Alergikoentzako jatetxeak - Revista

bazkide kontsumitzailearen
aldizkaria
XXXVII. urtea - IV. aroa - 165. alea
ekaina 2012 • www.consumer.es
elikadura
osasuna
Erosketa gida: galletak
Amatasunaren aztarnak
Haurren elikaduran agertu
behar ez luketenak
Iraungitze data eta
kontsumo data gomendatua
Errezetak: ogitartekoak
eta mokadutxoak
Eroski NATUR
oilaskoa
Alergikoentzako
jatetxeak:
eskaintza urria da,
arazoa puzten doan
ZUZENDARIA: Alejandro Martínez Berriochoa
Zuzendari ordea: Maria Hoyos
erredaktoreen burua: Rosa Cuevas
erredakzioaren eta webguneko
edukien koordinatzaile a: Miren Rodríguez
euskarazko edizioa: Irati Jimenez eta Arkaitz Goikoetxea
banaketa: Rosa Cuevas
“SAKONEAN” ikerketa:
EROSKI CONSUMER-eko taldea
Arduraduna: Rosa Cuevas
Diseinua eta elaborazioa: Jaime Parra,
Victoria Herrero, Cristina Leciñana eta Carlos Crespo
ONGIZATEA ETA EGUNEROKO BIZITZA
aurkibidea
12
EROSKI-RI BURUZKO INFORMAZIOA:
Erredakzioa: Rosa Cuevas eta María Huidrobo
Interpretazioa eta zabalkundea: Laura Azuara, Gentzane
Abaroa, Alexia Larrea eta Marian Caballero.
12 GALLETAk
Asko eta askotarikoak daude eta ez
da erraza komenigarriena zein den
aukeratzea
BESTELAKO EDUKIAK:
Irudietan: Rubén García
Teknologia berriak: Jordi Sabaté
Elkarrizketa: Azucena García
Elikadura: Maite Zudaire
Osasuna: Montse Arboix eta Marta Chavarrías
Etxeko ekonomia: Pablo Pico Rada
32 ESkoletako menuak:
hobetu al dute kalitatea?
4 teknologiaberriak
ERABILERA PROBA
6 eskubideak
8 interesatuzaiguna
10 nutrizioanadituak
22 sakonean
ALERGIKOENTZAKO menuak
28 elkarrizketa
ELSA PUNSET
165
txostenak:
18 elikadura / haurren elikaduran egon behar ez luketenak
20 etxeko ekonomia /zenbaki gorriak
36 elikadura /iraungipen data
eroski
44 EROSKI
animalien ongizateari buruzko errege dekretua betetzen dugu
48 Eroski NATUR
oilaskoa
50 eroski consumer
galizierazko aldizkaria ere, paperean
DiseiNUA ETA MaKetaZIOA:
DUPLO comunicación gráfica
(www.duplo.com.es)
Argazkiak: Rubén García
Ilustrazioak: Luis Demano
Fotomekanika: Lithos
Impresioa: MCC Graphics
EROSKI CONSUMERren
erredakzioa eta administrazioa:
Eroski Argitalpenak. San Agustin auzoa, z/g.
48230 Elorrio (Bizkaia)
Telf: 946 211 487_Faxa: 946 211 614
Lege Gordailua: TO-1848-1997 • ISSN: 1138-3887
32
Inkesta egin dugu
1.600 jatetxetan
alergikoek edo intolerantziaren bat dutenek kanpoan jateko ze
aukera duten jakin nahi izan dugu
22
40 ERREZETAK. Sandwich eta bokadillo
berezi-bereziak.
bazkide kontsumitzailearen aldizkaria
Editorea: EROSKI S. Coop. EROSKI FUNDAZIOAREN babesarekin • 2012ko ekaina - 165. zenbakia. 15.350 ale
www.consumer.es
EROSKI CONSUMER Eroski-ren bazkide kontsumitzailearen aldizkaria da. Eroski kooperatiba (Eroski-ren berezko kide eta sustatzailea) kontsumitzaileen elkartea da eta 25 urte baino gehiago daramatza kontsumitzaileei informazioa ematen, informazioa eta hezkuntza momentu bakoitzean zer komeni zaien aukeratzen jakin dezaten. EROSKI CONSUMER aldizkariak zerbitzu eta ondasunen kontsumitzaileei aitortzen zaizkien eskubideak defenditzen ditu eta eskubide horien berri ematen die, urratzen direnean kontsumitzaileek erantzunkizunak eska ditzaten. EROSKI CONSUMER kontsumo iraunkorrarekin konpromezua duen komunikabidea
da eta ingurumenari egiten zaieon kaltea gutxitu behar dela aintzat hartzen du. EROSKI CONSUMER aldizkariak Eroski-k gizarte erantzunkizunaren arloan egiten duenaz informazioak argitaratzen ditu, Eroski markako
produktuen inguruan ere bai eta, noizean behin, Eroski-k bere bazkide eta bezeroentzat interes handiko jotzen dituen albisteen berri eman dezake.
Difusión controlada por:
48 Eroski NATUR oilaskoa. Landarejatorriko pentsuak jaten dituzte Eroski
NATUR oilaskoek, arto ugariz hornituta
daudenak.
Teknologiaberriak
erabilera proba
Berehalako mezularitzako hiru
aplikazio iPad-arentzat
IM+ Pro da aplikaziorik osatuena, Imo.in-ek
funtzionaltasuna lehenesten du eta BeejiveIM-ek
konfigurazio-aukera gehiago eskaintzen ditu
Komunikazioari lotu-lotuak daude teknologia
berriak, eta nagusiki horretarako erabiltzen dira
tabletak ere. Berehalako mezularitza-zerbitzuak
izugarri hedatzen ari dira, merkatu gero eta
handiagoa dute, batez ere gailu mugikorretan
erabiltzeko aplikazioek arrakasta handia lortu dutelako. Eta are handiagoa lortuko dutelako: berriki argitaratu den ikerketa batek dioenez, datozen
bost urteetan hirukoiztu egingo da berehalako
mezularitza-zerbitzuen erabilera gailu mugikorretan (tabletetan eta telefono adimendunetan),
eta 1.300 milioi erabiltzaile baino gehiago izango
dituzte. EROSKI CONSUMERek erabilera-proba
bat egin du berehalako mezularitza zerbitzuen
artean, eta iPad tabletan erabiltzeko diren hiru
aplikazio alderatu ditu, bakoitzak zer-nolako alde
onak eta txarrak dituen jakiteko.
Hauxe da onena...
• Solaskideen agendako erabiltzaileekin mezuak
partekatzeko (bidali/jaso): IM + Pro
• Berehalako mezularitza-zerbitzu bateragarri asko
edukitzeko: IM+ Pro
• Aplikaziotik bertatik nabigatzeko: IM+ Pro
• Bigarren mailan edo egonean konektatuta egoteko: BeejiveIM
• Solaskideek aurkitzeko moduan egoteko eta multimedia-mezuak bidaltzeko: IM+ Pro eta BeejiveIM
• Solaskideak bateratzeko: BeejiveIM
4
IM+ Pro
Onena: Ingurune grafikoa.
Txarrena: Saioa berez ixten da, aldi
batez erabili gabe edukiz gero.
iPad tabletarentzat, doako bertsio bat eta
ordaindu beharreko bat eskaintzen ditu
(azken hori aztertu du EROSKI CONSUMER
aldizkariak). 7,99 euro kostatzen da Pro
bertsio hori, eta berehalako mezularitzazerbitzu ugari jartzen ditu erabiltzailearen
eskura: Facebook, MSN/Live Messenger,
Skype, Google Talk, Yahoo!, AIM/iChat,
ICQ, MySpace, Twitter, Jabber, eta horietaz
gain, Txinako eta Errusiako mezularitzazerbitzu eta gizarte-sare batzuk ere bai.
Bere nabigatzailea dauka, solaskideek
mezularitza bidez partekatzen dituzten
loturak irekitzeko, Safarira sartu beharrik
gabe (eragiketa deserosoa da hori iPadean). Ordaindu beharreko bertsio hori bateragarria da hainbat sistema eragilerekin:
iOS, Android, Blackberry, Windows Phone,
Symbian S60, WebOS eta Javan oinarritzen
diren telefonoak.
Erabiltzaileek eskuz sar dezakete mezularitza-zerbitzu bakoitza aplikaziora, edo,
bestela, kontu bat sor dezakete Plus.im
zerbitzuan, eta kontu guztiak bateratu
erregistro bakar batean. Plus.im izeneko
zerbitzu horrek ere badu berehalako
mezularitza-zerbitzu bat, eta nabigatzailetik bertatik sar daiteke hara. Gainera, IM+
Neighbors zerbitzuan ere erabil daiteke
kontu hori, zeinak aukera ematen baitu
bakoitzaren solaskideak hurbiltasunaren
arabera kokatzeko. IM+ zerbitzuak WhatsApp-en antzeko mezularitza-zerbitzu bat
dauka, Beep izenekoa, eta horri esker,
testu-mezuak, bideoak, ahots-mezuak eta
argazkiak parteka daitezke erabiltzailearen telefonoan sartuta dagoen edozein
solaskiderekin. Era horretan, solasaldi bat
abiatzeko, solaskideak ez dira eskuz eta banaka-banaka sartu behar IM+ zerbitzuan.
iPad-ak ez du uzten SMSrik jasotzen, nahiz
eta baduen 3G modelo bat, SIM txartelekin bateragarria dena. Beraz, iPad-ean
zerbitzu hori erabiltzeko, SMSak jasotzeko
gai den telefono mugikor baten zenbakia
emanez erregistratu behar da. Ondoren,
IM+ Beep-ek aktibatze-kode bat bidaltzen
du zenbaki horretara, erabiltzaileak kontua
abiaraz dezan iPad-arentzako aplikaziotik.
Imo.in
Onena: Doako aplikazioa da.
Txarrena: Konfiguratzeko eta pertsonalizatzeko aukera gutxi ematen du.
Berehalako mezularitza-zerbitzua ematen duen aplikazio hau honako sistema
eragileekin erabil daiteke: iOS, Android,
Blackberry eta Symbian. Gainera, beste
bertsio bat ere badu, nabigatzaileetatik
sartzen uzten duena. iPad-arentzako
eskaintzen duen bertsioa doakoa da,
eta zerbitzu horien erabiltzaileek gehien
nahi izaten dituzten funtzioak eskaintzen
ditu. Beraz, oso aukera ona da erraz erabiltzeko aplikazio bat nahi dutenentzat.
“Link” izeneko aukera baten bidez, lotu
egin daitezke erabiltzaileak dauzkan
mezularitza-kontu guztiak. Era horretan,
zerbitzu batean saioa abiarazten duenean, abian jarriko ditu hari atxikitako
gainerako kontu eta zerbitzuetakoak ere.
Aukera hori nahi denean ken daiteke.
Imo.in zerbitzuak konfigurazio-aukera
gutxi ematen ditu, nahiz eta garrantzi
handikoak diren erabiltzaileentzat, pribatutasunari eta solasaldien kudeaketari
eragiten baitiote. Honako hauek dira
aipagarrienak: solasaldi guztien historia
gordetzeko aukera ematen du, baita
zerbitzuen pasahitzak ere, eta emotikonoak erakusteko modua ere ematen
du. Azkenik, aplikazio honekin, saio bat
abiatu eta 72 orduz eduki daiteke zabalik
baina bigarren mailan (ez du uzten aurrez denbora-tarte jakin bat ezartzen).
BeejiveIM
Onena. Erraz kudeatzen dira mezularitza-kontuak.
Txarrena. Ez dauka doako bertsiorik.
Aplikazio hau iOS, Android eta Blackberry sistema eragileetan erabil daiteke. iPad-arentzako bertsioa 7,99 euro
kostatzen da eta ez du eskaintzen doako
aukerarik. Ordaindutako bertsio horrek,
dena den, doan eskura daitezkeen beste
bertsio batzuekin alderatuta, ez du
aparteko abantailarik eskaintzen: IM+
zerbitzuaren oinarrizko bertsioarekin
edo Imo.in zerbitzuarekin, zeina proba
honetan erabili dugun.
Bestalde, BeejiveIM bateragarria da berehalako mezularitza eskaintzen duten zerbitzu eta protokolo nagusiekin: Google
Talk, Windows Live Messenger, Yahoo!
Messenger, Facebook Chat, AIM, Jabber
eta MySpace IM. Zerbitzu hau oso erraz
erabiltzen da, eta sistemak egonkortasun
orokor ona dauka; horri esker, azkar eta
modu eraginkorrean konektatzen da
berehalako mezularitza-protokolo eta
-zerbitzuetara.
Zerbitzu honen alde esan beharra dago
konfiguratze-aukera asko dituela. Horien
artean, bada bat aski interesgarria, aukera ematen baitu berehalako mezularitzazerbitzuetako solaskideak eta norberaren
agendan ageri direnak bateratzeko. Ez
dauzka, ordea, pribatutasunarentzat
oinarrizko jo daitezkeen aukera batzuk:
zerbitzu jakin bateko pasahitza berez
gordetzeko aukera, esaterako.
Zerbitzu honek aukera ematen du aurrez
zehazteko zenbat denboran eduki nahi
dugun saioa egonean edo bigarren
mailan, behin abiarazi eta gero: bi ordukoa izan daiteke gutxieneko aldia, eta
zazpi egunekoa gehienezkoa. Gainera,
pertsonalizatze-mezu bat ere konfigura
daiteke saioa desaktibatzen denean edo
egonean sartzen denean.//
5
Eskubideak
Zoruen eta sabaien klausulak
Hipoteka bat kontratatu eta behar baino 289 euro gehiago
ordaintzen ditu hilean
Sei eguneko bidaia bat eta txango batzuk kontratatu genituen lau
senar-emaztek, eta hotela ere hartu genuen, mantenu osoarekin.
Abiatu baino lau egun lehenago, bidaia-agentzian guztia ordainduta zegoela, nire senarra erori egin zen. Larrialdietara eraman,
eta hamabost egunez atseden hartzeko agindu zioten. Egun horretan bertan deitu nuen agentziara, baina ez zeuden. Hurrengo
egunak ere jai ziren, Aste Santuagatik. Beraz, agentziak emandako informazio-telefonora deitu nuen, baina komunikatzen ari
zen beti edo telefonoa hartu eta itxaronarazi egiten zidaten, inolako erantzunik gabe; hori ikusita, hotelera deitu nuen zuzenean.
Han esan zidaten haiek ezin zutela deus ere egin. Bat eta beste,
abiatzeko egunean bertan lortu nuen bidaia ezeztatzea, bidaiaagentziara bertara joanda. Dirurik ez digute itzuli, oso berandu
ezeztatu dugulako bidaia. Hilabeteak daramatzagu erreklamazio
honekin, eta bidaia-agentziak bereari eusten dio. Ba al dugu
eskubiderik dirua itzul diezaguten, zati bat besterik ez bada ere?
Bezeroei erantzuteko telefono-zerbitzuan izan
diren gabezien erruz ezeztatu duzu bidaia hain
berandu, eta hori froga dezakezue, neurri batean behintzat, telefono-fakturak aurkeztuta, non
agertu behar duten hotelera egindako deiak eta
hain luzaro norbaitek erantzuteko zain egin zenituztenak. Bidaia konbinatu bat abiatu baino hiru
egun lehenago ezeztatzen denean –zuek hala egiten saiatu zineten–, bidaia-agentziek itzuli egin behar dute bezeroak ordaindu duen dirua,
% 15 kenduta; zigor horixe ezar diezaiokete, eta
kudeaketa- eta ezeztatze-gastuei dagokien ordaina ere eska diezaiokete, halakorik baldin balego.
Zuena, hala ere, ezinbesteak bultzatuta gertatu
da. Bidaia Konbinatuak arautzen dituen legeak,
Pertsona batek auzitara jo zuen, eta hipotekak zekarren zoru-sabaien
klausula baliogabetzeko eskatu zuen eta 3.176 euro itzul ziezazkiotela, horixe ordaindu baitzuen zegokion baino gehiago. Kontsumitzaile
horrek argudiatu zuen klausula hori gehiegizkoa zela, ez ziotela informaziorik eman eta hitzartutako interesa ordaindu beharrean (Euriborra
+ 0,75), behar baino 290 euro gehiago ordaindu zituela ia. Eta irabazi
egin zuen epaiketa. Palma de Mallorcan, Merkataritza arloko 2. Auzitegiak 2012ko otsailaren 2an emandako epaian, hauxe ageri da: klausula horiek legezkoak izan daitezen, informazio egokia eman behar dela
aurrez, eta ulertzeko moduan idatzia egon behar dutela. Kasu jakin honetan, klausula neurrigabekoa eta gehiegizkoa zela azpimarratu zuen,
“gehiegizko muga” % 28ko interes bidegabe eta lukurreriazkoetan baitago. Auzitegiak emandako epaiak argi adierazi zuen kasu honek ezin
hobeki islatzen duela kreditu-erakundea eta kontsumitzailea ez direla
egon maila berean eta erakundeak boterekeriaz jokatu duela.
uztailaren 6ko 21/1995 delakoak, zera esaten du:
erabiltzaileak nahi duenean uko egin diezaieke
eskatu edo kontratatu dituen zerbitzuei, eta eskubidea izango du ordaindu duen dirua eskuratzeko, baina kalte-ordaina eman beharko dio
antolatzaileari edo xehekariari, non eta bezeroak
ez duen uko egiten ezinbesteak bultzatuta. Zuei,
beraz, ordaindu duzuen guztia itzuli behar dizuete. Gure gomendioa da Kontsumo Bulego batera
joan zaitezela eta azken erreklamazio frogagarri
bat egin dezazula handizkariaren eta xehekariaren aurka, eta eskaria onartzen ez badute, abokatu batengana joan zaitezela, gaia auzibidean
jartzeko. //
Etxean kalteak, hornidura elektrikoa eteteagatik
Ordenagailua eta ‘home cinema’ hondatu zaizkio
Argindarra ordu eta erdiz eten, eta berriz argia etorri zenean, kalteak
jasan zituzten gizon baten ordenagailuak, inprimagailuak eta ‘home
cinema’k. Aseguruak 2.660 euro ordaindu zizkion kalteengatik, eta salaketa jarri zuen argindar-enpresaren aurka. Balear uharteetako Probintzia-Auzitegiaren iritziz (2012ko otsailaren 15ekoa da epaia), frogatuta
geratu zen tentsio-gorabeherak izan zirela zerbitzua berriz abiaraztean, eta horrek eragin zituela matxurak; eta higiezin bereko beste
gailu batzuk hondatu ez baziren, fusibleen kalibreagatik izan zela, nahiz eta gailu batzuk besteak baino sentiberagoak izan horretan ere.
Kontsumitzaileen Legeari jarraiki, Auzitegiak kalteak ordainarazi zizkion argindar-enpresari, eta oroitarazi zuen zerbitzu-emaileak direla
kontsumitzaileei sortzen zaizkien kalteen arduradun, non eta ez duten
frogatzen ongi bete dituztela araudiak ezarritako eskakizunak eta betebeharrak, eta zerbitzuaren izaerak galdegiten dituen zaintza-lanak.
Ordenagailu eramangarri bat erosi nuen saltoki handi batean.
Bi hilabete igaro, eta ordenagailua ez zen pizten, eta saltokira
eraman nuen. Frogagiri bat eman, eta esan zidaten Madrilera
bidali behar zutela, han daukatelako zerbitzu teknikoa. Handik
hilabete batera, zerbitzu teknikotik deitu zidaten, ordenagailuari zer gertatu zitzaion galdezka. Bi hilabete eta erdi pasatu
dira, eta ez dut ezeren berririk. Dendan, itxaroteko esaten didate. Zer egin dezaket?
Kontratuz kanpoko errua
Ustekabean itxi zaizkio banku bateko ate mekanikoak
DUDA LEGALAK
[email protected]
Gure iritziz, ez zenuke itxaron behar. Erreklamazio bat bidali behar zenuke burofax bidez, edo
saltokira joan eta erreklamazio-orri bat bete. Bi
hilabete eta erdi denbora gehiegi da bermea
daukan gailu bat konpontzeko, eta susma liteke ez dagoela hura konpontzerik. Kontsumitzaileen Legeak dioenez, produktuak akatsen bat
daukanean, kontsumitzaileak eskubidea du aukeratzeko zer nahi duen: matxura konpon dezatela edo produktu berria eman diezaiotela. Betiere,
zentzuzko epe baten barruan eta kontsumitzaileari eragozpen handirik sortu gabe. Zuk frogagiria daukazu, eta han agertzen da ordenagailua
6
noiz utzi zenuen saltokian; bermeak bi hilabete
eta erdi daramatza etenda, eta bermealdiaren lehen sei hilabeteetan dago gailua. Aldi horretan,
legearen arabera ziurtzat ematen da ordenagailua akats eta guzti etorri zela, eta gertaerek eta
frogek erakusten dutenez, zure erreklamazioak
aurrera egiteko aukera asko dauzka auzitara joz
gero. Dena den, lehenik eta behin, produktua alda diezazutela eskatu behar duzu edo dirua itzul
diezazutela, Bermeei buruzko Legeak hala esaten
duelako. Zure erreklamazio ez balute aintzat hartuko, auzitara jo behar zenuke. //
Epaiak
Aholkularitza
Legearekin zerikusirik duen
dudarik izanez gero, emaila
bidali dezakezu aldizkari
honetara. Kasu bakoitzaren
aukerak aztertu ondoren,
EROSKI CONSUMERen
zerbitzu juridikoek gehien
komeni den aholku juridikoa
emango dute. Hala ere,
orientabidea baino ez dute
eskainiko. Lege kontuak
konplikatuak dira eta
epaian zein epaibidean
eragiten duten era askotako
elementuak hartu behar dira
kontuan, kasuan kasu.
