Kangal ve Akbafl Irk› Türk Çoban Köpeklerinde Büyüme Özellikleri*

Turk J Vet Anim Sci
27 (2003) 1011-1018
© TÜB‹TAK
Araflt›rma Makalesi
Kangal ve Akbafl Irk› Türk Çoban Köpeklerinde Büyüme Özellikleri*
Cafer TEPEL‹, Orhan ÇET‹N, fieref ‹NAL, Kemal KIRIKÇI, Alper YILMAZ
Selçuk Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dal›, Konya - TÜRK‹YE
Gelifl Tarihi: 19.08.2002
Özet: Bu araflt›rma, Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpeklerinin büyüme özelliklerini karfl›laflt›rmak amac›yla yap›lm›flt›r. Büyüme
özellikleri için do¤umda 141, süt kesiminde 86, 6. ve 12. ayda 68 yavruya ait canl› a¤›rl›k kay›tlar› ile 68 köpekte çeflitli yafl
dönemlerinde al›nan 4 farkl› beden ölçüsünün kay›tlar› incelenmifltir. ‹statiksel analizlerde En Küçük Kareler Metodu kullan›lm›flt›r.
Kangal ve Akbafl Çoban köpeklerinde, ortalama do¤um a¤›rl›¤›, 557,21 ve 506,95 g ; süt kesim a¤›rl›¤›, 5657,35 ve 4457,70 g ;
6. ay canl› a¤›rl›¤›, 21,58 ve 19,38 kg ve 1 yafl canl› a¤›rl›¤› 40,89 ve 37,66 kg bulunmufltur. Bir yafl itibariyle Kangal ve Akbafl
Çoban Köpeklerinde, ortalama cidago yüksekli¤i 70,54 ve 65,91 cm; sa¤r› yüksekli¤i, 71,27 ve 66,66 cm; beden uzunlu¤u, 64,05
ve 59,43 cm ve gö¤üs çevresi, 78,10 ve 71,86 cm olarak belirlenmifltir. Sonuç olarak, incelenen bütün özellikler bak›m›ndan
Kangallar Akbafllara üstünlük sa¤lam›flt›r (P < 0,05).
Anahtar Sözcükler: Kangal, akbafl, Türk çoban köpe¤i, büyüme özellikleri
Growth Characteristics of Kangal and Akbafl Turkish Shepherd Dogs
Abstract: This study was performed to compare the growth characteristics of Kangal and Akbafl Turkish shepherd dogs. Live weight
records of 141 puppies at birth, 86 puppies at weaning, 68 puppies at 6 and 12 months of age and four different body
measurements of 68 dogs at different ages were used for determining growth characteristics. The least squares method was used
for statistical analysis. Least squares mean weights of Kangal and Akbafl puppies at birth, weaning, and 6 and 12 months of age
were 557.21 and 506.95 g, 5657.35 and 4457.70 g, 21.58 and 19.38 kg, 40.89 and 37.66 kg, respectively. At age 1 year, in
Kangal and Akbafl dogs, the average shoulder height was 70.54 and 65.91 cm, rump height was 71.27 and 66.66 cm, body length
was 64.05 and 59.43 cm, and body circumference was 78.10 and 71.86 cm, respectively. In conclusion, it was determined that
Kangal dogs were superior to Akbafl dogs with respect to all growth characteristics (P < 0.05).
Key Words: Kangal, Akbafl, Turkish shepherd dogs, growth characteristics
Girifl
Konya’da 1996 y›l›nda yap›lan “Uluslararas› Türk
Çoban Köpe¤i Sempozyumunda” Türk Çoban Köpekleri;
Kangal, Akbafl ve Kars Çoban köpe¤i olarak 3 grup alt›nda
toplanm›flt›r (1).
Kangal ›rk› Türk çoban köpe¤i, Türkiye’de yetifltirilen
çoban köpek ›rklar› aras›nda en çok bilineni ve tan›nan›d›r.
Özellikle Sivas’›n Kangal ilçesi ve çevresinde, sürü koruma
köpe¤i olarak yetifltirilmektedir. Kangal çoban
köpeklerinin bu yörede yayg›n olarak yetifltirilmesinin
sebebi; bölgede mera tipi koyunculuk yapan iflletmelerin
çok olmas›, bölgenin co¤rafi yap›s›n›n da¤l›k ve kurt
populasyonunun fazla olmas› ile k›fllar›n uzun ve sert
geçmesidir.
Akbafl ›rk› Türk çoban köpe¤i, Eskiflehir, Polatl›,
Sivrihisar ve yöresinde sürü koruma köpe¤i olarak
yetifltirilmektedir. Bu köpek ›rk›, Kangal çoban köpe¤inin
aksine Türkiye’de yeterince bilinmemektedir. Bununla
birlikte baz› ülkelerde özellikle Amerika’da yetifltiricili¤i
günden güne yayg›nlaflmaktad›r. Akbafl çoban köpe¤i,
Amerika’da yap›lan araflt›rmalarda sürü korumada en
baflar›l› köpek ›rklar›ndan biri seçilmifltir (2).
Son y›llarda Türk çoban köpeklerinin gerek sürü
koruma köpe¤i olarak öneminin azalmas›, gerekse
Türkiye içi ve d›fl›na çok yay›lm›fl oldu¤undan götürüldü¤ü
bölgelerdeki lokal köpek ›rklar› ile kar›flma tehlikesi, bu
›rklar›n standartlar›n›n belirlenmesi, saf yetifltirme ve
seleksiyon ile mevcut morfolojik ve fizyolojik özelliklerinin
* Bu Araflt›rma Selçuk Üniversitesi Araflt›rma Fonu (98/062) taraf›ndan desteklenmifltir.
