memkvidreobis Sefasebis saxelmZRvanelo
Transcrição
memkvidreobis Sefasebis saxelmZRvanelo
inventarizaciisa da dokumentaciis saxelmZRvanelo urbanuli reabilitaciis saxelmZRvanelo memkvidreobis Sefasebis saxelmZRvanelo -- saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro kulturuli memkvidreobis dacvis 2008 wlis saxlemwifo programa g. CubinaSvilis sax. qarTuli xelovnebis istoriisa da ZeglTa dacvis kvlevis erovnuli centri Targmani: mariam didebuliZe inventarizaciisa da dokumentaciis saxelmZRvanelo marine maisuraZe qeTevan miqelaZe urbanuli reabilitaciis saxelmZRvanelo memkvidreobis Sefasebis saxelmZRvanelo redaqtori: dimitri TumaniSvili teqnikuri redaqtori: marine yenia dizaini da dakabadoneba: giorgi bagrationi © saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro, 2008 © g. CubinaSvilis sax. qarTuli xelovnebis istoriisa da ZeglTa dacvis kvlevis erovnuli centri, 2008 © © © © Council of Europe Guidance on Inventory and Documentation of the Cultural Heritage, 2001 Guidance on Urban Rehabilitation, 2004 Guidance on Heritage Assessment, 2006 gamomcemloba `nekeri~, 2008 ISBN 978-9941-404-27-6 -- sarCevi winaTqma 10 inventarizaciisa da dokumentaciis saxelmZRvanelo winasityvaoba 12 Sesavali 14 dokumentaciis mniSvneloba da standartebis saWiroeba 16 ZirTadi Tavebis mokle Sinaarsi 18 1. naSeni memkvidreobis dokumentacia 20 2. inventarizaciis roli 21 2.1. inventarizacia da memkvidreoba21 2.2 Tavisebureba da mravalferovneba23 2.3. garemos ganviTareba: memkvidreobis prioriteti24 3. aRwerilobis daniSnuleba da tipebi 25 3.1. aRwerilobis daniSnuleba25 3.2. identifikacia da analizi26 3.3. konservacia: saWiroebebis gansazRvra26 3.4. dagegmva27 3.5. ganaTleba, Segnebis amaRleba da gagebis xelSewyoba28 3.6. aRwerilobis tipebi29 3.7. SerCeviTi aRweriloba30 3.8. amomwuravi aRweriloba30 3.9. topografiuli aRweriloba31 3.10. Tematuri aRweriloba31 4. aRweriloba, rogorc dacviTi kanonmdeblobis saSualeba 32 4.1. aRweriloba da dacva32 4.2. saWiro informaciis moculoba33 4.3. memkvidreobis dacvis sazogadoebrivi mxardaWera34 4.4. dacviTi kanonmdeblobidan SenobaTa marTvisaken34 5. nageboba da ansambli 36 5.1. kvlevis erTeuli36 5.2. ansamblis ganxilva36 5.3. ansablis klasifikacia37 5.4. ansamblis gansazRvreba38 5.6. ansamblis saxeobebi39 -- 6. axali sistemebis ganxorcieleba invetarizaciisa da memkvidreobis marTvisaTvis 41 6.1 procesis marTva 41 6.2. standartebis danergva 42 6.3. cvlilebebis marTva 42 7. inventarizacia, rogorc uwyveti procesi 7.1. aRwerilobis Tanmimdevruloba 7.2. aRwerilobis ganaxleba 7.3. dokumentaciis erTianoba 7.4. dokumentaciis sicxade 44 44 45 45 46 8. pasuxismgebloba informaciaze 8. 1. informaciis xelmisawvdomoba 8.2. sakuTrebis ufleba informaciaze 46 46 48 9. informacia da monacemTa standartebi 9.1. informaciis standartebi 9.2. monacemTa standartebi 9.3. geo-sainformacio sistemebi (GIS) 9.4. monacemTa Semadgenlobis erovnuli standartebi da terminologia 9.5. terminologia 9.6. monacemTa Setanis kriteriumebi 9.7. axali teqnologiebis gamoyeneba 9.8. dokumentaciis standartebi 49 49 51 53 10. wvrTna 10.1. sawvrTneli kursebi 10.2 molodinTa gafarToveba 56 57 58 11. standartebis Sesavali 11.1. sabaziso monacemTa indeqsi arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli nagebobebisa da ZeglebisaTvis 11.2 sabaziso monacemTa standarti arqeologiuri adgilebisa da ZeglebisaTvis 11.3. obieqtis saaRricxvo baraTi 58 12. standartebi 12.1. sabaziso monacemTa indeqsi arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli nagebobebisa da ZeglebisaTvis 69 -- 53 53 54 54 55 58 62 64 69 12.2 saerTaSoriso sabaziso monacemTa standarti arqeologiuri RirsSesaniSnavi adgilebisa da ZeglebisaTvis 75 12.3. obieqtis ID _ sakontrolo sia 90 13. magaliTebi 91 13.1. arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli Senobebisa da Zeglebis sabaziso monacemTa indeqsi 93 13.2. SenobaTa ansamblebis, Zeglebisa da RirSesaniSnavi adgilebis sabaziso monacemTa indeqsi, dafuZnebuli istoriuli Senobebisa da Zeglebis sabaziso monacemTa indeqsze 96 13.3. sabaziso monacemTa standarti arqeologiuri adgilebisa da ZeglebisaTvis 98 13.4. obieqtis saaRricxvo baraTi101 14. danarTebi 103 danarTi 1 evropis sabWos ministrebis rekomendacia R (95) 3 wevr qveynebisaTvis arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli Senobebisa da Zeglebis dokumentirebis meTodebisa da sistemebis koordinaciis Taobaze103 danarTi II informaciis gacvla, metamonacemebi da geo-sainfirmacio sistemebis standartebi105 danarTi III gadasinjuli sabaziso monacemTa indeqsi arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli Senobebisa da ZeglebisaTvis107 -- urbanuli reabilitaciis saxelmZRvanelo winasityvaoba 115 Sesavali 118 kamaTi urbanuli reabilitaciis Taobaze 118 Cveni midgomis mizani120 rogor aris agebuli wigni 121 Cveni samizne socialuri jgufi122 nawili 1. evropis sabWos amosavali teqstebi urbanul reabilitaciaze 125 1.0 Sesavali 125 1.1 1960-iani da 1970-iani wlebi; Zveli qalaquri centrebis reabilitacia da integrirebuli konservaciis problema126 1. 1. 1. 1960-iani da 1970-iani wlebi da maTi konteqsti126 1. 1. 2. urbanuli problema127 1. 1. 3. samarTlebrivi normebi 128 1. 2. 1980-iani wlebi: urbanuli strategia da adgilobrivi ganviTarebis problema 137 1. 2. 1. 1980-iani wlebi da maTi konteqsti 137 1. 2. 2. urbanuli problema139 1. 2. 3. amosavali teqstebi140 1. 3. 1990-iani wlebi: teritoriuli gegmarebis midgoma da mdgradi ganviTarebis problema 148 1. 3. 1. 1990-iani wlebi da maTi konteqsti 148 1. 3. 2. urbanuli problema148 1. 3. 3. amosavali teqstebi149 1. 4. 2000 wlis aqeT: urbanuli kultura da kulturuli mravalferovnebis aRiarebis aucilebloba 158 1. 4. 1. konteqsti158 1. 4. 2. urbanuli problema159 1. 4. 3. amosavali teqstebi160 1. 5. bolo xuTi aTwleuli: ufleba sacxovrebeli biniT uzrunvelyofasa da socialuri erTobis problema165 1. 5. 1. bolo xuTi aTwleuli da maTi konteqsti165 1. 5. 2. urbanuli problema166 1. 5. 3. amosavali teqstebi167 1. 6. reziume: cvalebadi Sexeduleba urbanul reabilitaciaze178 -- nawili 2. urbanuli reabilitacia: gansazRvreba, mimdinare amocanebi da Sedegebi 185 2. 0. Sesavali185 2. 1. urbanuli reabilitaciis Tanamedrove gansazRvreba185 2. 2. teritoriuli aspeqtebi da amocanebi188 2. 2. 1. memkvidreobis integrirebuli konservacia 188 2. 2. 2. ufleba sacxovrebeli biniT uzrunvelyofaze191 2. 2. 3. teritoriuli erToba 194 2. 2. 4. mdgradi ganviTareba197 2. 3. adamianTa interesebi da amocanebi202 2. 3. 1. adgilobrivi ganviTareba203 2. 3. 2. socialuri erToba206 2. 3. 3. kulturuli mravalferovnebis pativiscema208 nawili 3. urbanuli reabilitaciisaTvis saWiro samoqmedo saSualebebi 212 3. 0. Sesavali: demokratiul principebis Sesabamisi samoqmedo saSualebebi 212 3. 1. reabilitaciis proeqti rogorc urbanuli politikis ganuyofeli nawili 214 3. 1. 1. proeqtis Sedgena samezoblos doneze215 3. 1. 2. proeqtis ufro farTo urbanul suraTSi integrireba217 3. 2 xelisuflebis organoebi mamoZravebel Zalas unda warmoadgendes220 3. 2. 1. erTmniSvnelovani da uryevi politikuri SemarTeba proeqtis dawyebamde da misi dasrulebis Semdeg220 3. 2. 2. xelisuflebis organoebis CarTva analizis etapze220 3. 2. 3. sazogadoebis Cabma strategiuli dagegmvis doneze 221 3. 2. 4. sazogadoebis Cabma ganxorcielebis etapze221 3. 2. 5. integrirebuli da koordinirebuli midgomis marTvis procesi222 3. 3. teqnikuri multidisciplinaruli gundis mier uzrunvelyofili mxardaWera223 3. 3. 1. teqnikuri Carevis gundebis interdisciplinaruli buneba223 3. 3. 2. teqnikuri Careva proeqtis SesamuSaveblad224 3. 3. 3. teqnikuri Carevaa proeqtis momzadebis etapze224 3. 3. 4. teqnikuri Careva samuSaoebis doneze225 3. 3. 5. proeqtis sazogadoebrivi mniSvneloba225 -- 3. 4. mosaxleobis Cabma 226 3. 4. 1. mTeli mosaxleobis Cabma227 3. 4. 2. mosaxleobis Cabma analizis etapze227 3. 4. 3. mosaxleobis Cabma strategiuli dagegmvis etapze228 3. 4. 4. mosaxleobis Cabma samuSaoebis etapze228 3. 4. 5. samosaxloebis ufro farTod Cabma erToblivi warmoebis gziT229 3. 4. 6. demokratiuli monawileobis meqaniznebis SemuSaveba229 3. 5. Sesabamisi samarTlebrivi instrumentebi230 3. 5. 1. sazogadoebrivi miwaTsargeblobis normebis samarTlebrivi instrumentebi231 3. 5. 2. qalaqgegmarebis maregulirebeli samarTlebrivi instrumentebi231 3. 5. 3. reabilitaciis an menejmentis gegmis Seqmna232 3. 6. xelmisawvdomi finansuri resursebi233 3. 6. 1. efeqtiuri partnioroba sazogadoebriv da kerZo seqtorebs Soris233 3. 6. 2. finansuri mxardaWera miRebuli regionaluri, erovnuli da evropuli organizaciebidan234 3. 6. 3. sazogadoebrivsa da kerZos Soris wonasworobis dacvis aucilebloba235 3. 6. 4. sacxovreblis politikis sazogadoebrivi dafinanseba235 3. 7. drois faqtori236 3. 7. 1. drois faqtoris gaTvaliswineba reabilitaciis procesSi236 3. 7. 2. nabij-nabij midgoma maRali standartebis misaRwevad237 -- memkvidreobis Sefasebis saxelmZRvanelo winaTqma 242 1.0 Sesavali 244 1.1 principebi244 1.2 meTodologia 246 2.0 integrirebuli reabilitaciis programa/ arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis mimoxilva 247 2.1 principebi247 2.1.1 memkvidreobis identifikacia da menejmenti247 2.1.2 integrirebuli reabilitacia248 2.2. proeqtis menejmenti250 2.2.1 zogadi SeniSvnebi252 2.2.2 proeqtis meTodologia252 2.2.3 Sefasebis Sedegebi da nusxebis mokle Sinaarsi254 2.2.4 proeqtis zegavlena 255 3.0 meTododlogiuri saxelmZRvanelo 257 3.1 memkvidreobis Sefaseba257 3.1.1 winapiroba257 3.1.2 kiTxvari258 3.1.3 rekomendaciebi259 3.1.4 arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis Sefasebis kiTxvari264 3.2. intervenciis prioritetTa nusxebi271 3.2.1 Sesavali271 3.2.2 meTodi272 3.2.3 arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis intervenciis prioritetTa nusxis forma274 3.3 winaswari teqnikuri Sefaseba278 3.3.1 Sesavali278 3.3.2 pirveladi teqnikuri Sefasebis forma281 4.0 daskvna 294 5.0 memkvidreobis Sefasebis, intervenciis prioritetTa nusxis da winaswari teqnikuri Sefasebis magaliTi 296 5.1 memkvidreobis Sefasebis magaliTi 297 5.2. intervenciis prioritetTa nusxaSi Setanis magaliTi304 5.3 winaswari teqnikuri Sefasebis aRricxvis magaliTi306 -- winaTqma didi warsulis mqone sxva qveynebis msgavsad, CvenTvis, saqarTveloSi metad saWirborotoa kulturuli memkvidreobis dacva-SenarCunebis sakiTxi. TiTqosda, yvelani SeTanxmebulebi varT, rom winaparTa Seqmnil nivTiersa Tu sulier Rirebulebebs udidesi erovnuli da sakacobrio mniSvneloba aqvs da aucilebelia isini momaval Taobebsac SevunaxoT. magram bevrma CvenTaganma isic icis, ramdeni sirTule iCens Tavs am zogadi debulebebis Tanaxmad moqmedebisas, ramdeni ram xdeba sacilo, raoden Znelia xSirad TviT udavo faseulobebis gadarCenis moTxovnis Tanamedroveobis yoveldRiur moTxovnilebebTan Sexmatkbileba. cxadia, am siZneleebis pirispir didi daxmareba SeiZleba gagviwios sxvaTa gamocdilebis gacnobam, imis gagebam, ra iRones sxvebma da sxvagan aseTsave Tu msgavs garemoebebSi. ukve gamosulia ramdenime krebuli, saidanac siZveleTa damcvelni Tu moyvarulni, restavratorebi Tu muzeumis muSakebi, saxelmwifo Tu qalaqis moxeleebi Seityoben, ra Tavsatexebis win mdgaran winaparTa danatovaris movlisas msoflios didi Tu mcire saxelmwifoebi, ra gzas dasdgomian da adganan isini rTuli, zogjer TiTqosda Cixuri viTarebidan Tavis dasaRwevad. wimandebare wignSic swored kulturuli memkvidreobis patronobis sxvadasxva mxareze nafiqris Semajamebeli dokumentebia warmodgenili. saxeldobr, aq erTadaa warmodgenili evropis sabWos mier momzadebuli da gamocemuli `inventarizaciisa da dokumentaciis~ (2001w.), `urbanuli reabilitaciis~ (2004w.) da `memkvidreobis Sefasebis~ (2006 w.) saxelmZRvaneloebi. gamocemis TariRebic miaxvedrebs mkiTxvels, rom Cven uaxless naazrevs vTavazobT, im Sexedulebebsa da daskvnebs, romelnic dRes mecnierTa da TeoretikosTa gansjis sagani ki aRaraa ukve, aramed saxelmwifoebrivi kulturuli politikis erT-erTi safuZveli. vfiqrobT maTi gacnoba didad sagulisxmo iqneba, miT umetes, rom Cveni qveyana mravali saerTaSoriso xelSekrulebis monawilea da sasurvelia srulyofilad vicodeT, ras gvavalebs da gvavaldebulebs evropuli ojaxis wevroba. d. TumaniSvili - 10 - kulturuli memkvidreobis inventarizaciisa da dokumentirebis saxelmZRvanelo - 11 - winasityvaoba evropis sabWo mravali welia cdilobs kulturuli da bunebrivi memkvidreobis sferoSi evropuli standartebis danergvas. misi saxelmZRvaneloebis mizania evropis qveynebSi instutuciebis gaZliereba da saWiro sakanonmdeblo an administraciuli reformebis mxardaWera saerTaSoriso konvenciebis danergvisa Tu memkvidreobis dacvis politikis harmoizaciisTvis. proeqtebma, romlebsac axorcielebs teqnikuri TanamSromlobisa da konsultirebis programa gamoaaSkarava “saxelmZRvanelo principebis” SemuSavebis moTxovnileba da molodini, rac SesaZlebeli gaxda am sferoSi miRebuli gamocdilebis safuZvelze. eqspertebis sagangebo jgufma safuZvliani kvleva Caatara am “saxelmZRvanelo principebis” dadgenis, danergvisa da gamocemis mizniT. am seriis pirveli tomi, romelic 2000 wels gamoqveynda “sakanonmdeblo mxardaWeris sagangebo komisiis” mier, gvTavazobs kulturuli memkvidreobis sferoSi sakanonmde blo da administraciuli sistemebis ganviTarebis saxelmZR vanelos. meore tomi, romelic aq aris warmodgenili, inventarizaciisa da dokumentaciis Taobaze, Sedgenil iqna sagangebo jgufis mier, romelSic Sediodnen jon boldi (gaerTianebuli samefo), monik Catene (safrangeTi), tereza kortembo (belgia) da qsenia kovaCeC nagliCi (slovenia). es tomi warmoadgens aRwerilobis specifikur sferoebSi 1990 wlidan moyolebuli Catarebuli samuSaos kompilaciasa da ganaxlebas da ZiriTadad efuZneba arqiteqturuli memkvidreobisa da istoriuli nagebobebis sabaziso monacemTa indeqss, romelic damtkicebulia evropis sabWos ministrTa komitetis mier 1995 wels rekomendaciaSi (95) 3. igi agreTve moicavs SedarebiT axal damatebiT kvlevebs arqeologiuri adgilebisa da kulturis obieqtebis sferoSi. es tomi, asafuZvlebs ra wlebis manZilze evropis sabWoSi mimdinare msjelobis Rirebulebas, inventarizaciisa da dokumentaciis cnebas abrunebs sakuTar konteqstSi, raTa urbanuli ansamblebi ganixilebodes, rogorc gamoyenebis specifikuri sfero, riTac igi exmianeba sacxovrebel pirobebsa da naSen garemosTan mimarTebiT arsebul menejmentis sakiTxebs. marTlac, am koncefciis gafarToebis survili, gansakuTrebuli aqcentis gakeTebiT inventarizaciis marTvis rolze, mWidrodaa gadabmuli memkvidreobis gagebis cvalebadobasTan, romelic axla integrirebulia organizaciis prioritetebTan mdgradi socialuri da ekonomikuri ganviTarebis, socialuri erTobis, demokratiuli moqa- 12 - laqeobisa da siRaribesTan brZolis gaTvaliswinebiT. gansakuTrebuli madloba minda gadavuxado im wamyvan pirebs, vinc wamoiwyo da misdia msjelobas inventarixaziis Taobaze. kerZod, daniel Teronsa da mari laura saass evropis sabWodan da specialur eqspertebs Sesabamis institutebidan, kerZod jon bolds, am tomis proeqtis xelmZRvanels da monik Satanes, romelmac monawileoba miiRo redaqtirebaSi. aseve mxurs madloba gadauxadi pol getis fonds da getis infor maciis instituts, romlebmac ufleba mogvces am saxlemZRvanelos nawilebis gamoyenebisa 1998 wels gamoqveynebul metad mniSvnelovan wignSi _ “kulturuli memkvidreobis dokumentireba” robin Tornisa da jon boldis TanaavtorobiT. xose-maria balesteri kulturisa da kulturuli da bunebrivi memkvidreobis direqtori. - 13 - Sesavali aRweriloba evropis sabWoSi es dokumenti, romelic naSeni memkvidreobis dokumentirebisas aRwerilobis gamoyenebas eZRvneba, efuZneba evropis sabWos wevri qveynebis saukeTeso Tanmedrove ptaqtikas da agreTve evropis sabWos “teqnikuri TanamSromobisa da konsultirebis programis” farglebSi miRebul gamocdilebas. mas ufro rCevisa da aRweris xasiaTi aqvs, vidre miTiTebisa, radganac aRiarebulia, rom wevri qveynebis pasuxismgebel uwyebebSi gansxvavebuli moTxovnebi da viTareba da aseve gansxvavebuli teqnikuri SesaZleblobebi da aRWurviloba arsebobs. es dokumenti ganzraxuli iyo rogorc saxelmZRvanelo dokumenti yvelasaTvis, vinc dakavSirebulia Cveni saerTo memkvidreobis gagebis, marTvis, konservaciis, dacvisa da mxardaWeris saqmianobasTan da im qveynebisaTvis, romlebsac SesaZloa dasWirdeT teqnikuri TanamSromloba am sferoSi. evropis sabWo dafuZnda 1949 wlis 5 maiss. 2001 wlis martisaTvis is moicavs ormocdasam wevr qveyanas da evropis kulturul konvenciaze xelmomwer 48 saxelmwifos. geografiulad igi yvelaze mravlismomcveli organizaciaa evropaSi. sabWo Seiqmna “mis wevrebs Soris meti erTobis misaRwevad im idealebisa da principebis dacvisa da realizebisaTvis, romlebic maT saerTo memkvidreobas warmoadgens da maTi ekonomikuri da socialuri progresis xelSesawyobad”. am miznis miRweva xdeboda “msjelobiT saerTo saWiroebebze da SeTanxmebebiTa da saerTo ZalisxmeviT ekonomikur, socialur, kulturul, mecnierul, samarTlebriv da administraciul sferoebSi da adamianis uflebebis da fundamenturi Tavisuflebebis Semdgomi mxrdaWeriT.” 1960 wlidan evropis sabWo muSaobda arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis dacvasa da gaumjobesebaze, ideebis da codnis gacvlis gziT da sakvanZo dokumentebisa da qmedebebis ganxorcielebiT. “evropis konvencia arqeologiuri memkvidreobis dacvis Taobaze” xelmowerisaTvis mzad iyo 1969 wels. 1975 wels miRebul iqna “arqiteqturuli memkvidreobis qartia”, romelic gacxadda amsterdamis deklaraciis meSveobiT. masSi aRiarebuli iyo, rom “evropis unikaluri arqiteqtura misi yvela xalxebis saerTo memkvidreobaa” da unda daculi iqnes yvela wevri qveynis mier erTmaneTTan TanamSromlobis gziT. qartiam daamkvidra “integrirebuli konservaciis” cneba, CarTo ra arqiteturuli memkvidreobis konservacia urbanul da regionalur dagegmarebaSi rogorc fundamenturi da ara - 14 - rogorc meoradi mniSvnelobis mqone komponenti. amsterdamSi monaxazis saxiT mocemuli principebi dadasturebul iqna 1985 wels, rodesac xelmosawerad iqna warmodgenili granadis konvencia _ evropis arqiteqturuli memkvidreobis dacvis konvencia. masSi win wamoweul iqna savaldebulo zomebi, romlebiTac xelmomwerma qveynebma unda daicvan arqiteqturuli memkvidreoba _ Zeglebi, nagebobaTa jgufebi, RirSesaniSnavi adgilebi _ garkevuli minimaluri standartebis da qmedebebis Sesabamisad. isini moicavs reestrebis Senaxvas da teqnikur uzrunvelyofas, im obieqtebis identifikacias, romlebic unda dacul iyos; damxmare finansur da fiskalur zomebs restavraciisa da movla-patronobis mxardasaWerad; sanqciebis uzrunvelyofas; konsercaviis integrirebul politikas; wvrTnas konservaciasTan dakavSirebul saqmianobebsa da xelobebSi; skolis asakidan moyolebuli sazogadoebrivi Segnebis amaRlebas arqiteqturuli memkvidreobis Taobaze, rogorc “kulturuli indeturobis elementisa, aseve rogorc STagobenis da Semoqmedebis wyarosi axlandeli da momavali TaobebisaTvis”. evropuli konvencia “kulturis obieqtebis mimarT samarTaldarRvevebis Taobaze” _ delfis konvencia _ xelmosawerad daido 1985 wels, Tumca ver Sevida ZalaSi ratifikaciebis sakmarisi raodenobis arqonis gamo. evropuli konvencia arqeologiuri memkvidreobis dacvis Taobaze Sesworebuli saxiT xelmosawerad daido 1992 wels maltaze, “arqielogiuri memkvidreobis dasacavad, rogorc evropuli kulturis koleqtiuri mexsierebis wyarosi da istoriuli da samecniero kvlevis instrumentisa”. Caenacvla ra 1969 wlis konvencias, romelic arqeologiur gaTxrebze iyo koncentrirebuli, maltis konvencia asaxavs urbanuli ganviTarebis didi proeqtebis mzard gavlenas arqeologiur memkvidreobaze, ramac Seqmna sakonservacio saqmianobisaTvis sakanomdeblo dacvisa da dafinansebis axali meTodebis povnis aucilebloba, amasTan gamokveTs kvlevis, aRwerilobebis, informaciis gacvlis, mecnieruli da tenikuri daxmarebis kargad dasabuTebul moTxovnilebas. 1996 wels helsinkSi Catarebulma kulturul memkvidreobaze pasuxismgebeli ministrebis evropis meoTxe konferenciam xazi gausva integrirebuli konservaciis meqanizmebis Semdgomi ganviTarebis saWiroebas kulturuli memkvidreobis CarTviT mdgradi ganviTarebis procesSi, radganac aRiarebul iqna, rom kulturuli da bunebrivi memkvidreoba, romlebic erToblivad qmnian Cvens garemos, iTxovs erTobliv qmedebebs maT dasacavad. konferenciam xazi gausva codnis xelmisawvdomobisa da saerTo kulturuli memkvidreobiT tkbobis xelSewyobas; kul- 15 - turuli turizmis ganviTarebis modelebis Seqmnis saWiroebas; dacvis sferoSi, iseve rogorc nebayoflobiTi iniciativebis wasaqezeblad, erovnuli da adgilobrivi pasuxismgeblobis aRsrulebis mudmiv saWiroebas; memkvidreobis dacvaSi partniorul da seqtorTa-Soris RonisZiebebs; da kulturuli Rirebulebebis, rogorc “kacobriobis civilizaciisa da kulturis istoriis avTenturi mowmobebis”, Seswavlas, dokumentirebasa da dacvas. principebi, romlebic gacxadebul iqna am qartiebSi, konvenciebsa da konferenciebSi, warmoadgens im masalas, romelsac daefuZna inventarizaciisa da dokumentirebis specialuri jgufis muSaoba, romelic mocemul dokumentSia asaxuli. is Cafiqrebul iyo sakanonmdeblo sferoSi Catarebuli Sesabamisi samuSaos Semavsebelad da kerZod, Tanmyolad, wignisa “sakanonmdeblo da administraciuli sistemebis ganviTarebis saxelmZRvanelo”, romelic gamoica evropis sabWos mier 2000 wels teqnikuri TanamSromobisa da konsultirebis programis farglebSi. es unda ganxilul iqnes rogorc evropis sabWos wvlili, Setanili kulturuli memkvidreobis sferoSi im qmedebebisTvis, romlebic momavalSi unda ganxorcieldes, rogorc es iqna dadgenili rezoliciaSi # 2 kulturul memkvidreobaze pasuxismgebeli ministrebis konferenciaze partoracSi (slovenia), 2001 wlis aprilSi. mas gadayavs standartul garemoebebSi miRebuli codna im perspiqtivSi, romelic iTvaliswinebs arqiteqturul ansamblebsac, romelTac dokumentirebis gansakuTrebuli midgoma sWirdeba anda meTodebs, romlebic arsebuli saSualebebidan gamomdinareobs. dokumentaciis mniSvneloba da standartebis saWiroeba aRwerilobaTa mniSvneloba kulturuli memkvidreobis marTvaSi didi xnis aRiarebulia. isini aucilebelia moZravi obieqtebis, istoriuli nagebobebis, arqeologiuri adgilebis da kulturuli landSaftebis identifikaciis, dacvis, interpretaciis da fizikuri SenarCunebisaTvis. maT sagulisxmo adgili eniWebaT yvela mniSvnelovan saerTaSoriso konvenciaSi, romelic memkvidreobis dacvas exeba. saxelmZRvanelo principebi gvTavazobs sam saerTaSoriso standarts kulturuli memkvidreobis dokumentirebisaTvis: sabaziso monacemTa indeqsi istoriuli nagebobebisa da arqiteqturuli memkvidreobis ZeglebisaTvis; saerTaSoriso sabaziso monacemTa standarti arqeologiuri adgilebisa da ZeglebisaTvis da sabaziso monacemTa standarti kulturu- 16 - li obieqtebis identifikaciisaTvis _ obieqtis ID (saidentifikacio monacemebi). es standartebi gaerTianda 1998 wels gamoqveynebul publikaciaSi “kulturuli memkvidreobis dokumentireba”, (ISBN 0 89236-543-9) da gadmobeWdilia aq, raTa uzrunvelyofil iyos mza xelmisawvdomo saxelmZRvanelo maTTvis, visac evaleba arqeologiuri, arqiteqturuli da moZravi memkvidreobis dokumentireba da marTva. kulturul memkvidreobaze pasuxismgebeli organizaciebi warmoadgenen urTierTdakavSirebuli qselis nawils, maT aqvT informaciis gacvlisa da kontaqtebis damyarebis moTxovnileba kolega-profesionalebTan maT sakuTar da mominajnave sferoebSi. informaciis gacvla ar aris mxolod kulturuli memkvidreobis Seswavlisa da efqturi marTvis winapiroba, aramed mniSvnelovania sxva, urTierTdakavSirebuli mizezebis gamoc, romelTa Soris aris: • memkvidreobis mxardaWera da interpretacia ekonomikuri miznebiT, rogoricaa kulturuli turizmi da regionaluri ganviTareba; • kulturuli da socialuri identurobis gaZliereba regionalur, erovnul da saerTaSoriso doneze; • kulturul faseulobaTa Zarcvisa da ukanono gatanasTan SebrZolebis unari. miuxedavad imisa, rom kulturuli memkvidreobis dokumentacia adgilobriv da erovnul doneze ukve damuSavebulia, dokumentirebis centrebis mier Sedgenili informaciis gamoyenebis moTxovnilebam, ekonomikur saqmianobis, kulturuli gaTvicnobierebisa da danaSaulis globaluri tendenciebis Sesabamisad, ukve saerTaSoriso masStabi miiRo. amJamad sainformacio teqnologiebis mier kontaqtisa da informaciis gacvlisaTvis SemoTavazebuli SesaZleblobebis gaTvaliswinebiT, kulturuli memkvidreobis sferoSi saerTaSoriso sainformacio qselis Seqmnis upiratesoba yvelasaTvis naTelia. es gulisxmobs sxvadasxva organizaciis mier Seqmnili da marTuli aRwerilobebis sazogado xelmisawvdomobas. magram sazogado xelmisawvdomoba SeiZleba miRweul iqnas mxolod im SemTxvevaSi, Tu sainformacio qselSi moqceuli monacemTa bazebi erTidaigive standartebiT aris Sedgenili. es Tavsebadoba yvelaze ukeT miiRweva rogorc minimum, “sabaziso” informaciis doneze, anu roca dokumentaciis es sabaziso, arsebiTi kategoriebi saziaroa dokumentaciis SedgenisTvis gamiznuli mTeli rigi proeqtebisaTvis. amgvari “sabaziso monacemebis” kategoriebis miReba da gamoyeneba aadvilebs eleqtronuli saSualebebiT informaciis aRnusxvas, mopovebas da gacvlas. miuxedavad imisa, - 17 - rom “sabaziso monacemebis” koncefcia SemuSavda kompiuteris gaTvaliswinebiT, igi farTod gamoiyeneba informaciis indeqsirebis, mowesrigebisa da klasifikaciisaTvis ganurCevlad imisa, informacia qaRaldzea mocemuli, sakatalogo baraTebze Tu monacemTa bazaSi. es meqanizmi gaxlavT, romelic ar warmoadgens TviTmizans, aramed Seqmnilia, raTa uzrunvelyos gza, gasaRebi, arqivsa an monacemTa bazaSi daculi momdevno informaciis mosapoveblad. amgvari “momdevno” informacia sxvaobs im miznebisa Tu moTxovnebis Sesabamisad, rac aqvs romelime konkretul organizacias. samma iniciativam gansazRvra sabaziso informacia, rogorc aucilebeli arqiteqturuli, arqeologiuri da moZravi memkvidreobis dokumentirebisas. es kategoriebi SemuSavebul iqna samiveSi da mowonebuli potenciuri momxmareblebis mier radgan ar iTxovs organizaciebisagan iseTi informaciis Segrovebas, romelsac sxva SemTxvevaSi ar Seagrovebdnen, da ar iTxovs momxmareblisagan miesadagos iseT sistemas, romelic ar Seesatyviseba mis saWiroebebs. piriqiT, sabaziso monacemTa kategoriebi iZleva SeTanxmebul struqturebs im informaciis mowesrigebisTvis, romelic aucileblad aris miCneuli kulturuli memkvidreobis marTvisaTvis. radgan isini SemuSavda msgavsi gzebiT, msgavsi miznebis misaRwevad, aq warmodgenili samive standarti SesaZlebelia cal-calkec iqnes gamoyenebuli, an, Tuki organizaciis saWiroebebi moiTxovs amas, urTierTkavSirSi, raTa SesaZlebeli gaxdes arqeologiis, arqiteqturisa da moZravi obieqtebis erTiani aRwerilobis Seqmna. am SesaZleblobis SemoTavazebiT isini qmnis niSansvets rogorc uZravi, aseve moZravi kulturuli memkvidreobis dokumentirebaSi. ZiriTadi Tavebis mokle Sinaarsi • naSeni memkvidreobis Seswavla da dokumentacia arsebiTia Cvens mier Cveni geografiuli viTarebis Sefasebisa da Cveni istoriuli ganviTarebis gagebisTvis. Cven vadgenT memkvidreobis aRwerilobebs imisaTvis, rom gavigoT da movuaroT Cvens memkvidreobas (Tavi 1). • bolo wlebSi, uprecendento materialuri da ekonomikuri cvlelebebis paralelurad, “memkvidreobis” gansazRvreba gafarTovda da gaRrmavda. aRwerilobebis Sedgena arsebiT wvlils Seitans cvlilebebis periodebSi Cveni saerTo memkvidreobis Semadgeneli nawilebis dadgenasa da misi - 18 - • • • • • • • • • gagebisa da dacvisaTvis sazogadoebrivi mxardaWeris Sesaqmnelad (Tavi 2). inventarizacia mowodebulia dacvis, restavraciis, konservaciis, dagegmvisa da ganaTlebis miznebs emsaxuros. am farTo kategoriebis farglebSi xsvadasxva amocanebisTvis sxvadasxva aRwerilobani aris saWiro. isini SesaZloa iyos detaluri, an mimoxilviTi, SerCeviTi an gamowvlilviTi, topografiuli an Tematuri (Tavi 3). identifikacia da inventarizacia aris naSeni memkvidreobis dacvisa da marTvis safuZveli. sazogadoebrivi mxar daWera gadamwyvetia am procesis warmatebisaTvis (Tavi 4). ansamlurobis gageba _ nagebobaTa jgufebisa da Ria sivrceebis, romlebsac damatebiTi urTierTkavSiri aqvs _ gadamwyvetia memkvidreobis Tanamedrove menejmentSi. SemoTavazebulia monacemTa martivi indeqsis gamoyeneba ansamblebis dokumentirebisaTvis (Tavi 5). saerTaSoriso doneze aRiarebuli standartebis gamoyeneba informaciis Segrovebisa da mowesrigebisaTvis mimdinareobs im instituciebis marTvis gaumjobesebis strategiis paralelurad, romlebic pasuxismgebelia maT danergvaze (Tavi 6). aRwerilobaTa Sedgena arasdros mTavrdeba: saWiro aris SemuSavdes strategiebi, romlebic uzrunvelyofs maTi movlis, ganaxlebisa da gamoyenebis siadviles da mudmivobas (Tavi 7). informaciis xelmisawvdomoba da floba, Tanmxlebi uflebebiTa da movaleobebiT, aRwerilobis Sedgenisa da marTvisas sasicocxlo mniSvnelobis sakiTxebia (Tavi 8). SeTanxmebuli standartebi aris ZiriTadi moTxovna naSeni memkvidreobis Taobaze informaciis katalogizirebisa da mowesrigebis, iseve rogorc monacemTa asocirebuli bazebis Sesaqmnelad (Tavi 9). procesis warmatebisaTvis arsebiTia nagebi memkvidreobis identifikaciasa da aRnusxvaSi praqtikosTa wvrTna (Tavi 10). mocemuli publikacia ganmartavs calkeuli standartebis geneziss da moyavs maTi gamoyenebis magaliTebi (Tavebi 1113). magaliTebi asaxavs am standartebis Tavsebadobas da aCvenebs dokumentirebis centrebSi maTi dakavSirebis SesaZleblobebs. - 19 - 1. naSeni memkvidreobis dokumentacia. naSeni memkvidreobis Seswavla da dokumentacia arsebiTia Cvens mier Cveni geografiuli viTarebis Sefasebisa da Cveni istoriuli ganviTarebis gagebisTvis. Cven vadgenT memkvidre obis aRwerilobebs imisaTvis, rom gavigoT da movuaroT Cvens memkvidreobas. naSeni memkvidreoba warmoadgens xelSesaxeb mowmobas kacobriobis unarisa miesadagos garemomebebs. isini iSviaTadaa komfortuli, ufro xSirad ki gamomwvevia. arqiteqturis istoria gvTavazobs maradiuli mSvenierebis nibuSebs, romlebic gasagebi da xelmisawvdomia im TaobebisTvisac, vinc maTi aSenebidan bevrad gvian daibada, rodesac maTi aRmSeneblebi didi xnis gardacvlilni arian. magram brwyinvale nawarmoebebiT aRfrTovanebam da maTma dacvam ar unda dagvaviwyos Cveulebrivi nagebobebi, romlebic ayalibebda Cveni winaprebis cxovrebas. isini warmoadgens cocxal istorias da gviCvenebs gzas imis gasagebad, Tu rogor viTardebodnen sazogadoebebi. istoria ar aris dayofili mkafio nawilebad. is aris uwyvetoba dasawyisisa da dasasrulis gareSe da warmogvidgeba urTierTgadamfaravi fenebis wyebad, romelTagan yoveli naTelyofs Semdegs da nawilobriv Crdilavs winamorbeds. istorikosis valia, ganaSrevos es fenebi da gamoaaSkaraos warsuli droebis mamoZravebeli principebi da miswrafebebi ise, rom Cven SevZloT warsulis gageba da momavlisaTvis maTi gakveTilebad miReba. es gakveTilebi exeba ara mxolod xalxebis evoluciis, maTi polotikis, maTi rwmenebisa da urTierTobebis istorias, aramed maTTvis ganmsazRvrel xdomilebebsa da maT naxelavsac, romlebic niSandebs da saxelovnad warmoaCens maT cxovrebas am qveynad. es istoria ufro metad procesia da ara ram danawevrebuli da Caketili. Tundac uaxlesi da Tundac Soreuli, is SeiZleba nawilobriv gacocxldes gamokvelvisa da analizis meSveobiT, raTa Seqmnas imis gaazrebis safuZveli, Tu rogor moxda, rom axla varT aq, am adgilas, am viTarebaSi. es gaxsnili, cocxali istoria aris mdgradi ganviTarebis deda-qani, romelic uzrunveyofs nagebobebis gamoyenebisa da warsulidan momavlisken swrafvis uwyvetobas. memkvidreobis Seswavla da dokumentireba umniSvnelovanesia CvenTvis am uwyvetobis gagebisaTvis, regionaluri, erovnuli da evropuli cnobierebisa da TviT-gamorkvevisaTvis. istoriuli nagebobebis aRwerilobani qmnian im gzis gadawmyvet komponents, romelic mogvapovebinebs am, egzom aucilebel gagebas. isini fundamenturia informaciis mowesrigebisaTvis da am gziT Cve- 20 - ni warsulis gaazrebisaTvis. isini uzrunvelyofs meqnizmebs, romlebic saSualebas gvaZlevs davinaxoT da SevafasoT warsulis is qmnilebebi, romlTa dacva da aRiareba SeiZleba gvindodes, radgan isini miucilebeli mowmobebia im istoriis, romelmac Camogvayaliba rogorc individuumebi da rogorc sazogadoeba. 2. inventarizaciis roli bolo wlebSi, uprecendento materialuri da ekomomikuri cvlelebebis paralelurad, “memkvidreobis” gansazRvreba gafarTovda da gaRrmavda. aRwerilobebis Sedgena arsebiT wvlils Seitans cvlilebebis periodebSi Cveni saerTo memkvi dreobis Semadgeneli nawilebis dadgenasa da misi gagebisa da dacvisaTvis sazogadoebrivi mxardaWeris Sesaqmnelad. 2.1. inventarizacia da memkvidreoba. arsebobs simbiozuri kavSiri memkvidreobis ideasa _ memkvidreobiT miRebuli qoneba _ da aRweris _ detaluri nusxa _ Catarebas Soris. sagnebis amomwuravi inventarzacia xdeba maSin, rodesac is gadaecema erTi Taobidan meores. didi xnis manZilze es cneba mxolod ojaxuri da sagvareulo qonebis gadacemas gulisxmobda da masSi kulturuli memkvidreobis CarTva SedarebiT axaleburi midgomaa, romelic calkeuli unikaluri istoriuli Zeglis Taobaze Cveni Sexedulebidan warmosdgeba. es gadasvla calkeuli istoriuli Zeglis Sefasebisa da dacvidan ufro metis momcvel memkvidreobisken Zalze mniSvnelovania, vinaidan asaxavs Zvras sanimuSosa da gansakuTrebulidan warmomadgenlobiTisken; eqskliuziurisa da elitarulidan mravlobiTisa da yoveldRiurisken. did istoriul Zeglebs aqvT Rirssaxsovari funqcia. isini simboluri saxsovaria, gansakuTrebiT faseuli koleqtiur mexsierebaSi. isini gamorCeulia Tavisi xnovanebiT da keTilSobilebiT, iSviaTobiTa da mxatvruli RirebulebiT da Tavisi kavSiriT RirsSesaniSnav istoriul movlenebsa da naRvawTan. Tanamedrove Sebruneba SedarebiT axlo an ufro Cveulebrivi warsulis Sefasebisa da ganxilvisaken (oRond ise, rom uari ar vTqvaT mniSvnelovaniT da monumenturiT aRfrTovanebaze), xelovnebisa da arqiteqturis praqtikuli istoriis bunebrivi ganviTarebaa. man mniSvnelovnad gaafarTova moqmedebis areali imisTvis, raTa moecva XIX da XX saukuneebi mTeli Tavisi mravalsaxovani gamovlinebebiTurT. meoce saukunis meore naxevarSi interesis ganvrcobam gansakuTrebul- 21 - Tan erTad Cveulebrivsa da rigiTisken, rac aisaxa safrTxis qveS myofi industriuli da sasoflo-sameurneo nagebobebis mimarT gamoxatul enTuziazmSi, zegavlena iqonia Cveni Sefasebis meTodebze: mniSvnelobis dadgena, aRnusxva, dacva da SefardebiTi Rirebulebis Taobaze msjeloba. yvela es qmedeba arsebiTia roca vmsjelobT imaze, Tu ratom wamoviwyeT inventarizacia. aRweriloba _ imis dokumentireba, rac aqa Tu iq gvabadia _ sakvaZoa ara mxolod naSeni memkvidreobis calkeuli komponentebis ufro Rrmad gasagebad, aramed ufro farTo istoriuli, socialuri da arqiteqturuli konteqstis wvdomisTvisac. praqtikuli TvalsazrisiT, aRweriloba saWiroa identifikaciis, interpretaciis, ganaTlebis, dacvis, konservaciis, dagegmarebis, reabilitaciisa da memkvidreobis marTvis mizniT. magram am qmedebebis Rirebuleba imazea damokidebuli, rogoria Sexedulebebi da gagebis done, romliTac ganisazRvreba Cveni Sefaseba imisa, Tu saidan movdivarT, rogorc individuumebi, jgufebi an erebi da aseve gadamwvetia momavlisken mimavali gzis gansazRvrisTvis. amJamad ukve kargad aris gacnobierebuli aRwerilobebis Sedgenis sikeTe ara mxolod memkvidreobis menejerTaTvis, aramed mflobelebis, mobinadreebis, arCeviTi xelisuflebisa da administraciisaTvis. safrangeTSi, mag., erovnuli reestrebis xarjebis naxevari adgilobivi xelisuflebis mier ifareba, romelic aRiarebs kvlevaSi Cadebuli inivesticiebis faseulobas, rasac moyveba publikaciebi, ufro Rrma gageba da, amis Sedegad, sazogadoebrivi mxardaWeris zrda. es mxardaWera safuZvelia memkvidreobis sferoSi aRzrdisa, swavlebisa da misi ukeT gagebisa, rasac, rogorc warsul mcdelobaTa meurveebi, Cven vuanderZebT Cvens Semdgom momavalT. im specialistTa saqmianoba, vinc mis marTvas awarmoebs, sazogadoebrivi gagebisa da mxardaWeris gareSe nakleb efeqtiuri iqneba. es exeba yvela qveyanas yvela droSi, vinaidan nagebobebs arsebiTi mniSvneloba aqvs qveynis im aspeqtebis warmosaCenad, romlebic TviT-gamorkvevis saSualebas iZleva da aniWebs mas im gansakuTrebulebas, romliTac misi xalxi da misi mnaxvelebi amoicnoben mas. daSlisa da dakninebis mudmivi procesis gavlenis qveS myofi faqizi memkvidreobis gageba da dacva, Tavisuflebis dacvis msgavsad, warmoadgens saqmianobas, romelic mudmiv sifxizles iTxovs. es saqmianoba aris safuZveli ori umTavresi kulturuli imperativisa, romlebic ufro avsebs, vidre gamoricxavs erTmaneTs: erovnuli, regionaluri da adgilobrivi identurobis Taviseburebis da mravaferovnebis aRiareba da imis Secnoba, Tu ra gvaqvs saerTo, rogorc evropelebs. - 22 - 2.2 Tavisebureba da mravalferovneba XIX s-Si istoriuli Zeglis cneba upiratesad Seexeba im Senobebsa da RirsSesaniSnav adgilebs, romlebic erovnuli mniSvnelobis mqoned iTvleboda, gansakuTrebuls da umniSvnelos ganasxvavebda. cneba Zeglisa, rogorc ram sanimuSosi, jerac Seadgens erovnuli identurobis elments, magram aRar aris erTaderTi. axla mas emateba ama Tu im adgilis Taviseburobis aRiareba, masTan dakavSirebuli samSeneblo masalebis, samSeneblo teqnikis, teqnikuri da mxatvruli midgomebis specifikiTurT. specifikurobis Secnoba da memkvidreobasa da mis garemos Soris urTierTkavSiris aRqma, SesaZloa, Zneli misaRwevi iyos. winare istoriuli ganviTarebis mravalSrianoba, SesaZloa, imdenadve abundovnebdes suraTs, ramdendac avlendes mas. inventarizaciis Catarebis Rirebuleba mdgomareobs am saqmianobis sistematur bunebaSi. zusti da obieqturi analizi aris saWiro, raTa gamovlindes, gagebul iqnes da dadgindes evropis qalaquri da sasoflo ladSaftebis Semadgeneli nawilebis Rirebuleba. mogzaurobisa da komunikaciebis Tanamedrove saSualebebiT evropis mdidari kulturuli memkvidreobis mravalferovneba yvelasTvis ufro xelmisavwdomi gaxda. es qmnis paradoqss. komunikaciis globalizacia, romelic saSualebas gvaZlevs swrafad vimogzauroT TviTmyofadisa da ganumeoreblis ZiebaSi (realurad an virtualurad), ekonimikisa da arqiteqturis globalizaciaSi aisaxeba, romelic emuqreba individualurs, reginalursa da adgilobrivs. globalizaciis am axal xanaSi modernizmis bevri internacionalisturi tendencia kvlav aRorZinda. erTidaigive Senoba SeiZleba aRimarTos hiustonSi, an hon-kongSi, hamburSi an singapurSi. axla, rogorc arasdros, saWiroa adamianebma SesZlon gaacnobieron Tavisi garemo da Tavisi adgili masSi. roca yvelgan yvelaferi erTmaneTs emsgavseba, Cveni, rogorc adamianebis TviTSgenebisaTvis aucilebelia, rom davafasoT spefifikuris identuroba da erTaderToba. gataceba post-modernizmiT arqiteqturaSi nawilobriv emyareboda konteqstis sasurvelobisa da saziaro damakavSirebeli momentebis swored amgvar gagebas. memkvidreobis TvalsazrisiT es niSnavs evropis unikaluri mdidari kulturuli memkvidreobis aRiarebas yvelaze saxelganTqmulidan _ mag., briuselis grand-pale an osmanis bulvarebi parizSi _nakleb cnobilebamde, erovnuli mniSvnelobis mqonedan _ rigiTamde. aRiarebulisa da rigiTis aRweriloba calke aRebuli, TavisTavad ver Seasrulebs identurobis Seqmnis diad amocanas, magram igi aris misi qmnadobis mniSvnelovani komponenti; ara TviTmizani, aramed saSualeba ideis samsaxurSi. - 23 - 2.3. garemos ganviTareba: memkvidreobis prioriteti. Cven gvesaWiroeba imis codna, Tu ra gvaqvs, ratom gvaqvs igi da rogorc ganviTarda, raTa miviRoT kargad gaazrebuli da dasabuTebuli gadawyvetilebebi memkvidreobis Taobaze: ra davicvaT, SevinarCunoT, axlad gamoviyenoT; ra vaRiaroT, sad mivmarToT SezRuduli resursebi da, rac umTavresia, rogor viswavloT warsulisgan, raTa gadavceT es codna momavals. memkvidreoba faqizi, mowyvladi, cvalebadi da mudmivad safrTxis qveS myofia. SekiTxva maT mimarT, vinc iRebs politikur da ekonomikur gadawyvetilebebs, imaSi ki ar unda mdgomareobdes, davicvaT Zveli Tu avaSenoT axali, aramed imaSi, Tu rogorc davabalansoT Zveli da axali _ gavagrZeloT Zveli Senobebis gamoyeneba, misaRebi axali gamoyeneba movuZebnoT im nagebebs, romlebic “Camowerilia” da gza mivceT kargi xarisxis axal arqiteqturas. XX saukunis bolo periodi, sacxovrebelze moTxovnilebis swrafi zrdis paralelurad, cxovrebis wesis arnaxuli cvlilebebiT gamoirCeoda. post-industriul revolucias da ekonomikis globalizacias Tan sdevda tradiciuli samSeneblo masalebisa da mSeneblobis meTodebis uaryofa. mzardi mosaxleoba, romelsac xSirad ekonomikuri da politikuri Zalebis wyalobiT ubiZgeben adgilis Secvlisaken, axal moTxovnebs ayenebs. SesaZloa, amgvari cvlelebebis marTva ver xerxdeba, vinaidan maT erTgvarad biologiuri garduvalobis saxe aqvT, magram SesaZlebelia maT Sedegebze dakvirveba da maTi Serbileba, iseve rogorc SeuZlebelia organizmis daberebis procesis SeCereba, magram es procesi SeiZleba nakleb usiamovno gaxdes jansaRi dietis wyalobiT. ekonomikuri cvlilebebis simwvaves da amiT Seqmnil dramatul viTarebebs gacilebiT meti damangreveli zemoqmedeba hqondaT imaTze, visac isini Seexo, vidre meore msoflio oms. es fizikuri da ekonomikuri cvlilebebi ubiZgeben memkvidreobis dacvis prioritetebi meore planze gadaitanon da metad xSirad ganixilon, rogorc meorexarisxovani sazrunavi, romelsac SeiZleba realuri prioritetebis dadgenis Semdegac miexedos. amgvari gageba ugulebelyofs garemos mTlianobisTvis memkvidreobis gadamwyvet mniSvnelobas. Tuki garemo ayalibebs qcevasa da imedebs, Cveni da Cveni STamomavlobis sikeTisTvis Cven ar unda ugulvelyoT memkvidreoba, romelic saamisodaa arsebiTi. prioritetic es aris. maSin roca politikur doneze memkvidreobis sakiTxs iSviaTad miakuTvneben mTavar adgils, mis mzard popularobas farTo sazogadoebaSi Sors mimavali Sedegebi aqvs, rogorc dadebiTi, aseve uaryofiTi. kulturuli ekonomikis zrdas - 24 - aqvs bevri sikeTe, mag., kulturuli turizmi, Zveli qalaqebis centrebis reabilitacia da mitovebuli industrialuri nagebobebis restavracia da xelaxali gamoyeneba. da mainc, amgvar enTuziazms Tan sdevs xifaTi, roca memkvidreoba moxmarebisa da vaWrobis sagani, sakuTari popularobis msxverpli xdeba: cudi xarisxis adaptacia da uxarisxo restavracia iseve sazianoa memkvidreobisTvis da iseve mavne, rogorc sruli dauinteresebloba. or aSkarad urTierTsawinaaRmdego movlenas _ zrunvis nakleboba da xarbi momxmarebloba _ gulisgulSi erTi da igive xarvezi axlavs _ garemos istoriuli, fizikuri da socialuri ganviTarebis adeqvaturi gagebisa da reagirebis uunaroba. aRwerilobas aqvs arsebiTi mniSvneloba am lakunis Sevsebis cdaSi. 3. aRwerilobis daniSnulebebi da tipebi aRweriloba mowodebulia dacvis, restavraciis, konservaci is, dagegmvisa da ganaTlebis miznebs emsaxuros. am farTo kat egoriebis farglebSi xsvadasxva amocanebisaTvis sxvadasxva aRwerilobani aris saWiro. isini SesaZloa iyos detaluri, an mimoxilviTi, SerCeviTi an gamowvlilviTi, topografiulad an Tematurad dafuZnebuli. 3.1 aRwerilobis daniSnuleba aRweriloba ar aris TviTmizani. igi aris procesis nawili da saSualeba bevri sxva ufro farTo miznisTvis, rogoricaa: fizikuri restavracia, konservacia, dagegmva, ganaTleba da sxv. igi SeiZleba gamoyenebul iqnes mTel rig kiTxvebze pasuxis gasacemad da msjelobis da argumentaciis safuZvelic gaxdes. sakonservacio gegmebi, memkvidreobis zegavlenis Sefaseba, regionaluri da adgilobrivi ganviTarebis dagegmva, miwaTsargeblobis dagegmva, turizmis waxaliseba da marTva, arsebuli nagebobaTa fondis adaptacia da axlad gamoyeneba _ yovelive es moiTxovs aRwerilobas. cxadia, rogorc yvela samecniero Tu gonebriv saqmianobaSi, informaciis mogrovebasa da analizisTvis ramdenime sxvadasxva gza arsebobs da Tu rogoria aRwerilobis Sedgenis gza, uciloblad iqneba ganpirobebuli damfinansebeli organizaciis moTxovnebiT anda Sefardebuli iqneba maT. gansxvaveba garemoebebiTa da institucionaluri mizezebiTac aris xolme gamowveuli. mag., aRweriloba, romelic sruldeba kanonis ZaliT dacvaze wardgenis winapirobad, cxadia, ufro martivi da nakleb detalizebuli iqneba, vidre restvaraciis miznebisaT- 25 - vis Sedgenili aRweriloba. amgvarad, aRwerilobis Sedgenisas pirveli kiTxvebi unda iyos: • risTvis aris gamiznuli aRweriloba? • saxeldobr romeli obieqti Tu areali unda iqnes aRwerili? • ra kiTxvebs unda upasuxos aRwerilobam? • ra dro dasWirdeba mis Sedgenas? • ra iqneba misi Sedgenis fasi? aris garkveuli sakiTxebic, romlebic urTierTgamomricxveli araa da unda gaTvalisiwnebul iqnes aRwerilobis bunebisa da misi Sedgenis garemoebebis Sesabamisad. 3.2 identifikacia da analizi pirveli SekiTxva, romelic daismeba nagebobis Sesaxeb monacemebis Setanisas aRwerilobaSi, aris: ra gvaqvs Tvalwin da rogor ganviTarda igi? Tu, magaliTad, vuyurebT XIX s-is standartul inglisur saxls, mniSvnelovania, dadasturdes is, rac srulebiT aSkaraa da aRiniSnos, rom es marTlac aris saxli, rac bevr nusxaSi gamotovebulia xolme. amis Semdeg SegviZlia davazustoT, ra tipis saxlia: cakle mdgomi Tu erTian rigSi CarTuli; misi sarTulianoba, samSeneblo masalebi, TariRi, Semdgomi gamoyenebiT gamowveuli cvlilebebi, mflobeloba, mdgomareoba da a.S. amgvari identifikacia SeiZleba gakeTdes mravalgvari mizniT, dawyebuli konservaciiTa da mecnieruli kvleviT da damTavrebuli gamocemiT. nagebobis kvlevis xarisxi gansxvavebuli iqneba saboloo miznis gaTvalisiwnebiT (martivi identifikaciidan detalur istoriul analizamde) da am miznis ganxorcielebisaTvis saWiro kiTxvebze pasuxis mosapoveblad. 3. 3. konservacia: saWiroebebis gansazRvra konservaciis mizniT Sedgenili mokle aRweriloba, romelic iqmneba, mag., katastrofisa an konfliqtis Semdeg, an ubralod wlobiT ugulebelyofis Semdgom, SeiZleba ramdenime doneze Catardes. riskis zRvarze myofi anda dazianebuli nagebobebis pirvelad gansazRvraSi unda mocemuli iyos, ras warmoadgens da sad aris isini, ratomaa mniSvnelovani da ra risk-faqtorebi SeiZleba emuqrebodes maT. “inglisurma memkvidreobam” (English Heritage) adgilobrivi xelisuflebis daxmarebiT Seadgina da gamosca “riskis qveS myofi nagebobebis” erovnuli katalogi. aq Sefasebulia ZeglTa nusxaSi Setanili (kanoniT daculi) nagebobebi maTi mdgomareobisa da, sadac - 26 - SesaZlebelia, gamoyenebis mixedviT (vinaidan cariela nageboba potenciurad aris riskis qveS myofi), klasificirebulia prioritetobis mixedviT A-dan (uSualo riski) da F-mde (SekeTebis programa xorcieldeba), xolo mdgomareoba ganisazRvreba “Zalian cudi”-dan “kargamde”. es martivia, gasagebi da efeqturi (ix. danarTi III). imis gacnobiereba, Tu ratomaa riskis qveS myofi nagebobebi mniSvnelovani da ra xarisxis safrTxe emuqreba maT, Zalian arsebiTia maSin, rodesac, SezRuduli resursebis gaTvaliswinebiT, unda gadawydes, aq Tu iq unda Catardes intervencia. istoriuli nageboba saxuravis gareSe meti safrTxis qveSaa, vidre igive nageboba sarkmlebis arqonis SemTxvevaSi. aqamde yvelaferi naTelia. mxolod mas Semdeg, rac sawyisi Sefaseba gakeTda da samoqmedo arCevanic ufro Semoifargla, saWiro gaxdeba ufro amomwuravi cnobebi konservaciis moTxovnebisaTvis. aman SeiZleba moicvas detaluri sakonservacio gegma, sruli istoriuli da konstruqciuli analiziTurT da Semdgomi konservaciisa da marTvis winadadebebi. kanoniT daculi an dasacavi nagebobebis detalur, konservaciaze orientirebul aRnusxvas SeiZleba metismetad didi resursebi dasWirdes, radgan moiTxovs yoveli maTganis detalur konstruqciul Seswavlas da detalur xarjTaRricxvebsac. ase rom Semdgomi detaluri samuSao, romelmac zog SemTxvevaSi SeiZleba Secvalos pirveladi aRwerilobis cnobebi da yvela SemTxvevaSi gaaRrmavebs mas, iqiTken unda warvmarToT, sadac saWiroeba yvelaze gadaudebelia, mas mere, rac riskis qveS myofi nagebobaTa farTo klasi identificirebuli da dadgenili iqneba. 3.4. dagegmva damgegmarebeli mmarTveli uwyebebis mier gamoyenebul rukebze urbanul an soflis garemos dacvis qveS myofi istoriuli nagebobebi warmodgenilia, rogorc izolirebuli erTeulebi, TandarTuli mowodebiT: “mouare da miaqcie yuradReba”. es gonivruli gamafrTxilebeli SeniSvnaa im SemTxvevaSi, Tuki eqstrapolacia amis iqiT ar midis. Tu, mis Semxedvare, damgegmarebeli ganixilavs yvela Senobas, romelic ar aris daculi, rogorc “gadasagdebs”, maSin namdvilad problemebi wamoiWreba. Zalian mniSvnelovania, rom aRnusxuli an daculi nagebobis miTiTeba gegmarebiT rukaze misi, rogorc aseTis, arsebobis faqtsRa migvaniSnebdes, erTi risame identifikacia iyos, SesaZloa misi mimdebare nakveTiTurT (daculi nagebobis garSemo arsebuli are, romelic moicavs miwis im monakveTs, romelzec dgas es nageboba). - 27 - rekonstruqciisa da reabilitaciis dagegmva unda gascdes rukaze wertilebis mxolod amocnobas da unda ganixilos isini, rogorc amosavali, sawyisi wertili: maniSni Semdgomi kvlevisTvis. daculi nagebobebi an nagebobaTa jgufebi (ansamblebi) unda ganxilul iqnas kidev ufro msxvili ansamblebis an istoriuli ganviTarebis konteqstSi, romelSic isinia moqceuli. Zalian saSuria istoriuli Senobebis da ansamblebis maTive konteqstSi danaxva, rogorc dasturi adaminis sacxovrisis uwyevtobis gamovlinebebisa, ris gamoc esoden dasanani da potenciurad sazianoa “memkvidreobisa” da “garemos” gancalkaveba zogi qveynis politikuri uwyebebisa da mmarTvelobebis mier. amgvari gancalkavebis SeqmniT imTaviTve gamoiricxeba SesaZlebloba, memkvidreobis ufro farTo konteqstSi dacvisa da samomavlod integrirebuli dagegmarebisa (romelic ar dauSvebs mkveTr gayofas siZvelesa da Tanamedroveobas, an Zeglsa da Cveulebrivs Soris). srulad integrirebuli dagegmvisa da mdgradi ganviTarebisaTvis Cven gvesaWiroeba konteqstis gacnobiereba. saSiSia absoluturi Rirebulebebi movaniWoT obieqtebs, roca bolomde ar gvesmis maTi Seqmnis garemoebebi da maTi istoriuli da axlandeli konteqsti. naSeni qsovilis zogi komponentis Sefasebisas, mniSvnelovania gageba, rom es ar niSnavs, TiTqos sxva komponentebi Rirebuli ar iyos. 3.5. ganaTleba, Segnebis amaRleba da gagebis xelSewyoba. memkvidreobis warmatebuli dacva da aRiareba damokidebulia sazogadoebriv mxardaWeraze. inventarizaciis procesSi ar aris sakmarisi ganvacxadoT, rom esa Tu is obieqti daculia an aRnusxulia saqmeSi saukeTesod Caxeduli eqspertebis mier. es ar uwyobs xels gagebas. es ubralod Secbunebas da wyenas iwvevs maTSi, vinc nakleb informirebulia, Tumc amaSi brali ar miuZRvis. sajaro samsaxuris profesionalis movaleobaa, ganumartos am adamianebs, Tu ratom aris miCneuli raime mniSvnelovnad. codna garkveul xarisxs aniWebs mflobelobas. Tu sazogadoeba CarTulia raime saqmianobis mxardaWeraSi, maSin am saqmianobas umetes SemTxvevaSi eqneba grZelvadiani warmateba. amgvarma warmatebam ki momavalSi SesaZloa biZgi misces Semdgom dafinansebas. sazogadoebrivi mxardaWeris mopoveba moiTxovs ganaTlebas yvela doneze, dawyebuli saSualo skolebidan universitetebamde da Semdgomac. amgvari ganaTleba saSualebas miscems sazogadoebis wevrebs miiRon codna, raTa sazogadoebaSi gadamwyveti xma hqondeT, pativiscemiT ganimsWvalon misi aRnagobisa da adamianTa evoluciis mimarT da gaacnobieron, Tu ra gziT SeiZleba misi gaumjobeseba. es yvelasaTvis sasikeToa. - 28 - iseTi martivi ramec ki, rogoricaa skolis mowafeebisaTvis im adgilis daxatvis davaleba, sadac isini cxovroben, SeiZleba hqondes safuZvliani gavlena maT mier sakuTari garemosa da sxvebis garemosTan misi urTierTkavSiris Sefasebaze. es gansakuTrebiT sasurvelia im viTarebaSi, sadac socialurad daucvel an rasobrivad diskriminirebul jgufebs uCndebaT gancda, rom isini srulad ar arian CarTuli im sazogadoebaSi, romelSic cxovroben. aseve naTelia, rom rogorc dasavleT, aseve aRmosavleT evropis qveynebSi, ekonomikuri arastabilurobis pirobebSi pativiscema rigiTi memkvidreobis mimarT gacilebiT nakleb ganviTarebulia, vidre SedarebiTi ekonomikuri keTildReobisas. pativiscemis amgvari nakleboba, romelSic gaugebari araferia, iwvevs garemos qsovilis Semdgom daSlas. socialuri an finansuri mdgradobis naklebobisas SenobebSi investireba SezRudulia da xelmisawvdomi fuli ixarjeba iseT moZrav sagnebze, rogoricaa manqanebi, tansacmeli, televizori, romelnic mflobels SeuZlia Tan waiRos, Tu iZulebli iqneba mowydes adgils. aseT viTarebaSi naSeni qsovilis aRwerilobis Sedgenas, misi ganviTarebis mniSvnelovani aspeqtebis aRniSvniT da im adamianTa mxardaWeris mopovebiT, vinc iq cxovrobs, SeiZleba Rrma gavlena hqondes am adgilis da masSi individuumTa adgilis mimarT maT damokidebulebaze. aRwerilobis Seqmna TavisTavad aris Rirebulebis gacxadeba da dadastureba individumis arCevanisa, aqa Tu iq icxovros. 3.6. aRwerilobis tipebi sxvadasxva viTarebaSi aRwerilobis sxvadasxva tipebia saWiro. aRwerilobis iniciatorebma unda gansazRvron moTxovnileba da, viTarebis analizis Semdeg, warmoadginon maTi miznebisa da saSualebebis Sesabamisi gadawyveta. arsebobs rigi potenciuri miznebisa, romlebic unda gaTvalisiwnebul iqnas rogorc calkeuli nagebobebis, aseve nagebobaTa jgufebisa an kulturuli landSaftebis aRwerilobis Sedgenisas. • codna _ dadgena imisa, rac cnobilia da adamianebsa da maT garemos Soris urTierTkavSiris gansazRvra. • mgrZnobeloba _ ama Tu im adgilis warmoCena da analizi imaTTvis, vinc iq cxovrobs; • qmedeba _ adgilis mdgomareobisa da evoluciis gacnobiereba misi momavali ganviTarebis informirebisa da masze zegavlenis mizniT; • ganxorcieleba _ sakanonmdeblo bazis stimulireba, raTa - 29 - Seiqmnas amosavali wertili intervenciis gegmebis SesamuSaveblad; • wvrTna _ mravalxrivi, multi-disciplinaruli wvrTnis Catareba SeTanxmebuli menejmentis uzrunvelsayofad. • sazogadoebrivi Segnebis gazrda da turizmis waxaliseba _ xelsayreli viTarebis Seqmna imis gasagebad, aqa Tu iq ra arsebobs da ratom aris is RirSesaniSnavi, raTa moxdes sazogadoebrivi interesis, kulturuli turizmisa da mogebis warmoebis stimulireba. yvela am miznisTvis arsebobs aRwerilobaTa variantebi: arCeviTi an amomwuravi, topografiuli an Tematuri. Sinaarsis TvalsazrisiT isini ar aris aucileblad urTierTgamomricxavi. erTi da igive nageboba an Zegli SeiZleba yovel maTganSi moxvdes da yoveli maTgani SeiZleba ufro intensiuri (Zalian detaluri) an eqstensiuri (ufro zogadi da dawuruli) midgomiT warmovadginoT. aRwerilobis momxmarebebelTa sasikeTod sasurvelia mivuTiToT kvlevis farglebi da aRvniSnoT: • aRwerilobis daniSnuleba; • nagebobis SerCevis kriteriumi _ tipi, xnovaneba da mdgomareoba; • SerCevis safuZveli _ SerCeviTi an yovelmxrivi; Tematuri am topografiuli; • gamoyenebuli meTodologia: savele samuSaoebi; saarqivo kvleva; • intensiuri Tu eqstensiuri midgoma; • swrafi Tu detaluri aRnusxvaa Catarebuli. 3.7. SerCeviTi aRweriloba igi moiTxovs kriteriumebis dadgenas, romlebic dafuZnebulia arqiteqturuli da gegmarebiTi istoriis gagebaze. asaxavs ra sazogadoebis arCevans misi istoriis mocemul momentSi, igi ver iqneba Tavisufali Tavisi drois, adgilis da SedgenaSi monawile adaminebis subieqturobisgan. igi efuZneba arCevanis ideas da, amdenad, erTgvar Sefasebas gulisxmobs. rogorc sazogadoebis gacnobirebisaTvis, aseve Semdgom SemdgenelTavis gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom am arCevanis safuZvlebi naTlad iyos warmodgenili da interpretaciisas Secdomis SesaZlebloba minimumamde iyos dayvanili. 3.8. amomwuravi aRweriloba igi SeiZleba Catardes mxolod mcire arealze da ara erovnuli masStabiT, vinaidan moiTxovs raRac teritoriisa da - 30 - obieqtis yvela monakveTis aRnusxvas. didi azri ar eqneba misi gamoyenebis mcdelobas, Tu ara mxolod mcire arealze da mxolod Zalian specifikuri da kargad gamokveTili miznisTvis. mag., igi SeiZleba Catardes arCeviTi aRwerilobis Semdeg konkretul sasrul arealze mas mere, rac gansazRvrulia farTo gegmarebiTi sakiTxebi da cxadyofilia istoriuli garemosTvis safrTxis Semqmneli cvlilebebi. 3. 9. topografiuli aRweriloba amgvari aRweriloba adgiliTaa gansazRvruli da SeiZleba dafaros didi an mcire areali, siRrmiseulad an SerCeviTad; yvela saxis memkvidreoba SeiZleba iqnes ganxiluli. oRond swraf, dafarviT inventarzaciasac ki, romelmac mocemul regionSi mTeli memkvidreoba unda moicvas, albaT, didi dro dasWirdeba, radgan imis gansazRvreba, Tu ra warmoadgens memkvidreobas, bolo wlebSi Zlier gafardovda rogorc drois, aseve sagnis gagebis TvalsazrisiT. amgvari aRweriloba SeiZleba Sedges specifikur, samoqmedo moTxovnilebebisTvis informaciis mogrovebis mizniT, mag., mowyvlad nagebobebze an adgilobrivi samSeneblo gegmebis momzadebis wina etapze, an didi samSeneblo proeqtebis ganxorcielebis win, rogoricaa axali gzebis, axali rkinigzis xazebis, axali qalaqebis, kaSxlebis mSenebloba da sxv. sasurvelia ormagi midgomiT vixelmZRvaneloT: jer swrafi dafarviT mimoxilva, romelic miznad isaxavs qalaqis calkeuli, erTgvarovani nawilebis an asaTvisebeli sivrcis identifikacias da amis Sedgeg ufro dawvrilebiTi Seswavla Taviseburi niSnebisa, romlebic ganapirobebs arqiteqturul da landSaftur formebs da arealis socialur-ekonomikur ganviTarebas. saukeTeso magaliTi SerCeviTi midgomisa aris im Senobebis inventarizacia, romelic gamiznulia dacvaze asayvanad (ix. Tavi 4). marTvis TvalsazrisiT, es aRwerilobis is saxeobaa, romelic SeiZleba Sesruldes adgilobrivi an regionaluri eqspertebis mier erovnuli kriteriumebis da zedamxdvelobis gaTvaliswinebiT. 3.10. Tematuri aRweriloba radgan SenobaTa tipebis Seswavla win midis, SefardebiTi Rirebulebis Taobaze msjeloba sul ufro sasurveli xdeba Catardes manamde, vidre dacviTi zomebi iqneba miRebuli. aRwerilobaTa Sedgenisas aseve mimzideveli gaxda Tematuri aRricxvac. es forma ramdenime moTxovnilebas epasuxeba, vinaidan potenciuri Temebis uzarmazari raodenobaa: arqiteqturuli tipebi, dawyebuli kaTedraliT da damTavrebuli gazis sazomebiT; landSafti _ industrialuri, sasoflo, qalaqis; - 31 - samSeneblo masalebi da mSeneblobis teqnologiebi _ qva, xe, rkina, xis Zelebis konstruqciebi, foladis konstruqciebi; naSeni ansamblebi _ dagegmili, daugegmavi, grZivi ganviTarebis (rkinigza an arxi). vinaidan Tematur midgomas sakmao samecneiro sandooba gaaCnia, arsebobs specielitTa garkveuli raodenoba, visac SeiZleba mimarToT amgvari aRwerilobebis Sedgenis dros. aqsiomaa, rom aRwerilobiTi informaciis profesiulma Semdgenlebma ufro ician raRac yvelafris Sesaxeb, vidre yvelaferi raRacis Sesaxeb. Tematuri aRwerilobebis Sedgenis SesaZleblobebis srulad gamosayeneblad, rasakvirvelia, Zalian sasargeblo iqneba, inventarizaciis jgufs, mag., kaTedralebisa an xisZelebiani konstruqciebis specialistebi daematos. Tematuri aRweriloba SeiZleba gamoyenebul iqnas, raTa Seiqmnas safuZveli nagebobis tipis ganviTarebis dawvrilebiTi samecniero analizisaTvis, rac Semdgom uzrunvelyofs dagegmvisa da dacvis procesebis sworad warmarTvas. aseT SemTxvevaSi Tavdapirveli dafarviTi mimoxilva daexmareba im mniSvnelovani nagebobebis identifikacias, romlebic Semdegom kvlevas saWiroebs. da piriqiT, ufro rTuli nagebobebis SemTxevaSi, romelTa istoriuli mniSvneloba SebRalulia gviani gadakeTebebiTa da damatebebiT, ufro detaluri kvleva, romelic gamoavlens amgvar niSnebs, win unda uswrebdes aRwerilobis Sedgenas. midgomis SerCeva damokidebulia gansaxilveli Senobebis bunebaze d im mizanze, romlisTvisac xdeba maTi Seswavla. 4. aRweriloba, rogorc dacviTi kanonmdeblobis saSualeba identifikacia da inventarizacia aris naSeni memkvidreobis dacvisa da marTvis safuZveli. sazogadoebrivi mxardaWera gadamwyvetia am procesis warmatebisaTvis 4.1. aRweriloba da dacva aRwerilobis Sedgenasa da dacvis process Soris mWidro kavSiris arseboba sruliad naTelia. es ori procesi SesaZloa dasawyisSi gancalkevebuli iyos, magram meore xSirad maleve eweva pirvels, gansakuTrebiT safrTxis gaCenisas. zogadi daniSnulebis aRwerilobis Sedgena identifikacis mizniT warmoadgens pirvel nabijs; dacva ki aris Semdegi nabiji, vinaidan im RirSesaniSnavi adgilebisa da nagebobebis Sefaseba, romlebic moiTxovs dacvas, saTanadod unda gakeTdes ufro farTo konteqstSi, radganac moiTxovs SefardebiTi Rirebulebebis da Tvisebebis kompetentur ganxilvas. Cven SeiZleba, magali- 32 - TisaTvis, dagvWirdes codna, garkveul farTo arealSi ama Tu im arqiteqturuli tipis gavrcelebisa da mniSvnelobis Taobaze, iqamde, vidre gadavwyvetT, Tu romeli maTgani aris ukeTesi kandidati dacvaze warsadgenad arqiteqturuli, istoriuli an garemos TvalsazrisiT. es imas ki ar niSnavs, rom Cven yvelaferi unda vicodeT, manamde, vidre SegveZleba raimes dacva. ubralod, vidre raime saxis gadawyvetilebas miviRebT, sasurvelia es moxdes SesaZleblobisamebr ufro farTo konteqstSi. 4.2. saWiro informaciis moculoba kanonis ZaliT dacvisaTvis saWiro informaciis xasiaTi gansxvavebulia sxvadasxva qveyanaSi da sxvadasxva dros. igi SeiZleba gansxvavebuli siRrmis iyos erTsadaimave qveyanaSi garemoebebis Sesabamisad. mag., Senobis qsovilis mimarT moulodneli safrTxis warmoqmnis SemTxvevaSi gadaudebeli dacviTi zomebis misaRebad SeiZleba sakmarisi iyos misi misamarTis miTiTeba da gare saxis aRwera, radgan es iuridiuli sakiTxebis ganxilvis drosaa saWiro. Tumca, im SemTxvevaSi, Tu dacvis Taobaze dadgenilebis mimRebi saxelisuflo rgolis gadawyvetileba gasaCivrebul iqneba, ufro meti monacemebi gaxdeba saWiro, radgan nagebobis SerCevis safuZveli SesaZlebelia kamaTis sagani gaxdes da SedarebiTi Rirebulebis Taobaze daskvnis gakeTeba gaxdes saWiro _ es niSnavs, rom pasuxi iqneba gasacemi kiTxvaze “arsebuli hospitalebis Senobebs Soris ratom iqna arCeuli dasacavad swored es da ara sxva Senoba?” aRwerilobis nusxam SesaZloa pasuxi gasces aseT kiTxvebze, adgens ra, rom mag., es aris “pavilionis gegmis” mqone uadresi hospitali da, rogorc aseTi, unda SenarCunebul iqnas misi Tavdapirveli formiT rac SeiZleba ufro zustad, misi arqiteqturuli da istoriuli Rirebulebis gamo. amgvari msjeloba moiTxovs met dokumentacias, sasurvels xdis ufro sruli nusxis Sedgenas, romelic ara mxolod aRwers da asuraTebs TviT nagebobas, aramed ganixilavs mas ufro farTo konteqstSi. im qveynebSi, sadac mudmivad arsebobs istoriuli nagebobebis ganadgurebis safrTxe, xelisfuleba miiCnevs, rom rac SeiZleba srulad Sevsebuli nusxa Senobis Taobaze _ detaluri “nagebobis pasporti” _ gegmebi, fasadebi, Wrilebi _ aucilebelia ara mxolod dacis Sesaxeb dadgenilebis dasasabuTeblad, aramed am nagebobis ganadgurebis SemTxvevaSi misi ufro sruli rekonstruqciis uzrunvelsayofad. istoriuli Senobebis rekonstruqcia sasurvelia Tu ara, an piriqiT, rTuli sakiTxia, romelic efuZneba damokidebulebas isto- 33 - riisa da misi qmnilebebis mimarT da ganaxlebisa da uwyvetobis mimarT damokidebulebasac. es arsebiTad aris socialuri da istoriuli evoluciis funqcia da naklebad guobs absolutur daskvnebs. amitom am konteqstSi ar iqneba upriani rekonstruqciis sasargeblod an sawinaaRmdegod msjeloba. es unda ganxilul iqnas, rogorc erovnuli Tema, romelic STagonebuli unda iyos kulturuli identurobis sakiTxebiT, romlebic ukeTesia konkretuli magaliTebis ganxilvas efuZnebodes. Tumca aqve unda gamovTqvaT mosazreba, rom dacvaze ayvanas ar unda sWirdebodes uaRresad detaluri saaRricxvo monacemebis Sedgena, rac abrkolebs aRnusxvis temps. Tuki dacviTi kanonmdebloba saTanadod muSaobs, maSin xelisufleba ar xdeba iZulebuli gaakeTos arCevani rekonstruqciis sasrgeblod an sawinaaRmdegod, vinaidan TviT nageboba mainc gadarCeba. im qveynebSi, sadac dacviTi zomebis ganxorcielebamde iTxoven detalur aRwerilobebs, iqmneba iseTi STabeWdileba, TiTqos dangreva da rekonstruqcia ganixileba rogorc nusxis Sedgenis procesis garduvali dagvirgvineba. amis Tavidan acileba SesaZlebelia da aucilebelicaa dacviTi kanonmdeblobis qmediTunarianobis saTanado doneze moyvaniT. 4. 3. memkvidreobis dacvis sazogadoebrivi mxardaWera dacvis miznebisaTvis aRwerilobis Sedgenas gansakuTrebuli sazogadoebrivi mxardaWera esaWiroeba, vinaidan igi faqtiurad keTdeba adamianebis saxeliT, maTi da maTi STamomavlobis sasargeblod. savsebiT naTelia, rom aRwerilobis Semdgenlis saqmianoba ufro iolia rodesac am saqmianobis wamZRoli uwyebebi muSaoben upiratesi sazogadoebrivi ganwyobis gaTvaliswinebiT. vinaidan es is SemTxvevaa, rodesac eqspertebis mier gakeTebuli arCevani zemoqmedebas axdens sazogadoebis cnobierebaze, sazogadoebrivi mxardaWeris mosapoveblad gansakuTrebiT sasurvelia ganmartebul iqnas, Tu ratom gakeTda esa Tu is arCevani _ Tu ratom mieniWa erT arqiteqturl tips upiratesoba meoreze; Tu ratom aris zogi nageboba adgilobrivi mniSvnelobis, sxva ki erovnulisa da a.S. unda ganmartebul iqnas, rom daskvna SefardebiTi Rirebulebis Taobaze ar niSnavs, rom “arapriviligirebuli” nagebobebi moklebulia yovelgvar Rirebulebas. amgvari daskvna gamanadgurebeli iqneboda naSeni memkvidreobisaTvis zustad iseve, rogorc Cveni kulturis gamouswroebeli gaRaribeba iqneboda, Tu Cveni galereebis kedlebze gamovfendiT mxolod saxelmoxveWil SemoqmedTa nawarmoebebs, xolo nakleb cnobilebisa an sruliad ucnobebis qmnilebebs sardafebSi davalpobdiT. - 34 - midgomisa da daskvnebis ganmartebasa da dasabuTebaSi arsebobs ormagi sargebeli _ gaTviTcnobierebuli xdeba ara mxolod sazogadoeba, aramed TviT aRwerilobis Semdgenelic. rodesac vcdilobT avxsnaT, Tu ratom keTdeba raRac konkretulad am gziT, xSirad Cvenve gviCndeba SegrZneba, rom es gza arc Tu saukeTesoa da rom Cvenive kriteriumebi arc Tu bolomde naTelia. Cven miCveuli varT vimuSaoT sazogadod aRiarebul warmdgenebze dayrdnobiT, vidre ar gvixdeba pasuxis gacema garkveul kiTxvebze, rac naTlad avlens Cveni msjelobis xarvezebs. amgvarma TviT-CaZiebam SesaZloa isic gamoavlinos, rom Cven vagrZelebT muSaobas garkveuli gziT mxolod winandeli gamocdilebis gamo, romelic sinamdvileSi ukve aRar aris gamosayenebeli. 4.4 dacviTi kanonmdeblobidan SenobaTa marTvisaken yvela Senoba, daculica da dacvis gareSe myofic, eqvemdebareba uwyveti rRvevis process, romelic gamowveulia mitovebulobiT, adaptaciiT, dazianebiT, ngreviT, arasaTanado enTuziamiT Catarebuli restavraciebiT da uxarisxo gadakeTebebiT. am garemoebebSi sasurveli iqneboda kavSirebis damyareba kanoniT moTxovnil aRwerilobasa da SenobaTa marTvis informacias Soris, rac iZleva saSualebas restvarcaiis, reabilitaciisa da axladgamoyenebis sxvadasxva variantebis ganxilvisa im SemTxvevebSi, rodesac Senobis momavali dacvis garantiebi saeWvoa. yovelive es gansakuTrebiT aqtualuria, roca saqme gvaqvs nagebobaTa aSkarad mowyvlad kategoriasTan, rogoricaa industriuli da sasoflo-sameurneo nagebobebi, rac ganpirobebulia warmoebis da sameurneo procesebis cvlilebebiT. inventarizacia da kanoniT dacva TavisTavad ver uzrunvelyofs calkeuli Zeglis mdgradobas xangZlivi droiT, Tu misi Tavdapirveli funqcia dakargulia, xolo raime saxis axali momgebiani gamoyeneba ar aris mofiqrebuli. amgvari axali, sasurvelia misi Sesaferisi, gamoyenebis gareSe aRricxvaze ayvana aris ubralod winasafexuri garduvali svlisa saboloo ganadgurebis mimarTulebiT. dacviTi procesi aris istoriuli SenobaTa fondis SenarCunebis ganuyofeli nawili, magram igi ar dgas gancalkavebiT, mas Tan unda axldes socialuri da saganmanaTleblo procesebi, rac xels uwyobs SenarCunebas da axlad gamoyenebas, da agreTve ekonomikuri procesi, romelic iZleva momgebiani axali gamoyenebis ganxorcielebis saSualebas. - 35 - 5. nageboba da ansambli ansamblurobis gageba _ nagebobaTa jgufebisa da Ria sivrcee bis, romlebsac damatebiTi urTierTkavSiri aqvs _ gadamwyve tia memkvidreobis Tanamedrobe menejmentSi. ���������������� SemoTavazebulia monacemTa martivi indeqsis gamoyeneba ansamblebis dokumen tirebisaTvis 5.1. kvlevis erTeuli rodesac iwyeba aRwerilobis Sedgena, mniSvnelovania ganisazRvros Seswavlis erTeuli, dawyebuli calkeuli nagebobidan an Zeglidan damTavrebuli nagebobaTa ufro farTo tipologiuri an geografiuli jgufebiT: ansamblebiT. didi xnis manZilze aRweriloba eZRvneboda calkeuli nagebobis aRnusxvas, zogjer misi Tanmxlebi, momdgomi sivrciTurT, rogoricaa ezoebi da baRebi. Tumca, mTeli teritoriis erTiani xedvis Sesaqmnelad saWiro xdeba gavcdeT calkeul nagebobas, raTa gavacnobieroT nagebobebsa da sivrceebs Soris kavSirebi da ufro farTo urTierTmimarTeba. aRweriloba, romelic kmayoflideba calkeuli nagebobebis urTierTSefardebiT, ufro farTo suraTis mxedvelobaSi miuReblad, SesaZloa daemsgavsos Tavisi konteqstidan amoglejili sxvadasxva adgilidan gadmotanili nagebobebiT savse Ria cis qveS muzeums. memkvidreoba ar SeiZleba movwyvitoT mis warmomSob areals. 5.2. ansamblis ganxilva memkvidreoba _ dagrovebaa. igi warmaodgens krebsiT Sedegs erTmaneTis mimyoli epoqebisa, romlebmac Tavisi kvali datova landSaftze. Tumca Cven ufro advilad vamCnevT uaxles cvlilebebs _ arada, isinic SesaZloa swrafad STainTqas garemoSi da daviwyebas mieces _ winandelma cvlilebebma ukve didi zemoqmedeba moaxdina bunebriv da naSen garemoze. es garemo SeiZleba ganvixiloT, rogorc mudmivi evoluciis procesSi myofi erTgvari ekosistema. imisTvis, rom ekosistema marTo mis daungrevlad, aucilebelia misi Sedgenilobisa da funqciis codna. amgvari midgoma scdeba identifikaciis, dagegmarebisa da dacvis im qmedebebs, romlebic saWiroa calkeuli ZeglisaTvis, da mimarTulia ufro farTo landSaftis ganxilvaze _ ara mikrokosmze, aramed makrokosmze. ansamblis analizi aucilebelia am, ufro farTo landSaftis aRiarebisa da marTvisaTvis. ansamblebis _ nagebobebisa da Ria sivrceebis jgufebi, romlebic avsebs erTmaneTs _ analizi warmoadgens adgilis analizs: Tu rogori saxiT iqna is mogvarebuli materialuri - 36 - TvalsazrisiT _ misi viTareba da kompozicia, garemoze damCneuli materialuri kvali, ganviTarebis Tanmimdevruli etapebi. ansablisa da misi komponentebis inventarizacia niSnavs istoriul perspeqtivSi im Zalebisa da dabrkolebebis gaanalizebas, romelic zemoqmedebda am adgilze da romlebsac unda gavuwioT angariSi momavali ganviTarebis erTianobasa da harmoniaSi samarTavad. 5.3. ansablis klasifikacia rodesac SemuSavebul iqna sabaziso monacemTa indeqsi arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli nagebobebisa da ZeglebisaTvis, aRiarebul iqna, rom igi unda moicavdes ufro farTo arqiteqturul an garemos jgufebTan an arealebTan kavSirebsa da mimarTebebs. es miRweul iqna sistemaSi jvaredini miTiTebebis areebis SetaniT, rac saSualebas aZlevs Semdgenlebs konceptualurad gaiazron gza mikrokosmidan makrokosmamde, xolo informaciis momxmareblebs ki igive kavSiri dainaxon. Tumca, cxadia, rom es srulad ver pasuxobs imaT moTxovnebs, visac surs xelT hqondeT mza indeqsi, romelic miiyvans maT mikrokosmidan makrokosmamde. ansamblebis indeqsis Sedgena SesaZlebelia, Tumca is verasdros gagviwevs srulyofil daxmarebas, vinaidan ansambli, Tavisi sirTuliTa da mravalsaxeobiT, erT ZiriTad birTvze ver daiyvaneba. rac metia indeqsebis Sedgenisas mravalgvari monacemebis Setanis mcdeloba, miT ufro didia erTgvarovnebisa da Tanmimdevrulobis miRwevis sirTule. Tumca, Tu Cven ganvixilavT zogad minimalur moTxovnebs, SesaZlebelia, rom ansamblebisTvis SemuSavdes da rekomendirebul iqnas martivi forma (makro done, romelzec mibmulia mikro doneebi). sayovelTaod aRiarebuli WeSmaritebaa, rom Sesavsebi dokumentis arseboba ganapirobebs Semdgenelis gonebis koncentracias da zemoqmedebas axdens mkiTxvelis aRqmaze. Zalian martivi monacemTa indeqsi SeiZleba daexmaros ansamblis winwamowevas akademiuri, politikuri da gegmarebiTi mosazrebebis gaTvaliswinebisas da iyos imis erTi gamomxatveli, rom axla sazogadod aviRoT xeli individualuri Zeglis gamorCevaze. erTi SemoTavazebul Sesavseb formaTagani, romelic efuZneba individualuri ZeglisaTvis Sedgenil sabaziso monacemTa indeqss, mocemulia magaliTebSi. jvaredini miTiTebebis imave sistemis danergviT, rogoric sabaziso monacemTa indeqsSi gvaqvs, es forma saSualebas miscems momxmarebels ansamlidan calkeul nagebobasa Tu RirSesaniSnav adgilze gadavides. radgan ansamblis idea mdidari da mravalmxrivi cnebaa, SeuZlebelia Seiqmnas monacemTa areebi, romelnic detalurad - 37 - moicavs yvela mis mxaresa da niSan-Tvisebas. piriqiT, aqcenti keTdeba istoriuli da aRweriTi Tavisufali teqstebis reziumeebis calke gamoyofaze, rac saSualebas aZlevs gamocdil Semdgenels Seajamos ganviTareba da mniSvnelovneba. ansablis indeqsirebisaTvis formatis Seqmna ar aris TviTmizani. es arc meqanizimia, romelic absoluturi standartis saxiT SeiZleba iqnas dadgenili. aq rasac gTavazobT, mxolod gezs mianiSnebs. Sedgenis procesSi kategoriebi, meqanizmebi da dokumentacia unda morgebul iqnas erovnul moTxovnebs, garemoebebsa da miznebs. ansamblis ganxilva da Sesabamisi informaciis Tavmoyra aris memkvidreobis marTvis, dacviTi kanonmdeblobisa da qalaqebisa da sistemebis dagegmarebis nawili. calkeuli qveynebis istituciuri da sakanonmdelo moTxovnebi, albaT, gansxvavebuli iqneba da es gansxvavebebi zemoqmedebas moaxdens im gzebsa da saSualebebze, romliTac moipoveba monacemebi da imazec, romeli adgilebi iqneba winwamoweuli. 5.4. ansamblis gansazRvreba. “ansambli” da misi analogiebi gansazRvrulia mTel rig saerTaSorisod dadgenil standartebsa da rekomendaciebSi, romelTa Soris zogi mocemuli miznebisaTvis SesaZloa cota farTo iyos, magram, miuxedavad amisa, mainc sagulisxmoa, radgan maT SemoaqvT mniSvnelovani cnebebi “kulturuli RirSesaniSnavi adgilisa” da urTierTkavSirebisa (ormxrivi kavSirebisa): • • • nagebobaTa jgufebi: calkeuli an erTmaneTTan dakavSirebul nagebobaTa jgufebi, romlebsac, Tavisi arqiteqturis madliT an landSaftSi Tavisi adgilis gamo, aqvT gamorCeuli universaluri Rirebuleba istoriis, xelovnebisa an mecnierebis TvalsazrisiT (msoflios kulturisa da bunebis memkvidreobis dacvis konvencia, iunesko, 1972). “istoriuli da arqiteqturuli (xalxuris CaTvliT) arealebi” gulixmobs yvelanair jgufs nagebobebis, Senobebis da Ria sivceebis, arqeologiuri da paleontoligiuri adgilsapovarebis CaTvliT, romlebic Seadgens adamianis sacxovrisebs qalaqis an soflis garemoSi, romelTa erToblioba da Rirebuleba arqologiuri, arqiteqturuli, winaistoriuli, istoriuli, esTetikuri an socialur-kulturuli TvalsazrisiT aRiarebulia (iuneskos rekomendacia istoriuli arealebis dacvisa da Tanamedorve rolis Taobaze, nairobi, 1976); - 38 - • • • nagebobaTa jgufebi: qalaqisa an soflis SenobaTa homogenuri jgufebi, gamorCeuli maTi istoriuli, arqeologiuri, mxatvruli, samecniero, socialuri an teqnikuri mniSvnelobiT, romlebic sakmaod Sekrulia, raTa Seqmnan topografiulad mosazRvruli erTeulebi (evropis arqiteqturuli memkvidreobis dacvis konvencia, granada, evropis sabWo, 1985). kulturuli landSafti: landSaftis topografiulad gansazRvruli specifikuri nawilebi, formirebulni adamianismieri da bunebtivi faqtorebis sxvadasxvanairi TanaqmedebiT, romlebic asaxavs adaminis sazogadoebis ganviTarebas, mis sacxovrissa da xasiaTs drosa da sivrceSi; romelmac SeiZina socialurad da kulturulad aRiarebuli Rirebuleba sxvadasxva teritorialur doneebze, im fizikuri naSTebis arsebobis gamo, romlebic asaxavs warsulis miwaTsargeblobis da saqmianobis Taviseburebebs, xelobebsa an gamorCeul tradicebs; romelTac asaxva poves literaturaSi an mxatvrul nawarmoebebSi, an aq adgili hqonda raime mniSvnelovan istoriul movlenas (evropis sabWos ministrTa komitetis rekomendacia R(95)9 wevri qveynebisadmi kulturuli landSaftebis integrirebuli konservaciis Taobaze, rogorc ladSaftebis politikis nawili, 1995). landSafti: adamianebis aRqmaSi Camoyalibebuli areali, romlis xasiaTi aris bunebrivi da/an adamianismieri faqtorebis Sedegi; adamianTa saarsebo garemocvis arsebiTi komponenti, maTi saziaro kulturuli da bunebis memkvidreobis mravalferovnebis gamoxatuleba da maTi identurobis safuZveli (evropis landSaftis konvencia, 2000). 