Boletim Especial - Comissão da Função Pública

Transcrição

Boletim Especial - Comissão da Função Pública
KOMISAUN FUNSAUN PÚBLIKA
EDISAUN ESPESIÁL
“Ezisténsia KFP iha tinan 5”
Entrevista
Informasaun
Hatene ka?
Hala’o Kna'ar Di’ak Liu bá Públiku
Lia-menon hosi Prezidente
Buletin
Edisaun Espesiál (KFP)
KFP
Entrevista ho Prezidente no
Responsável Jerál:
Komisaun Funsaun Públika (KFP)
Komisária KFP nian
Editor:
Sekretariadu KFP
Redasaun:
Maria Costa Oliveira
Maria Jose Mesquita
INAP
Fotografer:
Kooperasaun
Maria Costa Oliveira
Maria Jose Mesquita
Pascoela da Silva
Rekrutamentu
Dezeña no Lay Out:
Avaliasaun Dezempeñu
Maria Costa Oliveira
Formasaun
Edifísiu:
Komisaun Funsaun Públika (KFP)
Rua Jacinto Cândido
Timor-Leste
Kontaktu: 333 9090
Prosesu Dixiplinár
Gráfika:
Diseminasaun
Silvia Print Shop
www.cfp.gov.tl
Pensaun
Sesaun Informasaun
Felisitasaun ba V Aniversáriu
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Eng. Libório Pereira, MIM
Prezidente KFP ba mandatu dahuluk
Agostu 2009 to’o 2014
Nuudar ita hotu hatene, tuir Lei no. 7/2009, 15 jullu, KFP mak órgaun
ne’ebé responsável atu garante funsaun públika ida politikamente izenta,
imparsiál, bazeia iha méritu, detentora ba padraun profisionalizmu ida a'as,
atu bele fó serbisu ida ho kualidade ba Estadu no povu Timor-Leste.
Buletin edisaun espesiál ida ne’e hakarak hato’o ba funsionáriu públiku
no ajente Administrasaun hotu kona-ba atividade no programa sira ne’ebé
mak Komisaun Funsaun Públika (KFP) hala’o ona durante ninia mandatu iha
tinan 5 nia-laran. Atividade sira ne’e mak hanesan Prosesu Rekrutamentu,
Nomeasaun, Progresaun no Promosaun efeitu husi Avaliasaun Dezempeñu
nian, Formasaun no Kapasitasaun, Prosesu Dixiplinár, Pensaun no seluk tan.
Iha edisaun ida ne’e ami tau mós fotografia sira ne’ebé mak ami
konsidera nuudar dokumentu ba ezekusaun husi atividade ka programa sira
ne’ebé traxa ona iha Planu Estratéjiku KFP nian. Hatutan tán katak, housi
buletin ida ne’e mós sei fó sai atividade sira ne’ebé mak la tama iha planu
maibé KFP hala’o, mak hanesan: Konversaun ba Ajente Administrasaun sai
funsionáriu públiku hamutuk 13.432 iha loron 1 fulan jullu tinan 2011.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Komisáriu sira mandatu dahuluk KFP
Fotografia Komisáriu sira: Dr. Alexandre Gentil Corte-Real, Dra. Maria Olandina Isabel Caeiro Alves,
Eng. Libório Pereira, MIM; Dra. Jesuina Gomes, MPA; no Dr. Abel da Costa Freitas Ximenes
KFP hahú nia servisu dahuluk iha loron 14 agostu
kargu hodi ba partisipa ativamente iha kampaña
tinan 2009 ho nomeasaun ba Komisáriu na’in tolu:
eleitorál ba eleisaun prezidensiál nian no Governu
Libório Pereira nomeadu nuudar Prezidente no
hatudu fali Komisáriu Abel dos Santos Fátima to'o
Komisáriu, Maria Olandina Isabel Caeiro Alves no
ohin loron.
Abel da Costa Freitas Ximenes sira ne’e hili housi
Atu implementa no akompaña ho diák liu tan servisu
Governu. Tuir fali Jesuína Maria Ferreira Gomes no
KFP nian mak iha tinan hanesan Komisaun fahe
Alexandre Gentil Corte-Real de Araújo, Komisáriu
kna'ar ba Komisáriu ida-idak atu hamatan ba área
sira hatudu housi Parlamentu Nasionál hahú housi
ida-idak. Prezidente no Komisáriu Abel ba asuntu
loron 13 outubru tinan 2009.
rekrutamentu, Komisária Jesuina iha área formasaun
Hahú housi estabelesimentu, KFP hala’o ninia knaar
no kapasitasaun no Komisáriu Alexandre ba asuntu
sira la se'es husi ninia Misaun, Vizaun tuir Planu
prosedimentu dixiplinár no Administrattivu.
Estratéjiku Instituisaun rasik hodi serbi di’ak liu ba
Iha Tinan lima nia-laran mak sira lidera, ho tulun husi
Públiku no Estadu.
Sekretariadu ba KFP no INAP ne’ebé mak inkorpora
Iha tinan 2011, Komisária Maria Olandina Caeiro
mai KFP iha tinan 2012, konsege hala’o dunik ninia
Alves hetan fiar ba hala’o kna'ar seluk no Xefe
programa sira balun mak iha Planu Estratéjiku hodi
Governu RDTL hatudu fali Komisária Isabel M.
bele dezenvolve Funsaun Públika ida efikaz no
Ferreira to’o ohin loron.
efisiente. Daudaun ne’e, KFP iha Diresaun Jerál 2,
Nune’e mós wainhira Komisáriu Abel Ximenes,
Inspetór Jerál 1, Diresaun hamutuk 9, Departamentu
ne’ebé iha tinan 2012, husu ezonera aan husi nia
24 ho totál funsionáriu no ajente administrasaun
hamutuk na’in 255.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Entrevista ho Prezidente no Komisáriu sira KFP nian
KFP iha tinan 5: Konkista no dezafiu sira
GAP: Prezidente bele esplika uituan kona-ba KFP
ninia hahú oinsá?
Prezidente
KFP:
KFP
harii
iha
IV
Governu
Konstitusionál - Aliansa Maioria Parlamentar (AMP).
Governu AMP ne’e hafoin manan tiha eleisaun, hato’o
programa lubun ida atu hetan aprovasaun Parlamentu
Nasionál nian no housi programa hirak ne'e ida maka
Desentralizasaun Administrativa. KFP maka nuudar
evidensia ida housi polítika reforma administrativa
nian ne’ebé Governu AMP hakarak hatudu. Ida ne’e
sistema ida atu hado'ok Administrasaun Públika husi
intervensaun Polítika ka despartidarizasaun, katak, hala’o knaar sira la hali'is ka rona ba
partidu polítiku ne’ebé de’it. KFP hahú hari'i bazeia bá Lei no. 7/2009, 15 jullu, kompostu
husi Komisáriu na’in 5 (3 híli housi Governu no 2 seluk housi Parlamentu Nasionál) ne’ebé
hetan nomeasaun housi Primeiru Ministru. Housi sira na’in 5 ne’e, ida Primeiru Ministru
RDTL nomeia bá nuudar Prezidente.
Housi Lei no. 7 ne’e mak fó tiha kompeténsia balun ne’ebé úluk Ministériu sira-nian bá KFP,
mak hanesan: rekrutamentu, promosaun bá Funsionáriu Públiku, nomeasaun bá asume
kargu sira diresaun no xefia, hamonu sansaun dixiplinar, defini estratéjia no polítika ba
kapasitasaun Funsionáriu Públiku sira. Hatutan tán katak, kompeténsia seluk ida mak
hanesan akonsella Governu iha Sistema Remuneratóriu nian atu fasilita desizaun. Iha parte
ida ne’e, KFP só bele de’it fó akonsellamentu no Governu mak iha kbi'it eh beran tomak atu
hakotu.
Ne’e hotu sai hanesan parte ida housi Reforma katak, muda buat ruma ka sistema housi
tuan bá fali sistema foun. Maibé sempre iha rezisténsia, no ida ne’e mak sai hanesan dezafiu
bo'ot bá KFP no Governu rasik. Basá rezistensia ne'e balun mai housi Membru Governu
rasik, Diretór Jerál sira no polítiku balun ne’ebé lá konsistente hó saida mak sira rasik vota.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
GAP: Programa saida de’it mak sai prioridade iha tempu ne’ebá mai to’o ohin loron?
Prezidente KFP: Prioridade KFP nian mak 1) harmoniazasaun jurídika - defini no identifika
Dekretu-Lei suplementar no koplementar sira; 2) sentraliza prosesu rekrutamentu no
selesaun tuir méritu atu nune’e bele hado'ok prosesu refere housi intervensaun polítika.