1011
Kangal ve Akbafl Irk› Türk çoban köpeklerinde Büyüme Özellikleri*
korunmas› ve gelifltirilmesi yönünde bilimsel çal›flmalar›n
ve kay›tl› sistemli yetifltirme programlar›n›n yap›lmas›n›
gerekli k›lmaktad›r.
Türkiye’de Kangal çoban köpeklerinin büyüme
özelliklerine yönelik baz› çal›flmalar bulunmas›na karfl›n
Akbafl ve di¤er Türk çoban köpekleriyle ilgili buna benzer
bir çal›flma yok denecek kadar azd›r. Dolay›s› ile ›rk
özellikleri aç›s›ndan bu ›rklar› karfl›laflt›rmak son derece
zordur.
Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpekleri dünya
köpek ›rklar› aras›nda iri yap›l› köpekler s›n›f›nda yer al›r
(3). Kangal çoban köpeklerinde do¤um a¤›rl›klar› da
yüksektir. K›rm›z› (4), Gönül (5) ve Tepeli ve Çetin (6)
Kangal çoban köpeklerinde ortalama do¤um a¤›rl›¤›n›
s›ras›yla 535,15; 536,17 ve 538 g olarak
bildirmektedirler.
Kangal çoban köpeklerinde süt kesim a¤›rl›¤› 4845 g
(6) ve 6. ay canl› a¤›rl›k ise ortalama 20 kg olarak
bildirilmektedir (4-6)
Kangal çoban köpekleri için yurt d›fl›nda bildirilen
ergin canl› a¤›rl›klar 45-70 kg aras›nda de¤iflmektedir (710). Türkiye’de ise ergin canl› a¤›rl›¤›n›n 32-45 kg
aras›nda de¤iflti¤i bildirilmektedir (4-6,11,12).
Baz› araflt›r›c›lar (4-6) Kangal çoban köpeklerinde
do¤um a¤›rl›¤› üzerine do¤um tipi ve cinsiyetin etkisini
önemli olarak bulmufllard›r (P < 0.05). Tepeli ve Çetin
(6), Kangal çoban köpeklerinde, do¤um tipi ve cinsiyetle
birlikte do¤um mevsimi, ana yafl› ve do¤um y›l›n›n, do¤um
a¤›rl›¤›, süt kesim a¤›rl›¤›, 6. ve 12 ay canl› a¤›rl›¤›
üzerine etkisini de incelemifllerdir. Araflt›rmada çoklu
do¤umlardan olan, yaz döneminde do¤an, genç
annelerden olan yavrular›n canl› a¤›rl›klardaki negatif
durumun ergin ça¤a kadar devam etti¤i, büyümenin en
h›zl› oldu¤u dönem 6-8 ayl›k yafl oldu¤u ve bu ›rk için
ergin ça¤ kriteri olarak bir yafl›n kullan›labilece¤i
belirtilmektedir.
Akbafl çoban köpeklerinde ergin canl› a¤›rl›k diflilerde
41 kg erkeklerde ise 55 kg olarak bildirmektedir (1).
Ergin Kangal çoban köpekleri için cidago yüksekli¤i
Türkiye’de yap›lan çal›flmalarda 65-70 cm aras›nda
bildirilirken (4-6,11) yabanc› ülkelerde yap›lan
çal›flmalarda 65-80 cm aras›nda bildirilmektedir (810,13).
Ergin Akbafl çoban köpe¤inde cidago yüksekli¤i
erkeklerde 75-85 cm, diflilerde 71-81 cm olarak
bildirilmektedir (1).
1012
Tepeli ve Çetin (6) ve Özbeyaz (11) sa¤r› yüksekli¤ini
ergin Kangal çoban köpeklerinde 70,39 ve 67,50 cm
olarak belirlemifllerdir. K›rm›z› (4) ve Gönül (5) Kangal
›rk›n›n ergin yafltaki beden uzunlu¤u ortalamas›n› 69,45
ve 70,98 cm olarak bildirirken, Tepeli ve Çetin (6) 63,70
cm olarak bildirmektedir. Bir yafll› Kangal çoban
köpeklerinde gö¤üs çevresi farkl› araflt›rmac›lar
taraf›ndan s›ras› ile 73,33; 77,25 ve 80,39 cm olarak
ölçülmüfltür (5,6,11).
Bu araflt›rma bir çok ›rk vasf› tam olarak bilinmeyen
ve ›rk standartlar› oturmam›fl Kangal ve Akbafl
köpeklerinin büyüme özelliklerini karfl›laflt›rmak amac›yla
yap›lm›flt›r.
Materyal ve Metot
Araflt›rma Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Hayvanc›l›k Araflt›rma ve Uygulama Ünitesi’nde yetifltirilen
Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpekleri üzerinde
yürütülmüfl olup yavrular›n do¤um a¤›rl›¤›n›n tespitinde
141 (99 Kangal, 42 Akbafl), süt kesim a¤›rl›¤›n›n
belirlenmesinde 86 (52 Kangal, 34 Akbafl), 6 ay ve 12. ay
canl› a¤›rl›¤›n›n ve morfolojik özelliklerin incelenmesinde
toplam 68 (37 Kangal ve 31 Akbafl) yavru kullan›lm›flt›r.
Anne ve yavru köpeklerin beslenmesinde pelet ticari
köpek büyütme yemi kullan›lm›flt›r. Bu yemin analizi
S.Ü.V.F. Hayvan Besleme ve Beslenme Hastal›klar›
Laboratuar›nda yapt›r›lm›fl ve ham besin maddesi analiz
sonuçlar› Tablo 1’de verilmifltir.
