docTbilisis kulturisa da turizmis koncefcia
download 
Denúncia Transcrição
Tbilisis kulturisa da turizmis koncefcia
KTbilisis meria Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuri kulturis gadarCenis fondi P qalaq Tbilisis kulturisa da turizmis koncefcia. Tbilisi 2004 2 winasityvaoba A2002 wels romelic saqarTveloSi muSaobda imyofeboda angariSze qarTuli evrosabWos kulturis eqspertTa jgufi, politikis Sesaxeb. eqspertTa mier warmodgenil rekomendaciebSi mwvaved warmoCinda kulturis politikis araswori marTvis problema. 2003 wlis 26 ivliss Tbilisis meriaSi gamarTul forumze damtkicda debuleba da Seiqmna q. Tbilisis strategiuli ganviTarebis gegmis SemmuSavebeli sabWo. (qalaq Tbilisis sakrebulos 2003 wlis 20 ivnisis dadgenileba # 53 – debulebis proeqtis `q. Tbilisis strategiuli ganviTarebis gegmis SemuSavebis procesis Sesaxeb~ SeTanxmebaze). sabWos dadgenilebiT meriis samsaxurebs strategiuli gegmebis SemuSaveba,Mmagram SemuSavebuli daevalaT Sesabamisi dedaqalaqs dRemde ara aqvs erTiani strategiuli gegma, Sesabamisad Tbiliss ar gaaCnia kulturis ganviTarebis grZelvadiani strategia. am problemis gadasawyvetad pirveli nabiji gadaidga 2004 wels qalaq Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuris mier, romelmac daafinansa kulturis gadarCenis fondis programa `q. Tbilisis ganviTarebis strategiuli gegmisaTvis kulturisa da turizmis politikis koncefciis Seqmna.~ proeqtis gansaxorcieleblad Seiqmna avtorTa interdisciplinaruli jgufi. Catarda sociologiuri kvlevebi. proeqtis mimdinareobas monitorings uwevda politikis departamentis evrosabWos kulturis S T A G E Project xelmZRvaneli dorina bodea. winamdebare dokumenti, rogorc saqarTvelos realobaSi urbanuli kulturis politikis saerTaSoriso standartebis SesabamisiK analizis pirveli mcdeloba, wardgenilia evrosabWos kulturis departamentSi. avtorTa jgufi proeqtis xelmZRvaneli: nino gunia-kuznecova _ scenografi, art menejeri politikis 3 eqspertebi: zaza SaTiriSvili _filologi, filosofosi nana yifiani _ xelovnebaTmcodne, art kritikosi koba arabuli _ arqiteqtori, eqsperti turizmis dargSi sociologiuri kvlevis xelmZRvaneli: marina baliaSvili – fsiqologi konsultanti mediis sakiTxebSi: Teona gegenava (gegelia) _ xelovnebaTmcodne, Jurnalisti COUNCIL OF EUROPE S T A G E Project Strasbourg, January 2004 DGIV/CULT/STAGE(2004)1 [19.01.04] _______________________________________________________________________ STAGE PROJECT DRAFT ACTION PLAN FOR THE REINFORCEMENT OF CULTURAL POLICIES IN SOUTH CAUCASUS AND THE DEVELOPMENT OF CULTURAL POLICIES FOR CITIES (2004-2005) DRAFT REPORT "Cultural policies in Europe: a compendium of basic facts and trends" Meeting of the Compendium authors Strasbourg, 17-18 January 2002 Tbilisis kulturisa da turizmis koncefcia 4 1. Sesavali 2. Tbilisis kulturisa da turizmis koncefciis aqtualoba 5 5 3. koncefciis amocanebi 8 4. koncefciis meTodologia 8 5. situaciis analizi: Tbilisuri kulturis Sreebi 11 5.1 tf(Tb)ilisuri kulturis uZvelesi Sre (qalaqis daarsebidan XVIII saukunis dasasrulamde) 5.2 tf(Tb)ilisuri kulturis imperiuli Sre (1801 _ 1917 ww.) 13 5.3 Tbilisuri modernizmi (XXs-s pirveli meoTxedi) 20 5.4 Tbilisuri kulturis `socialisturi~ Sre (1922 _ 1991ww.) 21 5.5 Tbilisuri kulturis Tanamedrove Sre (1992-2004 ww.) 24 5.6 Tbilisis kulturis politikis monacemebi 26 6. situaciis analizi: TbilisSi turizmis ganviTarebis resursuli potenciali 6.1 Sesavali 27 6.2 Tanamedrove turizmi – ganviTarebis ZiriTadi tendenciebi 30 6.3 Tbilisis, rogorc turistuli obieqtis, aRwera 35 7. turistuli industriis SesaZleblobebi da Tbilisis perspeqtiva 39 7.1 saqarTveloSi turizmis ganviTarebis ZiriTadi problemebi 39 7.2 TbilisSi turizmis ganviTarebis damatebiTi specifikuri problemebi 7.3 Tanamedrove Tbilisi da turizmis ganviTarebis SesaZleblobebi 42 8. 55 turizmis marTvis sistemis analizi (optimizaciis ZiriTadi aspeqtebi) 9. Tbilisis kulturuli da turistuli gare da Sida resursuli potencialis analizi ( SWOT) 10. daskvna _ Tbilisis kulturisa da turizmis ganviTarebis ZiriTadi rekomendaciebi da winadadebebi 10.1 Tbilisi _ qalaqi-palimfsesti 15 27 45 57 66 70 10.2 Zveli Tbilisis kultura: miTosi da karnavali 72 10.3 Tbilisi _ kulturaTa Sexvedris adgili 73 10.4 socrealizmi da araoficialuri kultura 77 10.5 Tbilisuri gareubani XXI saukuneSi 78 10.6 Tbilisis ganaxlebuli kulturuli funqcia 79 10.6.1 kulturuli infrastruqturis ganviTareba 82 10.6.2 Tbilisi _ regionis kulturuli centri 86 10.7 Tbilisi turistuli qalaqi 90 5 10.8 marTvis sistemis optimizaciis ZiriTadi aspeqtebi 93 11. danarTebi 98 11.1 danarTi #1 99 11.2 danarTi #2 141 danarTebi danarTi #1. Tbilisis kulturis politikis monacemebi 1. municipaluri kulturuli administraciis istoria 1945 wlis Semdeg. 2. kompetencia, gadawyvetilebebis miReba da administracia 3. qalaqis kulturuli politikis ZiriTadi miznebi da prioritetebi 4. kulturis dafinanseba 5. qalaqis kulturuli infrastruqtura 6. kulturuli partnioroba, industriebi, dasaqmeba da treningebi 7. informacia da ICT 8. qalaqis mokle mimoxilva danarTi #2. TbilisSi Camosul (an gavliT myof) mogzaurTa, mecnierTa arasruli sia, romlebmac mravali saintereso datoves saqarTvelosa da Tbilisis Sesaxeb: Sesavali Tbilisuri kulturisa da turizmis koncefciis aqtualoba masala 6 Tbilisi saqarTvelos dedaqalaqia da amitomac is gansakuTrebuli simZafriT da eqstremalurad gamoxatavs qveynis socialur, politikur, ekonomikur, samarTlebriv, kulturul, komunalur da sxva ZalauflebaTa mTel kompleqss. Sesabamisad, Tu im logikiT vixlmZRvanelebT, rom dedaqalaqi Zalauflebisa da kulturis maqsimaluri koncentraciis adgilia, naTeli xdeba, rom dedaqalaqma Tavad unda gansazRvros Tu ra kulturas miekuTvneba is tipologiurad, rogori kulturis Seqmnis procesSi imyofeba da r ogori unda iyos misi, rogorc dedaqalaqis, kulturis strategia, Sesabamisad ki kulturuli turizmis formebi da meTodebi. upirveles yovlisa, unda aRiniSnos, rom yvela qalaqs ara aqvs kulturisa da turizmis koncefcia da ganviTarebis strategiuli gegma. ufro metic, im qalaqebsac ki, romelTac aseTi koncefcia ukve aqvT, es ukanaskneli mxolod bolo periodSi SeimuSaves. xSir SemTxvevaSi, strategiuli ganviTarebisa da Sesabamisi koncefciis SemuSavebis sakiTxi raime kerZo movlenasTan dakavSirebiT wamoiWreba xolme. magaliTad, barselonis SemTxvevaSi amgvari movlena 1992 wlis olimpiuri TamaSebi aRmoCnda, xolo saknt-peterburgisTvis _ qalaqis samasi wlis iubile. magram CvenSi arsebuli specifikuri situaciis gaTvaliswinebiT – erTi mxriv uaxloesi sabWouri istoria Tavisi marTvis meTodologiiT, romelmac daRi daasva gamocdilebisadmi Tbilisis arakritikuli urbanul kulturas, damokidebuleba da am metic sabWouri _ dRemde inerciiT misi meTodologiis gamoyeneba, an meore mxriv am gamocdilebis aramizanmimarTuli procesebis urbanuli uaryofa TviTdinebaze kulturis Camoyalibeba, ramac msoflmxedvelobrivi da Semcvleli miSveba sferoSi Tavis – krizisis gansakuTrebiT mwyobri mxriv meTodologiis unda xedvisa gadalaxvaze, ise aqtualuri da imuSaos ar qona, xdeba damokidebulebis rogorc arsebuli urbanuli kulturis marTvis swori taqtikis SemuSavebaze. aSkaraa, rom ukanasknel aTwleulze met periodSi ver Camoyalibda koncefcia qalaqis kulturis rogorianobis TvalsazrisiT. 1990-ani wlebidan TiTqos dgeba e.w. post-sabWouri post-ideologiuri periodi, magram is raSic es `post~ mdgomareoba jer-jerobiT gamoixata, aris mougvarebloba yvela sferos politikaSi, iqneba es samarTlebrivi, 7 ekonomikuri, socialuri, ekologiuri da sxva, maT Soris kulturis, kulturul/urbanuli politikaSi da am yvelaferSi erToblivad, rogorc sCans msoflmxedvelobrivi krizisi. amis mizezi unda iyos, rom Cven aqamde: 1. ar gagvicnobierebia ra kulturul-inteleqtualur-samarTlebrivi memkvidreoba gvergo uaxloesi sabWouri periodidan, ra saxiT, ra mimarTulebiT aisaxa igi dedaqalaqze; 2. ar gvicdia am memkvidreobis Sefaseba; sabWouri faseulobebi da damokidebulebebi kvlav mravalwilad saxezea da es metismetad aSkarad airekleba Cvens urbanul kulturaze da vizualuradac Sesabamisad mkafiod, mZafrad ikiTxeba. gasaTvaliswinebelia isic, rom paralelurad logikurad ganadgurda turizmi rogorc dargi da dRes igi praqtikulad xelaxlaa Camosayalibebeli, rac Tavis mxriv kidev erTxel adasturebs koncefciisa da strategiis Seqmnis aucileblobas. zogadad Tbilisis kulturis mTavari niSan-Tviseba amgvarad SeiZleba aRiweros: qalaqis kulturis yoveli axali anu momdevno fena winas ar ebrZvis, ar angrevs, ar anadgurebs, aramed ebmis mas _ sxva kulturaTa warmomadgelebic ki Tbiliss TavianTi kulturis poziciebidan ki ar gardaqmnidnen, aramed, TviTon qalaqis specifikidan gamomdinare, avrcobdnen mas da amiT emorCilebodnen, ase vTqvaT, qalaqis `nebas~. yuradsaRebia, rom TviT socialistur kulturasac ki raime Zireuli cvlilebebi qalaqis istoriul ubnebSi ar gamouwvevia (es realobaa, magram sakmaod specifikuri mizezebiT gamowveuli). magram, amasTanave, socialisturma periodma mainc principulad Secvala Tbilisis arqiteqturuli sivrce da Tbilisuri kulturis landSafti: Tbilisma, iseve rogorc sxva yofili sabWoTa respublikebis dedaqalaqebma, ukanaskneli saukunis manZilze mZime politikuri, ideologiuri, socialuri da kulturuli ryevebi ganicada. mraval faqtorTan erTad es imiTac gamoixata, rom XX saukunis 30-iani wlebidan Tbilisis funqcia mkveTrad da xelovnurad icvleba _ gamoikveTa Tbilisis industriul qalaqad gardaqmnis aSkara tendencia. Sesabamisad, daiwyo teritoriuli da demografiuli mimarTulebiT zrda, misi masStabis qalaq-gegmarebiTi da qalaqmSeneblobis TvalsazrisiT gaCnda gigantizmis aSkara niSnebi, rasac mohyva qalaqis 8 Zveli (istoriuli) da axali ubnebis dezintegracia, socialur-kulturul- teritoriuli urTierTgamijvna miTumetes transportis qselis araintensiuri muSaobis pirobebSi; ukve 1940-iani wlebis bolodan urbanul gareubnebTan erTad qalaqis centrSi, mis SuagulSi moqceuli Zveli e.w. Sua saukuneebis Tbilisis nawilis socialurkulturuli, Sesabamisad urbanuli sivrcis socialuri mowyobis TvalsazrisiT faqtobrivad marginalur ubnad gadaqceva, masSi mosaxleobis simWidrovis arnaxuli zrda, komunaluri pirobebis mkveTri gauareseba, socialur-yofiTi kulturis faqtobrivi mospoba da profanireba mohyva. amgvarma damokidebulebam miwurulidan Zveli Tbilisis ganapiroba ubnis (e.w. ukve Sua 1970-aini saukuneebis wlebis nawilis) kulturuli profanireba, misi amortizirebuli Senobebis, arqiteqturis ara restavraciisa da reabilitaciis procesis dawyeba, mZime mdgomareobaSi myofi miwisqveSa socialuri komunikaciebis mowesrigeba, qselis aramed ara gajansaReba da sivrciT-arqiteqturuli ubnis garemos butaforizacia, masobrivi sabWour-ideologizirebuli dResaswaulebisTvis egzotikur fonad qceva. dabolos TiTqmis mTlianad destruqciulia is, rac ukanaskneli Tormeti weliwadis (1992 _ 2004ww.) ganmavlobaSi xdeba _ es ewinaaRmdegeba ara oden Tbilisis istorias, aramed qalaqis suls anu genius loci-s nebas. xdeba qaoturi da damangreveli SeWra rogorc Zvel, ise SedarebiT axal ubnebsa Tu regionebSi _ iqneba es xarfuxi Tu meidani, vere Tu sololaki, vake Tu saburTalo. saqme mxolod is ki araa, rom, ZiriTadad, Sendeba cudi arqiteqtura, aramed is, rom ingreva qalaqis urbanul-arqiteqturuli sivrce, nadgurdeba qalaquri kulturis reliefi, qreba qalaqis suli. adeqvaturad ikargeba is RirebulebiTi orientirebi, romelTa gamoc qveynis dedaqalaqi evraziuri sivrcis uaRresad saintereso (gardamavali, satranzito) turistuli obieqti garkveulwilad iyo da SeiZleba kvlavac gaxdes. koncefciis amocanebi 9 Tbilisi, rogorc nebismieri qalaqi, garkveuli kulturis nayofia, magram, meore mxriv, Tavad qalaqi ganapirobebs kulturis xasiaTs. qalaqi qmnadi mTlianobaa, gansxvavebulobasa erTianobas, is da romelic warmoadgens interesTa msgavsebasa gaerTianebas, dafuZnebuls mravalferovnebaze da interesTa da ara koleqtiur iseT Tanxvedras emyareba (risi samwuxaro gamocdilebac Cven sabWoTa periodma ukve mogvca). Sesabamisad, erTi mxriv, aucilebelia qalaqis kulturuli mexsierebis rekonstruqcia, xolo, meore mxriv, gadaudebeli amocanaa siaxleTa danergva. amitomac, Tbilisuri kulturisa da turizmis koncefciam unda aCvenos, ara oden is, Tu ra mimarTulebiT unda xdebodes qalaquri kulturis ganviTareba (1), aramed, imavdroulad, Tu risi gadarCena da aRdgena SeiZleba dRes (2). meore mxriv rogor SeiZleba maTi adeqvaturi Rirebulebis mqone Camoyalibeba, raTa turistul aqedan istoriul-kulturuli produqtad miRebulma memkvidreobis (turistul Semosavlebma marSrutebad) TviTon dacva-aRdgenisa moaxdinon da adaptaciis koncefciis SemuSaveba programis realizacia (reinvestireba). koncefciis meTodologia qalaqis kulturisa interdisciplinarul da muSaobas turizmis moiTxovs, anu yvela im sferoTa Tanamonawileobas, romelic ki CarTulia erTiani urbanuli kulturis Seqmnisa da misi miznobrivi gamoyenebis procesSi. mocemuli koncefciis meTodologia istoriul-fenomenologiuria, rac gulisxmobs Tbilisuri kulturis yvela Sris `Sinagan~ (imanentur) analizs, erTi mxriv, da, meore mxriv, organul CarTvas qalaqis kulturis ganviTarebis strategiaSi. amisaTvis mizanSewonili iqneba gamovyoT is sami ZiriTadi kategoriafena, risganac yalibdeba urbanuli kultura da am sami mimarTulebiT gadavxedoT qalaqs: 1. Tanamedrove-Tanadrouli kulturis fena, anu is, rac aq da axla arsebobs; 10 2. kultura-Canaweris fena, anu is, rac ukve Seqmnilia; 3. kulturis seleqciuri fena es ukanaskneli Tanamedrove-Tanadroulisa da Canaweris mudmiv gadarCevas, miRebasa da uaryofas, Zvelisa da axlis urTierTdakavSirebas axdens da Tanaarsebobas ganapirobebs, ayalibebs ra urbanul konteqsts, romelic aseve procesTanaa dakavSirebuli da koreqtirebis funqcias iRebs sakuTar Tavze. es midgoma gansakuTrebiT sainteresoa Cvens SemTxvevaSi, Tundac Tbilisis qalaqmSeneblobiTi da qalaqgegmarebiTi istoriis Taviseburebis gamo. am mxriv saintereso magaliTia Tbilisis qalaqmSeneblobis tradicia - Zveli, Sua saukuneebis qalaqmSeneblobiTi fena Cven ar SemogvrCa sakulto nagebobebis garda, radgan igi XVII saukuneSi gadaiwva. magram misi aRdgena moxda sruliad Taviseburad – sruli sizustiT iyo SenarCunebuli Zveli gegmareba, quCebis moyvaniloba, ganaSenianebis sixSire da masStabi; bunebrivia, SenarCunda Sesabamisad, Sua Zveli saukuneebis dominantebi qalaqze da ZiriTadi Cven orientaciebi. SegviZlia vimsjeloT SenarCunebuli gegmarebisa da sxvadasxva saxisa da tipis (aRwerilobebi, mogonebebi, Canaxatebi da sxv.) dokumenturi masalebis safuZvelze. amdenad urbanulma kulturam, rodesac mas mouxda gadamwvari qalaqis reabilitacia, seleqciuri procesi Caatara – aiRo Zvelisgan is rac mas, cxovrebis gamomdinare Sua socialuri saukuneebrivi gaiTvaliswina ra Tavisebureba; xolo bunebrivi Secvala moTxovnebidan, wesidan kidev sasicocxlod pirobebi _ is, mas rac jer landSaftisa ukve arsebuli esaWiroeboda, da niadagis SemoRweulma axali cxovrebis wesma ukarnaxa. upirveles yovlisa Seicvala sacxovreblis tipi, gaCnda e.w. Tbilisuri saxli, romelmac Seanacvla tradiciuli baniani sacxovrebeli da romelic Tavisi gegmarebiTi da kulturul-komunikaciuri principiT, Tavisi tipiT, SesaZlebelia safuZvladac ki daedos Tbilisis urbanuli kulturis tipologiur gansazRvras, rac TavisTavad mniSvnelovani iqneba Tavad kulturis strategiis swori mimarTulebis SeqmnisTvisac. 11 Tbilisuri saxli, rogorc kulturis gamoxatuleba, aSkarad metyvelebs qalaqis (rogoc Tavad qveynis) kulturis orientaciis Secvlaze – faqtia, rom evropul-burJuaziul tips aRar esaWiroeba sacxovrebeli, romelic imavdroulad sabZolo-TavdacviTi funqciis matarebeli iyo. Tbilisis e.w. Sua saukuneebis nawilis axali versia banis magier xis aivans gvTavazobs. yovel miuxedavad SemTxvevaSi sruli struqturuli Cvenma qalaqurma ganadgurebisa, rekonstruqciis man meTods kulturam gviCvena, principulad mimarTa da rom seleqciasa amiT da tradiciis uwyvetobasa da mis faseulobas gausva xazi. Tumca meore mxriv swored seleqciurma meTodma ganapiroba struqturuli tradiciis dacvis farglebSi TanamedroveobisaTvis aqtualuri, axali konstruqciuli tipisa da funqciis mqone sacxovrebeli saxlis Seqmna. amasTan erTad isic mniSvnelovania (Tumca meore mxriv logikuric, radgan arsebuli landSaftisa da reliefis pirobebSi mxolod es gza iyo SesaZlebeli), rom ukve mogvianebiT (XIX s-Si) aRdgenili qalaqis nawili (e.w. Sua saukuneebis) yovelgvari TiTqmis arqiteqturuli xelSeuxeblad Carevebis gareSe. iqna datovebuli qalaqis masSi teritoriuli, masStaburi da amasaTan erTad Tavad saxlebis sarTulianobis zrda da axali tipis qalaqis (gegmarebis TvalsazrisiT) mSenebloba galavnis miRma teritoriebze ganxorcielda (marjvena sanapiro - sololaki, mTawminda, Semdeg vere; marcxena sanapiro – voroncovis mxare, Semdeg naZaladevi da didube). aqedan logikuri xdeba, Tu ratom vuwodebT Cven qalaqs erTi mxriv qalaq - palimfsests, meore mxriv _ linearuls. situaciis analizi: Tbilisuri kulturis Sreebi Tb(tf)ilisuri kultura ramdenime Sred nawevrdeba. es Sreebi dResac metnaklebad jer kidev cocxal realobas warmoadgens, ris gamoc Tbiliss SegviZlia vuwodoT qalaqi-palimfsesti. Tbilisi ar miekuTvneba e.w. regularuli qalaqebis ricxvs, is tipuri linearuli qalaqia, sadac axali kulturuli fena Zvels ki ar anadgurebs, aramed uSualod ebmis mas. swored amis gamo, Tbiliss aqvs ramdenime kulturuli centri (amis Sesaxeb ix.: Tundac xelovnebadmcodne dimitri TumaniSvilis statiebi). Tbilisis mkafio da axal istoriaSi TvalsaCino (xelovnebasa da Zvelisa da gamoxatulebaa literaturaSi), axlis e.w. sadac difuziis Tbilisuri Serwymulia yvelaze modernizmi warsuli da Tanamedroveoba, tradicia da novacia _ niko firosmanaSvilis, Zmebi ilia da kirile zdaneviCebis, daviT kakabaZis da sxvaTa Semoqmedeba. Tbilisuri kultura gamoirCeva Tavisi `polifoniuri~ xasiaTiT, rac niSnavs kulturebisa da subkulturebis ara ubralo Tanaarsebobas, aramed maT difuziasa da dialogs. Tbilisuri kultura qarTuli kulturisagan, upirveles yovlisa, Tavisi karnavaluri xasiaTiT gansxvavdeba (aq igulisxmeba ara imdenad Sesabamisi karnavaluri kulturis teqstebis ritualebi, ramdenadac `karnavaluroba~). TviTon karnavaluroba, Tbilisuri gansazRvrebis Tanaxmad, gulisxmobs `maRalisa~ da `mdabiuris~ amoyiravebas, `zeda~ da `qveda~ sivrceebis adgilSenacvlebas. rodesac Tbilisuri kulturisa da turizmis koncefciaze vsaubrobT, unda gaviTvaliswinoT, ramdenadac pirveli upirveles meores yovlisa, aZlevs swored swored im es niSan-Tvisebebi, sazrdos, razec unda aRmocendes da ganviTardes dargi; xolo turizmi kulturas ubrunebs (pirdapiri da gadataniTi mniSvnelobiT) rogorc materialur (finansur) Rirebulebas, aseve ayalibebs sicocxlisunarianobis Sesabamis principebs. kulturuli memkvidreobis 13 aucilebeli ganmarteba: Tbilisuri kultura, ra Tqma unda, erTi mxriv, qarTuli kulturis nawilia, magram, meore mxriv, esaa multikulturuli fenomeni, sadac mravali sxvadasxva kultura xvdeba da erwymis erTmaneTs. aqedan gamomdinare, Cven aucileblad migvaCnia winaswar ganvmartoT Semdegi: qarTuli kultura da Tbilisuri kultura yovelTvis erTmaneTs ar emTxveva _ ase magaliTad, gabriel sundukianis dramaturgia, ra Tqma unda, Tbilisur kulturas miekuTvneba, magram is ar aris, pirdapiri azriT, qarTuli kulturis nawili. meore mxriv, bevri kulturuli institucia, romelic TbilisSi imyofeba (zaqaria faliaSvilis saxelobis operisa da baletis Teatri, rusTavelisa Tu marjaniSvilis Teatrebi da a.S.), sazogadod, qarTul kulturas ekuTvnis da ara _ oden Tbilisurs. igive iTqmis literaturisa da xelovnebis bevr fenomenze. amitomac Cven sakuTriv Tbilisuri kulturis nawilad migvaCnia: 1. Tbilisis arqiteqtura da qalaqis kulturuli landSafti; 2. multikulturuli hibridizmis iseTi fenomenebi, rogorebicaa _ Tbilisis aSuRuri poezia da musika, maT Soris _ saiaTnovas poezia, gabriel sundukianisa Tu mirza faTali axundovis Semoqmedeba, futuristuli jgufebis moRvaweoba, sergo farajanovis kinematografi, baSbeuk-meliqovis, lado gudiaSvilis, avTo varazis da sxvaTa mxatvroba da a.S. 3. literaturisa da xelovnebis iseTi miekuTvneba rogorc Tbilisur, ise Tbilisuri skolis portreti, grigol fenomenebi, qarTul romlebic kulturas: orbelianis e.w. poeziis garkveuli nawili, ioseb griSaSvilis Semoqmedeba, rusTavelisa da marjaniSvilis Teatrebis kulturul-socialuri dualizmi `rusTavelisa~ da `plexanovis~ kulturuli diqotomiis WrilSi; e.w. `Tbilisuri estrada~ da a.S. A4. Tbilisuri kulturul-socialuri kliSeebi da qcevis stereotipebi, romlebic sxvasxva subkulturebSi sxvadsxvanairad mJRavndeba da a.S. 14 aqedan gamomdinare, Tu raime mniSvnelovan kulturul fenomenze Cven yuradRebas ar zogadqarTul rogorc ioseb mTel vamaxvilebT fenomenad saerTod migvaCnia, `danarCen~ griSaSvilis an romelic saqarTvelos poeziis ar didi _ vsaubrobT, iseve ekuTvnis magaliTisaTvis, nawilisagan, Cven is Tbiliss, gansxvavebiT romelic erTdroulad Tbilisuric aris da qarTulic, galaktion tabiZis SemoqmedebaSi sakuTriv `Tbilisuris~ gamoyofa relevanturia oden wminda literaturaTmcodneobiTi TvalsazrisiT. amitomac, Cven aseT movlenebs specialurad ar vexebiT. tf(Tb)ilisuri kulturis uZvelesi Sre (qalaqis daarsebidan XVIII saukunis dasasrulamde) Tbilisis uZvelesi kulturis centri, raRa Tqma unda, abanoa, romelsac ukavSirdeba qalaqis daarsebis miTosi. mogzaurTa Tu qalaqis stumarTa udidesi nawilisaTvis Tbilisis specifikuri niSani swored abano iyo uZvelesi droidan dawyebuli da puSkiniT Tu knut hamsuniT damTavrebuli. grigol robaqiZe (1880 _ 1962) aRniSnavda, rom `Tbilisi abanoTi iwyeba da abanoTi mTavrdeba~. es, garkveulwilad, asec aris _ qalaqi `iwyeba~ daarsebis cnobili legendiT, romelic samkurnalo Tbil wylebs ukavSirdeba (aqedanaa, qalaqis saxelwodebac _ xalxuri etimologiis mixedviT), xolo Zveli periodi mTavrdeba Tbilisis saboloo katastrofiT, rodesac aRa-mahmad-xanma qalaqi mTlianad gadawva (1795 w.). sagulixmoa, rom dampyroblis amgvari risxva, ukve sxva legendis Tanaxmad, aseve abanos ukavSirdeba. XVIII saukunis ideologiuri~) dasasrulisaTvis, istoriis sityvierebis (`literaturul- TvalsazrisiT, qarTuli kulturaSi SeiZleba xuTi kultura gamoiyos: 1. aristokratiis feodaluri kultura, teqstebi iyo vefxistyaosani da rostomiani. romlis centraluri 15 2. feodaluri soflis anu glexuri kultura _ baris zepiri (oraluri) kultura (zepiri rostomiani da tarieliani, eTeriani, arsenas leqsi, amirani da sxv.) 3. mTis zepiri (oraluri) kultura Tavisi miTosuri gadmocemebiTa (andrezebiT) da folkloriT (`mTis poezia~ da misi Janrebi _ kafia, xmiT natiralebi da a.S.) 4. qalaquri plebsis anu sakuTriv tf(Tb)ilisuri kultura (avantiuristuli romani _ yaramaniani da sxva; aSuRebis poezia, centraluri avtori _ saiaTnova) 5. saeklesio kultura (agiografia, himnografia, saeklesio istoriografia da a.S.) xelovnebis istoriis TvalsazrisiT, aseTi suraTi gvaqvs: 1. aristokratiuli feodaluri kultura _ feodaluri sasaxle da cixe-simagre. samwuxarod, pirvelis TvalsaCino magaliTi oden erekle II cnobili sasaxlea qalaq TelavSi, sxva nimuSebi ar SemogvrCa (maTze saubari mxolod Zveli periodis sxvadasxva teqstebSi arsebuli aRwerebiTa da CanaxatebiTaa SesaZlebeli). 2. feodaluri soflis anu glexuri kultura _ e.w. darbazi, baris soflis e.w. aivniani da baniani saxli, aseve megruli oda. 3. mTis kultura _ xevsuruli da svanuri koSkebi, saxlebi; TuSuri fardagi da Teqa. 4. qalaquri kultura _ qalaqi siRnaRi, `tfilisuri saxli~ (rekonstruqcia). 5. saeklesio kultura _ saeklesio arqiteqtura, romelic yvelaze TvalsaCinodaa SemorCenili. XIX saukuneSi iwyeba qarTuli nacionaluri anu postfeodaluri (garkveulad _ postmonarqistuli) kulturis Camoyalibeba. XIX saukunis 6070-ian wlebSi aristokratiuli, baris oraluri da saeklesio kulturebi `axali inteleqtualebis~ (`Tergdaleulebis~ da sxv.) TaosnobiT `erwymis~ erTurTs da yalibdeba qarTuli nacionaluri kultura. am ukanasknelis 16 TvalTaxedviT, tf(Tb)ilisuri kultura sulac ar wamoadgens qarTuli kulturis nawils. tf(Tb)ilisuri kulturis imperiuli Sre (1801 _ 1917ww.) XIX saukune, garkveulwilad, esaa `tf(Tb)ilisuri~ anu `mdabio~ da qarTuli anu `maRali~ kulturebis dapirispirebisa da dualizmis saukune. vaxtang orbelianis (1812 _ 1890) leqsSi poets qrestomaTiuli saxiTaa naCvenebi swored es dapirispireba da opozicia: `me ar miyvars kilo muxambazisa, kintoT kilo, / kilo Sua-bazrisa...~ maSasadame, tf(Tb)ilisur kulturas _ `muxambazis kilos~ _ upirispirdeba `rusTavelis kilo~, romelic qarTul kulturas aRniSnavs (`me momeci kilo rusTavelisa, / gafurCvnili, viT yvavili velisa...