GAP: Saida mak KFP konsege halo ona no saida mak seidauk konsege halo, haktuir tók
difikuldade saida de’it mak KFP enfrenta iha tinan 5 ne’e nia laran?
Prezidente KFP: Komisaun hahú housi mamuk maski ho rezisténsia maka'as mai kedas housi
Membru Governu sira balun maibé, KFP konsege hala’o kna'ar hó di’ak. Konsege halo
rekrutamentu ne’ebé sentralizadu, hatuur regra sira bá selesaun tuir méritu, hapára eskolla
partidária wainhira ko’alia kona-ba kargu bá diresaun no xefia, enfrenta diferensa ideia iha
KFP rasik no housi Governu, Parlamentu Nasionál no Sosiedade Sivíl wainhira hala’o ninia
kna'ar.
Iha parte formasaun nian, hakarak esplika witoan katak, iha tinan 2012, hó estrutura foun V
Governu Konstitusionál nian halo INAP ne’ebé uluk iha tuteladu bá Ministériu
Administrasaun Estatál, subordionadu mai fali KFP. Housi ne’e mak Komisaun iha tán kna'ar
ida mak, tau matan bá formasaun no dezenvolvimentu rekursus umanus ka funsionárius
públikus nian (formasaun profisionál hó durasaun badak no ensinu formál bá sira ne’ebé
potensiál hakbi'itán hodi hadi’ak nafatin kualidade servisu ne’ebé funsaun públika tenki fó
bá Estadu no povu Timor-Leste.
Reklamasaun barak ne’ebé ita rona mak hasoru prosesu rekrutamentu, ema hakilar bei-beik
katak rekrutamentu kleur lo'os. Ha’u hakarak klarifika iha ne’e katak, Sistema iha TimorLeste hanesan hela ho rai barabarak sira seluk ka até hó rai balun ne’ebé dezenvolvidu ona.
Katak, ita-nia sistema sei manuál ka konvensionál – ema buka serbisu loron-loron mai iha
KFP hodi husu informasaun. Iha rai seluk, ema buka serbisu liu housi internet, dala ruma
hasoru malu iha entrevistas karik lá liu housi video-conference eh teleconference. Ita mós fó
delegasaun bá ministériu ka instituisaun sira atu hala’o rekrutamentu maske nafatin hetan
supervizaun housi KFP, maibé sira rasik fó sasin katak prosesu ne'e lá fasil ka kma'an no
kleur liu fali dala rua wainhira KFP mak halo. Ne'e hotu tán deit Estadu mak nuudar
empregadór ka patraun bo'ot liu atu fó servisu no seitór privadu sei fraku ka seidauk iha
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
kbi'it atu haki’ak servisu bá ema barak. Vagas ida ka rua ita fó sai bá, ema kandidatu ne’ebé
hakarak servisu ka hadau-malu rihun-bá-rihun, nune'e, presija tempu naruk atu verifika
dokumentu ka CV sira, halo koresaun wainhira prova eskrita no/ka halo entrevistas
profisionais bá kandidatu sira ne’ebé potensiál molok fihir ida ka rua tuir vagas ne’ebé fó-sai
ona. Nune’e bele lori to’o fulan 3 ka 4 hodi remata prosesu ida. Seidauk sura-tán wainhira
reklamasoins mai, presiza hetan kedas resposta diak sela’e prosesu bele matak fali ka labele
kontinua (tanbá interse barak loos, ita tenke firme no forte atu ka'er metin nafatin bá
prinsípiu imparsialidade atu labele hafo'er ka lakon fiar komunidade eh povu nian bá
administrasaun públika.
Komisaun tuir lei, delegasaun iha parte nomeasaun iha substituisaun bá Xefia sira bele fó
ona bá Diretór-Jerál sira maibé, iha prátika, sei servisu hamutuk nafatin hó Komisaun
Funsaun Públika.
GAP: Bele temi to'ok susesu balun ne’ebé KFP hetan mezmu ho rekursu ne’ebé limitadu
hanesan ita hotu hatene?
Prezidente KFP: Ko’alia konabá susesu, KFP seida’uk halo buat barak, maibé konsege muda
atitude balun Funsionáriu Públiku sira-nian, indikadór ida maka ema hotu simu katak partidu
polítiku ne’ebé deit mak manan eleisaun sei lá sobu naran-naran deit estrutura
Administrasaun Públika nian. Ita buka nafatin atu konvense funsionáriu públiku sira katak
partidu bele ketak-ketak maibé sai Ministru ona ne'e Ministru Timor-Leste nian no nuudar
funsionáriu tenke hakruuk ka obedese bá nia órden sira. Tamba prinsípiu méritu funsionáriu
sira atu hatuur tuir ida-idak nia matenek no bada'en atu lori servisu ne’ebé di’ak besik liu
to'o bá komunidade ka povu. Ema hotu bele sai sasin bá indikadór ida ne'e.
Nuudar hau hateten bei-beik katak KFP lá halo avaliasaun dezempeñu maibé verifika deit
rezultadu ne’ebé mai housi instituisaun ida-idak hodi konfirma sira nia progresaun tuir
mensaun ne’ebé regras hatuur ona katak insufisiente, sufisiente, bom ka muito bom no sei
fó efeitu bá aumentu saláriu nian maske iha persentazen ka montante ne’ebé ki'ik tebes.
Iha tinan 2011, wainhira fó tomada posse ba Ajente Administrasaun sira iha distritu 12, iha
tempu hanesan ita mo'os disemina Lei no Dekretu-Lei sira hodi konsege sensibiliza profesór
sira atu serbisu ho dedikasaun no la bele hanoin halo deit greve.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
KFP rekoñese katak seida’uk halo buat barak, ko’alia kona-ba kualidade prestasaun servisu,
ida ne’e laós de’it KFP ninia responsabilidade, maibé Ministériu ka Instituisaun ida-idak nian
tuir área ne’ebé sira hakna'ar-án bá. Instituisaun ida-idak mak tau matan bá kualidade
funsionáriu sira-nian iha hala’o kna'ar tanbá tuir lei superiores hierarkikus mak halo
avaliasaun dezempeñu. KFP laiha kbi'it atu intervén iha prosesu Avaliasaun Dezempeñu
nian.
Susesu sira seluk ita hein deit ema seluk mak hatudu. Hanesan ema, wit eh barak ami nain
lima (5) halo ona ami nia kna'ar maibé, sei do'ok dunik housi rezultadu esperadu. Ha’u sei
hanoin iha hau nia komprimisu wainhira simu pose, ha’u hateten katak “ha’u sei lá lori
problema bá S. Exa. Senhor Primeiru-Ministru ka Governu maibé, sei lori solusaoins deit.
Karik lori problema dala rua deit bá, diak liu troka hau tambá lá iha kapasidade no fó fali
buat seluk atu hau halo".
GAP: Espetativa ba oin, saida mak tuir Ita-nia haré nuudar prioridade bo'ot tebes bá
mandatu daruak mai?
Prezidente KFP: Karik S. Exa. Senhor Primeiru Ministru sei fó nafatin fiar mai hau iha
mandatu daruak nian, prioridade bo'ot liu mak: i) hatuur didiak sistema remunerátóriu nian
hó métudu aproriadu atu halo ajustamentu ba saláriu. Nuudar izemplu ida mak to'o oras
ne'e ita seidauk hatuur didi’ak saláriu baze no subsídiu sira tuir sistema ne’ebé integradu
tuir ida-idak nia karreira (jerál ka espesiál); ii) re-estrutura no hakbi'it INAP nuudar
instituisaun estadu nian ne’ebé responsável bá hakbi'it no hasa’e profisionalizmu
funsionáriu sira nian; iii) mandatu daruak KFP nian sei konsentra hodi hakiak mekanizmu
ne’ebé bele hadi’ak étika profisionál no kualidade prestasaun servisu funsaun públika nian
atu lori servisu diak besik liu bá populasaun no povu Timor-Leste; iv) halo revizaun bá
prosedimentu promosaun iha Rejime Jerál atu kaer metin kuadru kualifikadu sira ne’ebé
Governu rasik investe ona hodi hakbi'it sira nia matenek no bada'en, nune'e mós halo
ajustamentu balun iha Rezime Espesiál sira.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Ikus hakarak hato’o mensajen no rekomendasaun ...
“KFP nuudar órgaun responsável bá Funsaun Públika harií
liu housi Lei no. 7/2009, 15 Jullu, ne’ebé governu mak hato’o
proposta no hetan aprovasaun Parlamentu Nasionál nian.