Metot
Yavrular süt kesimine (7. hafta) kadar her hafta, 1
yafl›na kadar da ayda bir defa tart›lm›fllard›r. A¤›rl›k
ölçümleri, 2 ayl›k yafla kadar do¤um a¤›rl›¤›n›n tespit
edildi¤i el kantar› ile, daha sonra ise 500 g hassasiyetli
120 kg çekerli bir baskül ile yap›lm›flt›r.
Köpeklerin morfolojik özelliklerinin belirlenmesinde 4
farkl› beden ölçüsü al›nm›flt›r. Bu ölçülerin al›nmas›na 3
ayl›k yafltan itibaren bafllanm›fl ve bir yafl›na kadar her üç
ayda bir defa al›nm›flt›r. Al›nan beden ölçüleri ve noktalar
afla¤›da belirtilmifltir (14,15). Ayr›ca fiekil 1’de
gösterilmifltir.
Tablo 1. Ticari köpek büyütme mamas›n›n ham besin madde de¤erleri
(%).
Kuru madde
Ham protein
Ham ya¤
Ham selüloz
91,30
25,34
13,20
3,05
C. TEPEL‹, O. ÇET‹N, fi. ‹NAL, K. KIRIKÇI, A. YILMAZ
C
AB
CD
EF
ZV
Z A
E
:
:
:
:
Cidago yüksekli¤i
Sa¤r› yüksekli¤i
Beden uzunlu¤u
Gö¤üs çevresi
F
ai = i inci ›rk›n etkisini (Akbafl, Kangal)
bj = j inci do¤um y›l›n›n etkisini, (j = 1,2 ; 1999 ve
2000 do¤umlu)
ck = k ›nc› do¤um mevsiminin etkisini, (k = 1, 2, 3, 4
= ilkbahar, yaz, sonbahar, k›fl)
dl = l inci cinsiyetin etkisini, (l = 1,2 ; difli ve erkek)
V
fm = m inci ana yafl›n›n etkisini belirtmektedir. (m = 1,
2, 3, 4, 5; 2 yafll›, 3 yafll›, 4 yafll›, 5 yafll› ve 6 yafll›)
D
B
fiekil 1. Beden ölçülerinin al›nd›¤› bölgeler.
Cidago yüksekli¤i: Cidagonun en yüksek noktas› ile yer
aras›ndaki dikey mesafedir.
Sa¤r› yüksekli¤i: Sacrumun en yüksek noktas› ile yer
aras›ndaki dikey mesafedir.
Gö¤üs çevresi: Scapulalar›n hemen arkas›ndan 13.
kostalar›n processus spinalis’i hizas›ndan al›nan çevre
ölçüsüdür.
Beden uzunlu¤u: Caput humeri ile tuber ischii
aras›ndaki yatay mesafedir.
Cidago yüksekli¤i, sa¤r› yüksekli¤i ve beden uzunlu¤u
ölçümünde ölçü bastonu; gö¤üs çevresi ölçümünde ise
ölçü fleridi kullan›lm›flt›r.
Yavrular 36. güne kadar sadece anne sütüyle bu
dönemden itibaren ise ticari köpek büyütme mamas› ile
beslenmifllerdir. Ticari mama yavrulara verilmeden önce
›slat›lm›flt›r. Köpek mamas›na ilaveten yavrulara haftada
üç gün kemik verilmifltir.
Yavrular›n do¤um, süt kesimi, 6. ay, birinci yafl
a¤›rl›klar› ile üç, alt›, dokuzuncu ay ve birinci yafl cidago
yüksekli¤i, sa¤r› yüksekli¤i, beden uzunlu¤u ve gö¤üs
çevresi ölçüleri üzerine baz› çevre faktörlerinin etkisi En
Küçük Kareler Metodu (16,17) ile incelenmifltir.
Yavrular›n do¤um a¤›rl›klar› ve üç ayl›k beden ölçüleri
için;
Yijklmn = µ + ai + bj + ck + dl + fm + gn + eijklmn fleklinde
do¤rusal bir denklem kullan›lm›flt›r. Bu denklemde;
Yijklmn = Herhangi bir yavrunun do¤um a¤›rl›¤› veya üç
ayl›k yafltaki beden ölçüsünü,
µ = Bütün yavrular için beklenen do¤um a¤›rl›¤› veya
beden ölçüsü ortalamas›n›,
gn = do¤um tipinin etkisini (n = 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7;
1 = 5; 2 = 6; 3 = 7; 4 = 8; 5 = 9; 6 = 10 ve 7 = 12 adet
do¤uranlar)
eijklmn = Her yavruya ait tesadüfü hatay›, ifade edip,
ortalamas› s›f›rd›r. Hesaplamalarda herhangi bir çevre
faktörünün alt gruplardaki etki paylar› toplam› s›f›r ve
incelenen faktörler aras›nda önemli bir interaksiyonun
olmad›¤› kabul edilmifltir.
Süt kesimi, 6. ay ve 1. yafl canl› a¤›rl›klar› ile alt›,
dokuz ve on ikinci aylarda beden ölçüleri için, Yijklmn = U +
ai + bj + ck + dl + fm + gn + dZijklmn + eijklmn fleklinde bir
model kullan›lm›flt›r. Modeldeki sembollerden,
Yijklmn = Herhangi bir yavrunun süt kesimi, 6. ay ve 1.
yafl canl› a¤›rl›¤› veya 6, 9, 12’inci ay dönemindeki beden
ölçülerini,
µ = Bütün yavrular için beklenen süt kesimi, 6. ay ve
1. yafl canl› a¤›rl›¤› ortalamas›n› veya 6, 9, 12. ay
dönemindeki beklenen beden ölçüleri ortalamas›n›, µ = U
+ dZ
U = Bildirilen yafllardaki beklenen canl› a¤›rl›k veya
beden ölçüleri ortalamalar›n›n hesaplanmas›nda kullan›lan
de¤erini,( µ = U + dZ)
dZ = Her hangi bir yavrunun incelenen yafllardaki canl›
a¤›rl›¤›n›n (Z), süt kesiminde do¤um a¤›rl›¤›na, 6. ayda
süt kesimine ve 1. yafl›nda da 6. aya göre k›smi
regresyonunu veya incelenen yafl dönemlerindeki beden
ölçülerinin 6. ayda 3’üncü aya, 9. ayda alt›nc› aya ve 12.
ayda dokuzuncu aya göre k›sm› regresyonunu
‹statistiki analizler, Windows XP 2000 program›
alt›nda çal›flan SPSS 10 paket program› kullan›larak
yap›lm›flt›r.