5.6. ansamblis saxeobebi naSeni garemosa da kulturuli landSaftebis ganxilvisas, SeiZleba ganvsazRvroT ansablis ramdenime saxeoba: • monumenturi ansamblebi: es aris nagebobaTa erTiani jgufi, romelic klasifikaciaSi SeiZleba ganvaTavsoT calkeul Zeglsa da ufro farTo mniSvnelobis ansambls Soris. man SesaZloa Seqmnas erToblioba (rogorc wesi, erT mflobelobaSi myofi) da moicvas sxvadasxva Senobebi da nagebobebi, romlebic saWiroa am sferos an kompleqsis sicocxlisunarianobisaTvis: sulieri (saabatoebi, monastrebi da sxv.); politikuri - 39 - da administraciuli (didi saxlebi da cixe-sasaxleebi); ekonomikuri (sasoflo-sameurneo da industrialuri kompleqsebi, karierebi da sxv.); kerZo (saxli da misi Tanmdevni, romlebic funqciurad mTliania da am erTianobaSi moicaves moZrav sagnebsac, WurWels da sxv.). monumenturi ansamblebis gansazRvreba sxvadasxva qveyanaSi SeiZleba gansxvavebuli iyos, istoriuli Sexedulebebisa da dacvis kanonmdeblobis Sesabamisad. gansxvavebuli midgomebisa da, Sesabamisad, gansxvavebuli teminologiis sailustraciod gamodgeba sasoflo saxlis magaliTi sajiniboebis blokiT, romelTac erTmaneTs ezo gamohyofs: calkeuli nagebobebis erTiani jgufi. safrangenTSi igi gaiazreba, rogorc calkeuli monumenturi Senoba _ ufro “edifice (Senoba)”, vidre calkeuli “batiment (nageboba)”; inglisSi igi ganixileba rogorc kompleqsi an ansambli, romelic moicavs or calkeul (Tumca ki dakavSirebul) Senobas. ase rom, inglisur gagebas ansamblisa sxva konceptualuri aTvlis wertili aqvs, vidre franguls. • teritorialuri an qalaquri/sasoflo ansamblebi: isini moicavs Senobebsa an kulturul landSaftebs, romlebic warmoadgens am arealis dasaxlebis mowmobas drosa da sivrceSi gansazRvruli sazogadoebis mier. isini SeiZleba iyos Sedegi an erTjeradi Semoqmedebisa an garkveul droSi momxdari organuli ganviTarebisa, da moicavs rogorc naSen, ise ara-naSen komponentebs. magaliTebad SeiZleba davasaxeloT qalaquri, gareubnebis an sasoflo arealebi; qalaqi, sofeli, areali, raioni, quCa, an Tundac saxlebis ubralo erToblioba. granadis konvencia cal-calke ganixilavs qalaqisa da soflis ansamblebs. eseni yvelaze mravaricxovania, moicavs adamianis umetes saqmianobas, yvelaze rTulia da yvelaze mowyvladic, radgan yvelaze metad eqvemdebareba ekonomikur da demografiul cvlilebebs. • infrastruqtis ansamblebi: isini Sedgeba individualuri elementebisgan, romlebic urTierTdamokidebulebaSi funqcionirebs _ rkinigza, arxebi da mdinareebi, maTi sadgurebiT, xidebiTa da kaSxlebiTurT. aseTi grZivi ansamblebi moicavs xolme agreTve urTierTdakavSirebul SenobaTa jgufebs, rogorcaa qalaqis garSemo galavani. es aris ansamblebi, romlebic funqciiTa da Sida mimarTebebiTaadakavSirebuli. - 40 - 6. axali sistemebis ganxorcieleba invetarizaciisa da memkvidreobis marTvisaTvis saerTaSoriso doneze aRiarebuli standartebis gamoyeneba informaciis Segrovebisa da mowesrigebisaTvis mimdinareobs im instituciebis gaumjobesebis strategiis paralelurad, romlebic pasuxismgebelia maT danergvaze 6.1 procesis marTva ������ Tu organizaciebs surT kvlavac warmatebiT ganaxorcielon Tavisi funqciebi, maT periodulad unda gadasinjon Tavisi miznebi da is qmedebebi, romliTac isini miiRweva. aRwerilobis SedgenasTan mimarTebaSi es niSnavs, rom maT unda SemuSavebuli hqondeT mkafio warmodgena momqmedi personalisa (Statis) da teqnikuri moTxovnebis Taobaze, romlebic saWiroa rigi programebisa da proeqtebis ganxorcielebisTvis. warmatebuli inventarizacia iTxovs kargad gawvrTnil personals da sakmao dros am amocanis Sesasruleblad. TanamSromelTa mudmivad yola erTi umniSvnelovanesi momentia am procesSi, radgan kargad Camoyalibebuli jgufi yovel axal proeqtSi Tan moitans adre, ukve dasrulebul proeqtSi miRebul Rirebul gamocdilebas. aranakleb mniSvnelovania SesaZleblobisamebr axali personalis Seyvana gundSi procesis gasaaxleblad da organizaciis zrdisa da ganviTarebis uzrunvelsayofad. rekomendirebulia, organizaciam ganasxvaos programebi da proeqtebi, vinaidan es gulisxmobs grZel da mokle vadebs Soris gansxvavebas. gacilebiT ufro advilia enTuziazmisa da pasuxismgeblobis SenarCuneba da Tanxebis moZieba zRvardadebuli proeqtisaTvis, vidre iseTi programebisTvis, romlebic arc droSia gansazRvruli da arc raodenobriv Sefasebas eqvemdebareba. nagebobebis inventarizacia mkafiod Camoyalibebul formatSi mTeli qveynis masStabiT uzarmazari amocanaa. es amocana SeiZleba ganisazRvros, rogorc programa. calkeuli moklevadiani mcire masStabis proeqtebi, rogoricaa, mag., konkretuli arealis nagebobebis, anda konkretuli tipis nagebobebis inventarizacia, grZelvadian programas ufro konkretuli Sedegebis mqone advilad-marTvad erTeulebad daanawevrebs. amgvari xanmokle proeqtebis akumulireba saTanado dros didi programis SesrulebiT dagvirgvindeba. aseTi dasazRvruli proeqtebis ganxorcielebisas, ra Tqma unda, mniSvnelovania maT Soris Tavsebadobis da Sesatyvisobis uzrunvelyofa, raTa saboloo Sedegi homogenuri da SeTanxme- 41 - buli iyos, rac umniSvnelovanesia mTlianad aRwerilobis warmatebisa da advilad aRqmadobisaTvis. 6.2. standartebis danergva sabaziso monacemTa indeqsi istoriuli nagebobebisaTvis, sabaziso monacemTa standarti arqeologiuri ZeglebisaTvis da obieqtis saaRricxvo baraTi moZravi obieqtebisaTvis uzrunvelyofs standartebsa da samoqmedo principebs informaciis Tavmosayrelad (ix. Tavi 11). saukeTeso gamocdilebaze dafuZnebulni, isini metad farTodaa aRiarebuli. Tumca unda aRiniSnos, rom maTi aRiareba nawilobriv im rwmenas emyareba, rom kanonebi da instituciebi, romlebic pasuxismgebelia maT gamoyenebaze, kargad muSaobs. Tumca es SesaZloa arc iyos ase im qveynebSi, romlebic ganicdian midgomebisa da prioritetebis mniSvnelovan politikur, administraciul da ekonomikur cvlilebebs. bevr aseT qveyanaSi, sadac amoqmedebulia “teqnikuri TanamSromlobis programebi”, aucilebelia am standartebis gamoyenebisaTvis safuZvliani argumentebis mravalgzis gameoreba da maTi gamoyenebis gzebis demonstrireba (grZelvadiani politikuri da ekonomikuri sargebelis TvalsazrisiT) specifikuri garemoebebis Zalian farTo diapazonisTvis. es moiTxovs konkretuli garemoebebis Sefasebas: romeli arealebia prioritetuli _ urbanuli, sasoflo da sxv; rogoria personalis SesaZleblobebi; ramdenadaa dawinaurebuli invetarizaciis procesi; rogoraa gagebuli misi miznebi; vin marTavs mas; vin iyenebs mas. yovel calkeul SemTxvevaSi saWiro iqneba memkvidreobis sistemisa da menejmentis auditis Catareba, raTa gamovlindes, ramdenad SeiZleba dainergos mocemul garemoebaSi rekomendirebuli sistema da strategia. amas erTbaSad ver miaRwev, radgan garduvalad dagxvdebaT ukve arsebuli sistemebi, meTodebi da imedebi, romelTa gaTvalisiwneba aris saWiro. 6.3. cvlilebebis marTva yvela qveyanas gaaCnia kanonebi, wesebi da miRebuli gamocdileba. yvela qveyanas gaaCnia erovnuli da adgilobrivi uwyebebi, romelTa valdebulebaa am kanonebis ganxorcieleba. magram arc erTi kanoni memkvidreobis dacvis Taobaze ar aris uvado. isini yvela Tavisi drois, adgilisa da garemoebebis nayofia da, Sesabamisad, unda eqvemdebarebodes gadasinjvas da cvlilebas viTarebaTa cvlilebis Sesatyvisad. kanoni, romelic gamoiyeneboda centralizebuli saxelmwifo kontrolis pirobebSi, naklebad gamoyenebadia sabazro ekonomikis ufro artikulirebul garemoSi, gansakuTrebiT im SemTxvevebSi, - 42 - roca sasurvelia memkvidreobis winaSe gaCenili safrTxis pirpispir ufro swrafi da moqnili reaqciebi. yvela rekomendacia, miuTiTebs ra qmedebebis garkveul mimarTulebas, sakmaod pragmatulic unda iyos, raTa moergos arsebul garemoebebsa da miznebs. axali aRweriloba an memkvidreobis marTvis axali struqtura SesaZloa sasurveli gaxdes, Tu Zveli aRweriloba aradamakmayofilebelia, sistemebi mouqneli, pasuxismgeblobis ganawileba gaurkvevli an ganxorcieleba Znelad misaRwevi. magram axali struqturebi da idealuri modelebi ar SeiZleba ubralod Tavs movaxvioT arsebul viTarebas, radgan es iqneboda gamocdilebis uwyvetobisa da im imedebis uaryofa, romlebic aqvT rogorc memkvidreobis sferoSi moRvaweT, aseve im sazogadoebas, romelsac isini emsaxurebian. Cven ����������� ar viwyebT sufTa furcliT. Cven viwyebT istoriiT, romelSic CavdeT investicia. Cven viwyebT mdgomareobiT, romelsac Zlieri da susti mxareebi aqvs da romelic marTulia instituciebiT, romlebmac Tavisi istoriuli ganviTarebiT didi pativiscema daimsaxures. swored amitom, rodesac ganvixilavT aRwerilobis axal rolsa an axal garemoebebs, saWiroa Catardes auditi, raTa dadgindes, ratom xdeba raRac ase Tu sxvagvarad da vin agebs pasuxs qmediTunarianobis uzrunvelyofaze. meqanizmebi, romlebic warmarTavs procesebs da urTierTqmedebis modelebi (uwyebebs Soris, uwyebebsa da sazogadoebas Soris, romelsac isini emsaxureba, uwyebebsa da maT mmarTvel samTavrobo rgolebs Soris), SesaZloa xSirad gaxdes gasaumjobesebeli saukeTesod mogvarebul viTarebaSic ki. auditma unda gaiTvalswinos procesis es sakiTxebi rogorc aucilebeli winapiroba rekomendaciebis gasacemad. rekomendaciebi SesaZloa iyos umniSvnelo da am SemTxvevaSi saWiro cvlilebebi pirdapir unda iqnas gatarebuli. magram im SemTxvevebSi, roca saWiro xdeba ufro radikaluri midgoma, mag., kanonis gadakeTeba an uwyebebis ufleba-movaleobebis gadasinjva, aucilebelia imis demonstrireba, rogor iqneba ganxorcielebuli Zvelidan axalze gadasvla. unda ganvasxvavoT aseve procesi da Sedegi. axali viTarebis miRweva kanonmdeblobisa an marTvis TvalsazrisiT SeiZleba miviCnioT Sedegad _ produqtad. am Sedegis misaRwevad, rogorc raime produqtis warmoebisas, saWiroa procesi. aqedan gamomdinareobs saWiroeba “migraciis strategiis” ganviTarebisa _ procesis, romelic naTelyofs im nabijebs, romliTac Cven mivaRwevT axal situacias _ produqts. gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom amgvari strategia ganurCevlad ar movaxvioT Tavs uwyebis personals, vinc unda ganaxorcielos es cvlilebebi, vinaidan maT unda gaacnobieron da pasuxismgebloba aiRon yovelgvar cvlileba- 43 - ze prioritetebsa Tu praqtikaSi axali viTarebisaken mimaval gzaze. rodesac es mdgomareoba miRweulia, saWiro gaxdeba am situaciis marTvis uwyveti ganxorcielebis sruli strategia. aman unda moicvas wvrTnis programa yvela monawilisTvis, raTa uzrunvelyofil iqnas axali praqtikis gacnobiereba, dokumentireba da ganxorcieleba. roca axali gadanawileba dasrulebulia, rekomendirebulia, Catardes ganxorcielebis Semdgomi gamokvleva, raTa, momavalSi gasaTvaliswineblad, dagrovdes miRweuli warmatebebisa da warumateblobaTa gamocdileba. mniSvnelovania, rom uwyebebma dokumenturad daafiqsiron ara mxolod ras miaRwies, aramed rogor miaRwies. Cven istoriis gakeveTilebs yovelTvis warmatebiT rodi vswavlobT, amitom aseTi swavlebis wasaqezeblad sasurvelia iseTi sistemis Seqmna, romelic aRwers process. 7. inventarizacia, rogorc uwyveti procesi aRwerilobaTa Sedgena arasdros mTavrdeba: saWiro aris maTi movlis, ganaxlebisa da gamoyenebis siadvilis da mudmivobis uzrunvelyofis strategiebi. 7.1. aRwerilobis Tanmimdevruloba aRwerilobis Sedgenis procesi koleqcioneris saqmianobis msgavsia. koleqcioneroba arasdros mTavrdeba _ yovelTvis moiZebneba da SesaZeni xdeba raimes ukeTesi egzempliari; yovelTvisaa SesaZlebeli koleqciis mowyobis raime gaumjobeseba. aRweriloba SedarebiT ufro cvalebadia. yovelTvis gamoCndeba analizis ufro daxvewili meTodi anda axali Senoba an axali aRmoCena, romelic Sesatani iqneba arsebul aRwerilobaSi. msgavsad yvela sxva saxis samecniero kvlevisa, esec asxavs am mecnierebis mdgomareobas mocemul momentSi da xSirad moxmobilia konkretuli problemis gadasaWrelad. amave dros, aRweriloba arasdros sruldeba, igi unda iqnas warmodgenili misi momxmareblebisaTvis, rogorc erTiani sruli monaTxrobi, imis aRiarebiT, rom misi zogierTi aspeqti SesaZloa droTa ganmavlobaSi Seicvalos, raTa mkvlevarTa Semdgom Taobebs saSualeba mieceT CarTon masSi axali informacia da gamoikvlion axali problemebi. Tu aRweriloba Tavidanve ar aris Sinaganad erTgvarovani, sxvadasxva nagebobebis mimarT dasmuli erTidaimave kiTxvebiT, maSin gaZneldeba an sulac SeuZlebeli iqneba, aRwerilobis sxvadasxva monacemebis Sejereba. aRwerilobis Sedgenis mizezebi da gamoyenebuli - 44 - midgoma sruliad naTeli unda iyos misi momxmareblebisTvis. mcdeloba ar unda davakloT aRwerilobis Sedgenas, raTa uzrunvelvyoT memkvidreobis Sesaxeb codnis uwyvetoba da TviT memkvidreobis mudmioba. 7. 2. aRwerilobis ganaxleba praqtikaSi, aRwerilobis Sedgena Zviri saqmianobaa, rogorc drois, aseve fasis TvalsazrisiT, imdenad, rom mis SedgenaSi erTgvari safrTxecaa Cadebuli _ mosazreba, rom is SeiZleba dasruldes da mas daenebos Tavi. magram igi damokidebulia drosa da codnaze da amitom Tavis arsSi unda moicavdes daxvewisa da ganaxlebis SesaZleblobas. garkveuli ganaxleba zog SemTxvevaSi ufro xSirad gaxdeba saWiro, vidre sxva SemTxvevebSi _ konkretuli nagebobis tipis mimarT Seqmnili safrTxis SemTxvevaSi, roca garemos garkveuli cvlilebis gamo igi sruliad gamouyenebeli xdeba, an roca aRwerilobis Sedgenis Semdeg romelime nagebobis tipisa an arealis mniSvnelobasa da gansakuTrebulobis Taobaze meti codna da gageba Seiqmna. praqtikulad, erTmaneTisagan unda gairCes aRwerilobis ganaxleba, romelic SeiZleba Catardes, rogorc sakancelario samuSao _ bibliografiis ganaxleba, axali ilustraciebis an teqstebis damateba da sxv., da ganaxleba, romelic moiTxovs ZviradRirebul Casvlas Zeglze da samSeneblo qsovilis Semdgom gamokvlevas. 7.3. dokumentaciis erTianoba Zalian didi mniSvneloba aqvs dokumentaciis mimarT Tanmimdevrul midgomas _ es aRwerilobis safuZvelTa safuZvelia. erTsadaimave saganze sxvadasxva masalis dagroveba momxmareblisaTvis Semawuxebeli da damabnevelic iqneba, Tu ori, calkeuli da sxvadasxvagvarad gansazRvruli saaRricxvo baraTi warmodgenilia erTidaimave nagebobisTvis, Tanac TiToeuli moicavs nawilebs, romlebic ar aris meoreSi. aseve damabneveli iqneba informaciis sxvadasxva elementebis warmodgena msgavs sagnebze. aseT viTarebaSi, raTa miRweul iqnas “dokumentaciis erTianoba”, saWiro xdeba Semdgomi ganmarteba. es yvelaze aqtualuria ansamblTan mimarTebiT nagebobis ganxilvisas. mniSvnelovania, rom naTlad ganimartos, aRwerilobis amosavali mTlianobis (konpleqsi/nageboba) aRweraa Tu misi Semadgeneli nawilebis (individualuri nageboba) calkeuli aRwerebi. Tu ganisazRvreba, ra aris dosies ZiriTadi sagani _ Senoba Tu kompleqsi, SeiZleba davadginoT urTierTmimarTeba da kavSiri ZiriTad dosiesa da mas dakavSirebul dosieebs Soris. aRwerilobebis Semdgenlebisa da momxmareblebis sayuradRebod unda - 45 - SemuSavdes zusti modeli, raTa maT informaciis misagnebad sxva mxriv rTul labirintSi garkveva gauadvildeT. 7.4. dokumentaciis sicxade mTel rig kiTxvebze pasuxis gasacemad da dokumenturi “babilonis godolis” Seqmnis Tavidan asacileblad, sasurvelia, SeZlebisamebr, dasawyisSive ganisazRvros aRwerilobis garkveuli modulebi da maTi zedmiwevniTi dacva. mag., Tu Cven saqme gvaqvs teritoriis did arealTan, Cven SeiZleba aRwerilobis Tanmimdevroba etapobrivad avagoT zogadidan kerZosken da Tavidanve xazi gavusvaT mTeli teritoriis globalur xedvas da anotaciur miTiTebas mis Semadgenel Zeglebze, romlebic TavisTavad SeiZleba momdevno etapze gaxdes Semdgomi gaRrmavebuli kvlevis sagani. Tumca bevri sxva arCevanic arsebobs. mTavaria, rom yvela sainvetarizacio qmedeba, amomwuravi Tu arCeviTi, topografiuli Tu Tematuri, saboloo jamSi mimarTul iyos sruli da naTeli dokumentaciis uzrunvelyofisaken, lakunebisa an urTierTgadafarvis gareSe. Cven unda SegveZlos gadavinacvloT erTi teritoriidan meoreze ise, rom ar dagvWirdes, movergoT informaciis mowesrigebis axal an gansxvavebul saSualebebTan. 8. pasuxismgebloba informaciaze informaciis xelmisawvdomoba da floba Tanmxlebi uflebe biTa da movaleobebiT, aRwerilobis Sedgenisa da marTvisas sasicocxlo mniSvnelobis sakiTxebia. am TavSi moniSnuli sakiTxebi miTiTebis an kiTxvis dasmis formiTaa motanili da ara utyuari faqtebisa, radgan, ama Tu im qveyanasa Tu kanonmdeblobis sxvadasxva sistemis kvalobaze, viTareba Zalze gansxvavebuli SeiZleba iyos. 8. 1. informaciis xelmisawvdomoba inventarizaciis procesi unda ganixilebodes, rogorc sazogadoebrivad sasargelo saqme da xelmisawvdeomi iyos ara mxolod specialistebisaTvis, aramed ufro farTo sazogadoebisaTvisac. amis gaTvaliswinebiT, mniSvnelovania, informacia imnairad imarTebodes, rom yvelasTvis erTnairad xelmisawvdomi interpretirebuli, konteqstualuri informacia, gamijnul iqnas specialuri, samecniero an nawilobrivi informaciisgan, romelic specialistebisTvisaa saWiro samuSaod da romelic, SesaZloa, farTo sazogadoebisTvis advilad - 46 - gasagebi arc iyos _ saukeTeso SemTxvevaSi, arasworad iqneba gagebuli, xolo uares SemTxvevaSi gamoiwvevs sakuTrebis an piradi uflebebis darRvevas. mag., zogierT qveyanaSi nagebobis sakuTrebis sakiTxi ar aris sajaro sfero. Tu msgavsi informacia unda gaCndes memkvidreobis monacemTa bazaSi, igi aucileblad unda iyos sistemis menejmentis nawilSi da ara sajarod misawvdom nawilSi. informacia, romelic gamiznulia sajarod xelmisawvdomi iyos, sasurvelia warmodgenil iqnes gasageb konteqstSi, raTa ukuRmarTad ar iqnes interpretirebuli. aq, Tavis mxriv, wamoiWreba kiTxva, ra formiT unda moxdes interpretacia da vis mier. vinaidan aRwerilobis Sedgena, Cveulebriv, misdevs gamokiTxvis SeTanxmebul sqemas da gamiznulia upasuxos kiTxvebs, romlebic SemdgenelTa SeTanxmebiT aris Camoyalibebuli, mniSvnelovania, rom momxmareblebma icodnen Sedgenis principebi. mag., aRweriloba, romelic afasebs omiT gamowveul zians, ar iqneba miCneuli informaciis potenciur wyarod uSfoTvelobis moswrafe kulturuli turizmisTvis. rodesac warmodgenilia dazianebis kategoria, aseTi aRweriloba unda ganmartavdes, ras mianiSnebs es kategoria nagebobis konstruqciuli danakargebis TvalsazrisiT (ix. danarTi III). sazogadoebisaTvis daumuSavebeli, mouwesrigebeli informaciis miwodeba iSviaTad aris sasargeblo, radgan iSviaTad pasuxobs kiTxvas ratom? dacviTma aRwerilobam SesaZloa gviTxras, ra aris daculi da aRweros, ras warmaodgens igi, magram ar aris aucilebeli axsnas, ratom aris igi dacvaze ayvanili. am viTarebebSi upriania komentarebic warmovadginoT, romlebic jobia momzaddes maT mier, vinc pasuxismgebelia aRwerilobaze da sxvebze ukeT icis is mizezebi, Tu ratom gakeTda amgvari arCevani. swored amitomac gamoicema wignebi farTo sazogadoebisaTvis, magram, amasve gacilebiT iSviaTad akeTeben, rodesac saqme exeba saarqivo kvlevasa da eleqtronul gavrcelebas. sinamdvileSi, swored arqivebis TanamSromlebs unda daevaloT informaciis (foto, grafikulis Tu teqstualuris) gasagebi formiT warmodgena, saTanadod indeqsireba da mogvareba. informaciis advilad da swrafad xelmisawvdomobis uzrunvelyofiT farTo sazogadoebisTvis, arqivis muSakebi xels uwyoben sazogadoebrivi cnobierebis amaRlebas memkvidreobis mimarT. informacias SezRuduli Rirebuleba aqvs, Tuki igi ver iqneba gaziarebuli da gamoyenebuli, rogorc Semdgomi kvlevis safuZveli. - 47 - 8.2. sakuTrebis ufleba informaciaze vis ekuTvnis informacia da vis aqvs gamocemis ufleba (copyright) aRwerilobaSi daunjebul informaciaze? pasuxi ar aris aucileblad erTidaigive. am sakiTxis garkveva gansakuTrebiT mniSvnelovania im viTarebaSi, roca erTi aRweriloba (mag., erovnuli) gamdidrebulia meore aRwerilobis (mag., regionaluris) mierTebiT. informaciis sakuTrebis an statusis garkveva, rac SeiZleba urTierTdakavSirebulic iyos, aucileblad unda moxdes iqamde, vidre informacias gavamdidrebT, momivarjvebT an gavyidiT. magaliTad, oficialuri saaRricxvo baraTi romelime nagebobaze SeiZleba Seicvalos mxolod im uwyebis mier, romelic pasuxismgebelia mis Sedgenaze mocemul iuridiul viTarebaSi. Tu kanonis Zalis mqone saaRricxvo baraTi CarTulia ufro farTo aRwerilobaSi, man unda SeinarCunos sawyisi forma da mas daerTos an daukavSirdes sxva ganmartebiani dokumentebi. TviT misi Secvla, gavrcobis an gaumjobesebis mizniT, ar aris swori, radgan es gaumjobeseba Seclis iuridiuli Zalis mqone saaRricxvo baraTis Sinaarss, rac mis safuZvels daemuqreba. im garemoebebSi, roca informaciis mosapoveblad an arqivSi samuSaod saWiroa sazRauris gaReba, gansakuTrebiT mniSvnelovania, rom sakuTrebisa da gamocemis uflebebis sakiTxi garkveuli iqnas. pasuxi SeiZleba sxvadasxvagvari iyos. inglisSi, mag., sakuTreba Tanamedrove arqiteqturul naxazze SeiZleba darCes pirovnebas, vinc daukveTa igi, an arqivs, romelsac is warudgenes; Tumca gamocemis ufleba darCeba arqiteqtors. rekomendirebulia, rom sajaro instituciis mier dakveTili samuSaoebisTvis, instituciam uzrunvelyos gamocemis uflebis floba. aseve SeiZleba daisvas kiTxva, ra aris im saaRricxvo baraTis iuridiuli statusi, romelic gansazRvravs nagebobis kanoniT dacvas, Tu es baraTi eleqtronul formatSia. qaRaldis formatisgan gansxvavebiT, eleqtronuli formati ar aris ucvleli da Sesabamisad, ar SeiZleba xelmoweril iqnas, rogorc dasrulebuli, saboloo dokumenti. amitom, iqneb upriania, rom qaRaldis formatSi, xelmowerili, iuridiuli Zalis mqone versia, romelic SeiZleba SemdgomSi gadakeTdes an Tavidan gamoices, unda SenarCunebul iqnas, rogorc iuridiuli Zalis mqone saaRricxvo baraTi manamde, vidre “eleqtronul xelmoweras” sayovelTao gamoyeneba ar eqneba. vinaidan es aris ganviTarebadi profesiuli sfero, mkiTxvelma unda mimarTos uaxles evropul kanonmdeblobas da rCevas daekiTxos am sakiTxebze. informaciaze sakuTreba uflebebsac gulisxmobs da pasux- 48 - ismgeblobasac. avtorma an organizaciam SeiZleba gamocemis ufleba ganacxados im informaciaze, romelzec pasuxismgebelni arian. warsulSi saavtoro uflebebis kanoni iZleoda dacvis zomebs, raTa uzrunvelyofiliyo uflebebis dacva. eleqtronuli informaciis gaCenis Semdeg viTareba gacilebiT ufro garTulda. ra aris “on-line” informaciis statusi _ aris igi iseve dasrulebuli, rogorc wignis formiT gamocemuli informacia? ra statusi aqvs mimdinare samuSaos, romelic eleqtronuli formiT aris xelmisawvdomi? vis aqvs misi gamoyenebis ufleba? naTelia, rom rodesac gamocemebi xvdeba sazogadoebriv sferoSi eleqtronuli gamocemis saxiT vebgverdze, Semqmneli flobs gamocemis uflebas. TumcaRa aq ar aris saTanado adgili am metismetad rTuli sakiTxebis dawvrilevbiTi gamorkvevisaTvis _ mkiTxvels kvlav vurCevT, mimarTos evropis kavSiris uaxles rekomendaciebs am sakiTxebze. informaciidan gamomdinare daskvnebis ganxorcieleba da informaciis sazogadoebisaTvis xelmisawvdomoba Zalian mofiqrebulad da frTxilad unda gakeTdes, vinaidan Zalian sapasuxismgebloa. aRwerilobam, mag., unda naTelyos, rom igi miCneuli aris sworad mxolod misi Sedgenis, gadasinjvisa an gamocemis periodSi, xolo Tu Semdgom gamoCnda, rom igi arasworia, es moiTxovs garkveul, kanoniT gaTvaliswinebul qmedebebs. aseve, unda aRiarebul iqnes, rom aRwerilobis gamoyeneba zogierTi saxiT, SesaZloa arasasurveli iyos. informacia, romelmac SeiZleba vinmes afiqrebinos miwiT spekulacia an Sesabamisi damcavi zomebis miRebamde Senobis dangreva, aSkarad ar unda moxvdes sazogadoebis TvalsawierSi, vidre ar ganxorcieldeba Sesabamisi zomebi; informacia, romelmac SeiZleba potenciurad gamoiwvios qurdoba an xelovnebis nawarmoebebis ukanono gatana, aseve didi sifrTxiliT unda iyos gavrcelebuli. 9. informacia da monacemTa standartebi SeTanxmebuli standartebi aris naSeni memkvidreobis Taobaze informaciis katalogizirebisa da mowesrigebis, iseve ro gorc asocirebuli monacemTa bazebis Sesaqmnelad ZiriTadi moTxovna 9.1. informaciis standartebi monacemTa baza aris informaciis mogrovebis, mowesrigebisa da wardgenis meqanizmi. is aris memkvidreobis marTvis, inventarizaciisa da sazogadoebisaTvis informaciis miwodebis ganuy- 49 - ofeli Semadgeneli nawili. informaciis efeqtiuri Segroveba, analizi da klasifikacia moiTxovs werilobiT dokumentacias, Tuki es informacia im saxiT unda mogrovdes da mowesrigdes, rom gamoyenebadi da gasagebi iyos misi momxmareblisaTvis. es exeba rogorc qaRaldis formatiT, aseve indeqsebis baraTebisa an monacemTa bazis saxiT warmodgenil infromacias, magram informaciis advilad xelmisawvdomoba da sayovelTao gamoyenebadoba warmoqmnis konkretul problemebs, romlebic saziaro standartebze SeTanxmebiT unda gadailaxos. arsebobs adgilobrivi, regionaluri, erovnuli da saerTaSoriso standartebi. yvela am doneebzec monacemTa bazebi sxvadasxva saxisaa memkvidreobas saxeobisa an moTxovnebis Sesabamisad. maT Soris harmonizaciis misaRwevad aucilebelia koordinacia da standartebze SeTanxmeba erovnulsa da saerTaSoriso doneze. “standarti” ganisazRvreba, rogorc “erToblivad SeTanxmebuli gansazRvreba, romelic xels uwyobs mdgradi Sedegis miRebas. (getis xelovnebis istoriis sainformacio programa da muzeumebis saerTaSoriso sabWo, muzeumebis da kulturuli memkvidreobis saerTaSoriso sainformacio standartebis SemuSaveba). dadginda sami saxis standarti: • teqnikuri standartebi, romlebic yvelaze zustia da, Tu saTanadod daculia, uzrunvelyofs miRebuli Sedegebis erTgvarovnebas; • konvenciebi, romlebic ufro moqnilia, iTvaliswinebs adgilobriv variaciebs da iZleva msgavs, Tumca ara aucileblad identur Sedegebs; • saxelmZRvanelo principebi, romlebic gvawvdis samuSao da samsaxurebrivi kriteriumebis mravlismomcvel nakrebs, romelTa meSveobiT SeiZleba Sedegebis an programebis Sefaseba. arsebuli saerTaSoriso standartebis ganxilva da damatebiTi erovnuli standartebis SemuSaveba ramdenime mizeziT aris mniSvnelovani, maT Soris sxvisi gamocdilebis gaziarebiT drois dazogvis faqtoriTac: • Tavsebadi da mdgradi monacemTa bazebis Seqmnisas saaRricxvo sistemaSi. • informaciis efeqturi moZiebis uzrunvelsayofad; • informaciis gacvlis gasaadvilebad; • kompiuteruli teqnologiebis gamoyenebis uzrunvelsayofad, romlebic saWiroa monacemTa didi moculobisa da rTuli struqturebis marTvisaTvis; • monacemTa grZelvadiani marTvis uzrunvelsayofad da usafrTxo gadaadgileba teqnikis ganviTarebisa da Zveli sistemebis axali sistemebiT Canacvlebisas. - 50 - sainventarizacio sistemis SemuSavebisas gansakuTrebiT unda gaTvalsiwinebul iqnas standartebis Semdegi jgufebi: • monacemTa struqturisa da monacemTa Sinaarsis standarti; • informaciis gacvlisa da metadatas (monacemebi monacemebis Sesaxeb) standarti (ix. danarTi II); • geo-sainformacio sistemis (GIS) standarti (ix. danarTi II); • dokumentaciis standarti. am sferoSi arsebobs ramdenime saerTaSoriso organizacia da iniciativa, romelTagan zogi moicavs zogadad saerTaSoriso standartebs (mag., standartizaciis saerTaSoriso organizacia (ISO) da standartizaciis evropis komiteti (CEN)), zogi ki swored kulturul memkvidreobasTan dakavSirebul standartebs (mag., muzeumebis saerTaSoriso sabWos dokumentaciis komiteti (CIDOC) da samuzeumo informaciis kompiuteruli gacvlis konsorciumi (CIMI). evropis sabWos kulturuli da bunebis memkvidreobis departamenti xels uwyobs TanamSromlobas memkvidreobis dokumentirebis saerTaSoriso da erovnul centrebs Soris, raTa dadgindes saerTo minimaluri standartebi aRwerilobebisa da dokumentirebis sistemebisTvis. am dawesebulebebis veb-gverdebze warmodgenilia informacia mimdinare iniciativebis Taobaze. 9.2. monacemTa standartebi es standartebi gansazRvravs monacemTa bazis strquturasa da Sinaarss. monacemTa struqturis standartebi azustebs, monacemTa romeli areebi (seqciebi, kategoriebi) aris gamoyenebuli informaciis aRricxvisaTvis. monacemTa Sinarsis standarti gansazRvravs monacemTa Setanis wesebsa da pirobebs. rogorc zemoT aRiniSna, Sesavsebi dokumentis arseboba, gind qaRaldze da gind kompiuteris ekranze, zemoqmedebas axdens azrovnebaze. identifikacia, dagegmva da dacva SeiZleba speqtris sxvadasxva bolodan daiwyos _ dawyebuli calkeuli nagebobis ganxilviT ufro farTo kulturul landSaftamde _ mikrokosmidan makrokosmamde _ magram yvela SemTxvevaSi moiTxoveba monacemTa indeqsi TandarTuli sailustracio masaliT, romelic mimarTavs momxmarebels Semdgomi informaciisaken, romelic SeiZleba warmodgenil iqnes rogorc qaRaldeze, aseve eleqtronuli formiT. es aris analizis pedagogiuri saxelmZRvanelo principebi, romelic avaldebulebs momxmarebels daamyaros kavSiri formasa da istorias Soris, naSensa da aranaSens Soris, Senobasa da sivrces Soris. es aris istoriis meSveobiT adgilis gagebis gasaRebi identificirebis, anali- 51 - zisa da daxasiaTebis gziT. kartografiis paralelurad, romelic safuZvelia identifikaciis Casatareblad, monacemTa indeqsi iyenebs minimalur saSualebebs maqsimaluri Sedegebis misaRwevad, SeTanxmebuli sakvanZo sityvebis umciresi raodenobis moxmarebiT, romlebic Tavsebadia gamowvlilviT identifikaciasTan, raTa gaixsnas gza ufro didi ganzomilebis _ mTlianobaSi memkvidreobisaken. ase rom, aRwerilobaSi Cven SegviZlia analizidan sinTezze gadasvla. SemuSavebul iqna, saxeldobr, ramdenime erovnuli aRwerilobidan amokrefil, saukeTeso gamocdilebaze dafuZnebul monacemTa sami indeqsi, raTa xeli Seewyos monacemTa mogrovebisa da wardgenis harmonizacias, rac aucilebelia, Tuki memkvidreobis Taobaze informacia unda im saxiT mowesrigdes, rom SeiZlebodes kiTxvebis dasma da mkafio, amomwuravi pasuxebis gacema rogorc erTi saxelmwifos sazRvrebSi, ise maT gadaRmac. es indeqsebi detaluradaa ganxiluli TavebSi 11-13. isini gansazrvravs minimalur sabaziso monacemTa areebs (kategoriebs), istoriuli Senobis, arqeologiuri adgilebis da moZravi kulturuli memkvidreobis dokumentirebisTvis. maT rodi unda moicvas monacemTa bazis Semadgenloba, romelic saWiro iqneboda detaluri aRwerilobisTvis, radgan evropuli memkvidreobis mravalferovneba da gansxvavebuloba inventarizaciis erovnul tradiciebsa da politikaSi iseTia, rom saerTaSoriso standartis Seqmna an monacemTa bazisaTvis rekomendaciebis SemuSaveba arc SesaZlebeli iqneboda da arc sasurveli. xsenebuli monacemTa indeqsebi SemuSavebulia, rogorc amosavali wertilebi, romlebic iZleva sabaziso, maidentificirebel da aRweriT informacias, romelic “gagviyvans” Semdgom informaciaze jvaredini miTiTebis gziT, romelic warmodgenilia qaRaldze an monacemTa bazaSi. radgan es standartebi saerTaSoriso doneze aris aRiarebuli, rekomendirebulia, rom erovnulma aRwerilobebma gamoiyenos aucilebeli kategoriebi (areebi), romlebic Tavis SigniT aris detalizirebuli, sakuTari erovnuli monacemTa bazis struqturuli standartebis Sesaqamnelad, Tavsebadobisa da Sesabamisobis uzrunvelsayofad da monacemTa gacvlis gasaadvileblad. ase rom, maT SeuZlia daefuZnos am aucilebel kategoriebs, Tanadroulad sakuTari erovnuli moTxovnilebebis dakmayofilebisas. - 52 - 9.3. geografiuli sainformacio sistemebi (GIS) vinaidan monacemebi geografiuli mdebareobis Taobaze fuZemdebelia memkvidreobis marTvisaTvis, GIS teqnologiebi aseve SeiZleba gamoyenebul iqnes analizis miznebisaTvis. es gansakuTrebiT mniSvnelovania, roca memkvidreoba ganixileba ufro farTo garemos konteqstSi (sivrciTi urTierTmimarTeba, bunebriv garemosTan urTierTkavSiri, miwaTsargeblobasTan kavSiri, da sxv.). miuxedavad GIS teqnologiebis da geosainformacio monacemebis SeZenis siZvirisa, mainc upriania maTi sainventarizacio sistemaSi CarTvis sakiTxis ganxilva. 9.4. monacemTa Semadgenlobis erovnuli standartebi da terminologia monacemTa Semadgenlobis standarti saWiroa, raTa aRwerilobis monacemTa bazaSi monacemTa Sesayvanad dadgindes semantika da sintaqsis wesebi da pirobiTi aRniSvnebi monacemTa yoveli kategoriisaTvis (aresaTvis). am areebis amomwuravma aRweram Sesabamisi miTiTebebiT da magaliTebiT unda uzrunvelyos monacemTa Setanisa da Ziebis erTgvarovneba, rac aucilebelia, roca informaciis Semdgenlebi an momxmareblebi sxvadasxva eris an adgilis mkvidrni arian. detaluri leqsikoni monacemTa yoveli kategoriisaTvis (aresaTvis) unda iyos gansazrvruli, SeZlebisdagvarad gacxriluli leqsikiT. aRwerilobis Sesaqmnelad erovnuli monacemTa standartebis magaliTad SeiZleba moviyvanoT “Midas”-i, romelic English Heritage-ma da inglisis istoriuli Zeglebis samefo komisiam SeimuSava, anda Système descriptif de l’architecture (arqiteqturis aRweriTi sistema), SemuSavebuli safrangeTSi Inventaire General-is mier. 9.5. terminologia aRwerilobisaTvis gansakuTrebiT mniSvnelovania obieqtebis saxeobebisTvis terminologiis SemuSaevba. obieqtebis saxeobebisaTvis saerTaSoriso mravalenovani Tezavrusis Sedgenis SeTavazeba ararealisturia, radgan amis gakeTeba oriode enisaTvisac Znelia. Tezavrusis Seqmnisadmi sami midgomaa SesaZlebeli: a. winaswar Sedges sityvebis sia, romelebic gamoiyeneba monacemTa bazaSi; b. Sedges monacemTa baza da amis Semdeg amoikrifos da dajgufdes masSi gamoyenebuli sityvebi; g. dasawyisSi Sedges SeTanxmebul sityvaTa sia, da Semdgom, aRwerilobis gavrcobis Sesabamisad, daematos gamoyenebuli sityvebi. - 53 - es bolo midgoma yvelaze pragmatuli gza Cans, radgan efuZneba praqtikas da, amave dros, eTanxmeba Teoriul sistemasac. aseve unda aRiniSnos, rom bevri aRweriloba da sityvaTa sia ukve Sedgenilia, ase rom, ukve arsebobs gamosayeneblad vargisi mravali magaliTi. rodesac miRebul iqneba gadawyvetileba erovnuli Tezavrusis Seqmnaze, es unda moxdes monolingvuri da multilinguri Tezavrusebis Seqmnisa da ganviTarebis Taobaze ISO 2788:1986 da ISO 5964:1985 saxelmZRvanelo principebis safuZvelze. Semdgenlebs aseve SeiZleba moundeT mimarTon iseT ukve arsebul Tezavrusebs, rogoricaa getis “xelovnebisa da arqiteturis Tezavrusi”, franguli “arqite qturis Tezavrusi” an inglisuri “Zeglebis saxeobaTa Teza vrusi”. zemoxsenebuli standartebis garda, aris rigi teqnikuri standartebisa informaciis gacvlis, metadatasa da GIS-saTvis, romlebic unda iqnes gaTvalisiwnebuli sistemebis Seqmnis dros. isini detalurad ganxilulia danarT II-Si. 9.6. monacemTa Seyvanis kriteriumebi. kulturuli memkvidreobis obieqtis aRwerilobis monacemTa bazaSi Setana iseTi samsjelo sagania, rac profesiul codnas iTxovs. miuxedavad imisa, rom kanoniT aucileblad dasacavad nominirebuli obieqtebis SerCeva iTxovs met sizustes, vidre iseTi aRweriloba, romelic raime valebulebas ar gulisxmobs, mainc sasurvelia, arsebobdes SerCevis saerTo erovnuli kriteriumebi, raTa uzrunvelyofili iyos mdgradoba, rac saWiroa informaciis damakmayofilebeli gamokiTxvisa da aRsaricxi erTeulebis didi diapazonis SedarebiTi ganxilvisTvis, romlebic SeiZleba bevr sxvadasxva regionSo iyos ganlagebuli. 9.7. axali teqnologiebis gamoyeneba ar iqneboda upriani zustad mivuTiToT monacemTa marTvisaTvis saWiro kompiuteruli aRWurviloba da programebi, magram urigo ar unda iyos kvlavac mivubrundeT sistemis agebulebisa da marTvis zogierT Zireul sakiTxs imaT dasaxmareblad, vinc ukveTavs da afinansebs axal teqnilogiebs, vinaidan Zalian advilia tyuilad daixarjos droc da fulic. unda daisvas Semdegi kiTxvebi: • vis mflobelobaSi iqneba sistema da vin iqneba masze pasuxismgebeli? • ra miznebs unda emsaxurebodes sistema? • vin gamoiyenebs am sistemas, rogorc informaciis Setanis, aseve informaciis mokiTxvis TvalsazrisiT? - 54 - • ra saxis gamoyeneba iqneba saWiro? • rogor unda iqnes miRweuli logikuri da momxamareblisTvis mosaxerxebeli agebuleba? • iqneba es qseluri Tu RirSesaniSnavi adgilebis amsaxveli monacemTa baza? • rogor iqneba miRweuli moduluri struqtura, ise rom damatebiTi informaciis Seyvana iyos SesaZlebeli? • rogor moxdeba monacemTa gacvla? • ra standartebi gamoiyeneba monacemTa aRwerisTvis? • ra wvlili SeiZleba Seitanos geo-sainformacio sistemam? • ra procesebi iqneba saWiro sistemis gadakeTebisa an ganaxlebisTvis? • ra saxiT iqneba dokumentirebuli sistemis eqsploataciaSi Sesvla? • ra finansuri siZneleebi arsebobs? • vin iqneba pasuxismgebeli sistemisa da misi SigTavsis movla-Senaxvaze? • ra roli miukeTvneba sistemis funqcionirebis Semowmebas? am kiTxvebze pasuxis gacemiT momxamarebels saSualeba eqneba met-naklebad darwmundes, rom dasmuli amocanis inteleqtualur moTxovnebsa da maT gansaxorcieleblad arsebul meqanizmebs Soris saTanado balansia damyarebuli. axali teqnologiebi ideebis samsaxurSi unda iyos da ara piriqiT. axali teqnologiebis SeZenisas kidev erTi sakiTxi unda iqnes mxedvelobaSi miRebuli, kerZod, rom Tumca isini, SesaZloa, radikalurad cvlis masalis mopovebis temps da aadvilebs adre Znelad dasamyarebel kavSirebs, Tundac, wignebisa arqivebTan, isini imdenad aris sasargeblo, ramdenadac sasargebloa maTSi daunjebuli, specialistebis, gamocdili profesionalebis mier Semotanili, codna. maSin roca axali teqnologiebi TiTqmis Seucvleli gaxda memkvidreobis marTvaSi, informaciis dagrovebisa da ZiebisaTvis gacilebiT ufro ukeTesi ideebi da ukeTesi meqanizmebi aris saWiro. WeSmaritad Seucvleli komponenti memkvidreobis marTvis sistemaSi aris memkvidreobis menejeri. 9.8. dokumentaciis standartebi sabaziso monacemTa indeqsi da memkvidreobis ufro sruli aRwerilobani, romlebsac es indeqsi xelmisawvdoms qmnis, erTnairad damokidebulia didi raodenobis qaRaldze datanil dokumentaciaze. aq ar aris upriani dokumentaciis Seqmnisa da Senaxvis saerTaSoriso standartebis konsolidaciaze msjelobis dawyeba, Tumca ramdenime mosazreba im sferoebze, - 55 - romlebic mxedvelobaSi inda iyos miRebuli, mainc sasrgeblo iqneba: • aRricxvis standartebi: Seswavlis meTodebi, fotografirebis meTodebi, arqiteqturuli grafikis meTodebi; • dokumentaciis katalogizaciis standartebi: angariSebi, naxazebi, anabeWdebi da negativebi; • dokumentaciis daarqivebis da Senaxvis standartebi klasikuri da digitaluri saSualebebiT: teqnikuri mdgomareoba, saSualebebi, digitaluri gamosaxulebis xarisxi da sxv. arsebobs individualuri memkvidreobisa da muzeologiuri standartebi koleqciebis marTvisa da dokumentirebisTvis. rekomendirebulia, rom arsebuli memkvidreobisa da muzeologiuri standartebi gaTvalisiwnebuli iqnas dokumentaciis erovnuli standartebis SemuSavebis dros (ix., mag., ICOM-CIDOC-isa da getis standartebis programis veb-gverdebi). aseve unda iyos gamoyenebuli Tavi 15-Si, bibliografiaSi miTiTebuli literatura da sxva internetuli resursebi. 10. wvrTna naSeni memkvidreobis identifikaciasa da inventarizaciis SemsrulebelTa wvrTna gadamwyvetia am procesis warmatebi saTvis memkvidreobis marTvis yvela aspeqtisTvis wvrTnis Catareba arsebiTia am wamowyebis warmatebis uzrunvelsayofad. igi yvela uwyebaSi regularulad unda tardebodes, raTa personali kargad gaecnos arsebul ganwesebebs; mxari dauWiron axali ideebisa da teqnologiebis SemoRebas; da nacnobi problemebis gadasinjvisas, axleburad Sexedon maT. wvrTna SeiZleba Catardes agreTve erovnul da saerTaSoriso doneze, maSin specifikuri formaluri miTiTebebis garda, xdeba sakmaod sasargeblo gaziareba ideebisa da gamocdilebisa maTTan, vinc muSaobs msgvassa da Tanac sxvagvar garemoSi. amgvari wvrTna gaTvalisiwnebulia naSeni memkvidreobis yvela aspeqtisTvis: informaciis aRnusxva; nagebobebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis aRricxva da Sefaseba; monacemTa bazebis SemuSaveba da marTva; nagebobebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis konservacia da popularizacia; sazogadoebis ganaTleba; marTvis sistemebi da gamocdileba, romelic SeiZleba rekomendirebul iqnas da sxv. aris agreTve mkafiod gamokveTili moTxovnileba TviT wvrTnis Catarebis Taobaze. es Temebi SeiZleba daifaros sa- 56 - gangebo sawvrTneli kursebiT, personalis mivlinebiT sxva instituciaSi da urTierTgacvliT. zog viTarebaSi wvrTna aSkarad ganixileboda rogorc ram araaucilebeli, maSinRa mosawyobi, roca sakmarisi Tanxa da dro moipoveba. amgvari midgoma yalbi ekonomiurobis maCvenebelia, radgan wvrTna momuSave personalSi da momavalSi Cadebuli investiciacaa da rogorc aseTi, arsebiTia organizaciebis ganviTarebisa da, ufro farTod, memkvidreobis im aspeqtebis ganviTarebisTvis, romlebic maTi zrunvis sagans warmoadgens. meTodologiebsa da sxvadasxva unar-CvevebSi praqtikosTa wvrTnis garda, wvrTna aucilebelia politikur donezec (strategiebis gansazRvra, saxsrebis moZieba, kanonSemoqmedebiTi saqmianoba). zog qveyanaSi aqsiomaturia, rom memkvidreobis dokumentireba, gaazreba da popularizacia umTavresia evropuli da erovnuli cnobierebisTvis, magram es yvelgan rodia ase. wvrTnis Catareba politikur doneze niSnavs grZnoba-gonebis memkvidreobis inventarizaciis, rogorc erovnuli kulturuli identurobis, ekonomikuri ganviTarebisa da TviTgamorkvevis arsebiTi nawilis, mimarT jerovan ganwyobas, ris gareSec proeqti Casavardnadaa ganwiruli. igi aseve moicavs konsultaciebs marTvis, finansursa da sakanonmdeblo sferoebSi, raTa programebi sazogadoebrivi mxardaWeriT iqnas dasrulebuli, rac uzrunvelyofs politikuri Tanadgomis gagrZelebas. 10.1. sawvrTneli kursebi wvrTna iZleva ara mxolod meTodebis demonstrirebis, aramed naSeni memkvidreobis mimarT Segnebuli damokidebulebis gaRrmavebis SesaZleblobasac. Cven saqme gvaqvs ara mxolod calkeul ZeglTan an gansazRvrul periodTan, armed kulturul fenebTan, arqeologiuridan dawyebeuli XX s-is sacxovrisamde, xelosnuri nawarmidan xelovnebis nimuSebamde. aRiarebda ra istoriuli nagebobebis da ansablebis dokumentirebis aucileblobis moTxovnilebas, evropis sabWom gacnobierebis gaumjobesebis uzrunvelsayofad, konservaciis stimulirebisa da kvalificiuri mdgradi ganviTarebis xelSewyobisaTvis, ganaxorciela warmatebuli sawvrTneli programebi safrangeTSi (1995 wlis 25 seqtemberi _ 6 oqtomberi), inglisSi (1996 wlis 16-27 seqtemberi) da belgiaSi (1998 wlis 5-16 oqtomberi). am Taosnobam Tavi mouyara memkvidreobis profesionalebs TiTqmis 20 qveynidan, romlebic ori kviris ganmavlobaSi ecnobodnen da wvrTnas iRebdnen aRwerilobis Sedgenis meTodebSi. am kursebs kargi Sefaseba mieca, vinaidan monawileebs SesaZlebloba hqondaT “pirveli xelidan” mieRoT yoveldRiuri saqmi- 57 - anobis gamocdileba maspinZeli qveynebis kolegebisagan. sxva qveynebis da uwyebebis profesionalebTan gamocdilebis gaziarebisa da ganxilvis SesaZlebloba am kursebis mTavari sargebeli iyo, xeli Seuwyo ra ideebis gaziarebas, inventarizaciis axali da gansxvavebuli meTodologiebisa Tu teqnikebis mimarT gaxsnilobas da sainformacio teqnologiebis ganviTarebebis ufro Rrma gacnobierebas. es kontaqtebi sasargeblo aRmoCnda maspinZlebisTvisac, radgan isini ecnobodnen maTTvis Cveuli situaciebis mimarT sxva midgomebs, ganmartavdnen sakuTar muSaobas, aRrmavednen sakuTari wesebisa da saqmianobis Taobaze Tavisive codnas. 10.2 molodinTa gafarToveba unda aRiniSnos, rom ramdenadac izrdeba, farTovdeba da Rrmavdeba gansazRvreba imisa, Tu ra Seadgens memkvidreobas, aseve farTovdeba profesionalTa molodini sakuTari saqmianobis mimarT. wvrTnis programebi unda pasuxobdes am gazrdil moTxovnilebebs, vinaidan naTelia, rom Tu xelovnebis da arqiteqturis istoriisa da mSeneblobis istoriis ekonomikuri da funqcionaluri aspeqtebis codna sakmarisia calkeuli Zeglis ganxilvisaTvis, sakmaod gansxvavebuli unari aris saWiro ansamblebis aRnusxvisaTvis. is saWiroebs ufro farTo xedvas, raTa aRwerilobis Semdgenelma “gaSifros” esa Tu is adgili misi mTavari komponentebis gansasazRvrada da gasagebad, bunebrivi da naSeni morfologiebis dadgenisa da ganrCevisTvis da bunebrivi, istoriuli, socialuri da kulturuli resursebis identifikaciisa da SefasebisaTvis. Cvens droSi memkvidreobis eqspertebma unda icodnen raime yvelafris Sesaxeb. ramdendac maTi saqmianobis moculoba kidec Rrmavdeba da kidec ganivrcoba, male ki maT kidev metis codna dasWirdebaT. es kmayofilebis momgvreli perspeqtivaa, radgan miuTiTebs, rom es sfero farTovdeba da yvavis. 11. standartebis Sesavali 11.1. sabaziso monacemTa indeqsi arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli nagebobebisa da ZeglebisaTvis 1985 wlis granadis konvenciis me-17 paragrafi moiTxovs mxareebisgan gacvalon informacia “arqtiteqturuli memkvidreobis identifikaciisa da aRricxvis axali teqnologiebiT miRebuli SesaZleblobebis meSveobiT”. konvenciis am miTiTebis Sesabamisad, 1989 wels londonSi Sedga mrgvali magida arqiteqturuli memkvidreobis sainformacio centrebis amocane- 58 - bis gansaxilvelad; maT Soris TanamSromlobis gaumjobesebis gzebisa da saSualebebis da maTi saqmianobis Semdgomi gagrZelebisaTvis saWiro axali teqnologiebis Taobaze. Sexvedris rekomendaciebs Soris iyo Semdegi: “unda ganisazRvros standartebi monacemTa elementebis minimaluri nakrebisTvis da maTi komunikaciisTvis saWiro teq nikuri monacemebi. es unda gakeTdes im monacemebis gansazRvris gziT, romelic aucilebelia arqiteqturulad da istoriulad sayuradRebo yvela Senobis aRnusxvisaTvis yovel qveyanasa da yovel uwyebaSi, maTi saqmianobis gasagrZeleblad; imis gan sazRvriT, rogor unda moxdes am monacemTa harmonizacia; da konpiuteruli sistemebisaTvis standartebis dadgeniT”. evropis sabWos moTaveobiT Seiqmna muSa jgufi, romelSic Sediodnen safrangeTis, germaniis, niderlandis, SvedeTisa da gaerTianebuli samefos memkvidreobis uwyebebis organizacaTa warmomadgenlebi; mas unda daedgina ZiriTadi aRricxvis monacemTa arsebiTi elementebi. 1991 wels jgufma Caatara arqiteqturuli aRwerilobebis mimoxilva, romlis erTi mTavari mizani iyo konsensusis miRweva sabaziso monacemebis indeqsis SemoTavazebuli Sedgenilobis Taobaze. kiTxvars upasuxa 26 qveynis 78 organizaciam, romlebic 137 aRwerilobas warmoadgendnen. gamoirkva, rom informaciis im kategoriebze, romlebic arsebiTia arqiteqturuli memkvidreobis aRwerilobisaTvis TiTqmis sruli Tanxmobaa. 1992 wlis oqtomberSi evropis sabWom da Direction du Patrimoine (memkvidreobis direqcia, safrangeTi), Caatares kolokviumi nantSi, raTa ganexilaT sakiTxi “arqiteqturuli memkvidreoba: inventarizaciisa da dokumentirebis meTodebi evropaSi”. am Sexvedris mizani iyo evropaSi memkvidreobis dokumentirebis centrebs Soris TanamSromlobis pratqikuli formebis gansazRvra da sxvadasxva qveyanaSi gamoyenebuli aRwerilobebis Sedgenis meTodebis Sedarebaze dayrdnobiT saerTo standartebis gansazRvrebebis momzadeba. kolokviumis dasasruls 150-ze metma monawilem 24 qveynidan moiwona muSa jgufis mier SemuSavebuli sabaziso monacemTa indeqsi. kiTxvarze gacemuli pasuxebis analizis, specialistTa jgufebis msjelobisa da nantis kolokviumis Sedegebis safuZvelze Seiqmna rekomendaciebis proeqti. mas mere, rac is moiwona kulturuli memkvidreobis komitetma da evropis sabWos kulturuli TanamSromlobis sabWom, evropis sabWos ministrTa komitetis mier 1995 wlis 11 ianvars miRebul iqna “rekomendacia istoriul nagebobsa da ZeglebTan dakavSirebuli dokumentirebis meTodebisa da sistemebis koordinaciis Taobaze” (danarTi 1). - 59 - sabaziso monacemTa indeqsis ZiriTadi mizania SesaZlebeli gaxdes calkeuli Senobebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis klasifikacia saxelis, mdebareobis, funqciuri tipis, TariRis, arqitetqoris an damkveTis, samSeneblo masalisa da teqnikis, fizikuri mdgomareobisa da dacvis statusis mixdeviT. es ar aris ram saboloo, TviTmizani, aramed amosavali wertili _ gasaRebi Semdgomi informaciisa, romelic daunjebulia monacemTa bazebSi, dokumentirebis centrebSi da sxva adgilebSi da romelic aucilebelia calkeuli Zeglis amomwuravad gasagebad da mosavlelad. indeqsi isea agebuli, rom Semdgenelma migviTiTos ufro detalur informaciaze nagebobis Sesaxeb, werilobiTi aRwerebisa da fotoebis CaTvliT; masTan dakavSirebul arqeologiur da garemos Sesaxeb informaciaze; calkeul nagebobaSi dacul gamarTulobasa, kazmulobasa da aRWurvilobis detalebze; informacia nagebobis istoriasTan dakavSirebul pirovnebebsa an organiazaciebze. aRiarebulia, rom moTxovna ufro Rrma arqiteqturul, arqeologiur, garemos, istoriul da gegmarebiT informaciaze cvalebadobs sxvadasxva organizaciasa da sxvadasxva qveyanaSi da yovelma maTganma unda gasazRvros Tavisi specifikuri moTxovnebi. naxati 1 gviCvenebs damokidebulebas indeqsis komponentebs Soris, romlebic exeba yovel istoriul nagebobasa da Zegls, maSin roca naxati 2 asaxavs, nagebobisa an Zeglis ZiriTadi aRweriloba rogor ukavSirdeba informaciis ufro yovlismomcvel doneebs. naxati 1. nagebobis an Zeglis saaRricxvo monacemebis struqturis sqematuri gamosaxuleba - 60 - indeqss aqvs ara mxolod calkeuli Senobebis registraciis potenciali, aramed saSualebas aZlevs Semdgenels daakavSiros es nageboba ufro msxvil RirsSesaniSnav adgilTan, romlis komponenti igi SeiZleba iyos, an kidev ufro did ansamblTan, romlis Semadgenel nawilsac is SeiZleba warmoadgendes. arqiteqturuli ansambli bevri sxvadasxva formiT gvevleneba. igi SeiZleba ganisazRvros tipologiurad an geografiulad. igi SeiZleba iyos dagegmili, an organulad warmoqmnili, erTiani, an asociaciurad dajgufebuli, an saerTo funqciuri miznebiT an interesTa TanxvedriT gaerTianebuli. igi SeiZleba efuZnebodes ierarqiul urTierTdamokidebulebas didi struqturisa da mis komponentebs Soris (magaliTad, binebi did SenobaSi, an aRWurviloba fabrikaSi). igi SeiZleba iyos sivrciTi, rodesac ganixileba urTierTdamokidebuleba nagebobebs, maT Soris arsebul sivrcesa da im landSafts Soris, romelSic isini mdebareobs. sxvadasxva SemTxvevebsa da organizaciis prioiritetebis kvalobaze, ansamblebi sxvadasxvagvarad ganisazRvreba garemoebebis mixedviT, gansxvavebuli monakveTebis maxvildebiT, raTa masala ukeT marTvadi iyos da iseTi kavSirebis dasamyareblad, romelic ufro srul warmodgenas Seqmnis memkvidreobaze. naxati 2. Zeglis ZiriTadi saaRricxvo monacemebis da masTan dakavSirebuli informaciis potenciuri urTierTdamokidebulebis sqema indeqsis mizani araa xisti sistemis dadgena, an organizaciebis iZuleba, imoqmedon maTi interesebis sferos miRma. is arc imisken miiswrafvis, rom raime konkretuli moTxovnebi - 61 - wauyenos kompiuteruli aRWurvilobisa da programebis TvalsazrisiT im organizaciebs, romlebic awarmoeben maT xelT arsebuli informaciis kompiuterizacias. igi ufro pirveli nabijia teqnikuri standartebis gansazRvrisa da rekomendaciebisken monacemTa mopovebasa da monacemTa gacvlis sferoSi. sruliad SesaZlebelia iseTi viTarebis warmodgena, sadac indeqsirebuli informaciis erToblivi ganxilva gaaRrmavebs Cvens warmodgenas evropis arqiteqturuli memkvidreobis Taobaze. indeqsi am gzaze mniSvnelovani niSansvetia. 11.2 sabaziso monacemebis standarti arqeologiuri adgilebisa da ZeglebisaTvis sabaziso monacemebis standarti arqeologiuri adgilebisa da ZeglebisaTvis aris muzeumebis saerTaSoriso sabWos (ICOM) dokumentaciis komitetisa (CIDOC) da evropis sabWos arqeologiuri dokumentaciis jgufis TanamSromlobis Sedegi. standarts dasabami kopenhagenSi 1991 wels Catarebuli erovnuli arqeologiuri nusxebis warmomadgenelTa saerTaSoriso konferenciam misca. am konferenciaze naTeli gaxda, rom arsebobs uamravi msgavseba sxvadasva erovnuli nusxis warmmarTveli midgomebis mxriv, Tumca aseve gamoCnda ufro mWidro TanamSromlobis saWiroeba mTel rig sferoebSi, dokumentaciis standartebis CaTvliT. arqeologiuri adgilebisa da ZeglebisaTvis monacemTa sabaziso standartis SemuSavebaze gadawyvetileba miRebul iqna 1992 wels kvebekSi CIDOC-s Sexvedraze, romelzec Seiqmna kidec arqeologiuri adgilebis samuSao jgufi am proeqtis gansaxorcieleblad. jgufis miznebi Semdegi gaxldaT: • arqeologiuri memkvidreobis dacvasa da aRricxaze pasuxismgenebeli saerTaSoriso da erovnul uwyebebs Soris urTierTkavSiris xelSewyoba; • qveynebis xelSewyoba sistemebis SemuSavebis sawyis etapze da • arqeologiuri memkvidreobis dacva; • arqeologiuri sabaziso monacemebis gamoyenebiT kvlevis xelSewyoba, gansakuTrebiT roca amas saerTaSoriso mniSvneloba aqvs. muSa jgufis Seqmnis Semdeg maleve wamowyebul iqna arqeologiis evropuli gegma evropis sabWos kulturuli memkvidreobis komitetis moTaveobiT. am gegmis dawyeba, 1993 wlis aprilSi, mohyva arqeologiuri memkvidreobis evropuli konvenciis gadasinjuli versiis xelmoweras valetaSi (evropis - 62 - sabWo, 1992), 1992 wlis ianvarSi, rac eTanxmeba kulturuli memkvidreobisTvis pasuxismgebeli ministrebis mesame konferenciis rezolucias # 1. arqeologiis evropuli gegmis oTx mTavar komponentTagan, erTi _ arqeologiuri memkvidreobis inventarizaciasa da dokumentirebis meTodebsa da standartebze fokusirebuli programa iyo. am programis mniSvnelovani nawili iyo arqeologiuri adgilebisa da Zeglebis aRricxvisTvis sabaziso monacemTa standartis SemuSaveba, romelic daemateboda sabWos sabaziso monacemTa indeqss arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli nagebobebisa da ZeglebisaTvis. rodesac evropis sabWosTvis cnobili gaxda, rom CIDOCis muSa jgufi ukve amzadebda sabaziso monacemTa indeqsis mixdeviT modelirebul arqeologiur monacemTa standarts, gadawyda, rom moqmedebis yvelaze pratikuli gza iqneboda CIDOC-is monacemTa standartis miReba sakuTari standartis safuZvlad, mciredi SesworebebiT, romlebic evropis sabWos ufro viwro geografiuli fokusidan gamomdinareobda. standartis SemuSavebisas muSa jgufi cdilobda, rac SeiZleba ufro farTo auditoriis gaTvaliswinebas da rac SeiZleba meti qveynis arqeologebis CarTvas. dasawyisSi sakmaod patara jgufi, kanadis, daniis, safrangeTis, rumineTis da gaerTianebuli samefos warmomadgenelTa SemadgenlobiT, SemdgomSi gaizarda da daemata braziliis, albaneTis, israelis, keniis, madagaskaris, poloneTis, ruseTis da aSS-s eqspertebi. jgufis wevr-korespondentebi arian agreTve germaniaSi, iamaikaze, latviaSi, niderlandSi, norvegiaSi, samxreT afrikasa da zambiaSi. dasabamiTve jgufi cdilobda ganexorcielebina Tavisi samqmianoba mWidro TanamSromlobaSi sxva dainteresebul uwyebebTan, ICOMOS-is, getis fondis institutis da CIDOC-is sxva muSa jgufebTan. kiTxvaris mixedviT gakeTda mimoxilva standartis Sedgenilobis dasadgenad. 109 pasuxi iqna miRebuli 35 qveynidan, 117 aRwerilobis warmomadgeneli organizaciebidan. saerTaSoriso sabaziso monacemTa standarti arqeologiuri adgilebisa da ZeglebisaTvis mWidro kavSirSia arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli nagebobebisa da Zeglebis sabaziso monacemTa indesqsTan, raTa gauadvilon saqme im qveynebs, romelTac surT adamianis xelqmnili garemos Taobaze mTeli informacia erTian monacemTa bazaSi moaqcion. metic, es standarti SeiZleba dakavSirebul iqnas moZravi obietebisaTvis SemuSavebul sxva standartebTan, rogoricaa mag., CIDOC-is standarti arqeologiuri obieqtebisTvis (1992), CIDOC-is samuzeumo obieqtebis informaciis saerTaSoriso saxelmZRvanelo principebi (1995) da obieqtis saaRricxvo baraTi (1997). - 63 - standartis monaxazi gamoqveynda 1995 wels da farTod gavrcelda memkvidreobaze momuSave organizaciebSi. imave wlis seqtemberSi igi ganxilul iqna koloqviumze, romelic mowyobil iqna evropis sabWosa da inglisis istoriuli Zeglebis samefo komisiis mier. am Sexvedris delegatebma rekomendacia gauwies standarts, rogorc evropis sabWos arqeologiis gegmis nawils. sabaziso monacemebis standarti SemuSavda, raTa SesaZlebeli gamxdariyo informaciis im minimaluri kategoriebis aRricxva, rac aucilebelia Zeglis an RirsSesaniSnavi adgilis Sefasebis, dagegmarebis, marTvis, samecniero kvlevisaTvis an sxva ram mizniT. garda amisa, igi iZleva saSualebas miTiTebebisa sxva informaciaze, romelic monacemTa bazebSi, dokumentirebis centrebSi da sxvagan moipoveba da romelic saWiroa individualuri Zeglebisa an adgilebis ufro zedmiwvniTi gagebisaTvis. garda amisa, gaTvaliswinebulia, rom standarti: • iZleva models, romelic SeiZleba gamoiyenon, rogorc sqema, aRricxvis axali sistemebis mosurne organizaciebma; • uzrunvelyofs Tanmimdevrulobas arqeologiuri adgilebisa da Zeglebis aRricxvaSi; • funqcionirebs, rogorc monacemTa gacvlis da gaziarebis forma; • qmnis safuZvels erToblivi proeqtebisaTvis. standartis avtorebs gacnobierebuli aqvT, rom sxvadasxva organizacia sxvadasxva mizniT da detalizaciis sxvadasxva xarisxiT axdens arqeologiuri informaciis aRricxvas. amitom seqciebis, qve-seqciebisa da areebis garkveuli raodenobis Sevseba aris arCeviTi da ara savaldebulo, rac saSualebas aZlevs sxvadasxva organizacias aRricxva im doneze Caataros, rac mis miznebsa da resuresebs Seesatyviseba. standartis gamoyeneba gaTvalisiwnebulia monacemTa bazebis regionalur an erovnul modelebTan kavSiri. umetes SemTxvevaSi monacemTa modeli moiTxovs gadaxalisebas organizaciis moTxovnebidan gamomdinare. 11. 3. obieqtis saaRricxvo baraTi kulturuli obieqtebiT ukanono vaWroba saerTaSoriso danaSaulis yvelaze gavrcelebul formadaa sayovelTaod aRiarebuli. sazogadod cnobilia, rom dokumentireba arsebiTia kulturis obieqtebis dasacavad, vinaidan moparuli nivTebi, romlebic ar aris saTanadod gadaRebuli da aRwerili, iSviaTad ubrundeba Tavis kanonier mflobelebs. Tumca, erTia - 64 - obiqtis aRwerilobis Sedgenis waxaliseba, rogorc dacvis RonisZiebisa, da sxvaa efeqtiuri saSualebebis SemuSaveba am dokumentaciis gavrcelebisaTvis im organizaciebSi, romlebsac SeuZliaT naqurdalis dabrunebaSi daxmarebis gaweva. idealur SemTxvevaSi, informacia, romelsac SeuZlia moparuli an ukanonod gatanili obieqtis identificireba, iseTive siswrafiT unda vrceldebodes, romliTac moZraobs naqurdali nivTi. es niSnavs, rom informaciam unda gadalaxos sazRvrebi da sxvadasxva organizaciaSi gavrceldes. eleqtronuli sainformacio qselebis ganviTareba iZleva amgvari gavrcelebis saSualebas. Tumca digitaluri informaciis da kompiuteruli qselebis arseboba mxolod nawilobriv xsnis problemas. aranakleb saWiroa standartebi, romlebic saSualebas iZleva informaciis gacvlisa im formiT, romelic gasagebia orive sistemisa da personalisTvis. azrTa gacvla-gamocvlam getis informaciis institutsa da wamyvan saerTaSoriso da erovnuli organizaciebsa da saxelmwifo uwyebebs Soris 1993 wels daadgina, rom arsebobs konsensusi dokumentirebis warmoebisa da saerTaSoriso standartis SemoRebasTan dakavSirebuli sakiTxebis erToblivad gadaWris Taobaze. imave wlis ivlisSi institutma Caatara Sexvedra parizSi, sadac ganixiles erToblivi saerTaSoriso proeqtis SemuSavebis SesaZlebloba kulturis obieqtebis identificirebisaTvis dokumentaciis standartebis dasadgenad. Sexvedras eswerebodnen evropaSi usafrTxoebisa da TanamSromlobis konferenciis monawileni (axla: evropaSi usafrTxoebisa da TanamSromlobis organizacia), evropis sabWo, muzeumebis saerTaSoriso sabWo, interpoli, iunesko da aSS-s sainformacio saagento. monawileni SeTanxmdenen amgvari iniciativis saWiroebaze da urCies igi fokusirebul iyos kulturis obieqtis identifikaciisaTvis saWiro informacis standartisa da am standartis gamoyenebis meqanizmebis SemuSavebaze. am konsultaciaTa Sedegad daigegma da daiwyo proeqti, romlis mTavari miznebi Semdegia: • erToblivi forumis uzrunvelyofa im organizaciaTaTvis, vinc iCens interess kulturis obieqtebis dacvisadmi; • saerTaSoriso “sakvanZo” dokumentaciis standartis SeTavazeba kulturis obieqtis identifikaciisaTvis. • am standartis gamoyenebis xelSewyoba. Tavidanve proeqti aRiarebda TanamSromlobis aucileblobas eqvs ZiriTad sakvanZo jgufTan: - 65 - • kulturuli memkvidreobis organizaciebi (muzeumebis, erovnuli aRwerilobebis da arqeologiuri organizaciebis CaTvliT) • samarTaldamcavi organoebi; • sabaJo uwyebebi; • xelovnebis nawarmoebebiT movaWreni; • Semfaseblebi; • sadazRvevo industria. am organizaciebs gansxvavebuli saxis informacia sWiredebaT, magram yovel maTgans esaWiroeba dokumentacia, romlis meSveobiTac SesaZlebelia konkretuli obieqtis identificireba. am iniciativis warmatebuli Sedegis arsebiTi winapiroba iyo farTo konsensusis damyareba am jgufebs Soris obieqtebis identificirebisaTvis aucilebeli informaciis kategoriebis Taobaze. ZiriTadi informaciis Taobaze konsensusis misaRwevad pirvel nabijs warmoadgenda yoveli am jgufis sainformacio moTxovnebis gansazRvra da Sedareba; im miznebis gageba, risTvisac maT es informacia sWirdebaT; rogor gamoiyeneba igi da visTan aris gaziarebuli. es moTxovnebi ganisazRvra winaswari kvlevebis, gamokiTxvebisa da, umTavresad, vrceli saerTaSoriso kiTxvarebis Seswavla-mimoxilvis kombinirebiT. pirveli aseTi mimoxilva Catarda 1994 wlis ivlis-dekemeberSi getis informaciis institutis mier evropis sabWos, ICOM-is da iuneskos mxardaWeriT. kvlevis dros pasuxebi miiRes 43 qveynis organizaciebidan, mravali msxvili muzeumisa da galereis, memkvidreobis dokumentaciis centrebis, interpolis da mTeli rigi erovnuli samarTaldamcavi uwyebis CaTvliT. kvlevaSi agreTve gaTvaliwinebul iqna arsebuli standartebi da standartebis dadgenis iniciativebi samuzeumo samyaroSi, saerTaSoriso muzeumebis sabWos, muzeumebis dokumentaciis asociaciisa (gaerTianebuli saamefo) da kanadis memkvidreobis informaciis qselis CaTvliT. am winaswari kvlevis Sedegebma (romlebic 1995 wlis ivlisSi gamoqveynda saTauriT “kulturis obieqtebis dacva saerTaSoriso dokuentaciis standartebis meSveobiT: winaswari kvleva”) naTelyo, rom marTlac arsebobs farTo konsensusi informaciis bevr kategoriasTan mimarTebiT, romlebic SemoTavazebul standartSi Sesatanadaa wardgenili. am daskvnebma biZgi misca proeqts, gaegrZelebina sxva sakvanZo jgufebis moTxovnebis kvleva, kerZod, xelovnebis nawarmoebebiTa da siZveleebiT movaWreTa, antikvarebis, kerZo sakuTrebis Semfaseblebis, xelovnebis dazRvevis specialistebis da sabaJo - 66 - uwyebebisa. miRebul iqna 1000-ze meti pasuxi 84 qveynidan, ris gamoc es kvleva am tipis kvlevaTa Soris yvelaze farTomasStabiani gamodga. gamokiTxvis Sedegebis analizis daskvnebi gamoyenebul iqna am jgufebidan gamoyofil eqspertTa Sexvedrebis mTeli wyebisTvis. pirvelad moewyo konservaciis specialistTa Sexvedra mrgvali magidis formiT, romelic Sedga vaSingtonSi, 1994 wlis agvistoSi. es iyo konservaciis specialistTa saerTaSoriso muSa jgufis pirveli Sexvedra, romelic gaimarTa erToblivad getis informaciis institutisa da getis konservaciis institutis mier. am Sexvedrebis mTavari rekomendacia mdgomareobda imaSi, rom standartSi unda SeetanaT kategoria “gamorCeuli niSnebi”, romlis mizani unda yofiliyo obieqtis im fizikur maxasiaTebelTa aRricxva, romlebic mis identifikaciaSi iqneboda gamosadegi. (mag., dazianeba, SekeTeba, an warmoebis wuni). vaSingtonis mrgval magidas moyva muzeumebis dokumentaciis eqspertebis Sexvedra 1995 wlis noemberSi edinburgSi. am mrgvali magidis monawileTa mier rekomendirebuli standarti cotaTi Seicvala Semdgom Catarebuli kvlevebis Sedegebis da Semdgomi Sexvedrebis rekomendaciebis gaTvaliswinebiT. es Sexvedrebi mniSvnelovani niSansveti iyo proeqtisTvis, vinaidan warmoaCina mTavar organizaciaTa profesionalebs Soris konsensusis damyarebis SesaZlebloba. mesame Sexvedra moewyo xelovnebis dazRvevis specialitTa Soris, 1996 wlis martSi, londonis lloidis bankSi. meoTxe Sexvedram, romelic delavarSi Catarda vinterTuris muzeumSi, Tavi mouyara xelovnebis da siZveleTa SemfasebelTa da movaWreTa organizaciebs. daskvniT SexvedraSi, romelic 1996 wlis noemberSi Catarda praRaSi, monawileobdnen samarTaldamcavi uwyebebisa da komerciuli organizaciebis warmomadgenlebi, romlebic ganageben kompiuterizebul monacemTa bazebs moparuli nivTebis Sesaxeb. es Sexvedra moewyo erToblivad UNESCO-sa da CexeTis kulturis saministros mier. kvlevaTa SedegebiT da mrgvali magidebis rekomendaciebiT dadginda, rom arsebobs sakmaod myari Tanxmoba informaciis im kategoriebze, romlebmac unda Seadginon standarti (ix. kulturis obieqtebis dacva globaluri informaciis sazoga doebaSi: obieqtis saaRricxvo baraTis momzadeba, getis in formaciis instituti, 1997). Sedegi aris obieqtis saaRricxvo baraTi _ standarti, romelic yvelaze ukeT ganisazRvreba misi ganxorcielebis gzebis TvalsazrisiT: • igi iZleva erTgvar sakontrolo CamonaTvals im informaciisa, romelic saWiroa moparuli an dakarguli nivTis identifikaciisaTvis; - 67 - • es aris dokumentaciis standarti, romelic adgens informaciis im minimalur dones, romelic saWiroa obieqtis aRsawerad misi identifikaciis mizniT; • es aris qvakuTxedi bloki sainformacio qselebis Sesaqmnelad, romlebic saSualebas miscems sxvadasxva organizacias dauyonebliv gacvalon informacia obieqtze; • igi qmnis myar safuZvels sawvrTneli programebisaTvis, romlebic aswavlis obieqtis dokumentirebas. standarti SemuSavda dadgenili saWiroebis pasuxad da Seqmnilia ise, rom gamosayenebeli iyos araspecialistebisTvis da katalogebisa da aRwerilobis tradiciuli, ara-kompiuterizebuli gziT Sedgenisasac iseve, rogorc rTul kompiuterizebul monacemTa bazebSi. radgan obieqtis saaRricxvo baraTi gaTvaliswinebulia gamosayeneblad mravalgvarovan sazogadoebaSi, rogorc specialistebis, aseve araspecialistebis mier, igi ufro farTo koncefciebs gansazRvravs, vidre konkretul sakiTxebs da iyenebs ubralo, arateqnikur enas. amitom, misi, rogorc sakontrolo siis funqciis gamo, gadawyda informaciis kategoriaTa gansazRvrebebs kiTxvis saxe hqonoda, mag., “ra masalisgan aris gakeTebuli obieqti?” _ es midgoma ufro gasagebi aRmoCnda araspecialistebisTvis, vidre mtkicebiTi formiT mocemuli dasaxeleba. mniSvnelovania isic aRvniSnoT, rom obieqtis saaRricxvo baraTi ar warmoadgens arsebuli standartebis alternativas; igi ufro sabaziso standartia, Seqmnili Zalian konkretuli mizniT _ aRweram kulturis obieqtebis identifikaciis saSualeba unda mogvces. rogorc aseTi, igi SeiZleba movaqcioT arsebul sistemebSi da arsebul standartebs Soris. mag., 1997 wlis agvistoSi muzeumebis saerTaSoriso sabWos (ICOM) aRmasrulebelma sabWom miiRo rezolucia imis Taobaze, rom “muzeums unda SeeZlos Tavisi koleqciis sainformacio sistemidan gasces iseTi monacemebi (sasurvelia, obieqtis saaRricxvo baraTi standartis mixedviT), romelic daexmareba obieqtis identifikacias dakargvisa an qurdobis SemTxvevaSi”. igi agreTve moTavsda muzemebis informaciis speqtrumis standartSi, romelic SeimuSava muzeumebis dokumentirebis asociaciam (gaerTinebuli samefo). igi aseve CarTul iqna ramdenime samarTaldamcavi organizaciis monacemTa bazaSi, aSS-s gamoZiebis federaluri biuros naqurdali xelovnebis erovnul dosieSi. xelovnebis nawarmoebebiT ukanono vaWrobasTan brZola moiTxovs saerTaSoriso TanamSromlobas sxvadasxva tipis organizaciebs Soris, rogorc sajaro, ise kerZo seqtorSi. obieqtis saaRricxvo baraTis proeqtis wvlili imaSi mdgomareobs, rom igi gansazRvravs minimalur standarts kul- 68 - turis obieqtebis aRsawerad da axdens rogorc kerZo, aseve sazogadoebriv sakuTrebaSi myofi kulturis obieqtebis aRweris stimulirebas; akavSirebs erTmaneTTan organizaciebs, romlebsac SeuZliaT xeli Seuwyon standartis ganxorcielebas da im organizaciebs, romlebic monawileoben im qselebis SeqmnaSi, romlebSic imoZravebs es informacia. 12. standartebi 12. 1. sabaziso monacemTa indeqsi arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli nagebobebisa da ZeglebisaTvis gansazRvrebebi qvemoT warmodegenilia sabaziso monacemTa indeqsisTvis SemoTavazebuli ganakveTebis gansazRvrebebi. ganakveTebi 1-dan 4-is CaTvliT savaldebuloa. 1. dasaxeleba da miTiTebebi 2. adgilmdebareoba 3. funqciuri tipi 4. TariRi Semdegi ganakveTebi 5-dan 9-is CaTvliT arCeviTia da gansxvavebuli iqneba Catarebuli aRricxvis bunebidan da calkeuli organizaciis moTxovnebidan gamomdinare. 1.0. dasaxeleba da miTiTebebi 1.1. Senobis saxelwodeba es aris Tavisufali teqstis are, romelic aRricxavs saxelwodebas, romliTac cnobilia es Senoba. igi ar aris gamiznuli rogorc saZiebo termini, igi SeiZleba gamoyenebul iqnas saZiebo areebTan kavSirSi _ adgildebareoba (2), funqciuri tipi (3.1.). (aso-cifruli, Tavisufali teqsti, mravaljeradi Seyvana, arasavaldebulo) 1.2. gansakuTrebuli saaRricxvo nomeri cifri an niSnebis erToblioba, romelic calke aRniSnavs mocemuli organizaciis mier aRricxul TiToeul Senobas. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.3. Sedgenis TariRi sabaziso monacemTa indeqsis saaRcxvo baraTis Sedgenis TariRi. es TariRi Seicvleba xolme indeqsis ganaxlebis Sesabamisad (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) - 69 - 1.4. aRmricxavi organizacia organizaciis saxeli, romelic kuratorobs saaRrocxvo baraTis Sedgenas. es informacia aadvilebs saaRricxvo baraTis warmomavlobis dadgenas, rodesac xdeba monacemTa gacvla Sesabamis organizaciebs Soris. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.5. miTiTeba dakavSirebul SenobaTa, masTan dakavSirebul saaRricxvo baraTebze es are iZleva saSualebas jvaredini kavSiri damyardes erTmaneTs dakavSirebul saaRricxvo baraTebTan, mag., Senobis saaRricxvo baraTis dakavSireba misi momcveli kompleqsis baraTTan. 1.5.1. urTierTkavSiris maCvenebli es are miuTiTebs erTi aRricxuli nagebobis kavSirze meoresTan, msgavsad ierarqiuli “mSobeli-Svilis” damokidebulebisa, akavSirebs ra SenobaTa kompleqss (mag., monasters) calkeul nagebobasTan (mag., eklesia). 1.6. miTiTeba gamarTulobisa da kazmulobis saaRricxvo baraTebze es punqti iZleva saSualebas jvaredini miTiTebisa vitraJis, kedlis mxatvrobis, skulpturuli dekoris da sxva, mocemul SenobasTan dakavSirebel nawarmoebebis monacemebTan. (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, savaldebulo) 1.7. miTiTeba dokumentaciaze es punqti iZleva miTiTebas mocemuli saaRricxvo baraTTan dakavSirebul dokumentaciaze da SeiZleba Semdeg qve-jgufebad daiyos: 1.7.1. fotosuraTebis miTiTebis nomeri(ebi) (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 1.7.2. grafikuli masalis miTiTebis nomeri (ebi) (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 1.7.3. teqsturi wyaroebis miTiTebis nomerebi (ebi) (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 1.7.4. bibilogrfiis miiTiTebis nomeri (ebi) (aso-cifruli, mravalgvari monacemebi, arCeviTi) - 70 - 1.8. miTiTeba arqeologiur saaRricxvo baraTebze arqeologiuri gaTxrebis masalebis dasakavSireblad imave adgilas aRmarTuli nagebobebis saaRricxvo baraTebTan. (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 1.9. miTiTeba garemos saaRricxvo baraTebze Senobis saaRricxvo baraTi ukavSirdeba sxva monacemebs, romlebic SeiZleba mniSvnelovani iyos garemosdacviTi doneebis dasazusteblad, romelsac moiTxovs mocemuli adgili an dasaxleba. (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 2.0. mdebareoba qvemomoyvanil ganakveTebSi gansazRvruli areebis erToblioba SeiZleba gamoyenebul iqnes Senobis adgildebareobis identificirebisaTvis. 2.1. administraciuli mdebareoba 2.1.1. – saxelmwifo (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo monacemTa gacvlisaTvis). 2.1.2 geo-politikuri erTeuli gamoiyeneba wevri qveynebis geografiuli an politikuri qvedanayofebis aRsaricxvad (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 2.1.3 saxelmwifo administraciuli danayof(eb)i yoveli wevri qveynis administraciuli struqturis gaTvalisiwnebiT, SeiZleba am areSi saWiro gaxdes ramdenime Canaweris gakeTeba (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 2.1.4. administraciuli qve-danayofebi (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) wevri qveynebis administraciuli struqturidan gamomdinare SeiZleba saWiro gaxdes ramdenime damatebiTi qve-danayofi. 2.2. misamarTi 2.2.1. safosto dasaxeleba - 71 - es ganakveTi gamoiyeneba, Tu saxeli gansxvavdeba imisagan, romelic mocemulia puqt 1.1-Si (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 2.2.2. quCis nomeri (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 2.2.3. quCis/gzis saxelwodeba (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 2.2.4. mdebareoba gamoiyeneba sazogadod cnobili ara-administraciuli erTeulebisaTvis, rogoricaa dabebi da dasaxlebebi. (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 2.2.5. qalaqi es are gamoiyeneba, Tu misi dasaxeleba gansxvavdeba saxelmwifo administraciuli danayofisagan. 2.2.6. safosto kodi (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 2.3. kartografiuli miTiTebebi es areebi gamoiyeneba organzomilebiani kartezianuli sivrciTi koordinatebis aRsanusxad, romlebic saWiroa Senobis dasafiqsireblad im kartografiul sistemaSi, romelic gamoiyeneba wevr-qveynebSi. 2.3.1. X koordinatebi (cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi). 2.3.2. Y koordinatebi (cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi). 2.3.3. sivrciTi miTiTebis gamoyenebuli sistema mag., UTM, Lambert, UPS, saxelmwifo kartografiuli samsaxuri (aso-cifruli, specifikuri, arCeviTi) 2.4. kadastruli miTiTeba/miwis nakveTi saSualebas iZleva jvaredini miTiTebisa miwis nakveTi/ ganzomileba, romelic gamoiyeneba zogierT wevr-qveyanaSi. (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) - 72 - 3.0. funqciuri tipi 3.1. Senobis tipi funqciurad gansazRvruli Senobis zusti tipi. es are SeiZleba gameorebul iqnes, raTa aRiricxos cvlilebebi Senobis tipSi drois garkveul periodSi. sasurvelia SeTanxmebuli, gacxriluli terminologia. (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, savaldebulo). 3.1.1. TariRi TariRi, romelTanac dakavSirebulia punqt 3.1 _Si mocemuli funqcia (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 3.2. Senobis kategoria farTo funqciuri kategoria, romelsac mocemuli Senobis tipi ganekuTvneba, mag., sasoflo-sameurneo (kategoria); sabZeli (tipi). sasurveli ��������������������������������������� aris gacxriluli terminologia. (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, savaldebulo). 4.0. daTariReba es seqcia saSualebas iZleva zusti TariRis miTiTebisa, Tuki igi cnobilia. Tu zustad ar aris cnobili, maSin TariRebis Sualedebis, an periodebisa. (erTi are mainc aris savaldebulo). 4.1. saukune mag., XVII s. (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 4.2 TariRebis diapazoni 4.3.1. _ dan 4.3.2. _ mde mag., 1640 wlidan 1660 wlamde. (cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 4.4. zusti TariRi mag., 1652 (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi). 5.0. SenobasTan dakavSirebuli pirovnebebi da organizaciebi es seqcia iZleva saSualebas im pirovnebebisa da organizaciebis identifikaciisa, romlebic an dakavSirebulia nagebobis mSeneblobasTan, mag., arqiteqtorebi, an mis funqciasTan, mag., - 73 - Tavdapirveli mflobeli. es areebi SeiZleba gameordes, raTa moicvas is pirovnebebi da organizaciebi, romlebic SenobasTan dakavSirebuli iyvnen drois sxvadasxva konkretul periodSi. detaluri informacia SeiZleba mocemul iqnas masTan dakavSirebul biografiul dosieSi. 5.1. pirovneba an organizacia gvari, saxeli, an organizaciis saxeli. (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi). 5.2. wvlili Senobis istoriaSi SenobasTan mimarTebaSi pirovnebis an organizaciis wvlili, anu misi ageba, funqcia, restavracia, gadakeTeba, dangreva da sxv. mag., arqiteqtori. 5.2.1 TariRi pirovenebisa an organizaciis SenobasTan dakavSirebuli moRvaweobis TariRi, mag., 1652 (cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 6.0. samSeneblo masalebi da meTodebi 6.1. ZiriTadi masalebi da samSeneblo meTodebi es are unda gamoyenebul iqnes kedlebis ZiriTadi masalis misaniSneblad, gamyofi kedlebis gamoklebiT. sasurvelia gacxriluli terminologia (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 6.2. gadaxurvis masalebi gadaxurvis ZiriTadi masala. sasurvelia gacxriluli terminologia (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana arCeviTi) 7.0. fizikuri mdgomareoba 7.1. zogadi mdgomareoba es are SeiZleba gameordes, raTa ganvasxvavoT Senobis simrTele (dangreuli, gadakeTebuli, restavrirebuli) da misi daculobis mdgomareoba (kargi, saukeTeso, saSualo an cudi). sasurvelia gacxriluli terminologia. (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 8.0. dacvis/samarTlebrivi statusi 8.1. dacvis tipi (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) - 74 - 8.2. dacvis kategoria (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 8.3. dacvaze ayvanis TariRi (aso-cifruli, mravaljeradi Seyvana, arCeviTi) 9.0 SeniSvnebi 9.1. istoriuli daskvna es arasavaldebulo are iZleva mokle teqstur daskvnas Senobis istoriuli ganviTarebis Taobaze, rac gansakuTrebiT sasargebloa, Tu informacia seqciebisaTvi 3-5 ver dgindeba sakmao sizustiT. 12.2 saerTaSoriso sabaziso monacemebis standarti arqeologiuri adgilebisa da ZeglebisaTvis sabaziso monacemTa standartis gamoyeneba monacemTa standartis sxvadasxva seqciebi warmaodgens informaciis kategoriaTa im minimums, rac saWiroa Zeglis an adgilis dasabuTebuli, gaazrebuli SefasebisaTvis, dagegmvisaTvis, marTvisaTvis, samecneiro Tu sxva miznebisaTvis. garda amisa, SeiZleba mocemul iqnes miTiTeba Semdgomi informaciis misaRebad, romelic aris monacemTa bazaSi, dokumentirebis centrebSi an sxva adgilebSi da romelic saWiroa calkeuli Zeglis an adgilis detaluri gaazrebisa da movlisTvis. monacemTa standartis savaldebulo seqciebi iZleva informaciis im minimums, romelic saWiroa arqeologiuri Zeglis saZiebo monacemebis struqturul areebSi Sesatanad da Tavisufali teqstis areebSi misi aRwerisaTvis. arasavaldebuli seqciebi, qveseqciebi da areebi Zeglis ufro detalurad aRnusxvis saSualebas iZleva. magaliTad, RirsSesaniSnavi adgili jvaredini miTiTebis meSveobiT SeiZleba ufro farTo kompleqss (romlis nawilsac igi warmoadgens), an am adgilze Catarebuli arqeologiuri gaTxrebis saaRricxvo baraTebs daukavSirdes. jvaredini miTiTeba SeiZleba aseve gakeTdes ufro detalur dokumentur informaciaze, romelic am saaRricxvo baraTis Semdgenel organizacias aqvs, an misTvis cnobilia. naTelia, rom aRricxvis done gansxvavebuli iqneba calkeuli organizaciis sakuTari moTxovnebisa da resursebis Sesabamisad. yvela seqcia ar aris savaldebulo. yoveli seqcia moicavs qveseqciebis gansxvavebul raodenobas, romelTagan zogi sa- 75 - valdebuloa (anu es informacia aucileblad unda iyos aRricxuli), maSin roca sxvebi arCeviTia (anu am informaciis Setana damokidebulia Semdgeneli organizaciis prioritetebze). ra Tqma unda, SeiZleba informacia saerTod ar arsebobdes. magaliTad, konkretul adgilas gaTxrebi SeiZleba arc Catarebula rodesme da aseT SemTxvevaSi qveseqcia 1.8. ver Seivseba. bevri qveseqcia arasavaldebuloa, magram Tu gadawyda, rom maTi Sesatyvisi informacia unda aRiricxos, maSin zogi an yvela are am qveseqciaSi gaxdeba savaldebulo. magaliTad, Tu gadawyda, gakeTdes jvaredini miTiTeba arqeologiuri gaTxrebis monacemebze (qveseqcia 1.8.), maSin am gaTxrebis saaRricxvo baraTis saregistracio nomeri da misi Semdgeneli organizaciis saxeli aucileblad unda iqnes Setanili. individualuri seqciebi Semdegia: • seqcia 1.0. gansazRvravs Zegls an adgils da yovelTvis akeTebs miTiTebas RonisZiebebis (mag., arqeologoiri gaTxrebis) an Catarebuli kvlevebis monacemebze, iseve rogorc am adgilTan dakavSirebul moZravi obieqtebis saaRicxvo baraTebsa da saarqivo masalebze. • seqcia 2.0. gansazRvravs Zeglisa an adgilis mdebareobas misamarTis, politikuri, kartografiuli da sxva sivrciTi kriteriumebis TvalsazrisiT. • seqcia 3.0. aRwers aRnusxuli Zeglis an adgilis tips; • seqcia 4.0. iZleva Zeglis daTariRebas, an misi arsebobis sxvadasxva etapis Sesatyvis TariRebs; • seqcia 5.0. aRricxavs Zeglis an adgilis fizikur mdgomareobas. • seqcia 6.0. iZleva informacias am ZeglTan an adgilTan mimarTebiT yvela saxis, samarTlebrivi an sxvagvari, dacvis, arsebobaze. • seqcia 7.0. iZleva mokle imis mimoxilvas, ra aris cnobili, arqeologiuri TvalsazrisiT Zeglisa an adgilis Taobaze. Tumca bevri Sesavsebi are seqciebsa da qve-seqciebSi iTxovs mxolod erT cnobas (monacemTa standartSi aRniSnulia sityviT “erTjeradi”), aRiarebulia, rom garkveul SemTxvevebSi erTidaimave areSi, qveseqciasa Tu seqciaSi ori an meti monacemi SeiZleba iyos saWiro konkretuli Zeglisa an adgilsaTvis. magaliTad, arqeologiuri adgili SeiZleba ganlagebuli aRmoCndes ori administraciuli regionis sazRvarze, anda erTidaimave adgilas ramdenime arqeologiuri gaTxra Catarebuliyos. aseT SemTxvevaSi monacemTa standarti - 76 - gvirCevs mTeli seqciis an qve-seqciis gameorebas, vidre erTidaimave areSi mravaljeradi informaciis Seyvanas. ase rom, erTsadaimave adgilas erTze meti gaTxris Catarebis SemTxvevaSi, yoveli maTgani iqneba ganxiluli, rogorc damoukidebeli calke RonisZieba da 1.8.