Sê/sede – Está/estai
Infinitivo presente
Ser/Estar
Infinitivo perfeito
Ter sido/Ter estado
Es (tu)
Este (vos)
esse
fuīsse
Em latim, os pronomes pessoais retos não são usados; em português, não são obrigatórios; aliás, a linguagem
formal evita-os, uma vez que a terminação verbal indica a pessoa (pronome pessoal reto).
9 - Tempos Primitivos (geral)
Em português, os verbos são encontrados no dicionário na forma nominal – infinitivo impessoal: ser, estar, amar,
fazer, partir etc. Em latim, o dicionário registra-os nos tempos primitivos (formas primitivas) que são:
1ª pessoa do presente indicativo - sum
2ª pessoa do presente indicativo - es
1ª pessoa do pretérito perfeito
- fui
infinito (infinitivo) presente
esse
Assim, o verbo ser / estar aparece no dicionário da seguinte maneira: sum, es, fui, esse = ser, estar. Este
verbo, por ser unitivo (de ligação), em determinadas orações, vai exigir sempre o predicativo do sujeito, no caso
nominativo. Quando não-unitivo , geralmente, requer adjunto adverbial (complemento de lugar, de modo, de
companhia etc ). Obs,: Tempos primitivos serão vistos, de um modo específico, no item 12.
10 - Análise Sintática Completa
Agora, pode-se fazer a análise sintática completa, tanto na tradução (latim para o português), quanto na versão
(português para o latim). Vejam-se os seguintes exemplos:
a) versão
Vocabulário
rainha = regīna, æ (f)
14
prudência = prudentĭa, æ (f)
escrava = ancīlla, æ (f)
águia = aquĭla, æ (f)
pomba = colūmba, æ (f)
filha = filĭa, æ (f)
glória = glorĭa, æ (f)
habitante = incŏla, æ (m)
ilha = insŭla, æ (f)
alegria = lætitĭa, æ (f)
pátria = patrĭa, æ (f)
marinheiro = nauta, æ (m)
vitória = victorĭa, æ (f)
covardia = ignavĭa, æ (f)
vida = vita, æ (f)
fortuna = fortūna, æ (f)
rosa = rosa, æ (f)
tristeza = tristitĭa, æ (f)
e = et (conjunção)
A rainha está na ilha dos agricultores
.
A rainha
suj.
fem.
está
pred.verbal
3ª pes.
na ilha
c.lugar(onde)
fem.
dos agricultores c.especif.
masc.
Regina in insŭla agricolārum est. (ordem indireta)
sing.
nom.
sing.
pres.ind
sing....... in+abl.
plur.
gen.
lª decl.
v.esse
1ª.decl.
1ª decl.
a
regīna
st
est
a
in insŭla
arum agricolārum
Nota: O verbo ser/estar (esse) quando não é unitivo forma predicado verbal;
o complemento de lugar onde (adjunto adverbial) vai para o caso ablativo precedido da preposição in. Na
ordem inversa , no latim, o verbo fica no final da frase.
A filha do habitante da ilha é serva (criada) da rainha.
A filha
sujeito
do habitante
c.especif.
da ilha
c.especif.
é
pred.nom.
serva
predic.suj.
da rainha
c.especif.
Filĭa incŏlae insŭlae regīnae ancīlla est.
fem.
masc.
fem.
3ª pes.
fem.
fem.
sing.
sing.
sing.
sing.
sing.
sing.
nom.
gen.
gen.
p..ind.
nom.
gen.
1ª decl.
1ª decl.
1ª decl.
v.esse
1ª decl.
1ª decl.
a
æ
æ
st
a
æ
filĭa
incŏlæ
insŭlæ
est
ancīlla
regīnæ
A vitória será a glória dos marinheiros da pátria.
A vitória
suj.
fem.
sing.
nom.
1ª decl. a
será
pred.nom.
3ª pes. sing.
fut.I
v.esse it
a glória
predic.suj.
fem.. sing.
nom.
1ª decl. a
dos marinheiros c.especif.
masc. plur.
gen.
1ªdecl. arum
da pátria
c.especif.
fem.
sing.
gen.
1ª decl. æ
Victoria nautarum patriae gloria erit.( o predicativo vem antes do verbo)
victorĭa
erit
glorĭa
nautārum
patrĭæ
A águia e a pomba eram habitantes da ilha.
A águia
suj.
e
conjunção
a pomba.
suj.
eram
pred.nom.
habitantes
predic.suj.
da ilha
c.especif.
Aquĭla et colūmba insŭlae incŏlae erant.
fem.
sing.
nom.
1ªdecl.
palavra indeclinável
fem.
sing.
nom.
1ª decl.
3ª pes. plur.
imp.ind. v.esse
masc. plur.
nom.
lª decl.
fem.
sing.
gen.
1ª decl.
a
a
nt
æ
æ
aquĭla
et
colūmba
erant
incŏlæ
insŭlæ
15
A riqueza (fortuna) da rainha foi a alegria aos habitantes da pátria.
A riqueza
suj.
fem.
da rainha
c.especif.
fem.
foi
pred.nom.
3ª pes.
a alegria
predic.suj.
fem.
aos habitantes c.nominal
masc.
da pátria
c.especif.
fem.
Fortūna regīnae incolis patrĭae laetitĭa fuit.
sing.
sing.
sing.
sing.
plur.
sing.
nom.
gen.
perf.ind
nom.
dat.
gen.
1ª decl. a
1ª decl. æ
v.esse it
1ª decl. a
1ª decl. is
1ª decl. æ
fortūna
regĭna
fuit
lætitĭa
incŏlis
patrĭæ
b) tradução
Deve-se, sempre, começar a análise pelo verbo (predicado), pois indicará, além da pessoa, do tempo e do modo,
a predicação verbal (transitivo, intransitivo, unitivo), mostrará os casos: do sujeito (nominativo); dos
complementos verbais (acusativo, dativo). Daí a sua importância.
Vocabulário
experientĭa , æ (f) =
magistra, æ (f) =
sapientĭa, ae (f) =
pugna, æ (f) =
puēlla, æ (f) =
pigritĭa, æ (f) =
domĭna, æ (f) =
lingŭa, æ (f) =
dea, æ (f) =
præda, æ (f) =
ala, æ (f) =
fuga, æ (f) =
umbra , æ (f) =
luna, æ (f) =
terra, æ (f) =
justitĭa, æ (f) =
vita, (f) =
sæpe =
semper =
amicitĭa, æ (f) =
discipŭla, æ (f) =
schola, æ (f) =
ac =
silva, æ (f) =
aqŭa , ae (f) =
tuba, æ (f) =
experiência
mestra
sabedoria
batalha, combate
menina, moça
preguiça
senhora
língua
deusa
presa, vítima
asa
fuga
sombra
lua
terra
justiça
vida
muitas vezes - palavra indeclinável
sempre - palavra indeclinável
amizade
aluna; discípula
escola, aula
e - conjunção/palavra indeclinável
floresta, bosque
água
trombeta
Experientĭa magīstra vitae est.
Experientĭa sujeito.
fem.
sing.
magīstra
predic.suj.
fem.
sing.
vitae
c.especif.
fem.
sing.
est
pred.nom
3ª pes. sing .
A experiência é a mestra da vida (ordem direta)
nom. 1ª decl. a
nom. 1ª decl. a
gen.
1ª decl. æ
p.ind . v.esse st
a experiência
a mestra
da vida
é
nom.
gen.
gen.
nom.
fut.I
a sabedoria
dos poetas
da pátria
glória
será
Sapientĭa poetārum patrĭæ glorĭa erit
Sapientĭa
poetārum
patrĭæ
glorĭa
erit
suj.
c.especif.
c.especif.
predic.suj.
pred.nom.
fem.
masc.
fem.
fem.
3ª pes.
sing.
plur.
sing.
plur.
sing.
1ª decl.
1ª decl.
1ª decl.
1ª decl.
v.esse
a
arum
æ
a
it
16
A sabedoria dos poetas será a glória da pátria.
Sæpe colūmbæ aquilārum præda sunt
.
Sæpe
c.advl.tempo
palavra indeclinável
colūmbæ
sujeito
fem.
plur.
nom. 1ª decl.
aquilārum
c.especif.
fem.
plur.
gen.
1ª decl.
præda
predic.suj.
fem.
sing.
nom. 1ª decl.
sunt
pred.nom.
3ª pes. plur.
p.ind. v.esse
Muitas vezes, as pombas são presa das águias.
Experientĭa dominārum insŭlæ puēllis sapientĭa et justitĭa est
.
Experientĭa sujeito
fem.
sing.
nom. 1ª decl.
dominārum c.especif.
fem.
plur.
gen.
1ª decl.
insŭlæ
c.especif.
fem.
sing.
gen.
1ª decl.
puēllis
c.nominal
fem
plur.
dat.
1ª decl.
sapientĭa
predic.suj.
fem.
sing.
nom.
1ª decl.
et
conjunção
palavra indeclinável
justitĭa
predic.suj.
fem.
sing
nom. 1ª decl
est
pred.nom.
3ª pes. sing.
p.ind. v.esse
A experiência das senhoras da ilha é sabedoria e justiça às moças.
æ
arum
a
unt
a
arum
æ.
is
a
a
st
muitas vezes
as pombas
das águias
presa
são
a experiência
das senhoras
da ilha
às moças
sabedoria
e
justiça
é
Fuga umbræ lunæ incŏlis insŭlæ vita et lætitĭa est
Fuga
sujeito
fem.
sing.
nom. 1ª decl.
umbræ
c.especif.
fem.
sing.
gen.
1ª decl.
lunæ
c.especif.
fem.
sing.
gen.
1ª decl.
incŏlis
c.nominal
masc. plur.
dat.
1ª decl.
vita
predic.suj.
fem.
sing.
nom. 1ªdecl.
et
conjunção
palavra indeclinável
lætitĭa
predic.suj.
fem.
sing.
nom. 1ª decl.
est
pred.nom.
3ª pes. sing.
p.ind. v.esse
A fuga da sombra da lua é vida e alegria aos habitantes da ilha.
a
æ
æ
is
a
a
st
a fuga
da sombra
da lua
aos habitantes
vida
e
alegria
é
11 - Verbo e Conjugações
Em latim, existem quatro conjugações. A primeira tem o infinito presente (infinitivo impessoal) em āre; a
segunda em ēre; a terceira em ĕre; a quarta em īre.
Os verbos têm as conjugações ativa e passiva separadamente. A voz passiva tem a sua conjugação própria,
diferente do português. Assim as quatro conjugações são estudadas, separadamente, na voz ativa e na passiva.
1ª conjugação amāre (17mare) = amar
2ª conjugação delēre (delére) = destruir
3ª conjugação legĕre (légere) = ler
4ª conjugação audīre (audíre) = ouvir
12 - Tempos Primitivos (específico)
São os tempos básicos dos quais derivam os outros chamados primitivos. Como já foi visto no verbo Esse (sum),
os tempos primitivos são os encontrados no dicionário e são:
1ª pessoa singular do presente do indicativo;
2ª pessoa singular do presente do indicativo;
1ª pessoa singular do pretérito perfeito;
supino (não há no verbo Esse);
infinito presente (infinitivo impessoal).
17
Supino - é uma forma especial do infinitivo. Indica uma finalidade e é terminado em tum: amātum (para amar);
delētum (para destruir); lectum (para ler); audītum (para ouvir).
Veja-se o quadro abaixo dos tempos primitivos nas quatro conjugações:
Tempos primitivos
1ª conjug.
2ª conjug.
3ª conjug.
4ª conjug.
1ª pes.sing.do indic.presente
2ª pes.sing.do indic.presente
1ª pes.sing.do pret. perf. indic.
supino
infinito presente (infin.impes.)
amo
amas
amāvi
amātum
amāre
delĕo
deles
delēvi
delētum
delēre
lego / capĭo
legis / capis
legi / cepi
lectum / captum
legĕre / capĕre
audĭo
audis
audīvi
audītum
audīre
A terceira conjugação tem verbos também em io; razão de aparecer no quadro o verbo capĭo, capis, cepi,
captum, capĕre = tomar, apanhar.
13 - Primeira Conjugação Ativa
Um verbo está na voz ativa quando o seu sujeito pratica a ação. Ele é agente. Às vezes, no verbo ativo, o sujeito
tem característica de paciente, de sofrer a ação, mas o verbo se apresenta sem auxiliar passivo (ser, estar), ou
sem o pronome se. Portanto, para ser ativo, o verbo tem que se apresentar por si só: Pedro estuda latim (voz
ativa); Pedro recebe abraços da namorada (voz ativa, muito embora o verbo receber indique que o seu sujeito
seja paciente); o latim é estudado por Pedro (voz passiva); recebem-se abraços (voz passiva, o mesmo que
abraços são recebidos).
13.1 - Conjugação do verbo amo, as, āvi, ātum, āre = amar, gostar
Modo indicativo
Presente
amo
Imperfeito
amava
Futuro I
amarei
am-o
am-as
am-at
am-āmus
am-ātis
am-ant
am-ābam
am-ābas
am-ābat
am-abāmus
am-abātis
am-ābant
am-ābo
am-ābis
am-ābit
am-abĭmus
am-abĭtis
am-ābunt
Perfeito
Amei
amav-i
amav-īsti
amav-it
amav-ĭmus
amav-īstis
amav-ērunt
Mais-que-perfeito
amara
amav-ĕram
amav-ĕras
amav-ĕrat
amav-erāmus
amav-erātis
amav-ĕrant
Futuro II
terei amado
amav-ĕro
amav-ĕris
amav-ĕrit
amav-erĭmus
amav-erĭtis
amav-ĕrint
Modo subjuntivo
Presente
ame
Imperfeito
amasse
Perfeito
Tenha amado
Mais-que-perfeito
Tivesse amado
am-em
am-es
am-et
am-ĕmus
am-ētis
am-ent
am-ārem
am-āres
am-āret
am-arēmus
am-arētis
am-ārent
amav-ĕrim
amav-ĕris
amav-ĕrit
amav-erĭmus
amav-erĭtis
aamav-ĕrint
amav-īssem
amav-īsses
amav-īsset
amav-issēmus
amav-issētis
amav-īssent
18
Imperativo presente = am-a (ama /tu/); am-āte (amai /vós/)
Infinito presente (infinitivo)
= am-āre (amar / gostar de)
Infinito perfeito = amav-īsse (ter amado)
Particípio presente = am-ans, -antis (amando)
Supino
= am-ātum (para amar)
(conjugam-se como amo, amāre)
13.2 - Alguns verbos da 1ª conjugação
nuntĭo, as, āvi, ātum, āre = comunicar, anunciar
ambŭlo, as, āvi, ātum, āre = passear, andar
paro, as, āvi, ātum, āre = preparar
servo, as āvi, ātum, āre = salvar
occŭpo, as, āvi, ātum, āre = ocupar
pugno, as, āvi, ātum, āre = combater, lutar
interrŏgo, as, āvi, ātum, āre = interrogar
voco, as, āvi, ātum, āre = chamar
invŏco, as, āvi, ātum, āre = invocar
supplĭco, as, āvi, ātum, āre = suplicar
elĕvo, as, āvi, ātum, āre = elevar
cogĭto, as, āvi, ātum, āre = pensar, cogitar
proflĭgo, as, āvi, ātum, āre = desbaratar, derrotar
suscĭto, as, āvi, ātum, āre = suscitar, provocar
obiūrgo, as, āvi, ātum, āre = repreender
persevēro, as, āvi, ātum, āre = perseverar
do, das, dedi, datum, āre = dar
fecūndo, as, āvi, ātum, āre = fecundar
vitŭpero, as, āvi, ātum, āre = censurar
13.3 - Observem-se as traduções e
vocabulários já estudados:
versões abaixo, com análise sintática completa e com base nos
1) Traduções
Filĭas et ancīllas, domĭna vocat
Filĭas
obj. direto.
fem.
et
conjunção
ancillas
obj. direto
fem.
domĭna
sujeito
fem.
vocat
pred.verbal
3ª pes.
A senhora chama as filhas e as escravas.
plur.
acus. 1ª decl.
palavra indeclinável
plur.
acus. 1ª decl.
sing.
nom. 1ª decl.
sing.
p.ind. 1ª conj.
as
as
a
at
as filhas
e
as escravas
a senhora
chama
Poetārum sapientĭam amāmus.
Poetārum
c.especif.
masc. plur.
sapientĭam
obj. direto
fem.
sing.
amāmus
pred. verbal
1ª pes. plur
Amamos a sabedoria dos poetas.
gen.
acus.
p.ind.
1ª decl. arum
1ª decl. am
1ª conj. amus
dos poetas
a sabedoria
amamos
nom.
gen.
acus.
p. perf.
1ª decl.
1ª decl.
1ª decl.
1ª conj.
as moças
de rosas
coroas
prepararam
Puēllæ rosārum corōnas paravērunt.
Puēllæ
sujeito
fem.
rosārum
c.especif.
fem.
coronas
obj. direto
fem.
paravērunt
pred. verbal
3ª pes.
As moças prepararam coroas de rosas.
plur.
plur.
plur.
plur.
æ
arum
as
erunt
19
Magīstra scholæ discipulārum pigritĭam vituperābat.
Magīstra
sujeito
fem.
sing.
nom. 1ª decl.
scholæ
c. especif.
fem.
sing.
gen.
1ª decl.
discipulārum
c. especif.
fem.
plur.
gen.
1ª decl.
pigritĭam
obj. direto
fem.
sing.
acus. 1ª decl.
vituperābat
pred. verbal
3ª pes. plur.
imp.ind. 1ª conj.
A mestra da escola censurava a preguiça das alunas.
a
æ
ārum
am
ābat
a mestra
da escola
das alunas
a preguiça
censurava
a
is
is
a
abit
a rainha
com as moças
e
as escravas
na ilha
passeará
1ª decl.
1ª conj.
1ª decl.
1ª decl.
æ
ābunt
as
æ
aquæ
rigābunt
terras
silvæ
1ª conj.
1ª decl.
1ª decl.
1ª decl.
1ª decl.
emus
as
arum
arum
æ
laudēmus
industrĭas
agricolārum
terrārum
insŭlæ
1ª decl.
1ª decl.
1ª conj.
1ª decl.
a
æ
it
as
filĭa
agricŏlæ
donāvit
rosas
ac
colūmbas
regīnæ
Regīna cum puēllis ac ancīllis in insŭla ambulābit.
Regīna
sujeito
fem.
sing.
nom. 1ª decl.
cum puēllis
c.companhia
fem.
plur.
cum+abl.1ª decl.
ac
conjunção
palavra indeclinável
ancīllis
c.companhia
fem.
sing.
abl.
1ª decl.
in insŭla
c.lugar/onde
fem.
sing.
in+abl. 1ª decl.
ambulābit
pred.verbal
3ª pes. sing.
fut.I
1ª conj.
A rainha passeará, na ilha, com as moças e as escravas.
2) Versões
As águas regarão as terras da floresta.
As águas
sujeito
regarão
pred.verbal
as terras
obj. dir.
da floresta
c. especif.
Aquæ rigābunt terras silvæ.
fem.
3ª pes.
fem.
fem.
plur.
plur.
plur.
sing.
nom.
fut.I
acus.
gen.
Louvemos as atividades dos agricultores das terras da ilha
Louvemos
pred.verbal
1ª pes.
as atividades
obj. dir.
fem.
dos agricultores c. especif.
masc.
das terras
c. especif.
fem.
da ilha
c. especif.
fem.
Agricolārum terrārum insŭlæ laudēmus.
plur.
plur.
plur.
plur.
sing.
p. ind.
acus.
gen.
gen.
gen.
.
A filha do agricultor doou rosas e pombas à rainha
A filha
sujeito
fem.
sing.
nom.
do agricultor
c. especif.
masc. sing.
gen.
doou
pred. verbal
3ª pes. sing.
p. perf.
rosas
obj. dir.
fem.
plur.
acus.
e
conjunção
palavra indeclinável
pombas
obj. dir.
fem.
plur.
acus.
à rainha
obj. Indir
fem.
sing.
dat.
Agricŏlæ filĭa regīnæ rosas ac colūmbas donāvit.
1ª decl. as
1ª decl. æ
As trombetas comunicam a batalha aos habitantes das ilhas.
As trombetas
comunicam
sujeito
pred.verbal
fem.
plur.
3ª pes. plur.
nom. 1ª decl. æ
p. ind. 1ª conj. ant
tubæ
nuntĭant
20
a batalha
obj. dir.
fem.
sing.
aos habitantes obj. indir
masc. plur
das ilhas
c. especif.
fem.
plur.
Tubæ insulārum incŏlis pugnam nuntĭant.
acus.
dat.
gen.
1ª decl. am
1ª decl. is
1ª decl. ārum
pugnam
incŏlis
insulārum
Louvai a prudência dos marinheiros e a amizade dos agricultores
Louvai
pred. verbal
2ª pes. plur.
imper. 1ª conj.
a prudência
obj. dir.
fem.
sing.
acus. 1ª decl.
dos marinheiros c. especif.
masc. plur.
gen.
1ª decl.
e
conjunção
palavra indeclinável
a amizade
obj. dir.
fem.
sing.
acus. 1ª decl.
dos agricultores c. especif.
masc. plur.
gen.
1ª decl.
Nautārum prudentĭam et agricolārum amicitĭam laudāte.
āte
am
ārum
am
ārum
laudāte
prudentĭam
nautārum
et
amicitĭam
agricolārum
13. 4 - Exercícios: (fazer a análise sintática completa, de acordo com os exemplos acima)
Tradução
Pugna nautārum est causa victorĭæ et glorĭæ.
Sapientĭa erit glorĭa incolārum Graeciae.
Lingŭa saepe est causa discordĭæ.
Statŭæ deārum sunt aurĕæ.
Umbra silvārum iucunda (agradável) poētis.
Versão
Minerva foi a deusa da sabedoria.
Ó poetas, sois a glória da pátria.
As filhas dos habitantes da terra são criadas da rainha.
A economia é a glória dos agricultores.
A audácia será freqüentes vezes (saepe) causa de discórdias.
14 - Segunda Declinação
Os nomes da segunda declinação têm no genitivo singular a desinência i , como romānus, i (masc.) = romano;
liber, libri (masc.) = livro; vir, i (masc.) = varão, homem; bellum, i (neutro) = guerra.
Pelos exemplos acima, percebe-se que o nominativo singular tem mais de uma terminação: us, er, ir, um. Às
três primeiras terminações pertencem, principalmente, nomes masculinos, salvo alguns femininos terminados em
us; a um pertencem os nomes neutros.
A maioria dos nomes desta declinação são terminados em us; um número menor termina em er; há uma só
palavra em ir ( vir, i = varão/homem) e muitos nomes neutros em um.
Os nomes neutros têm três casos iguais, no singular e no plural: nominativo, acusativo e vocativo ( um –
singular; a – plural).
O vocativo para os nomes em us é e; para os nomes em er, ir, um é a mesma terminação do nominativo.
Segue-se o quadro das desinências da segunda declinação, em que m = masculino; f = feminino; n = neutro:
Singular
m.f.
m.
Nominativo
Genitivo
Dativo
Acusativo
Vocativo
Ablativo
us
er
e
er
vir
ir
i
o
um
ir
o
n.
Plural
m.f.
m.
um
i
i
um
os
i
vir
n.
i
orum
is
os
os
i
i
is
a
a
a
21
Para declinar um nome, basta saber-lhe o genitivo singular para identificar o radical (é só tirar a desinência i do
genitivo singular) e acrescentar as outras desinências.
Declinem-se: domĭnus, domĭni (m) = senhor - (radical = domin);
liber, libri (m) = livro – (radical = libr);
bellum, belli (n) = guerra – (radical = bell):
Nom.
Gen.
Dat.
Acus.
Voc.
Abl.
Singular
domĭnus
liber
domĭni
libri
domĭno
libro
domĭnum
librum
domĭne
liber
domĭno
libro
bellum
belli
bello
bellum
bellum
bello
Plural
domĭni
dominōrum
domĭnis
domĭnos
domĭni
domĭnis
libri
librōrum
libris
libros
libri
libris
bella
bellōrum
bellis
bella
bella
bellis
Também, na segunda declinação, alguns nomes no plural podem ter mais de um significado:
auxilĭum, i (n) = auxílio
auxilĭa, ōrum = tropas auxiliares
bonum, i (n) = bem
bona, ōrum = propriedades, bens
castrum, i (n) = castelo
castra, ōrum = acampamento militar
comitĭum, i (n) = lugar para comí- comitĭa, ōrum = reunião do povo
cio
hortus, i (m) = jardim
horti, ōrum (m) = parque, jardim público
ludus i (m) = jogo, divertimento ludi, ōrum (m) = espetáculo público
rostrum, i (n) = bico de pássaro
rostra, ōrum (n) = tribuna do orador
Outros são usados só no plural:
arma, ōrum (n) = armas
libĕri, ōrum (m) = meninos, filhos
14.1- Particularidades:
Às vezes, o genitivo singular pode apresentar dois ii, pois um já está no radical:
fluvĭus, i (m) = rio
radical = fluvi gen. sing. = fluvĭi
filius, i (m) = filho
radical = fili
gen. sing. = filĭi
auxilĭum, i (n) = auxílio radical = auxilĭ gen. sing. = auxilĭi
Deus, Dei (m) = Deus, agnus, agni (m) = cordeiro e chorus, chori (m) = coro
têm o vocativo igual ao nominativo.
Meus = meu; filĭus = filho; genĭus = gênio, têm o vocativo singular terminado em i: mi,
fili, geni.
Os nomes próprios de pessoas, cujo nominativo termina em ius, têm também o vocativo singular com um só i.
Exemplos: Vergīli (sem o macron no 1º i), vocativo de Vergilĭus (Virgílio); Antoni, vocativo de Antonĭus
(Antônio). Porém o vocativo de Darīus (Dario) e de Pius (Pio) será Darīe e Pie.
A palavra Deus tem a seguinte declinação:
Nom.
Gen.
Dat.
Acus.
Voc.
Abl.
Singular
Deus
Dei
Deo
Deum
Deus
Deo
Plural
Dei, dii ou di
Deōrum ou deum
Deis, diis ou dis
Deos
Dei, dii ou di
Deis, diis ou dis
O dativo e o ablativo plural da 2ª declinação é igual da 1ª declinação: is. Isso traz confusão em alguns nomes,
como:
filĭa, æ (f) = filha - dativo e ablativo plural = filĭis
Filĭus, i (m) = filho – dativo e ablativo plural = filĭis
Como saber se filĭis refere-se a filhos ou a filhas? Adota-se, nesse caso, o emprego da desinência ābus para o
dativo e o ablativo plural da 1ª declinação. Assim, filiābus para filhas e filĭis para filhos. A seguir, outros nomes
que podem trazer dúvidas e que são resolvidos com a desinência ābus para o dativo e o ablativo plural:
22
1ª declinação
anĭma, æ (f) = alma
dea, deæ (f) = deusa
famŭla, æ (f) = serva
nata, æ (f) = filha
mula, æ (f) = mula
dativo e ablativo plural
animābus
deābus
famulābus
natābus
mulābus
2ª declinação
anĭmus, i (m) = espírito
deus, dei (m) = deus
famŭlus, i (m) = servo
natus, i (m) = filho
mulus, i (m) = mulo
dativo e ablativo plural
anĭmis
diis ou deis
famŭlis
natis
mulis
14.2 - Observem-se os vocabulários, as traduções e as versões (com análise sintática completa) a seguir:
Tradução
Vocabulário
fugo, as, āvi, ātum, āre = afugentar
alūmnus, i (m) = aluno
amīcus, i (m) = amigo
eqŭus, i (m) = cavalo
recūso, as, āvi, ātum, āre = recusar
circūmdo, as, āvi, ātum, āre = circundar
inquĭno, as, āvi, ātum, āre = sujar
impĭus, i (m) = ímpio
magīster, magīstri (m) = mestre, professor
hortus, i (m) = jardim
lupus, i (m) = lobo
herus, i (m) = patrão
servus, i (m) = criado
rivus, i (m) = riacho
anĭmus, i (m) = disposição
præmium, i (n) = prêmio
ripa, æ (f) = margem
Deus alūmnis ac magīstris anĭmum donat
Deus
sujeito
masc. sing.
nom.
alūmnis
obj. indir.
masc. plur.
dat.
ac
conjunção
palavra indeclinável
magīstris
obj. indir.
masc. plur.
dat.
anĭmum
obj. dir.
masc. sing.
acus.
donat
pred. verbal
3ª pes. sing.
p. ind.
Deus dá disposição aos alunos e aos mestres.
2ª decl. us
2ª decl. is
2ª decl. is
2ª decl. um
1ª conj. at
Deus
aos alunos
e
aos mestres
disposição
dá
Famŭli heri eqŭos fugant in ripa fluvĭi.
Famŭli
sujeito
masc. plur.. nom.. 2ª decl.
heri
c. especif.
masc. sing.
gen.
2ª decl.
eqŭos
obj. dir.
masc. plur.
acus. 2ª decl.
fugant
pred. verbal
3ª pes. plur.
p. ind. 2ª conj.
in ripa
c.lugar/onde
fem.
sing.
in+abl. 1ª decl.
fluvĭi
c. especif.
masc. sing.
gen.
2ª decl.
Os servos do patrão afugentam os cavalos na margem do rio.
Lupi rivōrum et fluviōrum aqŭas inquinābant.
i
i
os
ant
a
i
os servos
do patrão
os cavalos
afugentam
na margem
do rio
i
orum
os lobos
dos riachos
e
dos rios
as águas
sujavam
.
Lupi
sujeito
masc. plur.
nom. 2ª decl.
rivōrum
c. especif.
masc. plur.
gen.
2ª decl.
et
conjunção
palavra indeclinável
fluviōrum
c. especif.
masc. plur.
gen.
2ª decl.
aqŭas
obj. ddir.
fem.
plur.
acus. 1ª decl.
inquinābant
pred. verbal
3ª pes. plur.
imp.ind. 1ª conj.
Os lobos sujavam as águas dos riachos e dos rios.
orum
as
abant
23
Versão
Vocabulário
ornamento, enfeite = ornamentum, i (n)
prata = argentum, i (n)
ouro = aurum, i (n)
burro = asinus, i (m)
criar = creo, as, āvi, ātum, āre
servo = servus, i (m)
apreciar = existĭmo, as, āvi, ātum, āre
prudência = prudentĭa, æ (f)
gabar = prædĭco, as, āvi, ātum, āre
paciência = patientĭa, æ (f)
surrar = verbēro, as, āvi, ātum, āre
colega = socĭus, i (m)
cordeiro = agnus, i (m)
romano = romānus, i (m)
senhor = domĭnus, i (m)
amigo = amīcus, i (m)
Horácio = Horatĭus, i (m)
Augusto = Augūstus, i (m)
erva = herba, æ (f)
Observação: romano, quando se refere ao povo, é com inicial maiúscula.
Horácio, poeta romano, foi amigo de Augusto.
Horácio
sujeito
masc. sing.
poeta
aposto/suj.
masc. sing.
romano
atributo/aposto masc. sing.
foi
pred. nom.
3ª pes. sing.
amigo
predic.suj.
masc. sing.
de Augusto
c. especif.
masc. sing.
Horatĭus, poēta romānus, Augūsti amicus fuit.
nom.
nom.
nom.
perf.ind
nom.
gen.
2ª decl.
1ª decl.
2ª decl.
v.Esse
2ª decl.
2ª decl.
us
a
us
it
us
i
Horatĭus
poēta
romānus
fuĭt
amīcus
Augūsti
us
abit
am
Deus
dabit
prudentĭam
et
patientĭam
filĭis
et
filiābus
servōrum
Deus dará prudência e paciência aos filhos e às filhas dos servos.
Deus
sujeito
masc. sing.
nom. 2ª decl.
dará
pred. verbal
3ª pes. sing.
fut. I
1ª conj.
prudência
obj. dir.
fem.
sing.
acus. 1ª decl.
e
conjunção
palavra indeclinável
paciência
obj. dir.
fem.
sing.
acus. 1ª decl.
aos filhos
obj. ind.
masc. plur.
dat.
2ª decl.
e
conjunção
palavra indeclinável
às filhas
obj. ind.
fem.
plur.
dat.
1ª decl.
dos servos
c. especif.
masc. plur.
gen.
2ª decl.
Servōrum filĭis et filiābus Deus prudentĭam et patientĭam dabit.
am
is
abus
orum
Senhor, criastes as rosas e as ervas dos jardins
Senhor
criastes
as rosas
e
as ervas
dos jardins
vocativo
pred. verbal
obj. dir.
conjunção
obj. dir.
c. especif.
masc. sing.
voc.
2ª decl.
