Plantas Ibero-Macaronésicas com valor ornamental

Transcrição

Plantas Ibero-Macaronésicas com valor ornamental
Plantas Ibero-Macaronésicas com valor ornamental
M.D. Espírito Santo
Jardim Botânico da Ajuda, Instituto Superior de Agronomia, Universidade Técnica de
Lisboa. Calçada da Ajuda, 1300-010 Lisboa, Portugal. [email protected]
Palavras chave: plantas autóctones, ornamentais, Portugal, Espanha
Resumo
Na flora ibérica há uma enorme quantidade de plantas com potencial valor
como ornamental. Osmunda regalis, Menyanthes trifoliata, Lythrum salicaria, Mentha
aquatica, M. pulegium, Iris psedacorus, Baldellia ranunculoides, Butomus umbellatus,
Lobelia urens, Lysimachia vulgaris, são alguns exemplos de plantas
higrófilas/aquáticas que podem ser usadas em locais encharcados. Arbutus unedo,
Phyllirea angustifolia, Ph. latifolia, Rhamnus alaternus, Olea europaea, Pistacia
lentiscus, Viburnum tinus, são arbustos altos que podem marginar qualquer jardim.
Teucrium polium, Coronilla valentina subsp. glauca, Cistus albidus, C. crispus,
Rosmarinus officinalis, são alguns dos arbustos mediterrânicos basófilos que gostam
de sol. Polygonatum odoratum, Viola riviniana, Teucrium scorodonia, Paeonia
broteroi precisam de sombra e de pouca água. Halimium commutatum, H. alyssoides,
Santolina impressa, S. rosmarinifolia, Thymus carnosus precisam de solos bem
drenados. Stachys officinalis, Hypericum androsaemum, Myrtus communis, Origanum
vulgare, Lavandula pedunculata, Thymus mastichina são lindas plantas medicinais e
aromáticas que se compram com facilidade. E muitas das bulbosas predilectas todos
sabem que têm sido colhidas na Península Ibérica; Scilla peruviana, S. monophyllus,
Hyacinthoides hispanica, Narcissus junquilla, N. pallidulus, N. pseudonarcissus, N.
calcicola, Iris xiphium, I. lusitanica, Crocus serotinus são algumas delas. Contudo as
plantas macaronésicas são talvez as melhores conhecidas nos circuitos comerciais;
Lotus berthelotii, Cytisus canariensis, Matthiola maderensis, Echium candicans,
Asteriscus sericeus, Argyranthemum frutescens, A. foeniculaceum, A. maderense, A.
pinnatifidum, Lavandula dentata var. candicans encontram-se, hoje em dia, em
muitos jardins. Mas se forem as suculentas as preferidas também as há nas Canárias
como ex. Aeonium spathulatum, A. castello-paivae, A. haworthi que podem substituir
o tão comum A. arboreum em locais solharentos. Também nas Baleares se
encontram numerosos exemplos, sendo o Buxus balearica um dos mais conhecidos.
No entanto, os endemismos Arenaria balearica, Globularia cambessedesii,
Helianthemum caput-felis, Paeonia cambessedesii, entre outros, têm potencialidade
para serem boas ornamentais. Se as espécies seleccionadas não se encontrarem com
facilidade nos circuitos comerciais, pode-se optar pela colheita de propágulos ou de
estacas (fora de áreas protegidas).
INTRODUÇÃO
Usar plantas nativas num jardim é um modo de proteger a biodiversidade e os
ecossistemas. Algumas das piores infestantes invasoras foram introduzidas como
ornamentais: Ailanthus altissima, Cortaderia selloana, Pittosporum undulatum, Hakea
sericea, Lantana camara, Carpobrotus edulis, Ipomoea acuminata, são exemplos. Como
referem Espírito-Santo et al., 2006, estas continuam a ser admiradas por muitos
jardineiros que ainda não se inteiraram da sua natureza infestante ou são reconhecidas
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
30
como infestantes mas considera-se que é suficiente prevenir a sua expansão. Algumas só
se tornam invasivas depois de terem sido negligenciadas por um longo período. Outras só
colonizam pequenas áreas e são pouco agressivas, enquanto que outras espalham-se e
dominam grandes áreas em poucos anos. Muitas das qualidades que determinam a escolha
de uma planta para um jardim também as torna um perigo. Germinação e propagação fácil,
resistência à secura, crescimento rápido, floração abundante e resistência a insectos e
doenças são desejáveis nas plantas ornamentais, mas também são características das
plantas invasoras.
Cientes da possibilidade de infestação por muitas plantas exóticas, muitas pessoas
procuram saber mais sobre as plantas autóctones que podem ser usadas em jardinaria.