-Si mocemuli yvela miTiTeba gameordeba yoveli maTganis aRricxvisas. sabaziso monacemTa indeqsis gamoyeneba aq warmodgenili sabaziso monacemTa indeqsi SemuSavebul iqna Teoriul safuZvelze da SeiZleba gamoyenebul iqnas rogorc xeliT muSaobisas, aseve kompiuterul sistemebSi. organizaciebs, romlebic apireben am standartis gamoyenebas, mouxdebaT am standartsa da mis Teoriul struqturaze dafuZneba aRnusxvis sakuTari moTxovnebis dasakmayofileblad. CIDOC-s mier momzadebuli standarti bevr rames iRebs im origanizaciaTa gamocdilebidan, romlebmac ukeve Seqmnes memkvidreobis monacemTa bazebi, mag., DKC, dania; MONARCH, inglisi, DRACAR, safrangeTi da ARCHIS niderlandSi. monacemTa standartis da arqeologiuri monacemTa bazis mniSvnelovani elementia is gzebi, romliTac sxvadasxva seqciebi ukavSirdeba erTmaneTs. informaciis sxvadasxva kategoriebs Soris urTuerTkavSiri iseve mniSvnelovania, rogorc informaciis individualuri kategoriebi. ase rom, yovel monacemTa bazaSi, romelic iyenebs aq moyvanil momacemTa standarts, yvela seqcia aucileblad unda iyos dakavSirebuli seqciasTan 1.0., romelic gansazRvravs Zegls an adgils, asaxelebs saaRricxvo baraTis wyaros da iZleva misi Sedgenis TariRs. Tumca, amasTan erTad, sxva seqciebic unda iyos mWidrod dakavSirebuli erTmaneTTan. mag., uTuod aucilebelia mWidro urTierTkavSiris damyareba seqciebs 3.0. (tipi) da 4.0-s (TariRi) Soris, raTa gamoikveTos mkafio kavSiri Zeglis an adgilis tipsa da drois periods Soris, gansakuTrebiT mravaletapiani Zeglebisa da adgilebisaTvis, romelTa saxe da xasiaTi icvleboda droTa ganmavlobaSi., mag., mozRuduli dasaxleba, brinjaos xana; gaxsnili dasaxleba/ rkinis xana; vila/ romauli xana. qvemoT mocemulia sabaziso monacemTa standartis Semadgeneli seqciebis, qveseqciebisa da areebis gansazRvrebebi. zogi maTgani savaldebuloa, sxvebi _ arCeviTi, da maTi Sevsebis - 77 - moTxovnileba gansxvavebuli iqneba aRnusxvis xasiaTsa da calkeuli organizaciis moTxovnebis mixedviT. 1.0. dasaxeleba da miTiTebebi es aris savaldebulo seqcia, romelSic mocemulia Zeglis an adgilis gansazRvreba. 1.1. saaRricxvo nomeri cifri an niSnebis erToblioba, romelic calke aRniSnavs TiToeul Zegls an adgils, aRricxuls mocemuli organizaciis mier. mag., 615649 (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.2. Zeglis an adgilis saxelwodeba Tavisufali teqstis are, romelic aRnusxavs im saxels an saxelebs, romliTac Zegli an adgili iyo an aris cnobilia. mag., stonhenji. (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 1.3. Sedgenis TariRi da bolo ganaxlebis TariRi sabaziso monacemTa indeqsis saaRricxvo baraTis Sedgenis TariRi. es TariRi Seicvleba xolme indeqsis ganaxlebis Sesabamisad (aso-cifruli, specifikuri, savaldebulo) 1.3.1. Sedgenis TariRi saaRricxvo baraTis Sedgenis TariRi. rekomendirebulia gamoyenebul iqnas ISO standarti TariRebisaTvis, mag., 1986-06-22. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.3.2. bolo ganaxlebis TariRi Zeglis an adgilis saaRricxvo baraTis bolojer gadasinjvis, Sevsebis, Sesworebis an gadakeTebis TariRi. rekomendirebulia gamoyenebul iqnas ISO standarti TariRebisaTvis, mag., 198606-22. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.4. Semdgeneli pirovnebis an organizaciis saxeli, romelic kuratorobs saaRricxvo baraTis Sedgenas. es informacia aadvilebs saaRricxvo baraTis warmomavlobis dadgenas, rodesac xdeba monacemTa gacvla Sesabamis organizaciebs Soris, mag., RCAHMW. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) - 78 - 1.5. miTiTeba masTan dakavSirebuli Zeglebis an adgilebis saaRricxvo baraTebze es qveseqcia iZleva saSualebas jvaredini kavSiri damyardes erTmaneTs dakavSirebul saaRricxvo baraTebTan, mag., Zeglis an adgilis saaRricxvo baraTis dakavSireba misi ufro farTo kompleqsis baraTTan. mag., saxli dasaxlebaSi. es seqcia arCeviTia, da SeiZleba gameorebul iqnas. 1.5.1. miTiTebis nomeri cifrebis an asoebis kombinacia, romelic konkretulad gansazRvravs yovel masTan dakavSirebul saaRricxvo baraTs., mag., SM97342 (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.5.2. urTierTkavSiris maCvenebeli maCvenebeli miuTiTebs erTi saaRricxvo baraTis meoresTan kavSiris tipze, msgavsad ierarqiuli “mSobeli-Svilis” damokidebulebisa, akavSirebs ra arqeologiur kompleqss ama Tu im RIrsSesaniSnav adgilTan. informacia Semdegi CamonaTvlidan romelime erTis msgavsi iqneba: ”-is nawili”, “moicavs”, “dakavSirebuli _Tan”. saxlis saaRricxvo baraTis SemTxvevaSi, dasaxlebasTan mimarTebaSi gamoiyeneba “_is nawili”. dasaxlebis saaRricxvo baraTis SemTxvevaSi saxlTan mimarTeba aRiniSneba terminiT “moicavs”. saxls SeiZleba aseve hqondes miTiTeba “dakavSirebulia” amave dasaxlebis sxva saxlis mimarT. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.5.3. miTiTebis wyaro pirovnebis an organizaciis saxeli, romelic pasuxismgebelia miTiTebuli saaRricxvo baraTis kuratorobaze, mag., kulturis saministro (aso-cifruli, specifikuri, savaldebulo) 1.6. miTiTeba arqeologiur koleqciebsa da artefaqtebze es qveseqcia iZleva saSualebas jvaredini miTiTebisa masTan dakavSirebul arqeologiur baraTze. igi arasavaldebuloa da SeiZleba gameorebul iqnes. 1.6.1. miTiTebis nomeri cifrebis an niSnebis kombinacia, romelic miuTiTebs mxolod erT, masTan dakavSirebuli koleqciis an artefaqtis saaRricxvo baraTs, mag., 57486 - 79 - 1.6.2. miTiTebis wyaro pirovnebis an organizaciis dasaxeleba, romelic pasuxismgebelia dakavSirebuli baraTis Seqmnaze, mag., Nationalmuseet (DKC). (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.7. miTiTeba dokumentaciaze es qve-seqcia iZleva miTiTebas arqeologiur adgilTan an ZeglTan dakavSirebul gamocemul da gamoucemel dokumentaciaze. igi arasavaldebuloa da SeiZleba gameordes. 1.7.1. miTiTebis nomeri cifrebi an niSanTa kombinacia, romelic miuTiTebs yovel, calkeul, masTan dakavSirebul dokumentze, mag., DD27483. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.7.2. dokumentaciis/arqivis tipi dokumentaciis an arqivis tipi, romelic ZeglTan an adgilTan aris dakavSirebuli. sasurvelia SeTanxmebuli terminologia, mag., fotografiuli, grafikuli, gamoucemeli teqsti, bibliografiuli, eleqtronuli, kartografiuli. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.7.3. miTiTebis wyaro pirovnebis an organizaciis dasaxeleba, romelic pasuxismgebelia dakavSirebul dokumentaciis monacemebze, mag., inglisis istoriuli Zeglebis samefo komisia. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1. 8. miTiTeba arqeologiur RonisZiebebze es qveseqcia saSualebas iZleva ZeglTan an adgilTan daakavSiros arqeologiuri gaTxrebis an kvlevis monacemebi. Tuki Zeglsa an adgilas bevrjer moxda garkveuli RonisZiebebi (mag., kvleva, romelsac moyva gaTxrebi), monacemebi gancalkavebiT unda iqnas Seyvanili. es arasavaldebulo qveseqciaa, romelic SeiZleba gameorebul iqnes. 1.8.1. miTiTebis nomeri cifrebi an niSanTa kombinacia, romelic miuTiTebs yovel, calkeul masTan dakavSirebuli RonisZiebis baraTze, mag., CX974/38 (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.8.2. RonisZiebis tipi RonisZiebis buneba, mag., gaTxrebi, kvleva. Tu RonisZiebas - 80 - mravaljeradi xasiaTi aqvs, maSin yoveli SemTxveva calke monacemad unda iyos Setanili (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 1.8.3. aRnusxuli RonisZiebis dawyebis TariRi TariRi, rodesac aRnusxuli RonisZieba daiwyo. ������������ rekomendirebulia gamoiyenoT ISO standarti TariRebisaTvis, mag., 1896_ 07-30. 1.8.4. aRnusxuli RonisZiebis dasasrulis TariRi TariRi, rodesac miTiTebuli RonisZieba dasrulda. rekomendirebulia gamoiyenoT ISO standarti TariRebisaTvis, mag., 1896_07-30. 1.8.5. miTiTebis wyaro pirovnebis an organizaciis dasaxeleba, romelic pasuxismgebelia dakavSirebul dokumentaciis monacemebze, mag., garemosdacviTi da turizmis saqmeTa departamenti. 2.0. mdebareoba es aris savaldebulo seqcia, romelic gansazRvravs Zeglisa an adgilis sivrciT lokalizacias politikuri, safosto, geografiuli da kartografiuli kriteriumebis safuZvelze. qvemoTmoyvanil ganakveTebSi gansazRvruli areebis erToblioba SeiZleba gamoyenebul iqnes Zeglis an adgilis adgildebareobis identificirebisaTvis. qveseqciebis erTze meti tipi SeiZleba iqnes gamoyenebuli mdebareobis ufro zusti gansazRvrisTvis an ufro zusti gaxados sxva mxriv bundovani lokalizacia. unda aRiniSnos, rom erTi qve-seqcia mainc unda iyos gamoyenebuli, magram arc erTi maTgani savaldebulo ar aris. 2.1. administraciuli mdebareoba es aris arasavaldebulo qveseqcia administraciuli mdebareobis monacemebisaTvis. igi SeiZleba gameorebul iqnes. 2.1.1. _ saxelmwifo an eri qveynis an eris saxeli, romlis farglebSic ganlagebulia Zegli an adgili, mag., safrangeTi. (aso-cifruli, erTjeradi, arasavaldebulo (savaldebulo xdeba monacemTa gacvlisTvis qveynis gareT). 2.1.2 geo-politikuri erTeuli gamoiyeneba qveynebis geografiuli an politikuri qvedanay- 81 - ofebis aRsaricxvad, romlis farglebSic ganlagebulia Zegli an adgili, mag., regioni _ safrangeTSi; land _ germaniaSi, sagrafoebi _ did britaneTSi. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 2.1.3 administraciuli qvedanayof(eb)i gamoiyeneba Semdgomi administraciuli qvedanayofebis aRsaniSnavad. yoveli qveynis administraciuli struqturis gaTvalisiwnebiT, am areSi SeiZleba saWiro gaxdes ramdenime Canaweris gakeTeba. mag., didi britaneTSi qveyana inglisi Semdgom nawevrdeba: sagrafo, raioni da samrevlo, mag., uiltshiri, salsberi, amsberi, da, Sesabamisad, moiTxovs sam Canawers. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) saWiroa diferencireba ZeglTan dakavSirebuli administraciuli qve-danayofebis sxvadasxva dones Soris, mag., adgilobrivi an regionaluri. 2.2. adgilis lokalizacia es aris arasavaldebuli qveseqcia, romelic gaTvalisiwnebulia Tavisufali teqstisaTvis Zeglis an adgilis mdebareobis axsna-ganmartebisaTvis. 2.2.1. mdebareobis aRwera Tavisufali teqstis are, romelic iZleva aRsanusxi Zeglis an adgilis mokle aRweris saSualebas. gamiznulia identifikaciiisaTvis, ufro zusti lokalizaciis dadgenisaTvis nakleb dasaxlebuli an cudad kartografirebuli arealebisaTvis. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 2.3. misamarTi es ganakveTi gamoiyeneba im Zeglebisa an adgilebis aRsanusxad, romlebsac safosto misamarTi gaaCnia, gansakuTrebiT romlebic ganaSenianebul arealebSia ganlagebuli. es aris arasavaldebulo qveseqcia da SeiZleba gameorebul iqnes. magaliTad, Tu Zegli an adgili ganlagebulia or quCaze, an aqvs ori safosto saxeli. yvela es areebi arasavaldebuloa, magram erTi mainc unda iyos Sevsebuli. 2.3.1. safosto dasaxeleba es are gamoiyeneba, Zeglis an adgilis saxelis aRsaricxad samisamarTo miznebisaTvis (an safosto saxeli), mag., Cruive Cottage. (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) - 82 - 2.3.2. quCis nomeri (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 2.3. 3. quCis/gzis saxelwodeba gamoiyeneT es are quCis an gzis saxlewodebisaTvis, mag., Calea Victoriei. (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 2.3.4. mdebareoba gamoiyeneba sazogadod cnobili araadministraciuli TeulebisaTvis, rogoricaa dabebi da dasaxlebebi. er- (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 2.3.5. qalaqi es are gamoiyeneba qalaqis dasaxelebisaTvis, mag. stokholmi 2.3.6. safosto an sxva msgavsi saxis erovnuli samisamarTo kodi mag., 670000, K1A OC8 (aso-cifruli, erTjeradi, arCeviTi) 2.4. sakadastro miTiTebebi / miwis nakveTi zog qveyanaSi gamoiyeneba miTiTebis nomrebis mibma miwis individualur nakveTsa an erTeulze. am areSi SeiZleba Setanil iqnes miwis erTeulis miTiTebis saregistracio nomeri, romelic Seesabameba konkretul Zeglsa Tu adgils. es are arasavaldebuloa da SeiZleba gameordes. 2.4.1. sakadastro miTiTeba es are iZleva jvaredini miTiTebis SesaZleblobas miwis erTeulebsa an nakeveTebze, romlebic gamoiyeneba ama Tu im qveynaSi, mag., blokis miTiTeba 941/278. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 2.5. kartografiuli maCvenebeli es aris arasavaldebulo qveseqcia, romelic gamoiyeneba organzomilebiani an samganzomilebiani an sivrciTi koordinatebis aRsanusxad, raTa Zegli an adgili dafiqsirdes rukaze, im kartografiul sistemaSi, romelic gamoiyeneba am Tu im qveyanaSi. oTxi are _ 2.2.5 _ .2.2.8 unda gamoerebul iqnes koordinatTa yoveli wyebisaTvis. 2.5.1. kartografiuli maCvenebeli - 83 - kartografiuli obieqtis ganmsazRvreli, iq sadac Zeglsa an adgils erTze meti obieqti ukavSirdeba, mag., poligoni 1. (aso-cifruli, erTjeradi, arasavaldebulo) 2.5.2. sivrciTi miTiTebis sistema es are akonkretebs, Tu romeli sivrciTi an kartografiuli miTiTebis sistema aris gamoyenebuli, mag., UTM, Lambert, GPS, saxelmwifo kartografiuli samsaxuri (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 2.5.3. topologia es are azustebs, mocemuli sivrciTi koordinatorebi dakavSirebulia wertilTan, xazTan Tu arealTan, mag., P, L, A, (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) Semdegi oTxi are unda gameoredes yoveli koordinatisaTvis 2.5.4. maCvenebeli es are iZleva SesaZleblobas ganisazRvros RirsSesaniSnavi adgilis an Zeglis kartografiuli an sivrciTi koordinatebis (mag., miaxloebiT, centri) mniSvneloba da sandooba. sasurvelia gacxriluli terminologia. 2.5.5. rigiTi nomeri rodesac arqeologuri Zegli an adgili aris xazobrivi an mravalkuTxa moyvanilobis, erTeul miTiTebaze metad, sasurvelia aRiricxos koordinatTa wyebebi mwkrivebad, romlebic mis ganfenas aRwers (mag., centraluri wertili). es monacemebi unda aRiricxos mwkrivebad. koordinatTa yoveli wyebis rigiTi nomeri aq unda iqnes Seyvanili, mag., 1 _ wertilis aRsaniSnavad, 1.2. _ xazis aRsaniSnavad, 1,2,3, _ mravalkuTxedisTvis. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 2.5.6. Z koordinati kartografiuli miTiTebis sidide an maCvenebeli. igi aTavsebs saaRricxvo baraTs vertikalur monacemebTan mimarTebaSi, mag., 30 m zRvis donidan; 30 m dabla sazRvao rukis nulovani niSnulidan, wyalqveSa RirSesaniSnavi adgilebisaTvis. (aso-cifruli, erTjeradi, arasavaldebulo) 2.5.7 X koordinati kartografiuli miTiTebis sidide an maCvenebeli. es, rogorc wesi, aRmosavleT-dasavleTi koordinatia (cifruli, erTjeradi, savaldebulo). - 84 - 2.5.8. Y koordinati kartografiuli miTiTebis sidide an maCvenebeli. es, rogorc wesi, CrdiloeT-samxreTi koordinatia (cifruli, erTjeradi, savaldebulo). 3.0. tipi es seqcia saSualebas iZleva Zeglis an adgilis indeqsirebisa funqciuri an aRweriTi kriteriumebis mixedviT. es ganakveTi savaldebuloa da unda dakavSirebuli iyos seqcia 4.0.-Tan (daTariReba). mag., vila/romauli. saWiroa gacxriluli leqsika/ terminologia, romelic unda Seicavdes termins “ucnobia”. es seqcia SeiZleba gameorebul iqnes, raTa moicvas Zeglis an adgilis tipis cvlilebebi sxvadasxva dros. 3.1. Zeglis an adgilis tipi termini, romliTac moxda Zeglis indeqsireba. Cveulebriv es iqneba Zeglis ganmarteba funqciuri an aRweriTi kriteriumebiT, mag., vila; sworxazovani miwayrili. sasurvelia gacxriluli terminologia. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo) 3.2. Zeglis an adgilis kategoria farTo funqciuri an aRweriTi kategoria, romelsac mocemuli Senobis tipi ganekuTvneba, mag., sacxovrebeli (kategoria); sabZeli (tipi). sasurvelia gacxriluli terminologia. Tu gamoiyeneba ierarqiuli Tezavrusi, am aris Sevseba SeiZleba arc gaxdes saWiro. (aso-cifruli, erTjeradi, arasavaldebulo) 4.0. daTariReba es seqcia savaldebuloa. igi saSualebas iZleva zusti TariRis miTiTebis, Tuki igi cnobilia; da Tu zustad ar aris cnobili, maSin TariRebis Sualedebis, an periodebis. am seqciqiis monacemebi unda dakavSirebul iqnes seqcia 3.0.-Tan. es seqcia SeiZleba gameordes. qveseqcia 4.1. savaldebuloa, Tumca misi modevno ramdenime arasavaldebulo qveseqcia SeiZleba gamoyenebul iqnes TariRis meti sizustisaTvis. 4.1. kulturuli periodi es savaldebulo qveseqciaa, romelic gansazRvravs Zegls an adgils im kulturuli periodis mixedviT, romelsac mas miakuTvneben. - 85 - 4.1.1. kulturuli periodi kulturuli periodi, romelsac Zegli an adgili, an maTi nawili, an romelime faza ganekuTvneba: mag., neoliTi. sasurvelia SeTanxmebuli leqsikoni da igi unda Seicavdes termins “ucnobia”. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo). 4.2 saukune arasavaldebulo qveseqcia im saukunis aRsaricxad, romelsac Zegli an adgili, an maTi nawili ganekuTvneba. 4.2.1. saukune Zeglis an adgilis saukune, mag., XVII s. es are gamosadegia mxolod im ZeglebisaTvis, romlebic istoriul periodebs ganekuTvneba. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo). 4.3. TariRebis diapazoni es arasavaldebuli qveseqciaa, romelic aRricxavs drois monakveTs, romelic moicavs Zeglis an adgilis, an maTi nawilis gamoyenebis an moqmedebis romelime konkretul fazas 4.3.1. _ TariRi - dan TariRis qveda zRvari, 1640 (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo). 4.3.2. _ TariRi - mde TariRis zeda zRvari, 1660 wlamde. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo). 4.4. mecnieruli da zusti TariRebi es aris arasavaldebulo qveseqcia, romelic iZleva ufro zusti TariRis aRricxvas iseTi wyaroebidan, rogoricaa dokumenturi mowmobebi, warwerebi, radiokarbonuli TariRebi da dendroqronologiuri TariRebi. 4.4.1. TariRi zusti an mecnieruli TariRi, dakavSirebuli ZeglTan an adgilTan, mag., 1580-1410 Cal BC (Har-1234). (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo). 4.4.2. meTodi esaa miTiTeba im meTodze, romliTacaa miRebuli TariRi, mag., karboni 14, dendroqronologia. sasurvelia gacxriluli leq - 86 - sikoni (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo). 5.0. fizikuri mdgomareoba es seqcia gamoiyeneba Zeglis an adgilis fizikuri mdgomareobis aRsanusxad da agreTve am Sefasebis TariRis dasafiqsireblad. es arasavaldebuloa da SeiZleba gameorebul iqnes. Zeglis an adgilis menejmentis mudmivi Sefasebis mizniT sasargeblo iqneboda am seqciis monacemebis drodadro ganaxleba. es mogvcems dazianebis an cveTis aRmofxvris saSualebas. SeiZleba menejmentis detalebis dasafiqsireblad saWiro gaxdes damatebiTi areebis Setana, aRmricxveli organizaciis funqciebis Sesabamisad. 5.1. mdgomareoba es are aRricxavs Zeglis an adgilis fizikur simrTeles. mag., mTeli, daSlili, restavrirebuli, ucnobia, da sxv. sasurvelia gacxriluli leqsikoni. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo). 5.2.mdgomareobis Sefasebis TariRi TariRi, rodesac gakeTda Zeglis mdgomareobis Sefaseba. es are arasavaldebuloa, radgan warsulSi gakeTebuli Sefasebis bevri angariSi SeiZleba ar iyos daTariRebuli. rekomendirebulia gamoyenebul iqnes ISO standarti TariRebisaTvis, mag., 1994-10-27. (aso-cifruli, erTjeradi, arasavaldebulo). 6. 0. Zeglad nominacia/dacvis statusi es aris arasavaldebulo seqcia. is acxadebs, aris Tu ara Zegli an adgili nominirebuli dacvisTvis, an ayvanili dacvaze, da Tu aris, rogoria nominirebis an dacvis tipi da Sesabamisi TariRi. es seqcia SeiZleba gameorebul iqnes. 6.1. nominirebis an dacvis tipi aq ganisazRvreba dacvis kategoria. sasurvelia gacxriluli leqsikis gamoyeneba, mag., municipaluri, adgilobrivi, siaSi Setanili Zegli, msoflio memkvidreobis Zegli da sxv. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo). 6.2. nominaciis an dacavaze ayvanis TariRi TariRi, rodesac kanonierad moxda nominireba an dacvaze ayvana. rekomendirebulia gamoyenebul iqnes ISO standarti Tari- 87 - RebisaTvis, mag., 1994-10-27. (aso-cifruli, erTjeradi, ara savaldebulo). 6.3. saregistracio nomeri aq mocemulia nominirebis an dacvaze ayvanis aqtis saregistracio nomeri, mag., SSS147. (aso-cifruli, erTjeradi, savaldebulo). 6.4. saregistracio nomris mimniWebeli organizacia an piri saregistracio nomris mimniWebeli organizacia an piri, mag., muzeumebis erovnuli departamenti. es are savaldebuloa, Tuki miTiTebulia saregistracio nomeri. (aso-cifruli, erTjeradi, ara savaldebulo). 7.0. arqeologiuri daskvna es arasavaldebulo seqcia iZleva Tavisufali teqstiT Zeglis an adgilis aRweris saSualebas. (aso-cifruli, erTjeradi, ara savaldebulo). 12.3. obieqtis saaRricxvo baraTi (ID). 1.0. obieqtis saaRricxvo baraTis kategoriebi 1.1. fotoebi fotoebi sasicocxlo aucileblobaa moparuli obieqtebis dabrunebisa da identifikaciisaTvis. saerTo xedebTan erTad, warwerebis, aRniSvnebis, dazianebebis da SekeTebebis msxvili planiT gadaRebac unda Catardes (ix. gansakuTrebuli niSnebi). 1.2. obieqtis tipi obieqtis tipi ganisazRvreba erTi terminiT an mokle aRweriTi fraziT, romelic aRwers obieqts (mag., niRabi, meomris sasafeTqle samkauli). roca obieqtis saaRricxvo baraTi avtomatur sistemaSi xorcieldeba, sasurvelia informaciis mopoveba SeiZlebodes rogorc minimum or doneze (mag., done 1 _ keramika; done 2: portretisTaviani doqi). 1.3. zomebi obieqtis zoma da/an wona ganzomilebis erTeulis miTiTebiT (mag., 30,5 sm 30,5 sm-ze). - 88 - 1.4. masalebi da teqnika obieqtis Sesaqmnelad gamoyenebuli masala, damzadebis teqnika da meTodebi. 1.5. warwerebi da aRniSvnebi obieqtze aRmoCenili an masTan dakavSirebuli warwerebi da saidentifikacio aRniSvnebi; 1.6. TariRi an periodi obieqtis asakis miTiTeba. SeiZleba iyos zusti TariRi, an garkveuli droiTi monakveTi (mag., 1872w.; 1527-1580) an kulturuli periodi (mag., brinjaos xana). 1.7. Seqmneli obieqtis Semqnelis saxeli. SeiZleba cnobili pirovneba iyos, (mag., Tomas tompioni) an firma (mag., tifani), an kulturuli jgufi (mag., hopi). 1.8. Tema obieqtze an mis mier gamosaxuli Tema (siuJeti) (mag., peizaJi, brZola, qali bavSviT); 1.9. saTauri obieqtis saTauri, romelic mas mieniWa an Seqmnis momentSi, an mere (mag., “kivili”). 1.10. gansakuTrebuli niSnebi obieqtis yvela is niSani, romelsac SeuZlia konkretulad misi identificireba (mag., specifikuri dazianeba; SekeTeba, an damzadebis dros warmoqmnili defeqti). 1.11. aRwera obieqtis mokle teqsturi aRwera zemomoyvanili kategoriebis informaciis gamoyenebiT. SeiZleba moicavdes damatebiT informaciasac, romelic obieqtis identificirebisaTvis gamodgeba (mag., obieqtis feri da moyvaniloba; sad aris damzadebuli obieqti). 2.0. rekomendirebuli damatebiTi kategoriebi. aq mocemulia informaciis 5 kategoria, romelic ar iqna Setanili obieqtis ID-Si, radgan ver iqna miRweuli erTmniSvnelovani konsensusi amis Taobaze, Tumca respondentebis didma umravlesobam mainc sasurvelad miiCnia maTi CarTva. - 89 - maTTvis, vinc dokumentirebis avtomatur sistemebs amuSavebs, rekomendirebulia am kategoriebis gamoyeneba. 2.1. obieqtis ID-is nomeri cifruli an aso-cifruli maCvenebeli, rogoric gamoiyeneba bevr muzeumSi (zogjer datanilia TviT obieqtze). 2.2. masTan dakavSirebuli werilobiTi masala miTiTebebi, citatebis CaTvliT, obieqtis Taobaze arsebul werilobiT masalaze (gamoqveynebuli katalogebi, statiebi, an mdgomareobis angariSebi). 2.3. Seqmnis/ povnis adgili adgili, sadac Seiqmna obieqti da/an adgili, sadac igi iqna aRmoCenili (mag., adgili, sadac damzadda, an arqeologiuri gaTxrebis adgili, sadac igi ipoves). 2.4.jvaredini miTiTeba dakavSirebul obieqtebze (mag., erTierTi wyvilidan; sasadilo WurWlis nawili). 2.5.dokumentirebis TariRi. TariRi, rodesac Sedga es dokumentacia. 12.4. obieqtis ID _ sakontrolo sia. fotoebis gadaReba fotoebs sasicocxlo mniSvneloba aqvT moparuli obieqtebis mignebasa da identificirebisTvis. zogad xedebTan erTad unda gakeTdes axlo xedebi, maT Soris warwerebis, aRniSvnebis/damRebis, dazianebebisa da SekeTebebis. Tu SesaZlebelia, sasargebloa kadrSi konkretuli zomis mqone sagnis Setana. upasuxeT am kiTxvebs: obieqtis tipi ra tipisaa es obieqti? (mag., ferwera, qandakeba, saaTi, niRabi)? zomebi ra aris obieqtis zoma da/an wona? daakonkreteT ganzomilebis erTeuli (mag., sm; inCi, ) da ra ganzomilebebs ekuTvnis es zomebi (simaRle, sogane, sigrZe).. masalebi da teqnika ra masalisganaa damzadebuli obieqti? (mag., spilenZi, xe, zeTi - 90 - tiloze)? rogor gakeTda (gamoiWra, Camosxmulia, gravirebulia)? warwerebi da aRniSvnebi aris Tu ara obieqtze aRmoCenili an masTan dakavSirebuli warwerebi da saidentifikacio aRniSvnebi, cifrebi (mag., xelmowera, miZRvna, saTauri, ostatis damRa, masalis xarisxis aRniSvna, mflobelobis damRa)?; gansakuTrebuli niSnebi aqvs Tu ara obieqts raime fizikuri niSani, romelsac SeuZlia niSandobliv misi identificireba (mag., specifikuri dazianeba; SekeTeba, an damzadebis dros warmoqmnili defeqti)? saTauri aqvs Tu ara obieqts saTauri, romliTac isaa cnobili da romliTac SeiZleba misi identifikacia (mag., “kivili”)? Tema ra aris gamosaxuli an warmodgenili obieqtze (mag., peizaJi, brZola, qali bavSviT)? TariRi an periodi rodis Seiqmna obieqti? (mag., ��������������������������������������� 1872w.; XVII s. brinjaos xana.) Seqmneli cnobilia, vin Seqmna es obieqti? es SeiZleba cnobili pirovneba iyos, (mag., Tomas tompioni) an firma (mag., tifani), an kulturuli jgufi (mag., hopi). dawereT mokle aRwera Tavisufali teqsti SeiZleba moicavdes damatebiT informaciasac, romelic obieqtis identifikaciisaTvis gamodgeba (mag., obieqtis feri da moyvaniloba; sad aris damzadebuli obieqti). SeinaxeT dacul adgilas. dokumentaciis Sedgenis mere SeinaxeT is usafrTxo, dacul adgilas. 13. magaliTebi sabaziso monacemTa standartis gamoyenebis samagaliTod - 91 - motanilia grinviCis ansambli (gaerTianebuli samefo). gansakuTrebuli yuradReba gamaxvilebulia Queen’s House-ze (dedoflis saxli), romelic bevr fenas moicavs (magaliTi 1 da 2), samefo parkze (magaliTi 3) da muzeumis koleqciis nivTebze, romlebic am RirSesaniSnavi adgilis istorias ukavSirdeba. yoveli es Zegli da obieqti SeiZleba cal-calke iqnes ganxiluli da dokumentirebuli. grinviCSi ganlagebuli uwindeli samefo sazRvaosno koleji, dedoflis saxli, samefo observatoria da parki qmnian evropaSi erT yvelaze STambeWdav arqiteqturul da peizaJur ansambls, romelic ganasaxierebs samefo patronaJis, zRvaze batonobis da samecniero winsvlis istorias. aq aseve SemorCenilia romauli periodis dasaxlebis kvali, anglo-saqsuri samarxebis RirsSesaniSnavi jgufi, XVI s-is sasaxlis naSTebi, klasicisturi nagebobebis jgufi, romlebic daproeqtebul iyo XVII da XVIII ss-is udides xuroTmoZRvarTa mier _ inigo jonsi, qristofer reni, nikolas hoksmuri _ da sagulisxmo koleqcia nacionalur sazRvaosno muzeumSi, romelSic Sedis ferweruli tiloebi, aveji, modelebi da istoriuli qronometrebi. mTavari Senobebi da peizaJi da axlomdebare qalaqis centri Seadgens “grinviCis sazRvaosno msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnav adgils”, romelic damtkicda 1997 wlis dekemberSi. metic, saerTaSoriso standartebis Taobaze publikaciaSi upriania im adgilis motana, romlis saxels atarebs erTi uadresi saerTaSoriso SeTanxmeba qmedebebis standartizaciis Taobaze _ GgrinviCis dro, romelic dadginda saerTaSoriso meridianul konferenciaze uoSingtonSi, 1884 wels. SeniSvnebi monacemTa Seyvanaze “erTjeradi” da “mravaljeradi Seyvana” arqiteqturuli da arqeologiuri standartebis rekomendaciebSi kompiuterul monacemTa anotaciebis Taobaze termini “erTjeradi” gansxvavebulad gamoiyeneba. arqiteqturul indeqsSi is kategoriebi, romlebisTvisac ramdenime anotacia SeiZleba iyos saWiro, aRniSnulia, rogorc “mravaljeradi Seyvana”; xolo romlebisTvisac mxolod erTi anotacia aris saWiro, aRniSnulia rogorc “erTjeradi”. arqeologiur standartSi “mravaljeradi Seyvana” ar gamoiyeneba. “erTjeradi” gamoiyeneba informaciis diskretuli erTeulisaTvis _ erTjeradi, diskretuli informaciis sxvadasxva an mravalgvari wilebi SeiZleba erTi dasaxelebis kategoriis sxvadasxva, gameorebad areebSi iyos mocemuli. - 92 - jvaredini miTiTeba gamarTulobisa da kazmulobis saaR ricxvo baraTebze arqiteqturul indeqsSi SeiZleba gakeTdes jvaredini miTiTeba gamarTulobisa da kazmulobis baraTebze kategoriaSi 1.6. rekomendirebulia, amave kategoriaSi iqnes Setanili miTiTebebi im moZrav nivTebze, romlebic mocemul SenobaSi aris ganlagebuli. 13.1. arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli Senobebisa da Zeglebis sabaziso monacemTa indeqsi dedoflis saxli grinviCSi daproeqtebuli iyo inigo jonsis mier, rogorc stuartis gvaris dedoflebis _ ana danielisa da henrieta marias _ myudro kerZo mosasvenebeli. XIX s-is dasawyisidan moyolebuli Senobas sxvadasxva uwyeba iyenebda, is jer iyo suliT avadmyofTa samefo sazRvaosno saavadmoyofos nawili, romelic 1821 wlidan SeuerTda grinviCis sahospitalo skolas, axla ki erovnuli sazRvaosno muzeumis centraluri nawilia. aq magaliTis saxiT moyvanili saaRricxvo baraTi asaxavs am sam gansxvavebul fuqnqcias: sacxovrebeli _ saxli, saganmanaTleblo _ skola, saganmanaTleblo _ muzeumi (ix. 3.0). aRnusxulia sami ZiriTadi samSeneblo etapi: 1616-1619; 1629-1640; 1661-1663 (ix. 4.0). dedoflis saxlTan dakavSirebuli pirebi da organizaciebi aseve aris aRricxuli, SenobasTan mimarTebiT maTi wvlilis miTiTebiT, mag., inigo jonsi (xuroTmoZRvari), oracio jentileski (fermweri), dedofali anna danieli (damkveTi), erovnuli sazRvaosno muzeumi (mobinadre), Sesabamisi TariRebiT (ix. 5.0). dedoflis saxli warmoadgens erovnuli sazRvaosno muzeumis (1.5.) ansablis nawils da dakavSirebulia grinviC parkis arqeologiur saaRricxvo baraTTan (1.8). 1.0 saxelwodeba da miTiTebebi 1.1. Senobis saxeli dedoflis saxli 1.2. saregistracio nomeri 610612 1.3. Sedgenis TariRi 1998 w. 6 marti 1.4. Semdgeneli organizacia inglisis istoriuli Zeglebis samefo komisia 1.5. miTiTeba ansamblze grinviCi [1] erovnuli sazRvaosno muzeumi 1.6. miTiTeba gamarTulobasa da moZrav nivTebze [obieqtebis saaRricxvo baraTebi erovnuli sazRvaosno muzeumSi] - 93 - 1.7. miTiTeba dokumentaciaze TQ 3877 26/G53 (DoE List Reference) 1.8. miTiTeba arqeologiaze 610514 [grinviC parkis saaRricxvo baraTi] 1.9. miTiTeba garmoze 2.0. mdebareoba 2.1. administraciuli mdebareoba 2.1.1. saxelmwifo 2.1.2. geo-politikuli erTeuli 2.1.3. qvedanayofi 2.1.4. qvedanayofi gaerTianebuli samefo inglisi londonis gareubani grinviCi 2.2 misamarTi 2.2.1. safosto saxeli erovnuli sazRvaosno muzeumi 2.2.2. nomeri 2.2.3. quCa/ gza romneis gza 2.2.4. mdebareoba grinviCi 2.2.5. qalaqi londoni 2.2.6. safosto kodi SE10 9NF 2.3. kartografiuli miTiTebebi 2.3.1. X koordinati 5387 2.3.2. Y koordinati 1777 2.3.3 sivrciTi miTiTebis sistema saxelmwifo topografiuli samsaxuri 2.4. kadastris miTiTeba/ miwis nakveTi 3.0. fuqciuri tipi 3.1. tipi 3.1.1. TariRi 1. saxli 1616-1807 2. skola 1807-1933 3. muzeumi 1937 4.0. TariRi 4.1. periodi 4.2. saukune 4.3. TariRebis diapazoni XVIIs. - 94 - 3.2. kategoria sacxovrebeli saganmanaTleblo saganmanaTleblo 4.3.1 -dan 1. 1616 2. 1629 3. 1661 4.4. zusti TariRi 4.3.2. –mde 1619 1640 1663 5.0. pirovenebebi da organizaciebi 5.1. saxeli 5.2. wvlili 5.2.1 TariRi 1. jonsi inigo arqiteqtori 1616-40 2. de kuzi, solomoni baRis damgegmarebeli 1611-13 3. jentileski, oracio fermweri 1636-38 4. dedofali ana danieli damkveTi 1616-19 5. dedofali henrieta maria damkveTi 1629-40 6. samefo sazRvao sagiJeTi/ grinviCis hospitalis skola mobinadre 1807-1933 7. erovnuli sazRvaosno muzeumi mobinadre 19376.0. samSeneblo masalebi/meTodebi 6.1 kedlebi qva, aguri, stuko 6.2. saxuravi tyviis furclebi 7.0 fizkuri mdgomareoba 7.1. zogadi mdgomareoba restavrirebulia kargi 8.0 dacvis/ samarTlebrivi statusi 8.1. tipi 8.2. arsebuli kategoria 8.3. miniWebis TariRi 1. aRricxuli nageboba kategoria 1 1973 w. 8 ivnisi 2. aRnusxuli Zveli Zegli 3. msoflio memkvidreobis RirSesaniSnavi adgili 1994 w. 31 marti 1997 w. 4 dekemeberi 9.0. SeniSvnebi 9.1 istoriuli daskvna (mimoxilva) dedoflis saxli daproeqtebul iyo inigo jonsis mier, rogorc stuartebis gvaris dedoflebis, ana danielisa da henrieta marias, myudro kerZo mosasvenebeli. samefo sasaxlisa da grinviCis parkis gamyofi gzis gaswvriv ganTavsebuli, igi - 95 - 1616-1663 wlebs Soris ramdenime etapad aSenda. es iyo erTi pirveli WeSmaritad klasikuri renesansuli nageboba inglisSi. igi mdidrulad iyo morTuli da samoqalaqo omamde stuartebis samefo karis zogi saukeTeso xelovnebis nimuSi aq iyo gamofenili. XIX si-s damdegidan moyolebuli Senoba sazogadoebrivi gamoyenebisa gaxda, jer rogorc sazRvao samefo suliT daavadebulTa TavSesafari, SeerTebuli 1821 wels grinviCis hospitalis skolasTan, da axla rogorc erovnuli sazRvaosno muzuemis centraluri nawili. 1930-iani d 1980-iani wlebis restavraciebi miznad isaxavda SenobisaTvis misi XVII s-is saxe aRedginaT. 13.2. SenobaTa ansamblebis, Zeglebisa da RirSesaniSnavi adgilebis sabaziso monacemTa indeqsi, dafuZnebuli istoriuli Senobebisa da Zeglebis sabaziso monacemTa indeqsze. 1.0. saxelebi da miTiTebebi 1.1. ansamblis saxelwodeba grinviCi 1.2. saregistracio nomeri 1 1.3. saaRricxvo baraTis Sedgenis TariRi 14. 05. 2001 1.4. aRmricxavi organizacia 1.5. miTiTeba calkeul Senobaze/Zeglze 610612 dedoflis sasaxle 1.6. miTiTeba gamarTulobasa da moZrav obieqtebze 1.7. miTiTeba dokumentaciaze 1.8. miTiTeba arqeologiaze 610514 grinviC parki 1.9. miTiTeba dakavSirebul ansamblebze erovnuli sazRvaosno muzeumi 2.0. mdebareoba 2.1.1. saxelmwifo gaerTianebuli samefo 2.1.2. geo-politikuri erTeuli inglisi 2.1.3. qalaqi / sofeli/ daba londoni 2.1.4. administraciuli erTeuli grinviCi 2.1.5. geografiuli regioni 2.2 misamarTi 2.2.1. qalaqi londoni 2.2.2. safosto kodi SE 10 2.3 kartografiuli miTiTeba 2.3.1. X koordinati 5387 2.3.2. Y koordinati 1777 2.3.3. miTiTebis sivrciTi sistema saxelmwifo kartografiuli samsaxuri - 96 - 2.4. miTiTeba kadastrze/ miwis nakveTi 3.0. funqciuri tip(eb)i 3.1. gvarovnuli tip(eb)i gareubanis/organuli/gegmarebiTi 3.2. funqciuri tip(eb)i sacxovrebeli/dasasvenebeli 3.3. gansakuTrebuli tipi saxli irmebis parki 4.0. TariRi XV-XIX ss. 5.0. ansamblis istoriasTan dakavSirebuli pirovnebebi da organizaciebi 5.1. saxel(eb)i 5.2. wvlili 5.2.1. TariR(eb)i ���������� jonsi, inigo arqiteqtori 1616-40 de kuzi, baRis damgegmarebeli 1611-13 6.0. masalebi/meTodebi 6.1 mTavari Senobis masalebi /meTodebi 6.2. sxva masalebi/ meTodebi 7.0 fizikuri mdgomareoba 7.1. zogadi mdgomareoba aguri, qva, stuko kargi. 8.0. dacvis /samarTlebrivi statusi 8.1. tipi 8.2. arsebuli kategoria 8.3. miniWebis TariRi 1. aRnusxuli Senoba kategoria 1. 1973w. 8 ivnisi 2. aRnusxuli Zveli Zegli 1994 w. 31 marti 3. msoflio memkvidreobis Zegli 1997 w. 4 dekemberi 9.0. SeniSvnebi 9.1. istoriuli daskvna STambeWdavi arqiteqturuli da peizaJuri ansambli. dedoflis saxli agebul iqna XVII s-Si, rogorc samefo mosasvenebeli adgili, tiudorebis sasaxlesa da Suasaukunovan irmebis parks Soris, mdinare temzas maxloblad. samefo parki gadakeTda 1660-ian wlebSi, rogorc regularuli landSafti dedoflis saxlis samxreTiT da 1675 wels borcvze aSenda samefo observatoria. Zveli sasaxlis dangrevas moyva XVIII s-Si zRvaosanTa samefo hospitalis ageba, SemdgomSi samefo sazRvaosno koleji. sazogadoebriv gamoyenebaSia XIX s-dan. dedoflis saxli orive mxridan miSenebul nawilebs svetnariT ukavSirdeba. amJamad warmoadgens erovnuli sazRvaosno muzeumis birTvs. - 97 - 9.2. aRweriTi daskvna. dedoflis saxli Zalian karg mdgomareobaSia bolo drois restavraciis Semdeg. samefo hospitalis mimdebare Senobebi amJamad agreTve sruladaa aRdgenili da aq ganTavsebulia grinviCis universiteti da samebis samusiko koleji. igi warmoadgens saerTaSoriso mniSvnelobis arqiteqturul da landSaftur ansambls, romlis Semadgeneli Senobebi inglisis yvelaze saxelganTqmuli arqiteqtorebis mier aris Seqmnili _ inigo jonsi, jon uebi, kristofer reni da nikolas hoksmuri. Senobebic da parkic Riaa sazogadoebisaTvis. mimdebare qalaqis istoriuli centrTan erTad, es daculi Zeglebia, romlebic axla qmnis grinviCis sazRvao msoflio memkvidreobis RirSesaniSnav adgils. 13.3. sabaziso monacemTa standarti arqeologiuri adgilebisa da ZeglebisaTvis grinviCis parki warmoadgens Suasaukuneebriv iremsaSen parks, romelic 1433 wels Seiqmna. Semdgom igi gaxda samefo parki, dakavSirebuli tiudorebis placentias sasaxlesTan. parki Tavidan daigegma 1660-ian wlebSi ufro regularuli saxiT, axali samefo sasaxlis garSemo, rac mefe Carlz II-is restavracias moyva. am adgilas Semonaxulia adreuli dasaxlebis, romauli taZris da anglo-saqsuri samarxebis naSTebi. es saaRricxvo baraTi aRnusxavs 1433 wlis iremsaSen parks, TumcaRa moicavs jvaredin miTiTebebs anglo-saqsuri samarxebis monacemebze (ix. 1.5.2.). 1.0. saxelebi da miTiTebebi 1.1. saaRricxvo nomeri 1.2. ansamblis saxelwodeba 610514 grinviCi 1.3. saaRricxvo baraTis Sedgenis TariRi da bolo ganaxlebis TariRi 1.3.1 Sedgenis TariRi 1998-01-25 1.3.2. ganaxlebis TariRi 1998-03-13 1.4. aRmricxavi organizacia inglisis istoriuli Zeglebis samefo komisia 1.5. jvaredini miTiTeba masTan dakavSirebuli Zeglebis an adgilebis saaRricxvo baraTebze - 98 - 1.5.1. miTiTebis nomeri 404328; 610612 1.5.2. damokidebulebis ganmsazRvreli Seicavs anglo-saqsur samarxebs; dakavSirebulia dedoflis saxlTan; 1.5.3. miTiTebis wyaro inglisis istoriuli Zeglebis samefo komisia 1.6. miTiTeba arqeologiur koleqciebsa da artefaqtebze 1.7. miTiTeba dokumentaciaze 1.7.1. miTiTebis nomeri 910061 1.7.2. dokumentaciis/arqivis tipi gamouqveynebeli teqsti, grafika, fotoebi 1.7.3. miTiTebis wyaro inglisis istoriuli Zeglebis samefo komisia 1.8. miTiTeba arqeologiur RonisZiebze 1.8.1. miTiTebis nomeri 1012515 1.8.2. movlenis tipi kvleva 1.8.3. aRnusxuli RonisZiebis dawyebis TariRi 1993-09 1.8.4. aRnusxuli RonisZiebis damTavrebis TariRi 1994-02 1.8.5. miTiTebis wyaro inglisis istoriuli Zeglebis samefo komisia 2.0. mdebareoba 2.1. administraciuli mdebareoba 2.1.1. saxelmwifo an eri gaerTianebuli samefo 2.1.2. geo-politikuri erTeuli inglisi 2.1.3. qalaqi / sofeli/ daba londoni 2.1.4. administraciuli qvedanayofi londonis gareubani grinviCi 2.2. adgilis mdebareoba 2.2.1. mdebareobis aRwera md. temzis samxreT napirze, londonis centridan 7 milis daSorebiT 2.3 misamarTi 2.3.1. samisamarTo saxeli grinviC parki 2.3.2. quCis nomeri 2.3.3. quCis saxeli 2.3.4. adgili grinviCi 2.3.5. qalaqi londoni 2.3.6.. safosto kodi SE 10 2.4. sakadastro miTiTeba/miwis nakveTi 2.5 kartografiuli miTiTeba 2.5.2. kartografuli maCvenebeli 2.5.2. miTiTebis sivrciTi sistema saxelmwifo kartografiuli samsaxuri ��������� 2.5.3. topologia P - 99 - 2.5.4. maCvenebeli 2.5.5. rigiTi nomeri 2.5.6. X koordinati 2.5.7. Y koordinati centri 5390 1770 3.0. tipi 3.1. Zeglis an adgilis tipi 3.2. Zeglis an adgilis kategoria irmebis parki baRebi, parkebi da urbanuli sivrceebi 4.0. TariRi 4.1. kulturuli periodi 4.1.1 kulturuli periodi Sua saukuneebi 4.2. saukune 4.2.1. saukune XV s. 4.3. TariRebis amplituda 4.3.1. TariRidan 1433 4.3.2 TariRamde 1540 4.4. mecnieruli da zusti TariRebi 4.4.1. TariRi 4.4.2. meTodi 5.0. fizikuri mdgomareoba 5.1. mdgomareoba mTeli 5.2. mdgomareobis Sefasebis TariRi 1994-02 6.0. aRicxvaze wardgena/dacvis statusi 6.1. aRricxvaze wardgenis tipi 6.2. TariRi 1. ������������������������������������������������� parkebis da baRebis nusxa 1988 w. ianvari kategoria 1 2. msoflio memkvidreobis Zegli1997 w. 4 XII 6.3. miTiTebis TariRi miTiTebis wyaro 1. English Heritage 2. UNESCO 7.0. arqeologiuri daskvna grinviC parki aris Sua saukuneebis iremsaSeni, romelic gloCesteris hercogma hamfrim daarsa 1433 wels Tavisi rezidenciis nawilad md. temzis samxreT napirze. Semdgom igi Tanmimdevrulad gaxda samefo parki, dakavSirebuli tudorebis placentias sasaxlesTan. igi moicavs ufro adreuli dasaxlebis mowmobebs, romauli taZrisa da anglo-saqsuri samarxebis CaTvliT. parki Tavidan daigegma 1660-ian wlebSi dedoflis saxlidan samxreTiT, regularuli landSaftis saxiT, axali samefo sasaxlis nawilad, romelic mefe Carlz II-is restavraciiskvalad iqna Cafiqrebuli. amJamad sazogadoebrivi qalaquri parkis saxe aqvs. - 100 - 13.4. obieqtis saaRricxvo baraTi 1.1. foto erovnuli sazRvaosno muzeumi_BHC 4251 1.2. obieqtis tipi done 1: ferwera done 2: portreti 1.3. zomebi 114 X 87 sm. 1.4. masalebi da teqnika zeTi tiloze 1.5. warwerebi da aRniSvnebi `qristi”-s trafareti zurgze “NV336” da meore _ikiTxeba “ENDOPH1” 1.6. TariRi an periodi daaxloebiT 1605 1.7. Semsrulebeli miekuTvneba jon de qric ufross 1.8. Tema dedofali ana danieli / qali TeTr kabaSi, xelSi maraoTi 1.9. saTauri dedofal ana danielis portreti 1.10. gansakuTrebuli niSnebi kabis qveda nawilSi jvaredini formis naWdevi dazianeba. muxis ficari samnawiliania, CaTlilia ¼ inCis sisqemde, Sesabamisad, amoRrmavebulia zurgis mxridan. SeiniSneba Zveli dazianeba xis Wiis mier da ori axali xvreli. CuqurTmiani mooqrovili CarCo XVII s-is italiuri xelobisaa. espanuri tvifruli tyavis zurgze mwvane saRebavis kvalia. 1.11. aRwera dedofal ana danielis, mefe iakob I-is meuRlis, muxlebamde gamosaxuli portreti, daaxloebiT 30 wlis asakSi. dedofals mosavs TeTri kaba, aqvs aweuli Tma, Zvirfasi qvebiTa da margalitebiT Semkuli. yelzec da mkerdzec margalitis mZivi ukeTia, da marcxena xelSi marao uWiravs. ukana planze Cans skami. TiTqmis identuri portreti inaxeba blikling holSi, norfolkSi, romelzec SeiniSneba adreuli gadaweris kvali, romelic cvlis Tmis varcxnilobis stils da maRal sayelos imgvarad, rac mas 1609 wels an iqamde hqonda. - 101 - 2.1. obieqtis saaRricxvo baraTis nomeri erovnuli sazRvaosno muzeumi - BHC 4251 2.2. masTan dakavSirebuli werilobiTi masalebi NMM, The Maritime Yearbook,3, 1995/96, 11-13; erovnuli sazRvaosno muzeumis dosie da konservaciis angariSi. 2.3. Seqmnis/aRmoCenis adgili inglisi 2.4. jvaredini miTiTeba masTan dakavSirebul obieqtebze savaraudoa, rom arsebobda iakob I-is wyviledi portreti, Tumca misi adgil����������������� samyofeli ucnobia - 102 - 14. danarTebi danarTi 1 evropis sabWos ministrebis rekomendacia R (95) 3 wevr qveynebisaTvis arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli Senobebisa da Zeglebis dokumentirebis meTodebisa da sistemebis koordinaciis Taobaze (miRebulia ministrebis komitetis mier 1995 wlis 11 ianvars, ministrTa moadgileebis 525-e Sexvedraze) ministrTa komiteti, evropis sabWos wesdebis 15.b paragrafis Sesabamisad, iTvaliswinebs ra, rom evropis sabWos mizania, miaRwios met erTobas mis wevrebs Soris, gansakuTrebiT maTi socialuri da ekonomikuri zrdis xelisSewyobis mizniT; mxedvelobaSi iRebs ra evropis arqiteqturuli memkvidreobis dacvis konvenciis preambulas, romelic xelmoweril iqna granadaSi 1985 wlis oqtomberSi da romelic aRiarebs, rom arqiteqturuli memkvidreoba Seuclelia; mxedvelobaSi iRebs ra konvenciis paragraf 1-s, romelic iTvaliswinebs, rom arqiteqturuli memkvidreoba moicavs Zeglebs, SenobaTa jgufebsa da RirSesaniSnav adgilebs; mxedvelobaSi iRebs ra paragraf 2-s, romelic xazs usvams aRwerilobaTa Seqmnis an Sesabamisi dokumentaciebis momzadebis aucileblobas, rogorc winapirobebs konservaciis politikisaTvis; mxedvelobaSi iRebs ra paragraf 17-s informaciis gacvlis Taobaze sakonservacio politikaSi, gansakuTrebiT ki inventarizaciis meTodebTan da axali teqnologiebis mier Seqmnil SesaZleblobebTan dakavSirebiT memkvidreobis identifikaciisa da aRnusxvisaTvis; aRniSnavs ra arqiteqturuli memkvidreobis mimarT safrTxeebis donis matebas da aseve memkvidreobisadmi mzard sazogadoebriv interess, rac informaciaze gazrdili moTxovnaSi aisaxeba; acnobierebs ra evropaSi arqiteqturuli memkvidreobis inventarizaciis meTodebis mravalgvarobas, rac pirvel rigSi gamoikveTa evropis sabWos dakveTiT 1985 wels momzadebul moxsenebaSi evropis qveynebSi mxatvruli, arqiteqturuli da - 103 - kulturuli memkvidreobis aRwerilobaTa Sesaxeb, da, Semdgom, 1991 wels wevr-qveynebSi darigebuli kiTxvaris Sedegebze aRwerilobaTa Sedgenis Taobaze; aRniSnavs ra, rom dokumentirebis miznebisaTvis kompiuteruli teqnikis ganviTarebam, gamoyenebuli sistemebis mravalgvarobam da teqnologiuri cvlilebebis siCqarem SeiZleba sirTuleebi Seuqmnas sxvadasxva sistemebis momxmarebelTa Soris urTierTkavSirs; aRiarebs ra dokumentirebis meTodebisa da sistemebis koordinaciis aucileblobas, romelic xels Seuwyobs evropul qveynebs Soris informaciis gacvlasa da urTierTkavSirs; rekomendacias aZlevs wevri qveynebis mTavrobebs: I. gaagrZelon TanamSromloba informaciis Sedgenis, moZiebis da gacvlis principebisa da meTodebis sferoSi, raTa kidev ufro ganaviTaron arqiteqturuli memkvidreobis marTva da gaazreba, gamocemebisa da detaluri aRwerilobebis, dokumentirebis centrebis regularuli ganaxlebis gziT, romlebic aRnusxavs miznebs, sakuTrebas, momsaxurebas, teqnikur sistemebs da informaciis miRebis saSualebebs, yvela mosargeblis sasikeTod; II. xeli Seuwyon arqiteqturis dokumentirebis centrebSi arqiteqturuli Senobebisa da Zeglebis sabaziso monacemTa indeqsis miRebas, romelic efuZneba am rekomendaciis danarTSi mocemul gansazRvrebebs. es saerTo minimaluri indeqsi gaaadvilebs informaciis gacvlas qveynebsa da im organizaciebs Soris, romlebsac evalebaT istoriul SenobaTa gaazreba, konservacia da dacva da sazogadoebis mzardi moTxovnilebis dakmayofileba istoriul SenobaTa da Zeglebis Taobaze arsebuli informaciis miRebaze; III. aRiaron, rom monacemTa sabaziso indeqsis miReba aris win gadadgmuli nabiji meTodebis da teqnikuri standartebis identifikaciisaken, romlebic saWiroa kompiuterizebul monacemTa gacvlisTvis da uzrunvelyofs, rom aseTi standartebis gansazRvra unda gaxdes prioriteti Sesabamisi dokumentirebis centrebisTvis wevr qveynebSi evropis sabWos moTaveobiT gansaxorcielebul erTobliv qmedebaTa mTel wyebaSi; IV.uzrunvelyon, rom pasuxismgebeli saxelisuflebo rgolebi ganagrZobdnen arqiteqturis, arqeologiis, gamarTulo- 104 - bis da kazmulobis, artefaqtebis da ufro farTo garemos urTierTdamokidebulebisa da urTierTkavSiris gaTvaliswinebas im meTodebis da teqnikuri standartebis gansazRvrisas, romlebic saWiroa evropuli memkvidreobis, rogorc erTi mTlianis, dokumentirebisaTvis axlandeli da momavali Taobebis sasikeTod. danarTi II informaciis gacvla, metamonacemebi da geo-sainfirmacio sistemebis standartebi informaciis gacvlis standartebi qmnis informaciis mopovebisa da informaciis urTierTgacvlis teqnikur CarCos rogorc calkeuli dawesebulebis SigniT, aseve ramdenime dawesebulebas Soris erovnul an saerTaSoriso doneze. gacvliTi standartebis ramdenime magaliTs Soris yuradsaRebia ISO 2709:1996 (informacia da dokumentacia _ informaciis gacvlis formati), romelic SemuSavda bibliografiuli informaciis gacvlisTvis da ISO 23950:1998 (informacia da dokumentacia _ informaciis Ziebis (Z39.50) _ ganacxadebis momsaxurebis gansazRvra da werilobiTi dokumentaciis specifikacia), romelic SemuSavda, raTa SesaZlebeli gaxdes informaciis Zieba da urTierTdakavSireba gancalkavebul qselur garemoSi. saerTaSoriso proeqti Aquarelle “kulturuli memkvidreobis gaziareba Multimedia Telematics-is meSveobiT” da samuzeumo informaciis kompiuteruli urTierTgacvlis konsorciumma, CIMI, erToblivad SeimuSaves Aquarelle Z39.50 Profile, romelic SeiZleba gamoyenebul iqnes, rogorc standarti erTdrouli ZiebisTvis gancalkavebul monacemTa bazebSi (ix. CIMI da Aqurelle-is proeqtis veb-gverdebi). internetis ganviTarebasTan erTad, monacemTa formatirebis gafarToebuli ena, XML, monacemTa gacvlisTvis erTi yvelaze mniSvnelovani standarti xdeba. XML aris qveprograma monacemTa formatirebis standartuli enisa. SGML (ISO 8879:1986 informaciis damuSaveba _ teqsti da saofise sistemebi _ formatirebis standartuli ena), romelic SemuSavebul iqna rogorc instrumenti digitaluri eleqtronuli dokumentaciis sistematizaciisa da urTierTgacvlisTvis eleqtronuli gamocemebis momzadebis mizniT. rogorc SGML-is gamartivebuli da moqnili versia, XML SemuSavebulia masalebis gasavrceleblad qselSi msoflio maStabiT. igi iZleva saSualebas monacemebis/ informaciis sistematizebisa dokumentis tipis gansazRvris - 105 - DTD-is meSveobiT da SeiZleba gamoyenebul iqnes marTvis iseTi gansxvavebuli miznebisTvis, rogoricaa eleqtronul monacemTa urTierTgacvla, eleqtronuli publikaciebi, struqturirebuli informaciis Senaxva mediis, gamoyenebis da droisgan damoukidebel formaSi da metamonacemuri aRwerisTvis. kulturuli memkvidreobis sferoSi maTTvis, vinc daiwyo SGML/ XML-is gamoyeneba, frangulma Inventaire Général-ma dosieebis sistematizaciisa da eleqtronul formaSi Sesanaxad SeimuSava SGML DTD-i (ix. DTD SGML CI V2.1 miTiTeba internetSi). metamonacemebi monacemebis xarisxi da momavalSi gamoyenebis SesaZlebloba damokidebulia mis dokumentaciaze. zusti informaciis moZieba SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu saZiebo monacemebi zustad aris aRwerili. internetSi informaciis zrdis Sesabamisad metamonacemebis standartebi (standarti monacemTa Sesaxeb monacemTa aRwerisTvis) sul ufro mniSvnelovani xdeba. dublinis sabaziso metamonacemTa elementebis wyeba, an mokled Dublin Core, warmoadgens sxvadasxva tipis digitaluri/ eleqtronuli resursebis aRweris modelis magaliTs, romelic xelmisawvdomia internetSi. am sferoSi axali wamowyebebia CEN informaciis standartizaciis sistema (CEN/ISSS), romelmac 1999 wamoiwyo axali seminari metamonacemebze, metamonacemebis standartebis evropul SeTanxmebebSi wvlilis Setanis mizniT, da W3G (World Wide Web Consortium) Resource Description Framework (RDF) Foundation metadatas damuSavebisaTvis, romelmac Seqmna XML-is sintaqsisSi warmodgenili martivi modeli, romelic warmoadgens metamonacemebis gansazRvrisa da gamoyenebis ganzogadebul struqturas. geo-sainformacio sistemebis standartebi GIS- s sistematizaciisa da SemuSavebisaTvis sWirdeba standartizacia. digitaluri geografiuli informaciis sferoSi standartizaciis ISO-s mier Camoyalibda specialuri teqnikuri komiteti. ISO/TC 211 standartebma unda gansazRvros meTodebi, instrumentebi da momsaxureba monacemTa digitalur/ eleqtronul formaSi marTvis (gansazRvrisa da metamonacemebis aRwerisTvis), mopovebis, damuSavebis, analizis, Sefasebis, wardgenis da gadacemisaTvis sxvadasxva momxmareblebs, sistemebsa da adgilmdebareobebs Soris. CEN _ma agreTve Ca- 106 - moayaliba specialuri teqnikuri komiteti TC 287, romelsac aqvs pasuximgebloba GIS-is standartebis Seqmanze, romlebic muSaobs ISO/TC 211-Tan kavSirSi. SeniSvna: yvela miTiTeba internetze Setanilia rCeul bibliografiaSi. danarTi III gadasinjuli sabaziso monacemTa indeqsi arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli Senobebisa da ZeglebisaTvis qvemoT mocemulia core data index-is odnav gavrcobili versia, romelic iTvalisiwnebs meti detalebis Setanas mdgomareobis, mflobelobis da omiT miyenebuli zianis Taobaze. igi SemuSavda 2000 wlis ianvarSi kosovoSi teqnikuri daxmarebis programaSi gamosayeneblad. amitom igi cota scdeba evropis sabWos oficialurad aRiarebul rekomendacias R(95)3. mdgomareobis da mflobelobis kriteriumebi gadmoRebulia English Heriatge-is programidan “safrTxis qveS myofi Senobebi” (Buildings at Risk), romelic ganivrco, raTa moecva rogorc karg, aseve cud mdgomareobaSi myofi Senobebi; omiT miyenebuli zianis kriteriumi aRebulia gaerTianebuli erebis organizaciis dazianebaTa kategoriebidan. 1.0 saxelwodeba da miTiTebebi 1.1. Senobis saxeli 1.2. individualuri saregistracio nomeri 1.3. Sedgenis TariRi 1.4. Semdgeneli organizacia 1.5. miTiTeba masTan dakavSirebuli Senobisa da ansamblis saaRricxvo baraTebze 1.6. miTiTeba gamarTulobasa da moZrav nivTebze 1.7. miTiTeba dokumentaciaze _ foto, grafikuli, teqsturi, bibliografiuli. 1.8. miTiTeba arqeologiur baraTebze 1.9. miTiTeba garemos baraTebze 2.0. mdebareoba 2.1. administraciuli mdebareoba 2.1.1. saxelmwifo - 107 - 2.1.2 geo-politikuli erTeuli 2.1.3. saxelmwifo-administraciuli qvedanayofi 2.1.4. administraciuli qvedanayofi 2.2 misamarTi 2.2.1. safosto saxeli 2.2.2. quCis nomeri 2.2.3. quCa/ gza 2.2.4. mdebareoba 2.2.5. qalaqi 2.2.6. safosto kodi 2.3. kartografiuli miTiTebebi 2.3.1. X koordinati 2.3.2. Y koordinati 2.3.3 gamoyenebuli sivrciTi miTiTebis sistema 2.4. kadastris miTiTeba/ miwis nakveTi 3.0. funqciuri tipi 3.1. Senobis tipi 3.1.1. TariRi 3.2. kategoria 4.0. daTariReba 4.1. periodi 4.2. saukune 4.3. TariRebis diapazoni 4.3.1 TariRi-dan 4.3.2. TariRi–mde 4.4. zusti TariRi 5.0. pirovenebebi da organizaciebi 5.1. saxeli pirovenebebisa da organizaciebisa 5.2. wvlili Senobis istoriaSi 5.2.1 TariRi 6.0. samSeneblo masalebi/meTodebi 6.1. kedlebis ZiriTadi masalebi da samSeneblo teqnika 6.2. gadaxurvis masala 7.0. fizkuri mdgomareoba 7.1. zogadi mdgomareoba 7.2. mdgomareobis xarisxi 7.3. omiT gamowveuli da masTan dakavSirebuli dazianebis xarisxi - 108 - 7.4. binadroba (dasaxlebuloba, dakavebuloba) 7.5. mflobeloba/sakuTreba 8.0. dacvis/ samarTlebrivi statusi 8.1. dacvis tipi 8.2. dacvis done (kategoria) 8.3. dacvis statusis miniWebis TariRi 9.0. SeniSvnebi 9.1 istoriuli daskvna (mimoxilva) 9.2. aRweriTi daskvna 10. ilustraciebi 10.1. rukis amonaridi 10.2. gegma 10.3. fotogamosaxulebebi SeniSvnebi gadasinjul sabaziso monacemTa indeqsze zemoT moyvanili areebi, rekomendaciebiT monacemTa Sesatanad, qvemoT moyvanili gamonaklisebis garda, detalurad aris aRwerili “arqiteqturuli memkvidreobis istoriuli Senobebisa da Zeglebis sabaziso monacemta indeqsSi” (evropis sabWo, 1995). ix. Tavi 12. qvemoT moyvanilia damatebiTi rekomendaciebi seqciebisTvis 7, 9, da 10: 7. es seqcia iZleva Senobis mdgomareobis da dazianebebis ufro detaluri mimoxilvis saSualebas; 7.1. ZiriTadi mdgomareoba. SeZleba daiyos Semdeg doneebad: A. Semdgomi swrafi ngrevis an samSeneblo qsovilis dakargvis arsebuli sagangaSo safrTxe. ar arsebobs SeTanxmebuli gadawyveta; B. Semdgomi swrafi ngrevis an samSeneblo qsovilis dakargvis arsebuli sagangaSo safrTxe. gadawyveta SeTanxmebulia, magram jer araferi gakeTebula; C. neli daSla. ar aris SeTanxmebuli gadawyveta; D. neli daSla; gadawyveta SeTanxmebulia, magram jer araferi gakeTebula; E. SekeTebis procesSia, an sakmaod kargad SekeTebulia, magram ar aris garkveuli, vin gamoiyenebs da aris safrTxe, rom gamouyenebeli darCeba; F. SekeTebis programa xorcieldeba, cnobilia, saboloo - 109 - gamoyenebis forma da vin gamoiyenebs. G. Senoba karg mdgomareobaSia, magram ar aris gamoyenebuli. H. Senoba karg mdgomareobaSia, gamoiyeneba da yavs momxmarebeli. 7.2. mdgomareobis xarisxi SeiZleba daiyos: Zalian cudidan kargamde: Zalian cudi: konstruqciuli sisuste da arastabiluroba; gadaxurva dakargulia; mniSvnelovani Sida dazianebebi; xanZris an sxva katastrofis Sedegebi Senobis did nawilze (ix. agerTve 7.3.). cudi: konstruqciuli dazianeba da/an saxuravidan gaJonva; an gauaresdeba an ara; zogadad Sida dazianebebi; nawilobriv ganicdis xanZris an sxva katastrofis zemoqmedebas. damakmayofilebeli: konstruqciulad sWirdeba mciredi SekeTebebi da movla. jansaRia, Tumca kargi: konstruqciulad mdgradia; raime mniSvnelovani SekeTeba ar sWirdeba. 7.3. omiT gamowveuli an masTan dakavSirebuli dazianeba SeiZleba 5 doned davyoT: 1. mcire moculobis dazianeba aris darCenili; 2. SesakeTebelia sarkmlebi, karebi da sxv. 3. gadaxurvis 30% dazianebulia, Tumca SekeTeba SesaZlebelia; 4. gadaxurvis 30%-ze meti dazianebuli; mniSvnelovnad dazianebulia kedlebi; SekeTeba SesaZlebelia; 5. dangreulia. 7.4. binadroba. bevri ZeglisTvis am punqts ver gamoiyeneb, magram rodesac SeiZleba mivusadagoT, binadroba SeiZleba ganisazRvros Semdegnairad: carieli, nawilobriv dakavebuli, dakavebuli, cnobili ar aris. 7.5. mflobeloba. mflobelobis kategoriebi sxvaobs politikuri da instituciuri garemoebebis Sesabamisad. SemoTa- 110 - vazebulia Semdegi kategoriebi, romelTac SeiZleba sxvac daematos: kerZo; saxelmwifo; municipaluri; religiuri organizaciebis, komerciuli organizaciebis; saerTaSoriso organizaciebis; sajaro gamoyenebis; ucnobia. 9. seqcia 9-Si SemoTavazebulia, rom sagangebo Tavisufali teqstis are ise Seivsos, rom Senobis ganviTarebis istoriuli mimoxilva gamoyofil iqnes aRweriTi mimoxilvisgan. aRweriT mimoxilvaSi SeiZleba Sevides agreTve Senobis arsebuli mdgomareobis aRwera, misi urTierTmimarTeba ufro did arealTan an ansamblTan. 10. es are ar aris gamiznuli monacemebis Sesatanad, Tumca Segvaxsenebs, rom sasurveli iqneboda saaRricxvo baraTSi garkveuli adgili daeTmos sailustracio masalas, romelic xels uwyobs identifikacias da iZleva informacias aRwerisaTvis. aseve sasurvelia rukis amonaridi, romelzec Cans Senoba da misi Semogarenis mdebareoba, sqematuri gegma da fotoebi. - 111 - - 112 - urbanuli reabilitaciis saxelmZRvanelo - 113 - - 114 - winasityvaoba evropis sabWom, 1973 wels dafuZnebuli “kulturuli da bunebrivi memkvidreobis integrirebul konservaciasTan dakavSirebuli teqnikuri TanamSromlobis da konsultirebis programis” farglebSi, am sferos 80-ze meti proeqti ganaxorciela. am proeqtebma naTelyo, ras elodebian organizaciis wevri saxelmwifoebi saxelmZRvanelo miTiTebis an rCevis mxriv. swored amis gamo gadawyda mTeli rigi saxelmZRvanelo publikaciebis gamocema, romelic exeba kulturuli memkvidreobis dacvis politikis sakiTxebs. 2000 wels sakanonmdeblo mxardaWeris operatiuli jgufis mier momzadebulma am seriis pirvelma tomma SemogvTavaza kulturuli memkvidreobis sferoSi kanonmdeblobis da ad ministraciuli sistemebis ganviTarebis saxelmZRvanelo. meore tomSi, romelic gamoica 2001 wels, inventarizaciisa da dokumentaciis specialurad Seqmnili jgufis mier ganxilulia kulturuli memkvidreobis inventarizaciisa da dokumen taciis saxelmZRvaneli. es tomi, romlis saTauria urbanuli reabilitaciis saxelmZ Rvanelo, efuZneba evropis sabWos memkvidreobis, socialuri erTobis da adamianTa uflebebis integrirebuli konservaciis sferos amosaval teqstebs. garda amisa, igi efuZneba am sferoSi SeZenil gamocdilebas, wevri qveynebis saukeTeso praqtikul saqmianobas da yovelmxriv analizs, romelic Caatara evropis sabWos eqspertTa specialurad Seqmnilma orma jgufma: “lisabonis jgufma,” romelic swavlobda istoriuli qalaquri centrebis sacxovrebeli saxlebis reabilitacias da “roCefortis jgufma,” romelic, teqnikuri rCeva-darigebebis kvalad, faseulobebis da principebis sakiTxebs ganixilavda. am naSromis mizani ar aris moqmedebis sanimuSo formebis, aucilebeli wesebis, an mza teqnikuri gadawyvetilebebis iZulebiTi Tavs moxveva, aramed igi emsaxureba yovelmxrivi msjelobis stimulirebas da urbanuli reabilitaciis proeqtSi CarTuli kerZo pirebisa da dawesebulebebisaTvis gadawyvetilebis miRebisas rCevis da daxmarebis SeTavazebas. amgvarad, “saxelmZRvanelo” qmnis adgilobrivi strategiis momavali mdgradi ganviTarebis qvakuTxeds, riTic ixelmZRvaneleben reabilitaciasTan dakavSirebuli sxvadasxva seqtorebi. ufro metic, igi gvaZlevs mTeli rigi konkretuli praqtikuli - 115 - sakiTxebis Teoriul safuZvels, romelic aris, an gaxdeba momavalSi, specifikuri programuli samuSaoebis ganxilvis sagani. am publikaciis gamocemisas, programis mizania Tavisi wvlili Seitanos integrirebuli konservaciis da memkvidreobis sicocxlisunariani gamoyenebis saxelmZRanelo principebis danergvis saqmeSi. am TvalsazrisiT, igi gvexmareba axali evropuli standartebis SemuSavebaSi da im demokratiuli principebis xelSewyobaSi, romelic gacxadebuli iyo evropis sabWos mier. me diaxac valdebulad vTvli Tavs didi madloba gadavuxado im specialistebs, romelTac monawileoba miiRes am publikaciis momzadebaSi, kerZod ki, miriam gobles, sakanonmdeblo mxardaWeris specialistTa jgufis wevrs, romelmac Seiswavla evropis sabWos amosavali teqstebi da Sekriba specialistTa mier gaweuli wvlili “lisabonis debatebidan” (qsavier benuasti, verner desimpeleri, filipe lopesi da serJ vio) da “roCefortis jgufidan” (bernar buzu, bruno kusi da ana pisoti). me aseve madlobas vuxdi im specialistebs, romlebic dagvTanxmdnen gadaekiTxaT xelnaweri da SeniSvnebi moewodebinaT, kerZod, jesika pirkoviCs, evropis sabWos kulturuli memkvidreobis saxelmZRvanelo komitetis Tavjdomaris miadgiles, serJ vios, verner desimpelers, filipe lopess da bernar buzus. da bolos, madlobas vuxdi yvela im specialists, romelTac Tavisi monawileobiT urbanuli reabilitaciis daaxlovebiT ocdaaT proeqtSi, gagviziares Tavisi codna da Seqmnes mkvidri gamocdilebiTi safuZveli, rac ganamtkicebs evropis sabWos codnasa da kompetenturobas am sferoSi. katerina roti kulturisa da kulturuli da bunebrivi memkvidreobis direqtori - 116 - urbanuli reabilitaciis proeqtebi, Sesrulebuli teqnikuri TanamSromlobisa da konsultirebis programis farglebSi 1975 wels misi Seqmnidan moyolebuli, “kulturuli da bune brivi memkvidreobis integrirebul konservaciasTan daka vSirebulma teqnikuri TanamSromlobis da konsultirebis programam” Seasrula am sferos 80-ze meti proeqti, romelTa gan daaxlovebiT ocdaaTi uSualod exeba urbanuli reabili taciis sakiTxebs. gamocdileba, romelic programam SeiZina 320-ze meti specialistis mier Catarebuli 1100 Sefasebis kva lad, emsaxureba evropis sabWos wevr qveynebs. (briSar-am-raini, oldenburgi, Toledo, evora, gimaresi, fun Cali, alkada de henaresi, tropea, krakovi _ istoriuli cen tri, valensia, banska stiavnica, urbino, safranbolu, sego via, barselonas poco di joto, talini, telki, osieki, skofia loka, kadizi, Tbilisi, lisaboni, karkasoni, riga, rostov didi, gorisi, gimri, aStaraki.) - 117 - Sesavali dRevandel dRes, rodesac mdgradi ganviTareba sazogadoebis dRis wesrigSi dgas, urbanuli reabilitacia mTavar da mudmiv sazrunavs warmoadgens. es aris Tema, romelic, arsebiTad, kvlav da kvlav mTel msoflioSi gamoCndeba xolme modebuli da saWirboroto sakiTxia centralur da aRmosavleT evropis qveynebSi, romlebic politikuri da ekonomikuri gardatexebis mtkivneul periodSi imyofebian. is midgoma, rac mTavrobisa da arqiteqturul memkvidreobaze pasuxismgebel oficialur pirT aqvT, Cveulebriv, Tavidanve ar iTvalisiwnebs reabilitaciis procesis rTul bunebas. faqtiurad, es ara mxolod urbanuli memkvidreobis reabilitaciis sakiTxia, aramed dakninebul mdgomareobaSi myofi mimdebare teritoriisTvis axali sicocxlis STabervis sakiTxic, Tanac ise, rom Tavis saxlebSi adgilobrivi mcxovrebnic SevinarCunoT, romelTa sacxovrebeli pirobebi xSirad seriozuli yuradRebis miqcevas saWiroebs. ar SeiZleba reabilitaciis procesis ekonomikuri da socialuri aspeqtebis gamocalkeveba misi memkvidreobiTi ganzomilebisagan, piriqiT isini CarTulia masSi da mas axal Suqs hfens. amgvarad, kulturuli memkvidreoba xdeba sacxovrebeli pirobebis gaumjobesebis sakvanZo faqtori, romelic aZlierebs socialur erTobas da xels uwyobs mdgrad ekonomikur ganviTarebas. kamaTi urbanuli reabilitaciis Taobaze 1997 wels lisabonma iTxova evropis sabWos teqnikuri TanamSromloba. am Txovnis mizani iyo lisabonis mier bolo xuT weliwadSi SeZenili gamocdilebis ganxilva. am qalaqSi Casvlisas teqnikuri TanamSromlobisa da konsultirebis programis specialistebma aRmoaCines originaluri, Zalze efeqtiuri midgoma, romelic prioritets aniWebs socialur ganzomilebas da Tanamonawileobis Zlier elements Seicavs. aSkara gaxda, rom saWiro iyo seriozuli msjeloba imisTvis, rom lisabonis mier SeZenili gamocdileba Camdgariyo reabilitaciis procesSi CarTuli sxva qalaqebis samsaxurSi, rom naTeli gamxdariyo is perspeqtivebi, rac reabilitaciis meSveobiT iSleba. - 118 - aseve mniSvnelovani iyo evropis sxva qalaqebis sasikeTo praqtikis gaTvaliswineba, risi Sedegic gaxdeboda mTeli rigi saxelmZRvanelo principebis Camoyalibeba, rac Tavis mxriv gaxdeboda urbanuli reabilitaciis strategiis safuZveli, romelic evropis realuri viTarebis Sesabamisi iqneboda. amgvarad, 1998 wels programam Seqmna istoriuli qalaquri centrebis sacxovrebeli saxlebis reabilitaciis, rogorc ekonomikuri ganviTarebis da socialuri erTobis faqtoris, eqspertTa sagangebo jgufi. am jgufis mier warmoebuli msje loba “lisabonis debatebad” moixsenieba. misi wevrebi iyvnen qsavier benuasti (safrangeTi), verner desimpeleri (belgia), felipe lopesi (portugalia) da serJ vio (kanada). 1999 wlis ivnisidan, 2000 wlis Tebervlamde jgufma Caatara mTeli rigi seminarebisa, risi Sedegic gaxda Semajamebeli dokumenti, sadac Camoyalibebuli iyo Cvidmeti rekomendacia, romelic exeboda evropis urbanuli memkvidreobis reabilitacias (dokumenti AT99 267ter). garda “lisabonis debatebisas” Catarebuli samuSaoebisa, felipe lopess eTxova Seeswavla programis moqmedeba urbanuli reabilitaciis sferoSi. 80-ze meti proeqtidan, romelic ganxorcielda programis amoqmedebis Semdeg, man SearCia 27, im wvlilis gamo, rac am proeqtebma Seitana reabilitaciis sakiTxebze gamarTul msjelobaSi (ix. programis xelmZRvanelobiT ganxorcielebuli proeqtebis ruka). sazogadod miRebuli kriteriumebis safuZvelze gaanalizda 27 proeqtis ganxorcielebis angariSi, xolo analizis Sedegebi Sejamda samuSao dokumentSi (gamouqveynebelia), romelic gaxda “lisabonis debatebis” Sedegi da dasaTaurebulia: L’apport des missions de cooperation et d’assistance technique du Service du Patrimoine Culturel du Conseil de l’Europe, synthese de l’evaluation. amasTan erTad, reabilitaciis Sesaxeb kamaTi unda ganixilebodes ormag konteqstSi: • evropuli kampaniisa globaluri urTierTdamokidebulebis da solidarobis Taobaze: evropa siRaribisa da socialuri gariyulobis winaaRmdeg, romelic evropis sabWos III generalurma direqciam 1998 wels Caatara; • kulturuli da bunebrivi memkvidreobis evropuli kampaniisa: evropa, saerTo memkvidreoba, romelsac awarmoebda evropis sabWos IV generaluri direqcia 1999-2000 wlebSi. - 119 - specialistTa meore jgufma, profesiuli gamocdilebisa da am sferoSi 1997 wlidan ganxorcielebul sacdel proeqtebSi daunjebul RirebulebaTa SedarebiT, sxva mxriv ganixila programis amocanebi. am jgufs ewoda “roCefortis jgufi.” igi Sedgeboda sami frangi specialistisgan, romelTac evalebodaT programis TaosnobiT warmarTuli proeqtebis marTva. eseni iyvnen bernar buzu, bruno kosi da ana piso. 2001 wlis maisidan dekembramde Catarda mTeli rigi seminarebisa, romlis Sedeged Seiqmna “teqnikuri mxardaWeris specialistTa jgufi,” romlis amocana iyo programis menejmentis procesis ganmtkiceba da teqnikuri TanamSromlobis progra mis rolisa da zegavlenis analizisaTvis saWiro elementebis, CDPAT (2002) 44 / AT(02) 081 rev.3 gamoqveyneba. umTavresad ki, seminarebma gansazRvra principebi teqnikuri TanamSromlobis programis “miTitebaTa sistemis” Sesaqmnelad: 2003-2005 wlebis mdgradi ganviTarebis strategia (CDPAT-(2003) 016 / AT03 054), romelic damtkicebul iqna kulturuli memkvidreobis mmarTveli komitetis mier (CDPAT) 2003 wlis maisSi. da bolos, didma survilma, reabilitaciis proeqtebi ukeT yofiliyo SeTanadebuli evropis sabWos socialur amocanebs, miriam gobles, sakanonmdeblo mxardaWeris specialistTa jgufis eqsperts, daevala ewarmoebina organizaciis socialuri erTobis da adamianTa uflebebis sferoebis amosavali teqstebis sruli kvleva. am kvlevaSi aseve Sevida evropis kavSiris da gaerTianebuli erebis (kerZod, iunesko-s) ZiriTadi amosavali teqstebi. 2002-2003 wlebSi warmoebuli kvlevis Sedegad dadginda, rom programis mier am sferoSi SerCeuli samoqmedo gezi srul SesabamisobaSi iyo evropis sabWos adamianTa uflebebis midgomasTan da socialuri erTobis strategiasTan. Cveni midgomis mizani teqnikuri TanamSromlobis da konsultirebis programis mizania publikaciebis gziT Seitanos Tavisi wvlili evropaSi axali mdgradi urbanuli politikis gansazRvris saqmeSi. dRevandel dRes, Zveli arqiteqturis cneba martooden ZeglebiT ar SemoisazRvreba. igi principulad aRar miiCneva axal Senobebze naklebi Rirebulebis mqoned. mesame aTaswleulis evropaSi Zveli Senobebis aRdgena da maTi xelaxali gamoyeneba - 120 - unda ganixilebodes, rogorc brZnuli, windaxeduli da socialurad Tanmimdevruli strategia. reabilitacia bevrad ufro metia, vidre ubralod restavracia, radgan igi moicavs iseT dinamikur procesebs, romelSic Sedis Zveli teritoriebis modernizacia da gaumjobeseba, rac gamsWvaluli iqneba memkvidreobis integrirebuli konservaciis suliskveTebiT. evropis swored es damokidebuleba, es specifikuri, memkvidreobaze orientirebuli xedva, misi mravalferovnebiT gamdidrebuli, aris is, ris wardgenas da dacvas gaagrZelebs programa evropis politikur arenaze. “lisabonis debatebidan” gamotanili Tavdapirveli daskvnebi exeba reabilitaciis uSualo monawileobas evropis sabWos mcdelobaSi ebrZolos siRatakes da socialur gariyulobas. isini asaxavs im wvlils, rac Seitana kulturulma memkvidreobam evropuli demokratiuli Rirebulebebis da sazogadoebisTvis ganxorcielebuli proeqtebis stimulirebaSi, romelsac mxars uWerda organizacia. evropis Semadgeneli yoveli calkeuli pirovnebisa da samosaxlo erTobis yoveldRiur cxovrebaze yuradRebis gamaxvilebiT daskvnebma adamianTa uflebebi kidev ufro gaaTvalsaCinoa. gamomdinare wamoWrili sakiTxebis sirTulidan da im operaciebis raodenobidan, romelsac igi moicavs, urbanuli reabilitacia upirvelesada da upiratesad strategiuli iniciativaa, ganxorcielebuli ekonomikuri procesebis gziT, Sedegiani mosaxleobis im jgufebis socialuri erTobisa da kulturuli TaviseburebebisaTvis, romelTac is Seexo. Sesabamisad, Cvens midgomas aucileblad politikuri mxarec aqvs, romlis Semdgomi ganviTareba wevr qveynebSi ganzraxulia evropis sabWos mier, saxeldobr “istoriul qalaqebSi reabilitaciis strategiis regionaluri programis” gziT. rogor aris agebuli wigni urbanuli nawilad: reabilitaciis saxelmZRvanelo dayofilia sam nawili 1. evropis sabWos amosavali teqstebi urbanul reabilitaciaze; nawili 2. urbanuli reabilitacia: gansazRvreba, mimdinare amocanebi da Sedegebi; - 121 - nawili 3. reabilitaciisaTvis saWiro moqmedebis saSualebebi. es sami nawili erTmaneTTan samkaredis msgavsadaa dakavSirebuli. nawili 1 problemis wanamZRvrebs gvacnobs, gvTavazobs urbanuli reabilitaciis koncepciis ganviTarebis istoriul panoramas dawyebuli 1960-iani wlebidan, dRevandel dRemde. aTwleulisaTvis erTnairi samnawiledi struqturaa gamoyenebuli: konteqstis da arsebuli problemebis mkafiod Camoyalibeba, mTavari sakiTxebis gansazRvra problemebis gadaWris mizniT da evropis sabWosa da sxva saerTaSoriso organizaciebis daaxlovebiT 200 amosavali teqstis perspeqtiul gegmaSi CarTva. pirvel nawils asrulebs am ganviTarebis mTavari etapebis Sejameba. nawili 2 mihyveba pirveli nawilis logikur sqemas iqamde, ramdenadac aq Camoayalibebulia urbanuli reabilitaciis koncepciis Tanamedrove gansazRvreba, romelic gamomdinareobs zemoaRniSnuli ganviTarebidan. Semdgom, igi ufro Rrmad ganixilavs mTavar problemebs, rac safuZvlad udevs urbanuli reabilitaciis axal strategias. yovel teritoriul da adamianismier interess axlavs mTeli rigi realuri amocanebisa, rac reabilitaciis programis konteqstSi unda moeqces. Sesabamisad, nawili 2 moicavs reabilitaciis strategiis SemuSavebisaTvis saWiro ZiriTad mosazrebebs. nawili 3 pragmatuli kuTxiT Seavsebs meores. masSi mkafiod aris gansazRvruli “moqmedebis Svidi gza,” rogorc reabilitaciis strategiis warmatebis faqtorebi. esenia: reabilitaciis proeqtis CarTva urbanul strategiaSi, sazogadoebrivi energiis mamoZravebeli roli, mravaldisciplinaruli teqnikuri jgufis mxardaWera, sazogadoebis Tanamonawileoba, Sesabamisi xelmisawvdomi samarTlebrivi instrumentebi da sakmarisi finansuri SesaZleblobani da drois, rogorc dasaxuli RonisZiebebis ganxorcielebis faqtoris, gaTvaliswineba. Cveni samizne sazogadoebrivi jgufi upirveles yovlisa, urbanuli reabilitaciis saxelmZRvanelo praqtikulad ise unda uyos saxmari, rogorc amas sazogadoebis sxvadasxva jgufi moelis. rogorc zemoT iyo aRniSnuli, naSromis sami nawili misdevs logikur xazs warsulidan momavlisken, zogadidan konkretulamde da Teoriulidan praqti- 122 - kulamde. miuxedavad amisa, naSromi isea awybili, rom mkiTxvelebs SeeZloT waikiTxon swored is nawilebi, romlebic maT uSualod exeba da pasuxobs maT konkretul kiTxvebs. amgvarad, an naSromis pirveli nawili umTavresad gamiznulia reabilitaciis procesis teqnikur Semsruleblebis, mkvlevarebisa da TanamonawileebisTvis, romelTac surT gaaRrmavon am sferoSi samarTlisa da filosofiis sakuTari codna. daskvnebi, romlebic exeba bolo xuTi aTwleulis viTarebas da rTul amocanebs, gvexmareba gaviazroT reabilitaciis winsvlis mTavari orientirebi iseve, rogorc arsebuli problemebi da maTi gadawyvetis gzebi. es ukanaskneli aspeqti gansakuTrebiT sagulisxmoa maTTvis, vinc CarTulia reabilitaciis procesSi aRmosavleT evropis qalaqebSi, romlebic imis msgavs problemebs ganicdis, rasac ganicdida dasavleT evropis umetesi qalaqebi 1960-ian wlebSi. mkiTxvelebs, romelTac surT swrafad gadaavlon Tvali reabilitaciis koncepciis ganviTarebas, SeuZliaT pirdapir mimarTon daskvnebs da cxrilebs pirveli nawilis boloSi. naSromis meore nawili uSualod exeba adgilobrivi politikis warmmarTvelT, iseve rogorc teqnikur gundebs, romelTac evalebaT reabilitaciis programis marTva. masSi ganxilulia mTeli rigi konkretuli problemebisa da amocanebisa, romlebic unda gaTvaliswinebul iqnes reabilitaciis strategiis SemuSavebisas (ganviTarebis gegmebis/urbanuli proeqtebis Sedgenisas). meore nawilSi mkiTxveli TiToeul sakiTxze kidev ufro dawvrilebiT informacias ipovis, Tuki pirvel nawilSi gaanalizebul sakiTxebs miubrundeba. da bolos, mesame nawili ufro konkretulad mimarTulia sazogadoebisa da kerZo Tanamonawileebisadmi, romelTac surT investiciebis ganTavseba ama Tu im proeqtSi. masSi gaSuqebulia ganxorcielebis sxvadasxva gzebi, raTa garantirebuli iyos am saxis operaciebis warmateba. Sedegobrivi rekomendaciebi aseve gamiznulia adgilobrivi mTavrobisa da qalaqis administraciisTvis, romelic pasuxismgebelia im winapirobebis mogvarebaze, rac aucilebelia msgavsi proeqtebis ganxorcielebisaTvis. garda amisa, am nawilSi warmoCenili moqmedebis Svidi gza SeiZleba sasargeblo aRmoCndes, rogorc safuZveli analizisa reabilitaciis proeqtis ganxorcielebadobis Seswavlis konteqstSi. - 123 - wignSi mkiTxveli ipovis cxrilebs, romelTa mizania Seajamos, an gaaSuqos calkeuli nawilebis ZiriTadi elementebi. yvelaferi zemoTqmulis kvalobaze, msgavsi wignis gamoqveynebis mizania rac SeiZleba bevr mkiTxvels gaswvdes _ evropis qalaqebis da sxva kontinentebis macxovrebelTac. am mkiTxvelTa wreSi Sedis is mosaxleobac, romelsac Seexo reabilitaciis proeqti da socialuri erTobisa da adamianTa uflebebis saqmeSi CarTuli pirebic. maTi strategia da moqmedebis gzebi ufro da ufro metad emTxveva kulturul memkvidreobasa da mdgradi ganviTarebis sakiTxebiT dakavebul pirTa saqmianobas. - 124 - nawili 1. evropis sabWos amosavali teqstebi urbanul reabilitaciaze 1. 0. Sesavali teqnikuri TanamSromlobis da konsultirebis programis urbanuli reabilitaciis sferos “miTiTebaTa sistema” efuZneba eTikur da standart-mqmnel principebs, Camoyalibebuls evropis sabWos mier mis mraval konvenciaSi, qartiasa, rekomendaciasa da rezoluciaSi. Cvens publikaciaSi mocemulia kritikuli mimoxilva daaxlovebiT 200 amosavali teqstisa, romelic exeba kulturul memkvidreobas, teritoriul ganviTarebas, garemo pirobebs, kulturul da socialur strategias, gaanalizebuls urbanuli reabilitaciis kuTxiT (amomwuravi amosavali bibliografia, miTiTebuli am nawilSi SeiZleba moviZioT danarT 1-Si). am amosavali teqstebis perspeqtivaSi ganxilva xazs usvavs mWidro kavSirs maT aRiarebasa da cvalebad garemoebebs, amocanebsa da evropis yvela mosaxlis upirveles sazrunavebs Soris. periodi evropis sabWos daarsebidan dRemde oTx xanad SeiZleba daiyos: •1960-iani da 1970-iani wlebi, rodesac maT mier, vinc zrunavda kulturuli memkvidreobis dacvaze da visi mizanic iyo, uzrunveleyo Zvel qalaqur centrebSi ganlagebuli istoriuli an mxatvruli Rirsebis mqone adgilebis an nagebobaTa jgufebis integrirebuli konservacia, pirvelad ganisazRvra urbanuli reabilitaciis koncepcia. •1980-iani wlebi, rodesac evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam (romelic Semdgom gadaiqca evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis kongresad) ganagrZo muSaoba memkvidreobis dacvis mimarTulebiT da miiCnia urbanuli reabilitacia urbanuli da adgilobrivi ganviTarebis strategiis umTavres komponentad. •1990-iani wlebi, rodesac dagegmvis specialistebma da garemos damcvelebma miapyres sazogadoebis yuradReba aucilebel saWiroebas gamoeyenebinaT mdgradi ganviTarebis principebi teritoriuli dagegmvis strategiis konteqstSi. •2000 wlidan moyolebuli periodi, rodesac globalizaciiT gamowveuli Sors mimavali cvlilebebis Sede- 125 - gad xdeba kulturuli mravalferovnebisa da adamianTa keTildReobis gaazreba, rac warmoadgens urbanuli ganviTarebis dabalansebuli da mdgradi formis umTavres pirobas. bolo xuTi aTwleulis manZilze socialuri sakiTxebis sferoSi moRvaweni ayalibebdnen adaminaTa uflebebis filosofias (romelic moicavs samoqalaqo, politikur, ekonomikur da socialur uflebebs) da socialuri erTobis miRwevis strategiaze. isini xazs usvamen sacxovrisze uflebis dacvis mniSvnelobas, amasTan, aRniSnaven, rom, erTi mxriv, socialuri qsovilis, xolo meore mxriv, urbanuli qsovilis gaumjobesebis amocanebi, ganuyofelia erTmaneTisgan. 1. 1. 1960-iani da 1970-iani wlebi: Zveli qalaquri centrebis reabilitacia da integrirebuli konservaciis problema 1. 1. 1. 