~). mocemul teqstSi gamosWvivis ara oden feodaluri (aristokratiul-glexuri) kulturis warmomadgenlis mware ironia qalaquri plebsis (burJuaziisa da vaWar-xelosanTa) mimarT, aramed, rac ufro mniSvnelovania, `maRali~ qarTuli kulturis upiratesoba da aRmatebuleba `mdabio~ Tbilisur kulturasTan mimarTebaSi. `rusTavelis kilosa~ da `muxambazis kilos~ _ qarTuli da tf(Tb)ilisuri kulturebis am dapirispirebis moxsna ieTim-gurjidan mainc iwyeba (Tu ufro adre haziridan ara), romelic sakuTar Tavs `rusTavelis Svilobilad da meore saiaTnavad~ miiCnevs da ioseb griSaSvilis poeziasa da prozaSi sabolood mTavrdeba. XX saukunis dasawyisiTvis tfilisSi ukve arsebobs minimum oTxi kultura: imperiuli, evropuli, `tfilisuri~ da qarTuli. rogorc aRiniSna XIX saukunidan Tbilisi, rogorc dedaqalaqi da zogadad qalaqi ara marto Tbilisuri, aramed qarTuli nacionaluri kulturis kera xdeba. aqedan gamomdinare sainteresoa Tu rogor icvleba Tbilisis funqcia da misdami damokidebuleba droTa ganmavlobaSi: rigi evropuli qalaqebisagan da rac mTavaria dedaqalaqebisagan gansxvavebiT, Tbilisi didxans rCeba e.w. Sua saukuneebis tipis qalaqad romelic sabrZolo strategiuli funqciis qonis garda savaWro da xelosnobis centrs warmoadgens da Sesabamisad, mdabiuri, `dabali~ kulturis Sris Semqmnelia, romelic realurad ar 17 gansazRvravs zogadad qarTul kulturas. amitomac XIX saukunis pirvel naxevarSi qalaqis rolis zrdasTan erTad, rac upirveles yovlisa qalaqSi mTeli qveynis (guberniis) administraciuli mmarTvelobis centralizaciam ganapiroba, qalaqSi qarTveli aristokratiis rezidenciebis gaCenasTan, TandaTanobiT e.w. naswavli, sauniversiteto ganaTlebis mqone sazogadoebis fenis CamoyalibebasTan erTad, bunebrivia, warmoCindeba arsebuli ganSreveba kulturebs (qalaqur-mdabiursa da aqamde wamyvan feodaluraristokratiuls) Soris qedmaRlur-damcinavi da aRniSnuli damokidebuleba erTgvari distancirebuli mdabiur-qalaqurisadmi. es da imas mowmobs, rom es ori kultura erTmaneTs gamijnulia da jer ar arsebobs qalaquri kultura, romelic igive iqneba rac nacionaluri kultura. masSi jer kidev mdabiuri fenaa wamyvani, Sesabamisad misi TanamedroveebisTvis qalaquri mdabiurTan igivdeba. XIX saukunis Suaxanebidan swored qalaqi xdeba nacionalur-evropuli kulturis Semqmnelica da matarebelic; anu saxezea kulturis koncentracia qalaqad da misi erTgvari centralizacia; Sesabamisad kulturaTa ganSrevebisa da ierarqizaciis axali formis gaCena – erTi mxriv qalaquri/provinciulis, meore mxriv Tavad qalaqis farglebSi maRali/dabali kulturebis saxiT. es niSnavs, rom mdabiuri kultura ganagrZobs arsebobas, inarCunebs tradiciul formas, magram ukve ganze dgeba, aRar warmoadgens ra qalaqis kulturis xasiaTisa da arsis, misi moZraobis cocxal kulturul-saxelovnebo elements. centri XIX Sesabamisadve, saukunis inteleqtualuri meore naxevridan da ukve ironiul da garkveulwilad analitikur damokidebulebasac ki avlens misdami, rogorc socialur-kulturuli fenomenisadmi. qalaquri evropuli orientaciis ganswavluli kultura xdeba lideri da faqtobrivad warmoadgens rogorc qalaqis, ise zogadad qarTul kulturas.) 1. sakuTriv `tfilisuri kultura~ aris is, rac ase dawvrilebiT aRwera ioseb griSaSvilma Tavis Zveli Tbilisis literaturul bohemaSi da `arqaulsa~ romelic da ukve `egzotikur~ XX saukunis fenomens 20-iani warmoadgenda. wlebisaTvis aqve unda aRiniSnos, rom `tfilisuri kultura~, Tavis mxriv, religiuri Tu eTnikuri niSniT ramdenime subkulturad iyofa. esenia _ somxuri, 18 islamuri, iudaistur-ebrauli, asiriuli, ieziduri da a.S. subkulturebi. 2. `imperiuli kultura~ niSnavs, upirveles yovlisa, Cinovnikur- biurokratiulsa da samxedro elements, erTi mxriv, xolo, meore mxriv, ganaTlebis Sesabamis infrastruqturas, romelsac, aqve SevniSnavT, ZiriTadad germanuli modeli udevs safuZvlad. 3. `evropuli kultura~ isaa, rasac dRes `dasavlurs~ vuwodebT, magram, aqve unda ganvaTavsoT evropul umciresobaTa (germanelebi, polonelebi da sxv.) subkulturebi. 4. rac Seexeba qarTul kulturas, cxadia, rom am periodisaTvis `TergdaleulTa~ mecadineobiT, ukve da, upirveles arsebobs yovlisa, is, rasac ilia WavWavaZis SeiZleba `qarTuli nacionaluri kultura~ vuwodoT. rogorc ukve aRiniSna, es axali kultura, garkveuli azriT, aristokratiuli, `xalxuri~ (baris oraluri) da saeklesio kulturebis sinTezs wamoadgens, romlis ZiriTadi subiqti aris qarTveli eri. amave dros am nawilTa Semkvreli ukve dasavluri (evropuli) tipis kulturaa, anu e.w. qarTuli wyobiTa models nacionaluri da kultura, faqtobrivad mihyveba. Sida mxolod mTeli Tavisi sistemiT, am struqturiT, evropuli modelis kulturis farglebSi xdeba SesaZlebeli „qarTul nacionalur kulturad“ gaformeba da misi aseTad moxsenieba; metic, es procesi kulturul-istoriulad cnobier, mizanmimarTul procesad warmosdgeba. movixmoT magaliTad Tundac mxatvrul-esTetikuri azrovneba da masSi e.w. `erovnuli formis~, `tradiciis uwyvetobis~ anu identurobis gamovlenisa da SenarCunebis erT mTavar, rogorc mxatvrul, ise Teoriul problemad arseboba da misi mniSvnelovneba. es problema dgeba swored maSin, rodesac saqarTvelo evropul orientaciaze gadadis, anu, rogorc Cans, maSin, rodesac, rom araferi vTqvaT saxelmwifoebriv-politikur identurobaze, kulturuli identuroba krizisis mdgomareobaSi aRmoCndeba; tipologiurad Secvlili kultura, romelsac es problema uwin ar edga, TviT-refleqsirebis, Tavis Tavis gacnobierebis moTxovnilebis winaSe 19 dgeba. es mTeli siaSkaraviT XIX saukunis dasawyisSive gamovlindeba. erTi mxriv, es qarTuli kulturis Sida problemad warmosdgeba, meore mxriv igi evropuli orientaciisadmi ara Tu neitraluri mimarTebis an dapirispirebis, aramed piriqiT, misi srulad miRebis, Sesabamisad misi problematikis sruli gaTavisebis Sedegicaa, ramdenadac igi evropul orientacias misive identurobis krizisTan erTad tipologiurad srulad iRebs da Tavis kulturul, Sesabamisad, mxatvrul, Teoriul problemadac aqcevs. aRsaniSnavia isic, rom XIX saukunis meore naxevridan tfilisi rogorc qalaqi zogadad da rogorc dedaqalaqi, nel-nela xdeba qarTuli kulturis centri _ aq arsdeba wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoeba, saistorio-saeTnografio sazogadoeba da sxv. qarTuli kulturuli centrebi, rac, sabolood, 1918 wels universitetis daarsebiT gvirgvindeba. am procesSi ganusazRvrelia profesiuli qarTuli Teatris mniSvneloba; Camoyalibebis procesSi mravali winaaRmdegobis miuxedavad (daviT maCablis pirvel qarTuli dasi (1791-1795 w.w.) aRa-mahmad-xanis Semosevis dros brZolis velze ganadgurda; naxevarsaukunovani pauzis Semdeg giorgi erisTavis mier Seqmnili profesiuli Teatri (1850-1856ww) daixura, da mxolod 1879 wels, `dramatuli komitetis~ ZalisxmeviT aRsdga) man udidesi roli Seasrula qarTuli nacionaluri TviTSegnebis CamoyalbebaSi, ruseTis carizmis pirobebSi qarTuli enis ganviTarebasa da mis sajarod gamoyenebis saqmeSi, da Sesabamisad warmoadgenda zogadnacionalur kulturul fenomens. TeatrSi qalaquri gamoikveTa kulturisaTvis erTiani qarTul-nacionaluri damaxasiaTebeli da tendenciebi. Tbilisuri heroikul- romantiuli stilis speqtaklebi ruseTis imperiis winaaRmdeg mimarTuli nacionalur-gamanTavisuflebel ideas atarebda, xolo Tbilisuri cxovreba scenaze komediisa Tu farsis formiT TvalsaCinovdeboda. socialur dramaSi realisturi mimdinareobis TeatrSi Tavis gamoxatulebas povebda qalaqur-mdabiuri da qarTul-aristokratiuli kulturebis dapirispireba, qarTul-somxuri diqotomia. 20 amasTanave qalaquri Teatraluri kulturis ganviTarebaSi did rols TamaSobdnen sxva subkulturebic, magaliTad Tbilisuri somxuri Teatraluri kultura (dramaturgi gabriel sundukiani), romelic gadaiqca Tbilisuri kulturis organul nawilad. XIX s-is Teatralur cxovrebaSi umniSvnelovanesia evropuli (italiuri opera) da rusuli sabaleto da dramatuli dasebi (rusuli Teatri - amJamad al. griboedovis saxelobis saxelmwifo rusuli Teatri daarsda qarTulze 5 wliT adre - 1845 wels.). amdenad `evropuli~ kulturis damkvidreba da am procesSi qarTuli inteleqtualuri Zalebis gaerTianebac gansakuTrebiT swored TeatrTan mimarTebaSi ikveTeba (sagulisxmoa ilia WavWavaZis Zalisxmeva qarTuli Teatris ganviTarebis saqmeSi). aucilebeli ganmarteba: Cven miviCnevT, rom qarTuli kultura da evropuli kultura ise miemarTeba erTmaneTs, rogorc nawili _ mTels, anu qarTuli kultura evropuli kulturis nawilia. es kargad Cans rogorc kulturulideologiur xelovnebis mimdinareobaTa stilTa Sedarebis analizisas. XIX dros, ise saukunis saliteraturo dasawyisidan da dRemde saqarTveloSi arsebobda da arsebobs yvela is stili da mimarTuleba, rac zogadevropuli kulturisTvisaa niSandoblivi (klasicizmi, romantizmi, realizmi, modernizmi, postmodernizmi). amrigad, tipologiurad qarTuli kultura evropul kulturas miekuTvneba. es, sxva yvelaferTan erTad, TvalsaCino (Tbilisi, xdeba imaSic, rom XIX saukunidan garkveulwilad sxva qalaqebTan qalaqi, erTad), rogorc xdeba aseTi nacionaluri kulturis Semqmneli da ganmsazRvreli. urbanuli kultura TandaTanobiT iwyebs Tanxvedras nacionalur kulturasTan da ukve sadRac XIX saukunis meore naxevarSi iqceva mis ganmsazRvreladac; anu qalaqi qmnis da warmarTavs kulturas. Sesabamisad, „evropulisa“ da „qarTulis“ gamoyofa Cvens analizSi saWiroa mxolod meTodologiuri gamartivebis mizniT _ anu im faqtis saCveneblad, rom qarTuli kulturis garda TbilisSi evropuli kulturis sxva warmomadgenlebic arseboben _ germanuli, polonuri da a.S. kulturebi, romlebic iseve arian evropuli kulturis nawili, rogorc 21 qarTuli kultura, magram, gansxvavebiT qarTuli kulturisagan, isini, amave dros, Tbilisur subkulturebs warmoadgenen. 2.3. Tbilisuri modernizmi (XX saukunis pirveli meoTxedi) ukve modernistul periodSi damokidebuleba tf(Tb)ilisuri dabali kulturisadmi kvlav icvleba – igi erTi mxriv iqceva qalaquri, ukve kvdomis gzaze garkveulwilad gudiaSvilis mdgari egzotikuri dramatuli xelovneba). istoriul-esTetikur niSnis yovel xasiaTs kulturis mqonec kia SemTxvevaSi, iZens da fenad, meore (magaliTad misdami esTetikurad mxriv lado damokidebuleba Sefaseba-dafasebis obieqti xdeba rac kulturis deierarqizacias, kulturis horizontalurad ganfenis faqts mowmobs (amitomaa, rom swored modernizmi aRmoaCens da daafasebs firosmaniSvilis mxatvrobas). saukunis dasawyisSive Tbilisis kulturul landSaftSi mkveTrad dominirebs multikulturuli konvivialoba (adamianur stumroben evropeli magaliTad, sudeikini, dialogi, urTierTobaTa da rusi ganumeorebeli Riaoba, siTbo). arqiteqtorebi, kruCionix, burliukebi ; Tbilisuri Ddedaqalaqs mxatvrebi, 1904 wels artistebi. Camodis v. meerxoldi da dgams Tavis saetapo simbolistur speqtklebs; miuxedavad amisa, misi novaciebi jer ver poveben gamoZaxils qarTul TeatrSi (is naturalizmisa da realizmis fazaSi imyofeba). sainteresoa elementebi. kulturul kulturis dedaqalaqis politikas politikis decentarilzaciis TviTmmarTveloba axorcielebs – 1910 aqtiur wels garkveuli demokratiul daarsebuli pirveli `municipaluri muzeumis~ (dRes i. griSaSvilis sax. Tbilisis istoriis saxelmwifo muzeumi _ `qarvasla~) Seqmnas moyveba `avWalis muSaTa Teatris~ daarseba. 1922 w. ruseTidan brundeba ukve saxelmoxveWili reJisori k. marjaniSvili da TeatrSi iwyeba axali epoqa. kote marjaniSvilisa da sandro axmetelis SemoqmedebiTi paeqroba udides zegavlenas axdens Tbilisis kulturis Semdgom ganviTarebaze. GrusTavelis Teatris saxiT 22 ikveTeba Teatri-lideri, romelic zogadnacionalur masStabs scdeba da qarTul Teatralur modernizms evropuli donis movlenad aqcevs. aRsaniSnavia, rom qarTul TeatrSi modernizmi gacilebiT metxans grZeldeba, vidre zogadad am stilis droiTi monakveTi (is mTavrdeba axmetelis daxvretiT 1937 wels). ociani wlebidan yalibdeba profesiuli scenografia, asparezze gamodian axalgazrda mxatvrebi: i. gamrekeli, p. ocxeli, d. kakabaZe, e. axvlediani, l. gudiaSvili. TbilisSi iwyeba kinowarmoeba (1911 w.) _ pirveli amierkavkasiaSi. XX saukunis dasawyisSi gavrcelebuli modernis stili Tbiliss mdidar arqiteqturul memkvidreobas utovebs _ es, zedmiwevniT evropuli stili gansacvifrebeli silaRiTa da siswrafiT iTvisebs `Tbilisuri saxlis~ _ struqturul tradicias (ix. B CanarTi bukleti `moderni TbilisSi~). poet paolo iaSvilis ocneba, gadaeqcia Tbilisi axal parizad, 1920iani wlebis yvelaze bolos dinamikuri damoukideblobis TiTqmis periodi periods ganxorcielda. emTxveva (1918-1921 Tbilisuri saqarTvelos w.w.), maSin modernizmis saxelmwifoebrivi rodesac saqarTveloSi mcxovreb modernistebs revoluciuri ruseTidan Camosuli modernistebi uerTdebian. Tbilisuri kulturis `socialisturi~ Sre (1922 _ 1991 w.w.) Tbilisuri kulturis `socialisturi~ periodis yvelaze mniSvnelovani produqti, ra Tqma unda, e.w. stalinuri arqiteqtura, kino da socialisturi monumenturi realizmis xelovnebaa. esTetikis amasTan termini erTad, rom swored moviSvelioT, am dros e.w. daiwyo dedaqalaqma `Tavkombalizaciis~ principiT ganviTareba. sagulisxmoa, rom paralelurad Tbilisma dakarga kavkasiis konteqstSi socialuri da, garkveulwilad, politikuri centris funqcia. kulturuli, 23 nacionaluri politikis Sedegad Tbilisi wminda qarTul qalaqad gadaiqca, moispo ra misi rogorc multikulturuli qalaqis tradicia. es, upirveles yovlisa, aisaxa Tbilisis urbanul kulturaze, ramac daukarga dedaqalqs kulturuli mravalferovnebisa da kulturuli dinamizmis TiTqmis yvela niSani _ sxva erovnebebi eTnikur umciresobebad gadaaqcia da, faqtobrivad, sazogadoebrivi cxovrebidan gariya. amgvar nacionalur politikas periferizaciis principic daerTo (rac ruseTis imperiis drosac moqmedebda, magram mas regionis izolaciaSi moqcevis mizani ar hqonia) _ dedaqalaqi viwro teritoriul da eTnikur CarCoebSi moeqca umarTavda da da provinciul qalaqad gadaiqca. am process amyarebda `formiT nacionaluris~ programa, xels romelmac mTlianad gansazRvra dedaqalaqis vizualur-esTetikuri mxare. Sesabamisad, qalaqs radikalurad Seecvala konteqsti, man dakarga sakuTar TavTan identoba, iqca e.w. mono-kulturul qalaqad, ramac kulturul-istoriuli mexsierebis gaqroba, amnezia an, rac uaresia, kulturuli mexsierebis deformireba gamoiwvia. maSasadame, Sesabamisad, es saxezea iyo modernis logikidan sabWouri gadaxveva, (ideologiuri) ukve arsebuli varianti. mimarTebis ZaldatanebiTi da xelovnuri damuxruWeba da Secvla, ramac Tavisi Sedegi dedaqlaqis urbanul kulturaze bunebrivia iqonia. es yovelive mowmobs imas, rom dedaqalaqis mimarT ganxorcielebuli politika SemTxveviTi, daugegmavi da stiqiuri ar yofila, rac imas niSnavs, rom dedaqalaqis `normalur~ da `bunebriv~ mdgomareobaSi dabruneba da misi winsvla aseve myar da mizandasaxul politikas saWiroebs. sagulismoa, rom Cven dRemde ar gagvicnobierebia, Tu ra kulturulinteleqtualur-samarTlebrivi memkvidreoba gvergo uaxloesi sabWouri periodidan, ra saxiT, ra mimarTulebiT aisaxa is dedaqalaqze, ar gvicdia am memkvidreobis Sefaseba. sabWouri faseulobebi isev cocxalia da es metismetad aSkarad airekleba Cvens urbanul kulturaze da, Sesabamisad, vizualuradac mkafiod da mZafrad ikiTxeba. 24 gviandeli Tbilisuri socialisturi kulturis erT-erTi mTavari kulturuli fenomeni `Tbilisobaa~. rogorc tipuri socrealisturi `performansi~, `Tbilisoba~ Semdgom kvlevas miTxovs. aRniSvnis Rirsia arqiteqtor SoTa `rekonstruqcia~ `Tbilisobis~ yavlaSvilis (gasuli mier saukunis konteqstSi unda Tbilisis 70-80-iani ganvixiloT. Zveli wlebi), ubnebis rac Tbilisuri swored kulturis am `aRorZinebaSi~ aRsaniSnavia giorgi cabaZisa da sxva `aSuRuri~ musika. meore sxvagvari mxriv, XX saukunis (ZiriTadad, 70-ian wlebSi subkulturuli) Tbilisuri recepciac kulturis xdeboda: sergo farajanovis `tf(Tb)ilisuri~ kino (saiaTnova, suramis cixe, aSik-qeribi, firosmani), baSbeuk-meliqovi, avTo varazis da sxvaTa mxatvroba da a.S. urbanul kulturaSi, da gansakuTrebiT, TeatrSi Sedegad ikveTeba mkveTrad stratifikaciis dapirispirebuli akademiuri da kameruli formebi. rusTavelis Teatris karnavaluri masStaburobisa da marjaniSvilis Teatris fsiqologiuri akademiurobis diqotomiis fonze Cndeba axali, mcireformatiani, magram kulturuli TvalsazrisiT umniSvnelovanesi- kamerul-studiuri kinomsaxiobTa Teatri (daarsda 1978 wels). is dasabams `adamianis aZlevs masStabis~ tendencias, `sardafebis~ romelic saxiT tradiciuli Sesabamis, mcire gansakuTrebuli gvevlineba (ukve Teatraluri sivrcis Teatraluri sivrceebis simZafriT uaryofas, uaxles gansxvavebuli gaCenis periodSi mxatvrul-ideuri datvirTviT). mixeil TumaniSvilisEeskizur-impresionistuli Teatraluri mimdinareoba albaT ufro metad Seesabameba `Tbilisuri kulturis~ cnebas, vidre `rusTavelisa~ Tu `marjaniSvilis~ Teatrebis akademiuroba. XX saukunis 60-70-ian paralelurad yalibdeba rogorebicaa `WeSmariti wlebSi iseTi oficialuri Tbilisuri Tbiliseli~, `sabWoTa kulturuli `namdvili kulturis~ kliSeebi, qalaqeli~, rac upirispirdeba iseT kategoriebs, rogorebicaa `Camosuli~, `sofleli~ da a.S. Cndeba `prestiJuli~ da `araprestiJuli~ ubnis cneba. swored am dros igivdeba `qarTuli~ da `Tbilisuri~. 25 Tuki `stalinuri periodi~ (1924/29?-1953ww.) oficialuri ideologiisa da oficialuri kulturis upirobo batonobiT xasiaTdeba, ris gamoc am kulturas `totalitaruli kultura~ ewodeba, gviandeli socializmis periodSi Tbilisuri kulturis dualizmi Tavs iCens `socialisturi~ da `erovnuli~ kulturebis, `oficialuri~ da `disidenturi~ ideologiebis, `oficialurisa~ da `Crdilovani~ ekonomikis da a.S. dapirispirebis (amave dros, garkveulwilad, difuziis) saxiT. XX s-is 80-iani wlebis bolos ki dualizmi aseT saxes iRebs: oficiozi/araformalebi, komunisturi nomenklatura/erovnuli moZraoba, sabWoTa kultura/qarTuli nacionaluri kultura, rac, sabolood, `sabWoTa socialisturi kulturisa~ da Sesabamisi istoriuli periodis dasasruls moaswavebs.LU Tbilisuri kulturis Tanamedrove Sre (1992-2004 ww.) radganac Tbilisuri arqiteqturisa da qalaqis kulturuli landSaftis sivrceSi mimdinare destruqciul movlenebs Cven ukve SevexeT (ix: Sesavali _ 1.1.), amitomac yuradRebas Tanamdrove Tbilisuri kulturis sxva Taviseburebebs mivapyrobT. 1991-92 `qarTulis~ wlebis Tbilisis araigiveoba _ omma kargad `avangarduli~ aCvena da `Tbilisurisa~ `mowinave~ da Tbilisi daupirispirda `ariergardulsa~ da `CamorCenil~ danarCen saqarTvelos. sayuradReboa, rom TviTon es omi prezidentma z. gamsaxurdiam (1941_1993 w.w.) `vera-vake-saburTalos sakuTriv Tbilisuri putCad~ kulturis monaTla. dualizmi: cxadia, aq igulisxmeba centraluri/periferiuli, prestiJuli/araprestiJuli da a.S. XX saukunis bolos da XXI saukunis daswyisisaTvis Tbilisur (da, sazogadod, qarTul) kulturaSi sxvagvari dualizmi gamoikveTa: `Zvelebi~ da `axlebi~, `Zveli~ nomenklatura da `axali~ reformatorebi, `Zveli inteligencia~ da `axali inteleqtualebi~, `Zveli nacionaluri kultura~ da `axali liberaluri faseulobebi~. SeiZleba iTqvas, rom, politikuri TvalsazrisiT, 2003 wlis `vardebis revolucia~ swored `axlebis~ sruli triumfiT dagvirgvinda, stagnaciuri 26 gerontokratia revoluciurma neokratiam Caanacvla. magram, sagulisxmoa, rom `Zveli nacionaluri~ da `axali liberaluri~ kulturebis dapirispirebis moxsnis (an/da Serbilebis) mizniT `axlebis~ politikurad yvelze ufro aqtiurma nawilma sakuTar Tavs `nacionaluri moZraoba~ uwoda. cxadia, amiT `axalsa~ da `Zvel~ kulturebs Soris dapirispireba ar amowurula. `Zveli~ kulturis umTavres sayrdenad saSualo skola da sauniversiteto infrastruqtura rCeba. `nacionaluri~ da `liberaluri~ kulturebis dapirispirebasTan erTad Tbilisuri kulturis sivrceSi sxva winaaRmdegobac warmoiSva, rac mowmobs qalaqis urbanuli tradiciis srul ignorirebas, iwvevs qalaqis saxis rRvevas da rac qalaqs ukargavs sakuTar identurobas; rom araferi vTqvaT urbanul kulturaze, romelic Zveli sabWouri tradiciis nayofad rCeba, qalaqi ver qmnis mdgradi ganviTarebis gegmas; aSkarad SeiniSneba ukve aRniSnuli arainstitucionaluri, erTgvari vizionerul-futuristuli da fragmentul-spontanuri, stiqiuri damokidebuleba qalaqisadmi. magaliTad: Tbilisis politikuri istebliSmentis erTi nawilis mxridan gamoiTqva azri, rom qalaqis istoriuli nawili erT ubnad unda gaerTiandes da rom igi saofise sivrced unda gadaiqces. esaa sainformacio saSualebebis gziT mopovebuli informacia (sxva saSualeba informaciis mopovebisa dRes ar arsebobs, rogorc Cans iqidan gamomdinare rom ar arsebobs Tanamimdevruli muSaobis procesi am mimarTulebiT). saofise sivrced qceva sruliad obiqturad gamoiwvevs qalaqis radikalur gardaqmnas _ dRis wesrigSi dadgeba Zveli nagebobebis ngrevisa da maTi axali SenobebiT Canacvlebis sakiTxi. es ki, sabolood, gulisxmobs linearuli Tbilisis regularul qalaqad qcevas. ra Tqma unda, aseTi midgoma savsebiT legitimuria _ amas mxars umagrebs sxva dedaqalaqTa msgavsi transformaciis istoriuli magaliTebic: parizis regularul qalaqad gardaqmna ludoviko XIV-is dros, budapeStis (ufro zustad, peStis) dangreva da, faqtobrivad, Tavidan aSeneba XIX saukuneSi (rac budapeStisaTvis imperiis meore dedaqalaqis funqciis miniWebam gamoiwvia), stalinur periodSi da a.S. moskovis radikaluri transformacia 27 magram, amisaTvis saWiroa gaazrebuli stretegiuli gegmis arseboba da Sesabamisi resursebis (rogorc inteleqtualuri, ise ekonomikuri Tu fizikuri da sxv.) amoqmedeba. samwuxarod, mocemuli koncefciis avtorebs yovelive es, qveynis dRevandeli mdgomareobidan gamomdinare, ararealisturad da gaumarTleblad gvesaxeba. amitomac, Tbilisuri kulturis ganviTarebis strategiul mimarTulebaTa Cveneuli modeli (ix: mocemuli koncefciis me-4 nawili) Tbilisuri kulturis `palimfsestursa~ da linearul paradigmas emyareba. strategiis gansazRvrisas gasaTvaliswinebeli iqneba Cvens mier SemoTavazebuli seleqciuri meTodi dRes arsebuli kulturis seleqciuri fenis gaTvaliswinebiT, ramdenadac dRes arsebuli seleqciuri fena jer kidev stalinis periodSi Catarebuli kulturis seleqciis saxiT arsebobs: ukve stalinis periodidan iwyeba, ase vTqvaT, warsulisken Sebruneba, rac mTavaria warsuli memkvidreobis gadarCeva, misi ideologiuri utilitaruli funqciiT datvirTva. xelovnebaSi es gamoixata tradiciuli ornamentis Warb gamoyenebaSi da mis ideologizirebaSi, saeklesio kedlis mxatvrobis kompoziciuri eTnografiuli formebis socialisturi realizmis sqemebis sesxebaSi aslirebis uaRresad da meTodSi mwyobr mis kultivirebaSi, da am yovelives TematikasTan ekleqtur SejerebaSi (am meTodma bunebrivia ganapiroba saxelovnebo ganaTlebis meTodologia)... Tbilisis kulturis politikis monacemebi K qvemdebare koncefciis meTodologiisa da Catarebuli sociologiuri kvlevebis analizis safuZvelze gamoikveTa is ZiriTadi sferoebi, romlebic Tbilisis, rogorc dedaqalaqis urbanuli kulturis politikas gansazRvravs. Ues sferoebia: uZrav-moZravi kulturuli memkvidreoba, tradiciebi da specifikuri cxovrebis wesi; xelovnebis sxvadasxva dargebi: literatura, musika (klasikuri, folki, Tanamedrove), Teatri, saxviTi da vizualuri xelovneba, popularuli kultura; kroskulturuli sferoebi ganaTleba, masmedia, turizmi. CamoTvlili sferoebis mokle mimoxilva ixileT danarTSi #1. 