Gogoratu, bestetik, kasu
bakoitzari emango zaion
erantzun bakarra orrialde
hauetakoa izango dela.
ANTZEKO KASUETAN,
EPAIAK DESBERDINAK
IZAN DAITEZKE
Atal honetan era askotako
zerbitzu eta hondasunei
buruzko epaiak jaso
ditugu, kontsumitzaileen
intereseko izan
daitezkeelakoan. Baina
epaiak ematerako
orduan ezin dira bi kasu,
antzekoak izanagatik ere,
bere horretan konparatu
eta epaia berdina izango
dela pentsatu. Kasu
bakoitzean dauden
frogak, alde bakoitzaren
egoera zehatzak eta
epaimahaiaren osaerak,
besteak beste, halako edo
bestelako epaiak ematea
eragingo du.
Erabiltzaile bat lurrera erori zen aurrezki-kutxa batean sartzen hasi eta
ate automatikoek jo zutenean. Kalte-ordaina eman ziezaioten, auzitara
jo zuen, eta irabazi egin zuen. Albaceteko Probintzia Auzitegiak hauxe
esaten du 2012ko otsailaren 7an emandako epaian: Kontsumitzailearen Legeari jarraiki, ustezko erruduntasuna egotz dakieke era horretako
mekanismoak ustiatzen dituztenei, batez ere adineko jendea ibiltzen
den lekuetan badaude, pertsona horien erreflexuak apalduta egon daitezke eta. Sistema mekanikoa edo elektronikoa darabilen sarbide bat
erabiltzea eta ustiatzea arrisku-elementu bat da, baina ezin daiteke jo
bizitzan egokitzen diren beste hainbat arriskuren parekotzat, zeinetan
erabiltzaileek arreta berezia jarri behar duten, ez dagoelako haien esku sistemak funtziona dezan edo funtziona ez dezan. Kasu honetan,
oinezkoa pasatzen ari zela atea automatikoki itxi izanak adierazten du
sistema ez zebilela ongi, eta erabiltzaileak ez zuen zertan frogatu zerbaitek huts egin zuela bera handik igarotzerakoan.
7
Egin gure adiskide eta
jarrai gaitzazu Sarean
interesatuzaiguna
Irakurlearen txokoa
-en nabarmendu da:
Esne tantarik ere ez
Behi-esnea elikagai arazotsua da jende askorentzat: batzuek
intolerantzia dute laktosarentzat (esneak berez duen azukrea
da), eta beste batzuei alergia eragiten die kaseinak, behi-esneak daukan proteinarik alergenikoenak, alegia. Jakin nahi
izan dugu Facebook-eko gure lagunek arazorik izan ote duten
behi-esnea dietatik desagerrarazteko garaian:
Neus Elcacho Rovira: Ez da batere zaila. Nik egin dut, nahiz eta ez
izan alergikoa.
Kaixo, Neus! Mila esker zure ekarpenagatik. Ba al duzu errezetaren
bat edo gomendioren bat? :)
Espezialista batengana joatea.
Malena Martin: ez da erraza, zeren etiketei ongi erreparatzen
badiezu, ohartzen baitzara gutxien uste zenuen elikagaiak ere
baduela laktosa: hestebete askok, zorroko patata frijitu zaporedunek… eta jatetxeetan ia ezinezkoa da kontrolatzea.
Zeliakia
Digestio-eritasun kronikoen artean, zeliakia da hedatuena Espainiako Estatuan, baina ez zaio ematen behar den garrantzirik. Infografia baten bidez, eritasun horren arrazoiak,
diagnostikoa eta tratamendua zein diren azaldu dugu Facebook-en, eta erabiltzaileei galdetu diegu ea haietako inor zeliakoa ote den edo inguruan ba ote duten zeliakorik:
Pilar Sanchez Lopez: Bai, gure alaba zeliakoa da. Mila esker
zabalkunde-lana egiteagatik.
Carolina Di Pasqua Fernandez: Nire lagun bat eta lankide bat
zeliakoak dira. Haiekin partekatzen dut informazio hau.
-en nagusi izan dira:
Twitter gizarte-sarean ere bete-betean ari da EROSKI
CONSUMER (@eroskiconsumer eta @ECONSUMERma sortu
ditu, azken hori ingurumen-gaiez aritzeko). Hona hemen
iruzkin gehien izan dituzten hiru gaiak:
1. “Ikaskuntza-arazoak” monografikoan, eskola-porrota
nola antzeman, arreta nola hobetu eta beste hainbat gai
2. Ezintasunen bat duten pertsonentzako lan-atariak
3. Munduko 15 ibilgailu elektrikorik azkarrenak
Nola aurre hartu heriotza
gehien eragiten duten gaitzei:
bihotzeko eritasunak
Haur apetatsuak: arazoari
aurre egiteko aholkuak
Nire txakurrak ez du maite
ematen diodan janaria
Nola erabili gizarte-sareak
ingurumena hobetzeko
Bihotzaren Espainiako Fundazioak
(FEC) oroitarazten du bihotz-hodietako eritasunek eragiten dutela heriotza gehien herrialde aurreratuetan;
Espainiako Estatuan, adibidez, heriotzen % 31,2 eragiten dituzte. Horien
% 90, ordea, saihestu egingo lirateke,
baldin eta arrisku-faktoreak identifikatuko balira, faktore horiek, gehien-gehienean, aldatzeko modukoak izaten
baitira eta, beraz, baita aurreikusteko
modukoak ere. Gainera, ez dute eragiten modu isolatuan, batzuk besteekin konbinatuta baizik: kolesterol
handia hipertentsioarekin, diabetesarekin eta gizentasunarekin. Espezialisten esanetan, hiru zutabe nagusi
daude eritasun kronikoei eta ezintasun-sortzaileei aurre hartzeko eta
horien bilakaera atzeratzeko: ariketa
fisikoa neurrian eta modu jarraituan
egitea, elikadura orekatua egitea eta
ohitura kaltegarriak baztertzea (tabakoa eta alkohola, adibidez). Dena den, pertsona batek zenbateko
arriskua eduki dezakeen kalkula liteke zenbait alderdi aintzat hartuta:
odol-analisia, arteria-presioa, adina,
gorputz-masaren indizea eta sabelaldeko perimetroaren neurria.
Ohikoa izaten da haurrek jokabide
apetatsuak edukitzea bizitzako uneren batean. Bada modua egoera horiek zuzentzeko, baina, horretarako,
egoera hori sortu duten jokabide
desegokiak moldatu behar dira. Hona
hemen espezialistek ematen dituzten
zenbait aholku, haur batek apetatsu
izateari utz diezaion edo apetatsu bihur ez dadin:
- Erakutsi behar zaio sortzen zaizkion
apeten ondorioak eramaten: haurrak ulertu egin behar du zer den
apeta eta zer den beharrizana.
- Garaiz jarri behar dira arauak eta
mugak: haurrei lagungarri gertatzen
zaie zer egin behar duten eta zer ez
jakiteko. Zenbat eta lehenago finkatu, hainbat hobeki ulertuko dituzte.
- Desbideratze-teknika: beste aukera bat bilatzea da, haurraren apetari
erantzuten ez diona, baina harentzat erakargarria izango dena eta
apeta ahantzaraziko diona.
- Irizpide bateratua: garrantzitsua da
bi gurasoek modu berean joka dezaten apetak saihesteko heziketalanean.
Txakurren elikadura aldatu egiten
da bizitzako aro batetik bestera. Haren adinari, arrazari eta neurriari dagokien pentsua jaten duela ziurtatu
beharra dago, horrela lortuko baitu osagai egokiak barneratzea eta
txakur osasuntsua eta zoriontsua izatea. Hona hemen aholku batzuk, animaliak ongi jan dezan laguntzeko:
- Txakurrari une bakoitzean gehien
komeni zaion pentsua hautatu behar da, kalitatezkoa beti. Adina,
neurria eta arraza hartu behar dira
kontuan. Albaitariari galdetzea da
onena.
- Bota ur bero pixka bat txakurraren
kroketei. Usaina bizituko zaie eta
erakargarriagoak egingo zaizkio.
- Pentsua eta latako janaria nahastea
erabakiz gero, kalitatezko osagaiekin egina dagoena hautatu behar
da, eta neurrian eman behar zaizkio
latako horiek, txakurra gizendu egin
daiteke eta.
- Ez eman janari hondarrik. Horietara ohitzen bada, ez du nahiko bere
janaririk.
- Erabili jogurt natural pixka bat. Osasungarria da. Hala ere, beti saiatu
behar da txakurrak bere janaria jan
dezan, gehigarririk gabe.
Gizarte-sareek iraultza ekarri dute teknologia berrien arlora. Ate asko ireki
dituzte, eta ingurumenaren alde egiteko ere balio dezakete. Hona hemen
adibide batzuk:
- ‘Hashtag’-ak eta joerak sortu (eta
parte hartu). Ingurumen-gaiek leku gehiago har dezaten, hashtag
direlakoak sor daitezke Twitterren,
ezkerrean # ikurra daramaten hitzak,
gainerako erabiltzaileek jarrai ditzaten, eta norberak parte hartu ere
egin dezake. Egokiak izan daitezke
#ingurumena, #birziklatzea edo
#kutsadura hashtagak, adibidez, Planetaren Ordua eta gisako ekimenak
sustatzeko (#planetaren ordua edo
#earthour).
- Eragin handiko kontuei jarraitu
eta ingurumenaren alde egin dezatela eskatu. Herritarrek modu zuzenagoan jarrai diezaiekete eragin
handiko pertsona publiko, enpresa edo erakundeei, eta eskariak egin
ditzakete, ingurumenaren alde lan
gehiago egin dezaten. Zenbat saretan, adibidez, sinadurak biltzen
dituzte, desegoki jotzen dituzten
ekintzen arduradunei bidaltzeko;
hor daude, esaterako, Change izenekoa edo Actuable (gaztelaniazko
bertsioa da).
Hementxe duzu informazio gehiago:
www.consumer.es/mascotas
Hementxe duzu informazio gehiago:
www.consumer.es/ingurumena
Hementxe duzu informazio gehiago:
www.consumer.es/osasuna
Hementxe duzu informazio gehiago:
www.consumer.es/bebe
EROSKI CONSUMERen ERANTZUNAK
EROSKI CONSUMER aldizkariaren arduradunek oso aintzat hartzen ditugu gure aldizkariaren
edukiei buruz irakurleek izan ditzaketen kezkak, iradokizunak eta ikuspuntuak. Haien iritziak
asko balio du guretzat, eta haien laguntza eduki nahi dugu, gauzak hobeki egiteko.
Gurekin harremanetan jar zaitezke:
Telefonoz: astelehenetik ostiralera, 10:00etatik 12:00etara, 946 211 627 eta 946 211 487 zenbakietan.
Posta elektronikoz: [email protected]
Gizarte-sareetan: Facebooken eta Twitter-en dauzkagun profilen bidez (aurrez, irakurri erabilera-oharrak).
8
9
Elikadura kezkak
CONSUMER EROSKIKO ADITUEN ERANTZUNAK
Elikaduraren oinarriak
Gustatuko litzaidake jakitea karbohidratoak onak edo txarrak diren afaltzeko. Betidanik esan didate gauean ez dudala jan behar ez
pastarik eta ez arrozik, digestioa ez delako ongi egiten eta gizendu
egiten duelako. Zalantza argitzerik bai?
Uneotan, ikerketa asko ari dira zientifikoki frogatu nahian afaritako elikagaien hautuak
zenbateraino optimizatu dezakeen funtzio
metabolikoa gantz gehiago erabil ditzan
eta proteina gutxiago. Hori lortuko balitz,
pisu gehiago galduko litzateke eta giharmasa areagotuko. Aurkikuntza horiek oso
garrantzitsuak dira, gauza asko erakusten
baitituzte gorputz-pisuaren eta odoleko lipido mailaren erabileraz.
Animalia-jatorriko proteina afaritarako utz
liteke, baldin eta eguneko dietaren osaera orekatua izango balitz eta eguneko gainerako otorduetan karbohidrato konplexu
gehiago hartzeko modua egingo balitz,
osoko zerealak eta lekaleak janez. Era horretan, afaritan ongi konbinatuz gero zopak
eta berdurak alde batetik (krema eginda,
egosita, erregosita edo lurrunetan eginda) eta kalitate biologiko handiko proteinak bestetik (oilaskoa, arraina edo arrautza),
sasoiko barazkiz egindako entsalada guarnizio gisa jarrita, aukera ona izango litzateke. Horrela eginez gero, karbohidrato
konplexuak gosaritan (osoko ogia, zerealmaluta naturalak, mueslia…) eta bazkaritan hartu beharko lirateke (osoko arroza eta
pasta, lekaleak…).
Jakin nahi nuke ea baden elikagai espezifikorik bularra ematen ari
diren emakumeentzat eta zein diren edoskitze-aldiaren lagungarri.
Ama batek ongi elikatuta egon behar du edoskitze-aldia oparoa eta zoriontsua gerta dakion. Elikagai askotarikoak janda lortuko du
aldi horretan funtsezkoak diren hiru helburu nutrizionalak betetzea: haurdunaldian
eta erditzean egin behar izan duen ahalegin fisiko handiak kendu dizkion indarrak
berritzea; haurra elikatzeko esnea sortzea
(behar adina eta behar bezain ona); eta es- nea ekoizteko prozesu naturalean elikadura-gabeziarik ez agertzea, egin behar izaten
den ahalegin gehigarriaren ondorioz.
Dieta osasungarri bati dagozkion elikagai guztiei egin behar zaie tokia –bakoitzari bere neurrian– eguneroko menuetan:
lekaleak (2-4 aldiz astean); zereal integralak
egunero, otordu nagusietan, energia-iturri
nagusi gisa (arroza, pasta kuskusa edo hain
ohikoak ez diren beste batzuk, mijoa eta kinoa, adibidez); entsaladak, osagarri gisa; eta
sasoiko frutak, bere horretan, erreta edo
konpota eginda (txandakatuz). Proteinak,
berriz, txandaka har daitezke landare-jatorrikoak (zerealak, lekaleak eta fruitu leho-
rrak) eta animalia-proteina kalitatezkoak
(hegaztiak, arrainak, arrautzak eta haragi giharrak). Kaltzioarekin kezka handia izaten
du jendeak, eta hori hartzeko, esnea izaten da aukera bat, edo, bestela, mineral hori
ugari ematen duten elikagaiak (fruitu lehorrak, fruta lehortuak, kontserbako sardinak,
hosto berdeko berdurak…).
Esperientziak esaten duenez, amak likido
asko hartzen baditu (zukuak, infusioak, saldak, edariak etaa freskagarriak), edo ur asko
duten elikagai ugari jaten baditu (fruta, entsalada asko, eta abar) edo gozo asko, gerta daiteke sortzen duen esnea urtsuagoa
izatea (ez hain trinkoa, beraz), haurra behar
bezala ez asetzea eta, ondorioz, maiz-maiz
eskatzea bularra. Elikagai horiek neurrian
hartuta eta trinkoagoak eta oso elikagarriak
direnei modu orekatuan leku eginda (zereal-opilak, fruta lehortuak, konpotak, fruta
erreak, fruitu lehorrak, sandwichak edo ogitarteko txikiak), otordutik otordurako gosea arintzea lortzen da, eta edoskitze-aldia
hobetzea.
Hilabete honetako aholkuak
Zuntz disolbaezina
Gosaltzeko, ogia
Zuntz dietetiko mota bat da,
uretan disolbatzen ez dena. Biskositate gutxiko nahasketak
eratzen ditu, eta horrek handiarazi egiten du gorozki-masa, eta
gorozkiak azkarrago iraganarazten ditu hesteetatik. Arrazoi horrexegatik erabiltzen dira zuntz
disolbaezinezko osagarriak idorreria kronikoa tratatzeko eta
arazo horri atxikitako ondoezei
aurre egiteko (hemorroideak,
sabelaldeko hantura eta haizeak). Gainera, murriztu egiten
du substantzia toxikoen, metal astunen eta kartzinogenoen
kontzentrazioa, eta osagai horiek denbora gutxiagoan egoten
dira koloneko muki-mintza ukituz; ondorioz, on egiten du koloneko minbiziari aurre hartzeko
orduan.
Gari-zahia da zuntz disolbaezin
gehien duen elikagaietako bat,
gari-alearen kanporengo geruza,
alegia (baita gainerako zerealena
ere); osoko irinek ere asko izaten
dute, baita horiekin egindako
produktuek edo zahia daukatenek ere. Lekaleen azaletan eta
barazki eta berdura batzuen zatirik gogorrenetan eta zaintsuenetan ere ugari izaten da zuntz
disolbaezina: orburua, espinaka,
zerba, leka, letxuga, barazki sustraidunak eta ilarrak.
Baserrikoa izan daiteke, osoko irinez egina, zereal ugarikoa, muesliduna, mahaspasekin, intxaurrekin, fruitu lehorrekin… Aukera horiek guztiak askoz osasungarriagoak dira opilak, brioche-ak, magdalenak, zereal
azukredunak edo galletak baino.
Zazpi ideia, asteko egun bakoitarentzat:
Ahotan dabil…
Ilarrak barra-barra
Udaberrian biltzen diren ilar
freskoak gozoak eta leunak izaten dira. Oso onak dira elikadura-ikuspegitik, eta zaporea ere
aparta izaten dute; hori dela eta,
merezi du asteko menuan leku
bat egitea.
Elikadura-alderdiari dagokionez, sasoiko ilarrak jateak denei
egiten die mesede, baina, batik
bat, haurrei eta emakume haurdunei, mantenugai gabeziak
eta anemiak izaten baitituzte;
oso onak dira, halaber, diabetesa daukatenentzat eta kolesterol
eta tentsio handiak dituztenentzat. Ilar platerkada batek (200
gramo) 166 Kcal soilik ematen
ditu, eta bitaminak, aldiz, ugari: folatoak, C bitamina (egun
osoan behar denaren erdia), B3
edo niazina, A bitamina eta herdoilaren aurkako karotenoideak,
eta baita K bitamina eta mineral aipagarriak ere (potasioa eta
magnesioa). Arreta pixka batekin prestatu behar dira, eta
ahalik eta freskoen kontsumitu,
zertxobait egosita edo gordinik
bestela, bildu berriak eta freskofreskoak badira.
1. Ogitarteko elikagarria. Zergatik ez hasi eguna ogitarteko batekin?
Ogi goxo eta kalitatezkoa hautatzea da kontua, eta elikagai osasungarriz betetzea.
2. Sandwich arina. Hona hemen zenbait proposamen arin gosaritarako: moldeko ogi txigortua, olioa emanda; begetalekin soilik; begetalak eta atun eta tipulinarekin; gazta freskoa eta marmelada sorta
batekin.
3. Bihotzaren mesedetan. Oliba-olio birjina estra edo intxaurrak dira
aukerarik onenak gosari mota hau egiteko; goxoa izateaz gain, osasungarria da bihotzarentzat.
4. Energia iraunkorra. Ogi osatu eta elikagarriek ematen dute energia hori: mueslia dutenak, zereal ugariz eginak, mahaspasak dauzkatenak edo fruitu lehorrak; bestela, ohiko ogia jaki energetikoz lagundu
daiteke (orekatua izan dadin komeni da): marmelada naturala, eztia eta
gazta freskoa…
5. Txigorki gozoak. Eztia, marmelada eta txokolatea erabiltzen dira
maizenik gozo ukitua emateko, baina badira gehiago ere. Azukre gabeko marmelada naturala, sagar-konpota, fruta lehortu egosi batzuekin
egindako krema… horiek guztiak aukera onak dira gosaria elikaduraikuspegitik hobetzeko.
6. Txigorki gaziak. Bezperako ogia txigortu edo ogi egin berria hartu,
eta urdaiazpikoa jarri, edo gazta, hegaluzea, hegalaburra, sardinak, antxoak… eta begetal gutxi batzuk, gazi punttua arintzeko.
7. Gutizia. Bezperako ogia xerratan edo tiratan moztu, txigortu eta
txokolate egin berrian sartuta jan, edo gurina eta marmelada edo eztia
emanda, edo txokolate ontza batzuekin lagunduta… Gutizia denez,
une egokia bilatu beharko da, gozatzeko lehenik eta damurik ez izateko gero.
Aholkularitza nutrizionalaren helburua elikadura, nutrizioa eta dietetikaren alorrean kontsumitzaileek izan dezaketen edozein duda argitzea
da. Gure adituek Sareko aholkularitzaren bidez iristen zaizkien galdera guztietatik bi aukeratuko dituzte atal honetan erantzuteko. Sareko
aholkularitza helbide honetan dago: www.consumer.es/alimentacion.
10
11
Erosketa Gida galletak
Galleta
sorta ederra
Energia-iturri dira, eta egokienak hautatzeko,
gantz kantitateari eta kalitateari erreparatu behar
zaie, zuntzari eta azukre kopuruari
Armairu gehientsuenetan egiten zaie tartetxo bat,
eta noizbait falta badira, komeria bat baino gehiago sor daiteke etxean. Ez da gozoa izaten gosaria
prestatzen hasi eta galletarik ez dagoela ohartzea.