1960-iani da 1970-iani wlebi da maTi konteqsti meore msoflio omis damTavrebis Semdeg, kerZod ki, 1960iani wlebidan moyolebuli, dakninebis procesma moicva Zveli qalaquri centrebis umetesoba. dakninebis am procesis damaxasiaTebeli niSnebi SeiZleba Semdegnairad SevajamoT: • sacxovrebeli pirobebis gauareseba (fizikuri cveTa, janmrTelobisTvis sazianoba, usafrTxoebis ararseboba da komfortis nakleboba, macxovrebelTa moWarbebuli raodenoba); • mosaxleobis gaRatakeba, dabereba da masobrivi gadasaxleba (Zveli qalaquri centrebi gadaiqca ubnebad, romlebic, marTalia, sargeblobda socialuri daxmarebiT, magram es ar iyo keTildReobis ramdenadme gaazrebuli strategia); • mitovebuli, dacarielebuli binebis mzardi odenoba (romelnic amaxinjebda garemos da uaryofiT zegavlenas axdenda mis iersa da reputaciaze); • ucxo kulturaTa SemoWra da socialuri Rirebulebebis dakargva (daikarga ubnis kulturuli identuroba, adgilobriv macxovreblebSi TanamikuTvnebulobis SegrZneba, solidaroba, integracia da socialuri kontroli); • anti-socialuri qmedebebis momravleba da socialuri - 126 - daZabuloba, adgilobrivi macxovreblebisTvis nakleb usafrTxo garemo (fizikuri da sityvieri Zaladoba, getod gadaqcevis tendencia); • urbanuli qsovilis daknineba da arqiteqturuli memkvidreobis ganadgureba (Zveli urbanuli topografiis gaqroba da istoriuli Senobebis dangreva); • transportis moZraobis da manqanebis sadgomis problemebis gamwvaveba (haeris dabinZureba da xmauri, zianis momtani adgilobrivi mosaxleobis janmrTelobisTvis, rac aseve mavnebelia istoriuli Senobebisa da gamwvanebisTvis); am dakninebis mraval mizezTa Soris unda aRiniSnos aseve faqtorebis uaryofiTi zemoqmedeba, rogoricaa teqnikuri progresi, upiratesobis miniWeba yvelafer axlisTvis, ekonomikuri da industriuli ganviTareba da mosaxleobis zrda (1950-iani da 1960-iani wlebis demografiuli afeTqeba). ucodinroba, gulgriloba, qalaqis Sida ubnebSi TvalSimosaxvedri simaxinjis gamoCena da uqoneli mosaxleobis jgufebis koncentracia, rac aseve gaxda Senobebis windauxedavi da moufiqrebeli ngrevis mizezi. TviT qalaqgegmarebac ki xdeboda xandaxan ngrevis mamoZravebel Zalad, Tuki xelisuflebis warmomadgenlebi gadaWarbebul yuradRebas aqcevdnen ekonomikisa da transportis moZraobis mwvave aucileblobas. dabolos, am situaciiT isargebla sacxovrebeli qonebiT spekulaciam da xadnaxan saukeTeso ganzraxvebic gaunadgurebia da unaklod Sedgenili gegmebic. 1. 1. 2. urbanuli problema urbanuli problemis kvalad integrirebuli konservaciis principis Sesabamisi farTomasStabiani reabilitaciis strategiis SemuSavebam Seaferxa fizikuri, socialuri da ekonomikuri dakninebis procesi Zvel qalaqur centrebSi. memkvidreobis damcvelebi pirvelni iyvnen, vinc TavSi Caudga urbanul reabilitacias. Tavisi miznebis misaRwevad maT gamoiyenes moqmedebis Cveuli saSualebebi, anu: kulturuli memkvidreobis SenarCuneba: arsebuli materialuri resursebi, kanoniT gaTvaliswinebuli dacvis saSualebebi da Zvel qalaqur centrebSi mdebare Zeglebisa da SenobaTa jgufebis sakonservacio samuSaoebi; teritoriuli gegmareba: urbanuli funqciebis dagegmva, romlis mizania mZime mdgomareobaSi myofi Senobebis (mag., - 127 - sacxovrebeli saxlebis), iseve rogorc gamwvanebuli teritoriebis (parkebi, baRebi, SenobaTa jgufebis SigniT ganlagebuli landSafturi teritoriebi, gzebis gaswvriv gamwvaneba) dacva; urbanuli strategia: Zveli Senobebis dangrevaze nebarTvis gacemis SezRudva da Senobebis damcveli qalaqgegmarebis normebis danergva, Zvel qalaqur centrebSi firniSebisa da reklamebis ganTavseba; garemo: satvirTo manqanebis moZraobis da gaCerebis SezRudva, sazogadoebrivi transportis xelSewyoba da sazogadoebis TavSeyris adgilebis mwvane nargavebis damatebiT, dasasvenebeli da gasarTobi adgilebis mowyobiT, fexiT sasiarulo quCebiT, quCebis ganaTebiT da urbanuli keTilmowyobis SemotaniT gaumjobeseba. 1. 1. 3. samarTlebrivi normebi pirveli nabijebi urbanuli memkvidreobis dacvisa da gaum jobesebisTvis jer kidev 1963 wels evropis sabWos sakonsultacio asambleam miiRo sxvadasxva brZanebulebebi, rezoluciebi da rekomendaciebi istoriuli da mxatvruli RirsSesaniSnaobebisa da nagebobaTa jgufebis SenarCunebis da ganviTarebis Taobaze. rekomendacia 365 (1963 w.) iyo Sedegi kulturis komitetis mier am sakiTxebze gakeTebuli pirveladi angariSisa (dok. 1570). Tvlida ra, rom evropis sabWo unda yofiliyo wamyvani am sferoSi seriozuli mdgomareobis da gadaudebeli RonisZiebebis aucileblobis sazogadoebis mier gacnobierebis saqmeSi, asambleam urCia ministrTa komitets moewvia evropis konferencia, wamoewyo samTavroboTaSorisi TanamSromloba da ganexila istoriuli qalaqebis dacvis evropuli organos dafuZnebis sakiTxi. sapasuxod evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam miiRo rezolucia 44 (1964 w.), romelic gvTavazobda teritoriuli gegmarebis CarTvas istoriuli da mxatvruli Rirebulebis mqone RirsSesaniSnavi adgilebisa da Senobebis jgufebis dacvaSi. gamomdinare gansaxilveli sakiTxis inovaciuri bunebidan, es rezolucia ukve iTvaliswinebs Camoyalibebul midgomas adgilobrivi mTavrobis pasuxismgeblobisadmi urbanuli memkvidreobis konservaciis mxriv. kulturuli TanamSromlobis sabWos mier gamarTuli xuTi simpoziumis Semdeg, sadac Tavs iyridnen kulturul memkvi- 128 - dreobaze pasuxismgebeli mTavari oficialuri pirebi da specialistebi, ministrTa komitetma miiRo mTeli rigi rekomendaciebisa, sadac igi mouwodebs wevri saxelmwifoebis mTavrobebs: • saswrafod Caataron istoriuli da mxatvruli Rirebulebis RirsSesaniSnavi adgilebisa da SenobaTa jgufebis inventarizacia katalogizebis garkveuli kriteriumebis da meTodebis Tanaxmad (rezolucia (66) 19); • Zeglebi “gamoacocxlon” dacvis kanonmdeblobisa da urbanuli memkvidreobis fondebis saSualebiT, xeli Seuwyon turizmsa da kulturul saqmianobas, mxari dauWiron mepatroneebs, im moxeleebs da sazogadoebriv, Tu kerZo organizaciebs, romelTac es exeba (rezolucia (66) 20); • danergon istoriuli da mxatvruli Rirebulebis RirsSesaniSnavi adgilebisa da SenobaTa jgufebis SenarCunebis da gacocxlebis iseTi principebi da imgvari praqtikuli saqmianoba, rac uzrunvelyofs maT integracias Tanamedrove cxovrebaSi (rezolucia (68) 11); • aqcion istoriuli da mxatvruli Rirebulebis RirsSesaniSnavi adgilebis, Zeglebisa da SenobaTa jgufebis konservacia regionaluri ganviTarebis, teritoriuli gegmarebis da ZiriTadi sazogadoebrivi samuSaoebis ganuyofel nawilad (rezolucia (68) 12); • daakisron am sakiTxebze pasuxismgebloba evropis ministrTa konferencias (rezolucia (68) 16). erovnuli strategiis warmarTva da evropuli TanamSromloba Zeglebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis uZravi kulturuli memkvidreobis SenarCunebasa da reabilitaciaze pasuxismgebel evropis ministrTa pirveli konferencia 1969 wels briuselSi Catarda. miuTiTebdnen ra zemoxsenebul simpoziumebze, ministrebma aRiares naSeni kulturuli memkvidreobis mniSvneloba, rogorc mxatvruli kuTxiT, ise adamianuri, socialuri da ekonomikuri TvalsazrisiTac. maT yuradReba gaamaxviles mosaxleobaSi memkvidreobis socialuri mniSvnelobis mzard Segnebaze, romelic am axali ganzomilebis mixedviT, unda iyos SenarCunebuli da aqtiurad integrirebuli adamianebis yoveldRiur garemoSi. maT SeSfoTeba gamoxates imis Taobaze, rom - 129 - evropuli memkvidreoba imyofeba mudmiv safrTxeSi, romelic momdinareobs disbalansidan mosalodnel safrTxeebsa da maTi likvidaciis xelmisawvdom resursebs Soris. Sesabamisad, Tavis pirvel rezoluciaSi ministrebma urCies mTavrobebs saswrafod daewyoT TavianTi kulturuli memkvidreobis inventarizacia, nimuSad ki gamoeyenebinaT evropis kulturuli memkvidreobis inventarizaciis saindeqso baraTi. maT mouwodes SeedginaT im Senobebis, RirsSesaniSnavi adgilebis da landSaftebis rukebi, romlTa usafrTxoeba unda yofiliyo daculi, xolo Tavmoyrili informacia gaxdeboda teritoriuli ganviTarebis gegmebis da sxva saxis dacvis RonisZiebebis safuZveli. Semdgom maT dasaxes mTeli rigi RonisZiebebisa, rac Seanelebda memkvidreobis mdgomareobis gauaresebas da ngrevas: iseTi kanonproeqtebis da maregulirebeli sistemebis danergva, rac gaxdida memkvidreobas Tanamedrove sazogadoebis, regionaluri ganviTarebis da qalaqgegmarebis strategiis integrirebul nawilad; SenarCunebis da ganaxlebis samuSaoebisaTvis gansazRvruli finansuri resursebis zrda; gadasaxadebis, memkvidreobiT gadacemis kanonis da administraciuli zomebis SemoReba, rac stimuls miscems mflobelebs TavisTavze aiRon maTi memkvidreobiTi qonebis restavracia da maTSi axali sicocxlis STaberva; sazogadoebisaTvis informaciis miwodebis kampaniebi, kerZod, axalgazrdebis informireba im mizniT, rom amaRldes calkeuli pirovnebis pasuxismgeblobis Segneba Tavisi kulturuli garemos mimarT. ministrTa evropuli konferenciis daskvnebze miTiTebiT, evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam miiRo rezolucia 65 (1970 w.) adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis rolis Taobaze urbanuli istoriuli adgilebis SenarCunebasa da reabilitaciis saqmeSi, romelmac daakonkreta da ganmarta rezolucia 44 (1964 w.) debulebebi, saxeldobr, wamoyenebul iqna mTeli rigi zogadi principebisa, raTa momavalSi momzadebuliyo praqtikuli saxelmZRvanelo adgilobrivi mTavrobebisaTvis. evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam istoriuli qalaqebis forumTan Europa Nostra TanamSromlobiT Caatara Svidi evropuli simpoziumi (1971-1992 ww.), romlebic eZRvneboda im problemebs, rasac Seejaxa aseTi qalaqebi memkvidreobis konservaciisa da urbanuli menejmentis sferoSi. deklaraciebi, miRebuli simpoziumebis daxurvisas gamoqveynebul iqna evropis sabWos mier (tomi # 34, seriaSi “kvleva da teqstebi”). - 130 - amave dros, sakonsultacio asambleam miiRo rezolucia 431 (1970 w.) urbanuli satransporto moZraobis problemebis Taobaze. da marTlac, transportis moZraoba sul ufro met SeSfoTebas iwvevda, radgan bevri qalaqi ukve uaxlovdeboda Tavisi SesaZlebobebis zRvars imdenad, ramdenadac maTi quCebi ar iyo gansazRvruli aseTi moZraobisTvis. haeris dabinZurebisa da xmauris damangreveli done xSirad safrTxes uqmnida, rogorc macxovreblebis janmrTelobas, ise istoriuli Senobebis mdgomareobas. Sesabamisad, asambleam mouwoda wevr mTavrobebs mieRoT samarTlebrivi, finansuri da sazogadoebis informirebis zomebi, raTa urbanuli sazogadoebrivi transporti da msubuqi avtomobilebi eleqtroenergiis kvebaze gadasuliyo. esmoda ra, rom zomebi miRebuli memkvidreobiTi nagebobebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis dasaxmareblad ver gamodga warmatebuli, Zveli qalaquri centrebis dakninebis procesis SesaCereblad, ministrTa komitetma Tavis rezoluciaSi (72) 21 urCia mTavrobebs gadaedgaT Semdegi saswrafo nabijebi istoriuli adgilebisa da SenobaTa jgufebis dasacavad: • im kulturuli kapitalis gansazRvra da katalogizacia, rac daculi unda iyos; • iseTi samarTlebrivi meqanizmis Seqmna, rac SesaZlebels gaxdis gadaudebeli dacviTi RonisZiebebis gatarebas, rasac is aferxebs xolme, rom kanonproeqti regionaluri gegmarebis da memkvidreobis Taobaze kvlavac ganxilvis mdgomareobaSia; • qonebis faseuli Tvisebebis gansazRvrisTanave saswrafo dacviTi RonisZiebebis warmoeba, miuxedavad imisa dasrulebulia Tu ara inventarizacia. im mizniT, rom praqtikuli daxmareba gaewia erovnuli, regionaluri da adgilobrivi mTavrobebisaTvis, romlebic gamodiodnen kulturuli memkvidreobis konservaciis sasikeTod SezRudvebis da moTxovnebis winaaRmdeg, 1973 wels ministrTa komitetma Seqmna arqiteqturuli memkvidreobis integrirebul konservaciasTan dakavSirebuli teqnikuri TanamSromlobisa da konsultirebis programa da miiRo kanonebi, rac aregulirebs programis mxardaWeris uzrunvelyofas “kulturis fondis” da “kulturuli TanamSromlobis sabWos” meSveobiT. - 131 - 1975 weli, evropuli arqiteqturuli memkvidreobis weli evropis sabWom 1975 weli evropuli arqiteqturuli memkvidreobis wlad gamoacxada da wamoiwyo uzarmazari kampania, saxelwodebiT “momavali Cveni warsulisaTvis.” mizani iyo yvela evropelisTvis naTeli gaexadaT is safrTxe, rac maT saerTo memkvidreobas emuqreboda da misi dacvisa da yoveldRiur Tanamedrove garemoSi integrirebisTvis saWiro saswrafo RonisZiebebis Catarebis aucilebloba. specialurad Seqmnili eqspertTa komitetis ramdenime wlis muSaobis Semdeg, 1975 wlis 26 seqtembers ministrTa komitetma miiRo arqiteqturuli memkvidreobis qartia. qartia, romelsac hqonda rekomendaciis samarTlebrivi statusi, warmoadgenda pirvel yovlismomcvel dokuments, sadac Camoyalibebuli iyo evropuli arqiteqturuli memkvidreobis konservaciis da axali sicocxlis STabervis strategiis ZiriTadi principebi da saxelmZRvanelo principebi. dokumenti dResac Zalze mniSvnelovania im TvalsazrisiT, rom warmoadgens umTavres amosaval teqsts maTTvis, vinc Zveli qalaquri centrebis reabilitacias misdevs. axal dokumentSi ministrTa komitetma ganacxada Tavisi ganzraxva am sferoSi misi midgoma integrirebuli konservaciis (es termini pirvelad iyo naxsenebi) principebze daefuZnebina, radgan miiCnevda, rom arqiteqturuli memkvidreobis konservacia umeteswilad damokidebuli iyo mis integrirebaze adamianebis yoveldRiur cxovrebaSi da im mniSvnelobaze, rac mas eniWeba regionalursa Tu qalaqgegmarebis da ganviTarebis sqemebSi. qartiaSi Camoyalibebulia axleburi dasacavi Rirebulebis Sesabamisi aTi principi: 1. evropuli arqiteqturuli memkvidreoba Sedgeba ara marto Cveni yvelaze mniSvnelovani Zeglebisgan, aramed igi Seicavs nakleb mniSvnelovani Senobebis jgufebs Cvens Zvel patara qalaqebsa da soflebSi, maT bunebriv da adamianis xeliT Seqmnil garemoSi. 2. arqiteqturul memkvidreobaSi gansaxovnebuli warsuli qmnis imgvar garemos, rac aucilebelia dabalansebuli da srulyofili cxovrebisaTvis. 3. arqiteqturuli memkvidreoba Seucvleli sulieri, kulturuli, socialuri da ekonomikuri Rirebulebebis saunjea. 4. istoriuli centrebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis struqtura xelSemwyobia harmoniuli socialuri wonasworobisTvis. - 132 - 5. arqiteqturulma memkvidreobam unda Seasrulos mniSvnelovani roli ganaTlebis sferoSi. 6. es memkvidreoba safrTxeSia. 7. integrirebuli konservacia agvaridebs am safrTxeebs. 8. integrirebuli konservacia damokidebulia samarTlebriv, administraciul, finansur da teqnikur mxardaWeraze. 9. integrirebuli konservacia ver iqneba warmatebuli yvela adamianis TanamSromlobis gareSe. 10. evropuli arqiteqturuli memkvidreoba warmoadgens Cveni kontinentis saerTo qonebas. evropuli arqiteqturis wlis kulminacia iyo evropuli arqiteqturuli memkvidreobis kongresi (amsterdami, 1975 wlis 21-25 oqtomberi), sadac qartia oficialurad gancxadda amsterdamis deklaraciaSi. deklaraciaSi qartiaSi warmodgenili aTi principis gaSla-gavrcobaa. masSi ufro metadaa xazgasmuli istoriuli qalaqebis gaazrebuli dacva, rogorc globaluri strategiis nawili, sadac gaTvaliswinebuli iqneba kulturuli mniSvnelobis mqone yvela nageboba, dawyebuli yvelaze TvalsaCinoTi da damTavrebuli sruliad ubralo SenobiT, Tanac uyuradRebod arc Tanamedrove arqiteqtura da misi garemo iqneba datovebuli. teqstSi yuradReba gamaxvilebulia aseve urbanuli reabilitaciisTvis damaxasiaTebel socialur da demokratiul Rirebulebebze, rogorc aRniSnulia kidec konferenciis meore da mesame rekomendaciebSi: “integrirebuli konservacia gulisxmobs adgilobrivi mTavrobebis pasuxismgeblobas da moqalaqeebs monawilebisken mouwodebs. . . integrirebuli konservaciis nebismieri strategiis warmateba damokidebulia socialuri faqtoris gaTvaliswinebaze.” am xelmeored gancxadebulma didma survilma, daculi yofiliyo Zveli qalaqebis rogorc socialuri, iseve urbanuli qsovili, asaxa daskvnebi sami simpoziumisa evropis sabWos mier 1974 da 1975 wlebSi warmoebuli arqiteqturuli memkvidreobis dacvis socialuri Sedegebis Taobaze. igi iyo agreTve pasuxi saparlamento asambleis rekomendacia 764-ze (1975 w.), romelic exeboda urbanuli dakninebis da mosaxleobis gansaxlebis problemebs da rezolucia 598-ze (1975 w.), romelic ganixilavs arqiteqturuli konservaciis socialur aspeqtebs. - 133 - arqiteqturuli memkvidreobis integrirebuli konservaciis praqtikuli ganxorcieleba miuxedavad Zveli qalaquri centrebis memkvidreobis integrirebuli konservaciis maRali Sefasebis Rirsi Zalisxmevisa, jer kidev arsebobda samarTlebrivi, administraciuli, finansuri da teqnikuri winaRobebi, rac aferxebda efeqtiur saqmianobas am sferoSi. amis mizezi is iyo, rom integrirebuli konservacia, msgavsad mdgradi ganviTarebisa 1990-ian wlebSi, inovaciur, revoluciur ideas warmoadgenda. igi moiTxovda Zireul cvlilebebs ara marto uSualod memkvidreobasTan dakavSirebul adamianTa azrovnebasa da saqmianobaSi, aramed im pirTa moqmedebis stilSi, vinc pasuxismgebeli iyvnen regionalursa da qalaqTa gegmarebaze, garemo pirobebsa da kulturaze. aqedan gamomdinare, ministrTa komitetma miuZRvna rezolucia (76) 28 mTavrobisTvis imis ganmartebas, Tu rogor unda miesadagos maTi sakanonmdeblo da maregulirebeli sistemebi arqiteqturuli memkvidreobis integrirebuli konservaciis moTxovnebs. memkvidreobasTan dakavSirebuli sxvadasxva sakiTxis ganmartebis Semdeg, rezoluciaSi pirvelad iyo gansazRvruli reabilitacia, rogorc dRevandeli sazogadoebis fizikur garemoSi memkvidreobis integrirebis amocanis miRwevis saSualeba, `... gamiznuli ... Senobebis, kerZod, sacxovrebeli saxlebis reabilitaciisTvis, maTi Sida struqturis ganaxlebiT da dRevandel moTxovnebze morgebiT ise, rom SenarCunebuli iyos maTi kulturuli mniSvnelobis Taviseburebani.~ Semdgom rezoluciaSi wamoyenebuli iyo nebismieri integrirebuli konservaciis strategiis ZiriTadi principebis is Tanmdevi RonisZiebebi, rac gamoyenebul unda iqnes finansur, administraciul, socialur da sazogadoebis informirebis doneebze. rezolucia 106-iT (1979 w.) evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam mouwoda adgilobriv da regionalur mTavrobebs gamoeyenebinaT ministrTa komitetis rezolucia (76) 28, kerZod, urbanuli ganviTarebis sqemebisTvis da sacxovrebeli saxlebis SenaxvisTvis gankuTvnili xelmisawvdomi finansuri wyaroebis gazrdiT, raTa meti upiratesoba miscemoda arqiteqturuli memkvidreobis reabilitacias da ara axal nagebobebs da daculi yofiliyo arsebuli socialuri qsovili. amasTan, gansakuTrebuli yuradReba unda miqceoda mosaxleobis yvelaze gaRatakebul fenebs. aq aseve rekomendirebuli iyo, rom ministrTa komitets gaezarda arqiteqturuli memkvidreobis saqmeTa teqnikuri daxmarebis saSualebebi da gaeadvilebina adgilobrivi da re- 134 - gionaluri mTavrobebisTvis maTi mopoveba. saparlamento asambleis rekomendacia 880 (1979 w.) iZleoda rCevas mieRoT integrirebuli konservaciis midgoma. SemoTavazebul RonisZiebebSi, sxvaTa Soris, Sedioda istoriuli raionebis garemos xarisxis gaumjobeseba moZraobis da manqanebis sadgomebis SezRudviT, fexiT sasiarulo quCebis SeqmniT, Seuxedavi sahaero gayvanilobis da kabelebis moSorebiT, gare reklamebis da maRaziebis vitrinebis dizainis daregulirebiT, ufro meti xeebis dargviT, Seusabamo Senobebis aSenebaze uaris TqmiT da ukanonod aSenebuli saxlebis dangreviT. ministrTa komitetma Seavso RonisZiebeTa es wyeba rekomendaciiT # R (80) 16, rac exeboda arqiteqtorebis, qalaqgegmarebis specialistebis, samoqalaqo inJinrebis da landSaftis dizainerebis momzadebas arqiteqturuli memkvidreobis sakiTxebSi. igive mimarTulebiT. man miiRo ori rekomendacia, romlis mizani iyo arqiteqturuli memkvidreobis konservaciasTan dakavSirebul xelobaTa xelSewyoba (rekomendaciebi # R (81) 13 da R (86) 15). granadis konvencia _ miRwevebis konsolidacia arqiteqturul memkvidreobaze pasuxismgebel ministrTa meore evropuli konferencia Catarda granadaSi, 1985 wlis oqtomberSi. misi mTavari mizani iyo evropis arqiteqturuli memkvidreobis dacvis konvenciaze (cnobilia, rogorc granadis konvencia) xelis mowera. axla es konvencia miRebulia 36 qveynis mier. vrceldeboda ra (rogorc kanonis Zalis mqone) im qveynebze, romelTac xelSekrulebas xeli moawera, granadis konvenciam gaaerTiana bolo ocdaaTi wlis miRwevebi, kerZod ki evropis kulturul konvencaSi (1954w.) Camoyalibebuli principebi, arqiteqturuli memkvidreobis evropuli qartia da amsterdamis deklaracia (1975 w.), samociani wlebidan moyolebuli miRebuli rekomendaciebi da rezoluciebi, iseve rogorc evropuli deklaracia kulturul amocanebze (1984 w.). granadis konvenciam daavaldebula qveynebi, romelTac xelSekrulebas moaweres xeli: • Seqmnan im obieqtTa aRwerilobani, romelic daculi unda iyos, SenobaTa jgufebis CarTviT. mieRoT kanoniT dadgenili zomebi arqiteqturuli memkvidreobis dasacavad. gaaumjobeson Zeglebis, SenobaTa jgufebis da RirsSesan- 135 - iSnavi adgilebis garemo pirobebi, mniSvnelovani nagebobebis mimdebare teritoriebis dacvis TvalsazrisiT da tradiciuli masalebisa da xelobaTa waxalisebis gziT. • SemoiRon daculi obieqtebis sakonservacio samuSaoebTan dakavSirebiT zedamxedveloba da nebarTvebis gacema. dabinZurebis sawinaaRmdego RonisZIebebis gatarebiT Seamciron memkvidreobis fizikuri Selaxvis safrTxe. daaweson mniSvnelovani da adekvaturi jarimebi, rasac unda moyves valdebuleba, daingres ukanonod agebuli Senobebi da daculi obieqti misi yofili saxiT aRdges. es principi exmianeba kulturul obieqtebTan dakavSirebul kanondarRvevaTa evropul konvencias, romelic xelmosawerad momzadda delfosSi, imave wlis 23 ivniss. • SemoiRon finansuri da dabegvris RonisZiebebi, rac xels Seuwyobs memkvidreobis konservacias kerZo da sazogadoebrivi mflobelebis mier. • Seqmnan informaciis, konsultirebisa da mTavrobis sxvadasxva doneebsa da sazogadoebas Soris TanamSromlobis meqanizmebi. xeli Seuwyon sazogadoebis informirebis da codnis amaRlebis yvela formas Tanamedrove sakomunikacio teqnikis gamoyenebiT da im tradiciuli saqmianobebis da xelobebis profesiur swavlebas, rac ukavSirdeba konservaciis strategias. - 136 - 1. 2. 1980-iani wlebi: urbanuli strategia da adgilobrivi ganviTarebis problema 1. 2. 1. 1980-iani wlebi da maTi konteqstSi evropis sabWos mier 1960-ian da 1970-ian wlebSi rekomendirebulma sxvadasxva principebma da RonisZiebebma Zveli qalaquri centrebis mdgomareobaze pirdapiri da dadebiTi zegavlena iqonia. evropis mraval qalaqSi warmoiSva ”urbanuli reinvesticiis” Zlieri moZraoba, romelic Caenacvla dakninebis process, rac gabatonebuli iyo meore msoflio omis droidan moyolebuli. met-naklebad spontanurad moxda sxvadasxva formis reinvesticia. isini ZiriTadad Catarda kerZo seqtoris mier, radgan aman warmoqmna mniSvnelovani finansuri ukugeba: • farTomasStabiani ganaxleba: ZiriTadi dangreva/rekonstruqciis sqemebi an Senobis restavraciis proeqtebi; • turizmis ganviTareba: im Zveli samosaxlo teritoriebis mdgomareobis gaumjobeseba, sadac ganlagebulia arqiteqturuli memkvidreoba, an romelsac aqvs tipiuri istoriuli maxasiaTeblebi; • “terciarizacia:” momsaxurebis sferos ganviTareba, romlisTvis mimzidveli iqneba centraluri urbanuli mdebareoba (ofisebi, maRaziebi, sxvadasxva sferos momsaxureba, saganmanaTleblo dawesebulebebi); • jentrifikacia: ufro SeZlebuli adamianebi gadadian dakninebul mdgomareobaSi myof raionebSi, anaxleben Zvel nagebobebs da aqceven maT mdidrul sacxovrebel saxlebad. reinvestirebis am formebma uzrunvelyo xelsayreli viTareba Zveli qalaquri centrebis ekonomikuri da garemo pirobebis gasaumjobeseblad. da mainc, sabazro Zalebs SeiZleba hqonoda damangreveli zegavlena socialuri TvalsazrisiT, xSirad ki msgavsi SedegebiT urbanuli dakninebis proceszec. - 137 - cxrili 1. urbanuli ganviTarebidan reinvestirebis Tavdapirvel formebamde 1. urbanuli ganviTareba istoriuli qalaqebi an qalaquri centrebi ↓ Tavdapirveli gadasvla qalaqis axal Sida teritoriebze ↓ gareubnebis ganviTareba ↓ mimdebare soflebis integracia ↓ 2. urbanuli daknineba qalaqis Zveli, Sida ubnebis dacarieleba ↓ mosaxleobis ufro SeZlebuli jgufebis axal raionebSi gadasvla ↓ gaRatakeba, socialuri daZabuloba da daucveloba Zvel qalaqur centrebSi ↓ diskreditacia, daknineba, dacarieleba, mosaxleobis Semcireba, ucxo kulturis SemoWra ↓ 3. urbanuli reabilitacia aRdgena turizmi urbanuli reinvestirebis Tavdapirveli formebi terciarizacia jentrifikacia igive procesebi SeimCneva umetes evropul da Crdilo ameri kul qalaqebSi, rac moicavs sam fazas: - 138 - 1. qalaqebis TandaTanobiTi zrda, istoriuli centrebi dan gareubnebis ganviTarebamde. 2. Zveli centrebis dakninebis procesi, Senobebisa da sazogadoebis TavSeyris adgilebis naklebi movlis Sedegad. 3. urbanuli reabilitaciis Tavdapirveli formebi, ganx orcielebuli ZiriTadad kerZo investorebis mier: momsaxurebis seqtoris ganviTareba, turizmi, jentri fikacia da aRdgena. 1. 2. 2. urbanuli problema urbanuli proeqtis rTuli amocana gulisxmobs globaluri urbanuli reabilitaciis strategiis gatarebas, rac moicavs ara marto ekonomikur ganviTarebas da cxovrebis pirobebis gaumjobesebas, aramed socialur erTianobasac, raTa urbanulma reinvestirebam SesaZlo arasasurveli Sedegebi ar gamoiRos. aseTi strategiis mizani, kerZod, unda iyos: • mosaxleobis yvelaze gaWirebuli fenebis dacva da maTTvis SesaZleblobis micema darCnen qalaqis Sida raionebSi da ar gaxdnen iZulebulni, gadavidnen ufro moSorebul an sxva gaRatakebul ubnebSi; • izolaciis procesis da ekonomikuri, socialuri da sivrcobrivi TvalsazrisiT ormagi sazogadoebis warmoqmnis SezRudva; • arsebuli socialuri qsovilis da kulturuli da socialuri Rirebulebebis (solidaroba, identuroba, SegrZneba, rom am adgils ekuTvni, socialuri kontroli) adgilobrivi samosaxloebis SenarCuneba, raTa ar gaZlierdes socialuri daZabuloba; • Zveli Senobebis garemos da misi tradiciuli funqciebis dacva ise, rom, amasTan erTad, ugulvebelyofili ar iyos axali urbanuli funqciebis ganxorcieleba (saofiso farTebi, sastumroebi, savaWro an sakonferencio centrebi, feSenebeluri maRaziebi, sxv.); • Zvel qalaqur centrebSi transportiT midgomis, transportis moZraobis da avtosadgomebis axali problemebis mogvareba, rac warmoiqmneba gazrdili raodenobis mosaxleobis mier ganaxlebuli raionebis gamoyenebiT; • samarTlebrivi da finansuri zomebis miReba, raTa SeizRudos qonebiT spekulacia da masze fasebis zrda, rac SeiZleba moxdes urbanuli reabilitaciis sqemebis Sedegad; - 139 - • sacxovrebeli saxlebis dacva ufro Zlieri da ufro momgebiani momsaxurebis sferos funqciebis metoqeobisagan. evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferencia (romelic gaxda CLRAE 1994 wels), romelic CarTuli iyo Zveli urbanuli centrebis dacvisa da gaumjobesebis procesSi 1960-iani wlebidan moyolebuli, gaxda evropis sabWos mTavari mxardamWeri debatebis warmoebaSi axali globaluri da integrirebuli urbanuli strategiis sakiTxebze. 1. 2. 3. amosavali teqstebi urbanuli aRorZinebis evropuli kampaniis daxkvnebi urbanuli aRorZinebis evropul kampanias evropis sabWo 1980 wlidan 1982 wlamde atarebda. kompetenturobis amaRlebis am kampaniam, romlis samizne iyo saxelmwifo mmarTvelobis organoebi da sazogadoebis farTo fenebi mTel evropaSi, yuradReba gaanaxvila qalaqebSi cxovrebis donis gaumjobesebis SesaZlo gzebze. Tavisi deviziT, “ukeTesi cxovreba Cven qalaqebSi,” kampania ZiriTadad Semoifargla oTxi mTavari TemiT: arsebuli sacxovrebeli saxlebis reabilitacia, garemo pirobebis gaumjobeseba, moqalaqeebis Tanamonawileoba da qalaqebSi socialuri da kulturuli iniciativebis xelSewyoba. daskvniT konferenciaze (berlini, 1982 wlis 8-12 marti) monawileebma miiRes aTi daskvna, sadac gansazRvrulia urbanuli aRorZinebisaTvis aucilebeli mTavari moTxovnebi. 1. qalaqebis mniSvneloba evropul sazogadoebaSi udavo da Seuqcevadia. 2. adamianuri faqtori qalaqebis marTvisa da ganviTarebisas dominants unda warmoadgendes. 3. urbanuli saqmianobis aucilebel prioritets warmoadgens sazogadoebis ufro farTo masebis Tanamonawileoba gadawyvetilebebis miRebaSi. 4. unda ganmtkicdes adgilobrivi mTavrobebis roli urbanul gaumjobesebaSi. 5. qalaqebSi uzrunvelyofili unda iyos adekvaturi moTxovnileba sacxovrebelze. - 140 - 6. yvelaze mniSvnelovani reabilitaciaa, radgan ZiriTadi resursi _ SenobaTa fondia. 7. urbanuli garemo pirobebis gaumjobeseba warmoSobs identurobis SegrZnebas, aRadgens sakuTari Tavis rwmenas da xels uwyobs socialur da ekonomikur regeneracias. 8. qalaqebma unda ganagrZos ekonomikuri centris funqciebis Sesruleba. 9. moasxleobis pirobebis gaumjobeseba urbanuli garemos gaumjobesebis yvelaze mniSvnelovan elements warmoadgens. 10. am miznebis miRwevisTvis saWiro gaxdeba resursebis xelaxali gadanawileba. im mizniT, raTa darwmunebuliyo, rom wevri saxelmwifoebi reagirebas moaxdenda am moTxovnebze, saparlamento asambleam miiRo rezolucia 781 (1982 w.). rogorc am kampaniis bolo etapi, evropis sabWom ganaxorciela urbanuli strategiis programa, romelzec pasuxismgebloba 1982 wlidan 1986 wlamde ekisreboda Sesabamisi erovnuli saministroebis warmomadgenlebis samTavroboTaSoriso komitets. imdenad, ramdenadac gadawyvetilebebi, romlebic gavlenas axdens adgilobrivi samosaxloebis cxovrebaze ZiriTadad miRebuli unda iqnes adgilobrivi mTavrobebis mier da decentralizaciis principis Tanaxmad, rac bevr wevr saxelmwifoSia danergili, 1986 wels programa gadaebara evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmed konferencias. rogorc evropuli kampaniis da urbanuli strategiis nawili, Catarda urbanuli ganviTarebis sakiTxebisadmi miZRvnili konferenciebisa da kolokviumebis STambeWdavi raodenoba. maTi daskvnebi gamoqveynda samecniero naSromTa seriaSi “urbanuli aRorZineba evropaSi” (36 dasaTaureba) da seriaSi “mecnieruli Sromebi da teqstebi” (58 dasaxeleba). am publikaciebis sia mocemulia danarTi 1-is bibliografiaSi. rezoluciebi integrirebuli urbanuli strategiis mier wamoWril sakiTxebze am konferenciebis da publikaciebis daskvnebze dayrdnobiT, evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam miiRo mTeli rigi rezoluciebisa, - 141 - romelTa gansaxilveli sakiTxis mravalferovneba naTlad aCvenebs, rom mizani mdgomareobs urbanuli sakiTxebisadmi globalur, jvaredin midgomaSi, raTa gaumjobesdes reagireba urbanuli ganviTarebis socialur, ekonomikur, garemos da kulturis rTul amocanebze. * socialur sakiTxebTan mimarTebiT, gaSuqda oTxi specifikuri amocana: • daucvelobis Semcireba da urbanuli danaSaulebis Tavidan arideba: evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis rezoluciebi 163 (1985 w.), 180 (1986 w.) da 205 (1989w.) da ministrTa komitetis rekomendacia # R (87) 19; • cnobierebis donis amaRleba da sazogadoebis (gansakuTrebiT axalgazrdebis) monawileobis xelSewyoba Zveli qalaquri centrebis reabilitaciaSi: es amocana nagulisxmevia evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis umetes rezoluciebSi, maT Soris rezolucia 208-Si (1989 w.), romelic exeba TviTdaxmarebas da samosaxloebis ganviTarebas qalaqebSi; • sacxovrebliT uzrunvelyofis socialuri politikis ganviTareba, rezolucia 186 (1988 w.) da brZola siRatakis, socialuri gariyulobis da SidaeTnikuri konfliqtebis winaaRmdeg, rezolucia 228 (1991 w.); • qalaqebSi janmrTelobis dacva: rezolucia 206 (1989 w.) da mTeli rigi rezoluciebisa, romelic exeba garemos dabinZurebis SezRudvas da urbanuli cxovrebis donis amaRlebas (ixile qvemoT); * rac Seexeba ekonomikur sakiTxebs, evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis saqmianoba unda ganixilebodes im regresis fonze, rac mTelma evropam 1970-iani wlebis Sua xanaSi ganicada. imisTvis, rom reabilitaciis strategiis mxardaWerisas, gadaeWra umuSevrobis problema, evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam daiwyo samuSao adgilebis Seqmna, rac arqiteqturul memkvidreobasTan iqneboda dakavSirebuli, rezolucia 127 (1982 w.). misi rekomendacia iyo xelosnuri saqmianobis ganviTarebis xelSewyoba, rac Seqmnis memkvidreobis konservaciisTvis yvelaze mniSvnelovan masalebsa da axali kvalificirebuli samuSao Zalis profesiuli treiningi (Sead. veneciis da fuldas evropis treiningis centrebis mier xelosnebisTvis Catarebuli kursebi), ama Tu im xelobis dokumentaciis gamoqveyneba, meTo- 142 - debis da tradiciuli masalebis aRdgena da reabilitaciis proeqtebis dafinanseba grantebis, subsidirebuli sesxebis an gadasaxadebis gamoqviTvis gziT. amave dros, evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferencia Seexo potenciur samuSao adgilebs, rac SeiZleba warmoiSvas memkvidreobis TvalsazrisiT RirsSesaniSnav adgilebSi turizmis ganviTarebiT, rezolucia 172 (1986 w.). evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis da CLRAE rezoluciebi 169 (1986 w.) da 241 (1993 w.) exeboda memkvidreobis konservaciisa da reabilitaciis dafinansebis xelSewyobas ise, rogorc es aRniSnuli iyo ministrTa komitetis rekomendaciaSi # R (91) 6. evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis rezoluciebSi 130 (1982w.) da 169 (1986w.) SemoTavazebuli iyo sxvadasxva meTodebi qonebiT spekulaciis aRmosafxvrelad, rac uSualod ukavSirdeba mitovebuli saxlebis raodenobis zrdas. * rac Seexeba garemo pirobebis sakiTxebs, haeris dabinZurebis ar daSvebis periodulad ganmeorebul Temas: evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis rezoluciebi 169 (1989 w.) da 207 (1989 w.) da ministrTa komitetis rekomendacia # R (88) 5 exeba arqiteqturuli memkvidreobis dabinZurebiT daCqarebuli fizikuri degradaciis kontrols. evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis rezolucia 170 (1986 w.) transportis dagegmarebis Taobaze da rezolucia 191 (1988 w.) evropaSi urbanuli transportis Taobaze, exeboda wonasworobis miRwevas ekonomikasa da ekologias Soris. rezoluciam 221 (1991 w.) daamyara pirdapiri kavSiri dedaqalaqebSi transportis moZraobis gaumjobesebasa da cxovrebis dones Soris, xolo rezolucia 209 (1989 w.) TanamSromlobisken mouwodebs adgilobriv mTavrobebs, arqiteqtorebs da samosaxloebs. am sakiTxebiT ministrTa komitetic dainteresda da miiRo rekomendacia # R (86) 11 urbanuli Ria teritoriebis mdgomareobis gaumjobesebis sakiTxze, rekomendacia # R (91) 13, romelic exeboda XX saukunis arqiteqturuli memkvidreobis dacvas da rekomendacia # R (89) 5 arqiteqturuli memkvidreobis dacvis da gaumjobesebis sakiTxebze, qalaqisa da soflis garemos gegmarebis samuSaoebis konteqstSi. - 143 - * dabolos, rac Seexeba kulturis sakiTxebs, aq unda mivuTiToT urbanuli kulturuli ganviTarebis strategiis programis daskvniTi konferencia, Catarebuli 1983 wels evropis ocdaerT qalaqSi, rac mohyva urbanuli aRorZinebis evropul kampanias. evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam da monawile qalaqebma miiRes bremenis deklaracia, dasaTaurebuli “qalaqi da kultura: axleburi reagireba kulturul problemebze.” sxvadasxva daskvnebs Soris unda aRiniSnos: ucxouri warmoSobis mosaxleobis da eTnikuri umciresobebis mier kulturis sferoSi gaweuli wvlilis dafasebis aucilebloba, raTa ganmtkicdes socialuri erToba da mSvidobiani mravaleTnikuri sazogadoebis Tanaarseboba (Tema III); qalaqSi axalgazrdebis roli da maT mier monawileobis miRebis, dialogis warmoebis da TanamSromlobis suliskveTebis gaazreba (Tema IV); qalaqebze kulturuli turizmis zegavlena, rogorc kulturebs Soris ukeTesi urTierTgagebis da urTierTaRiarebis xelSewyobis saSualeba (Tema V). bolos, monawileebma mouwodes wevr qveynebs: • • • • saTanadod Seafason evropis kulturuli mravalferovnebis fuZemdebeli faseuloba; miznad daisaxon iseTi sazogadoebis Seqmna, romelic damyarebuli iqneba decentralizaciis da adgilobrivi da regionaluri avtonomiis principebze; aRiaron adgilobrivi da regionaluri samosaxloebis mniSvneloba, rogorc moqalaqisTvis kulturuli identurobis da sakuTari Tavis gamoxatvis mTavari safuZveli; uzrunvelyon, rom evropis qalaqebsa da regionebs SeeZlos Seasrulos mniSvnelovani roli Tavisi kulturuli memkvidreobis dacvasa da mdgomareobis gaumjobesebis saqmeSi. adgilobrivi demokratia da sazogadoebis Tanamonawileoba garda axali integrirebuli urbanuli strategiis gansazRvrisa, evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferencia aqtiurad uwyobda xels adgilobriv demokratias da sazogadoebis Tanamonawileobas. jer kidev 1968 wels, Tavis rezolucia 64-Si (1968 w.), man - 144 - Camoayaliba adgilobrivi avtonomiis principebi. am deklaraciis principebi gameorebul iqna saparlamento asambleis rekomendacia 615-Si (1970 w.) da Semdgom evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis rezolucia 126-Si (1981 w.). adgilobrivi TviTmmarTvelobis evropuli qartia, romelic wevri saxelmwifoebis mier xelmosawerad momzadda 1985 wlis 15 oqtombers, ZalaSi 1988 wlis 1 seqtembers Sevida. qartiis mxareebs moeTxovebaT cxovrebaSi gaataron kanonebi, rac uzrunvelyofs adgilobrivi mTavrobebis politikur, administraciul da finansur damoukideblobas. teqstSi aRniSnulia, rom adgilobrivi TviTmmarTvelobis principebi kanonze unda iyos dafuZnebuli da sasurvelia, rom es kanoni konstituciaSi iyos Setanili. adgilobrivi mTavroba arCeuli unda iyos xmis micemis sayovelTao uflebis Tanaxmad. man unda SeZlos sazogadoebrivi saqmianobis regulireba da marTva kanonis farglebSi, piradi pasuxismgeblobiT da adgilobrivi mosaxleobis interesebis gaTvaliswinebiT. es niSnavs, rom sazogadoebrivi valdebulebebi ZiriTadad ganxorcielebuli iqneba im moxeleTa mier, romlebic yvelaze axlos arian moqalaqeebTan. mxolod is valdebulebebi, romlis efeqturi ganxorcieleba ver xerxdeba SedarebiT dabal doneze, daekisreba ufro maRali Tanamdebobis pirebs (damxmare principi). am mizniT, qartiaSi Camoyalibebulia principebi, romelic exeba adgilobrivi xelisuflebis organoebis sazRvrebis, administraciuli struqturebis da resursebis dacvas, rac Tavad adgilobrivi mTavrobebis mier aris gansazRvruli da aucilebelia samuSaoebis sawarmoeblad; pirobebs, romlis Tanaxmad unda mimdinareobdes valdebulebebis ganxorcieleba adgilobriv doneze, adgilobrivi mTavrobebis saqmianobis administraciul zedamxedvelobas, maT finansur resursebs da adgilobrivi xelisuflebis organoebis samarTlebriv dacvas. igive mizniT, ministrTa komitetma miiRo rekomendacia (81) 18, romelic exeba Tanamonawileobas municipalur doneze, sadac xelaxla aris gancxadebuli misi erTguleba warmomadgenlobiTi dekokratiisadmi, rogorc wevri saxelmwifoebis RirebulebaTa saerTo memkvidreobis nawilisa da moqalaqeebis mTavrobaze zegavlenis safuZvlisa. darwmunebulia ra, rom evropis qveynebSi municipaluri avtonomia warmoadgens demokratiis erT-erT qvakuTxeds, komitetma rekomendacia gauwia mTel rig meTodebs, romelic unda gamoyenebul iqnes adgilobriv doneebze imisTvis, rom gaizardos sazogadoebis Tanamonawileoba municipalur saqmianobaSi, rasobrivi, sqesis, asakobrivi, an socialuri statusis niSniT diskriminaciis gareSe. - 145 - evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam xeli moawera diskriminaciis akrZalvas Tavis rezoluciaSi 179 (1986 w.), romelic exeba qalebis monawileobas adgilobriv da regionalur demokratiul cxovrebaSi da evropul qartiaSi axalgazrdebis monawileobaze municipalur da regionalur cxovrebaSi, rezolucia 237 (1992 w.). es ukanaskneli teqsti gvirCevs gansakuTrebuli yuradReba mivaqcioT axalgazrdebs ekonomikuri seqtorebis strategiaSi, kerZod, sacxovrebliT uzrunvelyofis politikaSi (axalgazrdebisaTvis binaTmSeneblobis sakiTxebze adgilobrivi sainformacio momsaxurebis Seqmna da finansuri mxardaWeris proeqtebis SemuSaveba, rac daexmareba axalgazrdebs sacxovreblis miRebaSi) da urbanuli garemos dacvis strategiaSi (axalgazrdebis ufro mWidro monawileoba sakonsultacio SeTanxmebebSi, iseTi pirobebis Seqmna, rac xels Seuwyobs axalgazrdebis TviTrealizacias da WeSmarit solidarobas Taobebs Soris). evropis urbanuli qartia da evropuli deklaracia urbanul uflebebze evropuli urbanuli qartia, rezolucia 234 (1992 w.), 1980ian wlebSi urbanuli strategiisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis mier warmoebuli samuSaoebis nayofia. igi ZiriTadad, yuradRebas amaxvilebs urbanuli ganviTarebis xarisxobriv aspeqtebze da cxovrebis doneze da ara imdenad raodenobriv aspeqtebze. evropis sabWos zogadi mowodebis Tanaxmad, davicvaT adamianTa uflebebi, igi mxars uWers moqalaqeebis pasuxismgeblobis da solidarobis koncepciebs, rasac mosdevs garkveuli valdebulebebis aRiareba. Sesabamisad, igi Seadgens metad faseul amosaval teqsts, rac xels Seuwyobs evropaSi urbanuli ganviTarebisaTvis adamianuri ganzomilebis miniWebas da adamianTa uflebebis gazrdas naSen garemoze. urbanuli qartia STagonebuli iyo im rwmeniT, rom moqalaqeebs aqvT ZiriTadi urbanuli uflebebi, rac exeba yvelas, raime diskriminaciis gareSe. amiT aixsneba, rom qartiis teqsti iwyeba urbanuli uflebebis evropuli deklaraciiT, romelic Tavs uyris ZiriTad elementebs, rac mniSvnelovani iqneba urbanuli uflebebis konvenciis SesaZlo momavali gadawerisas. oci urbanuli uflebis ubralo CamoTvlac ki sakmaod xangrZlivi proceduraa: 1. usafrTxoeba; 2. daubinZurebeli, janmrTeli garemo: “ufleba icxovro mSvid, daubinZurebeli haeris, wylis da niadagis - 146 - garemoSi, sadac daculi iqneba buneba da bunebrivi resursebi”; 3. dasaqmeba; 4. sacxovrebeli: “ufleba arsebobdes xelmisawvdomi da jansaRi sacxovreblis saTanado arCevani, sadac daculi iqneba ganmartoveba da simSvide”; 5. mobiluroba; 6. janmrTeloba; 7. sporti da Tavisufali dro; 8. kultura; 9. mravalkulturuli integracia; 10. kargi xarisxis arqiteqtura da fizikuri garemo: “ufleba sasiamovno, mastimulirebel fizikur garemoze, rac miiRweva Tanamedrove arqiteqturis maRali xarisxiT da istoriuli naSeni memkvidreobis SenarCunebiT da misi gonivruli restavraciiT;” 11. funqciebis SeTanxmeba; 12. Tanamonawileoba; 13. ekonomikuri ganviTareba; 14. mdgradi ganviTareba; 15. moxmarebis sagnebis da momsaxurebis xelmisawvdomoba; 16. bunebrivi simdidre da resursebi; 17. TviTrealizacia; 18. Sidamunicipaluri TanamSromloba; 19. finansuri meqanizmebis da struqturebis gamoyeneba; 20. Tanasworoba. Semdgom urbanuli qartia exeba evropaSi urbanuli cxovrebis sxvadasxva aspeqtebs: qalaqis cnebis gansazRvrebas, urbanuli ganviTarebis dadebiT da uaryofiT mxareebs, qalaqisa da misi mimdebare regionebis urTierTobas, adgilobrivi demokratiis aucileblobas, urbanuli strategiis mizans, momavlis idealur qalaqs da urbanul raionebs Soris TanamSromlobis mniSvnelobas. qartiis meore nawili Sedgeba damoukidebeli Tavebisagan, romelnic ganixilavs urbanuli ganviTarebis sxvadasxva Temebs da dakavSirebulia oc urbanul uflebasTan. yovel TavSi jer mocemulia mokle mimoxilva im sakiTxebisa, rac gansakuTrebul yuradRebas saWiroebs, xolo Semdeg ki Camoyalibebulia saxelmZRvanelo principebi. gansaxilvel Temebs Soris aRniSnuli unda iyos binaTmSenebloba, arqiteqturuli memkvidreoba, qalaqebis fizikuri saxe da garemo da buneba urbanul konteqstSi. - 147 - 1. 3. 1990-iani wlebi: sivrcobrivi gegmarebis midgoma da mdgradi ganviTarebis problema 1. 3. 1. 1990-iani wlebi da maTi konteqsti komunizmis dacemis Semdeg evropam Tavi daaRwia politikuri danawevrebis ramdenime aTwleuls, romlis drosac ara marto ekonomikuri sistemebi, aramed sazogadoebis mTliani organizacia radikalurad gansxvavdeboda erTmaneTisagan. 1990-iani wlebis ganmavlobaSi demokratiuli evropa gaizarda ocdaoridan ormocdaoTx wevr qveynamde, daaxlovebiT 770 milioni macxovrebliT, rac msoflio mosaxleobis TiTqmis 14%-ia. am axal geopolitikur konteqstSi integracias da ekonomikuri ganviTarebis process xandaxan mohqonda uaryofiTi Sedegi socialuri erTobisa da garemos dacvisaTvis. aseve arsebobda saSiSroeba, rom axal wevr saxelmwifoebSi did qalaqur aglomeraciebsa anda raionebSi gaCndeboda zrdis patara kunZulebi, xolo qveynis danarCeni nawilebi an mcire qalaqebi ver moaxerxebda Tavisi mdgomareobis gaumjobesebas. 1. 3. 2. urbanuli problema axal geopolitikur ganzomilebasTan da globalizaciis procesTan adaptaciam, rac qmnis axal perspeqtivebs evropis kontinentisTvis, saWiro gaxada evropul RirebulebaTa xelaxla Semtkiceba, risTvisac saWiroa: • • • • • socialuri erTobis strategiis ganxorcieleba, risi mizanicaa Zvel da axal wevr qveynebSi socialuri pirobebis gansxvavebis swrafi Semcireba; adamianTa uflebebis dacva da demokratiuli principebis cxovrebaSi gatareba, rogorc evropaSi demokratiuli sistemebis stabilurobis winapiroba; regionebs Soris balansis damamyarebeli mdgradi ekonomikuri ganviTareba, romlis mizania Seqmnas myari xelsayreli pirobebi mTeli evropis konkurentunarianobisaTvis saerTaSoriso arenaze; im landSaftebis da kulturebis mravalferovnebis dacva da xelSewyoba, rac qmnis evropis teritoriis saxes, miuxedavad am RirsSesaniSnavi adgilebis politikuri, Tu religiuri konteqstisa; axali wevri saxelmwifoebis ekonomikuri, socialuri - 148 - • da garemo pirobebis integrirebis tempis daCqareba da, amave dros, evropis istoriuli da geografiuli mravalferovnebis SenarCuneba; solidarobis da TanamSromlobis ganviTareba evropis sxvadasxva regionebs Soris, gavcla-gamocvlisa da TanamSromlobis sqemebis gziT; garda globalizaciis centridanuli Zalisa, romelmac pan-evropuli mniSvnelobis sakiTxebi wamoWra, gaCnda agreTve regionaluri da adgilobrivi identurobis gazrdili moTxovnebis centriskenuli moZraobac. regionebis gazrdili mniSvneloba saxelmwifoebs SigniT srul TanxmobaSi iyo am tendenciasTan iseve, rogorc rigi saxelmwifoebis (yofili iugoslavia, yofili ssrk) danawevreba im kulturuli identurobis Tanaxmad, romelTanac mosaxleoba TavisTavs aigivebda. Sesabamisad, urbanuli problema mdgomareobs evropuli Rirebulebebis moSveliebaSi adgilobriv doneze ise, rom gaizardos ama Tu im adgilis momxibvleloba iqauri macxovreblebis, turistebisa da investorebisaTvis qalaqebis kulturuli identurobis da endogenuri resursebis SeqmniT gziT. mdgradi ganviTarebis teritoriul dayofaze dafuZnebuli midgomis mTavari moqmedi pirebi iyvnen teritorialuri damgegmavebi, romelTac Tavisi strategiuli gegmarebiT, miwis danawilebis da qalaqgegmarebis instrumentebiT SeeZloT uzrunveleyoT integrirebuli pasuxismgebloba teritoriuli ganviTarebis rTul sakiTxebze, ris winaSec aRmoCnda evropa da misi regionaluri Tu adgilobrivi mTavrobebi. 1. 3. 3. amosavali teqstebi regionaluri gegmarebidan mdgrad teritoriul ganviTare bamde jer kidev 1983 wels, regionalur gegmarebaze (CEMAT) pasuxismgebeli ministrebis konferenciam miiRo evropis regionalur/teritoriuli gegmarebis qartia (an toremolinos qartia), romelmac gansazRvra regionalur/teritoriuli gegmareba, rogorc sazogadoebis ekonomikuri, socialuri, kulturuli da ekologiuri strategiis geografiuli gamoxatuleba. koncepcia saWiroebda interdisciplinarul, demokratiul, funqcionalur da xangrZliv droze orientirebul midgomas, dafuZnebuls saerTo _ sayovelTao strategiaze. evropis regionalur/teritoriuli gegmarebisaTvis qarti- 149 - am Camoayaliba oTxi mTavari amocana: regionebis dabalansebuli socialur-ekonomikuri ganviTareba; cxovrebis donis gaumjobeseba; miwis racionaluri gamoyeneba; bunebrivi resursebis gonieri marTva da garemosa da memkvidreobis dacva. Semdgom man gansazRvra urbanuli raionebis specifikuri amocanebi: • • • miwis gamoyenebis Tu ganviTarebis iseTi gegmebis ganxorcieleba, rac uzrunvelyofs dabalansebul urbanul struqturas; sacxovrebeli pirobebis gaumjobeseba, sazogadoebrivi transportis xelSewyoba, mosaxleobis urbanuli centrebidan gareubnebSi masobrivi gadasaxlebis SeCereba; intergirebuli konservaciis principebis Tanaxmad arqiteqturuli memkvidreobis gadaqceva urbanuli gegmarebis strategiis integrirebul nawilad (ix. nawilebi 1.1.3. da 2.2.1.). evropis regionaluri gegmarebis strategiam (lozana, 1988 w.) qartiaSi xuTi wliT adre Camoyalibebuli amocanebi praqtikuli, pragmatuli terminebiT gardaTxro. am sqeltanian gamocemaSi (224 gverdi) mocemulia erovnuli da regionaluri teritoriuli gegmarebis politikis koordinaciis da harmonizaciis CarCo. igi agreTve gamiznuli iyo sazRvrebis gadamkveTi TanamSromlobis instrumentad, romelic asaxavs evropis momaval teritoriul organizacias. strategia gvTavazobs or midgomas: regionaluri midgoma gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo urbanuli raionebisTvis, radgan maTTvis mTavari sazrunavi iyo istoriuli qalaquri centrebis reabilitacia. sqematuri midgoma exeboda urbanul struqturebs evropaSi, garemo pirobebis gaumjobesebas, miwis racionalur gamoyenebas da sazogadoebis Tanamonawileobas gegmarebis procesSi. 1990-iani wlebis mesame dokumentma safuZveli Cauyara teritoriuli gegmarebis midgomas. es iyo ministrTa komitetis rekomendacia # R (89) 15 miwis racionaluri gamoyenebis, rogorc Cveni ganviTrebis safuZvlisa da SemzRudveli faqtoris Taobaze. igi aRiarebda, rom miwa namdvilad iyo SezRuduli resursi, romlis ganaxleba Zneli da Zviri iqneboda. igi aris nedleulis da wylis wyaro, bunebrivi cvlis ciklis nawili, energiis warmoebis safuZveli da kulturuli memkvidreobis dasayrdeni. Sesabamisad, igi imsaxurebs saTanado dacvas mis mikuTvnebasTan kavSirSi. da mainc, miwa qmnis socialur-eko- 150 - nomikuri struqturebis teritoriul safuZvels. aman saWiro gaxada balansis damyareba ekonomikur ganviTarebasa da miwis da misi bunebrivi da kulturuli resursebis dacvas Soris imisTvis, rom igi momaval Taobebsac davutovoT. es ekologiurad dabalansebuli ekonomikuri ganviTareba (romelic male cnobili gaxda rogorc “mdgradi ganviTareba”) iqneba Sedegi axleburi damokidebulebisa adamiansa da mis garemos Soris. mdgradi ganviTarebis Taobaze evropuli azrovnebis Camoyalibebaze seriozuli zegavlena iqonia orma mniSvnelovanma RonisZiebam, romelic organizebuli iyo gaeros mier. 1992 wlis ivnisSi gamarTul rios “dedamiwis samitze,” 179 saxelmwifom miaRwia SeTanxmebas 27 principze, rac gansazRvravs erebis uflebebs da valdebulebebs ganviTarebisa da maTi xalxebis keTildReobisken swrafvisas (rios deklaracia) da mdgradi ganviTarebis maT gegmebs ekonomikuri da garemos dacvis TvalsazrisiT (dRis wesrigi 21). 1996 wels stambulSi Catarebuli areali II konferenciis Sedegi iyo mWidrod dasaxlebuli adgilebis ganviTarebis globaluri samoqmedo gegmis miReba (areali II dRis wesrigi). am dokumentebis sapasuxod, evrokomisiam Seqmna strategiuli ganviTarebis pirveli gegma, dasaTaurebuli “evropis teritoriuli ganviTarebis perspeqtiva, evropuli kavSiris (EU) teritoriaze balansisa da mdgradi ganviTarebis misaRwevad” (Semoklebuli ESDP). es teqsti miRebuli iqna teritoriul gegmarebaze pasuxismgebeli ministrebis araoficialur Sexvedraze, romelic Catarda potsdamSi, 1999 wlis maisSi. esmoda ra, rom urbanuli ganviTareba exeboda evrokavSiris mosaxleobis 80%, komisiam imave wels gamoaqveyna “mdgradi urbanuli ganviTareba evropis kavSirSi: samoqmedo CarCo.” evropis kontinentis mdgradi teritoriuli ganviTarebis sax elmZRvanelo principebi evropis sabWom gaaerTiana sxvadasxva amosavali teqstebis miRwevebi evropis kontinentis mdgradi teritoriuli ganviTarebis saxelmZRvanelo principebSi, romelic miRebuli iyo sematis (CEMAT) mier hanoverSi, 2000 wlis 8 seqtembers. es aris strategiuli politikis saxelmZRvanelo principebis CarCo, romelic arasavaldebuloa wevri saxelmwifoebisTvis. misi gamoyeneba nebayoflobiTia, Tumca mas mxari dauWira ministrTa komitetma, rekomendaciiT Rec (2002 w.) 1. - 151 - hanoverSi miRebuli principebi miCneul iqna pasuxad evropis sabWos axal amocanebsa da prioritetebze, gasuli aTwleulis ganviTarebis Sedegad. saxelmZRvanelo principebis mizani iyo evropis kontinentze mdgradi teritoriuli ganviTarebis xelSewyoba: 1. teritoriuli erTobis xelSewyoba regionebis ufro metad dabalansebuli socialuri da ekonomikuri ganviTarebis da gaumjobesebuli konkurentunarianobis gziT; 2. urbanuli funqciebiT generirebuli ganviTarebis xelSewyobiT da qalaqsa da sofels Soris urTierTdamokidebulebis gaumjobesebiT; 3. xelmisawvdomobis ufro samarTliani pirobebis xelSewyobiT; 4. informaciisa da codnis miRebis xelmisawvdomobis zrdiT; 5. garemos dazianebis SemcirebiT; 6. bunebrivi resursebis da bunebrivi memkvidreobis dacviTa da gaumjobesebiT; 7. kulturuli memkvidreobis, rogorc ganviTarebis faqtoris gaZlierebiT; 8. energiis resursebis Seqmna, usafrTxoebis normebis dacviT; 9. maRali standartebis mdgradi turizmis xelSewyobiT; 10. stiqiuri ubedurebebis zemoqmedebis SemcirebiT. am principebis ganxorcielebis mizniT, rekomendirebuli iyo kerZo seqtoris CarTva, saxeldobr, binaTmSeneblobis da infrastruqturis proeqtebSi, gamravalkecebis efeqtisa da sainvesticio klimatze misi dadebiTi zegavlenis gaTvaliswinebiT. SemoTavazebul iqna teritoriuli ganviTarebis sagangebo RonisZiebebi calkeul kategoriaTa regionebisTvis, xolo urbanuli teritoriebisTvis ki, Semdegi: • • evropuli dasaxlebis struqturis policentruli ganviTareba da misi ekonomikuri potencialis gaZliereba, raTa Tavidan aviciloT didi qalaqebis warmoqmna, sxva, mcire daba-qalaqebis sazianod; urbanuli teritoriis (qalaqis mimdebare teritoriebis ukontrolo ganaSenianeba) zrdis gakontroleba Sida urbanuli ganviTarebis xelSewyobiT, sacxovrebe- 152 - • • • • • li da sabinao pirobebis gaumjobesebiT, qalaqebSi samSeneblo miwebis odenobis gazrdiT da uqmi adgilebis gaaqtivebiT; mZime mdgomareobaSi myofi ubnebis ganaxleba da, socialuri gariyulobis Tavidan asacileblad, mravalgvarovani saqmianobisa da Sereuli socialuri jgufebis gaCena; urbanuli kulturuli memkvidreobis konservacia da gajansaReba; urbanuli ekosistemis frTxili menejmenti, kerZod, wyalTan, energiasa da narCenebTan mimarTebiT; efeqturi da garemosTvis arasaziano sazogadoebrivi transportis ganviTareba, rac xels Seuwyobs advil gadaadgilebas; adgilobrivi ganviTrebis strategiis Camoyalibeba, adgilobriv administraciul erTeulebsSorisi gegmarebis makoordinirebeli organoebis Seqmna da qalaqebis qselebis ganviTareba. dokumenti agreTve ganixilavs gansakuTrebel problemebs, rac win eRobeba did da patara qalaqebs axal wevr saxelmwifoebSi, rogoricaa sacxovrebeli saxlebis mSeneblobis dafinanseba, arsebuli sacxovreblebis movla, da brZola qalaqis gareubanTa momravlebis da maTi socialur/teritoriuli izolaciis winaaRmdeg, rac warmoadgens binis mflobelobisa da sabazro ekonomikis Tavisufali funqcionirebis moTxovnebis daukmayofileblobis Sedegs. saxelmZRvanelo principebis paralelurad an maT Tanmdevad gamoica mTeli rigi teqstebisa: CLRAE-is rekomendaciebi 41 (1998 w.), 72 (2000 w.) da 94 (2001 w.), CLRAE-is rezolucia 114 (2001 w.) da saparlamento asambleis rekomendacia 1461 (2000 w.). garemos windaxeduli menejmenti da evropis landSaftis kon vencia ministrTa komitetis oTxi rekomendacia aCvenebs, rom evropis sabWos garemos dacvis politikac SeuerTda axali mdgradi ganviTarebis koncepcias: • • rekomendacia # R (93) 9 exeba arqiteqturuli memkvidreobis dacvas stiqiuri ubedurebebisagan; rekomendacia # R (97) 2 exeba kulturuli memkvidreobis - 153 - • • uwyvet movlas, rac daicvas mas dabinZurebiTa, an msgavsi faqtorebiT gamowveuli fizikuri dazianebisagan; rekomendacia # R (95) 9 exeba kulturuli landSaftis integrirebul konservacias, rogorc landSaftis strategiis nawils; rekomendacia # R (96) 12 exeba garemo pirobebis mi marT uflebebisa da valdebulebebis gadanawilebas centralur xelisuflebasa da adgilobriv da regionalur mmarTvelobas Soris. 1995 wels sofiaSi Catarebul “garemo evropisaTvis” konferenciaze, ministrTa komitetis mier wardgenili biologiuri da landSaftis mravalferovnebis pan-evropuli strategia mxardaWerili iyo garemo pirobebze pasuxismgebeli 55 evropeli ministris mier. misi programuli rolis gaTvaliswinebiT, strategia SeiZleba miCneul iqnes evropis instrumentad rioSi miRebuli biologiuri mravalferovnebis konvenciis gansaxorcieleblad. strategiis mizani iyo arsebuli Taosnobis, meqanizmebis, fondebis, samecniero Sromebis da informaciis gamoyenebis koordinaciis xelSewyoba, evropis biologiuri da landSaftis mravalferovnebis movlisa da gaumjobesebisaTvis. landSaftebis da maTi kulturuli da geografiuli memkvidreobis konservacia warmoadgenda erT-erT sakiTxs, moqmedebis aTi strategiuli sferodan. am sakiTxebis seriozulobam aiZula evropis sabWo mTeli konvencia mxolod landSaftebisadmi mieZRvna. evropuli landSaftebis konvencia, pirveli konvencia, romelic mdgradi ganviTarebis sakiTxebs ganixilavda, florenciaSi, 2000 wlis oqtomberSi iqna warmodgenili xelmosawerad. konvenciis mniSvneloba da Tavisebureba mdgomareobs mis masStabSi, romelic moicavs ara mxolod bunebriv, aramed urbanul da peri-urbanul zonebs. igi exeba aseve, ara mxolod RirsSesaniSnav landSaftebs, aramed Cveulebriv, an degradirebul landSaftebs, romelTac dakarges Tavisi gamomsaxveloba globaluri ekonomikuri cvlilebebis, soflis meurneobis ganviTarebis, metyeveobis an samTo samuSaoebis teqnologiebis anda teritoriuli ganviTarebis, qalaqgegmarebis, transportis, turizmis an Tavisufali drois gatarebis seqtorebis gavrcelebuli praqtikis gamo. konvencia miuTiTebs, rom saxelmwifos marTvis organoebma meti yuradreba unda miaqcios landSafts misi nebismieri formiT, radgan igi gvexmareba ganvsazRvroT adamianTa cxovrebis xarisxi. am mizniT, evropis landSaftis konvenciiis monawile mxa- 154 - reebma ikisres valdebuleba gaetarebinaT garkveuli RonisZiebebi TavianT qveynebSi da eTanamSromlaT saerTaSoriso doneze, raTa: 1. 2. 3. 4. samarTlebrivad eRiarebinaT landSaftebi, rogorc adamianebis sacxovrebeli garemos umTavresi komponenti, romelic asaxavs maT saerTo kulturuli da bunebrivi memkvidreobis mravalferovnebas da Seadgens maTi identurobis safuZvels; CamoeyalibebinaT da ganexorcielebinaT landSaftebis dacvis, marTvis da dagegmvis strategia; CaerToT landSaftebi regionalur da qalaqgegmarebis strategiaSi, kulturis, garemos dacvis, soflis meurneobis, socialur da ekonomikur pilotikaSi da nebismier sxva seqtorSi, ramac masze SeiZleba zegavlena iqonios; CamoeyalibebinaT meTodika, romlis mixedviT SesaZlebeli gaxdeboda sazogadoebis, adgilobrivi da regionaluri xelisuflebis da sxva dainteresebul mxareTa Tanamonawileoba landSaftis strategiis Seqmnasa da ganxorcielebaSi. rekomendirebulia Semdgomi gansakuTrebuli zomebis miReba: • • • samoqalaqo sazogadoebis da saxelmwifos marTvis organoebis Segnebis amaRleba; specialistebis multidisciplinaruli treiningi landSaftis sakiTxebsa da salandSafto samuSaoebSi; landSaftis identifikacia da “Sefaseba” evropul doneze gamocdilebis da meTodologiis gacvla-gamocvlis gziT. memkvidreobis dacvis da ekonomikuri ganviTarebis SeTanadeba maT, visac exeba memkvidreobis konservacia, gaiTvaliswines aseve mdgradi ganviTarebis koncepcia, rogorc es gamoCnda saboloo deklaraciidan da rezoluciebidan, romelic miRebuli iyo kulturul memkvidreobaze pasuxismgebel ministrTa evropis meoTxe konferenciaze (helsinki, 1996 wlis 30 da 31 maisi). balansma ekonomikis, socialur, kulturul da garemos dacvis amocanebs Soris, rac Tan axlda mdgrad ganviTarebas, SesaZlebeli gaxada memkvidreobis da ekonomikis sakiTxebis SeTanadeba. - 155 - am dokumentebSi Camoyalibebuli mTeli rigi principebisa Tanabrad mniSvnelovania saerTo evropuli memkvidreobis strategiisaTvis. isini sinonimuria midgomis radikaluri cvlilebisa da memkvidreobis integrirebuli konservaciis koncepciis gafarTovebisa, raTa ukeTesad gadaiWras Tanamedrove sazogadoebis socialuri da ekonomikuri problemebi. yvelaze metad xvdeba Tvals kulturuli memkvidreobis, rogorc ekonomikuri resursis aRqma, romelsac Tavisi wvlili Seaqvs adgilobriv ganviTarebaSi, kerZod ki, urbanul reabilitaciasa da turizmis zrdaSi. am teqstebSi mkafiodaa gansazRvruli memkvidreobis upirvelesi wvlili evropis individualuri saxis CamoyalibebaSi iseve, rogorc mdgradi kulturuli turizmis strategiaSi. turizmi iyo is Tema, romelic kvlav da kvlav ganixileboda mTeli 1990-iani wlebis ganmavlobaSi. Tavis rekomendaciaSi # R (94) 7, ministrTa komitetma aRiara, rom turizmi ekonomikuri zrdis erT-erT mTavar mamoZravebel Zalas warmoadgens da SeiZleba msoflios wamyvani industria gaxdes. igi ganixileboda, rogorc adamianebis gamaerTianebeli faqtori, romelic qmnis evropis individualur saxes da xels uwyobs sakuTari bunebrivi da kulturuli memkvidreobis Rirebulebis Segnebas. da mainc, esmoda ra, rom garemos aqvs ufro didi Rirebuleba, vidre mxolod misi mniSvneloba turizmis TvalsazrisiT, ministrTa komitetma rekomendacia misca turizmis mdgradi formebis ganviTarebas, romelnic gaiTvaliswinebda mTel rig novatorul principebs: • • • • • • garemo pirobebze zegavlenis Sefaseba, rac win uswrebs nebismier turistul proeqts; kulturuli resursebis da adgilobrivi samosaxlos masStabis, bunebis, xasiaTis da SesaZlebobebis pativiscema (dasaSvebi done); prevenciisa da sifrTxilis principebis dacva; adgilebze samuSao adgilebis Seqmna; adgilobrivi masalebis da tradiciuli xelobebis gamoyeneba; turistebis informireba kulturuli da bunebrivi memkvidreobis pativiscemis aucileblobis Taobaze. Tavis rekomendaciaSi # R (95) 10, ministrTa komitetma kidev ufro ganavrco da Seavso es principebi, romelnic sazRvravs “mdgrad turizms,” rogorc turizmis ganviTarebis nebismier formas, an saqmianobas, romelic pativs scems garemos, uzrunvelyofs bunebrivi da kulturuli resursebis xan- 156 - grZliv konservacias da aris socialurad da ekonomikurad misaRebi da samarTliani. axleburi solidaroba da TanamSromloba centraluri da aR mosavleT evropis qveynebTan saparlamento asambleis rekomendaciaSi 1172 (1992w.) gamotanilia SemaSfoTebeli daskvnebi centralur da aRmosavleT evropis qveynebSi kulturuli memkvidreobis mdgomareobis Sesaxeb: xelovnebis nimuSebiT ukanono vaWroba, SeiaraRebuli konfliqtebis dros dacis qveS myofi memkvidreobis dangreva, uyuradRebod mitovebuli, dazianebuli an dangreuli Zeglebi, sazogadoebrivi an kerZo fondebis simcire, Sesabamisi kanonmdeblobis ararseboba da a.S. Sesabamisad, man urCia am qveynebs gaeziarebinaT evropis sabWos mier SeZenili gamocdileba, raTa ar ganmeorebuliyo is Secdomebi, rac dasavleTma dauSva, Tanac ise, rom ar dakarguliyo aRmosavleTSi SemorCenili kvalifikacia, tradiciebi da kulturuli memkvidreoba. samarTlebrivi da teqnikuri daxmarebis programebs unda uzrunveleyo informaciis Tavisufali gacvla-gamocvla da yvela formis TanamSromloba, ormxrivi SeTanxmebebi wevr qveynebs Soris, kavSirebis damyareba qalaqebs Soris da arasamTavrobo organizaciebis mxardaWera. swored am axali problemebis gadaWris mizniT organizaciam 1992 wels koreqtivebi Seitana instruqciebSi, riTac xelmZRvanelobda kulturuli memkvidreobis integrirebul konservaciasTan dakavSirebuli teqnikuri TanamSromlobis da konsultirebis programis dawyebisas (romelic miRebuli iyo 1973 wels). programa aseve morgebul iqna ganaxlebul mTavrobaTaSoris TanamSromlobis CarCoebs da SeeZlo emoqmeda kulturul memkvidreobaze pasuxismgebel ministrTa mesame evropuli konferenciis rezolucia # 3 Tanaxmad, romelic mouwodebda teqnikuri TanamSromlobis da konsultaciebis gafarTovebisken. evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam, romelic 1994 wels gadaiqca evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis kongresad, monawileoba miiRo am cvlilebebSi. Tavis rekomendaciaSi 241 (1993 w.) man mouwoda evropis adgilobriv da regionalur mTavrobebs SeemuSavebinaT wyviledi SeTanxmebebi da solidarobis kavSirebi im qalaqebTan, romelTac ziani miadga yofil iugoslaviaSi momxdari konfliqtebis dros. rekomendaciaSi 4 (1994 w.) CLRAE miemxro im azrs, rom partnioroba patara da did qa- 157 - laqebs Soris warmoadgens efeqtiur instruments ufro farTo TanamSromlobisaTvis mTel evropaSi, radgan igi stimulirebs sazogadoebis mxardaWeras evropis unifikaciis procesSi da saSualebas aZlevs adamianebs ukeT gaicnon erTmaneTi da ukeT gaiazron saerTo memkvidreoba da evropis xalxebis Tanxvedri interesebi. 1995 wels CLRAE-m Caatara mTeli rigi, urbanuli politikis sakiTxebisadmi miZRvnili, konferenciebisa, romelTa Sedegi, sxvaTa Soris, gaxda 1999 wlis oqtomberSi istoriuli qalaqebisa da regionebis evropuli asociaciis oficialuri dafuZneba. im mizniT, rom gaeumjobesebina centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis moZrav da uZrav memkvidreobasTan dakavSirebuli danaSaulebebis winaaRmdeg brZolis saSualebebi, ministrTa komitetma miiRo rekomendaciebi # R (96) 6 da R (98) 4, romlebic daemata kulturul dovlaTTan dakavSirebuli kanondarRvevebis evropis konvencias (delfosi, 1985 w.), moparuli an aralegalurad eqsportirebuli kulturuli obieqtebis UNIDROIT-is konvencias (romi, 1995 w.) da iuneskos konvenciebs, romlebic exeba kulturuli dovlaTis dacvas SeiaraRebuli konfliqtebis dros (haaga, 1954 da 1999 ww.) da kulturuli dovlaTis ukanono importis, eqsportisa da gadaadgilebis akrZalvis da prevenciis saSualebebs (parizi, 1970 w.). 1.4. 2000 wlidan moyolebuli: urbanuli kultura da kulturuli mravalferovnebis aRiarebis aucilebloba 1. 4. 1. konteqsti miuxedavad imisa, rom 1980-iani wlebis bolos dawyebuli procesebis umetesoba mesame aTaswleulis dasawyisSic gagrZelda, mainc unda aRvniSnoT garkveuli cvlilebebi, romlebic moxda evropul sazogadoebaSi. maT Sorisaa: • • politikis doneze: centraluri da aRmosavleT evropis faqtiurad yvela qveynis gaerTianeba evropis sabWoSi, saerTaSoriso organoebis mniSvnelobis zrda, nacionaluri struqturebis dasusteba da qalaqebis da regionebis rolis gaZliereba; socialur doneze: mzardi ekonomikuri daucveloba da adamianTa garkveuli jgufebis gariyva, sxvebis uecari gamdidrebis Tanadroulad, socialuri politikis Sesusteba, tradiciuli ojaxuri struqturebis - 158 - • • • destabilizacia da sazogadoebis individualizaciis zrda; ekonomikur doneze: mzardi globalizacia, Tavisufali sabazro ekonomikis ganviTareba da saerTaSoriso konkurencia, momsaxurebis (sul ufro da ufro SeumCneveli) da informaciul teqnologiebze damyarebuli axali ekonomikis warmoqmna; garemo pirobebis doneze: siZneleebi dabinZurebis, narCenebis da ekologiuri katastrofebis (navTobis daRvra, wyaldidoba, miwisZvrebi) SemcirebaSi, miuxedavad saerTaSoriso SeTanxmebebisa, xeli Seuwyon planetis mdgrad marTvas; kulturis doneze: migraciis zrda, kulturaTa aRreva da hibridizacia, identobis politika, mravalkulturuli da mravaleTnikuri sazogadoebebis Seqmna, rac zogjer zrdis socialur daZabulobas da rasistul gamovlinebebs. 1. 4. 2. urbanuli problema es problemebi yvelaze metad did da patara qalaqebSia sagrZnobi. urbanuli problema mdgomareobs yvela cvlilebebTan morgebasa da SeTanxmebaSi da ara maTi, rogorc ganviTarebis xelSemSleli faqtorebis atanaSi. kerZod es gulisxmobs: • • • adgilobrivi samosaxloebis kulturuli mravalferovnebis pativiscemis uzrunvelyofas, rac umTavresia urbanuli keTildReobisTvis, stabilurobisa da socialuri erTobisTvis, iseve rogorc evropis unifikaciisTvis; kulturuli memkvidreobis rolis ganmtkicebas, miuxedavad globalizaciisa: adgilobrivi identobis da mdgradi ganviTarebis xelSewyoba, urTierTgagebis da erTianobis waxaliseba, moqalaqeobriobisa da demokratiisTvis wvlilis Setana, kulturuli garemos gajansaRebas; ganviTarebis safexurebrivi procesidan (qalaqebis gaSeneba uSen nakveTebze) urbanul ganmeorebad ciklsa an reabilitaciis ufro rTul procesebze (samuSaoebis warmoeba arsebul qalaqebSi) gadasvla, adgilobrivi macxovreblebis da momxmareblebis garemos da keTildReobis gaumjobesebis mizniT; - 159 - • aqtiuri rolis Sesrulebas ganviTarebasa da ekonomikur konkurenciaSi ise, rom saSualeba mieces mTel mosaxleobas ganaxorcielos Tavisi survilebi da miaRwios xangrZliv keTildReobas. amave dros, centraluri xelisuflebis Sesusteba da adgilobrivi mmTarTvelobis TandaTanobiTi gaZliereba niSnavs, rom adgilobrivi organoebi meti aRar warmoadgens ubralo saagentoebs saerTo erovnuli politikis ganxorcielebaSi, aramed axla isini TiTon qmnian srulfasovan politikas. maTi rolis gaZlierebas Tan unda sdevdes cvlilebebi urbanul menejmentSi, rogoricaa: • • • • xanmokle strategiis Secvla ufro grZelvadianiT, rac xels uwyobs konfliqtebis mogvarebas da konstruqciul, dinamikur ganviTarebas; seqtorebze dafuZnebuli, ujredovani midgomis Secvla integrirebuli (mravaldisciplinaruli), vertikaluri (TanamSromloba sxvadasxva saxelisuflebo doneebze), ukuqceviTi (zemodan qvemoT da qvemodan zemoT), partniorobaze dafuZnebuli (sazogado/kerZo partnioroba) da regionirebuli (TanamSromloba adgilobriv sabWoebs Soris) midgomebiT. Tanamonawileobaze damyarebuli meTodebis Secvla momsaxurebis erToblivi uzrunvelyofiT, axali SesaZleblobebis da resursebis mobilizeba da sargeblis miReba maRali xarisxis menejmentisa da Sefasebis kvalad; axali eTikuri normebis mxardaWera, rac mdgomareobs memkvidreobis dacvis moralur valdebulebaSi da rac SeiZleba meti adamianisTvis mis xelmisawvdomobaSi, obieqtis SerCevis, mflobelebis an ganmaxorcieleblebis mxriv raime diskriminaciis gareSe. 1. 4. 3. amosavali teqstebi kulturuli mravalferovnebis, rogorc gaerTianebuli ev ropis fuZemdebeli pirobis aRiareba araerTma bolodroindelma RonisZiebam Seuwyo xeli kulturuli mravalferovnebis aRiarebis politikuri da socialuri mniSvnelobis gaazrebas, kerZod, umciresobebis gaTvaliswinebiT. - 160 - evropis arqiteqturuli memkvidreobis wlidan (1975w.) ocdaxuTi wlis Semdeg evropis sabWom Caatara kulturuli memkvidreobisadmi miZRvnili axali pan-evropuli kampania, romlis mizani iyo misi dacvis xelSewyoba mTel evropaSi da solidarobis gamoxatva axali wevri saxelmwifoebisadmi. kampania “evropa, saerTo memkvidreoba,” romlis winadadeba, wamoyenebuli jer kidev 1992 wels, saparlamento asambleis mier rekomendaciiT 1172 (1992w.), xolo damtkicda 1997 wels strasburgSi Catarebul saxelmwifo meTaurebis da mTavrobebis meore Sexvedraze, mimdinareobda 1999 wlis seqtembridan, 2000 wlis dekembramde. kampania upiratesad politikuri gzavnilis matarebeli iyo. misi mizani iyo daemtkicebina evropis erToba, gaerTianebuli “mravalferovnebiT gamdidrebuli saerTo kulturuli memkvidreobiT.” rogorc aRniSnuli iyo saparlamento asambleis rekomendacia 1465-Si (2000 w.) da kampaniis Sesaxeb gakeTebul moxsenebaSi (dokumenti 8729), kampanias hqonda ufro zogadi gzavnili, vidre es iyo 1975 wels, radgan mas aseve gaaCnda ekonomikuri, socialuri da eTikuri miznebic. garda amisa, es iyo kargi SesaZlebloba gamoevlinaT is Sedegebi, rasac miaRwia wevrma saxelmwifoebma memkvidreobis konservaciis sferoSi. kulturuli TanamSromlobis sabWos kulturis komitetma 1999 wels sazogadoebis informirebis mizniT Camoayaliba saxelmZRvanelo miTiTebebi, romelic exeboda kulturis Zeglebs. man xazi gausva kulturuli mravalferovnebis SenarCunebis aucileblobas evropis unifikaciis procesSi da amis Taobaze XXI saukunis sazogadoebis informirebas. Tavis deklaraciaSi kulturuli mravalferovnebis Taobaze (2000 w.), ministrTa komitetma xelaxla gansazRvra kulturuli amocanebi dRevandeli tendenciebis gaTvaliswinebiT. deklaracia amtkicebs, rom globaluri bazris da informaciuli teqnologiebis kulturaze da kulturul mimocvlaze zegavlenis konteqstSi, axali demokratiuli qveynebi awydeba gansxvavebul problemas, rac mdgomareobs iseTi politikis gatarebaSi, rac uzrunvelyofs maTi iurisdiqciis qveS myofi kulturuli mravalferovnebis aRiarebas da gamovlenis formebs. mdgradi ganviTareba, rogorc is ganimarteba kulturul mravalferovnebasTan mimarTebiT, Sesabamisad, uSvebs, rom teqnologiuri da sxva saxis ganviTareba, rac akmayofilebs dRevandel moTxovnebs, gamosadegi iqneba momavali TaobebisTvisac, kulturuli mravalferovnebis momsaxurebis, produqciis da instruqciebis Seqmnis, uzrunvelyofis da gacvla-gamocvlis TvalsazrisiT. - 161 - 1999 wels istoriuli qalaqebisa da regionebis evropuli asociaciis daarsebis Semdeg, CLRAE-m gadaxeda istoriuli qalaqebis menejmentis mis mier Camoyalibebul principebs: rezolucia 98 (2000 w.) rekomendaciaSi 92-Si (2001 w.) da rezoluciaSi 112-Si (2001 w.), romelnic ukavSirdeba konferencias “qalaqebi da regionebi: kulturuli mravalferovneba _ gaerTianebuli evropis winapiroba” (insbruki, 2000 wlis 11-12 dekemberi), CLRAEm yuradReba miapyro “kulturul Sejvarebas,” rac mosdevs turizmis, migraciis da komunikaciis axal saSualebebs mTeli msoflios masStabiT. man mouwoda SemoqmedebiTi saqmianobisa da yvela formis kulturuli mravalferovnebis politikis xelSewyobisaken, rogorc saSualebisa, romelic win aRudgeba globalizaciis Sedegad warmoqmnil standartizaciis mimdinare tendenciebs. man aseve aRniSna, rom kultura warmoadgens adamianis universalur uflebas da rom evropuli unifikacia ar unda gaigivdes kulturul erTgvarovnebasTan. 2001 wlis 2 noembers iunesko-m, romelsac aseve kargad esmoda kulturuli mravalferovnebis aqtualoba da globaluri mniSvneloba, miiRo sayovelTao deklaracia kulturuli mravalferovnebis Taobaze. 2003 wlis Semodgomaze man gadawyvita Seedgina kulturuli mravalferovnebis konvencia, ase rom, kulturuli mravalferovnebis koncepcia iqca reabilitaciisken mavali Seuqcevadi, Tanacve imedebis momcemi gzis nawilad. kulturis da kulturuli memkvidreobis roli globaliza ciis problemis mogvarebaSi kulturul memkvidreobaze pasuxismgebel ministrTa mexuTe evropul konferenciaze (portoroci, 2002 wlis 5-7 aprili), ministrebma Camoayalibes oTxi mTavari problemis Tanmdevi mTeli rigi amocanebisa imis gansasazRvravad, Tu ra wvlili unda Seitanos kulturulma memkvidreobam globalizaciis problemis mogvarebaSi (rezolucia # 1): 1.kulturuli memkvidreoba, rogorc resursi globalizaciis konteqstSi. kulturuli memkvidreobis mravalferovneba aniWebs adamians identurobis umTavres SegrZnebas. igi warmoadgens mdgradi ganviTarebis resurss globalur ekonomikur konkurenciaSi. mas wvlili Seaqvs qveynis ayvavebaSi stabilurobis ganmtkicebiT da socialuri erTobiT, rac xels uwyobs investiciebis mozidvas. amasTan dakavSirebiT mniSvnelovania, rom saxelmwifo - 162 - marTvis organoebma SeimuSavon mdgradi ganviTarebis modeli, rac iqneba rogorc demokratiuli, ise saerTaSorisod samarTliani. 2.urTierTgagebisa da erTobis xelSewyoba. kerZo pirebs da samosaxloebs gaaCnia pirovnuli TviTgamorkvevis da kulturis fundamenturi ufleba. da mainc, maT evalebaT pativi scen sxvis uflebebs da aRiaron, rom memkvidreoba mTlianobaSia sayovelTaod sayuradRebo. am principebma unda Seqmnas urTierTgagebis safuZveli da wvlili Seitanos konfliqtebis prevenciaSi. isini zRudavs globalizaciisTvis damaxasiaTebel gaerTgvarovnebis risks. Sesabamisad, yvela saxis strategia xels unda uwyobdes da pativis scemdes sxvadasxva samosaxloebis warsul da axlandel kulturul wvlils, sazogadoebis informirebis, istoriis swavlebis da kulturaTa Soris dialogis gziT. 3.memkvidreobis wvlili moqalaqeobriobasa da demokratiaSi. kulturuli garemos dacvaSi moqalaqeebis Tanamonawileoba exmareba evropis sabWos miaRwios demoktariis monapovrebis cxovrebaSi gatarebis dasaxul mizans. Sesabamisad, mmarTvelma organoebma unda SeimuSaos gaziarebuli pasuxismgeblobis koncepcia, sazogadoebis da samosaxloebis CarTviT kulturuli memkvidreobis dacvasa da SenarCunebaSi. es niSnavs Sesabamisi samarTlebrivi, finansuri da profesiuli struqturis Seqmnas, rac aucilebelia specialistebis, mflobelebis, investorebis, mrewvelebis da sazogadoebis efeqtiuri da SeTanxmebuli moqmedebisTvis. 4.kulturuli garemos gajansaReba. evropuli kulturuli garemos yvela elementi TavisTavSi Seicavs, rogorc sabazro, ise kulturul faseulobebs. teritoriulma ganviTarebam, qalaqgegmarebam da memkvidreobis strategiam, Sesabamisad, unda uzrunvelyos kulturuli memkvidreobis avTenturobis da mravalferovnebis dacva, xeli Seuwyos memkvidreobis regularul movlas da ar mouwonos gamqrali nagebobebisa da Senobebis reproducireba. aseve yuradReba unda mieqces saxvalio memkvidreobis Seqmnasac, konteqstisTvis Sesaferisi Tanamedrove arqiteqturis xarisxis amaRlebiT. amasTan, kulturuli memkvidreobis ministrebma mxari dauWires evropis sabWos eTikur rols (ix. qvemoT). sxvadasxva dasaxuli amocanebis safuZvelze, maT gansazRvres evropis sabWos momavali saqmianoba kulturuli memkvidreobis sferoSi 2002-2005 wlebSi (rezolucia # 2). es saqmianoba moicavs - 163 - oTx ZiriTad sakiTxs: • • • • kulturuli memkvidreobis sferos amosavali teqstebis ganaxleba; evropuli memkvidreobis eleqtronuli qselis (HEREIN), rogorc sabaziso monacemTa Tavmoyrisa da dakvirvebis saSualebis, Seqmna; teqnikuri TanamSromlobisaa da konsultirebis programa; swavleba, profesiuli gadamzadeba da gacnobierebis donis amaRleba. axali eTikuri midgoma kulturisa da kulturuli memkvidre obisadmi sxvadasxva saxis samuSaoebma, rac bolo wlebSi awarmoes specialistebma da kulturul memkvidreobaze pasuxismgebelma evropelma ministrebma, gadaawyvetina evropis sabWos SeemuSavebina axali eTikuri midgoma. kacobriobis moraluri valia dautovos memkvidreoba momaval Taobebs. memkvidreobis strategiam unda gaiTvaliswinos gansxvavebuli Rirebulebebi, rac mniSvnelobas aniWebs kulturul garemos da moicavs istoriis yoveli calkeuli periodisa da yoveli kulturuli erTobis mier gaweul wvlils. am TvalsazrisiT, prioriteti eniWeba memkvidreobis fizikuri da funqciuri Taviseburebebis dacvas da konservacias. ufro meti yuradReba unda mieqces memkvidreobis adamianur Rirebulebas, Tundac mflobelebisTvis, mimdebare raionebisTvis, erebisTvis an mTeli msofliosTvis simbolur Tu emociur Rirebulebas (Sead. koncefcias “adamianuri memkvidreoba”). rodesac memkvidreoba Zaladobis da ganadgurebis sagania, gansakuTrebiT im SemTxvevebSi, rodesac igi miiCneva mtris an mCagvrelis simbolod, maSin aseTi qmedebis winaaRmdeg mTeli kacobrioba unda gaerTiandes. saerTaSoriso TanamSromlobis gaZliereba da informaciis xelmisawvdomobis gaadvileba warmoadgens saSualebebs, rac ufro efeqtiurad aRudgeba win memkvidreobis obieqtebiT ukanono vaWrobas. sazogadoebisTvis kulturuli memkvidreoba rac SeiZleba farTod unda iyos misawvdomi, raTa maqsimalurad didi raodenobis adamians SeeZlos misi gamoyenebiT arsebuli SesaZleblobebiT sargebloba. kerZod, informaciis mflobel sazogadoebaSi uzrunvelyofili unda iyos, rom yvelas hqondes codnis miRebis da kulturasTan da kulturul memkvidreobasTan Sexebis samarTliani SesaZleboba, raime diskriminizaciis gareSe. - 164 - kulturuli memkvidreobis Tavisufali misawvdomoba marTuli unda iyos aseve komerciul sakiTxebSi eTikuri midgomiT, rac pativs scems piradi cxovrebis uflebasa da kerZo pirTa an samosaxloTa kulturul Rirebulebebs. igive eTikuri principebi unda iyos gamoyenebuli globaluri bazris ganviTarebis strategiaSi, romelmac ayvavebisken miswrafebisas unda gaiTvaliswinos sazogadoebrivi ganzomileba, rac ganuyofelia kulturuli memkvidreobis, misi avTenturobis da misi erTianobis mdgradi konservaciisagan. memkvidreobis strategiam ar unda ganasxvavos erTmaneTisgan raionebi, maTSi mcxovrebi adamianebi da am raionebis da adamianebis istoriuli Taviseburebis matarebeli kulturuli dovlaTi. diskriminaciis dagmoba unda Seexos memkvidreobis strategiis yvela aspeqts: dasacavi da sarestavtacio memkvidreobiTi obieqtebis SerCevas; informaciis advilad mopovebas; mflobelebis mxardaWeras (iqneba es sazogadoebrivi Tu piradi, kerZo Tu jgufuri, saero Tu sakulto); TanamSromlebisa da sawarmos mflobelebis SerCevas; Tanamonawileobas gadawyvetilebis miRebisas. da mainc, am principma xeli ar unda SeuSalos “dadebiT diskriminacias,” romlis mizania umciresobebis an gaqrobis saSiSroebis qveS myofi aborigeni mosaxleobis kulturuli memkvidreobis dacva. es bolodroindeli tendenciebi aCvenebs, Tu ramdenad mniSvnelovania kulturuli TanamSromlobis roli sazogadoebaSi momxdari cvlilebebis, eTikuri midgomis CarCoebis da seqtorebSoris strategiis gansazRvraSi imisTvis, rom konkretuli forma mieces demokratiul principebs, rac warmoadgens evropis saerTo memkvidreobas. 