Klamar eh i'is lei ne'e nian maka tuir Governu Aliansa Maioria
Parlamentar (AMP), nia prinsípiu atu hado'ok Administrasaun
Públika housi intervensaun polítika ka hó lian seluk katak
funsaun públika iha nia servisu labele hali'is bá partidu polítiku,
grupu eh ema ruma nia interese (prinsípiu despartidarizasaun
funsaun públika). Tanbá ne'e, Governu de’it mak bele iha
inisiativa atu propoin ka hato'o proposta alterasaun hodi hetan
aprovasaun Parlamentu Nasionál nian. Prezidente no Komisáriu
sira nuudar implementadór deit.
Nuudar Nasaun ne’ebé Ukun-án hó beran tomak, ita buka
haríi sistema ne’ebé bele hatán bá kontextu Timor-Leste nian no
la'os kopia tuir de’it rai seluk nian. Fatuk tau-tán fatuk ne’ebé ita
taú housi loron 1 fulan Jullu tinan 2000 mai to'o ohin loron metin
ona no ita hotu iha responsabilidade atu hakbi'it no hadi’ak bá
nafatin nune’e bele garante servisu di’ak liu bá ita-nia públiku
iha área hotu-hotu nuudar hatuur ona iha artigu 137
Konstituisaun RDTL. Administrasaun Públika nuudar pilár Estadu
nian tenke disponível nafatin atu hala'o ka implementa polítika
Estadu nian ne’ebé Governu nuudar orgaun ezekutivu maka
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Sekretariadu KFP
KFP hala’o ninia kna'ar tomak
hetan tulun housi Sekretariadu KFP
no
Institutu
Nasionál
Administrasaun Públika (INAP).
Diresaun Jerál rua ne’e iha ninia
Diresaun Nasionál hamutuk 9 no
Departamentu 24.
Hahú husi hari'i Komisaun ne’e,
SKFP hala’o ninia funsaun tomak hó
funsionáriu hamutuk na’in 98 no
ajente hamutuk 38, maske ho
volume servisu ne’ebé loron ba
loron aumenta barak. (gráfiku evolusaun)
Perfíl Sekretariadu ohin loron:
1. Funsionáriu Permanente
(Feto/Mane)
2. Ajente Administrasaun (Feto/Mane)
Sekretariadu iha hahú tinan 2013, halo
kontratu ba Ajente administrasaun hirak ne’e
hodi reforsa serbisu sira iha parte rekrutamentu
no prosesu dixiplinar.
3. Sekretariadu ba KFP mós hetan apoiu funsionáriu destakadu mai husi Ministériu
lubun ida, ho totál 20 (feto:7 no mane:13), hodi reforsa serbisu iha departamentu
PMIS nian (prosesamentu ba vensimentu saláriu funsionáriu Ministériu sira-nia).
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Institutu Nasionál Administrasaun Públika (INAP)
Intitutu Nasionál Administrasaun Públika (INAP), mak responsável bá formasaun no
dezenvolvimentu kontínua iha área administrasaun, jestaun no lideransa inklui hakbi’it
koñesimentu tékniku iha área espesializada seluk hanesan komputadór, língua no seluk tán
bá Funsionáriu Públiku.
INAP hala’o ninia funsaun tau neon ka laran metin bá funsionáriu públiku hamutuk 90
ne’ebé, Funsionáriu Permanente na’in 54 (F: 15 no M:39) no Ajente Administrasaun na’in
36 (F: 25 no M: 11).
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
REKRUTAMENTU
K
na'ar ida todan liu ne’ebé mak KFP
tenke haka'as án atu hadi’ak bá oin
mak prosesu rekrutamentu. Prosesu ne’ebé
kleur liu, nepotizmu, rekruta ema lá lo'os no
seluk-seluk tán mak ema hotu hakilar bá
KFP.
Iha tinan lima mandatu dahuluk nian,
hahú ho buat ne’ebé mak bele dehan
mamuk, maibé, ho esforsu tomak Komisaun
no ninia Sekretariadu konsege hala’o kna'ar ida ne’e ho di’ak.
Komisaun iha tinan 5 nia laran, halo ona serbisu lubun ida, mak hanesan, halo homologasaun ba
rezultadu no halo nomeasaun de ingresu bá kandidatu selesionadu no klasifikadu bá fatin mamuk ka
vagas existentes. KFP mós halo análize bá kandidatura hamutuk 70.000 liu, hodi halo nomeasaun bá
funsionáriu foun hamutuk 5.000. Halo mós nomeasaun no estensaun bá komisaun serbisu kargu
diresaun no xefia iha Administrasaun Públika hó totál 3.000.
Gráfiku tuir-mai hatudu evolusaun ba númeru funsionáriu públiku husi tinan 2009-2013
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Konversaun ajente administrasaun 13.432 bá
funsionáriu permanente hanesan manan aposta ida.
Kna'ar seluk ida KFP nian mak atu implementa programa ka
polítika Governu nian ba Administrasaun Públika ida efikáz no
efisiente. Nune’e, Iha tinan 2011, Komisaun Funsaun Públika
implementa ona polítika ne’ebé mak Governu hasai liu housi
Rezulusaun no. 42/2010, “Polítika Konversaun Ajente
Administrasaun Públika bá Funsionáriu Públiku Permanente.
Objetivu husi Polítika Konversaun ne’e atu garante funsaun
públika ida profisionál, efisiente hó kondisaun sira digna no
justu hodi bele hala’o kna'ar Administrasaun Públika ho di’ak no
mós atu hatún númeru ajente administrasaun ne’ebé a'as tebes
iha tempu ne’ebá.
KFP forma ekipa ida iha Sekretariadu ninian rasik hodi halo
verifikasaun bá dokumentu no selesaun sira hotu ne’ebé simu
mai housi Ministériu, Sekretaría Estadu no Ajénsia Autónoma
sira ne’ebé hetan aprovasaun husi Diretór-Jerál Instituisaun idaidak. Dadus sira ne’e submete mai KFP, housi ne’e mak lista
Ajente Administrasaun sira ne’e publika iha Jornál Repúblika, no
iha loron 1 fulan jullu tinan 2011, hala’o serimónia tomada de
pose bá ajente sira hamutuk totál 13. 432 (Feto: 4133 no Mane:
9.299) .
Hafoin husi serimónia ida ne’e, KFP mós organiza serimónia
hanesan ba ajente sira ne’ebé mak namkari iha distritu 12.
Tuir-mai aprezenta númeru funsionáriu sira ne’ebé
konvertidu tuir Grau no Jéneru
Grau
A
B
C
D
E
F
G
Totál
Feto
22
101
981
2456
293
280
4133
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Mane
7
58
324
2269
3308
1542
1791
9299
Totál
7
80
425
3250
5764
1835
2071
13.432
DISEMINASAUN
Lei no Dekretu-Lei Administrasaun Públika
nian
Atu funsionáriu no Ajente Administrasaun
importansia bá diseminasaun hodi atualiza no
bele koñese di’ak liu tán Lei no Dekretu-Lei
habelar informasaun kona-bá Lei no Dekretu-
sira
hó
Lei sira ne’e. Dala barak funsionáriu sira hala’o
responsabilidade no koñese sira nia direitu no
sira ninia kna'ar, kumpre sira nia dever sira
dever sira, mak KFP tau hanesan prioridade
maibé sira barak mós sida’uk hatene didi’ak
durante tinan lima hodi hala’o diseminasaun
kona-ba sira ninia direitu balun; ezemplu ida
iha Nasionál no mós Distritu.
mak, funsionáriu balun iha distritu lá hatene
nune’e
Sekretariadu
bele
hala’o
no
katak sira iha direitu ba lisensa anuál loron
implementadór ba desizaun sira KFP nian,
hira no sira iha direitu at bele hetan
prodúz ona materiál sira hanesan: broxura,
formasaun ka la’e?.
livru bolsu, boletin no seluk tan; hanesan
Razaun seluk hala’o diseminasaun mos tanbá
meiu ida atu habelar ka lori informasaun to'o
Lei no Dekretu-Lei sira hetan alterasaun bei-
bá
seluk,
beik no kna'ar tomak KFP atu atualiza ba
Sekretariadu mós uza dala wa’in meiu
funsionáriu sira naka’it ho alterasaun hirak
komunikasaun
ne’e.
funsionáriu
hanesan
kna'ar
sira.
sosiál
Iha
liman-ain
sorin
hanesan
rádiu,
televizaun, no jornál nasionál sira ne’ebé fásil
asesu aodi tranzmite informasaun ne’ebé
haka’it hó Funsaun Públika. Tinan-tinan KFP fó
nafatin
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
KFP
iha
sesaun
informasaun
ba
Estudante Universitáriu
K
Tema sentrál ba sesaun ne’e mak ”Quero
Ser Funcionário Público, E Agora?” Iha sesaun
ne’e nia laran mak ekipa sira esplika kona-bá
Kna'ar
KFP
nian,
lala’ok
prosesu
rekrutamentu, Karreira iha Funsaun Públika,
omisaun aleinde halo diseminasaun bá
Vantajen sai funsionáriu públiku, no seluk-
funsionáriu públiku sira, dedika mós
seluk tán.
