Untitled

Transcrição

Untitled
c
69
Panitia Pusat
P E K A N KEBimAJAA'N A T J E H KE - I I
(The
2nd.At.jeh C u l t u r a l
WADJAH R A K J A T
LINTASAN
ATJEH
Festival)
PALAM
SEDJAR/H
o
1
e
h
I
i
SDMBANGAH P I K I R A N
PADA SEI'IIFAR
KE3UDAJAAN
P A L A M RANGKA P K A - I I .DAN D I E S
N A T A L I S K E - X I UNIVERSTTAS
SJIAH
K U A L A .
21 s / d 25 A ^ u s t u s 1 9 7 2 .
d
i
I
B A N D A
A T J E H
WADJAH RAKJAT ATJEH DALAK LINTASAN SLDJARAH.
O l e h : P r o f . Dr.H.Aboebakar A t j e h .
I . P E N D A H U L U A
N.
Bagaimanapun k i t a t e n t a n g p o l i t i k p e n d j a d j a h a n Belanda d i
A t j e h , k i t a m a s i h b e r a s a b e r u n t u n g dan t e r i m a k a s i h kepada beberapa o r a n g B e l a n d a , j a n g bagaimanapun maksudnja t e l a h m e n i n g g a l k a n b a g i k i t a k a r a n g a n 2 nja j a n g b e r h a r g a , mengenai zaman k e b u d a j a a n A t j e h j a n g
g i l a n g - g e m i l a n g . M e s k i p u n pada mula pertama p e n j e l i d i kan a h l i 2 k e t i m u r a n B e l a n d a mengenai t a n a h dan bangsa2
d i A t j e h d i t u d j u k a n untuk melantjarkan p o l i t i k pemerint a h a n n j a , t e t a p i h a s i l p e n j e l i d i k a n i t u sampai s e k a r a n g
m a s i h b e s a r m a n f a a t n j a b a g i k i t a anak-anak A t j e h dalam
men*«jari p e r b a n d i n g a n a n t a r a k e g i a t a n dan kemadjuan d i masa j a n g lampau dengan kemunduran j a n g k i t a a l a m i s e s u
dah p e n d j a d j a h a n b e r p u l u h dan b e r a t u s t a h u n . S a j a n g k a r a n g a n 2 dan k i t a b 2 j a n g b e r h a r g a , p e n i n g g a l a n B e l a n d a -\
i t u , t i d a k mudah t e r d a p a t l a g i dan b a n j a k k e t u r u n a n k i ta j a n g t i d a k d a p a t mengambil i l m u n j a k a r e n a t i d a k pa ham l a g i b e r b a h a s a B e l a n d a , bahkan s e b a h a g i a n b e s a r pada w a k t u r e v o l u s i d i o b r a k - a b r i k k a n a t a u d i b a k a r . Memang
i s i n j a b a n j a k j a n g h a r u s k i t a k o r e k s i k e m b a l i , terut&ma
mengenai b e r i t a 2 pepe.rangan A t j e h , s e b a b 2 n j a , metiang dan k o l a h , t e t a p i tahun2 k e d j a d i a n s e s u a t u , -terutama me
n g e n a i k e b u d a j a a n dan k e s e n i a n , m a s i h p e r l u b u a t generas i muda u n t u k p e n u l i s a n s e d j a r a h dimasa j a n g akan da
tang.
B a n j a k buku2 mengenai e t h n o g r a f i e j a n g p e r l u d i t e l a a h k e m b a l i , bekas t a n g a n a h l i 2 k e t i m u r a n , b a i k
j a n g b e r a s a l d a r i Belanda
atau d a r i penulis2 baret j g .
l a i n . T e t a p i j a n g s e j a anggap t e r p e n t i n g a d a l e h k i t a b 2
"Dfe A t j e h e r s " dan
" Het G a j o l a n d en z i j n e bewoners"
ke-dua2nja karangan Prof.Dr.C.Snouck Hurgronje,
,
"Gajrscl
- N e d e r l a n d s c h e Woordenbeek", k a r a n g a n Dr.G'.A.J. Hazeu,
j a n g l e b i h merupakan e n c y c l o p e d i e d a r i p a d a kamus b i a s a ,
" A t j e h " , k a r a n g a n J . Kreemer dan k a r a n g a n j a n g l a i n 2 ,
j a n g merupakan tambahan a t a u b e r i s i u r a i a n dalam zaman
dibelakang-belakangnja.
2
Sangat s a j a n g menurut b e r i t a j a n g sa j a t e r i m a d a r i n e g e r i B e l a n d a baru2 i n i , bahwa sumber perbendahare.an
i l n u 2 mengenai d a e r a h A t j e h , j a i t u " A t j e h - I n s t i t u t " se
bagai bahagian daripada " K o l o n i a l - I n s t i t u t " d i Amsterdam sudah t i d a k ada l a g i , h i l a n g t i d a k m e n i n g g a l k a n
bek a s , " A t j e h - I n s t i t u t " d i d i r i k a n pada t a n g g a l 1 A g u s t u s
1914» dengan angaran d a s a r n j a , mengumpulkan k e t e r a n g a n 2
j a n g l e n g k a p mengenai kemakmuran dan kemadjuan bangsa
A t j e h , dan d i t e t a p k a n dengan K.B. t a n g g a l 31 D j u Ü
1914
No.: 61, dan susunan pengurus j a n g pertama a d a l a h P r e f .
Dr.C.Snouck H u r g r o n j e , s e b a g a i k e t u a , C . J . H a s s e l m a n , s e b a g a i b e n d a h a r a , P . A . L i e f r i n u k , Dr.C,W.Janssen, dan P r o f
J.C.van E e r d e , s e b a g a i s e k r e t a r i s , semuenja a d a l a h t e n a ga2 j a n g s a n g a t mengenai I n d o n e s i a dimasa h i d u p n j a .
n
Meskipun demikianli: . u n t u n g l a h s e b a g a i a r c h i v a r i s
d a r i " Atjeh I n s t i t u t " i t u kebetulan diangkat sedjak
b e r d i r i n j a J . Kreemer, j a n g dengan penuh p e r h r t i a n
ngumpulkan bahan2 mengenai A t j e h d a r i I n s t i t u t
dan pernah beberapa
me
tersebut,
tahun d i k i r i m ke A t j e h , ke G-ajo
ke A l a s , s e h i n g g a dengan t i o r i
-
dan
dan pengalaman s e n d i r i da
p a t m e l a h i r k a n sebuah k i t a b j a n g l e n g k a p t e n t a n g " A t j e h " ,
s a t u - s a t u n j a sumber j a n g agak l e n g k a p dengan g F , r i b a T 2 y i j a >
mengenai s e d j a r a h dan k e b u d a j a a n A t j e h .
Penduduk Djawa Tengah l e b i h b e r u n t u n g k a r e n a t j a T»ang "Djava I n s t i t u t "
jang b e r i s i perbendaharaan sedja
-
r a h dan k e b u d a j a a n Djawa, dengan k e b i d j a k s a n a a n a l m . P r o f
E r . P . A . H u s s e i n D j a j a d i n i n g r a t , d i t e m p a tkan^ d i I n d o n e s i a ,
j a i t u d i Djogjakarta
djollah
dengan museum "S«no B u d o j o " dan ma-
"Djow»", dan dengan d e m i k i a n s e s u d a h I n d o n e s i a
-
merdeka d o r i B e l a n d e , o r a n g - o r a n g Djawa m a s i h n e m p u n j a i behan2 dan b u k t i 2 s e d j a r a h j a n g t e r p e l i h a r a ssmpai seka r a n g i n i . B e g i t u d j u g a d i S u r a k a r t a , bagaimanapun k e k u r a n g a n n j a , m a s i h mempunjai p u s a t i l m u k e b u d a j a a n , - b e r u p a
mu-
seum " R a d i o - P u s t o k o " dengan taman " S r i w i d a r i " s e b a g a i tem
p a t l a t i h a n dan m a n i f e s t e s i k e b u d a j a a n .
Apr.kah d i Brnda A t j e h K u t a r a d j a , j a n g merupakan
-
i b u d a e r a h , t i d a k p e r l u s u a t u baden k e b u d a j a a n a t a u " I n s t i t u t A t j e h " u n t u k m e n a n g g u l a n g i dan memadjuken k e t r a m p i l a n 2 dalam b i d a n g k e b u d a j a a n , s e p e r t i u n t u k mengadakan
-
s u a t u j a j a s a n j a n g d a p a t m e n d i d i k dan merawet museum,me n g e l u a r k a n m a d j a l l a h k e b u d a j a a n s e t j a r a p e r i s o d i k , mengada
3
tan t
e
m
a
n
2
r i a >
d
i
m
a
n
a
a
n
a
k
2
k i t g
b e r
.
k
e
s
e
n
p
a
t
a
n
dupken dan merawat k e m b a l i kebudajaan2 d a e r a h j a n g ' p e r I
nah g i l a n g - g e n i l a n g dimasa lampau?
D j i k a k i t a memporhatikan kepada karangan2 t e b . d i e t a s , t e r u t a n e j a n g agr.k me l u e s i s i n j a " A t j e h " ka re ngen J . K r e e n e r , k i t a aken mendjumpei k e m b a l i genberan s e d j a r a h dimesa j a n g s i l a m . B r i k Kreemer a t a u Snouck H u r g r o n j e mengupes dalam k i t a b 2 n j a s e d j a r a h zaman keema
W A t j e h j a n g t e l r h lampeu. P i t j a t e t n j e bebereoe nerka
re mengenei zaman p u r b a k a l a sempei tahun 1824 d e r i \ e r i
t e 2 p e l a w e t A r e b dan T j i n a j a n g menundjukken k e b i d j e k s e
neen b e r n e g a r a den berde p l o m a s i d a r i nenek mojang k i t e
pada masa j a n g lampau, b a i k dalam masa H i n d u maupun dalam ma sa s e s u d e h k e d e t a n g e n I s l a m , b e r i t a mane s e b a h a g i
an b e s a r k i t e d a p a t i dalam " M e d e d e l i n g e n " dan dalem e n c y c l o p e d i e van Ned.-Indie», mengenei A t j e h .
D i s e m p i n g b e r d i r i k e r a d j a e n 2 j e n g megeh dalem ma"
'
I ^ r a p a t r a , Indrapurwa den I n d r a p u r i ,
t i d a k lama b e r d i r i p u l a k e r a d j a a n 2 I s l a m s e p e r t i Semu dra.. P a s e i , P i d i e dan A t j e h . B e r i t a 2 i n i t e r u t , ma b e r i t a masuknja ageme I s l a m j a n g pertama m e l a l u i A t j e h k e I n d o n e s i e , d i t e t e p k a n o l e h b a n j a k p e n j e l i d i k j a n g uiu„ .
J . P . M o d u e t t e , sesudah memeriksa b a r u 2 n i s a n k e r a d j a e n 2 '
Dang t e r d a p e t d i Semudra ( k e n u c i e n bernema Sumatre,neme
u n t ^ k s e l u r u h p u l a u P e r t j a ) den P a s e i , menetapkan dengan
t i d a k r a g u 2 bahwa M a l i k A l - g a l i h a d a l a h r a d j a I s l a m B
H
l n d U
S
e
p
e
r
t
i
1
g
s
!
S a n u d r a - F ^ ï i t u den i e m e h i n g ^ l tahun
129,, t a h u n mana d i a n g g a p .tahun masuknja I s l e m k e d e e r e h
m i , B e n j a k pengareng2 j a n g l a i n , s e p e r t i P r o f . P r P A Hue,3Sein Dja j a d i n i n g r a . t , b e g i t u . d j u g a P r o f .Dr. C. Snouck
H u r g r o n j e menganggap jang. d e n i k i a n i t u Olïhat djuge B . J .
O . S c h r i e k a , " H e t boek van Bonang").
P
r t a n a
d
i
Se j a sudah p e r n a h m e n u l i s sebueh k a r a n g a n mengenai
B o n t e d e r i P a s e i dan P e u r e u l a • " u n t u k s e m i n a r masukndft agema l e l n m ke I n d o n e s i a da., menetapkan bahwa tem '\ .
"
dideten.gi c l e h Islam t i d a k l a i n
P
t 2
J 8 n g
P e r
J r n a
" :
f
"
^ n P e u r e u l a ' iW. Karangan i n i
VT
? * e l e a "Seminar Masuknja Agama I s l a m Ke
i n d o n e s i a ; ' d i t e r b i t k a n o l e h 'M.Said d i Meden.
l
£
1
8
n
d a e
d S l a C 1
a h
P
s
S
e
i
e r
B
«
2» SEDJARAH LAMA.
B a n j a k karangan2 a h l i k e t i m u r a n , b a i k d a r i
Belanda
bangsa
a t a u d a r i bangsa Eropeh l a i n , t e l a h membuat t j e -
t a t a n mengenai s e d j a r a h A t j e h , j a n g lama a t a u sampai masa s e k a r a n g i n i . B e g i t u d j u g a
banjak
buku2 s e d j a r a h A t j e h
jang, d i t u l i s o l e h p e n u l i s Indonesië s e n d i r i .
Peda masa j a n g lampau, dalam k i t a b n j e
Prof.Dr.C.Snouck Hurgronje
mengetekan "De
c h i e d e n i s i s nog n i e t g e s c h r e v e n " ,
t j e h belum l a g i d i t u l i s oreng.
"De
Atjehers"
A t j e h e r s ges
ertinje:
Sedjerah
A-
S e k e r e n g u t j a p a n i n i su -
deh m u l e i b e r u b a h . Bagaimanapun k e k u r e n g a n n j e pengarang2
Indonesië sudah m u l e i me nulis s e d j a r a h - A t j e h , w a l e u
pun
;
s e b a h a g i a n b a r u merupakan t e r d j e m e h d a r i p a d a potongen2 kedjadian d a r i k i t a b - k i t e b jang d i t u l i s a h l i ketimuren itUk
K i t a d e p a t i dalem p a s a r buku beberapa buah d e r i p a d a
gubahan, m i s e l n j e
" S e d j a r a h A t j e h d e r i Abed ke Abad"buah
t e n g a n M . S a i d , beberapa k a r a n g e n I g k . H . Z a i n u d d i n ,
ti
"Singa A t j e l f ' V ' R i w a j a t Tanah R e n t j o n g " d l l . ,
b i h bermutu ' i l m i a h e d e l e h k i t e b
seper-
dan
.le-
jeng d i t u l i s oleh
Prof.
D r . P . A . D j e j e d i n i n g r a t , "De
C r i t i c h e B e s c h o u w i n g over h e t
S u l t e n e e t van A t j e h " , " De
i n Maleische Schriften
Bevat-
tende gegevens «ver de g e s c h i e d e n i s van A t j e h " , d l l .
ümumnja d a l e n k i t a b 2 j a n g d i t u l i s e h l i
Belanda,
sedjarah
ketimuren
A t j e h i t u dibehegi nenurut kepenti
ngen mereke, j a i t u mengenai zenen p u r b e k e l e ,
-
j a n g membi-
t j e r e k e n pengeruh H i n d u d i A t j e h , beberapa bangunen p u r be, k e r u n t u h e n - k e r u n t u h e n d i Ledong, bekes2. K e r a t o n
Lame,
s i s a — s i s a beberapa bangunen-bengunan pada zemen j e n g
peu,
seperti
P i n t o Khob den
r a h lama sampai te bun
1824.
T j a k r a D o n j a den l o i n 2 .