2ª pes. sing.
perf.ind. 1ª conj.
fem.
plur.
acus. 1ª decl.
palavra indeclinável
fem.
sing. acus.
1ª decl.
masc. plur.
gen.
2ª decl.
e
istis
as
as
orum
Domĭne
criavīstis
rosas
ac
herbas
hortōrum
Domĭne, hortōrum rosas ac herbas criavīstis.
15 - Adjetivos de Primeira Classe
Os adjetivos , em latim, estão distribuídos em dois grupos principais: primeira classe e segunda classe. Por
primeira classe endendem-se os adjetivos que seguem a primeira declinação no feminino e a segunda no
masculino e no neutro. Os adjetivos de segunda classe seguem a terceira declinação, como será estudado
posteriormente.
24
Declinação de bonus, a, um = bom
Nominativo
Genitivo
Dativo
Acusativo
Vocativo
Ablativo
Singular
m
bonus
boni
bono
bonum
bone
bono
f
bona
bonæ
bonæ
bonam
bona
bona
n
bonum
boni
bono
bonum
bonum
bono
Plural
m
boni
bonōrum
bonis
bonos
boni
bonis
f
bonæ
bonārum
bonis
bonas
bonæ
bonis
n
bona
bonōrum
bonis
bona
bona
bonis
15. 1 - Declinem-se como bonus, a, um:
tuus, a, um = teu
rarus, a, um = raro
altus, a, um = alto
dignus, a, um = digno
sacer, sacra, sacrum = sagrado
multus, a, um = muito
pulcher, pulchra, pulchrum = belo
magnus, a, um = grande
novus, a, um = novo
antiqŭus, a, um = antigo
suus, a, um = seu
verus, a, um = verdadeiro
purus, a, um = puro
insānus, a, um = louco, insano
sanus, a, um = são
parvus, a, um = pequeno
piger, pigra, pigrum = preguiçoso
liber, libĕra, libĕrum = livre
vafer, vafra, vafrum = astuto
deprēssus, a, um = baixo
notus, a, um = conhecido
pius, a, um = piedoso
meus, a, um = meu
carus, a, um = caro, querido
Nota: sempre a 1ª desinência (us) é masculino – segunda declinação; a 2ª (a) é feminino – primeira declinação; a 3ª
(um) é neutro – segunda declinação. Os neutros têm os três casos iguais – nom.; acus.; voc. – no singular em um e
no plural em a. O adjetivo concorda com o substantivo a que se refere em gênero, número e caso. É sempre um
atributo do nome.
15. 2 - Observem-se os exemplos a seguir:
O prêmio do bom aluno é causa de alegria aos grandes mestres, aos verdadeiros colegas e à digna família.
O prêmio
sujeito
neut.
sing.
nom.
2ª decl.
um
præmĭum
do bom
atrib./c.esp. masc.
sing.
gen.
2ª decl.
i
boni
aluno
c. especif.
masc.
sing.
gen.
2ª decl.
i
alūmni
é
pred. nom. 3ª pes.
sing.
pres.ind.
v. Esse
st
est
causa
predic./suj. fem.
sing.
nom.
1ª decl.
a
causa
de alegria
c. especif.
fem.
sing.
gen.
1ª decl.
æ
lætitĭæ
aos grandes
atrib./c.nom. masc.
plur.
dat.
2ª decl.
is
magnis
mestres
compl.nom. masc.
plur.
dat.
2ª decl.
is
magīstris
aos verdadeiros
atrib./c.nom. masc.
plur.
dat.
2ª decl.
is
veris
colegas
compl.nom. masc.
plur.
dat.
2ª decl.
is
socĭis
e
conjunção
palavra indeclinável
ac
à digna
atrib./c.nom. fem.
sing.
dat.
1ª decl.
æ
dignæ
família
compl.nom. fem.
sing.
dat.
1ª decl.
ae
familĭæ
Præmĭum boni alūmni magnis magīstris, veris socĭis ac dignæ familĭæ lætitĭa causa est.
Multa ac sacra ornamēnta auri et argenti in pulchris templis veri Dei sunt.
Multa
ac
sacra
ornamēnta
auri
et
argēnti
in pulchris
templis
atrib./suj.
conjunção
atrrib./suj.
sujeito
c. especif.
conjunção
c. especif.
atrib./c.lug.
c.lugar/onde
neut.
neut.
neut.
neut.
neut.
neut.
neut.
plur.
nom.
palavra indeclinável
plur.
nom.
plur.
nom.
sing.
gen.
palavra indeclinável
sing.
gen.
plur.
in+abl.
plur.
abl.
2ª decl.
a
2ª decl.
2ª decl.
2ª decl.
a
a
i
2ª decl.
2ª decl.
2ª decl.
i
is
is
muitos
e
sagrados
ornamentos
de ouro
e
de prata
nos belos
templos
25
veri
atrib./c.esp. masc.
sing.
gen.
2ª decl.
i
do verdadeiro
Dei
c. especif.
masc.
sing.
gen.
2ª decl.
i
Deus
sunt
pred. verbal 3ª pes.
plur.
pres.ind.
v. Esse
unt
estão
Muitos e sagrados ornamentos de ouro e de prata estão nos belos templos do verdadeiro Deus.
16 - Complementos Adverbiais (adjuntos adverbiais)
1 ) Complemento de companhia
Indica a pessoa ou a coisa com que se faz algo. Traduz-se, em latim, com o caso ablativo, precedido da preposição
cum. Exemplos: Passeio com a minha professora = cum mea magīstra ambŭlo. Combatemos com os bons amigos =
cum bonis amīcis pugnāmus.
2 ) Complemento de meio ou de instrumento
Indica a pessoa, o animal ou a coisa por meio de quem ou por meio de que se faz alguma ação. Traduz-se pelo
caso ablativo (ablativo simples – sem preposição). Exemplos: Escrevo com a caneta = scribo calămo. Trabalho
com os braços = labōro brachĭis.
3 ) Complemento de modo
Indica a maneira de acordo com a qual se faz alguma ação, respondendo à pergunta como? ou de que modo?
Traduz-se com o caso ablativo, precedido pela preposição cum. Exemplos: Combatemos o mal com justiça =
cum justitĭa malum pugnāmus. Os santos toleram as injúrias com paciência = sancti iniūras tolĕrant cum
patientĭa.
Não há como confundir o complemento de modo com o complemento de companhia, pois somente aquele pode
converter-se em um advérbio: defendo a pátria com alegria = defendo a pátria alegremente ( cum lætitĭa patriam
defĕndo).
4 ) Complemento de causa
Indica a causa ou o motivo por que se faz algo, sempre respondendo a por quê? Por causa de quê? Há duas
maneiras de ser traduzido: com o ablativo simples (sem preposição) ou com o acusativo precedido por ob ou
propter. Exemplos: Choro por causa de tua negligência = ploro tua negligentĭa ou ploro propter (ob) tuam
negligentĭam. Os romanos eram valorosos por causa das guerras = Romāni bellis strenuĭ erant ou Romāni ob
(propter) bella strenuĭ erant.
5 ) Complemento de tempo: quando?
Indica o tempo em que se realiza a ação. Vai para o ablativo simples (sem preposição). Exemplos: Meu amigo
voltará no próximo ano = amīcus meus revertet anno ventūro. Antônio levanta-se na primeira hora = Antonĭus
surgit prima hora.
6 ) Complemento de tempo: por quanto tempo?
Indica o tempo que se gasta para fazer-se alguma coisa. Traduz-se com o acusativo simples ou com o acusativo
precedido pela preposição per. Exemplos: Lutei por quatro horas = pugnāvi quattŭor horas ou pugnāvi per
quattŭor horas. A aula continuou por muitas horas = aula continuāvit multas horas ou aula continuāvit per multas
horas.
7 ) Complemento de lugar: onde?
Indica onde se está ou onde se faz alguma coisa. Vai para o ablativo precedido pela preposição in. Exemplos:
Estamos na sala de aula = sumus in schola. Moro num quarto pequeno = habĭto in cubĭculo parvo.
Complemento de lugar: donde?
Indica procedência, ou seja, lugar do qual alguém vem ou se afasta. Traduz-se com o ablativo precedido por uma
das preposições: a (ab), e (ex), de.Nota: ab e ex quando a palavra seguinte começa por vogal ou h. Exemplos:
Fujo da floresta = fugĭo a (ou e, de) silva. Venho da Itália: Venĭo ab (ex) Italĭa.
9 ) Complemento de lugar: por onde?
Indica o lugar por meio do qual se passa, precedido, em português, pelas preposições através de ou por. Em
latim, vai para o acusativo com a preposição per. Exemplos: O mestre passa pelo pátio = magīster transit per
arĕam. Os caminhos atrravés das matas são difíceis = viæ per silvas ardŭæ sunt.
10 ) Complemento de lugar: para onde?
26
Indica o lugar para o qual alguém se dirige. Este complemento só acontece com verbos que expressam
movimento, havendo mudança de lugar. Em português, é precedido pelas preposições em, a, para. Em latim, vai
para o acusativo com a preposição in ou ad. Exemplos: Eles vêm ao Brasil = Illi venĭunt in (ad) Brasiliam.Vou
para o jardim = vado ad (in) hortum.
16. 1 A seguir, algumas traduções e versões de orações em que há complementos adverbiais.
Vocabulário
cubo, as, āvi, ātum, āre = descansar
explĭco, as, āvi, ātum, āre = explicar
ager, agri (m) = campo
extermĭno, as, āvi, ātu, āre = exterminar
habĭto, as, āvi, ātum, āre = morar, habitar
sed = mas, porém (conjunção)
longus, a, um = longo, extenso
incrĕpo, as, āvi, ātum, āre = repreender
ploro, as, āvi, ātum, āre = chorar
duro, as, āvi, ātum, āre = durar
antiqŭus, a, um = antigo
noster, nostra, nostrum = nosso
latinus, a, um = latino
gener, genĕri = genro
præcēptum, i (n) = preceito
incĭto, as, āvi, ātum, āre = incitar, fustigar
inscĭus, a, um = ignorante
perniciōsus, a, um = perigoso, pernicioso
puer, i (m) = menino
orno, as, āvi, ātum, āre = enfeitar, ornar
gladĭus, i (m) = espada
argēntum, i (n) = prata
multum = muito (advérbio)
bellum, i (n) = guerra
expugnātus, a, um = conquistado
secundus, a, um = segundo
signum, i (n) = sinal
intro, as, āvi, ātum, āre = entrar
pratum, i (n) = prado
venēnum, i (n) = veneno
labōro, as, āvi, ātum, āre = trabalhar
semper = sempre (advérbio)
canto, as, āvi, ātum, āre = cantar
verbum, i (n) = palavra
durus, a, um = duro
prospĕrus, a, um = próspero
sæcŭlum, i (n) = século
advĕna, æ (m) = estrangeiro
lingŭa, æ (f) = língua
pecunĭa, æ (f) = dinheiro
benefĭcus, a, um = benéfico
eques, equĭtes (m) = cavaleiro
indecōrus, a, um, = indecoroso, inconveniente
molēstus, a, um = prejudicial
frugĭfer, frugifĕra, frugifĕrum = útil, fértil
exspēto, as, āvi, ātum, āre = eperar
calămus, i (m) = caneta
aurum, i (n) = ouro
strenŭus, a, um = valoroso
continŭus, a, um = contínuo
territorĭum, i (n) = território
immensus, a, um = imenso
tribunus, i (m) = tribuno
vallum, i (n) = trincheira
I - a ) Petrus cum amīcis suis in pulchra prata et in longos agros insŭlæ intravērunt cum multa lætitĭa.
Petrus
sujeito
masc. sing.
nom.
2ª decl. us
Pedro
cum amīcis
compl. comp. masc. plur.
cum+ac. 2ª decl. is
com amigos
suis
atrib./c.comp masc. plur.
ablat.
2ª decl. is
seus
in pulchra
at.c.lug.p/onde neut. plur.
in+acus. 2ª decl. a
nos belos
prata
c.lug.p/onde
neut
plur.
acus.
2ª decl. a
prados
et
conjunção
palavra indeclinável
e
in longos
at.c.lug.p/onde masc. plur.
in+acus. 2ª decl. os
extensos
agros
c.lug.p/onde masc. plur.
acus.
2ª decl. os
campos
insŭlæ
comp.especif. fem.
sing.
gen.
1ª decl. æ
da ilha
intravērunt
pred.verbal
3ª pes. plur.
perf.ind. 1ª conj. ērunt entraram
cum multa
atrib.c.modo fem.
sing.
cum+abl. 1ª decl. a
com muita
lætitĭa
comp.modo
fem.
sing.
ablat.
1ª decl. a
alegria
Pedro com seus amigos entraram nos belos prados e nos extensos campos da ilha, com muita alegria.
b) Ob negligentĭam magīster cum verbis duris pigros discipŭlos increpŭit.
Ob negligentĭam
magīster
cum verbis
duris
pigros
compl.causa
sujeito
compl.modo
atrib./c.modo
atrib./obj.dir.
fem.
masc.
neut.
neut.
masc.
sing.
sing.
plur.
plur.
plur.
ob+acus.
nom.
cum+abl.
ablat.
acus.
1ª decl.
2ª decl.
2ª decl.
2ª decl.
2ª decl.
am
er
is
is
os
por causa da negligência
o mestre
com palavras
duras
preguiçosos
27
discipŭlos
obj. dir.
masc. plur.
acus.
2ª decl. os
alunos
increpŭit
pred. verbal
3ª pes. sing.
perf. ind. 1ª conj. it
repreendeu
Por causa da negligência, o mestre repreendeu os alunos preguiçosos, com palavras duras
II - a) O Grande Império Romano durou muitos e prósperos séculos, no mundo antigo.
O Grande
atrib.sujeito
neut.
sing.
nom.
2ª decl. um
Magnum
Império
sujeito
neut.
sing.
nom.
2ª decl. um
Imperĭum
Romano
atrib.sujeito
neut.
sing.
nom.
2ª decl. um
Romānum
durou
pred. verbal
3ª pes. sing.
perf. ind. 1ª conj. it
durāvit
muitos
atrib./obj.dir. neut.
plur.
acus.
2ª decl. a
multa
e
conjunção
palavra indeclinável
ac
prósperos
atrib./obj. dir. neut.
plur.
acus.
2ª decl. a
prospĕra
séculos
obj. dir.
neut.
plur.
acus.
2ª decl. a
sæcŭla
no mundo
compl. tempo masc. sing.
ablat.
2ª decl. o
mundo
antigo
atrib./c. tempo masc. sing.
ablat.
2ª decl. o
antiqŭo
Magnum Imperĭum Romānum multa ac prospĕra sæcŭla durāvit, mundo antiqŭo.
b) Os estrangeiros exterminarão seus inimigos com veneno, na ilha dos agricultores.
Os estrangeiros
sujeito
masc. plur.
nom.
1ª decl.
exterminarão
pred. verbal
3ª pes. plur.
fut. I
1ª conj.
seus
atrib. obj. dir. masc. plur.
acus.
2ª decl.
inimigos
obj. dir.
masc. plur.
acus.
2ª decl.
com veneno
compl. meio neut.
sing.
ablat.
2ª decl.
na ilha
c. lug.onde
fem.
sing.
in+abl. 1ª decl.
dos agricu.ltores
compl. especif. masc. plur.
gen.
1ª decl.
Advĕnæ venēno suos inīmicos exterminābunt, in insŭla agricolārum.
æ
ābunt
os
os
o
a
ārum
advĕnæ
exterminābunt
suos
inīmicos
venēno
in insŭla
agricolārum
17 - Segunda Conjugação Ativa
Conjugação de delĕo, es, delēvi, ētum, ēre = destruir
Presente
destruo
Modo indicativo
Imperfeito
destruía
Futuro I
destruirei
del-ĕo
del-es
del-et
del-ēmus
del-ētis
del-ent
del-ēbam
del-ēbas
del-ēbat
del-ebāmus
del-ebātis
del-ēbant
del-ēbo
del-ēbis
del-ēbit
del-ebĭmus
del-ebĭtis
del-ēbunt
Perfeito
destruí
Mais-que-perfeito
destruíra
Futuro II
terei destruído
delē-vi
delev-īsti
delēv-i
delev-ĭmus
delev-īstis
delev-ērunt
delev-ĕram
delev-ĕras
delev-ĕrat
delev-erāmus
delev-erātis
delev-ĕrant
delev-ēro
delev-ĕris
delev-ĕrit
delev-erĭmus
delev-erĭtis
delev-ĕrint
Modo subjuntivo
Presente
Destrua
Imperfeito
destruísse
28
del-ĕam
del-ĕas
del-ĕat
del-eāmus
del-eātis
del-ĕant
del-ērem
del-ēres
del-ĕret
del-erēmus
del-erētis
del-ērent
Perfeito
tenha destruído
Mais-que-perfeito
tivesse destruído
delev-ĕrim
delev-ĕris
delev-ĕrit
delev-erĭmus
delev-erĭtis
delev-ĕrint
delev-īssem
delev-īsses
delev-īsset
delev-issēmus
delev-issētis
delev-īssent
Imperativo presente - del-e = destrói (tu) - del-ēte = destruí (vós)
Infinito presente - del-ēre = destruir
Infinitivo perfeito - delev-īsse = ter destruído
Particípio presente - del-ens, -ēntis = destruindo
Supino - del-ētum = para destruir
17.1 - Verbos da 2ª conjugação
replĕo, es, ēvi, ētum, ēre = encher
delĕo , es, ēvi, ētum, ēre = apagar, destruir
admonĕo, es, ŭi, ĭtum, ēre = admoestar
terrĕo, es, terrŭi, terrĭtum, ēre = amedrontar
debĕo, es, debŭi, debĭtum, ēre = dever
abolĕo, es, ēvi, ĭtum, ēre = abolir, riscar
cavĕo, es, cavi, cautum, cavēre = acautelar-se
docĕo, es, docŭi, doctum, ēre = ensinar (acusativo
duplo- coisa ensinada e pessoa a quem se ensina)
habĕo, es, habŭi, habĭtum, ēre = ter
indulgĕo, es, indulsi, indultum, ēre = perdoar
vidĕo, es, vidi, visum, ēre = ver
augĕo, es, auxi, auctum, ēre = acrescentar,
aumentar
placĕo, es, plācui, ĭtum, ēre = agradar
fleo, es, flevi, fletum, ēre = chorar
implĕo, es, ēvi, ētum, ēre = encher
ardĕo, es, arsi, arsum, ardēre = arder
censĕo, es,censŭi, censum, ēre = recensear
favĕo, es, favi, fautum, ēre = favorecer
iubĕo, es, iūssi, iūssum, iubēre = mandar
17.2 – Exercícios: fazer análise sintática completa
1 ) Tradução
- In schola, lingŭæ latīnæ magīster discipŭlos bonos habēbat.
- Genĕro meo pecunĭa non est benefĭca.
- Cum multa lætitĭa, puēllæ ac puĕri agricolārum insŭlæ cum regina ambŭlant.
- Lupus cum patientĭa agnum exspectāvit, per multas horas.
- Magīstræ ac magīstri alūmnos , calămis et libris, lingŭam latinam docēbant.
2 ) Versão
a) - o próximo ano, os mestres favorecerão os alunos diligentes e admoestarão os negligentes, com palavras
ásperas.
b) - Aboliremos os inimigos da pátria não com ouro e com prata, mas com a espada.
c) - Os romanos eram muito valorosos por causa dos grandes combates e das contínuas guerras, nos
imensos territórios conquistados.
d) - Na segunda hora, os tribunos darão o sinal da batalha, pelos campos e estradas do território inimigo.
e) - Na guerra, as mulheres, as meninas e os meninos entram nas trincheiras, nos jardins e nas florestas.
29
18 - Terceira Declinação
O genitivo singular da 3ª declinação é sempre terminado em is, com palavras masculinas, femininas e neutras.
Estes têm terminação especial; os masculinos e os femininos são declinados identicamente.
Masculinos e femininos
Os masculinos e os femininos da 3ª declinação podem ser parissílabos ou imparissílabos.
Parissílabos são os substantivos que no genitivo singular têm o mesmo número de sílabas que no nominativo.
Exemplos: nom. o-vis; gen. o-vis (f) = ovelha: nom. ci-vis; gen. ci-vis (m) = cidadão.
Imparissílabos são os substantivos que no genitivo singular não têm o mesmo número de sílabas que no
nominativo. Exemplos: nom. vir-tus; gen. vir-tu-tis (f) = virtude;nom. ar-bor; gen. ar-bo-ris (f) = árvore.
18.1 - Os imparissílabos têm as seguintes desinências:
Casos
Nom.
Gen.
Dat.
Acus.
Vocat
Ablat.
Singular
várias terminações
is
i
em
igual ao nominativo
e
Plural
es
um
ibus
es
es
ibus
Observações: a) O nominativo singular na 3ª declinação não têm uma desinência igual para todos os nomes. O
dicionário traz esta terminação.
b) O tema, como já foi dito, é obtido tirando-se a desinência do genitivo singular. Exemplos: homo, homĭnis
(homem) - tema = homin; miles, milĭtis (soldado) - tema = milit.
Declinação de virgo, virgĭnis (f) = virgem (imparrissílabo)
Casos
Nom.
Gen.
Dat.
Acus.
Vocat.
Ablat.
Singular
virgo
virgĭnis
virgĭni
virgĭni
virgo
virgĭne
Plural
virgĭnes
virgĭnum
virginĭbus
virgĭnes
virgĭnes
virginĭbus
Importante - Embora não sejam imparissílabos (são parissílabos), os substantivos abaixo são declinados como
virgo, virgĭnis:
pater, patris (m) = pai
frater, fratris (m) = irmão
iuvĕnis, is (m) = jovem
canis, canis (m) = cão
sedes, sedis (f) = sede, morada
mater, matris (f) = mãe
accipĭter, accipĭtris (m) = gavião
senex, senis (m) = velho
panis, panis (m) = pão
vates, vatis (m) = profeta
Vocabulário
leo, leōnis (m) = leão
mos, moris (m) = costume
venātor, venatōris (m) = caçador
hospes, hospēdis (m) = hóspede
sermo, sermōnis (m) = sermão
potēstas, potestātis (f) = poder
laus, laudis (f) = louvor
lex, legis (f) = lei
orātor, oratōris (m) = orador
odor, odōris (m) = odor
nubes, nubis (f) = nuvem
sol, solis (m) = sol
victor, victōris (m) = vencedor
ars, artis (f) = arte
custos, custōdis (m) = guarda
dux, ducis (m) = comandante
30
actĭo, actiōnis (f) = ação
scriptor, scriptōris (m) = escritor
flos, floris (m) = flor
homo, homĭnis (m) = homem
imperātor, imperatōris (m) = imperador
obses, obsĭdis (m) = refém
rex, regis (m) = rei
sacērdos, sacerdōtis (m) = sacerdote
virtus, virtūtis (f) = virtude
volūptas, voluptātis (m) = volúpia
18.2 - Genitivo plural em ium
Têm o genitivo plural em ium os seguintes substantivos da 3ª declinação:
Os substantivos imparissílabos que têm duas consoantes diante da desinência:
gens, gentis (gente) - gen. pl. = gentĭum
nox, noctis (noite) - gen. pl. = noctĭum
ars, artis (arte) - gen. pl. = artĭum
urbs, urbis (cidade) - gen. pl. = urbĭum
Os substantivos parissílabos (no genitivo singular têm o mesmo número de sílabas que no nominativo):
navis, navis (navio) - gen. pl. = navĭum
vulpes, vulpis (raposa) - gen. pl. = vulpĭum
avis, avis (ave) - gen. pl. = avĭum
civis, civis (cidadão) - gen. pl. = civĭum
18.3 - Acusativo em im e ablativo em i
Têm o acusativo singular em im e o ablativo singular em i:
Os nomes próprios de cidades e rios cujo nominativo acaba em is:
Tibĕris, is (Tibre) - acus. sing. = Tibĕrim; abl. sing. = Tibĕri
Neapŏlis, is (Nápoles) – acus. sing. = Neapŏlim; abl. sing. = Neapŏli
Estes cinco substantivos femininos:
amūssis, is = nível
ravis, is = rouquidão
tussis is = tosse
buris, is = rabiça (do arado)
sitis, is = sede (sêde)
18.4 - Declinação irregular
Iuppĭter (m) = Júpiter, declina-se:
Iuppĭter, Iōvis, Iōvi, Iōvem, Iuppĭter, Iove
Vis (f) = força, não tem nem genitivo, nem dativo singular, sendo substituída por robur, robŏris (n = força).
A declinação de vis é:
singular - vis, robŏris, robŏri, vim, vis, vi
plural - vires, virĭum, virĭbus, vires, vires, virĭbus
18.5 - Neutros
Declinação de tempus, tempōris (n) = tempo
Casos
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
vocativo
ablativo
Singular
tempus
tempŏris
tempŏri
tempus
tempus
tempŏre
Plural
tempŏra
tempŏrum
tempōribus
tempŏra
tempŏra
tempōribus
Nota: Os neutros têm desinências iguais nos casos retos (nominativo, acusativo e vocativo).
Exercício: Declinem-se como tempus, tempŏris os seguintes substantivos neutros:
nomen, nomĭmis = nome
caput, capĭtis = cabeça
iēcur, iēcuris = fígado
iter, itinĕris = viagem, caminho
31
corpus, corpŏris = corpo
robur, robŏris = força
18.6 - Particularidades dos neutros
cor, cordis (= coração); ius, iūris (= direito); os, ossis (= osso) têm o genitivo plural em ium: cordĭum,
iurĭum, ossĭum.
Os neutros , cujo nominativo singular termina em e, al, ar têm as seguintes variantes: ablativo singular em i;
casos retos do plural em ia;
genitivo plural em ium
Declinação de tribŭnal, tribunālis (=tribunal).
Casos
Singular
Plural
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
vocativo
ablativo
tribŭnal
tribunālis
tribunāli
tribŭnal
tribŭnal
tribunāli
tribunalĭa
tribunalĭum
tribunālibus
tribunalĭa
tribunalĭa
tribunālibus
Seguem a declinação de tribŭnal, tribunālis:
cochlĕar, cochleāris = colher
pulvīnar, pulvināris = travesseiro
calcar, calcāris = espora
vectĭgal, vectigālis = imposto
mare, maris = mar
ovīle, ovīlis = redil
rete, retis = rede
18.7 - Exercícios: Observem-se as frases analisadas abaixo e faça-se a análise sintática completa das traduções e
versões que vêm em seguida:
1) - Os mares são causas das chcuvas
Os mares
sujeito
são
pred. nom.
causas
predic. suj.
das chuvas
c. especif.
Marĭa pluviārum causæ sunt.
neut.
3ª pes.
fem.
fem.
plur.
plur.
plur.
plur.
nom.
p.ind.
nom.
gen.
3ªdecl.
v. Esse
1ª decl.
1ª decl.
ia
nt
æ
arum
marĭa
sunt
causæ
pluviārum
3ª decl.
3ª decl.
1ª conj.
2ª decl.
2ª decl.
2ª decl.
ia
um
ant
os
os
os
calcarĭa
equĭtum
incĭtant
magnos
eqŭos
pigros
As esporas dos cavaleiros incitam os grandes cavalos preguiçosos.
As esporas
sujeito
neut.
plur
dos cavaleiros
c. especif.
masc.
plur.
incitam
pred. verbal
3ª pes.
plur.
os grandes
atrib./obj. dir.
masc.
plur.
cavalos
obj. dir.
masc.
plur.
preguiçosos
atrib./obj. dir.
masc.
plur.
Equĭtum calcarĭa magnos eqŭos pigros incĭtant.
nom..
gen.
p. ind.
acus.
acus.
acus.
2)- Magīstri non amant sermōnes stultōrum ac indecorōrum discipulōrum in schola.
Magīstri
non
amant
sermōnes
sujeito
masc.
advérbio de negação
Pred. verbal
3ª pes.
obj. dir.
masc.
plur. nom. 2ª decl.
palavra indeclinável
plur. p. ind. 1ª conj.
plur. acus. 3ª decl.
i
ant
os
os mestres
não
amam (gostam)
os discursos
32
stultōrum
atrib./c. esp.
masc. plur. gen.
2ª decl. orum insensatos
ac
conjunção
palavra indeclinável
e
indecorōrum
atrib./c. esp.
masc. plur. gen.
2ª decl. orum inconvenientes
discipulōrum
c. especif.
masc. plur. gen.
2ª decl. orum dos alunos
in schola
c. lug.onde
fem.
sing. in+abl. 1ª decl. a
na escola
Os mestres não gostam (dos) discursos dos alunos insensatos e inconvenientes, na escola.
Exempla et præcepta patris ac matris filĭis et filiābus frugĭfera sunt.
Exempla
sujeito
neut.
plur. nom. 2ª dec l a
et
conjunção
palavra indeclinável
præcepta
sujeito
neut.
plur. nom. 2ª decl. a
patris
c. especif.
masc. sing. gen.
3ª decl. is
ac
conjunção
palavra indeclinável
matris
c. especif.
fem.
sing. gen.
3ª decl. is
filĭis
compl. nom.
masc. plur. dativo 2ª decl. is
et
conjunção
palavra indeclinável
filiābus
compl. nom.
fem.
plur. dativo 1ª decl. ābus
frugĭfera
predic. sujeito neut.
plur. nom. 2ª decl. a
sunt
pred. nom.
3ª pes. plur. p. ind. v. Esse nt
Os exemplos e os preceitos do pai e da mãe são úteis aos filhos e às filhas.
os exemplos
e
os preceitos
do pai
e
da mãe
aos filhos
e
às filhas
úteis
são
Vocabulário
gens, gentis (f) = gente
orīgo, origĭnis (f) = origem
tenĕbra, æ (f) = treva
molēstus, a, um = prejudicial
historĭcus, i (m) = historiador
urbs, urbis (f) = cidade
pilum, i (n) = pêlo
timĕo, es, timŭi, temēre = temer
delīctum, i (n) = crime, delito
imāgo, imagĭnis (f) = imagem
studiōsus, a, um = estudioso
venātor, is (m) = caçador
astutĭa, æ (f) = astúcia
pericŭlum, i (n) = perigo
princeps, princĭpis (m) = príncipe
iūdex, iudĭcis (m) = juiz
honor, honōris (m) = honra
sed = mas (conjunção)
æternus, a, um = eterno
natio, natiōnis (f) = nação
obscūrus, a, um = obscuro,
inscĭus, a, um = ignorante
perniciōsus, a, um = perigoso
mos, moris (m) = costume
avis, av is (f) = ave
muto, as. āvi, ātum, āre = mudar
poena, æ (f) = castigo, pena
somnus, i (m) = sono
mors, mortis (f) = morte
littĕra, æ (f) letra
notus, a, um = conhecido
paro, as, āvi, ātum, āre = causar
Cicĕro, Cicerōnis (m) = Cícero
orātor, oratōris (m) = orador
severus, a, um = severo
damnum, i (n) = dano, prejuízo
opus, opĕris (n) = obra
crux, crucis (f) = cruz
(a) Iudĭces justi leges severas semper amant.
(b) Cicĕro oratōrum romanōrum princeps fuĭt.
(c) Bella semper incŏlis urbĭum magna damna paravērunt.
(d) Homĭnis tempus opĕra delet, sed Dei opĕræ æternæ sunt.
(e) Ducum temerĭtas sæpe magnārum cladĭum causa fuit.
(a) A origem de muitas e de grandes cidades é obscura.
(b) A raposa muda o pêlo, não os costumes.
(c ) As astúcias de muitos animais são conhecidas aos grandes e aos bons caçadores.
(d) Os prazeres são redes perigosas para os jovens.
(e) Os homens malvados não temem os crimes, mas a pena dos crimes.
19 - Segunda Classe dos Adjetivos
Os adjetivos cujas desinências são as da 3ª declinação pertencem à Segunda Classe (segundo grupo). Têm as
três variantes dos neutros em e, al, ar, isto é:
33
ablativo singular em i;
casos retos do plural em ia;
genitivo plural em ium.
Importante:
Se o dicionário traz o adjetivo com três terminações, a 1ª é do masculino ; a 2ª do feminino e a 3ª do neutro.
Exemplos: celer (m), celĕris (f), celĕre (n) = veloz; acer (m), acris (f), acre (n) = agudo.
Se o dicinário traz o adjetivo com duas terminações, a 1ª é do masculino e do feminino, a 2ª do neutro.
Exemplos: bevis (m/f), breve (n) = breve, curto, estreito; omnis (m/f), omne (n) = todo.
Se o dicionário traz o adjetivo e a 2ª terminação é is, significa que este is é genitivo singular e a 1ª terminação
serve para os três gêneros. Exemplos: velox (m/f/n), velōcis (genitivo singular) = veloz; prudens (m/f/n),
prudēntis (genitivo singular) = prudente.