Etxe guztietako argazkia berdintsua izan ohi da,
gure herrialdean bezala besteetan ere: txokolatezkoek hantxe izaten dute beren txoko ia ofiziala, gosaritakoek ere bai berea, askotariko galleten
zorroa ere hantxe egoten da, inor bisitan etortzen
bada ere… Galleta, izan ere, hainbeste zapore eta
testura edukita, elikagai unibertsalen mailara iritsi
da. Espainiako Estatuan, adibidez, oso gustuko ditu jendeak. 2010. urtean, esaterako, 13 kilo galleta
jan zituen biztanle bakoitzak urtearen buruan (betiko Maria galleten 65 zorro). Hiru urte lehenagoko
datuekin alderatuta, 2007. urtekoekin, zifra bikoiztu egin dela ikus daiteke, orduko hartan herritar
bakoitzak 6 kilo galleta jaten zituen-eta urtean.
Denbora gutxien, galleta mota eta aukerak ere asko
ugaritu dira: txokolatedunak, hamaika eratara beteak, fruitu lehorrak dituztenak, gurinez eginak, jogurta dutenak, biribilak, karratuak, koloreetakoak…
Hainbeste galleta mota izanik merkatuan, beti ez
da erraza izaten gehien komeni dena hautatzea.
Baina aurki ote liteke guztientzat egokia den galleta bat eta bakarra? Ez dago, ez, halako galletarik.
Nork jaten duen hartu behar da kontuan, zer dieta
12
egiten duen eta noiz jaten duen. Kontsumitzaileei
argibide batzuk emateko eta aukeratzen laguntzeko, zenbait aholku bildu ditu EROSKI CONSUMER
aldizkariak Erosketa Gida honetan.
Zer toki behar du dietan
10.000 urte. Denbora hori guztia daramagu galletak
jaten. Beharrak eta pragmatismoak eraginda sortu
ziren galletak: gure arbaso nomadak ohartu ziren,
zereal-pasta bat berotan edukita, gogortu egiten
zela, eta erraz eraman zitekeela batetik bestera.
Ordutik hona, jakina, modu sofistikatuagoak asmatu ditugu galletak egiteko, eta gaur egungoek ez
dute garai batekoen antzik, gauza batean izan ezik:
orduan bezala orain ere, galletek gizendu egiten
dutela esaten da. Galletek, dena den, osaeraren
arabera, era bateko edo besteko mantenugaiak
ematen dituzte, eta, beraz, ez da zuzena orokortu
eta guztiak zaku berean sartzea. Galletak energiaiturri onak dira organismoarentzat, lagundu egiten
dute bilakaera fisikoa eta hazkuntza, ugari ematen
dituzte-eta karbohidratoak (irina eta azukrea, gehienbat) eta gantzak. Berez, galletak oso egokiak
dira gosaritan eta askaritan hartzeko, eta, batez
ere, otordutik otordurako tarteetan mokadutxo bat
egiteko.
13
Erosketa Gida galletak
Askaritan gozoa?
Galleta gehienek irina izaten dute osagaietako bat
(zerealak ehota lortzen da). Xehetasun hori funtsezkoa
da jakiteko zer neurritan komeni den galletak jatea,
zenbateko maiztasunez egin behar den eta, bidez batez, funtsik gabeko usteak baztertzeko ere balio du.
Adibidez, Elikadura arloko Segurtasunaren eta Nutrizioaren Espainiako Agentziak (AESAN) egin duen
piramide nutrizionalari erreparatuz gero, ohartuko gara karbohidratoak ageri direla oinarrian: patata, ogia,
arroza, pasta… Adituek gomendatzen dute egunean 4-6
aldiz hartzeko zerealak, eta galletak ere hor sartzen
dira. Ez dirudi helburu zaila denik, baina jendeak ez
du betetzen. Dietaren bidez zer jaten den neurtzeko
Estatuan egin den lehen inkestak dioenez, behar baino karbohidrato gutxiago hartzen ditu jendeak. Mantenugai hori daukaten elikagaiak jateko gomendioa
eman dute, zerealak, adibidez, eta ahal bada osokoak
izan daitezela. Egunero 3,3 errazio hartzen ditu herritar bakoitzak karbohidratoetatik, eta 4tik 6ra bitarte
hartzea komeni da.
Asko eta askotarikoak
Maria galletekin gosaltzea
Ba al zenekien… gosaritan hartu
beharko genituzkeela egun osoan
barneratzen diren kalorien % 2025? Gosaria orekatua izan dadin,
esnekiak eduki behar ditu, fruta eta,
azkenik, irinez egindako elikagaiak
(ogia, xigorkiak, zerealak edo galletak). Etxe askotan ezin izaten da gosaldu betiko Maria galletarik gabe.
Zerealekin eginak izaki, energia- eta
indar-iturri ona dira egunari gogoz
ekiteko. Oro har, galleta horietako
zortzirekin eta 200 ml esnerekin,
aseta egongo lirateke nerabeen eta
helduen energia-beharrizanen erdiak. Adin gutxiagoko haurrek beste
kopuru batzuk jan behar lituzkete:
4 galleta eta 150 ml esne. Baina
ez da ahaztu behar, gosaria ongi
osatuta egon dadin, fruta atal bat
ere jan behar dela, eta azukre pixka
bat ere hartu behar dela (eztia edo
marmelada izan daiteke, adibidez).
Kontuan hartzeko. Maria galletan
sailean, bi motatakoak bereiztea
komeni da: oinarrizkoak edo betikoak, batetik, eta gorrituak, bestetik. Legeak dioenez, biak dira Maria
galletak, baina gorrituak landareolioz igurzten dituzte labetik atera
ondoren. Bereizketa ez da izenari
14
dagokion kontua soilik. Betiko Maria
galletek gantz osasungarriagoa
izaten dute gorrituek baino, zuntz
gehiago eta kaloria gutxiago. Beraz,
ohiko gosaritarako, egokiagoak dira.
Adibidez, Fontaneda etxeko Buena
Maria izeneko 4 galletak 104 kaloria ematen dituzte eta 2,40 gramo
gantz (horietatik, 1,20 gramo dira
saturatuak). Aldiz, Fontaneda etxeak
egiten dituen galleta gorrituek, Buena María Ilustrada izenekoek, 104
kaloria ematen dituzte, eta 4 gramo
gantz (horietatik, 2,8 dira saturatuak.
Gantz saturatuak lipido kaltegarriak dira, ugaritu egiten dutelako
kolesterol txarra edo LDL erakoa.
Hain zuzen, gantz saturatuen ordez
gantz monosaturatugabeak hartuz
gero, murriztu egiten da bihotzhodietako eritasunak pairatzeko
arriskua. Dena den, gantz saturatuei ere egin behar zaie lekutxo
bat dietan, baina txikia: egunean
20 gramo gehienez. Bestalde, ohiko
Maria galletak osasungarriagoak
dira gosaritan jaten diren beste
elikagai gustagarri eta gozo batzuk
baino; adibidez, sobao eta kruasanak baino (azken horiek gehiago
ematen dituzte gantzak eta gantz
saturatuak, eta kaloriak ere bai).
Ba al zenekien… askariak ere
garrantzi handia duela eta egunero
hartu beharreko energiaren % 10
askariarekin barneratu behar dugula?
Egunean bost otordu egitea modu
ona da dieta orekatua bermatzeko.
Eta hori bereziki garrantzitsua da
haurrekin. Askariaren bidez, energiaz
hornitzen dira arratsaldean hara eta
hona ibiltzeko, eta galletak janez,
gorputzari beharrezko zaion glukosa
errazioa hartzen dute. Eta are garrantzizkoagoa dena: frogatuta dago,
askari egokia eginda, haurrek aurrea
hartzen dietela pisu gehiegiarekin
zerikusia duten arazoei. Askaritan,
dena den, arriskua izaten da opilak,
gozo industrialak eta beste gozo
batzuk (galletak ere bai) maizegi
jateko. Osasunarentzat kaltegarria
izan daiteke ohitura hori hartzea,
batik bat elikagai horiek gantz edo
olio partzialki hidrogenatuak badauzkate (trans gantzak). Askari mota
hori ongi da astean behin egiteko,
baina ez gehiago, eta energiagastuarekin bat etorri behar du,
dietak orekatua izaten jarrai dezan.
Kontuan hartzeko. Gozo gehiegi
jatea elikadura-ohitura desegokia
da, eta are gehiago eguneroko kontu
bihurtzen bada. Kopuru gomendatuei
dagokienez, 5 urtetik 10 urte bitarteko haurrek egunean 85 gramo azukre
hartu behar lituzkete, gehienez ere.
Adibide batekin hobeki ulertuko da:
Príncipe galletak, txokolatez beteta
egoten diren horiek, asko gustatzen
zaizkie haurrei (horiexek saltzen dira
gehien, Nielsen-ek egindako sailkapenak dioenez), eta noiznahi jateko
prest egoten dira, baita askaritan ere,
ogitartekoaren ondotik edo askariaren osagai nagusi gisa, fruta atal
batekin batera. Galleta bakoitzak (71
kaloria ematen ditu) 10 gramo karbohidrato izaten ditu, eta azukreak dira
horien erdiak, 5,1 gramo. Muturrera
eramanda, haur batek 17 galleta jan
behar lituzke Príncipe horietakoak
gomendatutako mugara iristeko. Egia
esateko, gainditu egingo luke muga,
zeren egunean zehar jaten diren beste elikagai batzuek ere izaten baitute
azukrea; frutak, adibidez, berez eduki
ohi du, baita eztiak eta zuku naturalek ere, eta haurrek jaten dituzten
beste hainbat produktu elaboratutan
ere izaten da, nektarretan, zerealetan,
jogurtetan… Gurasoek eta zaintzaileek aintzat hartu behar dute muga
hori, eta ahalegindu egin behar dute
ez gainditzen, horrelaxe lortuko duteeta askari osasungarriak prestatzea.
Produktuen osaera osasungarria
den jakiteko, arretaz irakurri behar
da osagaien zerrenda, eta baztertu
egin behar dira oso gozoak direnak,
azukre gehiegi dutenak, landareolio partzialki hidrogenatuak (trans
gantzak) dauzkatenak edo koko- eta
palma-olioz eginak daudenak, ez
baitira batere onak osasunarentzat.
Adibidez, basoa bete esne hartuz
gero kakaoarekin, txokolatezko bi galleta (Príncipe erakoak) eta basokada
bat zuku, gomendatutako kopuruaren erdia hartuko lukete haurrek.
Zuntzarekin gora eta behera
Ba al zenekien… zuntza oso mantenugai ona dela, baina behar baino
gutxiago hartzen dugula? Elikadura osasungarria egin nahi bada,
funtsezkoa da zuntza hartzea. OMEk
dioenez, egunean 25 gramo zuntz
hartzea komeni da, baina Espainiako
Estatuan 22 gramo baino ez ditu
hartzen herritar bakoitzak. Onura asko ekartzen ditu zuntzak, eta merezi
du gehiago hartzen ahalegintzea: laburtu egiten du hesteetako igarotzeprozesua eta, beraz, lagundu egiten
du idorreriari aurre egiten; gainera,
areagotu egiten du asetasun-irudipena, eta horrek mesede egiten
die pisu gehiegia edo gizentasuna
daukatenei. Zuntzaren onurak, baina,
ez dira hor amaitzen: mantenugai
hori kontsumitzeak murriztu egiten
du bihotzeko eritasunak eta 2 motako diabetesa pairatzeko arriskua.
Zenbait elikagaik berez izaten dute
zuntza: frutak, berdurak, lekaleek,
osoko zerealek eta fruitu lehorrek.
Beste aukera bat izaten da zuntzez
hornituta dauden elikagaiak jatea.
Kontuan hartzeko. Galletak janez,
modu errazean lor liteke gosaritan
zuntz gehiago hartzea, edo otordutik otordurako tarteetan har litezke
bestela. EROSKIk, adibidez, produktu
sail berria jarri du merkatuan, EROSKI Sannia izenekoa, eta horien artean badira zuntzez hornituta dauden
produktuak ere (egunero jan ohi diren
elikagaiek osatzen dute sail hori, baina ohikoak baino osasungarriagoak
dira, gatz, azukre eta gantz gutxiago
daukatelako edo zenbait mantenugai
erantsi zaizkielako, zuntza, adibidez).
EROSKI Sannia saileko galletak,
esaterako, oso aintzat hartzekoak
dira; badira lau zerealez eta frutaz
eginak eta badira Maria erakoak ere,
osoko irinez eginak. Lehenbizikoak
“zuntz-iturri” dira, eta bigarrenek
“ugari” ematen dute osagai hori.
Zein da bi aipamen horien arteko
aldea? 2007. urtetik, kontsumitzaileek
behar-beharrezkoa zaien informazioa
eduki dezaten zer-nolako produktuak
hautatzen ari diren jakiteko, eta dieta
orekatu eta osasungarria egiteko
bitartekoak eduki ditzaten, araudi
bat onartu zuten, etiketa guztietan
elikadura-aipamenak edo ezaugarri
osasungarriak nola adierazi behar
diren finkatzeko. Horrenbestez, elikagai bat “zuntz-iturri” dela esateko,
gutxienez, 3 gramo zuntz eduki behar
ditu 100 gramo bakoitzeko edo 1,5
gramo 100 kaloria bakoitzeko. Lau
zerealekin eta frutarekin egindako
EROSKI Sannia galletek 5,9 gramo
zuntz dauzkate 100 gramo bakoitzeko.
Erraziotan neurtuta, 4 galletak 1,6
gramo zuntz ematen dituzte. Produktua “zuntz ugarikoa” denean, berriz,
askoz zuntz gehiago ematen duela
esan nahi du: gutxienez, 6 gramo 100
gramo bakoitzeko edo 3 gramo 100
kaloria bakoitzeko. EROSKI Sannia
saileko osoko galletek 18 gramo
ematen dituzte 100 gramo bakoitzeko, eta errazio batek (5 galleta) ia 6
gramo ditu, egunaren buruan hartzea
komeni denaren % 24, hain zuzen.
15
Erosketa Gida galletak
Gantza, alderik ahulena
Ba al zenekien… galleten alderik
ahulena gantzek osatzen dutela,
bai gantz kopuruak eta bai izaerak? Lehen esan dugun bezala,
galletek balio energetiko handia
dute, karbohidrato eta gantz ugari
izaten dituztelako. Oro har, 450
kaloria ematen dituzte 100 gramo
bakoitzeko, eta, beraz, egokiak dira
gosaritan hartzeko, hamaiketakoa
egiteko edo askaritan jateko, nahiz
eta neurrian jatekoak diren, eta
dieta orekatu baten barnean. Galletak egokiak dira ahalegin fisiko
handia egin behar den egoeretan
hartzeko. Merkatuan dauden galleta mota guztietatik bat hautatzen
denean, garrantzitsua da etiketa
irakurri eta zenbat gantz ematen
dituzten ikustea, baita zer izaera
lipidiko duten jakitea ere; hau da,
zer-nolako gantzak dauzkan jakitea.
Gantza mantenugai beharrezkoa
da gure organismoarentzat, hortik
ateratzen dugu gure gorputzak
behar duen “erregaiaren” zati handi
bat (gantzetatik etorri behar dute
dietaren bidez barneratzen ditugun kalorien % 30), baina guztiak
ez dira berdin osasungarriak. Ez
dira hautatu behar gantz partzialki hidrogenatuak (trans gantzak)
dauzkaten galletak, oso kaltegarriak dira-eta osasunarentzat, eta
gantz saturatuak ere ahalik eta
gutxien eduki ditzatela komeni da,
areagotu egin baitute kolesterol
txarra; gantzik osasungarrienak
saturatugabeak dira, horiek dira
onenak bihotz-hodien osasunarentzat, eta halakoak dauzkaten
galletak hautatzea komeni da.
Kontuan hartzeko. Ekoizleek
eta banatzaileek gero eta arreta
gehiago jartzen diote kontsumitzaileen osasunari. Merkatuan hainbat
aukera berri agertu dira, eta horien
artean badira izaera lipidikoa
hobetu duten produktuak ere (gantz
saturatuen eta saturatugabeen
arteko proportzioa hobetu dutenak,
alegia). Marbú etxeak, adibidez,
badauzka Effective izeneko galleta batzuk, gantz saturatu gutxi
ematen dituztenak. Zorroan ageri
den elikadura-informazioan irakur
daitekeenez, galleta bakoitzak (24
kaloria) 0,5 gramo gantz dauzka,
eta horietatik, 0,07 gramo dira
saturatuak. Lau galletako errazio
batek, beraz, 0,28 gramo ematen
ditu gantz saturatuak, eta kopuru
hori oso urrun dago egunean
gehienez ere hartzea komeni den
kopurutik (20 gramokoa da kopuru
hori). Gantz saturatuak dietatik
murriztea da aholku dietetikoa eta
saturatugabeak areagotzea. Gantz
saturatugabeek murriztu egiten dituzte odoleko kolesterola eta triglizeridoak, eta horri esker, lagundu
egiten dute bihotz-hodietako eritasunei aurre hartzen. Irtenbide hori
egokia da dieta osasungarri eta
orekatua egin nahi dutenentzat, eta,
bereziki, gantzarekin edo azukrearekin kontuz ibili behar dutenentzat
(diabetikoak, hiperkolesterolemia dutenak, hipertriglizeridemia
dutenak, gizentasun-arazoak…).
Egia edo gezurra?
>Adinekoek ez dituzte jan behar. Gezurra. Besteren artean, galletek almidoi ugari
izaten dute. Osagai horrek erraztu egiten du
digestioa eta, gainera, eutsi egiten dio odoleko
glukosa mailari. Hortzen bat falta badugu edo
irensteko arazoren bat edukiz gero, testura
guriko galletak hautatzea komeni da, erraz
mastekatzekoak. Elikagai kardio-osasungarria
izan daitezke sodio gutxi dutenak hautatuz
gero, kolesterola kontrolatzen laguntzen dutenak edo kaloria gutxi ematen dituztenak (light
erakoak).
>Dieta egiten ari naiz, eta ezin ditut
Azukrerik gabeko gozoa
Ba al zenekien… Estatuan 3,5 milioi diabetiko daudela eta kontrolatu egin behar dutela, besteak beste,
dietako azukrea? Horientzat, ez da
erraza izaten berez gozoak diren
produktuak hautatu eta bereiztea, eta galletak hala dira. Gaur
egun, dena den, badira “azukrerik gabeko” produktuak ere, eta
horrek aukera gehiago ematen die
diabetikoei, eta gainerako guztiei
ere bai, denei komeni baitzaigu
azukrea mugatzea. Dieta osasungarria eta orekatua egin nahi duenak
neurrian jan behar ditu hainbat
elikagai, eta horien artean daude
gozoak ere. “Azukrerik gabe” eginda
dauden produktuetan, eztitzaile jakin batzuk erabiltzen dira azukrearen ordez: fruktosa, adibidez
(hipergluzemia-ahalmen gutxikoa
da), edo sakarina, aspartamoa,
sorbitola, eta abar (ez dute hipergluzemia-ahalmenik), edo apaldu
egiten diete almidoi proportzioa.
Hala ere, alderdi hori argi edukita
ere, beti erne egotea komeni da, eta
elikagaiaren etiketak ageri duen
elikadura-informazioa irakurtzea.
Kontuan hartzeko. Galleten kasuan,
“azukrerik gabeak” egokiak dira
azukrea zaindu behar dutenentzat
(diabetikoentzat, adibidez), baina
baita hipertriglizeridemia, pisu
gehiegia edo gizentasun-arazoak
dituztenentzat ere. Jakin beharra
dago, hala ere, “azukre gabea”,
“azukre erantsirik gabea”, “fruktosaduna”, “diabetikoentzat modukoa”
eta gisako aipamenak ageri dituzten
produktu guztiak ez direla kaloria
gutxikoak. Eztitzaile ez-kalorikoak
erabili badituzten, baina fruktosa
badute (frutek, barazkiek eta eztiak
izaten duten azukrea) sakarosaren
edo ohiko azukrearen ordez, gerta
liteke ohiko elikagaiek adina energia
ematea edo gehiago ere bai, gainerako osagaiak ere kalorikoak badira. Ez da hori gertatzen, adibidez,
DietNature galleta azukre gabeekin;
nahiko kaloria gutxi ematen dituzte
(37 kaloria galleta bakoitzeko eta
432 kaloria 100 gramo bakoitzeko),
eta galleta bakoitzaren azukrea
ez da iristen 0,5 gramotara. Galleta horiek egiteko, maltitol esaten
zaio eztitzailea erabili dute, kaloria
gutxikoa (okintzako eta gozogintzako
produktu askotan erabiltzen dute).
jan. Gezurra. Ez da zertan erabat baztertu.
Neurrian jatea da onena, eta, betiere, dieta
orekatu baten barnean. Txokolatea edo osagai
oso gozoren bat dutenei (betegarriren bat,
adibidez) arreta berezia jarri behar zaie.
Halakoetan, aukera ona izan daiteke osoko
irinez eginak hautatzea: ase egiten dute eta,
asetasun horri esker, ordu gehiago egin daitezke jan gabe; ondorioz, errazago kontrolatzen da zenbat jaten den galleta mota bakoitzetik.