Ijeritere-tjeritera
lam
Sedja
i n i keba_
n j e k e n b e r e s a l d a r i b e r i t a - b c r i t e d e r i sumber T j i n a , A r e b
den
o r e n g E r o p e h . Kedelem s e d j e r a h l e n e i n i , j e n g dimu -
lai
tehun 1500
d i n a s u k k a n s e d j e r e h Pa s e , P i d i e ,
A t j e h den P o r t u g i e - , den
sedjareh
s e d j e r e h A t j e h d e l e n masa S u l t a n
A l i Moeghejet S j a h a l i e s r a d j a I b r a h i n (1514-1530),
jeng
d i k e t a k a n seorang r a d j a jeng sengat perkaso d i A t j e h
,
j e n g d a l e n tahun '1520
-
d e p e t n e l u e s k r n k e k u e s e e n n j a aam
p a i k e k e r a d j a a n D b j a d i s e b e l e h B a r e t A t j e h , dan delem t a
hun
1524
memerintiah P i d i e
den Pesè. Bahkan dibaweh p i m p i
nannja A t j e h p e r n r h b e r p e r a n g dengan A r u , wektu i t u kera_
d j e e n Ba tak. j e n g s a n g a t negah, dan meluaskan p e n e r i n t a hennje sampai ke s u n g a i Rokan. S i l s i l e h S u l t a n 2 A t j e h .,
s e b a g a i a a n a j a n g d i t e t a p k a n o l e h Dr. H o e s s e i n D j e j a d i
-
n i n g r a t dan J.P. M o q u e t t e , m a s i h ' d a p a t d i b e t j e o r a n g dalam E n c y o l . v a n Ned.-Inddë.
Kemudien dalam masa p e n e r i n t a h a n S u l t a n A l a
addin
R i e j a t S j a h j a n g bernana d j u g a S a j j i d Al-Mukammal (1588
- 1 6 0 4 ) , dan j a n g pada n a s e n j e
tahun 1599 d a t a n g l a h ke -
A t j e h p e r t a n a k a l i dua b e r s a u d a r a
Belanda,
jaitu
l i s dan P r e d e r i f c i de Houtman, dalam d j a b a t a n
Corne-
perkongsian
Zeeuwschen B a l t h a z a r de Moucheron. Kerene f i t n a h «rang2
P o r t u g i s , j a n g t e l s h da t a n g berdegang l e b i h d e h u l u C o r n e l i s dibunuh
den P r e d e r i k dapat m e l a r i k a n d i r i
kekapel
n j a . Dalam tahun 1600 P a u l u s v e n C e r r d e n mentjoba nem p e r b a i k i hubungen d i p l o m a t i k k e m b a l i dengan A t j e h .
Dan
t i d a k berapa lama t e r d j a d i l e h b e r t u r u t - t u r u t kundjungen
-kundjungen den hubungen d i p l o m a t i k j a n g b a i k dengan ' P e r a n t j i s , T n g g r i s , T u r k i , I n d i a den l a i n 2 , dengen
A-
t j e h . Eemekmuren bertembeh-tembah den keamanen b e r d j a l e n
dengen l e n t j a r , t e r u t erna dengan t i g a negara
r a n t j i s dan Belande
j e n g t e r e c h i r i n i t e r k e n e l delem b i
dang p e l e j e r e n l e u t ,
Eropah
Inggris,Pe
j o n g b e n j e k mengengkut rempeh2
ke
dan membewe ke I n d o n e s i a d e r i Er«peh ke A t j e h ba
r e n g 2 I n d u s t r i dengan d j u e l b e l i d e l e n meta uang d i r h a m
a t a u uang r i n g g i t S p a n j o l (ringgét buröng) den kemudian
d a l e n me se V.O.C. dengen me te uang Belanda,.
Sesudeh p e m e t i n t a h a n S u l t a n A l i Riajajfc S j a h ,
Sultan-sultan l a i n
jang t i d a k b e g i t u d i k e n e l ,
den
detengleh
s u a t u masa A t j e h j a n g g i l a n g - g e m i l e n g dibeweh p e m e r i n t a
han S u l t a n I s k a n d a r Méeda, j e n g sesudeh
waf a t d i k u b u r -
ken d i " K u t a r a d j a " e t a u "Dalam", j e n g s e k e r e n g sudeh d i
d e p e t i k e m b a l i den d i p e r b e i k i mekemnja d i t e m p a t bekes k a n t o r Gubernur A t j e h .
3. SULTHiiN
ISKANDAR
MOEDA.
D a l e n masa p e n e r i n t a h a n s u l t e n i n i b e n j e k k e d j e d i
an.2 j a n g ha r u s k i t e p e r i n g e t i , m i s e l n j e p e r b e i k e n
dagang den d i p l o m a t i k dengen l u e r n e g e r i , p e r b a i k a n s u s u nan p e n e r i n t a h a n den d a l e n n e g e r i p e r b a i k a n z e k a t
dan
p e d j a k , p e r b a i k a n s o s i o l den e k o n o n i , j e n g g a r i s - g e r i s
b e s e r n j a d i t j i p t e k e n d a l e n sebueh UncSang-undang D a s e r ,
6
j a n g d i n a n a k a n " S a r a k a t a P b t e u Meureuh5n Meukoeta A l a n " ,
Tjiaaa j a n g d i b e r i k a n kepadanja sesudah i a w a f a t . U t i d a n g - w
undang P a s a r i n i l a h i r sebelum n e g a r a - n e g a r a d i A s i a ? •Tenggara belum b a n j a k mengenai k e w a d j i b a n -adenja e e e u e t u
Undang-Undang D a s a r b a g i P e n e r i n t a h a n . Bahkan ada chabar
bahwa beberapa negara d i A s i a Tenggara n e n g a n b i l U n d a n g Undang Dasar A t j e h i t u s e b a g a i t j o n t o h .
D a l a n masa S u l t a n I s k a n d a r Moeda i n i n e n u r u t s e d j a r a h dan donge ng-dongeng, sudah ada hubungan b a i k dengan
Djawa, karena o r a n g - o r a n g d a r i I n d o n e s i a Tengah dan T i mur j a n g akan n a i k h a d j i k c - M e k k a h , h a r u s m e l a l u i A t j e h
( i n g a t nana Kampong Djawa < j a n g s e k a r a n g i n i t i d a k ada
s e o r a n g pun t e r d a p a t o r a n g Djawa a t a u k e t u r u n a n n j a ,
def
k a t Kampong K e u d a h ) , u n t u k kemudian menggunakan k a p a l 2 d a r i I n d i a j a n g me.ngangkutnja ke Tanah A r a b . Eampung i n i
agaknja zaman d a h u l u merupakan P . H . I , , j a n g t e r d e k a t d e ngan Mekkah, dan o l e h k a r e n a i t u pada pende p a t s a j a , k a r e
na i n i l a h maka A t j e h dinameken "Serambi M e k k a h " .
Bagaimena gemberan susunan p e m e r i n t a h a n dalam nege
r i pada zaman s u l t a n I s k a n d a r Moeda i n i , sudah d i b i t j a r a
k a n , b a i k o l e h pengereng2 b e r e t delem k i t e b 2 t e r s e b u t d i
e t a s , dan o l e h p c n g a r a n g bengsa k i t a s e n d i r i , P r o f . D r . H o e s s e i n D j e j a d i n i n g r e t , T g k . H . Z e i n u d d i n den S d r . M . S e i d d a r i Medan.
djem
buah
djen
rime
badi
Untuk menambah k e t e r e n g a n - k e t e r e n g e n i t u se je p i n s u a t u u r a i e n , j a n g t e r d a p a t , pada o c h i r lembaran s e k i t a b A l - Q u r ' a n , k e p u n j a e n bekes P e n g l i n s A t j e h , L e t
T. Hemzeh, j a n g sa j a gunekcn dengen s e g e l a r a sa t e k a s i h dan s a j e p e t i k beberapa p e r k e r a mengenai p r i S u l t a n I s k a n d a r Moeda i t u d i s i n i :
T u l i s e n tangen j e n g h a n p i r 2 t a k da p e t d i b e t j e
ini
b e r i s i s e d j e r e h k e t u r u n a n I s k a n d a r Moede den e s e l - u s u l n j a , k e b i d j e k s a n a a n n j e dalam menjusun dan memerintah n e gere A t j e h , menjusun k a b i n e t den badan2 p e r w a k i l a n r a k j e t j a n g l e n g k a p , dan j a n g t e r p e n t i n g menjusun s u a t u U n dang-undang D a s a r , j a n g b e r i s i i n t i s e r i n j e d e r i hukum2
I s l a m den e d e t i s t i e d e t d i A t j e h , d i t u l i s o l e h T g k .
di•
Moelè S a j j i d A b d u l l a h A l - D j a m e l u l l e i l A t j e h . I a
konon
m e n j a l i n t j e r i t e r a i n i d e r i k i t a b j a n g bernema " A l - Q a n u n
T a z k i r a h T a b i q a h B u s t a n u s S u l t a h Meukoeta Alam A l - A s j i »
Bender D a r u s s a l a m , pede tahun 1015 H .
•
7
Dalen k i t a b t e r s e b u t d i t u l i s : Peda tahun 1015
H. b e r k e t a :
P o t j o e t Abdullah Kansur Moede Soelaiman i b n Kanötw i b c
Abdul D j a l i l i b n Peduke S r i S u l t a n A l a Uddin Al-Qahhar
A l i R a i j a t Sjah pada l i n a Z i l q a ' i d a h , h e r i D j u n ' a t , j a —
i t u ketenje : Hei s e k e l i e n tuen-tuan 1 Angketlah sa ja mendjad.i S u l t a n dalen negeri Atjeh i n i , jang sekarang dalen k a t j a u b a l a u h u r u - h a r a . Maka sesungguhnja,
djika
sa ja d j a d i S u l t a n , i n s j a A l l a h u t e ' a l l e b i a u n i l M a l i k u l
A l l a n , bahwe se ja Dhanin negeri Atjeh i n i b a i k k e n b a - l i
dengan berkat persatuan s e k a l i a n a l i n ulana Ahlus Sun nah wal Djana'ah r . a . dan s e r t a persatuan r e k j e t dan jang i c h l a s kepede kebeneren den kebedjikan ates
perbuetan jang ( d i ) r e d h a h i A l l a h t a ' a l l a " .
"Kemudian naka n u f e k e t l e h s e k e l i e n a l i n - u l a n a
dan n e n t e r i - n e n t e r i serta r a k j a t . Maka peda due puluh dua Z i l H i d j d j a h , h e r i K a n i s , maka n a i k l a h keradjeen
P o t j o e t Abdulleh Mensur Moeda Soelaiman berlaqad j a i t u
• Peduka S r i S u l t a n A l a ' u d d i n Meukoeta Alem Iskender Muede Perkesa Alam S j a h " .
Seterusnje t j a t e t e n i t u nenerangkan: "Sjahdan se_
bermule meka k e t a h u i olehmu, h a i t h a l i b , bahwa S u l t a n Iskarider Moede Sangat keres hukun den adat, l a g i a d i l ,
sangat ha l u s neneriksa h a l i c h w a l negeri den memeriksepekerdjaen m e n t e r i - m e n t e r i , dan l a g i hebat pada s e k e l i en kelakuan, den k e s i h sajang kepada alim-uleme den k e pede s e k e l i e n r e k j a t , dan l a g i radja i n i s a l i h l a g i mut
t a q i n l a g i a l i m den a h l i bahese l u e r den l e g i i e senget
melu dan sangat menghormat r e k j a t dengan t e r t i b , dan l a
g i radja i n i sanget memelihara hukum S j a r e ' S j a r i ' a t Na
b i , den qanun n e g e r i den edet n e g e r i , den l a g i radja
i n i amet hormat kepada alim-uleme den jeng e h l i a k a l
b i d j e k s a n a , dan l e g i redje ( i n i ) e h l i i l m u s i e s e t
den
i l m u f i r a s a t den i l m u t j e t u r den i l m u f i l s e f e t den i l m u
f e l e k i j e h , den l e g i radja i n i a l i m i l m u f i k i h ' d e n te
r i c h , den l e g i redje i n i t i d a k thamak h e r t e , t e t a p i r a dja i n i i n g i n den t j i n t e kepada kuat(an) keradjeen
den
makmur r a k j a t dan a d i l hukum den h e k i n , jang hidup d i h i
dupkan, den jeng n e t i d i m a t i k a n , den redje i n i jeng s a ngat t j i n t a dan k a s i h sejeng kepedr f a k i r den m i s k i n ,
den kepede enak j a t i m p i a t u . Dan l e g i redje i n i terse ;
8
n g e t s e k e l i n e n e l i h a r a b a d j u k e b e s e r o n r a k j a t dan n e g e r i
n j a . Ka t a n j a , bahwa n u s u h t i e p k e r a d j a a n d a l a m r i e m d u nie i n i t i d a k djauh, hanja dekat i a d i k e l i l i n g s e n d i r i m e s i n g 2 . Dan d e m i k i a n d j u g a j a n g s a h a b a t s e t i a k e p a d a ke
r e d j e a n pun d e k a t d j u a . Maka t i a p - t i e p k e r a d j a a n d a l a m alam i n i d a r i a t a s sampai kebawah d j a n g a n l a h membeli s a kit hati rakjat,
sebeb karena r a k j a t i t u pagar
keradjaan
dan p a g a r n e g e r i . Maka t i a p - t i e p p e g e r i t u w e d j i b
dipeli
h e r e den d i d j e g e o l e h empunje kebun d e r i p e d o r u s e k
den
b i n e s a . S e b a b k a l a u p a g a r k e b u n r u n t u h , maks m e s u k l e h se
k a l i e n k e r b e u dan s a p i dan k a n b i n g kedalem kebun t e r s e
b u t . Meka s e k e l i e n t e n e n - t e n e n e n d e l e m k e b u n i t u h e b i s
d i n e k e n o l e h b i n e t e n g t e r s e b u t . Make r u g i o r e n g j e n g p u n j e k e b u n , maka d j e t u h m u d h e r a t k e e t e s o r e n g p u n j e k e b u n .
Dan l e g i k e t e n j e ,
r e k j a t dengen k e r e d j a e n s e p e r t i metahe
r i dengen s i e n g , den s e p e r t i melem dengan b u l a n , don r e k
j e t d e n g e n k e r e d j e e n s e p e r t i sumbu p e l i t e d e n g e n m i n j e k ,
den tempat den r a k j a t dengen k e r a d j e e n s e p e r t i tubuh d e ngen njewa dan k e r a d j e e n dengon r e k j e t s e p e r t i e k e l
den g a n p i k i r e n , d a n r e k j e t d e n g e n k e r e d j a e n s e p e r t i ombak
dengan l a u t a n " .