Declinação de : acer, acris, acre = agudo
omnis, omne = todo
ferox, ferōcis = feroz
Casos
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
vocativo
ablativo
m
acer
acris
acri
acrem
acer
acri
Singular
f
acris
acris
acri
acrem
acris
acrfi
n
acre
acris
acri
acre
acre
acri
Plural
m
f
acres
acres
acrĭum
acrĭum
acrĭbus
acrĭbus
acres
acres
acres
acres
acrĭbus
acrĭbus
n
acrĭa
acrĭum
acrĭbus
acrĭa
acrĭa
acrĭbus
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
vocativo
ablativo
omnis
omnis
omni
omnem
omnis
omni
omnis
omnis
omni
omnem
omnis
omni
omne
omnis
omni
omne
omne
omni
omnes
omnĭum
omnĭbus
omnes
omnes
omnĭbus
omnes
omnĭum
omnĭbus
omnes
omnes
omnĭbus
omnĭa
omnĭum
omnĭbus
omnĭa
omnĭa
omnĭbus
m
ferox
ferōcis
ferōci
ferōcem
ferox
ferōci
Singular
f
ferox
ferōcis
ferōci
ferōcem
ferox
ferōci
n
ferox
ferōcis
ferōci
ferox
ferox
ferōci
m
ferōces
ferocĭum
ferocĭbus
ferōces
ferōces
ferocĭbus
Plural
f
ferōces
ferocĭum
ferocĭbus
ferōces
ferōces
ferocĭbus
n
ferocĭa
ferocĭum
ferocĭbus
ferocĭa
ferocĭa
ferocĭbus
Casos
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
vocativo
ablativo
19.1 - Adjetivos irregulares
Têm o ablativo singular em e e o genitivo plural em um os adjetivos:
compos, compŏtis = o que é senhor de, que goza de
partĭceps, particĭpis = participante
quadrŭpes, quadrupĕdis = quadrúpede
dives, divĭtis = rico
pauper, paupĕris = pobre
supplex, supplĭcis = suplicante
vetus, vetĕris = velho
cælebs, cælĭbis = solteiro
impos, impŏstis = que não é senhor de
impūbes, impubĕris = impúbere
reses, resĭdis = preguiçoso
34
sospes, sospĭdis = são e salvo
supērster, superstĭtis = supérstite, sobrevivente
teres, terĭtis = redondo
versicŏlor, versicolōris = furtacor
Já os seguintes adjetivos podem ter o ablativo singular em e ou em i:
ales, alĭtis = alado
degĕner, degenĕris = vil, degenerado
inops, inŏpis = pobre
uber, ubĕris = fecundo
cicur, cicŭris = manso, domado
immĕmor, immemōris = esquecido
memor, memŏris = que se lembra
vigel, vigĭlis = atento
19.2 - Exercícios:
Declinem-se:
salūber, salūbris, salūbre = saudávl
alăcer, alăcris, alăcre = álacre, esperto, pronto
terrēster, terrēstris, terrēstre = terrestre
palūster, palūstris, palūstre = palustre, paludoso
silvēster, silvēstris, silvēstre = silvestre
celĕber, celĕbris, celĕbre = célebre
equēster, equēstris, equēstre = eqüestre
terribĭlis, terribĭle = tgerrível
fidēlis, fidēle = fiel
virĭdis, virĭde = verde
constans, constāntis = constante
audax, audācis = audaz
vehĕmens, vehemēntis = veemente
prudens, prudēntis = prudente
Analisem-se as traduções e versões a seguir, observando-se os exemplos abaixo, após o vocabulário:
Vocabulário
carmen, carmĭnis (n) = poema
miles, milĭtis (m) = soldado
vulnus, vulnĕris (n) = ferida
iuvĕnes,iuvĕnis (m) = jovem
fortitūdo, fortitudĭnis = (f) = força
infēlix, infelĭcis = infeliz
sæpe = muitas vezes (advérbio)
custos, custōdis (m) = guarda
piscātor, piscatōris (m) = pescador
fortitūdo, fortitudĭnis (f) = coragem
homo, homĭnis (m) = homem
immortālis, immortāle = imortal
iūvo, as, āvi, ātum, āre = ajudar
canis, is (m) = cão
illūstris, illūstre = ilustre
dulcis, dulce = doce
sapĭens, sapiēntis = sábio
commūnis, commūne = comum
civīlis, civīle = civil
proelĭum, i (n) = combate, batalha
felix, felĭcis = feliz
nobĭlis, nobĭle = nobre
tempĕstas, tempestātis (f) = tempestade
infērmus, a, um = enfermo
piscis, piscis (m) = peixe
ruīna, æ (f) = ruína
mortālis, mortāle = mortal
anĭma, æ (f) = alma
fortis, forte = forte
utĭlis, utĭle = útil
placĕo, es, placŭi, cĭtum, ēre = agradar
taurus, i (m) = touro
1 - Mens homĭnis celĕris et acris est.
Mens
sujeito
fem.
sing.
homĭnis c. especif.
masc.
sing.
celĕris predic. suj. fem.
sing.
et
conjunção
palavra
acris
predic. suj. fem.
sing.
est
pred. nom. 3ª pes.
sing.
A mente do homem é rápida e aguda.
nom.
3ª decl.
gen.
3ª decl.
nom.
3ª decl.
indeclinável
nom.
3ª decl.
p. ind. v. Esse
is
is
is
st
a mente
do homem
rápida
e
aguda
é
35
a)
b)
c)
d)
e)
Bella civilĭa multārum ac celebrĭum urbĭum ruīna fuērunt.
Amicōrum fidelĭum ac constantĭum parvus numĕrus est.
Homo corpus mortāle et animam immortālem habĕt.
Fortūna homĭnes fortes ac audāces iŭvat.
Numĕrus homĭnum divĭtum magnus non est; magnus est numĕrus homĭnum
paupĕrum.
2 - A guarda dos cães fiéis é útil aos senhores.
A guarda
sujeito
masc. sing.
dos cães
c. especif.
masc. plur.
fiéis
atrib./c. esp. masc. plur.
é
pred. nom. 3ª pes. sing.
útil
predic. suj. masc. sing.
aos senhores
compl. nom. masc. plur.
Fidelĭum canum custos hominĭbus utĭlis est.
a)
b)
c)
d)
e)
nom.
gen.
gen.
p. ind.
nom.
dat.
3ª decl.
3ª decl.
3ª decl.
v. Esse
3ª decl.
3ª decl.
um
ium
st
is
ibus
custos
canum
fidelĭum
est
utĭlis
hominĭbus
Os exemplos dos homens ilustres e sábios são úteis aos jovens.
O tempo é breve para o homem feliz, longo para o infeliz.
Os doces poemas dos nobres poetas agradam a todos os alunos.
A vida dos homens ricos tem grandes desejos.
A mãe de todas as boas artes é a sabedoria.
20 - Terceira Conjugação Ativa
Conjugação do verbo lego, is, legi, lectum, ĕre = ler
Modo indicativo
Presente
leio
leg-o
leg-is
leg-it
leg-ĭmus
leg-ĭtis
leg-unt
Imperfeito
li
leg-ēbam
leg-ēbas
leg-ēbat
leg-ebāmus
leg-ebātis
leg-ēbant
Futuro I
lerei
leg-am
leg-es
leg-et
leg-ēmus
leg-ētis
leg-ent
Perfeito
li
leg-i
leg-īsti
leg-it
leg-ĭmus
leg-īstis
leg-ērunt
Mais-que-perfeito
lera
leg-ĕram
leg-ĕras
leg-ĕrat
leg-erāmus
leg-erātis
leg-ĕrant
Futuro II
terei lido
leg-ĕro
leg-ĕris
leg-ĕrit
leg-erĭmus
leg-erĭtis
leg-ĕrint
Modo subjuntivo
Presente
leia
leg-am
leg-as
leg-at
leg-āmus
leg-ātis
leg-ant
Imperfeito
lesse
leg-ĕrem
leg-ĕres
leg-ĕret
leg-erēmus
leg-erētis
leg-ĕrent
Perfeito
tenha lido
leg-ĕrim
leg-ĕris
Mais-que-perfeito
tivesse lido
leg-īssem
leg-īsses
36
leg-ĕrit
leg-erĭmus
leg-erĭtis
leg-ĕrint
leg-īsset
leg-issēmus
leg-issētis
leg-īssent
Imperativo presente - leg-e (lê/tu); leg-īte (lede/vós)
Infinito presente - leg-ĕre (ler)
Infinito perfeito - leg-īsse (ter lido)
Particípio presente - leg-ens, ēntis (lendo)
Supino - lect-um (para ler)
20.1 - Alguns verbos da 3ª conjugação
addo, addis, addĭti, addĭtum,addĕre = acrescentar
cado, cadis, cecĭdi, casum, cadĕre = cair
cædo, cædis, cæcīdi, cæsum, cædĕre = matar, cortar, imolar
præcīdo, præcīdis, præcīdi, præcīsum, præcidĕre = cortar
cedo, cedis, cessi, cessum, cedĕre = ceder
concēdo, concēdis, concēssi, concēssum, concedĕre = conceder
procēdo, procēdis, procēssum, procedĕre = proceder, adiantar-se
desĕro, desĕris, deserŭi,desertum, deserĕre = desertar
dico, dicis, dixi, dictum, dicĕre = dizer
disco, discis, didĭci, (não tem supino), discĕre = aprender
addūco, addūcis, addūxi, addūctum, adducĕre = levar, conduzir
erĭgo, erĭgis, erēxi, erēctum, erigĕre = erigir, erguer a prumo
indŭo, indŭis, indŭi, indūtum, induĕre = vestir
invādo, invādis, invādi, invāsum, invadĕre = invadir, assaltar
mitto, mittis, misi, missum, mittĕre = enviar, mandar
amitto, amittis, amīsi, amīssum, amittĕre = perder
promītto, promīttis, promīsi, promīssum, promittĕre = prometer
pono, ponis, posŭi, posĭtum, ponĕre = pôr
depōno, depōnis, deponŭi, deposĭtum, deponĕre = depor
impōno, impōnis, imposŭi, imposĭtum, imponĕre = impor
prostērno, prostērnis, prostāvi, prostātum, prosternĕre = prostar, lançar por terra
sumo, sumis, sumpsi, sumptum, sumĕre = apanhar, tomar
tego, tegis, texi, tectum, tegĕre = abrigar
traho, trahis, traxi, tractum, trahĕre = arrastar
detrăho, detrăhis, detrāxi, detrāctum, detrahĕre = tirar
Uro, uris, ussi, ustum, urĕre = queimar
Verto, vertis, verti, versum, vertĕre = voltar
Prodūco, prodūcis, prodūxi, prodūctum, producĕre = produzir
Lædo, lædis, læssi, læssum, lædĕre = ofender
21 - Quarta Declinação
A quarta declinação tem o genitivo singular terminado em us, com nomes masculinos, femininos e neutros. Os
neutros têm declinação especial; os masculinos e femininos são idênticos na declinação.
Masculinos e femininos
Declinação de exercĭtus, us (m) = exército
Casos
nominativo
Singular
exercĭt-us
Plural
exercĭt-us
37
genitivo
dativo
acusativo
vocativo
ablativo
exercĭt-us
exercit-ŭi
exercĭt-um
exercĭt-us
exercĭt-u
exercit-ŭum
exercit-ĭbus
exercĭt-us
exercĭt-us
exercit-ĭbus
Nota: O acento desloca-se no dativo singular, no genitivo, no dativo e no ablativo plurais.
Declinem-se os seguintes nomes:
manus, us (f) = mão
fructus, us (m) = fruto
nurus, us (f) = nora
cantus, us (m) = canto
exĭtus, us (m) = êxito
motus, us (m) = movimento
redĭtus, us (m) = volta
gemĭtus, us (m) = gemido
spirĭtus, us (m) = espírito
equilātus, us (m) = cavalaria
socrus, us (f) = sogra
metus, us (m) = medo
21.l - Neutros
Declinação de genu, u = joelho
Casos
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
vocativo
ablativo
Singular
gen-u
gen-us
gen-u
gen-u
gen-u
gen-u
Plural
gen-ŭa
gen-ŭum
gen-ĭbus
gen-ŭa
gen-ŭa
genĭ-bus
Outros nomes neutros:
pecu, us = rebanho
veru, us = espeto
cornu, us = corno, chifre
gelu, us = gelo, geada
Estes nomes, às vezes, aparecem declinados como neutros da 2ª declinação (cornum, i; gelum, i), ou, ainda,
como masculinos da 2ª (gelus, i; cornus, i).
21.2 - Particularidades da quarta declinação
1) O nome de Jesus – Iēsus - declina-se assim:
Iēsus, Iēsu, Iēsu, Iēsum, Iēsu, Iēsu.
2) Domus, us (f) = casa, tem a seguinte declinação:
Casos
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
vocativo
ablativo
Singular
dom-us
dom-us
dom-ŭi
dom-um
dom-us
dom-u
Plural
dom-us
dom-ŭum
dom-ĭbus
dom-us
dom-us
dom-ĭbus
Observação: Há as seguintes variantes em domus, us: gen. sing. domi; gen. plural domōrum; acus. plural
domos ; ablativo sing. domo.
3) Alguns nomes têm o dativo e o ablativo plurais em ŭbus:
nomes
dativo e ablativo plurais
38
acus, us (f) = agulha
arcus, us (m) = arco
artus, us (m) = membro
lacus, us (m) = lago
partus, us (m) = parto
pecu, us (n) = rebanho
quērcus, us (f) = carvalho
specus, us (m/f) = caverna
tribus, us (f) = tribo
acŭbus
arcŭbus
artŭbus
lacŭbus
partŭbus
pecŭbus
quercŭbus
specŭbus
tribŭbus
21. 3 - Exercícios:
De acordo com os exemplos abaixo, sejam analisadas as traduções e versões que vêm em seguida:
1) Insulārum incŏlæ arbōrum magnam copĭam præcidērunt, in silvis et in ripis lacŭum.
Insulārum
c. especif.
fem.
plur.
gen.
1ª dec l. arum das ilhas
incŏlæ
sujeito
masc. plur.
nom. 1ª decl. æ
os habitantes
arbōrum
c. especif.
fem.
plur.
gen.
3ª decl. um
de árvores
magnam
atrib. obj. dir. fem.
sing.
acus. 1ª decl. am
grande
copĭam
obj. dir.
fem.
sing.
acus. 1ª decl. am
quantidade
præcidērunt
pred. verbal
3ª pes. plur.
perf.ind. 3ª conj. erunt cortaram
in silvis
c. lug. onde
fem.
plur.
in+abl. 1ª decl. is
nas florestas
et
conjunção
palavra indeclinável
e
in ripis
c. lug. onde
fem.
plur.
in+abl. 1ª decl. is
nas margens
lacŭum
c. especif.
masc. plur.
gen.
4ª decl. uum
dos lagos
Os habitantes das ilhas cortaram grande quantidade de árvores, nas florestas e na margens dos lagos.
2) Nos tempos antigos, os homens, muitas vezes, moravam nas cavernas, por causa dos animais ferozes e das
tempestades.
Nos tempos
c.tempo/qdo neut.
plur.
ablat. 3ª decl. ibus
temporĭbus
antigos
atrib./c.tempo neut.
plur
ablat. 2ª decl. is
antīquis
os homens
sujeito
masc. plur.
nom. 3ª decl. es
homĭnes
muitas vezes
advérbio
palavra indeclinável
sæpe
moravam
pred. verbal
3ª pes. plur.
imp.ind. 1ª conj. abant habitābant
nas cavernas
c. lug. onde
fem.
plur.
in+abl. 4ª decl. ubus
in specŭbus
por caus.animais
c. causa
neut.
plur.
ob+ac. 3ª decl. ia
ob animalĭa
ferozes
atrrib.c.causa neut.
plur.
acus. 3ª decl. ia
ferocĭa
e
conjunção
palavra indeclinável
ac
das tempestades
c. causa
fem.
plur.
ob+ac. 3ª decl. es
ob tempestātes
Temporĭbus anatīquis , homĭnes sæpe in specŭbus habitābant ob animalĭa ferocĭa ac ob tempestātes.
1.
a.
b.
c.
d.
e.
Arbŏres fructŭum magnam copĭam prodūcunt.
Motus corpŏris semper homĭnis menti et spiritŭi vitam duxērunt.
Genŭa infīrma equōrum exercĭtus romani milites prosternēbant in bellis periculōsis.
Duces equitatŭum omnium populōrum Imperĭi Romāni imperatōri fidelitātem promitēbant.
Gelu piscatōrum manus ussit in lacŭbus.
2.
a. Os touros impõem medo aos habitantes das cidades, com os chifres.
b. As cavernas abrigam muitos animais selvagens.
c. Os pescadores tiram os peixes dos lagos, com coragem.
d. Os êxitos de todas as guerras são incertos.
e. Muitos povos selvagens têm sua moradas na florestas e nas cavernas.
39
22 - Quarta Conjugação Ativa
Conjugação do verbo audĭo, is, audīvi, audītum, īre = ouvir
Modo indicativo
Presente
ouço
aud-ĭo
aud-is
aud-it
aud-īmus
aud-ītes
aud-ĭunt
Imperfeito
ouvia
aud-iēbam
aud-iēbas
aud-iēbat
aud-iebāmus
aud-iebātis
aud-iēbant
Futuro I
ouvirei
aud-ĭam
aud-ĭes
aud-ĭet
aud-iēmus
aud-iētis
aud-ĭent
Perfeito
ouvi
audīv-i
audiv-īsti
audīv-it
audiv-ĭmus
audiv-īstis
audiv-ērunt
Mais-que-perfeito
ouvira
audiv-ĕram
audiv-ĕras
audiv-ĕrat
audiv-erāmus
audiv-erātis
audiv-ĕrant
Futuro II
terei ouvido
audiv-ĕro
audiv-ĕris
audiv-ĕrit
audiv-erĭmus
audiv-erĭtis
audiv-ĕrint
Modo subjuntivo
Presente
ouça
aud-ĭam
aud-ĭas
aud-ĭat
aud-iāmus
aud-iātis
aud-ĭant
Imperfeito
ouvisse
aud-īrem
aud-īres
aud-īret
aud-irēmus
aud-irētis
aud-īrent
Perfeito
tenha ouvido
audiv-ĕrim
audiv-ĕris
audiv-ĕrit
audiv-erĭmus
audiv-ĕritis
audiv-ĕrint
Mais-que-perfeito
tivesse ouvido
audiv-īssem
audiv-īsses
audiv-īsset
audiv-issēmus
audiv-issētis
audiv-īssent
Imperativo presente - aud-i = ouve (tu); aud-īte = ouvi (vós)
Infinito presente - aud-īre = ouvir
Infinito perfeito - audiv-īsse = ter ouvido
Particípio presente - audiens, -iēntes = ouvindo
Supino - audītum = para ouvir
22.1 - Alguns verbos da quarta conjugação
aperĭo, apēris, aperŭi, apērtum, aperīre = abrir
salĭo, salis, salŭi, saltum, salīre = saltar
sancĭo, sancis, sanxi, sanctum, sancīre = sancionar
sentĭo, sentis, sensi, sensum, sentīre = sentir
sepelĭo, sepēlis, sepelīvi, sepūltum, sepelīre = sepultar
40
venĭo, venis, veni, ventum, venīre = vir
invenĭo, invēnis, invēni, invēntum, invenīre = achar, inventar, descobrir
vincĭo, vincis, vinxi, vinctum, vincīre = amarrar, atar
23 - Verbos Irregulares (geral)
Muitos verbos são irregulares. Essa irregularidade é conhecida quando:
a) Na 1ª. conjugação, os verbos, no perfeito e no supino, não terminarem em āvi e ātum:
do, das, dedi, dātum, dāre = dar, entregar
poto, as, āvi, potum, āre = beber
veto, as, vetŭi, āre = proibir
b) Na 2ª. conjugação, os verbos, no perfeito e no supino, não terminarem em ēvi e ētum:
vidĕo, vides, vidi, visum, vidēre = ver
mordĕo, es, momōrdi, morsum, mordēre = morder
tenĕo, es, tenŭi, tentum, tenēre = segurar
b) Na 4ª. conjugação, os verbos, no perfeito e no supino, não terminarem em īvi e ītum:
repĕrio, repēris, repēri, repertum, reperīre = tornar achar, descobrir, inventarr
haurĭo, is, haussi, haustum, haurīre = haurir, tirar
introĕo, introĭs, introĭi, introĭtum, introīre = introduzir, penetrar.
Importante: Todos os verbos da 3ª conjugação são irregulares, inclusive o verbo lego, is, i, lectum, legĕre (ler).
24 - Quinta Declinação
A desinência do genitivo singular da quinta declinação é ei. Só há nomes masculinos e femininos nesta
declinação, com as mesmas desinências.
Declinação de dies, diēi (m) = dia
Casos
Nominativo
Genitivo
Dativo
Acusativo
Vocativo
Ablativo
Singular
di-es
di-ēi
di-ēi
di-em
di-es
di-e
Plural
di-es
di-ērum
di-ēbus
di-es
di-es
di-ēbus
Declinem-se:
meridĭes, ēi (m) = meio-dia
pernicĭes, ēi (f) = desgraça
res, rei (f) = coisa
progenĭes, ēi (f) = descendência
fides, fidēi (f) = fé
spes, spei (f) = esperança
acĭes, ēi (f) = campo de batalha
facĭes, ēi (f) = rosto, face
mollitĭes, ēi (f) = moleza
24.1 - Exercícios: De acordo com os exemplos abaixo, analisem-se as traduções e versões a seguir:
1.
Multos amicos habēmus in rebus prospĕris, paucos in advērsis.
Multos
amicos
habēmus
atrib./obj. dir. masc. plur. acus.
2ª decl. os
muitos
obj. dir.
masc. plur. acus.
2ª decl. os
amigos
pred. verbal
1ª pes. plur. pres.ind. 2ª conj. ēmus temos
41
in rebus
c. lug./onde
fem.
plur. in+abl. 5ª decl.
prospĕris
atrib./c. l.onde fem.
plur. ablat.
1ª decl.
paucos
atrib./obj. dir. masc. plur. acus.
2ª decl.
in advērsis
atrib./c.l.onde fem.
plur. in+abl. 1ª decl.
Temos muitos amigos nas coisas prósperas, poucos nas adversas.
ebus
is
os
is
nas coisas
prósperas
poucos
nas adversas
st
a
us
st
es
is
mors
est
certa
incērtus
est
dies
mortis
2. A morte é certa, incerto é o dia da morte.
A morte
sujeito
fem.
é
pred. nom.
3ª pes.
certa
predic./suj.
fem.
incerto
predic./suj.
masc.
é
pred. nom.
3ª pes.
o dia
sujeito
masc.
da morte
c. especif.
fem.
Mors est certa, incertus est dies mortis.
I.
a.
b.
c.
d.
e.
II. a.
b.
c.
d.
e.
sing.
sing.
sing.
sing.
sing.
sing.
sing.
nom.
pres. ind.
nom.
nom.
pres. ind.
nom.
gen.
3ª decl.
v. Esse
1ª decl.
2ª decl.
v. Esse
5ª decl.
3ª decl.
Si spes est exspectatĭo boni, mali exspectatĭo est metus.
Sæpe mollitĭes fuit pernicĭes civitātum et privatōrum civĭum.
Puĕri ac puellæ amant dies festos.
Philosophĭa scientĭa est rerum humanārum et divinārum.
Meridĭe, solis multum terram urit.
A história explica as coisas e as causas das coisas.
Os cidadãos abrem seus corações e seus direitos à fé dos magistrados.
O chefe dos inimigos tem grande esperança de vitória.
Em todas as coisas, meu filho, é necessária a moderação.
Os princípios de todas as coisas são pequenos.
25 - Voz Passiva
Quando o sujeito sofre a ação do verbo, este está na voz passiva. Em português, a passividade é expressa de duas
maneiras:
a) com os verbos ser e estar e o particípio de alguns verbos ativos: sou amado, és visto, é
conquistado; estou preso, estás subjugado, está orientado etc.;
a) com o pronome se (pronome apassivador) junto a um verbo transitivo direto ou
bitransitivo: consertam-se sapatos, ofertaram-se flores à professora. É o mesmo que
sapatos são consertados; flores foram ofertadas à professora.
Nos dois casos (letras a - eu/tu/ele,ela / e b – sapatos/flores ) o sujeito sofre a ação verbal. Estão, pois, na voz
passiva.
Em latim, a voz passiva é sintética, ou seja, tem desinência verbal própria para a passividade. Basta substitíremse as desinências número-pessoais ( a 1ª pessoa do singular não tem): -, s, t, mus, tis, nt por r, ris, tur, mur,
mĭni, ntur.
Voz ativa
am-o - (amo)
am-a s (amas)
am-a t (ama)
am-ā mus (amamos)
am-ā tis (amais)
am-a nt (amam)
Voz passiva
am-o r (sou amado)
am-ā ris (és amado)
am-ā tur (é amado)
am-ā mur (somos amados)
am-a mĭni (sois amados)
am-ā ntur (são amados)
25.1 - Agente da passiva
Na voz ativa, o sujeito pratica a ação do verbo. Ele é agente. Na voz passiva, ele sofre a ação do verbo (aliás, a
forma passivo/a vem do radical latino patĭo, patiōnis , que significa sofredor, padecedor ). Ele é paciente.
42
Quem pratica a ação do verbo, na voz passiva, é o agente da passiva. Na oração a lição é estudada pelo aluno,
quem pratica a ação de estudar é o aluno. É um complemento que, em português, é acompanhado da preposição
per ou por (per+o = pelo; per+a = pela). Em alguns casos, em vez de per aparece a preposição de (com verbos
que exprimem sentimentos, especialmente): o professor é respeitado dos alunos (pelos alunos); o delegado é
temido dos bandidos (pelos bandidos).
O sujeito da voz passiva vai para o caso nominativo e o agente da passiva coloca-se no ablativo simples (sem
preposição) se for coisa ou objeto; quando for pessoa ou um ser animado, além de ir para o ablativo deve estar
precedido da preposição a ou ab: a quando a palavra começa por consoante, e ab quando começa por vogal ou
por h.
Vejam-se os exemplos, já analisados:
1 - (a) Maria é amada por Antônio.
Maria
sujeito
fem.
sing. nom.
1ª decl. a
é amada
p.verb. pas.
3ª pes. sing. pres. ind. 1ª c.pas. atur
por Antônio
agente da pas. masc. sing. ab+abl. 2ª decl. o
Maria ab Antonĭo amātur.
Maria
amātur
ab Antonĭo
(b) O mundo é iluminado pela lua.
O mundo
sujeito
masc. sing. nom.
2ª decl. us
é iluminado
p.verb. pas.
3ª pes. sing. pres. ind. 1ª c.pas. atur
pela lua
agente da pas. fem.
sing. ablat.
1ª decl. a
Mundus luna illustrātur.
mundus
illustrātur
luna
2 - (a) Libris lætitĭa puĕris parātur.
Libris
agente da pas. masc. plur. ablat.
lætitĭa
sujeito
fem.
sing. nom.
puĕris
obj. indir.
masc. plur. dat.
parātur
p.verb. pas.
3ª pes. sing. pres. ind.
A alegria é proporcionada aos alunos pelos livros.
2ª decl. is
1ª decl. a
2ª decl. is
1ª c.pas. atur
pelos livros
a alegria
aos alunos
é proporcionada
(b) Regīnæ a poētis celebrāntur.
Reginæ
sujeito
fem.
plur. nom.
lª decl. æ
as rainhas
a poētis
agente da pas. masc. plur. a+abl.
2ª decl. is
pelos poetas
celebrāntur
p.verb. pas.
3ª pes. plur. pres. ind. 1ª c.pas. āntur são celebradas
As rainhas são celebradas pelos poetas.
Importante: O pretérito perfeito e derivados (mais-que-perfeito, futuro II), na voz passiva, são formas
compostas do particípio do verbo a conjugar e do verbo sum (esse = ser/estar). O particípio, neste caso, é um
verdadeiro adjetivo de 1ª classe, como bonus, a, um (singular) e boni, bonæ, bona. Já o verbo sum é
empregado da seguinte maneira:
1. no perfeito emprega-se o presente;
2. no mais-que-perfeito emprega-se o imperfeito;
3. no futuro II emprfega-se o futuro I.