Araflt›rmada kullan›lan köpekler 2 x 2 m boyutunda
14 adet kapal› bölme ve her kapal› bölmeye aç›lan 2 x 5
m gezinti alan› bulunan etraf› tellerle çevrili bölmelerde
bir difli ve bir erkek olacak flekilde bar›nd›r›lm›fllard›r.
1013
Kangal ve Akbafl Irk› Türk Çoban Köpeklerinde Büyüme Özellikleri
Kangal ve Akbafl çoban köpe¤i yavrular›nda do¤um,
süt kesimi, 6 ve 12. ayda “en küçük kareler metodu” ile
hesaplanan canl› a¤›rl›k ortalamalar› Tablo 3’de
verilmifltir.
Tablo 3 incelendi¤inde do¤um ve 12. ayda 1999
y›l›nda do¤anlar›n, 6. ay döneminde ise 2000 y›l›nda
do¤anlar›n daha yüksek canl› a¤›rl›¤a sahip olduklar›
görülmektedir (P < 0,05).
Büyümenin
bütün
dönemlerinde
Kangallar
Akbafllardan, erkekler diflilerden daha yüksek canl› a¤›rl›k
de¤erlerine sahip olmufllard›r (P < 0,05).
Tablo 2. Kangal ve Akbafl yavrular›nda yafl gruplar›na göre ortalama
canl› a¤›rl›k de¤erleri (kg).
Kangal
Yafl (ay)
n
Akbafl
_
X
Sx-
n
_
X
Sx-
Do¤um
99
0,56
0,005
42
0,51
0,005
1
52
3,83
0,08
35
3,03
0,07
2
51
8,91
0,20
34
7,29
0,25
3
47
12,22
0,26
34
9,98
0,20
4
43
15,25
0,29
34
12,86
0,26
5
39
18,37
0,32
32
15,96
0,28
6
37
22,85
0,51
31
19,22
0,33
7
37
27,85
0,57
31
24,19
0,33
8
37
32,03
0,58
31
28,10
0,29
9
37
35,27
0,55
31
31,10
0,31
10
37
37,74
0,41
31
33,36
0,37
11
37
40,45
0,46
31
35,12
0,41
12
37
42,62
0,86
31
36,89
0,41
1014
—
—
KANGAL
—
AKBAfi
—
—
—
—
—
—
—
5
—
4
—
3
—
2
—
—
1
—
—
0
—
—
—
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
—
Kangal ve Akbafl çoban köpe¤i yavrular›nda ortalama
do¤um a¤›rl›klar› s›ras› ile 561,72 ve 519,05 g; süt kesim
a¤›rl›klar› ise 5692,31 ve 4570,59 g olarak tespit
edilmifltir. Do¤umdan 12. aya kadar yavrular›n aylara
göre ortalama canl› a¤›rl›klar› Tablo 2’de verilmifltir.
Yavrular›n büyüme e¤risi fiekil 2’ de verilmifltir. Tablo 2
ve fiekil 2 incelendi¤inde Kangal yavrular›n Akbafl
yavrulara göre daha h›zl› büyüdü¤ü görülmektedir. ‹ki ›rk
aras›nda canl› a¤›rl›k bak›m›ndan do¤umdan itibaren
bafllayan fark büyümenin ileri dönemlerinde giderek
artm›flt›r. Onikinci ay itibariyle gerçekleflen canl› a¤›rl›klar
Kangal yavrularda 42,62, Akbafllarda ise 36,89 kg olarak
tespit edilmifltir. Onikinci ay canl› a¤›rl›¤› bak›m›ndan
Kangallar lehine 6 kg fark oluflmufltur.
Canl› A¤›rl›k
Bulgular
6 7
Aylar
8
9 10 11 12
fiekil 2. Kangal ve Akbafl çoban köpe¤i yavrular›nda büyüme e¤risi.
‹ncelenen bütün dönemlerde en fazla canl› a¤›rl›k art›fl›
5 ve 6’l› do¤um tipinde, en az canl› a¤›rl›k art›fl› ise 10 ve
12’li do¤um tipinde gerçekleflmifltir. Büyümenin ileri
dönemlerinde canl› a¤›rl›k yönünden do¤um tipleri
aras›ndaki fark giderek artm›flt›r.
Do¤umdan itibaren bafllayan sonbahar mevsiminin
büyüme üzerine olan pozitif etkisi, bir yafl›na kadar
sürmüfltür. Süt kesimi a¤›rl›¤› d›fl›nda sonbaharda do¤an
yavrular ile k›fl›n do¤an yavrular aras›nda canl› a¤›rl›k
art›fl› yönünden belirli bir fark gözlenmemifltir. Sonbahar
ve k›fl döneminde do¤an yavrular büyüme aç›s›ndan
ilkbahar ve yaz döneminde do¤an yavrulara üstünlük
sa¤lam›fllard›r.