ninia tempu balun hodi hala’o sesaun
Razaun ba hala’o sesaun ida ne’e tamba
informasaun bá Estudante Universitáriu sira
dala
mak hanesan: Universidade Nasionál Timor
Sekretariadu KFP deskobre katak kandidatu
Lorosa'e, (UNTL), Dili Institute of Technology
barak mak seidauk hatene lolo'os oinsá atu
(DIT), Intitute of Business (IOB) no Funsionáriu
hatama aplikasaun diak ida tuir rekezitu sira
UNMIT sira.
ne’ebé mak iha. Ezemplu ida mak, kandidatu
Objetivu husi programa ida ne’e atu atrai
Rekursus Umanu kualifikadu no potensiál hodi
barak
iha
prosesu
rekrutamentu,
hó de’it Diploma Sekundáriu lá bele aplika bá
Grau D ka B maibé, tenke aplika ba Grau E.
mai integra ba iha Administrasaun Públika.
Ho Rekursu Umanu
Kualifikadu, tau iha fatin
loloos, hala’o servisu ho
profisionalizmu mak bele
atinji objetivu traxadu
sira
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Husi 2002 to 2014 total 20.000 funsiunariu
mak tuir ona formasaun, Mane - 13.000 ,
Feto – 8.000 .
Hahú husi tinan 2013 implementa ona mós
Rezime Asisténsia Estudu ba funsionáriu
Fatór importante ida atu Instituisaun ka
Nasaun ida atu la’o ba oin mak investimentu
iha Rekursu Umanu.
Ho hanoin ida ne’e mak, KFP hafoin husi ninia
kriasaun, elabora no aprezenta Dekretu-Lei
kona-ba formasaun no kapasitasaun ba
funsionáriu Administrasaun Públika TimorLeste nian - Dekretu-Lei no. 38/2012 mak
públiku sira ne’ebé estuda iha rai-laran ho
inisiativa rasik. Maibé atu hetan ida ne’e
tenke kumpre kritériu balun ne’ebé defini ona
iha artigu 43°, Dekretu-Lei no. 38/2012, 1
agostu.
To’o iha tinan 2013 nia rohan, funsionáriu
hamutuk 83 mak goza ona Rezime Asisténsia
ba Estudu.
rezultadu husi esforsu ne’e.
Governu
mós
kria
ona
Fundu
Dezenvolvimentu Kapitál Umanu hodi tulun
ba iha formasaun (formál no naun formál).
KFP liu-husi INAP mak haree ba prosesu
selesaun no halo planu ba formasaun
funsionáriu RDTL nian. Komisaun laos úniku
ne’ebé mak prepra planu ba fó formasaun
maibé dala barak mós ho inisiativa rasik
Instituisaun ida-idak nian husu ba INAP-KFP
hodi
fasilita
formasaun
espesífika
tuir
nesesidade Instituisaun nian, no haruka
funsiunáriu sira ba tuir formasaun iha rai-liur
hanesan
Portugal,
Indonezia,
Filipina,
Formasaun
kontribui
ba
valorizasaun profisionál no ba
auto estima no konfiansa ema
ida-idak nian.
Aposta iha formasaun mak pilár
ida ba susesu Instituisaun
Estadu no Governu nian.
Hongkong, Austrália ba iha area sira hanesan
jestaun, inspesaun no auditoria, arkivu,
peskiza no survey, etc.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
AKORDU KOOPERASAUN
Entrevista Kona-ba asuntu
KFP iha tinan ikus halo ona Akordu
Kooperasaun
lubun
ida
liu
Memorandu
Entendimentu
husi
no
Formasaun no
asina
Akordu
Dezenvolvimentu (F&D)
Tékniku ho nasaun dezenvolvidu balun mak
(Jesuina Maria Ferreira Gomes, MPA)
hanesan Indonezia, Austrália, Portugál, Brazil,
Kabu-Verde, Filipina, Malazia no Mosambike
hodi bele tulun funsionáriu sira ba hasa’e sira
ninia koñesimentu, kapasidade iha área
téknika (mak hanesan Jestaun no Lideransa,
teknolojia
informátika,
investigasaun,
estatístika,
téknika
iha
Protokolu
no
Komunikasaun no seluk-seluk tan). Iha Ensinu
formál, ita haruka ona bolseiru sira ba hasai
Diploma (D3 - iha área téknika), mestradu no
dotoramentu).
Jornalista: Komisaun fo fiar ba ita bo’ot atu
tau matan ba asuntu kapasitasaun, oinsa nia
lala’ok?
Komisária: Kapasitasaun ne’e importante
tebes
atu
hasae
funsiunáriu
sira-nia
koñesimentu, abilidade no hadi’ak atitude
sira. F&D atu mellora kualidade prestasaun
servisu ba públika, mellora kualidade jestaun
no lideransa. F&D sai rekezitu fundamentál
para funsaun públika bele produtiva atu
atende
metas
programa
guvernu
nian.
Programa kapasitasaun ba funsiunáriu sira
hala’o desde 2002 ate presente bazeia ba sira
nia kategoria, grau no kargu. Formasaun hirak
ne’e hala’o husi INAP nomos iha rai-liur, liu
husi kooperasaun ho instituisaun sira seluk.
Ho kooperasaun ne’ebé iha, permiti
mos formadór sira husi rai-liur mai fó
formasaun ba ita-nia funsionáriu sira iha railaran (INAP) no Instituisaun sira seluk Estadu
Jornalista: Oinsa implementasaun DekretuLei
no.
38/2012-Rejime Formasaun no
dezenvolvimentu iha Funsaun Públika?
Komisárai: Dekretu-Lei dahuluk nebe’e regula
no estabalese regras ba atividade F&D
nian.
Rekursu
Tuir-mai
esplikasaun
klean
kona-ba
implementasaun bá Dekretu-Lei no. 38/2012,
1 agostu; husi Komisária Singulár ba asuntu
Formasaun no Dezenvolvimentu (F&D)
Umanus
iha
funsaun
públika;
responsabilidade instituisaun públika nian,
KFP – INAP, Ministériu ka ajénsia no establese
direitu no responsabilidade funsiunáriu sira ba
sira-nia
dezenvolvimentu
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
profisionál.
Iha
(artigu 6) husi DL refere ko’alia mos atividade
pos-graduasaun 3.00; Aplikasaun hatama kada
F&D Pre-servisu no Em-servisu mak hanesan:
semester no pagamentu hala’o kada semester
Dezenvolvimentu
a) Baixarelatu/lisensiatura: $300 no Pós-
iha
servisu
fatin:
orientasaun no supervizaun, Formasaun iha
graduasaun $500
rai-laran: indusaun no formasaun esensiál,
b) iha tinan 2013 – semester Janeiru – Junu
F&D iha rai-liur, Bolsu estudu, no Rejime
iha funsionáriu na’in 84 (Mane 54, Feto 30)
Asistensia Estudu.
nebe’e estuda iha UNPAS, UNTL, ISC, IOB, DIT,
Bazeia ba Dekretu-Lei ne’e, funsiunáriu ida iha
ICR
direitu ba formasaun no dezenvolvimentu
c) Semester Jullu – Dezembru iha funsionáriu
mínimu oras 40 iha tinan ida nia-laran.