Perfeito passivo (de amar)
fui amado
amatus, a, um sum
amatus, a, um es
amatus, a, um est
amati, æ, a
sumus
amati, æ, a
estis
amati, æ, a
sunt
Mais-que-perfeito
fora amado
amatus, a, um eram
amatus, a, um eras
amatus, a, um erat
amati, æ, a
erāmus
amati, æ, a
erātis
amati, æ, a
erant
Futuro II
terei sido amado
amatus, a, um ero
amatus, a, um eris
amatus, a, um erit
amati, æ, a
erĭmus
amati, æ, a
erĭtis
amati, æ, a
erint
26 - Primeira Conjugação Passiva
43
Modo indicativo
Presente
sou amado
Imperfeito
era amado
Futuro I
serei amado
am-or
am-āris
am-ātur
am-āmur
am-amĭni
am-āntur
am-ābar
am-abāris
am-abātur
am-abāmur
am-abamĭni
am-abāntur
am-ābor
am-abĕris
am-abĭtur
am-abĭmur
am-abimĭni
am-abūntur
Perfeito
fui amado
Mais-que-perfeito
fora amado
Futuro II
terei sido amado
amat-us, a, um
sum
es
est
amat-i, æ, a
sumus
estis
sunt
amat-us, a, um
eram
eras
erat
amat-i, æ, a
erāmus
erātis
erant
amat-us, a, um
ero
eris
erit
amat-i æ a
erĭmus
erĭtis
erunt
Modo subjuntivo
Presente
seja amado
Imperfeito
fosse amado
Perfeito
tenha sido amado
Mais-que-perfeito
tivesse sido amado
am-er
am-ēris
am-ētur
am-ēmur
am-emĭni
am-ēntur
am-ārer
am-arēris
am-arētur
am-arēmur
am-aremĭni
am-ēntur
amat-us, a, um
sim
sis
sit
amat-i, æ, a
simus
sitis
sint
amat-us, a, um
essem
esses
esset
amat-i, æ, a
essēmus
essētis
essent
Imperativo presente
- am-āre = sê amado (tu);
am-amĭni = sede amados (vós)
Infinito presente - am-āri = ser amado
Infinito perfeito - amat-um, am, um esse = ter sido amado
Particípio perfeito - amat-us, a, um = amado
Supino - amāt-u = para ser amado
27 - Segunda Conjugação Passiva
Modo indicativo
Presente
sou destruído
Imperfeito
era destruído
Futuro I
serei destruído
del-ĕor
del-ēris
del-ētur
del-ēmur
del-emĭni
del-ēbar
del-ebāris
del-ebātur
del-ebāmur
del-ebamĭni
del-ēbor
del-ebĕris
del-ebĭtur
del-ebĭmur
del-ebimĭni
44
del-ēntur
del-ebāntur
del-ebūntur
Perfeito
Fui destruído
Mais-que-perfeito
fora destruído
Futuro II
terei sido destruído
delēt-us, a, um
sum
es
est
delēt-i, æ, a
sumus
estis
sunt
delēt-us, a, um
eram
eras
erat
delēt-i, æ, a
erāmus
erātis
erant
delēt-us, a, um
ero
eris
erit
delēt-i, æ, a
erĭmus
erĭtis
erunt
Modo subjuntivo
Presente
seja destruído
Imperfeito
fosse destruído
Perfeito
tenha sido destruído
Mais-que-perfeito
tivesse sido destruído
del-ĕar
del-eāris
del-eātur
del-eāmur
del-eamĭni
del-eāntur
del-ērer
del-erēris
del-erētur
del-erēmur
del-eremĭni
del-erēntur
delet-us, a, um
sim
sis
sit
delet-i, æ, a
simus
sitis
sint
deletus, a, um
essem
esses
esset
delet-i, æ, a
essēmus
essētis
essent
Imperativo presente - del-ēre = sê destruído (tu)
del-emĭni = sede destruídos
Infinito presente - del-ēri = ser destruído
Infinito perfeito - delēt-um, am, um esse = ter sido destruído
Particípio perfeito - delēt-us, a, um = destruído
Supino - delēt-u = para ser destruído
28 - Terceira Conjugação Passiva
Modo indicativo
Presente
sou lido
Imperfeito
era lido
Futuro I
serei lido
leg-or
leg-ĕris
leg-ĭtur
leg-ĭmur
leg-imĭni
leg-ūntur
leg-ēbar
leg-ebāris
leg-ebātur
leg-ebāmur
leg-ebamĭni
leg-ebāntur
leg-ar
leg-ēris
leg-ētur
leg-ēmur
leg-emĭni
leg-ēntur
Perfeito
fui lido
Mais-que-perfeito
fora lido
Futuro II
terei sido lido
lect-us, a, um
sum
es
est
lect-us, a, um
eram
eras
erat
lect-us, a, um
ero
eris
erit
45
lect-i, æ, a
sumus
estis
sunt
lect-i, æ, a
erāmus
erātis
erant
lect-i, æ, a
erĭmus
erĭtis
erunt
Modo subjuntivo
Presente
seja lido
leg-ar
leg-āris
leg-ātur
leg-āmur
leg-amĭni
leg-āntur
Imperfeito
fosse lido
leg-ērer
leg-erēris
leg-erētur
leg-erēmur
leg-eremĭni
leg-erēntur
Perfeito
tenha sido lido
lect-us, a, um
sim
sis
sit
lect-i, æ, a
simus
sitis
sint
Mais-que-perfeito
tivesse sido lido
lect-us, a, um
essem
esses
esset
lect-i, æ, a
essēmus
essētis
essent
Imperativo presente - leg-ĕre = sê lido (tu)
leg-emĭni = sede lidos
Infinito presente - leg-i = ser lido
Infinito perfeito - lect-um, am, um esse = ter sido lido
Particípio perfeito - lect-us, a, um = lido
Supino - lect-u = para ser lido
29 - Quarta Conjugação Passiva
Modo indicativo
Presente
sou ouvido
aud-ĭor
aud-īres
aud-ītur
aud-īmur
aud-imĭni
aud-iūntur
Imperfeito
era ouvido
aud-iēbar
aud-iebāris
aud-iebātur
aud-iebāmur
aud-iebamĭni
aud-iebāntur
Futuro I
serei ouvido
aud-ĭar
aud-iēris
aud-iētur
aud-iēmur
aud-iemĭni
aud-iēntur
Perfeito
Fui ouvido
Mais-que-perfeito
fora ouvido
Futuro II
terei sido ouvido
audīt-us, a, um
sum
es
est
audīt-i, æ, a
sumus
estis
sunt
audīt-us, a, um
eram
eras
erat
audīt-i, æ, a
erāmus
erātis
erant
audīt-us, a, um
ero
eris
erit
audīt-i, æ, a
erĭmus
erĭtis
erunt
Modo subjuntivo
Presente
seja ouvido
Imperfeito
fosse ouvido
Perfeito
tenha sido ouvido
Mais-que-perfeito
tivesse sido ouvido
aud-ĭar
aud-iāris
aud-iātur
aud-īrer
aud-irēris
aud-irētur
audīt-us, a, um
sim
sis
audīt-us, a, um
essem
esses
46
aud-iāmur
aud-iamĭni
aud-iāntur
aud-irēmur
aud-iremĭni
aud-irēntur
sit
audīt-i, æ, a
simus
sitis
sint
esset
audīt-i, æ, a
essēmus
essētis
essent
Imperativo presente - aud-īre = sê ouvido (tu)
aud-imĭni = sede ouvido (vós)
Infinito presente - aud-īri = ser ouvido
Infinito perfeito - audīt-um, am, um esse = ter sido ouvido
Particípio passado - audīt-us, a, um = ouvido
Supino - audīt-u = para ser ouvido
Vocabulário
Arquimedes = Archimēdis, is (m)
Cícero = Cicĕro, Cicerōnis (m)
Vitélio = Vitellĭus, ĭi (m)
enterrar, sepultar = sepelĭo, sepēlis, sepelīvi, sepultum, sepelīre
lançar = conĭcio, conīcis, coniēci, coniēctum, conicĕre
honesto = honestus, a, um
distribuir = distribŭo, distribŭis, distribŭi, distribuītum,distribuĕre
instruir = erudĭo, erūdis, erudīvi, eruditum, erudīre
preceptor, mestre = præceptor, præceptōris (m)
grego = græcus, a, um
punir = punĭo, punis, punīvi, punītum, punīre
magistrado = magistrātus, us (m)
levar = duco, ducis, duxi, ductum, ducĕre
cárcere = vincŭlum, i (n)
pagão = pagānus, i (m)
ira = ira, æ (f)
aplacar = placo, placas, placāvi, placātum, placāre
narrar = narro, narras, narrāvi, narrātum, narrāre
sepulcro = sepulcrum, i (n)
achar = invenĭo, invēnis, invēni, invēntum, invenīre
ensinar = docĕo, doces, docŭi, doctum, docēre
queimar = uro, uris, ussi, ustum, urĕre
desprezar = sperno, spernis, sprevi, spretum, spernĕre
malvado = malus, a, um
justamente = iure
despedaçar = frango, frangis, fregi, fractum, frangĕre
nau = navis, navis (f)
vencer = vinco, vincis, vici, victum, vincĕre
desejo = desiderĭum, ĭi (n)
adulador = adulātor, adulatōris
valoroso = strenuus, a, um
29.1 - Exercícios: Baseadas nos exemplos abaixo, analisem-se as versões e traduções a seguir:
1.
Archimēdis sepulchrum invēntum est a Cicerōne.
Archimēdis
c. especif. masc. sing. gen.
3ª decl.
sepūlchrum
sujeito
neut.
sing. nom.
2ª decl.
invēntum est
p.verb.pas. 3ª pes. sing. perf.ind.p. 4ª conj.
a Cicerōne
agente/pas. masc. sing. a+abl.
3ª decl.
O sepulcro de Arquimedes foi encontrado por Cícero.
is
um
um/est
e
de Arquimedes
o sepulcro
foi encontrado
por Cícero
47
2.
Os meninos são ensinados pelos mestres, nas escolas do Grande Império Romano.
Os meninos
sujeito
masc. plur. nom.
2ª decl.
são ensinados
p.verb.pas. 3ª pes. plur. p.ind.pas. 2ª conj.
pelos mestres
agente/pas. masc. plur. a+abl.
2ª decl.
nas escolas
c.lug.onde fem.
plur. in+abl. 1ª decl.
do Grande
atrib./c.esp. neut.
sing. gen.
2ª decl.
Império
c. especif. neut.
sing. gen.
2ª decl.
Romano
atrib./c.esp. neut.
sing. gen.
2ª decl.
Puĕri a magistris in scholis Magni Imperĭi Romāni docēntur.
i
ēntur
is
is
i
i
i
puĕri
docēntur
a magistris
in scholis
Magni
Imperĭi
Romāni
I. a. Paganōrum corpŏra non sepeliebāntur, sed urebāntur.
b. Mali homĭnes iūre spernūntur ac semper spernēntur ab omnĭbus.
c. Omnes naves fractæ sunt tempestate.
d . Sapientis anĭmus non vincētur fortūna adversa.
e. Multi virtute et desiderĭo honōris ac glorĭæ ducti sunt.
II. a. Lindas histórias do povo romano serão sempre narradas pelos bons professores.
b. O exército dos inimigos foi vencido pela ignorância de seus
comandantes.
c. Boas lições de língua latina eram ensinadas pela mestra às filhas dos agricultores.
d. Os aduladores sejam desprezados pelos homens honestos.
e. Os corpos dos soldados valorosos eram sepultados, não queimados.
30 - Grau dos Adjetivos
Diz-se, sempre, que três são os graus dos adjetivos:
a) positivo (ou normal) = João é estudioso.
b) comparativo = João é mais estudioso.
c) superlativo = João é estudiosíssimo.
Ressalta-se que o positivo ou normal não seria propriamente grau, visto que não se percebe,
aí, uma intensidade, uma relação de classe a maior ou a menor, como ocorre no comparativo e no
superlativo.Normal já suplanta quaisquer indicativos de grau. Logo, não se justifica normal ou positivo.
30.1 - Comparativo de superioridade
Há três comparativos: de superioridade, de igualdade e de inferioridade:
João é mais estudioso do que Paulo - superioridade
João é tão estudioso quanto Paulo - igualdade
João é menos estudioso do que Paulo - inferioridade.
Obtém-se o comparativo de superioridade substituindo-se a desinência do genitivo singular masculino pela
terminação ior (comparativo masculino e feminino) e pela terminação ius (comparativo neutro):
adjetivo
português/latim
genitivo
singular
comparativo
masc./fem.
comparativo
neutro
estudioso/studiosus, a, um
célebre/clarus, a, um
atroz/atrox, atrōcis
pobre/pauper, ĕris
studios-i
clar-i
atroc-is
pauper-is
studios-ĭor
clar-ĭor
atroc-ĭor
pauper-ĭor
studios-ĭus
clar-ĭus
atroc-ĭus
pauper-ĭus
30.2 - Declinação do comparativo
Casos
nominativo
genitivo
dativo
Singular
masc./fem.
studiosĭor
studiosiōr-is
studiosiōr-i
neutro
studiosĭus
studiosiōr-is
studiosiōr-i
Plural
masc./fem.
studiosiōr-es
studiosiōr-um
studiosior-ĭbus
neutro
studiosiōr-a
studiosiōr-um
studiosior-ĭbus
48
acusativo
vocativo
ablativo
studiosiōr-em
studiosĭor
studiosiōr-e
studiosĭus
studiosĭus
studiosiōr-e
studiosiōr-es
studiosiōr-es
studiosior-ĭbus
studiosiōr-a
studiosiōr-a
studiosior-ĭbus
Como se percebe, a declinação do comparativo é idêntica à dos adjetivos de segunda classe.
30.3 - Exercícios:
Decline-se o comparativo dos adjetivos abaixo:
calĭdus, a, um = quente
dilĭgens, diligēntis = diligente, aplicado
salūber, salūbris, salūbre = saudável
humĭlis, humĭle = humilde
locŭples, locuplētis = rico
difficĭlis, difficĭle = difícil
niger, nigra, nigrum = preto
infēlix, infelīcis = infeliz
jucūndus, a, um = agradável
30.4 - Segundo termo da comparação
Na comparação, quase sempre, há dois termos (elementos) que se inter-relacionam: o 1º é o sujeito da oração; o
2º é o elemento com que se faz a comparação:
Pedro
é
1º termo
mais estudioso
comparação
do que Paulo.
2º termo
O 2º termo é um complemento geralmente precedido das conjunções que ou do que.
Há duas maneiras de traduzir-se o 2º termo de comparação:
a) com o caso em que está o 1º termo. A conjunção que ou do que traduz-se por
quam. Exemplos: o fruto é mais útil do que a flor = fructus est utilĭor quam flos;
os metais são mais pesados que a água = metalla sunt graviōra quam aqŭa.
b) Com o ablativo sem quam. Exemplos: nada é mais precioso que a alma = nihil
est pretiosĭus anĭma ( ou quam anĭma); César foi mais glorioso do que Augusto =
Cæsar fuit celebrĭor Augusto (ou quam Augustus).
Observação: Quando a comparação se dá entre dois adjetivos pode-se traduzi-los de dois modos:
1º fazendo o comparativo de ambos e colocando quam diante do segundo;
2º deixando ambos sem comparação e colocando magis diante do primeiro e quam diante do segundo.
Exemplo: Meu irmão é mais estudioso do que loquaz = frater meus est studiosĭor quam loquacĭor ou frater
meus est magis studiosus quam loqŭax.
30.5 - Comparativo de igualdade
Existem várias maneiras de formá-lo, em latim, como em ¨João é tão estudioso quanto Paulo.¨
Joannes est non minus studiosus quam Paulus.
Joannes est tam studiosus quam Paulus.
Joannes est parĭter studiosus ac Paulus.
Joannes est æqŭe studiosus ac Paulus.
Joannes est æqŭe studiosus atque Paulus.
30.6 - Comparativo de inferioridade
Forma-se este comparativo não flexionando o adjetivo, juntando-se-lhe o advérbio minus. O 2º termo segue a
regra já estudada do comparativo de superioridade. Exemplo: ¨João é menos estudioso (do) que Paulo.¨ =
Joannes est minus studiosus Paulo, ou Joannes est minus studiosus quam Paulus.
30.7 - Exercícios: Analisem-se as traduções e versões abaixo, de acordo com os exemplos:
1º Ver iucundĭus est quam auttūmnus.
49
Ver
sujeito
neut.
sing.
iucundĭus
predic.suj. neut.
sing.
est
pred. nom. 3ª pes. sing.
quam auttūmnus
2º t. comp. masc. sing.
A primavera é mais agradável do que o outono.
nom.
nom.
pres. ind.
nom.
3ª decl.
3ª decl.
v. Esse
2ª decl.
ius
st
us
a primavera
mais agradável
é
do que o outono
nom.
pres. ind.
nom.
nom.
3ª decl.
v. Esse
3ª decl.
3ª decl.
es
nt
es
es
senes
sunt
magis prudentes
quam audaces
2º Os velhos são mais prudentes do que audazes.
Os velhos
sujeito
masc. plur.
são
pred. nom. 3ª pes. plur.
mais prudentes
predic. suj. masc. plur.
do que audazes
2º t. comp. masc. plur.
Senes sunt magis prudēntes quam audāces.
1º (a)
(b)
(c)
(d)
(e)
Eqŭus est fortĭor asĭno.
Nom semper homĭnes locuplētes beatiōres sunt quam paupĕres.
Exempla utiliōra sunt præceptis.
Antonĭus magis disērtus est quam sapĭens.
Mater est non minus intellĭgens quam pater.
2º (a)
(b)
(c)
(d)
(e)
Os velhos são mais fracos que os jovens.
O ouro é mais precioso que a prata.
Nos vales e nas altas montanhas os rios são mais rápidos do que na planície.
Os cães não são tão tímidos quanto as lebres.
Os meus discípulos são menos inteligentes do que os teus.
30.8 - Superlativo
Reforçando a qualidade e elevando-a ao grau máximo, o adjetivo estará no grau superlativo: aluno
estudiosíssimo; lição facílima. Em português, têm-se dois tipos de superlativo:
a) sintético - formado por uma só palavra, através de sufixos: estudiosíssimo,
facílimo, agradabilíssimo, salubérrimo...
b) analítico - formado por mais de uma palavra: aluno muito estudioso, o mais
estudioso aluno, a mais fácil lição, o lugar mais salubre ...
Nota: É bom que se distinga mais estudioso (comparativo de superioridade) de o mais estudioso (superlativo
analítico).
Também, em português, o superlativo pode ser: absoluto (gloriosíssimo, salubérrimo), não há relação com outro
ser; relativo (o mais glorioso, o mais saudável...), quando existe uma relação. Sempre o relativo está precedido
do artigo definido o, a, os, as e do advérbio de intensidade mais/menos.
Em latim, só há um superlativo, que é obtido substituindo-se a desinência do genitivo singular pelas terminações
issĭmus (masc.), issĭma (fem.), issĭmum (neutro):
Palavras/port.
nominativo
genitivo
superl./m.
superl./f.
superl./n
estudioso
tagarela
studiosus
loqŭax
studiosi
loquāci
studiosissĭmus studiosissĭma studiosissĭmum
loquacissĭmus loquacissĭma loquacissĭmum
Declina-se o superlativo como bonus, a, um (adjetivo de 1ª classe).
30.9 - Particularidades do superlativo
I) Os adjetivos terminados em er formam o superlativo acrescentando-se os sufixos rimus, rima, rimum ao
nominativo singular masculino: belo = pulcher, chra, chrum - superlativo = pulcherrĭmus, pulcherrĭma,
pulcherrĭmum; saudável = salūber, bris, bre - superlativo = saluberrĭmus, saluberrĭma, saluberrĭmum.
II) Os seis adjetivos adiante formam o superlativo mudando a terminação ĭlis em illĭmus, a, um:
facĭlis = fácil - superlativo = facillĭmus
difficĭlis = difícil - superlativo = difficillĭmus
50
simĭlis = semelhante - superlativo = simillĭmus
dissimĭlis = diferente - superlativo = dissimillĭmus
humĭlis = humilde - superlativo = humillĭmus
gracĭlis = fraco - sujperlativo = gracillĭmus
Os adjetivos que terminam em ficus, dicus, volus tomam o radical ficent, dicent, volent, tanto no superlativo
quanto no comparativo:
adjetivo
comparativo
superlativo
magnifĭcus (magnífico) magnificentĭor, ĭus
magnificentissĭmus, a, um
maledīcus (maldizente) maledicentĭor, ĭus
maledicentissĭmus, a, um
benevŏlus (benévolo)
benevolentĭor, ĭus
benevolentissĭmus, a, um
Os adjetivos que terminam em us antecedido de vogal não possuem formas
comparativas nem superlativas sintéticas. Para o comparativo usa-se o advérbio magis
(mais) e para o superlativo o advérbio maxĭme (o mais):
adjetivo
comparativo
superlativo
idonĕus, a, um (idôneo) magis idonĕus, a, um maxĭme idonĕus, a, um
noxĭus, a, um (prejudicial)magis noxĭus, a, um maxĭme noxĭus, a, um
contrarĭus,a,um (contrário)magis contrarĭus,a,um maxĭme contrarĭus,a,um
30.l0 - Comparativo e superlativo especiais
adjetivo
bonus, a, um = bom
malus, a, um = mau
magnus, a, um = grande
parvus, a, um = pequeno
comparativo
melĭor, melĭus
peĭor, peĭus
maĭor, maĭus
minor, minus
superlativo
optĭmus, a, um
pessĭmus, a, um
maxĭmus, a, um
minĭmus, a, um
30.11 - Complemento partitivo
Após o superlativo relativo, muitas vezes, encontra-se um complemento precedido pelas preposições de ou
entre. É o complemento partitivo e pode traduzir-se de dois modos: a) com o genetivo; b) com o ablativo
precedido por uma destas preposições: e, ex, de. Exemplos: A virtude é o mais lindo dos prêmios
= virtus est pulcherrĭma remuneratiōnum (ou ex remunerationĭbus). Roma é a mais gloriosa das cidades =
Roma est gloriosissĭma urbĭum (ou ex urbĭbus).
30.12 - Exercícios:
Analisem-se as traduções e versões a seguir, de acordo com os exemplos:
1º) Ver est iucundissĭmum tempus anni.
Ver
sujeito
neut. sing.
est
pred. nom
3ª pes. sing.
iucundissĭmum
atrib./pred.suj. neut. sing.
tempus
predic.suj.
neut. sing.
anni
c. especif.
masc. sing.
A primavera é o mais agradável tempo do ano.
nom.
p. ind.
nom.
nom.
gen.
3ª decl.
v. Esse st
2ª decl. um
3ª decl. 2ª dec l. i
a primavera
é
o mais agradável
tempo
do ano
2º) Calígula e Nero foram os mais cruéis de todos os imperadores romanos.
Calígula
sujeito
masc. sing. nom.
1ª decl. a
e
conjunção
palavra indeclinável
Nero
sujeito
masc. sing. nom.
3ª decl. foram
pred. nom.
3ª pes. sing. perf.ind v.Esse erunt
os mais cruéis
predic. suj.
masc. plur. nom.
2ª decl. issimi
de todos
atrib./c.part.
masc. plur. gen.
3ª decl. ium
os imperadores
c. partitivo
masc. plur. gen.
3ª decl. um
romanos
atrib./c.part.
masc. plur. gen.
2ª decl. orum
Calĭgula ac Nero omnĭum imperatōrum romanōrum crudelissĭmi fuērunt.
Calĭgula
ac
Nero
fuērunt
crudelissĭmi
omnĭum
imperatōrum
romanōrum
51
1º) (a)
(b)
(c)
(d)
(e)
Vulpes ex animalĭbus astutissĭma est.
Fidēlis amīcus homĭni thesaŭrus pretiosissĭmus est.
Philosophōrum græcōrum, Socrătes sapientissĭmus fuit,Plato eloquentissĭmus, Aristotĕles doctissĭmus.
Strenŭis militĭbus facilĭor mors quam fuga est.
Morti similissĭmus est somnus.
2º) (a)
(b)
(c)
(d)
(e)
Os belgas são os mais fortes e os mais belicosos de todos os gauleses.
A semelhança de costumes é o mais forte vínculo de amizade.
A verdade sempre tem o máximo poder.
Muitos ricos são infelicíssimos, muitos pobres felicíssimos.
O porto de Santos é o mais célebre e o mais cheio de navios.
31 – Numerais
Numeral é a palavra que indica quantidade ou ordem ao substantivo: cem alunos, primeiro amor, um soldado,
vigésimo aniversário. Se expressa quantidade, o numeral é cardinal; se ordem ou seqüência, é ordinal.
Quadro dos numerais
algarismos
(árabes)
l
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
28
29
30
40
50
60
70
80
90
100
101
102
200
300
400
algarismos
(romanos)
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
XIX
XX
XXI
XXII
XXIII
XXVIII
XXIX
XXX
XL
L
LX
LXX
LXXX
XC
C
CI
CII
CC
CCC
CD
cardinais
ordinais
unus, a, um
duo, duæ, duo
tres, tres, tria
quattŭor
quinqŭe
sex
septem
octo
novem
decem
undecĭm
duodecĭm
tredecĭm
quattuordĕcim
quindĕcim
sexdĕcim
septemdĕcim
duodevigīnti
undevigīnti
vigīnti
vigīnti unus
vigīnti duo
vigīnti tres
duodetrigīnta
undetrigīnta
trigīnta
quadragīnta
quinquagīnta
sexagīnta
septuagīnta
octogīnta
nonagīnta
centum
centum unus
centum duo
ducēnti, æ, a
trecēnti, æ, a
quadringēnti, æ, a
primus, a, um
secūndus, a, um
tertĭus, a, um
quartus, a, um
quintus, a, um
sextus, a, um
septĭmus, a, um
octāvus, a, um
nonus, a, um
decĭmus, a, um
undecĭmus
duodecĭmus
tertĭus decĭmus
quartus decĭmus
quintus decĭmus
sextus decĭmus
septĭmus decĭmus
duodevicesĭmus
undevicesĭmus
vicesĭmus
vicesĭmus primus
vicesĭmus secūndus
vicesĭmus tertĭus
duodetricesĭmus
undetricesĭmus
tricesĭmus
quadragesĭmus
quinquagesĭmus
sexagesĭmus
septuagesĭmus
octogesĭmus
nonagesĭmus
centesĭmus
centesĭmus primus
ceentesĭmus secūndus
ducentesĭmus
trecentesĭmus
quadringentesĭmus
52
500
600
700
800
900
1000
2000
quingēnti, æ, a
sescēnti,æ, a
septingēnti, æ a
octingēnti, æ, a
nongēnti, æ, a
mille
duo millĭa
D
DC
DCC
DCCC
CM
M
MM
quingentesĭmus
sescentesĭmus
septingentesĭmus
octingentesĭmus
nongentesĭmus
millesĭmus
bis millesĭmus
31.1 - Observações sobre os cardinais
São declináveis os cardinais um, dois, três, as centenas e os milhares.
1º) Declinação de unus, a, um
Casos
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
vocativo
ablativo
Singular
unus, una, unum
unīus, unīus, unīus
uni, uni, uni
unum, unam, unum
une, una, unum
uno, una, uno
Plural
uni, unæ, una
unōrum, unārum, unōrum
unis, unis, unis
unos, unas, una
uni, unæ, una
unis, unis, unis
Importante:
A tradução de unus, a, um é um só, sozinho, somente: Unus est Deus noster = Um só é nosso Deus.
Um e uma somente são traduzidos em latim quando tiverem uma força especial: Um dos discípulos foi
traidor = Unus ex discipŭlis fuit prodĭtor; Procuro um homem = quæro homĭnem.
Como unus, a, um declinam-se:
totus, a, um = todo, inteiro
solus, a, um = só, sozinho
nullus, a, um = nenhum
ullus, a, um = algum
2º) Declinação de duo = dois, e de ambo = ambos
casos
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
ablativo
duo, duæ, duo
duōrum, duārum, duōrum
duōbus, duābus, duōbus
duos, duas, duo
duōbus, duābus, duōbus
ambo, ambæ, ambo
ambōrum, ambārum, ambōrum
ambōbus, ambābus, ambōbus
ambos, ambas, ambo
ambōbus, ambābus, ambōbus
Nota: não será mais colocado o vocativo, por ser raro e sempre igual ao nominativo.
3º) Declinação de tres = três
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
ablativo
tres, tres, tria
trium, trium, trium
tribus, tribus, tribus
tres, tres, tria
tribus, tribus, tribus
4º) Centenas
Centum é invariável; as outras centenas: ducenti, æ. a etc. declinam-se como o plural de bonus, a, um.
5º) Milhares
Mille = mil, é invariável. Millĭa = milhares, é declinada assim: millĭa, millĭum, millĭbus, millĭa, millĭbus.
53
Nota: millĭa é neutro plural exige no caso genitivo aquilo que é enumerado: Dois mil soldados (dois milhares de
soldados) = duo millĭa milĭtum. Dez mil cavalos = decem millĭa equōrum.
31.2 - Particularidades dos cardinais e ordinais
1º) Um número declinável unido a um indeclinável, regula-se como se estivesse sozinho. Exemplos: Vimos vinte
e um navio = Vidĭmus viginti unam naves. O exército de somente trezentos e quarenta e dois soldados =
Exercĭtus solum trecentōrum quadraginta duōrum milĭtum.
2º) Assim como se diz duodevigīnti (l8), undevigīnti (l9), diz-se, tgambém, duodequadragīnta (38),
undequadragīnta (39), undetrigīnta (29), undequadragesĭmus (39º), duodequadragesĭmus (38º) etc.
Contudo o cardinal e o ordinal que correspondam a 98 e 99 são: nonaginta octo e nonagessĭmus octavus,
nonaginta novem e nonagesĭmus nonus.
3º) Todos os ordinais são declináveis como bonus, a, um.
31.3 - Exercícios:
Formem-se o cardinal e o ordinal latinos dos seguintes números:
23, 234, 423, l3, 927, 1020, 103, 527, 600, 716, 603, 629, 364, 860, 29, 38, 49, 89, 98.
Vejam-se os exemplos abaixo e analisem-se as traduções e versões a seguir:
1º - Romŭlus Romæ rex fuit per triginta septem annos.
Romŭlus
sujeito
masc. sing.
Romæ
c.especif.
fem.
sing.
rex
predic. suj. masc. sing.
fuit
pred. nom. 3ª pes. sing.
per triginta septem
ac.tempo/pqt. Indeclinável
annos
c.tempo/pqt masc. sing.
Rômulo foi rei de Roma por trinta e sete anos.
nom. 2ª dec.
gen. 1ª decl.
nom. 3ª decl.
pf..ind.v.Esse
us
æ
it
per+ac. 2ª decl. os
Rômulo
de Roma
rei
foi
por trinta e sete
anos
2º - Os nossos mil soldados derrotaram dois mil cavaleiros dos inimigos.
Os nossos
atrib. suj.
masc. plur.
nom. 2ª decl.
mil
atrib. suj.
indeclinável
soldados
sujeito
masc. plur.
nom. 3ª decl.
derrotaram
pred. verbal 3ª pes. plur.
pf. ind.1ª conj.
dois
atrib.obj.dir. neut.
plur.
acus. mil
obj. direto
neut.
plur.
acus. 3ª decl.
cavaleiros
compl/millĭa masc. plur.
gen. 3ª decl.
dos inimigos
c. especif.
masc. plur.
gen. 2ª decl.
Nostri mille milĭtes equĭtum inimicōrum duo millĭa profligavērunt.
i
es
ērunt
ia
um
ōrum
nostri
mille
milĭtes
profligavērunt
duo
millĭa
equĭtum
inimicōrum
1º - (a) Corpus homĭnis unum caput, unum truncum, duos lacērtos, duas manus, duo crura, duos pedes habet.
(b) In capĭte sunt (existem) unum os, una frons,duo ocŭli, duæ aures.
(c) Digĭti manus sunt quinqŭe et quinqŭe digĭti pedis.
(d) Polyphēnus,terribĭle monstrum fabŭlæ antiqŭæ,unum (um só) ocŭlum in fronte habēbat.
(e) Magīster quadragīnta unum discipŭlos lingŭam latīnam docŭit (duplo objeto direto)
2º - (a) Sérvio Túlio foi um dos sete reis de Roma.
(b) O valor dos trezentos espartanos foi grande.
(c) O homem tem duas orelhas, duas mãos, dois pés, um nariz e uma boca.
(d) O ano é o espaço de trezentos e sessenta e cinco dias.
(e) O professor é louvado por um só aluno.
32 - Pronomes
54
32.1 - Pronomes pessoais
1.
Declinação do pronome pessoal (casos retos e oblíquos) de
1ª pessoa
Casos
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
ablativo
ego (=eu)
mei (=de mim)
mihi (= a mim)
me (=me)
me (= por mim)
Casos
nominativo
genitivo
dativo
acusativo
ablativo
nos (=nós)
nostri (= de nós)
nobis (= a nós)
nos (= nos)
nobis (=por nós)
e
Singular
2ª pessoa
tu (=tu)
tui (=de ti)
tibi (=a ti)
te (=te)
te (= por ti}
Plural
vos (=vós)
vestri (= de vós)
vobis (= a vós)
vos (= vos)
vobis (= por vós)
Observação: de nós, de vós traduzem-se por nostrum e vestrum; e entre nós, entre vós por nostri e vestri.
Exemplos: Muitos de vós amam a língua latina = multi vestrum lingŭam latīnam amant. Sede lembrados de
nós = este memŏres nostri
2.
Declinação do pronome pessoal de terceira pessoa
genitivo
dativo
acusativo
ablativo
sui (= de si)
sibi (= a si)
se (= se)
se (= por si)
Observação: neste pronome, o plural é igual ao singular e o caso nominativo não existe.
Comigo, contigo, conosco, convosco, consigo, traduzem-se por mecum, tecum, nobiscum, vobiscum, secum.
Vocabulário
ambŭlo, as, āvi, ātum, āre = passear
coeno,as, āvi, ātum, āre = jantar, cear
comendo, as, āvi, ātum, āre = recomendar
compos, compŏtis (m) = senhor
cras (advérbio) = amanhã
frumēntum, i (n) = trigo
imprŏbus, a, um = mau
dux, ducis (m) = general, comandante
lego, legiōnis (f) = legião
nullus, a, um = nenhum
Cæsar. is (m) = César
quærĕro, is, quæsīvi, quæsītum, ĕre = procurar
munus, ĕris (n) = presente
jucūndus, a, um = agradável
memorĭa, æ (f) = lembrança
obtempĕro, as, āvi, ātum, āre = obedecer
parēntes, um (pl.masc.) = pais
sapĭens, ēntis = sábio
Helvetĭi, ōrum (pl.m.) = os helvécios (povo)
Sequăni, ōrum (pl.m.) = os séquanos (povo)
hostes, ĭum (pl.m.) = inimigo de guerra
præcēptor, ōris (m) = professor, preceptor
socĭus, ĭi (m) = colega, companheiro
carus, a, um = caro, querido
iuvĕnis, is (m) = jovem
posto, as, āvi, ātum, āre = levar
Importante: Os pronomes têm declinação especial (4ª coluna do quadro da análise sintática)
32.1.1 - Exercícios: De acordo com o modelo (tradução e versão), analisem-se as frases que seguem:
I.
Memorĭa vestri semper parentĭbus meis jucūnda est.
Memorĭa
sujeito
fem. sing nom.
1ª decl. a
a lembrança
vestri
c. especif.
masc. pl.
gen.
especial de vós (vossa)
semper
advérbio de tempo
palavra indeclinável
sempre
parentĭbus
compl. nom. masc. pl.
dat.
3ª decl. ibus aos pais
meis
atrib. c. nom. masc. pl.
dat.
2ª decl. is
meus
jucūnda
predic. suj.
fem. sing. nom.
1ª decl. a
agradável
est
pred. nom.
3ª pes. sing. pres. ind. v. esse
st
é
A lembrança de vós (a vossa lembrança) é sempre agradável aos meus pais.
55
II. Tu não obedeces aos teus professores, caro colega.
Tu
sujeito
masc. sing. nom.
especial
não
advérbio de negação palavra indeclinável
obedeces
pred.verbal
2ª pes. sing. pres. ind. 1ª conj.
aos teus
atrib.obj.ind. masc. pl.
dat.
2ª decl.
professores,
obj. ind.
masc. pl.
dat.
3ª decl.
caro
atrib.vocativo masc. sing. voc.
2ª decl.
colega
vocativo
masc. sing. voc.
2ª decl.
Tu non obtempĕras tuis præceptorĭbus, care socĭe.
as
is
ĭbus
e
e
Tu
non
obtempĕras
tuis
præceptorĭbus,
care
socĭe
I. a) In omnĭbus pericŭlis Deus est nobiscum.
b) Nullus locus nobis dulcĭor est quam patrĭa.
c) Cæsar tres legiōnes secum habēbat.
d) Iuvĕnes quærunt sibi bonos amīcos.
e) Tibi munus, puer, dabo.