Canl› a¤›rl›k yönünden en yüksek de¤ere büyümenin
bütün dönemlerinde 4 yafll› analardan do¤an yavrularda
rastlanm›flt›r. Befl yafll› annelerden do¤an yavrular canl›
a¤›rl›k art›fl› yönünden do¤um, süt kesimi ve 6. ayda 4
yafll› annelerin yavrular›yla ayn› düzeyde seyrederken 12.
ayda daha geride kalm›fllard›r.
Do¤um a¤›rl›¤›n›n süt kesim a¤›rl›¤›na; süt kesim
a¤›rl›¤›n›n 6. ay canl› a¤›rl›¤›na; 6. ay canl› a¤›rl›¤›n›n 1.
yafl canl› a¤›rl›¤› üzerine k›smi regresyonu önemli
bulunmufltur (P < 0,05).
Kangal ve Akbafl çoban köpe¤i yavrular›nda 3 ve 12.
ayda cidago yüksekli¤i, sa¤r› yüksekli¤i, beden uzunlu¤u
ve gö¤üs çevresi ortalamalar› s›ras› ile Tablo 4 ve 5’te
verilmifltir.
Tablo 4 ve 5 incelendi¤inde cidago yüksekli¤i, sa¤r›
yüksekli¤i, beden uzunlu¤u ve gö¤üs çevresinin geliflimi
büyümede oldu¤u gibi Kangal, erkek, az say›da
do¤umlular›n, sonbahar mevsimli ve orta yafll› annelerden
do¤an yavrular›n lehinde gerçekleflti¤i görülmektedir (P <
0,05).
C. TEPEL‹, O. ÇET‹N, fi. ‹NAL, K. KIRIKÇI, A. YILMAZ
Tablo 3. Çeflitli dönemlerde Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpeklerinin canl› a¤›rl›klar›na ait en küçük kareler ortalamalar›.
Do¤um
a¤›rl›¤› (g)
‹ncelenen
Faktörler
Süt kesim
a¤›rl›¤› (g)
6. ay canl›
a¤›rl›¤› (g)
12. ay canl›
a¤›rl›¤› (g)
n
_
X
Sx-
n
_
X
Sx-
n
_
X
Sx-
n
_
X
82
543,97a
4,59
47
5095,41
39,69
35
20,08b
0,21
35
39,95a
0,29
59
b
520,19
5,63
39
5019,64
51,99
33
a
20,88
0,31
33
b
38,61
0,33
42
506,95b
5,51
34
4457,70b
59,01
31
19,38b
0,51
31
37,66b
0,52
99
a
557,21
4,24
52
a
5657,35
42,25
37
a
21,58
0,33
37
a
40,89
0,28
66
507,75b
3,98
37
4898,30b
48,45
30
19,70b
0,30
30
38,27b
0,37
75
a
556,40
3,88
49
a
5216,75
34,86
38
a
21,26
0,19
38
40,28a
0,21
15
589,63a
13,86
12
5751,62a
142,61
12
22,76a
0,78
12
42,86a
0,85
6
18
a
578,58
8,35
11
ab
5376,11
79,29
a
7
35
557,33ab
6,52
21
5219,78b
58,38
24
b
12
c
Do¤um y›l›
1999
2000
Sx-
Köpe¤in ›rk›
Akbafl
Kangal
Cinsiyet
Difli
Erkek
Do¤um tipi
5
8
9
27
538,98
b
526,26
c
7,70
7,64
18
5182,72
c
5054,97
d
70,96
68,13
9
a
22,50
0,40
9
43,69
0,48
18
21,70ab
0,32
18
40,22b
0,36
bc
0,45
c
0,45
d
8
14
b
21,41
c
19,72
d
0,41
0,36
8
14
39,30
38,09
10
10
480,09
11,74
6
4695,64
117,34
3
18,11
0,73
3
35,02
0,91
12
12
453,67c
10,80
6
4121,83e
124,08
4
17,13d
0,76
4
35,75d
0,99
34
524,57b
8,80
18
5142,19b
80,89
16
19,33b
0,43
16
39,03b
0,56
Yaz
51
b
516,29
6,95
34
b
4910,81
74,31
28
b
19,58
0,40
28
b
37,24
0,49
Sonbahar
30
545,46a
6,33
16
5309,18a
61,56
13
21,25a
0,34
13
40,43a
0,37
26
ab
542,00
9,29
18
b
4867,91
77,82
11
a
21,76
0,48
11
a
40,41
0,49
37
508,34b
11,81
20
4938,21b
121,71
15
19,68b
0,68
15
39,37b
0,77
33
b
23
b
16
ab
0,34
16
39,49b
0,33
15
a
0,39
b
0,36
b
Do¤um mevsimi
‹lkbahar
K›fl
Ana yafl›
2
3
4
5
27
31
6
13
Toplam
141
519,91
a
544,59
a
552,56
ab
534,99
532,08
7,61
7,50
6,75
16
17
4938,23
ab
5060,62
ab
5072,68
a
60,14
66,22
60,29
15
14
21,18
a
21,81
ab
20,94
b
0,36
0,34
14
40,70
38,46
10,52
10
5277,87
89,91
8
18,79
0,49
8
38,36
0,65
3,37
86
5057,52
32,8
68
20,48
0,19
68
39,28
0,24
a, b, c, d, e: Ayn› sütunda farkl› harf tafl›yan grup ortalamalar› aras›ndaki farkl›l›klar önemlidir (P < 0,05).
‹ncelenen bütün beden ölçülerinin 3 ayl›k yafltaki
ölçüsünün 6. aydaki ölçüsüne; 6. aydaki ölçüsünün 9.
aydaki ölçüsüne; 9. aydaki ölçüsünün 12. aydaki ölçüsüne
k›smi regresyonu hesaplanm›fl ve önemli bulunmufltur (P
< 0,05).