174 (Mane 114, Feto 60) estuda iha UNPAZ,
Dekretu-Lei ne’e mos regula regras ou
ISC, UNTL, IOB, DIT, IRC, UNDIL.
elijibilade
d) Aplikasaun Semester Janeiru – Junu 2014
ba
bolsu
estudu
no
Rejime
Asistensia Estudu.
iha prosesu hela ho totál 462 (Mane 224 no
Feto 238). Numeru aumenta kada semester
Jornalista: Oinsa ho implementasaun rejime
hatudu katak vontade funsiunáriu públika sira
asistensia estudu (artigu 43)?
atu frekuenta estudu hodi hasa’e sira-nia
Komisária: Apoia no rekompensa funsiunáriu
kuñesimentu ne’e aas tebes. Rejime ne’e fo
públika nebe’e servisu nafatin, maibe estuda
dunik benefisiu ba sira.
hela ho auto-finansiadu (sira selu rasik) iha
instituisaun
sira
akreditada
iha
Timor;
Jornalista: Funsiunáriu hira mak goza bolsu
Dispensa husi servisu óras 4 por semana atu
estudu?
tuir aula nos ijame liu husi autorizasaun DG;
Komisária: Bolsu estudu ba deit Dosente INAP
Funsiunáriu públika mínimu servisu tinan 3
hahu husi tinan 2007 ate prezente, ho ona
konsekutivus no avalisaun sezempenu “Bom”;
totál 34 (Mane 21, Feto 13). Programa D3 - 7,
Haktuir prosedimentus operasionais rejime
S1 - 6, S2 -21. Universidade: STIA-LAN Jakarta,
ne’e:
instituisaun
Brawijaya, UKSW, UGM, IPDN, IPB, UNDI,
akreditadu iha timor; Aplikante tenke rejista
UNAIR. Hirak ne’e ba estuda kona-ba Area
iha instituisaun akademika, selu propinas no
Administrasaun Públika, Informátika, Jestaun
kustu seluk antes aplika ba rejime ne’e; Kursu
Ekonomia, Manajemen Keuangan Negara,
nebe’e foti tenke relevante ho servisu, tuir
Pemerintahan daerah no Arkivu.
Kursu
oferese
husi
nesesidade no prioridade ministeriu nian,
Husu autorizasaun ba Diretor-Jerál kona-ba
horas 4 kada semana; IP kada semester 2.75
Totál Bolsu Estudu husi 2007 – 2014
hamutuk 467 (Mane 331 no Feto 136).
ba baxarelatu/lisensiatura, 2.5 siensia exata,
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Jornalista: Iha referénsia ruma antes halo
akordu ho universidade sira?
Komisária: Sim, iha ekipa ida husi INAP, antes
ba hala’o survey no peskiza iha tinan 2011 ba
universidade akreditadu sira iha Indonezia,
hanesan UGM, STIA-LAN, UNPAD, IPDN,
UNIBRAW, JEMBER, UNDIP, UKSW, UNUD etc.
Jornalista: Oinsa servisu entre KFP ho
universidade sira?
Komisária: Serbisu parte rua nian mak
estabelese Akordu Kooperasaun no INAP mak
jere Bolsu Estudu hodi halo planu no preve
orsamentu. Universidade tuir–mai fornese
sira-nia matadalan no kritériu atu nune’e KFP
bele hala’o selesaun ba dokumentu sira liuhusi Board ba bolsu Estudu no Universidade fo
prova eskrita no intrevista. Hafoin ne’e,
Universidade haruka lista aprovada mai KFP
tuir
númeru
Universidade
nebe’e
iha
KFP
determina.
responsabilidade
halo
avaliasaun ba bolseiru sira no komunika KFP
se iha asuntu ruma mak fo impaktu ba
bolseiru sira-nia estudu (saude, seguransa, no
sst).
Komisária - Rekomendasaun ba Funsiunáriu
sira hotu:
F&D importante atu hasa’e kuñesimentu,
kapasidade, abilidade no hadi’ak atitude hodi
nune’e bele presta servisu nebe’e di’ak ba
públiku,
ne’e
responsabilidade
nuudar
funsiunáriu
direitu
no
sira-nian.
Funsiunáriu tenke pro-ativu atu halo planu
formasaun ba sira-nia án rasik no hato’o ba
sira-nia supervizór.
Dezafiu
Ministeriu no instituisaun barak mak seidauk
halo Planu Anuál ba Formasaun, seidauk iha
prosedimentus atu halo Training Needs
Analysis (TNA) iha Komisaun no Ministériu.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Avaliasaun Dezempeñu ne’e sasukat ida
ne’ebé superiór ida halo ba ninia suburdinadu
kona-ba servisu ne’ebé mak funsionáriu ka
ajente administrasaun ida fó ka hala’o iha
Objetivu husi avaliasaun dezempeñu mak
atu fó motivasaun ba funsionáriu, hadi’ak
funsionáriu sira-nia dezempeñu profisionál,
komunikasaun
entre
xefe
ho
subordinadu sira, hadi’ak jestaun integrada
rekursu umanu nian, promove di’ak liutan
kualidade prestasaun servisu sira ba públiku,
identifika nesesidade formasaun ne’ebé bele
hadi’ak ba dezempeñu no tulun instituisaun
sira atu realiza sira nia objetivu no estabelese
objetivu dezempeñu ba tinan oin nian.
Iha Funsaun Públika, avaliasaun iha oin
rua: Avaliasaun Ordinária (ba funsionáriu
públiku)
ne’ebé ho efeitu ba promosaun,
Progresaun iha eskalaun rejime karreira nian,
no determina kona-ba rekezitu sira ba
formasaun no dezenvolvimentu. Avaliasaun
estraordinária ba ajente administrasaun ho
Atu hetan progresaun ba eskalaun ida,
tenki
hetan
“bom ho muito bom” hetan mós mudansa ba
eskalaun. Iha sorin seluk, se funsionáriu ida
ne’e
tenke
dezenvolve
no
implementa
estratéjia formasaun no dezenvolvimentu
hodi tulun funsionáriu ne’e hadi’ak ninia
dezempenhu ba tinan oin mai. Ba funsionáriu
ne’ebé hetan avaliasaun insufisiente halo
kedas
investigasaun
ida
kona-ba
ninia
kapasidade no dezempeñu, maibé se ajente
administrasaun karik tenke hapara kedas nia
husi ninia kontratu.
Avaliasaun dezempeñu iha ninia fatór
hamutuk 9 (sia) ne’ebé avaliadór ida tenke
haree bainhira atu halo avaliasaun ba ninia
subordinadu mak hanesan: responsabilidade,
relasaun no komunikasaun iha servisu fatin,
zelu
(dedikasaun),
imparsialidade,
konfidensialidade
lealdade
no
no
obediénsia,
respeitu no onestidade. Fatór haat tuir-mai
ne’e aplika ba sira ne’ebé la kaer kargu
diresaun no xefia, mak hanesan: inisiativa,
efeitu ba hanaruk ninia kontratu.
funsionáriu
“bom” iha tinan 3 nia-laran ka kombinasaun
hetan sufisiente iha ninia avaliasaun, superior
mínimu fulan neen ka tinan ida nia-laran.
insentiva
tinan 2 tuituir malu, no sira ne’ebé mak hetan
avaliasaun
kreatividade no produtividade, servisu iha
ekipa, pontualidade no asiduidade iha fatin
dezempeñu ho klasifikasaun “muito bom” iha
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
servisu no objetivu ba servisu nian. Iha mós
Komisaun durante tinan hirak nia laran ne’e
fatór haat ne’ebé aplika de’it ba kargu sira
simu no rejista ona funsionáriu no ajente
diresaun no xefia mak hanesan: Lideransa,
administrasaun nia avaliasaun dezempeñu
Supervizaun no dezenvolvimentu pesoál,
hamutuk:
fornese servisu ne’ebé efisiente no efikaz no
Tinan
Totál
2009
21.565
2010
22.374
2011
12.139
1.438
2012
13.260
2.356
2013
*
2.939
planementu no jestaun.
Tuir mai klasifikasaun ba Avaliasaun
Dezempeñu:
Muito
Bom
Sufisiente Insufisiente
Bom
33
24-32
15-23
pontus
pontus
pontus
14 pontus
Totál hetan
Progresaun
* seidauk iha númeru loloos tamba iha hela faze
submisaun husi (Instituisaun sira mai KFP)
Obs. Haree fali ba númeru totál avaliadu
iha leten hakarak hateten katak iha
diferensa númeru husi tinan 2009, 2010
ho 2011 no 2012. Ne’e tanba iha loron 1
janeiru 2011, profesór sira enkuadra ba
rejime espesiál no sira la subemete
avaliasaun mai KFP ho razaun tanba
Ministériu Edukasaun ho KFP seidauk kria
formatu avaliasaun rejime espesiál ida
apropriadu ba profesór sira.
Funsionáriu Públiku barak mak too agora seidauk hatene
loloos katak Avaliasaun Dezempeñu laos Komisaun Funsaun
Públika (KFP)mak fó ka halo avaliasaun ba ajente no/ka
funsionáriu públiku sira iha Instituisaun Estadu nian, maibe,
Superior ierárkiku husi Ministériu no Sekretaria Estadu idadak
mak
halo
avaliasaun
(tuir
prosedimentu
tomak
avaliasaun nian) hafoin submete mai iha KFP hodi rejista
fixa sira ne’e iha SINGAP PMIS, hasai despaxu progresaun
horizontál ba eskalaun nian no ikus halo prosesu mudansa
eskalaun ba Ministériu Finansas.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Prosedimentu Administrativu
Knaar ida KFP nian mak atu promove konsientizasaun ba kódigu konduta funsaun públika nian,
garante Administrasaun Públika ida imparsiál, profisionál transparente, efisiente no kortéz tuir Lei.