"Den
deng den
redje
legi
ahli
i n i
den
dengen
fasih
dan
kuet
diberikan
tiep-tiap
reng
pe
keres
jeng
djeen
der
dengan
wa
dengan
Meke
(wasa)nja
tedih
lagi
gloeë,
(?)
kepeda
perinteh
Peda
zemen
mureh
sepuluh
meke
da t a n g
kapól-
(?).
atas
jang
tehil
make
rekjet
se
-
ilmu,
nengedjar
dan
dile
-
siepe-siaoleh kere
Sultan
delem
kapel
-
dan
belas
jang
keredjaen
d-.n b e n j e k
Lehut
tangen
dihukum
den
den
i n i benjek
empet
negeri,
makmur
-
Isken
-
seneng
-
esing
memba-
djual-beli".
dj • j e r i n t e . h k e n o l e h
daVan n e g e r i
ukiren,
dua
ie
Atjeh
perfzgongan
le-
suka" n u z e k a r a h
alim-uleme
dalam
senget
den
Dan r e d j e
elim
sebuien
'asi
i n i
pedan
perintehnja
lagi
den
(den)
ehli
ketika,
i n i
Hindi,
radja
akal.
anarah,
dalem
iertib.
dan
den
sa*at
Dan r a d j e
tangen
Arob
ehli
mengikut
ne&eri
enen,
bereng
den
pekordjeen
tidek
Moede,
den
kuat,
ehli
mengeluarkan
legi
seoreng
luer.
behesa
menehen
lidehnje,
dan
lagi
dan
perbuetan
rekjet,
alim-ulama
den
tonbak,
ehli
i n i berani
(ber)nanfaet
bar
bernain
kiteb-kiteb
Dan r e d j e
i n i berani
paham d a l e m
meh l e m b u t ,
pendei
redje
Atjen,
Sultan
linur
Iskandar
Baret,
Moede,bah
Tunong
Beroh,
-
9
dengan n e n e n e n l a d a dan b e r s a w e h dan n e n a n a n k e u r e u t o ë
dan u b i dan d j a g u n g dan k e t e l a dan t e b u dan n e n e l i h e r a kan k e r b e u dan s a p i dan k e n b i n g dan e j e n dan i t e '
dan
n e n a n a n s e j u r - s o j u r a n d e n g a n t e r t i b . S e r t a d i b e r i k a n be_
l a n d j e t i e p - t i e p c r e n g s e t a h i l s e b u l a n . Dan l a g i r a d j a
i n i n e n b e r i p e r i n t a h kepada s e k a l i a n o r a n g perenpuan
,
h e n d a k l a h n e n b i k i n k a i n b e n a n g d e n k a i n s u t e r a , d a n memb i k i n t e n g k u l o k den k o p i e h A r a b den n e n d j e h i t k o p i a h
g e n p o n g pende d e n k o p i e h G e r ö t , d e n k o p i a h T u n g k b b
dan
k o p i e h A r a b dan n e n d j e h i t b e d j u dan s a r u w a l , j a n g senua
nje i t u d i b e r i k e n o l e h r e d j e i n i e t e s j a n g t i d e k punje
s e n d i r i t i e p - t i e p s e o r e n g dua b e l a s t a h i l b u a t b e l i n a l o , b e l i sutere, b e l i kaseb, b e l i k a i n , b e l i benang,supaje o r e n g n e g e r i s e n a n g dan s e k e l i e n r e k j e t n a k n u r , d a n
n e g e r i enen den k e r a d j a a n d j e d i l e p e n g t e r e n g dan k u a t ,
n u s u h pun l e n j a p , n a k a n a n r a k j a t b a n j a k d a n n u r e h , j e i t u
s e p e r t i h i d u p tunbuh2en kene r i n t i k h u d j e n den d i s i n a r k a n n j a o l e h n e t e h a r i , don kene t j e h e j a n j e " .
"Dan
ka j e
hur
legi
legi
S u l t a n I s k a n d e r Hoede
dermawan,
don k e b a n g s a a n
jang senget bidjeksene,
pandei
senget nentadbirkan
itu
tersusun
lei
G e d i n g den B e l a i
kapi
askar
jang
jang t i n g g i l e g i
masj_
den e h l i
susunan
nenteri-nenteri
sendjate
seoreng redje
Medjlis
nengetur
terapan
negeri
keradjaan,ja-
dan B a l a i r u n g S e r i
Mahkaneh R e k j a t ,
j a n g ade pada
dan
dan
Ba-
dan d i l e n g
zenannja".
4-.. PT-IRANGUNAN MASA ISKANDAR MOEDA .
Dalan nenperbeiki
tan Iskandar
,
s u a sa na d a l a m n e g e r j . A t j e h , S u l
Moeda b e n j e k
jeng tidek dilakukan
lampau.
Dari
tjeteten
honpir-henpir
behwe b e n j a k
tidek
Tgk.
dan k a n p u n g - ^ a n p u n g ,
Iskandar.Moeda
jang terdapet
dakan k a n t o r - k a n t o r ,
benteng-benteng
hingge
bangunan
kertes
kite
se z r L i
jeng
jeng
ketehui
,
jeng disenpurnakan
-
nembereskan
nengadekan
djelan-dja-
j e n g i n d e h den
kuat,seper-
sekai'ng
i n i d i Keunela,
na d r a seh-r:redre s e h ,
den l a t i h e n - l a t i , j e n
nenge-
nesd j i d - n e s d j i d ,
hekin,
tena
dr.n n e s d j i d - n e s d j i d
se-
p e r i e r i n t a ha i*in j a p a r a a t u n t u k
pem-
v
sekalah-sekolah
A t j e h sfclam. n a s a
penerintahan
dia tas
depot
penboharuan2
i t u . Dientaranja
djenbeten-djcnbeten
sisanje
ehli,
legi
s e k e l i perkere ^perkara
kota
ga
d i Koele
terbatja
Sulten
ti
nengedeken
dalen nese-nase
oleh
l e n re j a ,
sekeli
-
dan p e r t a h a n a n .
chueus
Radja-radje
pegeweft,
t i d a k memerinteh
-
10
s e n d i r i . t e i . a p i n e n i n p i n b e r s e n a r a k j a t dengan badan-badan
pernus jawera tan.. D a l a n s a t u schema>jang merupakan l a n p i r an u r a i a n Tgk. d i Meulé i t u k i t a d a p a t i behan-bahan u n t u k
penetapan hukun, s e p e r t i B a l a i Rur.g S a r i , j a i t u M a d j e l i s
t e n p a t H u l u b a l a n g E n p a t dan A l i n U l a n a t u d j u h o r a n g t e r
kenuka dengan m e n t e r i - m e n t e r i k e r a d j a a n A t j e h b e r u n d i n g dsn n e n g a n b i l s e s u a t u k e p u t u s a n d i Bandar A t j e h D a r u s s a l a n , B a l a i G a d i n g , t e n p a t H u l u b a l a n g De l a pan dan A l i n - U l a n a
tudjuh serta
nenteri-nenteri keradjaan Atjeh berunding,
dan s u a t u badan unun u n t u k B a l a i P e r w a k i l a n R a k j a t j a n g
d i n a n a k a n B a l a i M a d j e l i s Mahkanah R a k j a t , t e n p a t b e r n u s j a warat w a k i l - w a k i l r a k j a t sebanjak 173 orang r a k j a t
dan
73 r r a k i l M u k i n t D i a a m p i n g i i t u ada k e n e n t r i a n 2 j a n g memban
t u S u l t a n dalam n e n e r i n t a h :
1. K e p a l a K e m e n t e r i a n , j a n g d i g e l a r k a n Perdana M e n t e r i
Mangkubumi,
22 K e n e n t e r i a n K e r a d j a a n , j a n g d i p i m p i n o l e h s e o r a n g P e r d a
na M e n t e r i ,
3. M e n t e r i B e s a r , P e r d a n a M e n t e r o Mangkubumi,
4. K e n e n t e r i a n P e p e r a n g a n , j a n g d i p i m p i n o l e h s e o r a n g L a k
samana M e n t e r i P e r t a h a n a n ,
5. K e m e n t e r i a n H a q q a n i j a h , j a n g d i p i m p i n o l e h M e n t e r o Keadilan,
6. Q a d h i l Qudhah, Qadhi M a l i k u l A d i l , s e m a t j a m D j a k s a Agung
7. K e m e n t e r i a n P e k e r d j a a n N e g e r i ,
8. K e m e n t e r i a n L u e r N e g e r i ,
9. K e m e n t e r i a n Dalam N e g e r i ,
1 0 . K e m e n t e r i a n Waqqaf j e n g d i p i m p i n o l e h s e o r a n g M e n t e r i ürusan H a r t a w/aqaf, dan 2 1 orang ulama dalam B a l a i Mad j e l i s Askarijah,keeman.ah dan p e r t a h a n a n . I n i l a h ment e r i - m f n t e r i dalam b i d a n g p o l i t i k dan s i a s a t .
Adapun p e g a w a i - p e g a w a l j a n g t i n g g i l a i n i a l a h
Sek~
r e t a r i s K e r a d j a a n j a n g dinatkakan Keureuköü K a t i b u l M u l u k ,
M e n t e r i P e r t a n i a n dengan geÜLar B e n t a r a B l a n g , j a n g memim p i n K e m e n t e r i a n P e r t a n i a n , M o n t e r i P e r b e n d a h a r a a n , j a n g men i m p i n K e m e n t e r i a n Keuangan, Mf n t e r i Keuangan j a n g d i t u g a s
kan mrngurus mata uang, M e n t e r i P e l a d j a r e n jang
memimpin
K e m n t e r i a n Al-Ma a r i f , K e n t e r . i Perhubungan j a n g memimpin 1
K e m e n t e r i a n A l - M u w a s a l a t , M e n ' t e j r i P e r t i n b a n g a n Agung, j a n g
memimpin
.
, .
K e m e n t e r i a n A l - M i z a n , E n p a t S.jech K a ' b a h , j a n g d i b e r i g e l a r
M u f t i S j e i c h u l I s l a n Muf t i ,K spa l a
(
sekalian ^adhi-
Qadhi
11
dalam n e g e r i , j a n g b e r g e l a r Qadhi Mu'azzam,dan s a t u
M a h a r a d j a L i l a . b a g i B a l a i Qardhah ( ? ) .
orang
, M e n t e r i - M e n t e r i dalam romböngan j a n g kedua i n i t e r
s e b u t s e l u r u h n j a D a r u l Amanah D a e r a h R e k j e t , s e d e n g M e n t e r i
m e n t e r i rombongon pertama d i s e b u t . M e n t e r i - M e n t e r i
an
Keredja
S u l t a n A l a ' u d d i n Meukoeta Alam I s k a n d a r Muda P e r k a s a
-
Alam S j a h , sebagaimana d i s u s u n dalam th»1023 H,
Djuga termasuk o r a n g j a n g s a n g a t b e s a r
a d a l a h H u l u - H u l u b a l a n g 22,25 dan 26 n e g e r i .
kekuasaannja
T j a t a t a n d a r i k i t a b T a z k i r e h T h a b i ^ a h B u s t a n Meu k o e t a Alam m e n t j e r i t e r e k a n djuga kenedjuen-kemadjuan
jeng
l a i n , m i s e l n j e tempét m e n d i d i k A m i n u l M e l , p e n g h u l u Bendahar a v p e g a w a i u n t u k p e n j i n p r n a n uang, p e r p u s t a k a e n - p e r p u s t a k a
an,romböngan pengarang s e d j a r a h , b e n g k e l pembuat a l a t - a l a t
p e r a n g dan s e n d j a t a , gudang-gudang j e n g t e r a t u r d i p e l a b u h a n - p e l a b u h a n , p e n j i m p a n a n meriam den a l e t - e l e t pepenengèn *j e n g l a i n , p e r a t u r a n qannun n e g e r i , U n d a n g 2 mengenai P a n g l i ma , a s k e r , t e m p e t mareke b e r k u m p u l den tempat pegawai2 t i n g g i b e k e r d j a , Mahkaneh Hukum P e r d a t a dan P i d a n a , k a n t o r 2 Kem e n t e r i a n , k a n t o r Laksemena l e u t a n A t j e h , A n i r Baher,Medra seh u n t u k l e t i h e n p e r e n g . Sebagaimana d i A t j e h , b e g i t u d j u ga d i u s a h e k e n pembengunen dideerehénje,sebeleh B e r a t samp a i Mokomoko,di S u n a t r e Timur sempei ke S i a k , d e n d a e r a h Ma
l a je s e r t e k e p e r l u e n R i a u dan Borneo U t a r a .
S e p e r k a s a l a g i j a n g t e r s e b u t dalem k i t e b i n i ,
jeng
p e r l u k i t a s e l i a i k i kebenarennja l e b i h l a n d j u t , i a l a h b e r i
ta,behwe " ^aduka S r i S u l t a n A l a • u d d i n Meukoeta Alam. I s k a n d a r Moeda P e r k e s a A l e n S j a h i b n M a n s u r , i b p * A b d u l D j a l i l
i b n S u l t a n A l a ' u d d i n A l Qahher A l i R a i j a t S j a h , i b n S u l t a n
A l a ' u d d i n Djohan A l i I b r a h i m M o e g h a j a t S j a h , i b n
SultenMeukoeta Alam Sjamsu S ^ a h , i b n M a l i k Mahmud Munewer S j e h ,
i b n S u l t e n A b d u l l e h M a l i q q u l M u b i n , i b n S u l t e n Mahmud S j a h
i b n S u l t a n Ahmad,ibn A b d u l l e h , i b n S u l t a n A l a ' u d d i n Djohan
A l i , i b n A b d u l l e h , N i z z a m u l M'uluq A k b a r S j e h , N a b t h i r Fedj_
r e h . A l - H i n d i ".
5. LPMBAGA SEDJARAH ATJEH.
Apekeh t j e r i t e r e i n i b q n a r , j e n g menundjukkah behwa
S u l t e n I s k e n d a r Muda b e r a s a l c te nek n o j a n g n j a d e r i peda N i
zamul M u l u k A k b e r S j e h d e r i In-.dia ? Fzl i n i p e r l u d i s e l i -
12
d i k i , s e b a g a i n a n a p e r l u m e n j e l i d i k i sampai d i n a n a hubungana n t a r a H i n d u dan A t j e h . Sampai dimana s e d j a r a h I n d r a p o e r i ,
I n d r a p a t r a dan I n d r a p o e r w a . D j e l a s k i t a l i h a t m i s a l n j a mes
d j i d I n d r a p o e r i d i p e r b u a t darpada r u n t u h a n t j a n d i , s e h i n g g a
k i t a menjangka bahwa dibewah m e s d j i d i t u masih dapat d i g a
l i batu-batu jang berbentuk atau berhuruf peninggalan H i n du i t u . H a l i n i b a r u m u n g k i n , a p a b i l a sebuah m e s d j i d j a n g indah d i d i r i k a n disamping mesdjid I n d r a p o e r i i t u , misalnja
d i s e b e l a h p a s a r , d a n umriat I s l a m kemudian r e l a
menberi k e sempatan u n t u k m e n g g a l i m e s d j i d l a m a , n e n t j a r i r u n t u h a n ba
t u - b a t u t j a n d i lama.
Be-gitu d j u g a
dengan k e r a d j a a n Daja d i Lam No,
menurut p e n g a r a n g B e l a n d e
belum p e r n e h d i b o n g k a r
jeng
sedjefcafe
n j a . Disane masih t e r d a p a t banjak s e k a l i n i s a n - n i s e n jang
mungkin b e r a s a l d e r i I n d i a u n t u k k u b u r e n r a d j a - r a d j a ,
belum d e p e t d i p e r i k s e
isinja
a h l i ketimuren Belende
d j e r a h bangsa k i t e
jeng
den t e h u n n j e , b a i k o l e h a h l i -
d a h u l u , a p e l e g i o l e h a h l i - e h l i se -
sekaranga i n i .
L r . C . S n o u c k H u r g r o n j e me
n g a t a k a n delem sèlah s e t u k a r e n g e n n j a :
" De je i s nog
ontgonnen,en de e t e e n e n z i j n nog n i t t o n t c i j f e r d " .
nitt
Djika
h e l i n i d i P e r d j e k e n , D e j e eken meriberiken f e k t e - f e k t e
se-
d j e r e h u n t u k A t j e h , b a i k k e r a d j a a n Be je Hindu,maupun
De j e
sesudeh I s l a m .
01e h k a r e n a
i t u dalam p e m b i t j a r a a n s e d j e r e h i n i sa j a
;
i n g i n mengusulkan kepede K o n f e r e n t ; i K e b u d a j a a n A t j e h
ager dibent.uk s e b u a h b e d e n , b e i k b e r n a n a P e n i t i a
t j e h a t e u beden j a n g
nen,melendjutken
eteu menggali
SedjarehA-
t e t e p Lenbege S e d j e r e h A t j e h ,
mengadakan p e n j e l i d i k a n - p e n j e l i d i k a n
untuk
s e d j e r e h j a n g perma -
r j e l i d i k a n - p e n j e l i d i k a n Belande
kembali
II,
s e n d i r i d e r i f10numen-monumen
belum d i p e r i k s e B e l a n d a , D j i k a Lembege. i t u b e r d i r i , i e
dahulu
jang
he-
r u s b e k e r d j e r a p e t dengan D j a w a t e n Purbaka"la,dengan Museum
Gadja.h d i D j a k a r t e , d e r g e n
tas S j i a h Kuela,den
behegien
dengen P e n i t i a
B'esearch d a r i U n i v e r s i
Sedjarah M i l i t e r
Indo-
nesië^
Sa j a menjangka,bahwa beden i n i j a n g a n g g o t a n j a
disu
sun den kan t o r n i a d l r e w e t o l e h pemerin'teh Daerah I s t i m e w a A t j e h , d e n dengen k b r d j a
djuga
dengen P e n i t i a
we h e s i l - h e s i l
serie dengen beden-beden, t e r s e b u t ,
S e d j e r e h M i l i t e r '.Indonesië,eken membe
j a n g b a i k , pertama eken ( l a p e t m e n t j i p t a k a n -
sebuah k i t a b S e d j a r a h A t j e h j a n g r e s m i
dan j e n g d i e k u i s e r
13
ta dibenarkan o l e h penerintah delen segela persoalann j a .
