ucxoeTis qveynebis erovnuli sainovacio sistemebi
Transcrição
ucxoeTis qveynebis erovnuli sainovacio sistemebi
teqinformi madona kopaleiSvili irina bedinaSvili ucxoeTis qveynebis erovnuli sainovacio sistemebi Tbilisi 2009 redaqtori: n. maxvilaZe teqnikur mecnierebaTa doqtori dakabadoneba: m. RoReliani © teqinformi, 2009 2 ISBN 978-99928-995-8-8 winasityvaoba teqinformi iwyebs gamocemaTa serias Temaze: „inovacia da sainovacio saqmianoba”. garda winamdebare gamocemisa, am seriis farglebSi dagegmilia momzaddes da mkiTxvels miewodos analizuri informacia Temebze: „saxelmwifo sainovacio politika da misi ganxorcielebis gzebi”, „qveynis sainovacio potencialis Sefasebis meTodebi”, „sainovacio riskebis Semcirebis gzebi”, „sainovacio saqmianobis informaciuli uzrunvelyofa”. gamocemebis mizania daexmaros inovaciebis sferoTi dainteresebul specialitebs saqarTvelos sainovacio ganviTarebis donis gansazRvrisa da Tanamedrove erovnuli sainovacio sistemis Seqmnis saqmeSi. 3 inovacia da sainovacio saqmianoba ekonomikur literaturaSi inovaciis erTmniSvnelovani ganmarteba ar arsebobs. ekonomikuri ganviTarebisa da TanamSromlobis organizaciis (OECD) ganmartebiT inovacia aris ideis transformacia sabazro produqtad an momsaxurebad, warmoebis an distribuciis axali, gaumjobesebuli procesi, socialuri uzrunvelyofis axali meTodi. sxvanairad rom vTqvaT, inovacia aris warmatebuli teqnologiis danergvis, ekonomikur da socialur sferoebSi siaxleebis gamoyenebis sinonimi. inovacia warmoadgens materializebul Sedegs im kapitaldabandebidan, romelic Cadebul iqna axali teqnikisa da teqnologiis damuSavebis, warmoebis, Sromis, momsaxurebisa da marTvis organizaciis axali formebis Seqmnis saqmeSi. termini “inovacia”, rogorc axali ekonomikuri kategoria, samecniero literaturaSi Semoitana avstrielma (mogvianebiT amerikelma) mecnierma iozef alioz Sumpeterma (1883-1950) XX saukunis dasawyisSi. Tavis naSromSi “ekonomikuri ganviTarebis Teoria” (1911 w.) man ganixila ganviTarebaSi cvlilebebis Setanis (inovaciis) sakiTxebi. am cvlilebebidan man gamoyo: 1.axali teqnikis, teqnologiuri procesebis an warmoebis axali sabazro uzrunvelyofis gamoyeneba; 2.axali Tvisebebis mqone produqciis danergva; 3.axali nedleulis gamoyeneba; 4.cvlilebebi warmoebis organizaciaSi da mis materialurteqnikur uzrunvelyofaSi; 5.gasaRebis axali bazrebis povna. i. Sumpeteris azriT inovacia aris mogebis mTavari wyaro: “mogeba arsebiTad warmoadgens axali kombinaciebis Sesrulebis Sedegs”, “ganviTarebis gareSe ar aris mogeba, mogebis gareSe ar aris ganviTareba”. 4 Tanamedrove ekonomikaSi inovaciis roli mniSvnelovnad gaizarda, radgan sabazro ekonomikis pirobebSi igi warmoadgens konkurenciis umniSvnelovanes iaraRs. inovacia ganapirobebs TviTRirebulebis, fasebis Semcirebas, mogebis gazrdas, axali moTxovnilebebis Seqmnas, fulis modinebas, axali produqciis mwarmoebelTa imijis gazrdas, axali bazrebis aRmoCenas da dapyrobas. teqnologiuri inovaciebis analizisaTvis saerTaSoriso rekomendaciebis (“oslos rekomendaciebi”, 1992 w.) Sesabamisad, inovaciis sferoSi gamoyenebuli ZiriTadi terminebia: 1. “inovacia” – realizebuli sainovacio saqmianobis saboloo Sedegi bazarze danergili axali an srulyofili produqciis, praqtikul saqmianobaSi gamoyenebuli axali an srulyofili teqnologiuri procesis saxiT. 2. “sainovacio saqmianoba” – procesi, romlis mizania dasrulebuli samecniero kvlevebisa da samuSaoebis an sxva samecniero-teqnikuri miRwevebis Sedegebis realizacia bazarze dasanergi axali an srulyofili produqciis, praqtikul saqmianobaSi gamoyenebuli axali an srulyofili teqnologiuri procesis saxiT, agreTve amasTan dakavSirebuli damatebiTi samecniero kvlevebisa da samuSaoebis Catareba. sainovacio saqmianobas miekuTvneba: _ samecniero-kvleviTi, sakonstruqtoro, teqnologiuri samuSaoebis Sesruleba axali an srulyofili produqciis, axali an srulyofili teqnologiuri procesis Seqmnis mizniT; _ warmoebis teqnologiuri gadaiaraReba da momzadeba axali an srulyofili produqciis gamosaSvebad, axali an srulyofili teqnologiuri procesis dasanergad; _ axali an srulyofili produqciis, axali an srulyofili teqnologiuri procesis gamocda; _ axali an srulyofili produqciis gamoSveba, axali 5 an srulyofili teqnologiuri procesis gamoyeneba danaxarjTa amogebis miRwevamde; _ saqmianoba axali produqciis bazarze dasawinaureblad; _ sainovacio infrastruqturis Seqmna da ganviTareba; _ sainovacio saqmianobis dafinansebis organizeba; _ sainovacio saqmianobis Sesasruleblad kadrebis momzadeba, gadamzadeba an kvalifikaciis amaRleba; _ samecniero-teqnikuri saqmianobis Sedegebze an konfidenciur samecniero-teqnikur informaciaze uflebis gadacema an SeZena; _ eqspertiza, sakonsultacio, sainformacio, iuridiuli an sxva saxis momsaxureba axali an srulyofili produqciis, axali an srulyofili teqnologiuri procesis Seqmnisa da praqtikuli gamoyenebis saqmeSi. 3. “saxelmwifo sainovacio politika” – saxelmwifo organoebis mier sainovacio strategiis miznebis da prioritetuli sainovacio programebisa da proeqtebis xelSewyobis meqanizmebis gansazRvra. 4. “sainovacio potenciali” – sainovacio saqmianobis gansaxorcieleblad saWiro sxvadasxva saxis resursis, maT Soris materialuri, finansuri, inteleqtualuri, samecniero-teqnikuri da sxv. erToblioba. 5. “inovaciis sfero” – inovaciis Seqmnisa da gavrcelebisTvis sainovacio produqciis mwarmoebelTa da momxmarebelTa saqmianobis are. 6. “sainovacio infrastruqtura” – sainovacio saqmianobis ganxorcielebis xelSemwyobi organizaciebi (sainovacioteqnologiuri centrebi, teqnologiuri inkubatorebi, teqnoparkebi, saswavlo-saqmiani centrebi da sxva specializebuli organizaciebi). 7. “sainovacio programa” – sainovacio proeqtebisa da gawerili RonisZiebebis erToblioba, romelic uzrunvel6 yofs principulad axali saxis produqciis (teqnologiis) aTvisebisa da gavrcelebis amocanebis efeqtur gadawyvetas. gza inovaciis ideidan mis sabazro realizebamde Seicavs qmedebaTa Tanmimdevrobas, romelTa gaerTianeba erTian Tanmimdevrul jaWvSi qmnis inovaciis procesis struqturas.1 am jaWvis elementebia: _ inovaciis iniciacia; _ inovaciis marketingi; _ inovaciis warmoeba; _ inovaciis realizeba; _ inovaciis dawinaureba; _ inovaciis ekonomikuri efeqturobis Sefaseba; _ inovaciis gavrceleba (difuzia). 7 8 teqnikurekonomik. dasabuTeba ideis Zieba mizani da amocanebi iniciacia ideis materializacia produqtis (nivTis) saxiT garemocvis analizi altern. Sefaseba investor moZieba SWOTanalizi bazris analizi inovaciis gamoSveba (warmoeba) inovaciis marketing inovaciis dawinaureba inovaciis efeqturob. Sefaseba ind. konsultac. inovaciis gayidvis punqtebis muSaobis organizeba reklama informacia nax. 1. inovaciis procesi gayidvebis stimulireba operaciis realizacia sawarmoSi produqtis an operaciis gayidva bazarze inovaciis realizacia inovaciis procesis struqtura axali bazrebis aTviseba inovaciis maxasiaTeblebis da dawinaurebis pirobebis Secvla inovaciis gavrceleba (difuzia) inovaciis procesis sawyisi etapia iniciacia – inovaciis ideis Zieba da sagnis SerCeva, ideis materializaciis SesaZleblobebis gansazRvra, misi teqnikur-ekonomikuri dasabuTeba. inovaciuri produqtis dasabuTebis Semdeg tardeba misi marketinguli kvleva, romlis drosac Seiswavleba moTxovna axal produqtze, ganisazRvreba produqciis gamoSvebis moculoba, misi samomxmareblo Tvisebebi da sasaqonlo maxasiaTeblebi, romelsac is unda akmayofilebdes, raTa warmatebiT gavides bazarze. Semdgom xdeba inovaciis gayidva anu misi mcire partiis gamoCena bazarze, dawinaureba, efeqturobis Sefaseba da gavrceleba. inovaciis dawinaureba gulisxmobs RonisZiebaTa kompleqss, Catarebuls misi realizaciis mizniT (reklama, gayidvis procesis organizeba da sxv.). inovaciis realizebis Sedegebis da misi dawinaurebisaTvis gaweuli xarjebis statistikuri damuSaveba da analizi safuZvlad edeba inovaciis ekonomikuri efeqturobis gaangariSebas. inovaciis procesi sruldeba inovaciis difuziiT (gavrcelebiT), rac gulisxmobs aTvisebuli inovaciis gavrcelebas axal regionebSi, axal bazrebze. bazarze siaxlis Setanis process uwodeben komercializaciis process, xolo drois monakveTs siaxlis gamoCenidan mis inovaciad qcevamde – sainovacio cikls. ciklis xangrZlivoba icvleba teqnologiuri donis, sainovacio garemos adaptaciis unaris da gareSe ekonomikuri pirobebis mixedviT. maRalganviTarebul qveynebSi sainovacio ciklis xangrZlivoba Seadgens 5-6 wels, ganviTarebul qveynebSi – 5-25 wels, xolo ganviTarebad qveynebSi – 15-25 wels2. Tavisi mniSvnelobidan gamomdinare, inovaciis procesis organizebas eqceva gansakuTrebuli yuradReba. Seqmnilia rigi 9 modelebisa, romlebic mudmivad ganicdis evolucias, TandaTan ufro srulyofili xdeba inovaciis procesis etapebis daxvewisa da materialuri da finansuri danaxarjebis minimizaciis TvalsazrisiT. inovaciis procesis organizebis erT-erTi uaxlesi, e.w. V Taobis modeli, ase gamoiyureba3: jgufi 1: strategiuli ganviTarebis, marketingis, informatizaciis, komunikaciis, samecniero-kvleviTi, sawarmoo, teqnikuri, sagegmo-ekonomikuri, gasaRebis, safinanso da sxva ganyofilebebis specialistebi warmoebis wina etapi m.S. strategiuli kvleva da analizi warmoebis etapi sabazro etapi jgufi 2: strategiuli ganviTarebis, marketingis, informatizaciis, komunikaciis, samecniero-kvleviTi, sawarmoo, teqnikuri, sagegmo-ekonomikuri, gasaRebis, safinanso da sxva ganyofilebebis specialistebi nax. 2. inovaciis procesis organizebis V Taobis modeli zemoT mocemuli modeli, romelsac `strategiuli qselebis models” (Strategic Networking Model) uwodeben, gamoirCeva imiT, rom inovaciis damuSavebis mTel procesSi paralelurad monawileobs gamoTvliTi teqnikisa da informatikis, eleqtronuli 10 qselebisa da kavSirgabmulobis, marketingisa da sxv. specialistebis ramdenime jgufi, myardeba novatorebis strategiuli kavSirebi momwodeblebTan, partniorebTan, momxmareblebTan. sainovacio saqmianobis strategiuli organizebis koncefcia iTvaliswinebs stabiluri (grZelvadiani) konkurentuli upiratesobis uzrunvelyofas sabazro situaciis uwyveti strategiuli analizis, warmoebisa da bazris inovaciuri ganviTarebis perspeqtivebis gamovlenis, strategiuli TvalsazrisiT yvelaze ufro mimzidvel sainovacio sferoSi saxsrebisa da Zalisxmevis koncentraciis gziT. inovaciis procesis ganviTarebaze moqmedi ZiriTadi faqtorebi (xelSemSleli da xelSemwyobi) Semdegia: faqtorebis jgufi ekonomiuri, teqnologiuri sainovacio saqmianobis xelSemSleli faqtorebi sainovacio saqmianobis xelSemwyobi faqtorebi sainovacio proeqtebis dasafinanseblad saxsrebis ukmarisoba, materialuri da samecniero-teqnikuri bazis sisuste, sarezervo simZlavreebis ararseboba, warmoebaSi arsebul mimdinare problemis gadaWraze yuradRebis dominireba. finansuri da materialurteqnikuri saSualebebis, progresuli teqnologiebis gamoyenebis, saWiro sameurneo da samecnieroteqnikuri infrastruqturis rezervis arseboba. politikuri, SezRudvebi antimonoposamarTlebrivi liuri, sagadasaxado, sapatento-salicenzio kanonmdeblobis mxridan. 