KFP liu husi ninia diresaun iha Sekretariadu mak fó apoiu hodi halo investigasaun bazeia ba keixa sira
ne’ebé mak simu. Hafoin husi ida ne’e mak Komisaun hola desizaun ka atribui sansaun ba hahalok
irregularidade sira. Natureza husi atribuisaun sansaun ne’e nian laos de’it atu kastigu maibé ida ne’e
atu eduka funsionáriu hirak ne’e hodi labele komete filfali irregularidade ne’e sira-nia serbisu fatin.
KFP hahú husi ninia mandatu iha tinan 2009-2010 to tinan 2013 fó ona pena hamutuk 644 ne’ebé
bele haree iha tabela tuir-mai:
Tinan
Totál Pena ne’ebé aplika
Totál Demisaun
2010
21
1
2011
74
5
2012
177
12
2013
372
42
Númeru ida ne’e inklui
rekursu no Absolbisaun sira.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Atividade sira hodi Komemora Aniversáriu dalima KFP nian
Atu komemora loron harii Instituisaun ida ne’e, KFP ho ninia Sekretariadu no INAP forma
Komisaun Organizadora ida hodi prepara atividade sira mak hanesan: Sertame ka Kadi Kakutak,
Konferénsia Meza Redonda ho tema jerál “Dezafiu no Estratréjia iha Dezenvolvimentu ba Rekursu
Umanu Funsaun Públika nian” no Misa Agradesimentu.
Atividade Sertame ka Kadi Kakutak hala’o iha INAP iha loron
26 no sei remata iha loron 3 fulan jullu. Atividade refere hala’o ho
objetivu atu koko funsionáriu sira nia koñesimentu liuliu ba iha Lei
no Dekretu-Lei sira Funsaun Públika nian no Istória Timor-Leste.
Programa ne’e hetan involvimentu husi Ministériu no Sekretaria
Estadu hamutuk grupu 21. Iha sesaun eliminatóriu ne’e SES,
SECOMS, MCIA no MTC mak apura ba faze semi-finál. Faze semi-finál hala’o iha loron 30 fulan Juñu
no grupu SES, SECOMS, MCIA mak tama ba finál. Faze ikus atividade nian hala’o iha loron 3 fulan
jullu. Ekipa vensedór ba Sertame tinan ida ne’e mak ekipa husi SES iha 10 lugar, 20 lugar mak ekipa
SECOMS no hela ba 30 lugar ekipa MCIA.
Entretantu, iha Programa Konferénsia Meza Redonda nian,
KFP konvida Peritu ida mai husi Cabo-Verde (Sekretáriu Estadu ba
Administrasaun
Públika)
hodi
fahe
esperiénsia
husi
Administrasaun Públika ba Funsionáriu Públiku Timor-Leste liu
husi ninia aprezentasaun ho tema “Desafio e Estratégia no
Desenvolvimento de Recursos Humanos na Função Pública”. Iha
parte akadémiku Komisaun mós konvida oradór ida Dosente husi
Universidade Minho - Portugál, Prof. Dr. Manuel Silva, ne’ebé daudaun ne’e hanorin hela Mestrandu
no Doutorandu sira iha Universidade Nasionál Timor-Lorosa’e (UNTL), hodi mai ko’alia kona-ba
“Educação Contínua de Profissionais de Desenvolvimento Humano”, la sees husi tema jerál ne’ebé
defini ona ba iha iventu ida ne’e. Iha sekuénsia hanesan rona mós intervensaun husi representante
balun husi Ministériu, Sekretaria Estadu no Ajénsia Autónoma sira.
Atu valoriza liu tan loron espesiál ida ne’e, KFP ho tulun husi
AUSAID hala’o lansamentu ba Manuál Jestaun Rekursu Umanu ba
Funsaun Públika. Manuál ne’e ko’alia kona-ba área boot sira Funsaun
Públika nian mak hanesan; Rejime Kareira, Jestaun Dezempeñu,
Rekrutamentu, Formasaun, Lisensa no Falta, Pensaun no Reforma.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Impresaun no Felisitasaun ba V Aniversáriu KFP nian
Diretora-Jerál SES: “KFP halo ona buat
balun maibé ita tenki halo reviizaun fali,
públiku sira hotu, atu nune’e bele hakat ba
prosesu dezenvolvimentu nasionál.
tamba barak mak seidauk hatán ba realidade,
Mariano Lopes – Funsionáriu SES: husu
nune’e, husu atu halo revizaun iha lejislasaun
atu KFP manten nafatin buat di’ak sira nebe’e
balun, hodi haree mos ba direitu traballador
mak hala’o ona no buka atu hadi’ak ne’ebé
Funsaun Públika nian. Estadu no Governu ejiji
mak seidauk di’ak, hodi halo di’ak liu-tan
buat barak ba traballador sira maibé sira-nia
nune’e serbisu hotu iha Administrasaun
direitu ne’ebé mak tuir loloos sira tenki iha
Públika bele lao ho efikás no efisiente iha
seidauk kompensa. Izemplu, Ita-nia vida
futuru.
ekonomia ohin loron ninian, sasan baze karu
Administrador
geral
do
Centro
de
tebes no la balansa ho saláriu ne’ebé
Convenções de Dili: Hanesan Instituisaun ida
funsionáriu ida hetan. Ita mos tenki haree
ne’ebé
kona-ba Karreira, promosaun, oinsa ita atu
Formasaun, Avaliasaun Dezempeñu no seluk2
kaderiza ita-nia funsionáriu sira ne’e ba
tan, sei enfrenta dazafius barak iha futuru.
futuru, sei ita la haree husi agora sei akontese
Maibé, nuudar funsionáriu públiku ami iha
nafatin hanesan ne’ebé mak akontese hela iha
konfiansa bo’ot ba iha Instituisaun ida ne’e
tinan lima ne’e nia-laran”.
katak sei ultrapassa dezafiu sira ne’e wainhira
Diretor-Jerál MJ: KFP iha V Aniversáriu
mak
hare
ba
Rekrutamentu,
investe makas iha formasaun ba Funsionáriu
ne’e ita haree hanesan iha faze infantilidade,
Públiku ne’ebé mak prezisa tebes. Ba oin
maibé, KFP halo ona buat barak, hodi halo
presiza
jestaun
rekrutamentu tamba ida ne’e maka sai
ba
iha
Setór
Públiku,
ne’ebé
hadiak
diak
liu
tan
sistema
funsionáriu públiku sira bele serbisu ba.
hanesan asuntu ida ne’ebé barak koalia.
Nune’e, ita serbisu hamutuk nafatin ba, KFP
Komisaun hala’o servisu diak liu tan atu
mesak mos nia labele la’o. Ba oin importante
nune’e bele atende nesesidade funsionáiriu
mak, atu hetan susesu ita tenki iha liña
públiku sira nian.
KOORDENASAUN diak. Ita hotu-hotu hein
Diretór-jerál Administrasaun Finansas-MAE:
katak ita-nia funsionáriu públiku sira ne’e bele
KFP nuudar Instituisaun foun no ami hanesan
iha
Ministériu
motivasaun
nafatin,
serbisu
ho
apresia
servisu
ne’ebé
mak
dedikasaun, empeñu nune’e bele fó rezultadu
Komisaun hala’o ona durante tinan 5
ida di’ak liu tan iha futuru.
ne’e, buat barak mak hala’o ona no tebes buat
Inspetora-Jerál ME: Ami hein katak KFP
barak mak presiza hala’o maibé, la’os katak
sei forte liu-tan, hadi’ak serbisu iha Funsaun
Komisaun duranti ne’e la’o iha fatin. KFP ne’e
Públika, izemplu, bem-estar ba funsionáriu
Instituisain foun ida, nune’e espetativa husi
saida mak atu hadi’ak no saida mak ita
funsionáriu mós bo’ot tebes ba nia.
seidauk
Ba futuru, haree ba funsionáiru sira-nia
dezenvolvimentu rekursu umanu funsaun
direitu, liuliu iha rejime kareira nomos saláriu
públika ne’ebé ita nesesita iha futuru. Mai ita
atu nune’e funsionariu sira bele hala’o servisu
hotu-hotu fó liman ba malun, aselera prosesu
ho didiak.