28 situaciis analizi: TbilisSi turizmis ganviTarebis resursuli potenciali Sesavali Tbilisis turizmis ganviTarebis koncefcia, romelic dafuZnebulia zemoT ukve aRweril qalaqis kulturis resursul potencialze, unda iTvaliswinebdes im sayovelTaod aRiarebul principebs, rac amoZravebs msoflio turizms. pirvel rigSi unda aRiniSnos, rom turizmi ar aris ekonomikis lokalurad arsebuli da damoukideblad ganviTarebadi dargi. is dargTaSorisi dargia, romlis ganviTareba bevr politikur, ekonomikur da socialur komponentzea damokidebuli. Sesabamisad, turizmis ganviTarebis koncefciis Camoyalibebisas, vxelmZRvanelobT ra Tanamedrove evropuli midgomebiT, turizms ganvixilavT, rogorc uaRresad mravalaspeqtian klasters. mxedvelobaSi gvaqvs turizmTan dakavSirebuli seqtorebi: dargis ganviTarebiT dainteresebuli iuridiul-politikuri da garemos dacviTi moZraobebis monawileebi; finansuri, soflis warmomadgenlebi; teqnologiuri industriis, kulturis, meurneobisa resursebis siaxleebiT sportis, da jandacvis, ganaTlebis, gadamamuSavebeli seqtorebis amoReba-amoqmedebiT, dakavebuli infrastruqturis, teqnikuri specialistebi; sanaxaobrivi da da transportis gasarTobi industris warmomadgenlebi da a.S. ufro konkretuli Camoyalibebisas) industriis (gansaxleba), garToba, gansazRvrisa da ZiriTadi mimarTulebebis midgomisas, magaliTad ise, rogoricaa Tema _ turizmis moqmedebis seqtori: transportireba kveba SesaZleblobebi), (saeklesio, (strategiis momsaxureba, (Sida saqalaqo da nacionaluri (saerTaSoriso mogzaurobebis saero, turistuli gayidva regionaluri, da dabinaveba saqalaqTaSoriso), samzareulos (saeqskursio), nacionaluri, mTeli dResaswaulebi saerTaSoriso), atraqcionebi, Tavgadasavlebi da sxva gare garTobis saxeobebi da a.S. 29 Tu sakiTxs strategiuli kidev gegmis ufro CavuRrmavdebiT SemuSavebisas), sakiTxebi (da es aucilebeli gansaxilveli iqneba gaxdeba iseTi detalobiT, rogorc magaliTad _ atraqciuloba: kulturuli atraqciuloba: istoriuli da arqeologiuri adgilebi, arqiteqtura, monumenti, industriuli adgili, muzeumi, eTnikuri kuTxe, samzareulo, Teatri, koncerti/warmodgena da a.S. bunebrivi atraqciuloba: peizaJi, landSafti, parki, mTa, flora, fauna, da a.S. dResaswaulebi (movlenebi): gansakuTrebuli, sazogadoebrivi movlenebi, festivalebi, religiuri, sportuli dResaswaulebi (zeimebi), Ria vaWroba (sazeimo bazroba), korporatiuli movlenebi da a.S. rekreaciuli resursebi: RirsSesaniSnaobebis monaxuleba, golfi, curva, CogburTi (tenisi), gaseirneba, velo-seirnoba, sportis zafxulisa da zamTris saxeobebi da a.S. samayureblo atraqciuloba: Tematuri parkebi, luna-parkebi, kazino, kinoTeatri, maRaziebis qseli, xelovnebis saSemsruleblo saxeobebis centrebi, sportuli kompleqsebi da a.S. turizmis ganviTarebas, rogorc logikurad Tanamdevi procesebi, mohyveba iseTi gare egzogenuri movlenebi, rogoricaa: demografiuli da socialuri cvlilebebi, cvlilebebi politikaSi, sakanonmdeblo da maregulirebel sferoSi, vaWrobis ganviTareba, ekonomikuri da finansuri cvlilebebi, satransporto infrastruqturisa da sainformacio uzrunvelyofis sferos ganviTareba da a.S. Sesabamisad, aucilebeli iqneba am cvlilebebisadmi rogorc sakanonmdeblo, aseve struqturul- mmarTvelobiTi da socialur-ekonomikuri mzaoba. gasaTvaliswinebelia, rom dargis ganviTarebas Tan SeiZleba axldes rogorc dadebiTi _ axali samuSao adgilebis Seqmna, Semosavlebis zrda, urbanizaciis procesis daCqareba, bunebrivi kompleqsebis gafarToeba, regionis atraqciulobis xarisxis, kulturuli cxovrebis donis zrda, socialuri da kulturuli procesebis daCqareba, adgilobrivi kulturuli RonisZiebebis, xalxuri Semoqmedebis, rewvis, tradiciebis aRorZineba, 30 adgilobrivi kulturis Zeglebis dacva da aRdgena, sasoflo-sameurneo da sxva adgilobriv produqciaze moTxovnilebis zrda; aseve uaryofiTi momentebi _ mosaxleobis sxvadasxva jgufebis interesebis polarizacia da komercializacia, arakvalificiuri Sromis xvedriTi wilis, sazogadoebrivi wesrigis darRvevis ricxvis zrda, ojaxuri cxovrebis wesis `erozia~, kulturis komercializaciis gemovnebis mkveTri dacema da totaluri procesSi sazogadoebrivi `maskulturizacia~, konkretuli turistuli mimarTulebis TviTmyofadobis dakargva, SesaZlo konfliqtebi adgilobriv mosaxleobasa da turistebs Soris da sxva. momavali yuradReba strategiuli unda mieqces gegmis turizmis damuSavebisas ganviTarebis gansakuTrebuli politikis ZiriTad aspeqtebs: turistuli resursebis maqsimalurad sruli CamonaTvalis momzadeba; turizmis ganviTarebis mizniT erovnuli qonebis gamoyenebis sqemis Camoyalibeba; ZiriTadi turistuli raionebis/ubnebis da turistuli daniSnulebis obieqtebis gansazRvra; RonisZiebaTa kompleqsis gansazRvra-realizacia, romelic adgilobriv mosaxleobasa da turistebs aswavlis qveynisa da misi calkeuli istoriul-eTnografiuli mxareebis (am SemTxvevaSi – Tbilisis calkeuli ubnebis) kulturuli Rirebulebebis pativiscemas; adgilobrivi resursuli (bunebrivi, istoriuli, adamianuri da a.S.) potencialis dacvis RonisZiebebis gansazRvra. koncefciaSi calke ar SevexebiT, Tumca Semdgom etapze aucilebeli iqneba kvalificiurad damuSavdes iseTi sakiTxic, rogoricaa turistuli regionis mimzidvelobaze moqmedi faqtorebi, romlebic moiazreba rogorc: SeRwevadoba; damokidebuleba turistebisadmi; 31 infrastruqtura; bunebrivi silamaze da klimati; kulturuli da socialuri daxasiaTeba; sportul-gamajansaRebeli da rekreaciuli resursi; ganaTlebis centrebi; komerciis centrebi; fasebis done da a.S. ukanaskneli aTwleulis ganmavlobaSi amerikul literaturaSi gaCnda e.w. `adeqvaturi turizmis~ cneba, romlis ZiriTadi principebia: konkretuli teritoriis memkvidreobis (kulturuli, istoriuli, bunebrivi) dacvaSi aqtiuri monawileoba; sxva regionebTan SedarebiT konkretuli teritoriis memkvidreobis (kulturuli, istoriuli, bunebrivi) unikalobis xazgasma da Sesabamisi warmoCena; adgilobriv mosaxleobaSi unikaluri memkvidreobisadmi (kulturuli, istoriuli, bunebrivi) siamayisa da pasuxismgeblobis grZnobis aRzrda; turizmis ganviTarebis teritoriis programis unikaluri memkvidreobis SemuSaveba konkretuli (kulturuli, istoriuli, bunebrivi) gamoyenebis safuZvelze. ACvenis azriT, strategiis SemuSavebisas aucilebeli iqneba aRniSnuli poziciebis gaTvaliswinebac. Tanamedrove turizmi _ ganviTarebis ZiriTadi tendenciebi dRevandeli turizmi, romelic kompiuterizaciisa da avtomatizaciis farTod danergvis safuZvelze saerTaSoriso informaciuli teqnologiebis da procesebis sferod gadaiqca, uaxlesi satransporto saSualebebiTa da momsaxurebiT sul sxvagvari warmodgenebi Seqmna drosa da sivrceze, Zalze 32 faqizad reagirebs dedamiwaze mimdinare procesebze. Sesabamisad Cndeba axali tendenciebi, moZraobebi, mimarTulebebi. swored aqedan gamomdinare gaCnda msoflio sazogadoebriobisaTvis erTiani maregulirebeli aqtebis Seqmnis saWiroeba. `turizmis globaluri eTikuri kodeqsi~ (msoflio turistuli organizaciis generaluri asamblea, santiago, Cili, 1999 wlis 1 oqtomberi) turizms ganixilavs, rogorc: individualuri da koleqtiuri srulyofis faqtors; mdgradi ganviTarebis faqtors; sferos romelic iyenebs kacobriobis kulturul memkvidreobas da Seaqvs Tavisi wvlili mis gamdidrebaSi; saqmianobas, romelic erTnairad sasargeblo da momgebiania masSi monawile qveynebisa da xalxebisaTvis. aRniSnuli zogadi Sefasebebidan da daskvnebidan Tu gadavinacvlebT turizmis, rogorc dargis SegviZlia aRvniSnoT, rom pragmatuli, gamoyenebiTi Tanamedrove moTxovnebis mxaris analizze, Sesabamisad misi ganviTareba saxelmwifos (qveyanas), konkretul regions, qalaqs, rogorc dainteresebul (monawile) mxares, uqmnis Sesabamisi stimulebis nairsaxeobas:E axali samuSao adgilebi da sawarmoebi; damatebiTi Semosavlebi; axali gasaRebis bazrebi adgilobrivi produqciisaTvis; infrastruqturis, aseve komunaluri momsaxurebis obieqtebisa da samsaxurebis modernizacia; axali profesiebi da teqnologiebi; sazogadoebis mier gare samyarosa da kulturuli memkvidreobis problemebisa da maTi dacvis aucileblobis safuZvliani gageba; axali midgomebi miwaTsargeblobaSi, gadamamuSavebel mrewvelobaSi da a.S. soflis meurneobaSi, 33 amasTan erTad, imisaTvis, rom turizmma ekonomikuri mogeba moutanos qalaqs, misi ganviTareba unda atarebdes mdgrad xasiaTs da amave dros Tavisi bunebiT unda iyos damzogavi. turizmis ganviTarebis TvalsazrisiT gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs gansaxlebis sistemis, dasaxlebaTa tradiciul arqiteqturas da istoriul-kulturul memkvidreobas. turizmis ganviTarebis SesaZleblobebis Sefasebis dagegmvis dros (rac TvalTaxedviT aucilebeli potenciuri iqneba strategiis damuSavebisas) aucilebelia pasuxi gaeces Semdeg kiTxvas _ ra saWiro komponentebi unda arsebobdes turizmis ganviTarebisaTvis? es komponentebia: RirSesaniSnaobebi da Tavisufali drois gatarebis formebi _ sanaxavi adgilebi da is, riTac SeiZleba turisti gaerTos adgilze yofnis dros; miRebisa da momsaxurebis infrastruqtura _ dabinavebisa da kvebis adgilebi; satransporto infrastruqtura da momsaxureba _ sabazo adgilamde Casvlisa da Sida teritoriaze gadaadgilebis saSualeba; adgilobrivi sainJinro-teqnikuri infrastruqtura _ wyalmomarageba, eleqtrogayvaniloba, komunikacia, kanalizacia da myari sayofacxovrebo narCenebis marTva; mogzaurobebis organizeba _ turoperatorebi, turagentebi da gidebi; turistuli produqciis bazarze gatana da turistuli informaciis samsaxuris arseboba _ informacia turistebisaTvis imaze, Tu ra SeuZliaT naxon da akeTon maT adgilze yofnis dros. turizmis, prioritetis rogorc qveynis gansazRvrisaTvis, dedaqalaqis ukve ganviTarebis strategiaze erT-erTi muSaobis dros, aucilebeli iqneba gaanalizdes Semdegi sakiTxebic: - arsebobs Tu ara TbilisSi turizmis ganviTarebisaTvis saWiro resursebi; - arsebobs Tu ara SeiZleba gasvla; Sesabamisi turistuli bazari, romelzec 34 - ekonomikuri ganviTarebis miznebis misaRwevad esaWiroeba Tu ara Tbiliss turizmis ganviTareba; - aris Tu ara saWiro ganviTarebisaTvis, SromiTi damatebiTi SromiTi resursebi turizmis resursebis Semoyvanis gareSe; - gamarTlebulia Tu ara danaxarjebi satransporto infrastruqturis ganviTarebisaTvis; - SesaZlebelia Tu ara konkurentebis gamoCena arsebuli an SesaZlo turistuli proeqtebidan mezobel regionebSi. aqve unda aRvniSnoT isic, rom 1992 wlis gaeros cnobili samitis (rio de Janeiro) Semdeg, nebismieri qveynisa da dargis ganviTarebas safuZvlad daedo epoqaluri mniSvnelobis dokumenti `dRis wesrigi XXI saukunisaTvis~, romelSic gacxadebuli iqna mdgradi ganviTarebis ZiriTadi principebi da moTxovnebi. aRniSnuli dokumentis Tanaxmad mdgradi turizmi: - xels uwyobs turizmis zemoqmedebis gzebis gagebas bunebriv, kulturul da socialur sferoebze; - xels uwyobs Semosavlebisa da xarjebis samarTlian ganawilebas. igi qmnis samuSao adgilebs uSualod adgilobriv turizmsa da mis monaTesave sferoebSi; - xels uwyobs momgebiani adgilobrivi dargebis ganviTarebas _ sastumroebi da sxva sarekreacio obieqtebi, restornebi da kvebis sxva obieqtebi, satransporto sistemebi, xalxuri rewva da Semosvlas da saeqskursio-sainformacio saqme; - xels uwyobs adgilobriv regionSi ekonomikaSi ucxouri kapitalis valutis dabandebas. xels uwyobs adgilobrivi ekonomikis diversifikacias, gansakuTrebiT sasoflo raionebSi, sadac SemTxveviTi xasiaTi; dasaqmebas SeiZleba hqondes sezonuri an 35 - moiTxovs sivrciT gegmarebasa da zonirebas, romelic Seesabameba adgilobrivi ekosistemis gamtarunarianobas; gadawyvetilebis miRebis procesSi rTavs sazogadoebis yvela fenis warmomadgenels; - xels uwyobs adgilobrivi infrastruqturis modernizebas; - qmnis rekreaciul obieqtebs, romlebiTac sargebloba SeuZliaT rogorc adgilobriv macxovreblebs, aseve turistebs; - bunebrivi turizmi xels uwyobs im miwebis produqtiul gamoyenebas, romelTac ara aqvT sasoflo-sameurneo mniSvneloba; - kulturuli turizmi xels uwyobs adgilobrivi mosaxleobis TviTSegnebis amaRlebas; - ekologiurad mdgradi turizmi naTlad gviCvenebs bunebrivi da kulturuli resursebis did mniSvnelobas social-ekonomikuri ganviTarebis saqmeSi da xels uwyobs mis dacvas. turizmis mdgradi ganviTarebis ZiriTadi principebia (bunebis dacvis (bunebrivi, socialuri msoflio fondis mixedviT): - resursebis mdgradi moxmareba da kulturuli resursebis dacva da mdgradi moxmareba xangrZlivi da warmatebuli saqmianobis sawindaria); - turistul teritoriebze datvirTvisa da narCenebis Semcireba (resursebis moxmarebis regulireba da narCenebis Semcireba xels uwyobs turistuli produqtis xarisxis zrdas da amasTan erTad amcirebs bunebis konservaciis xarjebs); - bunebrivi da kulturuli mravalferovnebis SenarCuneba (bunebrivi da kulturuli mravalferovneba turistuli saqmianobis warmatebisa da mimzidvelobis ganmsazRvreli faqtoria); - turizmis integrireba dagegmvis procesSi (turizmis ganviTarebis integrireba garemosdacviTi da ekonomikuri sakiTxebis dagegmvis procesSi uzrunvelyofs turistuli saqmianobis warmatebas); 36 - (ekoturizmi adgilobrivi ekonomikis mxardaWera adgilobrivi ekonomikis ganviTarebas, xels iTvaliswinebs uwyobs garemoze miyenebuli SesaZlo zianis kompensacias, Tavis mxriv icavs da amcirebs velur garemoze uaryofiT zemoqmedebas); adgilobrivi mosaxleobis Tanamonawileoba (adgilobrivi Temis - Tanamonawileobas ara marto ekonomikuri sargebeli moaqvs, aramed gacilebiT ufro sainteresosa da mimzidvels xdis turistul produqts); konsultaciebi - da (interesTa TanamSromloba konfliqtebis Tavidan acilebis uzrunvelyofa); - personalis kvalifikaciis amaRleba; - marketingi; - kvleva da Sefaseba. yvela aRniSnuli sakiTxi, Cvenis azriT, seriozuli yuradRebis sagani unda gaxdes im jgufebisaTvis, romlebic dedaqalaqis ganviTarebis strategiul gegmaze, da konkretulad, turizmis blokze imuSaveben. M Tbilisis, rogorc turistuli obieqtis aRwera paragrafi, romelSic, zemoT aRniSnuli rekomendaciebis Tanaxmad, unda aRiweros qalaqis mTeli resursuli potenciali, SesaZlebelia sxvadasxvagvarad Camoyalibdes. arsebiTia is, Tu rogor mivudgebiT TviTon turizms, raSi vxedavT mis SesaZleblobebsa da mimzidvelobas. winamdebare dokumentSi, romelsac konkretuli mizani da orientacia gaaCnia (igi dedaqalaqis strategiuli ganviTarebis erTiani gegmis nawili, kulturisa da turizmis ganviTarebis xelSewyobis saqmeSi xelisuflebis samoqmedo gegma unda gaxdes), gamoyenebuli iqneba aprobirebuli, standartuli midgoma da struqtura, Tumca Tbilisis istoria gvaZlevs SesaZleblobas kidev ufro mravalferovani da mimzidveli (atraqciuli) gavxadoT is safuZveli, rac unda gaxdes koncefciis RerZi. 37 rogorc erT-erTi magaliTi, rasac SeiZleba daefuZnos Tbilisis turizmis koncefcia, SesaZlebelia ganxiluli iqnas is informacia, rac aTeuli wlebis ganmavlobaSi grovdeboda im adamianTa gamonaTqvamebisa da STabeWdilebebis saxiT, romlebic misi ganviTarebis sxvasaxva periodSi ewvivnen Tbiliss. `Tbilisi rom ara, SesaZloa venaSi taZris nacvlad meCeTi mdgariyo, radgan Tbilisis citadels exeTqebodnen saukuneebis ganmavlobaSi jalaledinebi, Cingisxanebi da sxva aRmosavleli sulTanebi da Sahebi. Tbilisi idga rogorc evropis cixe-simagre, saidanac mTeli saqristianos mtrebi sisxlisagan daclilni da dasustebulni Tu aRwevdnen evropamde~. avstrieli poetisa da mTargmnelis (Targmna `vefxistyaosani~) hugo hubertis sityvebi misi nawarmoebidan `Tbilisis apologia~ SesaZlebelia am nawilis epigrafad gamogveyenebina da Tbilisis turistul potencialze konceptualuri msjeloba swored am funqciiT dagvewyo. Tumca aqvea gasaTvaliswinebeli isic, rom avstrieli avtori erTaderTi ar aris da swored es _ istoriaa, riTac, rogorc varianti, SesaZlebelia daviwyoT Tbilisis turistul SesaZleblobebze saubari. koncefciis ZiriTadi argumentia Tbilisis, rogorc kulturaTa Sexvedris adgilis mravalmxrivi Seswavla, kvleva da ganviTareba. Aamdenad miznobrivad gamosayenebelia Tbilisis Sesaxeb vrceli masalebi, romelic ucxoelma mecnierebma, mkvlevarebma da mogzaurebma dagvitoves (ixileT danarTi# 2). am masalaTa Seswavla–gamoyeneba aucileblad unda mimdinareobdes TbilisSi arsebul eTnikur umciresobaTa da maTi subkulturebis analizis konteqstSi, Tavad TanamonawileobiT. difuziis procesSi umciresobaTa MmiT ufro, rom kulturuli warmomadgenlobebis xangrZlivi umciresobebi aqtiuri urbanul-kulturuli mniSvnelovan mxatvrul saxeebsa da waruSlel kvals tovebdnen qalaqis kulturul landSaftze. sagulisxmoa is faqti, rom Tbilisis erT-erT ubans, romelic germanelebiT iyo dasaxlebuli, erqva `aleqsandersdorfi~ - (teritoria 38 rkinigzis magistralis, mtkvris marcxena sanapiros, vanis quCasa da maudkamvolis kombinats Soris). qalaqur toponimikaSi dRemde gvaqvs Semonaxuli `kiriCni~, `zemeli~ (latvieli evgeni ziemelis dRes ararsebuli istoriuli afTiaqis mixedviT) da sxva. analogiurad germanelebisa, TbilisSi arsebobda `frangTa ubani~ (patrebis saydris, patrebiaanT, kaTolikeTa ubani) – Sua bazris (k. leseliZis q.) marjvena mxares; mxolod dakavSirebuli zemoTmoyvanili istoriebi CamonaTvali SeiZleba gaxdes da Sesabamisad turizmis maTTan ganviTarebisa da Tbilisuri kulturis dacva-reabilitaciisa da adaptaciis safuZveli. amave principiT gansaxilvelia is faqti, rom Tbilisi 1973 wlidan daZmobilebuli qalaqebis msoflio federaciis wevria. TbilisTan daZmobilebuli qalaqebia: zaarbriukeni (germania), liubliana (slovenia), nanti (safrangeTi), insbruki (avstria), atlanta (aSS, jorjia), palermo (italia), bilbao (espaneTi), bristoli (didi britaneTi), megobar-partniori qalaqebia: baqo (azerbaijani), moskovi (ruseTi), erevani (somxeTi), minski (belorusia), sankt-peterburgi (ruseTi), kievi (ukraina), vladikavkazi (ruseTi), odesa (ukraina), aTeni (saberZneTi), ankara (TurqeTi), parizi (safrangeTi), romi (italia), ierusalimi (israeli), stamboli (TurqeTi). Aamdenad TbilisSi turizmis ganviTarebisaTvis am federaciis wevroba kidev erTi seriozuli mimarTuleba da SesaZleblobaa. rac Seexeba e.w. `standartul~ damokidebulebas, igi Semdegi saxiT SeiZleba warmovidginoT: Tbilisi _ saqarTvelos dedaqalaqi, qveynis politikur- administraciuli, ekonomikuri, kulturel-saganmanaTleblo da samecniero centri, umniSvnelovanesi satransporto kvanZia. Tbilisi Tbilisis aRmosavleT qvabulSia saqarTveloSi, moqceuli, zRvis md. donidan mtkvris 380-750 orive m-is mxares, simaRleze. qalaqis farTi Seadgens 366 km2 (aqedan 45%-ze meti ganaSenianebulia). 39 mosaxleoba 1 milionze meti (2002 wlis aRweris monacemebiT). reliefi Tbilissa da mis midamoebs sakvanZo adgili uWiravs saqarTvelos urTierTgansxvavebul msxvil landSaftur regionebs Soris (swored aq iyrian Tavs didi fizikur-geografiuli erTeulebi). reliefSi naTlad Cans gansxvaveba marjvena da marcxena sanapiroebs Soris (marjvena gacilebiT maRalia da garkveul `amfiTeatrs~ qmnis). reliefi ZiriTadad warmodgenilia TrialeTis qedis antiklinuri ganStoebebiT da maT Soris moqceuli sinklinuri xev-xeobebiT, ufro cicaboa, Zlier aris daRaruli mdinareTa xeobebiTa da xramebiT; marcxena sanapiros SedarebiT dabali mdebareoba aqvs, reliefi ufro nazia, umetesad danawevrebulia mcire siRrmis xevebiTa da xramebiT. Tbilisisa da misi Semogarenis rTuli da mravalferovani reliefi garkveul siZneles qmnis qalaqis ganaSenianebisaTvis; meores mxriv, igive pirobebi ganumeorebel silamazes aniWebs qalaqs. hava `haviTa ars mSveni da mxiaruli… zafxuls cxeli da ara gauZlisi, zamTari civi, gazafxul-Semodgoma mSveni da satrfo~, ase axasiaTebs Tbilisis havas vaxuSti batoniSvili (XVIII s.). Tbilisi subtropikuli da olqis misi midamoebi aRmosavleT mdebareobs periferiaze. zomierad subtropikul mSrali zonaSi mdebareoba da mcire Rrublianoba ganapirobebs mzis naTebis mniSvnelovan xangrZlivobas (2112 saaTi weliwadSi) da intensivobas wlis yvela sezonSi. yvelaze civi Tvea ianvari (saS. temperatura – 0,90C); yvelaze cxeli Tvea ivlisi (saS. temperatura – 240C). Rrublianoba zomieria; moRrublul dReTa raodenoba 100-130-ia weliwadSi. haeris saSualo wliuri SefardebiTi tenianobaa _ 65-70%. Tbilisisa da misi midamoebis hava jansaRia, saukeTesoa adamianis sacxovreblad da sameurneo saqmianobisaTvis. midamoebSi bevri sagareubno 40 kurorti da saagarako adgilia: kikeTi, kojori, tabaxmela, wavkisi, wodoreTi, wyneTi da sxva. Sida wylebi hidrografiuli qselis xasiaTis mixedviT Tbilisis midamoebi or nawilad SeiZleba daiyos (reliefis xasiaTidan gamomdinare): marjvena sanapiroze qseli ufro xSiria. mdinareebs viwro xeoba, meti vardna da daxriloba aqvT. marcxena sanapiroze sustad ganviTarebuli meCxeri qselia, mdinareebi vakis tipisaa, farTokalapotiani. zedapiruli Camonadenis mTavari arteriaa md. mtkvari, romelic Tbilisis teritoriaze daaxlebiT 35 km-ze miedineba. mtkvari tranzituli mdinarea, misi hidrologiuri reJimi umTavresad Tbilisis farglebs gareT yalibdeba da adgilobriv mimdinare hidrologiuri procesebis gavlena mis reJimze mxolod gansakuTrebul SemTxvevaSi aRiniSneba. tbebs Soris mniSvnelovania lisis tba da kus tba, ufro pataraa gldanis tbebi, wodoreTis tba, Wilitba, muxaTgverdis tba, wyneTis tba da sxva. Tbilisis Crdilo-aRmosavleT nawilSi, mlaSe tbebis adgilze, 1951 wels Seiqmna Tbilisis wyalsacavi. P.S. strategiis damuSavebisas aRniSnuli blokebis gafarToebasTan erTad, gansaxilveli iqneba iseTi sakiTxebi, rogorebicaa: niadagebi, flora da fauna, bunebrivi landSaftebi, rogorc turistul-rekreaciuli orientaciis maformirebeli komponentebi. turistuli industriis SesaZleblobebi da Tbilisis perspeqtiva saqarTveloSi turizmis ganviTarebis ZiriTadi problemebi aRniSnuli sakiTxi sakmaod seriozulia da Sesabamis kvlevasa da analizs moiTxovs. ukanaskneli wlebis Kkoncefciis ganmavlobaSi farglebSi aucileblad Catarebuli msgavsi CavTvaleT samuSaoebis (sxvadasxva saerTaSoriso da adgilobrivi organizaciebis mier) analizis safuZvelze mxolod davafiqsiroT ZiriTad problemaTa nusxa, ramdenadac qveynis masStabiT arsebuli problemebi identuria TbilisisTvisac. 41 dReisaTvis saqarTveloSi turizmisa da kurortebis dargis winaSe arsebuli problemebi pirobiTad SeiZleba daiyos or jgufad, romelTagan TiToeulSi gamoiyofa ramodenime qvejgufi (Cven aRvniSnavT mxolod im poziciebs, romlebic miesadageba Tbilisis sinamdviles): I. turistul produqtTan dakavSirebuli aspeqtebi - turistuli produqtis SezRuduli speqtri; - xarisxTan dakavSirebuli problemebi; a) transportireba qveynis SigniT (SezRuduli SesaZleblobebi); b) turistuli RirsSesaniSnaobebisa da sanaxaobebis mdgomareoba da adaptirebuloba; c) turistTa ganTavsebis saSualebebis xarisxi; d) turistuli infrastruqturis sxva obieqtebis dabali xarisxi; e) fasi/xarisxis dabali koeficienti; f) turizmis dargSi kompetenturi personalis nakleboba; g) enobrivi barieri; h) usafrTxoebis problemebi i) kavkasiis regionis arastabiluroba; - regionebSi turistTa ganTavsebis saSualebebis arasakmarisi da sezonuri simZlavreebi; - investiciebis ZiriTadi Semaferxebeli faqtorebi a) infrastruqturis xarjebi; b) biznesis prognozirebis sirTule; c) saWiro investiciebis didi odenoba; d) turizmSi ganxorcielebuli investiciebis didi moculobis gamo maTi amogebis xangrZlivi procesi; e) grZelvadiani da SeRavaTiani kreditebis ararseboba; 42 f) sagadasaxado sistemis sirTule; g) yoveldRiuri problemebi da korufcia; h) ucxouri investiciebis arasakmarisi reklama; - biznesis warmarTvasTan dakavSirebuli problemebi a) maRali marketinguli xarjebi; b) sertificirebis arsebuli proceduris formaluroba (is ver icavs momxmarebels); c) bazris Sesaxeb arasakmarisi informacia; d) konkurenciis dabali done; e) arajansaRi konkurencia; f) kapitalze maRali amonagebis moTxovna; II. turistuli bazris moTxovnebi - transportirebasTan dakavSirebuli problemebi; a) arsebul da potenciur turistul bazrebTan damakavSirebeli aviareisebi; b) manZili saerTaSoriso turistul bazrebamde; c) reisebis mouxerxebeli ganrigi; d) arasakmarisi regionaluri sahaero kavSirebi; - reklamirebis arasaTanado done; a) turistuli bazris marketinguli kvlevis ararseboba. b) qveynis dadebiTi imijis popularizebis ararseboba. c) turoperatorebis mier produqciis SezRuduli marketingi; d) saerTaSoriso bazarze usistemo da arakoordinirebuli warmoCena. e) marketingze xarjebis da qveynis ararseboba daufinanseblobis gamo); arakomerciul (turizmis reklamaze dargis gawuli totaluri 43 - konkurencia xarjebsa da fasebze; - Semomyvani turoperatorebis struqturuli problemebi : a) mcire simZlavreebi; b) kapitalis ararseboba; c) ucxoel partniorebTan kontraqtis dadebasTan dakavSirebuli sirTuleebi; d) adgilobrivi da regionaluri turistuli bazrebis ugulvebelyofa; Tu zemoT CamoTvlil problemebs gavaanalizebT da movaxdenT maT ranJirebas prioritetebis Sesabamisad, problemebis Semdegi saxis krebsiT suraTs miviRebT: qveynis dadebiTi (turistuli) imijis popularizacia da marketingi; turistuli produqtis mravalferovnebis uzrunvelyofa; usafrTxoebis sakiTxis mogvareba; kompetenturi personalis momzadeba; infrastruqturis ganviTareba, sastumro da satransporto simZlavreebis uzrunvelyofa. TbilisSi turizmis ganviTarebis damatebiTi specifiuri problemebi sahaero transporti – umravlesi reisebis mouxerxebeli grafiki (gvian RamiT, sastumroebsac); informaciis Sesabamisi ar an gamTeniisas, aeroportSi arseboba nabeWdi rac damatebiT turistebisaTvis (ar produqcia, funqcionirebs sirTuleebs saWiro servis da aucilebeli centri, gauTvaliswinebelia e.w. uqmnis ar aris satranzito mgzavrebisaTvis komfortuli servisi, an aucilebeli pirobebi garkveuli reisebis Seferxebis SemTxvevaSi); kanonmdeblobiT proceduruli da sxva subieqturi sirTuleebi. gansazRvruli 44 sarkinigzo transporti _ (centraluri, didube, samive ZiriTadi sarkinigzo sadguris navTluRi) absoluturi araadaptirebuloba turistuli momsaxurebisadmi (SeiZleba iTqvas, rom dedaqalaqis is `saxe~, rasac qmnian rkinigzis sadgurebi antituristulia); saavtomobilo (garegnuli saxidan transporti vidre _ yvela momsaxurebis ZiriTadi kulturamde) avtosadguri absoluturad araadaptirebulia ara marto saerTaSoriso, aramed Sida turizmisTvisac ki; sastumroebis qseli _ dedaqalaqs gaaCnia sakmarisi simZlavreebi, arsebobs misi gazrdis realuri perspeqtivebic, Tumca sastumroTa erTnairi sistema (mxolod e.w. `gesthausebi~), maTi koncentracia qalaqis centrSi, Sida turizmis