11 sainovacio saqmianobis wamaxalisebeli sakanonmdeblo RonisZiebebi (SeRavaTebi), inovaciebis saxelmwifo mxardaWera. faqtorebis jgufi socialurfsiqologiuri, kulturuli sainovacio saqmianobis xelSemSleli faqtorebi winaaRmdegobebi cvlilebebze, romelmac SeiZleba gamoiwvios TanamSromelTa statusis Secvla, axali samuSaos moZebnis saWiroeba, SeCveuli saqmianobis Secvla, qcevis stereotipebis darRveva, gaurkveveli mdgomareobis da warumateblobis SiSi. saorganiza- Camoyalibebuli organicio-mmarTve- zaciuli struqtura, zedmeti centralizacia, marlobiTi Tvis avtoritaruli stili, informaciis vertikaluri nakadebis siWarbe, uwyebrivi Caketiloba, gaZnelebuli uwyebaTSorisi urTierTobebi, dagegmvis sixiste, arsebul bazrebze orientacia, moklevadian amogebaze orientacia, sainovacio saqmianobaSi monawileTa interesebis SeuTaxmebloba. sainovacio saqmianobis xelSemwyobi faqtorebi sainovacio saqmianobis monawileTa moraluri waxaliseba, TviTrealizaciis SesaZleblobis uzrunvelyofa, Tavisufali SemoqmedebiTi Sroma, normaluri fsiqologiuri klimati. struqturis moqniloba, marTvis demokratiuli stili, informaciis horizontaluri nakadebis siWarbe, TviTdagegmva, koreqtirebis daSveba, decentralizacia, avtonomia, miznobrivi samuSao jgufebis Seqmna. ramdenadac inovaciebis danergva gansazRvravs mdgrad ekonomikur ganviTarebas, konkurentunarianobas da mosaxleobis cxovrebis donis amaRlebas, qveynebis Zalisxmeva mimarTulia erTis mxriv, inteleqtualuri resursebis Seqmnisa da SeZenisaken (ideebis generireba) da meores mxriv, sainovacio ciklis maqsimalurad Semcirebisaken. am miznis misaRwevad qveynebi zrdian danaxarjebs sakuTari kvlevebis warmoebasa da ucxouri 12 mecnierebatevadi teqnologiebis Sesyidvaze da srulyofen erovnul sainovacio sistemebs. sainformacio teqnologiebisa da inovaciebis fondma (Information Technology and Innovation Foundation – ITIF) gamoaqveyna msoflios 40 qveynisa da regionis reitingi inovaciebis ganviTarebis mixedviT 2008 wels. reitingis Sedgenisas ITIF efuZneboda eqvsi kategoriis 16 maCvenebels, ganlagebuls mniSvnelovnobis mixedviT4: 1. adamianuri kapitali: umaRlesi ganaTleba 25-34 wlis moqalaqeebSi; 1000 momuSaveze samecniero da kvleviTi dawesebulebebis TanamSromelTa ricxvi. 2. sainovacio potenciali: kvleviT samuSaoebze daxarjuli sawarmoo investiciebi; kvleviT samuSaoebze daxarjuli saxelmwifo investiciebi; wili msoflio samecniero publikaciebSi. 3. mewarmeoba: investiciebi venCurul kapitalSi; axali kompaniebi. 4. sainformacio teqnologiebis infrastruqtura: saxelmwifo da municipaluri marTvis Tanamedrove teqnologiebi (el-mTavroba); farTozoliani komunikaciebi; sawarmoo investiciebi sainformacio teqnologiebSi. 5. ekonomikuri politika: sawarmoTa dabegvris efeqturi sistema; biznesis organizaciisa da warmoebis simartive. 6. ekonomikuri Sedegebi: savaWro balansi; pirdapiri ucxouri investiciebis nakadi; Sromisunariani mosaxleobis erT sulze realuri mTliani Sida produqti. ITIF-s angariSis Tanaxmad, inovaciebisa da konkurentunarianobis Sefasebis jamuri maCvenebliT msoflios qveynebs Soris liderobs singapuri (73,4 qula), aSS-s uWiravs mxolod meeqvse adgili, igi 15%-T CamorCeba reitingis liders (63,9%). qveynebis jgufi EC-15, romelic Seicavs evropis 15 wamyvan saxelmwifos (avstria, belgia, dania, fineTi, safrangeTi, germania, saberZneTi, irlandia, italia, luqsemburgi, niderlandebi, portugalia, 13 espaneTi, Svecia, didi britaneTi), qulebis jamuri raodenobiT 52,5, reitingSi me-18 adgilzea. jgufi EC-15 uswrebs aSS-s mxolod sami maCvenebliT 16-dan: sawarmoTa dabegvris efeqturi sistema, savaWro balansi da pirdapiri ucxouri investiciebis nakadi. amasTan, am jgufis qveynebs Soris arsebobs mniSvnelovani gansxvaveba. Svecias uWiravs meore adgili da jamuri qulebiT 11%-T uswrebs aSS-s. dania siaSi meoTxe adgilzea, danarCeni qveynebi CamorCebian aSS-s. italia, saberZneTi da portugalia CamorCebian zogierT ganviTarebad qveynebsac ki. miuxedavad imisa, rom inovaciebisa da konkurentunarianobis Sefasebis jamuri maCvenebliT aSS uswrebs EC-15 jgufs, es qveynebi (erTad) uswreben aSS-s bolo wlebis Teqvsmetive maCveneblis dinamikiT, rac imaze metyvelebs, rom maT bevri gaakeTes ekonomikuri modelis ganviTarebisTvis. swraf progress miaRwies EC-10 jgufis qveynebmac (kviprosi, CexeTi, estoneTi, ungreTi, latvia, litva, malta, poloneTi, slovakia, slovenia). baltiispireTis qveynebs aqvT ukeTesi Sedegebi, vidre zogierT ganviTarebuli ekonomikis mqone evropul qveyanas. siis liderebi aziis qveynebia. pirvel adgilze gasuli singapuri 40%-T uswrebs EC-15-s. samxreT korea erTi xaziT maRlaa, vidre aSS, Tumca erT sul mosaxleze Semosavlis mixedviT igi CamorCeba aSS-s. iaponias uWiravs me-9 adgili da 14%-T uswrebs EC-15-s. reitingis Sedegebi mianiSnebs, rom inovaciebisa da konkurentunarianobis amaRlebis mimarTulebiT aSS da evropis qveynebis SeTanxmebuli saxelmwifo RonisZiebebis gareSe XXI saukune iqneba samxreT-aRmosavleT aziis regionis saukune. 14 erovnuli sainovacio sistemebi erovnuli sainovacio sistemis (ess) koncefciis fuZemdeblis kristofer frimanis ganmartebiT ess aris “saxelmwifo da kerZo seqtorebSi moqmedi institutebis qseli, romlebic axdenen axali teqnologiebis inicirebas, imports, modificirebas da gavrcelebas”5. sxvanairad rom vTqvaT, es aris saxelmwifo da kerZo organizaciaTa erToblioba, romlebic awarmoeben samecniero kvlevebsa da samuSaoebs, inovaciuri produqciis Seqmnasa da realizacias, agreTve sainovacio saqmianobis marTvasa da dafinansebas (universitetebi da akademiebi, samecniero-kvleviTi institutebi, sainovacio-teqnologiuri centrebi, teqnologiuri inkubatorebi, teqnoparkebi, saswavlo-saqmiani centrebi da sxva specializebuli organizaciebi, msxvili da mcire zomis kompaniebi da sxv.). erovnuli sainovacio sistemis Semadgeneli nawilia qveynis sainstitucio garemo anu sakanonmdeblo aqtebis, normebis, wesebis, uwyebrivi instruq-ciebis erToblioba, romlebic aregulirebs sainovacio saqmianobas. qveynebis erovnuli sainovacio sistemebi mniSvnelovnad gansxvavdebian erTmaneTisagan, Tumca arsebobs saerTo niSnebi, romlebic damaxasiaTebelia nebismieri sistemis funqcionirebisaTvis: 1. kreatiuli bloki, anu codnis warmoSobis bloki (universitetebi, samecniero institutebi, calkeuli specialistebi _ kerZo pirebi, sxvadasxva samecniero dawesebulebebis araformalurad urTierTdakavSirebuli kolegebis qseli); 2. teqnologiebis transferis bloki. kreatiuli azrovnebis Sedegad warmoSobili axali idea, rogorc wesi, SeuZlebelia ganxorcieldes maSinve da uSualod avtoris mier. saWiroa Suamavali, romelic erTis mxriv, ganmartavs ideis perspeqtiulobas da ganxorcielebis SesaZleblobas da, meore mxriv, myidvels Caunergavs rwmenas produqtis 15 SeZenis mizanSewonilobaze. avtorsa da myidvels Soris Suamavlis rols asruleben arakomerciuli fondebi, romlebic muSaoben imave principiT, rogorc samecniero kvlevebze grantebis gamcemi fondebi. faqtiurad, am tipis arakomerciuli fondebi qmnian qsels, uzrunvelyofen avtoris kontaqts sxvadasxva obieqtebTan, visTvisac kreatiuli idea SeiZleba warmoadgendes interesis sagans; 3. warmoebis dafinanseba. vidre komerciul produqtad iqceva, ideam unda gaiaros transformaciis etapebi, maT Soris: muSa naxazis Seqmna, maketis gakeTeba, sacdeli nimuSis damzadeba. am etapebze saWiroa moiZebnos dafinansebis wyaro. gamoyofen dafinansebis ramdenime tips: a). ideis avtori an misi mxardamWeri organizacia qmnian kompanias axali produqtis Sesaqmnelad da iReben bankis kredits, romelic unda daabrunon daTqmuli drois Semdeg. dafinansebis es meTodi sakmarisad saxifaToa axali warmoebis iniciatorebisaTvis. imis gamo, rom axali produqtis warmoeba Seicavs did risks, bankebi Txouloben maRal sabanko procents, rac sainovacio saqmianobas naklebad mimzidvels xdis. b). erT-erTi variantia inovaciis gayidva, magaliTad, msgavsi produqciis mwarmoebel msxvil firmaze, aseT SemTxvevaSi mkvlevari kargavs avtonomiis garkveul xarisxs. g). venCuruli dafinanseba. venCuruli kompania, guldasmiT Seiswavlis ra inovatoris mier SeTavazebul biznes-gegmas, qmnis sawarmos, romlis xelmZRvanelad iniSneba inovatori, xolo sawarmos muSaobaze kontrols axdens venCuruli kompania. amavdroulad, kompania Tvalyurs adevnebs biznesgegmis droulad da xarisxianad Sesrulebas da Tu CaTvlis, 16 rom is ar sruldeba, an warmoiSveba Semdgomi warmatebuli menejmentis eWvi, kompanias ufleba aqvs gayidos sawarmo. venCuruli dafinansebis gamoyenebisas inovatori iRebs zemogebis mniSvnelovan nawils da SeuZlia datovos sawarmo Tavis Sexedulebisamebr. Tavisi mimzidvelobis miuxedavad, venCuruli dafinanseba ar warmoadgens universalur meqanizms, romelic uzrunvelyofs inovaciuri produqtis Seqmnis srul dafinansebas. amJamad miRebulia inovaciuri produqtis Seqmnis sawyis stadiaze sakuTriv organizaciis saxsrebiT an grantebis mozidviT dafinanseba, xolo venCuruli kapitalis gamoyeneba saboloo etapze, sacdeli nimuSis Sesaqmnelad da mis Semdeg. inovaciuri produqtis Sesaqmnelad venCuruli kapitalis gamoyeneba wliTi-wlobiT izrdeba. 