Administrasaun Públika ho exelente no
Hodi Ministériu nia naran hato’o parabéns
profisionál.
kontinua servisu no forte nafatin atu bele
Diretora-Jerál SKFP: Ho funsionáriu públiku
hasoru dezafiu ne’ebé sai mai.
ne’ebé iha no konsiente katak limitadu tebes
halo
no
oinsa
atu
haree
Diretor-Jerál INAP: Ami rekoñese katak
maibé iha serbisu lubun ida ne’ebé mak ami
iha dezafiu barak tebes, maibé iha buat di’ak
halo tiha ona atu serbi ba públiku. Ba futuru
balun mak KFP halo ona, barak mak seidauk
ami sei forma di’ak liu-tan funsionáriu públiku
maibé fiar katak, ita hotu hamutuk ho hakaas
atu bele serbi ho di’ak liu-tan Ita-nia povu iha
aan atu serbisu haree saida mak ita halo ona,
Rai doben ida ne’e.
PARABENS BA KOMISAUN FUNSAUN PÚBLIKA ...
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Hatene Ka
Lista tuir-mai ne’e, mak Lei no Dekretu-Lei sira ne’ebé mak KFP prodúz iha ninia mandatu ...
Lejislasaun
Públikasaun dahuluk
20 maiu 2002
Lei n.º 8/2004, iha 16
juñu
Dekretu-Lei n.º
14/2008, iha 7 maiu
Títulu
Alterasaun sira
-
Lei n.º 5/2009, iha 15
Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste
Aprova Estatutu ba Funsaun Públika
jullu (alterasaun dahuluk)
- Dekretu-Lei n.º
18/2009, iha 18 abril
Rejime Avaliasaun Dezempeñu ba Traballadór sira
Administrasaun Públika nian
(Alterasaun dahuluk);
- Dekretu-Lei n.º
19/2011, iha 8 juñu
(Alterasaun daruak).
Dekretu -Lei n.º
27/2008, iha 11 agostu
Dekretu -Lei n.º
20/2011, iha 8 juñu
Rejime Karreira ba Kargu sira iha Diresaun no Xefia
Administrasaun Públika nian
(Alterasaun dahuluk)
Dekretu -Lei n.º
34/2008, iha 27 agostu
- Dekretu -Lei n.º
22/2011, iha 8 juñu
Rejime ba Konkursu, Rekrutamentu, Selesaun no
Promósaun iha Pesoál ba Administrasaun Públika
(Alterasaun dahuluk);
- Dekretu -Lei n.º
44/2011, iha 21 setembru
(Alterasaun daruak)
Dekretu -Lei n.º
40/2008, iha 29 outubru
Dekretu -Lei n.º
21/2011, iha 8 juñu
Rejime Lisensa no Falta sira ba Traballadór sira
Administrasaun Públika nian
(Alterasaun daruak)
Lei n.º 7/2009, iha 15
jullu
-
Harii Komisaun ba Funsaun Públika
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Dekretu -Lei n.º
-
12/2009, iha 18 fevereiru
Dekretu -Lei n.º
-
20/2010, iha 1 dezembru
Lei n.º 6/2012, iha 29
-
fevereiru
Rejime Kapasitasaun ba Rekursu Umanu sira
Funsaun Públika nian
Rejime Suplementu Remuneratóriu sira
Administrasaun Públika nian
Rejime Tranzitóriu ba Seguransa Sosiál iha Vellise,
Invalidez no Mate ba Traballadór sira Estadu nian
Dekretu -Lei n.º
Regulamenta Rejime Tranzitóriu ba Seguransa
23/2012, iha 24 maiu
-
Sosiál iha Vellise, Invalidez no Mate ba Traballadór sira
Estadu nian
Dekretu-Lei n.º
-
38/2012, iha 1 agostu
Rejime ba Formasaun no Dezenvolvimentu iha
Funsaun Públika
Desizaun n.º
Rejimentu Internu Komisaun ba Funsaun Públika
545/2012/KFP, iha 17
-
nian
outubru
Saida maka «serbisu tuir turnu»? (artigu 8.º - Dekretu -Lei n.º 20/2010, iha 1 dezembru)
Serbisu tuir turnu hala’o iha oras serbisu tuir eskala ida kontínua, ka, serbisu lapara durante oras 24 iha loron 7 semana nian.
Ne’e implika katak iha sábadu, domingu no feriadu mos serbisu nafatin no oras iha loron serbisu fahe tuir periodu (turnu
sira), atu nune’e loron sira semana no oras normal lor-loron nian iha funsionáriu atu asegura nafatin serbisu.
Saida maka «serbisu estraordinariu»? (artigu 3.º- Dekretu -Lei n.º 20/2010, iha 1 dezembru)
Serbisu ne’ebé fó hosi funsionáriu públiku ka ajente ida administrasaun ne’ebé liu fali nia orariu normal serbisu nian.
Oras estraordinaria hira maka funsionáriu ida bele hetan iha fulan ida? (artigu 4.º- Dekretu -Lei n.º 20/2010, iha 1
dezembru)
Funsionáriu públiku sira ka ajente sira administrasaun nian bele serbisu másimu oras extra hatnulu (40) iha fulan ida. Atu
bele hetan pagamentu ba oras hirak ne’e, supervizor imediatu ba traballador tenki aprezenta lista prezensa ho rejistu mensal
oras estraordinaria nian ba Diretor-Jerál. Pagamentu ba oras estraordinaria tenki hetan netik autorizasaun. Labele hetan
pagamentu wainhira laiha komprovativu autorizasaun nian housi superior ierarkiku.
Turnu saida deit maka ezisti? (artigu 8.º- Dekretu -Lei n.º 20/2010, iha 1 dezembru)
Iha tipu tolu ba turnu sira:
a)
Diurnu (dader) – hahu hosi oras tuku 06:00 ba tuku 10:00 dader;
b)
Vespertinu (lorokraik) – hahu hosi oras tuku 13:00 to’o tuku 17:00(lorokraik);
c)
Noturnu (kalan) – hahu hosi oras tuku 20:00 to’o tuku 22:00 (kalan).
Iha pratika, oinsa halo pagamentu ba oras estraordinaria sira? (artigu 6.º- Dekretu -Lei n.º 20/2010, iha 1 dezembru)
Iha kompensasaun finanseira ba oras estraordinaria sira, traballador iha direitu ba suplementu renumeratóriu ida ne’ebé
koresponde ba valor oras normal nian sura hosi:
a) 1, 5 ba oras estraordinaria ne’ebé fó iha loron serbisu normal;
b) 2 ba oras serbisu ida ne’ebé fó liu oras tolu tutuir malun ka iha loron deskansa semana nian ka feriadu.
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Diskursu Prezidente KFP iha loron Aniversáriu KFP nian ba dala 5
Exmo. Sr. Primeiro-Ministro Kay Rala Xanana Gusmão
Exmo. Sr Vice Primeiro-Ministro Fernando Lasama de Araújo;
Exmos. Srs. membros do Governo;
Exmos. Srs. Comissários da Comissão da Função Pública;
Colegas Funcionários Públicos;
Senhoras e Senhores;
O dia 15 de julho marca o quinto aniversário
funcionários
da Comissão da Função Pública, criada no
profissionalização, ética e código de conduta,
contexto da Reforma Administrativa em 2009,
carreiras e promoção com base em critérios
como a instituição responsável pela gestão
objectivos de mérito e competência.”
dos recursos humanos da Função Pública.
Em 15 de Julho de 2009, o Parlamento
Naquela
Governo
Nacional aprovou a Lei número 7/2009, que
determinou a criação de “uma Comissão,
criou a Comissão da Função Pública, composta
como forma de combate ao partidarismo da
de três comissários indicados pelo Governo e
Função Pública. Composta por membros com
dois
competência técnica e integridade para
secretariado de apoio.
contribuírem para a reforma da Função
A lei definiu uma competência abrangente
Pública, esta Comissão deve supervisionar
para a Comissão que inclui a gestão dos
todo
recursos humanos da Administração Pública e
o
oportunidade,
processo
de
o
capacitação
dos
pelo
do
Estado,
Parlamento
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
incluindo
Nacional
e
a
um
também:
da Comissão, permitam-me enumerar apenas
- Regulamentar assuntos relacionados com o
algumas das actividades mais importantes
desenvolvimento
desempenhadas nestes 5 anos:
e
gestão
de
recursos
humanos, eficiência e eficácia do serviço
Nos termos da lei, uma das funções da CFP é
público;
responsabilizar-se
- Definir estratégias e padrões para a reforma
selecção de pessoal para os quadros da
da Função Pública;
Função Pública e para os cargos de direção e
- Analisar as funções dos funcionários
chefia da Administração Pública. O princípio
públicos;
determinado pela lei é o do recrutamento
-
critérios
profissionalismo e garantir a despolitização da
selecção, responsável por assegurar que a
função pública;
escolha entre os candidatos recaia sobre
- Garantir o recrutamento e selecção por
aqueles
mérito;
experiências para assumir o cargo oferecido à
- Instruir e decidir os processos disciplinares e
concurso.
seus recursos;
Para que o processo seletivo seja impessoal e
- Coordenar e controlar a avaliação de
justo, este júri de selecção é formado por
desempenho dos funcionários;
pessoal da CFP, da instituição contratante e
- Realizar estudos sobre a redefinição de
representantes
níveis, competências, qualificações e sistemas
externas. Se por um lado esta diversidade
salariais dos funcionários públicos;
retarda a conclusão do processo, por outro
- Promover e assegurar o cumprimento do
lado
código de ética;
imparcialidade do júri.