II. a) Ontem, estive duas horas com teu pai, nos jardins públicos.
b) Muitos dentre nós são felizes, muitos dentre vós infelizes.
c) O professor recomendou-nos a ti.
d) Deus onipotente e justíssimo, obedecemos-te.
e) Os helvécios levaram consigo todo o trigo.
32.2 - Pronomes demonstrativos
1.
O pronome este ou esse, indiferentemente, traduz-se por hic (masc.), hæc (fem.), hoc (neutro) ou iste
(masc.), ista (fem.), istud (neutro), cuja declinação é a seguinte:
Casos
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
Singular
hic
huius
huic
hunc
hoc
hæc
huius
huic
hanc
hac
hoc
huius
huic
hoc
hoc
Casos
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
iste
istīus
isti
istum
isto
ista
istīus
isti
istam
ista
istud
istīus
isti
istud
isto
Plural
hi
horum
his
hos
his
hae
harum
his
has
his
hæc
horum
his
hæc
his
isti
istæ
ista
istōrum istārum istōrum
istis
istis
istis
istos
istas
ista
istis
istis
istis
Exemplos:
- Hi (ou isti) homines felices sunt: Estes homens são felizes.
- Hos (ou istos) puĕros amo: Amo estes (gosto destes) meninos.
- In hoc tempŏre, autumno, clarus est sol: Neste tempo, outono, o sol é claro.
Observações: Os pronomes isto e isso traduzem-se por hoc ou istud: Hoc (istud) facĭle est = isto é fácil.
2.
O pronome aquele traduz-se por is, ea, id ou ille, illa, illud, com a seguinte declinação:
Casos
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Singular
is
eius
ei
eum
ea
id
eius eius
ei
ei
eam id
ille
illīus
illi
illum
illa
illīus
illi
illam
illud
illīus
illi
illud
56
Abl.
eo
ea
eo
illo
Casos
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
illa
illo
Plural
ei,
eōrum
eis
eos
iis
eæ
eārum
eis
eas
iis
ea
eōrum
eis
ea
iis
illi
illōrum
illis
illos
illis
illæ
illa
illārum illōrum
illis
illis
illas
illa
illis
illis
Exemplos: - Robur eius (illīus) militis = a força daquele
- Vidi eum (illum) puĕrum in schola = vi aquele aluno (menino) na escola.
Observações:
1. Aquilo é traduzido por id ou illud: iIlud (id) pulchrum est = aquilo é bonito.
2.
Os pronomes is, ea, id; ille, illa, illud significam também ele, ela: Tu es pravus, ille (is) est bonus = tu
és mau, ele é bom. Rex dedit illi (ei) corōnam = o rei deu-lhe (a ele) uma coroa.
3.
Os pronomes oblíquos lhe, lhes; o, a, os, as (casos oblíquos de ele, ela) são traduzidos por is, ea, id ou
ille, illa, illud: Lupus eum devorāvit = o lobo devorou-o. Dixi ei illud = (eu) disse-lhe aquilo.
4.
O pronome o mesmo ora é traduzido por idem, eădem, idem, ora por ipse, ipsa, ipsum. A declinação
é:
Casos
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
Singular
idem
eădem
eiūsdem eiūsdem
eīdem
eīdem
eūndem eāndem
eōdem
eādem
Casos
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
idem
eiūsdem
eīdem
idem
eōdem
ipse
ipsīus
ipsi
ipsum
ipso
ipsa
ipsīus
ipsi
ipsam
ipsa
ipsum
ipsīus
ipsi
ipsum
ipso
ipsi
ipsōrum
ipsis
ipsos
ipsis
ipsæ
ipsārum
ipsis
ipsas
ipsis
ipsa
ipsōrum
ipsis
ipsa
ipsis
Plural
iīdem
eorūndem
eīsdem
eōsdem
iīsdem
eāedem
earūndem
eīsdem
eāsdem
iīsdem
eădem
eorūndem
eīsdem
eōsdem
iīsdem
Observações:
a) O pronome o mesmo traduz-se por ipse quando tiver o valor de “em pessoa, até, o próprio”:
Ipsa magīstra errāvit = a própria professora errou.
Ipsis Romæ imperatorĭbus christiāni Deo vero fidem nuntiābant = até aos imperadores de
Roma os cristãos anunciavam a fé ao verdadeiro Deus.
b) Traduz-se por idem se indicar identidade ou repetição:
Hi puĕri semper eădem menda facĭunt = este meninos cometem sempre os mesmos erros
(ao mesmos de antes). N.B. mendum, i (n) = erro, falta.
Viri probāti habent semper eūndem vultum = os homens sérios têm sempre o mesmo
semblante.
32. 2.1 - Exercícios: De acordo com os modelos (tradução e versão) analisem-se as frases abaixo:
I) Græci et Romāni antiquitātis populōrum clarissĭmi fuērunt; illōrum doctrina, horum fortitūdo laudātur.
Græci
et
Romāni
sujeito
masc. pl.
nom.
conjunção – palavra indeclinável
sujeito
masc. pl.
nom.
2ª decl.
i
2ª decl.
i
Os gregos
e
os romanos
57
omnĭum
atrib.c.esp.
masc. pl.
antiquitātis
compl.espec. fem. sing.
populōrum
compl.espec. masc. pl.
clarissĭmi
predic.sujeito masc. pl.
fuērunt;
pred. nominal 3ª p. pl.
illōrum
compl.espec. masc. pl.
doctrina,
sujeito
fem. sing.
horum
compl.espec. masc. pl.
fortitūdo
sujeito
fem. sing.
laudātur
pred.v.pas.
3ª p. sing.
De todos os povos da antigüidade, os gregos
doutrina, destes a bravura.
gen.
3ª decl.
ium
de todos
gen.
3ª decl.
is
da antiguidade
gen.
2ª decl.
orum
os povos
nom.
2ª decl.
i
os mais ilustres
pret.perf. v.esse
erunt
foram;
gen.
especial
orum
daqueles
nom.
1ª decl.
a
a doutrina;
gen.
especial
orum
destes
nom.
3ª decl.
a bravura
pres.ind.
1ª conj.
atur
louva-se (é louvada)
e os romanos foram os mais ilustres; daqueles louva-se a
II) Os mesmos pecados têm sempre a mesma pena.
Os mesmos
atrib.suj.
neut. pl.
nom.
especial
pecados
sujeito
neut. pl.
nom.
2ª decl.
têm
pred. verbal
3ª p. pl.
pres.ind.
2ª conj.
sempre
advérbio de tempo
palavra indeclinável
a mesma
atrib.obj.dir. fem. sing. acus.
especial
pena
obj.direto
fem. sing. acus.
1ª decl.
Eădem peccata eāndem semper poenam habent.
I)
abcde-
Vir sapĭens non virtūtis glorĭam, sed ipsam amat virtūtem.
Eāedem res non hominĭbus omnĭbus utĭles sunt.
Magīster amat discipŭlos ac eōrum laudat diligentĭam.
Labor ipse iūcundus est.
Ii puĕri boni sunt; eis hos libros utĭles do.
II)
abcde-
A leitura deste livro é utilíssima aos alunos.
Estes dois irmãos amam os mesmos estudos.
Esse vosso cavalo é um lindo animal.
O lobo e o cão são animais do mesmo gênero.
Não agradam a todos as mesmas coisas.
a
ent
am
eădem
peccata
habent
semper
eāndem
poenam
32.3 - Pronomes relativos
O pronome relativo que (o qual) traduz-se por qui, quæ, quod, que se declina assim:
Casos
Singular
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
qui
cuius
cui
quem
quo
quæ
cuius
cui
quam
qua
Plural
quod
cuius
cui
quod
quo
qui
quorum
quibus
quos
quibus
quæ
quarum
quibus
quas
quibus
quæ
quorum
quibus
quæ
quibus
Exemplos: Discipŭli qui student = os alunos que estudam.
Pugnæ in quibus fuīsti = as batalhas nas quais (em que) estivestes.
Observações:
a) O pronome relativo cujo, cuja, cujos, cujas deve ser desdobrado em do qual, da qual, dos quais, das quais,
antes de ser traduzido:
Mater, cuius filĭi pro patrĭa cecidērunt, gloriosa est = a mãe cujos filhos (os filhos da qual) morreram pela
pátria, é gloriosa.
Martyres, quorum anĭmus erat imensus, mortem nom timēbant = os mártires, cuja coragem (a coragem dos
quais) era imensa, não temiam a morte.
58
b) O substantivo ou o pronome que precede o pronome relativo chama-se antecedente; com ele o pronome
concorda em gênero e número, já o caso depende da sua função sintática na frase:
Iuvĕnes, qui fidem spernunt, patrĭam non honōrant = os jovens, que desprezam a fé, não honram a pátria.(qui
concorda com iuvĕnes - masc. pl., e sua função é sujeito)
Puellæ,quas vides, filiæ meæ sunt = as meninas, que (as quais) vês, são minhas filhas (quas concorda com
puellæ - fem. pl., e sua função é objeto direto).
Cupis illud quod habēre nom potes = desejas aquilo que não podes ter (quod concorda com illud – neutro,
singular e sua função é objeto direto).
32.4 - Pronomes interrogativos
O pronome interrogativo quem (em português é masculino e feminino) traduz-se por quis e quæ. O pronome o
que ? é quid. Eis a declinação:
Casos
Singular
quæ
cuius
cui
quam
qua
quid
cuius
cui
quid
quo
Plural
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
quis
cuius
cui
quem
quo
qui
quorum
quibus
quos
quibus
Exemplos:
Quis venit? = quem chegou?
Quem vocas? = quem chamas?
Cuius amicus es? = de quem és amigo?
Cui dabis hoc? = a quem darás isto?
Quid petis? = o que pedes?
quæ
quarum
quibus
quas
quibus
quæ
quorum
quibus
quæ
quibus
Observação: Qual? Quê? Traduz-se por qui, quæ,quod; cuja declinação é igual à do pronome relativo:
Qui homo venit? = que homem veio?
A qua regiōne venis? = de que terra chegas?
Quorum magistrōrum est discipŭlus? = de quais mestres é aluno?
Quod donum accĭpis? = que presente aceitas?
32.4.1 - Exercícios: Analisem-se, de acordo com os exemplos, as traduções e as versões a seguir:
I)
Felīces parēntes quorum libĕri docĭles sunt.
Felīces
predic.suj.
masc.
parēntes
sujeito
masc.
quorum
compl.espec. masc.
libĕri
sujeito
masc.
docĭles
predic.suj.
masc.
sunt
pred. nom.
3ª p.
Felizes os pais cujos filhos são dóceis.
II)
pl.
pl.
pl.
pl.
pl.
pl.
nom.
nom.
gen.
nom.
nom.
pres.ind.
3ª decl.
3ª decl.
especial
2ª decl.
3ª decl.
v. esse
es
es
orum
i
es
nt
felizes
os pais
cujos (dos quais)
filhos
dóceis
são
nt
a
a
a
ia
quæ
sunt
bella
funestiora
quam bella
civilĭa
Quais são as guerras mais funestas que as guerras civis?
Quais
atrib.suj.
neut. pl.
são
pred. nom.
3ª p. pl.
as guerras
sujeito
neut. pl.
mais funestas
predic.suj.
neut. pl.
que as guerras
2º t.comp.
neut. pl.
civis?
atrib.2º t.comp.neut. pl.
Quæ bella funestiora sunt quam bella civilĭa?
nom.
especial
pres.ind.
v. esse
nom.
2ª decl.
nom.
3ª decl.
quam+nom. 2ª decl.
nom.
3ª decl.
I) a) Omnes res, quarum auctor est Deus, optĭmæ sunt.
59
b)
c)
d)
e)
Agri, quos ille agricŏla possĭdet, fertĭles sunt.
Quem poētam omnes magis laudant quam Homērum?
Cui debent omnes maiorem laudem quam Deo?
Flores, quorum odor suavissĭmus est, sunt rosæ et viŏlæ.
II) a)
b)
c)
d)
e)
Os animais, cujas pernas são longas, são velocíssimos.
O rei, que governa como sábio, é feliz.
O mestre elogiará os discípulos cujos trabalhos são bons.
Quem dos gregos foi mais justo do que Aristides?
A quem de vós não agrada a leitura da história romana?
32.5 - Pronomes indefinidos
a) Outro : alĭus, alĭa, alĭud, ou alter, altĕra, altĕrum
Casos
Singular
alĭus
alīus
alĭi
alĭum
alĭo
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
alĭa
alīus
alĭi
alĭam
alĭa
alĭud
alīus
alĭi
alĭud
alĭo
Casos
alter
alterīus
altĕri
altĕrum
altĕro
altĕra
alterīus
altĕri
altĕram
altĕra
altĕrum
alterīus
altĕri
altĕrum
altĕro
altĕri
alterōrum
altĕris
altĕros
altĕris
altĕræ
alterārum
altĕris
altĕras
altĕris
altĕra
alterōrum
altĕris
altĕra
altĕris
Plural
alĭi
aliōrum
alĭis
alĭos
alĭis
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
alĭæ
aliārum
alĭis
alĭas
alĭis
alĭa
aliōrum
alĭis
alĭa
alĭis
b) Algum: alĭquis, alĭqua, alĭquod
Casos
Singular
alĭquis
alicuĭus
alicŭi
alĭquem
alĭquo
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
alĭqua
alicuĭus
alicŭi
alĭquam
alĭqua
Plural
alĭquod
alicuĭus
alicŭi
alĭquod
alĭquo
alĭqui
aliquōrum
aliquĭbus
alĭquos
aliquĭbus
alĭquæ
aliquārum
aliquĭbus
alĭquas
aliquĭbus
alĭqua
aliquōrum
aliquĭbus
alĭquos
aliquĭbus
Exemplos: Tibi alĭquod donum dabo = dar-te-ei algum presente.
Transibĭmus per alĭquas urbes = passaremos por alagumas cidades.
Acepīsti alĭas dona = recebeste outros presentes.
Observação: Algo, alguma coisa traduz-se por alĭquid: Cupĭmus alĭquid novi = desejamos alguma coisa de
novo.
c)
Um certo, um tal: quidam, quædam, quoddam
Casos
Nom.
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
Singular
quidam
cuiūsdam
cuidam
quendam
quodam
quædam
cuiūsdam
cuidam
quandam
quadam
Plural
quoddam
cuiūsdam
cuidam
quoddam
quodam
quidam
quorūndam
quibūsdam
quosdam
quibūsdam
quædam
quarūndam
quibūsdam
quasdam
quibūsdam
quædam
quorūndum
quibūsdam
quædam
quibūsdam
60
Exemplos: Rex quidam coenam magnam fecit = um certo rei preparou (fez) um grande
banquete.
Die quadam Paulus iit in urbem = um certo dia, Paulo foi à cidade.
d) Ninguém: nemo; nada: nihil; nenhum: nullus, a, um (declina-se igual a
unus, a, um).
Casos
nemo
nihil
Nom
Gen.
Dat.
Ac.
Abl.
nemo
nullīus
nulli ou nemĭni
nemĭnem
nullo
nihil
nullīus rei
nulli rei
nihil
nulla rei
32. 5.1 - Exercícios: Analisem-se, de acordo com os exemplos, as traduções e as versões a seguir:
I) - Si alĭquod ingenĭum habĕo, facĭam libēnter illud quod petis.
Si
conjunção
- palavra indeclinável
alĭquod
atrib.obj.dir. neut. sing.
acus.
especial
ingenĭum
obj. direto
neut. sing.
acus.
2ª decl.
habĕo,
pred. verbal
1ª p. sing.
pres.ind. 2ª conj.
facĭam
pred.verbal
1ª p. sing.
fut. I
3ª conj.
libēnter
advérbio de modo - palavra indeclinável
illud
obj. direto
neut. sing.
acus.
especial
quod
obj. direto
neut. sing.
acus.
especial
petis
pred. verbal
2ª p. sing.
pres.ind. 3ª conj.
Se tenho algum talento, farei de boa mente aquilo que (tu) pedes.
um
o
am
-
Se
algum
talento
tenho
farei
de boa mente
aquilo
que
pedes
II)- A nenhum mestre agradam os alunos negligentes, que não estudam o (aquilo) que é ensinado na escola.
A nenhum
atrib.obj.ind. masc. sing.
dat.
especial Uni
mestre
obj. indireto masc. sing.
dat.
2ª decl. o
magīstro
agradam
pred. verbal
3ª p. pl.
pres.ind. 2ª conj. ent
placent
os alunos
sujeito
masc. pl.
nom.
2ª decl. i
discipŭli
negligentes,
atrib.suj.
masc. pl.
nom.
3ª decl. es
neglegēntes
que
sujeito
masc. pl.
nom.
especial qui
não
advérbio de negação - palavra indeclinável
non
estudam
pred.verbal
3ª p. pl.
pres.ind. 2ª conj. ent
student
o
obj. direto
neut. sing.
acus.
especial illud
que
sujeito
neut. sing.
nom.
especial quod
é ensinado
pred.v.pas.
3ª p. sing.
pres.ind. 2ª decl. ētur docētur
na escola
compl.lug.onde fem. sing.
in+abl. 1ª decl. a
in schola
Magīstro uni discipŭli neglegēntes placent, qui non illud stūdent quod in schola docētur.
I.
II.
a. Corpus est quasi vas anĭmi aut alĭquod eius receptacŭlum.
b. Ego sum cupĭdus nullīus rei.
c. Olĕra nulli animāli noxia sunt.
d. Nullum vitĭum tætrius est quam avaritĭa.
e. Nulla est mea culpa, si me alĭqui timent.
a. Nós procuramos algo de puro e digno.
b. A alguns alunos não agradam as explicações da professora.
c. “Um certo homem teve dois filhos.”
d. “Pai, dá-me parte da herança que me cabe.”
e. “Ninguém lhe dava aquilo que os porcos comiam.”
61
Vocabulário
porco = porcus, i (m)
comer = mandūco, as, āvi, ātum, āre
pai = pater, patris (m)
parte = portĭo, portiōnis (f)
herança (fortuna) = substantĭa, æ (f)
caber = contĭgo, is, tĭgi, tāctum, ĕre
agradar = placĕo, es, placŭi, cĭtum, ēre
explicação = explicatĭo, explicatiōnis (f)
procurar = quæro, is, quæsīvi, quæsītum, ĕre
culpa = culpa, æ (f)
temer = timĕo, es, timŭi, ēre
vício = vitĭum, ĭi (n)
hediondo = tæter, tra, trum
avareza = avaritĭa, æ (f)
hortaliça, legume = olus, olĕris (n)
nocivo, prejudicial = noxĭus, a, um
desejoso, cubiçoso = cupĭdus,a,um
quase, como = quasi (conjunção)
vaso = vas, vasis (n)
ou = aut (conjunção)
receptáculo = receptacŭlum, i (n)
alma = anĭma, æ (f)
33 - Verbos em io da Terceira Conjugação
A 3ª conjugação tem muitos verbos em io (não confundi-los com os verbos da 4ª conjugação que também
terminam em io). Os da 3ª têm o infinitivo em ĕre, ao passo que o (infinitivo) da 4ª é īre. Vejam-se:
capĭo, capis, cepi, captum, capĕre = tomar, apanhar (3ª conj. em io)
cupĭo, cupis, cupīvi, cupītum, cupĕre = desejar (3ª conj. em io)
aperĭo, apĕris, aperŭi, apērtum, aperīre = abrir (4ª conj.)
venĭo, venis, veni, ventum, venīre = vir (4ª conj.)
Os verbos em io da 3ª conjugação perdem o i da terminação io nos casos abaixo:
1. - no imperfeito do subjuntivo ativo e passivo;
2 - na 2ª pessoa singular do imperativo presente ativo e passivo;
3 - na 2ª pessoa singular do presente do indicativo passivo.
33.1 - Conjugação ativa (modelo – capĭo)
Modo indicativo
Presente
tomo
Presente
tomava
Futuro I (imperfeito)
tomarei
cap-ĭo
cap-is
cap-it
cap-ĭmus
cap-ĭtis
cap-iunt
cap-iēbam
cap-iēbas
cap-iēbat
cap-iebāmus
cap-iebātis
cap-iēbant
cap-ĭam
cap-ĭas
cap-iat
cap-iēmus
cap-iētis
cap-ĭent
Modo subjuntivo
Presente
tome
Imperfeito
tomasse
cap-ĭam
cap-ĭas
cap-ĭat
cap-iāmus
cap-iātis
cap-ĭant
cap-ĕrem
cap-ĕres
cap.ĕret
cap-erēmus
cap-erētis
cap-ĕrent
Imperativo presente
toma = cap-e
tomai = cap-ĭte
Particío presente
tomando = capĭens, capiēntis
62
33.2 - Conjugação passiva
Modo indicativo
Presente
sou tomado
Imperfeito
era tomado
Futuro I (imperfeito)
serei tomado
cap-ĭor
cap-ĕris
cap-ĭtur
cap-ĭmur
cap-imĭni
cap-iūntur
cap-iēbar
cap-iebāris
cap-iebātur
cap-iebāmur
cap-iebamĭni
cap-iebāntur
cap-ĭar
cap-iĕris
cap-iētur
cap-iēmur
cap-iemĭni
cap-iēntur
Modo subjuntivo
Presente
seja tomado
Imperfeito
fosse tomado
cap-ĭar
cap-iāris
cap-iātur
cap-iāmur
cap-iamĭni
cap-iāntur
cap-ĕrer
cap-erēris
cap-erētur
cap-erēmur
cap-eremĭni
cap-erēntur
Imperativo presente
sê tomado = cap-ĕre
sede tomado = cap-imĭni
33.3 - Alguns verbos em io
conspīcio, conspĭcis, conspēxi, conspēctum, conspicĕre = olhar
cupĭo, cupis, cupīvi, cupītum, cupĕre = desejar
facĭo, facis, feci, factum, facĕre = fazer
interfīcio, interfīcis, interfēci, interfēctum, interficĕre = matar
fugĭo, fugis, fugi, fugĭtum, fugĕre = fugir
iacĭo, iācis, iāctum, iacĕre = atirar
percutĭo, percŭtis, percūssi, percūssum, percutĕre = bater
rapĭo, rapis, rapŭi, raptum, rapĕre = arrebatar
corripĭo, corrĭpis, corripŭi, corrēptum, corripĕre = roubar, arrebatar
eripĭo, erĭpis,eripŭi, erēptum, eripĕre = arrebatar
34 - Verbos Depoentes
Muitos verbos em latim têm significação ativa, mas sua conjugação é passiva. São os chamados verbos
depoentes. Sabe-se que um verbo é passivo quando sua terminação for em or, como amor ( = sou amado).
Porém, os verbos depoentes, ainda que terminem em or, seu sentido é ativo, como hortor que significa “exorto”
e não “sou exortado”.
As quatro conjuagações têm verbos depoentes, sendo que a terceira apresenta verbos que seguem legor (= sou
lido) e capĭor (= sou tomado). Alguns verbos são intransitivos, outros transitivos diretos, transitivos indiretos e
mesmo verbos que exigem um complemento no ablativo. Os bons dicionários trazem sempre a transitividade dos
verbos.
Para conjugar os verbos depoentes, observe-se a sua conjugação e siga-se o paradigma da voz passiva. A
verificação do infinitivo é importante para se saber a conjugação. As terminações do infinitivo são as seguintes:
āri - 1ª conj.: hortor, hortāris, hortātus sum, hortāri = exortar
ēri - 2ª conj.: merĕor, merēris, merĭtus sum, merēri = merecer
i
- 3ª conj.: loqŭor, loquĕris, locūtus sum, loqui = falar
gradĭor, gradĕris, gressus sum, gradi = caminhar
īri - 4ª conj.: mentĭor, mentīris, mentītus sum, mentīri = mentir
63
34.1 - Alguns verbos depoentes
adipīscor, ĕris, adeptus sum, adipīsci (T.D.) = obter
aggredĭor, ĕres, aggressus sum, aggrĕdi (T.D.) = ir ter com alguém, agredir
amplēctor, ĕris, amplexus sum, amplēcti (T.D.) = abraçar, abranger
confitĕor, confitēris, confessus sum, confitēri (T.D.) = confessar
experĭor, īris, expērtus sum, experīri (T.D.) = experimentar
fruor, fruĕris, fruĭtus ou fructus sum, fruŏri (T.I.) = usar de, gozar de
gradĭor, gradĕris, gressus sum, gradi (Intr.) = caminhar
irāscor, irascĕris, iratus sum, irāsci (T.I.) = encolerizar-se, querer mal a alguém
medĭor, medēris, (sem perf.), medĕri (T.I.) = tratar, curar
miserĭor, miserēris, misertus sum, miserēri (T.I.) = compadecer-se
morĭor, morēris, mortuus sum, mori (Intr.) = morrer
nascor, nascĕris, natus sum, nasci (Intr.) = nascer
oblivīscor, obliviscĕris, oblītus sum, oblivīsci (rege o gen.) = esquescer-se
patĭor, patĕris, passus sum, pati (T.D.) = sofrer
persequĭor, persequĕris, persecūtus sum, persēqui (T.D.) = perseguir
reminīscor, reminiscĕris, (sem perf.), reminīsci (T.I.) = recordar
sequŏr, sequĕris, secūtus sum, sequi (T.D.) = seguir
utor, utĕris, usus sum, uti (T.I.) = usar
verĕor, verēris, verĭtus sum, verēri (T.D.) = recear, respeitar, venerar
34.2 - Exercícios: Em conformidade com os exemplos, analisem-se
vocabulário:
as traduções e versões, abaixo do
Vocabulário
commītto, is, mīsi, mīssum sum, ĕre = travar
consōlor, āris, ātus sum, āri = consolar
consuetūdo, udĭnis (f) = costume, hábito
etĭam = também
miser, ĕra, ĕrum = infeliz
parentes, um (m) = pais (pai e mãe)
proelĭum, ĭi (n) = combate, batalha
pulvis, ĕris (m) = pó
quoūsque (adv.) = até quando
comītor, āris, comātus sum, āri (T.D.) = acompanhar
culmen, culmĭnis (n) = altura, cume
splendor, splendōris (m) = esplendor, brilho
fortĭter (adv.) = corajosamente
conor, conāris, conātus sum, conāri = esforçar-se
decōrus, a, um = honroso
imĭtor, āris, imitātus sum, āri = imitar
noctūrnus, a, um = noturno
parĕro, es, parŭi, parĭtum, ēre = obedecer
pernicĭes, ēi (f) = perda
dulcis, e = suave
avērsor, āris, aversātus sum, āri = fugir (T.D)
I)
Noctūrna animalĭa diēi splendōrem aversāti sunt.
Noctūrna
atrib. sujeito neut. pl.
animalĭa
sujeito
neut. pl.
diēi
compl.espec. masc. sing.
splendōrem
obj. dir.
masc. sing.
aversāti sunt
pred.verbal
3ª p. pl.
Os animais noturnos fugiram do brilho do dia.
nom.
nom.
gen.
acus..
pret.perf.
2ª decl.
3ª decl.
5ª decl.
3ª decl.
1ª conj.
a
ĭa
ēi
em
i-unt
noturnos
os animais
do dia
o brilho (do brilho)
fugiram (v. depoente)
64
II)
O bom filho respeita os pais; respeitando-os proporciona para si a felicidade.
O bom
atrib.sujeito
masc. sing.
nom.
2ª decl.
filho
sujeito
masc. sing.
nom.
2ª decl.
respeita
pred.verbal
3ª p. sing.
pres.ind. lª conj.
os pais;
obj.dir.
masc. pl.
acus.
3ª decl.
respeitandopred.verbal
gerúndio 1ª conj.
os
obj. dir.
masc. pl.
acus.
especial
proporciona
pred.verbal
3ª p. pl.
pres.ind. 1ª conj.
para si
obj.indir.
masc. sing.
dat.
especial
a felicidade
obj.dir.
fem. sing.
acus.
3ª decl.
Bonus filĭus parēntes venerātur; eos venerāndo felicitātem sibi parat.
us
us
atur
es
ndo
at
em
bonus
filĭus
venerātur (v. depoente)
parēntes;
venerāndo
eos
parat
sibi
felicitātem
a – Cæsar milĭtes hortātus (tendo exortado) proelĭum commīsit.
b – “Pulvis es et in pulvĕrem revertĕris”.
c – “Quoūsque tandem, Catilina, abutēre (abutēris) patientĭa nostra?”
d – Senes in longa vita (sua) multa (=muitas coisas) expērti sunt.
e – Deum precāre, q
ui tibi parābit ea quæ utilĭa erunt.
I.
II.
a – Oh! rei, tem compaixão de mim.
b – Imitai, ó meninos, os exemplos dos homens bons e sábios.
c - Filipe, rei da Macedônia, provocava a perda das cidades da Grécia.
d - Todos os bons obedecerão sempre às leis divinas.
e - O general esforçou-se para ocupar as alturas.
35 - Verbos Semidepoentes
Certos verbos têm forma passiva e significação ativa somente no pretérito perfeito e seus derivados (mais-queperfeito do indicativo, futuro anterior, perfeito do subjuntivo e mais-que–perfeito do subjuntivo). São os verbos
semidepoentes.
Solĕo, significa costumo (costumar); eu costumava diz-se solēbam; porém, no pretérito perfeito do indicativo
não se diz solĭei, mas solĭtus sum; no pretérito mais-que-perfeito do indicativo solĭtus eram, assim nos demais
tempos derivados do pretérito perfeito.
São os seguintes os verbos semidepoentes:
audĕo, es, ausus sum, audēre = ousar, tentar
gaudĕo, es, gavīsus sum, gaudēre = alegrar-se
solĕo, es, solĭtus sum, solēre = costumar, soer
fido, is, fisus sum, fidĕre = confiar
diffīdo, is, diffūsus sum, diffidĕre = desconfiar
confīdo, is, confisus sum, confidĕre = confiar
36 - Verbos Irregulares (específico)
São irregulares os verbos que têm radicais diferentes nos tempos primitivos. A sua conjugação torna-se fácil se
se souber a derivação dos tempos. São irregulares os seguintes verbos:
Tempos primitivos
Presente do indicativo
1ª p.singular
2ª p. sing.
fero
fers
fio
fis
volo
vis
nolo
non vis
malo
mavis
Perfeito
Supino
Infinitivo
Significado
tuli
factus sum
volŭi
nolŭi
malŭi
latum
-
ferre
fiĕri
velle
nolle
malle
levar
tornar-se,
querer
não querer
preferir
fazer-se
65
eo
queo
is
quis
ivi ou ii
quivi
itum
-
ire
quire
ir
poder
36.1 - Conjugação de fero, fers, tuli, latum, ferre - levar - na voz ativa
Presente
levo
Modo indicativo
Imperfeito
levava
Futuro I
levarei
Perfeito
levei
fero
fers
fert
ferĭmus
fertis
ferunt
ferēbam
ferēbas
ferēbat
ferebāmus
ferebātis
ferēbant
feram
feres
feres
ferēmus
ferētis
ferent
tuli
tulīsti
tulit
tulĭmus
tulīstis
tulērunt
M.-q.-perfeito
levara
futuro II
tinha levado
tulĕram
tulĕras
tulĕrat
tulerāmus
tulerātis
tulĕrant
tulĕro
tulĕris
tulĕrit
tulerĭmus
tulerĭtis
tulĕrint
Presente
leve
Modo subjuntivo
Imperfeito
levasse
Perfeito
tenha levado
M.-q.-perfeito
tivesse levado
feram
feras
ferat
ferāmus
ferātis
ferant
ferrem
ferres
ferret
ferrēmus
ferrĕtis
ferrent
tulĕrim
tulĕris
tulĕrit
tulerĭmus
tulerĭtis
tulĕrint
tulīssem
tulīsses
tulīsset
tulissēmus
tulissētis
tulīssent
Imperativo - presente = fer (= leva)
ferte (= levai)
36.2 - Conjugação de fero -
na voz passiva
Modo indicativo
Presente = (sou levado) feror, ferris, fertur, ferĭmur, ferimĭni, ferūntur
Imperfeito = (era levado) ferĕbar, ferebāris, ferebātur, ferebāmur, ferebamĭni, ferebāntur
Futuro I = (serei levado) ferar,ferēris, ferētur, ferēmur, feremĭni, ferēntur
Perfeito = (fui levado) latus, a, um - sum, es, est
lati, æ, a – sumus, estis, sunt
M.-q.-perfeito = (tinha sido levado) latus, a, um - eram, eras, erat
lati, æ, a - erāmus, erātis, erant
Futuro II = (terei sido levado) latus, a, um - ero, eris, erit
lati, æ, a - erĭmus, erĭtis, erunt
Modo subjuntivo
Presente = (seja levado) ferar, ferāris, ferātur, ferāmur, feramĭni, ferāntur
Imperfeito = (fosse levado) ferrer, ferrēris, ferrētur, ferrēmur, ferremĭni, ferrēntur
Perfeito = (tenha sido levado) latus, a, um - sim, sis, sit
lati, æ, a – simus, sitis, sint
66
M.-q.-perfeito = (tivesse sido levado) - latus, a, um - essem, esses, esset,
essētis, essent
essēmus,
Imperativo - (sê levado) = ferre
(sede levado) = ferimĭni
Os compostos de fero seguem a sua conjugação e os principais são:
aufĕro, aufers,abstŭli, ablātum, aferre = levar
affĕro, affers, attŭli, allātum, affērre = trazer
confĕro, confers, contŭli, collātum, conferre = conferir
diffĕro, differs, distŭli, dilātum, diffērre = diferir
effĕro, effers, extŭli, elātum, effērre = arrebatar
infĕro, infers, intŭli, illātum, inferre = levar
offĕro, offers, obtŭli, oblātum, offērre = oferecer
profĕro, profers, protŭli, prolātum, profērre = estender, mostrar
refĕro, refers, retŭli (rettŭli), relātum, refērre = tornar a trazer
transfĕro, transfers, transtŭli, translātum, transfērre = transferir
36.3 - Verbo fio, fis, factus sum, fiĕri = ser feito, tornar-se, acontecer
Este verbo é a voz passiva de facĭo e tem a seguinte conjugação:
Modo indicativo
Presente = (sou feito ou torno-me) - fio, fis, fit, fimus, fitis, fiunt
Imperfeito = (era feito ou tornava-me) - fiēbam, fiēbas, fiēbat, fiebāmus, fiebātis, fiēbant
Futuro I = (serei feito ou tornar-me-ei) – fiam, fies, fiet, fiēmus, fiētis, fient
Perfeito = (fui feito ou tornei-me) – factus, a, um - sum, es, est
facti, æ, a - sumus, estis, sunt
M.-q.-perfeito = (tinha sido feito ou tornara-me) – factus, a, um - eram, eras, erat
facti, æ, a - erāmus, erātis, erant
Futuro II = (terei sido feito ou ter-me-ei tornado) – factus, a, um - ero, eris, erit
facti, æ, a – erĭmus, erĭtis, erunt
Observação: o verbo facĭo tem duas espécies de compostos:
1. compostos pela anteposição de uma preposição, sendo que a vogal da sílaba fa transforma-se em i:
conficĭo (acabar, concluir), deficĭo (abandonar, desertar), interficĭo (matar, exterminar). A voz passiva
destes compostos é regular: conficior, confectus sum, confīci...