>Zuntza daukatenek argaldu egiten dute. Gezurra. Osoko elikagaiek
zuntz gehiago ematen dute finduek baino, baina kaloria kopuruan ez dago
halako alderik ere. Adibide batekin azaldu liteke hori oso modu grafikoan,
baliagarria baita osoko elikagai guztientzat edo zuntzez hornituta daudenentzat: pisu bera duten bi ogi zati hartuta (bat ogi zuria eta bestea
osokoa), biek kaloria kopuru bera ematen dute. Dena den, datu hori gorabehera, zuntzak onura asko egiten dizkio gure organismoari, eta kontuan
hartu behar da hori: murriztu egiten du zenbait minbizi mota eta bihotzeko eritasunak pairatzeko arriskua, handitu egiten du asetasun-irudipena,
urritu egiten ditu diabetesa edukitzeko aukerak…
>Kolesterola kontrolatzen lagun dezakete. Egia. Lagundu egiten
dute eritasunei aurre hartzen eta horiek tratatzen; horren adibide dira,
esaterako, kolesterol maila murrizten laguntzen dutenak. Gantz saturatu gutxi dituzten galletak izaten dira, eta gantz azido esentzialak ugari
ematen dituztenak, omega-3 adibidez, zeinak murriztu egin baitezakete
odoleko kolesterola.
>Gosari osasungarri baten osagai izan daitezke. Egia. Modu ona da
eguna hasteko, karbohidrato ugari ematen dituztenez, energia- eta indariturri direlako. Baina ez da aski galleta pare bat jatea: gosari osasungarria
egiteko, esneki bat ere hartu behar da, fruta atal bat eta marmelada edo
ezti pixka bat, gorputza energiaz ongi hornitzeko.
>Haurrek ere jan ditzake zuntz ugarikoak. Egia. Osoko elikagaiak
jateko gomendioak haurrentzat ere balio du, guztiei egiten digu-eta mesede. Haurrek eta nerabeek ere jan ditzakete –eta jan behar lituzkete–
osoko zereal askotarikoak, eta horien artean, osoko irinez egindako
galletak (fruta eta berdurak ahaztu gabe). Haurra ez badago ohitua
halakoak jatera, poliki-poliki hasi behar da, zapore berriak izaki,
gerta baitaiteke jan nahi ez izatea ere.
www.consumer.es
16
17
elikadura
Haurren elikaduran agertu
behar ez luketenak
Produktuetan ageri diren zenbait mezu nahasgarriak izan daitezke gurasoentzat,
eta okerreko ondorioak atera ditzakete horien elikadura-formulari buruz
G
urasoek onena eman nahi izaten
diete haurrei. Baita elikaduran
ere. Baina haurrei gehien gustatzen
zaizkien jakiak beti ez dira izaten egokienak, ez haurrak elikadura-balio egokietan hezteko, ez osasunarentzat ere.
Gaur egun, berariaz haurrentzat egindako produktu ugari daude merkatuan,
eta osasungarrienak hautatzeko –eta
ez beti gustagarrienak–, funtsezkoa da
jakitea bakoitzak zer-nolako osagaiak
dituen. Informazio hori ere, ordea, ez
da aski izaten batzuetan. Gerta daiteke elikagai batek ez edukitzea trans
gantzik (bihotzarentzat kaltegarrienak),
baina gantz saturatu ugari izatea, eta
horiek ere, gehiegizko neurrian, txarrak
dira. Beste zenbaitetan, mezu eta aipamen erakargarriak jartzen dizkiete produktu batzuei (adibidez, bitamina eta
mineral asko dauzkatela), eta gurasoek
okerreko ondorioak atera ditzakete horien egiazko elikadura-balioari buruz.
Gerta daiteke ohartu ere ez egitea
azukre gehiegi daukatela, gantz asko
edo komeni baino gatz gehiago.
Gosaritarako zerealak: guztiek ez
dute balio. Horien elikadura-balioak
osasungarria izateari uzten dio azukre
edo gatz gehiegi dituztenean, edo batere onak ez diren gantzak dauzkatenean (saturatuak edo, are okerrago,
trans gantzak). Funtsezkoa da adi-adi
irakurtzea etiketa nutrizionala eta osagaien zerrenda: horietan antzematen
da gosaritarako zerealak osasungarriak
diren edo ez. Haurrentzako zerealak
bitamina-iturri gisa saltzen dituzte (B1,
B2, B3, B6, folatoak, B12, D bitaminak)
eta mineral-iturri gisa ere bai (burdina,
kaltzioa); mantenugai horiek guztiak balio handikoak dira haurren hazkundean
eta bilakaeran, baina zerealek galdu
egiten dute balio hori azukre gehiegi
dauzkatenean (fruktosa, glukosa-ziropa,
sakarosa edo eztia), gantz asko dauzkatenean (landare-olioak) edo gatz gehiegi, baita gehigarri zapore-emaileak
eta koloratzaileak ere. Gehien-gehien,
zereal azukretsuak, txokolatedunak edo
eztia daukatenak jaten dituzte haurrek,
eta horietako batzuek neurriz kanpo
jateak ez dauka inolako eraginik guk
hartzen dugun bitamina, mineral eta
zuntz kopuruan. Oso fruta gutxi izaten
dute jogurt horiek (8,25 gramotik 12,5
gramora bakoitzak, markaren arabera).
Sagar ertain batek, berriz, 150 gramo
inguru eduki ohi ditu, bi mandarinak
100 gramo inguru eta platano batek 80
gramo, gutxi gorabehera. Beraz, esandakoa: jogurt horien fruta kopurua ez
da aintzat hartzekoa ere elikaduraren
ikuspegitik.
ematen dute azukrea: 40-50 gramo ere
bai, 100 gramo bakoitzeko. Hori dela
eta, askoz egokiagoa da haurrak zapore naturalagoetara ohitzea, azukrerik
erantsi ez dieten zerealetara, adibidez
(arto-maluta naturalak, mueslia, olomalutak, arroz harrotua…).
Opilak, magdalenak, brioche-a.
Etxean ezin zaie lekurik egin “landareolio eta/edo –gantz partzialki hidrogenatuak” dauzkaten produktuei, eta
halakoak izaten dituzte, oro har, opil
eta gozo industrialek, nahiz eta etxean
egindako elikagaien itxura eduki. Bestelako aukeren bila hasita, norberak
etxean bizkotxo bat egitea izan daiteke
egokiena, oliba-olioa edo ekilore-olioa
erabiliz, fruitu lehorrak, osoko irina eta
azukre gutxi. Hala ere, ezin da izan
egunero jatekoa, etxean egina izanagatik ere, bizkotxoa gozotzat hartzeko
elikagaia da eta.
Fruta zatiak dituzten jogurtak: apenas daukaten frutarik. Produktu horiek
18
Edari esnedunak eta zukuak. Publizitateak esaten du produktu horiek
esnearen onurak eskaintzen dituztela
alde batetik (proteinez eta kaltzioaz ari
dira) eta frutaren bitaminak bestetik.
Eta zenbait gurasok, ondorioz, esnearen eta frutaren ordezko gisa erabiltzen
dituzte gosaritan, hamaiketakoan edo
askaritan. Elikadura-ikuspegitik, ordea,
ez dira esne basokada baten edo fruta
errazio baten pareko, ontzi bakoitza ez
baita iristen errazio bat izatera. Esnea
oso gutxi izaten dute (% 10 eta % 30
artean; hau da, 33 ml, eta asko jota, 100
ml, edalontzi baten erdia, alegia). Zuku
kantitatea, berriz, aldatu egiten da etxe
batetik bestera: ontzi batzuek % 7 ematen dute (23 ml) eta gehien daukatenek, % 41 (135 ml). Gehienei azukreak
eransten dizkiete, eta beste hainbat
gehigarri ere bai: egonkortzaileak, koloratzaileak, azidotzaileak eta lurrinak.
Gainera, zapore nahasketak dauzkaten
zukuak (fruta ugarirekin eginak izaten
dira gehienak) ez dira batere egokiak
haurrak frutaren zaporera ohitzeko, ez
baitute ikasten fruta bakoitzaren zaporea bereizten.
Oilasko-nuggets-ak edo arrain-ziriak,
sanjakoboak, kroketak, enpanadillak,
txibia-uztaiak, pizzak, hanburgerrak,
saltxitxak… Aurrez prestatuta dauden
jaki industrial horiek maiz agertzen
dira haurren menuetan, bai eskolako
jantokietan eta bai etxean, baina ez
luke hala behar. Zenbait marka, izan
ere, gehigarriz gainezka egoten dira
(emultsionatzaileak, zapore-emaileak,
egonkortzaileak, lurrin-emaileak eta koloratzaileak), eta osagai nagusiak, aldiz,
oso toki gutxi hartzen du: % 40a ere ez
zenbaitetan. Hau da, produktu horietako
100 gramo bakoitzeko, 40 gramo baino
ez dira izaten osagai nagusiarenak, eta
gainerako guztia arrautza-irinek eta
gehigarriek osatzen dute.
Arrain-taketak. Hainbat arrain freskoren gihar-hondarrak nahasiz egiten
dituzte (abadira, platuxa, arrano-berrugeta, Japoniako itsasugea, hokia,
bakailaoa, berdela eta legatza, besteak beste), baina gehigarri mordoa
edukitzen dute (polifosfatoak, zaporeemaileak, kontserbatzaileak eta koloratzaileak), eta arrain freskoak baino
proteina gutxiago eta gatz gehiago.
Azken produktua ez da batere naturala.
Ez da egokia, arrain errazio baten ordez, arrain-taketak eskaintzea haurrei.
Urdaitegia: hestebeteak eta fianbreak
edo hotz-egosiak. Halakoak gehiegitan
jaten dituzte haurrek. Saltxitxek, mortadelak, choped-a eta txerri-gibelez egindakoak pateek osagai berberak izaten
dituzte guztiek, baina hurrenkera desberdinean zerrendatuta. Honako hauek
dira osagairik ohikoenak: txerri-haragia,
patata-fekula, esne- edo soja-proteina,
txerri-gibela, gatza, dextrosa, espeziak,
lurrinak, egonkortzaileak, herdoilaren
aurkakoak, azukrea, kontserbatzaileak
eta koloratzailea. Elikadura-balio gutxiko produktuak dira, eta zapore artifizial eta oso biziak izaten dituztenak;
haurrak horietara ohituz gero, gerta liteke gero ez atsegin izatea haragi edo
haragiaren eratorri naturalagoak.
www.consumer.es
19
etxekoekonomia
Zenbaki gorriak:
kontu korrontea beltz’
Soldata aurreratzeko eskatuta edo finantza-kudeatzaile
bat hartuta, saihestu egin liteke zenbaki gorrien interesak
ordaindu behar izatea, % 10ekoak ere bai batzuetan
Nola kudeatu
bankuekiko zorra,
ahalik eta eragin
txikiena eduki dezan
“
Etorri orduko joaten da”. Esamolde
horrek ezin hobeki adierazten du
zer gertatzen den etxe askotan diruarekin: kontu korrontean dirua sartzen
zaien bezain agudo hasten da irteten.
Krisi garai honetan, soldata bakarrarekin edo diru-laguntzekin bizi dira familia asko, eta hainbeste gastu ordaindu
behar izaten dituzte, oso erraza baita
kontu korrontean zuloak egitea. Aski da
planifikatzerakoan akats txiki bat egitea edo ustekabeko gastu bat azaltzea,
kontua gorrian geratu eta bankuarekin
zorra egiteko. Eta lehen estu zebilena,
are estuago ibiliko da egoera horretan:
bankuek % 10eko interesa ere ezartzen
diote zorretan utzi zaion diruari.
Krisia dela eta, gero eta jende gehiago dabil banku eta aurrezki-kutxei ezin
erantzunik, eta erakunde horiek, ondorioz, igo egin dituzte komisioak, egoera
horiek saihestu nahian. Behin zorra
eginda, ordaindu beste aukerarik ez da
izaten; kontsumitzaileek, beraz, aurretik
hartu behar dituzte neurriak.
Zenbaki gorriak saihestu
Kontuen kudeatzailea. Etxeko finantzak ongi eguneratuta edukitzea
da biderik onena bankuarekin zorpean ez geratzeko. Zenbaitetan, ordea, ez da erraz kontrolatzen etxean
zenbat diru sartzen eta ateratzen
den. Horretarako oso tresna baliagarriak izaten dira Internet bidezko
kontu-kudeatzaileak, eta finantzaerakunde askok eskaintzen dituzte,
gainera. Horiei esker, esku-eskura
20
eduki daitezke hileroko diru-sarrera
eta gastu guztiak. Tresna horietako
batzuek, gainera, aukera ematen dute erabiltzaileak edozein erakundetan dauzkan finantza-produktuak eta
dirua txertatzeko, eta horren bidez,
bere finantza-egoeraren ikuspegi
orokor bat eduki dezake, edo erakunde bakoitzean zer-nolako egoera
duen ikus dezake.
Soldata aurreratzea. Kontu-korrontea gorrian ez geratzeko beste modu bat soldata aurreratzeko eskaria
egitea da. Bi era daude hori egiteko:
lantokian eskatzea edo diru-sarrerak
helbideratuta dauzkagun bankuan
bestela.
Lantokian: Lehenbiziko kasuan, langile
bat besteren kontura ari denean, legeak eskubidea aitortzen dio soldata-aurrerapen bat eskatzeko. Aukera
horren ezaugarriak, dena den, aldatu
egin daitezke enpresa batetik bestera. Gehienean, lan-hitzarmenetan
arautzen da eskubide hori, eta, beraz, aurrerapena zer epetan eskatu
behar den eta soldataren zer zati aurreratuko duten, hori jarduera
bakoitzaren araberakoa izaten da.
Aukera hori lan-hitzarmenean ez
bada ageri, Langileen Estatutura jo
daiteke, horrek ere arautzen du eta.
Kasu horretan, 29. artikuluan esaten
da langileek eskubidea dutela soldata-aurrerapena eskatzeko. Dena den,
nahiko azaletik ematen ditu eskubide
horren inguruko xehetasunak. Azken
batean, enpresa bakoitzak ezartzen
ditu bere irizpideak. Oro har, arrazoi administratiboak direla eta, hileko 1. egunetik 20. eguna bitarte
eska daiteke soldata-aurrerapena,
eta horrela, hilabete horretan bertan
sartzen diote eskatzaileari. Zenbait
enpresak soldata guztia aurreratzen
dute eta beste batzuek zati bat (% 80
arterainokoa), altxortegian arazorik
ez edukitzeko. Soldata-aurrerapena
eskatuta, saihestu egiten da kontukorrontea une jakin batean zenbaki gorritan geratzea, baina ezin da
ahaztu itzuli egin behar izaten zaiola
enpresari. Itzultzeko orduan, hurrengo hileko soldata jasotzeari uko egin
diezaioke langileak (hori izaten da
ohikoena), edo enpresarekin negozia
dezake mailegua zenbait hilabetetan
itzultzeko aukera eta modua.
Bankuan: Finantza-erakundeek, berriz,
aukera ematen dute soldataren kopuru bereko mailegua eskatzeko edo
soldataren zenbait multiploren baliokoa. Gehienean, mailegu pertsonalei baino interes apalagoak ezartzen
dizkiete, eta, zenbaitetan, batere
interesik gabe ere ematen dituzte.
Bezero guztiei ez dizkiete baldintza
berberak eskaintzen, eta banakabanaka negoziatzen dute haiekin:
norberak zenbat diru eskatzen duen
eta zer-nolako kaudimena edo ordaintzeko ahalmena duen hartzen
dute aintzat. Soldata helbideratuta
dagoen bankuan soilik eska daiteke
mailegu hori.
Zenbaitentzat traumatikoa gerta
daiteke kontu korrontean dirurik
gabe geratu eta bankuarekin
zorpetzea. Lehenik eta behin, horrek
argi erakusten duelako norberaren
finantza-egoera ez dela ona. Eta
bigarrenik, finantza-erakundeek
gastu asko ordainarazten eta paper
ugari betearazten dituztelako egoera
onbideratzeko. Krisi garai honetan,
kontua gorrian uzteagatik bankuek
ezartzen dituzten interesak % 5
inguru igo dituzte urtean.
Bezeroek argi eduki behar dute
zorrak kitatzeko eragiketek zenbait
komisio izaten dituztela:
• Finantza erakundeak komisio
bat kobratzen du kontua gorrian
uzteagatik bakarrik; hau da,
bankuak dirua jarri behar duelako
erabiltzaileak egindako gastu
guztiak ordaintzeko.
Zorpekoa erreklamatzeagatik ere
kobratzen du komisio bat, bezeroari
egoeraren berri emateko eta dirua
itzul dezala eskatzeko egin behar
dituen gestioengatik (telefono-deiak
edo ohiko posta bidezko mezuak).
Bankuarekin zorretan geratuta,
eragina ahalik eta txikiena izan
dadin, lehenbailehen haiekin harremanetan jartzea da onena. Horrela
eginda, gerta daiteke zorpekoa
erreklamatzeagatik ordainarazten
dute komisioa (garestiena) ordaindu beharrik ez izatea. Gehienean,
erakundeek gutunak bidaltzen
dizkiete bezeroei, kontua gorrian utzi
dutela esateko.
www.consumer.es
21
Inkesta egin diegu 1.600 jatetxeri baino gehiagori, alergikoentzat
menu berezirik prestatzen duten edo ez jakiteko
sakonean
Alergikoentzako
menuak:
jatetxeen % 7ak soilik
eskaintzen
dituzte
Gehienetan, zeliakoentzako platerak eskaintzen
dituzte, eta lautik batek baino ez alergikoentzat
(batik bat, arrautza edo itsaskia jan ezin dutenentzat)
Jende askorentzat ez da batere erraza etxetik kanpo jatea. Oraingo honetan, dena den, krisiak ez du zerikusirik. Elikadura-alergiak eta –intolerantziak dira arazoaren sortzaileak. Kalkuluen arabera, pertsona helduen % 1ek edo % 2k daukate alergiaren bat. Zeliakoak % 1 inguru direla
esaten da eta % 15ek intolerantzia daukatela laktosarentzat. Pertsona
horientzat guztientzat buruhauste handi samarra da etxetik kanpo jatea.
Nahi izanda ere, ez baita erraza menu moldatuak eskaintzen dituzten
jatetxeak aurkitzea.
EROSKI CONSUMERek inkesta egin die 9 autonomia erkidegotako
1.666 jatetxeri (Andaluzia, Balear uharteak, Euskal Autonomia Erkidegoa,
Galizia, Gaztela Mantxa, Katalunia, Madrilgo Erkidegoa, Nafarroa eta
Valentziako Erkidegoa). Baiezkoa erantzun dutenei (menu bereziak eskaintzen dituztenei, alegia), menu horien inguruko galderak egin dizkiegu: zer-nolakoak eskaintzen dituzten, zer preziotan, langileek zer-nolako
prestakuntza duten… Gainera, jatetxe horietako 12tan izan dira aldizkariko teknikariak, produktuak biltegiratzeko prozesuak kontrolatzeko eta
menu eta plater berezi horiek nola prestatzen dituzten ikusteko.
Inkesta egin ondoren, garbi atera liteke ondorioa: oso jatetxe gutxik
eskaintzen dituzte menu bereziak elikagai edo osagai bati alergia edo
intolerantzia dioten pertsonentzat. Inkestan parte hartu dutenen % 7k
baino ez (guztira, 117 jatetxek). Menu berezi horien % 97 glutenari intolerantzia dioten pertsonei zuzenduta daude, lautik bat laktosari intolerantzia diotenentzat dira eta bostetik bat alergikoentzat (gehienetan,
arrautza eta itsaskia jan ezin dutenentzat).
22
23
sakonean
alergikoentzako menuak
Zer-nolako alergia edo intolerantziarentzat eskaintzen dituzte menuak edo plater bereziak 117 jatetxe horiek?
Autonomia Erkidegoa
Espainiako Ostalaritza Federazioak (FEHR) badaki egoera nolakoa den, eta harremanetan daude
intolerantziak eta alergiak dituztenen elkarteekin.
Baina, nabarmentzen dutenez, zaila da menu berezi horiei leku bat egitea ostalaritza-enpresen
eskaintzan. Espainiako Estatuan, 370.000 establezimendu inguru daude sektore horretan, eta
horietako % 84 enpresa txiki eta ertainak dira.
Hornidura-katean daukate arazorik handiena, era
horretako produktuetan espezializatuta dauden
banatzaileak falta baitira. Dena den, garrantzizko jotzen dute kontzientzia sortzea arlo guztietan, Administraziotik hasita. FACEk (Espainiako
Zeliakoen Elkarteen Federazioak) argi dauka zein
den arazoa: menuk nolakoak izan behar diren eta
nola prestatu behar diren zehaztuko duen araudia
falta da.
Menu bereziak prestatzen dituzten jatetxeen artean (inkestan parte hartu dutenez ari gara), zeliakoentzat edo glutenarekiko intolerantzia dutenentzat moduko otorduak prestatzen dituzte
gehienek (% 97k), eta askoz gutxiago dira -lautik
bat ere ez- laktosarekiko intolerantzia dutenentzat
prestatzen dituztenak. Bitxia bada ere, laktosa eta
glutena dira elikadura-alergiak sortzen dituzten bi
osagai nagusiak.
Jatetxe gehienek esan digute
berdin kobratzen
dietela alergiak
dituztenei zein beste bezeroei
24
Egunerokoak eta propio eskatuta
EROSKI CONSUMERek jakin nahi izan du zernolako ezaugarriak dauzkaten menu eta plater
berezi horiek. Zera egiaztatu dugu: halakoak eskaintzen dituzten jatetxeen % 86tan egunero ematen dituztela. Horietako % 9tan, dena den, aurrez
eskatu beharra dago (Gaztela Mantxan gehienbat).
Eta zenbat egun lehenagotik eskatu behar izaten
da? Hamarretik zazpitan, aski da egun bat lehenago egitea; jatetxe batean, berriz, bi egun lehenago
eskatu behar da (Andaluzian) eta beste batean,
astebete lehenago (Galizian). Gainerakoek ez dute
zehaztu zenbateko aurrerapenez egin behar den
eskaria.