1995-2000 wlebSi venCuruli kapitali gaizarda aSS-Si $ 4,6-dan $ 103,2 mlrd-mde, inglisSi _ $ 19 mln-dan $2,9 mlrd-mde, iaponiaSi _ $ 21 mln-dan $ 1,7 mlrd-mde, germaniaSi - $ 13mln-dan $ 1,2 mlrd-mde, safrangeTSi $ 8 mln-dan $ 1,1 mlrd-mde, SveciaSi _ nulidan $ 560 mln-mde, fineTSi _ nulidan $ 270 mln-mde6. 4. inovaciis warmoeba. aq ganixileba ori alternativa. pirveli _ rodesac inovaciuri produqtis warmoeba integrirdeba ukve arsebul sawarmosTan, riTac mcirdeba damoukidebeli menejeruli kompleqsis organizebis danaxarjebi (buRalteriis, kadrebis aRricxvis da a.S.). meore _ rodesac inovaciuri produqtis sawarmoeblad iqmneba damoukidebeli axali sawarmo, sadac minimumamdea dayvanili danaxarjebi misi mcire sididis gamo. 5. kadrebis kvlavwarmoeba. samecniero da teqnikuri, zogadad, inovaciuri kadrebis momzadeba ar unda xdebodes usistemod. codnisa da kompetenciis srulyofas Tan unda axldes kadrebis gonivruli da frTxili SerCeva, 17 radgan eqstraordinaluri niWis gamomJRavneba rTuli da umniSvnelovanesi problemaa. samecniero elitis momzadeba universitetebisa da specializebuli saswavleblebis garda unda xdebodes erovnul sainJinro dawesebulebebSi. sainovacio sistemebis organizebisa da funqcionirebis ganxiluli principebi mniSvnelovnad gansxvavdebian erovnuli resursebis, qveynis xelmZRvanelobis mier dasmuli amocanebis, sazogadoebis sociokulturuli parametrebis, erovnuli menejmentis stilisa da qveynis mier arCeuli inovaciuri ganviTarebis modelis mixedviT. zogadad sistemis struqturis pirobiTi sqema mocemulia nax. 37. mocemuli zogadi modelis farglebSi yalibdeba erovnuli sainovacio sistemebi. calkeul qveyanaSi sistemas aqvs Taviseburebebi iseT elementebSi, rogoricaa: dasaxelebuli funqciebis SesrulebaSi saxelmwifos da kerZo seqtoris meti an naklebi monawileoba, msxvili da mcire biznesis roli, fundamenturi da gamoyenebiTi kvlevebis Tanafardoba, ganviTarebis dinamika, sainovacio saqmianobis dargobrivi da regionaluri struqturebi. sainovacio sistemis Seswavlisas gamoiyeneba sami ZiriTadi analitikuri midgoma: sainovacio gamokvleva, klasteruli analizi da inovaciis saerTaSoriso nakadebis analizi. sainovacio gamokvleva iZleva yvelaze arsebiT informacias sainovacio sistemis Semadgenel elementebs Soris urTierTkavSiris Sesaxeb. bolo wlebis yvelaze cnobili sainovacio gamokvlevebia evrokomisiis da evrostatis mier Catarebuli gamokvleva evrogaerTianebis qveynebSi inovaciis mdgomareobis Sesaxeb (Community Innovation Survey – CIS) da proeqti `politika, danergva da konkurentunarianoba evropuli sawarmoebisaTvis~ (PACE), dafinansebuli evrokomisiis mier. evrostatis mier SemuSavebulia sxvadasxva qveyanaSi sainovacio gamokvlevis Catarebis standarti. 18 19 venCuruli fondebi nax. 3. erovnuli sainovacio sistemis struqtura teqnoparkebi, sainovacio centrebi inJineringuli kompaniebi damoukidebeli eqspertiza mcire mecnierebatevadi firmebi msxvili korporaciebis samecniero centrebi venCuruli kompaniebi maRali teqnologiebis sferoSi sainovacio birJebi safondo bazari kerZo seqtori mecnierebis da inovaciebis kerZo dafinansebis sistema konsaltinguri saagentoebi агентства kerZo saswavleblebi sainovacio inkubatorebi saxelmwifo saswavleblebi ganaTlebis sistema kvlev. sabiujeto dafinanseba samecniero laboratoriebi saxelmwifo samecniero centrebi, akademiebi, laboratoriebi mecnierebis da inovaciebis saxelmwifo marTvis organoebi sainovacio garemoze moqmedi institutebis sistema: kanonebi, normebi, wesebi, standartebi... saxelmwifo seqtori klasteruli analizi saSualebas iZleva Seswavlil iqnas urTierTkavSirebi damatebiTi Rirebulebis Seqmnis procesis monawileebs Soris produqciis warmoebis, momsaxurebis da sainovacio saqmianobis gaxorcielebis dros. aRniSnuli kavSirebi garkveul gavlenas axdenen inovaciis mimarTulebebsa da tempebze da konkurentunarianobaze. klasteruli analizis Sedegad SeiZleba Sefasdes kerZo seqtoris, saxelmwifos, savaWro asociaciebis, kvleviTi da saganmanaTleblo dawesebulebebis roli sainovacio procesSi. bevr qveyanaSi klasteruli analizi samrewvelo politikis SemuSavebis safuZvelia. inovaciis saerTaSoriso nakadebi did rols TamaSobs samrewvelo warmoebis, samecniero kvlevebis da sxva saqmianobis globalizaciis pirobebSi. sainovacio sistemebze gavlenas axdens iseTi faqtorebi, rogoricaa: ucxouri teqnologiebis, patentebis, licenziebis SeZena, aliansi sxvadasxva qveynebis firmebs Soris, konsaltinguri momsaxurebiT saerTaSoriso vaWroba, pirdapiri ucxouri investiciebi da erToblivi saerTaSoriso publikaciebi. cnobilia inovaciuri ganviTarebis sami sabaziso modeli. 1.“tradiciuli” modeli anu sruli sainovacio cikli inovaciuri ideis formirebidan mza produqtis masiur warmoebamde. am modelis mimdevrebia ZiriTadad evroatlantikuri regionis qveynebi: aSS, didi britaneTi, germania da sxv. 2.modeli, orientirebuli maRalteqnologiuri produqciis eqsportze. am models misdeven ZiriTadad aRmosavleT aziis qveynebi: iaponia, samxreT korea, honkongi, CineTi. amasTan, isini iyeneben “tradiciuli modelis” qveynebis teqnolo-giebs. 3.alternatiuli modeli, rodesac sainovacio politika mimarTulia ara axali teqnologiebis Seqmnaze, aramed mis gadmoRebaze da gavrcelebaze, ekonomikis, menejmentis, 20 sociologiisa da Sromis fsiqologiis dargebSi ganaTlebis amaRlebaze, finansebisa da sabanko sferoebSi kadrebis momzadebaze, rekreaciis ganviTarebaze. am models iyeneben iseTi qveynebi, romelTac ar gaaCniaT fundamenturi da gamoyenebiTi mecnierebis mniSvnelovani potenciali, ar gamoirCevian nedleulis didi maragiT, kerZod: tailandi, TurqeTi, portugalia, Cili, iordania8. aSS erovnuli sainovacio sistema aSS sainovacio sistemis safuZvelia 150-mde maRalxarisxovani universiteti, romelTagan mniSvnelovani nawili msoflio reitingis pirvel oceulSia – harvardis, kolumbiis, berklis, ielis, stenfordis universitetebi, masaCusetis teqnologiuri instituti da sxva brwyinvale umaRlesi skolebi. mecnierebis ganviTarebaSi arsebiTi wvlili SeaqvT Statebis universitetebs, rogoricaa, magaliTad minesotis, viskonsis da sxv. universi-tetebi. swored aSS universitetebSi tardeba kvlevebis didi umravlesoba fundamentur da gamoyenebiT mecnierebebSi9. aSS universitetebi gansakuTrebiT mdidari organizaciebia, romlebic floben uzarmazar teritoriebs (miwis renta warmoadgens maT mniSvnelovan Semosavals), aqvT mniSvnelovani finansuri fondebi (universitetis kursdamTavrebulebi qmnian da sistematurad avseben am fondebs). universitetebis mkvlevarebi Rebuloben aSS mTavrobisa da sxvadasxva fondebis grantebs, Tumca am grantebis odenoba ar aris gadamwyveti kvlevebis warmoebaSi. aSS-Si regularulad tardeba univer-sitetebis da erTnairprofiliani fakultetebis reitingebi, rac studentTa mizidvis kargi saSualebaa. maRalreitingian universitetebs saSualeba aqvT miizidon saukeTeso profesorebi da gamoiyenon swavlebis Tanamedrove meTodebi. 21 universitetebis garda, fundamenturi kvlevebi tardeba aSS-s umaRlesi kvlevebis institutebSi. maTi raodenoba didi ar aris, esaa prinstonis, losanJelesis, santafes institutebi, romelTa ZiriTadi amocanaa umaRlesi kvalifikaciis specialistebis momzadeba. sxvadasxva qveynis sadoqtoro xarisxisdaculi, specialurad SerCeuli niWieri mkvlevarebi aq gadian staJirebas msoflio mniSvnelobis mqone adgilobriv an mowveul mecniereb-Tan. magaliTad, einSteini da fon neimani muSaobdnen prinstonis umaRlesi kvlevebis institutSi, murei gelmani, kvarkebis Teoriis avtori _ santafes institutis TanamSromelia. aSS sainovacio sistemis erT-erTi rgolia erovnuli laboratoriebi. faqtiurad es aris uzarmazari institutebi aTasobiT TanamSromliT, romlebic muSaoben gamoyenebiTi mecnierebis romelime umniSvnelovanesi problemis gadawyvetaze. garda amisa, aSS-Si arsebobs didi raodenobiT kerZo kvleviTi korporaciebi. maTgan umniSvnelovanesia rend-korporeiSen. es korporaciebi, e.w. “moazrovne tankebi”, romlebic warmoadgenen komerciul organizaciebs, emsaxurebian amerikis saxelmwifo uwyebebs da kerZo kompaniebs, dakavebuli arian rogorc fundamenturi, aseve gamoyenebiTi kvlevebiT. teqnologiebis transferi aSS-Si xorcieldeba ZiriTadad universitetebidan mrewvelobaSi venCuruli kompaniebis daxmarebiT, an TviT kompaniebSi msxvili kvleviTi qvedanayofebis Seqmnis gziT. aseTi qvedanayofi gaaCnia TiTqmis yvela cnobil kompanias. magaliTad, bel telefon kompanis laboratoriaSi Seiqmna informaciis Teoria da kavSirgabmulobis uaxlesi saSualebebi. aSS sainovacio sistemis daxasiaTebisas unda aRiniSnos universitetebis gansakuTrebuli roli. miuxedavad maTi didi damsaxurebisa, ganixileba erovnuli laboratoriebis SesaZlo daxurvis an saxelmwifos mxridan dafinansebis Semcirebis 22 sakiTxi. amerikis universitetebis mniSvnelovani Taviseburebaa is, rom Zalian maRali anazRaurebis gamo aq Tavmoyrilia msoflios saukeTeso mkvlevarebi da uniWieresi studentebi, romlebic sacxovreblad rCebian amerikaSi da Rebuloben aSS moqalaqeobas. erovnuli sainovacio sistemis aseTi struqtura aSS-s xdis praqtikulad srul hegemonad mecnierebis mraval dargSi da saSualebas iZleva aq miRweul iqnas saukeTeso mecnieruli, teqnikuri da teqnologiuri Sedegebi. dasavleT evropis didi qveynebis erovnuli sainovacio sistemebi aq laparakia xangrZlivi inteleqtualuri da mecnieruli tradiciebis mqone iseT qveynebze, rogorebicaa: didi britaneTi, germania, safrangeTi, italia. am qveynebis samecniero saqmianoba ZiriTadad orientirebuli iyo gamoyenebiT da samxedro inovaciebze. meore msoflio omis Semdeg yuradReba gadatanil iqna didmniSvnelovani samecniero-teqnikuri informaciis SeZenaze. magaliTad, did britaneTSi uari Tqves ZviradRirebul kvlevebis Catarebaze birTvuli fizikis sferoSi, garda im kvlevebisa, romlebic dakavSirebuli iyo uSualod birTvuli iaraRis warmoebasTan. kevendiSis laboratoriaSi kvlevebis ZiriTad mimarTulebad arCeul iqna radioastronomia da maRalmolekuluri naerTebis biologiuri Tvisebebis Seswavla. am sferoebSi gakeTebul iqna umniSvnelovanesi aRmoCenebi, Seiqmna ori fundamenturi mecnieruli disciplina – astrofizika da molekuluri biologia. britaneTis sainovacio sistema koncentrirebulia ramdenime maRalxarisxovani universitetis (oqsfordi, kembriji, londonis universiteti) garSemo da aSS sainovacio sistemis struqturis identuria. 