ganviTarebisaTvis miuRebeli maRali fasebi, qalaqis e.w. periferiul zonebSi arsebuli sastumroebis momsaxurebis dabali done (saerTod dakompleqtebis problema) ganviTarebisaTvis; sastumroebis garkveul aRsaniSnavia profesionali sirTuleebs isic, rom qmnis TbilisSi kadrebiT didi (da turizmis ara mxolod) saerTod ar aris fiqsirebuli turistebis ganTavsebis iseTi obieqtebi, rogorebicaa e.w. `B/B~, moteli, sastumro saxli, `apart-oteli~ da a.S. sakomunikacio sistemebi Sida da gatarebuli satranzito garkveuli gzebi _ RonisZiebebisa, miuxedavad unda ukanasknel aRiniSnos, rom wlebSi sagzao infrastruqtura erT-erTi yvelaze susti adgilia turistul klasterSi; gansakuTrebiT mZime mdgomareobaSia Sida (aramagistraluri) gzebi. #2 rukaze mocemuli zogadi sqemis Tanaxmad, magaliTisaTvis, leseliZis quCa mTavari magistralia Zveli Tbilisis saeqskursio marSrutSi, Tumca aqve unda aRiniSnos, rom turizmis igi moTxovnebisadmi dReisaTvis saerTod (gadatvirTuli ar aris adaptirebuli moZraoba, transportis miznobrivi gaCerebis SeuZlebloba, dazianebuli da usufTao trotuarebi, romlebic aseve gadatvirTulia usistemod da antisanitariul pirobebSi momuSave garemovaWreebiT da a.S.); rac SeexebaT satranzito gzebs, Zalze xSirad isini ar arian aRWurvili Sesabamisi informaciis matarebeli 45 farebiT, iseve rogorc satranzito gzebisaTvis saWiro sainJinro infrastruqturiT da sxva; kavSirgabmulobis saSualebebi _ q. Tbilisis magaliTze albaT es aris is erTaderTi kargi gamonaklisi, romelic TiTqmis srulad pasuxobs Tanamedrove moTxovnebs. momsaxurebis sfero turistuli registrirebuli kompaniebi turistuli _ q. TbilisSi kompaniaa, dReisaTvis romelTagan 60-ze oficialurad meti (q. Tbilisis mcire biznesis ganviTarebis xelSemwyobi centris mier 2003 wels Catarebuli kvlevis masalebi): mxolod 3 organizaciaa dakavebuli Sida turizmiT, 1 _ servisuli momsaxurebiT, mxolod 5 _ ZiriTadad turistebis qveyanaSi SemoyvaniT, danarCeni orientirebulia ZiriTadad turistebis gayvanasa da avia bileTebis gayidvaze. ukve es statistika gviCvenebs, Tu ramdenad arasworad arian orientirebulebi TviTon turkompaniebi. xazgasasmelia is garemoeba, rom kvlevis grafaSi `ZiriTadi saqmianoba~ arcerTi kompania ar aCvenebs mimarTulebas _ turopereitingi. turistebis kvebis organizacia _ TbilisSi uamravi kvebis obieqtia (restorani, bari, kafe da a.S.); erTi SexedviT TiTqos araviTari problema ar unda iyos, umravlesoba Tumca turizmze unda aRiniSnos, araorientirebulia rom am obieqtebis (sezonuroba da udidesi Sesabamisi disqauntebis sistema, kompleqsuri meniuebi, turistuli jgufebis miRebis organizacia da a.S.); aseve Sesabamisi momzadeba aqvs gasavleli kvebis sistemaSi momsaxure personals. satransporto uzrunvelyofa _ Tbiliss, miuxedavad misi istoriisa, kulturuli memkvidreobisa da a.S. ara aqvs Sida saqalaqo marSrutebisaTvis gavaliswinebuli e.w. `qalaqis saeqskursio transporti~ (sakiTxis sworad dayenebis SemTxvevaSi erTmaneTis konkurentebi SeiZleba yofiliyvnen _ adaptirebuli konka, faetoni, tivi da borani _ mtkvarze da a.S.); servisuli momsaxureba _ miuxedavad turizmis (rogorc dargis) ganviTarebis sakmaod xangrZlivi istoriisa, dReisaTvis (ukanaskneli 46 aTwleulis standartuli memkvidreoba) qalaqSi ara gvyavs axalgazrda profesionali gidi-eqskursiamZRolebi, gidebi (muzeumebsa da sagamofeno darbazebSi); Zalze organizaciebis mwiria mier am is TvalsaCino mimarTulebiT masala, keTdeba rac sxvadasxva (gaid-buqebi, rukebi, prospeqtebi, sxva specialuri sareklamo masala da a.S.); Tbiliss ara aqvs servis centri, sadac SesaZlebeli iqneboda yvela saWiro informaciis miReba da aucilebeli SekveTebis gaformeba; Tbilisis 12 sxvadasxva umaRlesi saswavlebeli TiTqos amzadeben specialistebs am dargisaTvis, magram saswavlo programebisa da profilebis analizi gviCvenebs, rom praqtikulad yvela amzadebs e.w. `saerTaSoriso turizmis menejers~, rac namdvilad ar xsnis kadrebis problemas. problemaTa strategiis CamonaTvali SemuSavebisas, amiT ar aucilebeli amoiwureba. iqneba Semdgom TiToeuli am etapze, problemis gadaWrisaTvis rogorc saerTaSoriso, aseve adgilobrivi gamocdilebis gaaanalizeba da qalaqis sinamdvilisadmi morgeba. Tanamedrove Tbilisi da turizmis ganviTarebis SesaZleblobebi dRevandel (zemoT TbilisSi mocemuli migvaCnia, rom turizmis informaciis ganviTarebis safuZvelze) organizaciuli SesaZleblobebis perspeqtivebis TvalsazrisiT (formis analizisas, Sesabamisad), ganxiluli SeiZleba iyos sami ZiriTadi varianti: 1. Tbilisi – rogorc Sida, aseve sazRvargareTeli turistebis, uSualod mimRebi obieqti; 2. Tbilisi – rogorc garkveuli aglomeracia (Tavisi SemogareniT) da aqedan gamomdinare turistebis (rogorc Sida, aseve sazRvargareTeli) mimRebi obieqti; 3. Tbilisi – rogorc dedaqalaqi, anu centraluri qalaqi, romelic iRebs saqarTveloSi Camosuli stumrebis udides nawils da, aqedan gamomdinare, ZiriaTadi satranzito funqciebis matarebeli obieqti. 47 TiToeul mimarTulebas, gamomdinare zemoTaRniSnuli vrceli kulturologiuri informaciidan, Sesabamisi ganviTarebis SesaZleblobebi gaaCnia, Tumca mainc arsebobs garkveuli prioritetebi da aTwleulebis ganmavlobaSi Camoyalibebuli tradiciebi. a) Tbilisi (aglomeraciac) – rogorc turistebis mimRebi obieqti gamomdinare istoriul-kulturuli memkvidreobidan (rac zemoT vrclad aris aRwerili), geo-politikuri mdebareobidan da misi, rogorc dedaqalaqis funqciidan, TbilisSi SesaZlebelia da unda ganviTardes turizmis Semdegi saxeebi: - kulturul SemecnebiTi turizmi _ am mimarTulebis Sesabamisad, gamomdinare misi resursuli potencialidan, SesaZlebelia damuSavdes uaRresad saintereso marSrutebi: Zveli Tbilisi (ix. ruka #1) _ am marSrutSi unda aisaxos zustad is, rasac winamdebare koncefciiT Tbilisis istoriis pirveli Sre hqvia. vfiqrobT seriozulad (variantebi: Tbilisis aris Camosayalibebeli muzeumidan muzeumamde, rogorc an marSruti abanoTubnidan metexis platomde da a.S.), aseve Sesaqmnelia Sesabamisi istoriulsareklamo teqsti. gasaTvaliswinebelia isic, rom SesaZlebelia damuSavdes rogorc dRis, aseve Ramis marSruti; aseve calke SeiZleba gakeTdes marSruti mtkvarze gaseirnebiT Zvel TbilisSi (CogburTis kortebidan 300 aragvelis obeliskamde) Sesabamisi programiT (gaseirnebisaTvis SesaZlebelia rogorc arsebuli samdinaro mcire zomis gemebis gamoyeneba, aseve tivis anda sulac bornis Temis gacocxleba). aRniSnuli zona erTnairad saintereso iqneba rogorc sazRvargareTeli (e.w. Semomsvleli), iseve adgilobrivi turistisaTvis. adgilobrivTan dakavSirebiT seriozulad iqneba Camosayalibebeli teqstebic da marSrutebic axalgazrdebisaTvis (saskolo asaki da studentoba), romlebTan mimarTebaSic es eqskursiebi umjobesi iqneba daukavSirdes saqarTvelos istoriis, literaturis saswavlo programebs (aseTi midgomis SemTxvevaSi, rac msoflioSi yvelgan aris aprobirebuli, 48 erTnairad mogebuli darCeba rogorc saswavlo institutebi, aseve turistuli obieqtebi). Zvel TbilisTan dakavSirebiT xazgasmiT gvinda kidev erTi garemoebis aRniSvna: samwuxaroa, magram faqtia, rom XVIII saukunemdeli Tbilisis realobidan (maSin, rodesac dedaqalaqis 16 saukunovan istoriaze vsaubrobT) TiTqmis araferi TbilisSic (krwanisis omis aRar aris Semdeg SemorCenili qalaqi TviT praqtikulad Zvel moispo, SemorCenilia mxolod sakulto nagebobebis nawili – sioni, anCisxati, mTawminda, metexi da TviT nariyala). Sesabamisad, sakmaod rTulia WeSmariti istoriis adeqvaturi turistuli produqtis formireba da SeTavazeba. amavdroulad vaxuSti batoniSvilis mier 1735 wels gakeTebul Tbilisis gegmis mixedviT SesaZlebelia sakmarisi sizustiT aRvadginoT iseTi mniSvnelovani obieqtebis adgilmdebareoba, rogorebicaa: mefisa da dedoflis sasaxleebi, karis eklesia, mefis moedani, batoniSvilis sasaxle, amilaxvris, muxranbatonis, ciciSvilis, aragvis erisTavis sasaxleebi da saxlebi, mefis funduki, Tbilelis, meliqis, beJanas qarvaslebi, mefis sabaziero, meidnis axali, bebuTas, krwanisis, cixis, seidabadis, Tbilelis, yaibulas, mamasaxlisis mefisa da dedoflis baRebi, qalaqSi Sesasvleli yvela kari, xidi, eklesia da mravali sxva saero daniSnulebis nageboba. imisaTvis, gaxdes, rom Zveli Tbilisi aucilebelia moiZebnos gegmarebiTi da sivrculi (Tanamedrove msoflios Tanamedrove zemoT moniSvnis sakmaod didi turistuli aRniSnuli formebi da gamocdileba obieqti obieqtebis saSualebebi aqvs. mag.: q. filadelfiaSi ukve ararsebuli j. vaSingtonis saxli `moniSnulia~ da saeqskursio obieqts warmoadgens) da, amasTan erTad, gacocxldes yvela legenda Tu Tqmuleba, romelic adeqvaturi `SefuTvis~ SemTxvevaSi, turistebis mozidvis saSualeba gaxdeba. Tbilisis istoriul-kulturuli centri (ix. ruka #2) _ es aris teritoria, sadac Tavmoyrilia praqtikulad yvelaferi is (Tu ar CavTvliT ramodenime gamonakliss), rac Seadgens dedaqalaqis 49 istoriul-kulturul memkvidreobas. aqedan gamomdinare am zonaSi SesaZlebelia ganxorcieldes yvela is Tematuri mimarTuleba, rac qvemoT aris aRwerili. evropisa da saqarTvelos urTierTobis istoria Tbilisis quCebSi _ aRniSnul dalagdes marSrutze yvela is unda obieqti logikurad da zona (qronologiurad) Tbilisis istoriul- kulturuli centrisa, romelic aris dakavSirebuli: germanuli, franguli, britanuli, italiuri, Turquli da sxva (realuri masalis Sesabamisad) qveynebis warmomadgenelTa Tbilisis gavlis (mogzaurebi marko polodan dawyebuli), TbilisSi cxovrebisa da moRvaweobis (rogorc zogadad kulturis, aseve biznesis, religiis da a.S. warmomadgenlebi) istoriasTan. sakiTxi sakmaod seriozul Teoriul muSaobas moiTxovs (rom Camoyalibdes kvalificirebuli da Rirebuli marSrutebis teqstebi), Tumca sxvanairad SeuZlebeli iqneba msoflio (Tundac evropuli) turistul bazarze gasvla, sadac dRes yvelafers umaRlesi kvalifikacia, SeTavazebuli servisebis done da mravalferovneba, egzotikuroba da garkveuli gagebiT miTologizireba gansazRvravs. aRniSnul zonaSi marSrutebis Camoyalibebisas gaTvaliswinebuli unda iqnas Semosuli jgufis xasiaTi (warmomavloba) da unda SeeTavazoT ara zogadad istoriul-kulturuli centri (rogorc aseTi), aramed saintereso germanelis, (ormxrivi frangis anda britanelisaTvis istoriul-kulturuli kavSirebis damadasturebeli) quCebi (Zveli da axali dasaxelebiT), Senobanagebobebi, ubnebi, saxl-muzeumebi (sadac arsebobs am ormxrivi kavSirebis damadasturebeli masalebi), muzeumebi da a.S. igive marSrutebi turizmSi axalgazdebis (Sesabamisad da daukavSirdes urTierTobis turistul samsaxurTan, SeiZleba ganaTleba-gaTviTcnobierebis Camoyalibdes dawesebulebebsa turistul organulad kompaniebs, romelTan Sida amocanebs formebi saswavlo an Tbilisis q. dakavSirebiTac qvemoT specialurad SevCerdebiT). marSrutebze garkveuli nostalgiuri 50 interesiT gaivlidnen ufrosi Taobis (pensionerebi) adamianebic, miTumetes Tu SesaZlebeli iqneboda maTTvis e.w. `socialuri turebis~ organizeba. rusuli kulturis urTierTobis gzebi TbilisSi istoria mravalferovnebiTa (rogorc da _ ruseT-saqarTvelos xangrZlivobiT, mravalsaxeobiT) sakmaodaa aseve asaxuli saqarTvelos dedaqalaqis iersaxeze. turizmisaTvis ra Tqma unda sainteresoa is masala, romelic SeiZleba sainteresod da ormxriv sasargeblod SeeTavazos rogorc ruseTis turistul bazars, aseve saqarTveloSi macxovrebel rusul diasporas. migvaCnia, rom Tanamedrove turistuli bazrisaTvis (da ara mxolod!) erTnairad miuRebelia rogorc aTwleulebis ganmavlobaSi Camoyalibebuli (didi Zma), aseve polarulad gansxvavebuli (aucileblad mteri) stereotipebi. saerTod, samomavlo TvalTaxedviT miTumetes, Zalze bevri sainteresos naxva SeiZleba Tbilisis qalaqad Camoyalibebis istoriasa da konkretuli rusi pirovnebebis damsaxurebas Soris (Tundac voroncovi, romlis saxeli Tbilisis erT-erT ubans, miuxedavad aTasgzis cvlilebisa, mainc SemorCa). aRniSnulidan gamomdinare axlidan da axleburad aris gasaazrebeli mTeli im masalis (marSruti, teqsti, bukleti, gzamkvlevi, ruka da a.S.) Sinaarsi, romelic rusulenovani turistuli bazrisaTvis sakiTxTan dakavSirebiT SemuSavdeba. modernizmi da Tbilisi _ aRniSnul koncefciaSi Cadebulia specialuri bukleti `moderni TbilisSi~ avtorizebuli teqstiTa sademonstraciod Tu da rogor marSrutiT, unda swored momzaddes imis istoriul- analitikuri teqsti da sqema marSrutisa _ rogorc turproduqtis aucilebeli Semadgeneli nawili. Tbilisi multikulturuli qalaqi _ am Tematikis marSrutma unda aCvenos nebismier tolerantoba Sedegic aris dainteresebul (rogorc Tbilisuri Tbilisis turistul cxovrebis erovnul-eTnikuri jgufs wesi), is romlis mravalferovneba. 51 marSrutebi unda damuSavdes warmomadgenlebisaTvis (aseTma calkeuli eTno-kulturebis turproduqtma SeiZleba kargad imuSaos e.w. `nostalgiuri~ turebis organizebisas), miTumetes Tu gaviTvaliswinebT imasac, rom msgavsi diasporebi sxvadasxva qveynebSi Camoyalibebulia da, masobrivi turizmisaTvis adeqvaturi pirobebis Seqmnis SemTxvevaSi, pirvel rigSi swored Sesabamisi programebi da im eTnikuri dResaswaulebis (saero, religiuri) kalendari iqneba SesaTavazebeli, risi organizebac SeeZleba qalaqs. Tbilisuri cxovrebis wesi (istoriuli ubnebi, Tbilisuri saxli, aivnebi da a.S.) _ aRniSnuli Tematuri marSrutebiT, romelic moicavs rogorc istoriul Zvel Tbiliss, aseve mis axal raionebs, SesaZlebeli iqneba aseTi tur-produqtiT dainteresebul mnaxvels aCveno qalaqi-palimfsestis istoriul-urbanuli genezisi; aCveno ra roli iTamaSa ama Tu im periodma (ama Tu im stilma Tu mimdinareobam) Tbilisis dRevandeli `saxis~ CamoyalibebaSi. migvaCnia, rom am marSrutebis e.w. `saSinao~ modelebi, romlebic miznobrivad mozard Taobaze (gansakuTrebiT e.w. Tineijerebi) SeiZleba iyos gaTvlili, Zalze faqizad da sainteresod unda Camoyalibdes, raTa man Tavisi roli iTamaSos momavali Tbiliselebis formirebaSi. sxva SemTxvevaSi qveynis dedaqalaqi ara mxolod urbanul-arqiteqturulad dakargavs Tavis sakuTar saxes. `usaxuri~ an Tundac e.w. tipiuri qalaqebisaTvis dRevandeli turistuli bazari dros da saxsrebs aRar xarjavs. Tbilisi – qarTuli literaturis centri (mwerlebisa da poetebis saxl-muzeumebi) _ aRniSnuli Temis Sesabamisi marSrutisa da legendis (teqstis) damuSaveba saSualebas mogvcems `gavacocxloT~ is saxl-muzeumebi, romlebic dRes ganadgurebis pirsaa misuli. am marSrutis ZiriTadi kontingenti/momxmarebeli mecnierebi (literatorebi), studenti da moswavle axalgazrdebi SeiZleba iyvnen. saxl-muzeumebis fexze dayenebisa da maTi Tanamedroved 52 adaptaciis Semdeg maTi mnaxveli nebismieri kontingenti SeiZleba (da unda) iyos. saxviTi xelovneba da Tbilisi _ kulturologiuri masalis safuZvelze SegviZlia davaskvnaT, rom rogorc saxl-muzeumebis, aseve sagamofeno darbazebis saSualebiT TbilisSi SegviZlia gavecnoT rogorc qarTuli, aseve e.w. `Tbilisuri~, evropuli da aziuri skolebis namuSevrebs, dargis specialistebs, aseve romlebic ainteresebT nebismieri qveynis rogorc ganaTlebul sazogadoebas. Teatraluri Tbilisi _ qalaqis Teatraluri kulturis istoria praqtikulad qveynis analogiuri yofis istoriaa. rusTavelisa da marjaniSvilis Teatrebs (zemoT ukve aRniSnul dualizmTan da diqotomiasTan aTwleulis erTad) pirmSo damatebuli Teatrebi e.w. Zveli (rogorc Tu ukanaskneli Senoba-nagebobebi, aseve koleqtivebi da repertuari) organulad SeiZleba CaerTon qalaqis turistul funqciaSi rogorc damoukidebeli marSruti (specialistebisa da ubralod Teatris TayvanismcemlebisaTvis), aseve damatebiTi servisuli momsaxureba nebismieri kategoriis turistuli jgufebisaTvis. aq xazgasasmelia erTi garemoeba _ Tbilisis Teatraluri cxovreba aranairad ar aris adaptirebuli turistul sezonTan, rac calke fiqris sagania. Tbilisi –kinematografiuli centri _ qarTuli kinos istoriis mTeli SesaZlebloba TbilisSia koncentrirebuli, Sesabamisad did sirTules ar warmoadgens saintereso marSrutisa da kinolegendis rogorc damuSaveba, romelic erTnairad aseve Semomsvleli adgilobrivi, gasaTvaliswinebeli iqneba asakobrivi saintereso iqneba turistebisaTvis. moTxovnilebebi da interesebi. musikaluri Tbilisi (folkloruli _ es aris mravalferovnebidan qalaqis is SesaZlebloba klasikamde), romelic aqtiurad unda iyos gamoyenebuli rogorc damatebiTi servisi. 53 Tumca aRsaniSnavia, rom musikaluri da turistuli sezonebi Tanxvdenili ar arian da esec Sesabamisi regulirebis sagania. Tbilisi, rogorc socrealisturi fenomeni (magaliTad marSruti`stalinuri~ arqiteqtura) _ es marSrutic, iseve rogorc nebismieri sxva Tema, pirvel rigSi saWiroebs zust kartirebas da Sesabamisi legendis (teqstis) damuSavebas. rac Seexeba istoriul masalas, is qalaqSi, rogorc zemoT araerTxel aRiniSna, sakmarisze metia. da a.S. amasTan erTad, sazRvargareTeli TiToeul marSrutTan turistebisaTvis) mimarTebaSi SesaZlebelia (gansakuTrebiT calke elementad damuSavdes e.w. `Tbilisuri abanos~ (Tavisi meqisiT, CaixaniTa da a.S.) Tema da SeTavazebuli turebisaTvis) da iqnas rogorc rogorc programuli damatebiTi servisuli nawili (inkluziv- momsaxureba; amave aspeqtSi SeiZleba ganxiluli iqnas Tbilisuri dResaswaulebis (is rac koncefciis Sesabamisad SeiZleba ganxorcieldes) kalendari da masSi turistebis Tanamonawileobac. - specializebuli mimarTulebaa, turizmi romliSic _ aRniSnuli, SegviZlia turizmis moviazroT is rogorc kompleqsuri mecnierebis sxvadasxva dargi (arqeologia, istoria, lingvistika, eTnografia da a.S.), aseve biznes-turizmi da e.w. `konferenc-turizmi~. q. Tbiliss, rogorc saqarTvelos dedaqalaqs, yvela am mimarTulebis Sesabamisad sakmaod kargi resursi (tradicia da Tanamedroveoba, geo-politika, saerTaSoriso proeqtebi _ didi abreSumis gza, traseka, evraziuri koridori da a.S.) da miTumetes ganviTarebis perspeqtivebi aqvs. saWiro iqneba am perspeqtivebis gaTvaliswinebiT aucilebeli infrastruqturis Seqmna, romlis gareSec sakmaod didi potenciali gamouyenebeli darCeba. - axalgazrduli turizmi _ Tbilisi samxreT kavkasiis erT-erTi mZlavri sauniversiteto qalaqia; Sesabamisad, misi macxovreblebis soliduri nawili axalgazrdaa sxvadasxva (rogorc regionebidan adgilobrivi, Camosuli). aseve saganmanaTleblo saqarTvelos reformis 54 mimdinareobis gaizrdeba. fonze aqedan vvaraudobT, gamomdinare Tematuri marSrutebi (romelic formiTa da da rom es Tanafardoba aucilebelia Seiqmnas SinaarsiT miznobrivi kidev ufro damuSavdes Sesabamisi turistuli produqti gansxvavebuli iqneba). zemoT ukve aRiniSna, rom qarTuli (Sesabamisad Tbilisuri) turistuli produqti ar gamoirCeva mravalferovnebiT. es SeniSvna upirvelesad swored asakobriv kategoriebs exebaT. Tu gaviTvaliswinebT Tbilisis Semogarenis geografias, infrastruqturis arsebul mdgomareobas, istoriul-kulturuli memkvidreobis resurss, SesaZlebelia gansakuTrebiT axalgazrdebisaTvis SemuSavdes rogorc fexiT mosiaruleTa, sacxenosno, maunTbaiqingis da Sereuli konfiguraciis marSrutebi, romlebic, yvelaferTan erTad, xels Seuwyobs cxovrebis jansaRi wesis danergvas. - `socialuri turizmi~ _ aRniSnuli mimarTuleba turizmis is rezervia, romelic CvenTan fiskaluri ganviTarebuli mdgomareobis gamo), ar aris Tumca (saxelmwifos droa sabiujeto- seriozuli yuradReba davuTmoT, Tundac im Semomsvlel turistebTan mimarTebaSi, romlebic aseTi programebiT mogzauroben (maTTvis SeTavazebul servisebs garkveuli specifika aqvs). Tbiliss Tavisi Semogarenis CaTvliT aqvs saSualeba ganaviTaros turizmis iseTi mimarTulebebic, rogorebicaa (ix. ruka #4): - eko-turizmi _ SesaZlo marSrutebia: Tbilisi – saguramo – zedazeni, Tbilisi – gldani – mamkoda, Tbilisi – mcxeTa – armazis xeoba, Tbilisi – mTawminda – kus (qorqis) tba, Tbilisi – kojori – uZo – mTawmindis qveda plato, Tbilisi – TeleTis qedi – Savnabada. amave orientaciiT garkveuli interesis sagani SeiZleba iyos TbilisSi e.w. `patriarqi xeebi~, peplebi (800-mde saxeoba registrirebulia, rac saqarTveloSi cnobili peplebis 50%-a) da a.S. - saTavgadasavlo rogorc zemoT turizmi ukve _ Semogarenis aRvniSneT, geografiidan savsebiT gamomdinare, SesaZleblad migvaCnia damuSavdes samTo da fexiT mosiaruleTa, sacxenosno, maunTbaiqingisa da 55 Sereuli konfiguraciis marSrutebi turistebis asakobrivi kategoriebis gaTvaliswinebiT. aqve unda aRvniSnoT, rom es forma aqtiurad SeiZleba iyos gamoyenebuli e.w. `uiq-endis~ (dasvenebis dRis) programebis Sedgenisas (amis didi interesi q. TbilisSi momuSave diplomatiuri korpusisa da sxva saerTaSoriso organizaciebis warmomadgenlebs yovelTvis hqondaT). - agro-turizmi (fermeruli/sasoflo) _ Tu gaviTvaliswinebT Tbilisis garSemo mdebare soflebis meurneobrivi ganviTarebis istorias, tradicias, gamocdilebasa da yofiTi kulturis dones, SesaZleblad migvaCnia turizmis TviT aseTi mimarTulebis ganviTarebac ki. b. Tbilisi – rogorc satranzito qalaqi (ix. ruka #4) aRniSnuli funqciis Sesabamisad koncefciis SemuSavebisaTvis qalaqSi aucilebelia turizmis xedvis ganviTarebis Camoyalibeba iseT poziciebTan mimarTebaSi, rogorebicaa: - qalaqis (Sesabamisad qveynis) SeRwevadobis xarisxi _ aeroporti, sarkinigzo da avto sadgurebi, saerTaSoriso marSrutebi, sasazRvro da sabaJo reJimebi, Semosvlis, sazRvargareTeli gasvlis, moqalaqeebis istoriul-kulturuli qveynis teritoriaze Rirebulebebis Semotana- gatanis reJimebi da a.S. - TbilisSi turistebis moTxovnaTa adeqvaturi Sesabamisad, motelebi, arseboba da fasi/xarisxis, sxvadasxva kategoriebis infrastruqturis kempingebi, SeTavazebuli kategoriis (sastumroebi saerTo servisebis miniWebis (aq miReba-ganTavsebis kategoriebis sacxovreblebi xarisxi; sruli da a.S.) gansakuTrebiT anarqiaa) da aqedan gamomdinare momsaxurebis Rirebulebis sakiTxebi; - dedaqalaqSi turistebis kvebis organizaciis infrastruqtura _ misi SesaZleblobebi da mravalferovneba, safaso politika, adaptirebuloba turistul politikaze da a.S. - dazRvevisa da samaSvelo samsaxurebis SesaZleblobebi; - dedaqalaqSi turistuli servis-centrebisa saqmianobis SesaZleblobebi da praqtika: da servis samsaxurebis 56 Sidasaqalaqo, saqalaqTaSoriso da regionTaSorisi satransporto momsaxureba, sistemis adeqvaturoba turizmis moTxovnilebebisadmi; sakomunikacio infrastruqturis mdgomareoba; garToba-dasvenebis, Tavisufali drois gatarebis infrastruqturis adeqvaturoba; sportul-gamajansaRebeli infrastruqturis adeqvaturoba SesaZlo moTxovnilebisadmi da a.S. turizmis marTvis sistemis analizi (optimizaciis ZiriTadi aspeqtebi) q. TbilisSi turizmis marTvas xangrZlivi istoria da Sesabamisad mudmivad cvalebadi centraluri da xasiaTi aqvs. profesiuli gasul uwyebebisa) saukuneSi hqonda Tbiliss Tavisi (garda turistuli samsaxuri, romelic aseve Tavis Tavze iRebda yvela servisul (transporti, gidi, dabinavebisa da kvebis organizacia da a.S.) momsaxurebas. amasTan erTad poligrafiul-sagamomcemlo kompleqsi uzrunvelyofda sxvadasxva tipis nabeWd sareklamo produqcias. qveyanaSi ganxorcielebuli radikaluri politikuri da ekonomikuri cvlilebebis Semdeg (1990 wlis Semdeg) saxelmwifo marTvis ierarqiaSi turizmis saxelmwifo departamentma SeinarCuna damoukidebloba (Sesabamisi sabiujeto finansirebiT); amis mixedviT garkveuli avtonomiuri statusiT funqcionirebda qalaqis turistuli samsaxuri (praqtikulad 2-3 Stati da programul-miznobrivi dafinansebis perspeqtiva, rac perspeqtivad rCeboda wlebis manZilze). 