Tart›flma
Bu çal›flmada Kangal çoban köpekleri için bulunan
ortalama do¤um a¤›rl›¤›, K›rm›z› (4), Gönül (5) ve Tepeli
ve Çetin (6)’in Kangal ›rk› Türk çoban köpekleri için
1015
Kangal ve Akbafl Irk› Türk Çoban Köpeklerinde Büyüme Özellikleri
Tablo 4. 3 ayl›k yafltaki Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpeklerinin beden ölçülerine ait en küçük kareler ortalamalar› (cm).
Cidago yüksekli¤i
‹ncelenen
Faktörler
n
_
X
39,13
Sa¤r› yüksekli¤i
Beden uzunlu¤u
Sx-
_
X
Sx-
_
X
0,25
40,12a
0,28
b
Gö¤üs çevresi
Sx-
_
X
Sx-
37,13a
0,24
44,47
0,24
b
Do¤um y›l›
1999
2000
35
33
38,90
0,35
39,03
0,39
36,11
0,33
43,68
0,33
31
35,95b
0,31
36,71b
0,34
33,63b
0,29
40,12b
0,29
37
a
42,09
0,26
a
42,43
0,29
a
39,60
0,25
a
48,04
0,25
30
37,48b
0,24
37,80b
0,28
34,80b
0,23
41,51b
0,23
38
a
40,55
0,23
a
41,34
0,26
a
38,44
0,22
a
46,65
0,22
5
12
44,11ab
0,87
43,44a
0,98
43,83a
0,83
52,57a
0,83
6
9
44,01a
0,47
44,63a
0,53
39,25b
0,44
47,08b
0,45
0,40
a
0,45
bc
0,38
bc
0,38
cd
0,48
Köpe¤in ›rk›
Akbafl
Kangal
Cinsiyet
Difli
Erkek
Do¤um tipi
7
18
b
40,95
c
42,97
b
37,56
cd
45,56
8
8
38,87
0,50
40,21
0,57
36,13
0,48
43,85
9
14
38,65c
0,40
38,97b
0,45
35,72d
0,38
41,98d
0,38
0,76
c
0,85
d
0,72
d
0,73
e
10
3
d
33,25
4
d
33,27
‹lkbahar
16
Yaz
12
33,68
0,66
c
33,09
37,20c
0,52
28
38,31bc
13
ab
34,12
40,52
0,75
e
29,72
0,63
36,97
0,64
37,13b
0,59
37,21bc
0,50
44,48b
0,50
0,43
39,60ab
0,49
34,78c
0,41
41,76c
0,42
0,41
a
0,46
a
0,39
a
0,40
bc
0,52
Do¤um mevsimi
Sonbahar
39,53
11
a
41,02
15
37,96b
3
4
40,08
0,55
a
41,48
0,80
37,12c
16
b
39,08
15
41,14a
5
6
Toplam
K›fl
38,77
46,86
0,61
bc
35,71
0,52
43,21
0,89
36,31ab
0,76
43,07b
0,76
0,36
b
40,17
0,41
b
35,19
0,35
b
42,58
0,35
0,43
42,00a
0,49
37,05a
0,41
45,49a
0,42
14
ab
39,60
0,40
b
41,60
0,45
a
36,82
0,38
b
43,89
0,38
8
37,30b
0,60
39,96ab
0,68
37,73a
0,57
45,35a
0,58
68
39,02
0,21
39,57
0,23
36,62
0,20
44,08
0,20
Ana yafl›
2
a, b, c, d, e: Ayn› sütunda farkl› harf tafl›yan grup ortalamalar› aras›ndaki farkl›l›klar önemlidir (P < 0,05).
bildirdikleri de¤erden yüksek bir de¤erdir. Do¤um
a¤›rl›¤›n›n yüksek ç›kmas›, gebe annelerin yavru büyütme
mamas› ile beslenmesi ve besin madde ihtiyaçlar›n› daha
iyi karfl›lamas›ndan kaynaklanm›fl olabilir. Sonbaharda ve
orta yafll› annelerden do¤an yavrularda do¤um a¤›rl›¤›n›n
daha yüksek bulunmas› Tepeli ve Çetin (6)’in bulgular›yla
benzerlik göstermektedir. Akbafl çoban köpekleri, Kangal
1016
çoban köpeklerinden 55 g daha düflük do¤um a¤›rl›¤›na
sahip olmufltur (P < 0,05).
Kangal çoban köpeklerinde ortalama süt kesim a¤›rl›¤›
Tepeli ve Çetin (6)’in bildirdi¤i de¤erden yüksektir. Bunun
sebebi olarak laktasyondaki annelerin daha iyi bak›m ve
beslenme flartlar›na maruz kalmas› gösterilebilir.
C. TEPEL‹, O. ÇET‹N, fi. ‹NAL, K. KIRIKÇI, A. YILMAZ
Tablo 5. 12 ayl›k yafltaki Kangal ve Akbafl ›rk› Türk çoban köpeklerinin beden ölçülerine ait en küçük kareler ortalamalar› (cm).