Este interesse vem igualmente da crescente sensibilização do público para a conservação
global da biodiversidade também muito ligada ao controlo das plantas invasoras. São
várias as associações de jardins que se têm desenvolvido e ampliado nos últimos anos,
principalmente na América Central e do Norte, onde a American Public Gardens
Association – APGA conta com 600 membros institucionais e 2000 individuais (Galbraith
& Kennedy, 2006). A APGA para além de incentivar a colaboração profissional entre os
seus membros também desenvolve acções de conservação. Na Península Ibérica muito do
trabalho de sensibilização pública para a conservação da biodiversidade e para o controlo
das plantas invasoras tem sido desenvolvido pela Associação Ibero-Macaronésica de
Jardins Botânicos.
Quais os factores que mais condicionam a presença de uma planta?
Os factores que condicionam a distribuição das plantas podem ser divididos em:
! Factores climáticos - incluindo a luz, temperatura, precipitações atmosféricas,
humidade do ar, etc.;
! Factores fisiográficos - resultante dos acidentes topográficos, relevo, exposição,
proximidade de massas de água, etc., provocando a formação de microclimas;
! Factores edáficos - dependente dos tipos de solo e sua caracterização física,
química, orgânica, etc.;
! Factores bióticos - tendo em consideração o ecossistema e interacções entre
factores.
Assim, a expansão de uma espécie depende da sua capacidade de propagação e
das condições ecológicas propícias, podendo os limites dessa expansão ser de natureza
física
(uma
massa
de
água,
uma
cadeia
de
montanhas),
climática (gradientes de temperatura e humidade, comprimento do dia),
edáfica (estrutura do solo, constituição química deste, disponibilidade de água),
biológica (concorrência, parasitismo). Estes limites podem ser alterados por modificação
das condições, quer com aumento, quer com restrição da área, podendo no último caso, a
área ficar difusa em pequenas parcelas.
O local onde uma espécie se originou tem o nome de centro de diversificação ou
centro genético ou centro de origem. Na Península Ibérica encontram-se os centros
genéticos dos géneros: Armeria, Ulex, Cytisus, Leontodon, Halimium, Thymus, Ononis,
Genista, Linaria, Digitalis, etc.
Por vezes a área de distribuição quase desaparece e fica reduzida a algumas
localidades, que são qualificadas de estações relíquias. A planta, que tendo ocupado
grandes extensões de terreno noutras épocas geológicas, se encontra actualmente reduzida
a uma área muito limitada, denomina-se relíquia. Ex: Ginkgo biloba
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
31
Consideram-se endemismos vegetais os agrupamentos sistemáticos de plantas que
apenas existem numa dada região, país ou localidade, dizendo-se cosmopolitas as
espécies que se encontram naturalmente em todos os países, ou pelo menos, num grande
número deles, em distintas zonas e hemisférios.
Quando é que uma planta é autóctone?
Quando as plantas são endémicas ou procedentes de imigração natural, ocorrida
em tempos geológicos não actuais, dizem-se autóctones. Quando são procedentes de
origens geográficas diversas, presentes num território como resultado de incorporações
recentes ou actuais, geralmente de natureza antropozóica, dizem-se alóctones. Tanto umas
como outras são espontâneas num determinado território se ocorrerem sem a intervenção
humana. No entanto, pelo seu carácter de distribuição restrita, são as autóctones as que
mais interessa utilizar como ornamentais, já que as alóctones são frequentemente
cosmopolitas e infestantes.
O que é uma sucessão ecológica?
As comunidades vegetais sucedem-se no tempo, como resposta a uma qualquer
perturbação ambiental ou humana agindo no biótopo que ocupam (Capelo, 1996). Assim,
num dado território, observa-se uma ocupação, ao longo do tempo, por comunidades
vegetais de complexidade estrutural crescente, num espaço com condições ambientais
uniformes, que evoluem para um estado estável que corresponde ao máximo de
diversidade estrutural que normalmente é constituído por um bosque. A perturbação deste
bosque sobretudo por acção humana (corte, arroteia, fogo, pastoreio e agricultura), origina
comunidades mais simples, de um modo geral as mesmas que participam na sua
regeneração, embora por ordem inversa, designadas por etapas de substituição. A
sequência de comunidades dentro de uma unidade de paisagem uniforme é sempre a
mesma (geralmente e simplificadamente, bosque ! matagal ! prado vivaz ! mato
baixo ! prado anual), designando-se o seu conjunto por série de vegetação. Esta unidade
geobotânica representa um modelo da unidade de sucessão ecológica. As etapas mais
evoluídas são formadas dominantemente por estratos arbóreos e arbustivos sendo o
estrato herbáceo relativamente raro e formado por plantas umbrófilas. As etapas menos
evoluídas são formadas por plantas arbustivas baixas e herbáceas heliófilas. Assim, o
mosaico de comunidades que se distribuem num território é maioritariamente constituído
por remanescentes das distintas etapas das séries.
Então, o que se deve ter em consideração quando se planeia um jardim com flora
autóctone?