2003 wlis bolos ganxorcielebuli struqturuli reorganizaciis Semdeg Camoyalibda axalgazrdobis Tbilisis samsaxuri kulturis, (pirvelad moxda sportis, kulturisa turizmisa da da turizmis erTianad moazreba, rac Seesabameboda saerTaSoriso praqtikasa da dargis ganviTarebis logikas), sadac pirvelad daiwyo dedaqalaqis kulturisa da turizmis ganviTarebis koncefciaze muSaoba; aRsaniSnavia isic, rom turizmis samsaxurs hqonda garkveuli programuli biujetic. Tumca 2004 wlis bolos es samsaxuri isev daiSala da turizmis samsaxuri SeuerTda 57 meriis ekonomikur samsaxurs (saxelmwifo marTvis axali struqturis Sesabamisad, sadac gauqmda turizmis departamenti da samsaxuris saxiT, 10 kaciani StatiT(!) SeuerTda ekonomikis saministros) 2 StatiT da damoukidebeli biujetis gareSe(!). es yvelaferi xdeba im fonze, rodesac qveynis acxadebs umaRlesi dargis Seusabamoba. xelisufleba (prezidenti, prioritetulobis Sesaxeb. premier-ministri) saxeze gvaqvs Riad klasikuri gare da Sida resursuli potencialis analizi (Swot) kultura Zlieri da susti mxareebi faqtorebi 1. kulturis politika saxelmwifo Zlieri mxareebi susti mxareebi kvleviTi, kulturuli memkvidreobis dacvisa da ganviTarebis mTeli rigi samTavrobo da arasamTavrobo organizaciebis arseboba; sakanonmdeblo naklebad). bazis arseboba (met- kulturul rRveva; faseulobaTa ierarqiis marTvis orientaciis arastabiluroba (centralizacia-decentralizacia) TviTmmarTvelobaSi. samarTlebrivi struqturebis Seusatyvisoba evropis qveynebis praqtikasTan; kanonebi, rogorc wesi ar sruldeba; kulturuli dawesebulebebi da proeqtebi metwilad sakuTar interesebze arian orientirebulebi da saerTo procesis gaumjobesebas ar uwyoben xels; Tanamedrove, efeqturi kulturis menejmentis SezRuduli codna, rac uaryofiTad moqmedebs kulturis ganviTarebaze; kulturis strategiis Camoyalibebisa da ganviTarebisadmi zerele damokidebuleba; informaciis hermetizacia da arasajarooba; sabWouri elferis mqone maskulturis propagandireba; 2. mosaxleoba 3. sivrciTi organizacia kulturis dacva-gadarCenis saqmeSi sazogadoebrivi jgufebis aqtivoba – samoqalaqo sazogadoebisa da kerZo iniciativebi; mosaxleobis propagandirebuli maskulturaze orientacia; qalaqisaTvis simboluri Senobebis restavracia kerZo dafinansebis saSualebiT; sazogadoebriv jgufebs Soris konsolidaciis ar arseboba; qalaqis reliefis mravalferovneba urbanuli politikis ar arseboba; mosaxleobis tacia; kulturuli dezorien- informaciis gasajaroebasTan dakavSirebuli subieqturi da obieqturi problemebi. qalaqganviTarebis koncefciisa da strategiis ar arseboba; kulturuli `Tavkombalizacia~ - centris `kultivireba~; urbanuli kulturuli sivrcis uTanabroba, qalaqis periferiuli ubnebis kulturuli izolireba, marginalizeba; vizualuri qaosi sivrciTi gegmis ararsebobidan gamomdinare; kulturaze, rogorc urbanizaciis, Tanamedrove dizainisa da arqiteqturis sakiTxebis momcvel farTo sferoze dakvirvebis sirTule; 4. ekologiuri mdgomareoba ekologiuri katastrofis niSnebi (miTumetes, rom qalaqis samrewvelo simZlavreebi gaCerebulia); mwvane safaris gaqroba 5. sainJinro tura miwisqveSa komunikaciebis umZimesi mdgomareoba (urbanul-komunaluri katas- infrastruq- 59 trofis perspeqtiva); uxarisxo mSenebloba 6. ekonomikuri foni (dargis ganviTarebisaTvis) finansuri resursebis nakleboba (ararseboba); kulturuli rebloba; industriis ganuviTa- gaazrebuli kulturis ekonomikuri politikis ar arseboba (Sesabamisi sakanonmdeblo bazis ararseboba); fsevdo-tradiciuli (sabWouri) turis dafinansebis dominireba; 7.socialuri foni ganviTarebisaTvis) (dargis kul- konvivialuroba-Tanacxovrebis unari sazogadoebrivi sivrceebis ignorireba; erovnul xasiaTSi arsebuli bunebrivi artistizmi; ar xdeba kulturis socializacia; privatuli zacia; yofis (sivrcis) esTeti- kultura gaiazreba kvlav viwrod, rogorc esTetikuri Semoqmedebis sfero da rCeba e.w. kulturis moRvaweTa problemad; `avtoritetebis~, `cnobili saxeebis~ institutis Seqmna, romelic qmnis amgvar kulturul ideologias; 8. sazogadoebis sarTo kulturuli done (istoria, tradicia) stumarTmoyvareoba; tradiciis profanireba; 9.subkulturebi 14 saTvistomos arseboba; sxvadasxva kulturaTa materialuri da aramaterialuri kulturuli Zeglebis arseboba; araintegrirebuloba doebaSi; multikulturul urTierTobaTa warmatebuli magaliTebi da tolerantobis xangrZlivi istoria (antisemitizmis ararseboba; warsulSi religiuri Semwynarebloba); umciresobaTa problemebis sakiTxebiT dakavebuli specialuri saxelmwifo uwyebebis ararseboba; socialuri urTierTobebis gaxsniloba, gulisxmiereba, samezoblo (saTemo) institutis arseboba; subkulturaTa urTierTmimarTeba erTiani kulturuli lanSaftis Seqmnisas 10. kulturis (uZravi da moZravi) Zeglebi uZvelesi kulturuli memkvidreoba mdidaria istoriuli ZeglebiT; mravalferovani da saintereso Tadi kulturuli resursebi; xuroTmoZRvreba saxviTi xelovneba mdidari saero; memkvidreoba mdidari istoriuli sakulto, saero; – zogadad sazoga- Sidainstitucionaluri sisuste; qarTuli mosaxleobis mxridan interesis simcire da `ucxos~ SiSi; subkulturebis SidaCaketiloba; religiuri tendencia. Seuwynareblobis zrdis maTi mZime mdgomareoba; Ziri- sakulto, memkvidreoba – maTi mZime mdgomareoba; maTi mZime mdgomareoba; maTi nawilobriv kargi mdgomareoba; xelnawerebi mdidari saero; memkvidreoba maTi met-naklebad mdgomareoba; 11. kulturuli (Sreebi) – sakulto, damakmayofilebeli landSafti sacavebis mZime materialur-teqnikuri mdgomareoba da aqedan gamomdinare problemebi; arqeologiuri, eTnografiuli, urbanuli Sreebis ignorireba da maTi daRupva; muzeumebis mZime mdgomareoba; 12. xelovneba Sesabamisi institutebis arseboba; saganmanaTleblo da sxva institutebSi, galereebSi konkurentunariani garemos SesaZlebloba; Tbilisi XX saukunis 10-20-iani wlebidan dRemde Tanamedrove xelovnebis centria kavkasiaSi: xelovnebis muzeumis, Teatrisa da kinos muzeumebis sacavebSi daculia rusuli, somxuri, `oficialuri~ tendencia; xelovnebis gaCenis fsevdo avtoritetTa institutis Seqmna; Zalze araTanabari sastarto mdgomareoba bazris Sesaqmnelad, Sefasebis kriteriumebis ar arseboba. Semoqmedis socialuri dacvis sakanonmdeblo sivrcis ararseboba; Tanamedrove xelovnebis marginali- 60 polonuri, qarTuli da a.S. avangardis nimuSebi. zacia; instituciaTa Soris saerTaSoriso urTierTobis ararseboba; izolacionizmi – eqsport-importis ar arseboba; cudi saganmanaTleblo sistema – kadrebis raodenobis ulogiko zrda; materialuri bazis ararseboba. 13. arqiteqtura samSeneblo industriis arseboba; urbanuli politikis ararsebobis fonze arsebuli `cudi~ xarisxis arqiteqtura; 14. musika institutebis kvalifikacia; kadrebis didi gadineba; arseboba, kadrebis profesiuli da folkloruli festivalebi, koncertebi, `Semodgomis Tbilisi~ `axalgazrda pianistTa konkursi~, `pianistTa saerTaSoriso konkursi~, Tbilisis jazfestivali, `istern promouSenis~ saerTaSoriso estradis varskvlavTa koncertebi, operaSi gastroliorTa koncertebi. qarTuli mravalxmianobis saerTaSoriso simpoziumis daarseba folkoruli ansamblebi _ rusTavi, erisioni, suxiSvilebi, qarTuli xmebis, anCisxatis gundi da a.S.) 15. qoreografia institutebis raodenobis zrda arseboba, v. Wabukianisa da j. balanCinis saerTaSoriso sabaleto konkursi. 16. Teatri maTi kadrebis gadineba; darCenili kadrebis diskvalifikacia sax. institutebis arseboba, infrastruqturis ganviTareba; bazris koniuqturisadmi adeqvaturi moqmedeba; kadrebis kvalifikaciis dabali done saerTaSoriso Teatraluri festivalis arseboba (saCuqari) 17. kino saerTaSoriso kinofestivali `promeTe~ erTaderTia amierkavkasiaSi. qarTuli kinos asi wlisTavis iubile (2011w.). didi mxatvrul-SemoqmedebiTi tradicia infrastruqturis daSla; municipaluri kinoTeatrebis ararseboba SesaZleblobebi da safrTxeebi faqtorebi 1. kulturis politika saxelmwifo SesaZleblobebi safrTxeebi damoukideblobis tradicia, romelmac gaaZliera gamorCeuli kulturuli fenomeni; mTavroba orientirebulia ZiriTadi problemis gadawyvetaze da saTanado mniSvnelobas ar aniWebs kulturis ganviTarebis potenciur rols; reforma meryeobs radikaluri cvlilebebis – yovlismomcvel restruqturizaciasa da saswrafod gadasaWrel socialur moTxovnebs Soris, ris gamoc kulturis sakiTxebi meore planze gadadis; finansuri wyaroebis Semcireba iwvevs kulturis resursebis SezRudvas, rac gamoiwvevs kulturuli memkvidreobis degradacias da xelovnebisa da kulturis sferoebis dasustebas; gadawyvetilebis mimRebi piris mentaliteti komunisturi warsulis gavleniT kulturas aRiqvams rogorc propagandis saSualebas; kanonis upativcemuloba – kanoni 61 arsebobs, magram ar sruldeba. maTi danergvisa da amoqmedebisaTvis arc neba da arc berketebi ar arsebobs. sistema uZluri da statikuria; administraciuli sistema araprofesionalebiT aris dakompleqtebuli, gadawyvetilebis miRebis procesi aragamWvirvalea, biurokratiuli da korufciulia; 2. qalaqis mdebareoba, landSafti geografiuli bunebrivi 3. samarTlebrivi sivrce qalaqis Zalze kargi (strategiuli) mdebareoba mTlianad regionaluri (amierkavkasia) masStabiT; erTiani kavkasiuri masStabiT msgavsi pretenzia SesaZlebelia sxva qalaqebsac hqondes; qalaqis mdebareoba evropisa da aziis gzajvaredinze maSin, rodesac regioni inter-kulturul dRis wesrigSi moiazreba; Tbilisis kulturuli memkvidreobis Zeglebis daucveloba bunebrivi (stiqia) movlenebisagan. sakanonmdeblo bazis arseboba kanonebis daubalansebloba, moZvelebuli realobis gamomsaxveli kanonebi. kanonebis Seusrulebloba saerTaSoriso konvenciebis aRiareba 4. regionaluri foni 5. regionaluri internacionaluri kontaqtebi da 6. saerTo ekonomikuri foni (dargebis ganviTareba) saqarTvelosa da Tbilisis, rogorc kulturuli centris didi rezonansi; SesaZlebelia, rom araswori politikis safuZvelze STabeWdilebaTa umravlesoba stereotipebad da kliSeebad iqces (uaryofiTi aspeqtiT); saerTaSoriso xelSekrulebebis paketis arseboba (mag. romTan, florenciasTan, moskovTan, erevanTan) saerTaSoriso kulturuli TanamSromlobis intensifikaciis nacvlad, SesamCnevi xdeba saerTaSoriso kulturuli qselebidan izolacia da igrZnoba nostalgia uaxloesi warsulisadmi; kulturuli industriis Casaxva siRatakis fonze mosaxleoba ufro metad fizikuri gadarCenis problemebiT aris Sewuxebuli da naklebad awuxebs kulturis problemebi; (Camweri studiebi, Soubiznes organizaciebis ganviTareba) turizmi Zlieri da susti mxareebi faqtorebi 1. turizmis politika saxelmwifo Zlieri mxareebi turizmis – rogorc ganviTarebis erT-erTi prioritetis deklarireba; sakanonmdeblo naklebad); 2. qveynis mdebareoba geopolitikuri bazis susti mxareebi qveynis ZiriTadi arseboba sakvanZo strategiuli amierkavkasiaSi; (met- dargis ganviTarebis gaazrebuli koncefciisa da strategiis ararseboba; politikuri deklaraciebisa da fiskaluri politikis araadeqvaturoba; mdebareoba sakuTari gasasvleli zRvaze (evropaze); bunebrivad daculi (kavkasionis mTavari wyalgamofi qedi) CrdiloeTisa da samxreTis (mcire kavkasioni) sazRvrebi; 3. qalaqis mdebareoba 4. mosaxleoba geografiuli sakvanZo strategiuli mdebareoba (satransporto, sakomunikacio) qveyanaSi (ZiriTadi magistralebi: aRmosavleTdasavleTi da CrdiloeTi-samxreTi uSualod qalaqze gadis); sakvanZo satransporto mdebareobidan gamomdinare gadatvirTva satranzito nakadebiT; istoriuli tolerantoba da stumris miReba-gastumrebis mdidari tradicia; turizmis – rogorc dargis rebisadmi araadeqvaturi sabWouri) damokidebuleba; turizmisa da turistisadmi pozitiuri damokidebuleba; turistuli biznesis (rogorc Sida dargis formebsa ganviTarebis da meTodebSi ganviTa(Zveli, Tanamedrove gauTviTcno- 62 aseve saerTaSoriso) mentaluri orientacia; 5. sivrciTi organizacia ganviTarebaze turistebis servisuli momsaxurebisaTvis aucilebeli infrastruqturis (ganTavsebis, kvebis, satransporto uzrunvelyofis) met-naklebad mTeli qalaqis teritoriaze ganawileba; biereba; qalaqis kulturul-administraciul centrze garkveuli orientacia Zveli Tbilisis da qalaqis istoriulkulturuli centris kompaqturi ganlageba; 6. ekologiuri mdgomareoba 7. bunebrivi landSafti katastrofis mdgomareoba; zRvarze myofi mtkvris xeobis bunebrivi saxe (maRali marjvena sanapiro da gaSlili marcxena), romelic qalaqis vizualuri aRqmisaTvis garkveul `amfiTeatrs~ qmnis; gauazrebeli urbanul-arqiteqturuli `moRvaweobis~ Sedegad dedaqalaqis istoriul-kulturuli memkvidreobis e.w. vizualuri aRqmis wertilebis ararseboba; kerZo biznesis realuri daintereseba da Sesabamisi sainvesticio politikis warmarTva; araadeqvaturi politika; sastumroebis obieqtebis mdgomareoba; kvebis obieqtebis saqmianobisadmi `tradiciuli~ midgoma, rac naklebad aris adaptirebuli turistul moTxovnilebaze; 8. ekonomikuri foni (dargis ganviTarebisaTvis) finansuri seqtori teqnologiuri seqtori qselis ZiriTadi damakmayofilebeli transportis seqtori 9. socialuri foni (dargis ganviTarebisaTvis) saxelmwifo fiskaluri mouwesrigebeli sagadasaxado romelic xels ar uwyobs ganviTarebas; sistema, dargis specialurad Sidasaqalaqo turizmisaTvis gankuTvnili satransporto saSualebebis, Sesabamisi marSrutebis, mosacdeli adgilebis da a.S. ararseboba; tradiciuli stumarTmoyvareoba tolerantoba; da mZime ekonomikuri mdgomareobiT (rigi sxva obieqturi da subieqturi mizezebiT) gamowveuli negatiuri saerTo foni; momsaxurebis seqtorSi dakavebuli sazogadoebis dabali kvalifikacia da profesiuli ganaTlebis miRebis Zalze mwiri SesaZleblobebi; jandacvis seqtori ganaTlebis seqtori 10. mimzidvelobis Rvreli faqtorebi komercializaciisa da saTanado materialur-teqnikuri bazis ararsebobis gamo dargis turizmisadmi araadaptirebuloba; qalaqis umaRles saswavleblebSi turizmis menejerTa momzadebis fakultetebis (ganyofilebebis) arseboba; ganmsaz- SeRwevadoba infrastruqtura kadrebis kvalifikaciis ar xdeba qveynis dadebiTi imijis kvalificiuri popularizacia (zedmetad politizirebulia) aeroporti saerTaSoriso kavSirebiT, sarkinigzo da avtosadgurebi; pirdapiri marSrutebis arseboba qveynis SigniT praqtikulad yvela raionSi, mezobel saxelmwifoebTan (azerbaijani, TurqeTi, ruseTi, somxeTi) da evropis qveynebTan (saaviacio); damokidebuleba turistebisadmi Mmomzadebul dabali done tradiciulad keTilganwyobili satarifo-saxelSekrulebo sistemebis xSiri da cvalebadoba; da sabaJo ulogiko sasazRvro-gamSvebi punqtebis (avto da sarkinigzo transporti) moqmedebis reJimis damokidebuleba politikaze; mometebuli kriminogenuri foni 63 Sida gzebi mouvleli da TiTqmis mwyobridan gamosuli gzebis infrastruqtura; katastrofulad gadatvirTuli reJimiT momuSave qalaqis centri, sadac gansazRvruli qronometraJiTa da marSrutiT moZraoba (turistuli momsaxurebis anbani) TiTqmis SeuZlebelia; komunikacia kavSirgabmulobis yvela institutis arseboba sistemis komerciuli centrebi komerciuli centrebis arseboba, rogorc qalaqis centrSi, aseve periferiebSi komerciul centrebSi turistebisaTvis gaTvaliswinebuli praqtikulad aranairi saqonlis (gansakuTrebiT sareklamo-saorientacio xasiaTis) ararseboba (arsebulis sakmaod dabali xarisxi da uaRresad mwiri informatiuloba); fasebis done adgilobriv naturalur kvebis produqtebze SedarebiT (evropulTan) dabali done; sastumroebisa da sastumro saxlebis fasebis maRali (fasi/servisi) done; sportul-rekreaciuli arseboba sportul-rekreaciuli institutebis saqmianobis reJimisa da tradiciis araadaptirebuloba turistebis SesaZlo moTxovnilebebisa da, aqedan gamomdinare, servisuli momsaxurebis paketebis formirebis SesaZleblobaze; sportul-rekreaciuli SesaZleblobebi bunebrivi silamaze da klimati kulturuli memkvidreobis obieqtebi arqeologiuri Zeglebi sakulto da samoqalaqo arqiteqtura institutebis qalaqis bunebrivi atraqciulobisa da klimatis (zomierad rbili) sruli Sesabamisoba turizmis arasezonuri (mTeli wlis ganmavlobaSi) ganviTarebisadmi; mdidari istoriuli memkvidreoba rogorc sakulto, aseve saero; – mdidari da sakmaod Zveli arqeologiuri masala (zonebi), Sesabamisi kvlevis centri da muzeumi; mdidari memkvidreoba da mravalferovani landSafturi arqiteqturis Zeglebi muzeumebi, Teatrebi, sagamofeno darbazebi aRniSnuli institutebis arseboba arsebuli institutebis muSaobisa da turizmis sezonebis SeuTavsebloba (turistuli piki zafxulia); eTnografiis, xalxuri rewvis obieqtebi da gamoyenebiTi xelovnebis centrebi muzeumi `Ria cis qveS~; kulturis centrebi, salonebi da sagamofeno darbazebi; ramodenime specializebuli maRazia da savaWro adgili qalaqis centrSi socio-kulturuli infrastruqtura Oorganizaciebisa arseboba erovnuli samzareulo da mdidari tradiciebi mravalferovneba obieqtebis da MaTi moZvelebuli menejmenti materialur teqnikuri baza. da didi turizmis industriis seqtori ganTavseba seqtoris garkveulad ganviTarebuli qseli (centri-periferia); fasebis Seusabamoba sistemasTan `fasixarisxi~; obieqtebis sistemuri erTgvarovneba (sastumro naxevar-pansioniT); kadrebis (gansakuTrebiT momsaxure personali – kontaqt-persona) kvalifikaciis dabali done; 64 transporti kveba satransporto organizaciebis (saxelmwifo, komerciuli) arseboba Sida bazrisaTvis Zalze maRali fasebi; erovnuli rovneba; samzareulos mravalfe- turizmis specifikisadmi Sesabamisoba (dafasoeba); produqciis mravalfe- erovnuli samzareulos primati; naturaluri rovneba; dasveneba-garToba satransporto saSualebebis erTgvarovneba (avtobusi) da jgufebis sididesTan Seusabamoba; e.w. `umciresobebis~ a.S.) interesebis praqtikis nakleboba; naklebi (vegeterianebi da gaTvaliswinebis kafe-barebis, bouling-centris, golfklubis, sabiliardoebis, kazinoebis da a.S. arseboba; turistuli momsaxureba tursaagentoebi tursaagentoebis arseboba garkveuli konkurentuli garemo; da momsaxurebis formebisa da meTodebis erTgvarovneba; turistebis `gayvanaze~ orientireba; kadrebis kvalifikaciis dabali done da profesionalizmi; turoperatorebi saeqskursio momsaxureba profesiuli kompaniebis ar kadrebis nakleboba, kvalifikacia; qalaqSi momuSave arseboba; arseboba, dabali aRniSnuli orientaciiT kompaniis (`samgori-turi~) motivaciuri aspeqtebis SesaZleblobebi Semecneba (Seswavla) Sesabamisi institutebis arseboba da specialistebis maRali kvalifikacia; garToba Sesabamisi obieqtebis mravalferovneba da sakmarisi raodenoba; Tanamedrove teqnikur-teqnologiuri siaxleebis gamoyenebis dabali done; momsaxureobis xarisxisa da personalis kvalifikaciis dabali done; mkurnaloba rekreaciuli resursebis (balneologiuri, gogirdis abanoebi) arseboba; samedicino momsaxurebis rigi mimarTulebebis maRali xarisxi da SedarebiT (evropa, wina azia) dabali fasebi; monaxuloba (nostalgia) msgavsi motivaciisa da qveynidan gasuli diasporis arseboba (israeli, TurqeTi, irani, ruseTi, safrangeTi da a.S.) aRniSnuli orientaciis produqtis ar arseboba gamocdileba; turistuli da naklebi usfrTxoeba usafrTxoebis samsaxurebis arseboba; maRali kriminogenuli foni; sezonuroba turizmisadmi qalaqis SesaZleblobebis arasezonuri (mTeli weli) damokidebuleba SesaZleblobebi da safrTxeebi faqtorebi 1. turizmis politika saxelmwifo SesaZleblobebi decentralizaciis procesis Seuqcevadi xasiaTi; turizmis qveynis prioritetad aRiareba; 2. samarTlebrivi sivrce safrTxeebi saxelmwifo ruloba; politikis araTanmimdev- ganviTarebis samarTlebrivi sivrcis (rogorc speci- kanonmdeblobis `zedmeti gamkacreba~ 65 aluri kanonebi, aseve sagadasaxado kodeqsis da a.S.) daxvewis perspeqtiva evrokavSiris moTxovnaTa Sesabamisad; mTavrobis gadawyvetilebiT; 3. regionaluri foni samxreT kavkasiisa da qveynebisadmi evropasTan satranzito funqcia; Sesabamisi infrastruqturis TareblobiT funqciis dakargva; 4. regionaluri da internacionaluri kontaqtebi `didi abreSumis gzis~ proeqti; Sua aziis mimarTebaSi evrokavSirSi gawevrianeba; nato-Si gawevrianeba; 5. mravalferovneba ganuvi- finansuri (an sxva) mizezebis gamo aRniSnul organizaciebSi da WTO-s wevrobis dakargva; qalaqs aqvs kulturuli turizmis ganviTarebisaTvis saWiro potenciali; turistuli speqtri; warsulSi Seqmnili infrastruqtura; ucxoel momxmarebelze orientirebulia praqtikulad mxolod erTi tipis turistuli produqti; mniSvnelovani produqtis SezRuduli turproduqti gaTvlilia mxolod maRalSemosavlian klienturaze. igi mTliani turistuli moTxovnis mxolod erT segments moicavs da amitomac am tipis Camosul turistTa raodenoba SedarebiT mcirea (an SedarebiT SezRudulia); 6. xarisxi regionebSi turistTa ganTavsebis saSualebebis dabali xarisxi; turistuli infrastruqturis obieqtebis dabali xarisxi; fasi/xarisxis dabali koeficienti; turizmis dargSi personalis nakleboba; kompetenturi enobrivi barieri; 7. usafrTxoeba qalaqis arseboba sapatrulo samsaxuris kavkasiis regionis arastabiluroba; qveyanasi arsebuli kriminogenuli foni da feTqebadsaSiSi garemo (socialuri foni); 8. simZlavre qalaqSi axali Tanamedrove sastumroebis mSenebloba, rekonstruqcia (iveria, aWara, afxazeTi da a.S.), kerZo seqtoris ganviTareba; 9. investicia qveyanaSi saerTaSoriso fondebisa da organizaciebis arseboba; infrastruqturis xarjebi; biznesis prognozirebis sirTule; saWiro investiciebis didi odenoba; xangrZlivi amogebis procesi; grZelvadiani da SeRavaTiani kreditebis ararseboba; sagadasaxado sistemis sirTule; samarTlebrivi sistemis daucvelobis SiSi. 10. biznesis warmarTva mxridan maRali marketinguli xarjebi; sertificirebis arsebuli sistema ver icavs momxmarebels; bazris Sesaxeb arasakmarisi informacia; konkurenciis dabali done; arajansaRi konkurencia; turistTa ganTavsebis maRali saoperacio xarjebi; obieqtebis kapitalze maRali amonagebis moTxovna. 11. transportireba sarkinigzo perspeqtiva: sistemis amuSavebis - ruseTTan urTierTobis normalizacia (afxazeTis problemis moxsna); saxmeleTo transporti mouxerxebelia da mgzavrobas didi dro miaqvs gzebis cudi xarisxis gamo; SezRudulia Sidasahaero reisebi; reisebis mouxerxebeli ganrigi; 66 - TurqeTTan sarkinigzo kavSiris damyareba; arasakmarisi kavSirebi; regionaluri arsebul da potenciur turistul bazrebTan damakavSirebeli aviareisebi. aviakompaniebs konfliqtebi. 12. marSrutis aRqma mZlavri da politika; araTanmimdevruli politika; 13. marketingi arsebobs stumarTa jgufebi, romlebic kargad icnoben qalqis (qveynis) kulturul da rekreaciul potencials; kvalificiuri sareklamo Soris turistuli bazris kvlevis ararseboba; turoperatorebis mier SezRuduli marketingi; sahaero arsebuli saxelmwifo marketinguli produqciis saerTaSoriso bazarze usistemo arakoordinirebuli warmoCena; marketingze reklamaze ararseboba. da da qveynis arakomerciul gaweuli xarjebis 14. Rirebuleba sagadasaxado sistemis srulyofis SemTxvevaSi fasebis liberalizacia saxelmwifos meryeoba; fiskaluri 15. turoperatorebi profesiuli kompaniebisa da kadrebis gamoCena turistul bazarze; mcire simZlavreebi; politikis kapitalis ar arseboba; ucxoel partniorebtan kontraqtebis dadebasTan dakavSirebuli siZneleebi; adgilobrivi da regionaluri turistuli bazrebis ugulvebelyofa. daskvna Tbilisis kulturisa da turizmis ganviTarebis ZiriTadi rekomendaciebi da winadadebebi zogierTi ganmarteba qalaqis strategiuli ganviTarebis garSemo rekomendaciebis Sesaxeb warmodgenili koncefciis qalaqis Tbilisis mimarTulebidan kulturis Semdgomi kulturisa da turizmis ganviTarebis gamomdinare bunebrivia, rekomendaciebic strategiuli ganviTarebisaTvis Sesabamisi xasiaTis iqneba. Tbilisis, rogorc dedaqalaqis Cveneuli xedva sruliad gansazRvrulia – dRes igi /Tbilisi/ warmoadgens urbanuli kulturis TvalsazrisiT infrastruqtura istoriuli umZimes mdgomareobaSi moSlilia, TvalsazrisiT magram, sakmaod myof meore qalaqs, mxriv romlis Tbilisi mniSvnelovani mTeli kulturul- gamocdilebis mqone qalaqia; mas aqvs Taviseburi da sakmaod saintereso istoria, dramatuli Tu ara tragikuli uaxlesi warsuli da albaT, unda hqondes sakadrisi momavali, rac mdgomareobis saswrafo gamosworebas moiTxovs. rekomendaciebis mTavari mizani: 1. Tbilisis kulturis modernizacia-demokratizacia, 2. kulturuli izolaciis daZleva, 3. Tbilisis kulturuli identurobis Seqmna-dabruneba yvelaze mniSvnelovani problema, romelic gacxadda da romelic Cvenis azriT dedaqalaqis winaSe dgas: dRes aSkarad Selaxulia misi moraluri uflebebi, ramac SesaZloa ara Tu gamousworeblad daazianos misi urbanuli sxeuli, ukvalod waSalos misi istoria, aramed xelyos misi samomavlo normaluri funqcionireba, rom araferi vTqvaT mis modernizacia-ganviTarebaze. mizezi mravalia da sxvadasxva saxis (rac am dokumentis prerogativa ar aris), magram aris erTi wminda konceftualuri sakiTxi, rasac saswrafo gadaWra esaWiroeba – raimenairad unda gadawydes 68 ra tipis gvinda iyos Cveni dedaqalaqi da Sesabamisad raze unda gakeTdes orientacia. amgvari konceftualuri midgoma dagvexmareba daiZlios is erTis mxriv futuristuli, da rac yvelaze saSiSia, spontanuri xasiaTis damokidebuleba da midgoma qalaqis sivrciTi mowyobis problemisadmi, risi niSnebic qalaqis municipalitetis mxridan dRes sagangaSod aSkaraa da ramac totaluri ngreva-gadakeTebebi SeiZleba moitanos, daazianos ra Tumca safuZvlianad miviwyebuli, magram jer virtualurad mainc arsebuli misi istoria; meores mxriv daiZlios kulturis is provincializaciis procesi, romelic sabWoTa dros daiwyo da dRes kvlav saxezea da rac, SeiZleba iTqvas, mizezicaa im arsebuli qalaqis mimarT futuristulspontanuri damokidebulebisa, romelic umotivacio da araTanmimdevruli ideebiT aris gajerebuli. amitom Cven naklebi yuradReba davuTmeT qalaqis yofiTi da socialuri kulturis problemebs (Tumca vaRiarebT, rom is erT-erTi umniSvnelovanesi problemaa, romelic saWiroebs mravalmimarTulebian praqtikul samuSaoebs dawyebuli sakanonmdeblo bazis Camoyalibebidan), da yuradReba SevaCereT kulturuli identurobis problemebze, mis konteqstSi ki kulturuli izolaciis daZlevisa da misi demokratizaciis problemebze. aman ganapiroba Tavidanve Sesabamisi poziciis arCeva; Cven SevCerdiT Tbilisis im yvelaze damaxasiaTebel Tvisebaze, romelsac qalaqis mravalSrianoba hqvia da rac Tbilisis yvelaze mniSvnelovani Tvisebaa misi istoriis yvela calkeul etapze da mis istoriaSi saerTod, anu rogorc sinqrobiaSi ise diaqroniaSi. amitom vuwodeT Cven mas qalaqi – palimfsesti. rekomendaciebi klasificirebulia Tematurad da bunebrivia, eqvemdebareba garkveul diferenciacias. magram erTi cxadia: Tu ramdenime aTwleulis ganmavlobaSi CvenTan mizandasaxulad kultivirebuli iyo Tbilisuri mdabiuri kulturis Sre misi erT-erTi sub-kulturis saxiT da igi „erovnul-qalaqur-Tbilisur 69 kulturad“ iyo warmoCenili, amJamad ki kultivirebulia lokalur- provincialuri xasiaTis e.w. maskultura (Souebi, garkveulwilad sakaso Teatraluri speqtaklebi da sxv.), rac faqtobrivad wina aTwleulebis gamocdilebis logikuri alternatiuli gza, gagrZelebaa, romelic Cven vecadeT konkretuli mogveZia amis mimarTulebebiT aris warmodgenili, magaliTad: a) Tbilisis istoriis muzeumis axali funqciiT datvirTva da misTvis axali multikulturuli koncefciis SemuSaveba, b) Tbilisuri kulturis kartografireba, kulturuli marSrutebis SemuSaveba, g) Tbilisuri mikroklimatis SenarCuneba, d) `Tbilisobis~ axali koncefciis SemuSaveba, e) umciresobaTa gaaqtiureba da maTi kulturuli centrebis Cabma Tbilisuri kulturis strategiuli gegmis SemuSavebisas. v) sxvadasxva gamofenaTa muzeumebSi cikli; arsebuli stalinuri socrealizmis arqiteqturis nimuSebis katalogis Seqmna; stalinuri kulturis marSrutis SemuSaveba, z) gareubanis da Tineijeruli kulturis warmoCena, T) qalaqis inteleqtualuri tradiciis aRdgena i) qalaqis regionalur kulturul centrad gadaqceva da misi saerTaSoriso kulturul procesSi Cabma da mravali sxva), am mimarTulebebis SemuSaveba iTvaliswinebs ara marto awmyoSi kulturuli situaciis qalaqSi Secvlas, aramed sxvadasxva formiT – erTi mxriv sanaxaobiTi programebiT, meore mxriv konceftualuri muSaobiT, strategiis Teoriuli mimarTulebis analizs, mqone qalaqisadmi damuSavebiT aqtivobiT, misi da qalaqis mosaxleobis sxvadasxva istoriisa cnobieri xasiaTisa da da gamocdilebis damokidebulebis Camoyalibebas, mis reabilitacias erTi mxriv mexsierebis aRdgenis gziT, meore mxriv da swored am meTodiT momavlis ufro gaazrebul dagegmvas. 