1. 5. bolo xuTi aTwleuli: ufleba sacxovrebeli biniT uzrunvelyofasa da socialuri erTobis problema 1. 5. 1. bolo xuTi aTwleuli da maTi konteqsti 1949 wlis maisSi daarsebidan moyolebuli, evropis sabWo, Tavisi statutis gamo, mudmivad dakavebulia socialuri problemebiT. mas exeba rogorc yvelasaTvis sagulisxmo, ise misi wevri qveynebis specifikuri sakiTxebis mogvareba. misi saqmianobis mniSvnelovan aspeqts warmoadgens adamianTa uflebebis dacva. 1950 wels organizaciam miiRo adamianTa uflebebis evropuli konvencia, romelsac 1961 wels daemata evropis - 165 - socialuri qartia. am ori instrumentis amocanebi naTelia: socialuri progresis xelSewyoba, cxovrebis pirobebis gaumjobeseba da keTildReobis mxardaWera demokratiuli stabilurobis vrcel evropul teritoriaze. 1960-iani wlebidan moyolebuli, daiwyo binaTmSeneblobis, dasaqmebis, socialuri usafrTxoebis, janmrTelobis da ganaTlebis sferoebSi socialuri strategiis Camoyalibeba. ekonomikuri bumi, rasac ganicdida wevri saxelmwifoebi am “oqros” aTwleulis ganmavlobaSi, xelsayrel pirobebs uqmnida socialur investiciebs, kerZod, sazogadoebrivi Senobebis proeqtebSi, rac, Tavis mxriv, bevr samuSao adgils qmnida. samwuxarod, 1970-iani wlebis meore naxevridan evropam ekonomikuri vardna ganicada da wevri saxelmwifoebi iZulebuli gaxda gaewia ekonomia, pirvel rigSi da umeteswilad, socialursa da kulturis seqtorebSi. berlinis kedlis dacemis da centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis organizaciaSi gaerTianebis Semdeg, misma muSaobam socialur sferoSi sruliad axali ganzomileba SeiZina. amasTan, wevri saxelmwifoebisTvis, 1990-iani wlebis damdegisTanave dawyebuli Sors mavali socialuri cvlilebebis kvalad, sul ufro gadaudebliv prioritetuli socialuri RonisZiebebi xdeboda. SesamCnevi iyo Sromis bazris da binaTmSeneblobis arastabilurobis zrda, iseve rogorc ufskrulis gaRrmaveba mdidrebsa da Raribebs da socialurad gariyulebs Soris. socialuri strategia kargavda safuZvels, sustdeboda ojaxuri da socialuri kavSirebi, mosaxleoba ki berdeboda. migraciuli moZraobis gaZlierebam gamoiwvia kulturis axali aRreva da multikulturuli da multieTnikuri sazogadoebebis zrda, rac xandaxan iwvevda socialur mRelvarebas da Zaladobis sxvadasxva formebs da xifaTSi agdebda saxelmwifos demokratiul usafrTxoebas. da bolos, globalizaciam, Tavisufalma sabazro ekonomikam da axalma sainformacio teqnologiebma xeli Seuwyo axali ekonomikis da axali saqmiani urTierTobebis warmoqmnas. 1. 5. 2. urbanuli problema Tavisi bunebiT, qalaqebi midrekilia am tipis socialuri problemebis akumulirebisaken. Sesabamisad, urbanulma strategiam reagireba unda moaxdinos Semdeg rTul amocanebze: • socialuri erTobis SenarCunebis da gajansaRebis uz- 166 - • • • • • • • runvelyofa, aqtiuri monawileobis miRebisas ekonomikur konkurenciaSi; sxvagvarad rom vTqvaT, balansis dacva socialur xarjebsa da ekonomikur ganviTarebas Soris; adamianis Rirsebis dacva individis urbanuli strategiis yuradRebis centrSi moqceviT da adamianTa uflebebis dacviT (evropuli konvencia adamianis uflebebis Sesaxeb); individis ZiriTadi moTxovnebis dakmayofileba socialuri uflebebis mopovebis gaadvilebis gziT: sacxovrebeli, dasaqmeba, janmrTeloba, socialuri dacva, ganaTleba da diskriminaciis akrZalva; uzrunvelyofa nebismieri piris uflebisa, iqonios Sesaferisi sacxovrebeli, mosaxleobis uqoneli fenebis CaTvliT; socialurisa da urbanuli qsovilis gajansaRebis amocanebis gaerTianeba qmedebebiT, romelnic exeba sazogadoebriv teritoriebs, naSen memkvidreobas da sazogadoebrivi Senobebis proeqtebs; eTnikuri, religiuri da kulturuli pluralizmi aRar miiCneodes socialuri erTobis Semabrkoleblad. piriqiT, igi unda ganixilebodes, rogorc mravalferovnebis, energiis da adaptirebis wyaro; uqoneli da usamarTlod uflebawarTmeuli adamianebisTvis iseTi pirobebis Seqmna, rom maTi xmac gagonili iyos; integrirebuli midgomis SemuSaveba, rac saqmianobis yvela sferos moicavs. am rTul amocanebTan gamklaveba im saqmiani adamianebis wvliliT da daxmarebiT xdeba, romlebic aqtiurad arian CarTuli am sferoSi. 1. 5. 3. amosavali teqstebi adamianTa uflebebis evropuli konvencia da evropis social uri qartia adamianTa uflebebi warmoadgens universalur, ganuyofel uflebas, rac uzrunvelyofs adamianis Rirsebis pativiscemas. es uflebebi Camoyalibebulia evropis sabWos or sakvanZo konvenciaSi: - 167 - • • evropis konvencia adamianTa uflebebis Taobaze, rac icavs samoqalaqo da politikur uflebebs; evropis socialuri qartia, rac icavs socialur da ekonomikur uflebebs. adamianis uflebaTa da fundamentur TavisuflebaTa dacvis konvencia (cnobili agreTve, rogorc evropuli konvencia adamianis uflebaTa Taobaze), romelic xelmosawerad momzadda 1950 wlis 4 noembers, warmoadgenda pirvel mniSvnelovan samarTlebriv instruments, Seqmnils evropis sabWos mier, 1945 wels misi dafuZnebis Semdgom. im dros mizani is iyo, sasargeblod gamoeyenebinaT omis Semdgomi periodi da evropis vrcel teritoriaze daemyarebinaT demokratiuli usafrTxoeba, romelic didxans gaZlebda da xels Seuwyobda ekonomikur da socialur progress. am konvenciiT evropis sabWom ikisra valdebuleba evropis doneze gamoeyenebina adamianTa uflebebis universaluri deklaracia (1948 w.). evropis konvencia adamianis uflebebis Taobaze, Sesworebuli protokoli # 11-is Tanaxmad, romelic ZalaSi Sevida 1998 wlis 1 noembers, CamoTvlis mTel rig uflebebsa da Tavisuflebebs: sicocxlis ufleba, wamebis akrZalvva, monobis da iZulebiTi Sromis akrZalva, Tavisuflebis da usafrTxoebis ufleba, ufleba samarTlian sasamarTlo procesze, araviTari sasjeli kanonis gareSe, ufleba daculi iyos piradi da ojaxuri cxovreba, azris Tavisufleba, sindisi da religia, azris gamoTqmis Tavisufleba, TavSeyris da gaerTianebebis Tavisufleba, qorwinebis ufleba, ufleba efeqtiur saSualebebze da diskriminaciis aRkveTa, romelime am uflebaTa mimarTebaSi. xelisuflebis organoebis mxridan adamianTa uflebebis efeqtiuri zedamxedvelobis uzrunvelyofis mizniT, strasburgSi daarsda adamianTa uflebebis evropis sasamarTlo. sasamarTlo ganixilavs rogorc kerZo pirTa, ise saxelmwifoTaSoris ganacxadebs. evropis socialuri qartia saSualebas iZleva farTod davicvaT adamianTa uflebebi. qartia gaixsna xelmosawerad turinSi 1961 wlis 18 oqtombers, xolo Sesworebuli versia, romelic TariRdeba 1996 wliT, ZalaSi Sevida 1999 wels. qartiis amocanaa socialuri progresis stimulireba, cxovrebis pirobebis gaumjobeseba da keTildReobis xelSewyoba. eqvsi ufleba, romelic garantirebulia qartiis Sesworebul versiaSi, mdgomareobs uflebebSi sacxovrebelze, janmrTelobis dacvaze, ganaTlebaze, dasaqmebaze, socialur dacvaze da diskriminaciis aRkveTaze. - 168 - sacxovrebelze uflebis sakiTxTan dakavSirebiT, 1961 wlis qartia avaldebulebs mmarTvel organoebs gaataros binaTmSeneblobis strategia mosaxleobis moTxovnilebaTa Sesabamisad. ufro metic, qartia moiTxovs mmarTveli organoebisgan miiRon zomebi, gaaadvilos Sesabamisi standartis sacxovrebliT uzrunvelyofa im mizniT, raTa Semcirdes usaxlkaro adamianebis raodenoba, sacxovreblis TandaTanobiTi daZvelebis gaTvaliswinebiT da gaWirvebuli mosaxleobisaTvis misaRebi fasebis SemoRebiT. uqonelTa dacvis uzrunvelsayofad, romelTa kategorias ganekuTvnebian moxucebuli an uunaro adamianebi, Sesworebuli qartia moiTxovs maTi sacxovreblebis morgebas maTi saWiroebebis da janmrTelobis mdgomareobasTan, an am mizniT grantebis mozidvas. igi agreTve moiTxovs sacxovrebelze Tanabar SesaZleblobebs ganmcxadebelTa uflebebis Sesabamisad, rom ar iyos raime diskriminacia sqesis, asakis, janmrTelobis mdgomareobis, rasobrivi kuTvnilebis, feris, enis, religiis, Sexedulebis, socialuri warmoSobis, erovnuli umciresobis kuTvnilebis, simdidris, dabadebis, an sxva raime TvalsazrisiT. adamianTa uflebebi Seadgens evropis sabWos oTxidan erTerT dasayrdens. nebismierma saxelmwifom, romelsac surs organizaciaSi gaerTianeba, unda moaxdinos evropis adamianTa uflebebis konvenciis da evropis socialuri qartiis ratifikacia, rogorc organizaciaSi Sesvlis winapiroba. am konvenciebis ratifikaciiT wevri saxelmwifo kisrulobs valdebulebas Seasrulos maTSi Camoyalibebuli moTxovnebi. adamianis uflebebis nebismieri darRveva warmoqmnis eWvis an organizaciidan garicxvis safuZvels. socialuri erTobis strategia evropis sabWos 1997 wlis meore Sexvedraze saxelmwifoebis da mTavrobis meTaurebma aRiares, rom socialuri erToba warmoadgens “erT-erT yvelaze gadaudebel aucileblobas gafarTovebul evropaSi... adamianTa uflebebis da Rirsebis mniSvnelovan Sevsebas.” sapasuxod, ministrTa komitetma daaarsa socialuri erTobis evropis komiteti (CDCS), damcavi organo, romelmac ikisra aqamde dacalkevebuli saqmianobebis (socialuri usafrTxoeba, socialuri strategia da dasaqmeba) meTvalyureoba. axali komitetis pirveli amocana socialuri erTobis evropis sabWos strategiis Sedgena iyo. es strategia, romelic damtkicebuli - 169 - iyo ministrTa komitetis mier 2000 wlis 13 ivliss, warmoadgens wrfel deklaracias ganzraxvisa dadgindes organizaciis am sferoSi momavali moRvaweobis SexedulebaTa sistema. igi cdilobs gansazRvros socialuri erTobis faqtorebi, rogorebicaa: • iseTi meqanizmebis da instrumentebis SemuSaveba, rac Tavidan agvacilebs winaaRmdegobebis mizezebis warmoSobas (rogoricaa Semosavlebis uzomo uTanabroba, an sxva formis diskriminacia), rac safrTxes uqmnis sazogadoebriv simSvides; • iseTi zomebis miReba, romelic daupirispirdeba siRaribes da socialur gariyulobas, kerZod, rac Seexeba sacxovrebliT uzrunvelyofas, janmrTelobas, ganaTlebas da profesiul momzadebas, dasaqmebas da Semosavlebis danawilebas da socialur momsaxurebas; • socialuri dacviTi sistemebis da normebis ganmtkiceba da Rirseuli, Sesabamisad anazRaurebuli samuSaos aucilebloba; • iseTi saojaxo strategiis SemuSaveba, sadac gansakuTrebuli yuradReba eqceva bavSvebs da moxucebs; • partnioroba sazogadoebriv organizaciebTan, kerZod, profesiul kavSirebTan, damsaqmebelTa gaerTianebebTan da arasamTavrobo organizaciebTan. Sesabamisad, socialuri erTobis strategiis mizani unda iyos: 1.daexmaros ekonomikis gajansaRebas da moaxdinos partniori Tu sxva dainteresebuli organizaciebis Semonatanis kapitalizacia, kerZod samuSao adgilebis SeqmnaSi, xeli Seuwyos kerZo mewarmeobas da uzrunvelyos dasaqmebis SesaZlebloba yvelasaTvis; 2.daakmayofilos adamianTa ZiriTadi saWiroebebi da xeli Seuwyos socialuri uflebebiT sargeblobas im universaluri suliskveTebiT, rac safuZvlad udevs evropis sabWos mraval konvencias da rekomendacias sacxovrebliT uzrunvelyofis, dasaqmebis, ganaTlebis, janmrTelobis da socialuri dacvis TvalsazrisiT; 3.pativi sces adamianis Rirsebas adamianis strategiis ganxorcielebis yuradRebis centrSi moqceviTa da misi uflebebis garantiis SeqmniT; 4.uqoneli da usamarTlod uflebawarTmeuli adamianebisTvis iseTi pirobebis Seqmna, rom maTi xmac gagonili iyos; - 170 - 5.integrirebuli midgomis SemuSaveba, rac Tavs mouyris yvela mniSvnelovan sferos. am miznebis misaRwevad evropis sabWom unda ganaxorcielos oTxi saxis saqmianoba: erovnuli samarTlebrivi instrumentebis gamoyenebis normebis dadgena da monitoringi; strategiis CarCoebis gansazRvra; proeqtebis ganxorcieleba wevr saxelmwifoebSi; kvleva da analizi. amJamad mimdinareobs socialuri erTobis strategiis gadaxedva, raTa masSi Sevides am axali midgomis bolo oTxi wlis gamocdileba. evropis sabWos ganviTarebis banki, martooden socialuri saqmianobis sfero 1956 wels daarsebuli, evropis sabWos ganviTarebis banki (esb) warmoadgens yvelaze Zvel mravalmxriv finansur dawesebulebas evropaSi da erTaderTs, romelsac gaaCnia martooden socialuri funqcia. misi saqmianoba abalansebs socialur sakiTxebsa da sargeblianobis moTxovnebs, radgan is finansurad damoukidebelia evropis sabWosgan, Tumca eqvemdebareba mas. esb-Si Sedis 35 wevri saxelmwifo. igi aZlevs kreditebs da garantiebs (magram ara grantebs) wevri saxelmwifoebis mTavrobebs, adgilobriv mmarTvelobebs an finansur dawesebulebebs. proeqtis dafinansebisas misi wili ar aRemateba misaRebi mTliani safasuris 50%. imisTvis rom dafinansdes, socialur proeqtebSi gaTvaliswinebuli unda iyos evropis sabWos konvenciebi, garemos dacvis saerTaSoriso SeTanxmebebi da maRali standartebi. daarsebisTanave bankis SeTanxmebis punqtebSi gansazRvrulia moqmedebis garkveuli prioritetuli sferoebi: • • ltolvilebis da migrantebis daxmareba; stiqiuri an ekologiuri ubedurebebis msxverplTa daxmareba. sesxebis 22% daixarja mas Semdeg, rac bankma yuradReba am or prioritets miaqcia. 1997 wlis evropis sabWos meore Sexvedris rekomendaciebis gaTvaliswinebiT, ganisazRvra oTxi axali prioriteti: • dasaqmeba: mcire da saSualo warmoebis da profesiuli - 171 - • • • wvrTvnis investirebis mxardaWera; ganaTleba: saskolo infrastruqturis da saswavlo aRWurvilobis dafinanseba; janmrTeloba: janmrTelobaze zrunvis saSualebebis Seqmna, ganaxleba da modernozacia; binaTmSenebloba: sacxovrebeli saxlebis mSenebloba da reabilitacia da mZime mdgomareobaSi myof qalaqTa gareubnebis sacxovrebeli pirobebis gaumjobeseba. sesxis 53% daixarja mas Semdeg, rac bankma yuradReba am axal prioritetebs miaqcia. garda dadgenili da axali prioritetebisa, esb afinansebs socialur proeqtebs saqmianobis sam sxva sferoSi: • • • istoriuli memkvidreobis dacva da reabilitacia; garemos dacva; soflis modernizacia. sesxis 25% daixarja mas Semdeg, rac bankma monawileoba miiRo am sferoebis proeqtebSi. yvela am sferoebSi esb mWidrod TanamSromlobs sxva saerTaSoriso finansur dawesebulebebTan, kerZod ki evropis sabWosTan. 1999 wels man xeli moawera gansakuTrebuli TanamSromlobis xelSekrulebas, risi mizanic iyo socialuri erTobis ganmtkiceba, ramac SesaZlebeli gaxada mTeli rigi sacdeli proeqtebis gansazRvra, gansakuTrebiT gardamaval periodSi myof qveynebSi. urbanuli da socialuri qsovilis gajansaReba _ ori ganuy ofeli amocana jer kidev 1970-ian wlebSi evropis sabWos araerTi amosavali teqsti mxars uWerda arqiteqturuli memkvidreobis socialur ganzomilebas: sakonsultacio asambleis rekomendacia 661 (1972 w.) binaTmSeneblobis strategiis Sesaxeb evropaSi; arqiteqturuli memkvidreobis evropuli qartia da amsterdamis deklaracia (1975 w.); saparlamento asambleis rekomendacia 764 (1975 w.) urbanuli dakninebis da axal adgilebze gadasaxlebis socialur problemebze; saparlamento asambleis rezolucia 598 (1975 w.) arqiteqturuli memkvidreobis konservaciis socialur aspeqtebze (analitikuri angariSi iZleva Zveli ur- 172 - banuli raionebis socialuri problemebis Zalze amomwurav suraTs). imis gaTvaliswinebiT, rom urbanuli qsovili axdens saziano zegavlenas socialur qsovilze da piruku, yvela am dokumentSi gakeTebulia Semdegi daskvna: Zveli urbanuli centrebis reabilitaciis xelSewyoba warmoadgens urbanul raionebSi socialuri problemebis Semcirebis da socialuri keTildReobis gaumjobesebis brwyinvale saSualebas. rogorc aRniSnuli iyo paragraf 1. 2. 3., evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmovmoqmedma konferenciam (CLRAE 1994 wlidan) evropis urbanul qartiaSi (1992 w.) Tavi mouyara da gaaerTiana sxvadasxva naSromi urbanuli strategiis Sesaxeb. dokumentSi miTiTebul oc urbanul uflebas Soris, yuradReba unda gamaxvildes “uflebaze Sesaferis, karg adgilze mdebare, naTeli da sakmarisi farTiT sacxovrebliT uzrunvelyofaze, romelsac eqneba misaRebi fasi da masSi asaxuli iqneba dabinZurebis sawinaaRmdego saSualebebi; uflebaze arsebobdes xelmisawvdomi da janmrTeli sacxovreblis arCevani, sadac garantirebulia piradi cxovrebis xelSeuxebloba da simSvide.” Tavis programaSi adamianTa dasaxlebebis Sesaxeb (sacxovrisi II ganweseba), romelic miRebuli iyo stambulSi, 1996 wels, gaerom, Tavis mxriv, gansazRvra Sesaferisi sacxovreblis mniSvneloba: “Sesaferisi sacxovrebeli ar niSnavs mxolod adgils, sadac SeiZleba Tavis Sefareba. igi agreTve niSnavs piradi cxovrebis Sesabamis xelSeuxeblobas, Sesabamis farTs, fizikur komfortulobas, Sesabamis daculobas, qonebis usafrTxoebas, nagebobis mdgradobas da gamZleobas. sacxovrebeli naTeli unda iyos, masSi unda iyos gaTboba da ventilacia, rac saTanado infrastruqturas saWiroebs... Sesaferisi, janmrTeli garemo da misadgomad advili mdebareoba unda hqondes. fasi unda iyos misaRebi da xelmisawvdomi.” miiCnevs ra usafrTxoebas ZiriTad urbanul uflebad, CLRAE-m gansazRvra evropaSi adgilobrivi mmarTvelobis roli danaSaulis da urbanuli daucvelobis winaaRmdeg brZolaSi: rezolucia 99 (2000 w.). SCecinis konferenciis (poloneTi, 2000w. oqtomberi) daxurvisas man Semoitana binaTmSeneblobis strategiis gaumjobesebis rekomendacia, rogorc urbanuli danaSaulis aRkveTis da Semcirebis efeqtiuri saSualeba. Catarebuli samuSaos Sedegi gaxda praqtikuli saxelmZRvanelos gamocema, romlis saTauria “urbanuli danaSaulis prevencia _ saxelmZRvanelo miTiTebebi adgilobrivi mmarTvelobisTvis” (2000 wlis ivlisi). es SesaniSnavi gamocema aCvenebs, Tu rogor SeiZleba Semcirdes danaSauli da kanondarRveva real- 173 - uri RonisZiebebis ganxorcielebiT binaTmSeneblobis, naSeni garemos an sazogadoebrivi TavSeyris adgilebis ganviTarebis sferoebSi. gamoexmaura ra am problemebs, saparlamento asambleam Semoitana winadadeba Seqmniliyo urbanuli usafrTxoebis da danaSaulebis prevenciis evropuli meTvalyureoba: rekomendacia 1531 (2001 w.). bolo sakiTxi, rac 1980-iani wlebidan moeqca evropis sabWos yuradRebis centrSi, gaRatakebuli urbanuli raionebis mdgomareobis gaumjobesebaa. saparlamento asambleis brZanebuleba 571 (2001 w.) da rekomendacia 1505 (2001 w.) aRwers aseT raionebTan dakavSirebul “negatiur socialur movlenebs.” am ubnebis ganaxlebis proeqtebi gulisxmobs fasadebis, Camongreuli saxlebis saerTo sargeblobis farTebis (Sesasvlelebi, derefnebi, kibis ujredebi) da mimdebare teritoriebis esTetikuri mxaris gaumjobesebas. sacdeli proeqtebis Sedegebma aCvena, rom aseTi sqemebis warmateba damokidebulia, ZiriTadad, im aqtiur pirebsa an pirTa jgufebze, romelTac uSualod exebaT samosaxloebis problemebi. sacxovreblis miRebis SesaZlebloba mosaxleobis gaWirebuli fenebisaTvis 1980-iani wlebis dasawyisidan moyolebuli, evropis sabWom gamosca fuZemdebeli teqstebis didi raodenoba yvelasTvis sacxovrebelze uflebis Sesaxeb. es teqstebi mouwodebs, ar iqnes daSvebuli raime saxis diskriminacia sacxovrebliT uzrunvelyofis uflebaze im adamianebis mimarT, romlebic naklebi privilegiebiT sargebloben an daucvelebi arian: • • • Raribi fenebi: saparlamento asambleis rekomendacia 893 (1980 w.) evropaSi siRaribis Taobaze; axalgazrdoba: evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis (CLRAE 1994 wlidan) rezolucia 144 (1983 w.) qalaqebSi macxovrebel axalgazrda adamianebis Taobaze da evropis qartia axalgazrdebis Tanamonawileobaze municipalur da regionalur cxovrebaSi (evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferencia, 1992 w.); xanSiSesuli mosaxleoba: CLRAE- s rekomendacia 5 (1994 w.) evropis da mis xanSiSesul mosaxleobaze: SeTanxmebisaken Taobebs Soris; - 174 - • • • • erovnuli umciresobebi: erovnul umciresobaTa dacvis CarCo xelSekruleba (1995 w.); migrantebi: evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis rezolucia 94 (1977 w.) evropaSi samuSaod migrirebul pirTa sacxovrebel pirobebze da ministrTa komitetis rekomendacia # R (88) 14 migrantebis sacxovrebliT uzrunvelyofaze; moqalaqeobis armqone mawanwalebi: ministrTa komitetis rekomendacia # R (83) 1 moqalaqeobis armqone da gaurkveveli warmoSobis mawanwalebis Taobaze da ministrTa komitetis rekomendaciis proeqti evropaSi boSebisTvis da momTabare jgufebisTvis sacxovrebeli pirobebis gaumjobesebis Taobaze (2000 wlis seqtemberi). dawyebuli 1994 wlidan xorcieldeba mTeli rigi praqtikuli RonisZiebebisa boSebis mdgomareobis gasaumjobeseblad (am sakiTxTan dakavSirebiT ix. publikacia “evropis sabWos saqmianoba boSebis da momTabareTa sakiTxebTan mimarTebiT,” strasburgi, 2000 w.); usaxlkaroni da dangreuli saxlebis macxovreblebi: angariSi sacxovrebelze da usaxlkaroebze, mkvlevarkorespondentebis eleqtronuli qseli, strasburgi, 1997 w. am dokumentebSi rekomendirebuli RonisZiebebis mizania bolo moeRos uTanasworobas mdidrebsa da Raribebs Soris sacxovrebliT uzrunvelyofis mxriv. maT mizans warmoadgens, aseve, Seneldes usaxlkaroTa da dangreuli saxlebis macxovrebelTa ricxvis SemaSfoTebeli zrda evropaSi. es RonisZiebebi pirdapir kavSirSia socialuri binaTmSeneblobis strategiis organizebasTan, rogorc rekomendirebuli iyo evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedi konferenciis rezolucia 186-Si (1988 w.) socialuri binaTmSeneblobis strategiis Taobaze. ufro metic, imis gaTvaliswinebiT, rom sacxovrebelze uqonelTa uflebis dacva SeuZlebelia saxelmwifo marTvis organoebis sabinao bazarSi mudmivi Carevis gareSe, evropis adgilobrivi da regionaluri mTavrobebis mudmivmoqmedma konferenciam zustad daadgina sacxovrebelze uflebis ganacxadis pirobebi adgilobrivi da regionaluri mmarTvelobis mier Tavis rezolucia 244-Si (1993 w.). imisve gagrZelebad, 2001 wels sacxovrebelze uflebis specialistTa jgufma gamoaqveyna moxseneba sacxovrebelze uflebis Taobaze mosaxleobis Raribi fenebisaTvis da rCeuli - 175 - nimuSebi erovnuli binaTmSeneblobisadmi strategiuli midgomisa da strategiuli RonisZiebebis Taobaze. jgufma Seadgina agreTve sacxovrebelze uflebis strategiuli saxelmZRvanelo principebi daucvel adamianTa kategoriisTvis. aq yuradReba gamaxvilebulia pirobebze, rac aucilebelia (socialuri) binaTmSeneblobis efeqtiuri strategiisTvis: sakanmdeblo da instituciuri CarCoebis dadgena, TanamSromloba saxelmwifo organoebsa da sazogadoebas Soris, daucvel adamianTa momaragebis da xelmisawvdomi sacxovreblis dafinansebis gaumjobeseba, teritoriul safuZvelze damyarebuli binaTmSeneblobis strategiis aucilebloba, daucvel adamianTa gasaxlebis riskis Semcireba da krizisul viTarebaTa mogvareba (devnilebi, sacxovreblidan gamoZevebuli adamianebi da a.S.). es strategia xelaxla iqna Camoyalibebuli evropis komitetis 2002 wlis publikaciaSi da exeboda socialur erTobas (CDCS): “socialuri uflebebis mopoveba evropaSi.” es fuZemdebeli teqsti Seicavs “winaaRmdegobaTa jaWvis” Zalze saintereso analizs, rac socialuri uflebebis mopovebas emuqreba da praqtikul rCevebs, rac aadvilebs maT mopovebas. daskvniT nawilSi mocemulia sacxovreblis, socialuri dacvis da samsaxuris mopovebis strategiuli saxelmZRvanelo principebi. novatoruli urbanuli socialuri strategiis warmatebis faqtorebi maTTvis, visac evaleba urbanuli reabilitaciis proeqtebis Sedgena, gansakuTrebiT mniSvnelovania socialuri erTobis specialistebis kidev erTi publikacia. es aris “novatoruli socialuri strategia qalaqSi” _ 2000 wlis 22-24 ivniss osloSi Catarebuli konferenciis Sromebi (tomi 2). am dokumentSi Sejamebulia daskvnebi 1996 wels dawyebuli muSaoba, romelic tardeboda stambulis “sacxovrisi II” konferenciis Semdgom, im dros, rodesac evropis sabWo axorcielebda adamianis Rirsebis da socialuri gariyulobis ZiriTad proeqts. es samuSao moicavda 51 urbanuli proeqtis Seswavlas, romlebic evropis sabWos Tvramet wevr saxelmwifoSi ganxorcielda. daskvnebSi gansazRvrulia Svidi “warmatebis faqtori,” risTvisac kvlevisas Camoyalibebul iqna integrirebuli urbanuli ekologiuri ganviTarebis programebi: prioritetuli sakiTxebis da miznobrivi jgufebis gansaz- 176 - Rvra. proeqtebi gamiznulia mosaxleobis uqoneli fenebisTvis, miuxedavad imisa izolirebuli arian isini, Tu ara. ucnauria, magran Zalze mcire yuradReba eqceva socialur sakiTxs, rogorc eseTs, magram igi gaTvaliswinebulia sxva sferoebis misaxedi sakiTxebisa (ekonomika, dasaqmeba, janmrTeloba, kultura, garemo pirobebi, ganaTleba an sporti) da im problemebis ganxilvisas, rac warmoiSva administraciuli momsaxurebis moZvelebis, an sazogadoebriv moTxovnilebebTan misi SeuTavseblobis Sedegad. gadasvla mravalseqtoruli midgomidan integrirebul midgomaze. seqtoruli strategiis ubralo koordinaciis nacvlad, romelic mxolod formiT aris multiseqtoruli midgoma, unda realurad miveswrafodeT integrirebul midgomas, romlis mizania viTarebaTa da maTi warmomqmneli meqanizmebis garkveul zomaze dekompartementalizacia. es aris novatoruli struqturuli midgoma, radgan is momdinareobs ubralo adamianebis donidan (“qvemodan zemoTken” midgoma) da gulisxmobs, sxvadasxva Semadgeneli elementebis (ganmaxorcielebelni, resursebi, da sxv.) Tavmoyris gziT, keTilmowyobis obieqtebis Seqmnas konkretul moTxovnaTa dasakmayofileblad. raionebis gaTvaliswinebis midgoma. proeqtebsa da konkretul raionebs Soris produqtiuli urTierTqmedeba _ proeqti-raionis dialeqtika _ umTavresia novatoruli strategiis warmatebisTvis. calkeuli raioni im socialuri proeqtebis amsaxvelia, ramac igi Camoayaliba: igi problemebsac warmogviCens da mniSvnelovan potencialsac. proeqti warmoadgens cvlilebis saSualebas, gasaRebs da energiis wyaros. partniorobaze dafuZnebuli midgoma. novatoruli midgoma moiTxovs, masSi rac SeiZleba meti monawile iyos: saxelmwifo dawesebulebebi, arasamTavrobo organizaciebi, fondebi, kerZo kompaniebi da sxv. adgilobrivi da regionaluri mmarTveloba TavisTavze iRebs adgilobriv doneze am nairgvari monawileebis Sexmatkbilebas. mmarTvelobis axali forma makoordinebeli organoebis meSveobiT funqcionirebs. igi organizebulia xelSekrulebis Sedgenis wesebiT, rac SeiZleba gamodges momavali instituciuri SeTanxmemebis prototipad. mas agreTve mivyavarT axali amocanebisa da profesiebisken _ Suamavlobisken, rac gulisxmobs damakavSirebeli rgolis da saerTo mommarageblis funqcias. gadasvla TanamonawileobiTi midgomidan momsaxureobis erTobliv uzrunvelyofaze. araferia axali adgilobrivi mosaxleobis survilSi monawileoba miiRos urbanul strategiaSi. Seswavlili proeqtebis novatoruli aspeqti mdgomareobs - 177 - erToblivi uzrunvelyofis procesebis dawyebaSi, romlebSic mosaxleobis an momxmarebelTa mniSvnelovani nawilia CarTuli, es ukanasknelni saTanado momsaxurebis “Tanamwarmoebelni” xdebian, rac, saboloo jamSi, gaZLierebis (SesaZleblobaTa da simZlavris zrdis) process qmnis. midgoma, romelic iyenebs axal meTodebsa da resursebs. procesSi CarTul monawileTa farTo speqtri igivea, rac resursebis farTo speqtri an maTi SeZlebisdagvari gamravalferovneba. da mainc, finansuri kapitali, infrastruqtura da keTilmowyoba sakmarisi ar aris. erToblivi momsaxurebis uzrunvelyofa aseve gulisxmobs kerZo pirebis, partniorebis da mTeli urbanuli samosaxloebis mobilizacias. midgoma, romlic eqvemdebareba Sefasebas. proeqtebis marTvis xarisxi da mudmivi Sefaseba umTavresia maTi warmatebisTvis. gamomdinare am novatoruli midgomebis mravalseqtoriani da partniorobaze damyarebuli ganzomilebidan, Sefaseba sul ufro mniSvnelovani moTxovna xdeba. da mainc, amis ganxorcieleba yovelTvis ver xerxdeba, radgan zogierTi socialuri da kulturuli sargebeli xelSesaxebi ar aris, Sesabamisad, SeuZlebelia misi Sefasebac. mTlianobaSi, siaxle momdinareobs rogorc departamentebisa da administraciuli erTeulebis dekompartmentalizaciidan, ise saqmianobis lokalizaciidan. magram, upirveles yovlisa, igi warmoadgens Sedegs proeqtis da konkretuli raionis yovelTvis unikaluri Tanxvdenisa. es daskvnebi gansakuTrebiT mniSvnelovania, radgan isini win wamoswevs sazogadoebis wevrTa Soris moqalaqeobriobasa da solidarobas da afesvianebs adamianTa uflebebs teritoriebze, samosaxloebSi da konkretul realobaSi. dasasrul, isini naTels xdis, rom dRevandel dRes urbanuli reabilitacia (kulturuli memkvidreobis, sazogadoebrivi daniSnulebis Senobebis, sazogadoebrivi teritoriebis aRdgena) warmoadgens qalaqebSi socialuri strategiis warmatebis gasaRebs. 1. 6. reziume: cvalebadi Sexeduleba urbanul reabilitaciaze urbanuli reabilitaciis koncepcia mniSvnelovnad Seicvala 1960-iani wlebis Sua periodis Semdgom, urbanuli ganviTarebis axali tendenciis da im problemebis Sesatyvisad, rac dRevandel dRes awuxebs mosaxleobas am sakiTxebTan mimarTebiT. es iyo reaqcia istoriuli qalaquri centrebis daknine- 178 - basa da masobriv ngrevaze, rodesac yvelam gaacnobiera urbanuli kulturuli memkvidreobis mniSvneloba. naTeli gaxda safrTxeSi myofi am memkvidreobis SenarCunebisa da reabilitaciis sarwmuno politikis SemuSavebis gadaudebeli aucilebloba. im dros istoriuli centrebis memkvidreobis damcvelebma urbanuli reabilitacia im saSualebad miiCnies, romelic dRevandel sazogadoebriv garemoSi dagvexmareboda, migveRwia integrirebuli memkvidreobis konservaciis dasaxuli miznebisTvis, romlebic “moitans ... nagebobebis, kerZod, sacxovreblad gamiznuli Senobebis reabilitacias maTi Sida struqturebis aRdgeniT da morgebiT Tanamedrove cxovrebis moTxovnebTan ise, rom didi sifrTxiliT iyos daculi kulturuli mniSvnelobis Taviseburebani” (rezolucia (76) 28). aqedan gamomdinare, Tavdapirvelad, urbanuli reabilitaciis mizani iyo Zveli urbanuli ubnebis “fizikuri ganzomilebis” mdgomareobis gaumjobeseba, iqauri Senobebis aRdgenis da modernizaciis gziT. miuxedavad amisa, pirvelma sareabilitacio samuSaoebma zogan uaryofiTi zegavlena iqonia Zveli raionebis macxovreblebze, radgan mosaxleoba iZulebuli xdeboda daetovebina Tavisi sacxovreblebi da axal raionebSi gadasuliyo. Sedegad ki, warmoiSva jentrifikaciis procesis (sacxovrebeli bevrad ufro SeZlebuli adamianebisaTvis). am socialurma problemebma aiZula marTvis organoebi ganexila reabilitaciis “socialuri ganzomileba,” rogorc politikuri prioriteti. amis Semdgom macxovreblebis CarTva urbanuli reabilitaciis procesSi samuSaoebis warmatebis umTavresad pirobad iqna miCneuli. am TvalsazrisiT, gansakuTrebuli yuradReba mieqca sacxovrebeli saxlebis dacvas maTi gaWirebuli macxovreblebis sakeTildReod imisTvis, raTa gakontrolebuliyo jentrifikaciis procesi, socialuri izolireba da momsaxureobis sferos mier sacxovreblis ukanonod miTviseba (momsaxureobis seqtoris funqcionireba ufro momgebiania, vidre sacxovrebeli saxlebisa), rac tipiuri iyo urbanuli reinvesticiis adreuli formebisaTvis. garda amisa, mmarTvel organoebs daevala moewesrigebinaT ioli misadgomis, transportis moZraobis da avtosadgomebis axali problemebi, rac sul ufro rTuldeboda reabilitirebul raionebSi. sagzao samuSaoebi da sazogadoebrivi teritoriebis mowesrigeba mosaxleobis garemo pirobebis xarisxis gasaumjobeseblad, sareabilitacio samuSaoebis aucilebeli etapi gaxda. Zvra reabilitaciis “garemo pirobebis ganzomilebisaken” - 179 - 1990-ian wlebSi mdgradi ganviTarebis principebis gavrcelebamac Seamtkica. dabinZurebisa da narCenebis Semcireba, iseve rogorc xmauris Semcireba da energiisa Tu wylis ekonomiuri xarjva, ufro seriozulad iqna gaTvaliswinebuli gadawyvetilebebis miRebisas. am periodSi mosaxleobis umetesi nawilica da gadawyvetilebis mimRebnic SeTanxmdnen urbanuli reabilitaciis “ekonomikuri ganzomilebis” Taobaze da im droidan moyolebuli, miiCneven mas adgilobrivi ganviTarebis mZlavr generatorad ekonomikis globalizaciis da saerTaSoriso konkurenciis problemebis pirispir. reabilitaciam marTlac Seqmna samuSao adgilebis didi raodenoba, rac esaWiroeba istoriuli raionebis materialuri qsovilis ganaxlebas. man Seqmna simdidre, rac momdinareobs iq ganviTarebuli axali ekonomikuri saqmianobidan. qalaqebis endogenuri qonebis maqsimilizaciam SesaZlebeli gaxada gazrdiliyo maTi konkurentunarianoba da mimzidveloba potenciuri macxovreblebis, investorebisa da turistebisaTvis. migraciuli procesebis daCqarebuli dinebisa da multikulturuli urbanuli sazogadoebebis mzardi ganviTarebis kvalad, win modis sareabilitacio raionebis “kulturuli ganzomileba”, rac ganixileba, rogorc saerTo adgilobrivi identobis Camoyalibebis arsebiT principi, damyarebuli macxovrebelTa kulturuli mravalferovnebis aRiarebaze. SemwynareblobiT da urTierTgagebiT, urbanuli reabilitacia SeiZleba gaxdes saSualeba, romelic Tavidan agvaridebs socialur daZabulobas da konfliqtebs. Sesabamisad, igi xels uwyobs socialur erTobas, moqalaqeobriobas da demokratias. dasasrul, Cven vadasturebT, rom dResdReobiT urbanul reabilitacias aqvs ori ZiriTadi mizani: mTeli urbanuli mosaxleobis TviTrealizaciis da xangrZlivi keTildReobis xelSewyoba da urbanuli cxovrebis wesis sxvadasxva komponentebis xarisxis gaumjobeseba. mimdinare amocanebisa da problemebis warmoCena am naSromis meore nawilis mTavari Tema gaxlavT. - 180 - cxrili 2. evropis sabWos urbanuli reabilitaciis mTavari sacnobaro teqstebi saqmianobis sfero amosavali teqsti kulturuli memkvidreoba evropis arqiteqturuli memkvidreobis dacvis konvencia (granadis konvencia) gaixsna xelmosawerad 1985 w. urbanuli strategia evropis urbanuli qartia urbanuli uflebebis evropuli deklaracia orive miRebuli 1992 w. socialuri strategia adamianTa uflebebis da fundamenturi Tavisuflebebis dacvis konvencia (a. k. a. adami anTa uflebebis evropis konvencia) 1950 w. _ Sesworeb.prot. #11 da 12 ZalaSi Sevida 1998 w. socialuri strategia evropis socialuri qartia 1961w.-Sesw. 1996 w. (Sesw. qartia ZalaSi Sevida 1999 w.) socialuri strategia socialuri erTobis strategia miReb. 2000 w. kultura kulturuli mravalferovnebis deklaracia miReb. 2000 w. teritoriuli ganviTareba evropis kontinentis mdgradi teritoriuli ganviTarebis saxelmZRvanelo principebi (hanoveris principebi) miReb. 2000 w. garemo landSaftis evropis konvencia (florenciis konvencia) gaixsna xelmosaw. 2000 w. - 181 - sakvanZo TariRebi cxrili 3. mTavari TariRebi urbanuli reabilitaciis istoriaSi sakvanZo TariRebi mniSvnelovani movlenebi da amosavali teqstebi axali koncepciebi, ZiriTadi principebi da sakiTxebi 1950 adamianis uflebaTa da fundamentur Tavisuf lebaTa dacvis konvencia (a.k.a. adamianTa uflebebis evropis konvencia adamianTa samoqalaqo da politikuri uflebebis dacva da xelSewyoba 1954 evropis kulturis kon vencia kulturuli Tana mSromlobisdawyeba evropis kulturuli identurobis usafrTxoebis da xelSewyobis gacnobiereba 1956 evropis sabWos daarseba ganviTarebis bankis mier socialuri amocanebis ganviTarebis proeqtebis dafinanseba 1961 evropis socialuri qartia adamianTa socialuri da ekonomikuri uflebebis dacva da xelSewyoba 1963 pirveli teqstebi istoriuli qalaquri cent rebis RirsSesaniSnavi adgilebis da nagebobaTa jgufebis reabilitaciis Sesaxeb memkvidreobis cnebis gafarToveba SenobaTa jgufebis CarTviT 1975 evropis arqiteqturuli memkvidreobis weli, romelsac ewoda “momavali Cveni warsulisaTvis” arqiteqturuli memkvidreobis evropis qartia, amsterdamis deklaracia naSeni kulturuli memkvidreobis dacvis saWiroebaTa koleqtiuri realizacia arqiteqturuli memkvidreobis integrirebuli konservaciis principi 1980-1982 urbanuli aRorZinebis evropuli kampania “ukeTesi cxovreba qalaqebisTvis” qalaqebis Sida ubnebis cxovrebis donis amaRleba, axali gareubnebisgan gansaxvaveblad - 182 - 1983 evropis regionalur / teritoriuli gegmarebis qartia (toremolinos qartia) urbanuli ganviTarebis startegiisadmi axali, teritoriuli gegmarebis midgoma 1985 evropis arqiteqturuli memkvidreobisdacvis konvencia (granadis konvencia) urbanuli garemos, rogorc mniSvnelovani Zeglebis garemos dacva 1985 adgilobrivi TviTmmarTvelobis evropuli qartia damxmare principi, adgilobrivi demokratia da sazogadoebis Tanamonawileoba 1992 evropis urbanuli qartia evropis deklaracia urbanul uflebebze urbanuli ganviTarebis saxelmZRvanelo principebi oci urbanuli uflebis ganmtkiceba 1992 rios konferencia garemos da ganviTarebis Taobaze (dedamiwis Sexvedra) mdgradi ganviTarebis principebi da planetis momavalze gaziarebuli pasuxismgebloba 1995 biologiuri da landSafturi mravalferovnebis pan-evropuli strategia evropis landSafturi mravalferovnebis dacva da gajansaReba 1996 Sesworebuli evropuli socialuri qartia socialuri progresis gaZliereba da evropis mosaxleobis keTildReobis zrda 1996 adamianTa dasaxlebebis programa (sacxovrisi II ganweseba) im minimaluri standartebis gansazRvra, rac dakmayofilebuli unda iyos im mizniT, rom yvelas hqondes wesieri sacxovreblis mopovebis saSualeba 1997 axali socialuri prioritetebi evropis sabWos ganviTarebis bankisTvis im proeqtebis dafinanseba, rac upiratesobas aniWebs istoriuli memkvidreobis da sazogadoebrivi Senobebis reabilitacias - 183 - 1999-2000 evropuli kampania “evropa, saerTo memkvidreoba” kulturuli mravalferovnebis deklaracia saerTo kulturuli memkvidreobis aRiareba, romelic mravalferovnebiTaa gamdidrebuli, rogorc gafarTovebuli evropis gamaerTianebeli faqtori 2000 evropis kontinentis mdgradi teritoriuli ganviTarebis saxelmZRvanelo principebi (hanoveris principebi) evropis kontinentis teritoriuli erTobis principi (dabalansebuli, mdgradi teritoriuli ganviTareba) 2000 evropis landSaftebis konvencia (florenciis konvencia) evropuli landSaftebis dacva, marTva da ganviTareba (urbanulis, Tu soflis, mniSvnelovanis, Tu umniSvnelosi) 2000 socialuri erTobis strategia socialuri erTobis da adamianis Rirsebis pativiscemis principi - 184 - nawili 2. urbanuli reabilitacia: gansazRvreba, mimdinare amocanebi da Sedegebi 2. 0. Sesavali am dokumentis pirvel nawilSi urbanuli reabilitaciis TvalsazrisiTaa gaaanalizebuli evropis sabWos daaxlovebiT 200 amosavali teqsti kulturuli memkvidreobis, teritoriuli gegmarebis, garemo pirobebis, kulturisa da socialuri politikis Sesaxeb. axla ukve naTeli unda iyos, rom 1960-iani wlebidan moyolebuli, urbanuli reabilitaciis koncepciam mniSvnelovani cvlileba ganicada, rac pasuxobs urbanuli ganviTarebis sferoSi Cven dRevandel, gansxvavebul problemebsa da sazrunavs. urbanuli reabilitaciis koncepciis TandaTanobiTi gaRrmaveba erTmaneTs dapirispirebuli da mainc erTmaneTis Semavsebeli midgomebis wyebiT, xazs usvavs urbanuli reabilitaciis koncepciis radikalur gadasvlas istoriul centrebSi “memkvidreobis dacvidan,” namdvili “urbanuli proeqtis” sisruleze, rac efuZneba multidisciplinarul midgomas da aerTianebs yvela saxis urbanul strategias. dokumentis meore nawili agrZelebs pirvels, rogorc azrobrivad, ise logikiTac. igi sam Tavadaa dayofili: 1. urbanuli reabilitaciis axali koncepciis gansazRvreba evropis sabWos TvalTaxedviT; 2. teritoriuli cvlilebebi, dakavSirebuli urbanuli teritoriis da cxovrebis wesis sxvadasxva komponentis xarisxobriv gaumjobesebas; 3. adamianTa problemebi, dakavSirebuli urbanuli mosaxleobis keTildReobis da cxovrebis yvela sferos donis gaumjobesebas. 2. 1. urbanuli reabilitaciis Tanamedrove gansazRvreba urbanuli reabilitaciis sakiTxebis sirTule da adamianTa raodenoba, romlebic maTSia CarTuli, mas pirveli rigis politikur saqmianobad aqcevs, romelic iSleba ekonomikuri procesebis gziT da gavlenas axdens Sesabamisi mosaxleobis socialur erTobasa da kulturul identobaze. urbanuli reabilitacia WeSmaritad warmoadgens qalaqebis gamococxlebis - 185 - da regeneraciis process, romelic saWiroebs saSualo xangrZlivobisa an grZelvadiani samuSaoebis warmoebas. igi erTdroulad moqmedebs urbanul teritoriebzec da mis macxovreblebzec. reabilitaciis mizania urbanuli teritoriis xarisxis gaumjobeseba, gansakuTrebuli yuradRebiT im raionebze, romlebic dangreulia, an ngrevis mdgomareobaSia. teritoriis TvalsazrisiT, igi emsaxureba: • Zveli urbanuli raionebisaTvis damaxasieTebeli kulturuli memkvidreobis integrirebuli konservacias; • uflebas sacxovrebelze mTeli urbanuli mosaxleobisTvis; • teritoriul erTobas, anu balanss qalaqis sxvadasxva raionebs Soris, anda qalaqsa da sofels Soris; • qalaqis mdgrad ganviTarebas garemos frTxili ekologiuri marTvis gziT. teritoriuli aspeqtebi moiTxovs ganxorcieldes Sesabamisi strategia kulturuli memkvidreobis, binaTmSeneblobis, teritoriuli gegmarebis da garemos dacvis TvalsazrisiT. magram urbanuli reabilitacia aseve eswrafvis miaRwios keTildReobis zrdas da cxovrebis ufro maRal dones mTeli mosaxleobisTvis, romelic cxovrobs, muSaobs, Tu isvenebs qalaqSi. misi valdebulebebi adamianTa winaSe gaxlavT: • adgilobrivi ganviTareba, rac gaacxovlebs urbanuli raionebis ekonomikur potencials; • socialuri erToba anu balansi sxvadasxva socialur fenas Soris; • kulturuli mravalferovnebis, rogorc adgilobrivi identobis saerTo safuZvlis, pativiscema. es valdebulebebi adamianTa winaSe kvlav moiTxovs Sesabamis strategiebs, rac unda xorcieldebodes ekonomikur, socialur da kulturul doneebze. amdenad, urbanuli reabilitacia emorCileba yovlismomcvel urbanul proeqts (urbanuli ganviTarebis gegma), rac moiTxovs yvela saxis urbanuli strategiis integrirebul, seqtorTa sazRvrebs gamcdar midgomas. rTuli amocana, SeaTanxmo memkvidreobis konservacia socialur progressa da mdgrad ekonomikur ganviTarebas, sworedac is konteqstia, romelSic unda aRmocendes urbanuli reabilitaciis evropuli strategia. - 186 - cxrili 4. urbanuli reabilitaciis axali evropuli strategiis gansazRvreba urbanuli reabilitacia revitalizacia regeneracia teritoriuli komponentebis xarisxobrivi gaumjobeseba mosaxleobis keTildReobis da cxovrebis donis amaRleba teritoriuli problemebi adamianTa problemebi memkvidreobis integrirebuli konservacia ufleba sacxovrebelze teritoriuli erToba mdgradi ganviTareba adgilobrivi ganviTareba socialuri erToba kulturuli mravalferovnebis pativiscema strategia strategia kulturuli memkvidreoba sacxovrebliT uzrunvelyofa teritoriuli gegmareba garemo pirobebi ekonomika socialuri sakiTxebi kultura problemebis da strategiebis integracia urbanul proeqtSi urbanuli ganviTarebis gegma reabilitacia warmoadgens urbanuli revitalizaciis an regeneraciis saSualo xangrZlivobis an grZelvadian pro cess. uwinaresad, igi aris politikuri aqti, romlis mizania urbanuli teritoriis Semadgeneli komponentebis mdgomare obis gaumjobeseba da mTeli mosaxleobis keTildReobis da cxovrebis donis amaRleba. misi teritoriuli da adamianTa problemebi moiTxovs ad gilobrivi strategiis ganxorcielebas (mag., integrirebuli konservaciis da memkvidreobis strategia, erTobis da teri - 187 - toriuli gegmarebis strategia, mdgradi ganviTarebisa da garemos dacvis strategia). amgvarad, reabilitacia warmoadgens urbanuli proeqtis /urbanuli ganiTarebis gegmis nawils, rac saWiroebs inte grirebul midgomas, romelic moicavs yvela saxis urbanul strategias. 2. 2. teritoriuli aspeqtebi da amocanebi urbanuli reabilitacia iswrafis aamaRlos urbanuli teritoriis sxvadasxva Semadgeneli komponentis xarisxi, kerZod, misi topografiisa da xedebis struqtura, misi sazogadoebrivi gza-savalebi da keTilmowyoba, yvela didi Tu patara Senoba da misi garemo maxasiaTeblebi (wyali, haeri, niadagi, qveniadagi da mcenareuli safari). urbanuli reabilitaciis TvalTaxedviT, es teritoria unda miCneul iqnes adamianTa dasaxlebis adgilad, rac warmoadgens bunebisa da adamianuri faqtorebis urTierTqmedebis Sedegs. adamianTa qmedebis organizacia mudam teritoriulia da formirebulia sxvadasxva teritoriuli erTeulebis da cvalebadi masStabis Sesabamisad. amgvarad, teritoria warmoadgens amosaval CarCos koleqtiur logikaSi CarTvisa da sazogadoebaSi cxovrebis organizebasTan dakavSirebuli problemebis mogvarebis mosaniSnad. oTxi grZelvadiani teritoriuli mizania: 1. kulturuli memkvidreobis integrirebuli konservacia; 2. ufleba sacxovrebelze; 3. teritoriuli erToba; 4. mdgradi ganviTareba. qvemoT aRwerili iqneba maTi arsi, ris Semdeg maT davyofT calkeul amocanebad, romlebic reabilitaciis programis nawilebad unda ganxorcieldes. 2. 2. 1. memkvidreobis integrirebuli konservacia integrirebuli konservaciis mizania uzrunvelyos kulturuli memkvidreobis mudmivyofa da misi iseTi xedva, rom ara marto mas mouaron, rogorc adamianis Sesaferis naSen, Tu bunebriv garemos, aramed Sesabamisad gamoiyenon da moargon sazogadoebis saWiroebebs. - 188 - mas aqvs ori ZiriTadi konkretuli amocana: • im memkvidreobis konservacia, rac qmnis kulturul garemos, misi dacvis da sakonservacio da gamajansaRebeli samuSaoebis meSveobiT; • memkvidreobis integracia Tanamedrove sazogadoebis adamianur garemoSi, kerZod, reabilitaciis programebis ganxorcielebis gziT. urbanuli reabilitaciis konteqstSi, integrirebuli konservaciis mizania daubrunos sicocxle istoriuli ubnebis arqiteqturul kompleqsebSi ganlagebul Zvel Senobebs imiT, rom maT mieniWos funqcia, SesaZloa winandelisgan gansxvavebuli, magram mainc Tavsebadi maT Rirsebas da Sefardebuli im garemos, sadac isinia ganTavsebuli. Semdgomi mizani, gansakuTrebiT, rodesac saqme exeba sacxovrebeli daniSnulebis Senobebs, mdgomareobs maTi Sida struqturis ganaxlebasa da Tanamedrove cxovrebis moTxovnebTan adaptaciaSi, ise rom uzrunvelyofili iyos memkvidreobiTi Rirebulebis mqone elementebis daculoba. koleqtiuri mexsierebis SenarCuneba da saxvalio memkvidreo bis Seqmna kulturuli memkvidreoba warmoadgens urbanul mexsierebas da danatovers. igi ganamtkicebs mosaxleobis identobas. grandiozuli Tu mokrZalebuli, Zveli Tu bolodroindeli, es aris im adamianTa istoriis materialuri kvali, romlebic iq cxovroben Taobebis ganmavlobaSi. es istoriis wignia, sadac Cven SegviZlia wavikiTxoT, Tu ra evolucia ganicada sazogadoebam, cxovrebis wesma da teqnilogiam da ra Tqma unda, rogor waiwia win Senebisa da garemos morgebis xelovnebam. rodesac memkvidreoba avlens TvalsaCino mxatvrul Rirsebebs, igi momxibvlelobis TvalsazrisiTac faseulobaa da garemos mniSvnelovani orientiric. memkvidreobis es saukeTeso Rirebulebani warmoadgens misi dacvis, SenarCunebis da gajansaRebis safuZvels arsebuli samarTlebrivi instrumentebis gamoyenebiT. daafasebino sazogadoebas misi memkvidreobis Rirebuleba saSualebas iZleva aswavlo mas pasuxismgeblobiT moepyras memkvidreobis SenarCunebas da daicvas ukanono qmedebebisagan (moparva, ucxoeTSi gatana, dazianeba, gadakeTeba an unebarTvo dangreva). magram aseve mniSvnelovania, xeli Seuwyo saxvalio memkvidreobas mkvidri da xarisxiani, maT garemocvas harmoniulad Sezrdili Tanamedrove qmnilebebis stimulirebiT. - 189 - dinamikuri, SorsmWvreteli reabilitaciis ganxorcieleba dRevandel dRes, urbanul raionebTan dakavSirebuli realuri amocana mdgomareobs ara maT statikur konservaciaSi (maTi muzeumebad gadaqceva), aramed maT “dinamikur reabilitaciaSi.” igi gulisxmobs memkvidreobis, misi gamosadegobis gaTvaliswinebiT, Tanamedrove cxovrebasTan Serwymas. Tanamedrove Tu istoriuli, urbanuli cxovrebis asparezi dakavSirebuli unda iyos axal sistemebTan, rac uzrunvelyofs maT gaaadamianebas da adgilobriv doneze Rirebulebas matebs mas. es, axla asaTvisebeli midgoma ar gulisxmobs warsulSi dabrunebas, piriqiT, igi momavalze unda iyos orientirebuli ise, rom warsuls mieniWos aqtiuri roli dRevandel samyaroSi, maSi Tavisi sakuTari gansakuTrebuli wili hqondes. Zveli ubnebis unari dRes SesTavazos adamianebs xval iq cxovrebis SesaZlebloba, warmoadgens erTaderT gzas, rac maT ganadgurebisgan gadaarCens. es moiTxovs axlebur msoflmxedvelobas, rac iTvaliswinebs macxovreblebs, maTi cxovrebiT, gasaWiriT, ocnebebiT, SesaZlebobebiT da kulturiT. Zvelma ubnebma unda ganagrZos sicocxle da socialuri cvlilebebis formireba. memkvidreobis usafrTxo gamoyeneba, misi maxasiaTeblebis da xarisxis Seulaxavad gamoyeneba (an funqciis miCena) aris memkvidreobis saukeTeso konservacia. rodesac Senobebi mitovebulia, yvelaze martivi gza, xelaxla aamoqmedo isini, aris maTTvis Tavdapirveli daniSnulebis Sesabamisi funqciis miniWeba, radgan es nakleb adaptacias moiTxovs, ramac SeiZleba ziani miayenos memkvidreobismier Taviseburebebs. rodesac Tavdapirveli funqciis aRdgena ukve SeuZlebelia, unda moiZebnos iseTi gamoyeneba, rac daicavs nagebobebis xasiaTs da Taviseburebebs, xolo Careva ki uminimaluresi iqneba. faqtiurad, urbanuli garemos ekologiuri menejmenti lamobs, ramdenadac SesaZlebelia, Seamciros Careva Zvel urbanul ubnebSi da, ramdenadac SesaZlebelia, daicvas arsebuli, xolo daingres mxolod is, risi SenarCuneba an gadarCena ukve SeuZlebelia. Sesabamisad, aucilebelia Zveli Senobebis movla, SekeTeba, an Tundac aRdgena tradiciuli meTodebiTa da, sasurvelia, damaxasiaTebeli Zveli masalebiT, raTa davicvaT Sesabamisi urbanuli areebis avTenturoba da SevinarCunoT SenobaTa xasiaTi da erTgvarovneba. - 190 - safrTxeSi myofi nagebobebis dacva minimaluri Carevis principiT rodesac Careva mkacrad SezRudulia, safrTxeSi myofi nagebobebis dasacavad gamoyenebuli unda iyos minimaluri saSualebebi: ZiriTadi qsovilis da gadaxurvis stabilizacia, gawyalgaumtareba, gamagreba an renovacia. sanitaruli gamarTuloba da komunaluri keTilmowyobis standartebi minimumamde mainc unda dakmayofildes: gamdinare wyliT, eleqtrogayvanilobiT, gaTbobiT, sapirfareSoebiT, samzareuloTi da saabazanoebiT uzrunvelyofa. rodesac xelmisawvdomi gaxdeba damatebiTi saxsrebi, SeiZleba daiwyos mopirkeTebiTi da dekoratiuli samuSaoebi. Zvel nagebobebSi minimaluri Carevis principi SesaZlebels xdis samuSaoebis warmoebas ufro naklebi danaxarjebiT, vidre es axali Senobebis SemTxvevaSia. igi Zvelis reabilitacias konkurentunarians xdis, axal SenobebTan SedarebiT da saSualebas aZlevs mflobelebs Tavisi uZravi qonebis meti odenoba dauqvemdebaron am process. amave dros, igi saWiroebs tradiciuli meTodebis da masalebis gamoyenebas, rac uzrunvelyofs Zveli ubnebis avTenturobas da zRudavs narCenebs, masalebis xelaxali gamoyenebis gziT. 2. 2. 2. ufleba sacxovrebelze adamianis Rirsebis pativiscema warmoadgens fundamentur da universalur Rirebulebas, romelic SezRudvas ar eqvemdebareba da garantirebulia adamianTa uflebebiT. igi pirovnebas yvela saxis ganviTarebis proeqtebis da strategiebis yuradRebis centrSi aqcevs. pirovnebis ZiriTadi saWiroebebis dakmayofileba gulisxmobs socialuri uflebebis mopovebas: ufleba sacxovrebelze, dasaqmebaze, janmrTelobis dacvaze, socialur dacvaze, ganaTlebaze da diskriminaciis ar-arsebobaze am uflebebis amoqmedebisas. socialuri uflebebi Camoyalibebulia evropis sabWos mTavar konvenciaSi, evropis socialuri qartiis Sesworebul versiaSi. urbanuli reabilitaciis konteqstSi Zireuli prioritetia, yvelas hqondes SesaZleboba, iqonios damakmayofilebeli, Rirseuli sacxovrebeli, gaWirebul fenebsac ki. es swored isaa, rac unda Seesabamebodes sazogadoebis uryev miswrafebas, mis saWiroebas icxovros garemoSi, romelic aris Rirseuli, sufTa da sasiamovno, rogoric unda iyos misi wevrebis SesaZleblobebi. - 191 - imis gaTvaliswinebiT, rom urbanuli qsovilis gauareseba iwvevs socialuri qsovilis gauaresebas da piruku, axla gasacodavebuli da gaRatakebuli ubnebis reabilitacia socialuri problemebis Semcirebis da urbanul arealebSi socialuri keTildReobis zrdis idealur saSualebas warmoadgens. adamianTa garemos da cxovrebis donis gaumjobeseba mTeli mosaxleobisTvis urbanuli reabilitaciis strategiis mizani, yvela SemTxvevaSi, unda iyos adamianTa keTildReoba, adamianTa garemos xarisxi da, zogadad, adamianTa cxovrebis done. am fundamenturi miznebis miRweva saWiroebs Zlier politikur SemarTebas da aqtivobas, romelic fokusirebulia sam ZiriTad veqtorze: • socialuri binaTmSenebloba: unda iyos reabilitirebuli da aSenebuli Zvel urbanul ubnebSi, rogorc ganviTarebis da socialuri mravalferovnebis faqtori; • koleqtiuri infrastruqtura da sazogadoebrivi sivrcis keTilmowyoba: unda iyos konsolidirebuli da gaumjobesebuli, rogorc dasaxlebuli da yvelas sakuTrebaSi myofi arealebi; • Zveli Senobebi: unda iyos daculi da aRdgenili, rogorc urbanuli programebis xerxemali da mdgradi ganviTarebis Semadgeneli. yvelasTvis Sesaferisi sacxovrebliT dakmayofilebis Sesa Zlebobis Seqmna reabilitaciis nebismieri strategia unda amodiodes im mosazrebidan, rom “qalaqi, rogorc mTlianoba, da, saxeldobr, Zveli ubnebi, mxolod maSin iZens azrs, rodesac isini dasaxlebulia.” dromoWmulis amosufTaveba da usafrTxoebis TvalsazrisiT sacxovrebeli pirobebis gaumjobeseba, sanitaruli pirobebi da komunaluri keTilmowyoba arsebrivia macxovrebelTa cxovrebis donisa da RirsebisTvis. isini amaRlebs macxovrebelTa SegrZnebas, rom arian sazogadoebis wevrebi da akavSirebs maT sayofels. isini, aseve, win eRobeba mosaxleobisgan daclas da Tanmdev socialur-ekonomikur problemebs. aqedan gamomdinare, Sesaferisi sacxovrebeli yvelasTvis xelmisawvdomi unda gaxdes. gaeros gancxadebiT, “Sesaferisi sacxovrebeli ar niSnavs mxolod adgils, sadac - 192 - SeiZleba Tavis Sefareba. igi agreTve niSnavs piradi cxovrebis Sesabamis xelSeuxeblobas, Sesabamis farTs, fizikur komfortulobas, Sesabamis daculobas, qonebis usafrTxoebas, nagebobis mdgradobas da gamZleobas. sacxovrebeli naTeli unda iyos, masSi unda iyos gaTboba da ventilacia, rac saTanado infrastruqturas saWiroebs... Sesaferisi, janmrTeli garemo da misadgomad advili mdebareoba unda hqondes. fasi unda iyos misaRebi da xelmisawvdomi.” (sacxovrisi II ganweseba, 1996 w.). sacxovreblebis gaumjobeseba adgilze dabalSemosavliani fenebis SenarCunebiT reabilitirebuli Zveli ubnebi unda darCes socialuri mravalferovnebis teritoriebad. yuradReba unda mieqces, rom sareabilitacio programebi aumjobesebs sacxovreblebs da adgilze, rac SeiZleba didxans, inarCunebdes adgilobriv dabalSemosavlian mosaxleobas. da marTlac, saTanado sifrTxilis gareSe, sacxovrebeli pirobebis gaumjobesebis Sedegad xdeba adgilobrivi dabalSemosavliani mosaxleobis gamoZeveba, xolo maT adgilebs ikavebs gamokveTilad ufro SeZlebuli mosaxleoba (Sead. paragrafebSi 1. 2. 1. da 1. 6. naxsenebi “jentrifikaciis” fenomeni). am Sebrkolebis lodis Tavidan asacileblad, Carevis programebma, sacxovrebel saxlebTan mimarTebiT, unda Seufardos finansuri resursebi saxlis macxovrebelTa, gaWirebuli adamianebis da/an emigrantebis realur moTxovnebs. sareabilitacio ubnis macxovrebelTa socialur-ekonomikuri mdgomareobis guldasmiTi analizi warmoadgens nebismieri Carevis umTavres prioritets. ufro metic, droebiT sxvagan gadasaxlebis sistemis wyalobiT, “Casaxlebis mudmidmivmoqmedi procesi” iZleva SesaZleblobas Catardes sruli aRdgena da Semdgom macxovreblebi Tavis Zvel binebSi davabrunoT. sazogadoebrivi sargeblobis areebis da keTilmowyobis obi eqtebis xarisxis gaumjobeseba yvela macxovreblis sakeTil dReod sazogadoebrivi sargeblobis obieqtebi da areebi yvelaze mniSvnelovania ama Tu im raionis cxovrebis donis, adamianTa maTTan identifikaciis da maTdami mikuTvnebulobis SegrZnebisaTvis. mniSvnelovania, rom reabilitaciis programaSi CarTuli iyos maTi gaumjobesebis samuSaoebi, SerCeuli imis mixedviT, Tu ra ufro mniSvnelovania ubnis macxovreblebisT- 193 - vis. Semdgom isini xdeba sazogadoebis Seyris faqtori, Tanayofnis, siaxlovis, xalxis SekavSirebis da ara ubralod qalaqSi mimosvlis adgilebi. amas garda, Zveli centrebisTvis damaxasiaTebeli Senobebis simWidrove kidev ufro zRudavs saxlebs Soris ezoebis, baRebis da mwvane areebis raodenobas. mosaxleobas, Cveulebriv, awuxebs dasvenebisa da gantvirTvisTvis adgilebis simcire. Sesabamisad, reabilitaciis procesma miznad unda daisaxos carieli an dacarielebuli adgilebis adgilobriv macxovrebelTaTvis da, gansakuTrebiT, ubnis axalgazrdobisTvis sazogadoebriv zonebad gadakeTeba. aseTi adgilebi mwvane nargavebiT unda daifaros. “gamwvanebis” es principi aseve unda iqnas gaTvaliswinebuli gza-savalebisa da trotuarebis ganaxlebisas. reabilitirebuli bina fasis TvalsazrisiT axalze ufro mim zidveli unda gaxdes reabilitirebuli binis fasi sagrZnoblad ufro dabali unda iyos, vidre axali binebisa, Tuki binaTmSeneblobis strategiaze pasuxismgebelma mmarTvelma organoebma “minimaluri intervencia” airCies (ix. muxli 2. 2. 1). “mSeneblobis subsidireba” (araukugebiTi granti) damatebiTi SeRavaTia. Tu dasaSvebia, unda SeizRudos proeqtis fasi da dabalSemosavlian fenebs unda mieceT binebis SeZenis SesaZleboba. rodesac bina kerZo pirs ekuTvnis, aRdgeniTi samuSaoebi SeiZleba mis xelT myofi materialuri saxsrebis Sesabamisad droSi gaiWimos. es gvagebinebs, Tu ratom vxedavT met moTxovnas Zvel Senobebze axalgazrdebsa da nakleb SeZlebulTa Soris. Zveli, kerZomflobelobaSi myofi saxlebis (gasaqiravebelTa CarTviT) Sesyidvisa da reabilitaciis finansuri stimulirebis oficialuri politika SesamCnevad gazrdis reabilitirebuli sacxovreblebis mTlian moculobas. 2. 2. 3. teritoriuli erToba teritoriuli erToba warmoadgens evropis sabWos (da evropis kavSiris) axal prioritets. igi gulisxmobs mTeli evropis teritoriaze, wevr saxelmwifoebs Soris (Zveli da axali), regionebs Soris (mdidari da Raribi), qalaqebs Soris, Tu qalaqsa da sofels Soris, socialur-ekonomikuri ganviTarebis dabalansebas. es SesaZlebels xdis Tavidan aviridoT xifaTi (gansakuTrebiT axal wevr saxelmwifoebSi), rom romelime qa- 194 - laqi gaizrdeba, maSin rodesac sxva qalaqebi da sasoflo arealebi mowydeba zrdis process. urbanuli teritoriis da misi reabilitaciis specifikur konteqstSi, teritoriuli erTobis winapirobaa gaumjobesebuli balansi da teritoriuli urTierTkavSiri qalaqis sxvadasxva ubnebs Soris (Zvelsa da axals, centralursa da periferiuls) da qalaqisa da misi Semogarenis mometebuli dakavSirebuloba. igi aseve damokidebulia xelmisawvdomobis pirobebis ukeT dabalansebis xelis Sewyobasa da funqciur mravalmxrivobaze, rac mimarTulia Tavsebadi funqciebisken da ufro susti funqciebis (Tundac, sacxovrebeli) dacvisken. dabolos, igi saWiroebs sxvadasxva ubnis morfologiis specifikis gaTvaliswinebas da Zalisxmevas istoriuli centrebis funqcionaluri gaZlierebisa da urbanuli mTlianobis SenarCunebisTvis, teritoriul da adamianur ganzomilebebSi erTobis misaRwevad. amdenad, teritoriuli erToba amcirebs garemos zewolas. warmoadgens ra socialuri erTobis ganuyofel nawils, is gvexmareba, davacxroT socialuri daZabuloba, movaxdinoT demokratiuli struqturebis stabilizacia da SevinarCunoT keTili urTierToba calkeul pirovnebebsa Tu urbanul samosaxloebs Soris. “teritoriuli erToba” saWiroebs ukeTesad dabalansebul sivrcobriv kavSirebs qalaqis sxvadasxva ubnebs (Zveli Tu ax ali, centraluri Tu gareubnis) Soris. es SesaZlebeli xdeba martivi misvla-mosvlis da funqciebis Serevis xelSewyobiT da iseTi susti funqciebis dacviT, rogoric sacxovrebelia. igi aseve saWiroebs istoriuli raionebis topografiis gaT valiswinebas da urbanuli mTlianobis SenarCunebas, misi ter itoriuli da adaminuri doneebis uwyvetobis gziT. funqciuri mravalferovnebis xelSewyoba Tavsebadi fun qciebis mizniT msgavsad socialuri mravalferovnebisa, funqciuri mravalferovneba uxsovari droidan warmoadgenda urbanuli nagebobebis safuZvels da ganmsazRvrels da ase unda iyos momavalSic. sxvadasxva urbanuli funqcia unda Tanaarsebobdes faqizi, magram aucilebeli wonasworobis mdgomareobaSi, Tavsebadobis axali kriteriumebis Sesabamisad. unda moiZebnos iseTi Tavsebadi gamoyeneba, rac Seefereba Tanamedrove moTxovnebs da xels uwyobs ubnis funqcionirebas (samezoblos saqmianobas). - 195 - da mainc, funqciuri mravalferovnebis SenarCuneba nebismier fasad rodi unda iqnas miRweuli. miwis gamoyenebasTan (zonebisTvis garkveuli funqciebis miCena) da garemos dacvasTan dakavSirebulma urbanulma politikam unda daareguliros daZabuloba da dabinZureba (rac funqciur mravalferovnebas moaqvs) da droTa viTarebaSi urbanuli arealebis evolucia. ufro susti funqciebis gandevnis da urbanuli arealebis mono-funqcionalizmis Tavidan acileba funqciuri mravalferovneba ar SeiZleba Seiqmnas sacxovreblis sazianod, romelic warmoadgens mniSvnelovan, Tumca mowyvlad funqcias. Zvel centrebSi sacxovrebels safrTxes uqmnis sxva, ekonomikurad ufro sicocxlisunariani funqciebi, ZiriTadad dakaSirebuli momsaxurebis sferosTan (turizmi, ofisebi, maRaziebi, momsaxureba, koleqtiuri infrastruqtura, a.S.). amdenad, mniSvnelovania umetesi adgilis binaTmSeneblobisTvis datoveba sxva funqciebisTvis teritoriis mopovebis SezRudvebisa da, metadre, miwaTsargeblobis gegmebis SedgeniT. amave dros, unda gakontroldes zedmetad agresiuli saqmianoba, raTa Tavidan aviciloT “mono-funqcionalizmi:” anu, rodesac TiTo ubani erTaderTi mizniT gamoiyeneba. rac unda momgebiani iyos es funqcia Tavdapirvelad (turizmi, ofisebi, universiteti, savaWro centri), igi dajabnis sxva funqciebs da sabolood Seaferxebs realur urbanul ganviTarebas. iq, sadac ukve arsebobs erTdaniSnulebiani zonebi, reabilitaciis procesebis mizani unda iyos maTi socialuri, kulturuli da ekonomikuri gamravalferovneba. Zveli raionebis specifikuri topografiis gaTvaliswineba Zveli raionebis topografiisTvis ZiriTadad damaxasiaTebelia viwro, erTmaneTTan patara moednebis qseliT dakavSirebuli quCebis gaswvriv ganlagebuli miwis mcire nakveTebi. es qmnis perspeqtivebis da qalaqis xedebis did mravalferovnebas, rac yovel qalaqs imgvari xatebebis wyebad sacnobadxdis, romelnic nebismieri momnaxuleblis mexsierebaSi aRibeWdeba. reabilitaciis strategiam aucileblad unda gaiTvaliswinos Zveli raionebis morfologia, rogorc sazogadoebrivi teritoriebis da gzebis sistemis, aseve naSeni memkvidreobis TvalsazrisiT. gaTvaliswineba ar niSnavs mis erTianad SenarCunebas, aramed saTanado suliskveTebisa da identobis kvalad revitalizacias. reabilitirebuli ubnebi kvlavac sacnobi - 196 - unda iyos. unda gamoviCinoT sakmarisi moqniloba da SemoqmedebiToba, raTa davamyaroT balansi tradiciulsa da axals, SenarCunebasa da adaptacias Soris. istoriuli centrebis funqciebis gaumjobeseba axali, moSorebuli gareubnebis zrdis sapirispirod, urbanuli istoriuli centrebis gaZliereba mimdinareobs, zogadad, centraluri urbanuli funqciebis gaZlierebiT an “gaumjobesebiT” (saxeldobr, aq igulisxmeba mcire biznesi, xelosnobis centrebi, sayofacxovrebo momsaxureba, sacxovreblebi, ubnis momsaxurebis obieqtebi da urbanuli keTilmowyoba _ saganmanaTleblo centrebi, sportuli da kulturuli centrebi, sazogadoebrivi dawesebulebebi). gaumjobeseba saWiroebs Sesabamisi ekonomikuri, socialuri da kulturuli saqmianobis xelSemwyob mTel rig wmedebas im mizniT, rom SesaZlebeli gaxdes urbanuli mosaxleobis adgilobriv dasaqmeba da Zveli centrebis mimzidvelobis yovelmxriv gazrda iqauri macxovreblebisTvis, turistebisa da investorebisTvis. uwyvetobis uzrunvelyofa Zvel unebs Soris da mTel qalaqSi aseve Tavidan unda aviridoT viTareba, rodesac Zveli ubnebis aRdgena arRvevs iqaur bunebriv balanss, radgan gadascdeba misi “absorbciis unars”. seriozuli yuradReba unda mieqces sivrcobriv, ekonomikur da kulturul kavSirebs, rac unda gaibas Zvel unebsa da qalaqis danarCen nawilebs, TviT gareubnebs Sorisac. urbanuli uwyvetoba centrsa da periferiebs Soris aseve SeiZleba miRweul iqnas masStabis uwyvetobiT, rogorc sivrcobrivi (gza-savalebisa da miwis monakveTebis masStabi), ise adamianismieri TvalsazrisiT (demografiuli balansi). urbanuli masStabis balansis da uwyvetobis sakiTxi imsaxurebs CarTuli iyos urbanuli strategiis dokumentebSi (miwaTsargeblobis gegma, qalaqgegmarebis regulireba, gadaadgilebis gegma, ganviTarebis gegma da ase Semdeg). 2. 2. 4. mdgradi ganviTareba mdgradi ganviTareba warmoadgens ganviTarebis stils, romelic akmayofilebs dRevandel moTxovnebs ise, rom ziani ar miayenos momavali Taobebis SesaZlebobas daakmayofilos Tavisi - 197 - moTxovnilebebi. igi emyareba sam ZiriTad princips, romelTagan yvela Tanabrad mniSvnelovania: ekonomikuri ganviTareba, socialuri erToba da garemos dacva (rac kulturulsa da bunebriv memkvidreobas moicavs). dauSvebelia, am sami principiadn upiratesoba romelime erTs mivaniWoT. mdgradobis principis urbanul kulturul memkvidreobas misadageba miuTiTebs imaze, rom Zvel ubnebs Seswevs unari, ise moergos mosaxleobis axal moTxovnebs da saWiroebebs, rom ar ganicados wyveta an miviwyebis faza, amasTan arc iseTi Careva dasWirdes, rac daarRvevs garemos balanss. amgvarad, mdgradi ganviTareba SeiZleba aRqmuli iyos, rogorc Tanamedroveobis axali faza, romelic tradiciebs ufro TvalsaCino adgils ubrunebs. mas Semoaqvs “gaziarebuli pasuxismgeblobis” koncefcia qalaqebis momavlis mimarT da gulisxmobs cxovrebis stilisa da warmoebis wesis radikalur cvlilebas iseve, rogorc “kargi marTvis” da “sifrTxilis” strategiis ganxorcielebas da urbanuli sivrcis sxvadasxva Semadgeneli nawilebis gaTvaliswinebas. urbanuli reabilitaciis konteqstSi, mdgradi ganviTareba emyareba teritoriul strategias, romelic did mniSvnelobas aniWebs Zveli Senobebisa Tu masalebis xelaxal gamoyenebas da dagamuSavebas, riTic Tavs varidebT narCenebs. igi iwvevs avtomobilebis gamoSvebis Semcirebas da uwyveti mobilurobis xelSewyobas. dabolos, igi amcirebs energiis moxmarebas da urbanuli saqmianobiT gamowveul zogierT usiamovnebas. vaqcioT urbanuli reabilitacia mdgradi ganviTarebis mTa var instrumentad mdgradi ganviTareba gulisxmobs warmoebis struqturis da cxovrebis stilis Sorsmaval transformacias. is ufro cxovrebis xarisxs qomagobs, vidre warmoebuli dovlaTis raodenobas. mdgradi materialuri progresis adgili unda daikavos aramaterialurma Rirebulebebma, sakuTari Tavis da sxvaTa gagebis Rirebulebam, Rirebulebam, rac gvTavazobs Zveli masalebis xelaxal gamoyenebas/gadamuSavebas, rogorc axali produqciis moxmarebis sul ufro mzardi miswrafebis alternativas. am CarCoebSi, urbanuli reabilitaciis strategia erTdroulad aris: • mdgradi ganviTarebis mizani im zomiT, ramdenadac igi imis garantiaa, rom warsulis resursebi momaval Taobebs ise gadaecema, rom arc gaiflangeba da arc narCe- 198 - • nebs warmoSobs; mdgradi ganviTarebis faqtori im zomaze, ramdenadac (kulturuli da bunebrivi) urbanuli garemos SenarCuneba warmoadgens erT-erTs ganviTarebis sam sayrdenTagan, ekonomikur ganviTarebasa da socialur erTobasTan erTad. urbanuli garemos dacva da dabinZurebis da sxva usiamovno faqtorebis Semcireba garemos dacva unda mimdinareobdes sxvadasxva urbanuli landSaftebis (iqneba es gansakuTrebuli, Cveulebrivi an dakninebuli) identifikaciis, menejmentis da gaumjobesebis axali strategiis gamoyenebis gziT da garemos RirebulebaTa misadagebuli mdgradi turizmis xelSewyobis saSualebiT. igi agreTve gulisxmobs urbanuli garemos mravalferovnebis SesaZlebeli safrTxeebisgan didwilad mozRudvas, garemos dazianebis (dabinZureba, danakargebi) Semcirebas, prevenciul zomebs stiqiuri ubedurebebis winaaRmdeg da usafrTxoebis dacviT energoresursebis menejments. am RonisZiebebis warmatebaSi didi wvlili Seaqvs sazogadoebis mxridan gacnobierebas da srul Tanamonawileobas. masalebis, energiis da teritoriebis flangvis Tavidan arideba urbanuli reabilitacia SesabamisobaSia mdgrad ganviTarebasTan imdenad, ramdenadac igi maqsimalurad inarCunebs arsebul Senobebs da maT ngrevas minimumamde amcirebs. am orientacias gaaCnia pozitiuri ekologiuri Sedegi, rac SesaZlebels xdis Tavidan aviciloT masalebis da energiis flangva, riTic SeizRudeba ara marto nagvis da narCenebis odenoba da maTi transportirebis da ganTavsebis uaryofiTi mxareebi, aramed axali masalebis odenoba da maTi mopovebis, warmoebis, transportirebis da dabinavebisTvis saWiro energiis odenobac. Zveli qalaqebis reabilitacia Tavidan agvaridebs urbanuli zrdisas axali teritoriebis Sematebas. axlad gaSenebuli teritoriebis moTxovnilebis Sesusteba exmareba soflis garemos SenarCunebasac da bunebis konservaciasac. igi aseve amcirebs infrastruqturis fass da haeris dabinZurebas im transportis SemcirebiT, riTic mgzavroben adamianebi, romlebic muSaoben qalaqis centrSi, xolo cxovroben mis gareubnebSi. dabolos, Zveli Senobebis momsaxureba didi Termuli mqnevarebiT amcirebs energiis moxmarebas gaTbobasa da haeris kondicirebaze. - 199 - avtomanqanebis moZraobis Semcireba da sazogadoebrivi trans portis xelSewyoba avtomanqanebis moZraoba ufro da ufro agresiuli xdeba, xolo avtosadgomebi ufro da ufro Semawuxebeli, rac xels uSlis adamianTa urTierTobas Zvel ubnebSi. amgvarad, avtomobilebiT gamowveuli autaneli mdgomareobis Semsubuqeba sruliad aucilebelia, raTa SevinarCunoT an davabrunoT Zveli centrebis mudmivi mosaxleoba. autaneli mdgomareobis Semsubuqeba saWiroebs sacxovreblebis da funqciuri mravalmxrivobis SenarCunebas, rac Seamcirebs dRe/Ramis dapirispirebas da Soridan CamosulTa erTmaneTis monacvle nakadebs. zog SemTxvevaSi, umizno gzajvaredinebis Tavidan asarideblad, SeiZleba gamarTlebuli iyos qalaqebis garSemo movliTi gzebis gaSeneba. Zvel centrebTan misasvlelTa gaumjobesebis mizniT saWiroa sxvadasxva arsebuli koleqtiuri satransporto sistemis gaumjobeseba, an axlis Seqmna. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces sxvadasxva saxis transportis (an “multisaxeobis”) erTmaneTTan kavSirs. xeli unda Seewyos aseve garemosTvis arasaziano transportis saxeobebs: qveiTad mosiaruleTa marSrutebis Seqmnas (viwro quCebis da xalxmravali sanapiroebis gadakeTebiT), trotuarebis gafarTovebasa da velosipedistTaTvis usafrTxo trasebis dagebas (manqanebis moZraobisTvis gansazRvruli sivrcis SemcirebiT), Tavisufali drois gatarebisTvis saWiro sivrcis gamonTavisuflebas (avtosadgomebis miwis qveS ganTavsebiT) da quCebis daTmobas qveiTad mosiaruleTaTvis, velosipedistTa, sazogadoebrivi transportis da, SesaZloa, taqsisTvis. mdgradi gadaadgilebis mogvareba gadaadgilebis gegmis ganx orcielebis gziT Zvel centrebSi, Cveulebriv, mniSvnelovania transportis moZraobis reorganizeba, balansis damyarebiT sam ZiriTad aucileblobas Soris: mosaxleobis moTxovnilebaTa dakmayofileba, raionebis specifikuri morfologiis SenarCuneba da iq ganlagebuli naSeni memkvidreobis dacva. yuradReba unda mieqces, agreTve, kavSirebs Zvel centrs, qalaqs da gareubnebs Soris. am konteqstSi, rac Seexeba kerZo transports, sazogadoebriv transports da qveiTad mosiaruleTa moZraobas, “gadaadgilebis gegmis” SemuSaveba saSualebas iZleva gaerTianebuli SesaZlebobani da urbanuli prioritetebi sa- 200 - mezoblos donemde iqnas dayvanili. es aris yovlismomcveli gegma, ufro mravlisdamtevi, vidre standartuli “satransporto gegma” (romelic emsaxureba transportis moZraobas da avto sadgomebs, gadaadgilebis sxva saSualebebis sazianod). globaluri urbanuli ganviTarebis strategiis gansazRvris mizniT, saWiroa gadaadgilebis gegmis CarTva teritoriuli gegmarebis proeqtebSi. cxrili 5. reabilitaciis teritoriuli problema da Sesabamisi amocanebi aspeqti 1. memkvidreobis integrirebuli konservacia • • • • urbanuli koleqtiuri mexsierebis konservacia da saxvalio memkvidreobis Seqmna dinamikuri, Sorsmimavali reabilitaciis Catareba memkvidreobis frTxili gamoyeneba, raTa ar daziandes misi damaxasiaTebeli Tvisebebi da xarisxi safrTxeSi myofi nagebobebis dacva minimaluri Carevis principiT aspeqti 2. ufleba sacxovrebelze • • • • • mTeli mosaxleobisTvis adamianuri garemos da cxovrebis donis gaumjobeseba yvelasTvis damakmayofilebeli da Sesaferisi sacxovreblis miRebis SesaZleblobis gaCena sacxovrebli pirobebis gaumjobeseba adgilze macxov rebelTa dabalSemosavliani jgufebis SenarCunebiT sazogadoebrivi teritoriebis da keTilmoyobis obieqtebis xarisxis gaumjobeseba yvela mcxovrebis sasikeTod reabilitirebuli sacxovrebeli fasis TvalsazrisiT ufro mimzidveli gaxdes, vidre axali saxlebi aspeqti 3. teritoriuli erTianoba • • • • • funqciuri mravalferovnebis mxardaWera funqciaTa konkurentulobis gaTvaliswinebiT urbanuli erTeulis monofunqcionalizmisgan Tavis arideba Zveli ubnebis specifikuri morfologiis pativiscema istoriuli centris funqciebis gadasinjva uwyvetobis uzrunvelyofa Zvel ubnebsa da mTlianad qalaqs Soris - 201 - aspeqti 4. mdgradi ganviTareba • • • • • urbanuli reabilitaciis mdgradi ganviTarebis mTavar instrumentad gadaqceva urbanuli garemos dacva da dabinZurebis da autaneli mdgomarebis Semcireba masalebis, energiis da teritoriebis flangvis Tavidan arideba saavtomobilo transportis Semcireba da sazogadoebrivi transportis ganviTareba mdgradi gadaadgilebis organizeba gadaadgilebis gegmis ganxorcielebis gziT 2. 3. adamianuri aspeqtebi da amocanebi garda adamianuri garemos ufro maRali xarisxis Ziebisa, teritoriuli aspeqtebis midevnebiT, reabilitacia aseve isaxavs miznad calkeul individTa da samosaxloebis miswrafebebis dakmayofilebas da mTeli mosaxleobis keTildReobis da cxovrebis xarisxis amaRlebas. adamianuri aspeqti gulisxmobs im teritoriis mosaxleobas, romelic reabilitacias saWiroebs, maTTan ki yvela imasac, vinc iq midis samuSaod, saswavleblad an dasasveneblad (dasvenebis turizmi, saqmiani turizmi, a.S.). igi Tanabrad mniSvnelovania kerZo pirebisTvis, adamianTa jgufebisa Tu samosaxloebisTvis, miuxedavad maTi kulturuli, eTnikuri an religiuri kuTvnilebisa. adamianuri aspeqtis gaTvaliswineba, aradiskriminirebis principTan Tanaxmierad, keTilismyofelia yvelanairi socialuri mravalferovnebisTvis (iqneba es ekonomikuri, rasobrivi, dasaqmebis Tu Taobebrivi). zemomoyvanili konotaciebiTurT, urbanuli reabilitacia unda ganvmartoT, rogorc: • politikuri procesi, demokratiuli aRzrdis sqemebis azriT, rac mdgomareobs dialogSi, ideebis dapirispirebaSi da sazogadoebis TanamonawileobaSi; • novaciis, monawileebis da proeqtebis nayofieri Sexvedris procesi, sazogadoebis transformaciis da gaukeTesebis veqtori; • arastatikuri, mudmiv ganviTarebadi procesi, romlis meSveobiT pasuxi SeiZleba gaeces kiTxvebs mosaxleobis mier gancdili politikuri, ekonomikuri da socialuri transformaciebis Taobaze. adamianuri TvalsazrisiT, sami mTavari grZelvadiani mizania: - 202 - 1. adgilobrivi ganviTareba; 2. socialuri erToba; 3. kulturuli mravalferovnebis pativiscema. adamianuri aspeqti ganuyofelia teritoriulisagan. miuxedavad imisa, rom igi naklebad xelSesaxebi da gazomvadia, vidre misi teritoriuli Sesatyvisi, adamianuri aspeqti mainc arsebiTia urbanuli reabilitaciis procesisTvis. 2. 3. 