Be dan i n i harus t e r d i r i daripada tenage-tenaga
ilnmjah' jang nengchususkan perhatiannja kepada sedjarah, dan
nareka harus mongunpulkan suatu perpustakaan jang lengkap•
daripada buku-huku, b a i k jeng d i t u l i s o l e h pengarang Baret
neupuh o l e h pengarang T i n u r , t e r u t e n e pengerang Indonesia ,
dan. kenudian menjinpulken pokok-pokokj jeng t e r p e n t i n g dal a n sebuah k i t e b sedjereh A t j e h , jeng i s i n j a dianggap M u ' taned oleh penerintah dan oleh badan-badan i l n i j a h Repub l i k I n d o n e s i ë . K i t e b jeng d i k e l u e r k e n i t u n a n t i aken nen di
sunbengon begi sedjereh Indonesia jang g i l a n g g e n i l a n g
dan, kenudian d i t j e t e k dalen ba hasa I n d o n e s i ë , d e l e n ba ha sa I n g g e r i s den dalen beha se Arab untuk kenudian d i b e r i
atau
d i d j u e l kepede tamu-tanu a s i n g d e r i d a l e n den a a r i l u e r ne,
geri.
Meneng ede beberapa t j e r a p e n u l i s a n sedjereh.
Ada
jeng chusus nengenei sesuetu bidang k e h i d u p e n , n i s e l n j e sedjereh peperangen,sedjerah Ekononi, sedjereh p o l i t i k , t e t a p i untuk nengoreksi karengen-kerengan bangse Belande, sa ja
anggep t j u k u p l e h sebueh sedjerah unun A t j e h , j e n g b e r s i f a t
e t h n o g r e f i s c h , n e n g e n e i tanah den b£ngsa A t j e h , s e b a g a i n e n a jeng sudah d i n u l a i o l e h Drs .M.ÏTans j u r dengan s e r i e " Sedjereh Minatigkabau
b. PENULISAN SEDJARAH ATJEH BARU.'
Sedjarah A t j e h nenurut Susuna'n Belenda , se sudah k i t e
nerdeka peda 17 iigustus 1 9 4 5 t e n t u t i d e k dapej; k i t a pakai
l a g i s e l u r u h n j a , b a i k s u s ü n a n n j a , i s i n j e den ge je p e n u l i s a n
nje, tic'lek s e s a a i l a g i dengen suassana se ka rang i n i .
Pengarantpengarang sedjereh Belanda nenbesar-besarkan keber e n i e n den kenenangann je , sedang sedjereh k i t e dinesa seka
rang i n i , ' b a i k mengenai Sedjereh Indonesia Unun,naupun Se
djarah Deereh,chususnje Atjeh hendaklah d i t u l i s delan ben
tuk pendidikan untuk generasi diöiasa jong eken dateng
,
jang harus k i t a tudjukan kepada H e b e s a r a n , k e k e s a t r i a a n , k e
beranian nenek nojengnja den banfgsanja s e n d i r i , t e r u t a n a delen djiwe nempersatukan s e l u r u ' h suku-suku bangsa d i I n dmnesia i n i , sebab berkat p e r s a t u a n i n i l a h baru k i t e n e r deka k e n b a l i d e r i trjengkenaran r sendjjad jahan a s i n g
jang
r a t u s a n tahun l e n e n j a .
?
14
Se.je p i k i r , b a h w a n a f e k a j e n g r . e n u l i s S e d j e r a h A t j e h
a t a u j e n g a k a n d i t u g e s k e n na n u l i s s e d j e r a h i t u , b a i k n e n p e r
hatikan,apa jeng perneh dikenukakan oleh Sdr.Moh.Ali
dalen
bukunje nengenei i l n u p e n u l i s e n s e d j e r e h ,
Përlu p u l a
tjeh i t u objektif
dipikirkan,bahwa
den l e n g k a p
penulisan Sedjarah
nengenei perdjuengen
s u k u - s u k u bengse d i d e e r a h A t j e h , k e d e l a n n j e
diantara
lein
dalen kitab-kiteb
rang hebatnje
ternasuk-
sekereng s e d i k i t
deereh-deereh i n i nenberiken
j o merupakan b e n t e n g t e r a c h i r
sultan Atjeh terachir
Teukoe P a n g l i n e
bentuen . untuk
jeng s i l e n .
B u k e n k e h Ga_
untuk peperangan
dengen p a h l a w a n n j a
Polen bersene-sene
Atjeh,ten-
jeng
dengen r e k j a t
setia
Gajo
p e r t e henken k e n e r d e k a a n t e n a h a i r ? Gejo den A l a s
putere-puteranja
jeng tjerdes
jeng eken deteng. Pen o l e h karena
kita
selidiki
en
sedjereh
hendekleh
men-
dengan
oteknje,edeleh deereh
masa
dan i t u l i s i
diren-
s e d j e r e h A t j e h . Pada. h a l t i d a k k u
kenenengen-kenenangan A t j e h dinasa
pat
seluruh
s e d j e r a h - s e d j a r a h n e n g e n e i k e b e s a r a n den p e -
perangen Gejo den A l e s , j a n g s a n p e i
betken
harus
A-
Atjeh
i t u djengen
den sedjereh. Dientara
lupe
penjelidik
d i t u d j u k e n k e p e d e R'ódjö Linggö,
Ke-
djoerön Pëtiambang d e n g e n s e d j e r e h p e p e r e n g e n Gölö Pënggalengen,Kedjoer'ón Aböq.,dll.
Kenudian hendeknja
ta
dilupeken
perhubungar
l e n m t e t a p i djuga
peda n e s a
sanpei
.ce S u n ? t r a
Barat
j e n g t e r n u e t d e l e n T.K.N.Aerd.
j e n g se j e e n g g a p a g a k l e n g k a p
tinbul
d i p e r h e ti-kan
" Atjeh's
Gen,II,Serie
keran£
Westkust"
d l . V 0 1888
r.emberikan g a n b e r a n
a n - . k e d j e d i e n p e n t i n g d e l e n segs',.ab i d e n g
)
kedjadie
kehidupan d i
A-
Beret.
Lein
ken
deri
hendekleh
pede i t u h e n e p k n j a m a r e k a
nemperhe t i k e n
sesudeh nese B e l a n d a .
gun, t i d e k s a d j a
tetepi
gep
dan Bengku -
sesudehnje.
p e n u l i s e n se j e a n d j u r k a n
K.P.H, V a n L a n g e n , j a n g b e r d j u d u l
tjeh
sedja
s e d j a r e h - s e d j e r e h peperengen jeng
T e u k o e U n a r d e n peda n e d e
Delen
pat
fekte-fek-
d i A t j e h Baret, untuk sedjarah baru i t u . Tidek
sedjereh
an
t i d e k pule
djuga
dalen
:'. k t e - f e k t e
H.M
beru
jeng
mengara. i g b e b e r a p a k i t e b
d e l e n mengundjungu deereh-deereh
e d i s i MinggUan
" L• » xbega
t g l . 5 M e r e t 1972 t e r n u e t k u l l a
terda-
' i a i n u d d i n n e n b u e t se j a
p e r l u u n t u k menonbeh p e n g e t e h u a n n j e
t j e h . Delen
j e n g d i t u g a s . .-
ih
delen
Rekjet
ka-
sedjereh ,
jeng diang
sedjereh;
" di
rang d i b e r i k e n n j e
Medan
pede
A,
@
15
• *
I K I P . L e n g s a . D a l e n k u l l i e h i t u i e kenukekan :
"Dizamen P u r b a , p e n g h u n i S u n a t e r a U t a r a
i n i terdiri
d e r i bangsa P e r s i , B e r i den H i n d u . A t j e h T i n u r i n i d i e n g gep
d i h u n i o l e h o r e n g P e r s i . Te.ndo-tende d i U d j u n g P e r l i n g
,katai j
oreng"ede s e t u p u d j e e n / k e r e n e t Tapak K e k i , d i Ara_
n i j a h j a i t u a n t a r a B i r e n R a j e u k dengan B a j e u n , a t a u
Bajan,
i n i a s a l k o t a B a s s a n , j a i t u s a t u nane d i s e k i t a r P a l e s t i n a
, d i a t a s satu b u k i t k e t j i l d i p i n g g i r djalan r a j a Kereta
A p i ada djuga s a t u p u d j u a a e / Keramat Ta pek K a k i dan
Kuala
-
di-
Bugak ( P e u r e u l e k ) pun ada s a t u p u d j a e n / k e r a n a t
1
Ta-
pak K a k i , d e n i k i a n s e t e r u s n j a d i A t j e h S e l a t a n j a n g d i s e b u t Tapak T u a n , d i a t a s s e t u b u k i t t e r l e t e k s e t u pudjaan/ke_
r a n a t Tapak K a k i , s e h i n g g a n e g e r i i t u d i s e b u t Tapak Tuan .
Tenpat-tenpat pudjaan i t u jang d i s e b u t d i a t a s , k e t j u a l i Udjung P e r l i n g , t e l a h saja lakukan R e s e a r c h , p e n e l i tian.
Maka t e n t a n g p e n u d j a a n Tapak K a k i i t u a d a l a h
kebu-
d a j a a n bangsa P a r s i . Banj-ak K e b u d a j a a n P a r s i i t u t e l a h
p i n d a h pada K e b u d a j a a n k i t a d i A t j e h , m i s a l n j a
k a k i orang tua k i t a :
-
" nenjenbah
i b u , b a p a den guru k i t e pada h a r i - r a j a
',sembah l u t u t a t a u t a p e k k a k i ' .
:
Penelitien
jang s e p e r t i i n i oleh seseorang p e n u l i s
s e d j a r a h sangat. s a j a h a r g a k a n , k e r e n a maksudnja i a l a h u n t u k
m e n t j a r i b u k t i - b u k t i daripada
t e o r i - t e o r i ateu terdjenehan
seneta-nöta d e r i b u k u B e r e t i
D e n i k i a n l a h a d a n j a , d e n se j e s e n g e t menghergekan p e r a h t i a n K o n f e r e r j s i K e b u d a j a a n A t j e h ke - I I , u n t u k
usul
s a j a i n i ,terutama n e n g i n g a t b e n j a k g e n e r e s i t e r e c h i r t i dak pahan bahesa B e l a n d a , s e d a n g bahan-bahan s e d j e r e h d i At j e h j a n g p a l i n g b a n j a k d i t u l i c a d a l a h d a l e n bahasa B e l a n de i t u .
0O0-
16
BAMPIRAN.I
SALINAN.
SARA KJ. TA o
POTEU BIBUREUHOM MEUKOETA AIAK ISKANDAR MOEDA
P e r e t o e r e n d i d e l e n n e g r i A t j e h Bander Dar
As-Salon
d i S a l i n D a r i pada d r f t a r Padoeka S r i
Sultan
Makota A l e n I s k a n d a r Moeda.
1. D j i k e l e u s i e p e d j o e g a j e n g hendek d i a n g k a t ' d j e d i
P e n g l i n e Sagi a t e u hoeloeheleng delen s e g i dinana tenpat
-
jeng b i a s a d e l e n t i g e sagj A t j e h a t e u t a ' a l o e k djedjehannja
nake a d e l e h a h l i w a r i s h o e l o e b e l e n g j a n g m e n i n g g e l i t o e moe
pa k a t dengen s e g e l e o r a n g -;oeha-~toeho j e n g b e r a k a l pede t e n
p a t i t o e s e p e r t i k e t j h i k v a k i l den i n a n s e r t a oelama n e s j o e
ero t .
2. D j i k e l e u soedah te t a p de pet d a l e n e h l i
naka b e r k a n d o e r i b e r k o e n p o e l
pir
segele hoeloebeleng
padenje d i e n g k e t s e r t a d i t a r o h g e l e r e j a
werisnja
jong
-
hen
soedah n o e ' t e -
na d.
3. Maka dibewr ner -heden r e d j e £ i r t a nenbewe s e t o e d a l o e n g t e r i s i d e l e n n j a cengen p e r s e n b e * e n te t e p i d i t i l i k
hal
ka'adaen h o e l o e b e l e n g
itoe d j i k e l e u pengline sagi
-
atau
orang keja s r i Meheredje I e l e h o e l o e b a l a n g dalan s a g i
ateu
j e n g sena d e r d j e t n j e h o e l o e b e l e n g
sana
d o e a b l p s e t e u gang
dardja t n j a .
4. D i p e r s e n b a h P e n kebawah d o e l i h e l l e r a t pedoeke s r i
s u l t e n d i e t a s b e l e i T a i t cel-Hehnen
bri
p e r a t o e r a n jong bf.iasr adat
A t j e h bander Der
n e n j a n b o e t s e r t e nen-
j e n g n a l a a amah 4 a l a n n e g e r i
a s s a l a n dengen n e n b r i k e l y o r n a t a n .
(
5. P e n g l i n e s e g i e t e u o r e n g k r j e s r i M e h a r a d j a - L e l a
di
paseng n e r i a n 21 k a l i
Hoeloebeleng
d a l a n segi eteu
jeng
sana d e r d j e t n j e d i p a s a n g n a r i a n 12 k a l i . Aêapoen S r i Mehe redja Indra laksenene
den Redje Qedah nenLe l e d i p e s e n g ne-
r i a n 9 k a l i . Adepun h o e l o e b e l e n g enen B i n t e v a Gighen s e n d i ri
dipasang n e r i e n 9 k a l i
jeng l e g i
lina
dl
peseng n a r i a n 5
kali.
Adepun h o e l o e l e n g doewe b l e s e t e u s a m
derdjotnja d i
peseng n e r i e n 7 k a l i . ,
6. Adepoen par.iglina s e g i e t e u h o e l o e b a l e n g d e l e n s e gi
t i e d e n e n e k e i t j a p h a l i l i n «tu kerne
i ja ne n e r ine
poesaka
17
a h l i werisnja boleh bertanje neleinken l e i n djabatan
di
k o e r n i a k a n o l e h r a d j a na ka i j a n e n a k e i t j a p h a l i l i n t a r .
7. Adepoen h o e l o e b e l e n g d i d a l a n t a ' a l o e k d j a d j a h annjar, a t a u d i d a l a n tanggoengan s u l t a n n e n a k e i
tjap
hali-
l i n t a r s e p e r t i t e r s e b o e t d i d a l a n tanggoengan s u l t a n nenak a i t j a p h a l i l i n t a r s e p e r t i t e r s e b u t dibawah i n i k a n i b r i
tahoe kepada s e k a l i a n h o e l o e b e l e n g , d a t o e , i n e n , k e d j o e r o e a n
, p e n g l i n e , k e t j h i k , w a k i l den
toehe
den noede r e k j e t
segale pertoehe
ketjil
beser
sekelien.