70 es gaxdeba Tanamedrove garantia imisa, rom Tbilisi ifunqcionirebs, rogorc qalaqi, mas eqneba Tavisi permanentuli da bunebrivia, cvalebadi awmyo, ar iqneba mudmivad gardamaval periodSi warsulidan momavlisaken (futuristuli ganwyobebiT). anu igi icxovrebs awmyoSi, romelmac icis Tavisi istoria, kultura da gegmavs Tavis momavals. preambula. Tbilisi qalaqi-palimfsesti da, amave dros, linearuli qalaqia. is sul mcire xuT kulturul Sres moicavs: uZveless, `imperiuls~, modernistuls, `socialistursa~ da Tanamedroves. yoveli am Srisa Tu fenisadmi saWiroa specifikuri midgoma. amave dros, arc is unda daviviwyoT, rom, magaliTisaTvis, `imperiuli~ Sre gulisxmobs sxvadasxva subkulturebis mier Seqmnil qveSreebs _ somxurs, ebrauls, `aRmosavlurs~, germanuls, polonurs da a.S., romelic dResac ganicdis ganviTarebas. aq aucilebelia multikulturuli midgomis gamoyeneba da am qveSreebis ara oden SenarCuneba, aramed rekonstruireba da gamokveTa. `socialisturi~ fenisadmi saWiroa gansxvavebuli midgomebis gamomuSaveba: erTi midgoma unda gamoviyenoT e.w. `stalinuri arqiteqturisadmi~, xolo meore _ e.w. `sabWoTa interstilisadmi~. gansakuTrebuli mniSvneloba unda mieniWos Tbilisis landSafts, romelic kulturis mawarmoebel faqtors warmoadgens. Tbilisi im qveynis dedaqalaqia, romlis mdgradi socialur- ekonomikuri ganviTarebis erT-erTi ZiriTadi prioriteti iyo da kvlavac iqneba turizmi, mTeli misi mravalferovnebiT (zemoT ukve iyo aRwerili resursuli potenciali), Sesabamisad aucilebelia mudmivad mimdinareobdes muSaoba am mimarTulebaze (mudmivad, radgan dargi Zalze dinamiuri da mgrZnobiarea) da dedaqalaqs hqondes dargis ganviTarebis Tanamedrove strategiuli programa. imisaTvis, ZiriTadi wamyvani rom gamoikveTos strategiuli mimarTulebebi, Taviseburebebis, perspeqtivis gansazRvra. Tbilisis anu kulturuli ganviTarebis saWiroa qalaqis funqciis, saidentifikacio kodisa da misi samomavlo 71 koncefciis SesamuSaveblad Catarebuli kvlevebis Sedegebis analizis safuZvelze, daskvnis saxiT, SeiZleba iTqvas, rom Tbilisis kulturuli iersaxe mniSvnelovania, rogorc: 1) qveynis politikis indikatori; 2) saqarTveloSi turizmis ganviTarebis safuZveli; 3) evropisa da aziis kulturuli memkvidreobebis mediaciuri sivrce; 4) adgilobrivi mosaxleobis kulturisa da ganviTarebis donis zrdis ganmapirobebeli erT-erTi faqtori; 5) qveynis cnobadobis amaRlebisa da imijis garkveuli kuTxiT pozicionirebis saSualeba; Sesabamisad rekomendaciebi iyofa Semdeg Tematur blokebad: I Tematuri bloki Tbilisi _ qalaqi-palimfsesti Tbilisis muzeumebis, rogorc qalaqis Sreebis amsaxveli umniSvnelovanesi instituciis, axali koncefciis SemuSaveba: Tbilisuri kulturis muzeumis (i. griSaSvilis saxelobis Tbilisis istoriis saxelmwifo muzeumis, e.w. `qarvaslis~ bazaze) axali koncefciis SemuSaveba; muzeumis saerTaSoriso sameTvalyureo sabWos Seqmna da misi filialis saxiT ICOMOS-is saqarTvelos erovnuli komitetis mier SemuSavebuli `Tbilisuri saxlis~ proeqtis ganxorcieleba. (Zvel ubanSi istoriuli rekonsruqcia, rac Senobis metad magaliTze Tbilisuri mimzidveli iqneba, rogorc yofis Sida, aseve saerTaSoriso turizmisaTvis); Tbilisis subkulturebis muzeumebis ( magaliTad, daviT baazovis sax. saqarTvelos `smirnovebis ebraelTa saxli~ - istoriul-eTnografiuli leqsandre puSkinis muzeumi, memoriali) koncefciis Seqmna, Sesabamisi RonisZiebebis paketis SemuSaveba; erTiani 72 Tbilisis istoriuli nawilis aRdgena-adaptaciis programebis SemuSaveba da ganxorcieleba: 2003 wels ICOMOS-is saqarTvelos erovnuli komitetis mier SemuSavebuli proeqtis `Tbilisis istoriuli nawilis menejmentis gegmis strategiuli Tbilisis mimarTulebani~ istoriuli ZiriTadi nawilis rekomendaciebis marTvis sistemis Sesabamisad Seqmna, romelic uzrunvelyos Tbilisis istoriuli nawilis reabilitacias: mravaldisciplinarul eqspertTa jgufis Seqmna, romelic 1 wlis manZilze daamuSavebs marTvis sistemis models, misTvis saWiro reformebis pakets, maT Soris Tbilisis istoriuli nawilis marTvis organos dafuZnebas. am organos iuridiuli statusiT dafuZneba (erT-erT alternativad SeTavazebulia sajaro samarTlis iuridiuli piris statusi.) Tbilisuri kulturis Sreebis kvleviTi samuSaoebis ganxorcieleba: kulturis sferoSi dargobrovi kvlevebi; kulturis sferoSi sociologiuri kvlevebi; kulturisa da turizmis sferoSi marketinguli kvlevebi; kvlevebis analizis erT-erTi gamoyenebiTi Sedegi-Tbilisis kulturuli Sreebis, kulturuli da turistuli zonebis/ubnebis/ kartografireba, rukebze Tbilisis kulturuli marSrutebis Cveneba; rukebis multimediur-musikaluri gaformeba, Tbilisis istoriasa da kulturaze, RirsSesaniSnaobebze CD gamocema. 73 urbanuli Sreebis/zonebis zusti dadgena: zonirebis ruqebis Seqmna, Sreebis/zonebis dacva, maTi popularizacia da, ekonomikuri TvalsazrisiT, kulturuli memkvidreobis dacvis momgebianobis gaxsnili damkvidreba; sastumros, sarfianobis magaliTisaTvis, restornisa da istoriul kafes damkvidreba-popularizacia, SenobaSi prestiJulobisa Zeglis pirvandeli da saxis aucilebeli dacvis fonze. `Tbilisuri saxlisa~ da aivnis, rogorc kulturuli komunikaciis vizualur-materialuri gamoxatulebis fenomenis Seswavla: Zveli aivnebisa da axali ubnebis `aivnomaniis~ SedarebiTi analizi, Sesabamisad analizis Sedegebis gamoyeneba Tbilisis kulturisa da turizmis strategiaSi. marketinguli Sesabamisi kvlevebis produqciis analizis Seqmna safuZvelze, (albomi, bazris moTxovnis kalendari, fotoebi, suveniruli maketebi). II Tematuri bloki Zveli Tbilisis kultura: miTosi da karnavali `Tbilisobis~ axali koncefciis SemuSaveba: vaxtang gorgaslis mier Tbilisis daarsebis Sesaxeb legendis gaTamaSeba; yeenobis da berikaobis `aRdgena~; amqrobis anu amqarTa zeimis daarseba _ Teatralizebuli msvleloba bairaRebiTa da sakarnavalo kostumebiT. 74 abanos istoriasTan dakavSirebuli kulturuli marSrutis SemuSaveba. AabanoTubanSi specialuri sainformacio servis-centris Seqmna, romelic moicavs abanosTan dakavSirebul sxadasxva serviss (meqise, Caixana da a. S.). Tbilisuri abanoebis istoriis amsaxveli albomebis, postkartebis, suvenirebis da sxva saqonlis Tbilisis Sesaxeb yvela warmoebis xelSewyoba. arsebuli legendis Seswavla-damuSaveba kulturul-saganmanaTleblo da turistuli daniSnulebisaTvis : Sesabamisi sareklamo multimediuri da beWdviTi produqciis Seqmna. saerTaSoriso sabavSvo karnaval - festivalis daarseba: Tbilisis meriis Sesabamisi saqalaqo samsaxuris axalgazrdobis saqmeTa da kulturis ganyofilebis mier erToblivi specialuri programebis SemuSaveba da dafinanseba, romelic xels Seuwyobs Tbilisel axalgazrdebs, Tineijerebs da bavSvebs sakuTari kulturuli iniciativebis ganxorcielebaSi. Tbilisis axalgazrda TaobisaTvis farTo saerTaSoriso urTierTobebisa da kontaqtebis SesaZleblobis miniWeba, Sesabamisad tolerantobis, Riaobis, konvivialobis ganviTareba. III Tematuri jgufi Tbilisi _ kulturaTa Sexvedris adgili Tbilisis istoriuli multikulturalizmis ganviTareba: RonisZiebaTa paketis SemuSaveba, romelic qalaqis dinamiurobis niSnis, misi polieTnikurobis, rac Tavis mxriv kavSirSia sxvadasxva erovnuli tradiciebis, wes-Cveulebebis, cxovrebis wesis, 75 urTierTobis kulturisa urTierTzegavlenasTan, da a.S. pozicionirebas gaziarebasa da popularizacia-propagandas Seuwyobs xels. Qqalaqis mier mozardi Taobis eTnikur jgufebs Soris integraciis xelSemwyobi programebis SemuSaveba. qalaqis mTavrobis mier multikulturuli programebis dagegmva da ganxorcieleba, romlebic xels Seuwyobs erovnuli diasporebis warmomadgenlebs, moaxdinon realuri integrireba sazogadoebaSi da uzrunvelyofs Tbilisuri maT SesaZleblobas Seitanon ganviTarebaSi (amisTvis kulturis qmediTi saWiroa wvlili erovnuli umciresobebis mimarT gansazRvruli politikis SemuSaveba Tundac municipalur doneze). qalaqis axali multikulturuli politikis SemuSaveba: Tbilisis meriis Sesabamis samsaxurebs (ganaTlebisa da kulturis, sportis, ekonomikis saqalaqo samsaxurebs) daevalos, rogorc qalaqis mTavari saidentifikacio niSani, kulturis mniSvnelovan indikatorad Tbilisis sociumis multierovnulobis ganxilva da am faseulobis SenarCunebis, ganviTarebisa da pozicionirebisaTvis konkretuli qmedebebis dagegmva. kulturul kulturuli gegmis umciresobaTa centrebis SemuSavebaSi gaaqtiurebis Cabma Tbilisuri (Tbilisuri asirielebis, somxebis, umciresobaTa da sxva kulturis subkulturebis ebraelebis, _ xelSewyoba ganviTarebis da maTi strategiuli _ qurTebis, musulmanebis, evropel xelSewyoba Tbilisuri kulturis konteqstSi). TiToeuli subkulturis dResaswaulTa Tu sxva samaxsovro dReTa CarTva Tbilisuri kulturis kalendarSi da maTi saerTo qalaqur movlenad gadaqceva. 76 TbilisSi kulturul umciresobaTa erTiani centris Seqmna, romelic koordinacias gauwevs qalaqSi mcxovreb umciresobaTa SemuSavebul da meriis mier dafinansebul specialur kulturul programebs. tradiciebis SenarCuneba _ Tbilisuri tolerantroba da Ria qalaqis konvivialoba. Tbilisis strategiuli gegmis SemmuSavebel jgufs mieces rekomendacia, qalaqis ganviTarebis mimarTulebebSi gaTvaliswinebul iqnas Tbilisuri tradiciebis SenarCunebisa da dacvis meqanizmebi. Zveli Tbilisi asocirebulia Zvel qalaqur tradiciebTan, dinamiur adamianur urTierTobebTan, miRwevebTan xelovnebasa da kulturaSi, qcevis kulturasTan, Zvel arqiteqturasTan, multierovnul urTierTobebsa da tradiciebTan. amdenad, Zveli qalaqi unda darCes cocxal, funqcionirebad organizmad misi arqiteqturuli garemos SenarCunebisa da gafrTxilebis fonze (sazogadoebis nawilis azriT, saWiroa garkveuli `damcavi zonis” Seqmnac ki istoriuli Tbilisis dasacavad): Tbilisis istoriuli nawilis arsebuli dacviTi zonebis Sesaxeb sazogadoebis informireba da am zonebis reJimebis aucilebeli Sesruleba (susti administrirebis problemebis gadawyveta). Zveli Tbilisis identurobis SenarCunebisaTvis arqiteqturis paralelurad saWiroa `Zveli Tbilisis sociumis~ specifikis SenarCuneba: Sesabamisad, Tbilisuri ezoebis SenarCuneba-rekonstruqcia, maTi ganuyofeli mcxovreb niSniT, adamianTa rasac SeiZleba pasuxismgebloba aisaxos Sesabamis proeqtSi vuwodoT gverdi-gverd erTmaneTis winaSe, unda da dafinansdes meriis mier. Aam konteqstSi unda gatardes mtkice politika ukve arsebuli `Senobamkvlelebis~ zemoqmedebis minimumamde dayvanis mizniT. Tbilisis rogorc centris TbiliselTa SesanarCuneblad (gansakuTrebiT aucilebelia axalgazrdebis) dakmayofildes aseve vizitorTa 77 (ucxoel turistTa) axalgazrdebisaTvis Tavisufali dedaqalaqis is unda arCevanis mimarT iyos usafrTxo arsebuli drois zona, moTxovnebi: sasiamovnod sadac gatarebis, adamianebs eqnebaT SesaZlebloba maqsimaluri siamovneba miiRon maTTvis sasurveli garTobis tipis mixedviT; ucxoeli vizitorebis dainteresebisaTvis ki wamyvani mniSvneloba centris istoriul-kulturul Rirebulebas eniWeba: Tbilisis istoriuli ubnis restavracia-adaptacia; gasarTobi industriis servisis administrireba (saerTaSoriso normebTan miaxloeba) Tbilisis muzeumebis axali multikulturuli koncefciis Seqmna. interdisciplinaruli Tbilisis muzeumebis memkvidreobaze sapiloto bazaze, dayrdnobiT, jgufis zogadad imuSavebs Seqmna, qalaqis romelic kulturul sazogadoebis sakuTari istoriuli mexsierebis aqtivizaciaze, kulturis animaciaze. Tbilisis muzeumebSi arsebuli koleqciebis analizis safuZvelze erovnuli kulturuli faseulobebis Tbilisis muzeumebSi katalogis Sedgena. axali koncefciis Sesabamisi eqspoziciebis seriebis mowyoba. aSuRebis dRis daarseba: ioseb griSaSvilis saxelobis Tbilisis istoriis muzeumSi konkursis Catareba sxvadasxva Tbilisuri subkulturebis warmomadgenlebis monawileobiT. aSuRebis dajildovebis sazeimo ceremonialis saxiT axali Tbilisuri dResaswaulis danergva. specifikuri kulturuli marSrutebis Sesabamis kulturis wamomadgenlebze: SemuSaveba, orientirebuli 78 `evropuli~ da `rusuli~ marSrutebis SemuSaveba: evropelTaTvis magaliTad, knut hamsunis, aleqsanrde diumasa Tu andre Jidis saxelebTan dakavSirebul adgilTa monaxuleba, xolo rusuli kulturis warmomadgenelebs daainteresebs ara oden puSkinisa da tolstois `nakvalevi~, aramed XX saukunis rusuli modernizmis kulturuli Srec _ vgulisxmobT, `poetTa cexs~, 41-s (rusuli futurizmis yvelaze radikalur frTas) da sxva, romelTa gareSe XX saukunis 20-iani wlebis Tbilisi da `tf(Tb)ilisuri modernizmi~ warmoudgenelia. IV Tematuri jgufi socrealizmi da araoficialuri kultura socialisturi istoriis axleburi gadafaseba: sabWoTa aneqsiis RonisZiebebis Temaze paketis yovel 25 Tebervals kulturuli SemuSaveba-ganxorcieleba (magaliTad, kinoCvenebebi, performansebi, foto da saarqivo gamofenebi da a.S.). 8 da 9 maisis axali koncefciis SemuSaveba _ Sesabamisi gamofenebis, kinoCvenebebis, simpoziumebis mowyoba. Tbilisobis, rogorc socrealisturi fenomenis kulturologiuri analizi. sxvadasxva muzeumebSi arsebuli socrealizmis nimuSebis gamofenaTa ciklis SemuSaveba-ganxorcieleba; foto da kino masalebis specialuri Cvenebis mowyoba; SesaZlebelia Tavad ganaxlebuli `Tbilisobis~ erT-erT CanarTad did ekranze/ Senobaze/Zveli qalaqis romelime kedelze, magaliTad nariyalaze/ videoproeqciis ganxorcieleba. 79 stalinuri periodis kulturuli memkvidreobis gadafaseba-adaptacia: stalinuri arqiteqturis katalogis Seqmna; stalinuri kulturis marSrutis SemuSaveba. sabWoTa araoficialuri kulturis amsaxveli katalogis Seqmna. sabWoTa araoficialuri kulturis gamofenebis mowyoba. V Tematuri jgufi Tbilisuri gareubani XXI saukuneSi Tbilisuri gareubnis kulturis koncefciis Camoyalibeba: adgilobrivi/raionuli/ saTemo organizaciebis mier gldanis an vazisubnis kerZo magaliTze gareubnis sazogadoebriobis socialur-kulturuli aqtivobis xelSemwyobi programebis Seqmnadafinanseba. centri da periferia: prestiJuli ubani da gareubani _ axali mimarTebebis SemuSaveba. prestiJuli gareubnis kulturuli ganviTarebis strategiuli gegmis SemuSaveba (didi diRmis an krwanisis magaliTze, Tbilisis mosaxleobis interesebis gaTvaliswinebiT). gareubani da Tineijeruli kultura: Tineijerul problemaTa sociologiur-fsiqologiuri da kulturologiuri kvlevebi. Tineijeruli subkulturis zegavlenis Seswavla qalaqis kulturul landSaftze: grafitis xelovneba, repi, roki, baikerebi, `uik-endis~ hipebi. Tineijeruli kulturis marketinguli kvleva. sazogadoebrivi moTxovnisa SemoTavazebaTa safuZvelze da kulturuli gareubnebSi klubebis/saRamos institutebis/ qselis Seqmna. industriis axalgazrduli 81 gareubani da qalaqis ekokultura: Tavisufali sazogadoebrivi ganxorcieleba-konkursebis sivrceebis Catareba gamwvanebis saukeTeso proeqtebis dendrologiur kompoziciaze /nargavebze/, saukeTeso ezoze, narCenebis efeqturi gadamuSavebis meTodze. VI Tematuri jgufi Tbilisis ganaxlebuli kulturuli funqcia Tbilisis kulturuli ganviTarebis strategia unda iTvaliswinebdes im faqts, rom Tbilisis mTavari saimijo maxasiaTebeli aris misi dinamiuroba, mravalferovneba, sxvadasxva erovnebisadmi tolerantuloba, cxovrebis cocxali, energiuli stili; rom Tbilisis identurobaSi mis mcxovrebTa yoveldRiur yofas ufro didi mniSvneloba aqvs, vidre Tavad am yofiTi xasiaTis problemebs. Tbilisi, rogorc `brendi~, agebulia qalaqis istoriul warsulze, mogonebebze, gadmocemebsa da legendebze da masSi Tanamedrove qalaqis saidentifikacio masala naklebadaa pozicionirebuli. Tbilisis ararseboba, Zvel qalaqs tradiciebTan identurobis, daSoreba misi da specifikis axali orientaciis dakargvis safrTxes uqmnis. Tbilisis kulturuli saxe brendis ganviTarebis logikur stadiebs gadis da cvlilebebis dagegmvisa da marTvis gareSe, brendi ver iarsebebs. amdenad kulturis SenarCunebasa da ganviTarebis pozicionirebaSi programa dRes qalaqis gansakuTrebuli identurobis mniSvneloba eniWeba. Tbilisis `brendi~-s Seqmna: qalaqis kulturuli iersaxis ganviTarebis mizniT yuradReba unda mieqces yvela im faqtors, romelic qalaqisa da misi macxovreblebis urTierTqmedebis Sedegad warmoiSveba. 82 Tuki qalaqi ar iqneba asocirebuli mis ganmasxvavebel niSanTa kompleqsTan da warmodgenebi mis Sesaxeb Zalian difuzuri iqneba, misadmi sxva qveynebis yuradRebisa da interesis stimulirebis SesaZlebloba naklebad savaraudoa: Tbilisis savizito baraTis, dinamiurobs maqsimaluri gadmocema: aqtualuri da aqtiuri Teatraluri cxovreba/moRvaweoba; vizualuri xelovnebis gamofenebi (maT Soris saerTaSoriso); klasikuri musikis koncertebi, konkursebi, gastrolebi; saerTaSoriso festivalebi mravalxmianobis saerTaSoriso (jaz-festivali, simpoziumi, qarTuli kinofestivali, Teatraluri festivalebi); Tanamedrove qarTuli kinos kvireulebi. meriis Sesabamis samsaxurebs daekisroT aprobirebuli PR teqnologiebis safuZvelze aqtiuri propagandistuli programis SemuSaveba, romelSic qalaqis Zveli tradiciebi da ganviTarebis axali mimarTulebebi erTianad, mizanSewonilobis principiT iqneba warmodgenili: Tbilisis adgilobrivi tele arxis Seqmnis xelSewyoba da mxardaWera. Mmunicipaluri masStabis kulturul-saganmanaTleblo proeqtebis aqtiuri Ppiari. qalaqis romelime ganTavsdeba ubanSi qalaqSi cifruli mimdinare ekranis movlenebis dadgma, romelzec amsaxveli masala. TvalsazrisiT qalaqis moxdeba sxvadasxva movlenebis anonsirebac. Tbilisis centri kulturuli cxovrebis yvelaze aqtiuri nawili unda iyos, mimzidveli da saintereso rogorc adgilobrivi macxovreblebisTvis, aseve vizitorebisTvis: KkvleviTi samuSaoebi mimarTuli qalaqis ekologiur mdgomareobis, istoriuli Zeglebis mdgomareobis, Zveli erovnuli 83 faseulobebis, tradiciuli xelovnebis mimarTulebebisa da Tanamedrove xelovnebis tendenciebis Sesaswavlad samuSaoTa mTeli kulturuli erovnuli kompleqsis memkvidreobis komitetis festivalebisa Tu ganxorcieleba dawyebuli ICOMOS-is saqarTvelos dacviTi _ proeqtebidan, kulturuli damTavrebuli industriis axali ganviTarebis RonisZiebebiT. Tbilisis, rogorc Ria qalaqis liberaluri Rirebulebebis dacva – ganviTareba: yuradsaRebia axalgazrdebsa da gansakuTrebiT mozardebTan gamovlenili tendencia, moiazron kultura religiasTan mWidro kavSirSi da mis konteqstSi. aseve niSandoblivia maTi mxridan sakmaod orTodoqsuli religiuri Sexedulebebis demonstrireba. samomxmareblo gemovnebaze damokidebulebis kulturuli cxovrebis ganviTarebis specialuri perspeqtiva iTxovs kulturuli Riaobis dasamkvidreblad programebis SemuSavebas, gansakuTrebiT mozardebisaTvis: kulturul-saganmanaTleblo (Tavdapirvelad gafarToebiT), saerTaSoriso amierkavkasiis Sesabamisad, masStabiT, TbilisSi gacvlebi Semdgomi mcxovrebi arealis kulturuli umciresobebis diasporebisa da sxvadasxva qveynebis saelCoebis programebis PR kampaniis xelSewyoba da gamoyeneba. warmoeba `Ria qalaqis~ imijisa da tradiciuli adamianTa kulturuli liberaluri Rirebulebebis dasamkvidreblad. kulturis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa. xelovnebasTan ziareba da, Sesabamisad, ganviTareba mniSvnelovnad SezRudulia Tavisi miuwvdomlobis gamo farTo auditoriisaTvis. ara marto, simfoniuri musikis koncertebi, Teatraluri 84 warmodgenebi, aramed kinofilmebis naxvac ki kinodarbazebSi erTgvari elitaruli garTobis saxeobad iqca: municipaluri xelovnebis kinoTeatrebis, sxva kerebis municipaluri (magaliTad, galereebis, kulturis da saxlebi safrangeTSi) daarseba. sxvadasxva saxis SeRavaTebis daweseba studentebisTvis da socialurad daucveli fenebis warmomadgenelTaTvis. garTobis problemis gadaWra qalaqis kulturuli donis mniSvnelovan indikators warmoadgens Tavisufali drois TvalsazrisiT organizebis, erTgvar gatarebis `gastronomiul tradiciebi. kulturas~ Tbilisi am warmoadgens, (Tbiliselebis ZiriTad gasarTobs qeifi warmoadgens, Sesabamisad yvelaze aqtiurad qalaqSi mimdinareobs restornebis mSenebloba): Ameriis mxridan gasarTobi industriis ganviTarebis xelSemwyobi prolitikis ganxorcieleba, romelic adgilobrivi TviTmmarTvelobebis mier gadasaxadebis liberalizaciaze iqneba orientirebuli. I Tematuri qvebloki kulturis infrastruqturis ganviTareba saxelovnebo ganaTlebis sistemis ganviTareba sociologiuri kvlevis monacemebiT (gamokiTxulTa azriT) TbilisSi ganaTleba TandaTanobiT kargavs funqciur datvirTvas, rasac, Tavis mxriv, Tan sdevs kulturuli ganviTarebis donis Sesusteba. upirveles amocanad rCeba saxelovnebo saswavleblebSi miRebis mkacri kriteriumebis SenarCuneba da pedagogTa kvalifikaciis asamaRleblad saTanado programebis ganxorcieleba: 85 meriis Sesabamisma samsaxurma proeqtebis Seqmna-dafinanseba programebis ganviTarebis uzrunvelyos da xelSemwyobi saganmanaTleblo saerTaSoriso gacvliTi prolitikis SemuSaveba- ganxorcieleba. stipendiebis da daxmarebebis daweseba niWieri axalgazrdebisaTvis. pedagogTa kvalifikaciis asamaRleblad sistematuri saerTaSoriso staJirebebis danergva; saerTaSoriso simpoziumebisa konkursebis, Tu festivalebis, seminarebis xelSewyoba (mag. gamofenebis, axalgazrda pianistTa saerTaSoriso konkursi), daarseba. msgavs saerTaSoriso RonisZiebebze misavlineblad Tbilisel axalgazrda xelovanTa sakonkurso wesiT SerCeva da dafinanseba. saxelovnebo ganaTlebis obieqtebis materialur-teqnikuri bazis gaumjobeseba; mimdinare reformebis fonze saswavlo meTodologiebis aRrevisa da saswavlo procesis Seferxebebis aRmofxvrisaTvis swori sakadro politikis warmoeba; Tbilisis sabiblioTeko qselis ganviTareba sabiblioTeko mizniT principuli sistemis Tanamedrove reformaa standartebTan gasatarebeli, romlis miaxloebis erT-erT umniSvnelovanes nawils wignis mkiTxvelTa, biblioTekis momxmarebelTa kvlevis safuZvelze wignis bazris marketinguli menejmentis gaZliereba unda gaxdes: marketinguli kvlevebis Catareba; biblioTekebis materialur-teqnikuri bazis ganaxleba-ganmtkiceba; biblioTekebis fondebis axali literaturiT dakompleqteba da axali teqnologiebis danergva; 86 samkiTxvelo darbazSi komfortuli garemos Seqmna; mWidro kontaqtebis damyareba zogadsaganmanaTleblo skolebTan, saSualo-specialur da umaRles saswavleblebTan. municipaluri muzeumebis ganviTareba Tbilisis muzeumebis srulfasovani funqcionirebisaTvis upirveles yovlisa, SesamuSavebelia is standartebi da kriteriumebi, Sesabamisad ama Tu im muzeums municipaluris statusi unda romelTa mieniWos. gadasaxedia municipalur daqvemdebarebaze myof muzeumTa nusxa, xolo is muzeumebi, romlebsac strategiuli roli eniWeba qalaqis kulturul da turistul ganviTarebaSi (Tundac is ar iyos meriis daqvemdebarebaSi, mag. Teatrisa da kinos saxelmwifo muzeumi), CarTuli unda iyos Sesabamis programebSi (ix. I Tematuri bloki, Tavi `Tbilisis muzeumebis, rogorc qalaqis Sreebis amsaxveli umniSvnelovanesi instituciis, axali koncefciis SemuSaveba). kulturis centrebis ganviTareba qalaqis istoriuli konvivialobis ganviTarebis mizniT aucilebelia eTnikuri umciresobebis kulturis centrebis, agreTve gareubnebSi saTemo kulturuli klubebisa Tu centrebis Seqmna-ganviTarebis xelSewyoba. municipaluri