1) Caracterização das condições ecológicas em que o jardim vai ser implantado: a
exposição, as características do solo, a disponibilidade em água, a luz difusa ou directa,
estão entre os factores mais condicionantes para o desenvolvimento de uma planta.
2) Projectar o jardim: a presença de um lago, de um jardim rochoso ou de um jardim de
aromáticas, são decisões a tomar no projecto.
3) Procurar na natureza e preferentemente no mesmo território biogeográfico, condições
ecológicas semelhantes. Olhando para as plantas existentes e tentando compreender quais
as condições que favorecem o seu desenvolvimento facilmente se encontram plantas
nativas que satisfaçam o sentido estético procurado. Árvores, arbustos, perenes, bulbosas,
anuais, umbrófilas, helófilas, higrófilas, xerófilas, aquáticas, terrestres, todas as plantas
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
32
maravilhosas que se vêem na natureza, podem-se ter num jardim, desde que as condições
ecológicas sejam semelhantes.
Exemplos de flora ibero-macaronésica com valor ornamental
1. Região Eurossiberiana
A Região Eurossiberiana caracteriza-se por ter predominantemente um
macrobioclima Temperado (Rívas-Martínez, 1996, 1999, 2002) no qual não se verifica
secura estival. A maior parte dos solos são derivados de rochas consolidadas (granitos e
xistos). As florestas são caducifólias e, na Península Ibérica, dominadas por árvores como
Fagus sylvatica, Quercus robur e/ou Coryllus avellana. As plantas herbáceas que
crescem no sub-bosque, de um modo geral, florescem no princípio da Primavera antes das
árvores adensarem o copado e geralmente têm flores brancas; são plantas que quando
cultivadas necessitam de solo rico em húmus, geralmente ácido e locais com pouca luz
directa, mas não demasiado ensombrados.
Alguns exemplos de plantas com valor ornamental:
Condições ecológicas
Porte
Secas
a
pouco Arbóreo
húmidas,
básicasneutras
Lianas
Arbustivo
Herbáceas
Pouco húmidas
húmidas, acidófilas
a Arbóreo
Lianas
Arbustivo
Arbustivo
baixo
Herbáceas
Taxon
Acer pseudoplatanus, Castanea sativa, Coryllus
avellana, Fraxinus excelsior, Ilex aquifolium, Laurus
nobilis, Ligustrum vulgare, Prunus avium, Quercus
petraea, Q. robur, Sorbus aria, Tilia platyphyllos,
Ulmus glabra
Hedera helix, Lonicera peryclimenm, Rosa
sempervirens, Smilax aspera
Cornus sanguinea, Crataegus monogyna, Rhamnus
alaternus, Euonymus europaeus, Ruscus aculeatus,
Hypericum androsaemum
Athyrium filix-femina, Dryopteris affinis, Fragaria
vesca, Helleborus foetidus, Hepática nobilis, Lilium
martagon,
Melampyrum
pratense,
Melittis
melissophyllum,
Phyllitis
scolopendrium,
Polygonatum multiflorum, Polystichum setiferum,
Pulmonaria longifolia, Primula vulgaris, Teucrium
scorodonia
Arbutus unedo, Coryllus avellana, Frangula alnus,
Laurus nobilis, Quercus petraea, Q. pyrenaica, Q.
robur, Q. suber, Pinus sylvestris, Populus tremula,
Pyrus cordata, Sorbus aucuparia, Sambucus nigra.
Hedera hibernica
Daphne gnidium, Erica arborea, Pterospartum
tridentatum subsp. cantabricum, Cytisus striatus,
Hypericum androsaemum, Ulex latebracteatus, U.
micranthus.
Erica umbellata, Genista triacanthos, Halimium
ocymoides, Lithodora prostrata subsp. prostrata,
Ruscus aculeatus, Vaccynium myrtillus, Vinca
difformis,
Achillea millefolium, Aquilegia vulgaris, Arenaria
montana, Asplenium trichomanes, Bellis perennis,
Chelidonium majus, Lamium maculatum, Linaria
triornithophora, Melampyrm pratense, Omphalodes
nítida, Origanum vulgare, Teucrium scorodonia,
Saxifraga spathularis, Viola riviniana,
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
33
Pouco húmidas
húmidas, basófilas
a Arbóreo
Lianas
Arbustivo
Arbustivo
baixo
Herbáceas
Muito
acidófilas
húmidas, Arbóreo
Arbustivo
Arbustivo
baixo
Herbáceas
Muito
húmidas, Arbóreo
neutro-basófilas
Lianas
Arbustivo
Arbustivo
baixo
Herbáceas
Higrófilas
Arbóreo
Lianas
Arbustivo
Fraxinus excelsior, Laurus nobilis, Quercus ilex, Q. x
gracilis, Q. rotundifolia
Clematis
vitalba,
Hedera
helix,
Lonicera
peryclimenum, Smilax aspera, Rosa sempervirens
Arbutus unedo, Cornus sanguinea, Crataegus
monogyna, Euonymus europaeus, Ligustrum vulgare,
Osyris alba, Prunus spinosa, Rhamnus alaternus
Helianthemum nummularium, Ruscus aculeatus,
Teucrium scorodonia,
Potentilla montana, Polygala vulgaris, Scabiosa
columbaria
Acer pseudoplatanus, Betula celtiberica, Castanea
sativa, Coryllus avellana, Fagus sylvatica, Fraxinus
excelsior, Laurus nobilis, Quercus petraea, Q.