23 daaxloebiT igive sqemisaa gfr-s da italiis sainovacio sistemebi, Tumca am qveynebis mecnierTa miRwevebi meore msoflio omis Semdeg SedarebiT naklebia. safrangeTi wavida sxva gziT _ aq dominirebs fundamenturi kvlevebi (garda maTematikisa), romlebsac warmarTavs samecniero kvlevebis erovnuli centri (CNRS), romelic Seiqmna 1939 wels. aq muSaobs 25 aTasamde TanamSromeli, maT Soris 11 aTasi mkvlevari. CNRS warmomadgenlobebi aqvs briuselSi, moskovSi, pekinSi, tokioSi, xanoiSi, iohanesburgSi, vaSingtonSi, samxreT amerikaSi. CNRS biujeti Seadgens daaxloebiT sam miliard evros weliwadSi, mas aqvs 1100 samecniero laboratoria. maTematikuri kvlevebi ZiriTadad Tavmoyrilia ekol normalSi da ramdenime msxvil universitetSi (nansi, sorboni). dasavleT evropis mcire qveynebis erovnuli sainovacio sistemebi mcire, maRalganviTarebuli evropuli qveynebis sainovacio sistemebis ZiriTadi niSania fundamenturi mecnierebis maRali done, romelsac afinansebs saxelmwifo. iseT qveynebs, rogoricaa: Svecia, niderlandebi, dania, Sveicaria, fineTi aqvT msoflioSi cnobili universitetebi, guldasmiT SerCeuli mecnieruli kvlevebi, romlebic am universitetebSi sruldeba umaRles doneze. aRniSnuli kvlevebis mimarTulebebia: SveciaSi _ maTematika da klasikuri kvlevebi (upsalaSi da lundaSi), ekonomika (upsalaSi da stokholmis ekonomikis skolaSi), kompiuteruli kvlevebi (linCopingeSi), kvlevebi biologiaSi da medicinaSi, (karolingis institutSi), axali teqnologiebi da qalaqis dagegmarebis problemebi (stokholmis samefo teqnologiur institutSi). 24 niderlandebSi – fizika, samarTali, ekonomika, klasikuri kvlevebi da aRmosavleTmcodneoba (leidenSi), ekonomika da energetikis problemebi (groninginSi), administraciuli marTva da mecnierebis istoria (amsterdamis universitetSi). Sveciis da niderlandebis sainovacio sistemebis Taviseburebebi vrceldeba evropis sxva ganviTarebul qveynebzec, rogoricaa: dania, Sveicaria, fineTi. SveciaSi da niderlandebSi wamyvan rols asruleben erovnuli mecnierebaTa akademiebi, gansakuTrebiT es exeba Sveciis akademias, romelic aniWebs nobelis premiebs mecnierebis dargSi da amiT ara marto uSualod moqmedebs msoflio fundamenturi mecnierebis mimarTulebebis Camoyalibebaze, aramed xels uwyobs Sveduri mecnierebis prestiJis amaRlebas. orive zemoT aRniSnul qveyanaSi mniSvnelovan funqcias asruleben umaRlesi kvlevebis institutebi (SveciaSi _ upsalaSi, niderlandebSi _ vasenarSi). es institutebi prinstonis (aSS) institutis msgavsad ara marto amzadeben maRali kvalifikaciis kadrebs fundamentur mecnierebaSi, aramed uzrunvelyofen mudmiv urTierTobas saerTaSoriso samecniero elitasTan da qveynis niWier axalgazrdobasTan. fundamenturi mecnierebis maRali done ganapirobebs swavlebis maRal dones wamyvan universitetebSi. gamoyenebiTi kvlevebi SveciaSi da niderlandebSi umeteswilad finansdeba grantebis xarjze da erToblivi proeqtebiT iseT msxvil korporaciebTan, rogoricaa: Shall da Fillips niderlandebSi, Volvo, Eriksson _ SveciaSi. kvlevebis dafinansebaSi aqtiurad monawileobs mcire da saSualo biznesic. didi mniSvneloba aqvT regionalur proeqtebsac maRali teqnologiebis sferoSi, romelTa gansaxorcieleblad aRebulia silikonis velis (aSS) magaliTi. erT-erTi proeqtia energetikuli veli groningenSi (niderlandebi), romlis ZiriTadi mizania energodamzogavi teqnologiebis da alternatiuli saTbobis 25 miRebis teqnologiebis SemuSaveba. SveciaSi (linCopingeSi) imave sqemiT Tavmoyrilia teqnoparkebi, venCuruli sawarmoebi, kvleviTi organizaciebi kompiuteruli teqnologiebis da telekomunikaciis sferoebSi. amgvarad, aRniSnuli qveynebis sainovacio sistemebisaTvis damaxasiaTebelia: mZlavri fundamenturi sauniversiteto mecniereba SezRuduli raodenobis mimarTulebebiT, romelsac mxars uWers saxelmwifo, gamoyenebiTi dargebis kvlevebi, romlebic tardeba biznesis mxardaWeriT da regionaluri proeqtebi mecnierebisa da teqnologiebis sferoSi. aRsaniSnavia, rom swored es qveynebi lideroben erovnuli ekonomikebis msoflio konkurentunarianobis Semafasebel reitingebSi. fineTis erovnuli sainovacio sistema fineTis erovnuli sainovacio sistema iTvleba erT-erT yvelaze efeqtur modelad msoflioSi. 2003 wels menejmentis ganviTarebis saerTaSoriso institutma (lozana, Sveicaria) fineTi miiCnia 20 milionamde mosaxleobis raodenobis qveynebs Soris yvelaze konkurentunarian ekonomikur zonad. 2004 wels davosis msoflio ekonomikurma forumma fineTs mianiWa meore adgili yvelaze konkurentunariani qveynebis reitingSi. Sefase-bisas mxedvelobaSi iyo miRebuli ekonomikis saerTo mdgoma-reoba, mecnierebatevadi warmoebebis koncentracia, samecniero kvlevebSi da ganaTlebaSi investiciebis moculoba (sainovacio saqmianobis dafinansebiT fineTs uswreben mxolod israeli da Svecia). samecniero-kvleviT saqmianobaSi investiciebis gazrda fineTSi daiwyo 70-iani wlebis bolos da 90-iani wlebis ekonomikuri vardnis pirobebSic ki ar Sewyvetila, piriqiT, matulobda. fineTi iyo pirveli qveyana, romelmac miiRo erovnuli sainovacio sistemis koncefcia, rogorc mecnierebisa da teqnikis sferoSi politikis ZiriTadi elementi. am periodidan daiwyo inovaciebze da nou-hauze dafuZnebul sawarmoTa raodenobis gazrda, agreTve 26 kvleviTi saqmianobiT dakavebuli organiza-ciebis xelSewyoba da gaZliereba. dReisaTvis fineTSi funqcionirebs 20 universiteti da 28 umaRlesi profesiuli skola. universitetebi atareben samecniero kvlevebs, aZleven sabaziso da diplomisSemdgom ganaTlebas. profesiuli skolebi warmoadgenen mravaldargovan regionalur umaRles saswavleblebs da orientirebuli arian ZiriTadad gamoyenebiT kvlevebze. fineTis umaRlesi ganaTlebis sistema imdenad popularulia, rom bolo aT weliwadSi ucxoel studentTa raodenoba gaizarda orjer: swavlebis srul kurss yovelwliurad gadis Svidi aTas kacze meti. mecnieruli saqmianobis saxelmwifo dafinansebis struqtura fineTSi (2006 wlis magaliTze) mocemulia qvemoT: samecniero-kvleviTi samuSaoebis saxelmwifo biujeti, mln evro saerTo biujeti biujetis cvlilebebi 2005 welTan wili kvlevebSi, SedarebiT, % % 1 680,0 100 2,7 ganaTlebis saministro 715,4 42,6 3,9 vaWrobis da mrewvelobis saministro 586,9 34,9 4,9 janmrTelobis da socialuri dacvis saministro 125,6 7,5 3,1 soflis meurneobis da xis damuSavebis saministro 99,3 5,9 _1,6 427,5 48,7 25,5 0,1 257,4 2,9 15,3 16,7 12,4 478,2 28,5 4,0 saxelmwifo kvlev. institutebi 272,6 16,2 2,5 sxva kvleviTi dawesebulebebi 195,6 11,6 _8,3 ganawileba dargebis mixedviT: ganawileba organizaciebis mixedviT: universitetebi sauniversiteto saavadmyofoebi fineTis akademia teqnologiebisa da inovaciis ganviTarebis centri 27 mecnierebisaTvis gamoyofili saxelmwifo biujetis daaxloebiT 80% anawilebs fineTis vaWrobisa da mrewvelobis saministro da ganaTlebis saministro. umaRlesi saswavleblebis mecnierebis dafinansebas axdens fineTis akademia - centraluri samecniero administraciuli organo, komelsac akontrolebs ganaTlebis saministro. akademiis SemadgenlobaSia mecnierebis komiteti da eqvsi komisia: sabunebismetyvelo, samedicino, soflis meurne-obis, teqnikuri, sazogadoebrivi da humanitaruli mecnierebis. dafinansebisas fineTis akademiis mier SeCeulia kvlevebis oTxi prioritetuli mimarTuleba: medicina, biologia da garemo, kultura da sazogadoeba, bunebismetyveleba da teqnika. saxelmwifo dafinansebis garda mecnierebis dafinansebaSi monawileobs fondi Sitra, romelic parlamentis egidiT muSaobs axal sainovacio kompaniebTan venCuruli fondis msgavsad - aZlevs maT 100 aTasidan 15 mln evros odenobiT Tanxebs maTi aqciebis 30-40%-s sanacvlod. Cveulebriv fondi muSaobs kompaniasTan sami-xuTi wliT, Semdeg yidis mis aqciebs sxva investorebze. investoris rolSi gamodis teqnologiebisa da inovaciebis erovnuli safondo saagento Tekes, romelic eqvemdebareba fineTis vaWrobisa da mrewvelobis saministros da anawilebs gamoyenebiTi kvlevebisaTvis gamoyofili biujetis did nawils. fondis saqmianoba iTvaliswinebs mecnierebis mxardaWeris sxva formebsac, rogoricaa: grantebi da sainvesticio kreditebi kompaniebisaTvis maT mier samecniero-kvleviTi samuSaoebis Casatareblad. qvemoT mocemulia organizaciebi, romlebic Rebuloben gadaw-yvetilebebs da axorcieleben samecniero da kvleviT saqmianobas: 28 qveynis politikas mecnierebis, inovaciebisa da teqnologiebis sferoSi ayalibebs fineTis mecnierebisa da teqnologiebis politikis sabWo premier-ministris TavmjdomareobiT. saxelmwifo politikis ZiriTadi mimarTulebaa samecniero kvlevebisa da samuSaoebis saxelmwifo dafinansebis zrda – 2006 wels mTliani Sida produqtis 3,5%-dan 2007 wels dafinanseba gaizarda 4%-mde. samTavrobo programiT SemdgomSi dafinanseba gaizrdeba fineTis akademiis xaziT: investiciebi fokusirebul iqneba mecnierebis, teqnologiebisa da inovaciebis strategiul centrebze (Strategic Centre for Science, Technology and Innovation). 