kulturis centrebis statusis gansazRvra; kulturuli umciresobebis centrebisaTvis specialuri sakonkurso programebis swraf danergva, romelnic xels Seuwyoben umciresobaTa integrirebas Tbilisur socialur-kulturul cxovrebaSi; saxelmwifo enis Seswavlis ufaso kursebis danergva kulturis centrebis bazaze; TbilisSi mcxovreb sxvadasxva eTnikuri diasporebisaTvis specialuri programebis Seqmna, romelSic aucilebeli pirobas warmoadgens Sesabamisi saelCos Tanamonawileoba (amgvari 87 proeqtebis ganxorcieleba metad gaamyarebs Tbilisis saerTaSorisio kontaqtebs). A Teatrebis ganviTareba subsidiaze gadasvlis pirobebSi aucilebelia swori kriteriumebis SerCeva ama Tu formaluri, im proeqtis salaro warmatebulobis maCveneblebi Sesafaseblad, yovelTvis ar vinaidan Seesabameba ganxorcielebuli speqtaklis mxatvrul dones. saerTaSoriso Teatralur procesebSi Tanabari Tanamonawileobis SezRuduli saSualebis gamo aris saSiSroeba qarTuli Teatri mTlianad (rusTavelis Teatris garda) aRmoCndes marginalur mdgomareobaSi (Tu dRes ukve ar aris am rolSi). municipalitetisa da kulturisa erToblivi xelSewyobiT dafuZndes da sportis saministros damoukidebeli Teatraluri sabWo, romelic franguli modelis Sesabamisad xels Seuwyobs am dargis ganviTarebas, Tanamedrove kriteriumebis gansazRvrasa da sxva. SemuSavdes Teatraluri sezonebis sajaro ganxilvebis forma, romelic kritikosebis, praqtikosebis, menejerebis, eleqtronuli mediisa da beWdviTi presis warmomadgenelTa Tavisufali azris gamovlenis SesaZleblobas moicavs. sezonis Sedegebi dajamdes specialur beWdviT organoSi ( Tundac biuletenSi); SemuSavdes sagastrolo politika, kuratorebis mowvevis praqtika, aramarto aramed meriis interaqtiuli da dasebis, mobiluri saerTaSoriso Seiqmnas xelSemwyobi programebi daqvemdebarebuli axalgazrduli dainergos Teatrebis dasafinanseblad, antreprizisa, warmodgenebis da sxvadasxva `hepeningebis~ gansaviTareblad. SemuSavdes eqsperimentuli mxatvruli Ziebebisa da saerTaSoriso gacvlebis finansuri mxardaWeris programebi. II Tematuri qvebloki Tbilisi _ regionis kulturuli centri (Savi zRvispireTis qveynebis CaTvliT): Tbilisi _ yvelaze Teatraluri qalaqi kavkasiaSi: Tbilisis Teatraluri romelTagan zogi saerTaSoriso festivalebis respublikuri, masStabis iqneba. paketis zogi SemuSaveba, kavkasiuri, festivalebis zogic Janrobrivi sxvdasaxvaoba xels Seuwyobs kulturuli SemoTavazebebis mkveTr amaRlebas; musikaluri Teatrebis, eqsperimentuli Tojinuri Tu Tu tradiciuli marionetuli Teatrebis, dramatuli Teatrebis festivalebisagan Seiqmneba `bade-kalendari~, romelic mTeli wlis manZilze uzrunvelyofs informaciiT Tanamedrove procesebis Sesaxeb; miscems msoflio Tanamedrove `bade-kalendris~ masStabis, Tbilisel magram Teatralur mravalmxrivi samyaroSi mimdinare Tbiliselebs SesaZleblobas eziaron Teatralur dawyeba mayurebels xelovnebas SesaZlebeli aucileblad iqneba (am Teatraluri SedarebiT Tanamedrove mcire konceptualuri reJisuris warmomCeni Janris festivalidan). srulyofilad festivalebis adgilobrivi saukeTeso rusTavelis, marjaniSvilis, Casatareblad Teatrebis (operisa TumaniSvilis aucilebelia da baletis, saxelobis da marionetebis Teatris, rezo gabriaZis studiis) speqtaklebisa da sivrceebis CarTva, aseve meriis mxridan saministrosTan, kerZo seqtorsa da saerTaSoriso msxvil donorebTan Tanmimdevruli muSaoba. Tbilisi _ amierkavkasiis kinematografiuli centri: kinoindustriis qselis Seqmna. ganviTarebisaTvis municipaluri kinoTeatrebis 89 kinofestivalebis `promeTe~ da `eliso~ (studenturi) xelSewyoba. Tbilisi _ musikaluri qalaqi: Tbilisis sakoncerto darbazebis materialur-teqnikuri bazis xelSewyoba. Tbilisis sazogadoebriv sivrceebSi sakoncerto programebis aRdgena-Ria estradebis ganviTareba; musikaluri jgufebis, orkestrebisa da ansamblebis xelSewyoba; Tbilisis sxvadasxva mxardaWera da musikaluri maTi festivalebis saerTaSoriso finansuri kontaqtebis arealis gafarToeba. Tbilisi – saerTaSoriso Tanamedrove vizualuri xelovnebis forumis adgili: Tbilisis centrSi organizaciebTan biznes seqtorisa TanamSromlobiT muzeumis koncefciis SemuSaveba da saerTaSoriso Tanamedrove donor xelovnebis da daarseba. Tbilisis 1996 wlis saerTaSoriso bienales aRdgena. municipaluri galereis Seqmna. vizualuri xelovnebis popularizacia da reklamireba (katalogebis, bukletebis gamocema). Tbilisi _ mecnierebis qalaqi: qalaqis fizikis inteleqtualuri da a.S. tradiciis mecnierebis saerTaSoriso (Tavdapirvelad aRdgena dargebSi _ saqalaqo, maTematikis, regionuli, dsT-s farglebi) olimpiadebis, simpoziumebisa da sxva RonisZiebebis danergva. 90 Zlieri qarTuli samecniero skolebis (magaliTad, fizika- maTematikis, fsiqologiis skolebis), gamoCenil qarTvel mecnierTa Semoqmedebis popularizacia. Sesabamisi gamocemebis mxardaWera, mrgvali magidebis, seminarebis Catareba. saerTaSoriso samecniero-kvleviT literaturis Targmna da qarTuli saavtoro saxelmZRvaneloebis gamocemebis xelSewyoba. Tbilisi _ amierkavkasiis turistuli centri (ixileT VII Tematuri bloki); Tbilisi dargis ganviTarebis regionaluri (rogorc amierkavkasiis, ise mTlianad kavkasiisa gadaqcevisaTvis da aucilebelia Semdgom Savi kvalificiuri zRvis auzis) kvlevisa da centrad Sesabamisi programebis SemuSaveba: Kkulturuli turizmis bazris marketinguli kvleva; TbilisSi tradiciuli rewvis aRdgena-ganviTareba _ municipaluri sasuveniro, `solanis~ tipis, cexi-maRaziis Seqmna, romelic keramikas, Wedurobas, minanqars, fardagebs, xalxuri rewvis sxva saxeobebs awarmoebs. xalxuris rewvis sferoSi sxva mcire biznesis gansaviTareblad saxelmwifo/municipaluri aRdgena-danergva, Sesyidvebis produqciis sistemis xarisxis mkacri nairgvarobis sertificirebis pirobebSi. beWdviTi produqciis kalendrebis, gamosaxuli muzeumebi ruqebisa da (maTi Seqmna da _ albomebis, gzamkvlevebis aRniSnuli koleqciebi), iqneba postkartebis, damzadeba, arqiteqturuli Tbilisis mxatvrebi, sadac Zeglebi, baRebi (botanikuri da a.S.) flora da fauna Zveli periodidan dRemde, Tbilisuri portretebi, Zveli fotoebi. 91 calkeuli ubnebis sportul centrebad gadaqceva: saburTalos ubnis, rogorc sportuli TamaSobebis adgilis strategiuli gegmis SemuSaveba; saburTaloze arsebuli sportuli obieqtebis _ sportis sasaxlidan – ipodromamde ganviTareba-adaptaciis xelSewyoba; Zveli qarTuli `saxiobisa~ (masobriv-kulturuli RonisZiebebis magaliTze) da sportul TamaSobaTa urTierTdakavSireba _ Sesabamisi konkursebisa da proeqtebis ganxorcieleba. Tbilisis sazogadoebrivi sivrceebis ganviTareba Tbilisis parkebis axali koncefciis Seqmna – aqtivacia: `muSTaidi-aziuri bazroba~, `vakis parki-disnei lendi~, `mTawminda- qarTuli – erovnuli saganZuri~ `aleqsandres baRi pirveli sazogadoebrivi baRis istoriebi~; ipodromis, botanikuri baRis, kus tbis, lisis tbis, vardebis baRis, veris baRisa da sxvaTa reabilitacia; Tbilisuri ezoebis konkursis mowyoba. SabaT-kviras moZravi bazrobebis mowyoba riyedan did diRmamde _ nakeTobaTa adgilze damzadeba, am procesSi mosaxleobis interaqtiuli Cabma. Tbilisuri mikroklimatis SenarCuneba sazogadoebriv sivrceebSi: botanikur baRSi arsebuli unikaluri jiSebis (maT Soris TbilisisaTvis tradiciuli floris-akacia, cacxvi, TuTa, wabli) gamravleba Tbilisis quCebSi, baRebsa da ezoebSi; orTaWalis baRebis rekonstruqcia; balneologiuri kurortis reabilitacia; gogirdis abanoTa qselis ganviTareba. 92 VII Tematuri jgufi Tbilisi _ turistuli qalaqi qalaqSi turizmis Tbilisma SeinarCunos turizmis ganviTarebis qalaqis, rogorc uzrunvelyofs gaZlierebas, ganviTarebis stimulirebisaTvis sasurvelia, Zlieri kulturuli urTierTobis programis Ria sistemis adamianebis demokratiis kultura. mniSvnelovani Camoyalibeba daaxloebas principebis mimarTuleba unda iyos. erTmaneTTan, damkvidrebas swored Ria qalaqi tolerantobis socialuri qcevis doneze, rasac, savaraudod, mivyavarT globalizaciisa da integraciis sakiTxTan qarTuli tradiciebis SenarCunebis (Sesabamisad gadarCenis) fonze. turistebis miReba-ganTavsebis sistemis ganviTareba: sahaero transporti sahaero reisebis farglebSi, grafikebis gaTvaliswinebuli SemuSavebisas, iqnas SesaZleblobis masobrivi turizmis moTxovnilebebi; turistebisaTvis misawodeblad ifunqcionirebs, saWiro da aeroportSi rogorc aucilebeli Seiqmnas erTiani servis informaciis centri, municipaluri romelic servis-centris filiali. Seiqmnas servis-centrisaTvis aucilebeli nabeWdi produqcia. aeroportSi Camoyalibdes (mieces rekomendacia biznes seqtors) mcire simZlavris profiluri turistuli samsaxuri satranzito da reisebis mgzavrebisaTvis. sarkinigzo transporti Seferxebis SemTxvevaSi aeroportSi myofi 93 SemuSavdes da realizebul iqnas samive ZiriTadi sarkinigzo sadguris reabilitacia-adaptaciis programa (rkinigzis sadguri _ qalaqis saxea). saavtomobilo transporti SemuSavdes da realizebul iqnas ZiriTadi avtosadgurebis adaptaciis gegma; xeli Seewyos saTanado investiciebis mozidvas. sastumroebis qseli SemuSavdes sastumroebis sertificirebis erTiani sistema; damuSavdes normatiuli moTxovnebi sastumroebis tipebisa da sertificirebis moTxovnebidan gamomdinare; xeli Seewyos sastumroebSi momuSave personalis momzadebisa da kvalifikaciis mudmivi amaRlebis sistemis formirebas; damuSavdes winadadebebi masobrivi turizmisaTvis `B/B~ sistemis sastumroebis, motelebis, sastumro saxlebisa da `apart- otelebis~, iafi turbazebis mSeneblobis SesaZleblobebis Sesaxeb. sakomunikacio sistema Sida da satranzito gzebi _ damuSavdes Tbilisis ZiriTadi turistuli marSrutebis sqema da momzaddes winadadebebi ZiriTadi magistralebis adaptaciasTan dakavSirebiT; damuSavdes saavtomobilo turistuli moZraobis mosamzadebeli warmomadgenlebs; sezonebisaTvis sqemebi treningebi da qalaqis CautardeT policiisa da centrSi Sesabamisi patrulis 94 damuSavdes winadadebebi (SesaZlebelia konkursis safuZvelzec) turistuli obieqtebis mimaniSnebeli trafaretebis, sxva sagzao niSnebisa da aucilebeli sainJinro infrastruqturis sistemebTan dakavSirebiT (rogorc Sida, aseve satranzito gzebisaTvis); momsaxurebis sfero turistuli kompaniebi xeli Seewyos Sida turizmze orientirebul organizaciebs. xeli Seewyos turistuli kompaniebis TanamSromelTa momzadebisa da kvalifikaciis mudmivi amaRlebis sistemis formirebas. turistebis kvebis organizacia kvebis sistemaSi momsaxure personalis kvalifikaciis asamaRlebeli kursebis Catarebis xelSewyoba. satransporto uzrunvelyofa Sida saqalaqo transporti~-s SemTxvevaSi marSrutebisaTvis parkis Seqmna erTmaneTis e.w. `qalaqis (sakiTxis konkurentebi saeqskursio sworad SeiZleba dayenebis iyvnen _ adaptirebuli konka, faetoni, tivi da borani _ mtkvarze da a.S.); gare turistuli marSrutebis aRWurva Sesabamisi (magaliTad vertmfrenebi, xuTvarskvlaviani sastumros sapatio stumrebisaTvis eqsluziuri moxmarebisaTvis) satransporto saSualebebiT. servisuli momsaxureba profesionali gidi-eqskursiamZRolebis, gidebis momzadebisa da regularuli gadamzadebis xelSewyoba (muzeumebsa da sagamofeno darbazebSi maTi dakaveba); gaid-buqebis, rukebis, prospeqtebis, sxva specialuri sareklamo masalis warmoebis xelSewyoba. qalaqis centrSi servis centris Seqmna, sadac SesaZlebeli iqneba yvela saWiro informaciis miReba da aucilebeli SekveTebis gaformeba; SemdgomSi ki servis-centrebis qselis ganviTareba. 95 Tbilsis Sesabamis quCebze da moednebze abrebisa da laiT boqsebis damontaJeba (arqiteqturul samsaxurTan TanamSrmlobiT) VIII Tematuri bloki marTvis sistemis optimizaciis ZiriTadi aspeqtebi kulturis sferoSi marTvis optimizacia qalaqis kulturuli ganviTareba mxolod municipalitetis, an erTi romelime saxelmwifo struqturis gadasawyveti problema ar aris da am procesSi CarTuli unda iyos rogorc qalaqis meria, aseve kulturisa da sportis, ganaTlebis, faseulobebis kompleqsur determinantia dargis ekonomikis SenarCuneba midgomas da ganviTareba saWiroebs. qveynis ekonomikuri mxardaWeris mwiri saministro, vinaidan kompleqsuri kulturuli problemaa problemebis erT-erT mdgomareoba, xelovnebis finansuri SesaZleblobebi da mniSvnelovan sxvadasxva da zogadad kulturis politikis ararseboba. marTvis Tanamedrove, qmediTunariani modelis Sesaqmnelad, unda gamoikveTos Tbilisis kulturuli ganviTarebis ZiriTadi strategiuli mimarTulebebi; amisaTvis saWiroa qalaqis funqciuri daniSnulebis, misi wamyvani Taviseburebebis, anu saidentifikacio kodisa da samomavlo perspeqtivis gansazRvra: strategiis winamosamzadebeli farTomasStabiani sociologiuri, marketinguli kvlevebis Catareba; qvemdebare koncefciis safuZvelze qalaqis kulturisa da turizmis grZelvadiani strategiis SemuSaveba, romelSic ZiriTadi aqcenti gadasatania Tbilisuri tradiciebis modernizaciasa da kulturuli aqtivobis meSveobiT sazogadoebis stimulirebis realur problemaze. strategiis erT-erT umniSvnelovanesi mimarTuleba unda iyos Tbilisis istoriuli nawilis marTvis sistemis Seqmna; sistemaSi unda Sevides zogadi politikis ganmsazRvreli, qalaqis 96 kulturuli memkvidreobis municipaluri dacvaze organo kulturuliMmemkvidreobis _ saqalaqo pasuxismgebeli axali Tbilisis meriis samsaxuri (baltiispireTis gamocdileba), unda ganisazRvros am organos urTierTmimarTeba centralur xelisuflebasTan _ kulturisa da sportis saministros ZeglTa dacvis departamentTan/komisiasTan/; unda Seiqmnas sistemis momdevno rgoli _ Tbilisis istoriuli nawilis menejment - organo. am organos iuridiuli statusis erTerTi alternativa SeiZleba iyos sajaro samarTlis iuridiuli piri. Ggansaxorcielebel sakonkurso samuSaoTa principiT paketi SerCeul organizacia-Semsruleblebze unda gadanawildes maRalkvalificirebul (unda aRdges restavraciis instituti). Kkulturisa da turizmis erTiani urbanuli observatoria politikis Camosayalibeblad aucilebelia kulturisa da turizmis observatoriis farglebSi sazogadoebis ganviTarebisaTvis saxelmwifo, biznes da arasamTavrobo seqtorebis TanamSromlobis xelSewyoba: kulturisa da turizmis observatoriis farglebSi saxelmwifo, biznes da sferoSi arasamTavrobo erToblivi gasaumjobeseblad seqtorebi sakanonmdeblo RonisZiebaTa kulturisa da da fiskaluri paketis turizmis politikis dagegmva (mag. saqvelmoqmedo kanonproeqtis Camosayalibebeli erToblivi samuSao programa). kulturisa da turizmis politikis, ekonomikisa da menejmentis dargSi sistemuri kvlevisa da analizis ganxorcieleba. saxelmwifo, biznes da arasamTavrobo seqtorebis sakonsultacio momsaxureba Tanamedrove kulturis memkvidreobis, kulturuli turizmis ganviTarebis, dargSi. kulturuli 97 kulturisa da turizmis Tanamonawileoba samive politikis seqtoris mier dargSi observatoriis erToblivi strategiis SemuSavebis procesSi. sazogadoebrivi sferoSi monitoringis mimdinare dawesebis reformebze (maT xelSewyoba Soris kulturis municipalur da saxelmwifo struqturebze). turizmis sferoSi marTvis optimizacia turizmis SesaZlo ganviTareba unda moiazrebodes kulturasTan da bunebriv-kulturul memkvidreobasTan, rekreaciul resursebTan erTad da aseTi midgoma unda daedos safuZvlad saxelmwifo maregulirebeli teritoriuli amasTan igi (rogorc qveynis, erTeulebis aseve doneze) uzrunvelyofili dedaqalaqisa struqturis unda da sxva Camoyalibebas; iyos saxelmwifo prioritetulobis adeqvaturi biujetiT; zemoT aRniSnuli struqturisa da Sinaarsis adeqvaturad unda Camoyalibdes Tbilisis meriis kulturisa da turizmis saqalaqo samsaxuri, romlis gavlenis sferoSi unda moeqces dedaqalaqis Sesabamisi resursuli potenciali (yvela saxisa da tipis municipaluri Sinaarsis matarebeli obieqti); ganviTarebuli da tradiciuli turistuli qveynebis analogiurad aucilebelia dedaqalaqSi kulturisa da turizmis observatoriis funqcionireba. aucilebelia Camoyalibdes turizmis municipaluri servis-centri, romelsac eqneba Sesabamisi infrastruqtura (kavSiri aeroportTan, rkinigzasa da avto vagzlebTan da a.S.); sasurvelia maprofilebeli municipaluri samsaxuri gamovides damkveTis rolSi (Sesabamisi finansuri SesaZleblobebiT) dargis profesionali SesaZlebelia kadrebiT kargad uzrunvelyofis iyos gamoyenebuli mizniT. am saqmeSi TbilisSi moqmedi 98 zrdasrulTa mudmivi ganaTlebis profiluri organizaciebisa da asociaciebis SesaZleblobebic. biznes seqtorTan TanamSromloba: kulturis dasaxul da prioritetuloba saxelmwifos politikis mier mtkiced gatarebul mimarTulebad unda iqces, rasac biznesmenebi siamovnebiT aubamen mxars. TavisTavad kulturis sferoSi fulis Cadeba da am gziT kulturis ganviTareba dRevandel etapze maT SesaZleblobebs aRemateba. kulturis sferoTi biznesis dainteresebisaTvis meriis/xelisuflebis mxridan PR kampaniebis xelSewyoba, romlebic kulturis dafinansebis prestiJulobas gausvamen xazs; donaciis ekonomikuri ganxorcieleba dainteresebis (sareklamo xelSemwyobi miznebi, momavalSi programebis SesaZlo sagadasaxado SeRavaTebi). sakanonmdeblo bazis srulyofa Tbilisis centris ganviTarebisaTvis aucilebelia mSeneblobasTan dakavSirebuli sakanonmdeblo bazis daxvewa da misi qmedunarianobis uzrunvelyofa. istoriuli nawilisa da maT mimdebare raionebSi ZeglTa da landSaftis dacvis mimarTebiT samarTleblivi dokumentaciiis SemuSaveba: kulturuli ZeglebisaTvis iuridiuli statusis miniWebis problemis gadawyveta da `arqmSenzedamxedvelobis Sesaxeb~ kanonis daxvewa. aucilebeli cvlilebebi kulturis sferos maregulirebel kanonmdeblobaSi: ufro zustad rom ganisazRvros meriis (zogadad adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis) da maregulirebeli struqturis 99 (mag. kulturis observatoriis) funqcebi samuzeumo saqmianobis marTvaSi, cvlilebebi unda Sevides muzeumebis Sesaxeb kanonSi. merias mieces uflebamosileba saministrosTan SeTanxmebiT, gansazRvros, qalaqis muzeumebisa istoriuli nawilis ganviTarebis strategiuli xolo kulturis observatoriam, kulturis an da misi mimarTulebani, meriis romelime struqturulma erTeulma, uSualod ganaxorcielos meriis mier xsenebul sferoSi SemuSavebuli proeqtebi. koncefciiT gansazRvruli funqciebis ganxorcielebis mizniT, saWiroa zustad ganisazRvros kanonSi `kulturuli memkvidreobis dacvis Sesaxeb~ adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis kulturis obsevatoriis uflebamosilebebi da kulturuli memkvidreobis dacvisa da popularizaciis mizniT, aseve garkveuli administrirebis uflebebis miniWebis saxiTac. kanonebiT `Teatrebis ganisazRvros Tu ris Sesaxeb~ da safuZvelze `muzeumebis miiCneva Sesaxeb~ Teatri an unda muzeumi municipaluri daqvemdebarebis muzeumad an Teatrad. analogiurad, kanonSi `muzeumebis Sesaxeb~ Setanili cvlilebebiT adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs mieceT uflebamosileba daafuZnon municipalur dafinansebaze myofi muzeumebi sajaro samarTlis iuridiuli piris saxiT. adgilobrivi TviTmmarTvelobis uflebamosileba aseve unda (municipaluri) iyos organoebis gaTvaliswinebuli kanonSi `sabiblioTeko saqmis Sesaxeb~. Sesabamisad, aucilebelia kanoniT `sabiblioTeko saqmis TviTmmarTvelobis Sesaxeb~ organoebis ganisazRvros uflebamosileba – adgilobrivi biblioTekebis dafuZnebisa da maTi Semdgomi efeqturi organizebis mizniT. 100 danarTebi 101 danarTi #1 Tbilisis kulturis politikis monacemebi 1. municipaluri kulturis administraciis istoria 1945 wlis Semdeg: _ ZiriTadi mimarTulebebi da mniSvnelovani gadawyvetilebebi, romlebic iqna miRebuli Tbilisis kulturis administraciis mier 1945 wlis Semdeg; _ romelma moqmedma pirebma (xelmZRvanelebi: adgilobrivi, regionuli nacionaluri da sxv.) Seasrules mniSvelovani roli mis ganviTarebaSi? _ qalaqis istoria droiTi periodizaciis saxiT (ix. zemoT moyvanili qalaqis istoriis vrceli versia) 1.1 1945 weli Tbilisis dadgenilebis saxalxo komisariatis Sesabamisad, Tbilisis 1945 wlis mSromelTa 28 dekembris deputatebis # 1705 saqalaqo sabWos aRmaskomis 15 Tebervlis # 106 dadgenilebiT (oqmi #4-dan # 14) saqalaqo sabWos aRmaskomTan da Tbilisis leninis, stalinis, molotovis, 26 komisris, kirovis, kalininis da orjonikiZis sax. raisabWoebis aRmaskomebTan kulturul-saganmanaTleblo muSaobis ganyofilebebi Seiqmna. erTiani saqalaqo samsaxuri ar arsebobda, magram erTiani marTva xorcieldeboda centralizebulad, socialisturi ideologiis Sesabamisad. zemoaRniSnuli dadgenilebebiT muSaobis ganyofilebebis saqalaqo sabWos SeqmnasTan aRmaskomis kulturul–saganmanaTleblo dakavSirebiT ganaTlebis gauqmda ganyofilebebis Tbilisis kulturul- saganmanaTleblo inspeqtorebis ori saStato erTeuli. kulturul–saganmanaTleblo TbilisSi arsebuli dawesebulebaTa klubebis, mTeli kulturis muSaobis saxelmwifo qselis saxlebis, (9 ganyofilebebs kulturul-saganmanaTleblo saqalaqo saleqcio dasvenebis parkebis) xelmZRvaneloba daekisra biblioTekis, biuroebis, muzeumebis, kulturisa da da saxelmwifo kontrolis gaweva- amdenad moxda instituciis gamsxvileba. 101 102 1953 weli Tbilisis mSromelTa deputatebis saqalaqo sabWos aRmaskomis 1953 wlis 10 ivnisis # 364 gadawyvetilebiT (oqmi 12, $16) kulturul- saganmanaTleblo muSaobis ganyofilebas Seecvala saxelwodeba da ewoda `kulturis ganyofileba~-anu gaizarda ganyofilebis statusi. 1959 weli Tbilisis aRmaskomis mSromelTa 1959 mSromelTa 11 seqtemberis deputatebis ganyofilebas~ mSromelTa wlis kvlav saqalaqo Seecvala deputatebis kinofikaciis deputatebis #11 mowvevis sabWos sabWos saqalaqo gadawyvetilebiT aRmaskomis saxelwodeba saqalaqo ganyofileba~ me-7 da Tbilisis `kulturis daerqva aRmaskomis sabWos Tbilisis `kulturisa -anu infrastruqturam ganicada da zrda kino- obieqtebis xarjze. 1963 weli saqarTvelos ssr ministrTa sabWos 1963 wlis 26 oqtombris dadgenilebis sabWos Sesabamisad aRmaskomis Tbilisis `1963 wlis 13 mSromelTa noembris # deputatebis 881 # 680 saqalaqo gadawyvetilebebiT kinofikaciis sammarTvelos SeqmnasTan dakavSirebiT, igi gamoeyo `Tbilisis mSromelTa deputatebis saqalaqo sabWos aRmaskomis kulturisa da kinofikaciis ganyofilebas~ da ewoda `Tbilisis mSromelTa deputatebis saqalaqo sabWos aRmaskomis kulturis ganyofileba~. kulturis ganyofilebis daqvemdebaraSi iyo: biblioTekebi muzeumebi klubebi kulturis saxlebi kulturisa da dasvenebis parkebi imasTan ganyofilebis dakavSirebiT, samuSaoTa rom moculoba mniSvnelovnad da gaizarda daqvemdebarebul kulturis organizaciaTa 102 103 raodenoba, maTi funqcionireba gaxda ufro mniSvnelovani da sul ufro did rols asrulebda dedaqalaqis kulturul cxovrebaSi, kulturis ganyofilebis statusi aRmoCnda Seusabamo arsebuli qalaqis kulturis mmarTveli struqturisa. 1978 weli Tbilisis saxalxo deputatTa saqalaqo sabWos aRmaskomis kulturis sammarTvelos daqvemdebarebaSi Sevida 28 samusiko skola, erTi samxatvro skola, erTi qarTuli xalxuri qoreografiuli skola-studia, erTi xelovnebis skola, saqalaqo masobrivi da sabavSvo biblioTekebi, misi filialebiT, 8 kulturisa istoriul-eTnografiuli baraTaSvilis da dasvenebis parki, muzeumi-`qarvasla~, saxl-muzeumebi, saqalaqo i. kulturis 3 muzeumi (Tbilisis WavWavaZis saxli, I da n. saqalaqo klubi, 2 panTeoni ( mTawmindisa da didubis)). anu 1978-2000ww mimdinareobs sistemis etapobrivi gamsxvileba. 1993w. sistemaSi Semovida 9 Teatri. 2000 weli q. Tbilisis meriis brZanebis #2 04.02.2000w. safuZvelze kulturis sammarTvelo gadakeTda Tbilisis meriis kulturis saqalaqo samsaxurad. (damtkicebulia qalaq Tbilisis premieris 2000 wlis 16 martis #126 gankargulebiT. Setanilia cvlilebebi Tbilisis premieris 2000 wlis 11 seqtembris #610, #611, 2001 wlis 29 ianvris #46 da 2002 wlis 8 ianvris #1 gankargulebiT) samsaxuris amocanebs Seadgenda qalaq Tbilisis teritoriaze kulturis erTiani saxelmwifo politikis gatarebis uzrunvelyofa; masSi Semavali infrastruqturis obieqtebis reabilitaciisa da ganviTarebis programebis momzadeba, maTi ganxorcielebis organizeba. 2004 kulturis wlis martSi saqalaqo ganxorcielda samsaxurs reorganizacia, daeqvemdebara sportisa ris da Sedegad turizmis saqalaqo samsaxuri da axalgazrdobis saqmeTa samsaxuri. samive samsaxuris 110 saStato erTeulidan darCa 78 erTeuli. 103 104 2004 wlis marti-dekemberi q. Tbilisis meriis brZaneba #72 18.03.2004w. gankargulebis safuZvelze Seiqmna q. Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuri. gamsxvilebuli samsaxuris ZiriTadi amocanebs Seadgenda: qalaq Tbilisis teritoriaze axalgazrdobis saqmeTa uzrunvelyofa; masSi reabilitaciisa da kulturis, sportis, erTiani saxelmwifo Semavali ganviTarebis turizmisa politikis infrastruqturis programebis da gatarebis obieqtebis momzadeba, maTi ganxorcielebis organizeba. qalaq TbilisSi kulturis, sportis, turizmisa da axalgazrdobis saqmeTa sferoSi specialuri programebis SemuSaveba-ganxorcieleba; saqalaqo mniSvnelobis kulturis, sportis, turizmisa da axalgazrdobis saqmeTa sakiTxebis marTva, RonisZiebebis SemuSaveba. kulturis, sportis, turizmisa da axalgazrdobis saqmeTa sferoSi dasaqmebulTa moRvaweobis Tavisuflebis uzrunvelyofa, maTi warmoCinebis da popularizacia-propagandis xelSewyoba; saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili wesiT qalaqis kulturis sportis, turizmisa da axalgazrdobis saqmeTa infrastruqturis obieqtebis movla-patronoba da marTva. qalaqisaTvis ucxouri investiciebis da kreditebis mozidvis xelSewyoba kulturuli, sportuli, turistuli da axalgazrduli programebisa da proeqtebis ganxorcielebisaTvis. daZmobilebul qalaqebTan qalaq Tbilisis saerTaSoriso kulturuli, sportuli, turistuli da axalgazrduli kavSirebis ganviTareba. 