Cidago yüksekli¤i
‹ncelenen
Faktörler
n
_
X
Sa¤r› yüksekli¤i
Sx-
_
X
Beden uzunlu¤u
Gö¤üs çevresi
Sx-
_
X
Sx-
_
X
Sx-
Do¤um y›l›
1999
35
67,93
0,26
68,69
0,24
61,88
0,27
74,54
0,43
2000
33
68,51
0,32
69,23
0,31
61,60
0,44
75,42
0,54
31
65,91b
0,61
66,66b
0,54
59,43b
0,85
71,86b
1,01
37
a
70,54
0,35
a
71,27
0,30
a
64,05
0,44
78,10a
0,51
30
67,10b
0,43
67,93b
0,40
60,29b
0,65
72,61b
0,81
38
a
69,35
0,22
a
70,00
0,21
a
63,19
0,29
a
77,35
0,36
12
71,66a
1,13
71,91a
1,01
66,27a
1,21
82,26a
1,58
0,62
a
0,58
b
0,52
78,28b
0,68
b
bc
Köpe¤in ›rk›
Akbafl
Kangal
Cinsiyet
Difli
Erkek
Do¤um tipi
5
6
9
b
70,29
c
70,78
b
63,23
7
18
69,27
0,34
70,37
0,32
63,09
0,37
76,16
0,53
8
8
68,40cd
0,45
68,96bc
0,43
61,80c
0,52
74,95cd
0,77
9
14
67,71d
0,48
68,80c
0,47
59,97d
0,63
73,49de
0,81
10
3
65,57e
1,06
66,78d
0,99
59,63d
1,05
72,01e
1,30
4
e
64,65
1,09
d
65,14
0,96
d
58,21
1,38
67,70f
1,71
16
68,01b
0,50
68,97b
0,49
62,86c
0,54
74,74b
0,74
28
b
0,65
b
0,57
b
0,61
72,73b
0,78
a
a
12
Do¤um mevsimi
‹lkbahar
Yaz
67,55
a
68,71
a
60,51
Sonbahar
13
69,53
0,35
70,05
0,34
62,89
0,41
77,28
0,60
K›fl
11
67,80a
0,49
68,11a
0,47
60,71b
0,60
75,17b
0,94
15
67,23b
0,68
67,86b
0,66
61,08b
0,88
74,83b
1,14
3
16
b
68,19
0,40
b
69,01
0,36
b
62,32
0,54
b
74,54
0,67
4
15
69,71a
0,37
69,90a
0,36
62,56a
0,41
77,14a
0,60
5
14
67,90b
0,35
68,92b
0,34
61,03b
0,40
74,37b
0,65
6
8
68,07b
0,59
69,12b
0,57
61,71ab
0,56
74,01b
0,85
Toplam
68
68,22
0,22
68,96
0,21
61,74
0,29
74,98
0,39
Ana yafl›
2
a, b, c, d, e: Ayn› sütunda farkl› harf tafl›yan grup ortalamalar› aras›ndaki farkl›l›klar önemlidir (P < 0,05).
Kangallar›n süt kesim a¤›rl›¤› Akbafllardan 1000 g daha
fazla gerçekleflmifltir (P < 0,05).
Alt›nc› ay canl› a¤›rl›¤›, K›rm›z› (4), Gönül (5), Tepeli
ve Çetin (6)’in ayn› yafltaki Kangal çoban köpekleri için
bildirdikleri ortalamalardan yüksek ç›kmas› bu çal›flmada
kullan›lan köpeklerin daha iyi çevre flartlar›na maruz
kalmalar›ndan ve genotip farkl›l›¤›ndan kaynaklanm›fl
olabilir. Tablo 3 incelendi¤inde, alt› ayda canl› a¤›rl›k
bak›m›ndan Kangal ve Akbafllar aras›nda yaklafl›k 2 kg
kadar bir fark oluflmufltur (P < 0,05).
Bir yafl canl› a¤›rl›¤› için Kangallarda bulunan ortalama
de¤er, Türkiye’de yap›lan di¤er çal›flmalarda bildirilen
de¤erlerden (4-6,12) yüksek, Türkiye d›fl›nda bildirilen
de¤erlerden (7-10) ise düflük ç›km›flt›r. Türkiye d›fl›nda
yetifltirilen Kangal çoban köpeklerinin daha iyi bak›m ve
besleme flartlar›nda yetifltirilmifl olmalar› ve bireysel
yetifltiricilik yap›lmas› Kangal köpeklerinin daha iyi
geliflmesine neden olmaktad›r. Bir yafl›nda canl› a¤›rl›k
bak›m›ndan Kangallar lehine yaklafl›k 3 kg’l›k fark
bulunmufltur (P < 0,05).
1017
Kangal ve Akbafl Irk› Türk Çoban Köpeklerinde Büyüme Özellikleri
Çevre faktörlerinin etkisi giderilmeden ham de¤erlerle
çizilen fiekil 2’de normal büyüme e¤risi incelendi¤inde
Kangallar›n Akbafllara göre daha h›zl› bir büyüme
gösterdi¤i görülmektedir. Bu grafik çiftlik hayvanlar› için
bildirilen ideal büyüme e¤rileri ile uyum içerisindedir (18).
Bu araflt›rmada Kangal çoban köpeklerinde 12. ayda
tespit edilen cidago yüksekli¤i de¤eri, bu ›rk için
Türkiye’de bildirilen de¤erlerden (4-6,11) yüksek, di¤er
ülkelerdeki de¤erlerden (8-10,13) ise düflük
bulunmufltur. Akbafllar için 12. ay bulunan cidago
yüksekli¤i Nelson (1)’un bildirdi¤i de¤erden düflük
bulunmufltur. Araflt›rmalardaki bu farkl› sonuçlar
köpeklerin farkl› bak›m ve besleme flartlar›na maruz
kalmalar›ndan dolay› olmufl olabilir. Onikinci ayda Kangal
ve Akbafllar aras›nda cidago yüksekli¤i bak›m›ndan
Kangallar›n lehine yaklafl›k 5 cm’lik bir fark bulunmufltur.
Bu çal›flmada Kangal çoban köpeklerinde 12. ay
itibariyle ölçülen sa¤r› yüksekli¤i ve gö¤üs çevresi baz›
araflt›r›c›lar›n (5,6,11) bildirdi¤i ölçülerden yüksek
ç›km›flt›r. Bu fark cidago yüksekli¤inde oldu¤u gibi farkl›
bak›m beslenme flartlar›ndan kaynaklanm›fl olabilir.