Menu berezi bat aldez aurretik eskatu behar izateak, egia esan, eragozpen batzuk ere sortzen ditu:
mugatu egiten du etxetik kanpo jateko aukera
eta ez da oso praktikoa, plan batzuk azken-azken
unean egiten baitira. Dena den, horixe da aukerarik seguruena.
Menuen prezioak:
12 eta 17 euro artean
Gauza bereziak gehiago ordaindu behar izaten direla pentsatu ohi du jendeak. Euskadiko Zeliakoen
Elkarteak (EZE) laguntza eman dio EROSKI
CONSUMERi azterketa hau egiteko orduan, eta
haren ordezkarien hitzetan, glutenarekiko intolerantzia duten pertsonentzako menuak garestiagoak
dira ohikoak baino: baina ez, bereziki, erabiltzen
dituzten osagaiengatik; kontua da era horretako
Arrautza
Itsaskiak
(krustazeoak)
Kakahueteak eta
fruitu lehorrak
Lekaleak
(soja barne)
Arraina
% 100,0
% 28,6
% 19,0
% 14,3
% 4,8
% 0,0
% 0,0
BALEAR UHARTEAK
13
% 100,0
% 15,4
% 0,0
% 0,0
% 0,0
% 0,0
% 0,0
GAZTELA MANTXA
11
% 100,0
% 9,1
% 0,0
% 9,1
% 9,1
% 0,0
% 0,0
KATALUNIA
20
% 100,0
% 35,0
% 5,0
% 5,0
% 10,0
% 5,0
% 0,0
7
% 100,0
% 0,0
% 0,0
% 0,0
% 0,0
% 0,0
% 0,0
GALIZIA
13
% 92,3
% 23,1
% 15,4
% 15,4
% 0,0
% 0,0
% 0,0
MADRIL
11
% 100,0
% 45,5
% 18,2
% 18,2
% 18,2
% 9,1
% 18,2
NAFARROA
12
% 83,3
% 0,0
% 0,0
% 0,0
% 0,0
% 0,0
% 0,0
9
% 100,0
% 22,2
% 0,0
% 0,0
% 0,0
% 11,1
% 0,0
117
% 97,4
% 22,2
% 7,7
% 7,7
% 5,1
% 2,6
% 1,7
Guztira
Zaila gertatzen zaie elikagairen batek alergia edo
intolerantzia sortzen dien pertsonei etxetik kanpo
jatea. Horixe baieztatu du EROSKI CONSUMERek
egindako inkestak: aztertutako jatetxeen % 7k soilik eskaintzen dituzte menu espezifikoak, inkestan
parte hartu duten 1.666etatik 117k baino ez.
Laktosarekiko
intolerantzia
21
EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOA
Horretaz gain, lau jatetxetatik batek baieztatu du
alergikoentzako menuak ere prestatzen dituela
(Madrilen, batik bat, non 11tatik 9tan eskaintzen
dituzten). Normalean, arrautza eta itsaskiak jan
ezin dituztenentzako moduko platerak izaten dira
(kasuen % 8tan) eta kakahueteak eta fruitu lehorrak jan ezin dituztenentzat (% 5etan). Bakanago
aurki litezke lekaleekiko alergia daukatenentzako
platerak edo menuak, soja barne (kasuen % 3tan)
eta arrainekiko alergia dutenentzako modukoak
(inkestan parte hartu duten jatetxeen % 2tan soilik
eskaintzen dituzte).
Glutenarekiko
intolerantzia
(zeliakoak)
ANDALUZIA
VALENTZIAKO ERKIDEGOA
Glutenari eta laktosari
intolerantzia diotenentzat
Laktosarekiko
intolerantzia
menuak, gehienean, goi mailako jatetxeetan eskaintzen dituztela. Elikadura-Alergien Euskadiko
Elkarteari ere (ELIKATE) galdetu diogu azterketa hau egiteko, eta adierazi digute alergikoek oso
menu sinpleak hautatzen dituztela plater bereziak
eskaintzen dituzten jatetxeetan, ahalik eta arrisku
gutxien hartzeko. Ondorioz, prezioa ez omen da
izaten gainerakoentzat baino askoz garestiagoa.
Baina zenbat kostatzen da, batez beste, era horretako menu berezi bat gure inkestan parte hartu duten jatetxeetan? Horietako % 62tan, zeinetan, batez beste, 20 eta 40 euro artean dabilen
karta, elikadura-alergia edo -intolerantzia bat
duen pertsonak 17 euro ordaindu behar du otordua. Erkidegorik garestiena Gaztela Mantxa izan
da, non 21 euro balio izan duen menuak; merkeena, berriz, Katalunia izan da (batez beste, 14
eurokoak izan dira menuak). Bestalde, kartaren
prezioa 20 euroz azpikoa izan denetan (jatetxeen
% 27tan), 12 euroan eman dute menua, eta karta 40 eurotik gorakoa izan denetan (jatetxeen %
11n), 32 euroan.
Informazioa beti ez da eskuragarri egoten, eta
ageri denean ere, ez da izaten guztiz argia, zeren
menu guztiek ez baitute zerrendatzen zer-nolako
osagaiak dituzten edo zer markatako produktuak
erabili dituzten.
EROSKI CONSUMERek ikusi du jatetxeek ez dutela behar adina informazio ematen. Inkesta egiterakoan, arduradunei galdetu zaie non azaltzen
ote diren menu berezien xehetasunak. Bestetik,
jatetxeen % 52tan adierazi dute karta orokorrean
daudela, % 22k nabarmendu dute karta berezi bat
daukatela horientzat eta % 11k esan dute weborrian eskura daitekeela menu edo plater berezi
horien inguruko informazioa. Inkestan parte hartu
duten jatetxeen % 5etan, aldiz, inon ez dute ematen
menu berezi horien zehaztapenik, eta % 4k jakinarazi dute ahoz azaltzen dietela bezeroei. Azkenik,
% 24k soilik jartzen dute ohar bat edo informazioorriren bat establezimenduaren kanpoaldean.
Elikadura-alergiak eta -intolerantziak dituztenentzako menu eta plater bereziak prestatzen
dituzten 117 jatetxe horietako % 92tan baieztatu
digutenez, prezio horiek ez dira gainerako bezero edo herritarrek ordaintzen dituztenak baino
handiagoak. Zortzi jatetxetan soilik adierazi dute
menu bereziak gainerakoak baino garestiagoak direla (Andaluziako, Gaztela Mantxako, Kataluniako
eta Galiziako bitan).
Informazio urria
Funtsezkoa da jatetxeek informazioa eman dezaten
eta bezeroei jakinaraz diezaieten era horretako
menuak izaten dituztela. Beste zenbait arrazoiren
artean, informazio falta da, hain zuzen, menu berezi horiek kontsumitzeko aukera murrizten duen
alderdietako bat. Informaziorik ezean, jendeak
etxean prestatuta eraman ohi du otordua norabait
joaten denean, edo menu mugatuak eskaintzen
dituzten lekuetara joaten dira (sagardotegiak, garagardotegiak…), non errazago kontrola baitaiteke
zer jaten den.
25
sakonean
alergikoentzako menuak
Jokabide egokiak
Neurri zorrotzak
hartu behar dira
EROSKI CONSUMERek 12 jatetxe bisitatu ditu, eta bertatik
Alergiak edo intolerantziak dituzten pertsonentzako
otorduak prestatzerakoan, arreta berezia jarri beharra dago prozesu guztian. Profesionalek hainbat
jarraibide dituzte eskura gaur egun, erraz eta seguru lan egiteko, eta etor daitezkeen arriskuen jakitun
izateko.
bertara ikusi du nola lan
egiten duten elikadura-alergiak
edo -intolerantziak dituzten
pertsonentzako menu edo plater
bereziak eskaintzen dituzten jatetxe horiek. Arreta bereziz aztertu
dugu ea aintzat hartzen dituzten
Menu bereziak prestatzeko prozesuak nolakoak
izaten diren jakiteko, EROSKI CONSUMERek oinarrizko hiru galdera egin dizkie jatetxe horietako
arduradunei. Lehenik eta behin, galdekatu ditugun
jatetxeen % 86ek adierazi dute alergenoen inguruko
oharrak edo aipamenak dituzten elikagaiak erosten
dituztela. Balear uharteetan eta Nafarroan dago hedatuen joera hori (jatetxe guztiek egiten dute hala).
Soilik 13 jatetxetan ez dituzte erosten gisa horretakoak.
Biltegiratzeari dagokionez, elikagaia bereziak gainerakoetatik bereizita gordetzen ote dituzten galdetu
dugu jatetxeetan, gomendio hori funtsezkoa delako
kutsadura gurutzatua saihesteko (adibidez, glutenik
gabeko elikagaiak ez daitezen kutsatu ogi-birrinarekin edo irinarekin). Jatetxeen % 92k adierazi dute
halaxe egiten dutela (Andaluzian, Katalunian eta
Nafarroan galdekatu ditugun guztiek). Zazpitan soilik
ez dituzte bereizten (Galiziako hirutan, Valentziako
Erkidegoko bitan eta Balear uharteetako eta Euskal
Autonomia Erkidegoko banatan); beste bitan, berriz,
ez diote erantzun galdera horri.
Azkenik, elikagaiak non prestatzen dituzten ere
galdetu zaie, menu bereziak ez baitira gainerako
platerekin batera prestatzekoak, ezta tresna berak
erabilita ere. Jatetxeen % 93k ziurtatu dute gainerako jakietatik bereizita manipulatzen dituztela (hala
egiten dute Andaluzian, Balearretan, Katalunian eta
Valentziako Erkidegoan erantzun diguten guztiek).
Prestatu ere aparteko plantxa eta parrilletan egiten
dituzte % 92k, aparteko ontziteria eta tresnak erabiliz.
Langile prestatuak?
Hutsegiteak saihesteko, berebiziko garrantzia du
langileak egoki prestatuta egoteak eta aholku eta
gomendioei jarraitzeko kontzientzia edukitzeak. Ildo
horretan, jakin nahi izan dugu jangelan eta sukaldean aritzen diren langileek prestakuntza egokia
ote daukaten alergiak edo intolerantziak dauzkaten pertsonen zalantzei erantzuteko eta haientzako
platerak prestatzeko. Galdekatu ditugun jatetxeen
% 9tan ezetz erantzun digute (Nafarroako lautan, Balearretako hirutan eta Andaluziako, Gaztela
Mantxako, Kataluniako eta Galiziako batean).
Sukaldeko langileak, hala ere, prestatuagoak daude: bitan bakarrik onartu digute ez dutela behar
26
tziak dituztenentzako produktuak, ontzi itxietan: bisitatu
ditugun jatetxeen erdiek soilik
daukate leku berezi bat horiek
gordetzeko, nahiz eta hamarrek
sartzen dituzten ontzi itxietan.
Etiketa bereizgarri bat jarri, ez
nahasteko: Bederatzi jatetxek
egiten dute.
Elikadura Arloko Kataluniako
PLATERAK PRESTATU ETA
Agentziak egindako eskuliZERBITZATU
buruan ageri diren aholku eta
oharrak (“Los alérgenos alimentarios en la restauración colectiva”
izena du lan horrek) eta Alergiak
eta intolerantziak izeneko dokumentuak ematen dituenak (Espai-
niako Hezkuntza, Gizarte
Politika eta Kiroletako Ministerioak egina da, Europako
bezalako prestakuntzarik (Balearretako batean eta
Nafarroako beste batean). Langileek behar duten informazioa nondik atera duten galdetuta, % 33k adierazi dute erakunde publikoetara jo dutela eta beste
% 20k, berriz, kaltetuen elkarteetara. Jangelako eta
sukaldeko langileak egoki prestatuta daudela esan
dutenen artean, dena den, hirutik batek ez du jakin
informazioa nondik atera duten edo ez dio galderari
erantzun ere egin.
Aukera gutxi
Azterketa honetan galdekatutako jatetxe gehienek
ez dute eskaintzen menu berezirik; zehazki, 1.549k.
Horien artetik, % 1ek soilik eskaini izan ditu noizbait halako menuak. Elkarrizketatu ditugun gehienek
adierazi dute ez zirela errentagarriak.
Eskariari buruz ere galdetu diegu jatetxeei, eta haien
erantzunetatik ondorioztatzen da jendeak eskatu egiten dituela menu berezi horiek: 1.549 jatetxe horietako % 70i noizbait eskatu izan dizkiete era horretako
menuak, batez ere EAEn (non galdekatu ditugun
185etatik % 5ek soilik eskaintzen dituzten menu bereziak). Eskariren bat jaso izan duten horietan (1.089
izan dira), zeliakoentzako menuak eskatu izan dituzte gehien (jatetxeen % 94tan), eta laktosarekiko intolerantzia dutenentzako menuak ere bai (% 26tan). Era
berean, hiru jatetxetatik batean, arrautzarik jan ezin
dutenentzako menurik baduten galdetu izan dute, %
10etan itsaskia jan ezin dutenentzako moduko platerik prestatzen ote duten, beste % 4tan kakahueterik
eta fruitu lehorrik gabeko menuak galdetu dituzte
eta % 3tan arrainari alergia diotenentzako menuak.
www.consumer.es
Gizarte Funtsarekin batera).
MENUA
Menu bereziak planifikatu:
bisitatu ditugun sei jatetxek
zeliakoentzako modukoak
eskaintzen dituzte; hiruk laktosarekiko intolerantzia dutenentzat; beste hiruk fruitu lehorrak
jan ezin dituztenentzat; eta
beste bik, arrautzak, itsaskiak
eta lekaleak jan ezin dituztenentzat. Bost jatetxek adierazi
dute karta edo menuak egokitu
edo moldatu egiten dituztela.
Jaki bakoitzaren fitxa eduki, osagaien zerrendarekin: 6 jatetxek
soilik frogatu dute dokumentu
hori daukatela.
LEHENGAIEN HORNITZAILEAK ETA BILTEGIRATZEA
Galdetu hornitzaileei produktuek alergenorik baduten: erdiek
soilik adierazi dute beti eskatzen
dutela informazioa, baina bakar
batek ere ez du eskatzen alergenorik ez dagoela ziurtatzen duen
agiri idatzia.
Egiaztatu produktu bakoitzaren etiketa: Aztertu ditugun
11 jatetxek egiten dute beti,
osagai alergenorik baden edo ez
jakiteko.
Gainerako jakietatik bereiz
gorde alergiak edo intoleran-
Gainazal bereizietan manipulatu menu berezietarako jakiak:
Halaxe egiten dute aztertu ditugun zortzi jatetxek. Gainerakoek
baieztatu dutenez, garbitu eta
desinfektatu egiten dituzte gainazalak erabili aurretik, baina
gainerako jakiak prestatzen
dituzten une berean prestatzen
dituzte menu bereziak ere.
Aparteko tresnak eduki, kutsadura gurutzatua saihesteko: Era
horretan jokatzen dute aztertu
ditugun zortzi jatetxek; beste
laurek ez dute tresna espezifikorik erabiltzen, baina oso
ongi garbitzen dituzte erabili
aurretik.
Gatzaren eta espezien ontziak
ez daitezela izan eskua sartzeko
aukera ematen dutenak: Bisitatu
ditugunetatik, zortzik betetzen
dute aholku hori.
Ez ukitu beste elikagai batzuk
elikadura-alergia edo -intolerantzia duen norbaitentzako platera prestatu bitartean: Guztiek
egiten dute.
Ez frijitu edo egosi elikagaiak
lehendik beste jaki batzuk
frijitzeko edo egosteko erabili
den oliotan edo uretan: Guztiek
egiten dute.
Prest dagoenean, platera babestu egin behar da eta seinale
bereizgarriren bat jarri: prestatu
eta berehala zerbitzatzen dutela
esan digute hamar jatetxetan.
Arduradun bat eduki, plater
berezia behar duen bezeroarengana iritsi dela egiaztatzeko,
inolako hutsegiterik gabe:
Bisitatu ditugunetatik, zortzik
eduki dute.
Arazoak saihesteko
neurri sorta
Elikadura-alergiek eta -intolerantziek sortzen
dituzten erreakzioak arin samarrak izaten dira
gehienean (salbuespenak salbuespen), baina
halakoak izaten dituzten kontsumitzaileek neurri batzuk hartu behar izaten dituzte:
Alergenoa erabat baztertu behar da dietatik, bai elikagaia bera, bai osagai hori eduki
dezaketen produktuak. Zalantza edukiz gero,
hobe da ez hartzea.
Edozein plater prestatu aurretik, erabiliko
diren elikagaiek zer-nolako osagaiak dituzten
jakiteko, osagaien zerrenda irakurri egin behar
da beti, eta eskura eduki behar da norberari
alergia/intolerantzia sortzen dioten substantzien zerrenda, etiketei begiratu bat emateko.
Sukaldean, kontu handiz manipulatu
behar dira tresnak, kutsadurak saihesteko eta batzuek besteak ez ukitzeko (hobe da
tresna batzuk alergikoen otorduak prestatzeko
soilik erabiltzea). Ez da olio edo plantxa bera
erabili behar jakiak prestatzeko. Ongi higienizatu beharra dago erabiliko diren gainazal
guztiak.
Kontuz ibili behar da oreekin, bexamelarekin, zopak egiteko saldekin eta zopekin,
ogi-birrinarekin…
Beti eskura eduki behar dira sendagaiak,
batez ere alergiak oso larriak badira.
27
sa
l
E
unset
P
Idazle eta filosofoa
“Besteei laguntzeak
zoriona ematen du, eta
ona da osasunarentzat”
Gaiztotasuna ez omen da jaiotzetikoa
gizakiongan, baina bai altruismoa.
Elsa Punsetek behin eta berriz azpimarratzen du gizakiaren ontasuna,
berak horixe ikusten duelako egunero. Besteri laguntzea gustatzen zaio,
gustatu egiten zaiolako laguntzea.
Eta ez da bakarra. Berriki argitaratu den ikerketa batek dio –idazle
eta filosofo hau buru-buruan ibili
da– pertsonak gai garela “besteen
lekuan jartzeko”. Enpatikoak gara
izatez. SOMOS kanpainaren oinarria
da ikerketa hori, zeina GKE aipagarriek eta Fundraising-eko Espainiako Elkarteak laguntzen baitute
(elkartasunaren kultura sustatzea du
helburu elkarte horrek). Ekimen hori
ez ezik, Elsa Punseten azken liburua
ere oraintxe irten da plazara (Una
mochila para el universo. 21 rutas
para vivir con nuestras emociones,
Ediciones Destino), non hainbat gako
ematen dituen pertsonen ahalmena
ulertzeko. “Denbora asko behar izan
dut idazteko, eta oso mardula atera
zait, baina laguntzeak axola izan dit
gehien”, onartu du.
28
aurrez aurre
Elsa Punset
Ikerketa bat bultzatzen aritu zara
Elkartasunaren Teoria baieztatzeko. Zer dio teoria horrek? Hipotesi
baten inguruko galdetegi batekin hasi
zen ikerketa: “Sentitzen dugu eta gai
gara besteen lekuan jartzeko”. Altruistak izateko joera morala daukagu, eta
galdetegian jaso ditugun erantzunek
baieztatu egiten dute hipotesi hori.
Besteei lagundu nahi izateko gaitasunarekin jaiotzen gara, berdin du
ordaina jasotzeko ziurtasunik ez izatea.
Altruismoa jaiotzatikoa da gizakiongan,
eta ikasi ere egiten da; beraz, bizitu
egin dezakegu edo itzali.
Sufritzen ari direnekin enpatia sentitzen dugulako ote gara altruistak?
Espezie gisa arrakasta handikoa da
gurea. 1950. urtetik hona, 2.000 milioi
pasatxo izatetik ia 7.000 milioi izatera
iritsi gara. Gehien eragin duen faktoreetako bat, hain zuen, enpatia izan
da, besteen lekuan jartzeko gaitasuna,
alegia. Eboluzioak lagundu egin du
altruistak izan gaitezen, nahiz eta, aldi
berean, geure burua zaindu eta babesteko ere programatuta gauden.
Besteei laguntzeak zoriona ematen
al du? Besteez arduratzeak, besteekin
denbora partekatzeak, zoriona eman
bakarrik ez, gainera on egiten dio
osasunari. Ikerketa askok aurkitu izan
dute harremana altruismoaren eta
osasun-onuren artean. Elkarrekin oso
estu lotuta daude ongizatea, zoriona,
osasuna eta bizitza luzea. Besteei
laguntzeak ordaina izaten du.
Espainiako Estatuan hiru milioi
bazkidek laguntzen dituzte GKEak.
Zoriontsuagoak direla? Ikerketek
baieztatzen dutenez, ondasun material
gehiago edukitzeak edo gure esperientziak emozioei lotuta egoteak aparra
bezala igoarazten du zorion sentimendua. Esperientzia material baten ondoren, hala ere, lehenago itzultzen gara
hasierako zorion mailara, eta, aldiz,
esperientzia emozional baten ondotik,
zorion mailak luzaroago jarraitzen
du goian. GKEak laguntzen dituzten
pertsonek harremanei ematen diete
lehentasuna, ez ondasunak pilatzeari.
29
aurrez aurre
Elsa Punset
Diruak beti ez dakar zoriona. Zoriontasun-eskala bat eginda, Kalkutako
etxegabeek 2,9 puntu iristen dituzte
7ren gainean, eta Ipar Ameriketako milioidun batek 5,9 puntu. Baina Groenlandikoa inuit bat eta Afrikako masai
bat Ameriketako Estatu Batuetan ekonomikoki eroso bizi diren herritarrak
bezain zoriontsuak dira. Pertsona ez
baldin badago “bizirik irauteko kinkan”,
maitasunak baino gutxiago eragiten du
diruak haren zoriontasun-eskalan. Herrialde aurreratuetan izugarri handitu
dira gure diru-sarrerak, baina zoriontasun maila Bigarren Mundu Gerra
baino lehenagokoaren pare dabil.