Meke e d e l a h s e p e r t i P e n g l i n e d i t e ^ e l u k d j a d j e h a n n j e sudeh k a n i n e n b r i d a j a b a t a n h o e l o e b e l e n g k o e r n i a
l a h dan r a s o e l k e n o e d i e n
keperdjaen i n i l a h
Al-
nendjedi w e k i l k e n i nenggentiken
j e n g perboewat p e k e r d j e e n
keni d i delan
n e g e r i pèrtana n e n g e n b i l h e s i l k e n i den p e r e n t e h
berniaga
. l a o e t dan d a r e t dan n e n b r i koepang dan boesoek ekan
l e pertoehe
hendekleh
sega-
j o n g t e l e h ada n e n e r i n a n j o den eken k e n i poen
d i bewenje segenep tehoen
wel lade hendekleh
lepos berniaga
d i p e l i h e r a eken n e r o n e i k e n
.djoe-
n e g r i por-
ten© d i perboewat d j e l e n s e g e l a henbe A l l a h b e r d j e l a n
dan
diperboeat " n e s d j i d jang roentoes.
ada
atau jang belun
d a h o e l o e n j a p e t o e t d i perboewat h e n d e k l e h
den z e w i j a h den
senbahjang
nenperboewatkan
j n a n d o r s a h dan s e r t e h e n d e k l e h
di
soeroeh
djoenaët don s e n b o h j e n g b e r d j a n e a h l i n o waktoe
dan poewasa den mengeloewarkan z e k e t den
p i t r e h den hen
d a k l e h p e l i h e r a eken n e g r i dengon k e e d i l a n n e n g i k o e t
r e N a b i Mohanned " den p e r e n t e h k e n i i e - i n i r o e k o e n
sjaislan
dan n e n d j a o e h k e n s e g a i a l a r a n g a n n j a d a n ' l a r a n g a n k a n i
hendakleh
djengen
d i s o e k e k a n peda perboewaten
j e n g t i a d a p e t o e t neke e t s i l e h
i j e d e r i pede p e k e r d j e e n
dan
heroe-hara
n a a t s i a t dan doerhaka den d j i k e l e u d i p e r b c e w a t n j a
at pekerdjeen
-
noetsi
dhoerhekenje-
d j e b e t a n n j a s e r t a goëgoerlah sen
d i r i n j e maka ' d j a n g a n l a h kanoe r.ongikoet djoee
adanja.
8. Hanba r e d j e b e r s a n a h.oeloebelengnje Pana
-Setia
j a n g berdhaga d i b p l a i k o t e dor e l - d o e n j e jeng^ d i t i t e h k o n
o l e h r a d j e p e r i k s a d e l e n k a n p o n g n o e k i n s e g i den
ta'aloek
djadjehannje n e l i h a t h e l ka-adaan peretoeren delan
adat
negri.
9. D j i k e l e u h o e l o e b e l a n g
i t o e depet t j e l e k a mati -
t e r a n i e j o pede Sawatoe kampong -noekin s a g i a t a u n e g r i n a *
ka r a d j a b e r t i t e h n e n j o e r o e h or;eng k a j a s r i M a h a r a d j a
Le-
18
la' a t a u w e k i l n j a
sa s e r t a n e n i n t a
noekin itoe atau
hat. i t o e nelawan
10. Satoe
tinja
dengan nenbewe a l a t s e n d j a t a p e r g i p e r i k
o r a n g d j e h e t i t o e kepasa b o e l o e b a l a n g
s a g i t e l a h w e d j i b l a h n e n t j a r i orang d j a d i boenoeh t i a d a nelawan d i t a n g k a p .
o r a n g hanba r a d j a n a t i toedgoeh o r a n g
d i a n b i l d e r i . pada a h l i w a r i s o r a n g j a n g d j a h a t
d i poetoeskan
itoe
n e l a i n k a n b e r p i n d a h a h l i w e r i s n j a kepada ra_
d j a boewat apa
jang
soeka.
11. H o e l o e b e l e n g n o e k i n i t o e a t a u s a g i soeka
ri
gan
nentja_
o r a n g d j a h a t i t o e kerna a h l i w a r i s n j a a t a u sebab
lain
naka h o e l o e b a l a n g i t o e d j a t o h kepada k e s a l a h a n kena denda
atas kadarnja d e r i l i n a ra^oee
r e j a l sanpai l i n a riboe -
rejal,
12. H o e l o e b a l a n g
tioda nenaeroet
noekin itoe atau sagi
tersangkal-
hoekoenen i t o e naka r a d j a n e n a n g g i l Toen
gkoe T j h i k S r i Moeda Pehelewan r a d j e n e g r i Herdoe nenjoe_
r o e h p o e k o e l h o e l o e b e l e n g n o e k i n i t u e a t a u s a g i dengen d i p e r a n g i dan d i o e s i r s e g a l e pohon tananan d i p o t o n g
soenoer
d i roeboeh h e r t a d i renpas roenah d i b a k e r - h a b i s .
13. Hanbe r e d j e se o r e n g e t e u b e n j e k t i a d a
dengan h o e l o e b e l e n g d i s o e r o e h
bersana
oleh radja nenanggil
orang
a t a u p e r g i n e n g e n b i l h e r t e d i nena d i e b e r e n t i a t a u b e r
-
n e l a n hendekleh
dan nendepetken k e p e i a
-
kanpong d i t e n p a t i t o e s e p e r t i k e t j h i k a t a u i n a n w a d j i b
-
i j e n e n b r i tahoe
l a h n e n e l i h a r e hanba r e d j e i t o e e t e s k a d a r n j a s o e p a j a dja_
ngan d i b i n a s a c l e h e r a n g d j e h e t ,
14. D j i k e l e u henbe rer'ja i t o e b i n a s a d a l a n kanpong
atau noekin
n a t i e t e u louka r e d j e nenoentoet
belanja
han
ba i t o e kepede h o e l o e b e l e n g n o e k i n i t o e s e p e r t i j a n g t e l a h
. t e r s e b u t d a l e n f a t s a l 9,10,11,12,
15. Hanbe r,edje j e n g d i s o e r o e h s a n p e i peda sawatoe
kanpong j e n g k e t j i l
s e d i k i t orengnje
l e g i d j a u h d e r i pada
kanpong orang b e n j r k t i b e - t i b e b i n e s e d i t e n p a t i t o e
a t e u l o e k a d j i k e l e u o r a n g kanpong 'itoe. t i j a d a
t e u t i a d a t e r l e w a n sebab b a n j a k
nati
t j a n p o e r a-
o r e n g d j e h e t naka d i s o e -
r o e h b e r s u e n p c h dan b o e e t d j e d i s e k s i den n e n o e r o r t hoe
-
l o e b a l a n g j a n g punja penerèntehen s e r t e Rana S e t i a nentja_
h a r i orang djajriet i t o e d j a k e l a u sudah n j a t a o r e n g
i t o e soedfh l a r i keloewer
a t u u otang luwaran
djahat
deri tige segi negri Atjeh
a-
j a n g d j e h e t i t o e naka a d e l a h r a d j a b e r
sabde n e n b r i p e r e n t a h kepade p a n g l i n a s a g i dan h o e l o e b a
-
19
lang dalan sagi
t i a d a b o l e h o r a n g doerhaka i t o e b e r b e l i k nasoek k e d a l a n t i g a s a g i n e g r i A t j e h n e l a i n k a n d i b o e n o e h hoekoennja d j i k a l a u ada a h l i w a r i s n j a didenda a t a s k a d a r n j a
n e n g i k o e t apa suka r a d j a s a d j a .
16, D j a k a l a u ada p e n g l i n e s a g i a t a u h o e l o e b a l a n g d a l a n s a g i n e g r i A t j e h senboenjikan orang d j a h a t a t a u
tiada
d i c h o e v / a t i r k a n n j a ada d i d a l a n kanpong n o e k i n penerèntahan
nja t i a d a p e r d o e l i nendjaga n e g r i k i r a n j a s a n p a i k a b a r k a t e r a n g a n n j a kepada r a d j a n c n j o e r o e h o r a n g k a j a s r i n a h a r a dja l e l a a t a u w a k i l n j e n i n t a kepada h o e l o e b a l a n g j a n g s e n b o e n j i k a n orang d j a h a t i t o e s u e p a j a d i t a n g k a p n j a dan d j a t o e h kepada h o e l o e b a l a n g i t u k e s a l a h a n d i d e n d a d e r i
lina
ratoes r e j a l sanpai l i n a riboe r e j a l .
17. D j i k a u - e d e orang d j a h a t d e r i pada bangsa A t j e h
a t a u l a i n bangsa l a r i d e r i pada s a t o e n o e k i n kepada
lain
noekin atau sagi didalan tiga sagi Atjeh atau ta'aluk d j a d j a h a n n j a naka s e k e l i e n h o e l o e b a l a n g
tidak boleh tarina è
duèdoek d i d a l a n p e n e r i n t a h a n n j a n a s i n g - n a s i n g n e l a i n k a n -.
d i t a n g k a p dan b o l e h d i a nehoekoenkan s e n d i r i dengan
jang nelazanah
adat
dalan n e g r i Atjeh jang k a ' a d i l a n nenoaroet-
hoekoen A l l a h dan r a s o e l a t a s k e s a h a n n j a
tiada l a g i
dibawa
nenghadap r a d j a n e l a i n k a n mer. :~i t a h o e , s a d j a kepada r a d j a
v
perbaeatannja
13
D
jang t e l a h
Adapoen
diperlakoekannja,
.orang l u w a r a n
jang Islam l a i n d e r i
pa-
da bangsa o r a n g A t j e h . s e p e r t i o r a n g A r a b , B e n g g a l i , K l i n g ,
Melaj;?. dan Djawa a t a u sa oempa na n j a na soek ka d a l a n n e g r i At j e h Bandar Dar-As.salan p e k e r d j a a n n j a b e r n i a g a t e t a p i k o e tika
d i a baroe da t a n g ada n e n g h a n t a r k a n persenbahan kepada
r a d j a s o e p a j a b o l e h k e n a l dengan r a d j a .
19, D j i k a l a u d i a p e r g i a d j o e w a l a n dinane t e n p a t djoegapoen d a l a n t i g a s a g i n e g r i A t j e h t i b a - t i b a datang
t j e l a k a diboenoeh orang t e r a n i a j a n a t i atau loeka
• atau
d i r a n p a s h a r t a n j a naka a d a l a h r a d j a n e n o e n t o e t b e l a n j a s e p e r t i t e r s e b o e t d a l a n f a t s a l 9,10,11 dan 12.
20. D j i k a l a u o r a n g l u w a r a n d a t a n g n e n o e n t o e t
ilnue
k e d a l a n t i g a e a g i n e g r a i A t j e h dcedoeknja d a l a n n e s d j i s at a u z a w i a h a t a u n a n d a r s a h k i r a n j a d a p a t t j e l a k a kena
tera n i a j a s a n p a i n a t i naka h o e l o e b a l a n g j a n g poenja t e n p a t pe
r e n t a h a n d j a d i a h l i w a r i s n j a aker n e n o e n t o e t b e l a j a n g n a t i dan n e n j e n p o e r n a k e n kenetiennr'e dengan k e n d o e r i
etas
20
kadarnja t i a d a radja tjenpoer atas h a l i n i sebab d i a t i a da nenghedep radja n e l a i n k a n nengikoet pereturen hoeloeba
l e n g d i t e n p a t i t o e t e t a p i w a d j i b l a h hoeloebalang i t o e nen
b e r i tahoe sadja kepada r a d j a .
21, D j i k a l a u orang luwaran jang l a i n a ga na d e r i peda agena I s l a n jeng l e i n d e r i pede oreng H i n d i t i a d a bo
l e h d i t a r i n a o l e h orang n e g r i t i n g g a l doedoek d i d a l e n ken
poengnje n e l e i n k e n disoeroeh b e l i k k e l e o e t kedelen tenpat
nja.
22, D j i k e l e u oreng l e i n agena i t o e hendek t i n g g e l djoega doedoek d i d a r e t kedalan kanpong orang i s l a n k a l a u
dapet t j e l a k a n a t i atau loeka ateu kene renpes hertenja delen kenpong i t u tenpet die b e r n r l e n sana ada orang del e n kepong i t o e jang boeet a n i a j a ateu l e i n oreng- djehat
k a l a u n a t i n a t i sadja loeka loeka sadje k a l e u diranpas hartenje hebis sedja t i a d a d i t a r i n a pengedoeennje
oleh
redja ateu hoeloebeleng sebeb d e r i pede t e k s i r n j e s e n d i r i
puenje seleh*
23, Adapöen orang jang nenerine peda oreng jeng l a
i n egene i t o e t i n g g a l doedoek b e r n a l a n pede kenpoengnja d j r t o e h kesalehan pede"oelena kene k e f e r a t denda kendoeri
nenberi naken s i l e n g djoeneoto
24, D j é k e l a u oreng jeng kene k e f e r e t i t e e t i a d a ne
noentoet peretoeren oelena boleh nengedoe kepede hoeloeba
l a n g jeng poenja penerentehen d i t e n p e t i t o e nehoekoenkannenoeroet t i n t r e g e n kesoekeennje jeng a d i l .
25, Adapoen r e k j e t delen s e g i atau n o e k i n jang per
g i kepede l a i n s e g i "atau n o e k i n pekerdjarnnja berniaga a tau nenoentoet i l n o e k i r a n j e deteng t j e l a k a diboenoeh oreng dengen t e r e n i e j e eteu direnpes hert-njc- neke e h l i we
r i s oreng jane t e r e n i e j e i t o e ninte tinbengan den p e r t o e loengan kepada hoeloebalang i e s e n d i r i . i t o e b e r b i t j e r a ke
pede hoeloebalang tenpat orang enieje i t o e noesepat dan
n e s j o e e r e t dengan segala p e r t o e l a dan oelane soepaja d i bejer d i - t jeng n a t i a t a u g e n t i herta jeng kene renpes.
26. A'lapun bengoen prang jang nerdike dengen s e r a tuB oenta c i b a j a r kepede e h l i w e r i s oreng jeng n e t i deni
k i e n l e h bar jak bengoen oreng jeng n e r d i k a .
27. ' J j i k a l a u suedeh d i b e j a r bangoen jang b a t i . k a peda a h l i Tvarisnja t i a d a boleh diboenoeh oreng jeng e n i a je i t u kr.via soedeh teubet den berdemei.
28. D j i k e l e u e h l i w e r i s j e n g n e t i t i a d a soeka
na d i a t i t o e hendak d i b o e n o e h
djoege j e n g a n i a j a
teri-
itoe.
29. Make ksdoea b e l a h h o e l o e b a l a n g i t o e w e d j i b menperkenankan p e r n i n t a a n a h l i w a r i s j a n g n a t i .
30. D j i k a l a u h o e l o e b a l a n g s e b e l a h o r a n g j a n g a n i a j a
t i a d a soeka b r i d i b o e h o e h j a n g a n i a j a i t o e sebab a h l i wa r i s n j a d i a hendak b a j a r d j c e g e bangoen naka h o e l o e b a l a n g o r a n g j a n g n a t i t i d a k w a d j i b nembawa a h l i w a r i s j a n g n a t i
naka t e l a h w a d j i b l a h r a d j a
menjeleseiken.
31. Maka j a n g b e r c h o e t s o e n a t doewa h o e l o e b a l a n g s e r
t a duwa b e l a h a h l i w a r i s j a n g t e r s e b o e t t e l a h w a d j i b nenoe
r o e t t i n b a n g a n r a d j a dengan o e l a n a n e n o e r o e t
dan
hoekoen A l l a h
rasoel.
32. Adapun bangoen a B d i n e n g i k o e t h a r g a n j a dengan -
aras.
33. D e r i h a r t a
j e n g kena r e n p e s t e l a h w e d j i b l a h ho£
l o e b a l e n g t e n p e t o r e n g j a n g a n i e j e i t o e n e n d j e t o e h k e n hoekoeman kepada o r a n g j e n g n e n j a n o e n i t o e s e r t a dengen a h l i w a r i s n j e memoelengken h e r t e j e n g d i e m b i l n j e a t a u g a n t i n j a .
34. J a n g merempas i t o e t e l e h l e r i k e l o e w e r
dalam t i g a
dari
s a g i n e g r i Atjeh,meke t i e d a b o l e h b e r b a l i k
ke-
dalam t i g e s a g i n e g r i A t j e h .
35. D j k e l a m j a n g merempas b e r b a l i k na soek k e d a l a n
t i g a s a g i n e g r i A t j e h , n a k a w a d j i b h o e l o e b a l a n g nenangkap dan menetong t a n g e n n j e ,
36. Maka j e n g n e r e n p e s k o e t i k e hendek d i t a n g k a p di_
a*" nelawan seh d i b o e n o e h .