pyrenaica, Q. robur, Sorbus aucuparia, Taxus
baccata
Adenocarpus subsp. lainzii, Cytisus cantabricus, C.
scoparius, Erica arborea, E. australis subsp.
aragonensis, Genista florida subsp. polygaliphylla.
Daboecia cantabrica, Erica cinerea, Polygala
microphylla,
Thymus
caespititius,
Vaccinium
myrtillus.
Anemone trifolia subsp. albida, Aquilegia vulgaris,
Blechnum spicant, Dryopteris affinis, Fragaria vesca,
Linaria triornithophora, Lysimachia nemorum,
Omphalodes nitida, Primula vulgaris, Prunella
grandiflora, Saxifraga spathularis
Fagus sylvatica, Ilex aquifolium, Quercus petraea
Hedera helix
Amelanchier ovalis, Daphne laureola, Erica arbórea,
Genista legionensis, Genista occidentalis, Juniperus
communis subsp. alpinus, Ulex cantabricus
Calluna vulgaris, Daboecia cantabrica, Erica
cinerea, E. mackaiana, E. vagans, Helianthemum
canum, H. nummularium, Lithodora prostrata subsp.
prostrata, Teucrium chamaedrys, T. pyrenaicum,
Thymelaea coridifolia, Th. rizii, Thymus pulegioides,
Vaccinium myrtillus
Arenaria montana, Bellis perennis, Dryopteris filixmas, Fragaria vesca, Gentiana pneumonanthe,
Geranium sylvaticum, Globularia nudicaulis,
Helleborus viridis, Hepatica nobilis, Koelleria
vallesiana, Merendera bulbocodium, Scilla liliohyacinthus, Polygala vulgaris, Polystichum lonchitis,
P. setiferum, Potentilla erecta, Prunella vulgaris,
Solidago
virgaurea,
Viola
sylvestris,
V.
reichembachiana.
Alnus glutinosa, Betula celtiberica, Corylus avellana,
Fagus sylvatica, Frangula alnus, Fraxinus excelsior,
Salix atrocinera, S. salviifolia, Pyrus cordata, Ulmus
glabra.
Lonicera periclymenum subsp. periclymenum
Calluna vulgaris, Erica tetralix, E. ciliaris,
Eupatorium cannabinum, Genista berberidea, G.
ancistrocarpa, Hypericum androsaemum, Lotus
pedunculatus, U. minor, Ulex minor.
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
34
Herbáceas
Arnica montana subs. atlantica, Athyrium filixfemina, Blechnum spicant, Brachypodium pinnatum,
Carex paniculata subsp. lusitanica, C. pendula,
Culcita macrocarpa, Cynosurus cristatus, Dryopteris
spp., Festuca nigrescens, Iris pdeudacorus, Juncus
effusus,
Menyanthes
trifoliata,
Narcissus
cyclamineus, Pedicularis sylvatica, Ranunculus
repens, Saponaria officinalis, Scirpus lacustris.
2. Região Mediterrânica
A Região Mediterrânica caracteriza-se por ter um macrobioclima Mediterrânico
(Rívas-Martínez, 1996, 1999, 2002) caracterizado pela ocorrência de dois meses
consecutivos em que a pluviosidade não chega a ser o dobro da temperatura. Para além de
solos de origem silicíosa são também frequentes os solos de origem basófila. As florestas
são de folhagem marcescente ou persistente e, na Península Ibérica, dominadas por
árvores do género Quercus. As plantas herbáceas que crescem no sub-bosque, de um
modo geral florescem no fim da Primavera, quando os dias já são grandes e geralmente
têm flores coloridas; tal como anteriormente são plantas que quando cultivadas
necessitam de solo rico em húmus, geralmente ácido e locais com pouca luz directa, mas
não demasiado ensombrados.