2.
compostos pela anteposição de palavra sem ser preposição, sendo que a vogal da sílaba fa permanece na
voz ativa. Estes compostos seguem fio na voz passiva: calefacĭo (aquecer), madefacĭo (molhar),
patefacĭo (abrir), tepefacĭo (amornar ), fazem (na passiva) calefīo, madefīo, patefīo, tepefīo.
36.4 - Verbos volo (querer), nolo (não querer), malo (preferir)
Modo indicativo
Presente = volo, vis, vult, volŭmus, vultis, volunt
nolo, non vis, non vult, nolŭmus, non vultis, nolunt
malo, mavis, mavult, malŭmus, mavūltis, malunt
Imperfeito = volēbam, volēbas, volēbat, volebāmus, volebātis, volēbant
nolēbam, nolēbas, nolēbat, nolebāmus, nolebātis, nolēbant
malēbam, malēbas, malēbat, malebāmus, malebātis, malēbant
Futuro I =
volam voles, volet, volēmus, voloētis, volent
nolam, noles, nolet, nolēmus, nolētis, nolent
malam, males, malet, malēmus, malētis, malent
Perfeito =
volŭi, voluīsti, volŭit, voluĭmus, voluīstis, voluērunt
nolŭi, noluīsti, nolŭi, noluĭmus, noluīstis, noluērunt
malo, maluīsti, maluĭt, maluĭmus, maluīstis, maluērunt
67
M.-q.-perfeito = voluĕram, voluĕras, voluĕrat, voluerāmus, voluerātis, voluĕrant
noluĕram, noluĕras, noluĕrat, noluerāmus, noluerātis, noluĕrant
maluĕram, maluĕras, maluĕrat, maluerāmus, maluerātis, maluĕrant
Futuro II =
voluĕro, voluĕris, voluĕrit, voluerĭmus, voluerĭtis, voluĕrint
noluēro, noluēris, noluĕrit, noluerĭmus, noluerĭtis, noluĕrint
maluĕro, maluĕris, maluĕrit, maluerĭmus, maluerĭtis, maluĕrint
Modo subjuntivo
velim, velis, velit, velīmus, velītis, velint
nolim, nolis, nolit, nolīmus, nolītis, nolint
malim, malis, malit, malīmus, malītis, malint
Imperfeito = vellem, velles, vellet, vellēmus, vellētis, vellent
nollem, nolles, nollet, nollēmus, nollētis, nollent
mallem, malles, mallet, mallēmus, mallētis, mallent
Perfeito =
voluĕrim, voluĕris, voluĕrit, voluerĭmus, voluerĭtis, voluĕrint
noluĕrim, noluĕris, noluĕrit, noluerĭmus, noluerĭtis, noluĕrint
maluĕrim, maluĕris, maluĕrit, maluerĭmus, maluerĭtis, maluĕrint
M.-q.-perfeito voluīssem, voluīsses, voluīsset, voluissēmus, voluissētis, voluīssem
noluīssem, noluīsses, noluīsset, noluissēmus, noluissētis, noluīssent
Presente =
Imperativo
(somente é possível com nolo)
noli = não queiras
nolīte = não queirais
36.5 - Verbo eo, is, ĭi ou īvi, ĭtum, īre = ir
Modo indicativo
Presente =
Imperfeito =
Futuro I =
Perfeito =
M.-q.-perfeito
Futuro II =
(vou) eo, is, it, imus, itis, eunt
(ia) ibam, ibas, ibat, ibāmus, ibātis, ibant
(irei) ibo, ibis, ibit, ibĭmus, ibĭtis, ibunt
(fui) ĭi, isti, ĭit, iĭmus, istis, iērunt
(fora ou tinha ido) iĕram, iĕras, iĕrat, ierāmus, ierātis, iĕrant
(terei ido) iĕro, iĕris, iĕrit, ierĭmus, ierĭtis, iĕrint
Modo subjuntivo
Presente =
Imperfeito =
Perfeito =
M.-q.-perfeito
(vá) eam, eas, eat, eāmus, eātis, eant
(fosse) irem, ires, iret, irēmus, irētis, irent
(tenha ido) iĕrim, iĕris, iĕrit, ierĭmus, ierĭtis, iĕrint
(tivesse ido) issem, isses, isset, issēmus, issētis, issent
Imperativo = i = vai
Ite = ide
36.6 - Compostos de eo (seguem, portanto, a sua conjugação):
abĕo, abis, abĭi (abīvi), abĭtum, abīre = ir-se embora
adĕo, adis, adĭi (adīvi), adĭtum, adīre = fazer visita
ambĭo, ambis, ambĭi (ambīvi), ambītum, ambīre = andar ao aredor
coĕo, cois, coĭit (coīvi), coĭtum, coīre = ir juntamente, reunir-se
exĕo, exis, exĭi (exīvi), exĭtum, exīre = sair
inĕo, inis, inĭi (inīvi), inĭtum, inīre = ir para
obĕo, obis, obĭi (obīvi), obĭtum, obīre = sobrevir, vir ter com
perĕo, peris, perĭi (perīvi), perĭtum, perīre = perecer
præterĕo, prætĕris, præterĭi (præterīvi), præterĭtum, præterīre = passar
redĕo, redis, redĭi (redīvi), redĭtum, redīre = voltar
subĕo, subis, subĭi (subīvi), subĭtum, subīre = sofrer
transĕo, transis, transĭi (transīvi), transĭtum, transīre = atravessar
68
36.7 - Verbo quĕo, quis, quīvi, quīre = poder
Modo indicativo
Pressente =
Imperfeito =
Futuro I =
Perfeito =
M.-q.-perfeito
Futuro II =
(posso) quĕo, quis, quit, quimus, quitis, quĕunt
(podia) quibam, quibas, quibat, quibāmus, quibātis, quibant
(poderei) quibo, quibis, quibit, quibĭmus, quibĭtis, quibunt
(pude) quivi, quivīsti, quivit, quivĭmus, quivīstis, quivērunt
(pudera) quivĕram, quivĕras, quivĕrat, quiverāmus, quiverātis, quivĕrant
(terei podido) quivĕro, quivĕris, quivĕrit, quiverĭmus, quiverĭtis, quivĕrint
Modo ssubjuntivo
(possa) quĕam, quĕas, quĕat, queāmus, queātis, quĕant
(pudesse) quirem, quires, quiret, quirēmus, quirētis, quirent
(tenha podido) quivĕrim, quivĕris, quivĕrit, quiverĭmus, quivĕritis,quivĕrint
(tives.podido) quivīssem, quivīsses, quivīsset, quivissēmus, quivissētis,
quivīssent
Observação: O verbo nequĕo (não querer) é composto de quĕo e segue a sua conjugação. Ambos não têm
imperativo.
Presente =
Imperfeito =
Perfeito =
M.-q.-perfeito
37 - Verbos Defectivos
Defectivos são verbos que têm deficiência na conjugação, com falta de algum tempo, modo ou pessoa. Em
português também há verbos defectivos e os principais em latim são:
a)
– Age - só usado no imperativo, nas formas age e agĭte , no sentido de: Pois bem!
Vamos! Eia! Pois não! Geralmente vem seguido de dum, nunc, jam, modo, vero, sis.
b)
– Aio =
c)
- Ave = Salve! Viva! (saudação); é usado no:
Imperativo:
sing.:
ave
Plur.:
avēte
d)
- Cedo = dá, mostra, diz. O plural é cette. Exemplo: cedo tuos amicos = mostra teus
amigos..
- Coepi = começar. É conjugado só nas formas derivadas do passado:
e)
digo, afirmo, sustento e é usado nas formas:
Pres. ind.: aio, ais, ait, aiunt
Imperf. Ind.: aiēbam, aiēbas, aiēbat, aiebāmus, aiebātis, aiēbant
Perf. ind.: ait
Pres. subj.: aias, aiat, aiant
Perf. ind.: coepi, coepīsti, coepit, coepĭmus, coepīstis, coepērunt
M.-q.-perf.ind.: coepĕram, coepĕras, coepĕrat, coeperāmus, coeperātis,
coepĕrant
Fut. anterior: coepĕro, coepĕris, coepĕrit, coeperĭmus, coeperĭtis, coeperĭnt
Perf.subj.: coepĕrim, coepĕris, coepĕrit, coeperĭmus, coeperĭtis, coeperĭnt
M.-q.-perf.subj.: coepīssem, coepīsses, coepīsset, coepissēmus, coepissētis, coepīssent.
f)
- Defit = faltar. Existem somente as seguintes formas: defit, defĭunt (falta, faltam);
defĭet (faltará); defĭat (falte) e defiĕre (faltar)
g)
- Fari = falar. É um verbo depoente e é usado nas seguintes formas:
Pres.ind. = fatur (fala)
Futuro I = fabĭtur (falará)
Perf.ind. = fatus sum, etc. (falei)
M.q.perf.ind. = fatus eram, etc. (falara)
Futuro II = fatus ero, etc. (terei falado)
69
Perf.subj. = fatus sim, etc. (tenha falado)
M.q.perf.subj. = fatus essem, etc. (tivesse falado)
Imperativo = fare (fala)
Infinitivo = fari (falar)
h) Infit =
começa a. Só existe essa forma e, geralmente, é seguida de infinitivo: Infit
fari = começa a falar.
i) Inqŭam = dizer, nas formas:
Pres.ind. = inqŭam, inqŭis, inqŭit, inqŭimus, inqŭitis, inqŭiunt (falo, etc.)
Imperf.ind. = inquiēbat (falava)
Futuro I = inqŭies, inqŭiet (falarás, falará)
Perf.ind. = inquīsti, inqŭit (falaste, falou)
j) Memĭni = lembrar-se. Mesmo tendo só os tempos derivados do passado, tem
significado presente:
Pres.ind. = memĭni, meminīsti, memĭnit, meminĭmus, meminīstis,
Meminērunt (lembro-me, lembras-te, etc.)
Imperf.ind. = meminĕram, etc. (lembrava-me)
Futuro I = meminĕro, meminĕris, etc. (lembrar-me-ei, etc.)
Pres. subj. = meminĕrim, etc. (que eu me lembre, etc.)
Imperf. Subj. = meminīssem, etc. (que eu me lembrasse, etc.)
Infinitivo = meminīsse (lembrar-se)
k) Odi =
odiar. Semelhante a memĭni, é usado nas formas do passado com sentido
no presente:
Pres.ind. = odi, odīsti, odit, odĭmus, odīstis, odērunt (odeio, etc.)
Imperf.ind. = odĕram, etc. (odiava, etc.)
Futuro I = odĕro, odĕris, etc. (odiarei, odiarás, etc.)
Pres.subj. = odĕrim, etc. (que eu odeie, etc.)
Imperf.subj. = odīssem, etc. (que eu odiasse, etc.)
l) Quæso =
rogar. Só tem duas formas: quæso (rogo) e quæsŭmus (rogamos).
Obs.: equivale a expressão portuguesa por favor, quando intercalado ou no
Início de frases interrogativas: Quæso, quid hoc est? (por favor, que é isto?)
Tu, quæso, crebo ad me scribe (por favor, escreve-me freqüentemente).
m) Salve =
salve. É uma outra fórmula de saudação, e se usa no:
Imperativo singular = salve
plural = salvēte
n) Vale =
salve. Também é uma fórmula de saudação, usada no imperativo: vale,
valēte.
Observação:
Ave = saudação dos encontros (= Salve, viva).
Salve = saudação de boas vindas (= Como vai?).
Vale = saudação de despedida (= Adeus).
38 - Verbos Impessoais
Com estes verbos não há um agente determinado para ação verbal. Praticamente não têm
sujeito e só aparecem na 3ª pessoa do singular e no infinitivo.
Há três tipos de verbos impessoais:
1 – impessoais que se referem a fenômenos naturais (nevar, trovejar etc.):
fulget, fulsit, fulgēre = relampejar
lucēscit, luxit, lucescĕre = amanhecer
ningit, ninxit, ningēre = nevar
pluit, pluvit, pluĕre = chover
vesperāscit, vesperāvit, vesperascĕre = anoitecer
70
2 – impessoais que denotam necessidade, utilidade ou conveniência (convir, importar):
decet, decŭit, decēre = convir
dedĕcet, dedecŭit, dedecēre = não convir
intĕrest, interfŭit, interessĕre = importar
refert, rettŭlit, refērre = importar
licet, licŭit, licēre = ser lícito
opōrtet, oportŭit, oportēre = ser preciso
3– impessoais que exprimem sentimentos da alma (arrepender-se, enfadar-se):
misĕret ,(não há), miserēre = compadecer-se
poenĭtet, poenitŭit, poenitēre = arrependeer-se
piget, pigŭit (ou pigĭtum est), pigēre = estar aborrecido
pudet, pudŭit (ou pudĭtum est), pudēre = envergonhar-se
tædet, tædŭit (ou tæsum est), tædēre = enfadar-se
Observações:
decet e dedĕcet exigem o acusativo da pessoa a que convém ou não convém e o
nominativo da coisa conveniente: Homines (acusativo) decet candida pax
(nominativo) = convém aos homens uma paz sincera;
intĕrest rege o genitivo da pessoa ou da coisa a que interessa: Salūtis communis
intĕrest = interessa ao bem público;
os verbos que indicam sentimentos da alma pedem o acusativo da pessoa (sujeito) e
o genitivo da coisa (complemento): Me poenĭtet culpæ meæ = arrependo-me da
minha culpa.
39 - Outros Complementos Adverbiais ( adjuntos adverbiais )
39.l - Complemento de matéria
Indica a matéria de que é feita alguma coisa. Traduz-se pelo ablativo precedido da preposição ex: anŭlus ex
auro; = anel de ouro; libēllus ex charta = livrinho de folha de papel.
39.2 - Complemento de origem
Indica a naturalidade ou a descendência de nomes de povos e de pessoas e designação de pátria. Traduz-se com a
(ab) mais ablativo: Roma nomen accēpit a Romulo = Roma tirou o nome de Rômulo; Romani oriūndi
discūntur a Troia = diz-se que os romanos descendem de Tróia.
Observações:
a) quando a procedência é muito próxima, usa-se o ablativo sem preposição: natus est Petro = nasceu de Pedro;
humĭli loco natus = nascido de família humilde.
b)quando a procedência é próxima e expressa pelo nome da mãe, por pronome ou por substantivo comum ou
para indicar a nascente de um rio, usa-se o ablativo com a preposição ex: ex Maria natus est = nasceu de Maria;
ex me natæ = minhas filhas; Padus ex Alpĭbus orĭtur = o Pó (rio) nasce nos Alpes.
39.3 - Complemento de limitação
Indica a diferenciação no sentido de quanto a que, quando ou são comparados valores ou são particularizados,
limitando-lhes a abrangência. Traduz-se com o ablativo sem preposição: Helvetĭi omnĭbus virtute præstābant =
os Helvécios eram superiores a todos em valor (força). Diffĕrunt lingŭa = diferem na língua (quanto à língua).
Mea sententĭa = quanto ao meu ver (segundo a minha opinião).
39.4 - Complemento de preço e de apreciação
Indicam o preço e ou a apreciação de um objeto ou de coisa. Valor e ou avaliação de algo.
71
São traduzidos pelo caso ablativo sem preposição: Villam emi centum talēntis = comprei uma casa de campo
por cem talentos. Vendĕre permagno = vender por altíssimo preço. Duplo = pelo dobro. Immenso = muito
caro. Minĭmo = baratíssimo.
39.5 - Complemento de qualidade
Indica o modo de ser de uma pessoa ou animal; a característica de uma coisa. Também é uma disposição moral,
um predicado de alguém.
Traduz-se com o caso ablativo ou com o genitivo:
a) no genitivo, preferencialmente, quando a qualidade é permanente: Vir magnæ
prudentĭæ = homem de grande prudência:
b) no ablativo, quando a qualidade é transitória ou material, corporal: Vir humĭli statura =
homem de baixa estatura. Omnĭa fecit impotēnti anĭmo = fez tudo com precipitação.
39.6 - Complemento de medida
a)
de comprimento, largura, profundidade - vai para o acusativo: Navis ducentos pedes
longa = nau de duzentos pés de comprimento. Naves ducentos pedes longæ = naus
de duzentos pés de comprimento.
b) de distância - ou acusativo, ou ablativo, ou genitivo regido dos ablativos spatio,
intervallo: Mille passus (mille passĭbus) ab hoste consistĕre = estar a uma milha de
distância do inimigo. Exercĭtus trium passŭum spatĭo (intervalllo) ab urbe erat = o
exército estava a três milhas da cidade.
c) de quantidade - indica que uma coisa é maior ou menor do que outra. Vai para o
ablativo: Petrus tribus diēbus senĭor Paulo est = Pedro é três dias mais velho que
Paulo.
d) De divisão - acusativo com in: Gallĭa divisa est in partes tres = a Gália está dividida
em três partes.
39.7 - Complemento de argumento
Indica ou título, ou o capítulo, ou o assunto, ou o tema de um livro (de uma obra). Vai para o ablativo com de:
De bello civīli agĭtur = trata-se da guerra civil. Liber de bello gallĭco = livro sobre a guerra gaulesa. De hoc
satis est = basta disso.
39.8 - Complemento de abundância ou falta
Indica grande quantidade, fartura ou carência, privação. Vai para o ablativo sem preposição: Germanĭa rivis et
fluminĭbus abūndat = a Germânia é rica de regatos e de rios. Petrus caret amicis = Pedro está sem amigos
(carente de amigos).
39.9 - Complemento de culpa
Indica o crime, a falta que alguém comete, que vai para o genitivo: Socrătes accusātus est impietātis = Sócrates
foi acusado de impiedade. Proditiōnis damnātus est = foi condenado por traição.
39.10 - Complemento de pena
Vai para o ablativo o castigo, a pena a que alguém é condenado: Quinquagīnta talēntis damnātus est = foi
multado em cinqüenta talentos. Multāre alĭquem exsilĭo = condenar alguém ao exílio.
39.11 - Complemento de necessidade
Ser necessário, ter necessidade constroem-se por opus esse da seguinte maneira:
72
opus é invariável; a coisa necessária é o sujeito (nominativo)e vai para o dativo o ser a que
ela é necessária: Mihi opus sunt consilĭa = tenho necessidade de conselhos. Dux nobis opus est = precisamos
de um general.
40 - Advérbios
Os advérbios podem ser de tempo, de lugar e de modo.
I) Principais advérbios de tempo:
Nunc : agora
Dum : enquanto
Cras : amanhã
tum, tunc
quondam
hodĭe
: então
: outrora
: hoje
diu : por muito tempo
alĭas : outras vezes
adhuc : ainda
II) Principais advérbios de lugar:
Ubi : onde
Qua : por onde
Ibi
: aí
quo
: para onde
hic
: aqui
ibīdem : no mesmo lugar
unde
: donde
hinc
: daqui
ubīque : em toda a parte
III) Os advérbios de modo derivam, em geral, de adjetivos:
Sapiēnter = sabiamente, de sapĭens.
Libĕre = livremente, de liber.
Fortĭter = fortemente, de fortis
40.1 - Graus do advérbio
Os advérbios de modo têm comparativo e superlativo. O comparativo do advérbio é igual ao nominativo
neutro singular do comparativo do adjetivo correspondente. O superlativo corresponde ao superlativo do
adjetivo, mas tem a terminação e:
Comparativo
Superlativo
Adjetivo Doctus, a, um
Advérbio Docte
doctĭus
doctius
doctissĭmus
doctissĭme
Adjetivo Fortis, e
Advérbio Fortĭter
fortĭus
fortĭus
fortissĭmus
fortissĭme
Comparativos e superlativos especiais
Advérbio
Bene
Male
Magnopĕre
Non multum
Comparativo
:
:
:
:
bem
mal
grandemente
pouco
Melĭus
Peius
Magis
Minus
:
:
:
:
Superlativo
melhor
pior
mais
menos
Optĭme
Pessĭme
Maxĭme
Minĭme
: otimamente
: pessimamente
: grandissimamente
: pouquíssimo
41 - Numerais Distributivos e Advérbios
Além dos numerais cardinais e ordinais há ainda os distributivos (singŭli, singŭlæ, singŭla = um a um; bini,
æ, a = dois a dois; terni, æ, a = três a três,etc) e os advérbios (semel = uma vez; bis = duas vezes; ter =
três vezes, etc).
Distributivos
Algarismos
Advérbios
Singŭli
1
Semel
73
Bini
Terni ou trini
Quatērni
Quini
Seni
Septēni
Octōni
Novēni
Deni
Undēni
Duodēni
Terni deni
Quatērni deni
Quini deni
Seni deni
Septēni deni
Duodevicēni
Undevicēni
Vicēni
Vicēni singŭli
Duodetricēni
Undetricēni
Tricēni
Quadragēni
Quinquagēni
Sexagēni
Septuagēni
Octogēni
Nonagēni
Centēni
Ducēni
Trecēni
Quadringēni
Quingēni
Sescēni
Septingēni
Octingēni
Nongēni
Singŭla millĭa
Bina millĭa
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
28
29
30
40
50
60
70
80
90
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
2000
Bis
Ter
Quater
Quinquĭes
Sexĭes
Septĭes
octĭes
Novĭes
Decĭes
Undecĭes
Duodecĭes
Ter decĭes
Quater decĭes
Quinquĭes decĭes
Sexĭes decĭes
Septĭes decĭes
Duodevicĭes
Undevicĭes
Vicĭes
Vicĭes semel
Duodetricĭes
Undetricĭes
Tricĭes
Quadragĭes
Quinquagĭes
Sexagĭes
Septuagĭes
Octogĭes
Nonagĭes
Centĭes
Ducentĭes
Trecentĭes
Quadringentĭes
Quingentĭes
Sescentĭes
Septingentĭes
Octingentĭes
Nongentĭes
Millĭes
Bis millĭes
Observações:
1ª) - O advérbios são indeclináveis.
Os distributivos declinam-se todos como o plural de bonus, a, um. O genitivo, contudo, termina sempre em um.
Ex.: binum, binum, binum ( e não binōrum, binārum, binōrum). Somente o genitivo de singŭli é singulōrum,
singulārum, singulōrum.
2ª) - Os distributivos são empregados :
Para indicar um nome repetido vez por vez. Ex.: In urbe quotannis reges creabāntur bini
= cada ano, na cidade, elegiam-se dois reis.
Nas multiplicações para traduzir o multiplicador, usando-se sempre o distributivo
neutro. Ex.: Bis septēna sunt quattordĕcim = duas vezes sete são quatorze. Novĭes
quina dena sunt centum trigīnta quinque = nove vezes quinze são cento e trinta e cinco.
41.1 - Exercícios:
l) Faça a versão (análise sintática completa, quando for advérbio, classifique-o e
palavra indeclinável, como nos exemplos anteriores) de:
ABCDE-
escreva
por extenso:
Deus está em toda a parte.
João trabalha melhor que Pedro.
Os nossos soldados combateram fortemente.
Mário foi cônsul romano sete vezes.
Outrora os músicos eram também poetas.
74
2) Faça a tradução, com a análise sintática completa de:
A
B
C
D
E
-
In schola quater mense omnes discipŭli Patrĭæ hymnum canunt.
Magīstræ binæ opĕram eius directiōni scholæ monstrābunt.
Roma diu mundi caput fuit.
Magīstri nostri spiēnter discipŭlos docent.
Alĭas ducem illum videbĭmus.
42 – Preposições
Em latim há preposições que exigem o acusativo e preposições que exigem o ablativo.
I)
Preposições que exigem o acusativo:
Ad
Ante
Cis, citra
Erga
Inter
Iuxta
Per
Prope
Secundum
Trans
II)
A, ab
Cum
E, ex
Pro
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
a, para
perante, ante, diante de
aquém de
para com
entre
junto de
por, através de
perto de
segundo, conforme
além de
Adversus
Apud
Contra
Extra
Infra
Ob
Post
Propter
Supra
Ultra
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
contra, para com
perto de
contra
fora de
em baixo de
por causa de
depois de, atrás de
por causa de
sobre, em cima de
além de
:
:
:
:
na presença de
de
por causa de
sem
Preposições que exigem o ablativo:
:
:
:
:
de, por
com
de
em favor de
Coram
De
Præ
Sine
Observação: a preposição in (= em, a) exige o ablativo no complemento de lugar onde e o acusativo no
complemento de lugar para onde.
42.1 - Exercícios: I) Faça a tradução de:
a. Id est contra legem.
b. Venĭam a Cæsăre impetrāvi.
c. Cicerōnis libros semper in manĭbus habĕo.
d. Supra astra sunt omnia æterna.
e. Heri apud Antonĭum coenāvi.
2) Faça a versão de:
a. Por causa das regras gramaticais os alunos não gostam da língua latina.
b. Em baixo do céu estão todas as coisas que Deus criou.
c. Vamos à escola todos os dias.
d. Por causa da lei urbana não construiremos nossa casa aqui.
e. Os agricultores cultivam suas terras aquém da grande floresta.
43 - Conjunções
Há duas classes de conjunções: as coordenativas e as subordinativas.
As coordenativas ligam orações independentes entre si ( uma da outra). Ex.: Scribo et lego
= escrevo e leio.
Já as subordinativas unem orações dependentes uma da outra. Ex.: Es bonus, quia parentĭbus obēdis = és
bom, porque obedeces aos pais.
75
43.1 - Principais conjunções coordenativas
Et, -que, ac, atque = e. O que é enclítico (no final do nome). Ex.: Magīster
discipulūsque brasiliēnsis = o professor e o aluno basileiro.
Etĭam, quoque = também. Quoque é posposto. Ex.: Inimīci quoque = também os
inimigos
Neque, nec = e não. Ex.: Vadit neque revērtit = vai e não volta.
Aut, vel = ou. Ex.: Aut libērtas aut nihil = ou liberdade ou nada.
Sed, verum, at = mas.
Nam = pois.
Enim, etĕnim = com efeito, na verdade. Estas conjunções são pospostas, como quoque.
Ex.: Hoc enim ardŭum est = na verdade isto é difícil.
Ităque, igĭtur, ergo = portanto, logo.
Quare, idĕo = por isso.
43.2 - Principais conjunções subordinativas
Si = se; nisi = senão; dummŏdo = contanto que.
Quod, quia, quoniam = porque; cur? = por quê?
Quamquam, quamvis, etsi, tamētsi, etiāmsi, licet = ainda que, embora.
Cum, ubi = quando; dum = enquanto; antĕquam, priūsquam = antes que;
Postquam = depois que.
Ut, uti = para que; ne = para que não.
Velut, sicut = como.
43.3 - Exercícios:
1º) Passe para o latim ( versão, com análise sintática completa):
a) Vim para que não me repreendesses.
b) Ledes e não entendeis.
c) Antes que o mestre chegasse nós lemos a lição.
d) Enquanto eles combatiam, nós estávamos aquém do rio.
e) Amo a justiça, por isso não a temo.
2º) Passe para o português ( tradução,com análise sintática completa):
a)
b)
c)
d)
e)
Lingŭam latīnam amo quia discipulōrum mentem exercĭtat.
Tu quoque, domĭne, hoc mihi impōnis?
Inimīci enim apud eam civitātem erant.
Ii discīpuli multum legunt, idĕo mundi populōrum omnĭum qæstiōnes intellĕgent.
“Nisi parvŭli efficiemĭni non intrābunt in regnum coelōrum.”
44 - Interjeições
As principais interjeições são:
Io, euge, eia = eia!
Væ = ai de. (Væ exige o dativo) Ex.: Væ pigris = Ai dos preguiçosos.
Ecce, en = eis. Ex.: Ecce homo = eis o homem.
Apăge = retira-te.
Vale = adeus.
Quæso, amābo = por favor.
44.1 - Exercícios:
1)
Passe para o latim (versão, com análise sintática completa):
a.
b.
c.
d.
e.
-
Por favor, alunos, façam bem este exercício.
Eis o novo professor de língua latina.
Eia, trabalhemos.
Adeus, soldados e comandantes das legiões romanas.
Retira-te do convívio dos meus alunos.
76
2) Passe para o português (tradução, com análise sintática completa):
a. - Apăge, quia lingŭam latīnam ac lingŭam lusitānam nescis.
b. - Ecce Roma, pulchra et antiqŭa trans marĭa civĭtas.
c. - Væ vobis nisi fleverĭtis per peccata vestra.
d. - Bonus discipŭlus gratus est erga magīstrum suum.
e. - Quæso, cito veni.
77
45 - Provérbios e Expressões Latinas
Ab æterno - Desde toda a eternidade.
Ab imo pectŏre - Do fundo do peito.
Ab imo corde - Do fundo do coração.
Ab initĭo - Desde o princípio.
Ab ovo - Desde o princípio, a partir do ovo.
Ab urbe condĭta - Desde a fundação da cidade.
Abūsus non tollit usum - O abuso não impede o uso.
Abyssus abyssum invŏcat - Um abismo chama outro abismo. Uma desgraça nunca vem só.
A contrarĭo sensu - Pela razão coontrária.
Ad amūssim - À risca, com exatidão.
Ad arbitrĭum - De acordo com a vontade de alguém.
Ad cautelam - Para efeito de prevenção, de cautela.
Ad corpus - Pelo todo. (o contrário de ad mensūram).
Ad hoc - Para isto, para o caso.
Ad judĭcia - Para o juízo.
Ad kalēndas græcas - Para as calendas gregas. Para o dia de São Nunca.
Ad libĭtum - Ao arbítrio, como se queira.
Ad litĕram - À letra, literalmente.
Ad mensūram - Por medida
Ad negotĭa - Para os negócios.
Ad nutum - À vontade.
Ad perpētuam rei memorĭam - Para a eterna lembrança do fato.
Ad quem - Para o qual. Diz-se do Juiz ou Tribunal para onde é encaminhado o recurso.
Age quod agis. Faz o que estás fazendo. Dedicar-se à coisa de corpo e alma.
Ad referendum - Pendente de aprovação.
A fortiōri - Por mais forte razão.
Alĕa jacta est - A sorte está lançada. (Alĕa = dado, jogo de dados, todo jogo de sorte).
Aliēnos rigas agros, tuis sitientĭbus - Regas os campos alheios, quando os teus estão secos.
A limĭne – Desde o início, sem maior exame.