37. Redje
t i e d e nentjenpoer atas i n i h e l renpes -
dan r e b o e t d a l e n s e g i a t a u n o e k i n n e l e i n k e n ne n o r r o e t tinba_
ngan n o e s e p a t
s e g a l a pertoehe
serta
o e l e n a me.sjoee.rat de -
ngen h o e l o e b e l e n g n e n b r i ka p o e t o e s a n n j a .
38. D j i k a l a u ede sa toe k o e n p u l a n
a t e u benjek
oreng
j a n g b e r n i a t hendak memboeat k e d j e h e t a n kepede r a d j a
atau
hendak nenboeawt hoeroe hare d e l e n kampong dan n o e k i n e t a u
s a g i d j i k e l e u d i k a t a h o e i o l e h satoe orang e t a u banjak
l a h w e d j i b l e h e t e s oreng n e l i h a t koenpoelan
hoe
te-
i t o e n e n b r i ta_
dengen s e g e r a kepade h o e l o e b e l e n g n j a .
39. Hoelóebalangbitoe t e l e h w e d j i b l a h dengan s e g r a h
nja p e r g i p e r i k s a koenpoelan
i t o e öerta d i o e n d o e r k a n soe -
p a j a d j a n g e n d j a d i perboewatan j a n g k e d j e h e t a n .
40. Seoreng r e j e t e t e u b e n j e k soddah tahoe
soewetoe k o e n p o e l a n
nelihat
o r e n g j e n g b e r n i a t kedjaheta-n d i a t a s -
22
m
dia
n e n b r i tahoe k e p a d a ' h o e l o e b a l a n g n j a k i r a n j a
koenpoelan
nje , i t o e t e l e h . b e r e n g k E t h e n d e k / d j e l a n k e n k'edjahatan
neka
d e p e t chaber k e t e r e n g e n n j e o l e h h o e l o e b e l e n g j e n g p o e n j a penerentahen
s a t o e k o e n p o e l a n t e l e h b e r e n g k e t hendek nenbu
et kedjeheten t e t a p i
d i a poenje re j e t sienoe e t e u k e t j h i k -
eda n e l i h e t . k o e n p o e l a n i t o e
loebelengnje
tiede
n e n b r i tehoe kepede h o e -
jang n e n da p a t tahoe èendiri naka d j e t o e h kesa_
l a n e n kepede ra j a t t s p e b e h e t d i h o e k o e n n e n o e r o e t
hoeloebeleng i t u c
kasoekaan
s a d j a , t e t a p i nee sa p a t den n e s j o e a r a t - de
ngen s e g e l e p e r t o e h e s e r t o o e l e n a n a n i l i k
kaedeennje.
41. D j i k e l e u k o e n p o e l a n i t o e hendek n e l e k o e k e n k e d djehetennje "tiede p e r d o e l i n e s i h e t h o e l o e b e l e n g jeng n e s j o e e r e t kepedenje neke w a d j i b l a h a t a s h o e l o e b e l e n g i t o e poe
k o e l dengen p e r e g koenpoelan. i t o e hingge h e b i s b i n e s e j e n g
nelawan
d i b o e n o e h t i a d e nelewen
' da r e d j e d i e poenje soeke
d i t a n g k a p d i s e r e h k e n kepa-
sedje nenperboewatkan.
42. S i e p a d j o e g a h o e l o e b e l e n g d e l e n s e g i a t e u pang
lina
s a g i t e l a h n e n g a t a h o e i ede k o e n p o e l a n o r e n g j a n g b e r -
n i a t k e d j e h e t a n kepada
radja
t e l a h n o e s e p e t den n e s j o e a r a t
d a l a n p e n e r e n t a h e n n j a t i e d e d i c h o e e t i r k e n k i r e n j e nenda pat
chabar k a t r a n g a n o l e h r e d j e i e n e n j o e r o e h o e r a n g k a j a -
S r i Maheredje L e l a e t e u w e k i l n j e
pergi perikse h e l i t o e .
43. D j i k e l e u perboeweten k o e n p o e l a n i t o e b e l u n dja_
d i - s e k a l i p o e n dj'atoeh k e s e l e h o n kepede h o e l o e b e l e n g i t o e tesoebehat
t e t a p i d i t i n b a n g den d i p i k i r
keadilan nenelihere
oleh radja
dengan
rejetnja.
44. Adapun p e n g l i n e ea'gi koewesa n e n d j a t o e h k a n hoe
koenen kepede r e j e t j e n g b e r s e l e h d a l e n d i e poenje s e g i l a
i n d e r i pede hanbe r e d j e e t e u s e g i j e n g l e i n
n e n b e r i tahoe kepada
r a d j a perboewatan
tetapi
j a n g soedah
wadjib
diperla
koeken.
45. P e n g l i n e s e g i t i a d a koewase n e n d j a t o e h k a n hoek
koenen henbe r e d j e
j e n g berboewet
s e l e h d e l e n s e g i n j e ne -
l a i n k a n d i t a n g k a p d i s e r e h k e n kepede r a d j a boéwet epa
die
poenje s'oeka. .
46. Hanba r a d j a i t o e k e t i k a
nje
hendek d i t a n g k a p d i e -
nelewen h e r o e s d i b o e n o e h s e d j e t e t e . p i w e d j i b tahoe k e -
$ada r a d j a
adenja.
23
PERATOERAN HARI BESAR SULTAN ATJEH MEMBRI KAROBNIA
DAN KAHORMATAN KEPADA HOELOEBALANG DAN RA JA TH JA .
I . K o e t i k a a c h i r kasoedahan h a r i djuenaët d e r i b u *
l a n S j a b a n naka a d a l a h Tekoe P a n g l i n a M e s d j i d R a j a , Tekoe
K a d h l i M a l i k o e l A d i l dan Tekoe I n a n Lehong B a t a
noesapat
pada n e s d j i d r a j a h e r t a n j a kepada o e l a n a a p a h i l a k i t a
per-
tana h a r i j a n g d i p e g a n g n a s o e k h u l a n poewasa. .
2. Soeda t e t a p n e s j o e a r a t naka p e r g i Rana S e t i a
ne-
ngadap r a d j a n e n p e r s e n h a h k a n h a r i anoe p e r n o e l a a n b e r p e r g ng n a s o e k poewasa.
3,. Maka r a d j a h e r s a h d a kepada r a d j a Oedah na Lela*
n e n j o e r o e h n e n b r i I k e r b e u kepada Teuku P a n g l i n a n e s d j i d
-
Ra j a I Tekoe k e d h i n a l i k o e l A d i l I Tekoe Rana S e t i a I Te koe I n a n Lehong B a t a 1 Tekoe o r a n g ka ja S r i M a h a r a d j a
lela
s a t o e s a p i pada o r a n g k a w a l d e r i Kota Radja 1 k e r b a u
pada
orang djaga d i b a l a i B a l t
djaga
oel-Rahnan 1 pada o r a n g
d i p i n t o e b e s a r 2 k e r b a u Tengkoe
Endjoeng
4. R a d j a n e n j o e r o e h pasang n a r i a n d 21 k a l i pada
p o e k o e l l i n a s e t e n g a h a c h i r waktoe a s a r
buelan sjaban.
kesoedahan
-
hari
55 D l i k a l a u h a r i r a j a p i t r a h d i pasang n a r i a n 21 ka
li
pada p o e k o e l 5 p a g i - p a g i a w a l d e r i 1 h a r i b o e l a n
sjawal.
6. D j i k a l a u h a r i r a j a h a d j i d i p a s a n g n a r i a n 21
pada p o e k o e l l i n a
sepoeloeh d e r i h a r i i t o e boelan, .
7. H a r i r a ja poewasa p a n g l i n a s a g i dan
dalön s a g i b e r k o e n p o e l n o e s a p a t
rat
nenentoekan
kali
hoeloebalang
d i M e s d j i d Ra j a n e s j o e a
-
a p a b i l a h a r i nenghadap r a d j a .
8. H a r i j a n g k a t i g a d e r i b o e l a n s j a w a l p a n g l i n a dan
h o e l o e b a l a n g j e n g t e r s e b o e t p e r g i nenghadap r a d j a d i a t a s b a l a i b a l t - o e l rahnan.
9. Maka p a n g l i n a s a g i dan h o e l o e b a l a n g d a l a n
sagi
j a n g d a t a n g nenghadap r a d j a i t o e n e n d a p a t s a l i m a n paBa s a - "
toe
orang i a i t u satoe l e n b a r k a i n d i k o e r n i a o l e h r a d j a
tan
da s e l a n a t h a r i r a j a .
10. Adapun k a i n j a n g d i k o e r n i a k a n o l e h r a d j a
o r a n g besar-be-sar i t o e n e n o e r o e t k a s o e k a a n
kepada-
radja serta
ne
n i l i k pangkat cirang b e s a r i t o e .
I I . D j i k a l a u h a r i ra j a h a d j i bageinana atoeran
hari
r a ja poewasa djjoega.
12. Radjei soedah d i t e t a p k a n berangkan k a n e s d j i d r a j a
^
tor.
o+ori
jmri
r p i a had.ii s e n b a h j a n g h a -
C
r i r e j a bersena
dengan h o e l o e b a l a n g
jang
r
ada.
PERATURAN PANGLIMA SAGI DJIKALAU MENING-GAL ATAU AHLI WA RIS
NJA DAN HOELOEBALANG DALAM SAGI ATAU AHLI WARISNJA DAN
HOELOEBALANG DALAM TANGGOENGAN SULTAN ATJEH BAN DAR
PARAS - SALAM .1. P a n g l i n a s a g i d j i k a l a u n e n i n g g a l w a d j i b a t a s
hoe
l o e b a l a n g d a l a n s a g i i t o e n e n p e r s e n b a h k a n kepada r a d j a .
2. D j i k a l a u t e l a h nendapat i t o e k e n a t i e n p a n g l i n a - s a g i naka r a d j a bersabda
kepada o r a n g ka ja S r i M a h a r a d j a
Lela atau w a k i l n j a nenjoeroeh
-
p e r g i nenbawa b e l a n d j a b r a p a
j a n g t j o e k o e p boewat k a n d o e r i dan sedekah pasa s a t o e
hari
dikoeboer l a i n d e r i satu h a r i r a d j a t i a d a tjanpoer i k o e t
kesoekaan a h l i w a r i s jang n a t i s a d j a .
3. D j i k a l a u a h l i
w a r i s p a n g l i n a s a g i n a t i naka ha -
r o e s h o e l o e b a l a n g d e l a n s a g i i t o e n e n b r i tahoe kepada red;:-,
4. Maka r a d j a bersabda
kepade Rene S e t i e e t e u pang-
l i n a Paduekaa s i n a r a n e n j o e r o e h
lina
n e n g o e n d j o e n g anek
s e g i i t o e dengen nenbawa b l e n d j a sebrepe
koep k e n d o e r i pede h a r i k e r a t i e n
pang-
jeng tjoe
-
itoe.
5. D j i k a l a u t i a d e n e n b r i tahoe kepade r a d j e k o e t i k a
n e t i anek p e n g l i n e s e g i i t o e naka r a d j e t i e d e
b l a n d j e se toe epa.
6. H o e l o e b e l e n g
hoe
kaloewar
dalen segi d j i k e l e u tiada nenbri ta
kepada r a d j a k o e t i k a p a n g l i n a s a g i i t o e n a t i naka
t o e h k e s a l a h a n kepede h o e l o e b e l e n g
7. H o e l o e b e l e n g
dja-
itoe.
j e n g doerheka i t o e hendek nenghadap
r a d j a t i e d e t e r l n a n e l e i n k e n soedeh n e n b e j e r k e s e l e h n n j e
kepade r e d j e s e r t e n e n b e j e r
anpoen d e r i pada t a k s i r n j a
-
na-
kan b o l e h nenghadap r a d j a .
8. D j i k a l a u r a d j e eda b e r n a k s o e d
hendak d i s o e r o e h -
a t a u a d a l a i n h a d j e t neke r a d j e n e n a n g g i l h o e l o e b e l e n g
doerhaka i t o e t i a d a n e n b e j e r
k e s e l a h e n n j a kepade r a d j a
jang
men
b r i anan s a d j a k e p a d e n j e .
9. H o e l o e b a l a n g
dalen gagi d j i k a l a u dia neninggal
naka w a d j i b peda i n a n d i m o e k i n i t o e n e n b e r i tahoe kepada panglina s a g i haroes nenjoeroeh
inan dimoekin i t o e nenbri
tahoe kepada p a n g l i n a s a g i h a r o e s n e n j o e r o e h
i t o e n e n b r i tahoe kepade rad i a .
inan
dimoekin
25
10. Radja t e l a h tahoe k e t i k a h a r i na t i n j a
l a n g d a l a n s a g i naka r a d j a bersabda kepada r a d j a
L e l a n e n j o e r o e h nengoengdjoeng h o e l o e b a l a n g j a n g
ta nenbawa b l a n d j a s e t j o e k o e p n j a boewat k e n d o e r i
dekah pada s a t o e h a r i n a t i n j a h o e l o e b a l a n g d a l a n
hoeloeba
Oedah na
n a t i ser
atau sesagi itoe.
11. K o e t i k a h o e l o e b a l a n g d a l e n s a g i i t o e n e n i n g g a l
t i a d a n e n b r i tahoe kepada r a d j a t i a d a k e l o e w a r b l a n d j a sa
toe apa.
12. H o e l o e b a l a n g
d a l a n tanggoengen r a d j a j a n g a d a —
doedoek d a l a n k o t a S a r e i - D o e n j a b e r s a n a
,kaja S e r i Maharadja
dengan r a d j a
orang
L e l a , P a n g l i n a Radja Oedah na L e l a , R a -
na S e t i a , P a n g l i n a Padoeka S i n a r a , T e k o e I n a n Lehong Bata
,
tekoe K a d h i M a l i k o e l A d i l , T e k o e P a n g l i n a n e s d j i d Ra j a dan
Tekoe Nanta S e t i a iengen
1'ekoe Langoegoeb.Adapun Tekoe
-
Hek Radja Moeda S e t i a ternasaèk'djoega d a l a n tanggoenganR a d j a dan n a s o e k d j o e g a k a d a l a n h o e l o e b a l a n g d a l a n s a g i .
Adapun h o e l o e b a l a n g t e r s e b o e t d j i k a l a u d i a n e n i n g g a l
tia-
da b o l e h d i k o e b o e r o l e h a h l i w a r i s n j a n e l a i n k a n j a n g nena
nggoeng a t a s s e g a l a h a l k e n a t i e n n j a i t o e s e p e r t i
blendja-
nengkoeboerkan dan k e n d o e r i den l a i n - l e i n n j e M a n d j a
satoe. h e r i n a t i n j a i t o e r e d j a pada l e i n h e r i r e d j a
t j a n p o e r tangen begeinene
kehendak a h l i w a r i s n j e
pada
tiada-
sedja.
13. D j i k a l a u anek h o e l o e b a l a n g t e r s e b u t n a t i
ada
m e n b e r i tahoe kepade. r e d j a n e n j o e r o e h a n t e r k a i n p d e t i h anpat p o e l o e h k a j o e a t e u t i g e p o e l o e h k e j o e d j i k e l e u
da k a i n r a d j e s o e r o e h e n t a r l i n a poelueh" r e j e l e t e u
poeloeh r e j a l
kepada boende j e n g n a t i ,
lf.
tiatiga-
S a n p e i t i g e h a r i n e t i anak h o e l o e b a l a n g i t o e
redje. n e n j o e r o e h e n t e r s e t o e k e r b a u kepade a j a h a n d e n j a
jang n a t i
-
itoe.
15. Anak H o e l o e b e l e n g
dje
-
j e n g d e l e n tanggoengannje r e
n e t i t i e d e n e n b r i tehoe kepede r a d j a k o e t i k a h a r i i t u
kena n o e r k a h o e l o e b a l a n g i t o e o l e h r a d j a .