Solidario izatea harro egoteko modukoa al da? Hiru lagunetatik bat harro
sentitzen da besteei laguntza ematen
dienean, eta % 14 soilik sentitzen dira
berdin-berdin, lagundu edo ez lagundu.
Baina naturak, oro har, ez du sustatzen
ordainik ekarriko ez duen jokabiderik.
Hain zuzen ere, bazkideak omentzeko asmoz, zenbait GKE elkartu egin
dira SOMOS kanpainan. Zer esan
nahi du aitortza horrek? GKEen
asmoa da elkartasunak zer-nolako
balioa duen azaltzea, eta oroitaraztea,
batetik, pertsona bakoitzak ahalmen
eraikitzaile handia duela, eta, bestetik,
asko egin dezakegula nork gure ongizatea eta ongizate soziala areagotzeko.
Heziketa eta aitortza soziala egiteko
kanpaina da hau. Ikerketek erakusten
dute aitortza jasotzea pizgarria dela
besteei laguntza emateko. Oso izaki
sozialak gara, eta axola zaigu gure
ahalegina aitor diezaguten. Denbora
eta dirua besterentzat emateak esan
nahi du norberak galdu egiten duela
erosotasun pixka bat, eta pertsonei
gustatu egiten zaie esker ona adieraz
diezaieten. Hori dela eta, GKEek sentimendu hori azaldu nahi diete dirua
ematen dietenei.
Zure azken liburuak emozioekin
bizitzeko 21 ibilbide aipatzen ditu
tituluan. Bide horietakoren batek
elkartasunera eramango al gaitu?
Hain zuzen, esker ona da ibilbide horietako bat, baina geure baitatik atera
eta besteengana irekitzea eskatzen du.
“Laguntza ematea ez da
luxu bat, beharrizan
mental eta fisikoa baizik”
“Altruismoa jaiotzetikoa da
gizakiongan”
Zenbait ikerketak frogatu dute esker
ona dela biderik zuzenenetakoa ongizate emozionala eskuratzeko, eta norbera
gustura bizi den neurtzeko faktoreetako bat ere bada. Aldiz, geure buruari
begira bizitzeak beldurra adierazten du,
bizirik irauteko mekanismoak abiarazten ditu gure garunean eta horrek ez
gaitu egiten batere eskuzabalak.
Zure liburuak lagunduko al digu
mundura irekitzen? Liburua oso erraz
irakurtzen da. Oso hurbileko tonua erabili dut, teoria gutxi, eta hitz errazekin
partekatu nahi izan ditut nire ezagutzak. Tituluarekin, teknika erabilgarri
baten aipamena egin nahi izan dut, zeinaren bidez garunaren ahalmena erabil
baitezakegu gauzak sinbolizatzeko.
Arazo bat daukagunean eta nola aurre
egin ez dakigunean, motxila batean sar
dezakegu, eta unibertsoari eskaini.
Estatuko herritarren % 11k soilik
laguntzen dituzte GKEak maiztasun
batekin... Ikerketaren bigarren zatian,
zenbait galdera egin ditugu gai horren
inguruan. Egiaztatu dugu inkestan
parte hartu dutenen % 84ri axola zaiela
besteen sufrimendua eta saiatzen direla
zerbait egiten. Beraz, altruistak izateko
gai bagara, zergatik ez gara beti?
Zergatik ez? Lehenik, besteen egoerak
gugan sentimendu bat sortzeko gaitasuna aktiba dadin, arreta jarri behar
dugu, baina gizarteak galarazi egiten
digu arreta hori gauza batekin eta
bestearekin, eta denbora falta ere eragozpen handia da. Bigarrenik, “ardura
barreiatzea” esaten zaion fenomenoak
zaildu egiten du horri ekitea, zera
pentsatzen baitugu: “Egingo du besteren batek”. Hirugarren arrazoiak esaten
du pertsonarik gehienok laguntzen
dugula, baina klanaren barnean; hau
da, gure berdintzat ditugunei laguntzera jotzen dugu.
30
Krisiak ere ba al du eraginik? Nola
lor daiteke herritarren diru-ekarpenak sustatzea? Pertsona bakoitzak daki zer neurritan lagun dezakeen, baina
diruak soilik axola ote du? Ni ezetzean
nago. Laguntza ematea ez da urtero diru pixka bat ematea, besteei behar dutena ematea baizik, jarrera eraikitzaile
batetik, proiektu jakin bat sustatzeraino
edo nork bere denbora eskaintzeraino.
Norbera hazteko aukera da, laguntza
emateko modua aldatzekoa. Abagune
paregabea da, dirua eman ezin duen
jendeak bere buruari galde diezaion
beste zer eman dezakeen. Niri mila
gauza bururatzen zaizkit. Oso garrantzitsua da oroitzea, krisi garaietan, non
agerian geratzen ari baita gobernuak
ez direla panazea, funtsezkoa dela
pertsonek modu aktiboan laguntzeko
daukaten gaitasuna piztea. Elkarren
beharra dugu, eta egunetik egunera
gero eta behar handiagoa izango dugu,
asko garelako.
Daukaguna baloratzea zoriontsu izateko funtsezko dela diozu. Partekatzen jakitea ere bai? Laguntza ematea
ez da luxu bat, beharrizan fisiko eta
mentala baizik. Gu garenari bizkarra
emanez bizitzeak zorigaiztoko egiten
gaitu. Guk egindako ikerketatik ondoriozta daitekeenez, zenbat eta gutxiago
laguntzen ditugun besteak, hainbat
eta garrantzi handiagoa ematen diogu
diruari. Konpentsatze-mekanismo bat
da, zeren gizakiok gauza material asko
pilatu beharra izaten baitugu asetasun
mailari eusteko. Motibatu egin behar
izaten dugu, eta zorion-iturri bat edo
bestea bilatzen dugu. Garrantzitsua da
oroitzea ez dagoela zorion-iturri bakar
bat, eta baztertu ezin dugun bakarra
enpatiarako eta altruismorako gaitasuna da.
www.consumer.es
31
elikadura
Eskoletako menuak:
hobetu al dute kalitatea?
1998. urtetik, hobekuntzak izan dira zenbait alderdi dietetikotan,
baina baita elikadura-gabeziak ere
E
likadura oinarrizko ardatza da haurrek bilakaera fisiko eta intelektual
egokia eduki dezaten, eta eritasunei
aurre hartzeko moduan egon daitezen,
osasuntsu. Hori dela eta, gurasoek eta
hezitzaileek arretaz zaintzen dute haurrek zer jaten duten etxetik kanpora.
Espainiako Estatuan, ia bi milioi haurrek eskolako jantokian egiten dituzte otorduak astelehenetik ostiralera
(urtean 165 egunez, batez beste). Eta
eskolako jantokian, heziketari eta
gizarte-jokabideei loturiko alderdiak
lantzeaz gain, eguneroko energia-beharrizanen % 30-35 ase behar dituzte,
eta elikadura orekatuaren jarraibideei
erantzun. Funtsezkoa da otorduak atseginak izan daitezela, eta menuak ongi
32
errespeta ditzala egunean eta astean
elikagai bakoitzarentzat ezarrita dauden kopuruak eta kontsumo-maiztasunak, haurren adina aintzat hartuta,
betiere.
Elikadura-gaietan adituak direnen esanetan, eskolako menua oso garrantzitsua
da, bi arrazoirengatik, bereziki: lagundu
egiten duelako haurrengan elikaduraohitura batzuk ezartzen, eta haien nutrizio-egoerari eragiten diolako, eguneko
dietaren zati garrantzitsua hartzeen dueta (astean bost egunez, urteko hainbat
astetan). Hori guztia kontuan hartuta,
bistan da eskolako jantokiak garrantzi
handia daukala haurren elikaduran eta
heziketa nutrizionalean.
1998. urtetik aurrera, EROSKI CONSUMERek zenbait alditan aztertu izan ditu
eskoletako menuak, zer-nolako kalitate
dietetikoa daukaten jakiteko, hain zuzen. Hiruzpalau urtetik behin (2004an,
2008an eta 2011n), Estatu osoko ikastetxeetako 400 menu inguru aztertu ditu
urte horietako bakoitzean (ikastetxe pribatu, publiko eta itunduenak). Kalitate
dietetikoari buruzko ondorio egokiak
ateratzeko, bi astetako menua aztertu
da (lehen platera, bigarrena eta postrea), eta aintzat hartu da zer-nolako
elikagaiak eskaintzen dituzten, zenbateko maiztasunez jartzen duten elikagai
talde bakoitza, eta platerak zer-nola
prestatzen dituzten. Azterketek erakutsi
dute kalitate dietetikoan badirela al-
Urtetik urterako
titularrak
1998 - “Menuen % 62k hobetu
egin behar dute elikaduraikuspegitik” Urte hartan 400
menu aztertu ziren, Estatuko 12
probintziatako 200 ikastetxetakoak. Horien artetik, azterketa
gainditu gabe geratu ziren %
25, eta ikastetxeen % 18,5ek
soilik eskaintzen zituzten menu
elikagarri eta orekatuak.
2004 - “Hamar ikastetxetatik
lauk soilik eskaintzen dituzte
menu elikagarri eta orekatuak”
Estatuko 13 probintziatako 201
ikastetxe hautatu, eta 402 menu
aztertu ziren urte hartan. Lautik
batek ez zuen gainditu azterketa, hutsegite dietetiko handi
samarrak egin zituen eta.
2008 - “Hobetu egin da
eskoletako menuen elikadurakalitatea, baina hirutik bat erdipurdikoa edo txarra da” Urte
hartan 420 menu aztertu ziren,
Estatuko 18 probintziatako
210 ikastetxetan. Aztertutako
ikastetxeen % 17k ez zituzten
eskaintzen berdurak astean
behin, gutxienez, eta hamar
ikastetxetatik batean, ez zuten
arrain-erraziorik jaten astelehenetik ostiralera.
2011 - “Okerrera egin du kalitateak, eta hirutik batek elikadura-gabeziak dauzka” Estatuko
19 probintziatan, 418 menu
aztertu ziren 209 ikastetxetan,
eta % 30 inguruk ez zituzten
eskaintzen berdurak astean
behin, gutxienez, eta hamarretik
bitan, aurrez prestatutako jaki
gehiegi jartzen zituzten.
33
elikadura
deak ikastetxea publikoa izan, pribatua
edo itundua; baita lurraldetik lurraldera ere. Gorabeherak ere ageri dira menuen bilakaeran: zenbaitetan, hobetu
egin dira urtetik urtera, eta besteetan,
elikadura-gabezia aipagarriak antzeman ditugu.
Nola asmatu elikaduraren ikasgaiarekin
Kalitate-prezioak. Eskolako menuak
prezio bat izaten du, eta prezio horri eskatzen zaio kalitaterik gorena
eman dezala, baita ikuspegi dietetikoari dagokionez, bai elikadura arloko segurtasunari dagokionez ere.
Aldizkari honek urtez urte egindako
azterketek erakutsi dutenez, gehiago
ordaintzeak ez du esan nahi menuek
elikadura-kalitate hobea dutenik.
Hain zuzen ere, 20 menurik merkeenen eta garestienen artean ez da
egon alde nabarmenik aste osoko
eskaintzaren elikadura-kalitatean.
Hutsegite dietetikorik garrantzitsuenak
Berdurarik
exz
Lekalerik
ez
Arrainik
ez
Fruta Aurrez fresko prestatutako
gutxi jaki gehiegi
Batez bestekoa: 1998 % 23,5 % 8,5 % 20,5 % 6,5 %7
%1
Batez bestekoa: 2004
% 36 % 14 % 30 %8
% 15 %3
Batez bestekoa: 2008 % 17 %6
% 10 %3
%5
%0
Batez bestekoa: 2011 % 26,8 % 8,6 % 10 % 0,0 % 19,6 % 10,0
Gozo
gehiegi
Ikastetxearen titulartasuna. Atzera
begirako analisi honetan, ikastetxeen izaeraren arabera neurtuta,
ez da alde nabarmenik antzematen
menuen kalitatean, baina joera bat,
behintzat, erakusten dute emaitzek:
ikastetxe publikoen artean, gehiago
dira emaitza on-onak lortzen dituztenak eta gutxiago, berriz, azterketa gainditzen ez dutenak. Azkeneko
azterketan, 2011. urtean egindakoan,
ikastetxe publikoen erdiek (% 49k)
‘emaitza onak edo oso onak’ eskuratu dituzte (menuen % 15 izan dira
emaitza ‘oso onekoak’); ikastetxe pribatu eta itunduetan, % 27 iritsi dira maila horretara, nahiz eta bakar
batek ere ez duen lortu emaitza gorena (‘oso ona’). Alde txarretik begiratuta, berriz, menu desegokiak
gehiago ageri dira ikastetxe pribatu
eta itunduetan (menuen % 28 txarrak
edo nola-halakoak dira), publikoetan
baino (menuen % 19 ibili dira maila
apal horietan).
Menuak nork prestatzen dituen.
Otorduak prestatzeko orduan, gero
eta ikastetxe gehiagok jotzen dute
catering zerbitzuetara: 2011. urtean,
10 ikastetxetatik 7k hautatu zuten
zerbitzu mota hori. Beste aukera
bat izaten da ikastetxeko bertako
langileak arduratzea jantokiaz, edo,
bestela, eredu mistoa erabiltzea:
ikastetxea eta catering enpresa
elkarlanean aritzea (enpresak prestatzen du janaria, eta ikastetxean
bertan egiten dituzte azken prestakuntzak, janaria berotu, eta abar…).
Emaitzetan ez dago alde handirik,
baina catering zerbitzuek edo eredu
mistoa erabiltzen dutenek emaitza
hobeak lortu dituzte kalitate-azterketan. Ikastetxean bertan egindako
menuei antzeman zaizkie gabezia
dietetiko handienak: laburbilduz,
maizago jartzen dituzte gozoak eta
aurrez prestatutako jakiak.
Menu bereziak. Ahal den neurrian,
ikastetxeek menu bereziak, egokituak
prestatzen dituzte elikadura-alergiak eta -intolerantziak dauzkaten
ikasleentzat. Halaxe agintzen du berriki onartu den lege batek, uztailaren 5eko 17/2011 Legeak, elikadura
arloko segurtasunari eta nutrizioari
buruzkoak. EROSKI CONSUMERek
egiaztatu duenez, 10 ikastetxetatik 9k
eskaintzen dituzte menu egokituak,
bai osasun-arrazoiei erantzunez
(diabetesa, gizentasuna, intolerantziak, alergiak…) eta bai norberaren
ohiturak eta sinesteak aintzat hatuz
(barazkijaleak, musulmanak…). Zenbaitetan, eguneko menua ohikoa izan
arren, menu bereziren bat eskatu bada, prestatu egiten dute.
Elikagai ekologikoak. 2011. urtean,
elikagai ekologikoen artean, barazkiak, berdurak eta fruta izan dira nagusi ikastetxeetan, eta arroza, pasta
edo lekaleak ere bai zenbaitetan.
Sevillan izan dira menu gehien elikagai ekologikoekin (6 ikastetxetan),
Almerian ondoren (3 ikastetxetan),
Malagan eta Kordoban gero (bina
ikastetxetan), eta, azkenik, Granadan,
Bartzelonan eta Kantabrian, (ikastetxe banatan). Guztira, 16 ikastetxetan
erabili dituzte elikagai ekologikoak;
hau da, 32 menutan agertu dira, aztertu ditugun guztien % 7,6tan, alegia.
www.consumer.es
34
Puntuazio-irizpideak
Ikerketak prestatzen direnean, eskoletako menuek elikaduraren ikuspegitik ongi egin dituzten eta gaizki egin dituzten gauzak neurtzeko metodo
bat lantzen da aurrez, eta gaur egun erabiltzen diren gidak hartzen dira
aintzat (Eskola-jantokien gida, Perseo programa 2008), horiek esaten
baitute zein diren kontsumo-araurik egokienak eskoletako menuetan.
Zehazki, hamar aldaera dietetiko aztertzen dira menu bakoitzeko:
berdura ageri ote den plater nagusi gisa; entsalada jartzen duten;
lekaleak; arrain freskoa edo izoztua (ez aurrez prestatua); fruta freskoa;
platerak prestatzeko moduak aldatzen ote diren; aurrez prestatutako
jakiak zenbat izaten diren; guarnizoak eta/edo saltsak askotarikoak
izaten diren; esnekiak agertzen diren; eta gozoak zenbatez behin
eskaintzen dituzten.
Aste oso bateko menuek 10 puntu lor ditzakete, gehienez.
Gutxieneko hauek betetzen ez dituzten menuek ez dute gainditzen
azterketa:
• Berdurak plater nagusi gisa (ez entsaladan, ez guarnizio eran edo
lehen eta bigarren plateren osagai moduan): astean behin, gutxienez.
• Fruta freskoa: astean bitan, gutxienez.
• Lekaleak: astean behin, gutxienez.
• Arrain freskoa edo izoztua (ez aurrez prestatua): astean behin,
gutxienez.
• Aurrez prestatuak, baina ez etxekoak (arrain-ziriak, sanjakoboak, kroketak, saltxitxak, txibiak, hanburgerrak, nuggets-ak,
pizzak…): astean bitan edo gehiagotan jartzen badituzte ez dute gainditzen azterketa.
• Gozoak (opilak, pastelak, bonboiak, izozkiak eta esneki azukretsuak,
flanen, natillen eta abarren gisakoak): astean bitan edo gehiagotan
jartzen badituzte ez dute gainditzen azterketa.
35
elikadura
Kontsumo-data gomendatua eta iraungitze-data:
gauza bera al dira?
Data bien arteko aldeak
Kontsumo-data gomendatua
Iraungitze-data
Segurtasuna
Segurtasuna
Segurtasuna
Segurtasuna
Kalitatea
Kalitatea
Kalitatea
Kalitatea
Produktuak segurua izateari noiz uzten dion adierazten du lehenbizikoak,
eta bigarrenak, noiz hasten den kalitatea apaltzen
dendan
I
raungitze-data eta kontsumo-data
gomendatua ez dira gauza bera. Lehenbizikoaren bidez, kontsumitzaileari
adierazten zaio elikagai hori zer egunetatik aurrera ez den kontsumitu behar, ez
delako egokia osasunaren ikuspegitik;
kontsumo-data gomendatuarekin, berriz,
erosleei jakinarazten zaie produktu baten ezaugarriek noiz arte irauten duten
batere aldatu gabe, baina horrek ez du
esan nahi hortik aurrera arriskutsua denik osasunarentzat. Itxuraz, argi samar
dago bien arteko aldea, baina itxuraz
baino ez. Izan ere, kontsumitzaileek bi
kontzeptuak nahasi egiten dituztela
ohartu dira Erresuma Batuko Gobernuko
arduradunak, eta, ondorioz, zaborretara
botatzen dituzte ontzian ageri den data
pasatu duten elikagai guztiak. Horretaz
gain, beren baliabideak ere ez dituzte batere ongi kudeatzen, ez baitute ohiturarik
planifikatzeko eta elikagaiak egoki bilte-
36
etxean
Iraungitze-data edo kontsumo-data gomendatua pasatu badira, produktu horiek ezin dira saldu, eta salgai badaude, kendu egin behar dira saltokietatik.
giratu eta administratzeko. Elikadura-baliabideak hain zabar erabiltzeak, ondorio
larria uzten du: urtean 8,3 milioi tona jaki
eta edari galtzen dira alferrik, zaborretan.
Iraungitze-data. Egun horretatik aurrera, produktua ez da kontsumitu behar, baina lasai kontsumi daiteke egun
horretan bertan. Ikuspuntu mikrobiologikotik oso galkorrak diren produktuekin erabiltzen da formula hori:
pasteurizatuekin (esnea, jogurtak, kremak), haragiekin edo hutsean ontziratuekin. Arrisku handiko elikagaiak
dira, osasunari kalte egin diezaioketenak garaiz kanpo janda. Honako
aipamen hau ageri dute etiketan edo
ontzian: “Iraungitze-data” eta, jarraian,
data bera (edo data non ageri den
esaten duen oharra), hurrenkera honetan emana: eguna, hilabetea eta urtea.
Informazio horien osagarri, elikagaia
zer-nolako baldintzatan kontserbatu
behar den ere adierazten da.
Kontsumo-data gomendatua. Informazio horrek adierazten du zein egun
arte irauten duen produktu batek
kontserbatze-egoera egokian, itxita
dagoen bitartean. Behin egun hori
pasatzen denean, gerta liteke produktuaren kalitatea apaltzea, baina ez da
izaten arriskurik osasunarentzat eta
lasai jan daiteke. Ur gutxi daukaten
elikagaiekin erabiltzen da (olioa, lekaleak, zerealak), deshidratatuekin
(pureak, zopak), esterilizatuekin (latak,
esne-kaxak) eta arrautzekin.
Elikagai baten kontsumo-data gomendatuaren edo gutxieneko iraupen-dataren bidez, kontsumitzaileei
jakinarazten zaie produktu batek noiz
arte eutsiko dien bere ezaugarri bereziei, kontserbatze-baldintza egokietan edukiz gero, betiere. Ontziek
edo etiketek ekarri ohi dituzten aipamenetan, zer egun baino lehenago
jatea komeni den esaten da batzuetan (“consumir preferentemente antes
del...”), eta besteetan, eguna ez, baizik
eta hilabetea edo urtea zehazten dute
(“consumir preferentemente antes del
fin de o de finales de...”). Zenbaitetan,
informazio hori osatu egin beharko
da, eta produktua nolako baldintzatan kontserbatu behar den adierazi.