Araflt›rmada yukar›da bildirilen yafl dönemlerinde sa¤r›
yüksekli¤i ve gö¤üs çevresi ortalamalar› Kangal çoban
köpeklerinde Akbafl çoban köpeklerine oranla daha
yüksek bulunmufltur (P < 0,05).
Araflt›rmada, Kangallarda ölçülen 12 ay ortalama
beden uzunlu¤u K›rm›z› (4) ve Gönül (5)’ün bildirdi¤i
de¤erlerden düflük bulunmufltur. Bu çal›flmada kullan›lan
ölçüm metodu (14) ile di¤er araflt›r›c›lar›n kulland›¤›
metotlar›n farkl› olmas› ile farkl› kiflilerin ald›¤› ölçümler
bu duruma neden olabilir. Beden uzunlu¤u bak›m›ndan da
Kangal ve Akbafllar aras›ndaki fark Kangal çoban
köpekleri lehine gerçekleflmifltir (P < 0,05).
Sonuç olarak Kangal ve Akbafl çoban köpeklerinin
büyüme özellikleri aras›nda önemli farkl›l›klar›n oldu¤u
tespit edilmifltir. Bu sonuçlara göre vücut yap›s›
bak›m›ndan Akbafl çoban köpe¤inin Kangal çoban
köpe¤ine göre daha küçük yap›l› bir köpek oldu¤u
söylenebilir. Kangal ve Akbafl çoban köpekleri sürü
koruma özellikleri geliflmifl ve akraba ›rklar oldu¤u
yönünde tart›flmalar olsa da Akbafl ›rk›n›n evrimsel
geliflmede böyle bir de¤iflikli¤e u¤rad›¤› düflünülebilir.
Kaynaklar
1.
Nelson, D.D.: A General Classification of the Native Dogs of
Turkey, Uluslararas› Türk Çoban Köpe¤i Sempozyumu, Konya,
1996.
9.
Anatolian Shepherd Dog Club of America: Anatolian Shepherd,
Livestock Guardian of Turkey. Anatolian Shepherd Dog Club of
America, Alpine, 1995.
2.
Green, J.S., Woodruff, R.A.: Livestock Guarding Dogs and
Predation Management: 19 Years of Effort by the U.S.
Department of Agriculture. Uluslararas› Türk Çoban Köpe¤i
Sempozyumu, Konya, 1996.
10.
Ancona, G.: Sheep Dog. Lorthrop, Lee and Shepard Books, New
York, 1985.
11.
Özbeyaz, C.: Kangal Köpeklerinde Baz› Morfolojik Özellikler.
Lalahan Hay. Arafl. Enst. Derg. 1994; 34: 38-46.
3.
Wilcox, B., Walkowicz, C.: The Atlas of the Dog Breeds of the
World. Fifth Edition. T.F.H. Publications, Neptune City, 1995.
12.
4.
K›rm›z›, E.: Türk Çoban Köpe¤i ve Alman Çoban Köpe¤inin Döl
Verimi, Büyütülen Yavru Oran›, Büyüme ve Beden Ölçüleri
Yönünden Karfl›laflt›r›lmas›. ‹.Ü. Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü.
Doktora Tezi, ‹stanbul, 1991.
Y›ld›z, B., Y›lmaz, O., Serbest, A. K›rb›y›k, H.: Türk Çoban ve
Alman Kurt Köpeklerinin Bafl Ölçümleri Üzerinde Araflt›rma. U.Ü.
Vet. Fak. Derg. 1993; 1: 35-39.
13.
King, J.O.L.: An Introduction to Animal Husbandry. Blackwell
Scientific Publications, London, 1978.
14.
Gönül, N.: Gemlik Askeri Veteriner Okulu ve E¤itim Merkez
Komutanl›¤›’›nda Yetifltirilen Türk Çoban Köpe¤i ve Alman Çoban
Köpe¤inin Bafll›ca Morfolojik Özellikleri ile Bu Genotiplerin
Karfl›laflt›r›lmal› E¤itim Performanslar›. U.Ü. Sa¤l›k Bilimleri
Enstitüsü. Doktora Tezi, Bursa, 1996.
Ar›türk, E.: Genel Zootekni. A.Ü. Vet. Fak. Yay. 395: 13-18,
1983.
15.
Spira, R.H.: Canine Terminology. Howell Book House Inc, New
York, 1982.
16.
Harvey, W.R.: Least Squares Analysis of Data Unequal Subclass
Numbers. Agricultural Research Service, United States
Department of Agriculture, ARS, 20-8, Iowa, 1960.
17.
Yalç›n B.C.: Baz› Çevre Faktörlerinin Verim Özelliklerinin
Üzerindeki Etkilerin ‹statiksel Eleminasyonu. ‹.Ü. Vet. Fak. Derg.
1975; 1: 82-102.
18.
Hafez E.S.E., Dyer L.A.: Animal Growth and Nutrition. Lea and
Febiger, Philadelphia, 1969.
5.
6.
Tepeli, C., Çetin, O.: Kangal Irk› Türk Çoban Köpeklerinde
Büyüme, Baz› Vücut Ölçüleri ve Döl Verimi Özelliklerinin
Belirlenmesi. I. Büyüme ve Baz› Vücut Ölçüleri. Vet. Bil. Derg.
2000; 16: 5-16.
7.
Palmer, J.: An Illustrated Guide to Dogs. Salamander Books Ltd,
London, 1981.
8.
Anatolian Dog Club: An Illustrated Breed Standard. The Anatolian
(Karabash) Dog Club, Wrexham, U.K., 1995.
1018