1. adgilobrivi ganviTareba adgilobrivi ganviTareba warmoadgens teritoriis aqtivizacias, romelic erTad hkrebs energiebs da maT cvlilebaTa konteqstis samsaxurSi ayenebs. igi novatoruli faqtoricaa, romelic gvTavazobs seqtoraluri midgomebis integrirebas da yuradRebas amaxvilebs maT urTierTdaqvemdebarebaze. sazogadoebis mier proeqtis gacnobiereba mxolod demokratiuli procedurebiT, ubralo adamianebisTvis ganmartebis gziT miiRweva. adgilobrivi ganviTarebis koncefcia Cndeba, rogorc demokratiis konsolidaciis idealuri gza, radgan proeqti fokusirebulia met keTildReobaze da eTikur principebze, rac aZlevs calkeul samosaxloebs ganviTarebis da ayvavebis saSualebas. swored ubralo adamianebisgan, xalxisgan warmosdgeba winaswarganwyobebica da miswrafebebic. adgilobriv doneze unda dadgindes da gamoiwvlilos sakiTxebi, xolo maTi gadawyveta ki centraluri mTavrobis daxmarebiT unda moxdes. kavSiri adgilobriv da erovnul doneebs Soris warmoadgens evropis unifikaciis umTavres princips, gansakuTrebiT im qveynebSi, sadac mimdinareobs samarTlebrivi normebis ganmtkicebis procesi. mimdinare proeqtebis ganxorcielebis da marTvis valdebuleba adgilobriv doneze Zevs. urbanuli reabilitaciis samuSaoebi warmoadgens mdgradi adgilobrivi ganviTarebis proncipebis cxovrebaSi gatarebis upirveles saSualebas. isini niSania adgilobrivi da nebayoflobiTi seqtorebis iniciativis daZlierebisa, Zveli ubnebis ekonomikuri potencialis mobilizaciisa da pirdapiri Tu arapirdapiri dasaqmebisa, gansakuTrebiT mdgradi da saTanado ragvarobis turizmis ganviTarebis meoxebiT. adgilobrivi TaosnobiT mxardaWerili ekonomikuri zrdis gamowveva axla adgilobrivi ganviTareba centralizebul dagegmvasa da marTvas adgilobriv dinamikas anacvlebs, rac adgilobri- 203 - vi iniciativis wvlilis gaZlierebas efuZneba. amgvarad, igi moicavs yvela seqtors da saqmianobas, ramac SeiZleba gavlena moaxdinos samosaxlos socialur da ekonomikur revitalizaciaze da, garda amisa, moicavs sakiTxebs, dakavSirebuls samuSao adgilebis Seqmnasa da endogenur ekonomikur saqmianobasTan. adgilobriv doneze xelmisawvdomi saSualebebis speqtri iZleva Taosnobis gamoCenis, gaZRolis da zedamxedvelobis SesaZlebobas, im saqmianobaze, romelic SeiZleba Sediodes urbanuli reabilitaciis proeqtSi: uZravi qonebis SeZena, Careva, romelic zemoqmedebs sazogadoebriv teritoriebsa da keTilmowyobis obieqtebze, sacxovrebeli saxlebis renovacia an maTi subsidireba, sacxovrebeli pirobebis gaumjobeseba, ekonomikuri aqcentebis gadaadgileba, a.S. memkvidreobasTan dakavSirebuli Sromis ekonomikuri poten cialis amoqmedeba didi xnis ganmavlobaSi mxedvelobaSi miiReboda kulturuli memkvidreobis mxolod kulturuli da esTetikuri Rirebuleba, xolo misi ekonomikuri da socialuri potenciali gaTvaliswinebuli ar iyo. miuxedavad amisa, ekonomikuri progresi da memkvidreobis konservacia diametrulad rodi ewinaaRmdegeba erTmaneTs. gonivrulad gamoyenebisas, memkvidreoba xdeba ekonomikuri ganviTarebis resursebis ZiriTadi wyaro, romelsac, Tavis mxriv, sikeTe moaqvs Tavad memkvidreobisTvis. sinamdvileSi, memkvidreobis wvlili adgilobriv ganviTarebaSi SeiZleba gaizomos myisieri ekonomikuri mogebiT da axali samuSao adgilebis gaCeniT mravalgvar meoradsa da mesame rigis saqmianobaSi: Zveli naSenis restavracia; samosaxlos keTilmowyobis obieqtebiTa da infrastruqturiT uzrunvelyofa; turizmTan dakavSirebuli kulturuli da ekonomikuri saqmianoba. igi aseve SeiZleba gaizomos mTeli rigi arapirdapiri sargebliT, rasac sikeTe moaqvs mTlianad samosaxlosTvis: qalaqis saxelis gaumjobeseba, uZravi qonebis fasebis momateba, meti keTildReoba da mosaxleobaSi identobis SegrZnebis gaZliereba, progresi da socialuri erToba, a.S. mdgradi adgilobrivi ganviTarebis axali modelis SemoTavazeba mravalricxovani proeqtebi, romelTa ganxorcieleba mimdinareobs teqnikuri TanamSromlobis da konsultirebis programis xelmZRvanelobiT, xazs usvavs memkvidreobis umTavres wvlils mdgradi adgilobrivi ganviTarebisTvis sasikeTo saba- 204 - zro ekonomikaze gadasvlisas, rac mimdinareobs centralur da aRmosavleT evropis qveynebSi. ramdenime wlis ganmavlobaSi mimdinareobda integrirebuli ganviTarebis axali modelis gamocda, romlis drosac teritoria da masze ganlagebuli memkvidreoba gamoyenebuli iyo rogorc sxvadasxva ekonomikuri seqtorebis integrirebis procesis amosavali. ganviTarebis es axali modeli gamoyenebuli unda iyos evropis kavSiris da evropis sabWos yvela wevr saxelmwifoSi, sadac memkvidreoba xSir SemTxvevaSi jer kidev miiCneva ganviTarebis dabrkolebad da ara mis umTavres veqtorad. im dros, rodesac ekonomika da komunikaciebi ganicdis globalizacias, erTi qalaqis mimzidveloba meore qalaqTan SedarebiT ufro da ufro mWidrod iqneba dakavSirebuli misi garemo pirobebis xarisxTan da specifikasTan, rac SeiZleba SeTavazebuli iyos rogorc macxovreblebisaTvis, ise investorebisaTvis. mdgradi turizmis ganviTarebis xelSewyoba Zvel ubnebSi dRevandel dRes turizmi warmoadgens ekonomikuri zrdis erT-erT mamoZravebel Zalas da SesaZloa gaxdes msoflios wamyvani industria. igi xels uwyobs adamianebis daaxlovebas da erTmaneTis kulturis gagebasa da dafasebas. Zveli ubnebis reabilitaciis procesSi mmarTvelma organoebma unda ganaviTaron mdgradi turizmi da, amave dros, ar dauSvan masobrivi turizmi, Semdegi principebis Sesabamisad: • TviT am teritoriebis da iq macxovrebeli mosaxleobis masStabis, bunebisa da maxasiaTeblebis, iseve rogorc stumrebis miRebis SesaZleblobis (“atanis zRvari”) jerovani gaTvaliswineba; • garemoze zegavlenis Seswavla, rac unda Catardes turizmTan dakavSirebul nebismier proeqtamde; • “preventiul” da “sifrTxilis” principebTan Tanaxmiereba, kerZod, uwyveti mobilurobis da garemos aradamabinZurebeli saqmianobis gziT; • axali ekonomikuri saqmianobis da maRali xarisxis adgilobrivi samuSao adgilebis Seqmna; • upiratesobis miniWeba adgilobrivi masalebisa da tradiciuli xelosnobisTvis; • turistebis informireba da ganswavla, raTa maT pativi scen kulturul memkvidreobas. - 205 - 2. 3. 2. socialuri erToba socialuri erToba warmoadgens wamZRol koncefcias, romelic moicavs mTel rig Rirebulebebsa da principebs, mimarTuls iqiTken, rom yvela moqalaqes Tanabrad SeeZlos moipovos fundamenturi socialuri da ekonomikuri uflebebi. socialuri erToba warmoadgens Ria, multikulturuli sazogadoebrivi ganviTarebis koleqtiur proeqts, sadac yuradReba gamaxlilebulia sazogadoebis daucvel fenebze. igi moiTxovs mosaxleobisagan mudmivad iyos diskriminaciis, marginalizaciis an gariyulobis raime formis gamovlinebis sadarajoze. igi miCneuli unda iyos stabilizaciis faqtorad, rac amyarebs wonasworobas sazogadoebis SigniT, ebrZvis uTanasworobas, siRaribes da socialur gariyulobas da aumjobesebs sazogadoebis yvela wevris cxovrebis xarisxs. Sesabamisad, evropis sabWos “socialuri erTobis strategiis” mizania Seqmnas iseTi mdgomareoba, rodesac yvela moqalaqe SeZlebs moipovos adamianuri Rirseba da socialuri imedianoba, saSualebebi, rac uzrunvelyofs kacisa Tu qalis sxva Zireul moTxovnilebebs, socialur progress da kanonier uflebebs. urbanuli reabilitaciis konteqstSi, socialuri erToba saWiroebs integrirebul midgomas, raTa gadaWras problemebi, rac warmoiSveba sacxovrebelTan, samuSao adgilebTan, socialur keTildReobasTan, janmrTelobasTan, ganaTlebasTan, garemo pirobebTan da kulturasTan dakavSirebiT. socialuri mravalferovnebis yvela formis dacva warmoadgens socialuri erTobis unmiSvnelovanes faqtors iseve, rogorc sxvadasxva urbanuli samosaxloebis teritoriuli integracia. amgvarad, socialuri qsovilis gajansaReba did gavlenas axdens urbanuli qsovilis gajansaRebaze da piruku. socialuri qsovilis gajansaRebis xelSewyoba urbanuli qso vilis gajansaRebiT socialuri erToba adamianTa uflebebis da adamianis Rirsebis warmarTebis miucilebeli Semwea. igi miiswrafis daamyaros an aRadginos balansi sazogadoebis SigniT da ebrZolos uTanasworobas, siRaribes da socialur gariyulobas. igi moiTxovs socialuri danaxarjebis proporciulobas ekonomikur investiciebTan. adgilobrivi samosaxloebis garemo pirobebis gaumjobesebas SeuZlia mniSvnelovnad waadges socialuri erTobis ganmtkicebas. da marTlac, socialuri qsovilis gaumjobeseba xdeba - 206 - urbanuli qsovilis materialuri gaumjobesebiT, miznobrivi Carevis gziT urbanuli reabilitaciis konteqstSi, gansakuTrebiT ki naklebad privilegirebul ubnebSi: sacxovrebeli saxlebis aRdgena an aSeneba, sazogadoebrivi momsaxurebis obieqtebis gaumjobeseba, meti mobiluroba, ZiriTadi koleqtiuri infrastruqturis ganviTareba, kulturuli memkvidreobis kapitalizacia, a.S. socialuri integraciis gaZliereba sxvadasxva samosaxlos teritoriuli integraciis meSveobiT dRevandel, sul ufro metad multikulturul da multieTnikur sazogadoebaSi, Zveli ubnebi SeiZleba gaxdes socialuri integraciis da erTobis mniSvnelovani faqtori. emociuri kuTvnilebis procesis gziT, isini xels uwyobs im calkeul pirTa da adamianTa jgufebis integracias, visac Seexo socialuri mobilurobis fenomeni (“deteritorizacia”, anu teritoriuli kontaqtis dakargva) da mimdinare socialuri cvlilebebis Tanmdevi winaaRmdegobebi (risi mizezicaa sazRvrebis gaxsna, socialuri mobiluroba, ekonomikis da urTierTobebis globalizacia da axali sainformacio teqnologiebis ganviTareba). kulturuli, eTnikuri, an religiuri pluralizmi ar unda miiCneodes urbanuli ganviTarebis xelisSemSlelad. piriqiT, urbanuli strategiis farglebSi da saTanado marTvisas, igi simdidris, sicocxlisunarianobis, dinamizmis da adaptaciis unaris wyaroa mimdinare socialuri transformaciis pirispir myofi mosaxleobisTvis. mzardi socialuri mravalferovnebis, rogorc erTianobis faqtoris dacva an gaZliereba socialuri sxvadasxvagvaroba an “mravalferovneba” warmoadgens mdidari da stabiluri urbanuli cxovrebis garantias. socialuri erTobis saTave gamravalferovnebuli socialuri qsovilia, romlis Rirebulebani _ urTierTdaxmareba, solidaroba da kuTvnilebis SegrZneba _ ganamtkicebs winaaRmdegobas marginalizaciis da gariyulobis mimarT. am mizezebis gamo, socialuri mravalferovneba urbanuli reabilitaciis samuSaoebis ganmavlobaSi daculi da zog SemTxvevaSi gaZlierebulic unda iyos. dauRalavi da Seupovari brZola unda gamovucxadoT getoebis zrdas, iqneba es gaRatakebis, Tu jentrifikaciis mizeziT _ es ki ori msgavsi movlenaa, romelTac erTi da igive Zala amoZravebs. - 207 - brZola izolaciis winaaRmdeg da socialuri mravalferovnebis yvela formis mxardaWera brZola ara marto macxovrebelTa ekonomikur SeZlebasTan (mdidris da Raribis dapirispireba) dakavSirebul teritoriul da socialur izolacias unda gamovucxadoT; aseve unda movekidoT izolaciis sxva gamovlinebebsac, rogoricaa: Taobebis izolacia (axalgazrda/moxuci), rasobrivi izolacia (ucxoeli/adgilobrivi), saqmianobis TvalsazrisiT izolacia (inteleqtualuri/fizikuri Sroma), ojaxuri izolacia (didi ojaxebi/martoxelebi) an janmrTelobis TvalsazrisiT izolacia (avadmyofebi/janmrTelebi). mTavrobam unda gaataros socialuri daxmarebis da kerZo seqtoris Carevis daregulirebis efeqtiuri politika im mizniT, rom xeli Seuwyos socialur mravalferovnebas, Seakavos qalaqis bunebrivi midrekileba izolaciisken (an “dualizaciisken”) da gansakuTrebiT ki, ar dauSvas Ratakebis, emigrantebis, an sazogadoebidan gariyuli sxva fenebis qalaqidan gasaxleba. urbanuli reabilitaciis programebs ZaluZs mniSvnelovnad waagdos win aseTi politika. 2. 3. 3. kulturuli mravalferovnebis pativiscema kulturuli identoba warmoiSveba Senebis koleqtiuri procesidan, romelic, Tavis mxriv, saTaveebis gaxsenebis mcdelobidan warmodgeba. es aris istoria, romelsac samosaxlo irCevs Tavis sakuTrad, raTa momavalSic gaagrZelos arseboba, an gza, romelsac mihyveba yoveli calkeuli, ram jgufSi Semavali, pirovneba. gaziarebuli identobis xelSewyobis gareSe ar SeiZleba saerTo momavlis aSeneba, ar SeiZleba mimdinareobdes raimegvari dabalansebuli, mSvidobiani ganviTareba. aqedan gamomdinare, evropis sabWos erT-erTi fundamenturi principia yvela kulturis, yvela periodis da yvela religiis mier gaweuli wvlilis pativiscema, maT Soris imaTi, romelTac saxelmwifoSi umciresobis statusi gaaCnia. “mravalferovnebiT gamdidrebuli saerTo memkvidreobis” aRiareba warmoadgens gaerTianebuli evropis mSeneblobis fundamentur moTxovnas. evropis unifikacia an gaerTianeba ar niSnavs kulturul standartizacias. piriqiT, kultura warmoadgens adamianis fundamentur uflebas: yvelas aqvs ufleba identobasa da kulturaze, magram aseve awevs valdebuleba pativi sces sxvebis identobasa da kulturas. uzomo mniSvnelobis miniWeba kulturuli mravalferov - 208 - nebisTvis warmoSobs axal rTul amocanas Tanamedrove evropuli sazogadoebisTvis, globalizaciasTan dakavSirebuli erTgvarovnebisa da Cveulebrivobis tendenciebis, axali sakomunikacio teqnologiebis da informaciis sayovelTao xelmisawvdomobis pirispir. es yvelaferi miRweul unda iqnas mosaxleobis Segnebis amaRlebiT, istoriis swavlebiT da interkulturuli dialogiT. es aseve niSnavs ganTavisuflebas mzamzareuli receptebidan, romelTac mivyavarT usaxo garemosTan, rac xSirad ver egueba (zog SemTxvevebSi, axali) urbanuli mosaxleobis cxovrebis stils. adgilobrivi mravalferovnebis aRiarebaze damyarebuli adgilobrivi identobis Camoyalibeba adgilobrivi identoba aris ama Tu im ubanSi gaweuli Sromis, misi mosaxleobis koleqtiuri Senebis Sedegi. igi ar aris SezRuduli ubnis tradiciuli istoriuli kulturiT, ufro metic, igi aerTianebs sxvadasxva kulturebs, romlebic masSi Tanaarsebobs (multikulturalizmi). mcireodeni metoqeoba ubnebs Soris xels uwyobs maTi identobis da maTi specifikis ganmtkicebas. urbanuli reabilitacia stimulirebs adgilobrivi identobis an “sulis” gaZlierebas. didsa Tu patara qalaqebSi igi gacvla-gamocvliT aSenebinebs gansxvavebuli identobis mqone adgilobriv mosaxleobas mdgrad mSvidobianobas. sxva kulturebis codna (aRiareba) umTavresia koleqtiuri identifikaciisa da socialuri integraciisas. Sesabamisad, reabilitaciis strategia unda Seicavdes am codnis gavrcelebis saSualebebs: Sexvedrebi, eqskursiebi, kolokviumebi, gamocemebi, radio da satelevizio gadacemebi, a.S. Semwynareblobis gziT konfliqtebis mogvarebaSi wvlilis Setana Zveli ubnebi, romlebic miiCneva mTeli mosaxleobis saerTo dovlaTad, warmoadgens rogorc identifikaciis, ise ganmasxvavebel elements (ubnebs Soris). isini ayalibebs urTierTcodnis da urTierTaRiarebis axal ganzomilebas. ubnebi warmoadgens Semwynareblobis da urTierTgagebis sakvanZo faqtors qalaqSi macxovrebel adamianTa erTobebs Soris. am TvalsazrisiT, isini warmoadgens iaraRs urbanul sivrceSi arsebuli mravalferovnebis aRmoCenisa da gamomzeurebisTvis. am mravalferovnebis urTierTcodna ki xels uwyobs urbanul samosaxlosSida dialogs. es exmareba adamianebs ukeT gaicnon erTmaneTi da Semwynareblobis gziT SeZlon konfliqtebis mSvidobiani mogvareba. amgvarad, Zveli ubnebis reabilitacia Sei- 209 - Zleba iyos erTianobis da mSvidobis mZlavri faqtori, rac mas pirvelxarisxovan politikur mniSvnelobas sZens. interpretaciis meSveobiT macxovrebelTa Segulianeba, gaiTavison Tavisi sayofeli macxovreblebma pirovnulad unda aiTvison Tavisi midamos identoba, arqiteqturac da sazogadoebrivi garemoc. rac ufro kargad icnoben isini Tavis garemos da rac ufro kargad esmiT misi Rirebuleba, miT ufro Tavisad ekidebian mas da misi pirveli damcvelebi xdebian. magram maT mxolod im SemTxvevaSi SeuZliaT Tavisi Tavis garemosTan identifikacia, Tu igi avTenturi darCeba da ar Seiqmneba raime xelovnuri, rasac arviTari kavSiri aqvs mis Sinagan RirebulebasTan, mis ukve gancdil realobasTan. urbanuli midamos gaTaviseba miiRweva sawyisebis gaxsenebis gziT. es aris istoria (an “interpretacia”), arCeuli samosaxlos mier, raTa man momavalSic gaagrZelos arseboba. es istoria SeiZleba aRmoCndes revizionistuli, seqtanturi an sxvebis siZulvilze dafuZnebuli. an piriqiT, igi SeiZleba iyos faqizi, emyarebodes sxvebis pativiscemas da mravalferovnebiT iyos gamdidrebuli. amdenad, SemoTavazebuli interpretaciuli midgoma Zalze mniSvnelovania. aseT SemTxvevaSi arc erTi Tviseba ar iqneba datovebuli yuradRebis gareSe da yvelafers Ria, momavalze orientirebuli xedva daitevs. axleburi eTikuri midgomis Sesabamisad kulturaze sayovel Tao uflebis uzrunvelyofa kulturisa da kulturuli memkvidreobis xelmisawvdomoba adamianis fundamentur uflebas warmoadgens. yvelas aqvs ufleba gaiziaros sakuTari identoba da kultura, magram yvelas aseve aqvs valdebuleba pativi sces sxvebis identobasa da kulturas. eTikuri principi mdgomareobs kulturuli da memkvidreobiTi mravalferovnebis dacvis gaziarebul pasuxismgeblobaSi. xelisufalTa moraluri valdebulebaa gadascen momaval Taobebs istoriis yvela periodis da yvela kulturuli erTobis memkvidreoba, raime diskriminaciis gareSe. am konteqstSi, isini valdebuli arian uzrunvelyon kulturuli dovlaTis samarTlebrivi dacva da konservacia. garda amisa, maT es dovlaTi SeZlebisdagvarad farTod, yvelasTvis xelmisawvdomad unda aqcion, raTa rac SeiZleba metma adamianma igrZnos misi gamoyenebiT motanili SesaZleblobani da sikeTe. ekonomikurma eqspluataciam da digitizaciam ar unda SeuSalos xeli am fundamenturi uflebis ganxorcielebas. - 210 - cxrili 6. mokle daskvnebi: reabilitaciis adamianuri aspeqtebi da maTi Sesabamisi miznebi aspeqti 1. adgilobrivi ganviTareba • adgilobrivi TaosnobiT mxardaWerili ekonomikuri zrdis gamowveva • memkvidreobasTan dakavSirebuli Sromis ekonomikuri potencialis amoqmedeba • mdgradi adgilobrivi ganviTarebis axali modelis SemoTavazeba • mdgradi turizmis ganviTarebis xelsewyoba Zvel ubnebSi aspeqti 2. socialuri erToba • socialuri qsovilis gajansaReba urbanuli qsovilis gajansaRebiT • socialuri integraciis ganmtkiceba sxvadasxva samosaxlos teritoriuli integraciis gziT • mzardi socialuri mravalferovnebis, rogorc erTianobis faqtoris dacva an gaZliereba • brZola izolaciis winaaRmdeg da ferovnebis yvela formis xelSewyoba socialuri mraval- aspeqti 3. kulturuli mravalferovnebis pativiscema • adgilobrivi mravalferovnebis aRiarebaze damyarebuli adgilobrivi identobis Camoyalibeba • Semwynareblobis gziT konfliqtebis mogvarebaSi wvlilis Setana • interpretaciis meSveobiT gaiTavison Tavisi sayofeli • axleburi eTikuri midgomis Sesabamisad kulturaze sayovelTao uflebis uzrunvelyofa - 211 - macxovrebelTa Segulianeba, nawili 3. urbanuli reabilitaciis samoqmedo saSualebebi 3. 0. Sesavali: demokratiuli principebis Sesabamisi samoqmedo saSualebebi im mizniT rom gadaiWras meore nawilSi Camoyalibebuli problemebi da miRweul iqnes urbanuli reabilitaciis dasaxuli amocanebi, mniSvnelovania iseTi samoqmedo saSualebebis gamoyeneba, rac uzrunvelyofs Semdgom warmatebas. am nawilSi Svid muxlad Semdegi samoqmedo saSualebebia ganxiluli: 1. reabilitaciis proeqti unda Seadgendes urbanuli strategiis ganuyofel nawils 2. saxelmwifo marTvis organoebi mamoZravebel Zalas unda warmoadgendes 3. Semwed unda arsebobdes moqmedi teqnikuri jgufi 4. aucilebelia mosaxleoba Cabma 5. unda arsebobdes Sesabamisi samarTlebrivi instrumentebi 6. unda arsebobdes xelmisawvdomi finansuri resursebi 7. gaTvaliswinebuli unda iyos drois faqtori es politikuri, adamianuri, samarTlebrivi da finansuri aspeqtebi qmnis “sazogadoebrivi qmedebis CarCos,” rac nebismieri sareabilitacio proeqtisTvisaa aucilebeli. am CarCom unda daakmayofilos gansaxilveli proeqtis yvela specifikuri moTxovna; igi unda iyos moqnili da morgebuli adgilobriv konteqsts da gansaxorcielebeli qmedebis saxeobas. igi unda iyos maRali xarisxis da efeqtiuri, raTa daakmayofilos sazogadoebrivi moTxovnebi, rasac unda emsaxurebodes da warmoadgendes reabilitaciis strategiis warmatebis maniSns. es samoqmedo saSualebebi unda Seesabamebodes demokratiul principebs, rac wamoyenebuli iyo evropis sabWos mier 1960-iani wlebidan moyolebuli. esenia: • adamianTa uflebebis pativiscema, rac gulisxmobs sazogadoebis Tanamonawileobas samosaxlos cxovrebaSi, sxvebis uflebebis pativiscemas, uflebas kerZo sakuTrebaze, uflebas pirad cxovrebaze, Tavisufali TavSeyris - 212 - da gaerTianebebis uflebas, uflebas iqonioT gansxvavebuli azri, gamoTqmis Tavisuflebas da araviTar diskriminacias. TavisTavad naTelia, rom igi moicavs aseve uflebas sacxovrebelze, memkvidreobaze, kulturasa da garemoze. • demokratiuli msjeloba upirvelesia, rogorc Catarebuli samuSaoebis legitimurobis da mniSvnelobis miniWebis saSualeba. gadawyvetilebis miReba Zveli ubnebis reabilitaciasTan mimarTebiT, romlebic warmoadgens samosaxloebis sacxovrebel teritorias, dRevandel dRes yvela Tanamonawilis (gadawyvetilebis mimRebni, teqnikurad ganmaxorcielebelni da macxovrebelni) TanaziarobiT, erToblivi msjelobis gziT unda xdebodes. • demokratiuli procedurebis da organizaciebis Camoya libeba, rogorc demokratiulad arCeuli saxelmwifo Zalauflebis sruli kanonierebis gamarTleba. damatebiTobis principis Sesabamisad, igi gulisxmobs, rom sxvadasxva doneze (adgilobriv, regionalur, erovnul da evropul) Zalni da qmedebani urTierTSemavsebelia. es Segvaxsenebs, rom, rodesac saqme saerTo interess exeba, ar arsebobs raime monopolia. amgvarad, Zalze mniSvnelovania reabilitaciis samoqmedo saSualebebi am fundamentur principebs SevuTanadoT, raTa SesaZlebeli iyos adgilobrivi mdgradi ganviTarebis strategiebis ganxorcieleba. urbanuli reabilitaciis samoqmedo saSualebebi unda Seesabamebodes evropis sabWos mier 1960-iani wlebidan wamoy enebul demokratiul principebs. maTi ganxorcieleba unda daiwyos maSinve, rogorc ki das ruldeba Sefasebis procesi. proeqtis ganxorcielebis mTel sigrZeze xelisufleba unda uZRvebodes mas da teqnikuri jgufebis damxmare unda iyos, mosaxleoba ki _ Tanamonawile. warmatebis uzrunvelyofis kidev erTi faqtori procesis yoveli nabijis (Sefaseba, strategia da uSualo Careva) poli tikuri mxardaWeraa. - 213 - cxrili 7. samoqmedo saSualebebi reabilitaciis procesis sxvadasxva etapze demokratiuli principebi • • • adamianTa uflebebis pativiscema demokratiuli msjelobis upiratesoba demokratiuli procedurebi da organizaciebi samoqmedo saSualebebi • • • • • • • proeqti unda Seadgendes urbanuli strategiis nawils saxelmwifo marTvis organoebi mamoZravebel Zalas unda warmoadgendes Semwed unda arsebobdes moqmedi teqnikuri jgufi aucilebelia mosaxleobis Cabma Sesabamisi samarTlebrivi instrumentebi xelmisawvdomi finansuri resursebi gaTvaliswinebuli unda iyos drois faqtori 2. strategia 1. analizi • • Zlieri da susti mxareebi perspeqtivebi • • interesebi da amocanebi samoqmedo gegma 3. realuri Careva • samoqmedo nabijebi erTmaneTs prioritetebis Sesabamisad unda miyvebodes 3. 1. reabilitaciis proeqti, rogorc urbanuli strategiis ganuyofeli nawili dRevandel dRes, Zveli ubnebis nebismieri sareabilitacio proeqti _ iqneba es patara qalaqi, didi qalaqis centri, Tu gareubani _ ar unda ganixilebodes rogorc damoukidebeli proeqti, romlis mizania prestiJuli urbanuli memkvidreobis gajansaReba. upirveles yovlisa, igi unda ganixilebodes, rogorc srulfasovani qalaqgegmarebiTi procesi. misi mizania Seqm- 214 - nas urbanuli adgilobrivi ganviTarebis proeqti, sadac memkvidreoba umTavresi sapeqtia. igi xorcieldeba mTeli rigi qmedebebis gziT, romlis mizania Zveli ubnebis gajansaReba da revitalizacia, adamianuri da fizikur ganzomilebebis gansakuTrebuli winwamoweviT. Sesabamisad, Zveli ubnis reabilitaciis proeqti mWidrod unda iyos dakavSirebuli adgilobrivi xelisuflebis mier warmoebul urbanul politikasTan da urbanuli ganviTarebis mxriv maTi arCevanis TvalsazrisiT, aseTi proeqti unda warmoadgendes kidec am politikis erT umTavres umTavres sayrdenTagans. am tipis proeqti unda misdevdes im problemebsa da rTul amocanebs, rac ganisazRvreba ubnis da qalaqis doneze. istoriuli ubnis reabilitaciis nebismieri proeqti unda Car Tuli iyos adgilobrivi municipaluri mTavrobis “urbanul politikaSi.” radgan igi moicavs urbanuli ganviTarebis sx vadasxva aspeqtebs, igi warmoadgens urbanuli politikis Ziri Tad elements. aseTi proeqti iTvaliswinebs, rogorc terito riul, ise adamianur problemebs, rac ganisazRvreba rogorc ubnis, ise urbanul doneebze. Semdgom igi SeiZleba gadaiqces urbanuli ganviTarebis strategiad da uSualo Carevad. 3. 1. 1. proeqtis Sedgena ubnis doneze is warmmarTveli niSnebi, rac daculi da gaumjobesebuli unda iyos reabilitaciis proeqtis ganxorcielebis dros, unda iyos dadgenili, azomili da gansazRvruli prioritetebis mixedviT. problemebi, romlebic gadaWrili unda iyos momavalSi, aseve zustad unda iyos miTiTebuli. arsebobs ubnis Zlieri da susti mxareebis gaanalizebis araerTi aspeqti. memkvidreobismieri Rirebulebebis analizi memkvidreobis koncefcia unda gavigoT yvelaze farTo mniSvnelobiT, sxvagvarad rom vTqvaT, esaa yvelaferi, rac erTad qmnis adgilobriv identobasa da mexsierebas. Zveli ubnebi, miuxedavad maT mier gancdili bevri cvlilebisa, mainc inarCunebs mkafiod Camoyalibebul arqiteqturas, rac saWiroebs sworad gagebas da pativiscemas, Tu qalaqi unda ganviTardes da imavdroulad namemkvidrevic SeinarCunos. aseTi midgomiT, Tanabari yuradReba unda mieqces rogorc Cveulebriv, ise gamorCeul adgilebs. aseve aucilebelia - 215 - urbanuli topografiis iseTive doneze gaanalizeba, rac Tavad arqiteqturis: unda ganisazRvros quCebis, moednebis, Ria sivrceebis da sacxovrebeli saxlebis jgufebis Sida baRebis maxasiaTeblebi, maTi dacvis da gaumjobesebis mizniT. sacxovreblis mdgomareobis Seswavla sacxovrebeli qalaqis erT-erT umTavres funqcias warmoadgens. urbanuli reabilitaciis nebismieri politika, romelic uaryofs am ganzomilebas dasruldeba imiT, rom qalaqi gadaiqceva muzeumad, an gigantur savaWro centrad. imis gamo, rom maT yovelTvis ar eqceoda saTanado yuradReba, bevri sacxovrebeli Senoba qalaqis Zvel ubnebSi mZime mdgomareobaSi imyofeba da ver uzrunvelyofs macxovrebelTaTvis yofa-cxovrebis mokrZalebul donesac ki. amas isic emateba, rom bevri macxovrebeli ganekuTvneba samosaxlos gaWirebul fenebs da is, rom bevri Senoba upatronodaa mitovebuli. sacxovrebeli reabilitaciis politikis gulisgulia. es moiTxovs naSeni garemos mdgomareobis axlo gacnobas. Sesabamisad, didi yuradReba unda mieqces saTanado strategiis SemuSavebas, rac uzrunvelyofs imas, rom samosaxloebis gaWirebul macxovreblebs SeeZlebaT darCena Tavis sacxovrisSi da eqnebaT wesieri sacxovrebeli pirobebi. samosaxlos cxovrebis gaazreba ubnis cxovreba uamrav socialur kavSirs moicavs, rac gagebuli unda iyos. igi asaxavs rTul viTarebas, rodesac gverdigverd didi xnis macxovreblebi da axalmosaxleni cxovroben da Zveli da axali Taobebis Tanaarseboba mravalferovnebas warmoqmnis. aseT mdgomareobaSi, upirvelesia, mTavari adgilebi, sadac xalxi iyris Tavs _ iqneba es skolebi, komunaluri centrebi, an, zogadad, sazogadoebis TavSeyris adgilebi. Tu gvinda mivaRwioT socialur erTobas, aucilebelia, rom aseTi adgilebi sasiamovno da maRalxarisxovani iyos. - 216 - samezoblos funqcionirebis gageba imisaTvis, rom gavigoT, Tu rogor funqcionirebs Zveli ubnebi, saWiroa mxedvelobaSi araerTi ganzomileba miviRoT. ubnebis sicocxlisTvis umTavresi aucileblobaa momsaxurebis obieqtTa (skolebi, komunaluri samsaxurebi, adgilobrivi maRaziebi, a.S.) maRali done da xarisxi. ubnis miCneva sacxovreblad misaRebad da sasiamovnod didwilad aris damokidebuli momsaxurebis im masStabsa da doneze, rasac igi gvTavazobs. samosaxloTa keTilmowyoba garkveul gavlenas axdens sacxovrebel funqciazec, ase rom Zalze mniSvnelovania gagrZeldes misi gaumjobeseba da gajansaReba. misadgomebi da xelmisawvdomoba yvela saxis urbanuli momsaxurebis advilad da mosaxerxeblad miRebis SesaZleboba gaumjobesebis politikis sakvanZo aspeqtia. Sesabamisad, yuradReba unda mieqces sazogadoebriv transports da imas, Tu ramdenad kargad akmayofilebs igi ama Tu im raionis mosaxleobis moTxovnebs. dResdReobiT manqanebi warmoadgens cxovrebis mniSvnelovan nawils. da mainc, manqanebis gamoyeneba Zvel ubnebSi xSirad problematuri xdeba da warmoSobs sxvadasxva saxis konfliqtebs da areulobas aseTi ubnebis macxovrebelTaTvis. aqedan gamomdinare, nebismieri sareabilitacio Taosnobis mTavari damaxasiaTebeli niSani unda iyos moZraobis efeqtiuri kontrolis uzrunvelyofa da manqanebis sadgomebis sakiTxis mogvareba. 3. 1. 2. proeqtis CarTva farTo urbanul suraTSi sanam ganvsazRvravdeT Zveli ubnebis reabilitaciis strategias (problemebi, amocanebi, saSualebebi), aucilebelia mTeli dabis/qalaqis mdgomareobis gaanalizeba. es uzrunvelyofs proeqtis mWidro kavSirs urbanuli ganviTarebis saerTo procesTan, anu, mTlianobaSi dabis/qalaqis transformaciis gaTvaliswinebisas, SesaZlebeli gaxdeba reabilitaciis politikisa da urbanuli politikis koordinireba da reabilitaciis proeqti zustad morgeba urbanuli ganviTarebis farTo gegmasTan. - 217 - urbanuli cvlilebebis gaTvaliswineba Zveli samezobloebis reabilitaciis nebismieri proeqti unda ganixilebodes im cvlilebebTan mimarTebiT, rac mTel dabasa an qalaqSi mimdinareobs. SeiZleba arsebobdes dagegmili, mimdinare, spontanuri Tu xelisuflebis iniciativis Sedegad gaCenili cvlilebebis mravali gansxvavebuli saxeoba: mniSvnelovani Zvra momsaxurebis seqtoris mimarTulebiT, didmasStabiani aRdgeniTi samuSaoebi, turizmis ganviTareba, jentrifikacia, an misi sapirispiro pauperizacia (gaRatakeba). yvelaferma aman SeiZleba mniSvnelovnad Secvalos dabis/qalaqis funqcionireba. rogorc wesi, aseTi cvlilebebi aseve iwvevs centrismieri funqciebis gadaadgilebas periferiaSi. isini xdeba mizezi dabis an qalaqis daqucmacebisa, Zveli centrebis xarjze iwyeba misi Semogarenis ganviTareba. pirvelni ki Tavis umTavres arss kargavs. mimdinare socialuri clilebebisgan sruliad damoukideblad, mniSvnelovnad icvala saxe sakuTrebis bazarma, rac seriozulad arTulebs mTeli rigi sarebilitacio samuSaoebis warmoebas. aucilebelia aseTi cvlilebebis zegavlenis dadgena qalaqis sareabilitacio samezoloebSi. xSiria SemTxvevebi, rodesac aseTi samuSaoebis warmoebisas qalaqSi balansis aRdgenis problemebi warmoiSveba. reabilitaciisa da urbanuli politikis koordinireba reabilitaciis politika mxolod maSin iqneba warmatebuli, Tu mas municipalitetis erTmniSvnelovani SemarTeba amyarebs. igi unda efuZnebodes xelisuflebis mier gakeTebul arCevans. es imas niSnavs, rom Zveli ubnebis reabilitaciis nebismieri mosalodneli, an droSi gawerili gegma integrirebuli unda iyos qalaqis ganviTarebis zogad saxelmZRvanelo principebSi da urbanuli ganviTarebis gegmaSi (ix. paragrafi 3. 5. 2. ). farTomasStabiani proeqtebi _ transportis moZraobis qselis gaumjobeseba, ZiriTadi infrastruqturis gadasxvafereba da axali keTilmowyobili adgilebis Seqmna _ winaaRmdegobaSi ar unda modiodes reabilitaciis proeqtTan. reabilitaciis proeqti unda iyos urbanuli ganviTarebis mTliani gegmis ganuyofeli nawili imisTvis, rom gaizardos reabilitaciis proeqtis warma - 218 - tebis albaToba, unda arsebobdes dasaxuli amocanebis ganxorcielebis grZelvadiani politikuri SemarTeba. es amocanebi exeba mTel dabas/qalaqs da Sejamebulia urbanul proeqtSi (mas aseve urbanuli ganviTarebis gegmas an strategias uwodeben). kulturuli da garemo pirobebis amocanebis socialur da ekonomikur amocanebTan Sesabamisobis uzrunvelyofiT, urbanuli ganviTarebis gegmaSi gaTvaliswinebuli unda iyos revitalizaciisa da ganviTarebis procesis mravalwaxnagovani buneba. Sesabamisad, Zveli ubnebis reabilitaciis proeqti unda iyos mTliani urbanuli ganviTarebis grZelvadiani gegmis vrceli da specifikuri nawili. cxrili 8. gansazRvris strategiamde Catarebuli analizi ubnis doneze • • • • • memkvidreobis Rirebulebis analizi sacxovreblis mdgomareobis Seswavla samosaxlos cxovrebis gaazreba samezoblos funqcionirebis gageba misadgomebi da xelmsawvdomoba qalaqis doneze • • • urbanuli cvlilebebis gaTvaliswineba reabilitaciis da urbanuli strategiebis koordinireba reabilitaciis proeqti unda iyos mTliani urbanuli ganviTarebis gegmis ganuyofeli nawili analizis Catareba iwyeba raionis prioritetuli damaxa siaTebeli niSnebis dadgeniT, rac unda iyos daculi da gaum jobesebuli reabilitaciis proeqtis mier. analizis mniS vnelovan nawils Seadgens agreTve im problemebis gansazRvra, rac momavalSi gadaWras saWiroebs. amis Semdgom arsebuli mdgomareobis analizi mTel qalaqs unda moedos manam, sanam ganisazRvreba reabilitaciis strate gia (problemebi, amocanebi, saSualebebi). es midgoma niSnavs imas, rom reabilitaciis proeqti CarTuli iqneba mTlian ur banul ganviTarebaSi. - 219 - 3. 2. xelisuflebis organoebi mamoZravebel Zalas unda warmoadgendes sareabilitacio samuSaoebi gulisxmobs mWidro TanamSromlobas kerZo mewileebs (binaTmflobeli-macxovreblebi, damqiraveblebi, uZravi qonebis maklerebi) da xelisuflebis organoebs Soris. Cven SevexebiT politikur valdebulebas sxvadasxva doneze da sxvadasxva tipis qmedebas, romelic unda ganaxorcielos xelisuflebam reabilitaciis procesis sam umTvares etapze: analizi, strategiuli dagegmv da uSualo Careva. 3. 2. 1. erTmniSvnelovani da uryevi politikuri valdebuleba proeqtis dawyebamde da misi dasrulebis Semdeg imisTvis, rom reabilitaciis programam warmatebas miaRwios, saWiroa arsebobdes erTmniSvnelovani, uryevi da saimedo politikuri SemarTeba, miuxedavad gadasalaxi winaaRmdegobebisa da siZneleebisa. politikuri SemarTeba pirdapir gavlenas axdens mosaxleobis mier proeqtis miRebaze da samoqmedo gundebis motivaciaze. es SemarTeba xelisuflebis Sesabamisma organoebma proeqtis ganxorcielebis dawyebamdec da misi dasrulebisasac kidev da kidev unda daadasturon. winaswaruli politikuri valdebuleba proeqtis momzadebaSi monawileobiT aisaxeba, raTa uzrunvelyofil iqnas misi “gasvladoba”. am TvalsazrisiT proeqtebi politikuri idealebis gamoxatvis saSualebaa. isini imgvaradaa SemuSavebuli, rom SeeZlos fundamenturi samomavlo problemebis mogvareba, rac sikeTes moutans Sesabamis urbanul teritorias da mosaxleobas. proeqtis dasrulebis Semdgom politikuri valdebuleba imaSi aisaxeba, Tu ramdenadaa gamotanili sacdeli proeqtebidan sasikeTo gakveTilebi da Tu aris isini gaTvaliswinebuli sxva ubnebis mimarT da sxva farTomasStabian proeqtebSi miRebuli. gakveTilebi dagvexmareba gavaumjobesoT arsebuli strategiebi, ganwesebebi da instituciebi, raTa momavalSi ufro efeqtiurad davakmayofiloT reabilitaciis moTxovnebi. 3. 2. 2. xelisuflebis organoebis CarTva analizis etapze rogorc muxl 3. 1. 1.-Si iyo aRniSnuli, xelisuflebis organoebs ekisreba valdebuleba, uzrunvelyon sxvadasxva saxis kvlevis Catareba, raTa Zvel ubnebTan dakavSirebulma prob- 220 - lemebma daikavos mktice adgili mTlian urbanul konteqstSi. aseTi kvlevebi, kerZod, exeba memkvidreobiT Rirebulebebs, sacxovrebelTa mdgomareobas, socialuri klimatis analizs, urbanul funqciebs, sareabilitacio ubnis misasvlelebsa da xelmisawvdomobas da mTlianobaSi dabaSi/qalaqSi momxdar mniSvnelovan cvlilebebs. amis Semdgom xelisuflebis organoebma unda ganixilon da moiwonon mimdinare situaciis analizi, dafuZnebuli winaswar Catarebul sxvadasxva saxis kvlevis Sedegebs. 3. 2. 3. sazogadoebis Cabma strategiuli dagegmvis doneze Catarebuli analizis safuZvelze xelisuflebis organoebma unda gaakeTon garkveuli strategiuli gegmarebis arCevani. proeqtis problemebi, amocanebi da prioritetebi, rac Seswavlili unda iyos, ZiriTadad, exeba: • gansaxilveli ubnis rols dabis/qalaqis momavalSi; • sagangebod gamosakveT funqciebs (centraluri, sacxovrebeli, a.S.); • Casatarebel qmedebebs, romelnic Seexeba sacxovrebels, sazogadoebrivi areebis Seqmnas an wesrigSi moyvanas, adgilobrivi keTilmowyobis gaumjobesebas, transportis moZraobis strategiul iniciativebs da a.S. es yvelaferi SeTanxmebuli unda iyos xelisuflebis organoebis mier da aisaxos gegmarebis dokumentebSi, rogoricaa urbanuli ganviTarebis da dacvis gegmebi (rac SesaZlebels xdis memkvidreobis gadasaWreli problemebis gansazRvras da naSeni garemos saxecvlis RonisZiebebis ganxorcielebas) an strategiuli samoqmedo gegmebi (prioritetuli arealebis da Carevis saSualebaTa moklevadiani identifikaciis xelSewyoba) (ix. muxli 3. 5). 3. 2. 4. sazogadoebis Cabma ganxorcielebis etapze ganxorcielebis etapze xelisuflebis organoebi unda gaxdes mamoZravebeli Zala, raTa saTanadod gaumklavdes rTul viTarebas da Seudges reabilitaciis process. kerZod, maT evalebaT: • uzrunvelyon socialuri daxmareba naklebad SeZlebuli mosaxleobisTvis, raTa man SesZlos Tavis samezobloSi darCena; • Zveli, simbolodqceuli Senobebis ganaxleba, maTSi sa- 221 - Tanado keTilmowyobis ganTavsebiT; • adgilobrivi keTildReobisTvis saWiro obieqtebis (sabavSo bagebi, skolebi, macxovrebelTa manqanebis sadgomebi da a.S.) Seqmnis, ganviTarebisa da gaumjobesebisaTvis saWiro Tanxebis gaTvaliswineba qalaqis biujetSi; • samuSao programebis ganxorcieleba sazogadoebriv teritoriebze. sazogadoebrivi pasuxismgebloba aseve gulisxmobs monitorings qonebis bazarze, raTa daareguliros nebismieri uaryofiTi zemoqmedeba. arsebobs sxvadasxva moqmedebis saSualebebi, maT Soris: • xelSekrulebis dadeba uZravi qonebis maklerebTan; • qonebis menejmentis politikisa (SeZena, eqspropriacia, Sesyidvis prioritetuli ufleba, lizingi da a.S.) da qonebis transaqciis politikis SemuSaveba; • finansuri SeRavaTebi Zveli Senobebis reabilitaciis wasaxaliseblad da socialuri miznebis misaRwevad. 3. 2. 5. integrirebuli da koordinirebuli midgomis marTvis procesi reabilitacias axlavs aucilebloba erTianobaSi mivudgeT Zveli ubnebis marTvasTan dakavSirebul rTul problemebs. es saWiroebs integrirebul menejments, rac gulisxmobs mTliani suraTis da sxvadasxva viTarebebis da maT miRma moqmedi meqanizmebis mcire detalebis gaazrebas. ramdenimegzis analizis Sedegad SesaZlebelia zustad dadgindes TiToeuli ubnisTvis damaxasiaTebeli realuri viTareba. Tu mxedvelobaSi miviRebT reabilitaciis proeqtebisadmi multiseqtorul da partniorobaze damyarebul midgomas, ufro aSkara xdeba proeqtis uwyveti da xarisxze orientirebuli monitoringis aucilebloba warmatebisTvis. monitoringi niSnavs samuSaoebisTvis yoveldRiur Tvalyuris devnebas da aseve sakoordinacio meqanizmebis Seqmnasac: • horizontalur doneze: multidisciplinaruli gundebis formireba da maTi urTierTqmedebis unar-Cvevebis koordinacia; • vertikalur doneze: samuSaoebis warmoebis koordinireba Zalauflebis sxvadasxva doneebze (evropul, - 222 - • erovnul, regionalur da adgilobriv) da am doneebis urTierTSemavseblobis pativiscema (damatebiTobis principi); teritoriul doneze: teritoriaze damyarebuli midgoma, raTa uzrunvelyofili iyos produqtiuli urTierTkavSiri proeqtsa da teritorias Soris; TanamSromloba samezobloebsa da mezobel adgilobriv xelisuflebas Soris. dabolos, ubnis reabilitaciis proeqtis menejmenti saWiroebs sxvadasxva monawilis mier gamoyenebuli meTodebis koordinacias, rac scdeba mokle vadebs da savsebiT iTvaliswinebs, Tu raa yoveli calkeuli viTarebis mamoZravebeli. 3.3. teqnikuri multidisciplinaruli gundis mier uzrunvelyofili mxardaWera reabilitaciis yoveli proeqti warmoadgens teqnikurad rTul saqmes. igi saWiroebs uamrav sxvadasxva unar-Cvevaze damyarebul, saqmis keTebis myar codnas. praqtikuli TvalsazrisiT, unda arsebobdes teqnikuri samoqmedo gundi, romelsac zedamxedvelobas uwevs adgilobrivi xelisufleba da romlis gamocdileba SeiZleba ganivrcos an dazustdes procesis msvlelobisas. gundi Seadgens proeqts mWidro TanamSromlobiT adgilobriv xelisuflebasTan, warudgens mas Sesabamis mosaxleobasda Semdgom Tvalyurs gaadevnebs mis ganxorcielebas. aqedan gamomdinare, teqnikuri Careva xdeba reabilitaciis procesis sxvadasxva etapebze. 3. 3. 1. teqnikuri Carevis gundebis interdisciplinaruli buneba iqidan gamomdinare, rom ubnis reabilitaciis proeqti sxvadasxva disciplinas moicavs, teqnikuri gundi unda Sedgebodes farTo speqtris gamocdili specialistebisgan, romelTac erTmaneTTan mudmivi dialogi unda hqondeT. zogierTebis midgoma sxvebma SeiZleba sxvagvaradac gamoiyenon. gadawyvetilebas calkeuli pirovneba rodi miiRebs. unarCvevebi koordinirebuli unda iyos; specialistebi urTierTmoqmedeben da erTmaneTisTvis sargoni arian, ratomac aris ase arsebiTi interdisciplinaruli gundebis arseboba. am gundebSi unda Sediodnen arqiteqtorebi, inJinrebi, qa- 223 - laqgegmarebis specialistebi, xelovnebaTmcodneebi, iuristebi, geografebi da sociologebi. maTSi aseve unda Sediodnen komerciuli sferos da ekonomikuri seqtoris specialistebi (vaWroba, mcire sawarmoebi, momsaxurebis sfero), raTa daculi iyos balansi samezobloebis fizikur da socialur reabilitaciasa da maT ekonomikur aRorZinebas Soris. im mizniT, rom garantirebuli iyos demokratiuli Tanamonawileoba da proeqtis advilad marTva, sasargebloa Carevis gundebis uSualod gansaxilvel ubnebSi moTavseba, raTa SesaZlebeli iyos maTi pirdapiri kontaqti adgilobriv macxovreblebTan da rTul problemebs adgilze SeWideba. yoveli calkeuli adgilobrivi gundi unda eqvemdebarebodes marTvis organos, romelic uxelmZRvanelebs da koordinacias gauwevs sxvadasxva saxis samuSaoebs. 3. 3. 2. teqnikuri Careva proeqtis SesamuSaveblad adgilobrivi xelisuflebis organoebis mier SerCeuli saxelmZRvanelo principebis Sesabamisad, teqnikurma gundma unda SeimuSaos moqmedebis gezi da detalurad gaaanalizos yoveli qmedeba, raTa isini praqtikulada da realisturad Catardes. es gulisxmobs urbanuli qsovilis ZiriTadi komponentebis analizs (samarSruto gzebi, seqcionireba, Senobebis tipoligia da memkvidreobismieri Rirebulebebi). sanam ganvsazRvravdeT Casatarebeli qmedebis saxeobas (reabilitacia, dangreva da nawilobrivi Tu mTliani rekonstruqcia), ubnis yoveli calkeuli Senoba guldasmiT unda iyos Semowmebuli da unda gaanalizdes sanitaruli mowyobiloba, keTilmowyobis done da konstruqciuli Tvisebebi. mniSvnelovania imis codna, Tu ra TvalsazrisiT gamoiyeneba Senoba, raTa advilad movargoT qmedebebi gansxvavebul viTarebebs da, Tu saWiroa, gamoviyenoT Sesabamisi damxmare saSualebebi. 3. 3. 3. teqnikuri Careva proeqtis momzadebis etapze sareabilitacio samuSaoebi moicavs rTul samarTlebriv da finansur RonisZiebebs, romlebic xSirad sakmaod usiamovno da Znelad gasagebia sazogadoebrivi Tu kerZo mesakuTreebis, mobinadreebisa da damqiraveblebis umravlesobisTvis. imisTvis, rom xeli SevuwyoT mflobelebs, Caataron aucilebeli samuSaoebi da davexmaroT maT saukeTeso gadawyvetilebis miRebaSi, saWiroa calkeuli modelebis Seqmna. - 224 - Sesasrulebeli samuSaos winaswaruli, savaraudo Rirebulebis mixedviT, es modelebi dagvexmareba xelmisawvdomi fondebis (sesxebi, grantebi, sabanko garantiebi, sagadasaxado daqviTva da a.S.) SeTanadebaSi, finansuri programis Sedgenasa da administraciuli muSaobis organizebaSi. amave dros, es aris SesaZleboba, xeli SevuwyoT mravalferovan programebs, rac gamoiwvevs socialur mravalferovnebas, rac arsebrivia ubnis dabalansebuli ganviTarebisTvis. 3. 3. 4. teqnikuri Careva samuSaoebis doneze Senobis reabilitacia moiTxovs specifikur unar-Cvevebs da mravalnair kvalificirebul profesionals menejerebTan xelSekrulebis dadebis doneze (arqiteqtorebi, mkvlevarebi, menardeebi, koordinatorebi) da mSeneblobis seqtoris sxvadasxva profesiebs. menejerTan xelSekrulebis dadebisas aucilebeli moTxovnaa adgilobrivi memkvidreobis da samSeneblo teqnologiebis Rrma codna. es saSualebas iZleva SevafasoT, Tu ra saxis samuSao unda iqnes Catarebuli: • modernizireba arsebuli konstruqciis SenarCunebiT; • reabilitacia adgilobrivi resursebis da tradiciuli masalebis gamoyenebiT; • dangreva, an xelaxali aSeneba, rac uTuobiT aucilebelia Senobebis gasaumjobeseblad. samSeneblo profesiebis doneze, Tu naklebad gvyavs tradiciul samSeneblo teqnologiebs dauflebulni, xandaxan saWiro xdeba xelosanTa gaerTianebis Seqmna sainformacio sxdomebis, saswavlo kursebis an adgilze skolebis organizebiT, raTa xelaxla daveufloT miviwyebul ostatobas. 3. 3. 5. proeqtis sazogadoebrivi mniSvneloba samoqmedo gundebis wvlili emyareba maT teqnikur unar-Cvevebs, maT unars gansazRvron rTuli problemebi da SemogvTavazon strategiebi. maTi midgoma ar unda iyos avtoritaruli iseve, rogorc ar unda efuZnebodes mxolod maT mier miRebul procedurebsa da gadawyvetebs. maTi wvlili, ZiriTadad, unda mdgomareobdes SemdegSi: • mosmena: yvelas unda hqondes SesaZlebloba gamoTqvas azri da masze msjavri windawin ar unda gamoitanon. es xels uwyobs axali ideebis gaCenas, qmnis axali mid- 225 - gomebis aRmoCenis da sazogadoebrivi msjelobis xelsayrel pirobebs. • gaazreba: es aadvilebs proeqtis sxvadasxva aspeqtSi CarTul monawileTa gansazRvras da im dawesebulebebisa da adgilobrivi sazogadoebis funqcionirebis gaazrebas, sadac proeqti iqneba ganxorcielebuli, raTa gaadvildes adgilobrivi konteqstis Sesabamisi gadawyvetilebis miReba. • informireba: reabilitaciis mTeli procesis ganmavlobaSi adgilobriv mosaxleobas unda miewodos informacia, unda gaewios daxmareba da mieces rCeva proeqtis iseT aspeqtebze, rac maTSi SeSfoTebas iwvevs. • sazogadoebis mxardaWera: es gulisxmobs mZime pirobebSi myofi ojaxebis daxmarebas, maT gamo gangaSis atexasa da socialuri daxmarebis xelmisawvdomi meqanizmebis amoqmedebas. es aseve gulisxmobs samuSaoebis warmoebis periodSi alternatiuli droebiTi sacxovrebliT uzrunvelyofas, an mudmivi sanacvlo sacxovrebliT uzrunvelyofas, Tu sacxovrebeli standartebs ar Seesabameba. 3. 4. mosaxleobis Cabma reabilitaciis proeqti aucileblad saWiroebs seriozul teqnikur unar-Cvevebs da politikur SemarTebas, magram saqme amiT rodi amoiwureba. igi Sedgenili da ganxorcielebuli unda iqnas im macxovreblebTan erTad, visac es proeqti pirdapir exeba. es imas niSnavs, rom proeqti unda emyarebodes sazogadoebasTan, e. i. samosaxlo erTobasTan regularul sjabaass da Sexedulebebis gaziarebas. is Tu, rogor iqneba es organizebuli, damokidebulia ama Tu im qalaqsa, Tu qveynaze da mosaxleobis sazogadoebrivi monawileobis adgilobriv tradiciaze. es SeiZleba mravalgvarad moewyos _ sazogadoebisTvis seminarebis Catarebidan, regularul sakonsultacio Sexvedrebamde. ra formac unda iyos SerCeuli, reabilitaciis procesis yovel etapze (analizi, strategiuli dagegmva da uSualod samuSaoebis warmoeba), Cabmul unda iqnas sazogadoebis yvela fena - 226 - 3. 4. 1. mTeli mosaxleobis Cabma bolo periodSi mniSvnelovnad imata macxovrebelTa Taosnobam Tavisi garemos dasacavad. axla ubnis samezoblo gaerTianebebi xSirad warmoadgens reabilitaciis sakuTxebze marTis organoebTan upirveles (da, xandaxan, erTaderT) mosaubres. da mainc, yuradReba unda mieqces imasac, rom Tanamonawileoba ar Semoifarglos mxolod macxovreblebiT. monawileobis ufleba aseve unda hqondeT momxmareblebs, gamyidvelebs, arasamTavrobo organizaciebs da sxva ekonomikuri Suamavalni, romlebic mzad arian investiciebiT Seitanon wvlili Zveli ubnebis gaumjobesebaSi. garkveuli Zalisxmevaa saWiro agreTve imisTvis, rom, aradiskriminaciis principTan TanxmobaSi, CarTuli iyos samosaxloebis yvela macxovrebeli, miuxedavad maTi eTnikuri, socialuri, kulturuli da religiuri kuTvnilebisa. 3. 4. 2. mosaxleobis Cabma analizis etapze mas Semdeg, rac ZiriTadad gaerkveva arsebul viTarebaSi, teqnikurma gundma adgilobriv mosaxleobasTan erTad unda wamoWras da ganixilos yvela is problema, rac sayuradReboa ubnisTvis (misi memkvidreoba, sacxovreblis mdgomareoba, socialuri cxovreba, funqcionireba, xelmisawvdomoba, keTilmowyoba da momsaxureba, qonebis SeZenis SesaZlebobebi, sxv. _ ix. muxli 3. 1. 1.). urTierTkavSiri teqnikur analizsa da macxovrebelTa gamocdilebas Soris SesaZlebels gaxdis SemuSavdes Camoyalibebuli Sexeduleba arsebul viTarebaze, rac safuZvlad daedeba momaval proeqts. es yvelasTvis Zalze mniSvnelovania (mosaxleobisTvis, specialistebisTvis da adgilobrivi arCeuli warmomadgenlebisTvis), ramdenadac: • adgilobrivi macxovreblebis wvlilis wyalobiT, specialistebs SesaZleboba eZlevaT ukeT gaiazron ubnis cxovreba da gaaumjobeson sakuTari midgoma; • igi saSualebas aZlevs macxovreblebs gaiazron maTi ubnis manamde SeumCneveli, an saTanadod Seufasebuli aspeqtebi; • igi aZlevs arCeul adgilobriv warmomadgenlebs idealur SesaZlebobas daikavon mtkice politikuri pozicia da Seafason, Tu risi Secvla aris an ar aris misaRebi samezobloSi. - 227 - 3. 4. 3. mosaxleobis Cabma strategiuli dagegmvis etapze eWvgareSea, rom strategiuli arCevanis SemuSaveba warmoadgens sazogadoebrivi msjelobis erT-erT sakvanZo sakiTxs. am dros erTad iyris Tavs ramdenime mimarTulebiT sja daramdenime teritoriuli done. am dros xdeba samezobloze im zegavlenis Sefaseba, rasac moaxdens masze mTeli qalaqis mimarT (sazogadoebrivi adgilebis keTilmowyobis strategia, sacxovreblis strategia, mobilurobis strategia, sxv.) gakeTebuli arCevani. garda amisa, es aris dro, rodesac gadaidgmeba nabijebi amocnobili problemebis gasaWrelad mosaxleobis molodinis gasamarTleblad. mosaxleobisaTvis es aris SesaZlebloba, daakvirdes, ra cvlilebebs moutans proeqti samezoblos da wamoayenos gaumjobesebis, cvlilebis, an proeqtis axali mimarTulebis gamo damatebiTi winadadebebi. es aris SesaZleboba Sefasdes, Tu ramdenad moswons igi mosaxleobas da ramdenad eTanxmeba igi mas da ramdenad mzad aris miiRos masSi monawileoba. swored am etapze da azrTa urTIerTgaziarebisas xdeba cnobili arCeuli warmomadgenlebis Tvalsazrisi ama Tu im winadadebasTan mimarTebiT, riTic naTeli xdeba, Tu ra aris ganxorcielebadi da dasaSvebi da ra ara. dabolos, am msjelobis Sedegad ganisazRvreba proeqtis saboloo saxe, romelic Setanili iqneba municipalur dRiswesrigSi da gamoyofili iqneba teqnikuri da finansuri saxsrebi mis gansaxorcieleblad. 3. 4. 4. mosaxleobis Cabma samuSaoebis etapze reabilitaviis proeqti ramdenime weliwads grZeldeba da mTeli am drois manZilze muSavdeba kidec. proeqtis mudmivi monitoringi Zalze mniSvnelovania, raTa ganxilul iqnes axali SesaZlebobebi, specifikuri socialuri viTarebani, an moulodneli problemebi. arsebobs am saqmeSi mosaxleobis CarTvis sxvadasxva gzebi. maTSi Sedis: • mudmivi informireba proeqtis mimdinareobis Taobaze; • zogi sakvanZo proeqtis (mag., samezoblos sazogadoebrivi teritoriebis gaumjobeseba da ganviTareba) kargad Sewyoba; • mesakuTreebis an kerZo xelSemwyobTa mier (sazogadoe- 228 - • briv seqtorTan TanamSromlobiT, an mis gareSe) Catarebuli, an Casatarebeli samuSaos Taobaze informaciis gacvla-gamocvla; gamosavlis povna nakleb SeZlebuli ojaxebis droebiTi an mudmivi alternatiuli sacxovrebliT uzrunvelsayofad. 3. 4. 5. samosaxloebis ufro farTod Cabma erToblivi warmoe bis gziT urbanuli reabilitacia xels uwyobs mTeli rigi procesebis amoZravebas, romelTa kvalad samosaxlos wevrebi (macxovreblebi, momxmareblebi, kerZo mewarmeni, moqalaqeTa asociaciebi, arasamTavrobo organizaciebi, sxv.) garkveul proeqtebs axorcieleben. es midgoma moiTxovs “erTobliv warmoebaze” damyarebul procesebs, rac cdeba adgilobriv monawileTa ubralo Tanadgomas. erToblivi warmoeba saWiroebs samosaxlos ufro farTo CarTvas proeqtSi ise, rom moqalaqeebi xdebian reabilitaciis procesis dainteresebuli mxare an Tanamwarmoebelebi da ara mxolod mayureblebi Tu WanWikebi. es SesaZlebels xdis proeqtisTvis kerZo resursebis mopovebas, rac Seavsebs sazogadoebrivi seqtoridan gamoyofil dafinansebas. erToblivi warmoeba aseve gulisxmobs Zalisxmevas, gaizardos sazogadoebis SesaZlebobebi da unar-Cvevebi. igi moqmedebs samoqalaqo sazogadoebaze da masTan erTad imisTvis, rom gaaumjobesos misi gamocdileba da Seicvalos misi perspeqtivebi. igi iTvaliswinebs adgilobriv resursebs da SemoTavazebuli axali meTodebis xorcSesxmis SesaZlebobebs. 3. 4. 6. demokratiuli monawileobis meqanizmebis SemuSaveba urbanuli reabilitacia moicavs mosaxleobis yoveldRiuri cxovrebis yvela aspeqts: saxcovrebels, mobilurobas, sazogadoebrivi moxmarebis adgilebs, keTilmowyobas, ekonomikur saqmianobas da sxv. igi ar SeiZleba ewinaaRmdegebodes kerZo adgilobriv amocanebs. swored amitom aris saWiro demokratiuli meqanizmebis Tavidanve amuSaveba, raTa proeqti warmatebul samezoblo proeqtad iqces. Tanamonawileobis meqanizmebma xeli unda Seuwyos informaciis gacvla-gamocvlas, mravalgzis sazogadoebriv ganxilvas da konsultaciebs mosaxleobasTan. raTa SesaZlebeli gaxdes aseTi meqanizmebis amuSaveba, sazogadoebis mTlianad CarTviT - 229 - proeqtis yvela etapze, “TamaSis wesebi” daculi unda iyos, Tu gvinda, rom gvqondes dadebiTi Sedegi. upirveles yovlisa, aucilebelia zustad gamoikveTos, rogor warimarTeba msjeloba, romelSic yvela Tanamonawiles Tavisi specifikuri roli daekisreba: specialistebi Caatareben kvlevebs da Semoitanen winadadebebs; mosaxleoba mogvawodebs informacias, Seitans koreqtivebs ganacxadebs Tavis Tanxmobas; xalxis rCeulebi miiReben gadawyvetilebebs da ikisreben valdebulebebs. amis Semdeg samoqmedo gundi unda ganTavsdes adgilze, raTa proeqts fexi moakidebinos da aCvenos, rom mas ZaluZs xalxis mosmena. am gundma unda gamoavlinos Tavisi mzadyofna, gaiTvaliswinos mosaxleobisgan Semosuli winadadebebi da pasuxi gasces maT mraval kiTxvas. amavdroulad unda tardebodes mTeli rigi praqtikuli qmedebebisa, rogoricaa regularuli Sexvedrebi sazogadoebasTan, an sxva raime RonisZiebebi mosaxleobisTvis proeqtis mimdinareobis Taobaze advilad gasagebi formiT (mudmivi gamofenebi, broSurebi, biuletenebi, radio da teleprogramebi, plakatebi da sxv.) informaciis misawodeblad. 3. 5. Sesabamisi samarTlebrivi instrumentebi sazogadoebrivi aqtivoba emyareba ara mxolod politikur da adamianur resursebs, rogorc es zemore sam muxlSi iyo aRwerili, aramed arsebuli proeqtis saWiroebebTan dakavSirebul samarTlebriv resursebsac. Tu xelisuflebis organoebs surT reabilitaciis programa warmatebulad Catardes, kerZo seqtorTan (mesakuTreebi da investorebi) muSaoebisas maT esaWiroebaT Sesabamisi samarTlebrivi instrumentebi, kerZod, miwis gamoyenebis politikasa da qalaqgegmarebasTan mimarTebiT. Sesabamisad, maT unda gansazRvron xelmisawvdomi samarTlebrivi instrumentebi da saWiroebisamebr gamoiyenon isini, raTa xelT hqondeT samarTlebrivi resursebi sasurveli miznebis misaRwevad. Cven davinaxavT, rom qvemoT warmodgenili samarTlebrivi instrumentebi ZiriTadad gamoiyeneba dasavleT evropaSi, ramdenadac am qveynebs aqvT sareabilitacio samuSaoebisas sazogadoebasTan an kerZo seqtorTan TanamSromlobis ufro xangrZlivi gamocdileba. miuxedavad amisa, es instrumentebi SeiZleba gamoyenebul iqnes aRmosavleT evropis qveynebSic (an sxva kontinentebze) iq moqmed kanonmdeblobaze morgebiT. - 230 - 3. 5. 1. sazogadoebrivi miwaTsargeblobis politikis samarT lebrivi instrumentebi mniSvnelovania, rom adgilobrivma xelisuflebam uSualo monawileoba miiRos qonebriv garigebebSi, raTa ganaxorcielos reabilitaciis procesi, an moagvaros rTuli viTarebebi ise, rom xeli ar SeeSalos Tavdapirvel socialur amocanebs. am konteqstSi, adgilobrivma xelisuflebam, upirveles yovlisa, unda aRadginos arsebuli memkvidreoba, an isargeblos SeZenis/reabilitaciis procedurebiT, raTa sasikeTod moixmaros municipaluri qoneban, rom Seasaxlos iq standartebs Seusabamo, an saSiS mdgomareobaSi myof saxlebSi mcxovrebni, uzrunvelyos sacxovrebliT axali mosaxleebi, an gamoiyenos raime sxva miznebisTvis, risi aucilebloba gamowveulia ubnis socialur-ekonomikuri ganviTarebiT. sazogadoebis moZravi memkvidreobis Seqmna an movlapatronoba SeiZleba aseve miRweul iqnas eqspropriaciis, SeZenaze upiratesi uflebis an lizingis gziT. aRiareba imisa, rom sakvanZo teritorias aqvs sazogadoebrivi mniSvneloba, saSualebas aZlevs adgilobriv xelisuflebas Senobebis eqspropriaciisa, an maTi SeZenis upiratesi uflebis gamoyenebisa, ris Semdeg moxdeba maTi ganaxleba. ufro metic, samezobloSi, romelic reabilitacias unda daeqvemdebaros, yovelTvis aris garkveuli SezRudvebi qonebriv uflebebze. Sesabamisad, mravalnairi finansuri daxmarebis, an sagadasaxado SeRavaTebis arsebobisas, molaparakebebs mravali sikeTis motana SeuZlia. am molaparakebebs mivyavarT TanamSromlobasTan, kontraqtebis da SeTanxmebebis dadebasTan. 3. 5. 2. qalaqgegmarebis maregulirebeli samarTlebrivi instrumentebi reabilitaciis strategiam gavlena unda iqonios qalaqgegmarebaze fondebis gadaricxvis da mSeneblobis an dangrevis uflebis TvalsazrisiT (Zalian mkacri SezRudva unda dawesdes imaze, Tu romeli Senobis dangrevaa SesaZlebeli). daculi unda iyos konservaciis wesebi (arqiteqturul da bunebriv memkvidreobasTan mimarTebiT) da qalaqgegmarebis normebi dabis/qalaqis an ubnis doneze da gaTvaliswinebul unda iqnes konservaciis yovelgvari wesebic (arqiteqturul da bunebriv memkvidreobasTan mimarTebiT). Tuki Camoyalibebulia urbanuli gegmarebis normebi axali mSeneblobebisTvis da ara reabilitaciisTvis, mniSvnelovania, rom isini Zalze mo- 231 - qnilad iyos gamoyenebuli (mag., raTa ar daingres is Senobebi, romlebic am normebs zustad ar Seesabameba), an moxdes maTi modificireba reabilitaciis axali moTxovnebis Sesabamisad. reabilitaciis proeqtebi aseve unda Seesabamebodes Carevis Taobaze arsebul samarTlebriv saxelmZRvanelo miTiTebebs, rac gansazRvrulia miwaTsargeblobis gegmebiT (rogorc zogadiT, ise sagangeboTi), urbanuli gegmarebiTi miTiTebebiT da urbanuli ganviTarebis gegmebiT, an urbanuli proeqtebiT. Tu es yvelaferi jer kidev ar gagvaCnia, aucilebelia maTi Camoyalibeba im pirebTan TanamSromlobiT, vinc pasuxismgebelia reabilitaciis proeqtebze, raTa uzrunvelyofili iyos Sesabamisi amocanebis da prioritetebis urTierTSeTavsebadoba. unda arsebobdes aseve specialuri procedurebi, rac SesaZlebels gaxdis Catardes gadaudebeli an sanqcionirebuli samuSaoebi wylis SemoJonvasTan, Senobis mdgradobasTan, an dazianebis xifaTTan (rac, samwuxarod, sakmaod xSiri SemTxvevaa sareabilitacio ubnebSi) dakavSirebiT. xelSewyobas moiTxovs agreTve RonisZiebebi vandalizmis winaaRmdeg, kerZod, fasadebis da urbanuli obieqtebis dacva warwerebisagan. dabolos, xelisuflebis organoebma unda uzrunvelyon, rom yuradReba mieqceva samuSaoebis efeqtiur warmoebas. aseve, maT evalebaT efeqtiuri kontrolis da sadamsjelo procedurebis uzrunvelyofa unebarTvo samuSaoebis CatarebisTvis, raTa ar moxdes Senobebis gamousworeblad da dausjelad damaxinjeba. es gansakuTrebiT mniSvnelovania aRmosavleT evropis qveynebisTvis, sadac unebarTvo samuSaoebis odenoba SemaSfoTebel masStabebs iRebs. 3. 5. 3. reabilitaciis an menejmentis gegmis SemuSaveba Zveli ubnis sareabilitacio proeqtis samarTlebrivi statusi SeiZleba dazustebuli iyos menejmentis, an reabilitaciis gegmis SemuSavebiT, rac adgilobrivi xelisuflebis Sesaqmneli sazogadoebrivi qmedebis CarCos erTi umTavresi aspeqtTagania. misi mizania uzrunvelyos sruli Tanxmoba da koordinacia sxvadasxva saxis qmedebebsa da dainteresebul mxareebs Soris. am TvalsazrisiT, reabilitaciis an menejmentis gegmaSi asaxuli unda iyos problemebi da praqtikuli amocanebi, rac dakavSirebulia proeqtTan, im teritoriasTan, sadac unda Catardes samuSaoebi, prioritetul RirsSesaniSnav adgilebTan, samuSaoebis ganrigTan da mozidul adamianur, samarTlebriv da finansur resursebTan. masSi aseve warmodgenili unda iyos wesebi da menejmen- 232 - tis meqanizmebi (mudmivi zedamxedveloba), miwis kanonieri gamoyenebis da qalaqgegmarebis instrumentebis, iseve rogorc sazogadoebrivi da kerZo partniorebis sareabilitacio samuSaoebSi CarTvis gaTvaliswinebiT. am konteqstSi mniSvnelovania iseTi organizaciis Seqmna, romelic regularulad (mag., weliwadSi erTxel) Seamowmebs Zeglebis fizikur mdgomareobas. qveynis, regionalur an adgilobriv xelisuflebas daqvemdebarebuli, sazogadoebrivi an kerZo memkvidreobis zedamxedveloba Tavisi frTxili CareviT da yovelwliuri movliT Tavidan agvaridebs Zeglebis swraf dazianebas. Carevis es iaraRi, romelmac gaamarTla dasavleT evropis qveynebSi aris samosaxlos pasuxismgeblobiani damokidebulebis gansaxiereba uZravi memkvidreobis mimarT, rac, imave dros, uzrunvelyofs maqsimalurad ekonomiur menejments. 3. 6. xelmisawvdomi finansuri resursebi Tu reabilitaciis proeqts ganxorcieleba uweria, aucilebelia arsebobdes finansuri resursebi. imisaTvis, rom proeqti realisturi da ganxorcielebadi iyos xelmisawvdomi resursebi da dagegmili samuSaoebi unda zustad Seesabamebodes erTmaneTs. aqedan gamomdinare, viTarebis gaanalizebis etapze pasuxismgebelma xelisuflebis organoebma unda kritikulad Seafason xelmisawvdomi an mosapoveblad SesaZlebeli resursebi. es SeiZleba iyos ara marto adgilobrivi xelisuflebis, aramed regionaluri, saxelmwifo, an Tundac ervopuli an saerTaSoriso organoebis kuTvnili resursebi. es sxvadasxva saxis sazogadoebrivi resursebi SesaZloa mniSvnelovnad gaizardos kerZo seqtoris finansuri daxmarebiT, romelic TanamSromlobs sazogadoebriv seqtorTan, an sruliad damoukideblad awarmoebs samuSaoebs reabilitaciis gegmis saxelmZRvanelo miTiTebis Tanaxmad. mniSvnelovania sareabilitacio samuSaoebSi sazogadoebis Tanamonawileobis xelSewyoba, raTa SesaZlebeli iyos qonebis bazris marTebuli menejmenti da uzrunvelyofili iyos proeqtis socialuri amocanebis Sesruleba, gansakuTrebiT sacxovreblis sakiTxSi. 3. 6. 1. efeqtiuri partnioroba sazogadoebriv da kerZo seq torebs Soris sareabilitacio samuSaoebis warmateba didwiladaa damoki - 233 - debuli efeqtiuri partniorobis damyarebiT sazogadoebriv dawesebulebsa da kompaniebs, iseve rogorc arasamTavrobo organizaciebsa da evropul, Tu saerTaSoriso partniorebs Soris, romlebic mxars uWers proeqtebs. es TanamSromloba mniSvnelovnad gazrdis samuSaoebis warmoebisaTvis saWiro finansur da adamianur resursebs, rac, Tavis mxriv, sagrZnoblad gazrdis Sedegebsac. partnioroba gulisxmobs marTvis axal meTodebs, rac efuZneba koordinirebis sagangebo RonisZiebebs, rac Tavs mouyris proeqtis sxvadasxva komponentebs (monawileebi da resursebi). igi agebulia kontraqtis msgavsad, momavali instituciuri RonisZiebebis winaswari gaTvaliswinebiT. igi agreTve dasabams daudebs axal funqciebs _ kerZod, Suamavlobas, kavSiris damyarebas da Tanawarmoebas. 3. 6. 2. finansuri mxardaWera miRebuli regionaluri, erovnu li da evropuli organizaciebidan urbanuli reabilitacia ormxrivi procesia: qvemodan zemoT da zemodan qvemoT mimarTuli. sareabilitacio samuSaoebis Sedegebi mxolod samezobloTi rodi ifargleba. maTi gavlena vrceldeba mTel qalaqze da regionzec ki. piruku, saxelmwifo da/an regionaluri strategiebis umetesoba (binaTmSenebloba, regionaluri gegmareba, kulturuli memkvidreoba, garemo pirobebi, mobiluroba, ekonomika) pirdapir gavlenas axdens adgilobriv strategize. zogierTma ervopulma strategiam, magaliTad iseTi rogoricaa regionaluri ganviTareba, kulturuli da socialuri erToba, aseve SeiZleba garkveuli gavlena iqonios adgilobriv strategiaze. regionaluri, saxelmwifo da evropuli strategiebidan momdinare finansur saSualebebs SeuZlia mniSvnelovanad daexmaros adgilobriv marTvis organoebs da kerZo seqtors sareabilitacio samuSaoebis warmoebaSi. dafinanseba sxvadasxva formiT miiReba: garantiebi da xelsayreli sabanko sesxebi, grantebi, subsidiebi da mravalgvari sagadasaxado SeRavaTebi an wamaxalisebeli saSualebebi. amitom Zalze mniSvnelovania, rom Tavidanve CavrToT iseTi meqanizmebi, rac koordinacias gauwevs Zalauflebis sxvadasxva doneebze gansaxorcielebel seqtoralur strategiebs, raTa rac SeiZleba didi sargebeli miviRoT SesaZlo dafinansebidan. - 234 - 3. 6. 3. sazogadoebrivsa da kerZos Soris wonasworobis dacvis aucilebloba dResdReobiT gardauvalia kerZo seqtoris gazrdili Tanamonawileoba urbanul reabilitaciaSi. kerZo seqtori masSi iseve unda iyos CarTuli, rogorc sazogadoebrivi seqtori. naTelia, rom xelisuflebis organoebis prerogativaa dasaxosproeqtebi, romelsac mogvianebiT uerTdeba kerZo seqtori maSin, Tuki sakmarisad gamoCndeba maTi sicocxlisunarianoba. saboloo etapze kerZo seqtori TavisTavze iRebs proeqtis ganxorcielebis umetes nawils, Tumca es procesi mTlianad masze ar unda iyos mindobili. xelisuflebis organoebi mudmiv zedamxedvelobas unda uwevdes reabilitaciis mTel process, raTa uzrunvelyos Tavidanve dasmuli socialuri amocanebis ganxorcieleba, imis gaTvaliswinebiT, rom socialuri proeqtebi arasdrosaa momgebiani. garda amisa, aseve mniSvnelovania, rom xelisuflebis organoebma kontroli gauwion sabazro Zalebs da wesebs ise, rom daba-qalaqebi ar aRmoCndes mkveTri liberalizaciis pirispir, ramac SeiZleba radikalurad Secvalos Zveli samezobloebis saxe da gaaRrmavos sazogadoebis danawevreba. miwaTsargeblobis politikis dacva da ganmtkiceba gansakuTrebiT mniSvnelovania im qveynebisTvis, romlebic imyofeba sabazro ekonomikaze gadasvlis etapze. aseTma qveynebma ukve ganicada sazogadoebrivi samuSaoebisaTvis, kerZod, binaTmSeneblobisTvis aucilebeli saxsrebis mwvave Semcireba. ufro metic, aseT qveynebSi moxda sazogadoebrivi qonebis umetesi nawilis privatizacia, ramac mniSvnelovnad Secvala qonebis bazris funqcionireba da gaaRrmava socialuri danawevrebuloba. 3. 6. 4. sacxovreblis politikis sazogadoebrivi dafinanseba daexmaro adamianebs darCnen TavianT saxlebSi, an axali mosaxleebi Seasaxlo Zvel samosaxloebSi warmoadgens rTul operacias, rac saWiroebs reabilitaciis procesSi CarTuli mravalnairi monawilisgan gaRebul wvlils da did finansur saxsrebs. socialuri Tu TaobaTa mravalferovnebis SenarCunebis mizani imas niSnavs, rom sacxovreblsi mravalferovneba _ zomis da miwaTsargeblobis statusis TvalsazrisiT _ yvela ojaxisTvis xelmisawvdomi gaxdes. mniSvnelovania, rom sacxovreblis farTo asortimenti pasuxobdes maTi cxovrebis sxvadasxva etapze myofi ojaxebis - 235 - saWiroebebs da SesaZlebeli iyos maTi darCena Cveul garemoSi. dRevandel dRes metismetad xSiria SemTxvevebi, rodesac mcire sacxovrebliT masobrivi uzrunvelyofa damokidebulia mxolod sazogadoebriv binebze, rac xels uSlis aseTi amocanebis ganxorcielebas. samarTliani wonasworobis damyareba SesaZlebelia dabis/ qalaqis doneze sacxovrebelTa dafinansebis politikis gziT. is moicavs: • am seqtorebSi sazogadoebrivi sacxovreblebisTvis saWiro grantebis gadadeba; • saerTo enis moZebna miwis mesakuTreebTan da maTTvis gansakuTrebuli daxmarebis SeTavazeba (grantebi, subsidiebi, SeRavaTiani gadasaxadebi), rac SeiZleba gaizardos, Tu warmoebuli qmedebebi SesabamisobaSi mova dasaxul amocanebTan; • daxmarebis gansakuTrebuli formebis aRmoCena (grantebi, daxmarebis gaweva mSeneblobisas da a.S.) dabalSemosavliani mesakuTreebisa da macxovreblebisTvis. 3. 7. drois faqtori 3. 7. 1. drois faqtoris gaTvaliswineba reabilitaciis procesSi reabilitaciis mTliani procesi _ analizi, strategiis arCeva da ganxorcieleba _ ramdenime wels grZeldeba da exeba mWidrod dasaxlebul da rTul teritorias. msgavsi proeqtebisTvis damaxasiaTebeli, rogorc arCeuli warmomadgenlebis, ise macxovreblebis problemebis gaTvaliswinebiT, sakmao dro aris saWiro imisTvis, rom proeqtma saboloo saxe miiRos. seriozuli kvlevaa saWiro, raTa ganisazRvros is problemebi, rac gadaWras moiTxovs. kvlevam SeiZleba moicvas Senobebis da maTSi mcxovrebi ojaxebis cxovrebis pirobebis detaluri analizi, Sesabamisi daskvnebis gamosatanad. macxovreblebsac sWirdebaT dro, rom gaiazron da Seafason proeqti. swori azris Camosayalibeblad maT unda miewodos garkveuli faqtebi da rocxvebi. msgavsi strategia SesaZebels gaxdis gavcdeT ubralo teqnikur midgomas da uzrunvelyofs proeqtis arsebul viTarebasTan Sesabamisobas. es is aspeqtia, rac aucileblad unda Seadgendes mosaxleobis mier gaziarebuli proeqtis nawils. - 236 - ganurCevlad imisa, ramdenad kargadaa Camoyalibebuli proeqti misi ganxorcielebis dawyebisas, misi damuSaveba da transformireba drois ganmavlobaSi mainc grZeldeba. moulodnelad Cndeba axali SesaZlebobebi, Tavs iCens arasaTanadod Sefasebuli problemebi. Sesabamisad, mniSvnelovania proeqtis mudmivi zedamxedveloba. ufro metic, rodesac dasaxlebul Senobas dangrevis safrTxe emuqreba, igi saWiroebs gadaudebel Carevas da ver daelodeba reabilitaciis proeqtis Sedgenas. aseT SemTxvevaSi, viwyebT realuri problemebis gadawyvetas da ase vpoulobT maTi gadaWris gzas. yvela am, gansxvavebuli SezRudvebis gaTvaliswineba dagvexmareba SevarCioT iseTi proeqti, romelic iqneba sakmaod moqnili da advilad moergeba biujetis meryeobas da axal SesaZlebobebs, rac SeiZleba warmoCindes ganxorcielebis etapis ganmavlobaSi. 3. 7. 2. nabij-nabij midgoma maRali standartebis misaRwevad reabilitaciis proeqti realistur da advilad marTvad etapebad unda iyos agebuli. rogorc wesi, es niSnavs TiTo wlian dagegmvas, rac SesaZlebels xdis warmoebuli samuSaoebis, vadebis da xelmisawvdomi resursebis urTierTSeTanadebas. proeqti ganxorcielebis metismetad bevr sirTules ar unda waawydes, aseve, ar unda daarRvios vadebi da gadaaWarbos biujets. unda ganixilebodes mxolod iseTi samuSaoebi, rac SeiZleba dafinansebuli iyos, raTa reabilitaciis procesis tempi damajerebeli iyos. proeqti maRal standartebs unda emyarebodes da mas unda hqondes swrafi da gazomvadi Sedegebi. adamianebma misi sikeTe maSinve unda dainaxon. Tu procesi dawyebulia, qmedebaTa moculobis da masStabis gazrda ufro advilia xolme. uyuradRebod ar unda migvrCes Sedegebis gare Tu Sida Sefasebis mniSvnelobac, raTa SevZloT, saWiroebisamebr, ganxorcielebis etapze proeqtSi maxvilebis gadanacvleba. Sefasebis kriteriumebi proeqtis ganxorcielebis dawyebamde unda iyos SeTanxmebuli, Tavdapirveli Sefasebisasve, raTa xelT gvqondes monacemebi, rac mogvcems Sedarebis SesaZlebobas proeqtis dawyebamde, mis msvlelobaSi da mis Semdeg. maSinac ki, rodesac garkveuli socialuri da kulturuli sikeTis raodenobrivi gansazRvra SeuZlebelia, sisrulisTvis Sefasebisas isic unda iyos gaTvaliswinebuli. - 237 - cxrili 9. mokle daskvnebi: reabilitaciis strategiis warmatebisTvis saWiro samoqmedo saSualebebi saSualebebi 1. reabilitaciis proeqti, rogorc urbanuli strategiis ganuyofeli nawili • proeqtis Sedgena ubnis doneze • proeqtis CarTva ufro farTo urbanul suraTSi saSualebebi 2. xelisuflebis organoebi, rogorc mamoZravebeli Zala • erTmniSvnelovani da uryevi politikuri SemarTeba proeqtis dawyebamde da misi dasrulebis Semdeg • xelisuflebis organoebis CarTva analizis etapze • sazogadoebis Cabma strategiuli gegmarebis doneze • sazogadoebis Cabma ganxorcielebis etapze • integrirebuli da koordinirebuli midgomis mudmivi menejmenti saSualebebi 3. teqnikuri multidisciplinaruli gundis mier uzrunvelyofili mxardaWera • teqnikuri Carevis gundebis interdisciplinaruli buneba • teqnikuri Careva proeqtis SesamuSaveblad • teqnikuri Careva proeqtis momzadebis etapze • teqnikuri Careva samuSaoebis warmoebis doneze • proeqtis socialuri mniSvneloba saSualebebi 4. mosaxleobis Cabma • mTeli mosaxleobis Cabma • mosaxleobis Cabma analizis etapze • mosaxleobis Cabma strategiuli dagegmvis doneze • mosaxleobis Cabma samuSaoebis warmoebis etapze • Tanawarmoebis gziT samosaxlos ufro mniSvnelovnad Cabma • demokratiuli Tanamonawileobis meqanizmebis SemuSaveba - 238 - saSualebebi 5. Sesabamisi samarTlebrivi instrumentebi • sazogadoebrivi miwaTsargeblobis politikis samarTlebrivi instrumentebi • qalaqgegmarebis maregulirebeli samarTlebrivi instrumentebi • reabilitaciis an menejmentis gegmis SemuSaveba saSualebebi 6. xelmisawvdomi finansuri resursebi • efeqtiuri partnioroba sazogadoebriv da kerZo seqtorebs Soris • finansuri mxardaWera regionaluri, saxelmwifo da evropuli organoebidan • sazogadoebrivsa da kerZos Soris wonasworobis dacvis aucilebloba • sacxovreblis politikis saxelmwifo dafinanseba saSualebebi 7. drois faqtori • drois faqtoris gaTvaliswineba reabilitaciis procesis ganmavlobaSi • nabij-nabij midgoma maRali standartebis misaRwevad - 239 - - 240 - memkvidreobis Sefasebis saxelmZRvanelo `Cveni kulturuli mravalgvarobaa, rac gvaerTianebs~ - 241 - winaTqma 1973 wlidan evrosabWom 85 proeqtze meti ganaxorciela `kulturuli da bunebrivi memkvidreobis integrirebuli konservaciis teqnikuri TanamSromlobisa da konsultirebis programis~ farglebSi. am proeqtebma gamoavlina, Tu ras elodnen organizaciis wevri saxelmwifoebi ZiriTad kurssa da rekomendaciebisgan. swored amitom gadawyda daarsebuliyo kulturuli memkvidreobis politikis saxelmZRvanelo publikaciebis seria. seriis pirveli tomi 2000 wels kanonmdeblobis mxardamWerma specialurma komisiam moamzada. masSi warmodgenilia “sakanonmdeblo da administraciuli politikis ZiriTadi mimarTulebebi kulturuli memkvidreobis sferoSi”. meore tomi inventarizaciisa da dokumentaciis droebiTma jgufma moamzada 2001 wels. igi kulturuli memkvidreobis inventarizaciisa da dokumentaciis saxelmZRvanelos warmoadgens. mesame tomi 2004 w. gamoica `lisabonis diskusiis~ droebiTi jgufis mier. es urbauli reabilitaciis saxelmZRvaneloa. winamdebare tomi _ memkvidreobis Sefasebis saxelmZRvanelo _ evrokomisiisa (ganaTlebisa da kulturis generaluri direqtorati) da evrosabWos (kulturis, kulturuli da garemos memkvidreobis direqtorati) erToblivi iniciativis _ `integrirebuli reabilitaciis proeqti/arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis Seswavla~ (IRPP/SAAH) _ Sedegia. igi evrosabWos samxreT-aRmosavleTi evropis kulturuli da garemos memkvidreobis regionaluri programis nawilia, romelsac, Tavis mxriv, teqnikuri TanamSromlobisa da konsultirebis programa xelmZRvanelobs. 2003 wlidan proeqti samxreT-aRmosavleTi evropis qveynebiskenaa mimarTuli. proeqti didad iyo damokidebuli winaswar miRebuli standartebis mixedviT Segrovil informaciaze, rac uzrunvelyofda monawile qveynebis mier menejmentis erTnairi instrumentebis Camoyalibebas, institucionalur SesaZleblobaTa Seqmnis procesis da evropuli integraciis gasaadvileblad, arsebuli resursebis mobilizacias aRiarebuli prioritetebis Tanaxmad, potenciuri socialuri da ekonomikuri Zvrebis gamovlenasa da samxreT-aRmosavleTi evropis saerTo kulturuli memkvidreobis erTobliv wamroCenas. wignSi koncefciebi da principebi meTodologiuri saxelmZRvanelos saxiTaa warmodgenili. am publikaciis meSveobiT programa miznad isaxavda integrirebuli konservaciisa da memkvidreobis mdgradi gamoyenebis danergvas. am mxriv igi exmareba axali evropuli standartebis damkvidrebas da ev- 242 - rosabWosTvis mosawoni demokratiuli principebis dacvas. minda madloba gadavuxado integrirebuli reabilitaciis proeqtis xelmZRvanels, doqtor jon bolds, romelmac Tavi mouyara 2003 wlidan ganxorcielebul yvela samuSaos. madloba minda gadavuxado danarCen eqspertebsac, romlebmac samxreT-aRmosavleTi evropis proeqtSi Tavisi monawileobiT uSualo wvlili Seitanes am saxelmZRvanelos SeqmnaSi, kerZod, profesor jorj lavas da baton daniel drokurs, romelnic sawyis etapze proeqtis monawileni iyvnen da profesor kleri palivos, profesor jorjo janigians, baton devid jonsons, baton andreas heimovskis, baton pedro porCe de leons, baton alkis prepis da qalbaton ema karmaikls, romlebic muSaobdnen proeqtis msvlelobaSi iRebdnen monawileobas. ar SeiZleba madloba ar movaxseno monawile qveynebis proeqtis koordinatorebs. maT gamoiyenes proeqtis SesaZleblobebi da uSualo monawileoba miiRes meTodologiis Camoyalibeba-SemuSavebaSi, uzrunvelyves ra proeqtis Sesabamisoba maTi qveynebis namdvil saWiroebebsa da gasaWirTan. eseni arian qalbatoni arlinda kondi toCi (albaneTi), qalbatoni mirela mulaliC-xandeni (bosnia da hercogovina), qalbatoni dolia mladenova iordanova (bulgareTi), batoni bruno dikliki (xorvatia), qalbatoni korina lucesku (rumineTi), batoni borislav SurdiCi (serbeTi da Cernogoria, serbeTi), qalbatoni milena filipiviCi qalbaton lidija ljesaris warmomadgeneli (serbeTi da Cernogoria, montenegro); qalbatoni julia triCkovska baton jovan ristovis warmomadgeeli (`makedoniis yofili iugoslaviis respublika~) da batoni buiar demiaxa (kosovo). dabolos, sagangebo madloba msurs gadavuxado evrokomisiis mTavar administrators, baton Teodosios mastrominass im wvlilisTvis, romelic man Seitana samxreT-aRmosavleT evropaSi aseTi mniSvnelovani TanamSromlobis wamosawyebad da misi ndobisTvis evrosabWoSi am sferos eqspertebisa da nouhaus mimarT. gabriela bateini-dragoni ganaTlebis, kulturisa da memkvidreobis, axalgazrdobisa da sportis generaluri direqtori - 243 - 1.0. Sesavali 1.1. principebi kulturuli memkvidreoba warmoadgens erovnuli da evropuli identobis safuZvels, romelic xazs usvams erTianobas, ufrTxildeba da angariSs uwevs gansxvavebulobas da ama Tu im adgilis SegrZnebisa da warsulis gagebis gziT gaTviTcnobierebul adamianebs momavlis erTad Sesagebeblad amzadebs. farTo gansazRvrebiT kulturul memkvidreobaSi gansakuTrebuli adgili naSen memkvidreobas eTmoba. SeiZleboda definiciebis farTo Skalac gamogveyenebina, magram umartives doneze, Cveulebriv, is moicavs _ sxvadasxvagvarad aRweril arqeologiur obieqtebs, Zeglebs, arqiteqturul nagebobebs, maT mowyobiloba-gamarTulobasTan erTad da ansamblebs. yoveli maTgani Seiswavleba da fasdeba xolme, rogorc istoriuli, arqiteqturuli da mxatvruli mniSvnelobis mqone erTeulebi. maTi dacva SeiZleba ganixilebodes rogorc TviTmizani, rogorc gamoxatuleba am artefaqtebSi gansxeulebuli Rirebulebebis mimarT sazogadoebis rwmenisa. evropis yvela qveyana mxars uWers kacobriobis winandeli mcdelobebis nivTier mowmobaTa analizisa da dacvis ideas, Tumca onteresTa da mniSvnlebaTa potenciuri rkali SeiZleba viwrodac mofarglon da farTodac. aseTi midgoma gvexmareba, gavarkvioT saidan movdivarT Cven, rogorc individebi, rogor viTardeboda sazogadoebebi da maTi garemo saukuneebis manZilze, ekonomikuri Zalebis, rwmenaTa cvalebis, mZafri cvlilebebisa Tu mSvidobiani evoluciis zemoqmedebiT. warsuli drois artefaqtTa jerovnad gagebul kvlevasa da dacvas Tan sdevs saSiSroeba imisa, rom maTi identifikacia da dacviTi RonisZiebebi SeiZleba miCneul iqnas sasrul qmedebebad naTlad dasaxuli mizniT, romelic SeiZleba SevusabamoT mudmiv, yvelasgan mowonebul amocanebs. gamocdileba ki gviCvenebs, rom qmedebaca da mizanic, Tu sazogadod SeiZleba davadginoT, esec mxolod mcire xniT. memkvidreobis identifikacia viTardeba interesTa cvlilebebTan, axal aRmoCenebTan, winare Sexedulebebis uaryofasa da gadasinjvasTan erTad. isic gasaTvaliswinebelia, rom arc arqiteqtura da arc Cveni masTan damokidebulebaa ucvalebeli. naSenobac da Cvens mier misi aRqmac _ orive ganpirobebulia kulturuli da istoriuli garemoebebiT, romlebic gamudmebiT icvleba, magram praqtikuli miznebisTvis, Tu ram gvsurs vakeToT, Cveni saqmianoba xelovnur CarCoSi unda movaqcioT. arqiteqturuli memkvidreobis inventarizaciis Tanmdevi ideac, amdenad, is- 244 - eTia, rom Cveni saqmianobis zogierTi aspeqti, xelaxali Sefasebisa da Semowmebis saWiroebis miuxedavad, SesaZlebelia movaTavoT da, Semdgomi Taobis mosvlemde mainc, dabolovebulad CavTvaloT. amasTanave, memkvidreobis menejmentis filosofia da praqtika iqneb, unda gaimijnos, vinaidan saxelmwifo, sakanonmdeblo da fiskalur instituciebad dayofa mxars uWers sasrulobis Sesaxeb Sexedulebas. organizaciebi, romelTa saqmianobac erovnuli memkvidreobis identifikacia da dacvaa, Cveulebriv, Tavis dros uTmobs identifikaciasa da dacvas, rogorc aseTs: es maTi movaleobaa. magram Tuki ufro farTo, naklebad uwyebriv Tvalsazriss davadgebiT, Cven SegveZleba Sesabamisi miznebis ufro farTo gansazRvrebac SevTavazoT da, aqedan gamomdinare, naSeni memkvidreobis cnebis ufro farTo gagebac. integrirebuli memkvidreobis ideis SemoTavazebiT evrosabWo memkvidreobis sakiTxebiT dakavebuli ukve arsebuli organizaciebis gabaTilebas ki ar cdilobda, aramed memkvidreobis mniSvnelobis ufro farTod warmoCenis gziT, mas surda instrumentalobis ideis danergva, rac a fortiori win wamoswevda artefaqtTa identifikaciis da dacvis sakiTxebiT dasaqmebuli organizaciebis rols nebismier sazogadoebaSi. arqiteqturuli memkvidreobis cnebisTvis instrumentalobis ideis damatebiT Cven gveZleva sagnis nakleb viwrod fokusirebuli, ufro holisturi xedva: misi, rogorc integrirebuli memkvidreobisa. Cven gavcdiT identificirebisa da dacvis, rogorc risame TviTRirebulebis ideas, raTa ufro myarad davamkvidroT es saqmianoba, rogorc demokratiuli procesis integrirebuli nawili, procesisa, romlis mizanic sazogadeobis yvela wevris monawileobis meSveobiT cxovrebis sayovelTao donis amaRleba gaxlavT. arqiteqturuli memkvidreoba amyarebs Cvens warmodgenas Cveni socialuri ganviTarebis Sesaxeb. misi identifikaciisa da dacvis meSveobiT Cven ukeT vgebulobT Cvens adgils msoflioSi. nagebobaTa dacviTa da reabilitaciiT Cven vinarCunebT ara mxolod warsulis istoriulad Tu arqiteqturulad mniSvnelovan nimuSebs, aramed ganvamtkicebT maT relevanturobas awmyosa da myofadi cxovrebisTvis da ase vmoqmedebT ra, Cven artefaqtebisa ki ara, sakuTar Rirebulebas ganvsjiT. arqiteqturul memkvidreobas mxolod sagnad ki ara, maniSnebladac vxedavT. am TvalsazrisiT, memkvidreoba integrirdeba ara marto fizikur da garemos dacvasa Tu ganviTarebasTan _ pozicia, romelsac dRes sul ufro kargad acnobiereben _ aramed igi fuZemdebeli xdeba demokratiul sazogadoebaTa socialuri da politikuri evoluciis, yvela mis wevrTaTvis saziaro, - 245 - yvela procesis dagegmvisa Tu masze raimegvari zemoqmedebis nebismieri aspeqtisTvis. ase rom, integrirebuli memkvidreobis ideis aq motaniT, Cven xazs vusvamT memkvidreobas, rogorc socialur investiciasa da ZiriTad komponents ganviTarebis evoluciuri procesis, rac mSvidobiani, Ria demokratiuli sazogadoebis mudmivobisa da winwamowevis safuZvelia. 