Datak argi eta garbi adierazia egon
beharko du, hurrenkera honetan: eguna, hilabetea eta urtea. Dena den, hiru
hilabetez azpiko iraupena duten elikagaietan eguna eta hilabetea soilik
agertzen dira.
Zenbait elikagaik ez dute behar izaten
iraupen-datarik. Sail horretakoak dira
fruta eta barazki freskoak (prozesatu
gabeak), ardoak, okintzako produktuak
(berehala jatekoak), sukaldeko gatza
eta ozpina, azukrea, ia osagai horrekin
bakarrik egindako gozogintza-produktuak edo mastekatzeko gomak.
Iraungitze-data edo kontsumo-data gomendatua pasatu badira, produktu horiek ezin dira saldu, eta salgai badaude,
kendu egin behar dira saltokietatik.
Kontsumitzaileren bati “epez kanpoko”
elikagairen bat egokitzen bazaio, eskubidea dauka saltzaileak beste bat
eman diezaion, zeinak ezin baitu pasatuta eduki iraungitze-data edo kontsumodata gomendatua.
Egun horretatik aurrera, produktua ez da kontsumitu behar, baina lasai
kontsumi daiteke egun horretan bertan. Ikuspuntu mikrobiologikotik
oso galkorrak diren produktuekin erabiltzen da formula hori: pasteurizatuekin (esnea, jogurtak, kremak), haragiekin edo hutsean ontziratuekin.
Egungo legediak esaten du (1334/1999
Errege Dekretua) derrigor zehaztu behar dela gutxieneko iraupenaren aurreko
tartea (kontsumo-data gomendatua) edo
iraungitze-dataren aurrekoa.
Eta ontzia ireki badugu?
Kontserbatze-datak (iraungitzeari eta
kontsumoari dagozkionak) ezartzeko orduan, osasun- eta kalitate-irizpide zorrotzzorrotzak hartu behar izaten ditu kontuan
ekoizleak, eta kontserbatze-baldintza
estandar batzuetarako balio dute (tenperatura, hezetasuna, eguzki-argia), zeinak
produktuen ontzietan ageri diren. Parametro horiek betetzen ez badira, produktuaren bizia nabarmen laburtzen da. Bestalde,
elikagaia babesten duen ontzia hondatua
badago edo produktua ireki egiten bada,
kontserbatze-baldintzak aldatu egingo
Informazio horrek adierazten du zein egun arte irauten duen produktu
batek kontserbatze-egoera egokian, itxita dagoen bitartean. Egun hori
pasatzen denean, gerta liteke produktuaren kalitatea apaltzea, baina ez
da izaten arriskurik osasunarentzat. Ur gutxi daukaten elikagaiekin erabiltzen da, deshidratatuekin, eta arrautzekin.
dira, eta, ondorioz, iraungitze-data edo
kontsumo-data gomendatua ez dira izango
ontzian ageri direnak, beste batzuk baizik.
Gehienean, ekoizleek adierazi egiten dute
ontzia ireki ondoren zer epetan kontserba
daitekeen eta nola egin behar den.
Biltegia ongi ordenatuta
Elikagaiak gordetzeko hautatzen den
tokiak baldintza batzuk bete behar ditu. Hasteko, produktuak ordenatuta eta
ikusteko moduan edukitzeko bezain handia izatea komeni da. Horretaz gain, leku
fresko, lehor eta ongi haizeztatuan egon
behar du biltegiak.
Giroko tenperaturan iraun dezaketen
elikagaiak edukiko ditugu han, lekaleak,
zerealak eta horien eratorriak (irina,
pastak, galletak), azukrea, gatza, kafea,
kakaoa, espeziak eta olioa. Higienizatze-
tratamendua hartu duten produktuentzat
ere leku egokia da, baldin eta ez badira
hotzetan edukitzekoak: esne esterilizatua
edo kontserbak, adibidez. Horiek ere oso
ongi irauten dute giroko tenperaturan.
Frutarik eta berdurarik gehienak ere
eduki daitezke giro lehor, fresko eta oso
ongi haizeztatuetan. Elikagai horiek, dena den, oso azkar hondatzen dira, eta
ezinbestekoa da egunero-egunero begiratu bat ematea. Elikagaiak, ontzietan
egonik ere, sekula ez dute egon behar
zoruaren gainean. Horretaz gain, biltegia armairu batean jarri badugu, ateak
eduki beharko ditu, elikagaiak babesteko
kanpoaldeko eraginetatik
Biltegian, elikagaiak ez ezik, garbiketa
produktuak ere gordetzen ditu jendeak,
baina ez da komeni, kutsatzeko arriskua izaten baita: elikagaien biltegian,
elikagaiak soilik gorde behar dira. Erdikontserbak (antxoak eta) eta hutsean ontziratutako elikagai batzuk (hotz-egosiak
edo fianbreak, izokin ketua) hotzetan
edukitzekoak dira. Produktu pasteurizatuek oso bizitza laburra izaten dute, eta
horiek ere hotzetan edukitzekoak dira.
www.consumer.es
37
haurrak
Amatasunaren
arrastoak
Larruazaleko orbanak, aknea, zelulitisa eta ildoak
dira haurdunaldiak sortzen dituen ondorio ohikoenetakoak
H
aurdunaldiak seinale edo sintoma
asko ekartzen dizkie emakumeei.
Begietako distira, zoriona eta sabel handia dira horietako batzuk –agerikoenak,
segur aski–, baina ez bakarrak. Emakumeen larruazalari ere eragiten dio
haurdunaldiak, garai horretan hainbat
aldaketa sortzen baitzaizkie gorputzean,
hormonen iraultzak eraginda edo bestelako gorabehera metaboliko, baskular
edo endokrinoen ondorioz. Ildoak, melasmak edo orbanak, lehortasuna eta barizeak agertzea izaten da ohikoena, eta
aknea ere bai zenbaitetan. Ezinezkoa
da horiek saihestea, baina etorri bezala joaten dira batzuetan, erditu ostean.
Dena den, neurri batzuk hartzea komeni
dela nabarmentzen dute espezialistek,
aldaketa horiei aurre hartzeko edo, gutxienez, horien eragina murrizteko.
Haurdunaldia eta ildoak
Hormonak dantzan hasten dira haurdunaldian eta, horretaz gain, emakumeek pisu
handia hartzen dute, nahiko bat-batean,
gainera; bi aldaketa horiek ezin aproposagoak dira larruazalean ildoak sortzeko. Haurdunaldiko bigarren hiruhilekoan
agertu ohi dira, larruazalari nabarmenago
tira egiten zaionean, bai sabelaldean eta
bai gorputzeko beste atal batzuetan ere
(bularrak, aldakak edo izterrak).
Haurdun dauden emakume ugarik izaten
dituzte ildoak, eta oso zaila gertatzen da
horiek desagerraraztea. Beraz, prebentzioa da aurka egiteko modurik onena.
Produktu eta osagai ugari daude haurdunaldian ildoak tratatzeko, baina prebentzio-tratamendu seguru eta eraginkorrak
ere badira. Hona hemen haurdunaldian
aintzat hartzeko zenbait aholku:
Haurdunaldian pisu egokiari eustea komeni da, eta gizenduz gero, polikipoliki egitea, bat-bateko aldaketarik
gabe.
38
Larruazala maiz hidratatu (egunean
bitan edo gehiagotan), haurdunaldirako egokia den krema batekin eta
masajeak emanez, larruazalak hobeki xurga dezan.
Behar adina ur edan, gorputza ongi
hidratatuta egon dadin.
Larruazala pigmentatzea: melasma edo ‘haurdunaldiko maskara’
Dermatologiako eta Benereologiako
Espainiako Akademiak honelaxe definitzen du melasma terminoa: pikor
gisako pigmentazioa edo partxe gisakoa, ezarian-ezarian agertzen dena
eta denborarekin desagertzen dena.
Oso ohikoa izaten da haurdun dauden
emakumeetan (% 50ek edukitzen dituzte), eta, hori dela eta, “haurdunaldiko
maskara” ere esaten zaio. Haurdunaldiko bigarren edo hirugarren hilabetean
eratzen dira orbanak, begitartean, masailetan eta goiko ezpainaren gainean,
gehien-gehienean.
Gutxika-gutxika nabarmentzen dira,
haurdunaldiak aurrera egin ahala, baina behin erdituta, berez desagertzen dira urtebeteko epean edo. Ez beti, ordea:
gerta daiteke kasuen % 30ean orbanak
ez desagertzea. Merkatuan badira era
horretako orbanak desagerrarazteko
kremak (pigmentugabetzekoak), baina, adituen esanetan, ez da komeni
haurdunaldian erabiltzea, fetuari kalte
egin diezaioketen printzipio aktiboak
dauzkate-eta osagaien artean. Honako
gomendio hauek ematen dituzte dermatologoek orban horientzat: saihestu
eguzkiak zuzenean jotzea larruazalean,
babes handiko eguzki-iragazkiak erabili haurdunaldiko lehen egunetik, eta ez
erabili xaboi urragarririk eta larruazala
narritatzen duen produkturik (peeling
edo dermourragarriak).
Haurdunaldia eta larruazaleko beste arazo batzuk
Lehortasuna: gorputzeko jariakinak
galtzearen ondorioz, gerta daiteke
haurdunaldian larruazala lehorrago egotea. Larruazala egun osoan
hidratatua edukitzeko, gorputzean
eta aurpegian krema hidratatzaileak
emateaz gain (haurdunaldian erabiltzeko modukoak, betiere), ur asko
edan behar da, eta saihestu egin behar da eguzkitan maiz egotea.
Aknea: haurdun geratu aurretik aknea
zeukaten emakumeei arazoa agian
larritu egingo zaie haurdunaldian,
batez ere lehen hilabeteetan. Espezialistek diote larruazala garbigarbi eduki behar dela, eta ez direla
erabili behar erretinoideak dituzten
kremak.
Zelulitisa: haurdunaldiak areagotu egin
dezake zelulitisa. Horri aurre hartzeko, zangoetako zirkulazioa aktibatu
behar da paseo luzeak eginez, dieta
osasungarria egin behar da eta ur
asko edan, hidratatuta egoteko.
Barizeak: haurdunaldian handitu egiten da odol-bolumena eta -zirkulazioa, eta horren ondorioz, barizeak
ager daitezke emakume haurdunen
zangoetan. Horiek saihesteko edo
horien eragina gutxitzeko, ez da komeni orpo handiko oinetakoak erabiltzea edo luzaroan zutik egotea.
Atseden hartzea komeni izaten da,
zangoak aldakak baino gorago jarrita; zangoak ez dira maiz gurutzatu
behar, eta dutxa hotzak eman behar
zaizkie zangoei.
Larruazal
distiratsuko
haurduna, mitoa edo
egia?
Haurdun dagoen emakumeak
aurpegi distiratsua izan ohi duela
esaten da. Batzuetan halaxe da,
baina ez beste hainbatetan. Haurdunaldian gertatzen diren aldaketa
hormonalek eta odol-zirkulazioa
areagotzeak handitu egin dezake
larruazalaren distira, eta leunagoa
eta hidratatuagoa ere egon daiteke,
nahiz eta bestelako eragin batzuk
ere –ez hain atseginak– eduki
ditzakeen.
Aldaketa horietako batzuk maizago
agertzen dira haurdun geratu aurretik ere larruazaleko arazoak zeuzkaten emakumeengan. Beste batzuk,
berriz, orokorragoak eta saihestezinak dira. Eta haurdunaldian agertzen
diren bezala, desagertu egiten dira
hura amaitzean.
www.consumer.es
39
4 Erraza15’-20’ 5-10
OGITARTEKO BEGETALA, OILASKO ERRE ETA arrautza tortillarekin
Osagaiak:
ekainekoerrezetak
Ogitarteko eta
sandwich garaia
Hotzak koilaratik jateko platerak eskatzen ditu, eta beroak, berriz, errezeta arin
eta freskoak. Eguraldi onak hastear daude eta tenperaturak gora egingo du luze
gabe, eta giro horretan, eskertu egiten da ogitarteko eta sandwichek eskaintzen
duten aukera; izan ere, bereziki egokiak dira afaritan jateko, hamaiketakoa egiteko edo otordutik otordura mokadu bat hatzeko. Oso erraz prestatzen dira, eta
modu ona izan daitezke haurrekin sukaldean aritzeko. Elikaduraren ikuspegitik
sor daitekeen edozein zalantza argitzeko, EROSKI CONSUMERek ohar dietetikoa
erantsi dio errezeta bakoitzari, eta semaforo nutrizional erabilgarri bat ere bai.
OGITARTEKO BEGETALA,
OILASKO ERRE ETA
arrautza tortillarekin
GANTZ
KALORIAK AZUKREAK GANTZAK SATURATUAK GATZA
GANTZ
KALORIAK AZUKREAK GANTZAK SATURATUAK GATZA
592,9
4,9 g
23,3 g
4,5 g
0,8 g
ZUNTZA
3,7 g
271
5,7 g
16,1 g
4,8 g
0,4 g
29,6%
5,5%
33,4%
22,6%
12,7%
15,6%
13,5%
6,4%
23,1%
24,2%
7,3%
* heldu baten Eguneroko Kopuru Gomendatutik (EGK)
**zuntza gehiegi jateak ez du kalterik egiten, beraz, beti da ona
* heldu baten Eguneroko Kopuru Gomendatutik (EGK)
**zuntza gehiegi jateak ez du kalterik egiten, beraz, beti da ona
Nola prestatu:
Ohar dietetikoa:
Garbitu letxuga eta tomateak, eta moztu
lehena zerrendatan eta bigarrenak xerratan.
Erre oilasko-bularkiak, labean edo zartagin
batean, oliba-olio eta gatz pixka batekin. Egin
tortilla bat lau arrautzekin.
Ireki ogiak eta jarri osagaiak txandakatuz, eta
eman maionesa, bai ogiaren barrualdean, bai
osagaien artean.
Ogitarteko osatua da honako hau, oso denbora gutxian prestatzen dena. Alde batetik,
barazkiak dauzka, eta bestetik, elikagai proteikoak (oilaskoa eta tortilla); ondorioz, mantenugai guztiak ageri dira errezeta honetan:
kalitate oneko proteinak, karbohidratoak,
gantzak, bitaminak, mineralak eta zuntza.
Txapata ogiak karbohidrato konplexu ugari
ematen ditu, eta egunari aurre egiteko
behar den energia. Maionesak ugaritu egiten ditu kaloriak, gantza, kolesterola eta
sodioa. Argaltzeko dieta egiten ari direnek
edo gantzak kontrolatu behar dituztenek
maionesa gutxiago erabil dezakete, edo
light erakoarekin prestatu.
URDAIAZPIKO ETA GAZTA
paniniA KUIATxoAREKIN
Errazio batek ematen dituen elikagaiak:
Errazio batek ematen dituen elikagaiak:
Errazio batek ematen dituen elikagaiak:
sAndwich BEROA,
TxanpinoiZ eta
perretxikOz EGINA
4 opil, txapata
eragoak
200 g de letxuga
2 tomate
600 g oilasko-bularki
4 arrautza
Maionesa
0,6 g
GANTZ
KALORIAK AZUKREAK GANTZAK SATURATUAK GATZA
384,4
3,4 g
7,8 g
3,2 g
0,9 g
ZUNTZA
2,5%
19,2%
3,8%
11,2%
16,2%
14,7%
10,7%
ZUNTZA
2,6 g
* heldu baten Eguneroko Kopuru Gomendatutik (EGK)
**zuntza gehiegi jateak ez du kalterik egiten, beraz, beti da ona
Badakizu semaforoak nola funtzionatzen duen? Koloretan adierazten du errezeta bakoitzak osagai bat kopuru altuan, ertainean edo baxuan ematen duen. Kaloriei eta Osasunaren
ikuspuntutik garrantzitsuen diren elikagaiei buruzko informazioa ematen du: azukreak, gantza, gantz saturatua, gatza eta zuntza. Errezetetan, normalean, kolore horia nagusitzen da, plater
bakoitzak elikaigai hori Eguneko Kopuru Gomendatuarekiko kopuru altuan ematen duelako. Desberdina da semaforoa elikagai bakarrarena egin edo errezeta batena. Kaloria kopuruagatik
eta errazioaren neurriagatik bazkari edo afarirako plater nagusi moduan pentsatuta daude.
Kolore berdea: elikagai horren EGKren % 10etik behera ematen du (kopuru txikia).
Kolore horia: EKGren % 10 eta % 35 artean ematen du (kopuru ertaina).
Kolore laranja: EKGren % 35etik gora ematen du (kopuru altua).
••
•
40
41
4 Erraza10’-15’ 5-10
ekainekoerrezetak
sAndwich BEROA, TxanpinoiZ eta perretxikOz EGINA
42
Osagaiak:
175 gmoldeko
ogi (8 xerra)
200 gperretxiko
200 gtxanpinoi
50 gtipula
2tomate
6arrautza
20 mloliba-olio
80 ggazta (4 xerra)
Nola prestatu:
Ohar dietetikoa:
Moztu perretxikoak eta txanpinoiak zerrendatan, eta erregosi zartaginean, oliba olio pixka
batekin eta tipularekin (brounoise eran moztuta).
Behin guritu direnean, erantsi arrautza irabiatuak.
Eragin guztiari, nahaski fin bat egin arte.
Txigortu ogi-xerrak, eta eman oliba-olioa
barreneko aldetik. Jarri tomate-xerra batzuk,
eta, gainean, nahaskia.
Jarri beste ogi-xerra bat, eta, haren gainean,
gazta-xerra bat eta perretxiko erregosi batzuk.
Labean sar daiteke, gazta urtu arte.
Sandwich mota hau oso egokia da mendian otordua egiteko edo piknikera eramateko, elikadura-kalitate bikainekoa
baita. Almidoia da moldeko ogiaren osagai
nagusia, eta sandwich honek zer kopurutan daukan ikusita, energia-iturri ontzat
har daiteke. Moldeko ogia osoko irinez
egina izango balitz, dezente zuntz gehiago
emango luke. Arrautzak kalitate bikaineko
proteinak ematen ditu, eta, horri esker, are
elikadura-balio hobekoa gertatzen da errezeta hau. Berdurek ere leku oso garrantzitsua hartzen dute sandwich honetan,
zeinak bitaminak, mineralak eta herdoilaren
aurkako substantziak ematen baitituzte.
Gazta-xerrek gantz asko ematen dute, baina
baita kaltzioa ere.
4 Erraza15’-20’ 5-10
URDAIAZPIKO ETA GAZTA paniniA KUIATxoAREKIN
Osagaiak:
4xerra ogi,
baguette erakoa
100 g urdaiazpiko
egosia
kuiatxo bat
100 g mozzarella
gazta
100 g tomate
natural
Nola prestatu:
Egin ogia bi erdi. Zati bakoitzaren gainean,
eman tomate-saltsa. Ondoren, zabaldu gazta
birrina, urdaiazpiko egosia eta kuiatxoa, lauki
txikietan.
Sartu labean, 200 ºC-an, eta eduki 15 minutuz,
beroak goitik eta behetik ematen diola.
Ohar dietetikoa:
Errezeta hau egokia da afaritan bigarren plater gisa hartzeko, entsalada batez lagunduta,
eta goiz erdian edo arratsaldean jateko ere
balio luke. Ogitarteko honek modu erakargarrian biltzen ditu urdaiazpiko egosia eta kuiatxoa, ogi txigorki baten gainean jarrita, gazta
lagun dutela. Elikadura-ikuspegitik, aski plater osatua da, kalitate handiko proteina ugari
ematen dituena, baita karbohidratoak, bitaminak, mineralak eta herdoilaren aurkakoak
ere. Aurkezpen gustagarria du, eta horrek
lagundu egiten du dietan tokitxo bat egiten
elikagai osasungarri horiei, batez ere haurrek
jan ditzaten.
43
Haien eta gure
ongizateagatik
EROSKIren arrautza freskoak kaiola egokituetan hazitako
oiloetatik datoz, haien ongizatea bermatzen baitute
Elikadura-produktuen segurtasuna ezin da
ulertu elikagai hori ematen duen animaliaren ongizatea aintzat hartu gabe. Eta horrek
esan nahi du egoki elikatua egon behar
duela, tratu ona eman behar zaiola eta
zorrotz zaindu behar dela haren osasunegoera, eta hori guztia animaliari on egingo
dion inguru batean sustatu behar dela.
Hain zuzen ere, inguruari buruz mintzo da
Europako Batasunak (EB) oilo erruleei buruz
egin duen azken zuzentaraua. Espainiako
Estatuan, arlo hori 3/2002 Errege Dekretuak
arautzen du; duela hamar urte sartu zen
indarrean, baina joan den urtarrila arte ez
zen derrigorrezkoa hazkuntza-sistema hori
darabilten ustiategietan oilo erruleentzat
izaten diren kaiolak egokitzea, legeak ez
baitzuen agintzen. Neurri eztabaidatua
izan da, milioi ugaritako inbertsioak egitera
behartu baititu ekoizleak, eta, ondorioz,
erosleengan ere izan du eragina, arrautzak
garestitu egin dira eta.
