1 Tema V enis Seswavlis meTodebi. qarTuli enis istoria

1 Tema V enis Seswavlis meTodebi. qarTuli enis istoria

ana xaranauli. Sesavali qarTul filologiaSi 10/7/2014
Tema V
enis Seswavlis meTodebi. qarTuli enis istoria. enaTmecniereba da misi
dargebi. qarTuli enis tipologia.
•
enaTmecniereba swavlobs da aRwers enis bunebasa da imas, Tu rogor
funqcionirebs igi enis matareblebs Soris.
•
ena Seiswavleba:
sinqronulad (enis ganviTarebis erTi romelime etapis manZilze) da
diaqroniulad (enis ganviTarebis sxvadasxva periodSi).
mag.: brunebis sistemaSi sinqronulad aRiwereba: ra brunvebi da brunvaTa
ra niSnebi gvaqvs dRes (an, mag. X sk-Si), diaqroniulad Seiswavleba brunvaTa da
maTi mawarmoeblebis (brunvis niSnebis) Camoyalibebis istoria.
•
kac - gauformebeli brunva
brunvis niSnebi, miRebuli nacvalsaxelebidan (sax., moTxr.):
•
kac-i (igi)
•
kac-ma (man)
brunvis niSnebi, miRebuli xmovnisa (a/i) da Tanxmovnis (s/d) kombinaciT (mic.,
naT., moq., viT.):
•
•
•
•
kac-a*s
kac-is
kac-iT
kac-ad
dapirispireba mawarmoebelTa Soris a _ i, s _ d
igive kombinaciebi da niSanTa dapirispirebebi SemorCenilia formaucvlel
sityvebSi: piras, kulad, aq, iq.
e.i. brunvis niSanTa analizi saSualebas iZleva davaskvnaT, rom dRes
arsebuli brunvaTa sistema ar Camoyalibebula erTbaSad da erTi principiT,
igi Aasaxavs brunvis niSanTa warmoSobis or sxvadasxva qronologiur dones da
or sxvadasxva tips.
1
ana xaranauli. Sesavali qarTul filologiaSi 10/7/2014
qarTuli enis ganviTarebis etapebi da enis periodizaciis kriteriumebi
(ix. gansak. sarjvelaZe, 253-256)
imis mixedviT, Tu ra kriteriums iReben enis ganviTarebis sxvadasxva
periodis gasamijnad, qarTuli saliteraturo enis istoriis periodizacias
sxvadasxvagarad axdenen:
qarTuli saliteraturo enis ganviTarebis etapebi:
I.
Zv. qarTuli ena (V-XI s)
II.
saSuali qarTuli ena (XII-XVIII s)
III.
axali qarTuli saliteraturo ena (XIX-dRemde)
ak. SaniZe, k. kekeliZe da sxv.
an:
I.
Zv. qarTuli ena (V-XI s)
II.
axali qarTuli saliteraturo ena (XII s-dan)
arn. Ciqobava
an:
I. etapi: V-XI s
II. etapi: XI-XII s -XVII s
III. etapi: XVII-XVIII – XIX s. 60-iani wlebi
IV.
etapi: XIX s. 60 w – XX s-is 20-iani wlebi
V.
etapi: Tanamedrove qarTuli
b. jorbenaZe
qarTuli saliteraturo enis periodizaciis sakiTxze msjelobisas
aucilebelia yuradReba mieqces werilobiTi Zeglis Janrs, teqstis istorias
(ramdenad Secvlilia avtoriseuli teqsti) da socio-lingvistur faqtorebs
(avtoris, gadamwerisa da Txzulebis adresatis socio-kulturul kuTvnilebas)
(ix. gansak. sarjvelaZe, 272-274)
2
ana xaranauli. Sesavali qarTul filologiaSi 10/7/2014
enaTmecnierebis ZiriTadi dargebi
fonetika
fonetika Seiswavlis sametyvelo bgerebsa da maTi warmoTqmis meqanizms.
warmoTqmis adgili
•
•
•
sameulebi (bfp, dTt, Zcw, jCW, gqk)
wyvileulebi (zs, JS, Rx)
caleulebi (sonorebi: l, m, n, r;
h, y)
warmoTqmis ragvaroba
xSuli
afrikati
spiranti
mJReri
b d g
Z j
z J R
yru
f T q
c C
s S x
mkveTri
p t k
w W
fonologia
swavlobs enaTa bgeriT struqturebsa da imas, Tu romeli bgeriTi
erTobebia universaluri, romeli – garkveuli enisaTvis damaxasiaTebeli,
agreTve imas, Tu ra mimdevrobiT ixmareba es bgerebi ama Tu im enaSi.
bgera (foni) – fonema – alofoni
•
•
•
•
•
qari – kari
tari – Tari
тот
Ciri – Wiri
fafa – papa
wartyvena brdRvnis
как
тётя
ar izRudeba: ZirSi Tanxmovnebis raodenobiT
izRudeba: ar uSvebs ZirSi erTidaimave Tanxmovnis (mag. anna>ana, abba>amba)
an xmovnis ganmeorebas.
qarTveluri Ziri Sedgeba Tanxmovnis, xmovnis da Tanxmovnisagan (CVC):
3
ana xaranauli. Sesavali qarTul filologiaSi 10/7/2014
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
b-ar (barbaci, mi-bar-eba, gamo-bar-eba)
f-ar (da-far-va, fa-far-i)
d-ar (av-dar-i, u-dar-esi)
T-ar (ga-Tar-va>ga-Trev-a)
q-ar (ga-qar-veba)
k-ar (kar-i, Sev-kar)
R-ar (Rar-i, Rr-iali)
x-ar (dav-xar)
z-ar (zar-i, u-zar-ma-zar-i)
s-ar (i-sar-i)
morfologia
Seiswavlis sityvis struqturasa da imas, Tu rogor iqmneba sityva
umciresi morfologiuri Semadgenelisagan – morfemebisagan.
qarTuli – aglutinaciuri enaa
aglutinacia: calkeul morfologiur kategorias Tavisi niSani aqvs da
erTi niSani erT morfologiur kategorias miemarTeba.
•
•
•
mi-a-R-eb-in-a
v-akeTeb-T
akeTeb-en
xel-s
xel-eb-s xel-Ta
daakvirdiT! T mravlobiTi ricxvis niSania saxelSic da zmnaSic, magram
ara yovelTvis! zmnis piris niSani TavSia (pefiqsia), magram ara yovelTvis!
piris niSani zmnaSi da brunvis niSani saxelSi sxvadasxva niSniT gamoixateba,
magram zog SemTxvevaSi orive gramatiuli kategoria erTi niSniT aris
aRniSnuli: en piris niSansac aRniSnavs da mravlobiTobasac, Ta brunvis
niSansac aRniSnavs da mravlobiTobasac.
qarTuls aqvs fleqsiis niSnebic.
fleqsia: gramatikuli an leqsikuri gansxvaveba fuZis cvlis saSualebiT:
•
vdrek
-
vdrike
sintaqsi
Seiswavlis sityvaTa
SeerTebis wesebs.
didi
erTobebis
4
–
frazebisa
da
winadadebebis
ana xaranauli. Sesavali qarTul filologiaSi 10/7/2014
sityvaTa wyoba winadadebaSi:
prepozicia – postpozicia
winadadebis wevrebi, maTi funqciebi da forma:
qvemdebare (S) da misi brunvebi – saxelobiTi, moTxrobiTi, micemiTi
damateba (O) da misi brunvebi – saxelobiTi, micemiTi
winadadebis tipebi _ piriani da upiro konstruqciebi:
wavida gasakeTeblad
wavida, raTa gaakeTos
wavida da gaakeTa
semantika
swavlobs sityvebis, frazebisa da winadadebebis mniSvnelobebs.
enaTmecnierebis gamoyenebiTi da interdisciplinaruli dargebi
•
enisa da sazogadoebis, enisa da kulturis, enisa da azrovnebis, enisa da
adamianis fsiqikis, enisa da mexsierebis mimarTebebs Seiswavlis:
sociolingvistika, biolingvistika, enis filosofia, fsiqolingvistika,
arealuri lingvistika.
Zma ZmisTvis – mexbe, Zma disTvis – jgmil
cisartyela – Regenbogen - rainbow
dResaswauli – праздник - holiday
vin jgufi – ra jgufi// sulieri – usulo
•
teqstis statistikuri damuSaveba da enis gramatikuli struqturebis
maTematikuri da komputeruli modelireba – maTematikuri lingvistikisa
da komputeruli lingvistikis sfero.
•
teqstis lingvistika swavlobs teqsts, rogorc sakomunikacio erTeuls
(romelic SeiZleba iyos erTi sityvac da mTeli romanic), mis xasiaTs,
Janrs, socialur, istoriul konteqstebTan mimarTebas, imas, Tu ra
uzrunvelyofs teqstis formalur da Sinaarsobliv mTlianobas.
5
ana xaranauli. Sesavali qarTul filologiaSi 10/7/2014
literatura:




b. jorbenaZe, qarTuli saliteraturo enis periodizaciisaTvis, burji
erovnebisa, gv.4-5;
z. sarjvelaZe, qarTuli saliteraturo enis istoriis Sesavali, T. X,
gv.253-274;
arn. Ciqobava, qarTuli enis zogadi daxasiaTeba, Tb., 1998, gv. 16-26 (//
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, 025-035);
arn. Ciqobava, enaTmecnierebis Sesavali, Tb., 1952, T.VII, §126-127, gv. 321-326;
§131, 132, 140, gv. 332, 362-367, 372-375.
damatebiTi literatura:




qarTuli enis istoria, t. futkaraZis redaqciiT, quTaisi, 2006, 116-128;
T. gamyreliZe, z. kiknaZe, i. Saduri, n. Sengelaia, Teoriuli
enaTmecnierebis kursi, 2003, gv. 19-21, 116, 178-184, 246-250, 335-337, 613-614, 622623 (http://www.science.org.ge/books/Gamkrelidze%20book.pdf);
arn. Ciqobava, saxelis fuZis uZvelesi agebulebisaTvis qarTulSi;
d. meliqiSvili, piris nacvalsaxelis fuZis agebulebasTan dakavSirebuli
sakiTxebi. zogadi da iberiul-kavkasiuri enaTmecnierebis sakiTxebi. 1980,
48-56.
6