1.2. meTodologia am wignSi warmodgenili saxelmZRvanelo miTiTebebi evrosabWosa da evrokomisiis mier ganxorcielebuli proeqtis _ integrirebuli reabilitaciis gegma/arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis Seswavla _ safuZvelze Seiqmna. es proeqti samxreT-aRmosavleT evropis qveynebSi ganxorcielda. qvemoT warmodgenilia misi mizani, Sinaarsi, meTododogia da misi zemoqmedeba. proeqti didwilad efuZneboda informaciis Segrovebas SemuSavebuli standartebis dacviT, kiTxvaris meSveobiT, raTa igi yvela monawile qveyanas erTnairi wesiT moepovebina. anketebis Sedgenis procesSi gairkva, rom isini zogad garemoebebsac warmogvidgens da, amave dros, kerZo garemoebebis mimarT specialur analitikur instrumentadac gamodgeba. amdenad, cxadia, rom anketebis kiTxvarad gamoyeneba sxva qveynebSi da sxva garemoebebSic sasargeblo iqneba. swored amitomacaa isini am wignSi warmodgenili, rogorc meTodologiuri saxelmZRvanelo sxva qveynebisTvis, raTa maT gamoiyenon isini TavianTi garemoebebisa da saWiroebisamebr. mTeli proeqtisa da misi zemoqmedebis aRweras mosdevs meTodologiuri elementebi _ imave TanmimdevrobiT, romliTac mimdinareobda RonisZiebebi arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis integrirebuli reabilitaciisa da Seswavlis proeqtis msvlelobaSi. TiToeul SemTxvevas, zogadi msjelobisa da komentarebis Semdeg, mosdevs proeqtis pirveli sami etapis dros gamoyenebuli anketebi: memkvidreobis Sefasebis kiTxvari, intervenciis prioritetTa nusxa da winaswari teqnikuri Sefaseba, romelic dakavSirebulia samuSao fazasTan. samuSao faza SemuSavda saerTaSoriso donorebis moTxovnebis gaTvaliswinebiT. winaswari teqnikuri Sefaseba uzrunvelyofs donorebs jerovani informaciiT, raTa gacxaddes Tavdapirveli gazraxva, Tumca, aucilebelia ufro detaluri Sefasebac. es ukanaskneli gaxlavT SesaZlebadobis Seswavla, romelic proeqtis meoTxe etaps warmoadgens da igi saWiroa imisTvis, rom SemuSavdes individualuri nagebobis an RirsSesaniSnavi adgilis reabilitaciis detaluri winadade- 246 - bebi xarjebis miTiTebiT. am wignSi SesaZlebadobis Seswavlis anketa ar aris Setanili, radgan aseTi kvleva damokidebulia ama Tu im viTarebaze da ver iqneba ganzogadebulad ganxiluli, icvleba ra nagebobisa an RirsSesaniSnavi adgilis tipis, adgilmdebareobis, mdgomareobis da a.S. Sesabamisad. saWiroebas gansazRvravs aseve potenciuri donoris moTxovnebi Tu qveynis Cveulebani da kanonebi. kargi iqneba, Tu winaswari teqnikuri Sefasebis Semdgenelni gaiTvaliswineben proeqtis SesaZlebadobis etaps, raTa Tavidan aicilon mosalodneli gaormagebuli Sroma. 2.0. integrirebuli reabilitaciis proeqti. arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis Seswavla. 2.1. principebi 2.1.1. memkvidreobis identifikacia da menejmenti evrosabWom Tavisi saqmianobis mTavar principad kulturuli mravalferovnebiT mdidari evropuli kulturis identobis warmoCena miiCnia. es iyo amosavali 2000 wlis dekemberSi miRebuli `kulturuli mravalferovnebis deklaraciisa~, romliTac ministrTa komitetma wevr qveynebs mouwoda `axal globalur garemoSi kulturuli da enobrivi mravalferovnebis mdgradobisa da winwamowevis gzebis mosinjvisken.~ yvela qveynisa da teritoriis kulturuli memkvidreobis identifikacia, aRiareba, konservacia da dacva aris urTierTgagebisa da urTierTpativiscemis Camoyalibebis procesis ZiriTadi safuZveli. es iyo kidec Tavi da Tavi rwmena evrosabWosi naxevari saukunis manZilze, romelsac is warmoaCenda deklaraciebiT, rezoluciebiT, konvenciebiTa da rekomendaciebiT. yvelaferi es axla ufro iolad mosaxmareblad gamoica erT publikaciad: evropuli kulturuli memkvidreoba (t. I da II, strasburgi, 2002), romelsac erTvis komentarebi da politikisa da praqtikuli saqmianobis mimoxilva. mogvianebiT, evropis mdidari da mravalferovani kulturuli, religiuri da humanisturi memkvidreobis mniSvneloba xazgasmul iqna varSavis deklaraciaSi (2005, maisi). am deklaraciiT evrosabWos wevri qveynebis saxelmwifoTa da mTavrobaTa Tavkacebma xazi gausves demokratiis, adamianTa uflebebisa da kanonis uzenaesobis sayovelTao, saerTo Rirebulebebs. deklaraciaSi CvenTvis gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs, rom gamoyofilia: mdgradi sazogadoebis Camoyalibeba (muxli 3); - 247 - evropuli identobisa da erTobis xelSewyoba, romelnic damyarebulia saerTo, fundamentur Rirebulebebze; Cveni saerTo memkvidreobisa da kulturuli mravalferovnebis SenarCuneba; politikuri, interkulturuli da interreligiuri dialogis xelSewyoba (muxli 6). principebis garda, evrosabWos bolodroindeli publikaciebis: `kulturuli memkvidreobis sakanonmdeblo da administraciuli sistemebis ganviTarebis saxelmZRvanelo~ (strasburgi, 2000); `kulturuli memkvidreobis inventarizacia da dokumentacia~ (strasburgi 2001) da `urbanuli reabilitaciis saxelmZRvanelo~ (strasburgi 2004) _ mTavari Temaa kulturuli memkvidreobis sferoSi kanonmdeblobisa da memkvidreobis dokumentaciis praqtikuli gamoyeneba da gaZRola. am publikaciebma moamzades niadagi im wamowyebaTaTvis memkvidreobis identifikaciisa da dacvis dargSi, romelnic samxreT-aRmosavleT evropaSi politikuri movlenebis ganviTarebam warmoSva. konkretul geografiul da politikur pirobebze pasuxad aRmocenebuli, zogadad qvemoT warmodgenili proeqti _ integrirebuli reabilitaciis gegma/arqeologiuri da arqiteqturuli memkvidreobis Seswavla _ iZleva saerTo meTodologiis SemoTavazebis SesaZleblobasac, romelic sxva viTarebaSic gamosadegia da SeiZleba sxva specifikur garemoebebsac miesadagos. 2.1.2. integrirebuli reabilitacia TiTqmis naxevari saukunis manZilze, reabilitaciis sakiTxi evrosabWos miTiTebebisa da rekomendaciebis umTavresi sagani iyo. am sakiTxTan dakavSirebiT ramdenime rezoluciaa miRebuli: 1968 wlis ori rezolucia (rezoluciebi (68) 11, (68)16), romlebic exeboda istoruli da mxatvruli mniSvnelobis mqone nagebobaTa jgufebis an maTi Tavmoyris arealebis dacvasa da reabilitacias; deklaraciebi, miRebuli evropis ministrTa konferenciebze (kulturuli memkvidreobis Zeglebisa da RirsSesaniSnav adgilTa dacva da reabilitacia, briuseli 1969; arqiteqturuli memkvidreoba, grenada, 1985 da kulturuli memkvidreoba, valeta, 1992, helsinki, 1996 da portorozi, 2001). reabilitaciis didi mniSvneloba integrirebul konservaciaSi da misi Tanmdevi socialuri da finansuri Sedegebi xazgasmuli iyo amsterdamis deklaraciaSi, romelic evropuli arqiteqturuli memkvidreobis 1975 wlis kongresze miiRes. “urbanuli reabilitaciis saxelmZRvaneloSi” ganxilulia evrosabWos rekomendaciebi, romlebic asaxavs im gzas, rac am koncefciam ganvlo 1960-iani wlebidan moyolebuli. masSi - 248 - warmodgenilia Catarebuli saqmianobis gamocdileba, gansazRvrulia, Tu ras niSnavs urbanuli reabilitacia praqtikaSi. integrirebuli reabilitaciis proeqti (IRPP/SAAH) uaxlesi manifestaciaa integrirebuli konservaciis aucileblobisa, raTa SesaZlebeli gaxdes istoriuli nagebobebisa da RirsSesaniSnav adgilTa revitalizaciisa da reabilitaciis programis ganxorcieleba Tanamedrove cxovrebis moTxovnebisa da saWiroebebis dakmayofilebisas da, Tanac, istoriul nagebobaTa kulturuli da istoriuli simrTelis SenarCunebisas. proeqti miznad isaxavda Taviseburi da qmediTi wvlili Seetana samxreT-aRmosavleT evropaSi demokratiuli, mSvidobiani da Ria sazogadoebis ganviTarebis procesSi, romelSic yoveli moqalaqe aqtiur monawileobas unda iRebdes ganurCevlad religiis, enis, sqesisa Tu erovnebisa. es efuZneba rwmenas, rom adamianebisa da erebis urTierTobaTa ganviTareba da ayvaveba imis aRiarebiTa da dafasebiT xdeba, rac maTTvis saerToa, amasTan, ufro metad maTi gansxvavebulobis mimarT dadebiTi damokidebulebisa da ara sxvaobaTa uaryofiTi amoqmedebis gziT. proeqtisTvis niSandoblivia arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis wvlilis gamovlena xalxTa identobis urTierTpativiscemis, maTi ukeTesi yofisTvis da cxovrebis xarisxis amaRlebisTvis. amis saTave ki imis miReba da rwmenaa, rom `yovelive es isaa, rac saerTo gvaqvs~. yoveli qveynis, teritoriis, sazogadoebisa Tu religiis memkvidreoba yvela evropelis saerTo memkvidreobis nawilia, igi saerTo pasuxismgeblobis saganicaa. arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis integrirebuli konservacia, romelic mdgradi ganviTarebis farglebSi eqceva, rac Tanamedrove evropuli memkvidreobis strategiis ori mudmivi Temaa, mravlismomcvel midgomas emyareba, romelic moicavs fizikur, sociologiur, ekonomikur, kulturul, eTnikursa da religiur elementebs. igi warmoaCens yvela evropelis pasuximgeblobas, rac maT unda aRasrulon dRevandeli da momavali Taobebis sakeTildReod. igi xels uwyobs agreTve qveynebs Soris harmoniul urTierTTanamSromlobasa da maT evrokavSirSi integracias. integrirebuli konservaciis koncefcia memkvidreobis menejmentis seqtorTaSorisi, multidisciplinaruli midgomiT gamoirCeva, igi memkvidreobas ufro dinamikur faseulobad miiCnevs, vidre ganviTarebisa da modernizaciis garduvali warmatebisTvis potenciurad xelisSemSlel, Tavis TavSi Caketil barierad. integrirebuli konservacia kulturul memkvidreobas ganixilavs teritoriuli gegmarebis, urbanuli ganviTarebisa da garemos Seswavlis erT-erT mTavar sazrunavad. es koncefcia mWidrodaa dakavSirebuli mdgradi ganviTare- 249 - bis principebTan. is ki SeiZleba ganisazRvros, rogorc ganviTareba, romelic dRevandel moTxovnilebebsac pasuxobs da, amasTan, arc momaval Taobas arTmevs SesaZleblobas daikmayofilos Tavisi moTxovnilebebi, Tumca maTi winaswarganWvreta yovelTvis ioli rodia. am koncefcias axla axal politikur viTarebaSi iyeneben. berlinis kedlis dangrevisa da centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis gaxsnis Semdeg, kulturuli da bunebrivi memkvidreobis, rogorc faseulobis, ufro farTod warmoCenis SesaZlebloba gaCnda. am faseulobas, Tu mas yvela evropeli gaiziarebs, SeuZlia ara mxolod aamaRlos codna da Semecneba, aramed xeli Seuwyos socialuri erTobis ganviTarebas erovnul da adgilobriv doneze da urTierTtolerantulobis xelSewyobis meSveobT Tavisi wvlili Seitanos konfliqtebis prevenciis saqmeSi. memkvidreobas amas rom vakisrebT, vaZlierebT mis pozitiur rols politikaSi; uwin ki igi xSirad politikuri uTanxmoebis, socialuri ganxeTqilebis, Zaladobisa da ngrevis uaryofiTi mafokusirebeli xdeboda. integrirebuli reabilitaciis proeqti (IRPP/SAAH) Cafiqrebuli iyo, rogorc am dadebiTi politikuri ganzomilebis, aseve negatiuri da destruqciuli mxareebis mkacri uaryofiT, rac evrosabWom da evrokomisiam gamoxata. miuxedavad imisa, rom proeqti aseTi politikuri xedviTaa gamsWvaluli, misi xelSesaxebi uSualo mizani mainc Zeglebisa da RirsSesaniSnav adgilTa marTuli reabilitaciiskenaa mimarTuli; igi erTmaneTs Seuwonasworebs istoriul da arqiteqturul simrTelesa da reabilitaciisa da nagebobaTa Tu RirsSesaniSnav adgilTa axleburad gamoyenebas da, amave dros, iq macxovreblebisTvis axali SesaZleblobebis Seqmnasac uwyobs xels. proeqts, istoriul da arqiteqturul elementebTan Tanmdevad, mniSvnelovani socialuri aspeqtebic aqvs. 2.2. proeqtis menejmenti proeqti 2003 wels amoqmedda saxelmwifoTa da regionTa uflebamosil warmomadgenlebTan erTobiT, raTa igi pirdapir wasdgomoda programaSi monawile Svidive qveyanaSi: albaneTSi, bosniasa da hercogovinaSi, bulgareTSi, xorvatiaSi, rumineTSi, serbeTSi CernogoriaSi (kosovosTan erTad) da makedoniaSi (yofili iugoslavia) institucionalur simZlavreTa Seqmnis process. proeqti miznad isaxavda mniSvnelovani nagebobebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis, maT socialur da kulturul konteqstSi, restavraciasTan da konservaciasTan Tu grZel- 250 - vadiani mdgradobis miRwevasTan dakavSirebuli prioritetebisa da teqnikuri saWiroebebis Sefasebas. Sedegad amisa, proeqtSi menejmentisadmi SemoTavazebuli midgoma akmayofilebs ara mxolod saxelmwifo da institucionalur moTxovnilebas Sesabamisi meqanizmebis gaumjobesebisa, aramed potenciur sazogado da kerZo donorTa moTxovnebsac. esaa partniorebisa da damfinanseblebis mozidvis etapi, romelic konkretuli investiciis dacvisa da donorTa finansuri valdebulebebis konfidencialurobis garantiaa. proeqtis mizani risame Tavs moxveva ki araa, aramed iseTi meTodologiuri instrumentebis da meqanizmebis SeTavazebaa, romlebic qveynis instituciebs saSualebas miscems Tavs ukeT daexmaron. yoveli qveynis specialistebi SeZleben Tavisi codnisa da unaris mizanmimarTul gamoyenebas misawvdomi miznis misaRwevad. midgoma, romelsac efuZneba evrosabWos teqnikuri TanamSromlobisa da konsultirebis zogadi programa, saxeldobr ki, es proeqti upirvelesi mniSvnelobis ramdenime princips moicavs: _ adgilobrivi ganviTareba demokratiis mamoZravebeli faqtoria; _ adgilobriv da saxelmwifo iniciativebs Soris unda iyos simbiozuri kavSiri, informaciis urTierTgacvla, urTierTmxardaWera; _ adgilobrivi teritoria identobis gamomxatvelia, radgan swored adgilobriv doneze iwyeba adamianis aqtivoba da monawileoba; _ memkvidreobas warmoadgens ara mxolod erovnuli mniSvnelobis didi Zeglebi, aramed momcro dasaxlebebic, romlebic iq mcxovrebTa mravali Taobis istoriasa da miswrafebebs gamoxatavs; _ identoba umTavresia kulturuli uwyvetobisTvis, misi cnoba ki gadamwyvetia nairgvarobis, aRiarebisa da urTierTgagebis winwasawevad. erovnuli, regionaluri da adgilobrivi edentobis aRiareba SeiZleba arakeTilgonivrulad iqnas gamoyeneuli tolerantuli sazogadoebis ganviTarebaSi, Tu mis armimReb an SedarebiT meryev wevrebs iZulebiT Tavs Sexedulebebsa da rwmena-warmodgenebs moaxveven. magram evropuli proeqtis fundamentaluri debuleba, rom Tuki saziaro identobisTvis viRvawebT, Cven SegveZleba windawin ganvsazRvroT saerTo momavali, romlis ganviTareba adamianebsa da maTi erTobebis dacvas Seewoneba. - 251 - 2.2.1. zogadi SeniSvnebi samxreT-aRmosavleTi evropa, saxelwodebaa, romelic vamjobineT mis Cveulebriv saxels, balkaneTs, radgan is xSirad am regionis damamcirebel saxeladaa miCneuli da asocirdeba erovnul, eTnikur da religiur dayofasTan. magram ufro swori iqneba am dasaxelebis mravlismtvirTvel metaforad ki ara, kontaminaciur terminad miCneva, romelic ixmareba mezobeli qveynebis mimarT, romlebic gamoirCevian Tavisi rTuli da cvalebadi istoriiT, didi nairgvarobiTa da araCveulebrivad mdidari kulturuli memkvidreobiT. geografiulad samxreTaRmosavleT evropaSi moqceuli es regioni politikuri, SemecnebiTi Tu istoriuli TvalsazrisiT evropis ideisTvis centraluri mniSvnelobisaa. balkaneTis qveynebi, romlebic xSirad ~didi saxelmwifoebis~ ~saTamaSo moednad~ qceulan, kvlav politikuri, ekonomikuri, socialuri da proceduruli gardatexis mdgomareobaSi imyofebian da axal politikur wyobasa da sabazro ekonomikas aviTareben. es cvlilebebi Zalian naTlad gamoCnda kulturuli memkvidreobis menejmentis sferoSi, romlis winaSec uZvelesi evropuli kulturebis SemorCenil materialur mowmobaTa identifikaciis, gadarCenisa da mis Sesaxeb codnis gaRrmavebis problema idga. es regioni mdidaria uZveles dasaxlebaTa naSTebiT, romelTa uwyveti arseboba dasturdeba paleoliTisa da neoliTis xanidan dawyebuli, elisnistur, romaul, bizantiur, otomanTa periodSi da SemdgomSic vidre dRevandlamde. esaa mravaleTnikuri regioni rTuli da saerTo memkvidreobiT. kiTxvarTa monacemebi adasturebs am memkvidreobis mniSvnelobasac da im viTarebis sirTulesac, romlis winaSec idga profesionalTa mcirericxovani, Tavdadebuli jgufi. 2.2.2. proeqtis meTodologia integrirebuli reabilitaciis proeqts (IRPP/SAAH) erToblivad xelmZRvanelobda evrosabWo da evrokomisia. evrosabWo uZRveboda proeqtis praqtikul ganxorcielebasa da bolomde miyvanas. igi uzrunvelyofda samdivnosac. Seswavlis yoveli etapi xorcieldeba saerTaSoriso proeqtis xelmZRvanelebTan da teqnikuri Sefasebis eqsperTebTan erTad. TiToeul, daxmarebis mimReb qveyanaSi, saministroTaSorisi komisiis saerTo xelmZRvanaelobiT, romelic Seiqmna samxreT-aRmosavleT evropis kulturuli da bunebrivi memkvidreobis regionaluri programis marTvis gansaxorcieleblad, erovnuli programis koordinatorebi politikur mxardaWeras uwevdnen erovnul - 252 - proeqtis koordinatorebs. proeqtis koordinatorebi, rogorc Tavisi dargis eqspertebi, valdebulni arian organizeba gauwion proeqtiT gaTvaliswinebul sxvadasxva saqmianobas, uxelmZRvanelon TanamSromelTa muSaobas da uzrunvelyon samdivnosTan mudmivi kavSiri. proeqtis meTodologia, romelic qvemoT detaluradaa aRwerili, oTxi nawilisgan Sedgeba da zogadidan konkretuliskenaa mimarTuli. is moicavs rogorc yoveli monawile qveynis memkvidreobis identifikaciisa da menejmentis strategiis farTo Sefasebas, aseve individualuri nagebobebisa da RIrsSesaniSnavi adgilebis restavraciisa da reabilitaciis SesaZleblobaTa da xarjebis detalur mimoxilvas. I etapi: memkvidreobis Sefaseba. esaa sawyisi etapi, romlis drosac yoveli qveynis specialistebi avsebdnen kiTxvars memkvidreobis Sesaxeb. amis Semdeg Camodiodnen saerTaSoriso eqspertebi, romelnic adgilobriv eqspertebTan erTad adgenen angariSs memkvidreobis mdgomareobis: kanonmdeblobis, meqanizmebis, menejmentis da sxv. Sesaxeb. II etapi: intervenciis prioritetTa nusxa. yoveli qveynis eqspertebi adgendnen im 15-20 Zeglisa da RirsSesaniSnavi adgilis aRweriT nusxas, romelic, maTi TvalsazrisiT, pirvel rigSi saWiroebda reabilitaciasa da restavracias. nagebobebi da Zeglebi farTo speqtriT unda yofiliyo warmodgenili: eklesiebi, meCeTebi, arqeologiuri obieqtebi, saxlebi urbanuli da sofluri Sebobebi, ansamblebi. farTo iyo intervenciis potenciuri doneebisa da reabilitaciis Tanxebis diapazonic _ ufro ZviradRirebulidan dawyebuli, vidre SedarebiT mokrZalebuli fasis proeqtebamde. Sefasebis kriteriums warmoadgenda obieqtis mniSvneloba, misi awindeli mdgomareoba da mosalodneli safrTxe. III etapi: winaswari teqnikuri Sefaseba. saerTaSoriso eqspertebis rekomendaciebis mixedviT, adgilobrivi specialistebi axorcielebdnen nagebobebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis reabilitaciisTvis saWiro samuSaosa da strategiis winaswar Sefasebas; isini gansazRvravdnen agreTve mosalodnel safrTxesa da xarjebs da Tavazobdnen potenciur samomavlo funqciasac. IV etapi: SesaZlebadobis Seswavla. esaa Zalian detaluri kvleva, romlis Catarebac aucilebelia sarestaracio da sareabilitacio samuSaoebis srulad ganxorcielebamde. igi integrirebuli reabilitaciis proeqtis bolo fazaa. SesaZlebadobis Seswavla Zalian bevr sxvadasxva faqtorTanaa - 253 - dakavSirebuli _ nagebobebisa da RirsSesaniSnav adgilTa tipTan, viTarebasTan, mdgomareobasTan, eqspertizis xelmisawvdom saSualebebTan, dafinansebis etapebTan, damfinansebelTa moTxovnebTan da a.S. amdenad, am moTxovnebis anketad dawurva ver moxerxdeboda da amitom isini arc am saxelmZRvanelo wignSia Setanili. 2.2.3. Sefasebis Sedegebi da nusxaTa mokle Sinaarsi kiTxvarebi da Sesabamisi angariSebi monawile qveynebis Taobaze mowmobs, rom integrirebuli reabilitaciis proeqtis monawile qveynebSi aris institutebi, sadac uaRresad Tavdadebuli specialistebi muSaoben, romelTac saWiroebis SemTxvevaSi SeuZliaT instituciuri da qveynisSida viTarebis gaumjobeseba. angarisebSi xazgasmiTaa aRniSnuli yvela qveynis mdidari memkvidreoba. amave dros, gamovlinda bevri saerTo problemac da axal kanonmdeblobaze gadasvlasTan, menejmentis struqturis CamoyalibebasTan, memkvidreobis samuSaoTa dafinansebasTan, proeqtis menejmentsa da xelosnobasTan, dokumentaciisTvis saWiro TreiningebTan dakavSirebuli saSualebebic. angariSebi ama Tu im sakiTxis Semdgomi analizis safuZvelsac qmnis da ama Tu im RirsSesaniSnavi adgilisa Tu Zeglis momdevno etapze ganxilvis konteqstsac gvTavazobs. intervenciis prioritetTa nusxaSi Setanilia mravali tipis adgilobrivi, erovnuli da saerTaSoriso mniSvnelobis nagebobebi da Zeglebi. isini erTiani gaazrebis maCvenebelia, rac balkanuri memkvidreobis mravalgvarobas emyareba. es mravalgvaroba, gansxvavebuloba evropuli identobis damaxasiaTebeli niSania da am mravalgvarobis aRiareba da pativiscema fuZemdebeli iyo nusxebis Sedgenisas. 160 Zeglis saerTo sia balkaneTis SenobaTa da RirsSesaniSnavi adgilebis mdidari memkvidreobis mcire, magram Zalze mniSvnelovani maCvenebelia. is moicavs nairgvari tipis nagebobebsa da nairgvar potenciur sarestavracio proeqtebsa da dafinansebis SesaZleblobebs _ rogorc mcire zomis saxlebsa da soflur ansamblebs, ise didi zomis saero da religiur Zeglebs. am nusxebis mravalnairi analizia SesaZlebeli, raTa mravali, gansxvavebuli Sedegi miviRoT, radgan tipologiuri klasifikaaciis mravali kategoria faravs erTi meores. cxadi kia, rom uzomo yuradReba mieqca religiur Zeglebsa da RirsSesaniSnav obieqtebs. maTgan 70-ia identificirebuli: eklesiebi, monastrebi, meCeTebi, minareTebi, sinagogebi da maTgan dakavSirebuli sacxovreblebi. meore udides kategoriaSi gaerTianda urbanuli da xalxuri sacxovrisi, komerciuli na- 254 - gebobebi da ansamblebi. aq sul 43 obieqtia, maTgan 17 SeiZleba miviCnioT urbanul an soflur ansamblad. aris agreTve 23 arqeologiuri obieqti (maTgan ori wyalqveSa); 18 cixe-simagre da yazarma, mxolod 6 industriuli an infrastruqturuli nageboba Tu RirsSesaniSnavi adgili. bevri am nimuSTagan namdvilad arqiteqturuli an istoriuli mniSvnelobis mqonea, magram zogierTis konservacia saTuos xdis Sedgenisas moSveliebul konservaciis filosofias, radgan isini ufro mogonebaTa mniSvnelovan obieqts warmoadgens, romlebic mTlian rekonstruqcias saWiroebs, vidre iseT nagebobebs, romelTa restavracia, reabilitacia da xelaxali gamoyenebaa SesaZlebeli. Tanamedrove konservaciis saukeTeso praqtikis Tanaxmad, nangrevebi an dangreuli RirsSesaniSnavi adgilebi mniSvnelovani gansjis aRmZvrelia; yovelgvari Careva mxolod da mxolod Semdgomi dazianebisgan unda icavdes obieqts, Tumca cxadia isic, rom yvela saxis Careva, romelic ngrevis gardauvali da neli procesebis SesaCerebladaa mimarTuli, TavisTavad iwvevs Zeglis saxecvlilebas. intervenciis SemoTavazebuli winadadebebis umetesoba exeboda adviladmarTvadi zomebisa da masStabebis nagebobebs an ansamblebs. Tumca, zogierTi arqeologiuri obieqti midamos imdenad did teritorias moicavs, rom momavalSi erTi proeqtis ganxorcielebis SesaZlebadoba saeWvo xdeba. aseT SemTxvevaSi umjobesia is ramdenime mcire da damoukidebel proeqtad daiyos, romlebic xangrZlivi drois manZilze ganxorcieldeba. nusxebi RirsSesaniSnaobaTa mniSvnelovnebis da Casatarebeli samuSaoebis gadaudeblobis identificirebis mcdelobac aris. 160 nagebobisa da RirsSesaniSnavi adgilidan 30 _ saerTaSoriso, 110 _ erovnuli, 20 ki _ adgilobrivi mniSvnelobisad iqna miCneuli. maTi didi umravlesoba (120) intervenciiisTvis didad prioritetulad, danarCeni ki _ saSualod prioritetulad CaiTvala. 2.2.4. proeqtis zemoqmedeba proeqtSi monawile samxreT-aRmosavleT evropis qveynebSi maqsimalurad icaven proeqtis formats. TiToeuli qveynis Sedegebi fotoebTan da memkvidreobis SefasebasTan erTad gamoica. saamdrood, pirvelad Seiqmna balkanuri memkvidreobis warmomCeni 160 Zeglisa da RirsSesaniSnavi adgilis nusxa. es nusxa im mxrivac iyo mniSvnelovani da Rirebuli, rom igi yoveli qveynis adgilobrivi eqspertebis mier iyo Sedgenili. Sedgenisas amgvari erovnuli SemarTeba mas imgvar wonasa da fokusirebulobas sZens, rac garean Tavsmoxveul nusxas ver - 255 - eqneboda. nusxa samxreT-aRmosavleTi evropis friad Taviseburi sxvadasxva kuTxiT danaxul prioritetebsac warmogvidgens. TiToeuli qveynis nusxebi memkvidreobis SefasebasTan erTad yoveli qveynisTvis axla cal-calke gamoica. vinaidan saxelmwifo da regionaluri uflebamosili samsaxurebi preqtis sawyis etapzec monawileobdnen, amitom TiToeuli qveyana da instituciebi imTaviTve miCneuli iyo da Tavis Tavsac miiCnevda saerTo saqmis Tanamonawiled. proeqti ise iyo Cafiqrebuli, rom moxerxebuliyo iseTi meqanizmebis SeTavazeba, romlebic monawile qveynebis instituciebs TviTdaxmarebaSi waeSveleboda da instituciur simZlavreTa Seqmnis grZelvadian miznebs daasaxvinebda maT; donorebs moizidvda da Zeglebisa da RirsSesaniSnav adgilTa mdgrad reabilitacias moitanda. proeqti gvawvdis bevr konstruqciul SesaZleblobas instituciebsa da qveynebs Soris kavSiris dasamyareblad, rac uzrunvelyofs Sexedulebis, strategiebis, profesiuli eqspertizis Sedegebis urTierTgacvlas qveynebs SigniT da maT Soris, romelnic Zlier gansxvavebulnic arian da saerToc bevri aqvT. proeqtis meSveobiT saerTaSoriso eqspertebi Sefasebis, angariSis warmoebis gamocdilebas iZenen, adgilobrivi instituciebis wevrebs ki SesaZlebloba eZlevaT garedan dainaxon menejmentisa da struqturuli meqanizmebi. adgilobrivi da saerTaSoriso eqspertebis axlo TanamSromloba xels Seuwyobs sxvadasxva perspeqtivebis ukeTesad gacnobierebas da, gansakuTrebiT, saSualebas miscems qveynebs ukeT Camoayalibon ganacxadebi saerTaSoriso fondebis mimarT. farTo sazogadoebisTvis gankuTvnili broSurebis gamocemiT, romlebSic warmodgenilia proeqti da misi etapebi gankuTvnili, evrosabWo da evrokavSiri naTelhyofs mondomebas, daexmaron qveynebis mTavrobebs, miawodos sazogadoebas informacia proeqtis mimdinareobis, miznebisa da miswrafebebis Sesaxeb. sazogadoebis mxardaWera sayovelTao mcdelobis uarsebiTesi pirobaa, es ki damokidebulia mkafiod Camoyalibebuli informaciis droulad miwodebaze. intervenciis prioritetTa nusxebis momzadebis kidev erTi, arapirdapiri Sedegia maTi gamoyeneba SenobaTa da RirsSesaniSnavi adgilebis aRwerilobisTvis, romelic ara mxolod istoriul da faqtobriv mxareebs gagvacnobs, aramed Zeglebis mniSvnelobaze msjelobis saSualebasac mogvcems da maT mdgomareobasa da intervenciis saWiroebasac dagvanaxebs. es damatebiTi monacemebi mniSvnelovania am nusxebis ZiriTadi daniSnulebisTvisac _ isini reabilitaciisTvis saWiro fondebis mozidvis amosavali wertili unda gaxdes. - 256 - aRiarebulia, rom proeqtis sasrulobis miuxedavad, igi unda asaxavdes rigi gangrZobadi procesebis dasawyiss. es gulisxmobs Senobebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis intervenciis prioritetebis mudmiv Sefasebas, SenobaTa reabilitaciisa da xelaxali gamoyenebis Sefasebas, menejmentis struqturebis da muSaobis wesis mudmiv gaumjobesebas, qseluri kavSirebisa da molaparakebaTa Cvevebis ganviTarebas; adgilobriv da saerTaSoriso partniorebs Soris axali da produqtiuli urTierTobis xelSewyobas. proeqti da misi sxvadasxva komponenti, rogorc Sefasebisa da proiritetebis gansazRvris zogadi modeli, SeiZleba gamoiyenon sxva qveynebsa da sxva viTarebaSic. winaswari teqnikuri Sefasebis momzadebiT saxelmwifo samsaxurebi qmnian saproeqto winadadebebs, romelnic uzrunvelyofs adgilobriv Tu saerTaSoriso mxardamWerTa da donorebis mozidvas im SenobaTa da RirsSesaniSnavi adgilebis restavraciisa da reabilitaciisTvis, romlebzec es samuSaoebi usaxsrobis gamo adre ver xorcieldeboda. SesaZlebadobis ufro detaluri Seswavla sxva teqnikur da finansiur SefasebebTan erTad unda ganxorcieldes manam, sanam mravlismomcveli samuSaoebi Sesruldeba, magram winaswari teqnikuri Sefaseba gadamwyveti RonisZiebaa saxelmwifo Tu saerTaSoriso organizaciebis, monawile qveynebis dazianebuli, daucveli arqiteqturuli memkvidreobisken yuradRebis misapyrobad Tu mis gasaTvalsaCinoeblad. 3.0. meTodologiuri saxelmZRvanelo principebi 3.1. memkvidreobis Sefaseba 3.1.1. winapiroba pirveli etapi moicavs memkvidreobis Sefasebas. igi sruldeba pirveladi kiTxvaris safuZvelze, romelic damuSavebulia erovnuli proeqtis koordinatoris mier saxelmwifo da regionalur instituciebTan, kulturul, eTnikur da religiur TemebTan farTo konsultaciebis safuZvelze. kiTxvarSi mocemulia mniSvnelovani, magram araamomwuravi miTiTebebi informaciis wyaroebisa da partniorebis gansazRvrisTvis da winaswari masalis moZiebisTvis, romlis safuZvelzec iqmneba arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis amJamindeli statusis Sefasebis angariSi. - 257 - Sefasebis gamoqveynebuli angariSi specifikuria yoveli qveynis viTarebidan gamomdinare. magram yoveli maTgani cdilobs Seiswavlos igive farTo sfero imisTvis, rom yvela qveyanaSi miRweul iqnes problemebisa da SesaZleblobebis saerTo gageba. kiTxvarebsa da angariSebSi wamoWrili sakiTxebi memkvidreobis menejmentis zogad sakiTxs warmoadgens. isini svams kiTxvebs, romliTac kanonierad SeiZleba mimarTo evropis nebismieri qveynis institucias, misi filosofiuri safuZvlebis, moRvaweobis sferos, dafinansebis reJimisa da muSaobis praqtikis gaTvaliswinebiT. TavisTavad es sasargeblo kiTxvebis CamonaTvalia memkvidreobis identifikaciis samarTlebrivi da institucionaluri RonisZiebebis, dacvisa da gajansaRebis, menejmentis arsebuli meqanizmebisa da instrumentebis Sesaxeb; aris kiTxvebi profesiuli finansuri da dokumenturi resursebis gamosavlenad. isini iTvaliswinebs agreTve zogad politikur da strategiul konteqsts, memkvidreobis rols sazogadoebaSi da momavali muSaobisa da urTierTTanamSromlobis kerZo sferoebs. es kiTxvarebi sxva SemTxvevebis kvlevisTvisac gamodgeba. magaliTad, roca damfinansebeli organizaciebi an sponsorebi iTxoven Tavisi potenciuri finansuri investiciis, an sxva saxis daxmarebis usafrTxoebis garantias. is SeiZleba gamoiyenon instituciuri TviTanalizisTvis, rac xSirad win unda uswrebdes praqtikis gaumjobesebis SemoTavazebasa da danergvas. dabolos, igi mniSvnelovania memkvidreobis dacvis politikisa da kanonmdeblobis arsebuli mdgomareobis amsaxveli monacemTa bazis ganviTarebisa da ganaxlebisTvis. 3.1.2. kiTxvari kiTxvari isea Sedgenili, rom gaadvildes sakuTari Sexedulebis, maT Soris erTmaneTis sawinaaRmdego mosazrebebis gamoTqma, agreTve memkvidreobisa da misi menejmentis Sesaxeb ZiriTadi faqtebis Tavmoyrasac. is ganizraxavs, cxadhyos arqiteqturuli da arqelogiuri memkvidreobis buneba da xasiaTi da moaxdinos im aspeqtebis da nimuSebis identifikacia, romlebic sakuTriv am qveynebSia miCneuli yvelaze mniSvnelovnad. kiTxvari avlens profesionalTa Sexedulebebs memkvidreobis menejmentisa da kanonmdeblobis Zlier da sust mxareebze TiToeul qveyanaSi da Seagonebs am qveynebis specialists-Semdgenlebs sTqvan, ra hgoniaT saRonebeli viTarebis gamosasworeblad. vinaidan kiTxvari Zalian farTo da mravalmxrivia, amitom mis dasasruleblad saWiroa konsultaciebi saxelmwifo - 258 - da adgilobrivi instituciebis doneze. Sefasebis aseTi forma Rirebulia ara mxolod informaciis mimRebisTvis, aramed kiTxvaris SemdgenelTaTvisac, radgan informaciis Segrovebasa da mowesrigebas Tan sdevs kolegebTan urTierToba da diskusia, faqtebis dadgena da garkveva. Zalian advilia yoveldRiur muSaobaSi mxedvelobidan gamomgrCes samuSaos Catarebis ufro farTo konteqsti. kiTxvarebi ki SemdgenelT exmareba Tavisi magidis miRma gaixedon, ganixilon is Tavis kolegebTan erTad, Seajeron mosazrebebi da moipovon mTeli qveynisTvis mniSvnelovani informacia. amgvarii garjis Sedegad gamovlindeba RonisZiebaTa dublireba, an gaurkvevloba, rac memkvidreobis menejmentis met racionalizacias Seuwyobs xels. 3.1.3. rekomendaciebi kiTxvari warmodgenilia cxrilis saxiT (ix. 3.1.4). masSi gaerTianebulia Semdegi sferoebi: memkvidreoba, kanonmdebloba, menejmenti, TanamSromloba, dokumentacia, eTnikuri kuTvnileba da Temi. qvemoT moyvanili ganmartebebi warmoadgens im zogad daskvnebs, romlebic amokrefilia samxreT-aRmosavleTi evropis integrirebuli reabilitaciis proeqtSi monawile qveynebis mier Sevsebuli da gamoqveynebuli kiTxvarebidan da angariSebidan. isini aq mogvaqvsrogorc rCeva da ara rogorc kritikuli msjavri romelime konkretuli viTarebis mimarT. amdenad, isini SeiZleba misaRebi iyos evropis sxva nawilTa qveynebisTvisac. konkretuli qveynis individualuri viTarebis detalurad gacnoba mkiTxvels SeuZlia evrosabWosa da evrokavSiris mier gamocemul yoveli qveynis specialur krebulSi. memkvidreoba _ memkvidreobis, rogorc qveynis cxovrebis umniSvnelovanesi nawilis Semecnebis, dacvisa da ganviTarebis warmateba damokidebulia, erTi mxriv, sazogadoebis mxridan mxardaWeraze, romelic unda iyos gaTviTcnobierebuli da Rebulobdes Sesabamis informacias da, meore mxriv, xelisuflebaze, romelsac gamudmebiT unda waaqezebdnen da Seaxsenebdnen, rom memkvidreoba da masTan dakavSirebuli sakiTxebi prioritetis sferoSi erT-erTi upirvelesTagania. _ ganaTlebis, sazogadoebis mxardaWerisa da politikuri nebis erToba memkvidreobis dacvis aucilebeli kontiniumia. is SeiZleba ganvamtkicoT kulturisa da ganaTlebis departamentTa partniorobiT, gamocemebiTa da masobrivi mauwye- 259 - _ _ _ _ _ _ blobis CarTviT. memkvidreoba unda gacnobierdes, rogorc saxelmwifo salaros sicocxlisunariani Semomtani ara mxolod turizmis TvalsazrisiT, aramed rebilitirebuli da axalfunqciaminiWebuli istoriuli nagebobebis ekonomikurad kargad gaazrebuli moxmarebis meSveobiTac. memkvidreobis gaTvaliswineba da misi CarTva urbanul da teritoriul dagegmarebaSi mTavari moTxovna unda iyos. aSkara daZabuloba memkvidreobis dacvasa da aucilebel ganviTarebas Soris, msjelobisa da diskusiis sagnad unda iqces dagegmarebis adreul etapze. naSeni memkvidreobis dacva gancalkevebiT ar unda idges; igi integrirebuli dacvis aspeqts unda warmoadgendes, romelSic gaerTianebulia agreTve kulturuli landSaftebi da bunebrivi garemo. memkvidreoba iTxovs sakmaod mravalricxovan gawvrTnil, mudmiv momuSaveebs. SeiZleba ayveT cdunebas Zalze mcirericxovanT Zalze bevri gaakeTebinoT, radgan arsebulma Tavdadebulma profesionalebma SeiZleba personalis nakleboba saaTebis antisocialuri raodenobis xarjviT dafaron. axalgazrdebis mozidva da aRzrda samomavlo investiciaa. Treiningi yvela sferoSi saWiroa. magram unda aRiniSnos, rom gansakuTrebiT saWiroa iseTi dargis specialistebi, rogoricaa, dokumentaciis axali teqnologiebi, proeqtis menejmentis, restavraciisa da xelosnobis unar-Cvevebi. memkvidreoba sasruli rodia. misi nimuSebi Cvens dromde modis, moicavs industriul da soflis obieqtebs, Tanamedrove nagebobebs, iseve rogorc ufro Zvel, udavod mniSvnelovan Senobebsa da RirsSesaniSnav adgilebs. roca yuradRebas vamaxvilebT umTavresi Zeglebis mniSvnelobaze, SeiZleba mxedvelobidan gagveparos ufro farTo urbanuli da sofluri konteqsti da masTan dakavSirebuli ansamblebi. urbanizaciis zrda garkveul safrTxes uqmnis memkvidreobas _ usulgulo ganviTareba emuqreba urbanul garemos, iwvevs sofluri garemos gaukacrielebas, SenobaTa mitovebas, RirsSesaniSnav adgilTa gamouyeneblobas, ngrevasa da mouvlelobas. kanonmdebloba _ memkvidreobis kanonmdebloba unda emsaxurebodes ramdenime mizans; macTunebelia, vcadoT iseTi kanonebis Seqmna, romlebic miesadageba yvela potenciur SemTxvevas. umjobesia - 260 - _ _ _ _ _ martivi da mokle kanonebi SemoviRoT, xolo specifikuri aspeqtebis detalebi ki damatebiT kanonebSi avsaxoT. kanonebi mxolod damsjeli ar unda iyos. isini wamaxalisebelic unda iyos, magaliTad istoriuli nagebobebis mesakuTreTa sasargeblod. kanons damsjeli aspeqtebic eqneba: sagangebo yuradReba unda mieqces ukanono ngrevas, ukanono mSeneblobas, ganZTa maZieblobas, arqeologiuri obieqtebis Zarcvas. vinaidan kanoni administratorebma unda danergon, visac xSirad mouwevT farTo sazogadoebisTvis saqmis viTarebis axsna, mniSvnelovania arsebobdes adekvaturi interpretacia saxelmZRvanelo miTiTebebis saxiT. kanonis aRsrulebas xSirad Tan sdevs gauTvaliswinebeli dabrkoleba da proceduruli gadavadeba. mniSvnelovania arsebobdes ganxorcielebis strategia, romelic uzrunvelyofs istoriuli nagebobebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis uwyvet dacvas, maSinac ki, roca kanoni jer srulad ar moqmedebs. kanoni unda iTvaliswinebdes Zeglebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis Sefasebis kategoriebs; zogi Zegli ufro mniSvnelovania, zogi naklebRirebuli. menejmenti _ memkvidreobis menejmenti aris mudmivi da dinamikuri procesi, romlis gaumjobesebac yovelTvis SesaZlebelia ukeTesi menejmentis strategiisa da struqturebis, daxvewili kanonebis da qmedebis, gazrdili da ufro mizanmimarTuli dafinansebis meSveobiT. _ memkvidreobis menejmentSi gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba strategiul gegmas. man unda gansazRvros ra da rogor gakeTdeba, vin da visTvis Seasrulebs samuSaos da rogori unda iyos misi Sedegi. _ gegmam unda naTelyos saxelmwifo, regionalursa da adgilobriv organizaciebs Soris movaleobebis ganawileba. amas cxoveli mniSvneloba aqvs, Tuki memkvidreobis menejmenti sazogadoebisTvis gasagebi unda gaxdes. istoriuli nagebobebis mflobelebma zustad unda icodnen, rogor gadawyda SeTavazebul samuSaoTa ganxorcieleba, am sakiTxTa gadawyvetiT instituciebi ufro mkafiod da logikurad dasaxaven Tavis saqmianobas. _ aucilebelia agreTve saero da religiuri instituciebis mo- 261 - valeobaTa da moqmedebaTa naTelyofac, raTa religiuri Zeglebi arasgziT ar darCes menejmentisa da qmedebaTa miRma. _ pasuxismgebel organoTa wvlilis gansazRvrisas, unda ganxilul iqnas maTi pasuxismgeblobis SesaZlo ganawildes dargobrivi danawileba _ arqeologia da arqiteqtura, RisSesaniSnavi adgilebi da arqeologiuri aRmoCenebi, moZravi da uZravi memkvidreoba. movaleobaTa dayofa Tu SeerTeba damokidebulia mraval saxelmwifo instituciasa da profesiul faqtorebze: rogoraa movaleobebi ganawilebuli, naklebmniSvnelovania, ufro sagulisxmoa ganmartebisa da Sesrulebis mkafioeba. TanamSromloba _ instituciebi TanamSromloben sxvadasxva saxelmwifo da adgilobriv organizaciebTan _ muzeumebTan, universitetebTan, sul ufro metad saerTaSoriso akademiur organizaciebTan da damfinansebel fondebTan. metad sasargeblo iqneboda dasaqmebulobis Taobaze miTiTebebis momzadeba: Sedges saxelmwifo cnobari, Tu romeli organizacia monawileobs ama Tu im proeqtSi, rogor dafinansdeba is; rogor moxdeba misi miReba da monitoringi; im SemTxvevaSic ki, Tu damfinansebeli saerTaSoriso donoria, adgilobrivma saxelmwifo instituciebma mainc unda aRasrulon msvlelobis kontrolisa da zedamxedvelobis ufleba. cnobari da procesis analizis procedura (proeqtis ganxilva dasrulebis Semdeg) daadasturebs ramdenad daixvewa Sesruleba da imata codnam. _ saerTaSoriso fondebis mier dafinansebuli sarestavracio da sareabilitacio samuSaoebis warmateba nawilobriv damokidebulia menejmentis naTel struqturaze. menejmentis jgufSi unda iyos erToba da, amave dros, mkafiod unda iyos gamijnuli pasuxismgebloba da angariSvaldebuleba. _ istoriuli nagebobebis movla-patronoba da reabilitacia Sesabamisi standartebis dacviT Zviria. amitom xSiradaa saWiro donorebi, magram ar aris aucilebeli es didi fondebi iyos. magaliTad, Tu erovnuli memkvidreobis mimarT pasuxismgebloba saxelmwifo da kerZo mesakuTres Soris nawildeba, maSin istoriuli nagebobebis mesakuTre Tavad SeiZleba iyos donori, mas SeiZleba mieces sagadasaxado an raime sxva SeRavaTebi, raTa TviTon mouaros Senobas. arqeologiur obieqtze mSeneblobis SemTxvevaSi, mSenebeli SeiZleba gaxdes potenciuri partniori, donori, romelic gadaixdis obieqtis kvleviTi samuSaos safasurs, rogorc mSeneblobis fasis nawils. - 262 - _ menejmenti unda pasuxobdes axal finansur moTxovnebsa da standartebs: menejerebis Treiningi proeqtis dagegmvasa da finansur menejmentSi aucilebelia imisda miuxedavad, rogoria proeqtis dafinansebis wyaro _ saxelmwifo Tu samTavrobo oficialuri wyaroebi, saxelmwifo an saerTaSoriso fondebi Tu donorebi. dokumentacia _ memkvidreobis identifikaciisa da dacvisTvis saWiroa strategia. umTavresi aRwerilobis Sedgenaa, magram es saqmianoba strategiam unda gansazRvros; TavisTavad is ar iZleva memkvidreobis dacvis strategiul gamarTlebas. _ dokumentaciisadmi qveynis midgomis gaumjobeseba aRwerilobis SeTanxmebuli teqnikuri saxelmZRvanelos miyolas moicavs; magaliTad, ZiriTad monacemTa evropuli standartis (Core Data Standart) gamoyenebas, fotoebisa da dokumentebis movlas miRebuli saarqivo standartiT, iseve rogorc sakmarisi raodenobis TanamSromlebis muSaobas, romelnic kompiutersa da koleqciebis menejments unda iyvnen dauflebulni. _ arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis dokumentacia SeZlebisdagvarad xelmisawvdomi unda iyos sazogadoebisTvis. sasurvelia monacemTa bazaSi Caidos informaciis misawvdomobis sxvadasxva done, rac uzrunvelyofs, magaliTad, sakuTrebis an dafinansebis konfidencialuri detalebis gancalkevebas farTo sazogadoebisTvis gankuTvnili ufro zogadi, istoriuli informaciisgan. _ sagangebo yuradReba unda mieqces informaciis rukebze datanis mniSvnelobas memkvidreobis identifikaciis, menejmentisa da popularizaciis saqmeSi. rukebi SeiZleba daukavSirdes miwis reestrs, rac gaaiolebs nagebobaTa da obieqtTa mesakuTris identifikacias. _ memkvidreobis dokumentacia misi menejmentis dinamikur iaraRad unda miviCnioT, romelic, mdgomareobis cvlilebebisa da codnis gafarToebis Sesabamisad, regularuli ganaxlebis SesaZleblobas unda iZleodes. eTnikuri jgufi da Temi _ eTnikuri jgufebisa da Temebis uflebaTa aRiarebas Tan unda sdevdes maTi memkvidreobisadmi pativiscemis gamoxatva. eTnikuri jgufebis specialistebs dastur unda daeWiros mxari da isini unda vamuSaoT memkvidreobis dacvis organi- 263 - zaciebSi, raTa miawodon kompetenturi rCeva memkvidreobis dacvis politikis, procedurebisa da mniSvnelobis Sesaxeb. _ yvela eTnikuri jgufisa da Temis memkvidreobis aRiarebis da dacvis saWiroeba memkvidreobis swavlebisa da misi menejmentis mudmivi moTxovnaa. miuxedavad imisa, rom kulturis Zeglebis identoba SeiZleba ganisazRvros eTnikuri, religiuri, an Temobrivi niSnebiT, maTi dacva saerTo movaleobaa. memkvidreoba mTeli kacobriobis kulturuli mravalferovnebis gamoxatulebaa. gansxvavebulobac da saerTo niSnebic orive pativsacemia. amas gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces wvrTnis, ganaTlebis da sazogadoebisadmi miwodebis gziT. _ memkvidreoba unda davinaxoT, rogorc Cveni saerTo Rirseba-Tvisebebis manifestacia da ara rogorc gansxvavebisa da uTanxmoebis gamoxatvis iaraRi. 3. 1. 4. arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis Sefa sebis kiTxvari sarCevi Sesavali qveyana da teritoria 1. 0 Tqveni organizacia 2. 0 memkvidreobis ZiriTadi maxasiaTeblebi 3. 0 kanonmdebloba 4. 0 arqiteqturuli memkvidreobis menejmenti 5. 0 oficialuri organizaciebis/instituciebis TanamSromlebi 6. 0 erovnuli partniori organizaciebi da maTi saqmianoba 7. 0 saerTaSoriso partniori organizaciebi da maTi saqmianoba 8. 0 memkvidreobisa da dagegmvis urTiermimarTeba 9. 0 dafinanseba 10. 0 dokumentacia 11. 0 prioritetbi 12. 0 eTnikuri jgufebi da Temebi 13. 0 Treiningi 14. 0 ganaTleba 15. 0 aRnusxvis programa 16. 0 damatebiTi informacia 17. 0 bibliografia Sesavali regionaluri programis farglebSi, evrokomisiisa da evrosabWos mier erToblivad ganxorcielebuli proeqtis (IRPP/ - 264 - SAAH) _ integrirebuli reabilitaciis gegma/arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis Seswavla _ teqnikuri davalebis es danarTi, upirveles yovlisa mimarTulia samxreT-aRmosavleTi evropis kulturuli da bunebrivi memkvidreobis regionalur programaSi monawile qveynebis integrirebuli reabilitaciis proeqtis (IRPP/SAAH) koordinatorebisadmi. kiTxvarSi warmodgenilia mkafio, Tumca araamomwuravi miTiTebebi inforaciis wyaroebisa da partniorebis identifikaciisTvis da winaswari masalis mopovebisTvis, romelsac gamoiyeneben arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis amJamindeli statusis Sefasebis anagiSisTvis. angariSebi, romelsac proeqtis koordinatori (qveyanaSi) da proeqtis xelmZRvaneli (saerTaSoriso) amzadeben, aris integrirebuli reabilitaciis proeqtis (IRPP/SAAH) pirveli etapi. Sefasebis erovnul angariSebSi kompleqsuradaa warmodgenili memkvidreobis dacvisa da gajansaRebis samarTLebrivi da instituciuri mxareebi, menejmentis arsebuli meqanizmebi da instrumentebi, resursebi _ rogorc profesiul (buRalteriis CaTvliT), ise dokumentaciis doneze. gasaTvaliswinebelia agreTve politikuri kursi da memkvidreobisTvis sazogadoebis mier miCenili adgili. am angariSis safuZvelze iqmneba integrirebuli reabilitaciis proeqtis (IRPP/SAAH) meore etapi _ `intervenciis prioritetTa nusaxa~. qveyana an teritoria: 1.0 Tqveni organizacia organizaciis saxeli: misamarTi: telefoni: organizaciis funqcia: sakontaqto piri: el-misamarTi: 2.0 memkvidreobis zogadi daxasiaTeba 1. ra aris Tqveni arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidre obis ZiriTadi maxasiTeblebi? 2. Tqveni azriT, rogori tipis Senobebia yvelaze mniS vnelovani? 3. Tqveni azriT, rogori tipis ansamblebi (mag., monumenturi, teritorialuri, urbanuli/sofluri, infrastruqturuli) aris yvelaze mniSvnelovani? 4. Tqveni azriT, memkvidreobis romeli aspeqti dgas yvelaze metad saSiSroebis winaSe? 5. ra migaCniaT intervenciis ZiriTad sferod? - 265 - 6. ra migaCniaT memkvidreobisa da misi menejmentis amJamindel prioritetebad? 7. ra aris memkvidreobis menejmentis Zlieri mxareebi? 8. ra aris memkvidreobis menejmentis susti mxareebi? 9. rogoria calke mdgomi arqiteqturuli Zeglebis miaxloe biTi raodenoba? 10. romelia umTavresi arqeologiuri adgilebi? 11. romelia mTavari arqiteqturuli ansamblebi/tradiciuli samosaxloebi/istoriuli centrebi? 3.0 kanonmdebloba 1. ra hqvia istoriul nagebobebTan da arqeologiur ZeglebTan dakavSirebul amJamad moqmed kanonmdeblobas da rodis Seiqm na igi? 2. amjamad xom ar ganixileba an xom ar mowmdeba kanonmdebloba; Tu asea, ra mizans emsaxureba es? 3. xorcieldeba Tu ara es evrosabWos daxmarebiT? 4. kanonmdeblobaSi mocemulia Tu ara interesTa sferoe bis ganmartebebi mag., Zeglebis an RirsSesaniSnav adgilTa ganmarteba? 5. naSeni memkvidreobis samarTlebrivi dacvis ra kriteriumebi arsebobs? mag., didi Zeglebi, religiuri Senobebi, ansamblebi, soflis an industriuli memkvidreoba? 6. ra enaze (enebze) SeiZleba dawerili kanonis gacnoba? 4.0 arqiteqturuli memkvidreobis menejmenti 1.arsebobs Tu ara arqiteqturuli memkvidreobis menejmentis oficialurad gacxadebuli politika? 2.arsebobs Tu ara arqiteqturuli memkvidreobis samomavlo menejmentis strategiuli gegma? 3.romeli erovnuli (saxelmwifo) dawesebulebaa pasuxismge beli arqiteqturul memkvidreobaze? romeli erovnuli (sax elmwifo) dawesebulebaa pasuxismgebeli arqeologiur memkvi dreobaze? 4. romeli samsaxuria pasuxismgebeli religiur (dacul Tu daucvel) memkvidreobaze? 5. aRwereT arqiteqturuli memkvidreobis menejmentis sax elmwifo, regionaluri da adgilobrivi (administraciuli) struqturebi; pasuxismgebel organizaciaTa Soris urTier Toba aCveneT diagramaze. 6. memkvidreobis menejmentiT dakavebul am departamentebs, organizaciebsa Tu instituciebs ra saqmiani urTierToba aqvT axalmSeneblobasTan da qalaqgegmarebasTan? 7. daaxasiaTeT saxelmwifo, regionalur da adgilobriv orga - 266 - nizaciebs Soris pasuxismgeblobis ganawileba. 8. rogor finansdeba sxvadasxva organizaciebi? 5.0 oficialuri organizaciebis/instituciebis TanamSromlebi 1.daaxasiaTeT organizaciebis TanamSromelTa kvalifikacia, aCveneT, arian isini maRali regionaluri Tu adgilobrivi do nis specialistebi. 2.gyavT Tu ara Sesaferisi TanamSromlebi, romelnic itvir Taven identifikaciis, Sefasebisa da prioritetebis progr amebs yvela qveynis an teritoriis zog regionSi? 3.am samuSaoTa dawyebamde saWiroa Tu ara Treiningis Catare ba? Tu asea, romel sferoSi (mag., istoriuli nagebobebis iden tifikacia an Sefaseba; monacemTa bazis Sevseba; fotofiqsacia; proeqtis menejmenti)? 6.0 erovnuli partniori organizaciebi da maTi saqmianoba 1.aCveneT, Tu arsebobs qveyanasa an teritoriaze partniori organizaciebi, romlebTanac Cveulebriv TanamSromloben ar qiteqturuli memkvidreobis instituciebi, mag., muzeumi, uni versiteti. 2.aCveneT, ra saxisa da ra sixSirisaa es urTierToba – mag., mo nacemebis regularuli miwodeba, arqeologiur monapovarTa droebiTi Senaxva; arqiteqtor-studentTa droebiT dasaqmeba da a.S. 3. arsebobs Tu ara amJamad arqiteqturuli memkvidreobis sferoSi rame proeqti, romelic sxva partniorebTan erTad ganxorcielda? ra proeqtebia es? isini cota xnis win dasrul da? axlac xom ar grZeldeba? es proeqtebi winaswar dagegmil ia Tu SemoTavazebuli? 7.0 saerTaSoriso partniori organizaciebi da maTi saqmianoba 1. arsebobs Tu ara saerTaSoriso organizaciebis mier Semo Tavazebul samuSaoTa (fizikuri samuSaoebi, dokumentacia da sxva) ganxilvis/miRebis/Sefasebis dadgenili meqanizmi? 2. aCveneT, Tu muSaobs amJamad romelime saerTaSoriso fondi an arasamTavrobo organizacia qveyanaSi an teritoriaze. 3. aCveneT, maTi programa da miznebi, aRniSneT, xorcieldeba Tu ara programa saxelmwifosTan SeTanxmebiT/mxardaWeriT, monawileobiT. 4. asrulebs Tu ara romelime saerTaSoriso programa memkvi dreobis dokumentacias saxelmwifo, regionaluri an adgilo brivi arqivisTvis? 5. Tu aris arqiteqturuli mekvidreobis sferoSi mimdinare proeqtebi, romelic xorcieldeba sxva partniorebTan er - 267 - Tad? ra proeqtebia es? axlaxans Tu dasrulda isini? axlac xom ar grZeldeba? es proeqtebi winaswar dagegmilia Tu Semo Tavazebuli? 8.0 memkvidreobisa da dagegmvis urTierTmimarTeba 1. pirdapiri Tu arapirdapiri kavSiri arsebobs damgegmav or ganizaciebsa da dacvis organizaciebs Soris? 2. ra saxis kavSiria es, mag., monawileoben Tu ara istoriuli nagebobebis eqspertebi qalaqgegmarebaSi, Sefasebis proce durebsa da gadawyvetilebebSi? 3. arsebobs Tu ara ukanono mSeneblobis problema? Tu aris, miuTiTeT problema da misi gamosworebis saSualeba. 9.0 dafinanseba 1. privatizaciisas rogor SeiZleba dafinansdes istoriuli nagebobis reabilitacia da rekonstruqcia? 2. raodeni kontroli an gavlena aqvT Sesabamis organizaciebs an instituciebs fondebis ganawilebisa da monitoringis war moebis mxriv? 3. Tu arsebobs raime gansxvaveba dafinansebis sxvadasxva wy aroebis mimarT, mag., saxelmwifo da saerTaSoriso dafinanse bas gansxvavebuli kontroli aqvs? 4. Tu arsebobs raime ekonomikuri an sagadasaxado sistema, ro melic finansurad waaxalisebs kerZo sakuTrebaSi myofi nage bobebis Sesaferis restavracias? 10.0 dokumentacia 1. romeli erovnuli, regionaluri da adgilobrivi orga nizaciebi awarmoeben arqiteqturul da arqeologiur do kumentacias (rukebi, grafikuli dokumentacia, angariSebi, fotoebi da sxva)? 2. ganaxlebuli Tua rukebi? aris Tu ara detaluri sakadastro monacemebi qonebis ganawilebis aRniSvniT, sakadastro infor macia emTxveva Tu ara sakuTrebis Sesaxeb informacias? 3. sayovelTaod Tua xelmisawvdomi dokumentacia? 4. arsebobs nagebobaTa da RirsSesaniSnav adgilTa saxelmwifo aRweriloba? Tu aris, ra kriteriumebiT xdeba nagebobis Se tana nusxaSi, anu nagebobis tipis/TariRis mixedviT? 5. ra mizans emsaxureba aRweriloba, anu mxolod nagebobis dacva Tua misi mizani? 6. mTlianad an nawilobriv Tu miyveba aRweriloba evrosabWos ZiriTad monacemTa standarts? 7. moicavs Tu ara aRweriloba damaxasiaTebel, `rigiT~ nagebo bebs, Tu martooden umTavres Zeglebs? - 268 - 8. moicavs Tu ara aRweriloba ansamblebs (e.i. monumenturs, teritoriuls, urbanuls/soflurs, infrastruqturuls) Tu igi mxolod calkeuli nagebobebisa da RirsSesaniSnavi adg ilebis nusxaa? 9. amJamad xom ar dgeba aRweriloba? vin asrulebs mas? 10. aris Tu ara informacia indeqsirebuli da SeiZleba Tu ara misi eleqtronuli Zieba? 11.0 prioritetebi 1. prioritetebis dadgenis samuSaos Tavidan dawyebaa umjobe si, Tu SeiZleba misi dawyeba arsebuli masalisa da eqspertizis safuZvelze? 2. aris Tu ara aRweriloba sakmarisad mravlismomcveli inter venciis prioritetebis pirveladi ganxilvis dasawyebad, Tu igi, ZiriTadad, calkeuli umTavresi Zeglebisa an ansamblebis Sesaxeb sabaziso informacias Seicavs SedarebiTi Sefasebis gareSe? 3. hyavs Tu ara yovel Temsa da eTnikur jgufs adgilobriv vi TarebaSi Caxeduli adamianebi, visi monawileobac SesaZlebe lia prioritetebis dadgenis programaSi? 4. ra tipis nagebobebi migaCniaT amJamad prioritetuli inter venciis obieqtad? 5. prioritetebis SemuSavebisas saWiro xdeba mravali konkuren tuli sakiTxis dabalanseba _ flobT Tu ara saimiso meqa nizmebs, rom moaxerxoT finansebisa da eqspertebis warmarT visTvis kompetenturi SedarebiTi msjavris gamotana? 12.0. eTnikuri jgufebi da Temi 1. romeli kulturuli, religiuri da eTnikuri Temebia Tqven qveyanaSi/regionSi? hyavT Tu ara am kulturuli, religiuri da eTnikuri Temebis oficialuri warmomadgenlebi (saxeli, misamarTi da sxv)? 2. ra meqanizmebiT SeiZleba CaerTon yvela eTnikuri jgufisa da Temis wevrni identifikaciis, Sefasebisa da prioritetebis dadgenis programaSi? 3. sxvadasxva eTnikuri jgufebi SesaZloa ar scnobdnen erT maneTis nagebobebis mniSvnelobas. rogor daarwmunebT maT, rom yvela jgufis interesi misaRebia da rom prioritetebis gansazRvra ar aZlevs mravalricxovani jgufebis memkvidreo bas upiratesobas mcire jgufebTan SedarebiT? 4. axlavs Tu ara raime sirTule (mag., usafrTxoebis) yvela Temebis arqiteqturuli memkvidreobis Seswavlas da rogori strategiaa saWiro mis dasaZlevad? - 269 - 13.0 Treningi 1. Tqveni azriT, ra etapsa da romel doneze iqneba saWiro Treiningebis Catareba Semdeg sferoebSi: dokumentacia, is toriul nagebobaTa da RirsSesaniSnav adgilTa istoriuli mniSvnelobis Sefaseba, sakonservacio mdgomareobis Sefaseba; xelosnoba; proeqtis menejmenti? 2. rogor unda Catardes es Treiningebi? dawesebulebebSi, Sin, adgilobrivi Tu saerTaSoriso specialistebis mier, sazR vargareT Tu sazRvargareT, saswavlo kursebze miwveviT? 3. aris Tu ara iseTi saxelobo saswavlo instituti, sadac as wavlian tradiciul mSeneblobas? 14.0 ganaTleba 1. iReben Tu ara istoriul nagebobebze pasuxismgebeli ofi cialuri instituciebi da organizaciebi monawileobas sagan manaTleblo saqmianobaSi? cdiloben Tu ara isini gaswvdnen farTo sazogadoebas gamofenebis, gamocemebis meSveobiT, Tu iyeneben medias istoriuli garemos mniSvnelobis asaxsnelad? 2. rogor unda miaRwion pasuxismgebelma pirebma farTo sazogadoebis mxardaWeras ganaTlebis meSveobiT; rogor unda miawvdinon xma skolis mowafeebs, raTa daexmaron momaval Taobas azris CamoyalibebaSi? 3. rogor unda miewodos sazogadoebas identifikaciisa da in tervenciis prioritetTa SemoTavazebuli programa; ra daar wmunebs mas, rom programa mniSvnelovania da, aqedan gamomdin are, mogvapovebinebs mis mxardaWeras? 15.0 aRnusxvis programa 1. aris Tu ara TqvenTvis srulad xelmisawvdomi arsebuli do kumentacia? 2. gyavT Tu ara aRnusxvasa da dokumentaciaSi gawafuli Tanam Sromlebi? 3. keTdeba Tu ara adgilobriv eqspertiza, romliTac SeiZleba mieSvelon saxelmwifo iniciativas? 4. gyavT SenobaTa calkeuli tipebis eqspertebi, romlebic SeiZleba davixmaroT? 5. hyavs Tu ara sxvadasxva eTnikur jgufebs iseTi warmomadgen lebi, romlebmac SeiZleba monawileoba miiRon programaSi? 6. aris Tu ara TqvenTvis xelmisawvdomi informacia da eqsper tiza qalaqgegmarebis Sesaxeb, romelic SeiZleba gavlenas ax dendes SenobaTa da RirsSesaniSnav adgilTa prioritetebis dadgenaze? 7. aris Tu ara TqvenTvis xelmisawvdomi nagebobaTa mdgra dobis eqspertiza, ris safuZvelzec Sefasdeba nagebobis da - 270 - zianeba da ganisazRvreba misi SekeTebis Tanxebi? 8. mogvarebulia Tu ara masalis monacemTa bazaSi Seyvana? 8. gaqvT Tu ara Sesaferisi fotoaRWurviloba? 9. Sesrulebis Semdeg vin iqneba masalis mflobeli? 16.0 damatebiTi informacia: 17.0 bibliografia: miuTiTeT gamoyenebuli dokumentacia, dokumentebis an maTi aslebis koleqciebi, is adgili (miuTiTeT sruli misamarTi), sadac inaxeba dokumentebi da maTi gacnobaa SesaZlebeli. xelmowera: TariRi: 3.2. intervenciis prioritetTa nusxa 3.1.1Sesavali arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreoba iseTi sagania, rac Tavisi ganuzomlad mdidari SinaarsiTa da masaliT Zalze mravalgvari analitikuri midgomis saSualebas iZleva. TviT saganica da misdami midgomac potenciurad imdenadve ganusazRvrelia, ramdenadac nebismieri sxva inteleqtualuri sfero. amitom, raTa sasargeblo daskvnamde droulad mivideT, aucilebelia garkveuli sazRvrebis SemoReba. “intervenciis prioritetTa nusxis~ Sedgenis procesi saSualebas iZleva gansazRvruli kriteriumebis mixedviT yuradReba gamaxvildes memkvidreobis specifikur mxareebsa da mosalodnel Sedegebze, raTa dargis eqspertebmac goneba misaRwev miznebs miapyron. advilad SesamCnevia, rom im qveynebSi, sadac Zeglebisa da RirsSesaniSnav adgilTa finansuri daxmareba SezRuduli iyo, gasagebi mizezebiT, iRebdnen saerTaSoriso damxmare organizaciebisa da donorebis rCevas, raTa amis Sedegad moipovebinaT reabilitaciisTvis saWiro Tanxa. magram aseTi damokidebuleba zogjer iwvevs saxelmwifos kontrolis dakargvas finansur daxmarebaze, iseve rogorc akargvinebs mas arCevanis uflebas imis Taobaze, Tu saiTken iqneba umjobesi am daxmarebis mimarTva mTlianobaSi aRebuli erovnuli memkvidreobis TvalsazrisiT. integrirebuli reabilitaciis proeqtis erT-erTi mizania, daexmaros erovnul instituciebs ufro pro-aqtiuli roli iTamaSon safrTxis qveS myofi memkvidreobis gamovlenasa da misi reabilitaciisTvis finansuri daxmarebis mopovebaSi da ara damfinansebelT misces ufleba Tavad gadawyviton, saiTken mimarTon daxmareba. - 271 - 3.2.2. meTodi kiTxvarisa da Sefasebis angariSis meSveobiT TiToeuli qveynis eqspertebi ayalibeben Tavis sakuTar `intervenciis prioritetTa nusxas~ sami mTavari kriteriumis _ mniSvneloba, dRevandeli mdgomareoba da risk-faqtori _ mixedviT. intervenciis prioritetTa nusxis mizania memkvidreobis TvalsazrisiT iseTi mniSvnelovani nagebobebisa da RirsSesaniSnav adgilTa identifikacia, romelnic gadaudeblad iTxovs konservacias da/an restavracias. nusxaSi unda iyos Setanili mniSvnelovani memkvidrebismieri Rirebulebis mqone yvela saxis nageboba da RirsSesaniSnavi adgili. nusxas safuZvlad unda daedos evrokavSirisa da evrokomisiis strategiis ZiriTadi principebi, romelTa Tanaxmadac nusxaSi Setanili unda iyos yvela religiuri denominaciis memkvidreobis nimuSebi, ansamblebi da calkeuli Zeglebi; arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreoba unda ganixilebodes rogorc uwyveti ram, uZvelesi droidan moyolebuli dRevandelamde; gaTvaliswinebuli unda iyos rogorc adgilobrivi, regionaluri da erovnuli mniSvnelobis, ise uTuo saerTaSoriso mniSvnelobis Zeglebi. siis Sedgenisas yvela qveynis eqsperti mudmivad TanamSromlobs Tavis kolegebTan. es aucilebelia proqtis sawyis etapzeve, raTa saboloo sia erovnuli konsensusis safuZvelze Seiqmnas. Semdgenelni amzadeben garkveuli raodenobis nagebobaTa da RirssesaniSnav adgilTa (proeqtSi monawile TiToeuli qveyana 15-20 obieqts amzadebs) sias, risTvisac iyeneben qvemoT moyvanil sqemas. maT moeTxovebaT daculi nagebobebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis mTeli speqtris ganxilva da ara erTi tipis nagebobisTvis upiratesobis miniWeba, raTa speqtric gamoavlinon da savaraudod mosaTxovi dafinansebis variantTa speqtric uzrunvelyon. es imas ar niSnavs, rom TiToeulma qveyanam warmoadginos Tavisi yvelaze mniSvnelovani Zeglebis sia, romelTa restavraciac yvelaze Zviri Rirs. sia imisTvis keTdeba, rom obieqtebis speqtri, Sesabamisi potenciuri dafinansebis speqtrTan erTad warmoCndes. siaSi warmodgenili unda iyos amwamieri prioritetebi, romelnic Zalian specifikuri kuTxiT iqneba mowodebuli. unda iyos aRwerili mniSvneloba da mdgomareoba; sxvadasxva saSiSroebani rogorc Sida _ mesakuTris mier, funqciiT, menejmentiT, ise garegani _ garemosmieri, bunebrivi pirobebis an adamianis zemoqmedebiT _ gamowveuli. es informacia unda efuZnebodes yvelaze sando misawvdom monacemebs, Tumca isini winaswarulia. siaze muSaobisas gasaTvaliswinebelia, rom dafinansebis variantebis seriozul ganxilvamde saWiro iqneba - 272 - ufro detaluri muSaoba teqnikuri Sefasebis mxriv. cxadia isic, rom aseTi nusxebi Sefasebis, Sedgenis, gadasinjvisa da dazustebis mudmivi procesis nawilia. erTi nagebobis reabilitacias, sxva dazianebuli nagebobis identifikaciis saWiroeba mosdevs. ase rom, memkvidreobis kontiniumuroba misi mudmivi dacvisa da reabilitaciis mcdelobis kontiniumurobaSi unda aisaxos. Sesabamisad, mudmivia dafiansebis saWiroebac. vinaidan mniSvnelobisa da Rirebulebis aRqma icvleba codnis, enTuziazmis, modis da ubralo pragmatizmis Sesabamisad, Cven unda ganvsazRvroT, rom sasurvelia am tipis nusxebis Sinaarsis samomavlo gafarToeba. pirvel etapze kargi iqneba prioriteti mieniWos ufro Zvel obieqtebs, romlebic tradiciulad miCneulia gamorCeuli mniSvnelobis nimuSebad. Tumca momavalSi garkveuli mniSvneloba eqneba XX saukunis nagebobebsac, romelTa mniSvneloba da xarisxi SeiZleba maT dangrevamde arc aRiaron. intervenciis prioritetTa saboloo nusxa warmoadgens farTo sias, romlis yoveli muxli kargad mosaxmaria, Seicavs amomwurav informacias, rac memkvidreobisa da misi dacvis Sesaxeb azris gamotanis saSualebas iZleva. aseTi siebis safuZvelze SeiZleba Zeglebis mniSvnelobisa da prioritetis pirveladi Sefaseba. aseTi Sefasebebi unda ganaxorcielon maRali donis, arqiteqturuli da arqeologiuri eqspertizis imgvari gamocdilebis mqone specialistebma, rac moiTxoveba Semajamebeli debulebebisa da SefardebiTi Rirebulebis gansasazRvravad. Sefasebebis daxvewa mainc iqneba saWiro, vidre potenciuri proeqtebis sruli Sefaseba moxdeba. magram intervenciis prioritetTa nusxis muxlebi, rogorc winaswari mokle sia, pirdapiri daniSnulebis iqiT, integrirebuli reabilitaciis programis miznisTvisac aris mniSvnelovani. fiqroben, qvemoT warmodgenili anketa, romelic sxvadasxva adgilas miRebuli praqtikidan nasesxeb kriteriumebs emyareba, aseve sasargeblo iqneba memkvidreobis RonisZiebaTa prioritetebis gansazRvrisa da dafinansebisTvis sxva qveynebsa da sxva viTarebaSic. qvemoT motanili muxlebi da kiTxvebi im mosazrebiTaa Sedgenili, rom daexmaros saxelmwifo samsaxurebs. amis Semdeg, saboloo nusxebi gaxdeba amosavali nagebobaTa da obieqtTa winaswari teqnikuri SefasebisTvis, romelic moicavs Semdgom teqnikur Sefasebasa da xarjTaRricxvas, rac win uswrebs SesaZlebadobis srul Seswavlas. - 273 - 3.2.3. arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis inter venciis prioritetTa forma 1. qveyana, teritoria da organizacia: qveyana an teritoria: informaciis Semdgeneli organizaciis dasaxeleba: sakontaqto piri: el-misamarTi: 2. Zegli, RirsSesaniSnavi adgili an ansambli: nagebobis (nagebobebis), RirsSesaniSnavi adgilis dasaxeleba: aRwerilobis nomeri (nomrebi): nagebobis/RirsSesaniSnavi adgilis tipi (tipebi): ZiriTadi TariRi (TariRebi): amJamindeli funqcia: SeniSvna 1-2. rekomendebulia nagebobis an adgilis fotosu raTi Tan axldes formas, organizaciis dasaxelebisa da iden tifikaciis Semdeg. dasaxelebis, misamarTisa da sainventaro nomris Semdeg unda iyos tipis (tipebis), TariRis (TariRebis), funqciis (fun qciebis) mokle daxasiaTeba. magaliTi I -_ romauli Termuli abanoebis arqeologiuri naS Tebi (fragmentebi); III-VI ss; mimdinareobs gaTxrebi. magaliTi II _ abanoebi; 1563-4; nawilobriv iyeneben gamofenebi sTvis. magaliTi III _ marTlmadidebelTa eklesia; XVII s.; drodadro (dResaswaulebze) imarTeba religiuri msaxureba. 3. aRwera da mniSvnelobis Sefaseba yvela SemTxvevaSi, miuTiTeT istoriuli da mSeneblobasTan dakavSirebuli faqtobrivi informacia. Semdeg, ganixileT Zeglis an RirsSesaniSnavi adgilis arqeologiuri, arqiteq turuli, istoriuli, socialuri, kulturuli da eTnikuri mniSvneloba. Zeglis, an nagebobaTa jufis SemTxvevaSi unda aRiniSnos yve la specifikuri detali _ tipologia, konstruqcia, dekori, warwera, Sida mowyobiloba. arqeologiuri obieqtis SemTxvevaSi daasaxeleT Zeglebis raodenoba da tipi, gaTxrebis istoria, monapovarni da maTi Senaxvis adgilebi da sxva. ansamblis SemTxvevaSi, aRwereT misi zogadi kompozicia (mag., meCeTi da minareTi, meurneobis an sasoflo nagebobaTa jgufi, urbanuli nagebobebis jgufi). miuTiTeT aseve, monumental uria, teritoriuli Tu infrastruqturuli (ansamblis kla - 274 - sifikaciisTvis ixelmZRvaneleT evrosabWos gamocemiT: kul turuli memkvidreobis inventarizaciisa da dokumentaciis saxelmZRvanelo, 2002). 4. kategoriebi da mniSvneloba miuTiTeT obieqtis adgilobrivi, regionaluri, erovnuli da saerTaSoriso mniSvneloba. •saerTaSoriso mniSvnelobis •gamorCeuli erovnuli mniSvnelobis •specifikurad erovnuli mniSvnelobis •regionaluri an adgilobrivi mniSvnelobis. SeniSvna 3-4. aRwera unda iyos maqsimalurad martivi, mxolod faqtebis dadastureba. mas unda mosdevdes mniSvnelobis Se faseba, rac eqspertizis erT-erTi ZiriTadi punqtia. vinaidan mniSvnelobis gansazRvra ufro fardobiTia, vidre absolu turi, amitom aucilebelia Zeglis, misi istoriisa da tipolo giis maRalprofesiuli codna. am SemTxvevaSi gasaTvaliswine belia sxva eqspertebis Sexedulebebic. mag., bazilikis tipis eklesia. moixata 1650 wels. eklesia mniS vnelovania im mxriv, rom igi adasturebs marTlmadidebeli qristianuli Temis arsebobis faqts albaneTSi otomanTa pe riodSi. 5. sakuTrebis an interesTa kategoriebi aRniSneT nagebobis an RirsSesaniSnavi adgilis mniSvneloba religiuri denominaciis, eTnikuri jgufis da a.S. Tvalsaz risiT. SeniSvna. es mniSvnelovanebis warmoCenis damatebiTi saSuale baa, religiur an eTnikur konteqstSi nagebobis an RirsSesan iSnavi adgilis mniSvnelobis aRniSvnis gziT. 6. miTiTeba dokumentaciasa da bibliografiaze miuTiTeT aRwerilobis informaciis wyaroebi, arqivebi, lit eratura da sxv. miuTiTeT saarqivo informaciis moculoba, mag., sruli fotofiqsacia, anazomebi da sxva. SeniSvna. aq mieTiTeba dokumentaciis moculoba, misi Senaxvis adgili da mokle bibliografia. 7. mdgomareoba kategoriebi ganixileba Zalian cudidan kargisken; miuTiTeT da aRwereT mdgomareobis kategoriebi Semdegnairad: - 275 - 1. Zalian cudi _ nagebobis konstruqciuli dazianeba da ar amdgradoba; gadaxurvis ararseboba, Zlieri Sida dazianeba; Senobis didi nawilis dazianeba gamowveuli Zlieri cecxliT an stiqiuri ubedurebiT. 2. cudi _ konstruqciuli dazianeba da/an wvimis gamtari sax uravi; lpobaSeparulia; zogadi Sida dazianeba; nawilobrivi dazianeba xanZris an sxva ubedurebis Sedegad. 3. saSualo _ konstruqciulad mdgradi, magram saWiroebs mci re SekeTebebsa da movlas. 4. kargi _ konstruqciulad mdgradi, atmosferuli zegavl enidan daculi; mniSvnelovan SekeTebas ar saWiroebs. aRniSneT Senoba omis da msgavsi movlenebis dros Tu dazianda, dazianebis SkaliT 0_5: 0 ar aris dazianebuli 1. gauZlo mcire dazianebas 2. SekeTebas saWiroebs sarkmlebi, karebi da sxva, dazianebisda mixedviT 3. 30%-mde saxuravi dazianebulia, magram SesaZlebelia misi SekeTeba 4. dazianebulia saxuravis 30%-ze meti, kedlebis mniSvnelov ni nawili, magram SekeTeba SesaZlebelia 5. dangreulia (magram SesaZlebelia misi rekonstruqcia). 8. safrTxe safrTxis mizezi SeiZleba iyos obieqtis mdgomareoba, misi mesakuTre, mosargeble, menejmenti da bunebrivi movlenebi (mag., erozia, gruntis wyali, cxoveluri zemoqmedeba da sxva). yovele maTgani unda iyos gasaTvaliswinebuli. is SeiZleba gamoiwvios agreTve identobis, eTnikurobisa da rwmenis negatiurma gamovlinebebma. Tu is cnobilia, miuTiTeT amgvari saxis potenciuri safrTxe. 9. mdgomareobis risk-faqtorebi a. Semdgomi ngrevis, an calkeuli nawilebis dakargvis uSualo safrTxe; SeTanxmebuli gadawyveta ar arsebobs. b. Semdgomi ngrevis, an calkeuli nawilebis dakargvis uSualo safrTxe; gadawyveta SeTanxmebulia, magram samuSao ar dawye bula; g. TandaTanobiTi dazianeba; gadawyveta ar aris SeTanxmebuli d. TandaTanobiTi dazianeba; gadawyveta SeTanxmebulia, magram samuSao ar dawyebula e. saremonto samuSao mimdinareobs, an iolad SesakeTebelia, magram ar hyavs momxmarebeli an SeiZleba upatronod darCes; v. saremonto samuSao mimdinareobs, Senobis gamoyeneba da - 276 - momxmarebeli garkveulia; z. Senoba (Senobebi) karg mdgomareobaSia, magram araa gamoy enebuli da arc gamomyenebeli hyavs; T. Senoba (Senobebi) karg mdgomareobaSia, gamoyenebulia, hyavs gamomyenebeli. SeniSvna 7-9: mdgomareobisa da safrTxis Sefaseba RirsSesan iSnavi adgilisTvis priotitetis misaniWeblad mTliani Se fasebis mniSvnelovani nawilia. Sefasebis es kategoriebi mo tanilia safrTxis qveS myofi Senobebis reestridan, romelic inglisurma memkvidreobam Seasrula, oRond mas daemata karg mdgomareobaSi myofi nagebobebic. omiT gamowveuli da zianebis kriteriumi aRebulia gaerTianebuli erebis daziane baTa kategoriebidan, mas daemata nawilobriv dazianebuli nagebobebic. zog SemTxvevaSi Semdgenelma SeiZleba isurvos potenciuri dazianebis miTiTebac, identobis, eTnikurobisa an religiuri mrwamsis ukuRmarTi demonstrirebis kvalad. 10. teqnikuri Sefaseba da xarjebis gaTvla miuTiTeT Tu aris ukve Sesrulebuli mdgomareobis teqnikuri Sefaseba da SekeTebisa da reabilitaciis winaswaruli ganfaseba. Tu cnobilia, miuTiTeT ganfaseba. SeniSvna. es ar gulisxmobs axali ganfasebis dakisrebas. igi Semdeg iqneba warmodgenili. aq unda aRiniSnos aqamde Sesrulebuli teqnikuri Sefaseba da ganfaseba, unda mieTiTos xarjebis gaTvla, Tuki is cnobilia. 11. mesakuTre miuTiTeT vinaa mesakuTre _ kerZo piri, saxelmwifo, munici paliteti, religiuri institucia, komerciuli, saerTaSor iso Tu sazogadoebrivi struqtura Tu sxv. miuTiTeT: Tu mesa kuTre cnobilia, magram ar imyofeba adgilze. 12. sargebloba: miuTiTeT obieqti mTlianad sargeblobaSia Tu nawilobriv, mudmivad funqcionirebs Tu dro da dro. 13. menejmenti vin awarmoebs Senobis menejments _ mag., mesakuTre, mosarge bleni, Tu momxmarebeli? dafinansebis mopovebis SemTxvevaSi vin iqneba pasuxismgebeli finansebis administrirebasa da samuSaoTa zedamxedveloba ze? SeniSvna 11-13. nagebobisa an RirsSesaniSnavi adgilis Taobaze sakuTreba, misiT sargebloba da menejmenti umniSvnelovanesia - 277 - mdgomareobis da risk-faqtorebis Sefasebis, Tu nagebobisa RirsSesaniSnavi adgilis Semdgomi strategiis dagegmvisas. 14. reziume prioritetebis gansazRvrisTvis SeajameT mniSvnelobis, md gomareobisa da safrTxis (Sesabamisi klasifikacis gamoy enebiT) ZiriTadi punqtebi; SeZlebisdagvarad miuTiTeT maTi xarisxic. miuTiTeT am nagebobis, ansamblis, an RirsSesaniSnavi adgilis potenciurad SesaZlebeli prioritetis done: maRali, saSua lo, dabali. SeniSvna. Senobisa an RirsSesaniSnavi adgilisTvis priorite tis miniWeba profesionalTa gansjis saqmea da igi emyareba mis sakuTar Rirebulebasa da fardobiT mniSvnelobas. vinaidan es Semdgom RonisZiebebsac gansazRvravs, amitom saWiroa obi eqtis mniSvnelobisa da prioritetulobis donis gadaWarbebis Tavidan acileba. Tu yvelafers erTnairad mniSvnelovnad miviCnevT, maSin garTuldeba kvlevisa da dafinansebis pri oritetebis Taobaze gadawyvetilebis miReba. ra Tqma unda, yvelaze sasargeblo keTilsindisieri Sefasebaa. xelmowera da TariRi 3.3 winaswari teqnikuri Sefaseba 3.3.1 Sesavali memkvidreobis Sefasebisa da intervenciis prioritetTa nusxis Semdgom, integrirebuli reabilitaciis (IRPP/SAAH) oTxetapiani programis mesame etapia winaswari teqnikuri Sefaseba. meoTxe etapi _ SesaZlebadobis dawvrilebiT Seswvla ar Tavsdeba winamdebare wignis farglebSi, vinaidan aseTi kvleva didadaa damokidebuli Zeglis tipze, viTarebisa da moTxovnebis sirTuleze da metismetad mravalnairi SeiZleba iyos. amitomac, isini naklebad Sesaferisia ramdenime Zireuli Semadgenlis gamoyofada da erTaderT, martiv formaSi mosaqcevad. winaswari teqnikuri Sefasebis (PTA) mizania intervenciis TiToeul etapze saWiro teqnikuri moTxovnebisa da zogadi xarjebis gamovlena intervenciis prioritetTa nusxaSi Setanili yovel nagebobasa Tu RirsSesaniSnav adgilze nebismieri intervenciis yvela etapisTvis, sakonservacio samuSaoebidan dawyebuli vidre srul reabilitaciamde. radgan winaswari teqnikuri Sefaseba intervenciis prioritetTa nusxis Semdeg sruldeba, amitom teqnikuri SefasebisTvis arsebiTi garkveuli informacia - 278 - ukve Segrovebuli iqneba. qvemoT warmodgenili saxelmZRanelo dokumenti imisTvis Seiqmna, raTa ganurCevlad qveynisa da nagebobis tipisa, uzrunvelyofil iqnes midgomis erTianoba, warmodgenil iqnes teqnikur RonisZiebaTa ZiriTadi meToduri principebi. vinaidan analizis es etapi donorTa mozidvis umTavresi samoqmedo da programuli safexuria, igi Camoyalibda saerTaSoriso fondebis moTxovnaTa gaTvaliswinebiT, kerZod madlierebiTaa saxsenebeli evrosabWos ganviTarebis bankis (the Council of Europe Development Bank) da msoflio ZeglTa fondis (World Monument Fund /WMF/) metad Sinaarsiani moTxovnebi. unda aRiniSnos, rom WMF-is dafinanseba zogadad sam kriteriums misdevs: istoriuli an mxatvruli mniSvneloba; safrTxis xarisxi an ngrevis saSiSroeba; SeTavazebuli proeqtis sicocxlisunarianoba. integrirebuli reabilitaciis proeqtSi (IRPP/SAAH) winaswar teqnikur Sefasebaze (PTA) pasuxismgebloba daekisraT adgilobriv eqspertebs, daniSnulT qveynis oficialur pirTa mier, romelTac mxars uWerdnen evrosabWo da evrokomisia, xolo xelmZRvanelobas saerTaSoriso eqspertebi uwevdnen, raTa uzrunvelyofiliyo midgomis erTianoba. miuxedavad imisa, rom sxvadasxva Zeglze SesaZloa sxvadasxva specializaciis eqspertebis muSaoba gaxdes saWiro, oficialurma samsaxurebma mainc unda Seqmnan eqspertebis patara ZiriTadi jgufi, proeqtis gamZRolis moTaveobiT, romelic pasuxismgebeli iqneba Sefasebis momzadebaze. es uzrunvelyofs midgomis erTianobas da warmoqmnis sakontaqto wertils, rac aucilebelia grZelvadiani da potenciurad rTuli saerTaSoriso komunikaciebisa da molaparakebebisTvis. winaswari teqnikuri Sefaseba procesis erTi safexuria da ara ram TviTmiznuri. esaa nagebobis an RirsSesaniSnavi adgilis reabilitaciis erT-erTi safexuri da ara akademiuri dokumenti, romelic winaswari kvlevis Sedegebis gamoxatuleba iqneboda. misi mizania daexmaros SemdgenelT Seagrovon da Seafason maqsimalurad bevri informacia mofarglul droSi, Caataron eqspertiza, moinaxulon Senoba an RirsSesaniSnavi adgili, moipovon dokumentacia da informacia. rekomendebulia, rom eqspertma or dReze meti ar daxarjos Zeglze samuSaod da amdenive magidasTan imuSaos. kvlevis siRrme, amdenad, droiT unda ganisazRvros da ara yovelmxrivi Seswavlis surviliT. dokumentaciaSi ver iqneba pasuxi yvela kiTxvaze: Semdgenlebma sakiTxi farTo kuTxiT unda dainaxon da ara gauTavebeli detalebiT. maT Zeglis an RirsSesaniSnavi adgilis momavali SesaZleblobebi unda Riad datovon. Semdgomi Sefaseba, an fizikuri restavraciis samuSaoebi TviTonve moitans met daxvewilobas, an iqneb radikaluradac ki Secvalos warmodgena nagebobis momavali funqciis Sesaxeb: mniSvnelovania momaval - 279 - momxmarebels rac SeiZleba didxans mieces Tavisi arCevanis gakeTebis SesaZlebloba. aseve mniSvnelovania aRiniSnos, rom sasurvelia nebismieri SemoTavazebuli proeqti daiyos fazebad _ magaliTad, saxuravis SekeTeba _ vidre gadawydeba, rogori iqneba nagebobis grZelvadiani gamoyeneba. Tu gadawyda, rom winaswari teqnikuri Sefasebis obieqti saWiroebs srul restavracias, maSin saWiro gaxdeba SesaZlebadobis ufro detaluri Seswavla. winaswari teqnikuri Sefasebis ZiriTadi mizania informaciis Segroveba da misi analizi, ris safuZvelzec miiReba aseTi detaluri kvlevis Sesaxeb kompetenturi gadawyvetileba. Semdgenlebi am etapze ar unda scadon, gascen Senobis xelaxali gamoyenebis saboloo rekomendaciebi; maT SeiZleba gamoTqvan Tavisi mosazreba, magram SesaZlebadobis Seswavlis ufro detaluri daskvnebi xarjTaRricxvis, samuSaoTa etapobrivad dayofisa da funqciis Taobaze rekomendaciis saboloo miwodebis win unda gakeTdes. Tumca, SeTavazebul samuSaoTa biujeti _ oRond, winaswaruli _ aqve unda iyos warmodgenili, raTa gamoCndes SesaZlo xarjeb, romelic momdevno etapze daixveweba. SesaZlebadobis Seswavlaze detalurma muSaobam SeiZleba xeli Seuwyos momaval funqciaze sxva ideebis gaCenas. amitom mniSvnelovania arCevani Riad rac SeiZleba didxans darCes. winaswari teqnikuri Sefasebis forma sam sakmarisad farTo da zogad nawiladaa dayofili da SemfasebelT yvela tipis nagebobisa da RirsSesaniSnavi adgilis Sefasebis SesaZleblobas aZlevs, vinaidan sTavazobs teqnikuri Sefasebisa da pirveladi ganfasebis Sesaferis detalizaciis dones. aq warmodgenilia es nawilebi: nawili 1-5: Sesavlad warmodgenili unda iyos Zeglis mniSvneloba, dafinansebidan gamomdinare SesaZleblobebi da misi Semdgomi menejmentis ganzraxuli zogadi mimarTuleba; intervenciis prioritetTa nusxaSi arsebuli informaciis mokle dajameba: administraciuli pasuxismgebloba, samarTlebrivi statusi, mdgomareoba, dokumentacia, dagegmili Tu mimdinare proeqtebi. nawili 6-9: detaluri Sefaseba, romelic Zeglis an RirsSesaniSnavi adgilis istoriuli an memkvidreobis TvalsazrisiT Sefasebis saSualebas iZleva; misi mowyvladobis Sefaseba; intervenciis potenciuri tipebis da etapebis teqnikuri Sefaseba; obieqtisa da misi mdgradobis xedvis mokle aRwera; xarjebis winaswari Sefaseba; obieqtisa da misi menejmentis samomavlo rekomendaciebi; winaswari rekomendaciebi SesaZlebadobis momdevno SeswavlisTvis. danarTebi: esaa teqnikuri aRwerilobisa da dazianebaTa - 280 - CamonaTvali; esaa zogadi siebi, romelnic araa misadagebuli konkretuli tipis nagebobas, an romelime qveyanaSi arsebul mdgomareobas, isini sawyis wertils Tu Tavazoben im SemdgelenT, visac durs sakuTari, ama Tu im tipisa an qveynisTvis Sesatyvisi CamonaTvali Seadginon. sagangebo yuradReba unda mieqces im elementebs, romlebic SesaZloa moiTxovon donorebma potenciuri dafinansebis Sefasebisas: ganmartebiT baraTs, (2) mniSvnelobis mokle mimoxilvas (7.2.1), mowyvladobis TuU safrTxis Sefasebas (7.3), obieqtisa da misi mdgradobis xedvis mokled dajamebas (7.6.1.). sagangebodaa rekomendebuli, rom informaciis Segrovebisas mudmivad warmoidginebodes Sefasebis mosalodneli momxmarebeli, raTa Semdgom ar daikargos dro imave samuSaos dublirebis, misi xelmeored Sesrulebis gamo. mniSnelobis mimoxilva da obieqtis xedva uciloblad warmoadgens ZiriTad ganacxads, romelic emsaxureba politikuri, ekonomikuri da sazogadoebrivi mxardaWeris mopovebas, rac arsebiTia warmatebuli da mdgradi proeqtis Sesamtkiceblad. 