2006 wels sabWom gadawyvita Seiqmnas xuTi strategiuli centri, romlis daniSnulebaa uzrunvelyos gafantuli kvleviTi resursebis koordinacia qveyanaSi da mis sazRvrebs gareT Semdeg sferoebSi: energetika da garemos dacva, metaloproduqcia da manqanaTmSenebloba, metyeveoba, janmrTelobis dacva, sainformacio da sakomunikacio industria. fineTis mecnierebis sistema gaxsnili sistemaa: aq aqtiurad iyeneben sxva qveynebis codnas, fineTis universitetebSi aswavlian amerikidan, kanadidan, germaniidan, inglisidan da sxva qveynebidan mowveuli profesorebi, fineTi srulad Sesulia boloniis procesSi, aqtiurad uWers mxars universitetTaSorisi kvlevebis ideas (Cross Border University). fineTis gamocdileba cxadyofs, rom sakuTari fundamenturi mecnierebis ararsebobis drosac ki SesaZlebelia sainovacio saqmianobaSi mniSvnelovani warmatebebis miRweva, codnaze dafuZnebuli ekonomika SeiZleba aigos ara marto akademiur mecnierebaze dayrdnobiT saxelmwifos mizandasaxuli politikis, biznesTan efeqturi urTierTobis, mecnierebaSi, inovaciebSi da ganaTlebaSi grZelvadiani dabandebis wyalobiT10,11. 29 30 fineTis akademia ganaTlebis saministro saagento Tekes teqnologiebisa da inovaciebis erovnuli safondo vaWrobisa da mrewvelobis saministro fondi nax. 4. fineTis erovnuli sainovacio sistema warmoebebi da kerZo samecniero-kvleviTi institutebi Sitra sxva saministroebi universitetebi da saxelmwifo samecniero-kvleviTi institutebi fineTis samecnieroteqnologiuri politikis sabWo ministrTa kabineti parlamenti iaponiis erovnuli sainovacio sistema miuxedavad mZlavri ekonomikisa, iaponiis erovnuli sainovacio sistema mniSvnelovnad CamorCeba aSS erovnul nacionalur sistemas da koncentrirebulia sruliad sxva mimarTulebebze. samecniero kvlevebSi iaponiis univrsitetebis roli nakleb mniSvnelovania, vidre msxvil korporaciebSi arsebuli kvleviTi laboratoriebisa, rac aixsneba imiT, rom iaponiis erovnuli sainovacio sistema imdenad Zlier ar aris orientirebuli fundamentur kvlevebze, aq yuradRebis centrSia teqnikuri inovaciebi da uaxlesi teqnologiebi. iaponiam, romelic XX saukunis 50-iani wlebidan moyolebuli orientirebulia ucxouri patentebis Sesyidvebze, ganaviTara ra gamoyenebiTi sainJinro teqnologiebi, miaRwia gansakuTrebul warmatebebs jer sayofacxovrebo teqnikis, Semdeg ki avtomobilebis warmoebaSi. am dargebSi man gamodevna TviT amerikuli kompaniebic ki Tavis samSobloSi. amJamad iaponia agrZelebs koncentrirebas sainJinro gamoyenebiT sferoSi, sadac aqvs efeqturi komerciuli Sedegebi. garda amisa, iaponiaSi tardeba umniSvnelovanesi kvlevebi naxevargamtarebisa da nanoteqnologiebis dargebSi. iaponiis erovnuli sainovacio sistemis mniSvnelovani Taviseburebaa misi orientacia maRalteqnologiur sferoSi maRalxarisxovani produqciis eqsportze. amavdroulad, eWvs ar iwvevs iaponiis umaRlesi ganaTlebis sistemis seriozuli naklovanebebi, romelic sakmaris SesaZleblobebs ar qmnis individualuri azrovnebis gansaviTareblad fundamentalur mecnierebaSi. miuxedevad amisa, arakonkurentuli kooperaciis unikaluri unari, SemsrulebelTa gansakuTrebuli akuratuloba da pasuxismgebloba exmareba iaponelebs Seqmnan farTo moxmarebis maRalteqnologiuri produqcia, romelsac badali ara hyavs msoflioSi. 31 tailandis erovnuli sainovacio sistema tailandi soflis meurneobis produqciis umsxvilesi eqsportiori qveyanaa msoflioSi da aqvs modernizebuli ganviTarebis sakuTari gza – anviTarebs menejmentis inovaciur meTodebs soflis meurneobis sferoSi. amis garda, tailands gaaCnia iSviaTi SesaZleblobebi rekreaciul sferoSi, aris turistuli industriis umsxvilesi centri. budisturi, induisturi da konfucianisturi kulturebis gzajvaredinze mdebare tailandi gamoirCeva xelovnebisa da arqiteqturis uCveulo formebiT. swored kulturis es Taviseburebebi gamoiyeneba tailandis sainovacio saqmianobaSi – ZiriTadi aqcentebi keTdeba ara High-Tech (maRalteqnikuri), aramed High-Hume (maRalhumanitaruli) teqnologiebis ganviTarebaze. tailandis SesaZleblobebi umaRlesi ganaTlebisa da mecnierebis sferoSi jer kidev SezRudulia. miuxedavad amisa, garkveuli yuradReba eqceva maRali teqnologiebis ganviTarebas (upirveles yovlisa, kompiuterebis da maTi damkompleqtebeli nawilebis warmoebas, avtomobilebis awyobas). 2003 wels tailandSi Seiqmna erovnuli sainovacio saagento, romlis amocanaa tailandis inovaciuri ganviTarebis strategiis SemuSaveba da ekonomikis konkurentunarianobis amaRleba. TurqeTis erovnuli sainovacio sistema mecnierebis dargSi TurqeTis monacemebi jer kidev maRali ar aris, Tumca aq intensiurad mimdinareobs sainovacio sistemis efeqturi struqturizacia. 2000-2001 wlebSi aSS-is umaRles saswavleblebSi gagzavnil studentTa raodenobiT TurqeTi erT-erT pirvel adgilze iyo – 15 aTasi studentis ganaTlebis misaRebad 824 mln dolari daixarja, didi tempebiT da efeqturad gamoiyeneba distanciuri 32 swavleba, ramac mniSvnelovnad gazarda mosaxleobis ganaTlebis done. jer kidev 1963 wels Seiqmna TurqeTis mecnierebisa da teqnologiebis sabWo (TURITAK), romelic angariSvaldebulia uSualod premier-ministris winaSe. sabWo dResac centraluri organizaciaa samecniero kvlevebisa da teqnologiuri ganviTarebis sferoSi. mas aqvs didi uflebamosilebani inovaciis saqmeSi – mis funqciebSia samecniero-teqnologiuri da sainovacio politikis formireba, sagranto dafinansebis organizeba, axalgazrda talantebis moZieba, wamyvani samecniero Jurnalebis da monografiebis gamocema. sabWoSi muSaobs 8 sagranto komiteti, romlis SemadgenlobaSia TurqeTis mecnierebis wamyvani specialistebi. dafinansebis paralelurad sabWo asrulebs sainovacio eqspertizis funqciebsac. TURITAKis farglebSi Seqmnilia erovnuli akademiuri qseli, dokumentaciebis centri, rigi laboratoriebisa. sabWo amavdroulad asrulebs staJirebis, gacvlebis, olimpiadebis da sxva RonisZiebebis organizatoris funqciebs. 1991 wels sabWosTan Seiqmna TurqeTis teqnologiuri ganviTarebis arasamTavrobo arakomerciuli fondi (TTGV), romlis mizania ekonomikis kerZo seqtorSi kvlevebis dafinanseba, ramdenadac TviT sabWo afinansebs upiratesad akademiur sferos. TTGV uzrunvelyofs industriul sferoSi Catarebuli kvlevebis biujetis daaxl. 50% da afinansebs 2 mln dolaramde biujetis mqone proeqtebs, romelTa xangrZlivobaa ara umetes 2 wlisa. fondis mier dafinansebuli proeqtebis umetesoba ganekuTvneba telekomunikaciebis da eleqtronikis sferoebs. TTGV-s mier mxardaWerili proeqtebis 73% mcire da saSualo biznesis iniciativebiT sruldeba. mecnierebis dafinanseba TurqeTSi mniSvnelovnad CamorCeba ara marto maRalganviTarebuli qveynebis saSualo statistikur monacemebs – 2,4%, aramed iseTi mcire qveynisas, rogoricaa singapuri (mTliani Sida Semosavlis 1,1 %). 33 mecnierebis dafinansebis 61,1% moixmars universitetebi. am monacemiT TurqeTi CamorCeba mxolod Ciles (66,9%), OECD-s qveynebSi (mis SemadgenlobaSia 30 qveyana) es monacemi ar aRemateba 15-20%. mkveTrad gaizarda sameniero publikaciebis raodenoba. 1980-2001 wlebSi am monacemiT TurqeTi gadaadgilda 44-e adgilidan 25-e adgilze msoflioSi. TurqeTSi Seqmnilia 12 teqnoparki da teqnologiuri ganviTarebis zona, romelTa mizania universitetebsa da warmoebas Soris kooperaciis gaZlierebis xelSewyoba. am teqnoparkebSi da zonebSi Seqmnilia Sromis gansakuTrebuli pirobebi, moqmedebs sakanonmdeblo da finansuri mxardaWeris meqanizmebi mkvlevarebisa da kompaniebisaTvis. amis garda, Seqmnilia teqnologiebis ganviTarebis 11 centri (inkubatorebi), m.S. kerZoc, romelTa mizania universitetebsa da bizness Soris kavSiris damyareba. bevri universiteti TviT qmnis eqspertizis specialur centrebs. amgvarad, TurqeTSi Seqmnilia inovaciebis erovnuli sistemis praqtikulad yvela sabaziso komponenti, amJamad dRis wesrigSia am sistemis gardaqmna srulyofil erovnul sainovacio sistemad. amisaTvis aqcenti keTdeba sainformacio teqnologiebis ganviTarebaze da saganmanaTleblo programebis Seqmnaze. prioritetul mimarTulebebad iTvleba agreTve bioteqnologia, komunikaciisa da cifruli telekomunikaciis teqnologiebi, rekreacia. TurqeTSi did yuradRebas uTmoben menejments. Sesabamisi programebi Setanilia qveynis 77 universitetidan 52-Si, zogierTi maTganis programaSia sainovacio menejmentic. 34 israelis erovnuli sainovacio sistema dReisaTvis israeli Sedis msoflios yvelaze ganviTarebul qveyanaTa oceulSi da cnobilia Tavisi maRalteqnologiuri mrewvelobiT, kvalificirebuli sainJinro kadrebiT, mniSvnelovani mecnieruli miRwevebiT. mdgrad ekonomikur zrdas ganapirobebs sameurneo meqanizmSi axali gadawyvetilebebis swrafi danergva da uwyveti sainovacio saqmianobis uzrunvelyofa. “inovaciis indeqsis” mixedviT, romelic axasiaTebs mecnierebisa da biznesis urTierTobas da ekonomikaSi samecniero miRwevebis danergvis siCqares, israeli aris me-6 adgilze aSS-s, taivanis, fineTis, Sveciis da iaponiis Semdeg12. erT-erTi yvelaze maRalia israelis mecnierebis dafinanseba – mTliani Sida produqtis 3%, qveyanaSi funqcionirebs 3 aTasze meti maRalteqnologiuri kompania. warmatebuli sainovacio sistemis mSenebloba israelSi daiwyo 1960-ian wlebSi, rodesac ekonomikis ganviTarebis strategiaSi prioriteti mieniWa mecnierebatevad mrewvelobas, Sesabamisad, samecniero-kvleviT programebSi – gamoyenebiT kvlevebs. ekonomikuri blokis ganviTarebas mohyva erovnuli fundamenturi mecnierebis Seqmna. mniSvnelovani investiciebi Caido ganaTlebaSi da teqnologiebis srulyofaSi, ganuwyvetliv izrdeba kvlevebis Rirebuleba da mcirdeba saxelmwifo dafinansebis wili. imis gamo, rom israeli aris patara qveyana Zalian SezRuduli materialuri resursebiT, mas ar SeuZlia miaRwios mniSvnelovan mecnierul warmatebebs mecnieruli TanamSromlobisa da kooperaciis gareSe. 