Amīcus Plato, sed magis amīca verĭtas - Platão é meu amigo; a verdade, porém, é minha maior amiga.
Ante meridĭem - Depois da meia-noite até o meio-dia.
A priōri - Segundo um princípio anterior, admitido como evidente.
A posteriōri - Que vem depois, a partir do que é posterior.
Apud – Junto a, em.
Apud acta - junto aos autos, no processo.
Aquĭla non capit muscas - A águia não apanha moscas.
A quo - Do qual, de onde procede. Diz-se de Juiz ou Tribunal de cuja decisão se recorre.
Bona fide - De boa-fé.
Bis - Duas vezes.
Bis dat, qui cito dat - Dá duas vezes, quem dá depressa.
Caput - Cabeça, artigo, capítulo. Enuncciado de artigo de Lei ou regulamento.
Causa mortis - Causa determinante da morte de alguém. Imposto líquido sobre herança ou legado.
Citra petĭta - Aquém do pedido.
Conditĭo sine qua non - Condição sem a qual não se faz certa coisa.
Coram popŭlo - Em alto e bom som, em público.
Consummatum est - Acabou-se.
Cornu bos capĭtur, voce ligātur homo - O boi se pega pelo chifre, o homem pela palavra.
Corruptĭo optĭmi pessĭma - A corrupção do ótimo é péssima.
Cum charta cadit, omnis scientĭa vadit - Quando cai o papel, lá se vai toda a sabença.
Cum grano salis - Com uma pitada de sal.
Currēnte calămo - Ao correr da pena (caneta).
Curricŭlum vitæ - Conjunto de informações (dados) pessoais e profissionais.
Data venĭa - Com sua licença. Com o devido consentimento.
De cujus - Refere-se à pessoa falecida.
De facto - De fato, realmente, efetivamente.
De gustĭbus et colorĭbus non est disputandum - Não se deve discutir sobre gosto nem sobre cores.
De iūre - De direito, por direito.
De plano - Imediatamente, sem dificuldade, sem formalidade.
Dormientĭbus ossa - Aos que dormem, ossos.
Dum tacent, clamant - Quando silenciam, falam alto; o silêncio fala alto.
Dura lex, sed lex - A lei é dura, mas é lei.
78
Eădem per eădem - Pagar na mesma moeda.
Erga omnes - Diz-se do ato que tem efeito ou vale para todos.
Errando discĭtur - É errando que se aprende.
Est modus in rebus - Existe medida nas coisas.
Et similĭa - E coisas semelhantes.
Ex abrupto - Repentinamente, inopinadamente, arrebatadamente.
Ex cathĕdra - De cátedra, em função do próprio cargo.
Ex corde - Do coração.
Ex lege - De conformidade com a lei.
Ex nunc - Vale de agora em diante, não retroage.
Ex officĭo - Por lei, oficialmente, em virtude do próprio cargo.
Ex posĭtis - Do que ficou assentado.
Ex profēsso - Como professor, magistralmente, com toda a perfeição.
Exclusīve - Exclusivamente.
Exēmpli gratĭa - Por exemplo.
Ex vi - Por força de, em virtude de.
Ex vi legis - Por força da Lei.
Extra petĭta - Afora do solicitado, sentença proferida em desacordo com o pedido.
Ex tunc - Vale desde o início. Tem efeito retroativo.
Expert - Perito, experiente, habilidoso.
Factum princĭpis - Fato do príncipe.
Gladiātor in arēna consilĭum capit - O gladiador delibera na arena. (O tempo e a ocasião mostram o que
se deve fazer.)
Gratis - De graça.
Grosso modo - Por alto, resumidamente.
Habĕas corpus - Garantia constitucional outorgada em favor de quem sofre coação ou violência.
Habĕas data - Para garantia do direito de obter informações relativas a pessoas junto a entidades.
Ibīdem - Aí mesmo, no mesmo lugar.
Idem - O mesmo.
In albis - Em branco.
In dubĭo pro reo - Na dúvida, em favor do réu.
In fine - No fim.
In limĭne - No limiar, no princípio.
In limĭne litis - No limiar, no começo do processo.
In loco - No (proprio) local.
In perpetŭum - Para sempre, para perpetuar.
In re - Exatamente.
In solĭdum - Solidariamente, de modo co-responsável.
In totum - Em geral, no todo, totalmente.
Inclusīve - Inclusivamente
Infra - abaixo, no lugar inferior
Inter pocŭla - No ato de beber, no festim.
Inter vivos - Ato jurídico realizado entre pessoas vivas.
Ipsis verbis - Com as mesmas palavras, sem tirar nem pôr.
Ipso facto - Em virtude desse mesmo fato.
Lato sensu - Em sentido geral.
Manu militāri - Com emprego de força.
Manus manum lavat - Uma mão lava a outra.
Mater artĭum necessĭtas - A necessidade é a mãe das artes.
Maxĭme - Principalmente, mormente.
Medĭce, cura te ipsum - Médico, cura-te a ti mesmo.
Mens legis - O espírito da lei.
Moto proprĭo - Espontaneamente
Mortŭo leone et lepŏres insultant - Ao leão morto até as lebres insultam.
Mutātis mutāndis - Fazendo-se as mudanças devidas.
Nascūntur poetæ, fiunt oratores - Os poetas nascem, os oradores se fazem.
Ne sutor ultra crepĭdam - Que o sapateiro não vá além dos sapatos.
Nemo prophēta in patrĭa sua - Ninguém é profeta em sua terra.
Nemo sua sorte contentus - Ninguém está contente com sua sorte.
Nihil - Nada.
Nihil obstat - Nada obsta.
Non bis in idem - Não duas vezes pela mesma coisa, pelo mesmo fato.
Non vi, virtūte - Não pela força, mas pelo mérito.
79
Nota bene - Note-se, observe-se bem ( abreviadamente N.B.)
Onus probāndi - O ônus de provar.
Ope legis - Por força de lei
Pacta sunt servānda - Os contratos devem ser cumpridos.
Pari passu - A passo igual, junto. (Por toda a parte).
Per absūrdum - Por absurdo (é uma loucura)
Per capĭta - Por cabeça, por unidade, por habitante.
Per fas et per nefas - A torto e a direito, quer queira quer não.
Per se - Por si próprio.
Pericŭlum in mora - Dano na demora.
Permīssa venĭa - Com o seu consentimento ( o mesmo que data venĭa).
Ph.D. - É abreviatura da expressão latina Philosophĭæ Doctor. Doutor em Filosofia. Num sentido bem
amplo, refere-se àquele que tem curso de doutorado em qualquer disciplina universitária, menos
Medicina, Direito e Teologia.
Philosŏphum non facit barba – A barba não faz o filósofo. O hábito não faz o monge.
Post meridĭem - Depois do meio-dia até a meia-noite. Abrevia-se p.m e pm.
Primo - Em primeiro lugar.
Pro forma - Por mera formalidade.
Pro rata - Proporcionalmente
Pro rata tempŏre - Proporcionalmente em relação ao tempo, prazo.
Pro soluto - Ato de saldar uma dívida com entrega de cheques, notas promissárias e outros títulos. Dá-se
quitação independentemente de qualquer evento posterior.
Pro solvēndo - A quitação do débito que deu origem aos títulos só ocorrerá quando eles forem resgatados.
Pro tempŏre - Por certo tempo
Quantum satis ou quantum suffĭcit - O suficiente, o estritamente necessário.
Qui bene olet, male olet - Quem usa perfume é porque não cheira bem.
Qui semel furātur, semper fur est - Quem furta uma vez, é sempre ladrão.
Quo licet Jovi, non licet bovi - O que é permetido a um, não é permitido a outro.
Quod abūndat non nocet - O que abunda não prejudica
Quod non fecērunt barbări, Barberini fecērunt - O que não fizeram os bárbaros, fizeram os Barberini.
Quorum - Número indispensável para o funcionamento legal de uma assembléia ou reunião.
Rem - Bens.
Res - Coisa.
Res nullīus - A coisa de ninguém.
Retro - Atrás.
Roma locūta, causa finīta - Roma falou, a causa está finda.
Secundo - Em segundo lugar.
Sic - Assim, deste modo, com as mesmas palavras. (Transcrição fiel de um texto, sem mais nem menos).
Sine die - Indeterminadamente, sem fixar dia.
Sine qua non - Condição indispensável, sem a qual alguma coisa não se efetua.
Si vis, potes - Se queres, podes. (Querer é poder.)
Sponte sua - Por sua própria iniciativa.
Statu quo - No estado em que (o estado anterior a uma situação).
Stricto sensu - Em sentido restrito.
Suæ quisque fortunæ faber est - Cada qual é artífice de sua própria felicidade.
Sub judĭce - Sob apreciação judicial; à espera de julgamento.
Sui genĕris - De gênero próprio, de gênero especial; peculiar, esquisito.
Supra - Acima, no lugar superior.
Ut - Como, assim como, conforme.
Una voce - A uma só voz.
Unam et idem - Uma só e mesma coisa.
Urbi et orbi - A Roma e ao mundo inteiro.
Utĭle dulci - O útil ao agradável.
Vade mecum - Vai comigo. (Aplica-se aos livros consultados com freqüência e, muitas vezes, levados
pelos interessados).
Væ soli! - Pobre do homem isolado!
Væ victis! - Pobres dos vencidos!
Verba volant, scripta manent - As palavras voam, os escritos ficam.
Verbi gratĭa - Por exemplo.
Verbo ad verbum - Palavra por palavra.
Versus - Contra. Em compração com, em relação a.
Verĭtas odĭum parit, obsequĭum amicos - A franqueza faz inimigos; a lisonja, amigos.
Via trita, via tuta - Caminho trilhado, caminho seguro.
80
46 - Hymnus Brasiliēnsis
Tradução: Mendes de Aguiar
I
Audiērunt Ipirangæ ripæ placĭdæ
Herōicæ gentis valĭdum clamōrem,
Solīsque libertātis flammæ fulgĭdæ
Sparsēre Patrĭæ in cælos tum fulgōrem.
ūēăĕĭŏŭō
Pignus vero æqualitātis
Possidēre si potuĭmus brachĭo forti,
Almo gremĭo en libertātis,
Audens sese offert ipsi pectus morti!
O cara Patrĭa,
Amōris atrĭa,
Salve! Salve!
Brasilĭa somnĭum tensum, flamma vivĭda,
Amōrem ferens spemque ad orbis claustrum,
Si pulchri cæli alacritāte limpĭda,
Splendēscit almum, fulgens, Crucis plaustrum.
Ex proprĭa gigas posĭtus natura,
Impavĭda, fortīsque, ingēnsque moles,
Te magnam prævidēbunt jam futūra.
Tellus dilēcta,
Inter similĭa
Arva, Brasilĭa,
Es Patrĭa electa!
Natōrum parens alma es inter lilĭa
Patrĭa cara,
Brasilĭa!
II
In cunis semper strata mire splendĭdis,
Sonānte mari, cæli albo profūndi,
Effūlges, o Brasilĭa, flos Amerĭcæ,
A sole irradiāta Novi Mundi!
Ceterīsque in orbe plagis
Tui rident agri florum ditiōres;
“Tenent silvæ en vitam magis,
Magis tenet tuo sinu vita amōres.”
O cara Patrĭa,
Amōris atrĭa,
Salve! Salve!
Brasilĭa, æterni amōris fiat symbŏlum,
Quod affers tecum, labārum stellātum,
En dicat aurĕa viridīsque flammŭla
Ventūra pax decūsque superātum.
Si vero tollis Themis clavam fortem,
Non filĭos tuos vidēbis vacilāntes,
Aut, in amāndo te, timēntes mortem.
Tellus dilēcta,
Inter similĭa
Arva , Brasilĭa,
Es Patrĭa elēcta!
Natōrum parens alma es inter lilĭa,
Patrĭa cara,
Brasilĭa!
81
47 - Dicionário Latino-Português
A
abolĕo, es, abolēvi, abolĭtum, ēre, verbo (trans. dir.) abolir; riscar.
ac, conjunção, e.
actĭo, actiōnis, subst (f) ação.
addo, addis, addĭti, addĭtum, addĕre, verbo (trans. dir.) acrescentar.
addūco, addūcis, addūxi, addūctum, ĕre, verbo (trans. dir.) levar.
admonĕo, es, ŭi, ĭtum, ēre, verbo (trans. dir.) admoestar.
adulātor, adulatōris, subst. (m) adulador.
advĕna, æ, subst. (m) estrangeiro.
ætērnus, a, um, adj. eterno.
ager, agri, subs. (m) campo.
agnus, i, subst. (m) cordeiro.
ala, æ, subst. (f) asa.
alūmnus, i, subst. (m) aluno; discípulo.
ambŭlo, as, āvi, ātum, āre, verbo (intrans.) andar; passear.
amīca, æ, subst. (f) amiga.
amicitĭa, æ, subst. (f) amizade.
amīcus, i, subst. (m) amigo.
amītto, amīttis, amīsi, amīssum, amittĕre, verbo (trans. dir.) perder.
ancīlla, æ, subst. (f) escrava.
anĭma, æ, subst. (f) alma.
anĭmus, i, subst. (m) disposição; ânimo.
antiqŭus, a, um, adj. antigo.
aqŭa, æ, (f) água.
áquila, æ, subst. (f) águia.
Archimēdis, is, subst. (m) Arquimedes.
ardĕo, es, arsi, arsum, ardēre, verbo (intrans.) arder.
argēntum, i, subst (n) prata.
ars, artis, (f) arte.
asĭnus, i, subst. (m) asno; burro.
astutĭa, æ, subst. (f) astúcia.
augĕo, es, auxi, auctum, ēre, verbo (intrans. - trans. dir.) aumentar; acrescentar.
Augūstus, i, subst. (m) Augusto.
aurum, i, subst. (n) ouro.
aut, conj. ou.
avaritĭa, æ, subst. (f) avareza.
avis, avis, subst. (f) ave.
B
bacŭlus, i, subst. (m) cajado.
barbărus, a, um, adj. bárbaro (não- romano).
belicōsus, a, um = belicoso, aguerrido
bello, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) guerrear.
bellum, i, subst. (n) guerra.
bellus, a, um, adj. belo.
bene, adv. bem.
beneficĭum, i, subst. (n) benefício.
benefĭcus, a, um, adj. benéfico.
bibo, is, bibi, potum, ĕre, verbo (trans. dir.) beber.
blandus, a, um, adj. carinhoso; brando.
bonum, i, subst. (n) bem.
bonus, a, um, adj. bom.
C
82
cado, cadis, cecĭdi, casum, cadĕre, verbo (intrans.) cair.
cædo, cædis, cecĭdi, cæsum, cædĕre, verbo (trans. dir.) matar; cortar.
calămus, i, subst. (m) caneta.
calĭdus, a, um, adj. quente; cálido.
canis, canis, subst. (m) cão.
cano, is, cecĭni, (cantātum), ĕre, verbo (trans. dir.) cantar.
canto, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) cantar.
cantus, us, subst. (m) canto.
carmen, carmĭnis, subst. (n) poema; canto.
carus, a, um, adj. caro; querido.
cavĕo, es, cavi, cautum, cavēre, verbo (trans. indir.) acautelar-se; tomar cuidado.
cedo, cedis, cessi, cessum, cedĕre, verbo (trans. dir.) ceder.
censĕo, es, censŭi, censum, censēre, verbo (trans. dir.) recensear.
Cícero, Cicerōnis, subst. (m) Cícero.
circūmdo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) circundar; rodear.
cito, adv. depressa; rapidamente.
civīlis, e, adj. civil.
clades, is, subst., desastre, ruína
coelum, i, subst. (n) céu.
coeno, as, āvi, ātum, āre, verbo (intrans.) cear; jantar.
cogĭto, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) pensar; cogitar.
collēga, æ, subst. (m) colega.
colūmba, æ, subst (f) pomba.
comēndo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) recomendar.
commūnis, e, adj. comum.
compos, compŏtis, subst. (m) senhor.
concēdo, concēdis, concēssi, concēssum, concedĕre, verbo (trans. dir.) conceder.
conicĭo, conīcis, coniēci, coniēctum, conicĕre, verbo (trans. dir.) lançar.
contĭngo, is, tĭgi, tāctum, ĕre, verbo (trans. dir.) caber por sorte; tocar em; atingir.
continŭus, a, um, adj. contínuo.
convivĭum, i, subst. (n) convívio.
cras, adv. amanhã.
creo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) criar.
cubo, as, āvi, ātum, āre = descansar
culpa, æ, subst. (f) culpa.
cupĭdus, a, um, adj. desejoso; cubiçoso; ávido.
custos, custōdis, subst. (m) guarda.
dono, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) doar.
D
damnum, i, (n) prejuízo; dano.
dea, æ, (f) deusa.
debĕo, es, debŭi, debĭtum, ēre, verbo (trans. dir.) dever.
delĕo, es, delēvi, delētum, delēre, verbo (trans. dir.) destruir.
delīctum, i, subst. (n) crime; delito.
depōno, depōnis, deposŭi, deposĭtum, deponĕre, verbo (trans. indir.) depor.
desĕro, desĕris, deserŭi, desērtum, deserĕre, verbo (intrans.) abandonar; desertar.
desiderĭum, i, subst. (n) desejo.
detrăho, detrăhis, detrāxi, detrāctum, detrahĕre, verbo (trans. dir.) tirar.
dico, dicis, dixi, dictum, dicĕre, verbo (trans. dir.) dizer.
dilĭgens, diligēntis, adj. aplicado.
discipŭla, æ, subst. (f) aluna; discípula.
discipŭlus, i, subst. (m) aluno; discípulo.
disco, discis, didĭci, discĕre, verbo (trans. dir.) aprender (não tem supino).
distribŭo, distribŭis, distribŭi, distribuītum, distribuĕre, verbo (trans. dir.) distribuir.
docĕo, es, docŭi, doctum, docēre, verbo (trans. dir.) ensinar.
domĭna, æ, subst. (f) senhora.
domĭnus, i, subst. (m) senhor.
dono, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) doar.
duco, ducis, duxi, ductum, ducĕre, verbo (trans. dir.) levar; conduzir.
83
dulcis, e, adj. doce.
duro, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) durar.
durus, a, um, adj. duro.
dux, ducis, subst. (m) comandante; chefe.
E
ecclesĭa, æ, subst. (f) igreja.
elĕvo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) elevar.
enim, conj. com efeito; pois; porque.
eqŭes, equĭtis, (m) cavaleiro.
equitātus, us, subst. (m) cavalaria; equitação.
eqŭus, i, subst. (m) cavalo.
erga, prep. por; com relação a.
erĭgo, erĭgis, erēxi, erēctum, erigĕre, verbo (trans. dir.) erguer a prumo; erigir.
erudĕo, erūdis, erudīvi, erudītum, erudīre, verbo (trans. dir.) instruir.
et, conj. e.
exercitatĭo, exercitatiōnis, subst. (f) exercício.
existĭmo, as, āvi, ātum, āre = apreciar
exĭtus, us, subst. (m) êxito.
experientĭa, æ, subst. (f) experiência.
explicatĭo, explicatiōnis, subst. (f) explicação.
explĭco, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) explicar.
expugnātus, a, um, adj. conquistado.
extermĭno, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) exterminar.
F
favĕo, es, favi, fautum, favēre, verbo (trans. dir.) favorecer.
fecūndo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) fecundar.
felix, felīcis, adj. feliz.
filĭa, æ, subst (f) filha.
fleo, es, flevi, fletum, ēre, verbo (intrans.) chorar.
flos, floris, subst. (f) flor.
fluvĭus, i, subst. (m) rio.
fortis, e, adj. forte.
fortĭter, adv. fortemente.
fortitūdo, fortitudĭnis, subst. (f) força; coragem.
fortūna, æ, subst. (f) fortuna.
fovĕo, es, fovi, fotum, fovēre, verbo (trans. dir.) aquecer.
frango, frangis, fregi, fractum, frangĕre, verbo (trans. dir.) quebrar; despedaçar.
fructus, us, subst. (m) fruto.
frugĭfer, frugifĕra, frugifĕrum, adj. fértil.
frumēntum, i, subst. (n) trigo.
fuga, æ, subst. (f) fuga.
fugo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) afugentar.
G
gemĭtus, us, subst. (m) gemido.
gener, genĕri, subvst. (m) genro.
gens, gentis, subst. (f) gente.
gladĭus, i, subst. (m) espada.
glorĭa, æ, subst. (f) glória.
Græcĭa, æ, subst. (f) Grécia.
græcus, a, um, adj. grego.
84
H
habĕo, es, habŭi, habĭtum, ēre, verbo (trans. dir.) ter.
habĭto, as, āvi, ātum, āre, verbo (intrans. - trans. dir.) habitar.
Helvetĭi, ōrum, subst. (pl – m) os helvécios (povo).
herus, i, subst (m) patrão.
historĭa, æ, subst. (f) história.
historĭcus, a, um, adj. histórico.
homo, homĭnis, subst. (m) homem.
honēstus, a, um, adj. honesto.
honor, honōris, subst. (f) honra.
Horatĭus, i, subst. (m) Horácio.
hortus, i, subst. (m) jardim.
hospes, hospĭdis, subst. (m) hóspede.
hostis, hostis, subst. (m) inimigo.
humĭlis, e, adj. humilde.
I
ignavĭa, æ, subst. (f) covardia.
illūstris, e, adj. ilustre.
imago, imagĭnis, subst. (f) imagem.
immēnsus, a, um = imenso
immortālis, e, adj. imortal.
imperātor, imperatōris, subst. (m) imperador.
impĭus, i subst. (m) ímpio.
implĕo, es, ēvi, ētum, ēre, verbo (trans. dir.) encher.
impōno, impōnis, imposŭi, imposĭtum, imponĕre, verbo (trans. dir.) impor.
imprŏbus, a, um, adj. mau; ímprobo.
incĭto, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) incitar.
íncola, æ, subst. (m) habitante.
incrĕspo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) repreender.
indecōrus, a, um, adj. inconveniente; indecoroso.
indulgĕo, es, indūlsi, indūltum, ēre, verbo (trans. dir. e indir.) perdoar.
indŭo, indŭis, indŭi, indūtum, induĕre, verbo (trans. dir.) vestir.
infēlix, infelīcis, adj. infeliz.
infīrmus, a, um, adj. enfermo.
inquĭno, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) sujar.
inscĭus, a, um, adj. ignorante.
insŭla, æ, subst. (f) ilha.
interrŏgo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) interrogar.
intro, as, āvi, ātum , āre, verbo (intrans.) entrar.
invādo, invādis, invādi, invāsum, invadĕre, verbo (trans. dir.) = invadir, assaltar
invŏco, as, āvi, ātum, verbo (trans. dir.) invocar; chamar.
ira, æ, subst. (f) ira.
iucūndus, a, um, adj. agradável.
iūdex, iudĭcis, subst. (m) juiz.
iūre, adv. justamente.
iustitĭa, æ, subst. (f) justiça.
iuvĕnis, iuvĕnis, subst. (m) jovem.
iūvo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) ajudar.
L
difficĭlis, e, adj. difícil.
labōro, as, āvi, ātum, āre, verbo (intrans.) trabalhar.
lado, lædis, læssi, læssum, lædĕre, verbo (trans. dir.) ofender.
85
lætitĭa, æ, subst. (f) alegria.
latīnus, a, um, adj. latino.
laudo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. indir.) louvar.
laus, laudis, subst. (f) louvor.
lego, legiōnis, subst. (f) legião.
leo, leōnis, subst. (m) leão.
lex, legis, subst. (f) lei.
língua, æ, subst. (f) língua.
littĕra, æ, subst. (f) letra.
locŭples, locuplētis, adj. rico.
longus, a, um, adj. longo.
luna, æ, subst. (f) lua.
lupus, i, subst. (m) lobo.
M
magīster, magīstri (m) = mestre, professor
magīstra, æ, subst. (f) mestra; professora.
magistrātus, us, subst. (m) magistrado.
magnus, a, um, adj. grande.
malus, a, um, adj. malvado; mau.
mandūco, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) comer.
manus, us, subst. (f) mão.
memória, æ, subst. (f) memória; lembrança; recordação.
mens, mentis, subst. (f) mente; inteligência.
metus, us, subst. (m) medo.
miles, milĭtis, subst. (m) soldado.
mitto, mittis, misi, missum, mittĕre, verbo (trans. dir.) mandar; enviar.
molēstus, a, um = prejudicial
mors, mortis, subst. (f) morte.
mortālis, e, adj. mortal.
mos, moris, subst. (m) costume.
motus, us, subst. (m) movimento.
multum, adv. muito.
multus, a, um, adj. muito.
mundus, i, subst. (m) mundo.
múnus, ĕris, subst. (n) ofício; cargo; função; presente.
muto, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) mudar.
N
narro,
natĭo,
nauta,
navis,
niger,
nobĭlis,
noster,
notus,
noxĭus,
nubes,
nullus,
nuntĭo,
nurus,
as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) narrar; contar.
natiōnis, subst. (f) nação.
æ, subst. (m) marinheiro.
navis, subst. (f) nau.
nigra, nigrum, adj. negro; preto.
e, adj. nobre.
nostra, nostrum, pron. nosso.
a, um, adj. conhecido.
um a, adj. nocivo; prejudicial.
nubis, subst. (f) nuvem.
a, um, adj. nenhum.
as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir. e indir.) comunicar; anunciar.
us, subst. (f) nora.
O
86
obiūrgo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) repreender.
obscūrus, a, um, adj. obscuro.
obses, obsĭdis, subst. (m) refém.
obtempĕro, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. indir.) obedecer.
occŭpo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) ocupar.
odor, odōris, subst. (m) odor.
olus, olĕris, subst. (n) hortaliça; legume.
opus, opĕris, subst. (n) obra.
orātor, oratōris, subst. (m) orador.
orīgo, origĭnis, subst. (f) origem.
ornamēntum, i, subst. (n) ornamento; enfeite.
orno, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) ornar; enfeitar.
P
pagānus, i, subst. (m) pagão.
parentes, um, adj. (pl – m) pais.
paro, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) preparar; causar.
pater, patris, subst. (m) pai.
patientĭa, æ, subst. (f) paciência.
patrĭa, æ, subst. (f) pátria.
peccatum, i, subst. (n) pecado.
pecúnia, æ, subst. (f) dinheiro.
pericŭlum, i, subst. (n) perigo.
perniciōsus, a, um, adj. perigoso.
persevĕro, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. indir.) perserverar.
pigritĭa, æ, subst. (f) preguiça.
pilum, i, subst. (n) pêlo.
piscātor, piscatōris, subst. (m) pescador.
piscis, piscis, subst. (m) peixe.
placĕo, es, placŭi, ĭtum, ēre, verbo (trans. indir.) agradar.
placo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) aplacar.
ploro, as, āvi, ātum, āre, verbo (intrans.) chorar.
poena, æ, subst. (f) pena; castigo.
poēta, æ, subst. (m) poeta.
pono, ponis, posŭi, posĭtum, ponĕre, verbo (trans. dir.) pôr.
porcus, i, subst. (m) porco.
porta, æ, subst. (f) porta.
portĭo, portiōnis, subst. (f) parte; porção.
porto, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) levar; portar.
potēstas, potestātis, subst. (f) poder.
præcēptor, præceptōris, subst. (m) preceptor, mestre
præcēptum, i, subst. (n) preceito.
præcīdo, præcīdis, præcīdi, præcīssum, præcidĕre, verbo (trans. dir.) cortar.
præda, æ, subst. (f) presa; vítima.
prædĭco, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) dizer; publicar.
præmĭum, i, subst. (n) prêmio.
pratum, i, subst. (n) prado.
princeps, princĭpis, subst. (m) príncipe.
procēdo, procēdis, procēssi, procēssum, procedĕre, verbo (trans. indir.) proceder; adiantar-se.
proelĭum, i, subst. (n) combate.
proflĭgo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) desbaratar; derrotar.
promītto, promīttis, promīsi, promīssum, promittĕre, verbo (trans. dir.) prometer.
prospĕrus, a, um, adj. próspero.
prostērno, prostērnis, prostāvi, prostātum, prosternĕre, verbo (trans. dir.) prostrar-se.
prudentĭa, æ, subst. (f) prudência.
puella, æ, subst. (f) menina; moça.
puer, puĕri, subst. (n) menino.
pugna, æ, subst. (f) batalha; combate.
pugno, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) combater.
punĭo, punis, punīvi, punītum, punīre, verbo (trans. dir.) punir.
87
Q
quam, conj. e adv. quanto; quão; do que.
quando, conj. quando.
quantus, a, um, adj. quão grande; quanto.
quare, conj. porque; por isso.
quæro, is, quæsīvi, quæsītum, ĕre, verbo (trans. indir. e dir.) procurar; perguntar.
quasi, adv. quase; conj. como; como se.
quercus, us, subst. (f) carvalho.
quiētus, a, um, adj. quieto; tranqüilo.
quondam, adv.outrora; de uma feita.
quoniam, conj. porque.
quoque, conj. também.
R
receptāculum, i, subst. (n) receptáculo.
recūso, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) recusar.
redĭtus, us, subst. (m) volta.
regīna, æ, subst. (f) rainha.
replĕo, es, ēvi, ētum, ēre, verbo (trans. dir.) encher.
res, rei, subst. (f) coisa.
rex, regis, subst. (m) rei.
rigo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) regar.
ripa, æ, subst. (f) margem.
rivus, i, subst. (m) riacho.
romānus, a, um, adj. romano.
Romānus, i, subst. (m) povo romano.
rosa, æ, subst. (f) rosa.
ruīna, æ, subst. (f) ruína.
S
sacērdos, sacerdōtis, subst. (m) sacerdote.
sæcŭlum, i, subst. (n) século.
sæpe, adv. muitas vezes.
salūber, bris, bre, adj. saudável.
sapĭens, sapiēntis, adj. sábio; sapiente.
sapientĭa, æ, subst. (f) sabedoria.
sapiēnter, adv. sabiamente.
schola, æ, subst. (f) escola; aula.
scriptor, scriptōris, subst. (m) escritor.
scūrra, æ, subst. (m) bobo.
secūndus, a, um = segundo
sed, conj. mas.
semper, adv. sempre.
sepelĭo, sepēlis, sepelīvi, sepūltum, sepelīre, verbo (trans. dir.) sepultar; enterrar.
sepūlcrum, i , subst. (n) sepulcro.
Sequăni, ōrum, subst. (pl – m) os séquanos (povo).
sermo, sermōnis, subst. (m) conversação; discurso; língua.
servo, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) salvar.
servus, i, subst. (m) criado; servo.
sevērus, a, um = severo
signum, i, subst. (n) sinal.
silva, æ, subst. (f) floresta; bosque.
socer, ĕri, subst. (m) sogro
88
socĭus, i, subst. (m) colega; companheiro.
socrus, us, subst. (f) sogra.
sol, solis, subst. (m) sol.
somnus, i, subst. (m) sono.
sperno, spernis, sprevi, spretum, spernĕre = desprezar
spirĭtus, us, subst. (m) espírito.
strenŭus, a, um, adj. valoroso.
studiōsus, a, um, adj. estudioso.
substantĭa, æ, subst. (f) herança; fortuna.
sumo, sumis, sumpsi, sumptum, sumĕre, verbo (trans. dir.) apanhar.
supplĭco, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. indir. e dir.) suplicar.
suscĭto, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) suscitar; provocar.
T
tæter, tætra, tætrum, adj. hediondo.
taurus, i, subst. (m) touro.
tego, tegis, texi, tectum, tegĕre, verbo (trans. dir.) abrigar.
tempĕstas, tempestātis, subst. (f) tempestade.
tenĕbra, æ, subst. (f) treva.
terra, æ, subst. (f) terra.
térreo, es, terrŭi, terrĭtum, ēre, verbo (trans. dir.) amedrontar.
territorĭum, i, subst. (n) território.
tíbia, æ, subst. (f) flauta.
timĕo, es, timŭi, temēre, verbo (trans. dir.) temer.
traho, trahis, traxi, tractum, trahĕre, verbo (trans. dir.) arrastar.
tribūnus, i, subst. (m) tribuno.
tristitĭa, æ, subst. (f) tristeza.
tuba, æ, subst. (f) trombeta.
U
umbra, æ, subst. (f) sombra.
unda, æ, subst. (f) onda.
unĭcus, a, um, adj. único.
urbānus, a, um, adj. urbano.
urbs, urbis, subst. (f) cidade.
uro, uris, ursi, ustum, urĕre, verbo (trans. dir.) queimar.
ursus, i, subst. (m) urso.
usque, prep. até.
ut, conj. para que; de tal forma que; quando; como.
utĭlis, e, adj. útil.
uva, æ, subst. (f) uva.