3.3.2 pirveladi teqnikuri Sefasebis forma 1. Sesavali gverdi gverdis dasawyisSi miuTiTeT nagebobis an RissesaniSnavi adgilis martivi maidentificirebeli dasaxeleba: mag. I - elektrosadguri, Kokaliance mag. II – husamedin-faSas meCeTi mag. III – Sipskas eklesia daurTeT nagebobis an RisSesanisnavi adgilis foto da rukis fragmenti, romelzec aRniSnulia misi adgilmdebareoba. CamoTvaleT Semdegi saorganizacio da Zeglis detalebi: 1. 1 qveyana an teritoria: 1. 2 im organizaciis dasaxeleba, romelic agrovebs informacias: 1. 3. sakontaqto piri: 1. 4 el-misamarTi: 1. 5 nagebobis an obieqtis dasaxeleba da misamarTi: 1. 6 sainventaro nomeri (nomrebi): 1. 7 nagebobis/Zeglis/RirsSesaniSnavi adgilis tipi: 1. 8 ZiriTadi TariRebi: 1. 9 amJamindeli funqcia: 2. ganmartebiTi baraTi: obieqti da misi menejmenti es aris Sejamebuli ganmarteba Zeglis an RirsSesaniSnavi ad gilis mniSvnelobis, im safrTxis, romlis winaSec is dgas, da finansebidan gamomdinare miRebuli SesaZleblobebisa da misi - 281 - Semdgomi menejmentis ganzraxuli zogadi mimarTulebebis Sesaxeb. esaa dajameba ZeglTan an RirsSesaniSnav adgilTTan dakavSirebuli mniSvnelovani sakiTxebisa da Tqveni winaswari ganacxadi Zeglis momavlis Sesaxeb. reziumeSi gaTvaliswineb uli unda iyos grantiT miRebuli daxmarebis zogi winasawari piroba: politikuri foni, mdgradobis xarisxi, instituciona luri SesaZleblobebi, menejmenti da monawileoba. baraTi unda iyos mokle da mizanmimarTuli, iseTi, rom is SeiZleba pirdapir gadaeces saxelmwifo ministrebs da poten ciur damfinansebel organizaciebs imis gaTvalisiwnebiT, rom bevri mkiTxveli dokumentis mxolod am paragrafs waikiTx avs. politikosebsa da fondebs mokle, damarwmunebeli rezi ume sWirdebaT, romelic daanaxebs maT sakiTxis arssa da ga nacxadebis mniSvnelovnebas. ganmartebiTi baraTi unda daiweros sul bolos, yvela sxva in formaciisa da misTvis sargo daskvnis miRebis Semdeg. igi ar unda aRematebodes 500 sityvas. 3. administraciuli informacia 3. 1 pasuxismgebeli samsaxurebi daasaxeleT Sesabamisi saxelmwifo, regionaluri, an adgil obrivi samsaxurebi, romlebic statusiT, an administraci ulad pasuxismgeblebi arian Zeglebze. 3. 2 nagebobis/RirsSesaniSnavi adgilis, dasaxeleba da misamarTi sruli dasaxeleba da adgilmdebareoba. 3. 3 rukaze miTiTeba daasaxeleT amosavali sistema da X da Y kordinatebi 3. 4 Zeglis tipi arqiteqturuli, arqeologiuri, ansambli da a.S. daazusteT: saxli, eklesia, meCeTi, saflavi da a.S. aRniSneT urbanulia is Tu sofluri. aRniSneT Tu aris arqiteqturuli da arqe ologiuri niSnebis nazavi. 3. 5. mesakuTre aq unda iyos miTiTebuli mesakuTre, sargebloba, amJamind eli funqcia. 3. 6. kanoniT gansazRvruli dacva/SezRudvebi miuTiTeT dacvisa da SezRudvis kanoniT gansazRvruli done/ xarisxi. mag., SesaZlo RonisZiebebis SezRudva, samuSaoTa Ses asruleblad oficialuri nebarTvis saWiroeba da sxv. 4. mdgomareobis mimoxilva aq meordeba intervenciis prioritetTa nusxis zogi elementi, Tumca masze ufro detalurma muSaobam SeiZleba pirveladi Sefasebis gadasinjva gamoiwvios. - 282 - 4. 1 fizikuri mdgomareobis mimoxilva _ Zalian cudidan kargisken 4. 2 mdgomareobismieri safrTxis Sefaseba _ xarisxiT A-H 4. 3 intervenciis prioritetebi _ maRali/saSualo/dabali 5. arsebuli dokumentacia 5. 1 dokumentaciis wyaroebi: angariSebi, grafikuli masala, fotomasala (aerofotoebi, miwaze gadaRebuli fotoebi), fotogrametria, video, pub likaciebi da a.S. aRniSneT maTi arseboba, adgilsamyofeli, misawvdomoba, vargisianoba da xarisxi. 5. 2 bibliografia: mokled mimoixileT gamoqveynebuli literatura, ZiriTadi wyaroebis CamoTvlisa da internet-misamarTis CarTviT. 5. 3 Catarebuli savele samuSao: aRwereT ukve Catarebuli restavraciis/reabilitaciis da a.S. teqnikuri Sefaseba. miuTiTeT TariRi da im dros ga keTebuli rekomendaciebi. 5. 4. amJamad mimdinare proeqtebi: miTuTeT Tu mimdinareobs rame proeqti romelime nageoba ze an RirsSesaniSnav adgilze. miuTiTeT samuSaos masStabi da vinaa masze pasuxismgebeli. 5. 5 ukve dagegmili proeqti: miuTiTeT Tu aris dagegmili rame proeqti, miuTiTeT misi masStabi da vinaa masze pasuxismgebeli. 5. 6. Catarebuli finansuri gaTvlebi: Tu Catarebulia finansuri gaTvla, miuTiTeT TariRi da sa muSaoTa kategoriebis detalebi; aRniSneT, Tu iyo gaTvla warmodgenili ganrigisa da fazebis mixedviT. mag., I - gadax urvis SenarCuneba, II- karebis da sarkmlebis Secvla, III- axali funqciis miniWeba. am samuSaoebs SeiZleba daematos sainJin ro da teqnikuri samuSaoebic; sakonservacio da sarestavra cio samuSao, adaptacia; masTan dakavSirebuli sazogadoe brivi momsaxureba an infrastruqtura da a.S. 6. 0. ����������������������������������������� winaswari teqnikuri Sefasebis masStabi 6. 1 Sefasebis moculoba/raoba miuTiTeT proeqtSi monawile eqspertebis raodenoba da dar gobrivi specializacia, adgilobrivni arian eqspertebi Tu saerTaSoriso, ra dro dasWirdaT samuSaos Sesasruleblad. 6. 2 kvlevis SezRudvebi: miuTiTeT detalebi, mag., SeRwevis sirTuleebi mesakuTris, nagebobis funqciis an misi saSiSi mdgomareobis gamo; saWiro dokumentaciis uqonloba; miuTiTeT Tu iyo SezRuduli dro. 7. winaswari teqnikuri Sefaseba - 283 - aq SeiZleba gameordes interveniis prioritetTa nusxis zogi monacemi. aucilebelia aRiniSnos, rom SeniSvna 7. 1. (winapiro ba) aRweriTi da obieqturi xasiaTisaa, xolo 7. 2 (mniSvneloba) ufro subieqturi SeiZleba iyos da SefardebiT Rirebulebaze msjelobis Semotanas uSvebs. 7.1 winapiroba: forma, funqcia da evolucia 7. 1. 1 nagebobis/obieqtis aRwera-mimoxilva, urbanuli da soflis konteqstis miTiTebiT. mag. hidro-eleqtro sadguri soflis garemoSi, sofel ko kalianes maxloblad, sofiasTan axlos. is moicavs samanqano darbazs, romelSic SemorCenilia belgiuri eleqtromowy obiloba, administraciul da sacxovrebel nagebobebs. 7.1.2. nagebobis an RirsSesaniSnavi adgilis istoriuli ganviTarebisa da evoluciis mimoxilva, uadresi xanidan dRevandlamde sadguri aSenebulia italieli eqspertebis mier 1900 wels. is funqcionirebda 1972 wlamde. Senobebi konstruqciulad mdgradia, magram saWiroebs SekeTebasa da reabilitacias. 7. 2 mniSvneloba mniSvnelobis Sefasebisas aucilebelia gaemijnos erTma neTs nagebobis, an RirsSesaniSnavi adgilis mniSvneloba memkvidreobis menejmentis profesionalTa TvalsazrisiT da maTi mniSvneloba sazogadoebisTvis. magaliTad, nage boba, romelmac ver SeinarCuna Tavisi pirvandeli saxe da dakarguli aqvs Tavisi istoriuli da arqiteqturuli Tavi seburebebi, SeiZleba mainc mniSvnelovani iyos misi momxma reblisTvis, magaliTad, rogorc memorialuri obieqti. es gasaTvaliswinebelia. 7. 2. 1. �������������������������������������������������� istoriuli da memkvidreobismieri mniSvnelobis/Rirebulebis mimoxilva am nawilSi yuradReba unda gamaxvildes Zeglis an RirsSesa niSnavi adgilis istoriul, arqeologiur, arqiteqturul, mxatvrul, samecniero mniSvnelobaze (romelic ki mas mieye neba), risTvisac gamosayenebelia qvemoT moyvanili katego riebi. aRniSneT obieqtTan dakavSirebuli nebismieri isto riuli da/an kulturuli movlena. 7. 2. 2 Sefasebisas gamoiyenebuli kategoriebis CamonaTvali: istoriuli; mxatvruli/esTetikuri; teqnologiuri; religiuri/sulieri; simboluri/identobis samecniero/kvleviTi; socialuri/samoqalaqo; - 284 - bunebrivi; ekonomikuri. miTuiTeT agreTve mniSvnelobis kategoriebi: saerTaSor iso, erovnuli, regionaluri an adgilobrivi. mag. sadguri mniSvnelovania istoriuli da teqnologiuri TvalsazrisiT, radgan igi pirveli eleqtrosadguria, ro melic balkaneTis regionSi aSenda. amave dros, vinaidan aq italieli da belgieli eqspertebi muSaobdnen, igi saerTa Soriso TanamSromlobis kargi nimuSicaa. yuradRebas imsax urebs, rom sadgurma SeinarCuna Tavisi Zveli mowyobiloba. amdenad, sadguri erovnuli mniSvnelobis obieqtadaa miC neuli. 7. 3 dacvis mowyvladobis/safrTxis Sefaseba srulad aRwereT, ram iqonia gavlena obieqtis mdgomareo baze, miuTiTeT mowyvladobis an safrTxis amJamindeli problemebi, SeecadeT gansazRvroT momavali potenciuri problemebi, raTa uzrunvelyoT nagebobis an RirsSesaniS navi adgilis Sesaferisi uwyveti arseboba. isini SeiZleba iyos bunebrivi, fizikuri, ganviTarebiT gamowveuli, aras wori intervencia, mesakuTreTa uyuradReboba, adminis traciuli da finansuri xarvezebi, da a.S. aq warmodgenili unda iyos ZiriTadi sakiTxebi, risTvisac gamosayenebelia xifaTTa nusxa, danarTi 2-is mixedviT. 7. 4 teqnikuri mdgomareoba mimoixileT fizikuri mdgomareoba imis gaTvaliswinebiT, rom ufro detaluri Sefaseba moxdeba SesaZlebadobis Ses wavlis dros. gansazRvreT intervenciis doneebi da tipebi: ra SeiZleba SenarCundes da ra unda SenarCundes; risi Secvla SeiZleba (mag., gviandeli minaSenebi). miuTiTeT samuSaoTa mosalod neli etapebi da gamijneT saswrafod gansaxorcielebeli RonisZiebebi ufro Soreuli intervenciisgan. Senobis an RirsSesaniSnavi adgilis komponentebis teqni kuri aRwera warmodgenili unda iyos CamonaTvalis mixedviT, romelic mocemulia danarTebSi _ 1A da 1B; RirsSesaniSnavi adgilisTvis, romelic Sedgeba rogorc arqeologiuri, ise arqiteqturuli komponentebisgan, SegiZliaT gamoiyenoT orive danarTis muxlebi. teqnikuri aRweriloba SendgomSi kidev damuSavdeba SesaZlebadobis Seswavlis dros. 7. 5 moTxovnil SekeTebaTa zogadi mimoxilva warmoadgineT winaswari jamuri Sefaseba, romelic emyareba teqnikuri mdgomareobis Sefasebas. igi kidev damuSavdeba da daixveweba SesaZlebadobis Seswavlis dros; magram kargi - 285 - iqneba zogierTi mosazreba aqve iyos wrmodgenili, radgan isini momavali, ufro detaluri samuSaoebis CamtrebelT mimarTulebis gansazRvrisas Seuwyobs xels. aRniSneT SekeTebis prioritetebi da SesaZlo etapebi; gansakuTreb uli yuradReba gaamaxvileT im samuSaoebze, romelnic gadaudebladaa Sesasrulebeli Zeglebisa da RirsSesaniS navi adgilebis stabilizaciisa an usafrTxoebisTvis. miaqcieT yuradReba, rom 7. 4 da 7. 5 SeiZleba iyos naCvenebi calcalke, erTmaneTis miyolebiT an isini SieZleba gaerTi andes im SemTxvevaSi, Tu sakuTriv Zegli iTxovs mdgomare obisa da saremonto samuSaoebis kompleqsur Sefasebas (ix. qvemoT magaliTebi – Tavi 5. 3). 7. 6 konservaciis/reabilitaciis politika da winadadebebi aq zogadad unda iyos warmodgenili ganzraxva da ara sab oloo “manifesti” Zeglisa Tu RirsSesaniSnavi adgilis gamo. es sawyisi wertilia, sadac motanilia pirveladi idee bi, romlebic SesaZlebadobis Seswavlis etapze Semowmdeba da detalurad damuSavdeba. gaTvaliswinebuli unda iyos qvemore muxlebi da Sesabamisi informaciaRaa moswodebeli: 7. 6. 1 obieqtis xedvis da misi mdgradi ganviTarebis zogadi mimoxilva mosamzadebel etapze aq unda warmoadginoT mosazrebebi proeqtis mdgradobis Sesaxeb. igi unda aCvenebdes, raa ganzraxuli an ra molodini aqvT Senobis an RirsSesaniSnavi adgilis samomavlo marTvasTan dakavSirebiT, romelmac unda uzrunvelyos grZelvadiani uwyvetoba da sicocxlisunarianoba. 7. 6. 2 konservaciis filosofia SeajameT mizani, masStabi, ganzraxvani; aRwereT nagebobis avTenturoba, masalis vargisianoba. ar dagaviwydeT, rom am proeqtis mizania reabilitacia mdgradi ganviTarebis sam saxurSi. 7. 6. 3 intervenciis done miuTiTeT, winaswari ganzraxva SekeTebas gulisxmobs, rekon struqcias, sasargeblo xelaxal gamoyenebas, Tu obieqtis, rogorc erovnuli mniSvnelobis Zeglis mTlian aRdgenas da a.S. Tu rekonstruqcias TavazobT, maSin zedmiwevniT daas abuTeT amis mizezi, radgan aseTi ganacxadebi skamaTo Sei Zleba iyos da ar pasuxobdes konservaciis ZiriTad mizans, romelic imdenad samaxsovro adgilebis rekonstruqcias ki ar gulisxmobs, aramed mis dacvas Semdgomi dazianebisgan. 7. 6. 4 winaswaruli winadadebebi adekvaturi gamoyenebis Sesaxeb, Tuki isini saWiroa mag., komerciuli, sacxovrebeli, sazogadoebrivi dan iSnuleba. es sakiTxic SesaZlebadobis Seswavlis etapze - 286 - Semowmdeba. gavrecelebuli mosazrebis Tanaxmad, aRdge nili Senobis saukeTeso gamoyeneba misTvis Zveli, avTen turi funqciis dabrunebaa _ ukeTesia eklesiis eklesiad aRadgena, an meCeTis _ meCeTad. magram radgan es yovelTvis ver xerxdeba, alternatiuli gzac mosasinjia da zogjer obieqtisTvis Sesatyvisi, magram axali funqciis miniWebaa saukeTeso gamosavali. magaliTad, arasaWiro eleqtrosad guris gadakeTeba industriis muzeumad savsebiT gamarTle bulia. radgan daniSnulebis cvla ar laxavs Tavdapirveli nagebobis simrTeles, sakmarisad inarCunebs mis naSenobasa da xasiaTs, rac gvagebinebs da aTvalsaCinoebs axal, monaTe save funqcias. 7. 6. 5 socialuri gamoyenebisa da mdgradi ganviTarebis SesaZleblobebi mag., samuSao adgilebis Seqmna socialur momsaxurebasa da masTan dakavSirebul sferoSi (turizmi, komercia, infor macia, samuzeumo saqmianoba da a.S.). 7. 6. 6 gamagreba/gadaxurvis, SekeTebis, konservaciis, restavraciis, reabilitaciis prioritetebis zogadi Sefaseba survilisamebr, dayaviT calkeul nawilebad. 7. 6. 7 sazogadoebis mier monaxuleba Tavisufalad, Tu SezRudviT, SeTanxmebis safuZvelze; Tem isTvis potenciuri sargebeli. 7. 6. 8. sxva sargebeli mag., ufro farTo auditoriis Cabma; Tvisebebi, romelTa gansakuTrebuli eqspluatacia SeiZleba. 7. 7. dafinanseba detaluri ganfaseba ver ganxorcieldeba SesaZlebadobis Seswavlis etapamde. isic cxadia, rom am mogviano etapzec ki Tanxebis cvlileba damokidebuli iqneba intervenciis doneze, samuSaos etapebsa da Senobis momaval funqciaze (saWiroebisamebr). miuxedavad amisa, sasurvelia, rom aq war modgenili iyos, yvelaze sando codnis Tanaxmad, zogadi masStabis SefardebiTi ganzomilebani. 7. 7. 1 sabiujeto moTxovnebis zogadi Sefaseba da fazireba igi ar aris savaldebulo da sabolood ganisazRvreba SesaZlebadobis Seswavlis etapze. im SemTxvevaSi, Tu maTi usafrTxoebisTvis, saWiroa Senobis an RirsSesaniSNavi ad gilis saswrafo samuSaoebi, maSin miuTiTeT aucilebeli RonisZiebebis sazRauri. 7. 7. 2 investiciebis mozidvis SesaZleblobebis Sefaseba warmoadgineT raoba realuri an samomavlo finansuri gaTv lebisa, romelic aqamde Sesrulda da maTi Sesabamisi doku mentacia. - 287 - 7.7.3. investiciebis amogebis SesaZleblobebis Sefaseba warmoadgineT raoba realuri an samomavlo finansuri ga Tvalebisa da maTi Sesabamisi dokumentacia. is SeiZleba Seicavdes potenciuri turizmis Sefasebas, iseve rogorc biznesis an adgilobrivi ekonomikisTvis potenciuri sarge belis gansazRvras. 7.7.4. scadeT Tua ar am RirsSesaniSnavi adgilebisa an ZeglebisTvis fondebis moZieba? Tu asea, mogvawodeT detaluri informacia. 7.7.5. miiReT Tu ara am RirsSesaniSnavi adgilebisa an ZeglebisTvis dafinanseba? Tu asea, mogvawodeT detaluri informacia. 7. 8 menejmenti aRwereT proeqtis menejmentis grZelvadiani da mokleva diani mowyoba. konkretulad miuTiTeT ra saxis Treininge bia saWiro, raTa uzrunvelyofili iyos menejmentis Sesa ferisi warmarTva da nagebobis an RirsSesaniSnavi adgilis grZelvadiani mudmivi sicocxlisunarianoba. • instituciuri mowyoba da pasuxismgeblobebi _ erovnuli da adgilobrivi • instituciuri filosofia – simdgradis mondomeba, mis awvdomoba da a.S. • procesis marTva _ vin aris angariSvaldebuli, vin aris pasuxismgebeli da vin _ Semsrulebeli. • proeqtis sabWo _ Tu es saWiroa, miuTiTeT Semadgenloba da pasuxismgeblobani • winadadeba Zeglis, an RirsSesaniSnavi adgilis grZelva diani menejmentis Sesaxeb, mdgradi ganviTarebis xelSew yobis mizniT. ganixileT mdgradi ganviTarebisTvis arsebiTi winapirobe bi, SesaZleblobani da SezRudvebi. 8. dokumentacia rekomendebulia, rom winaswar teqnikur Sefasebas werilo biT informaciasTan erTad axldes fotoebi, naxazebi da ruka. fotoebi zogadi xedebisa iyos da ara yvela SesaZlo deta lis; maTi raodenoba ar unda aRematebodes 6_10, Tumca es, ra Tqma unda, damokidebulia Zeglis an RirsSesaniSnavi adgilis sirTulezec. naxazebic ganmartebiTi da ara yovlismomcveli unda iyos. detaluri anazomebi saWiro iqneba samuSaoTa mom devno etapebze, am etapze ki sakmarisia eskizebi, an saarqivo naxazebis aslebi. 9. Sesrulebadobis Seswavla Sesrulebadobis Seswavla Sefasebis procesis Semdegi safex - 288 - uria, magram masze fiqri winaswari teqnikuri Sefasebis dros unda daiwyos. is didad sxvaobs Zeglis an RirsSesaniSnavi ad gilis tipis Sesabamisad. Tumca, unda aisaxos Semdegi: zogadi debulebebi, teqnikuri Sefaseba, finansuri Sefaseba, profe sionalTa Sefaseba zedamxedvelebisa, konstruqtor-inJi nerebisa da a.S; arsebuli naSenoba da misi mdgomareoba; kon struqciuli da samomxmareblo moTxovnebi, jandacvis da daz Rvevis sakiTxebi, proeqti (naxazebi), funqciasTan dakavSire buli rekomendaciebi, pasuxismgebeli samsaxurebi, samuSaoTa zogadi sqema _ intervenciis doneebi da etapebi da maTTan da kavSirebuli xarjebi, detaluri monacemebi grantismimReb in stituciaze da investiciebis menejmenti; Semdgomi nabijebi. winaswari teqnikuri Sefasebis damasrulebel etapze gaTval iswinebuli unda iyos SesaZlebadobis Seswavlis Sinaarsi, rac xels Seuwyobs Semdgomi fazis samuSaos reziumes momzadebas. yuradReba unda mieqces Semdeg potenciur saWiroebebs: • konstruqciis Semdgomi kvleva da analizi samuSaos faze bis xangrZlivobisa da gaTvlebis srulyofisTvis • inJiner-konstruqtorebis, garemos zemoqmedebis Semswav leli speqcialistebis, kedlis mxatvrobis eqspertebis sa gangebo profesiuli rCevis sawiroeba • nagebobis an RirsSesaniSnavi adgilis ufro farTo kon teqstSi ganxilvis, garemosTan misi kavSiris gansazRvris saWiroeba • aRWurvilobid, magaliTad, xaraCos saWiroeba • Semdgomi an gaunjobesebuli dokumentaciis sawiroeba F • obieqtis menejmentis moTxovnebi • nagebobis an RirsSesaniSnavi adgilis konservaciis gegmis saWiroeba • SesaZlebadobis Sefasebis mosalodneli xangrZlivoba da xarjebi; ar daiviwyoT, rom vinaidan xarjebi potenciurma donorma unda gaiRos, mniSvnelovania aq daTvlili cifris motana. winaswari teqnikuri Sefaseba Serulebulia: xelmowera TariRi danarTebis CamonaTvali: teqnikuri da safrTis indikatiuri kiTxvarebi Semdgomi danarTebi warmoadgens nagebobis an RisSesaniSnavi adgilis teqnikuri aRwerisa da safrTxeebis kiTxvatrebs. am CamonaTvalebiT unda vixelmZRvaneloT winaswari analizis dros: Tumca isini ufro rCevis saxisaa, vidre savaldebulo. am etapze amomwuraobas nu ecdebiT. aqcenti ufro mTlian - 289 - masStabze unda gakeTdes, radgan ar aris sakmarisi dro yvela arsebrivi komponentis sruli analizisTvis. ufro detaluri analizi Semdgom, SesaZlebadobis kvlevis etapzea SesaZlebeli. zogi obieqti Seicavs orive komponents: arqeologiursa da arqiteqturuls, ris gamoc Semdgenelma orive CamonaTvali unda moimarjvos. teqnikuri elementebis es CamonaTvalebi ufro zogadi xasiaTisaa da ara misadagebuli konkretuli nagebobis tipsa an romelime qveyanaSi arsebul mdgomareobas. sxvadasxva tipis nagebobebma an RirsSesaniSnavma adgilebma SeiZleba sxva, ufro specifikuri elementebis gaTvaliswineba moiTxovos. misasalmebelia, Tu, saWiroebisamebr, Tqven SeimuSavebT aRweriTY CamonaTvals romelime tipisTvis, romelic, amasTan, am zogad wess miyveba. danarTi I teqnikuri CamonaTvali a. nagebobebi da ansamblebi gasaTvaliswinebelia Semdegi kompentebi: 1. konstruqcia mTlianobaSi (mimoxilva) 2. saZirkvlebi 3. kedlebi/sayrdenebi 4. iatakebi da Weri 5. gadaxurva 6. kibe, kibis ujredi 7. kar-sarkmlebi 8. aivnebi da verandebi 9. kedlis baTqaSi 10. dekori 11. infrastruqtura 12. damatebiTi Senobebi 13. gare sivrce/Sida ezo komponentebis Sefasebisas, saWiroebis Tanaxmad, gasaTvaliswinebelia Semdegi: a. aRwera/SezRudvebi b. dazianebis Sefaseba* (zemoqmedeba)/xifaTebi** g. diagnozi (mizezebi)/dazianebis xarisxi d. intervenciis SemoTavazebuli tipi e. intervenciis prioritetebi v. xarjebis gaTvla * dazianebis Sefaseba da diagnozi erTadac unda iyos warmod genili ** xifaTebisTvis ix. indikaturi CamonaTvali _ danarTi 2 . - 290 - b. arqeologiuri obieqtebi gasaTvaliswinebelia Semdegi komponentebi: 1. vrceli regioni/garemo urbanuli/araurbanuli (Zvelad/dRes) landSafturi Rirebulebani (Zvelad/dRes) misawvdomoba (Zvelad/dRes) sxva sayuradRebo obietebi SemogarenSi (bunebrivi, kulturuli) dacvis zonebi 2. obieqti sazRvrebi, moRobva, usafrTxoeba misawvdomoba, gadaadgileba obieqtis teritoriaze (unarSez Rudul adamianTa Sesvla) ganaTxari teritoria (%), Sualeduri areebis mdgomareoba gasaTxreli Zeglebis miTiTeba TavSesafari 3. Zeglebi 4. keTilmowyoba, obieqtis prezentacia sazogadoebisTvis misawvdomoba, avtosadgomi damTvaliereblebis centri da sxva momsaxureba sagamofeno, da saganmanaTleblo sivrceebi, muzeumi gadaadgileba (gzebi, bilikebi, daTvalierebis zona) ganmartebiTi abrebi, obieqtis axsna-ganmarteba administraciuli sadgomebi infrastruqtura. komponentebis Sefasebisas, saWiroebis mixedviT, gasaTvaliwinebelia Semdegi: a. aRwera/SezRudvebi b. dazianebis Sefaseba*/xifaTebi** g. diagnozi*(mizezebi)/dazianebis xarisxi d. intervenciis SemoTavazebuli tipi e. intervenciis prioritetebi v. xarjebis gaTvla * dazianebis Sefaseba da diagnozi erTad SeiZleba iyos war modgenili ** xifaTebisTvis ix. indikaturi CamonaTvali, danarTi 2 danarTi 2: safrTxeebis idikaturi CamonaTvali gamoiyeneT es CamonaTvali sxvadasxva SemTxvevaSi ama Tu im xifaTis identificirebisTvis 1. bunebrivi xifaTi eqstremaluri bunebrivi movlenebi (miwisZvra, vulkanuri amofrqveva) - 291 - qariSxali, adamianis daudevrobiT, moufrTxileblobiT gamowveuli mov lenebi (mag., wyaldidoba, xanZari, mewyeri, garemos dabinZureba) erozia Citis budeebi, mwerebisa da cxovelTa moqmedeba klimaturi faqtorebi (qari, wvima) gruntis wylebis marTva (sinestis gavrceleba, datborva, wy lis kapilaruli dena, miwisqveSa wylebis done) radiacia, rogorc dazianebis faqtori Termuli cvalebadoba (gafarToveba/SekumSva, datenianeba/ gaSrobis cikli, marilebis gavrceleba da kristalizacia) dabinZureba masalis dazianeba 2. zrda-ganviTareba _ demografiuli mateba urbanuli zrda soflis meurneoba (miwaTsargebloba, meqanizacia, niadagis ganoyierebis mizeziT gamowveuli niadagis damlaSeba) industriis ganviTreba, infrastruqtura soflis dacarieleba urbanizaciis gamo xelosnobis tradiciis dakargva 3. turizmi ganmartebiTi abrebis, kargi gzis, dacvisa da movlis nakleboba turistTa sadgomebis (da sastumroebis) obieqtis teritori aze SeWra vandalizmi (mag., grafitebi) intensiuri misvla-mosvla an gamoyeneba 4. dagegmvis xarvezebi calkeuli `Txra~ obieqts “ganviTarebis dabrkolebasaviT” ekidebian _ namusre vis grovebi droebiT SemoRobva (SemorCenili naSTebis Senaxvis an xalxis gan dacvis mizniT) 5. socialuri uwesrigobis zemoqmedeba politikuri an socialuri vandalizmi simboloebis ganadgureba obieqtis gamoyeneba samxedro mizniT RirebulebaTa konfliqti siZveleTa departamentis TanamSromlebi ar arian gawafulni sagangebo RonisZiebebaTa warmoebaSi 6. Zarcva saerTaSoriso antikvaruli bazrebis dakveTa soflis siRatake _ organizirebuli danaSauli - 292 - arqeologiis ucxoeTSi saimportod gamoyeneba ganZis maZiebloba obieqtis dacvis uunaroba 7. arqeologiuri gaTxrebi, rogorc dazianebis gamomwvevi faqtori ormoebisa da Txrilebis Riad datoveba (amovsebis gareSe) gamagreba, konservacia, da dacva (da obieqtis prezentacia) ar aris gaTvaliswinebuli samecniero jgufisa da adgilobrivi samsaxurebis arakoor dinirebuloba 8. Seuferebeli intervencia, rogorc dazianebis faqtori moumzadebeli personali moZvelebuli meTodologia SeuTavsebadi masala restavraciad gasaRebuli aradokumentirebuli rekonsturqcia eTikurad gaumarTlebuli rekonstruqcia 9. movla-patronobis nakleboba momravlebuli mcenareebi WuWyis dagroveba wylis dagubeba 10 administraciuli da samarTlebrivi xarvezebi araadekvaturi institucionaluri mxardaWera kerZo sakuTrebis teritoriaze arsebuli arqeilogiuri naS Tebis statusis aramkafio definicia dacvis zonebis moniSvnis gaurkveveli kriteriumi memkvidreobis arasakmarisi, susti integracia ganviTarebis gegmaSi araadeqvaturi Treiningi gacnobierebis amaRleba sagangebo RonisZiebaTa gegmebi 11. konstruqciuli arastabiluroba konstruqciis dazianeba _ deformacia, ngreva samSenblo masalis danakargi, CamoSla, dabzarva, sxva zemoqmedebani _ zedapiris danaleqeba, miSenebebi, gada keTebebi 12. mesakuTre da mosargeble mesakuTris gareSe mraval-funqciuri movla-patronobaze aravinaa pasuxismgebeli - 293 - 13 funqcia Seuferebeli funqcia SeuTavsebeli gamoyeneba 14 resursebi arasakmarisi finansebi SekeTebisa da movla-patronobisTvis proeqtis marTvis arasakmarisi propesionalizmi teqnikuri restavraciis arasakmarisi Cvevebi 4.0. daskvna mTavari principebi da ideebi, romlebic Zireulia integrirebuli reabilitaciis (IRPP/SAAH) proeqtisTvis, arsebiTad ar aris axali samxreT-aRmosavleTi evropis qveynebisTvis. qveynebis umetesobam winamorbedi komunisturi reJimisgan memkvidreobiT miiRo mdidari dokumentacia, romelsac Tan axlavs sakmaod efeqtiuri dacviTi sistema. rig qveynebSi Semdgom gatarda reformebi, ganaxlda sistemebi, sainventarizacio sistema moarges evropul standartebs. Tumca, miuxedavad im profesionalizmisa da im rwmenisa, romelic warmoCindeba am reformebisa da dokumentaciis sistemebSi, unda aRiniSnos (da es ar iqneba proeqtSi monawileebis daRalateba) rom, calkeul SemTxvevebSi, arsebuli samuSao meTodebi arcTu ise efeqtiuria menejmentis moTxovnilebaTa dasakmayofileblad Tu integrirebuli memkvidreobis konservaciisTvis. sakmao samuSaoa Sesasrulebeli memkvidreobis dacvisa da reabilitaciis moTxovnilebaTa integraciisTvis rekonstruqciisa da ganviTarebis globalur strategiebSi. damatebiTi komponentebi, romlebic samxreT-aRmosavleT evropaSi kulturuli da erovnuli memkvidreobis regionaluri programis nawilad moiazreba, unda daexmaros qveynebs menejmentis sistemisa da praqtikis srulyofaSi, im gamocdilebis moSveliebiT, romelic maT IRPP/SAAH proeqtis saSualebiT miiRes da im problemebis gaTvaliswinebiT, romelic misi ganxorcielebis procesSi SeiZleba warmoSobiliyo. proeqtis ganxorcielebam gamoaCina axali ganzomilebani da siZneleebi, romlebic Sesabamis qveynebSi warmatebiT ganixileboda. prioritetis idea da misi winwamoweva, rogorc resursebisa da yuradRebis mosazidi dinamiuri instrumentisa, Tavdapirvelad sakmaod rTulad gadmoitaneba arsebul praqtikaSi, radgan is moiTxovs strategiul midgomas, proeqtebis drois did monakveTebze ganvrcobas da maT moklevadian, Sualedur da grZelvadian fazebad dayofas. profesiuli da politikuri qse- 294 - lis ganviTarebis moTxovnileba kidev ufro TvalsaCino gaxda mas Semdeg, rac samxreT-aRmosavleT evropis qveynebma saziaro, uaxlesi tkiviliani istoriis magaliTze iswavles, rom evropaSi TavianTi adgilis mosapoveblad ar aris ukeTesi gza, vidre maTi erTiani memkvidreobis gamoCineba. es gulisxmobs qveynebs Soris TanamSromlobas da maT SigniT qselebis gaSlas, Tumca amas gavyavarT bolovadi miznebisa da amocanebis mqone, individualuri instituciebis administraciuli sazRvrebis gareT. gamWvirvaleba, informaciis gacvla, diskusiebi, konsultaciebi, konsensusis miRweva _ yvelaferi es winapirobaa naTeli da myari poziciis warmosaCenad maTTvis, vinc unda miiRos gadawyvetileba, dauWiros Tu ara mxari proeqts, Cados Tu ara investiciebi. saerTaSoriso qselebis damyareba TavisTavad gamowvevaa, magram imis gaTvaliswinebiT, rom Cven Tvals vadevnebT centraluri da aRmosavleT evropis qveynebis aSkara mzadyofnas gulRiad esaubros msoflios izolaciis wlebis Semdgom, amis ganxorcieleba ufro advilia: ufro masStaburi saerTaSoriso kooperaciis survili xels uwyobs im SesaZleblobebis aRqmas, romlebsac globalizacia am qveynebs sTavazobs. am proeqtis meSveobiT samxreT-aRmosavleT evropis qveynebSi gamoikveTa metad specifikuri da pragmatuli midgoma evropuli standartebis da dadebiTi gamocdilebis TavianTi problemebiss da moTxovnilebebisTvis misadagebisa. erovnulma eqspertebma ganaviTares meqanizmi, romelic pativs miagebs adgilobriv, erovnul tradiciebs da unar-Cvevebis maRal dones, amasTanave ki cnobs potenciuri internacionaluri partniorebis samarTlebriv da institucionalur molodinsac. rogorc Sedegebidan Cans, SemuSavebulia originaluri da efeqtiuri meTodologia. am wignze muSaobis dasrulebisas, proeqtis samuSao procesi jer kidev mimdinareobda da yvelani velodiT samuSao meTodis institualizacias, raTa misi gamoyeneba am qveynebSi mdgradi da mudmivad sasargeblo yofiliyo. pirveli zemoqmedeba, ramdenadac vicodiT, iZleva optimizmis safuZvels dasaxuli miznis misaRwevad: _ albaneTsa da kosovos regionSi xelisuflebam arsebuli biujetidan gamoyo im ZeglebisaTvis, romelic Seswavlili iqna proeqtis damuSavebis procesSi. _ CernogoriaSi meTodi gamoiyenes 350-ze meti iseTi Zeglis sagangebo aRwerilobisTvis, romelTac manamde ar xvdaT wilad bedniereba rigiani dokumentacia hqonoda. _ intervenciis prioritetTa nusxisTvis Sedgenili dosieTi bosnia da hercogovina warmatebiT warsdga msoflios - 295 - ZeglTa fondis winaSe, raTa SeetanaT XVI saukunis mehmed-faSas xidi mdinare drinaze `asi safrTxeSi myofi Zeglis~ siaSi. _ xorvatia iyo pirveli qveyana, romelmac proeqtis farglebSi momzadebuli dokumentacia warudgina evropis ganviTarebis bankis sabWos, raTa sesxad gamoeyoT 30 milioni evro qalaq vukovaris reabilitaciisTvis. _ kosovos regionSi, intervenciis prioritetTa nusxis daxmarebiT, Seiqmna samuSao dokumenti, romelic warudgens donorebis konferencias, gamarTuls iuneskos mier, evrosabWosa da evrokomisiasTan mWidro TanamSromlobiT. ufro metic, winaswarma, teqnikurma Sefasebam pirdapir Seuwyo xeli restavraciisa da dacviTi RonisZiebebis ganxorcielebas marTlmadidebelTa im Zeglebis mimarT, romlebic dazaralda 2004 wlis martSi datrialebuli movlenebis Sedegad. aRmasrulebeli komiteti daeyrdno teqnikur monacemebs im religiuri nagebobebis sarestavraciod, romlebic evropis sabWos mier SeirCa. proeqtis faarglebSi SemuSavebuli meTodologiis konkretulad gamoyenebis yvela zemoT moyvanili magaliTi migviTiTebs am procedurebisa da logikis progresul integraciaze monawile qveynebis profesionalebisa da politikosebis yoveldRiur cxovrebaSi. meTodma unda gazardos erovnuli, regionaluri da adgilobrivi administraciis efeqtiuroba yvela arsebuli resursis prioritetebze mimarTva, raTa daCqardes rac SeiZleba meti, dasangrevad ganwiruli Zeglis sareabilitacio procesi. amanve xeli unda Seuwyos potenciur donorebTan Tu investorebTan kontaqtebsa da molaparakebas, detaluri gamokvlevebis da mravlismomcveli meTodologiisa da prioritetebis gansazRvris codnis mitaniT sabazro ekonomikaSi wamoWrili saWirboroto sakiTxebis Sesabamisad, romlebic SezRuduli resursebis saukeTesod moxmarebas Seexeba. 5. 0. memkvidreobis Sefasebis, intervenciis prioritetTa nusxisa da winaswari teqnikuri Sefasebis magaliTi aq mocemuli magaliTi warmodgens nawils 2003, 2004 da 2005 wlebis integrirebuli reabilitaciis proeqtisa (IRPP/SAAH) (samxreT-aRmosavleTi evropis kulturuli da garemos memkvidreobis regionaluri programa), romelic gamocemulia evro- 296 - sabWos mier. aq moyvanilia erTi qveynis, Cernogoriis (serbeTi da Cernogoria) erTi nageboba, rogorc nimuSi procesis uwyvetobis sademonstraciod. 5.1. memkvidreobis Sefasebis magaliTi Cernogoriis (serbeTi da Cernogoria) memkvidreobis Sefaseba winaTqma es angariSi Cernogoriis arqiteqturuli da arqeologiuri memkvidreobis Sesaxeb, 2003 wlisTvis arsebuli viTarebis zogad aRweras gvTavazobs. is uwyobs xels urTierTSeTanxmebas memkvidreobis dacvisa da konservaciis da misi mTavari niSanTvisebebis warmoCenis samarTlebrivi da administraciuli meqanizmebis gagebas. angariSi aSuqebs im potencialsac da im sust adgilebsac, romlebic gasaTvaliswinebelia erTiani sareabilitacio proeqtebis srulyofisTvis. angariSi moamzada batonma daniel drokurma (safrangeTi), IRPP/SAAH proeqtis koordinator qalbaton lidia liezarTan mWidro TanamSromlobiT. angariSi momzadda sawyis kiTxvarze pasuxebis midevnebiTa da baton drokuris CernogoriaSi vizitis Sedegad, romlis msvlelobaSi farTo konsultaciebi iqna Catarebuli. aq warmodgenili teqsti gamocemuli dednis gamarTuli versiaa. angariSs Tan erTvis aTi Zeglisa da RirsSesaniSnavi adgilis intervenciis prioritetTa sruli nusxa, Sedgenili proeqtis koordinatoris mier. es nusxa gansazRvravs istoriul nagebobebsa da RirsSesaniSnav adgilebs, romlebsac gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs mTlianad evropuli memkvidreobisTvis da saswrafod saWiroebs konservaciasa da/an restavracias. is gvaZlevs prioritetebis imJamier suraTs xedvis specifikuri wertilidan da Tavisi bunebiT droebiTia, asaxavs ra adgilobriv, regionalur da nacionalur SexedulebaTa konsensuss drois erT gansakuTrebul monakveTSi. nusxa moicavs memkvidreobis yvela fizikur (bunebriv da adamianis mier Seqmnil), socialur, ekonomikur, kulturul, eTnikur da religiur elements. nusxidan aRebuli erTi nimuSi, kosmaCis cixe-simagre, gamoqveynebulia rogorc magaliTi 5. 2. Sesavali Cernogoriis respublika mdidar arqiteqturul da arqeologiur memkvidreobas flobs, aq Tavisi kvali gansxvavebulma kulturebma datoves. adamianis aq binadrobis yvelaze Zveli mtkicebuleba preistoriul periods ganekuTvneba. Cernogoriis memkvidreoba lokalizebulia teritoriaze, romelic aR- 297 - mosavleTisa da dasavleTis samyaroebs Soris aris moqceuli da mravali gansxvavebuli kulturis _ bizantiuri, islamuri, veneciuri da avstro-ungruli _ gavleniTaa aRbeWdili. unda iTqvas, rom es mdidari memkvidreoba (moZravic da uZravic) garduval safrTxeSia. upirveles yovlisa, ukontrolo urbanizacia emuqreba adgilobriv sofels da ekogenezur arqiteqturul ansamblebs. zogierTi sakraluri Zegli permanentulad ziandeba arakvalificiuri konservaciis mizeziT da aseve safrTxeSia. sakraluri da saero Zeglebis kuTvnili moZravi obieqtebi (mxatvroba, xatebi, wignebi), kidev ufro did xifaTSia. memkvidreoba yvelaze mniSvnelovani nagebobebi, romlebic uZrav memkvidreobas miekuTvneba, kulturis ZeglTa kategoriis pirvel kategoriaSia gaerTianebuli, romelic Seicavs Cernogoriis kulturuli memkvidreobis yvelaze Rirebul Zeglebs. yvelaze mniSvnelovani arqiteqturuli ansamblebi monumenturi da urbanulia. mTavari arqiteqturuli obieqtebia: crvena stiena (wiTeli klde) nikSiCis maxloblad, duklia (Zveli qalaqi _ doklea) podgoricaSi, municipiumi plevliasTan da risiniumi (risini). mTavari arqiteqturuli kompleqsebia urbanuli ansamblebi da Zveli qalaqebi, rogoricaa: kotori, cetinie, burdva, ulcini, bari da herceg-novi. es ansamblebi _ individualuri Zeglebis yvelaze did raodenobas moicavs. prioriteti unda mieniWos kulturis ZeglTa axali aRwerilobis momzadebas da monacemTa Sesaferisi bazis Seqmnas. amave dros, menejmentis sibrtyze gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces Zeglebs, romlebic konservaciisa da restavraciis ubadruki politikis msxverplia. mTavari susti mxare Cernogoriisa memkvidreobis menejmentSi naSeni memkvidreobis, kulturuli landSaftebisa da bunebrivi garemos integrirebuli dacvis naklebobaa. erTerTi tipiuri magaliTi, romelic dRevandel viTarebas asaxavs qalaqi kotoria, sadac aucilebelia memkvidreobis xasiaTis da im bunebismieri da kulturuli aspeqtebis gaTvaliswineba, ramac ganapiroba qalaqis Setana iuneskos msoflio memkvidreobis nusxaSi. memkvidreobis integrirebuli dacvis gansaxorcieleblad rekomendebulia specializebuli saagentos Seqmna, romlis mmaTvel kurators SeeZleba gauZRves specializebul samSeneblo erTeuls. istoriuli Zeglebis ganaxleba, ZiriTadad, Cernogoriis kulturis saministros biujetidanaa dafinansebuli. naSeni memkvidreobis dacvaze pasuximgebeli instituciebi sakmaod mniSvnelovan rols TamaSoben kulturis saministros mier sa- 298 - amisod gamoyofili fondebis ganawilebaSi. finansuri resursebis kontroli Tanabrad mniSvnelovania nacionaluri da internacionaluri dafinansebis dros. garkveul SemTxvevebSi, dafinansebis kontroli ufro kompleqsuria (mag.: sazogadoebrivi procesis veb-gverdze gamoqveynebis valdebuleba). kerZo nagebobis restavracia, ZiriTadad, sakuTrebis mflobelis mier finansdeba. urTierToba, naSeni memkvidreobis dacvisa da urbanuli dagegmarebis instituciebs Soris, ZiriTadad, arapirdapiria. isini yalibdeba municipaluri saagentoebis meSveobiT, rac sakmaod mouxerxebelia, radgan am saagentoebs ara aqvT saTanado gamocdileba da kompetencia memkvidreobis sferoSi. bolo sami wlis manZilze dafiqsirda samarTlebrivi procedurebis ugulvebelyofis magaliTebi kulturis ZeglTa sarekonstruqcio samuSaoebisas. aSkarad arasakmaoa kvalificiuri dokumentaciac da uflebamosili instituciebis mxridan saeqsperto monitoringic. miuxedavad imisa, rom arsebobs dacvis ZiriTadi pirobebi, zogi magaliTi gviCvenebs, rom ganwesebebs arasakmarisad Tanmimdevrulad misdeven xolme. kanonmdebloba Cernogoriis respublikaSi dRes momqmedi kanoni, 1991 wels miRebuli kulturis ZeglTa dacvis kanonia. dRes mimdinareobs misi gadaxedva, romlis mizania axali kanonis SemuSaveba, romelic 2004 wlisTvis dasruldeba. amas Tavisi rekomendaciebiT mxars aZleven adgilobrivi eqspertebi, dagegmilia aseve ucxoeli eqspertebis mowvevac. dRevandeli kanoni kulturis ZeglTa dacvis specifikur gansazRvrebebs Seicavs: ra SeiZleba CaiTvalos kulturis Zeglad; is kriteriumebi, romlebic gansazRvravs nagebobas rogorc kulturis Zegls; aRwerilia Zeglebis, maTi mniSvnelobis mixedviT, Sefasebis gzebi da a.S. moqmedi kanonis Tanaxmad, Tu nageboba kulturis Zeglia, is unda aerTianebdes sxvadasxva Rirebulebebs (arqeologiur, mxatvrul, istoriul, eTnologiur, arqiteqturul, urbanul, socialur, teqnikur), romelnic mniSvnelovania Cernogoriis istoriisa da kulturisTvis. Cernogoriis kulturis Zeglebi, maTi mniSvnelobis mixedviT, sam kategoriad iyofa: kulturis umTavresi Zeglebi kulturis Zalian mniSvnelovani Zeglebi kulturis mniSvnelovani Zeglebi menejmenti naSeni memkvidreobis dacvisTvis ori instituciaa pasux- 299 - imgebeli: kulturis ZeglTa dacvis respublikuri instituti, cetinieSi. kulturis ZeglTa dacvis regionaluri instituti, kotorSi. arsebobs aseve Cernogoriis arqeologiuri kvlevis centri, romelic podgoricaSia dafuZnebuli. sakralur Zeglebze, romlebic mTlianobaSi daculi Zeglebis 60%-s Seadgens, kulturis ZeglTa dacvis Sesaxeb kanonis Tanaxmad, pasuximgebelia, ZeglTa dacvis erovnuli instituciebi. kulturis ministri valdebulia adevnos Tvalyuri kulturis ZeglTa dacvis saagentos saqmianobas, xolo specializebuli organizaciebi, kulturis ZeglTa dacvis respublikuri da regionaluri institutebi, akontroleben profesionalur samuSaos, romelic dakavSirebulia naSeni memkvidreobis dacvasTan. am or instituts Soris sakmaod kargi TanamSromlobaa. municipalitetebSi aris kulturuli saqmianobis, urbanuli dagegmarebis da kulturuli da bunebrivi memkvidreobis dacvis ofisebi. naSeni memkvidreobis dacvaze pasuxismgebel instituciebs moklevadiani gegmebi da programebi aqvT, magram ar arsebobs menejmentis sagangebo sistema anda mTlianobaSi naSeni memkvidreobis menejmentis strategiuli gegma. urbanul dagegmarebasa Tu axali nagebobebis mSeneblobasTam mimarTebiT, aSkaraa monawile mxareebs Soris sinqronulobisa da koordinirebis nakleboba, rac xSirad sazaraloa kulturis Zeglebisa da naSeni memkvdireobisTvis. erovnuli instituciebis TanamSromelTa profesiuli kompetencia damakmayofilebelia, magram zogierT dargs aklia Sesabamisi sagangebo unar-Cvevebis mqone adamianebi (arqiteqtorebi, arqeologebi, xelovnebis istorikosebi). oficialuri institutebi da organizaciebi, romlebic monawileoben istoriuli memkvidreobis dacvaSi, awyoben sxvadasxva gamofenebs, aqveyneben publikaciebs, acnoben sazogadoebas istoriul nagebobebs da amiT arapirdapir Tavisi wvlili SeaqvT sazogadeobis ganaTlebaSi kulturuli memkvidreobis mniSvnelobis Cveneba sxvadasxva misawvdomi saSualebebiT SeiZleba (radio, interneti, xalxis forumebi da a.S.) skolis dawyebiTi da saSualo klasebSi saswavlo gegmiT gaTvaliswinebul sagnebs SeiZleba daematos kulturuli memkvidreobisTvis arsebiTi gakveTilebi, sadac bavSvebs gaacnoben mis mniSvnelobas da maTi mofrTxilebis aucileblobas. aseve gasaTvaliswinebelia msgavsi gamocdilebis mqone internacionaluri organizaciebis rCevebi da rekomendaciebi. - 300 - partniori organizaciebi memkvidreobis dacvis sferoSi yvelaze metad gavrcelebulia TanamSromloba naSen memkvidreobaze pasuximgebel institutebTan, gansakuTrebiT muzeumebTan, arqivebTan da universitetebTan. kulturis ZeglTa dacvis instituts regularuli kontaqtebi da Tanaqmedeba aqvs iseT partnior organizaciebTan, rogoricaa muzeumebi da arqivebi. es mWidro TanamSromloba naTlad aisaxeba im gamofenebsa da publikaciebSi, romlebic xels uwyobs kulturuli memkvidreobis warmoCenas. mravali wlis ganmavlobaSi, studentebs, inJiner-konstruqtorebs da, gansakuTrebiT, arqiteqtorebs saSualeba aqvT partniori organizaciebis daxmarebiT monaxon droebiTi samuSao, miiRon samuSao gamocdileba. aseve sakmaod xSirad xorcieldeba erToblivi proeqtebi naSeni memkvidreobis sferos sxva partniorebTan. kulturis ZeglTa dacvis regionaluri instituti kotoris cixe-simagreze atarebs gawmendiT samuSaoebs daqiravebis biurosa da kotoris qalaqgegmarebis adgilobriv ofisTan TanamSromlobiT. aseve iwyeba analogiuri proeqtebis ganxorcieleba hercog-novis cixe-simagreebze. rac Seexeba saerTaSoriso TanamSromlobas, 1979 wlis miwisZvris Semdeg SemoRebulia SemoTavazebuli samuSaos ganxilvis, damtkicebisa da Sefasebis meqanizmebi. es meqanizmebi Camoyalibda misiebis saxiT, romlebic iuneskos saagentoebis (ICCROM, ICOMOS) da studenturi banakebis mier iyo organizebuli. xangrZlivi wyvetilis Semdeg, es TanamSromlobac ganaxlda. am bolo dros, saerTaSoriso organizaciebis mier finansdeba 2002-2003 wlis iuneskos “monawileobis programa”, romelic moicavs kotoris cixe-simagris Seswavlasa da revitalizacias, xolo serbeTsa da CernogoriaSi amerikis saelCos mxardaWeriT, ganxorcielda am cixe-simagris erTi nawilis ganaxleba. amas unda mohyves sxva proeqtebic, magaliTebr, kulturis ZeglTa dacvis regionaluri institutis arqiteqturisa da mSeneblobis saxelosnos aRWurva, proeqti _ kulturis saTaveebi (Cultural Grassroots of Japan) da ori erToblivi proeqti UNIADRON-is organizaciasa da boloniis universitetTan (kotoris cixe-simagris konservaciisa da renovaciis swavleba). dokumentacia dokumentaciaze pasuximgebelni arian kulturis ZeglTa dacvis instituti da arqeologiuri kvlevis centri. arsebobs erovnuli aRweriloba, romelic CarTulia cetinies institutis centralur reestrSi. arsebiTad, is Seicavs centralur reestrSi gatarebuli yvela Zeglis bazisur maxasiaTeblebs da arqiteqturul ansamblebsac moicavs. dResdReobiT - 301 - mimdinareobs aRwerilobis Semowmeba: saWiroa zogi Sesworeba evropuli standartebis donis misaRwevad. dokumentacia ar aris mocemuli eleqtronuli formiT da miwis reestrSi ar arsebobs daculi arqiteqturuli ansamblebis naTeli klasifikacia. virtualurad mTeli dokumentacia gasacnobad xelmisawvdomia sazogadoebisTvis, magram informacias ar aqvs indeqsacia da arc misi eleqtronulad aRdgenaa SesaZlebeli. Tumc ki, zogadad SeiZleba gegmarebiTi informaciis miReba. aseve SesaZlebelia saWiro eqspertuli monacemebis mopoveba, romelnic aucilebelia nagebobisa da RirsSesaniSnavi adgilebis prioritetebis dasadgenad. naSeni memkvidreobis dacvaze pasuxismgebeli instituciebi floben adekvatur foto-aRWurvilobas. dokumentaciis SedgenaSi gawafuli TanamSromlebis mxriv, erovnuli instituiciebi profesionalebisgan Sedgeba. magram adgilebze gamocdileba metad mcirea da erovnuli iniciativis xarjzea Sesavsebi. Seivsos erovnuli iniciativis xarjze. nagebobis yovel konkretul tips hyavs Tavisi eqsperti, romelTa dasaxmareblad mowvevac. amave dros, SesaZlebelia gansxvavebuli eTnikuri Temebis warmomadgenlebis programaSi CarTvac. SesaZlebelia Catardes konstruqtciuli eqspertiza, rac saSualebas iZleva Sefasdes zarali da aRdgeniTi samuSaoebis xarjebi. eTnikuri jgufebi da Temi. CarnogoriaSi sxvadasxva erovnebis Temebi cxovroben: bosnieli muslimebi, albanelebi, xorvatebi da boSebi. erovnul umciresobebs xelisuflebaSi Tavisi warmomadgeneli hyavT: montenegros respublikis umciresobebis uflebebis dacvis saministro. qveyanaSi sxvadasxva NGO-ebi muSaobs, maTi mTavari mizani bosnieli muslimebis kulturisa da kulturuli memkvidreobis prezentacia da mxardaWeraa. xorvatebis Tems aseve aqvs sakuTari NGO-ebi da kulturis asociaciebi, romlebic aqtiurad TanamSromloben saxelmwifo instituciebTan. wyaroebi Cernogoriis respublikis kulturis saministro; kulturis ZeglTa dacvis respublikuri instituti, cetinie; kulturis ZeglTa dacvis regionaluri instituti, kotori; Cernogoriis arqeologiuri kvlevis centri. gamoqveynebuli wyaroebi Cernogoriis kulturis Zeglebi, kulturis saministro, 1997; informacia Cernogoriis kulturis uZrav ZeglTa mdgomareobis Sesaxeb, kulturis saministro, 2001 dokumentaciis centris masala: - 302 - - kulturis ZeglTa dacvis respublikuri instituti, cetine - kulturis ZeglTa dacvis regionaluri instituti, kotori - Cernogoriis arqeologiuri kvlevis centri intervenciis prioritetTa nusxa reziume Cernogoriis invervenciis prioritetTa nusxa Sedgeba 10 Zeglis, ansamblisa da RirsSesaniSnavi adgilisgan: 1. duklia - doklea - Zveli romauli qalaqi, podgorica 2. Zveli romauli vila - nangrevebi - riziniumi, risani, kotori 3. kotoris cixe-simagreebi 4. bar-is Zveli qalaqi 5. husein-faSas meCeTi, plievlia 6. crnoivicis zabliaki, urbanuli ansambli, skadaris tba, cetine 7. wminda evstaTes eklesia, dobrota, kotori 8. wminda nikolozis eklesia, nikoliaci, bielo polie 9. safrangeTis saelCos Senoba, citine 10. kosmaCis cixe-simagre, braici, budva nusxa Seicavs: 2 arqeologiur obieqts 2 cixe-simagres 2 eklesias 1 meCeTs 2 urbanul ansambls 1 saero nagebobas maTi mniSvnelobis Sefaseba Semdegnairia: universaluri Rirebuleba (1) saerTaSoriso Rirebuleba (4) gamorCeuli erovnuli Rirebuleba (4) erT-erT maTganze xarjebi winaswarulad iyo gaTvlili. RirsSesaniSnavi adgilebis da nagebobebis umravlesoba Sefasda rogorc intervenciis (7) mniSvnelovani prioriteti. danarCeni Zeglebi _ rogorc saSualo xarisxis prioriteti. Zeglebis aseTi seleqcia, Catarebuli Semdgomi teqnikuri Sefasebisa da xarjTa gasaTvlelad, gvTavazobs nagebobisa da RirsSesaniSnavi adgilebis speqtrs, romelic warmogvidgens Cernogoriis mdidar memkvidreobas. - 303 - 5.2. intervenciis prioritetTa nusxaSi Setanis magaliTi kosmaCis cixe-simagre qveyana an teritoria: Cernogoria organizacia, romelic Zeglis foto informacias agrovebs: kulturis saministro sakontaqto piri: lidia liesari el-fostis misamarTi: [email protected] nagebobis an obieqtis dasaxeleba da misamarTi: kosmaCis cixe-simagre, braici, burdva sainventaro nomeri: brZaneba #08-1027, 22 agvisto 1964 nagebobis tipi: arqiteqturuli Zegli: cixe-simagre ZiriTadi TariRi: XIX saukunis Sua wlebi dRevandeli gamoyeneba: funqciuri gamoyeneba ar aqvs mniSvneloba: avstriuli cixe-simagre kosmaCi aTi wlis ganmavlobaSi Sendeboda. savaraudod, es mSenebloba daiwyo Cernogoriasa da avstrias Soris sazRvrebis aRiarebis Semdeg, 1841 wels da daaxloebiT 1850 wels damTavrda. pirveli msoflio omis dros, cixe-simagre avstrielebs emsaxureboda. meore msoflio omSi, kosmaCiT italieli jariskacebi sargeblobdnen. omis damTavrebis Semdeg, cixe upatronodaa mitovebuli, misi mdgomareoba gauaresda, saxuravi da meore sarTuli Camoingra. cixe-simagre aSenebulia kargad damuSavebuli, nacrisferi kirqvisagan, romelic adgilobriv karierebSi moipoveba. is Sedgeba pirveli da meore, agreTve sakmaod mozrdili sardafis sarTulisagan. fasadebi sworkuTxa fanjrebiTa da TaRovani saTofurebiTaa danawevrebuli. cixe-simagris maxloblad iyo garnizonis Senoba, romelic aRar arsebobs. SemorCenilia rezervuari am or nagebobas Soris. mniSvnelobis kategoria: saerTaSoriso mniSvnelobis sakuTrebis an interesis kategoria: avstriuli cixe-simagris tipiuri nimuSi. dokumenturi da bibliografiuli miTiTebebi: - 304 - dokumentacia - Cernogoriis kulturis ZeglTa dacvis centralur reestrSi Setana bibliografia: 1. m. luketiCi, budva, cetinie, 1966. 2. c. markoviCi, da r. vuiCiCi, Spomonici Kulture Crne Gore, novi sadi, 1997. mdgomareoba: kategoria 1., Zalian cudi safrTxe: nageboba ar aris adeqvaturad daculi, amitom mas dazianebis bunebrivi faqtorebi emuqreba. cixe-simagre vandaluri mopyrobis safrTxis winaSecaa. arsebobs safrTxe obieqtis menejmentTan dakavSirebiTac. mdgomareobis risk-faqtorebi: kategoria a, Semdgomi swrafi dazianebisa da naSenobis danakargebis uSualo safrTxe. ar aris SeTanxmebuli gadawyveta. teqnikuri Sefaseba da xarjTaRricxva: ar aris Sesrulebuli. mesakuTre: kulturis ZeglTa dacvis respublikuri instituti gamoyeneba: auTvisebelia, ar funqcionirebs menejmenti: imarTeba saxelmwifos mier mokle mimoxilva kosmaCis cixe-simagre avstriuli safortifikacio nagebobis tipiuri magaliTia, is ar aris Sesabamisad daculi da bunebrivi dazianebis, vandalizmisa da obieqtis araadeqvaturi menejmentis safrTxis winaSe dgas. kosmaCis cixe-simagres potenciuri prioritetis maRali done aqvs. xelmowera da TariRi lidia liesari Tebervali 2004 - 305 - 5.3. winaswari teqnikuri Sefasebis magaliTi kosmaCis cixe-simagre 1. Sesavali gverdi Zeglis foto adgilis ruka 1.1. qveyana an teritoria: Cernogoriis respublika 1.2. organizacia, romelic agrovebs informacias: kulturis saministro da Cernogoriis media 1.3. sakontaqto piri: lidia liesari 1.4. el. fostis misamarTi: [email protected] 1.5. nagebobis an obieqtis dasaxeleba da misamarTi: kosmaCis cixe-simagre, braici, budva 1.6. sainventaro nomeri: 1964 wlis 22 agvistos brZaneba #08-1027, Cernogoriis kulturis ZeglTa centraluri reestri 1.7. nagebobis/Zeglis/obieqtis tipi: arqiteqturuli Zegli, saTavdacvo arqiteqtura, safortifikacio nageboba. 1.8. ZiriTadi TariRebi: 1841-1850 1.9 dRevandeli funqcia: funqciuri gamoyeneba ar aqvs 2. ganmartebiTi baraTi: RirsSesaniSnavi adgili da misi menejmenti kosmaCis cixe-simagre mdebareobs mTaze, romelic budvas mezobel sofel braics ekvris, zRvis donidan 800 m-is simaRleze. is aSenda avstrielebis mier 1841-1850 wlebSi Cernogoriasa da avstrias Soris mdebare sazRvarTan. mTeli cixe-simagre aSenebulia kargad damuSavebuli, nacrisferi kirqvisgan, romelic adgilobriv karierebSi moipoves. mis gegmas uswormasworo da wagrZelebuli forma aqvs, ori fr- 306 - TiT, romlebic mrgvali koSkiT iyofa. cixe Sedgeba pirveli da meore, aseve vrceli sardafis sarTulebisagan, farTi mTlianobaSi daaxloebiT 1064 m2-ia. araferia darCenili garnizonis Senobidan, romelic mogvianebiT aSenda cixe-simagris mezoblad. sakmaod mozrdil Sida ezoSi wylis rezervuari iyo ganTavsebuli. kosmaCi umTavresi safortifikacio nagebobaa am teritoriaze. is ukanaskneli dacviTi zRudea cixe-simagreebis rigSi, romlebic sazRvrad gasdevs or qveyanas. es cixe samxreT-aRmosavleT adriatikis sanapiros imdroindeli avstro-ungruli safortifikacio arqiteqturis tipiuri magaliTia. mSeneblobisas kargad ganviTarebuli samSeneblo teqnika gamoiyeneboda. SeiZleba iTqvas, rom kosmaCis cixe-simagre im periodis samxedro arqiteqturis erT-erTi SesaniSnavi monapovaria. specifikuri klimaturi pirobebis gamo (mTisa da zRvis havis erToblioba) _ es mniSvnelovani samkurnalo da sakurorto zonaa. nageboba sakmaod Selaxulia. mas aRar aqvs saxuravi, Sida kedlebisa da iatakebis mniSvnelovani nawili, xolo rac SemorCa, imasac TandaTanobiT Camongreva emuqreba. cixe-simagre ganekuTvneba msgavsi Zeglebis rigs da misi konservaciiT SevinarCunebT amgvar nagebobaTa formasa da suliskveTebas. albaT, am jgufis sxva cixe-simagreebs arqiteqturulad an istoriulad meti Rirebuleba aqvs, vinaidan es nagebobebi urbanuli garemos nawilia, maTze ukve Catarda sakonservacio samuSaoebi. kosmaCi sruliad usafuZvlod iyo miviwyebuli aTwleulebis ganmavlobaSi: gamorCeuli mdgomareoba da isic, rom advilad misadgomia, kosmaCs sxva cixe-simagreebze ufro mimzidvels xdis turistuli an komerciuli mizniT investiciebis Casadebad. arsebobs an nagebobebis mokrZalebuli gamagrebis, misi rogorc nangrevis SenarCunebis, an safuZvliani rekonstruqciis (SesaZloa komerciuli gamoyenebis mizniT) SesaZleblobebi. amgvar potencials iZleva kosmaCis cixe-simagris budvas turistuli centris maxloblad mdebareoba. SemoTavazebuli winadadebis mTavari amocanaa am mniSvnelovan Zegls daubrundes mdgradi Sesabamisi funqcia da is dacul iqnas mosalodneli gauaresebisgan. nagebobis dacva SesaZlebelia mxolod saswrafo intervenciis gziT. sadReisod warmodgenili winadadebidan gamomdinare SesaZloa nagebobis gardaqmna sastumrod an hostelad (oTaxebi TviTmomsaxurebiT ardadegebis periodSi an axalgazrduli hosteli) an kulturuli funqciis obieqtad, romelic ruspublikuri institutis moTxovnebis gaTvaliswinebiT Caatarebs sxvadasxva RonisZiebas (seminarebi, uorqSofebi, gamofenebi, specializirebuli sazafxulo skolebi da a.S.). alternativis saxiT, SeiZleba nagebobis ro- 307 - gorc nangrevis SernarCuneba. amave dros, metad mniSvnelovania dadgindes, xerxdeba Tu ara nagebobis iseTi aRdgena-ganaxleba, romelic SeunarCunebs mas Tavdapirvel saxes. swored es gansazRvravs SemdgomSi Casatarebeli SesaZlebadobis kvlevis sagans. 3. administraciuli informacia 3.1. pasuxismgebeli organoebi kosmaCi Cernogoriis kulturis ZeglTa dacvis respublikuri institutis mflobelobaSia. budvas municipalitetis orive adgilobriv organos da Cernogoriis kulturis ZeglTa dacvis respublikur instituts (saxelmwifo instituti) aqvT kanoniT gansazRvruli da administraciuli valdebuleba safortifikacio nagebobis mimarT. 3.2. nagebobis obieqti, dasaxeleba da misamarTi kosmaCis cixe-simagre, mTa kosmaCi, sofeli braici, budva. 3.3. ruka X = 40018’ E, Y = 18057’ N 3.4. Zeglis tipi arqiteqturuli Zegli, saTavdacvo arqiteqtura, safortifikacio nageboba 3.5. mesakuTre Cernogoriis kulturis ZeglTa dacvis respublikuri instituti 3.6. kanoniT gansazRvruli dacva/SezRudvebi kosmaCis cixe-simagre aRnusxulia centralur reestrSi, rogorc mesame kategoriis kulturuli Zegli, amitom konkretul, kanoniT gansazRvrul Sezrudvebs eqvemdebareba. saqmianobis limitireba Setanilia respublikuri da adgilobrivi organoebis teritoriul da generalur dagegmarebaSi. yvelanairi saqmianobisTvis, pirobebi konservaciis Catarebamde unda iyos dadgenili da gacemuli Sesabamisi organos, kulturis ZeglTa dacvis respublikuri institutis mier. samSeneblo saqmianobis dawyebamde, nebarTva unda gasces garemosa da teritoriuli dagegmarebis dacvis saministromac. 4. mdgomareobis mimoxilva 4.1. fizikuri mdgomareobis mokle mimoxilva Zalian cudi: saxuravis ganadgureba da gare da Sida kedlebis TandaTanobiTi ngreva nagebobis mTlian CamoSlas iwvevs. 4.2. mdgomareobis risk-faqtorebis Sefaseba – daxarisxebuli a-dan T-mde b _ nagebobis Semdgomi swrafi ngrevis an naSenois danakargebis uSualo safrTxe; gadawyveta SeTanxmebulia, magram samuSaoebi jer ar dawyebula. - 308 - 4.3. intervenciis prioriteti - maRali/saSualo/dabali maRali prioriteti 5. arsebuli informacia 5.1. dokumentaciis wyaroebi cixe-simagresTan dakavSirebuli dokumentebis umravlesoba kulturis ZeglTa dacvis respublikur institutSi moipoveba. _ Zeglis dosie kulturis ZeglTa dacvis Sesaxeb kanonis Tanaxmad, 1991. _ angariSi kosmaCis cixe-simagris mdgomareobis Sesaxeb fotografiuli dokumentaciis TanxlebiT, mowodebuli Cernogoriis kulturis uZravi memkvidreobis Semfasebeli komisiis mier, ivlisi 2004. _ angariSi kosmaCis cixe-simagris mdgomareobis Sesaxeb fotografiuli dokumentaciis TanxlebiT, kulturis ZeglTa dacvis respublikuri instituti, 1997, cetinie. 5.2. bibliografia 1. m., luketiCi, budva, cetinie, 1966. 2. c., markoviCi, da r., vuiCiCi, Spomonici Kulture Crne Gore, novi sad, 1997 5.3. Catarebuli savele samuSaoebi: 2004 wlis ivlisSi kosmaCis cixe-simagris mdgomareobis Sesaxeb angariSis Sedgenisas Catarda generaluri teqnikuri Sefaseba. rekomendaciebi: konservaciis proeqtis Seqmna da obieqtis adekvaturi prezentacia. 5.4. amJamad mimdinare proeqtebi: ar aris 5.5. ukve dagegmili proeqtebi: ar aris 5.6. Catarebuli finansuri gaTvlebi ar aris 6. winaswari teqnikuri Sefasebis masStabi 6. 1 Sefasebis sazRvrebi/xasiaTi winawari teqnikur Sefasebaze Semdegi pirebi muSaobdnen: devid jonsoni _ konservator-arqiteqtori, londoni, didi britaneTi uma karmaikli _ inspeqtori, londoni, didi britaneTi lidia lieseri _ konservator-arqiteqtori, Cernogoriis kulturisa da mediis saministro, podgorica zorina miloSeviCi _ konservator-arqiteqtori, kulturis ZeglTa dacvis regionaluri instituti, kotori. tania vuioviCi _ eTnologi/konservatori, kulturis ZeglTa dacvis respublikuri instituti, cetinie - 309 - aleqsandra kapetanoviCi, konservator-arqiteqtori, NGO EXPEDITIO, kotori. 6. 2 kvlevis SezRudvebi: 1. nagebobis konstruqcia - nagebobis SigniTa da mis irgvliv Camocvenili wyobis qvebis didi raodenoba xels uSlis konstruqciis namdvil Semowmebas. 2. nagebobis SigniT vertikaluri komunikaciebis arqona arTulebs zeda sarTulebze asvlas. 3. obieqts ar gaaCnia aucilebeli infrastruqtura, iseTi rogoricaa eleqtroba. viTareba 2004 wlis 29 noembrisTvis, savele samuSaoebi: cixe-simagre Zalian mZime dReSia, umetesi nawili Caxergilia Camocvenili wyobiT, rac xels uSlis nagebobis konstruqciis mTlian Semowmebas. erTaderTi misadgomi miwidan ori metris siamRleze iyo. ver xerxdeboda asvla zeda sarTulebze. am sarTulebis mdgomareoba mkveTrad uaresdeba saxuravis Camongrevis Sedegad. ar iyo SesaZlebloba SigniT ganaTebis dayenebisa, Semowmeba bunebrivi ganaTebis pirobebSi unda Catarebuliyo. nagebobis daTvaliereba - Semowmebis dReebSi nisaliani amindi iyo, amitom ganaTebis bunebrivi wyaroc sakmaod susti aRmoCnda. 7. winaswri teqnikuri Sefaseba 7.1. winapiroba 7.1.1. nagebobis/RirsSesaniSnavi adgilis aRwera cixe-simagre gegmiT simetriulia da Tavidan sami sarTuliani iyo. rogorc varaudoben (es varaudi dafuZnebulia Cernogoriis sanapiroze mdebare sxva avstriuli safortifikacio nagebobebis magaliTze), konstruqcia mesame sarTulis Tavze gadaxuruli iyo betonis filebiT, romlebic mTlianad ganadgurda. kedlebi qviTaa naSeni. ori naxavradwriuli frTa, nagebobis centraluri seqciis kideebze, mimarTulia aRmosavleTisaken. Senobis centrSi ganlagebuli momdevno naxevradwriuli frTa, rogorc etyoba, kibis ujredsac moicavda, romelic ar SemorCenila. es frTa dasavleTisa da zRviskenaa mimarTuli. Senobis gegma centraluri xazis gaswvriv viTardeba 200-iani kuTxiTaa Setexili. amis gamo cixe-simagres rva mimarTulebiT aqvs xedi. xedi iSleba naxevradwriuli frTebidanac. nageboba ganlagebulia 3500 kv metris farTobze, cicabo mTis wverze, romelic qalaq budvas gadahyurebs. 7.1.2. nagebobis an obieqtis istoriuli ganviTarebisa da evoluciis mimoxilva uadresi xanidan dRevandlamde - 310 - kosmaCis avstriuli cixe-simagris aSenebas aTiod weli dasWirda: mSenebloba, savaraudod, daiwyo montenegrosa da avstrias Soris sazRvrebis oficialurad dadgenis Semdeg (1841), xolo damTavrda daaxloebiT 1850 wlisTvis. avstriis imperatori franc iozefi cixe-simagres 1875 wels ewvia. nageboba emsaxureboda avstrielebs didi omis perodSi, xolo meore msoflio omSi iq italielebi iyvnen gamagrebulni, maT kapitulaciamde 1943 wels. omis damTavrebis Semdeg cixe upatronodaa mitovebuli; misi nawilebi axla CamoSlilia. dResdReobiT cixe-simagres ar aqvs saxuravi da zeda sarTuli. 7.2. mniSvneloba ����������� 7.2.1. istoriuli da memkvidreobismieri mniSvnelobis/Ri rebulebis mimoxilva cixe-simagre aSenebulia avstriuli okupaciis perodSi. is Cafiqrebuli iyo rogorc umTavresi safortifikacio nageboba am teritoriaze. istoriulad Zalian mniSvnelovani nagebobaa, radgan is ukanasknelia cixe-simagreebis rigSi, romlebic sazRvrad gasdevs Cernogoriasa da avstrias. mSeneblobis adgili iseve gamorCeulia, rogorc TviTon cixe-simagre; is medidurad dahyurebs zemodan mdinare budvas. SeiZleba iTqvas, rom es Zegli simboluri TvalsazrisiTac iseve mniSvnelovania, rogorc landSafturad. cixe-simage adriatikis samxreT-aRmosavleT sanapiroze im periodSi gavrcelebuli avstro-ungruli safortifikacio arqiteqturis tipiuri magaliTia. mSeneblobis teqnika sakmaod maRal donezea da cixe-simagre imdroindeli samxedro arqiteqturis erT-erT SesaniSnav miRwevad SeiZleba CaiTvalos. specifikuri klimaturi pirobebis gamo (mTisa da zRvis havis erToblioba) es mniSvnelovani samkurnalo da sakurorto zonaa. Rirebulebis Sefaseba 7.2.2. istoriuli maRali 7.2.3. mxatvrul/esTetikuri saSualo 7.2.4. teqnologiuri saSualo 7.2.5. religiuri/sulier dabali - 311 - 7.2.6. simboluri/identobiTi maRali 7.2.7. samecniero/kvleviTi saSualo 7.2.8. socialur/sazogadoebrivi dabali 7.2.9. bunebrivi saSualo 7.2.10. ekonomikuri dabali 7.2.11. mniSvnelobis kategoria saerTaSoirso _ adriatikis aRmosavleT sanapiro 7.3. mowyvladobis/safrTxis Sefaseba 7.3.1. bunebrivi safrTxeebi: cixe-simagris saxuravi Camongreulia, amitom Sida wyobas uamindobisgan araferi icavs. meore sarTulis konstruqciis erTi nawili Camoingra. Semdgomi ngreva gardauvalia. 7.3.2. Zarcva alag-alag safasado qvebis moparvam daaziana cixe-simagris gare kedlebi da es maT TandaTanobiT ngrevas iwvevs. nageboba saSiS mdgomareobaSia, rac sakmaod did safrTxeSi agdebs im pirebs, romlebic daukiTxavad Sevlen obieqtis teritoriaze. 7.3.3. ganviTarebismieri safrTxe cixe-simagre ganlagebulia mTebSi, qalaq burdvas zeviT, arc ise Sors mTavari gzidan burdvasa da podgoricas Soris. amis gamo is potenciuri ganviTarebis zonaSia, sadac ukve aris gamocdileba Senobebis qselis ganviTarebisa mTis kalTebze, pirdapir cixe-simagris qvemoT. aseTi eqspansiis gagrZeleba nagebobisTvis safrTxes warmoadgens. 7.3.4. nagebobis movla da dacva dResdReobiT ar arsbobs nagebobis movlisa da dacvis sistema, romelic SeaCerebda mis Semdgom ngrevas. ar arsebobs cixe-simagris prioritetuli dacvis proeqti. dRes cixe-simagres ar aqvs funqciuri datvirTva. 7.3.5. resursebi naSenis ngrevisa da gauaresebis mTavari mizezi dacvisa da restavraciisaTvis saWiro Tanxebis naklebobaa. - 312 - 7.4. teqnikuri mdgomareoba da 7.5. saWiro SekeTebaTa zogadi mimoxilva nageboba Zlier Selaxulia, saxuravi Camongreulia, darCenili kedlebi da iataki ngrevis sxvadasxva stadiaSia. interieris mdgomareoba sarTulebi da Weri mdgomareoba: qveda sarTuli TiTqmis mTlianad dafarulia didi raodenobis RorRiT, romelic Senobebas Camoengra. zeda sarTulze qvis TaRebia, ratomac varaudis saxiT SeiZleba iTqvas, rom mopirkeTebac qvisa iyo amoyvanili, Tumca saWiroa Semdgomi kvleva realuri viTarebis dasadgenad. meore sarTulze SemorCenilia mxolod CrdiloeT-samxreTi mTavari oTaxis samxreTi monakveTi. CrdiloeTis frTa mTlianad morRveulia, samxreT frTaSi meore sarTuli darCenilia, magram dawyebulia misi ngrevac. SekeTeba: nageboba unda gasufTavdes Camongreuli qvebisgan, romelnic unda gadairCes da Senaxul iqnes restavraciis procesSi maTi meored gamoyenebis mizniT. sarTulebi aRsadgenia Semdgomi ngrevis Tavidan asacileblad. kedlebi: mdgomareoba: Sida kedlebis mniSvnelovani nawili Camongreulia, gansakuTrebiT dazaralda kedeli cixe-simagris mTavar darbazsa da CrdiloeT koSks Soris _ aq kedlebis piriRaa darCenili. ���������������������������������������� zogierTi monacemiT zogi kedeli Selesili yofila. saremonto samuSaoebi: mTavari amocana kedlebis amoyvanaa, pirvel yovlisa maT Sesamtkiceblad da usafrTxoebis dasacavad, Semdgom ki ufro didi moculobiT, Tuki moxerxdeba misi axleburad gamoyeneba. gare mdgomareoba saxuravebi mdgradoba: - 313 - nagebobis saxuravebi mTlianad Camongreulia; Tavdapirveli konstruqciis kvali arsad SemorCenila. varaudoben, rom konstruqcia mesame sarTulis Tavze gadayvanili iyo betonis filebiT mofenili qvis kamariT, romlebic aRar SemorCa. saremonto samuSaoebi: _ SesaZlebelia arsebuli kedlebisa da iatakis konstruqciebis gamagreba da cixe-simagris nangrevad SenarCuneba _ raime gadaxurvis Semotanis gareSe. _ rogorc alternativa, SeiZleba nagebobis axlad gadaxurva da misi garkveuli funqciT gamoyeneba. _ kidev erTi SesaZleblobaa nawilobrivi restavracia. rekonstruqcia unda Catardes mSeneblobis Sesaxeb SemorCenili dokumenturi masalis da adgilze nanaxis gaTvaliswinebiT. kedlebi: mdgomareoba: kedlebi tradiciuli qvis wyobiT unda yofiliyo naSeni, SigniT da gareT _ aq isini sufTadaa Tlili, qvis perangiTa da RorRis guliT. fasadebis qveda nawilebidan Tlili qvebis moparvam gare mopirkeTebis ngreva daaCqara. garda amisa, wyobaSi SesamCnevi konstruqciuli napralebia, rac sarTulebsa da saxuravis TandaTanobiTma ngreva-gaqrobam gamoiwvia. saremonto samuSaoebi: Semdgomi ngrevis Tavidan asacileblad saWiroa kedlebis didi moculobiT aRdgena. RirsSesaniSnavi adgili: mdgradoba: cixe-simagre ganlagebulia gansazRvrul farTobze, romelic nawilobriv gasufTavebulia teritoriaze mdebare sxva nagebobebis nangrevebisagan, Tumca aq yvelgan sakmao raodenobiT qvebia mimobneuli. nagebobasTan riyis qviT gawyobil viwro gzas mivyavarT, romelzedac manqaniTac SeiZleba gavla. aris kidev biliki, romelic mwvervalidan eSveba da mTidan Camomaval mTavar saval gzas uerTdeba. saremonto samuSaoebi: - 314 - RirsSesaniSnavi adgili, zogadad, unda gamagrdes. uzrunvelyofili unda iyos usafrTxoeba. saremonto samuSaoebis moculoba damokidebulia im funqciur datvirTvaze, romelic sabolood mieniWeba cixe-simagres. 7.6. konservaciis politika da winadadebebi 7.6.1. kosmaCis cixe-simagre erT-erTia Cernogoriis sanapiro xazs gayolebul avstriuli safortifikacio nagebobebis jgufidan. mas sakmaod STambeWdavi adgilmdebareoba aqvs, qalaq budvas Tavze da Soridanve moCans. albaT, am jgufis sxva cixe-simagreebs arqiteqturulad an istoriulad meti Rirebuleba aqvs, vinaidan es nagebobebi urbanuli garemos nawilia, maTze ukve Catarda sakonservacio samuSaoebi. kosmaCi sruliad usafuZvlod iyo miviwyebuli aTwleulebis ganmavlobaSi: gamorCeuli mdgomareoba da isic, rom advilad misadgomia, kosmaCs sxva cixe-simagreebze ufro mimzidvels xdis turistuli an komerciuli mizniT investiciebis Casadebad. cixe-simagre kulturis ZeglTa dacvis institutis sakuTrebaSi darCeba, xolo ijariT SeiZleba gadaeces Sesabamis organizacias, Tuki am obieqts adeqvaturi funqcia moeZebneba. 7.6.2. konservaciis filosofia mTavari principia Tavdapirveli nagebobisa da misi nivTieri masalebidan, rac SeiZleba metis SenarCuneba: cixe-simagreSi SemorCenili masalebi mTlianad pirvandelia. naSenoba yvelgan qvisaa da ar Cans, rom Secvlili iyos gegmis forma. saxuravis mTlianad Camongrevam ganapiroba, rom aRar arsebobs nagebobis gamagrebis raime sxva SesaZlebloba rkonstruqciis garda _ Tuki ar iqna SemoTavazebuli misi didxnobiT nangrevad SenarCuneba. aucilebelia sakmaod masStaburi SekeTEba, es ki moiTxovs did investicias, rac, Tavis mxriv, saWiroebs gamoyenebis tipis gansazRvras komerciuli sponsoris mosazidad. 7.6.3. intervenciis done cixe-simagris konservaciis winaswari mizani nagebobis - 315 - fizikuri saxis SeZlebisdagvarad maqsimalurad aRdgenaa. aucilebelia imis gaazreba, rom axal funqcias eqsterieris garkveuli nawilebis gardaqmna SeiZleba moyves. rac unda iyos, nagebobis Tavdapirveli saxe ar unda Seicvalos. es gamoxatulad safortifikacio nagebobaa da es Tviseba ar unda Seilaxos. SigniTac, pativi unda vceT nagebobis formas, Tumca is, Tu ar CavTvliT mTavar konstruqciul elementebs, imdenad mZimed dazianda, rom sanam istoriuli kvlevebis meSveobiT nagebobis originaluri dagegmarebis an misi detalebis aSkara mowmoba ar moiZebna, Sida saxe samsjelo darCeba. nageboba imdenad dazianebulia, rom nawilobrivi rekonstruqcia mainc unda Catardes, rom mas sayofacxovrebo funqcia daubrundes. SeiZleba nagebobis rogorc nangrevis konservacia, magram Znelad Tu moxerxdeba am mimarTulebiT gansaxorcielebeli samuSaoebis odenobis gamarTleba. 7. 6. 4 winadadebebi Sesabamisi gamoyenebis Sesaxeb alternatiuli gamoyeneba, romelic SeiZleba ganvixiloT: komerciuli gamoyeneba turizmis mizniT - tranzituli turizmi an hosteli (oTaxebi TviTmomsaxurebiT ardadegebis periodSi an axalgazrduli hosteli) an obieqti kulturuli funqciebiT, romelic respublikuri institutis moTxovnebis gaTvaliswinebiT Caatarebs sxvadasxva RonisZiebebs (seminarebi, uorqSofebi, gamofenebi, specializirebuli sazafxulo skolebi); samaxsovro adgili da misi nangrevad dacva. 7. 6. 5 socialuri gamoyenebisa da mdgradi ganviTarebis SesaZleblobebi cixe-simagris adgilmdebareoba da is rom advilad misadgomia, turistuli gamoyenebisTvis mdgradi ganviTarebis did SesaZleblobebs qmnis. nagebobis revitalizacia im mizniT, romelic paragraf 7.6.4.-Sia warmodgenili, socialuri gamoyenebis da mdgradi ganviTarebis mraval SesaZleblobas gauxsnis gzas: samuSao adgilebis Seqmnas, dakavebas socialuri momsaxurebis sferoSi, sxvadasxva saqmianobas, rogoricaa turizmi, informacia, samuzeumo saqmianoba, seminarebi, uorqSofebi da a.S. 7. 6. 6 gamagreba/gadaxurvis, SekeTebis, konservaciis, restavraciis, reabilitaciis prioritetebis zogadi Se faseba - 316 - cixe-simagris gamagrebis dros mTavari prioriteti Semdgomi gauaresebis aRkveTaa. es moiTxovs: - masalis gatanas, SerCevasa da gadanaxvas; - kvlevasa da arqiteqturul Seswavlas; - proeqtis Seqmnas; - nagebobis Sida da gare mxareebis moculobiT kvlav amoyvanasrac unda Sefasdes inJiner-konstruqtoris konsultaciebis gaTvaliswinebiT. paralelurad saWiroa nagebobis mesae sarTulis dacva. Tu ganisazRvra alternatiuli gamoyeneba, romelic moiTxovs nagebobis rekonstruqcias, swored es samuSaos erTaderT fazad unda Catardes. saukeTeso SemTxvevaSi nagebobis gawyoba-gamarTvac unda dasruldes rogorc nawili am fazisa. 7.6.7. sazogadoebisTvis misawvdomoba dResdReobiT obieqti yvelasTvis Riaa da Tu gadawyda nagebobis nangrevad SenarCuneba, es kvlav iqneba misi ZiriTadi daniSnuleba. Tu misi axleburad gamoyeneba moxdeba, is sazogadoebisTvis misawvdomi unda darCes, rac am gamoyenebas unda Seefardos. 7.6.8. sxva sargebeli organizebuli Casvla, romlis mizania kulturuli memkvidreobis Zeglebis prezentacia; warmodgenebis gamarTva; sxvadasxva tipis sportuli RonisZiebebi; rekreaciuli saqmianoba, garToba da a.S. 7.7. finansebi 7.7.1. sabiujeto saWiroebaTa zogadi Sefaseba da fazireba. alternativa 1: gamagreba _ saerTo Tanxa (evroebSi) _ 1,148,800,00 mosamzadebeli samuSaoebi _ saerTo Tanxa 38,000,00 _ nagebobis da obieqtis gawmenda-gasufTavebis kontraqtisTvis _ 15,500,00 _ azomva _ 4,500.00 _ konstruqciuli kvleva _ 4,500.00 _ proeqtireba _ 13,500.00 samSeneblo samuSaoebi _ saerTo Tanxa _ 708,750.00 _ samSeneblo moednis Semzadeba _ 67,500.00 _ arsebuli konstruqciebis dangreva _ 67,500.00 _ saZirkvelebisa da kedlebis gamagreba da rekonstruqcia _ 135,000,00 _ axali mSenebloba _ 236,250.00 - 317 - _ saxuravis SekeTeba _ 101,250.00 _ Sida kedlebisa da iatakis SekeTeba _ 67,500. _ Senobis gamarTva _ 33,750.00 axali gayvanilobebis damontaJeba _ saerTo Tanxa 236,250,00 _ eleqtrobis damontaJeba (ganaTeba, gaTboba, telesakomunikaciebi da a.S.) _ 168,750.00 _ wylisa da sakanalizacio sistemis gayvana _ 67,500,00 _ sxva xarjebi - saerTo Tanxa _ 165,800.00 _ konsultaciebis gasamrjelo _ 67,500.00 _ gauTvaliswinebeli xarji _ 98,300.00 alternativa 2: rekonstruqcia _ saerTo Tanxa (evroebSi) 1,705,200,00 mosamzadebeli samuSaoebi _ saerTo Tanxa _ 47,000.00 _ nagebobisa da obieqtis gawmenda-gasufTavebis kontraqtisTvis _ 15,500,00 _ azomva _ 4,500.00 _ konstruqciuli kvleva _ 6,500.00 _ proeqtireba _ 20.500.00 samSeneblo samuSaoebi _ saerTo Tanxa _ 1,104,200.00 _ samSeneblo modnis Semzadeba _ 90,500.00 _ arsebuli konstruqciebis dangreva _ 67,500.00 _ saZirkvelebisa da kedlebis gamagreba da rekonstruqcia _ 135,000,00 _ axali mSenebloba _ 472,000.00 _ saxuravis SekeTeba _ 202,500.00 _ Sida kedlebisa da iatakebis SekeTeba _ 90,500.00 _ nagebobis gamarTva _ 45,700.00 axali gayvanilobebis damontaJeba saerTo Tanx _ 316,700,00 _ eleqtrobis damontaJeba (ganaTeba, gaTboba telekomunikaciebi da a.S.) _ 226,200.00 _ wylisa da sakanalizacio sistemis gayvana _ 90,500,00 sxva xarjebi_ saerTo Tanxa _ 237,300.00 _ konsultantebis gasamrjelo _ 90,500.00 _ gauTvaliswinebeli xarji _ 146,800.00 7. 7. 2 investiciebis mozidvis SesaZleblobebis Sefaseba investiciebis mosazidad SesaZleblobebis oficialuri Sefaseba jer ar momxdara. ase Tu ise, gvaqvs ra moniSnuli nagebobis samomavlo gamoyenebis variantebi, gvjera, rom isini SeZleben investiciebis mozidvas, Tan gasaTvaliswinebelia aseve dafinansebis sxva wyaroebi, Semowirulobebi, grantebi, Tanadafinanseba, sagadasaxado politika da a.S.. - 318 - 7.7.3. investiciebis amogebis SesaZleblobebis Sefaseba investiciebis amogebis SesaZleblobebis oficialuri Sefaseba jer ar momxdara, magram gvjera, rom investiciebis amogeba SeiZleba servisis, samuSao adgilebis da a.S. saSualebiT. 7.7.4. scadeT ukve am obieqtis an Zeglis dafinansebis ga zrda? Tu asea, mogvawodeT detaluri informacia arasodes. 7.7.5. miiReT Tua ara am obieqtis an Zeglis dafinanseba? Tu asea mogvawodeT detaluri informacia arasodes 7.8. menejmenti 7.8.1. Cernogoriis respublikam kulturis saministros pasuxismgeblobis qveS ikisra kanonis dacvis farglebSi meTvalyureoba kulturis ZeglTa dacvaze. specializebuli instituciebi awarmoeben dacvis politikas da mis monitorings. esenia: kulturis ZeglTa dacvis respublikuri da regionaluri institutebi. kulturis ZeglTa dacvis saqmeSi maTi mTavari amocanaa dasaxon miznebi da miscen individualuri obieqtis momxmarebels mudmivi menejmentis warmoebis saSualeba. 7.8.2. Cernogoriis respublikas gulTan miaqvs kulturis ZeglTa da istoriuli memkvidreobis dacvis saqme da mas socialurad sagangebo moRvaweobad miiCnevs. 1964 wels, kosmaCis cixe-simagre aRnusxulia kulturis daculi Zeglebis centralur reestrSi, da aqedan moyolebuli perodulad profesionaluri da mecnieruli ganxilvebis sagania. samarTlebrivi mxare am kompleqsis mflobelobasTan dakavSirebiT naTeli da gansazRvrulia, aman ki unda gaamartivos cixe-simagresTan dakavSirebuli yvelanairi saqmianoba. kanoni gansazRvravs imaT valdebulebebs, vinc kulturis ZeglTa dacvis sferoSi moRvaweobs, aseve memkvidreobis dacvis erovnuli institutebis pasuxismgeblobasac, romlebmac unda uzrunvelyon momavali investiciebis usafrTxoeba. 8. dokumentacia kompaqt-diski 9 fotografiiT; naxazebi; gegma; samxedro rukis amonaridi 9. SesaZlebadobis Seswavla kosmaCis cixe-simagris xelaxali gamoyenebis winadadebebi gansxvavdeba misi rogorc nangrevis SenarCuneba-gamagrebis variantisgan. is moiTxovs mis rekonstruqcia, misTvis Tanamedrove - 319 - komerciuli funqciis miniWebiT, magaliTad - misi rogorc otelis an hostelis gamoyeneba. Sefasebis Semdegi fazisTvis aucilebelia arqiteqtorisa da inJiner-konstruqtoris mowveva. maSinac ki, Tu gadawydeba cixe-simagris, nangrevad SenarCuneba, is mainc moiTxovs mniSvnelovan konstruqciul SekeTebas. unda Catardes konstruqciuli kvleva da gaices rekomendaciebi. aseve aucilebelia masalis gatana da Senaxva Sesabamis adgilze da nagebobasTan usafrTxo misadgomebis uzrunvelyofa. SesaZlebadobis sawyis etapze unda gadaisinjos rigi sxva elementebisa, rac gavlenas iqoniebs nagebobis samomavlo funqciis dasadgenad: momsaxureba aucilebelia RirsSesaniSnav adgilze komunaluri momsaxurebis arseboba, gansakuTebiT im SemTxvevaSi, Tu ganixileba cixesimagris sastumrod gamoyeneba. deni, wyali, drenaJi da a.S. _ es aucilebelia uzrunvelyofili iyos da aman SeiZleba mniSvnelovani gavlena iqonios warmodgenili winadadebis Rirebulebaze. SesaZloa am procesebSi arqeologebis Carevac gaxdes saWiro. kveleva nagebobis rekonstruqciis winadadebebi unda Sesruldes mSeneblobis Sesaxeb gadarCenili dokumenturi monacebsa da adgilze mopovebul informaciaze dayrdnobiT. informaciis xarisxma da detalebma SeiZleba mniSvnelovnad gansazRvros nagebobis Semdgomi gamoyeneba. unda ganxorcieldes kameraluri arqeologiuri samuSaoebi da gaices rekomendaciebi obieqtis kvlevis Sesaxeb. misawvdomoba unda gamoinaxos axali an ufro srulyofili misasvleli gza, misi zoma da masStabi damokidebulia nagebobis funqcionirebis SerCeul variantze. aseve gasaTvaliswinebelia gegmarebiTi da sakuTrebis mxareebic. saproeqto winadadebebi gamoyenebis sxvadasxva variantisTvis unda SemuSavdes winadadebebi eskizuri proeqtis saxiT. amis xelSesawyobad windawin unda Catardes arsebuli Senobebis azomvz. winaswari teqnikuri Sefaseba: ganxorcielebulia winaswari teqnikuri Sefasebis adgilobrivi eqspertebis muSa jgufis mier. qalbatoni lidia liesari, proeqtis koordinatori CernogoriaSi podgorica, 31 ianvari 2005. - 320 -
Documentos relacionados
Tavi II saxelmwifo biujetis gadasaxdelebi
hidro- da Tboeleqtrosadgurebis gadaudebeli sareabilitacio
Leia maisekonomikuri saqmianobis saxeebis
klasifikatori sek 001-2004 warmoadgens ekonomikuri da socialuri informaciis klasifikaciisa da kodirebis erovnuli sistemis Semadgenel nawils. winamdebare klasifikatori SemuSavebulia saqarTveloSi moq...
Leia maisCountry Operations Business Plan (2014
kerZo investiciis mdgradoba gaZlierdeba teqnikuri daxmarebis saSualebiT, romelic exeba seqtoris strategiuli garemos Sefasebas. saxelmwifo seqtoris marTvis gaZlierebis mxardaWera gaaadvilebs adgilob...
Leia maisTbilisis kulturisa da turizmis koncefcia
kulturul, komunalur da sxva ZalauflebaTa mTel kompleqss. Sesabamisad, Tu im logikiT vixlmZRvanelebT, rom dedaqalaqi Zalauflebisa da kulturis maqsimaluri koncentraciis adgilia, naTeli xdeba, rom ded...
Leia mais