16. Tanbeh l e g i d j i k e l e u h o e l o e b e l e n g d e l e n s e g i n e n i n g g a l t e r k a d a n g r a d j a s o e r o e h Rene S e t i a a t a u Padoeka
S i n a r a nenbawa 40 k a j o e k a i n p o e t i h a t e u 30 k e j o e d j i k a
-
l e u t i e d a k a i n p o e t i h r a d j e s o e r o e h e n t e r 50 r e a l boewath l e n d j a h a r i nengkoeboerkafli h o e l o e b e l e n g i t o e a t a u boewat
kendoeri.
26
PERATOERAN JANG .DJADI HAEANAN PANGLIMA SAGI DAN HOELOEBA^
BA LANG PALAM SAGI ATAU HOELOEBALANG PALAM. TANGGOENGAN RADJA JANG ADA DUDUN DA LAM BAIRAH NEGRI
ATJEH - BESAR
.-
1. P a n g l i n a ' X X I I moekin i t o e n a n t e r i j a n g t e r o e t a n a
b e s a r d a l a n n e g r i A t j e h handar dar- a s - s a l a n d i a poenja
kanan n e n g i k o e t - k e s o e k a a n r a d j a
na-
mekoerniakan.
2. D j i k a l a u r a d j a m a n g k a t sebelumnja• ada j a n g
pat o e t a t a u ada sebab l a i n - p a n g l i n a X X I I n o e k i n d j a d i r a d j a
menarina s e k a l i a n h a s i l -jang dapat delem n e g r i A t j e h s e r t a
t a ' a l c e k d j a d j a h a r n ja . , ,.
:
3. D j i k a l a u . . a d e j a n g p a t o e t d i a n g k a t d j a d i r a d j a
da
l a m n e g r i A t j e h Bar.aar A s - S a l a n naka p e r b a n d a h a r a a n i t o e b e r p i n d a h l a h s e n d i r i n j a kepada r a d j a .
4. P a n g l i n a XXVI n o e k i n d a l a n tahoen s a t o e a t a u
doe/
a k a l i h a r i b e s a r nengadap r a d j a n e k o e r n i a k a n h a r t a kepada
nja n e n g i k o e t kesoekaan r a d j a .
5. D a l a n s a t o e tahoen dapat duea k a l i t j a p s e n b i l a n
o l e h p a n g l i n a XXVI n o e k i n boewat perahoe s o e r o e h p e r g i b e r
l a j a r apa d j o e g a noewatannja. perahoe k e l o e w a r a t a u nasoek t t i a d a n e n b e r i h a s i l kepada r a d j a n e l a i n k a n bebas.
6. P a n g l i n a XXV n o e k i n s e p e r t i t e r s e b o e t d a l a n £ats a l 4.7-, DeMpTèi^k. P a r b i ' brep.a._ ban j a k dapat h a s i l
tettpatb itoe~~s'ètengeh diperser^bahkan .kepada r a d j a
pada
jang
setengah- d i a a n b i l s e n d i r i dengan ia'zrn -rad j e .
r
8. Oreng Ka j a S e r i Maharadjef'Lela t i e d e nendepat h a s i l pade l a i n t e n p a t n e l a i n k a n d i a nenegang perbandaha
raan r a d j a .
9. P a n g l i n a Radje
Oedeh na L e l a t i e d e nendapat h a -
• s i l " s a t o e apa-apa n e l e i n k e n d i k o e r n i e k e n o l e h r a d j e s a t o e
s o e r a t t j a p h e l i l i n t e r boewet koeesa menerentah s e r t a
n e r i n a h a s i l apa
ne-
d j o e g a bende j a n g b e r h a s i l k e l o e w a r
dan
n a s o e k d e l e n n e g r i d j a ja,K2oewang,doewa s o e n g a i l i n a
noe
k i n dengan n e n o e r o e t
lintar
b o e n j i n j a perkateen dalen t j a p
heli
itoe.
10. P a n g l i n a n e s d j i d r a j e s e p e r t i t e r s e b o e t d a l a n
fatsal
4.
11. P a n g l i n a m e s d j i d re j a n e n d a p a t h a s i l d e r i o p i
un 1 d e r i 16 b e g i e n j e n g r e d j e k o e r n i a kepadanja l a g i ha
27
sil
p a d i d a l a n d a i r a h n e s d j i d r a j a 1 d e r i doewa b a h e g i a n .
12. Tekoe K a d h i A d i l nendapat h a s i l s a p a l a benda j a n g b e r e - h a s i l j a n g n a i k t i n b a n g a n b a r a n g k a l o e w a r dan masuk k e d a l a n n e g r i A t j e h B e s a r .
13. Tekoa K a d h i M a l i k o e l A d i l n e n g a n b i l h a s i l k e p a da naehoda k a p e l j a n g nenbawa o r e n g p e r g i
h a d j i j a n g ka l o e w u r d a r i koewala A t j e h B e s a r doewa r e e l d e l e n s a t o e
or a n g naehoda k a p f l w a d j i b nembejar.
14. Tekoe I n a n Lehong Bete nendepet h e s i l d e r i r o t a n d a l a n 10 i k e t se toe i k e t deb h e s i l papan A t j e h
dalam
10 k e p i n g d i a t e r i n a d a n . h a s i l i k e n k e r i n g d a l a n 10 k a t i s a t o e k a t i s a t o e k a t i atawa 10 e k o r s a t o e i k o r d i a t e r i m a
l a i n d a r i pada i k a n j a n g d a t a n g ' d e r i t a n a h Arab dan h a s i l d e r i opiuem 3 d e r i 16 b a h a g i e n .
15. Radja
t e r i m a d e r i h a s i l opioem 12 d e r i 16 baha-
g i a n.
16. Tekoe Nek Radja Moeda S e t i a
nendapat h a s i l s e g a l a b a r a n g dagangen j a n g b e r h a s i l d e r i perahoe j a n g n a s o e k
k a l o e w a r d e r i koewala T a n g k o e l j a n g d e r i peda h a s i l
kapal
dan d j o n g .
17. Tekoe Nek ^ed'e Moeda S e t i a nendapat djnega se
pêrti t e r s e b o e t dalam f a t a a l 4.
18. Tekoe Nek ÈWja Moeda S e t i a
brian d e r i kepala d i pulan.
19. Tekoe Nanta S e t i a :
dalam f a t s e l 4.
20. Tekoe N
a n
t
a
n e n d a p a t d j o e g a pem
nendapat s e p e r t i
terseboet -
S e t i a mendapat h a s i l d e r i
poelau.
21. Tekoe lamgoegoep mendapat h a s i l d e r i d e g a l a
r a n g dagengan
perahoe j e n g k a l o e w a r
ba.
den masoek d e r i koewa
l a g i g h i l n g t e t a p i w a d j i b Tekoe Lamgoegoep mempersembahkan
setengah
d e r i peda h a s i l i t o e a t a s s e k e d a r n j e
22. Tekoe Lamgoegoep n e n d a p a t djoega
b o e t dalam f a t s a l 4.
23. - Tekoe B a i t mendapat s e p e r t i
kepede
seperti
radja.
terse-
t e r s e b o e t dalam f a t
s a l 4.
da
24. Tekoe B a i t mendapat 1 dalam 2 b a h e g i a n h a s i l l a
j a n g k a l o e w a r d e r i n e g r i ïeloek K r o e t .
25. Tekoe Imam A t o e h ' n e n d a p a t s e p e r t i
f a t s a l 4.
t e r s e b t u dalam
26. Tekoe Imam Moekim S i l a n g n e n d a p a t h a s i l d a r i
k a l o e w a r d e r i t e l o k P u e l a u Wai.
jang
28
27. Tekoe I n a n n o e k i n Tjadénendapat h a s i l
l o e w a r d a r i h a s i l T e l o k P o e l a u V/ai.
jang k a -
28. Tekoe I n a n Lannga nendapat h a s i l j a n g
kaloewar
d a r i T e l o k P o e l o e Wai.
29. Tekoe Nek Poerha Wangsa nendapat s e p e r t i
terse
b o e t d a l a n f a t s a l 4.
30. Tekoe Nek Poerba
w
angsa nendapat h a s i l p a d i
-
jang d a l a n d a i r a h 9 n o e k i n 1 d e r i 2 bahagian .
PERATOERAN PANGLIMA SAGI ATAU HOELOEBA PANG PALAM
SAGI ATAU HOELOEBALANG PAL.' * TANGGOENGAN RAT
DJA
JANG MENDAPAT
ANAK .-
1. P a n g l i n a s a g i d j i k a l a u d i a nendapat anak t i a d a n e n i n t a i d z i n kepada' r a d j a k o e t i k a h a r i l a h i r a n a k n j a i
toe koewasa n e n j o e r o e h
pasang s e n b i l a n k a l i b o e n j i soewara
n a r i a n a l a m a t b p a n g l i a a s a g i n e d a p a t anak baroe
2. H o e l o e b a l a n g
-
lahir.
dalan sagi atau hoeloebalang dalan
tanggoengan r a d j a nendapat anak 7 k a l i paêang n e r i a n se perti
t e r s e b o e t pada . f a t s a l 1.
LAMPIRAN
Ia.
SALINAN.
29
SARAKATA MASA PADOEKA SRI SULTAN SJAHSOEL ALAM
Sabda d o e l i j a n g maha m o e l i a kepada K a d h i M a l i k o e l
A d i l dan o r a n g ka j a s r i Padoeka Toewan dan o r a n g ka j a r a d j a Bandhara dan s e g a l a p a k i h .
Adapoen j a n g kamoe k e r d j a k a n
d i b a l a i p a n d j a n g pa
da menghoekoemkan s e g a l a r a j a t k i t a d j a n g a n kakoe m e n j a l a
h i hoekoem A l l a h s e p e r t i j a n g t e r s e b o e t dalam k i t a b öellah
kamoe i r i n g dengan a d a t k e r n a
pekerdjaan
jang l a g i k i t a
serahkanlah-
k i t a i t o e kepada A l l a h t a a l a s o p a j a d i t o e l o e -
n g i n j a k i t a pada pekerdjaan^'jang a i l
selama k i t a
mendjoen
d j o e n g C h a l i p a t o e l l a h s e p e r t i d i a t l o e k a ataw njawa maka
kamoe k e r d j a k a n l a h s e p e r t i j e n g b e r l a k o e pada hoekoem A l l a h d j a n g a n kamoe k e r d j a k a n d i a t j a n g b e r l a k o e pada
adat.
Bahoewa d i a t njawa j a n g m e n g h a l a d l a h i t o e t i g a r a t u e s ampat p o e l o e h
doewa t h a i l derham d i a t njawa mec'hafa-
f a h i t o e doewa r a t o e s doewa p o e l o e h
t h a i l derham dan a p a -
b i l a h a d i r k a d l i dan o r a n g k e j a - k a j a den p a k i h maka kamoe
s o e r a t s e r k a t a d e m i k i a n l a g i pada m e n j o e d a h i hoekoem peen
moedeh-moedahan t i a d a h a d l i r o r e n g k e j e - k e j a k e r n a menger
d j e k a n p e k e r d j a :an k i t a atawa p e k e r d j a a n
toepoen h e n d a k l a h
dehkan
d i r i n j a maka i
-
kamoe s o e r a t d j o e e s e r t a k a n j a dan kemoe
d j o e a hoekoemnja h a d l i r d j o e a k e d l i s e p e r t i
d i a d a t k a n padoeka merhoem
jang
S e i d i l Moekamal dan padoeka -
Merhoem Makota Alam dan padoeka merhoem T a d j o e l Alam teta_
p i d j i k a hoekoem j a n g b e s a r hendak d j o e a kamoe bersama
-
sama s e k a l i e n . Adepoen s e g a l e p e k e r d j e e n
-
jang t e l e h adatkan
d j o e l Alam
siasat negri
padoeka merhoem Makota "Alam dan
maka j a n g l a g i k i t a p o e n t i a d a l a h k i t a
Tasalahi
h a n j a kerna ^ b e r b a i k n e g r i dan melangar akan s e g e l a
ra j a t
dan l e b i h kamoe k e r d j a k e r d j a k a n ' h o e k o e m A l l a h d j o e a
so-
paja k i t a
ini-
p e r o e l e h nama j a n g b a i k dalem n e g r i doenja
dan p a h a l e j a n g b e s a r d i n g r i a c h i r a t i t o e dan b a r e n g s i a p a
d i p e n g g i l k a b e l a i hoekoem A l l a h d j i k a t i a d a i g a d a t a n g ka
moe s o e r o e h h e l a akan d i a d j e k a b a r a n g s i a p a s e k a l i p o e n kerna
doerhaka i j a akan A l l a h dan aken r a s o e l o e l l a h
dan
akan r a d j a j a n g b e r w a k i l hoekoem i t o e dan a p e b i l a d j i k a perampoewan d i b r i n j a w a k i l n j a dan a p a b i l a d a t a n g
soeroeh
kamoe
kadoewanja b e r d i r i d i t a n a h kamoe s o e r a t s e r k a t a -
n j a d j a n g a n kamoe bïi o r a n g l a i n menempoeh d i a b e r k a t a
-
30
k a t a d a n d j a n g a n kamoe b r i k e d j o e r o e a n n j a a t a w a p a n g h o e l o e _
n j a m e n j e r t a i d i a d j i k a i j a h e n d a k m e n t j e r i t e r a k e n d i a dja_
r a k i j a b e r d i r i d a n kamoe b r i t a h o e o r a n g p i n t o e
sopaja
d j a n g a n d i b r i n j a m a s o e k k e d a l e m b e l o m , p o e t o e s n j a d a n dja_
n g a n l a i n d e r i p a d a s a g i k a d l i d a n s a g i o r e n g k a j a - k a j a me_
m a n g g i l o r a n g b e r h o e k o e m b a i k sabde r a d j a o r a n g ka j a M e r a h
B l a n g hendek d j o e / k a d l i dan s a g i o r e n g k e j e - k e j a d j i k a pe^ i
d a p e k e r d j a a n a m a r s e k a l i p o e n h e n d a k d j o e a feagi k a d l i d a n
s a g i o r a n g k e j a - k a j a meme.nggil d i a s a b e r m o e l a b e r e n g s i a pa m a s o e k k a kampong, o r a n g l a i n d e r i p e d e m e n g i k o e t s a g i nja atawa* s a g i ' g a d ' j a h . t i a d a dengan k a g i k a d l i dan s a g i o rang' k e j a - k a j a d j i k a d i t e t a p oreng atawa d i paloe
o;r?ang
d j a n g a n l a h kamoe h o e k o e m k a n e k e n d i e s e b e r m o e l e l a g i s e g a
l a p e k e r d j a a n pada zaman merhoem -moeda'"hilang d i k a n d a n g d a n pede zaman p a d o e k a merhoem S e i d i l M o e k a m a l t i a d e dida_
w a n j a maka o r a n g j e n g mendawa d a n j a n g d i d a w a i t o e
ada
h a d l i s ? t e m p o t r . je, d i k e t a h o e , i m a k a p a d e k i t a h e n d a k d i d a w a n j a d j a n g a n l e h kemoe d e n g a r k e n m e l e i n k e n s a j a l a r i
tiada k a t a h o ë a n t e m p a t h j a b e h a r o e se k e r a n g d i d a p a t n j a
make
f
kamoe
nja
dengarkan
maka
kamoe
baik-baik
lagi
ada
dawanje
itoepoen
dengarken
dewenje
sopaja"djangan
orang
medelangi
dengan
sebab
madoenje
loeka
koemkan
dan
djika
di
dawa
orang
ti
m e l o e k a i atawa
peda
indah
maka
tiada
lepas
tige
hari
aken
dia
an
tempetnja
di
pergawaikan
den
zina
den
gawaikan
pade
tak
maka
perampuan
perkamaskan
deteng
itoepoen
kemoe
pekerdjeen
aret
eken
die
jong
dengen
ia
djike
dirinja
perkamaska-a
jang benjek
kamoe
hoe
-
sebab
-
seper
ija
apabilarajah
tiada
ketahoe
tiade
her-.oes
meminoem.