1972 wels samecniero kvlevebisa da ganviTarebis erovnulma sabWom daawesa israelis samecnierokvleviTi konferenciebis programa (“israkoni”), romlis farglebSi warmoebs samecniero informaciis regularuli gacvla da ganxilvebi israelis da msoflios wamyvan specia-listebs Soris. israelis mrewvelobis samecniero-kvleviTi centri “matimori”, romelic aris arakomerciuli organizacia, debs saerTaSoriso samecniero xelSekrulebebs mrewvelobisa da vaWrobis saminis35 tros mTavari mecnieris biuros saxeliT. es centri aris israelis kompaniebisa da maTi ucxoeli partniorebis damakav-Sirebeli rgoli. 1959 wels veicmanis samecniero-kvleviTi institutis farglebSi Seiqmna organizacia YEDA – pirveli israeluri da erT-erTi pirveli msoflioSi organizacia teqnologiebis transferis saqmeSi, romlis mizania samecniero miRwevebis komercializacia. 1974 wlidan funqcionirebs amerika-israelis samecniero fondi (BSF), romelic afinansebs kvleviT programebs mecnierebis sxvadasxva dargSi – antropologiidan da biosamedicino inJineriidan dawyebuli fizikisa da garemos dacvis CaTvliT. dafuZnebis dRidan fonds gamoyofili aqvs 2000-mde granti 90 mln-mde saerTo TanxiT. aRniSnuli fondis garda dafuZnebulia amerika-israelis samecniero fondebi soflis meurneobaSi (BARD), mrewvelobaSi (BIRD), amerika-israelis mecnierebisa da teqnologiebis komisia, Seqmnilia transnacionaluri korporaciebis samecnierokvleviTi centrebi da warmoebebi, mZlavri teqnoparkebi, romlebic specializdebian kompiuteruli qselebis usafrTxoebis, internet-teqnologiebis, programuli uzrunvelyofis, robototeqnikis sferoebSi. fenomenaluri warmatebebi aqvs venCuruli fondebis israelur models. 1991 wels israelSi iyo mxolod erTi venCuruli fondi 35 mln aSS dolaris kapitaliT. 2002 wels maTi ricxvi Seadgenda 80-s, kapitali ki – 8 mlrd dolars. israelis sainovacio sistemis agebis principia kerZo kompaniebisaTvis saxelmwifo SekveTebis micema. dafinansebas uzrunvelyofs saxelmwifo venCuruli fondi Yozma, romlis kapitalSi saxelmwifos wilia 100 mln, kerZo investorebisa – 178 mln aSS dolari. sainovacio sistemis mniSvnelovani elementia biznes-inkubatorebi, romlebic Seqmnilia fundamenturi kvlevebis Sedegebis gamosayeneblad komerciuli mizniT13,14. 36 ungreTis erovnuli sainovacio sistema15 sainovacio politikis gamatarebeli erovnuli sistema mniSvnelovnad Seicvala bolo wlebis ganmavlobaSi. amJamad moqmed sistemaSi wamyvani roli akisria mecnierebis da teqnologiebis politikis kolegias (TTPK), romelSic Sevidnen premierministris moadgileebi, ungreTis mecnierebaTa akademiis prezidenti, ministrebi, kvlevebisa da teqnologiebis erovnuli sammarTvelos (NKTH) ufrosi. kolegiis mier Seqmnilia sakonsultacio sabWo (TTTT), romelic aerTianebs cnobil mecnierebs, eqspertebs, mecnierebisa da inovaciebis kvlevebis specialistebs (ix. sqema). kvlevebis saimedo da gamWvirvale dafinansebis mizniT Seqmnilia samecniero kvlevebisa da sainovacio teqnologiebis fondi, romlis finansuri wyaroebia: saxelmwifo biujetidan gamoyofili Tanxa, sainovacio gadasaxadis saxiT Semosuli Tanxa, saxelmwifo grantebi da sxv. sainovacio gadasaxadis gadamxdelebi arian ungreTis rezidenti kompaniebi, ungreTSi daregistrirebuli ofSoruli kompaniebi. sainovacio gadasaxadisagan Tavisufldebian axlad Seqmnili kompaniebi (dafuZnebis wels), mcire da saSualo zomis kompaniebi, romelTa Semosavali ar aRemateba 700 mln forints da dasaqmebulTa raodenoba – 10 kacs. 2004 wels sainovacio gadasaxadi Seadgenda 2%, 2005 wels – 0,25%, 2006 wels – 0,3%, amasTan ibegreba neto wliuri Semosavlis 80%16. fondis saqmianobas kontrols uwevs kvlevebisa da teqnologiebis erovnuli sammarTvelo. grantebis ganawilebaze pasuxismgebelia kvleviTi samuSaoebisa da kvlevis Sedegebis danergvis saagento, romelic muSaobs kvlevebisa da teqnologiebis erovnuli sammarTvelos meTvalyureobis qveS. grantebi gaicema Catarebuli konkursis Sedegebis Tanaxmad. saxelmwifo dafinansebis paralelurad ungreTSi dinamiurad viTardeba venCuruli (sarisko) dafinanseba. venCuruli 37 38 umaRlesi skolebis kvleviTi organizac. daqvemdebarebuli institutebi ungreTis sapatento ofisi qveynis ganviTarebis gegma nax. 5. ungreTis erovnuli sainovacio sistema samecniero kvlevebis fondis saagento kvlevebis marTva da gamoyeneba (KPI) institutebi uma-s kvleviTi ungreTis mecnierebaTa akademia (uma) parlamenti kvlevebisa da teqnologiebis sainovacio sabWo (KTIT) mecnier. da teqnologiebis politikis kolegia (TTPK) mecnierebisa da teqnolog. sameTvalyureo komiteti kvlevebisa da teqnologiebis erovnuli sammarTvelo (NKTH) ganaTlebis saministro sxva saministroebi ekonomikis da transport. saministro mTavroba ungreTis ess struqtura kapitalis ZiriTadi sferoa axali teqnologiebi da sainovacio saqmianoba. amJamad ungreTs gaaCnia venCuruli fondebis da sarisko kapitalis sazogadoebebis sakmaod ganviTarebuli infrastruqtura. aqtiur sainovacio saqmianobas eweva 75 venCuruli da samewarmeo fondi, agreTve pirdapiri investiciebis fondebi. eqspertebis SefasebiT, ungreTis sarisko investiciebis bazris dafinansebis moculoba Seadgens daaxl. 4 mlrd evros. prioritetulad miCneulia telekomunikaciebis, programuli uzrunvelyofis, turizmis, garTobis industriis sferoebi. sxva qveynebis mniSvnelovan samecniero wreebTan samecniero da teqnologiuri kavSirebis gansaviTareblad ungreTSi Seqmnilia ataSeebis qseli. maTi mizania ungreTis samecniero organizaciebisaTvis daxmarebis aRmoCena samecniero kavSirebis damyarebisa da saerTaSoriso integraciis saqmeSi. ungreTis samecniero ataSeebi avrceleben informacias ungreTis mecnierebis miRwevebis Sesaxeb, partniorebs acnoben ungreTis samecniero politikas da TanamSromlobis SesaZleblobebs. amJamad ungreTs hyavs samecniero ataSeebis 10 warmomadgenloba: berlinSi, briuselSi (evrokavSirSi), helsinkSi, londonSi, moskovSi, parizSi, romSi, TelavivSi, tokioSi da vaSingtonSi. dafuZnebis stadiaSia warmomadgenloba pekinSi. yofili sabWoTa kavSiris qveynebis erovnuli sainovacio sistemebi ruseTSi amJamad funqcionirebs 4 aTasamde samecniero organizacia, romelTagan 70% saxelmwifo dawesebulebaa. mecnierebis sferoSi dakavebulia 800 aTasamde adamiani, Tumca mkvlevari maT Soris aris mxolod 50%17. 39 ruseTis erovnuli sainovacio sistemisaTvis damaxasiaTebelia seriozuli struqturuli disbalansi, araTanmimdevruli saxelmwifo politika, samewarmeo seqtoris SedarebiT dabali sainovacio aqtiuroba. ruseTis erovnuli sainovacio sistema gamoirCeva saxelmwifo seqtoris Zalian maRali wiliT, msxvili mecnierebatevadi korporaciebis Seqmnis neli tempiT, mecnierebisa da mrewvelobis susti kavSirebiT, ganuviTarebeli materialur-teqnikuri baziT, mcire sainovacio biznesis, agreTve sainovacio proeqtebis damfinansebeli safondo bazrisa da venCuruli kapitalis ganviTarebis dabali doniT. ganviTarebuli qveynebis sainovacio sistemebisagan gansxvavebiT, ruseTSi ar arsebobs teqnologiebis gadacemis efeqturi meqanizmi. inovaciebis mniSvnelovani nawili iseve, rogorc adamianuri kapitali, intensiurad gadis sazRvargareT. praqtikulad umoqmedoa sistemis marketinguli da informa-ciuli elementebic. adgilobriv sawarmoTa interesebi mimarTulia moZvelebuli mowyobilobebis Secvlaze, ruseTis bazrebze inergeba ucxoeTis qveynebis moZvelebuli teqno-logiebi. ruseTis erovnuli sainovacio sistemis regulirebis instituciuri da organizaciuli meqanizmebis Seswavlam cxadyo, rom isini saWiroeben arsebiT cvlilebebs. am cvlilebebis farglebSi ruseTSi cdiloben orientacia gaakeTon msoflio praqtikiT Semowmebuli sistemebis modelze. amaze metyvelebs gadasvla kvlevebis konkursuli dafinansebis principze, sainovacio biznesis organizaciuli da ekonomikuri mxardaWeris axali formebis Seqmna, mecnierebisa da inovaciebis sagadasaxado stimulirebis sistemis formirebis mcdeloba, inteleqtualuri sakuTrebis sakanonmdeblo uzrunvelyofa da a.S. 2005 wels damtkicebul iqna “ruseTis federaciis politikis ZiriTadi mimarTulebebi sainovacio sistemis ganviTarebis sferoSi 2010 wlamde”, 2006 wels ki miRebul iqna “ruseTis ruseTis erovnuli sainovacio sistemisaTvis damaxasiaTebelia 40 federaciaSi mecnierebisa da inovaciebis ganviTarebis strategia 2015 wlamde”. aRniSnuli dokumentebis mizania samecniero kvlevebis dabalansebuli seqtorisa da efeqturi sainovacio sistemis formireba, raTa uzrunvelyofil iqnas ekonomikis teqnologiuri modernizacia da konkurentunarianobis gazrda mowinave teqnologiebis safuZvelze da samecniero potencialis gardaqmna mdgradi ekonomikuri zrdis erT-erT ZiriTad resursad. ruseTis federaciis mTavrobis gadawyvetilebiT unda Seiqmnas erovnul-kvleviTi universitetebis qseli (10-15 universiteti), romelTa ganviTarebis programa gaTvlilia 5 welze. es universitetebi unda gaxdnen konkurentunariani msoflio bazarze, maT dasafinanseblad saxelmwifo gamoyofs 30 mlrdmde rubls. ukrainis eqsportis struqturaSi inovaciuri, maRalteqnologiuri, mecnierebatevadi produqcia Seadgens mxolod 0,1 procents, samecniero-kvleviTi sferos dafinanseba (rogorc saxelmwifo, aseve kerZo investiciebi) ki ar aRemateba 0,5%18,19. amJamad ukrainis sainovacio sistemas aqvs bevri problema – ar arsebobs ekonomikis ganviTarebis sainovacio modelze gadasvlis strategia, arasrulyofilia normatiul-samarTlebrivi baza, neli tempiT yalibdeba inovaciuri produqciis bazari, dabalia samecniero-teqnikuri da sainovacio sferos dafinanseba, araefeqturad gamoiyeneba arsebuli finansuri resursebi. ukraineli eqspertebis SefasebiT, ukrainis erovnuli sainovacio sistemis krizisi gamowveulia ara marto finansuri resursebis deficitiT, aramed imiTac, rom daeca samecniero-teqnikur produqciaze gadaxdisunariani moTxovnileba saxelmwifos da biznesis mxridan, gauaresda samecniero kadrebisa da kvlevebis materialur-teqnikuri bazis xarisxobrivi maCveneblebi. ukrainaSi funqcionirebs sainovacio infrastruqturis iseTi 41 ZiriTadi elementebi, rogoricaa: teqnoparkebi (15), biznesinkubatorebi, sainovacio centrebi (11). sakanonmdeblo doneze sainovacio saqmianoba gansazRvrulia “ukrainis samecnieroteqnologiuri da inovaciuri ganviTarebis koncefciiT (1999 w.), ukrainis kanoniT “sainovacio saqmianobis Sesaxeb” (2002 w.), ukrainis kanoniT “ukrainaSi sainovacio saqmianobis prioritetuli mimarTulebebis Sesaxeb” (2003 w.), kanonebiT “teqnologiuri parkebis sainovacio saqmianobis specialuri reJimis Sesaxeb” (1999 w.) da “teqnologiebis transferis sferoSi saqmianobis saxelmwifo regulirebis Sesaxeb” (2006 w.)20. miuxedavad amisa, SeiZleba iTqvas, rom axali tipis sainovacio sistemis formireba mxolod dawyebis stadiaSia. am gzaze ukrainas aqvs bevrad ukeTesi pirobebi, vidre Tavis droze hqonda samxreT koreas da 90-iani wlebis dasawyisSi fineTsa da irlandias. msoflio ekonomikuri forumis SefasebiT, ukrainis ekonomikis inovaciurobis integraluri indeqsi (aTbaliani skaliT) Seadgens 5,7-s21. beloruss gaaCnia erTiani erovnuli sainovacio sistemis calkeuli fragmentebi: samecniero da saswavlo dawesebulebebi, inovaciaze orientirebuli samrewvelo sawarmoebi da sxvadasxva xarisxis inovaciurobis mqone sainovacio infrastruqturis specializebuli sawarmoebi. samecniero kvlevebi da samuSaoebi tardeba samasamde samecniero-kvleviT institutSi, sakonstruqtoro biuroSi, umaRles saswavleblebSi, samrewvelo da sxva dawesebulebebSi. kvlevebis 80% asrulebs belorusis erovnuli mecnierebaTa akademia, mrewvelobis, ganaTlebis da janmrTelobis dacvis saminis-troebi. mecnierebis mTel rig dargebSi belorusi ar CamorCeba msoflios wamyvan qveynebs, Tavisi adgili aqvs fizikis, maTematikis, axali masalebis, programuli produqtebis warmoebis sferoebSi. belorusis mecnierebi warmatebiT TanamSromloben msoflios 42 samecniero sazogadoebasTan iseT mimarTulebebSi, rogoricaa: informatizacia da programuli uzrunvelyofa, nanoteqnologiebi da nanomasalebi, energoefeqturi teqnologiebi, genetika da bioteqnologiebi, ekologiuri mdgradoba da radiaciuli usafrTxoeba. amis miuxedavad, belorusis erovnul sainovacio sistemas gaaCnia seriozuli naklovanebani. nela viTardeba teqnologiuri infrastruqtura, Tumca funqcionirebs teqnoparkebi (dReisaTvis am tipis 9 organizacia), agreTve teqnologiebis transferis centrebis qseli, sainovacio biznes-inkubatorebi. umniSvneloa teqnoparkebis roli qveynis sainovacio ganviTarebaSi. maTi wili 1%-ze naklebia. inovaciuri klimatis gaumjobesebas ver axerxebs belorusis sainovacio fondis finansuri politika. ganuviTarebelia venCuruli dafinanseba, ar arsebobs investiciebis dazRvevis meqanizmi. gansakuTrebiT sustia mewarmeobis seqtori. saxelmwifos mxridan realuri mxardaWeris ararsebobis gamo mudmivad mcirdeba mcire sainovacio sawarmoTa ricxvi. 1997 wlidan igi Semcirda 2,3-jer. ar iqmneba sainovacio servisis sawarmoebic. arasakmarisad gamoiyeneba teqnologiuri siaxleebis komerci-alizaciis da maTi bazarze danergvis Tanamedrove meqanizmebi. am naklovanebebis aRmofxvris mizniT sruliad belorusis III saxalxo krebam daamtkica qveynis ganviTarebis inovaciuri kursi 2006-2010 wlebis socialur-ekonomikuri ganviTarebis programiT. am kursze gadasvlis meqanizmad unda iqces belorusis erovnuli sainovacio sistema, rogorc codnis generaciis, gavrcelebisa da gamoyenebis, axal produqciaSi, teqnologiebsa da momsaxurebaSi misi gansaxierebis Tanamedrove instituciuri modeli. 43 yazaxeTSi maRalteqnologiuri seqtori faqtiurad ar arsebobs. 2003 wlidan moyolebuli mecnierebatevadi produqciis warmoeba Seadgens mTliani Sida produqtis daaxloebiT 1%-s22. bolo wlebSi konkurentunarianobis reitingiT yazaxeTi daqveiTda 65-e adgilidan 75-e adgilze, arasakmarisia sainJinro da samecniero kadrebi (98-e adgili), sustia TanamSromloba samecniero-kvleviT institutebsa da mrewvelobas Soris (71-e adgili). respublikis teqnologiuri mzadyofna ar Seesabameba mowinave qveynebis dones – es maCvenebelic daeca 70-e adgilidan 77-mde (ranJirebaSi monawileobda 131 qveyana)23. qveynis industriis inovaciuri ganviTarebis mizniT SemuSavebul iqna yazaxeTis respublikis erovnuli sainovacio sistemis formirebisa da ganviTarebis programa 2005-2015 wlebSi. programa iTvaliswinebs Ria tipis sainovacio sistemis Seqmnas, romelic uzrunvelyofs konkurentunariani saboloo produqtis Seqmnas samamulo da ucxoeTis samecniero potencialis gamoyenebis gziT. erovnuli sainovacio sistemis formirebis da ganviTarebis programis operators warmoadgens erovnuli sainovacio fondi. amJamad mis portfelSia 65 proeqti, maT Soris 21 inovaciuri, saerTo RirebulebiT 31 mlrd tenge (maTgan 16 mlrd tenge – TviT fondis wilia). (100 KZT/1 USD=0.6642). 2004 wlis Semdeg erovnuli sainovacio fondis monawileobiT Seiqmna xuTi venCuruli fondi, xelmowerilia dokumenti meeqvses Seqmnaze. ganisazRvra fondis dafinansebis prioritetuli mimarTulebebi: sainformacio teqnologiebi, kvebis mrewvelobis, navTobisa da gazis, bioteqnologiebi, farmacevtika, alternatiuli energetika. finansuri infrastruqturis paralelurad viTardeba fizikuri infrastruqturac – laboratoriebi, teqnoparkebi, sauniver-siteto teqnologiuri biznes-inkubatorebi. maTi daniSnulebaa Seqmnan efeqturi garemo, sadac rogorc msxvil sawarmos, aseve calkeul mecniers SeeZleba miiRos 44 sagadasaxado SeRavaTebi, sawarmoo da saofise farTebis SeRavaTiani arenda, mowinave laboratoriuli mowyobilobebi, profesiuli konsultaciebi. SeiZleba iTqvas, rom erovnuli sainovacio sistemis sabaziso elementebis Seqmnis amocana Sesrulda. qveynis winaSe dgas rigi gadasawyveti problemebisa: normaluri, adeqvaturi sakanonmdeb-lo bazis Seqmna, adamianuri kapitalis ganviTareba (kvalificiuri sainJinro, samecniero kadrebi, marketologebi, sainovacio menejerebi da a.S.), samecniero kompleqsis daaxloeba samrewvelo seqtorTan, inovaciur produqciaze realuri moTxovnebis gazrda da sxv. somxeTi. miuxedavad imisa, rom bolo 10-15 wlis manZilze somxeTis mecnierebis dafinansebaze gamoyofili Tanxebi yovelwliurad izrdeba (saSualod 1,14-jer), am xarjebis wili mTlian Sida produqtSi TiTqmis ar Secvlila da Seadgens saSualod 0,25 procents. somxeTis ekonomikis inovaciurobis indeqsi 2005 wels Seadgenda 0,14, 2007 wels ki – 0,13, maSin roca es maCvenebeli EC-25 qveynebSi aris 1-s toli24. es miuTiTebs, rom msoflio masStabiT somxeTi ar aris inovaciis mwarmoebeli qveyana. aq moiZebneba mxolod 4-5 konkurentunariani produqti. somxeTSi funqcionirebs 75 samecniero-kvleviTi organizacia, maT Soris 41 mecnierebaTa akademiis sistemaSi Semavali instituti. mkvlevarTa da teqnikosTa raodenoba daaxloebiT 6500 kacs Seadgens, maTgan 510 mecnierebaTa doqtori da 2100 mecnierebaTa kandidatia. aRniSnuli organizaciebis kvlevis sferoebia: qimia, eleqtronika, molekuluri biologia, bioteqnologia, mikrobiologia, sainformacio teqnologiebi da sxv. 1 mln mosaxleze patentebis raodenobis mixedviT somxeTi uswrebs bevr evropul qveyanas, magram am maCvenebliT mowinave qveynebs CamorCeba 17,7-jer. 45 2005 wels somxeTis respublikis mTavrobam moiwona qveynis sainovacio saqmianobis koncefcia, sadac mocemuli iyo codnaze dafuZnebuli ekonomikis formirebis midgomebi da principebi. am principebze dayrdnobiT SemuSavebul iqna somxeTis respublikis sainovacio sistemis formirebis programa 20052010 wlebSi. misi ZiriTadi mizania qveynis ekonomikis teqnologiuri donis amaRleba, Sida da gare bazrebze inovaciuri produqtis konkurentunarianobis xelSewyoba, stabiluri ekonomikuri ganviTarebis etapze gadasvla. 2006 wels miRebul iqna kanoni “sainovacio saqmianobis saxelmwifo xelSewyobis Sesaxeb”, mTavrobis mier gansazRvrul iqna sainovacio sferos ganviTarebis mimarTulebebi. miuxedavad garkveuli samarTlebrivi mcdelobebisa, realuri nabijebi inovaciuri ekonomikis Seqmnisa jer ar gadadgmula. somxeTis kompaniebi asruleben axali teqnologiebis SeqmniT dakavebuli ucxouri kompaniebis calkeul SekveTebs. qveynis rigi dargebi muSaobs moZvelebuli da standartuli teqnolo-giebiT, radgan sakuTar samecniero-teqnikur bazaze dayrdnobiT Tanamedrove teqnologiebis Seqmna da gavrceleba SeuZlebelia25. inovaciuri garemos formirebis mizniT 2008 wlis biujetiT gansazRvruli iyo 80 mln dramis gamoyofa saxelmwifos da kerZo seqtoris erToblivi teqnoparkis Sesaqmnelad giumriSi. sainformacio teqnologiebis ganviTarebis mxardasaWerad saxelmwifo programis realizaciisaTvis gansazRvrul iqna 100 mln dramis gamoyofa. programa iTvaliswinebs venCuruli fondis Seqmnas26 (1 drami = 360,7 aSS dolars). estoneTi. 2000-2007 wlebSi samecniero da sainovacio saqmianobis zrdis tempebiT estoneTi gavida meore adgilze evrokavSiris qveynebs Soris (pirvel adgilzea kviprosi). 2007 wels investiciebi am sferos saxelmwifo da kerZo seqtorebSi gaizarda 15 procentiT27. 46 2008 wels samecniero da sainovacio saqmianobis dafinansebis mniSvnelovani zrda imeds iZleva, rom 2009 wels es danaxarjebi miaRwevs mTliani Sida produqtis 1,5%-s, xolo 2014 wlisaTvis _ 3%-s. estoneTi TandaTan iumjobesebs poziciebs evropis sainovacio sferoSi, amJamad mas uWiravs me-18 adgili 38 saxelmwifos Soris. estoneTis mkveTri nabijebi konkurentunariani ekonomikis Sesaqmnelad daiwyo 2001 wels, roca mowonebul iqna kvlevebisa da ganviTarebis strategia “swavlaze dafuZnebuli estoneTi~, romlis Tanaxmad samecniero da sainovacio saqmianobaze danaxarjebi gaizrdeba 2014 wlamde yovelwliurad 20%-T. mniSvnelovani yuradReba eqceva mecnierTa da kvalificirebul inJinerTa mozidvas, maTi raodenoba 2000 welTan SedarebiT 2007 wels gaizarda 40 procentiT da Seadgina 3690 kaci. Seqmnilia mecnierebisa da inovaciebis mxardamWeri organizaciebi: talinis teqnologiuri parki _ teqnopoli, tartus teqnologiuri parki, arqimedis fondi, tartus bioteqnologiuri parki, Enterprise Estonia. amgvarad, estoneTis erovnul sainovacio sistemas gaaCnia Zlieri mxareebi – dafinansebis swrafi zrda, umaRlesi ganaTlebis mqone specialistTa maRali xvedriTi wili da kargi sainformacio-teqnologiuri garemo. maRali donis ganaTlebis miRebis saqmeSi estoneTi CamorCeba bevr evropul qveyanas. qvemoT mocemulia estoneTis, latviis da litvis erov nuli sainovacio sistemebis sqemebi da maTi SedarebiTi daxasiaTeba28. 