Joan den urtarriletik aurrera, beraz, EBn ezin
da saldu eta esportatu baldintza egokiak
betetzen ez dituzten kaioletan dauden
oiloek errundako arrautzarik. Hori dela eta,
administrazioa ikuskaritzak egiten hasi da
aldian behin, ustiategiek arau hori ongi
betetzen dutela bermatzeko; aldaketa
handia denez, ustiategiei aukera eman zaie
egokitze-plan bat egiteko eta uztailaren 1a
bitartean gauzatzeko.
44
Hornitzaile egokituak eta
konprometituak
EROSKI, kontsumitzaileekin daukan konpromisoari eutsiz, dagoeneko egokitu zaio
zuzentarau berriari. Beste edozein hornitzailek
bezala, EROSKI markako arrautzak egiten
dituzten etxalde guztiek, lehenik eta behin,
etxaldean bertan egindako ikuskaritza bat
gainditu dute, hasierako ikuskaritza esaten
zaiona; azterketa horretan, legedia ongi betetzen dutela egiaztatzen da, analisi mikrobiologikoak berraztertu egiten dira, instalazioen
higiene- eta osasun-egoerak ikuskatzen…
Eta behin homologatuta ere, jarraipen-ikuskatzeak egiten zaizkie aldian-aldian.
Orain, Europatik datorren araudiak ezartzen
dituen baldintza guztiak betetzen dituztela
ziurtatzeko, EROSKIk konpromiso idatzia
adieraz dezatela eskatu die hornitzaileei,
eta ziurta dezatela legeak agindu bezalako
kaioletan dauzkatela oiloak. Idatzi hori sinatuta, hornitzaileek onartu egiten dute, aurrez
jakinarazi gabe ere, EROSKIk ikuskaritzak
egin ditzakeela haien etxaldeetan, Errege
Dekretua betetzen ari diren edo ez ikusteko,
eta onartu egiten dute, halaber, araudi hori
beteko ez balute EROSKIk bertan behera
utz dezakeela haiekin daukan merkataritzahitzarmena.
Gainera, EROSKIren apustua eta nahia legea
zorrotz betetzea dela erakusteko, bai hasierako ikuskatzean eta bai geroko jarraipenikuskatzeetan ere, kaiolak behar bezala
egokituta daudela egiaztatuko du, nola
hornitzaile berriekin, hala lehendik ere hornitzaile izan eta konpromisoa idatziz adierazi >
dutenekin.
45
“SOMOS” mundua aldatzeko, elkartasuna
EROSKI elkarlanean ari da Espainiako Fundraising Elkartearekin eta 26 GKE-rekin
“Somos” kanpainan, elkartasunaren kultura sustatu nahi duen ekimenean
Oso ongi zainduta
Oilo erruleentzat bada araudi espezifiko bat, baina oilo horien
zaintzaileek, horretaz gain, bete egin behar dute animalien ongizateari buruzko araudi orokorra ere. Betebehar batzuk ezartzen
dizkiete araudi horiek: oilo guztiak egunero ikuskatzea, egunean behin, gutxienez; oiloen inguruan ahalik eta zarata gutxien
izatea, eta zarata iraunkorra eta bat-batekoa saihestea; kaiolak
irekiune bat edukitzea, oilo heldu bat ateratzeko bezain handia, alferrikako sufrimendurik eta zauririk eragin gabe; eraikin
guztiak argiztatuta egotea, oiloek elkar ikusteko modua izan
dezaten eta oilategira sartzen denak oiloak argi bereiz ditzan,
ingurua ongi ikus dezaten eta beren jardueran eremu normal
batean gauza ditzaten. Lokaletako higienearen garrantzia ere
azpimarratzen du zuzentarauak, baita oiloekin erabiltzen den
tresneriarena ere; maiz-maiz garbitu eta desinfektatu behar
direla agintzen du.
Mundua
alderantzikatu
Ekainean egingo dira “Somos” kanpainaren ekitaldirik aipagarrienak. Hilaren
8an, diru-emaile guztiek,
emaile direla erakusteko,
alderantziz jantziko dute
arroparen bat, eta horrekin adieraziko dute posible
dela gauzak beste modu
batera egitea eta eurek
lagundu egiten dutela hori
hala izan dadin.
Ezarri beharreko
neurriak
Europako legediak baldintza berriak
ezartzen dizkie 350 hegazti errule
baino gehiago dauzkaten etxaldeei.
Kaiolak handitzeko agintzen die (550
zentimetro koadro behar zituzten
lehen, eta orain, gutxienez, 750 zentimetro koadro behar dituzte), eta
gutxieneko beste betekizun batzuk ere
ezartzen dizkie: habia bat eduki behar
dute, edanleku egoki bat, mokoka eta
aztarrika ibiltzeko etzaleku bat, eta
horietaz gain, azazkalak mozteko sistema bat ere bai.
Gainera, zuzentarau berrira egokitu
ez diren ustiategiei uztailaren 1a bitarteko epea ematen zaie, dagokion
agintaritzaren aurren egokitze-plan
bat aurkez dezaten. Plan hori ezarri
bitartean, “oboproduktuak” egiteko
erabiliko dira haien arrautzak; hau
da, arrautzaren eratorriak egiteko,
jatetxeetan-eta erabiltzen direnen
gisakoak.
EROSKIren hornitzaileetako baten instalazioak, araudiaren arabera girotu eta egokituak
46
* Teoria hau frogatzeko ikerketa Elsa Punset adituaren
egin da, zeina Camilo
José Cela Unibertsitateko
Ikaskuntza Sozio-Emozionalerako Laborategiaren
zuzendaria den.
Espainiako Estatuan, hiru milioi
lagun inguruk ematen diote
laguntza, maiztasun jakinarekin,
GKEren bati. Jende horrek 500
milioi eurotik gora jartzen ditu
urtean, eta horri esker, oinarrizko
laguntza ematen zaie gizartebazterketa pairatzeko arriskua
duten kolektiboei, hezkuntza
arloko edo osasun arloko proiektuak abiatzen dira garapen
bidean dauden herrialdeetan,
krisi humanitarioetara bideratzen dira…
Europako Batasuneko herrialdeekin alderatuta, Espainiako
Estatuko portzentajeak aski
apalak dira: herritarren % 11k
soilik laguntzen dute aldian behin GKEren bat edo batzuk, eta
Europako batez bestekoa, berriz,
askoz handiagoa da: % 42koa,
hain zuzen.
Espainiako Fundraising Elkarteak eta Estatuko 26 GKErik
aipagarrienek, EROSKIren laguntzarekin, aldatu egin nahi
dute egoera, sinetsi egiten bai-
tute pertsonengan eta gutako
bakoitzak egoera iraultzeko
daukan ahalmenean.
Horretarako, “Somos” elkartasunkanpaina jarri dute abian. Lankidetzaren eta gizartean parte
hartzearen aldeko kultura sortu
nahi dute, eta joera hori Gobernuz Kanpoko Erakundeekiko
konpromisoetan gauza dadin
ahalegindu; horretaz gain,
besteei laguntza emateko eta
egoera aldatzeko giza sentimenduak ere sustatu nahi dituzte.
Emaileak omentzeko
egun hori egutegian finko
bihurtzea nahi lukete, eta
elkartasuna ospatzeko eta
goraipatzeko erabili. Beste
zenbait jarduera ere egin
dituzte urte honetan, eta
nabarmentzekoa da, adibidez, GKEetako bazkideen
artean egin duten inkesta,
zeinaren bidez egiaztatu
egin duten “elkartasunaren teoria” esaten diotena;
kontzeptu horren arabera,
“jendea emaile egiten da
lagundu egin nahi duelako
eta errealitatea aldatu
egin nahi duelako, eta,
gainera, ongi sentitzen
da hori egiten duenean”.
Inkesta hori egiteko, Elsa
Punset idazle eta filosofoaren laguntza izan dute,
eta GKEetako bazkide diren hainbat jende famatuk
parte hartu du.
47
Oilaskoa,
goxo askoa
Landare-jatorriko pentsuak jaten dituzte Eroski NATUR
oilaskoek, arto ugariz hornituta daudenak
Elikagai freskoen artean, oilaskoa izan da
betidanik kontsumitzaileen gustukoenetakoa. Eta garaiotan, sekula baino estimazio gehiago duela esan daiteke, prezio
aldetik oso modu onean dago eta.
Eroski NATUR oilaskoa hainbat modutan
aurki daiteke saltokietan: osorik izan
daiteke, hankak eta burua kenduta,
barruki eta guzti batzuetan, edo izan
daitezke izterrak, hegoak, paparra,
iztertxoak…; ontzi barrenean etortzen da
beti, ez ditzan gal berezko dituen freskura
eta zaporea. Oilasko mota hau mantsomantso hazten da, eta elikadura berezia
eta zaindua ematen diete (EROSKIk
gertu-gertutik jarraitzen du
prozesua etxalde guztietan).
Landare-jatorriko
elikagaiak
Oilaskoak elikatzeko orduan, landare-jatorriko elikagaiak ematen dizkiete 56 egun
egiten dituzten arte, gutxienez (horixe da
oilasko horiek hiltzeko gutxieneko adina).
Animaliaren bizitzako lehen 21 egunetan,
zerealak izaten dira elikagaien % 50, eta
horien artean, artoa izaten da % 25. Hortik
aurrera, % 65 izaten dira zerealak, eta % 50
artoa.
Dieta natural horri esker, urre kolore
homogeneoa izaten du Eroski NATUR
oilaskoaren haragiak, testura trinkoa, eta
zapore eta lurrin bizi eta bereziak, beste
oilaskoenak ez bezalakoak. Gantz kopurua
ere egoki-egokia eduki ohi du: gihar artekoa, orekatua izaten da; larruazalean ia ez
du gantzik izaten; eta larruazalaren azpian
zertxobait.
Hainbat onura
A Saila
Oilaskoen elikadura ez ezik, jatorria ere
aipagarria da, eta horri esker lortzen dute
Eroski NATUR izendapena. Etxalde nazionaletako oilaskoak izaten dira, hornitzaile
homologatuek haziak, EROSKIrentzat soilik
lan egiten dutenek. Hornitzaile horiek
etengabeko lankidetzan aritzen dira EROSKIrekin, eta enpresak oso zorrotz kontrolatzen du zer-nolako baldintzatan hazten
dituzten oilaskoak; horri esker, kalitatezko
oilasko hautatuek soilik osatzen dute Eroski NATURen eskaintza.
Prozesu guztia zaintzen du EROSKIk, hasi
oilaskoen hazkuntzatik eta salgai jartzen
diren arte, hiltegiari eta garraioari dagozkion alderdiak barne, erabateko trazabilitatea bermatuz. Era horretako arreta eta
bitartekoak jartzeak badu bere arrazoia,
jakina: helburua da Eroski NATUR oilaskoa
A Sailekoa izan dadila; hau da, ez dezala
eduki ez lumarik, ez kolperik, ez hezur
hautsirik edo desartikulaziorik, ez orban
gorri edo edemastosarik, ezta erredurarik
ere larruazalean. //
Kalitate ziurtatua
Eroski NATUR oilaskoak hazten dituzten ustiategiak kontrolatzeko lana
hazte-instalazioetan bertan hasten da, eta horien arduradunek baldintza
batzuk bete behar izaten dituzte, EROSKIk jartzen dizkienak; baldintza horiek betetzen diren egiaztatzeko, kanpoko erakunde bat hautatzen du kooperatibak, eta ISO 45011 arauaren araberako azterketak egiten dizkiete.
Azterketa horietan, hainbat alderdiri erreparatzen diete: oilategiak nola
zaintzen dituzten eta horiek garbitzeko protokoloak nola betetzen dituzten, zer-nolako sendagaiak erabiltzen dituzten eta zer txerto mota jartzen
dizkieten.
Oilasko horien hornitzaileek beste konpromiso batzuk ere hartu behar
izaten dituzte, hegaztiak hiltzeko eta garraiatzeko moduari dagozkionak,
eta horietan ere, EROSKIk gertutik jarraitzen du behar bezala betetzen ote
dituzten animalien ongizatea arautzen duten legeak.
48
Goxoa izateaz gain, oilaskoaren haragia
errazago digeritzen da indioilarrarena baino. Horretaz gain, era askotara
presta daiteke, eta oso elikagai egokia
jotzen da pisua kontrolatu behar izaten
dutenentzat, baldin eta zatirik giharrenak aukeratzen badira, larruazala
kentzen bazaio eta plantxan edo labean
egiten badira; paparra, adibidez, bereziki egokia da (izterrak baino proteina
gehiago ditu).
Gantzari dagokionez, berriz, antzera
dabiltza oilaskoa eta etxaldeetan hazitako gainerako hegaztiak, bai kopuruz,
bai banaketaz eta bai osaeraz, nahiz eta
oilaskorik handienek gantz gehiago izaten duten. Proteinetan ere ez dute alde
handirik, eta haragi gorriaren parean jar
daiteke.
Bitaminetan, berriz, azido folikoa eta B3
bitamina edo niazina nabarmentzen dira. Mineralak ere ematen ditu oilaskoak,
fosforoa eta potasioa, bereziki, eta
kopuru apalagoetan burdina eta zinka.
Oilaskoaren haragiak oso purina gutxi
izaten du, eta, beraz, errazio mugatuak
janez gero (80-100 gramo aldiko),
egokia izan daiteke hiperurizemia dutenentzat ere (azido urikoa goian dutenentzat, alegia).
Oilaskoaren barrukiak ere oso elikadura-balio handikoak izaten dira, gibela
bereziki, zeina haragiaren pare baitabil
proteina eta lipidotan, eta mineral eta
bitamina ugari ematen baititu, batez ere B12, A, C bitaminak eta azido
folikoa. Oilaskoaren zati horrek kolesterola ere asko izaten du, eta hori oso
aintzat hartu behar dute hiperkolesterolemia dutenek eta bihotz-hodietako
eritasunak dituztenek.
49
Ola Galicia! EROSKI CONSUMER, hedadura gehien duen kontsumo aldizkaria,
galizieraz ere argitaratuko da aurrerantzean
EROSKI CONSUMER, gaztelaniazko webgunerik
onenen artean Finalista izan da Interneteko Sariak 2012 ekitaldian, zeina
Iberoamerikako Interneteko Erabiltzaileen Elkarteek eta Internautek ematen baitute
Ezkerretik eskubira Carlos Calvelo,
Arteixoko alkatea, Agustin
Markaide, EROSKIko presidentea eta Jesús Vázquez, Galiziako
Xuntako Kulturako sailburua.
Gaztelaniaz soilik argitaratu zen
EROSKI CONSUMER aldizkaria urte askoan, baina gauzak
aldatu egin ziren duela lau urte. Euskara hutsezko aldizkaria argitaratzea erabaki zen, eta
zenbaki honetatik aurrera, galizierazkoa ere eskura izango
dute Galiziako EROSKI supermerkatu nagusietako eta hipermerkatu guztietako bezeroek.
Kontsumo arloko aldizkarien
artean EROSKI CONSUMERek
dauka hedadura gehien, eta galiziera sustatzeko lanean, ez da
nolanahiko urratsa hizkuntza
horretan ere argitaratzen hastea. Proiektu handinahi honetan, Galiziako Gobernuak
aholkularitza teknikoa eta laguntza eman du Kultura,
Hezkuntza eta Unibertsitate
Antolaketarako Sailaren bidez. Hizkuntza Politikarako
Idazkaritza Nagusiari esker, aldizkariak lantzen dituen artikulu guztiak Galiziako berezko
50
hizkuntzan irakurri ahalko dira
Rosalia de Castrok bere literatura-lanetan erabili zuen hartantxe.
Galizierazko
letren alde
Idazle horri duela 60 egin zioten
omenaldiarekin hasi ziren, hain
zuzen, Galizierazko Letren Eguna
ospatzen. Maiatzaren 17an egiten dute urtero, eta galizierazko
literatura-lan aipagarrienen egileak omentzeko erabiltzen dute. Aurtengo ekitaldiaren harira,
EROSKIk ere bere aletxoa jarri nahi izan du Galiziako autonomia
erkidegoaren alde. Alde batetik,
konpromisoa hartu du enpresa
barneko funtzionamenduan galizieraren erabileraren aldeko dinamizatze-jarduerak egiteko, eta,
bestetik, EROSKIk Galizian dituen
saltoki guztietan bi kartel edo
afixa egon dira maiatz osoan jarriak, egun horretan omenduko
duten idazlearen irudiarekin:
Valentin Paz-Andrade. Galiziako
Kultura Sailak lehiaketa antolatu du ikasleen artean, idazle hori gaitzat hartuta; ikasleek beren
irudi eta marrazkiak aurkeztu dituzte, eta irabazleen lanekin,
bi erakusteka antolatu dituzte. Lan horietako bat erabili da
EROSKIren saltokietan jarri den
kartela egiteko; bigarren kartela, berriz, EROSKI CONSUMERek
galizieraz argitaratu duen lehen zenbakiaren azala izan da.
Horrela “gure hizkuntzak leku
gehiago hartuko du EROSKIren
dendetan eta Galiziako etxeetan, eta horiek dira, azken batean, aldizkariaren egiazko
hartzaileak”. Halaxe adierazi zuen Xesus Vazquez Abad
Kulturako sailburuak, Arteixo
herriko Eroski supermerkatuan kartelak itsasteko egin zen
ekitaldi sinbolikoan; han zen,
besteren artean, Eroskiko presidentea ere, Agustin Markaide.//
EROSKIk lehendik ere
nahikotxo ekintza jarri ditu
abian Galiziak aurrera egin
dezan. Nabarmentzekoak,
sektore agroalimentarioa
sustatzeko lana, bostehun
enpresa txiki eta ertaini
erosketen bidez emandako
laguntza, edo “Galizia
Calidade” markarekin
egindako elkarlana,
Galiziako produktuak
sustatzeko helburuz.
Iberoamerikako Interneteko
Erabiltzaileen Elkarteek eta
Internautek argi aitortu dute:
EROSKI CONSUMERen webgunea Espainiako Estatuko onenetakoa da. Interneteko Sariak
2012 ekitaldian, finalisten artean hautatu dute consumer.
es, eta ez edozein sailetan, gainera: Webgunerik Onena bereizten duen sailean, hain
zuzen. Epaimahairen iritziz,
RTVE.es A La Carta izan da gunerik onena eta halaxe adierazi zuen Informazioaren
Gizartearen Munduko
Egunean, maiatzaren 17an.
Aspaldiko apustua
EROSKI CONSUMERen webgunea EROSKI Fundazioaren informazio-proiektu bat da, aski
ibilbide luzea duena dagoeneko: 1998an egin zuen Sarerako
jauzia. Web-orria gaikako kanaletan zatitua dago (Elikadura,
Osasuna, Ingurumena, Etxeko
Ekonomia, Teknologia Berriak,
Haurrak…), eta horien inguruko
artikuluak eta erreportajeak eskaintzen ditu. Horretaz gain,
1998. urtetik paperean argitaratu
diren aldizkari guztiak ere ageri
dira bertan, baita gida eta eskola praktikoak ere, egunerokoan
erabiltzeko aholkuz beteak.
Alejandro Martinez Berriochoa
da EROSKI CONSUMERen zuzendaria, eta haren esanetan, “egunero-egunero saiatzen gara
kontsumitzaileei eduki praktikoak
eskaintzen hainbat gairen inguruan. Gure zereginen artean,
kontsumitzaileei laguntzea ere
badago, haiek modu arduratsuan
eta euren benetako beharrizanetatik abiatuta kontsumi dezaten”.
Interneteko Sari hauek 1997an
sortu zituzten, eta aditu talde batek osatzen du epaimahaia (Nazioen Iberoamerikar
Komunitateko Erabiltzaileen
Elkarteek izendatzen dute epaimahai hori), eta Interneteko erabiltzaileek ere bozka dezakete.
Sari horiek lau atal dituzte, eta
Espainiako Estatuko webguneak eta Iberoamerikakoak saritzen dituzte. Honako hauek
dira atalak: Web Onena, Enpresa
Onena, Komunikatzaile Onena
eta Irabazteko asmorik gabeko
Ekimen Onena. Beraz, webgunerik onena zein den bereizteaz gain, honako beste aipamen
hauek ere egiten dituzte: beren negozioan Internet ongien
barneratu duten enpresak saritzen dituzte, Sarea hedatzeko lanean ekarpen onena egin
duten komunikatzaileak, eta
irabazteko asmorik gabeko elkar-
teen ekimenak zein aurreko urtean Internet ongi erabiltzeko
eta Interneterako sarbidea eta
haren bilakaera sustatzeko ekimenik onenak gauzatu dituzten administrazio publikoak.
Espainiako Senatuan egin zen
sariak banatzeko ekitaldia, eta
mahai-inguru bat ere antolatu
zuten, Internet eta lan arloa nola
uztar litezkeen aztertzeko; zehazki, Internetez nola balia daitekeen aztertu zuten, lan-ekimen
berriak abiararazi, berrikuntzak
sustatu eta lana sortzeko. Partehartzaileen artean, politika eta
gizarte arloko kide aipagarriak
izan ziren: Pio Garcia, Senatuko
presidentea; Elena Valenciano,
PSOEko idazkariordea; Carmen
del Riego, Prentsaren Elkarteko
lehendakaria; eta Miguel Perez
Subias, Interneten Egunaren aldeko Batzordeko presidentea. //
51
DOAKO
APLIKAZIOA
Ikasi modu osasuntsuago eta
orekatuagoan jaten
EROSKI CONSUMERen
errezeta-aplikazioarekin
3.000tik gora errezeta ditugu!
Erabili kodigo hauek aplikazioa eskuratzeko
iPad-iPhone
Android