São exemplos de plantas com valor ornamental:
Condições ecológicas
Porte
Secas (solos arenosos Arbóreo
não consolidados)
Arbustivo
Herbáceo
Secas
a
húmidas
acidófilos)
pouco Arbóreo
(solos Lianas
Arbustivo
Arbustivo
baixo
Herbáceas
Secas
a
húmidas
basófilos)
pouco Arbóreo
(solos Lianas
Arbustivo
Taxon
Quercus suber (não no litoral)
Artemisia campestris subsp. maritima, Genista
triacanthos, Halimium calycinum, H. verticillatum,
Halymium calycinum, Helichrysum italicum, H.
picardii,
Santolina
impressa,
Stauracanthus
genistoides, Thymus camphoratus, Th. capitellatus,
Th. carnosus.
Anagallis monelli, Anchusa calcarea, Armeria
macrophylla, A. pinifolia, A. pungens, A. rouyana, A.
welwitschii, Calystegia soldanella, Corynephorus
canescens. Medicago marina, Malcolmia littorea,
Pancratium maritimum,
Quercus rotundifolia, Q. suber, Olea europaea
Smilax aspera
Arbutus unedo, Cytisus scoparius, C. striatus, Erica
arborea, Juniperus oxycedrus subsp. lagunae, Retama
monosperma, Myrtus communis, Pistacia lentiscus,
Phillyrea angustifolia, Pyrus bourgaeana, Rhamnus
alaternus, Viburnum tinus,
Cytisus multiflorus, Erica scoparia, Genista
triacanthos, Halymium calycinum, Lavandula luisieri,
L. pedunculata subsp. sampaioana, L. viridis, Osyris
alba, Thymus mastichina
Alyssum lusitanicum, Anthirrhinum graniticum,
Campanula lusitanica, Narcissus pallidulus, Dianthus
broteri, D. lusitanus, Paeonia broteroi, Sedum
sediforme, S. forsteranum.
Ceratonia siliqua, Quercus rotundifolia
Lonicera implexa, Smilax aspera
Arbutus unedo, Jasminum fruticans, Juniperus
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
35
Arbustivo
baixo
Herbáceas
Pouco húmidas a Arbóreo
húmidas, em solos
Lianas
acidófilos
Arbustivo
Arbustivo
baixo
Herbáceas
Pouco húmidas a Arbóreo
húmidas, em solos
Lianas
basófilos
Arbustivo
Arbustivo
baixo
Herbáceas
turbinata, Myrtus communis, Osyris alba, Pistacia
lentiscus, Phlomis purpurea, Phillyrea angustifolia,
Q. coccifera, Q. x airensis, Rhamnus alaternus,
Teucrium fruticans
Chamaerops humilis, Cistus albidus, Euphorbia
characias, Lavandula luisieri, Phagnalon saxatile,
Rhamnus lycioides, Stahelina dubia, Teucrium polium
subsp. capitatum, Thymus zygis subsp. sylvestris,
Viola arborescens,
Anemone palmata, Centaurea pullata, Echium
boissieri, Gynandriris sisyrinchium, Iris xiphium,
Pallenis spinosa, Salvia sclareoides, Scilla peruviana,
Serratula baetica, S. monardii, Siderites angustifolia.
Arbutus unedo, Pyrus cordata, Quercus pyrenaica,
Q. robur, Q. suber, Q. faginea subsp. faginea.
Lonicera peryclimenum subsp. hispanica, Lonicera
etrusca, Rosa canina, R. micrantha, R. pouzinii
Adenocarpus complicatus, Crataegus monogyna,
Cytisus grandiflorus, C. multiflorus, C. scoparius, C.
striatus, Erica arborea, E. australis subsp.australis,
Cistus populifolius, C. laurifolius, Quercus lusitanica,
Rhododendron ponticum subsp. baeticum
Calluna vulgaris, Cistus psilosepalus, Daphne
gnidium, Genista falcata, G. tournefortii, Halimium
alyssoides, H. ocymoides, Lavandula pedunculata,
Lithodora prostrata subsp. prostrata, Thymus
villosus, Th. mastichina, Ulex densus, Ulex jssiaei,
Vinca difformis.
Agrostis curtisii, Aquilegia vulgaris, Arenaria
montana, Armeria beirana, A. transmontana, Bellis
perennis, Centranthus ruber, Cymbalaria muralis,
Dianthus lusitanicus, Festuca ampla, Hypericum
perforatum, Jasione montana, Paeonia broteroi,
Saxifraga granulata, Simethis mathiazii, Stipa
gigantea, Viola riviniana.
Quercus faginea subsp. broteroi, Q. suber, Laurus
nobilis,
Smilax aspera, Hedera hibernica, Lonicera implexa,
L. etrusca, Rosa sempervirens
Arbutus unedo, Cheirolophus sempervirens, Coronilla
valentina subsp. glauca, Erica scoparia, Myrtus
communis, Olea europaea var. sylvestris, Osyris alba,
Phyllirea angustifolia, Ph. latifolia, Pistacia
lentiscus, Prunus spinosa subsp. insititiodes, Quercus
coccifera, Rhamnus alaternus, Rosmarinus officinalis,
Ulex airensis, Viburnum tinus.