- Coordenar e implementar programas de
A CFP apenas reserva para si o papel de
formação e desenvolvimento dos funcionários
homologação dos resultados e nomeação dos
públicos;
candidatos aprovados. Desde a sua criação, a
responsabilidades
o
padrões
e
com base no mérito, executado por um júri de
Assegurar
e
recrutamento
de
-
Estabelecer
pelo
cumprimento
relacionadas
com
assegura
melhores
de
a
qualificações
outras
e
instituições
independência
e
de
CFP analisou mais de 70.000 candidaturas,
a
para dentre elas nomear para ingresso ou
administração da Função Pública.
promover na Função Pública mais de 5.000
Logo no início do mandato a Comissão reuniu-
funcionários. Foram ainda feitas nomeações
se e aprovou seu regimento interno e o plano
ou extensões em comissão de serviço para
estratégico, com as linhas mestras do seu
cargos de direção e chefia da Administração
trabalho.
Pública
Para dar uma ideia da dimensão do trabalho
funcionários.
para
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
aproximadamente
3.000
No que diz respeito à matéria disciplinar, a
Também o desenvolvimento e implementação
CFP já investigou
e julgou mais de 450
dos regimes especiais de carreira, tais como
processos disciplinares, aplicando penas de
dos profissionais da saúde, dos docentes, dos
repreensão escrita, suspensão, inactividade
guardas prisionais, entre outros, contou com
ou demissão. Apenas a título de comparação,
o trabalho da CFP, que hoje responsabiliza-se
antes da CFP eram julgados cerca de 10 casos
ainda pelo correcto pagamento deste pessoal.
por ano. Hoje multiplicamos este número por
Outra das funções essenciais da CFP é a
10.
coordenação do processo de avaliação de
A CFP participou activamente na solução do
desempenho. A CFP propriamente dita não
problema
avalia
dos
chamados
funcionários
os
funcionários,
função
que
temporários Os agentes da Administração
anualmente pertence ao superior hierárquico,
Pública chegaram a constituir, em 2009, cerca
segundo factores e critérios estabelecidos.
da metade da força de trabalho total da
Desde a sua implementação, a CFP coordenou
Função Pública.
e registou as avaliações de desempenho de
A CFP propôs ao Governo um conjunto de
toda a Administração Pública, num total
critérios para determinar a elegibilidade dos
superior a 27.500 avaliações por ano e ainda
funcionários temporários para o acesso ao
assegurou a progressão de escalão para os
emprego permanente. Tais critérios garantem
funcionários que implementam o requisito
que as conversões são baseadas na lealdade
legal.
ao Estado, coerência, transparência e mérito.
O registo das informações de pessoal também
Foram considerados ainda o desempenho no
é fundamental para garantir a continuidade
exercício das funções e a permanência da
da Administração Pública. Por isso a CFP
necessidade do cargo. Com base nestes
desenvolveu
critérios, o Governo aprovou Resolução que
Informação da Gestão do Pessoal.
fixou as condições para a conversão de
As
agentes
permitem acompanhar a vida funcional de
da
Administração
Pública
em
o
informações
SINGAP
–
inseridas
Sistema
no
de
sistema
funcionários públicos.
todos os funcionários públicos, garantindo
Em consequência em 01 de Julho de 2011
uma gestão integrada de recursos humanos.
cerca de 13.000 agentes da Administração
Estão registados no sistema os dados pessoais
Pública que exerciam tarefas de natureza
dos funcionários, as funções que exerce e
permanente foram convertidos pela CFP em
exerceu, o tempo de serviço e antiguidade, a
funcionários públicos, segundo critérios de
gestão da formação e desenvolvimento e as
qualificação e experiência profissional.
licenças e faltas. Em cada uma das instituições
do Estado existem funcionários da área de
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
recursos humanos formados pela CFP para
de 27.500 funcionários públicos e ainda dados
operar o sistema e alimentar os dados da
dos funcionários sob o regime de contrato de
base.
trabalho. A presença do sistema e operadores
O sistema permite ainda a gestão dos
formados em todas as instituições do Estado
concursos públicos de recrutamento de
garante uma coordenação na gestão dos
pessoal,
recursos humanos da Função Pública.
armazenando
dados
sobre
os
requisitos de admissão de cada concurso, as
Todos os meses a CFP controla as listas de
candidaturas apresentadas, os métodos de
presença de toda a Função Pública, regista as
selecção, os recursos apresentados e todas as
licenças e efectua os descontos de salário
fases da avaliação do concurso.
correspondentes às ausências injustificadas. O
Também os resultados da avaliação de
trabalho
desempenho são inseridos na base de dados
presenças também determina a abertura de
do SINGAP, garantindo que a progressão
processo disciplinar por abandono de serviço
funcional
ou por inassiduidade.
aconteça
determinada
no
tempo
pela
certo.
legislação
O
de
fiscalização
das
listas
de
SINGAP
Apesar do pagamento do pessoal da Função
possibilita a geração das informações de
Pública ainda ser da responsabilidade do
pagamento de pessoal, mantendo numa base
payroll do Ministério das Finanças, é a CFP
permanente o histórico de todas as alterações
quem controla e autoriza as alterações no
salariais e as situações funcionais que
pagamento, conforme as informações de
influenciam os cálculos dos vencimentos na
pessoal
Função Pública. Desta forma, ligando as
Secretariado da CFP.
informações de registo de pessoal aos direitos
Somente mediante a confirmação pela CFP, o
salariais, a CFP diminui substancialmente as
Payroll do Ministério das Finanças inclui,
possibilidades de duplicação ou fraude e
exclui ou altera o pagamento de toda a força
garante mais rapidez no pagamento correcto
de trabalho da Função Pública, hoje cerca de
dos salários.
27.500
Para assegurar o registo correto dos dados
contratados.
dos funcionários públicos, a Comissão da
Ao longo de cinco anos a Comissão reuniu-se
Função Pública deslocou-se a cada distrito,
70 vezes e emitiu cerca de 1200 decisões, que
recebeu e validou a documentação de todos
somam-se aos mais de 1800 despachos do
os funcionários públicos para inserção na base
Presidente da Comissão, sobre os termos e
de dados da Função Pública. Hoje o SINGAP
condições de emprego da Função Pública. A
armazena fotografia e cópia dos documentos
Comissão tem exercido ainda um importante
pessoais e profissionais de cada um dos mais
papel
registadas
funcionários
como
diariamente
públicos
mediadora
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
dos
e
no
6.000
conflitos,
conselheira na gestão dos recursos humanos
e disseminadora dos direitos e deveres da
Função Pública.
Muito foi realizado com o esforço de uma
equipa pequena do Secretariado da CFP, que
trabalhou dedicadamente na conquista dos
objetivos determinados pelo Plano Estratégico
de Desenvolvimento, pelo Programa de
Governo e pelos planos anuais de trabalho da
CFP.
No entanto ainda existem desafios a superar.
A formação e desenvolvimento adequados do
pessoal, conforme as necessidades levantadas
pelos
ministérios,
o
programa
de
descentralização administrativa e a colocação
do funcionário público onde ele pode melhor
servir à sociedade, a medida da eficiência e da
eficácia do trabalho na Função Pública, o
dimensionamento adequado da força de
trabalho da Função Pública, um quadro
adequado de retribuições aos funcionários
públicos e a gestão profissional de um sistema
de pensões e aposentações são alguns destes
desafios que cabem à Comissão da Função
Pública no processo de construção do Estado.
Por
fim
desejo
agradecimento,
comissários,
em
pela
concluir
meu
com
nome
confiança
e
em
um
dos
nós
depositada pelo Governo e pelo Parlamento
Nacional. Durante estes anos de mandato
procuramos exercer os cargos com retidão e
lealdade aos princípios da boa governação.
Obrigado
Foto sira festa V Aniversáriu KFP nian
Libório Pereira – Presidente da CFP
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Lensa V Aniversáriu
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku
Karikatura ne’e dezeña housi:
Manuel da Silva (GAP-CFP)
Hala’o Kna'ar Diak Liu ba Públiku

Documentos relacionados