V
via, æ, subst. (f) rua; estrada.
viŏla, æ, subst. (f) violeta.
victorĭa, æ, subst. (f) vitória.
vita, æ, subst. (f) vida.
voco, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir) chamar.
vitupĕro, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) censurar.
vallum, i, subst. (n) trincheira.
vas, vasis, subst. (n) vaso.
venātor, venatōris, subst. (m) caçador.
venēnum, i, subst. (n) veneno.
verbĕro, as, āvi, ātum, āre, verbo (trans. dir.) surrar; açoitar.
89
verbum, i, subst. (n) palavra.
verto, vertis, verti, versum, vertĕre, verbo (intrans.) voltar.
victor, victōris, subst. (m) vencedor.
vídeo, es, vidi, visum, ēre, verbo (trans. dir.) ver.
vinco, vincis, vici, victum, vincĕre, verbo (trans. dir.) vencer.
vincŭlum, i, subst. (n) cárcere.
virtus, virtūtis, subst. (f) virtude.
vitĭum, i, subst. (n) vício.
volūptas, voluptātis, subst. (f) volúpia; prazer.
vulnus, vulnĕris, subst. (n) ferida.
90
48 - Dicionário Português – Latino
A
abolir, verbo, abŏleo, es, abolēvi, abolĭtum, ēre (trans. dir.).
ação, subst., actĭo, actiōnis (f).
açoitar, verbo, verbĕro, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
acrescentar, verbo, addo, adis, addĭti, addĭtum, addĕre (trans. dir.).
admoestar, verbo, admonĕo, es, ŭi, ĭtum, ēre (trans. dir.).
afugentar, verbo, fugo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
agradar, verbo, placĕo, es, placŭi, ĭtum, ēre (trans. ind.).
agradável, adj., iucūndus, a, um.
água, subst., aqŭa, æ (f).
águia, subst., áquila, æ (f).
ajudar, verbo, iūvo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
alegria, subst., lætitĭa, æ (f).
alma, subst., anĭma, æ (f).
aluna, subst., discípula, æ (f).
aluno, subst., discipŭlus, i (m), alūmnus, i (m).
amanhã, adv., cras.
amedrontar, verbo, térreo, es, terrŭi, terrĭtum, ēre (trans. dir.).
amiga, subst., amīca, æ (f).
amigo, subst., amīcus, i (m).
amizade, subst., amicitĭa, æ (f).
andar, verbo, ambŭlo, as, āvi, ātum, āre (intrans.).
antigo, adj., antiqŭus, a, um.
anunciar, verbo, nuntĭo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir. e indir.).
aplicado, adj., dillĭgens, dilligēntis.
apreciar, verbo, existĭmo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
aquecer, verbo, fovĕo, es, fovi, fotum, fovēre (trans. dir.).
arder, verbo, ardĕo, es, arsi, arsum, ardēre (intrans.).
arte, subst., ars, artis (f).
asa, subst., ala, æ (f).
astúcia, subst., astutĭa, æ (f).
Augusto, subst., Augūstus, i (m).
aula, subst., schola, æ (f).
aumentar, verbo, augĕo, es, auxi, auctum, ēre (trans. dir.).
avareza, subst., avaritĭa, æ (f).
ave, subst., avis, avis (f).
B
barba, subst., barba, æ (f).
bárbaro, adj., barbărus, a, um.
batalha, subst., pugna, æ (f) - proelĭum,
belo, adj., pulcher, chra, chrum.
bem, adv., bene.
bem, subst., bonum, i (n).
benefício, subst., beneficĭum, i (n).
benéfico, adj., benefĭcus, a, um.
benevolência, subst., benevolentĭa , æ (f).
bico, subst. rostrum, i (n).
bobo, subst., scurra, æ (m).
boca, subst., os, oris (n).
bom, adj., bonus, a, um.
bosque, subst., silva, æ (f).
branco, adj., albus, a, um.
Brasil, subst., Brasilĭa, æ (f).
breve, adj., brevis, e.
i (n).
91
brilhar, verbo, fulgĕo,
brilho, subst., fulgor,
Bruto, subst., Brutus,
burro, subst., asĭnus,
es, fulsi, ēre (intrans.).
fulgōris (m),
i (m).
i (m).
C
caber (por sorte ), verbo, contĭngo, is, tĭgi, tāctum, ĕre (trans. indir.).
caçador, subst., venātor, venatōris (m).
cair, verbo, cado, cadis, cecĭdi, casum, cadĕre (intrans.).
campo, subst., ager, agri (m).
caneta, subst., calămus, i (m).
cantar, verbo, canto, as, āvi, ātum, āre (trans. dir. e intrans.).
cantar, verbo, cano, is, cecĭni, (cantātum), ĕre (trans. dir. e intrans.).
canto, subst., cantus, us (m).
cão, subst., canis, canis (m).
caro (querido), adj., carus, a, um.
castigo, subst., poena, æ (f).
causar, verbo, paro, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
cavalaria, subst., equitātus, us (m).
cavaleiro, subst., eques, equĭtis (m).
cavalo, subst., eqŭus, i (m).
cear, verbo, coeno, as, āvi, ātum, āre (intrans.).
ceder, verbo, cedo, cedis, cessi, cessum, cedĕre (intrans. e trans. dir. e indir.).
censurar, verbo, vitupĕro, as, āvi, ātum, āre ( trans. dir.).
céu, subst., coelum, i (n).
chamar, verbo, voco, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
chorar, verbo, ploro, as, āvi, ātum, āre (intrans. e trans. indir.) - fleo, es, flevi, fletum,
(intrans.).
Cícero, subst., Cícero, Cicerōnis (m).
cidade, subst., urbs, urbis (f) - civĭtas, civitātis (f).
circundar, verbo, circūmdo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
civil, adj., civilis, e.
cogitar, verbo, cogĭto, as, āvi, ātum, āre (intrans. e trans. dir.).
coisa, subst. res, rei (f).
colega, subst., collēga, æ (m) - socĭus, i (m).
comandante, subst., dux, ducis (m).
combate, subst., pugna, æ (f) - proelĭum, i (n).
combater, verbo, pugno, as, āvi, ātum, āre (intrans. e trans. dir.).
com efeito, conj., enim.
comer, verbo, mandūco, as, āvi, ātum, āre (intrans. e trans. dir.).
como (como se), conj., quasi.
companheiro, subst., socĭus, i (m).
com relação a, prep., erga.
comum, adj., commūnis, e.
comunicar, verbo, nuntio, as, āvi, ātum, āre (trans. dir. e indir.).
conceder, verbo, concēo, concēdis, concēssi, concēssum, concedĕre (trans. dir. e indir.).
conduzir, verbo, duco, ducis, duxi, ductum, ducĕre (trans. dir.).
conhecido, adj., notus, a, um.
conquistado, adj., expugnātus, a, um.
contínuo, adj., continŭus, a, um.
convívio, subst., convivĭum, i (n).
coragem, subst., fortitūdo, fortitudĭnis (f).
cordeiro, subst., agnus, i (m).
cortar, verbo, præcīdo, præcīdis, præcīdi, præcīsum, præcidĕre (trans. dir.).
costume, subst., mos, moris (m).
covardia, subst., ignavĭa, æ (f).
criado, subst., servus, i (m).
criar, verbo, creo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
crime, subst., delīctum, i (n).
cubiçoso, adj., cupĭdus, a, um.
flere
92
culpa, subst., culpa,
æ (f).
D
dano, subst., damnum, i (n).
dar, verbo, do, as, dedi, datum, dare (trans. dir. e indir.).
delito, subst., delīctum, i (n).
depor, verbo, depōno, depōnis, deposŭi, deposĭtum, deponĕre (trans. dir.).
depressa, adv., cito.
derrotar, verbo, proflĭgo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
desbaratar = proflĭgo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.)
descansar, verbo cubo, as, āvi, ātum, āre (intrans.).
desejoso, adj., cupĭdus, a, um.
destruir, verbo, delĕo, es, delēvi, delētum, delēre (trans. dir.).
deusa, subst., dea, æ (f).
dever, verbo, debĕo, es, debŭi, debĭtum, ēre (trans. dir.).
difícil, adj., difficĭlis, e.
dinheiro, subst., pecúnia, æ (f).
disposição, subst., anĭmus, i (m).
dizer, verbo, dico, dicis, dixi, dictum, dicĕre (trans. dir.).
doar, verbo, dono, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
doce, adj., dulcis, e.
durar, verbo, duro, as, āvi, ātum, āre (trans. dir. e intrans.).
duro, adj., durus, a, um,
E
e, conj., et.
elevar, verbo, elĕvo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
encher, verbo, replĕo, es, ēvi, ētum, ēre = (trans. dir.) - implĕo, es, ēvi, ētum, ēre
(trans.dir.).
enfeitar, verbo, orno, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
ensinar, verbo, docĕo, es, docŭi, doctum, ēre (exige duplo acusativo – coisa ensinada e quem se
ensina).
entrar, verbo, intro, as, āvi, ātum, āre (intrans.).
enviar, verbo, mitto, mittis, misi, missum, mittĕre (trans. dir.).
erguer, (erigir), verbo, erĭgo, erĭgis, erēxi, erēctum, erigĕre (trans. dir.).
escola, subst., schola, æ (f).
escrava, subst., ancīlla, æ (f).
escritor, subst., scriptor, scriptōris (m).
espada, subst., gladĭus, gladĭi (m).
esperar, verbo, exspēcto, as, āvi, ātum, āre (trans. dir. e intrans.).
espírito, subst., spirĭtus, us (m).
estrada, subst., via, æ (f).
estrangeiro, subst., advĕna, æ (m).
estudioso, adj., studiōsus, a, um.
eterno, adj., etērnus, a, um.
exercício, subst., exercitatĭo, exercitatiōnis (f) - exercicĭum, i (n).
êxito, subst., exĭtus, us (m).
experiência, subst., experientĭa, æ (f).
explicação, subst., explicatĭo, explicatiōnis (f).
explicar, verbo, explĭco, as, āvi, ātum, āre (trans. dir. e ind.).
exterminar, verbo, extermĭno, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
F
favorecer, verbo, favĕo,
es, favi,
fautum, favēre (trans. dir.).
93
fecundar, verbo, fecūndo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
feliz, adj., felix, felicis.
ferida, subst., vulnus, vulnĕris (n).
fértil, adj., frugĭfer, frugifĕra, frugifĕrum.
filha, subst., filĭa, æ (f).
flauta, subst., tibĭa, æ (f).
flor , subst., flos, floris (f).
floresta, subst., silva, æ (f).
força, subst., fortitūdo, fortitudĭnis (f).
forte, adj., fortis, e.
fortemente, adv., fortĭter.
fortuna, subst., fortūna, æ (f).
fruto, subst., fructus, us (m).
fuga, subst., fuga, æ (f).
função, subst., munus, ĕris (n).
G
gabar, verbo prædĭco, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.) - iacto, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
gemido, subst., gemĭtus, us (m).
general, subst., dux, ducis (m).
gênero, subst., genus, genĕris (n).
genro, subst., gener, genĕri (m).
gente, subst., gens, gentis (f).
glória, subst., glorĭa, æ (f).
governar, verbo, gubērno, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
grande, adj., magnus, a, um.
grato, adj., gratus, a, um.
grave, adj., gravis, e.
Grécia, subst., Græcia, æ (f).
grego, adj., græcus, a, um.
guarda, subst., custos, custōdis (m).
guardar, verbo, servo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
guerra, subst., bellum, i (n).
guia, subst., dux, ducis (m).
guiar, verbo, ago, is, agi, actum, ĕre (trans. dir.).
H
habitante, subst., íncola, æ (m).
habitar, verbo, habĭto, as, āvi, ātum, āre (intrans. e trans. dir.).
hábito (costume), subst., consuetūdo, consuetudĭnis (f).
hediondo, subst., tæter, tra, trum.
herança, subst., substantĭa, æ (f).
história, subst., historĭa, æ (f).
histórico, adj., histōricus, a, um.
hoje, adv., hodĭe.
homem, subst., homo, homĭnis (m) - vir, viri (m).
honra, subst. honor, honōris (m).
Horácio, subst., Horatĭus, i (m).
hortaliça, subst., olus, olĕris (n) (= legume).
hóspede, subst., hospes, hospĭdis (m).
humano, adj., humānus, a, um.
humilde, adj., humĭlis, e.
I
94
ignorância, ignorantĭa, æ (f).
ignorante, adj., inscĭus, a, um.
igreja, subst., ecclesĭa, æ (f).
ilha, subst., insŭla, æ (f).
ilustre, adj., illūstris, e.
imagem, subst., imāgo, imagĭnis (f).
imenso, adj. immensus, a, um.
imortal, adj., immortālis, e.
imperador, subst., imperātor, imperatōris (m).
império, subst., imperĭum, i (n).
ímpio, adj., impĭus, i (m).
impor, verbo, impōno, impōnis, imposŭi, imposĭtum, imponĕre (trans. dir.).
incitar, verbo, incĭto, as, āvi, ātum, āre.
inconveniente, adj., indecōrus, a, um.
indecoroso, adj., indecōrus, a, um.
infeliz, adj., infēlix, infelīcis.
inferno, subst., infernus, i (m).
inimigo, subst., hostis, is (m) - inimīcus, i (m).
inimizade, subst., inimicitĭa, æ (f).
injúria, subst., iniūra, æ (f).
interrogar, verbo, interrŏgo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
invadir, verbo, invādo, invādis, invādi, invāsum, invadĕre (trans. dir.).
inventar, verbo, invenĭo, invĕnis, invēni, vēntum, venīre (trans. dir.).
invocar, verbo, invŏco, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
ir, verbo, vado, vadis, vadĕre (intrans.).
irmão, subst., frater, fratris (m).
Itália, subst., Itália, æ (f).
J
já, adv., iam.
jantar, verbo, coeno, as, āvi, ātum, āre (intrans.).
jardim, subst., hortus, i (m).
javali, subst., aper, apri (m).
João, subst., Ioānnes, Ioānnis (m).
jovem, subst., iuvĕnis, iuvĕnis (m) - adulēscens, adulescēntis (m).
juiz, subst., iūdex, iudĭcis (m).
julgar, verbo, iudĭco, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
Júlio, subst., Iulĭus, i (m).
Júpiter, subst., Iuppĭter, Iōvis (m).
justamente, adv., iūre.
justiça, subst., iustitĭa, æ (f).
justo, adj., iustus, a, um.
L
latino, adj., latīnus, a, um.
leão, subst., leo, leōnis (m).
legião, subst., lego, legiōnis (f).
lei, subst., lex, legis (f).
leitura, subst., lectĭo, letiōnis (f).
lembrança, subst., memória, æ (f).
ler, verbo, lego, is, legi, lectum, ĕre (trans. dir.).
letra, subst., littĕra, æ (f).
levar, verbo duco, ducis, duxi, ductum, ducĕre (trans. dir.) (conduzir).
levar, verbo, porto, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.) (=carregar).
liberdade, subst., libērtas, libertātis (f).
libertar, verbo, libĕro, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
língua, subst., língua, æ (f).
95
livre, adj., líber, libĕra, libĕrum.
livro, subst., líber, libri (m).
lobo, subst., lupus, i (m).
logo, adv., cito.
longo, adj., longus, a, um.
louvar, verbo, laudo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
louvor, subst., laus, laudis (f).
lua , subst., luna, æ (f).
lugar, subst., locus, i (f).
lutar, verbo, pugno, as, āvi, ātum, āre (intrans.).
luz, subst., lux, lucis (f).
M
mãe, subst. mater, tris (f).
mal, adv., male.
mal, subst., malum, i (n).
maldade, subst., iniquĭtas, iniquitātis (f).
mandar, verbo, iubĕo, es, iūssi, iūssum, iubĕre (trans. dir.).
mão, subst., manus, us (f).
mar, subst. mare, is (n).
margem, subst., ripa, æ (f).
marinheiro, subst., nauta, æ (m).
mas, conj., sed.
matar, verbo, cædo, cædis, cecĭdi, cæsum, cædĕre (trans. dir.).
mau, adj., imprŏbus, a, um.
medo, subst., metus, us (m).
memória, subst., memória, æ (f).
menina, puēlla, æ (f).
menino, subst., puer, i (m).
mestra, subst., magīstra, æ (f).
mestre, subst., magīster, tri (m).
mortal, adj., mortālis, e.
morte, subst., mors, mortis (f).
movimento, motus, us (m).
mudar, verbo, muto, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
muitas vezes, sæpe.
muito, adv., multum.
muito, pron., multus, a, um.
mundo subst. mundus, i (m).
N
nação, subst. natio, natiōnis (f).
narrar, verbo, narro, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
nau, subst., subst., navis, navis (f).
naval, adj., navālis, e.
navegante, subst., nauta, æ (m).
navio, subst., navis, navis (f).
necessário, adj., necessarĭus, a, um.
negligência, subst. neglegentĭa, æ (f).
negligente, adj., neglĕgens, neglegēntis.
nenhum, adj., nullus, a, um.
nobre, adj., nobĭlis, e.
nocivo, adj., noxĭus, a, um.
noite, subst., nox, noctis (f).
nome, subst., nomen, nomĭnis (n).
nora, subst., nurus, us (f).
nosso, pron., noster, nostra, nostrum.
96
número, subst., numĕrus, i (m).
nunca, adv., nunqŭam.
nuvem, subst., nubes, nubis (f).
O
obedecer, verbo obtempĕro, as, āvi, ātum, āre (trans. ind.).
obra, subst., opus, opĕris (n).
obscuro (desconhecido) = obscūrus, a, um
ócio, subst., otĭum, i (n).
ocupar, verbo, ocŭpo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
ódio, subst., odĭum, i (n).
odor, subst., odor, odōris (m).
ofender, verbo, lædo, lædis, læsi, læsum, lædĕre ( trans. dir.).
oferecer, verbo, præbĕo, es, præbŭi, præbĭtum, ēre (trans. dir. e indir.).
olho = ocŭlus, i (m)
onde, conj., ubi; para onde, quo.
ontem, adv., heri.
opinião, subst., opinĭo, opiniōnis (f).
oração, subst., oratĭo, oratōnis (f).
orador, subst., orātor, oratōris (m).
orar, verbo, oro, as, āvi, ātum, āre (intrans.).
orelha, subst., auris, auris (f).
origem, subst., orīgo, origĭnis (f).
ornamento, subst., ornamēntum, i (n).
ornar, verbo, orno, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
ou, conj., aut.
ouro, subst., aurum, i (n).
outono, subst., autūmnus, i (m).
outrora, adv., quondam.
ouvido, subst., audītus, us (m) (audição).
ouvir, verbo., verbo, áudio, es, īvi, ītum, īre (trans. dir.).
ovelha, subst., ovis, ovis (f).
P
paciência, subst., patientĭa, æ (f).
pagão, subst., pagānus, i (m).
pai, subst., pater, patris (m).
pais, subst., parentes, um (pl. - m.).
palavra, subst., verbum, i (n).
parte (porção), subst., portĭo, portiōnis (f).
passear, ambŭlo, as, āvi, ātum, āre (intrans.).
patrão, subst., herus, i (m).
pátria, subst., patrĭa, æ (f).
peixe, subst., piscis, piscis (m).
pêlo, subst., pilum, i (n).
pena, subst., poena, æ (f).
pensar, verbo, cogĭto, as, āvi, ātum, āre (trans. ind.).
perder, verbo, amītto, amīttis, amīsi, amīssum, amittĕre (trans. dir.).
perdoar, verbo, indulgĕo, es, indūlsi, indūltum, ĕre (trans. indr.).
perguntar, verbo, quæro, is, quæsīvi, quæsītum, ĕre (trans. dir. e indir.).
perigo, subst., pericŭlum, i (n).
perigoso, adj., perniciōsus, a, um.
perseverar, verbo, persevēro, as, āvi, ātum, āre (trans. indir.).
pescador, subst., piscātor, piscatōris (m).
poder = potēstas, potestātis (f)
poema, subst., carmen, carmĭnis (n).
poeta, subst., poēta, æ (m).
97
pomba, subst., columba, æ (f).
porco, subst., porcus, i (m).
porta, sub st., porta, æ (f).
prado, subst., pratum, i (n).
prata, subst., argēntum, i (n).
preceito, subst., præcēptum, i (n).
preceptor (mestre), subst., præcēptor, præceptōris (m).
preguiça, subst., pigritĭa, æ (f).
prejudicial, adj., molēstus, a, um.
prejudicial, adj., noxĭus, a, um.
prejuízo, subst., damnum, i (n).
prêmio, subst., præmĭum, i (n).
preparar, verbo, paro, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
presa (vítima), subst., præda, æ (f).
presente, subst., munus, ĕris (n).
preto, adj., niger, nigra, nigrum.
príncipe, subst., princeps, princĭpis (m).
proceder, verbo, procēdo, is, procēssi, procēssum, procedĕre (trans. ind.).
procurar, verbo, quæso, is, quæsīvi, quæsītum, ĕre (trans. dir.).
produzir, verbo, prodūco, prodūcis, prodūxi, prodūctum, producĕre (trans. dir.).
professor, subst., magīster, tri (m).
professora, subst., magīstra, æ (f).
prometer, verbo, promītto, promīttis, promīsi, promīssum, promittĕre (trans. dir.).
próspero, prospĕrus, a, um.
prostar-se, verbo, prostērno, prostērnis, prostāvi, prostātum, prosternĕre (trans. dir.).
provocar, verbo, suscĭto, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
prudência, subst., prudentĭa, æ (f).
punir, verbo, punĭo, punis, punīvi, punītum, punīre (trans. dir.).
Q
qual, pron., qui, quæ, quod; qualis, e.
quando, conj., cum (interr.); quando.
quantidade, subst., copĭa, æ (f).
quarto, subst., cubicŭlum, i (n).
quase, adv., quasi.
queimar, subst., cremo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
queimar, subst., uro, uris, ussi, ustum, urĕre (trans. dir.).
quente, adj., calĭdus, a, um.
querido, adj., carus, a, um.
R
rainha, subst., regīna, æ (f).
raiz, subst., radix, radīcis (f).
rapidez, subst., celerĭtas, celeritātis (f).
raposa, subst., vulpes, vulpis (f).
razão, subst., ratĭo, ratĭōnis (f).
rebanho, subst., grex, gregis (m).
recensear, verbo, censĕo, es, censŭi, censum, censēre = (trans. dir.).
receptáculo, subst., receptacŭlum, i (n).
recomendar, verbo, comēndo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir. e indir.).
recusar, verbo, recūso, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
refém, subst., obses, obsĭdis (m).
regar, subst., rigo, as, āvi, ātum, āre = (trans. dir.).
reger, verbo, rego, is, rexi, rectum, ĕre (trans. dir.).
rei, subst., rex, regis (m).
reinar, verbo, regno, as, āvi, ātum, āre (intrans.).
repleto, adj., plenus, a, um.
98
repreender, verbo, incrĕpo, as, āvi, ātum,
repreender, verbo, obiūrgo, as, āvi, ātum,
repremir, verbo, freno, as, āvi, ātum, āre
respeito, subst., reverentĭa, æ (f).
resplandecer, verbo, fulgĕo, es, fulsi, ēre
resposta, subst., responsum, i (n).
riacho, subst., rivus, i (m).
rico, adj., dives, divĭtis (adj.).
rico, subst., locŭples, locuplētis (m).
rio, subst., fluvĭus, i (m).
riqueza, subst., divitĭæ, ārum (f. pl.).
robustez, subst., robur, robŏris (n).
romano, subst., romānus, i (m).
romano (povo romano), subst., Romānus, i
romano, adj.; romānus, a, um.
rosa, subst., rosa, æ (f).
rua, subst., via, æ (f).
ruína, subst., ruína, æ (f).
āre (trans. dir.).
āre (trans. dir.).
(trans. dir.).
(intrans.).
(m).
S
sabedoria, subst., sapientĭa, æ (f).
saber, verbo, scio, scis, scivi, scitum, scire (intrans. e trans. dir.).
sabiamente, adv., sapiēnter.
sábio, subst., doctus, a, um.
sábio, adj. sapĭens, sapiēntis.
sacerdote, subst., sacērdos, sacerdōtis (m).
sagrado, adj., sacer, sacra, sacrum.
sal, subst., sal, salis (m).
salvação, subst., salus, salūtis (f).
salvar, verbo, servo, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
sarar, verbo, sano, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
saudar, verbo, salūto, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
saudável, adj., salūber, bri, bre.
século, subst., sæcŭlum, i (n).
sede, subst., sitis, sitis (f).
segredo, subst., secretum, i (n).
segundo, num., secūndus, a, um.
selva, subst., silva, æ (f).
sempre, adv., semper.
senhor, subst., compos, compŏtis (m).
senhor, subst., domĭnus, i (m).
senhora, subst., domĭna, æ (f).
sentido, subst., sensus, us (m).
sepulcro, subst., sepūlcrum, i (n).
sepultar, verbo, sepelĭo, sepēlis, sepelīvi, sepūltum, ĕre (trrans. dir.).
sermão, subst., sermo, sermōnis (m).
servo (criado), subst., servus, i (m).
seta, subst., sagītta, æ (f).
severo, adj. sevērus, a, um.
sinal, subst., signum, i (n).
soberba, subst., superbĭa, æ (f).
sogra, subst., socrus, us (f).
sogro, subst., socer, ĕri (m).
sol, subst., sol, solis (m).
soldado, subst., miles, milĭtis (m).
sombra, subst., umbra, æ (f).
sono, subst., somnus, i (m).
sossegado, adj., tranquīlus, a, um.
sujar, verbo, inquĭno, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
suplicar, verbo, supplĭco, as, āvi, ātum, āre (trans. dir. e indir.).
99
surrar, verbo, verbĕro, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
suscitar, verbo, suscĭto, as, āvi, ātum, āre (trans. dir.).
T
também, conj., etĭam; quoque.
tarde, adv., sero.
tarde, subst., vespĕra, æ (f).
temer, verbo, timĕo, es, timŭi, temēre (trans. dir.).
temeridade, subst., temerĭtas, temeritātis (f).
tempestade, subst., tempĕstas, tempestātis (f).
templo = templum, i (n)
ter, verbo, habĕo, es, habŭi, habĭtum, ēre (trans. dir.).
terra, subst., terra, æ (f).
território, subst., territorĭum, i (n).
tirar, verbo, detrăho, detrăhis, detrāxi, detrāctum, detrahĕre (trans. dir.).
todo, adj., omnis, e; totus, a, um.
trabalhar, verbo, labōro, as, āvi, ātum, āre (intrans.).
treva, subst., tenĕbra, æ (f).
tribuno, subst., tribūnus, i (m).
trigo, subst., frumēntum, i (n) - tritĭcum, i (n).
trincheira, subst., vallum, i (n).
triste, adj., tristis, e; moestus, a, um.
tristeza, subst., tristitĭa, æ (f).
trombeta, subst., tuba, æ (f).
U
último, adj., ultĭmus, a, um.
unha, subst., unguis, unguis (m).
urbano, adj., urbānus, a, um.
usar, verbo, adhibĕo, es, bŭi, bĭtum, bēre (trans. dir.).
uso, subst., usus, us (m).
útil, adj., utĭlis, e.
utilidade, subst., utilĭtas, utilitātis (f).
uva, subst., uva, æ (f).
V
valoroso, adj., strenŭus, a, um.
vaso, subst., vas, vasis (n).
vencedor, subst., victor, victōris (m).
vencer, verbo, vinco, is, vici, victum, vincĕre (trans. dir.).
veneno, subst., venēnum, i (n).
ver, verbo, vídeo, es, vidi, visum, ēre (trans. dir.).
vestir, verbo indŭo, indŭis, indŭi, indūtum, induĕre (trans. dir.).
vício, vitĭum, i (n).
vida, subst., vita, æ (f).
vinho, subst., vinum, i (n).
violeta, subst., viŏla, æ (f).
vir, verbo, venĭo, is, veni, ventum, venīre (intrans.).
virtude, subst., virtus, virtūtis (f).
vítima, subst., præda, æ (f).
vitória, subst., victorĭa, æ (f).
volta, subst., redĭtus, us (f).
voltar, verbo, verto, vertis, verti, versum, vertĕre (intrans.).
volúpia (prazer) , subst., volūptas, voluptātis (f).
100
101
Bibliografia
COMBA, Júlio. Gymnasium - 1º e 2º ano de Latim. Niterói, Escola Industrial Dom Bosco, l952.
BERGE, Damião et alĭi. Ars Latina 2 - Curso Prático da Língua Latina.4ª edição. Petrópolis-RJ., Editora
Vozes Ltda, 1973
MACHADO, Antônio Carlos. Lições Virtuais de Latim. Fortaleza, março/2002.
ALMEIDA, Napoleão Mendes de. Gramática Latina. 22ª edição. São Paulo-SP.,Editora Saraiva, 1989. .
CRUZ, José Marques da. Português Prático – Gramática para as 4 séries do ciclo ginasial. 22ª edição.São
Paulo-SP., Edições Melhoramentos, 1952.
102
Índice Remissivo
1 - Alfabeto......................................................................................................................................... 6
2 - Pronúncia do Latim........................................................................................................................ 6
3 - A importância da Análise Sintática no ensino do Latim .................................................................. 6
4 - As Funções Sintáticas e os casos latinos ......................................................................................... 6
5 - Flexão - Declinação ..................................................................................................................... 9
6 - Como analisar sintaticamente ....................................................................................................... 10
7 - Primeira declinação ..................................................................................................................... 12
8 - Conjugação do verbo ESSE: ser, estar .......................................................................................... 13
9 - Tempos primitivos (geral) .......................................................................................................... 14
10 - Análise sintática completa .......................................................................................................... 14
11 - Verbo e conjugações .................................................................................................................. 17
12 - Tempos primitivos (específico) ................................................................................................. 17
13 - Primeira conjugação ativa .......................................................................................................... 18
14 - Segunda declinação.................................................................................................................... 21
15 - Adjetivos de primeira classe....................................................................................................... 24
16 - Complementos adverbiais (adjuntos adverbiais) ......................................................................... 26
17 - Segunda conjugação ativa .......................................................................................................... 28
18 - Terceira declinação .................................................................................................................... 30
19 - Segunda classe dos adjetivos ...................................................................................................... 33
20 - Terceira conjugação ativa........................................................................................................... 36
21 - Quarta declinação ...................................................................................................................... 37
22 - Quarta conjugação ativa ............................................................................................................. 40
23 - Verbos irregulares (geral) ........................................................................................................ 41
24 - Quinta declinação ...................................................................................................................... 41
25 - Voz passiva ............................................................................................................................... 42
26 - Primeira conjugação passiva ...................................................................................................... 43
27 - Segunda conjugação passiva ...................................................................................................... 44
28 - Terceira conjugação passiva ....................................................................................................... 45
29 - Quarta conjugação passiva ......................................................................................................... 46
30 - Grau dos adjetivos ..................................................................................................................... 48
31 - Numerais ................................................................................................................................... 52
32 - Pronomes ................................................................................................................................... 54
33 - Verbos em io da 3ª conjugação................................................................................................... 62
34 - Verbos depoentes ....................................................................................................................... 63
35 - Verbos semidepoentes ............................................................................................................... 65
36 - Verbos irregulares (específico) ................................................................................................. 65
37 - Verbos defectivos ...................................................................................................................... 69
38 - Verbos impessoais ..................................................................................................................... 70
39 - Outros complementos adverbiais ( adjuntos adverbiais ) ............................................................. 71
40 - Advérbios .................................................................................................................................. 73
41 - Numerais distributivos e advérbios ............................................................................................. 73
42 - Preposições ................................................................................................................................ 75
43 - Conjunções ................................................................................................................................ 75
44 - Interjeições ................................................................................................................................ 76
45 - Provérbios e expressões latinas .................................................................................................. 78
46 - Hymnus Brasiliēnsis ................................................................................................................. 81
47 - Dicionário Latino-Português ..................................................................................................... 82
48 - Dicionário Português – Latino.................................................................................................... 91
49 - Bibliografia.............................................................................................................................. 102
103
Naôr Rocha Guimarães, nascido em Campo Grande (MS), graduou-se em Letras nas Faculdades Unidas
Católicas de Mato Grosso (FUCMT), com Pós Graduação em Didática e Metodologia do Ensino Superior
(FUCMT), e em Lingüística Aplicada ao Ensino do Português (PUC-Belo Horizonte). Lecionou Português,
Latim, Lingüística e Filologia Românica na FUCMT (l988 a l992) e na Universidade Católica Dom Bosco
(UCDB) (l993 a 1996). No período de 1997 a 2003 dedicou-se ao Ensino Médio, ministrando Língua Portuguesa
e Literatura Brasileira. Atualmente está voltado mais para a pesquisa e palestras sobre Relações Humanas, nas
escolas e outras instituições, um trabalho totalmente voluntário.
104