Bupleurum fruticosum, Calamintha baetica, Calluna
vulgaris, Cistus albidus, C. monspeliensis, C. crispus,
Clinopodium vulgare, Daphne gnidium, Euphorbia
characias, Genista tournefortii, Origanum virens,
Rhamnus oleoides, Ruscus aculeatus, Teucrium
chamaedrys, Vinca difformis.
Anthirrinum majus subsp. linkianum, Hyacinthoides
hispanica, Leucanthemum sylvaticum, Leuzea
conifera, Paeonia broteroi, Phlomis lychnitis,
Pulicaria odora, Salvia sclareoides, Scilla
monophyllos, Serratula aristata.
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
36
Húmidas a
húmidas em
acidófilos
muito Arbóreo
solos
Lianas
Arbustivo
Arbustivo
baixo
Herbácea
Higrófilas
Arbóreo
Lianas
Arbustivo
Herbáceas
Betula celtiberica, Prunus lusitanica, Pyrus
communis, Quercus pyrenaica, Q. robur.
Lonicera periclymenum subsp. peryclimenum
Adenocarpus complicatus, Cytisus grandiflorus C.
scoparius, C. striatus, Genista polygaliphylla,
Chamaespartium tridentatum, Erica arborea, E.
australis subsp. aragonensis.
Lavandula pedunculata subsp. sampaioana, Cytisus
multiflorus, Genista falcata, Thymus mastichina.
Aquilegia dichroa, Anemone trifolia, Arenaria
montana, Fragaria vesca, Linaria triornithophora,
Melampyrum pratense, Melittis melissophyllum,
Narcissus triandrus, Omphalodes nitida, Prunella
grandiflora, Satureja vulgaris, Teucrium scorodonia,
Viola riviniana
Alnus glutinosa, Frangula alnus, Fraxinus
angustifolia, Populus nigra, P. alba, Sambucus nigra
Salix neotricha, S. atrocinera, S. Salviifolia, Ulmus
minor.
Clematis
campaniflora,
Rosa
canina,
R.
sempervirens, Vitis vinifera subsp. sylvestris
Crataegus monogyna, Tamarix africana, Nerium
oleander
Athyrium filix-femina, Brachypodium sylvaticum,
Carex paniculata subsp. lusitanica, C. pendula,
Festuca ampla, Gratiola officinalis, Hypericum
undulatum, Lythrum salicaria, Lysimachia vulgaris,
Melittis melisophyllum, Mentha pulegium, M.
aquatica, M. cervina, Molinia caerulea, Myosotis
stolonifera, Osmunda regalis, Narcissus junquilla,
Paeonia officinalis subsp. microcarpa, Polystichum
setiferum, Primula vulgaris, Prunella vulgaris,
Ranunculus ficaria, Saponaria officinalis, Viola
riviniana,
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
37
1
2
3
6
5
9
10
4
7
11
8
12
Fig. 1. Exemplo de combinação para jardim mediterrânico: 1 – Pistacia lentiscus, 2 –
Phyllirea latifolia, 3 – Phyllirea angustifolia, 4 – Rhamnus alaternus, 5 – Osyris
alba, 6 – Myrtus communis, 7 – Rhododendrum ponticum, 8 – Daphne gnidium, 9
– Campanula lusitanica, 10 – Pallenis spinosa, 11 – Campanula rapunculus, 12 –
Saxifraga granulata.
3. Região Macaronésica
Dá-se esta designação à Região que compreende os arquipélagos da Madeira, dos
Açores e das Canárias. Segundo Rívas-Martínez (1996, 1999, 2002) estas ilhas são
abrangidas pelos macrobioclimas Mediterrânico e Temperado. A sua floresta, conhecida
por laurisilva, é dominada por árvores de folhas largas e persistentes como Ocotea
foetens, Clethra arborea, Apollonias barbujana, Laurus novocanariensis, e outras, que
formam complexos de vegetação. São muitas as espécies que se podem usar como
ornamentais, algumas das quais já comercializadas. Alguns exemplos, não considerando a
endemicidade:
Condições ecológicas
Porte
Secas
a
pouco Arbóreo
a
húmidas
arbustivo alto
(mediterrânicas)
Lianas
Arbustivo
Taxon
Apollonias barbujana,
Dracaena draco, Ilex
canariensis, Phoenix canariensis, Picconia excelsa,
Pinus canariensis, Olea maderensis.
Smilax pendulina, Semele androgyna
Artemisia argentea, Bystropogon origanifolius,
Cheirolophus massonianus, Echium nervosum,
Euphorbia balsamifera, E. canariensis, E. piscatoria,
Genista ternera, Globularia salicina, Hypericum
canariense, H. glandulosum, H. inodorum, Jasminum
odoratissimum, J. azoricum, Juniperus canariensis, J.
cedrus, Myrica faya, Myrtus communis, Siderites
candicans.