tiede
depet
arak
diper-
moenoh
orang
dan
mekernja
dan
sahaja
dirinja
tiede
mardhika
teksir
datanga- etewe
den
djike
saksi
ter
soeroeh
atewe
jong
t:L
mati
moenoh
kebalai
seperti
den
itoe
s^talah
kemoe
djoea
seperti
mendawa
perlambatken
dganganleh
peda
atawe
ija
hori
hoekoem A l l a h
hoekoem e d a t
kamoe
ka
ija
lime
pada
lainnja
-
berkelahi
pindahkan
deri
j a n g mendawa
oreng mentjoeri
mardhika
lein
periksa
sabermoela-
djenganlah
soeroeh
atawa
lepaskanleh
pada
paloe
di
mentjoeri
tiada
kita
jeng mendelangi
kamoe
pekerdjaan
dateng
dan mempeloe
seperti
make
di.*dapat-
kamoe
o r a n g kampoengnje
sebanjeknje
djika
rajet
delem loekonjo
saorang
sekarang
itoepoen
terenieje
djika
dalam matinja
kamoe
menemem
djengen-
toewennja
saksinja
seoreng
kadoewanja
ma_
berdawa
bejer
-
31
l a h b e r d j i l a t b e s i kémoe k a b o e l k a n l e h b e r d j i l a t b e s i d j i k a
t i a d a toenoe kamoe b r i k a n l a h h e r t a i t o e akan d i a adan
lawannja kami t a z i r k a n d j i k a s e o r a n g berdawa pada p e k e r d j a an njawa dan t i a d a s a k s i j a n g berdawa dan t i a d a k a r e n a p o e n
kamoe soempab i j a sabermoela d j i k a - l a k i mendawa parempoean h e l a j g ^ g | j a n g tmada l a j a k . b e r l i h a t dengan l a k i - l a k i
kamoe/bersoempehnja dan djangan d i t a r i m a i k r a r w a k i l n j a
dan kamoe s o e r o e h s a k s i b e r s j a h a d a h d j i k a tahoe b e r s j a h a dat kamoe t a r i m a
akan s a k s i dan d j i k a d i b a w a n j a s a k s i dao r a n g d j o e a p e r i k s a i s a k s i n j a i t o e dan d j i k a soedah kamoe
s o e r a t s e r k a t a n j a d j i k a belom p i soedah hoekoemnja pada ha
r i i t o e kamoe perwaad p e r d j a n d j i a n d a t a n g i j a peda h a r i l a
i n dan d j i k e t i a d e d e t e n g peda h a r i weednja i t o e kemoe a l a h k a n d i a d j i k a menang s e k a l i p o e n hoekoemnja maka d e m i k i an i t o e
lema-lame s e k e l i kemoe k e r d j e k e n edapoen d j i k a be
lom t e r s o e r a t s e r k a t a n j a maka kemoe perweedkan kedoewanja
d j i k a t i a d a i j a d a t a n g pada h e r i i t o e kamoe t a z i r k a n
akan
d i a dan d j i k a s a o r a n g medawa s a h e j e i j a mengeta d i r i n j a
m a r d h i k a s o e r o e h b e r d j i l a t b e s i o r a n g j a n g diflawanja s e p e r
j a n g h a r o e s d j i k a toenoe kamoe soenggoehkan i j a s a h a j a d j i
ka t i a d a toenoe t s a b i t l a h i j a m a r d h i k a maka kamoe t a z i r k a n
j a n g mendawE d i a . Sabermoela b a r a n g d i e p e t a r o h s e h a j a
or a n g l a i n d j i k a samalem d£uge d i t a r o h n j e d i d e n d a s e p e r t i denda t a z i r i t o e p o e n d j i k a t a z i r d i d a p a t s a g i haïim d i roemahnja atawa asa s e k s i n j a j e n g mendawa i t o e . Sabermoela
j a n g mendjoewal s a h a j a j a n g soedah d i t a r i m a s a m o e s j t e r i maka m a t i s a h a j a i t o e pada t a n g a n n j e s a h l a h t e b o e s n j a dan
derhamnja kemoe s o e r o e h b a j a r . Sabermoela hoekoem j a n g k a moe dengarkan i t o e pada masa k a r e d j a a n padoeka merhoem moe
da j a n g h i l a n g d i k a n d o n g Meden dan pade zenen k i t e medjon
d j o n g k o e r n i a d a h o e l o e i t o e d j a n g a n l a h d i d e n g e r k a n dewanja.
Sabermoela b a r a n g s i a p a mendewe i j a m i l i k j e n g b e r t j a p h a lilintar
d j e n g e n l e h kamoe dengarkan dawanja den kamoe t a z i r k a n akan o r a n g i t o e k e r n a i j a s e r a s e doerhaka akan A l l a h
' den eken r e s o e l o e l l a h dan akan k i t a . Soenggoehpoen s e d i k i t dalam f a t w a s e p e r t i j a n g t e l a h d i a d a t kan padoeka mer
hoem S e i l o e i Moekemal den pedoeka Merhoem Makota Alam dan
padoeka;- merhoem ggdjoèl Alem meke k' " l e g i k i t a k e r d j a k a n
t e r b a n j a k deri/hoekoem A l l a h kerna jang l e g i kitfipoen t i a da m e n j e l e h i hoekoem A l l a h i t o e s o p e j e k i t e p e r e l a h p a h a l a
j a n g maha b e s a r . Sabermoele l e g i eken oa?ang j e n g m e n t a l a k 0
h
J
32
i s t r i n j a a j a n g e n l a h d i k e m b e l i k e n peranpoewan i t o e depaan
nja j a n g dibawanja ..akan d i a saames djoea poen. Sabermoel a akan o r a n g j a n g b e r h o e t a n g a p a b i l a d i s i n a i atawa d i l e t a k atawa d i p a l o e o l e h kang t e n p e t n j a b e r h o e t a n g
itoe
akan d i a kamoe hoekoemkan orang i t o e s e p e r t i hoekoem A l l a h . Sabermoela adat j a n g d i a d a t k a n padoekan merhoem Mak o t a Alam padoeka merhoem Tadjoe'1 Alam bahoewa j a n g doedoek d i ' b a l a i p a n d j e n g B a i t o e l R i d j a l i t o e h a n j a k a d l i
dan o r a n g ka j a - k a j a dan s e g a l a s e g a l a p a k i h dan s a g a l a or a n g j a n g m e n j o e r a t s e r k a t a d j o e a d j a n g a n l a h kamoe
brio r a n g j a n g l a i n d j i k a h o e l o e b a l a n g s e k a l i p u n dan d j a n g a n l a h kamoe s a l a h i akan k i t a b j a n g t e r s e b o e t dalem f a t w a i n i d j i k a kamoe s a l a h i n i s t j a j a s a l a h l a h kemoe.
33
P E N B J E L A S A R ,
Mengenai S a r a k a t a Padoeka S r i S o e l t a n I s k a n d a r
koeta A l a n
Moe-
T
Dalan l a n p i r a n I ( Sedjarah
).
S a l i n a n i n i s a j a a n h i l d a r i k i t a b " De I n r i c h t i n g Van Het A t j e h s e h e
Staatbestuur
onder H e t S u l t a n a a t
", k a -
r a n g a n K,F.H. Van Langen ( O v e r d r . U t t de B i j d r . T o t De T.L.
en Volkenkunde Van Ned.Indië, 5e V l g . , d l . I I I , ' S - G r a v e n h a g e ,
1888).
B e g i t u djuga §arakata Padoeka S r i S o e l t a n
Sjansoel
Alam.
D a l a n p e n d a h u l u a n n j a K.P.H.Van Langen menerangkan,
bahwa b a i k S a r a k a t a
dan a d a t n e k o e t a Alan,naupun S a r a k a t a -
d a r i S u l t a n S j a n s o e l A l a n , d i d a p a t n j a pada w a k t u n e n j e r a n g
Mesdjid
galkan
I n d r a p u r i tahun 1 8 7 9 i d a l a n k i t a b - k i t a b j a n g
diting
orang A t j e h .
Suo t u
D a l a m / p e n j e r a n g a n r a k j a t A t j e h j a n g t e r b e s a r doku—
nen-dokunen i t u d a l a n t a h u n 1 8 8 6 , j a i t u dokunen-dokunen
-
jang a s l i
-
j a n g t e r t u l i s (dengan h u r u f Arab,dan u n t u n g l a g
t i n g g a l dua t r a n s c r i p t i e a t a u a l i h h u r u f
d a l a n bahasa Indo^
nesia
dengan h u r u f L a t i n ^ j a n g d i d j a d i k a n l a n p i r a n
kitab
K.P.H.Van Langen t s b . d a n s a j a d j e d i k a n l a n p i r a n
dan
pada
I
Ia d a r i u r a i a n sedjarah A t j e h d a r i saja..
Menang semua surat«nenjurat jsesni k e r a d j a a n
d i t u l i s d a l a n bahasa Mela j u , j a n g d j u g a n e r u p a k a n
j a n g r e s n i d a l a n naea K e r a d j a a n A t j e h
tsb.
Atjeh
bahasa
34
LAMPIRAN I I .
SALINAN.
T j o n t o h Sur a t Kenutusan d a r i S u l t a n I s k a n d a r Moeda t h n . l O P ? H.(1613
%
M . m e n g e n a i ke
-
a n g k a t a n P a t o e k Bahra .
Pada h i d j r a t N a b i s a l l a ' l l a h o e
r i b o e doea p o e l o e h
al
' a l a i h i w a s a l l a m se
doea t a o e n , t o e d j o e h b e l a s h a r i
Rabi'-
awwal jaum a l djoema'ah ba'da ' I s a l a t a d a zaman padoel
P
ka s e r i S o e l t a n
I s k a n d a r Moeda Djohan b e r d a u l a t z i l l A l -
l a h f i 'I'alam t a t k a l a
itoe insja Allah ta'ala
k a t s j a f a ' a t N a b i k i t a Moehammad R a s o e l A l l a h
hoe)
dengan b e r
(salla
'11a
' a l a i h i wassalam dan dengan b e r k a t m o e ' d j i z a t s e g a l a
a n b i j a w a l m o e r s a l i m dan dengan b e r k a t keramat s a h a b a t j a ng keempat dan dengan b e r k a t
jid
sjech Moehji a l Din
'izzat Soeltan a l ' a r i f i n
sai
»abd a l K a d i r ( a l ) D j i l a n i
dan
dengan b e r k a t s e g a l a k o e t b a l r a b b a n i waghawth a l s a l i h i n a l ' a b i d i n min masj,arik a l a t d i l a m a g h a ( r i ) b i h a
dan
dengan
b e r k a t do' a / ^ r h o e n s e k a l i a n dan dengan b e r k a t apaeah
mar
hoem S a j j i d a l Moekammal maka a d a l a h padoeka s e r i S o e l t a n
I s k a n d a r Moeda D j o h a n b e r d a u l a t z i l l A l l a h f i ' I ' a l e m t a t
k a l a semajam a t a s t o h t a k e r a d j a a n
pada emas k e r t a s i t o e
jang d i a t a s k u r s i
jang sepoeloeh
dari-
moedsoe j a n g b e r t e -
p i k a n r a ' n a moetoe ma'nikam j a n g b e r o e m b a i r o e m b a i m o e t i ara
d i k a r a n g dewasa i t o e l a h sabda h a d r a t S j a h i 'Alam
ke-
pada o r a n g k a j a Toek Bahra dan kepada Penghoeloe K a r k o e n
K a t i b ( a l ) M o e l k S e r i I n d e r a Soera
dan kepada E a r k o e n
Se-
ri
serta
akan
I n d e r a Moeda j a n g d i b a l a i b e s a r
seperti
dalam s a r k a t a
s o e r a t tanda
j a n g d i b a l a i b e s a r . Maka d a t a n g
r a n g k a j a Toek Bahra b e r k e h e n d a k l a h s o e r o e h
kepada h a d r a t S j a h i
salin ditaroeh
'Alam. Maka kemudian d a r i pada i t o e
pada zaman padoeka s e r i S o e l t a n Tadj a l ' A l a m S a f i j j a t
Din Sjah berdaulat z i l l
A l l a h fi»
o-
I ' a l a m pada masa i t o e
Al
-
l a h o r a n g k a j a Toek B a h r a i t o e s e r i padoeka Toean S a b r a n g
maka
mohon h a d r a S j a h i ' A l a m kehendak b e r s a l i n d a f t a r s a r
k a t a m a d j l i s n e g e r i Samar Langa negerfcnja s e r t a dengan pe
r i n g a n n j a , (oe b a r o h ) oe b a r o h habéh, oe timee kroeëng
Djeumpa, oe t o e n o n g habëh. I n i l a h p e r i n g a n n e g e r i
Langa
enam moekim,
••
Tammat k a l a m
Amin.
-
Samar-
35
P E N D J E L A S A N .
Mengenai t j o n t o h S. K. I s k a f i d a r
Dalan
lanpiran Il(
Moeda ,
s e d j a r a h ).
T j o n t o h S.K. i n i s a j a a n h i l
d a r i T.V.I.T.-L.en V o l
kenkunde,dl.LXXIII,jg,1933,Af1.2-3,jang d i b e r i keterangan- ^
o l e h G.L. T i c h e l m a n
shb,:
" M a h a r a d j a Darnawangsa Toen P a n g k a t , j a n g
t u dinobatkan nendjadi
wak
S u l t a n A t j e h dengan g e l a r S u l t a n -
I s k a n d a r Moeda,jang d a p a t k i t a
dan
pada
nanakan A l e x a n d e r
sesudah w a f a t b e r g e l a r Meureuhon Meukoeta
de G r o o t e ,
Alam,nenerin
tah
d a l a n th.1607-1636 s e l u r u h k e r a d j a a n A t j e h . D a l a n t h .
1636
pada 27 Desenber i a w a f a t , n u n g k i n karena
diratjun
o-
rang.
Ia bukansadje seorang
penerintahannja
s u l t a n j a n g t e r b e s a r dengan-
j a n g g i i e n g g e n i l a n g , t e t a p i djuga
seorang-
S u l t a n j a n g mula-mula nenggunakan d a l a n s u r a t - s u r a t kepu t u s a n n j a t j a p p e n e r i n t a h , j a n g d i n a n a k a n d a l a n bahasa A t j e h
" T j a p Siko«ren'éng", j a n g b e r s a n a a n b e n t u k n j a dengan t j a p t j a p jang digunakan
o l e h r a d j a - r a d j a Mongol d i H i n d u s t a n .
I s k a n d a r Moeda u n t u k a e r e s t r i k e n s u r a t - s u r a t n j a nenggunakan
djuga
tjap H a l i l i n t a r ,
j a n g ada p e r s a n a a n n j a
jang digunakan o l e h radja-Mongol
dengan
terbesar Djahangir,
tjap
jang
memerintah a n t a r a 1605 dan 1627 ( i n g a t t j a t a t a n n e n g e n a i keturunan
a s a l u s u l I s k a n d a r Moeda d a l a n u r a i a n Tgk.
Moelé',jang n e n j e b u t
di -
d a r i N i z a n u l M u l u k Akbar S j a h H i n d i ) .
Konon S.K. i n i , j a n g d i p e r b u a t pada th.1022 H.
(1613
A.D.), b a r u k e n u d i a n
disanpaikan oleh r a d j a peren -
puan S u l t a n a h Tadj A& ' A l a n S a f i g a t u d
h o r d i k a l a h k a n dan R a d j a
A b d u l l a h a t a u Radja
t a n g k a p dan dibawa ke A t j e h , kepada
Batja keterangan
dan
D i n - S j a h , s e s u d a h Dj_o
S a b r a n g Ter -
D a t o e k Bahra ".
lebih landjut " Tijdschrift"
tsb,
" C r i t i s c h O v e r z i c h t v a n de i n M a l e i s c h e werken v e r -
v e r v a t t e gegevens o v e r de g e s c h i e d e n i s v a n h e t S o e l t a n a a t van A t j e h ", o l e h ( P r o f . D r . ) P . A . H o e s s e i n D j a j a d i n i n g g a t (
Bijdr,Kon.Inst.dl.65,19H),