47 48 universitetebi Aarqimedes fondi Kkvalifikaciis centrebi kvleviTi institutebi venCuruli kompaniebi samecniero da teqnologiuri parkebi mecnierebis fondi mecnierebaTa akademia ganaTlebisa da kvlevebis saministro sainovacio politikis komisia Mmecnierebis mxardaWeris sabWo KREDEX mxardamWeri centrebi firmebi Enterprise Estonia Eekonomikisa da komunikaciebis saministro sainovacio politikis komisia Kkvlevebisa da ganviTarebis politikis sabWo mTavroba parlamenti estoneTis ess struqtura 49 firmebi mxardamWeri centrebi universitetebi kvalifikaciis centrebi kvleviTi institutebi latviis inovaciebis xelSemwyobi centri latviis teqnologiuri centri umaRlesi ganaTlebis da mecnierebis departamenti ganaTlebis da mecnierebis saministro venCuruli kapitali mecnierebisa da teqnologiebis parki latviis uzrunvelyofis saagento latviis investiciebisa da ganviTarebis saagento mecnierTa sakonsultacio organo erovnuli ekonomikis sabWo inovaciis ep makoordinebeli sabWo inovaciis ganyofileba ekonomikis saministro ganaTlebis, mecnierebis da kulturis komisia latviis ipoTekuri da miwis banki qvekomisiebi latviis mecnierebaTa akademia parlamenti (seimi) kvlevebisa da ganviTarebis politikis sabWo ministrTa kabineti latviis ess struqtura 50 venCuruli kapitali universitetebi mcire da saSualo biznsis ganviTarebis saagento sxva saministroebi litvis mecnierebaTa akademia kvalifikaciis centrebi kvleviTi institutebi mecnierebisa da teqnologiebis parki firmebi mxardamWeri centrebi litvis biznesis mxardaWeris saagento mecnierebisa da teqnologiebis ganviTrebis saerTaSoriso programebis saagento ekonomikis saministro ganaTlebisa da mecnierebis saministo finansTa saministro litvis mecnierebisa da kvlevebis saxelmwifo fondi litvis mecnierebis sabWo mecnierebisa da teqnologiebis komisia mTavroba parlamenti (seimi) litvis ess struqtura baltiispireTis qveynebis erovnuli sainovacio sistemebis SedarebiTi analizi sainovacio politikis Sefasebis maCvenebeli kriteriumi estoneTi latvia litva * arsebiTi ganxilvebis, strategiuli kvlevebis, ZiriTad politikis SemuSaveba SemsrulebelTa (ganxilvebi erovnuli monawileobis sruli strategiis Temaze, ararseboba samTavrobo angari** tardeba zogierTi am Sebi da sxv.) RonisZiebaTagani Ria da faqtebze *** yvela punqti sistemadafuZnebuli turad ganixileba konsultaciebi *** ** ** sainovacio politikis * politikis SemuSavebisa SemuSaveba da zomebis da ganxorcielebis miReba zedmetad centralizebuli/daxuruli sistema ** araregularuli konsultaciebi da partnioroba *** mudmivi kavSiri ZiriTad monawileebs Soris ** ** *** ** ** ** * * koordinaciis meqanizmebis arseboba (umaRlesi donis sabWoebi, saministroTaSorisi komitetebi da sxv.) * koordinaciis meqanizmebis ararseboba ** metad danawevrebuli da ormxrivi sakoordinacio procesebis mcire raodenoba *** politikis koordinaciis kargad organizebuli da logikurad gamarTuli sistema sainovacio politikis * sainovacio zomebis SemTxveviTi Sefaseba, “Sefasebis kulturis~ mxolod monitoringi da arseboba auditi ** zomebis Sefaseba araregularulad, konkretuli departamentis an finansuri organos moTxovniT *** zomebi regularulad fasdeba maTi ganxorcielebis ZiriTad etapebze 51 *** 52 litva latvia estoneTi qveyana ekonomikis saministro/inovaciebis ganyofileba Enterprise Estonia - produqtis Seqmna inovaciebisa da konkurentunarianobis ganviTarebis programa ekonomikis saministro/(biznesis mxardaWeris litvis - ted saagento) - gamoyenebiTi kvlevebi - produqtis Seqmna - gamoyenebiTi kvlevebi axali produqtis ganviTarebis programa kvalifik. cent. programa - produqtis Seqmna - ted prod.-is Sesaqmnelad - gamoyenebiTi kvlevebi dasabuTeba (ted) samec.-kvl. samuSaoebis dafinansebis programa - gamoyenebiTi kvlevebis teqnikur-ekonomiuri 50 75 50 45 75(100) 50 75 50 75 prioritet. samec.-kvl. da eqsper. samuSaoebis ganviTarebis programa - gamoyenebiTi kvlevebi - gamoyenebiTi kvlevebi maRali teqnologiebis ganviTarebis programa - gamoyenebiTi kvlevebi bazarze orientirebuli proeqtebis fondi - produqtis Seqmna - ted prod.-is Sesaqmnelad - gamoyenebiTi kvlevebi dasabuTeba (ted) samec.-kvl. samuSaoebis dafinansebis programa - gamoyenebiTi kvlevebis teqnikur-ekonomiuri mcire da saSualo samecniero-kvleviTi maqs. sawarmoebis samecniero- pasuxismgebeli mxar- institutebis dafinansekvleviTi samuSaoebis organizacia daWera bis programa dafinansebis programa (%) baltiispireTis qveynebSi litvis mecnierebisa da kvlevebis saxelmwifo fondebi ganaTlebis da mecnierebis saministro Enterprise Estonia pasuxismgebeli organizacia samecniero-kvleviTi samuSaoebis dafinansebis sistemis SedarebiTi analizi 50 50 50 75(100) 75 maqs. mxardaWera (%) kiTxvari qveynis inovaciuri ganviTarebis mdgomareobis Sesafaseblad (sainformacio teqnologiebisa da inovaciebis fondis - Information Technology and Innovation Foundation – ITIF kriteriumebis mixedviT) adamianuri kapitali: 1. umaRlesi ganaTleba 25-34 wlis moqalaqeebSi; 2. 1000 momuSaveze samecniero da kvleviTi dawesebulebebis TanamSromelTa ricxvi. sainovacio potenciali: 3. kvleviT samuSaoebze daxarjuli sawarmoo investiciebi; 4. kvleviT samuSaoebze daxarjuli saxelmwifo inves ticiebi; 5. wili msoflio samecniero publikaciebSi. mewarmeoba: 6. investiciebi venCurul kapitalSi; 7. axali kompaniebi. sainformacio teqnologiebis infrastruqtura: 8. saxelmwifo da municipaluri marTvis Tanamedrove teqnologiebi (el-mTavroba); 9. farTomasStabiani komunikaciebi; 10. sawarmoo investiciebi sainformacio teqnologiebSi. 53 ekonomikuri politika: 11. sawarmoTa dabegvris efeqturi sistema; 12. biznesis organizaciisa da warmoebis simartive. ekonomikuri Sedegebi: 13. savaWro balansi; 14. pirdapiri ucxouri investiciebis nakadi; 15. Sromisunariani mosaxleobis erT sulze realuri mTliani Sida produqti; 16. Sromis nayofiereba. 54 gamoyenebuli literatura: 1. http://www.dist-cons.ru/modules/innova/section1.html 2. http://www.warwick.ac.uk/fac/soc/complabstuds/russia/Burnysheva.doc 3. Roy Rothwell. The Changing Nature of the Innovation Process. Technovation, 1 Jan.1993: http:// technopark.al.ru/ business /innovation /innovation.htm 4. http://www.strf.ru/innovation.aspx?CatalogId=223&d_no=18048 5. National Innovation Systems. Paris: OECD Publications, 1997, p. 10 6. http://www.mgimo.ru/files/34545/doklad_politolog_1.doc 7. http://www.belisa.org.by/doc/CIS.doc 8. http://www.cemi.rssi.ru/mei/articles/morgun04-1.pdf 9. http//charry.iac.gatech.edu/beta/xoutline/htm 10.http://www.sibai.ru/content/view/1157/1302/ 11.http://oad.rags.ru/vestnikrags/issues/issue0109/010905.htm 12.http://www.zn.ua/3000/3100/48181 13.http://www.finmir.ru/projects/macrofunds/report/Romashov.ppt#960,7, 14.http://www.evolutio.info/index.php?option= com_content&task=view&id=1438 &Itemid=215 15.Hungarian Innovation Policy: What’s the Best Way Forward? by Philip Hemmings, 2005. 16.http://oberon.sourceoecd.org/vl=9051022/cl=22/nw=1/rpsv/cgi-bin/ wppdf?file=5lglc8cbmf5k.pdf 17.http://www.ng.ru/science/2009-04-22/11_postcrisis.html 18.http://www.in.gov.ua/index.php?lang=ru&get=news&id=1002 19.patent.km.ua/rus/articles/group21/i682 - 22k 20.http://www.golos.com.ua/rus/article/1186749971.html 21.Иванова Е.В. Организационные и экономические аспекты инновационной деятельности в Украине // “Экономика: проблемы теории и практики”: Сб. науч. тр. - Днепропетровск: ДНУ, 2001. Вып. 114. - 200 с. 22.Банки Казахстана, №2 (28), 2008 23.http://www.investkz.com/journals/55/547.html 24.http://www.golos.am/index.php?Itemid= 37&id=32429&option= com_ content&task=view 25.http://www.mineconomy.am/ru/11/ 26.http://www.nanonewsnet.ru/blog/nikst/armeniya-osnovnaya-zadachaformirovanie-innovatsionnoi-sredy 27.http://www.valitsus.ee/brf/index.php?id=295023&tpl=1007&external=0&search =&aasta=200828.http://www.baltech.info/failid/Argo-Luik-Vilnius.ppt. 55 Sinaarsi inovacia da sainovacio saqmianoba ............................................................................. 4 erovnuli sainovacio sistemebi ...................................................................................... 15 aSS erovnuli sainovacio sistemebi .................................................21 dasavleT evropis didi qveynebis erovnuli sainovacio sistemebi .........................................................................23 dasavleT evropis mcire qveynebis erovnuli sainovacio sistemebi .........................................................................24 fineTis erovnuli sainovacio sistemebi ........................................26 iaponiis erovnuli sainovacio sistemebi .......................................31 tailandis erovnuli sainovacio sistemebi .....................................32 TurqeTis erovnuli sainovacio sistemebi .....................................32 israelis erovnuli sainovacio sistemebi ......................................35 ungreTis erovnuli sainovacio sistemebi .......................................37 yofili sabWoTa kavSiris qveynebis erovnuli sainovacio sistemebi .........................................................................39 estoneTis ess struqtura .................................................................48 latviis ess struqtura .....................................................................49 litvis ess struqtura ......................................................................50 kiTxvari ...............................................................................................53 56