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
38
Arbustivo
baixo
Herbáceas
Húmidas a higrófilas
(mediterrânicas)
Arbóreo
Lianas
Arbustivo
Herbáceas
Húmidas a muito Arbóreo
húmidas (Temperadas)
Lianas
Arbustivo
Arbustivo
baixo
Herbáceas
Aeonium
glutinosum,
A.
castello-paivae,
Argyranthemum
gracile,
Argyranthemum
pinnatifidum subsp. suculentum, Helianthemum
canariense, Helychrysum melaleucum, H. monizii,
Lavandula canariensis, Matthiola maderensis,
Phagnalon benetii, Phyllis nobla.
Carlina salicifolia, Lotus bertheloti, Erysimum
bicolor, E. scoparium, Argyranthemum pinnatifidum,
Maytenus umbellata.
Clethra arborea, Ilex canariensis, I. perado, Laurus
novocanariensis, Ocotea foetens, Persea indica,
Myrica faya.
Hedera maderensis, Rosa canina subsp. mandoni
Berberis maderensis, Cedronella canariensis, Erica
arborea, E. maderenicola, Hypericum grandifolium,
Vaccinium padifolium, Viburnum rigidum, Teline
maderensis.
Pelas flores: Argyranthemum pinnatifidum, Pericallis
aurita, Geranium palmatum, G. maderense, G.
canariensis, Ranunculus crassifolia. Muitos fetos tais
como: Athyrium filix-foemina, Blechnum spicant,
Davallia
canariensis,
Diplazium
caudatum,
Dryopteris aemula, Pteris incompleta, Polypodium
macaronesicum, Polystichum setiferum, Woodwardia
radicans,. Para revestimento: Sibthorpia peregrina,
Viola odorata. Para tufos: Festuca donax, Carex
peregrina,
Frangula azorica, Ilex azorica, I. perado, Laurus
azorica, L. novocanariensis, Myrica faya, Picconia
azorica, Prunus azorica, P. hixa, Salix canariensis,
Sorbus maderensis
Semele androgyna, Hedera maderensis
Erica arborea, E. maderenicola, E. azorica,
Hypericum grandifolium, Vaccinium padifolium, V.
cylindraceum, Juniperus maderensis, J. brevifolia,
Myrsine africana
Daboecia azorica, Calluna vulgaris, Thymus
caespititius,
Isoplexis sceptrum, Teucrium francoi, Viola riviniana,
Sibthorpia peregrina.Muitos fetos tais como:
Polystichum falcinellum, Dryopteris azorica, Culcita
macrocarpa, Blechnum spicant, Athyrium filixfoemina, Phyllitis scolopendrium
Onde encontrar estas plantas?
Muitas destas plantas já se encontram nos circuitos normais de comercialização.
No entanto, se não as encontrar, a maior parte pode obter-se facilmente por germinação
de sementes ou por outros propágulos que colha na natureza. Pode também tentar a
propagação vegetativa por colheita de estacas no Outono. As colheitas devem ser
efectuadas fora de zonas protegidas por legislação, para se prevenir a colheita de alguma
espécie protegida. Talvez o tempo para obter uma planta de bom tamanho seja um pouco
longo, mas o tempo de espera é compensado pela satisfação de a ver crescer.
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
39
Agradecimentos
Ao meu colega José Carlos Costa agradeço a revisão do manuscrito.
Referencias
Capelo, J.H. 1996. Esboço da paisagem vegetal da bacia Portuguesa do Rio Guadiana.
Silva Lusitana nº esp.: 13-64.
Capelo, J. (Ed.) 2004. A paisagem vegetal da Ilha da Madeira. Quercetea 6: 3-200.
Castro, M., Freire, L. & Prunell, A. 1990. Guia das árbores de Galicia. Montes e Fontes,
nº 4. 2ª ed. Ed. Xerais de Galicia, Vigo.
Castroviejo et al. 1986-2007. Flora Ibérica. Plantas vasculares de la Península Ibérica e
Islas Baleares. Real Jardín Botánico, C.S.I.C., Madrid.
Costa, J.C., Aguiar, C., Capelo, J., Lousa, M. & Neto, C. 1999. Biogeografia de Portugal
Continental. Quercetea 0: 5-56
Costa, J.C., Aguiar, C., Capelo, J., Lousa, M., Castro Antunes, J., Honrado, J., Izco, J. &
Ladero, M. 2003. A classe Cytisetea scopario-striati em Portugal Continental.
Quercetea 4: 45-70.
Costa, J.C., Capelo, J.H., Espirito-Santo, M.D. & Lousa, M. 2003. As comunidades de
Asparago albi-Rhamnion oleoides Rivas Goday ex Rívas-Martínez 1975 do Sector
Divisório Português. Quercetea 4: 31-43.
Dias, E., Mendes, C., Melo, C., Pereira, D. & Elias, R. 2005. The Azores Central Islands
Vegetation and Flora. Field Guide. Quercetea 7: 123-173.
Diaz González, T.E. & Fernández Prieto, J.A. 1994. La Vegetación de Asturias. Itinera
Geobotánica 8: 243-528
Franco, J.A. 1971-1984. Nova flora de Portugal (Continente e Açores). Vol I e II. Franco
(ed.). Lisboa.
Franco, J.A. & Rocha Afonso, M.L. 1994-2003. Nova Flora de Portugal (Continente e
Açores). vol III, fasc. 1-3. Escolar Editora, Lisboa.
Galbraith, D. & Kennedy, K. 2006. The development of a strategic plan for a regional
network of botanic gardens for conservation: the North American experience.
BGjournal 3(1): 8-10
Honrado, J., Alves, P., Nepomuceno Alves, H. & Barreto Calas, F. 2004. A vegetação do
Alto Minho. Quercetea 5: 3-102
Ladero, M., Amor, A., Santos, M.T., Sánchez, M.E. & Ferro, G. 2003. Robledales
supramediterráneos de ombroclima subhúmedo en los sectores Salmantino y
Lusitano-Duriense. Quercetea 4: 5-11.
Loidi, J., Diaz González, T.E. & Herrera, M. 1997. El paisaje vegetal del Norte-Centro de
España: Guía de la excursión. Itinera Geobotánica 9: 5-160
Loidi, J., Biurrun, I. & Herrera, M. 1997. La vegetación del centro-septentrional de
España. Itinera Geobotánica 9: 161-618
Nascimento, C. 1995. Aproveitamento da flora portuguesa com fins ornamentais. Rel.
Trab. Fim Curso Arq.ª Paisª. U.T.L., I.S.A.
Pinto-Gomes, C.J., Ladero, M., Gonçalves, P.C.C. & Paiva-Ferreira, R. 2003.
Contribuição para o estudo dos bosques supramediterrânicos de Quercus pyrenaica na
Reserva Natural da Serra da Malcata. Quercetea 4: 13-21.
Pinto-Gomes, C.J., Ladero, M., Gonçalves P.C.C., Mendes, S. & Lopes, M.C. 2003.
Smilaco asperae-Quercetum suberis: um novo sobreiral réliquo do Alto Tejo.
Quercetea 4: 23-29.
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
40
Rivas-Martínez, S., Aguiar, C., Costa, J.C., Costa, M., Jansen, J., Ladero, M., Lousa, M.
& Pinto-Gomes, C. 2000. Dados sobre a vegetação da Serra da Estrela (Sector
Estrelense). Quercetea 2: 3-63
Rivas-Martínez, S., Bascones, J.C., Diaz, T., Fernández-González, F. & Loidi, J. 1991.
Vegetación del Pirineo occidental y Navarra. Itinera Geobotánica 5: 5-456.
Rivas-Martínez, S., Wildpret de la Torre, W., Arco Aguilar, M., Rodríguez, O., Pérez de
Paz, P.L., García-Gallo, A., Acebes Ginovés, J-R., Diaz, T. & Fernández-González, F.
1993. Las comunidades vegetales de la Isla de Tenerife (Islas Canarias). Itinera
Geobotánica 7: 169-374.
Rodríguez-Rojo, M.P. & Sánchez-Mata, D.2003. Campanulo herminii-Nardion strictae
(Nardetea) in the Central Range of the Iberian Península. Quercetea 4: 79-92.
Actas de Horticultura nº 52. Innovación y futuro en la jardinería.
I Simposio Iberoamericano- IV Jornadas Ibéricas de Horticultura Ornamental. Pontevedra (España), 2008
41

Documentos relacionados

Documento em formato - Câmara Municipal de Castanheira de

Documento em formato  - Câmara Municipal de Castanheira de Carvalho-alvarinho Carvalho-americano Sobreiro Robínia Chorão Sequóia Tramazeira Tuia-do-Canadá Tuia-gigante Tília-americana Tília-de-folhas-pequenas Tília-de-folhas-grandes Tília-prateada Ulmeiro

Leia mais

Ocorrência de podridão do tronco das palmeiras em Portugal

Ocorrência de podridão do tronco das palmeiras em Portugal fungo que pode permanecer no solo sobre material morto e que pode ser rapidamente disseminado pela água da chuva ou pela água de rega (Nelson, 2005). MATERIAL E MÉTODOS Os estudos foram iniciados e...

Leia mais

excursão ao divisório português

excursão ao divisório português macaronesicum, etc.). A flora predominante dos matagais (Asparago-Rhamnion) é diversificada com arbustos de origem paleotropical xérica (Olea, Pistacia, Rhamnus, Phillyrea, Myrtus, Asparagus, etc.)...

Leia mais