2004 wlis 20 dekembris q. Tbilisis meriis brZaneba #17-is safuZvelze gauqmda kulturis saqalaqo samsaxuri. (brZanebaSi aqamde arsebuli kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuri ar aris moxseniebuli) 104 105 meriis struqturaSi calke Camoyalibda spotris saqalaqo samsaxuri, xolo turizmis samsaxuri gadavida ekonomikuri samsaxuris mmarTvelobis sferoSi. ganaTlebis saqalaqo samsaxurs ewoda ganaTlebisa da kulturis saqalaqo samsaxuri, romlis mmarTvelobis sferoSi gadavida kulturis infrastruqtura. 2004 wlis dekemberSi Tbilisis meriam gadasca i. GgriSaSvilis sax. Tbilisis istoriis muzeumi _ `qarvasla~ kulturisa da sportis saministros mezeumebis erovnuli gaerTianebis daqvemdebarebaSi, romlis SemadgenlobaSi i. GgriSaSvilis sax. Tbilisis istoriis muzeumi-qarvasla Sevida rogorc filiali (sakuTari iuridiuli statusis armqone struqturuli erTeuli). 1.2. kulturis samsaxuris ufrosebis sia wlebis mixedviT: 1953 – 55 w.w. o. muCiaSvili 1955 – 71 w.w. q. otiaSvili 1971 – 76 w.w. c. qoCeCaSvili 1976 – 81 w.w. r. donaZe 1981 – 84 w.w. v. jafariZe 1984 – 99 w.w. o. berZeniSvili 2000 – 04 w.w. d. OoqitaSvili 2005 wlidan n. MmaCalaZe 2. kompetencia, gadawyvetilebebis miReba da administracia 2.1. saorganizacio sruqtura _ saorganizacio sqema _ kulturis administraciis adgili qalaqis administraciaSi _ ganyofilebebi/sxvadasxva instituciebi, romlebic kulturis administraciis nawils Seadgenen. _ saorganizacio sqemebi 2000w _ 2004w. (ix. qvedanarTSi) 105 106 _ kulturis administraciis adgili qalaqis administraciaSi (ixileT qvedanarTi-1 2000w _ 2004w). _ TanamSromelTa eZlevaT qalaqis personalis kulturis raodenoba, romelTac samsaxurebidan anazRaureba (infrastruqtura 2004 wlamde). dargebis dasaxeleba samusiko skolebi muzeumebi Teatrebi saswavleblebi ansamblebi kulturis parkebi biblioTekebi kulturis centrebi panTeonebi da Zeglebi Oorkestri big_bendi RonisZiebebi musikaluri Kkulturis centri kulturis gadarCenis fondi miwisZvris samuSaoebi kulturis universiteti turizmis RonisZiebebi axalgazrduli RonisZiebebi sul Statebis raodenoba (ganakveTebi) wlebis mixedviT 2001 2002 2003 2004 2452 173 990 157 104 119 537 36 15 2524 173 1077 157 102 119 537 36 15 2523 173 797 157 91 119 538 36 20 2543 179 209 209 4792 4949 4454 3703 157 91 119 558 36 20 106 107 Oobieqtebis raodenoba wlebis mixedviT organizaciaTa dasaxeleba samusiko skolebi xelovnebis skolebi muzeumebi Teatrebi saswavleblebi ansamblebi kulturisa da dasvenebis parkebi biblioTekebi, 2001 24 7 8 9 2 2 2002 24 7 12 13 3 2 2003 24 7 12 13 3 1 2004 24 7 12/11 12 3 1 4 58 4 61 1 4 61 1 4 61 1 3 3 1 1 1 1 3 3 1 1 1 1 3 3 1 1 1 1 3 3 1 1 1 1 1 2 1 3 1 1 - 1 3 1 1 - 1 3 1 1 biblioTekebis gaerTianeba kulturis centrebi panTeonebi orkestri-big_bendi safortepiano trio axalgazrda SemoqmedTa gaerTianeba musikaluri Kkulturis centri kulturis gadarCenis fondi Ffestivalebi, konkursebi UucxoeTTan urTierTobis centri turizmis RonisZiebebi axalgazrduli RonisZiebebi kulturis universiteti 2.1. 1 - 1 sistemis mTliani aRwera _ kulturis administraciis roli saqalaqo administraciaSi _ kulturis departamentis movaleoba-pasuxismgeblobebi _ gadawyvetilebis miRebis procedurebi _ sxva romeli instituciebi da organizaciebi TamaSoben mniSvnelovan rols qalaqis kulturul cxovrebaSi? sabWoTa poeriodidan qalaqis kulturis ganyofileba ormag daqvedebarebaSi iyo aRmaskomis Tavmjdomarisa da kulturis saministros mimarT,Ada ar arsebobda, rogorc realuri TviTmmarTvelobis organo. 107 108 1945 wlidan 1990 wlamde samsaxuris ufrossa da infrastruqturaSi Semavali obieqtebis (skolebis, aRmaskomis wardginebiT iniSneboda aRmaskomis gankargulebiT, amtkicebda xaziT). daniSvnis Taobaze gamgis wardginebiTa da 1999 SeTanxmebiT gadawyvetilebebis miReba samsaxuris direqtorebs saministro. xolo ministrTan xorcieldeboda muzeumebis) kulturis dadgenilebiT, kulturis partiuli Teatrebs, ufrosi wlis Semdgom (sabWoTa periodSi xelmZRvaneli kadrebis pirebis ganyofilebis ufrosis xelmoweriT, xolo amtkicebda kulturis saministro. postsabWoTa periodSic ormagi daqvemdebareba grZeldeboda 1990 wlidan 2000 wlamde. 2000 wlamde kulturis ganyofilebas ar gaaCnda struqturuli danayofebi ganyofilebebis saxiT. saStato erTeuls ewodeboda jer dargobrivi inspeqtori, Semdgom specialisti. 2000 wlidan samsaxuris ufrosi iniSneba qalaqis sakrebulos damtkicebiT, meris, premieris wardginebiT. infrastruqturaSi Semavali obieqtebis (musikaluri skolebis, Teatrebis, muzeumebis) direqtorebs niSnavs samsaxuris ufrosi, amdenad izrdeba marTvis decentralizacia. 2000 weli `saqarTvelos dedaqalaqis – Tbilisis Sesaxeb saqarTvelos kanonis~ qalaq Tbilisis romelis Tanaxmad Sesabamisad Camoyalibda samsaxuris debuleba, daqvemdebarebidan (igi emorCileboda meriis kulturis samsaxuri mxolod gamovida qalaqis saqalaqo ormagi premiers) da ganaxorcielebda Semdeg uflebamosilebebs: qalaq Tbilisis meriis kulturis saqalaqo samsaxuri, rogorc qalaq Tbilisis mTavrobis kompetencias mikuTvnebuli kulturis sakiTxebis marTvis mizniT Seqmnili sabiujeto dawesebuleba, romelic `saqarTvelos dedaqalaqis – Tbilisis Sesaxeb~ saqarTvelos kanonis da `saqarTvelos dedaqalaqis _ qalaq Tbilisis meriis debulebis~ safuZvelze dedaqalaqisaTvis gadacemuli uflebamosilebis 108 109 farglebSi atarebs erTian saxelmwifo politikas kulturis sferoSi. samsaxuri Tavis saqmianobaSi dedaqalaqis _ `saqarTvelos dedaqalaqis_qalaq Tbilisis xelmZRvanelobs Sesaxeb~ `saqarTvelos saqarTvelos Tbilisis meriis kanoniT, debulebiT,~ saqarTvelos sakanonmdeblo da kanonqvemdebare normatiuli aqtebiT, qalaq Tbilisis TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis organoebisa da Tanamdebobis pirebis samarTlebrivi aqtebiT da winamdebare debulebiT da samsaxuris SinaganawesiT. maTi Sesrulebis mizniT samsaxuri wyvets mis kompetenciaSi Semaval sakiTxebs. kanonmdeblobiT dadgenili kompetenciis farglebSi saqarTvelos kulturis saministro meTodologiurad xelmZRvanelobs kulturis saqalaqo samsaxurs; samsaxuris kompetencia, struqtura da saqmianobis wesi ganisazRvreba samsaxuris debulebiT, romelsac amtkicebs qalaq Tbilisis premieri. samsaxuri angariSvaldebulia qalaq Tbilisis meris, qalaq Tbilisis sakrebulos da qalaq Tbilisis premieris winaSe. samsaxurs aqvs debuleba, beWedi saxelwodebis aRniSvniT, dasrulebuli balansi, xarjTaRricxva da saTanado angariSi qalaq Tbilisis xazinaSi. Tavisi wesiT uflebamosilebis samsaxuri iRebs farglebSi, kanonmdeblobiT gadawyvetilebebs da maT dadgenili Sesasruleblad gamoscems individualur samarTlebriv aqts _ brZanebas. samsaxuris dafinanseba xorcieldeba saqalaqo biujetis xarjze. amdenad 2000 wels kulturis saqalaqo samsaxuris CamoyalibebiT qalaqis kulturis marTvaSi mniSvnelovani nabiji gadaidga ufro meti decentralizaciisaken. miuxedavad amisa, qalaq Tbilisis kulturis administracia moicavs Zalze viwro areals, radgan mis daqvemdebarebaSi ar aris arc qalaqis 109 110 kulturuli memkvidreobis dacva (es kulturisa da sportis saministros ZeglTa dacvis departamentis prerogativaa) da arc qalaqis gare reklamisa Tu axalmSeneblobaTa Sesabamisobis kontroli kulturul landSaftTan (es sakiTxebi arqiteqturis saqalaqo samsaxurisa da qalaqis mTavari dizaineris ofiss eqvemdebareba). Sedegad, meriis samsaxurebsa aradamakmayofilebeli gadawyvetilebebis da integraciis miRebis Sedegad Sesabamis pirobebSi ikveTeba saministroebs Soris urTierTgamomricxavi bolo wlebis kulturis politikis prioritetebis qaoturoba. 2.1 TanamSromloba sxva uwyebebTan _ sxva romeli instituciebi da organizaciebi TamaSoben mniSvnelovan rols qalaqis kulturul cxovrebaSi? kulturis departamentis TanamSromlobs: sabWoTa periodSi aRmaskomTan, uaxles periodSi meriis sxva ganyofilebebTan: ZiriTadad ekonomikur da safinanso samsaxurebTan; qalaqis (damoukidebel) organizaciebTan, (TanamSromloba kulturis biznes ar instituciebTan organizaciebTan, aris mxolod arasamTavrobo kerZo komerciuli seqtorTan xasiaTis _ RonisZiebaTa erToblivi dafinanseba, Carteruli reisebi da sxva) damoukidebel xelovanTa seqtorTan erovnul mTavrobasTan-kulturisa da sportis saminstrosTan; sxva qalaqebTan Qqveynis masStabiT TanamSromloba nominaluria; kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuri ar aris gaerTianebuli saerTaSoriso partniorul qselebSi, Tumca aqvs ormxrivi xelSekrulebebi msoflios sxvadasxva dedaqalaqebisa da qalaqebis Sesabamis samsaxurebTan _ moskovTan, erevanTan, romTan, florenciasTan da sxva. 110 111 3. qalaqis kulturis politikis ZiriTadi miznebi da prioritetebi 3.1. ra areals moicavs kulturis administracia? 3.2. kulturis politikis miznebi. _ ra ZiriTad miznebs isaxavs qalaqis kulturis politika? ratom am miznebs? rogor sruldeba isini? _ aqvs Tu ara qalaqs grZelvadiani kulturis strategia? vin arian strategiis/gegmis mTavari moqmedi pirebi? aris Tu ara strategia/gegma danergili? _ moicavs Tu ara qalaqis mTliani ganviTarebis strategia qalaqis kulturis politikis ZiriTad miznebs? 2003 wlis 26 ivliss Tbilisis meriaSi gamarTul forumze damtkicda debuleba da Seiqmna q. Tbilisis strategiuli ganviTarebis gegmis SemmuSavebeli sabWo. (qalaq Tbilisis sakrebulos 2003 wlis 20 ivnisis dadgenileba # 53. –debulebis proeqtis `q. Tbilisis strategiuli ganviTarebis gegmis SemuSavebis procesis Sesaxeb~ SeTanxmebaze). sabWos dadgenilebiT meriis samsaxurebs SemuSaveba,Mmagram daevala dedaqalaqs Sesabamisi strategiuli gegmebis dRemde ar aqvs SemuSavebuli erTiani strategiuli gegma, Sesabamisad Tbiliss ar gaaCnia grZelvadiani kulturis ganviTarebis strategia. am problemis gadasawyvetad pirveli nabiji gadaidga 2004 wels qalaq Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxuris mier, romelmac daafinansa kulturis gadarCenis fondis programa `q. Tbilisis ganviTarebis strategiuli gegmisaTvis kulturisa da turizmis politikis koncefciis Seqmna~, romlis saboloo produqtsac warmoadgens qvemdebare dokumenti. 3.1. mimdinare kulturis politikis sakiTxebi: _ ra ZiriTadi sakiTxebi iqna dasmuli qalaqis kulturis politikaSi bolo 5 wlis ganmavlobaSi? rogori cvlilebebi ganicades bolo 5 wlis ganmavlobaSi? ratom? 111 112 Bbiujetis xelovnebis analizis is xelovnebas Sedegad dargebi, prioritetad romlebic ganekuTvneba; SeiZleba saSemsruleblo kerZod, saerTo da gamoikveTos Teatralur aradamakmayofilebeli dafinansebis pirobebSi SedarebiT priviligirebul mdgomareobaSi bolo 5 wlis ganmavlobaSi iyo musikaluri skolebi, saxelovnebo kolejebi da saswavleblebi, ansamblebi, Teatrebi da musikaluri centri. SedarebiT mcire zrda iyo biblioTekebisa da sazogado sivrceebis _Mparkebisa da panTeonebis _ dafinansebaSi. Aaseve SedarebiT stabiluria municipaluri festivalebis dafinanseba. Yyvelaze SeiZleba araprioritetul dasaxeldes muzeumebi, dargad qalaqis romelTa biujetis dafinanseba, mixedviT calkeuli SemTxvevebis gamoklebiT, sagrZnoblad Semcirda. 4. kulturis dafinanseba kulturis saqalaqo samsaxuris daqvemdebarebaSi Sedis samusiko skolebi, muzeumebi, Teatrebi, saswavleblebi, ansamblebi, kulturisa da dasvenebis Zeglebi, parkebi, biblioTekebi, big-bendi, kulturis musikalur-kulturuli centrebi, centri panTeonebi da da kulturis univeristeti. muzeumebi 2001 wels 2000 welTan SedarebiT gaizarda 1 muzeumiT. 2001 wels municipaluri muzeumebis biujetiT damtkicebuli gegma Seadgenda 425974 lars, 2002 wels _ 564240 lars, e.i. gaizarda 32,46%-iT; xolo 2003 wels biujetiT dafinanseba SeumcirdaT muzeumebs 83%-iT da gegmam Seadgina 308300 lari. Sesabamisad, Semcirda damTvarieleblebis raodenobac _ wina welTan SedarebiT 16,88%-iT. muzeumebs ZiriTadad, garda `qarvaslisa~, ar gaaCniaT sakuTari Semosavlebi, ris gamoc maTi xarjebi mTlianad damokidebulia biujetze. `qarvasla~-s 2003 wels wina welTan SedarebiT specialuri saxsrebi Seumcirda 33,3 %-iT, xolo 2004 wels 12,5%-iT. 112 113 Teatrebi biujetiT dafinanseba yovelwliurad izrdeba 2001 wlidan 2003 wlis CaTvliT. 2001 wels yvela municipaluri Teatri gadavida subsidiaze: e. i. Teatris direqciasTan ideba xelSekruleba, romlis mixedviTac Teatri iRebs valdebulebas gansazRvruli Tanxis farglebSi dadgas garkveuli raodenobis speqtakli da amiT gansazRvravs sakuTari Semosavlebis raodenobas. Tu Teatri ar Seasrulebs aRebul valdebulebas, Sesabamisad biujetic Semdeg wels aRar daafinansebs mas, xolo ufro metad daafinansebs im Teatrs, romelic zustad Seasrulebs mis mier dadebuli xelSekrulebis pirobebs). 2001 wlidan 2003 wlamde izrdeboda biujetiT dafinanseba, aseve izrdeboda speqtaklebis raodenobac, magram mcirdeboda mayurebelTa raodenoba. Sesabamisad iklo Teatrebis sakuTarma Semosavlebmac. saxelovnebo saswavleblebi municipalur daqvemdebarebaSi Sedis 30 samusiko da erTi samxatvro skola. maTi xarjebis umetesi wili biujetze modis, xolo sakuTari Semosavlebi mTlianad ixarjeba muSa-mosamsaxureTa Sromis anazRaurebaze da damqiraveblidan anaricxebze. biujetiT damtkicebuli gegma wina welTan SedarebiT Semcirda 8,6 %iT, Semosavlebi gaizarda 1%-iT. 2003 wels biujetis gegma gaizarda 48,68 %-iT, xolo Semosavali Semcirda 2,2%-iT 2004 wels biujeti gaizarda 88,4%-iT (rac specialuri gamwveuli saxsrebic _ iyo 16,57 pedagogebis %-iT (rac xelfasebis gamowveuli matebiT) iyo da moswavleTa kontingentis matebiT). Mmunicipaluri daqvemdebarebis aris 3 saswavlebeli _ s. zaqariaZis saxelobis Tanamedrove xelovnebis koleji, qoreografiuli skola-studia da saswavlo kinostudia. amaTgan sakuTari Semosavlebi aqvs s. zaqariaZis sax. kolejs da qoreografiul skola-studias. maTi Semosavali 2001 wlidan 2003 wlamde mcirdeboda 16,57%-iT xolo 2004 wels maTi Semosavali gauTanabrda 2001 wlis Semosavals. biujetiT dafinanseba yvelaze meti iyo 2003 wels, 2004 wels Semcirda 18,53%-iT. subsidiazea kulturis 113 114 universitetic, romelic 2004 wels gadmovida municipalur daqvemdebarebaSi. ansamblebi da orkestri subsidiaze arian ansamblebi, big-bendi, musikalur-kulturuli centri. biblioTekebi municipalur daqvemdebarebaSi Sedis 4 biblioTeka da 1 centralizebuli biblioTeka, romelSic Sedis 53 filiali. biblioTekebis dafinanseba biujetiT 2002 wels wina welTan SedarebiT gaizarda 21,89%-iT, 2003 wels Semcirda 5%-iT, xolo 2004 wels gaizarda 4,8%-iT. sakuTari Semosavlebi mxolod centralizebul biblioTekas aqvs. mas Semosavali mkiTxvelTa gawevrianebidan da ijaridan Sesdis. maTi Semosavlebi yovelwliurad izrdeba da 2001 wlidan 2004 wlamde gaizarda 190 %-iT. parkebi municipalur daqvemdebarebaSi Sedis 4 parki (vakis parki, muSTaidis parki, mTawmindis parki da zoologiuri parki). Yyvela maTgani subsidiaze aris da igive pirobebia, rac TeatrebSi, kulturuli centri qalaqis daqvemdebarebaSi Sedis 3 kulturuli centri (azerbaijanis kulturis centri, ruseTis kulturis centri da `kavkasiuri saxli~). maT sakuTari Semosavlebi ar aqvT da biujetiT dafinanseba yovelwliurad izrdeba. 2001 wlidan 2004 wlamde 19,13%-iT. kulturis saqalaqo samsaxuri axorcielebs sxvadasxva kulturul RonisZiebebs. 2001 wels gegma iyo 643800 lari, 2002 wels Semcirda 54,9%-iT da Seadgina 415500 lari. 2003 wels gaizarda 112.7%, xolo 2004 wels_28,5%iT. 114 115 qalaqis biujeti afinansebs 2002 wels kulturuli obieqtebis saremonto miwisZvriT dazaralebul samuSaoebs. 2003 wels biujetiT dafinanseba gaizarda 116.2%-iT, xolo 2004 wels 12,23%-iT. 2004 wels kulturis saqalaqo samsaxurs daemata turizmisa da axalgazrduli RonisZiebebi. turizmis RonisZiebebis gegma Seadgens 100 000 lars, xolo axalgazrduli RonisZiebebis gegma _275000lars. # dargebis dasaxeleba Statebis raodenoba (ganakveTebi) obieqtebis raodenoba biujetis gegma Semosavlebi 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004 2001 2002 2003 2004 2001 1 samusiko skolebi 31 31 31 31 2452 2524 2523 2543 1535945 1414118 2102610 3961032 537000 542000 530000 617806 2 muzeumebi 10 12 12 13 173 173 173 179 425974 564240 308300 314173 11000 3 13 13 13 990 1077 797 1025135 1335000 1618500 1214900 245800 156800 207900 147558 4 Teatrebi 12 saswavlebleb i 3 3 3 3 157 157 157 157 234894 204500 286710 241876 41500 39000 35600 5 ansamblebi 4 4 3 3 104 102 91 84544 81960 81500 6 kult.parkebi 4 4 4 4 119 119 119 119 1068712 1154200 1255400 1115900 1400 1000 83000 114003 7 4 4 4 537 537 538 558 696935 849560 809190 848523 4500 7500 8700 3 3 3 36 36 36 36 39900 44550 48200 47534 9 biblioTekebi 4 kult. centrebi 3 panTeonebi da Zeglebi 2 3 3 3 15 15 20 20 388925 468925 387670 417600 10 big_bendi 1 1 1 125000 125000 135000 106000 11 RonisZiebebi musik. Kkult. centri 1 kult. gadarCenis fondi miwisZvris samuSaoebi kulturis universiteti turizmis RonisZiebebi axalgaz. RonisZiebebi 643800 415500 883500 1135560 705000 850000 873000 745000 409400 885000 993300 8 12 13 14 15 16 17 sul 1 75 1 1 209 209 91 75303 2002 12000 2003 9000 2004 8181 41688 13029 50000 20000 62500 62500 70000 124200 150000 1 250000 100000 275000 79 77 80 4792 4949 4454 3703 7115523 7919537 9675040 11847898 903700 820800 994200 1086465 2003 weli warmodgenilia rogorc nimuSi. 2003 wels kulturis saqalaqo samsaxurSi daqvemdebarebul obieqtTa damtkicebuli gegma Seadgenda 9675040 lars, 115 116 dazustebuli gegma Seadgenda 9293036 lars, Sesruleba Seadgenda 7985705 lars. sxvaoba Seadgenda 1307331lars. 4.1. mokle mimoxilva _ mTliani qalaqis (meriis) danaxarjebi kulturaze Seadgens 10914040 lari (Tbilisis biujetis gegma) _ qalaqis (meriis) mTel biujetSi kulturis dafinanseba Seadgens 4, 78%. _ municipaluri danaxarjebis ganviTareba kulturaze bolo 4 wlis ganmavlobaSi: 2001 w. – 7 115 523 l 2002 w. – 7 919 537 l 2003 w. – 9 675 040 l 2004 w. – 11 847 898 l 4.2. qalaqis danaxarjebi kulturaze meriis danaxarji – 10 914 040 lari 4.3. qalaqis mTavrobis mier gansazRvruli kulturis Semosavali: kulturis sferos sakuTari Semosavlebi 914 200 lari. _ erovnuli /regionuli/ provinciaTa mTavrobebis mier aRmoCenili finansuri daxmareba kulturis departamentisadmi. ZiriTadad 2000-2004 wlebSi kulturis saqalaqo samsaxuri exmareboda centralur biujetze myof organizaciebs da ara piriqiT; kerZod, 2003 wlis saqalaqo biujetiT saxelmwifo (centraluri) kulturis instituciebidan damatebiT dafinansda:. Tbilisis saxelmwifo konservatoria, S. amiranaSvilis sax. xelovnebis saxelmwifo muzeumi programa `wignis darbazi~, g. leoniZis sax. qarTuli literaturis istoriis saxelmwifo muzeumi 116 117 S. rusTavelis sax. Teatrisa da kinos saxelmwifo universiteti, saswavlo kinostudia, m. gelovanis saxelobis axalgazrdobis biblioTeka, g. miqelaZis saxelobis teqnikuriBbiblioTeka, i. gogebaSvilis saxelobis biblioTeka. 4.4. qalaqis mTavrobis danaxarjebi kulturaze misi qve-seqtorebis mxridan _ rogorc evroebSi aseve procentebSi. biujetis gegma dargebis dasaxeleba samusiko skolebi muzeumebi Teatrebi saswavleblebi ansamblebi kult.parkebi biblioTekebi kult. centrebi panTeonebi da Zeglebi big_bendi RonisZiebebi musik. Kkult. centri kult. gadarCenis fondi miwisZvris samuSaoebi kulturis universiteti turizmis RonisZiebebi axalgaz. RonisZiebebi sul 2001 lari 2002 lari 1535945 425974 1025135 234894 75303 1068712 696935 39900 388925 125000 643800 705000 150000 1414118 564240 1335000 204500 84544 1154200 849560 44550 468925 125000 415500 850000 2002 % -8,6 % +32,46% +30,23% -14,86% +12,27% +8% +21,90% +11,65% +20,57% _ -51,35% +20,57% -100% 409400 +100% 7115523 7919537 +11,30% 2003 lari 2003 evro 2102610 308300 1618500 286710 81960 1255400 809190 48200 387670 135000 883500 873000 914178 134043 703696 124656 35635 545826 351822 20957 168552 58697 384130 379565 2003 % +48,69% -83,% +21,23% +40,20% -3,15% +8,77% -4,99% +8,19% -20,96% +8% +112,65% +2,71% 885000 384783 +116,2% 9675040 4206540 +22,17% 2004 lari 2004 evro 3961032 314173 1214900 241876 81500 1115900 848523 47534 417600 106000 1135560 745000 1722188 136597 528217 105163 35435 485174 368923 20667 181565 46087 493722 323913 993300 250000 100000 275000 11847898 431870 108696 43478 119565 5151260 2004 % +88,38% +1,9% -33,22% +18,53% -0,56% -12,5% +4,86% -1,4% +7,72% -27,36% +28,53% +28,53% -17,18% +12,24% +100% +100% +22,46% 4.5..profesional xelovanTa xelSewyoba. qalaqis meriis mxridan kulturis saqalaqo samsaxuris mier wlebis manZilze xorcieldeboda profesional xelovanTa finansuri uzrunvelyofa: a) 2003 wels SerCeul iyvnen wlis saukeTeso profesionalebi kulturis sferos yvela mimarTulebiT, dafinansebam Seadgina 25 000 lari. 117 118 b) 2002-2004ww-Si Seiqmna xelovnebisa da kulturis martoxela, umweo muSakTa daxmarebis programa- 30 000 lari. qalaqis meriis mier profesional xelovanTaTvis grantebis gacema arasodes yofila asaxuli biujetSi. 5. qalaqis kulturuli infrastruqtura 5.1. ZiriTadi kulturis instituciebi _ saxelmwifo (municipaluri, regionuli da nacionaluri kultura) da damoukidebeli instituciebi qalaqSi. _ maTi adgilmdebareoba, roli da mimdinare ganviTareba. _ warmoadgens Tu ara kulturul instituciaTa decentralizacia qalaqis mniSvnelovan sakiTxs? _ gaqvT Tu ara adgilobrivi xelovnebis centrebi? ra rols asruleben isini qalaqis kulturul cxovrebaSi? Tbilisis municipalitets dedaqalaqi kulturul daqvemdebarebuli yvela damoukideblobis infrastruqturaSi gagebiT mopovebis qveynis Semdeg Sedis organizaciebi. centraluri Seqmnilma aramxolod Tbilisi rogorc qalaqia. qveyanaSi, socialur-ekonomikurma Zvrebma (90-iani wlebis dasawyisSi, samoqalaqo omebis CaTvliT) Tbilisi saqarTveloSi lamis erTaderT yvelaze mimzidvel adgilad aqcia. D dedaqalaqis Tavkombalizaciis problema dRemde saxezea. TbilisSi Tavmoyrilia yvela administraciuli Tu sxva mniSvnelovani instituti. regionebSi qveyanaSi arsebuli mimdinare mZime yvela socialuri problemebis mniSvnelovani fonze kulturuli Tbilisi procesis epicentricaa. dRemde sustia kulturisa da sportis saministros Zalisxmeva ufro gaaZlieros da gaaaqtiuros muSaoba regionebTan, maTi qveynis saerTokulturul procesebSi CarTvis mizniT. Sesabamisad saministros 118 119 saqmianobac metwilad dedaqalaqzea orientirebuli da TbilisSi is Sesabamis municipalur samsaxurze gacilebiT mniSvnelovan saxelmwifo institucias warmoadgens. dedaqalaqis urbanuli kulturis infraqstruqturaSi politikis mniSvnelovan formirebaSi rols TamaSobs municipalitetis sxva struqturac _ Tbilisis arqiteqturis samsaxuri. samwuxarod dRemde centralur uwyebasa (saministros) da merias Soris (xSirad Tavad meriis calkeul samsaxurebs Sorisac ki) adgili aqvs arakoordinirebul moqmedebas, rac dRemde mkafiod gamijnuli funqciebis ararsebobisa da Camouyalibebeli politikis Sedegia. dedaqalaqis arasamTavrobo kulturul institutebis cxovrebaSi moRvaweoba, aseve mniSvnelovania magaliTad, calkeuli saerTaSoriso fondebisa da organizaciebis (mag. fondi `Ria sazogadoeba _ saqarTvelo~, goeTes instituti da a.S.) roli, romlebic xSirad gamodian ama Tu im kulturuli RonisZiebebis programebis gamarTvis dafinansebisa iniciativiT. Tu qalaqis calkeuli kulturuli infrastruqturis mniSvnelovan institucias, rogorc Tavad garkveulwilad maskulturis nawili _ warmoadgens masmedia: Tavisufali beWduri media, kerZo telearxebi da Camoyalibebis procesSi myofi sazogadoebrivi televizia. 5.2 masmedia sabWoTa sfero saqarTveloSi mkacrad presa, iseve ideologizirebulia. rogorc am dros mTlianad arsebobs kulturis mxolod saxelmwifo arxebi (ori satelevizio da erTi radio arxi) da presa (maT Soris xelovnebis sxvadasxva dargebisadmi miZRvnili perioduli gamocemebi: literaturaze, musikaze, Teatrze, kinoze da a..S), romelsac xelisufleba pirdapir afinansebs da am dafinansebis masStabebi sakmaod seriozulia. Tumca konkretulad Tbilisisadmi miZRvnili satelevizio arxi arc komunistebis dros arsebobda, Tu ar CavTvliT saxelmwifo arxze periodulad momzadebul gadacemebs Tbiliselebze da qarTul da rusul enebze gamocemul gazeTebs `Tbilissa~ da rusulenovan `veCerni Tbiliss~. 119 120 90-iani wlebis dasawyisSi iqmneba pirveli damoukidebeli telekompaniebi `ibervizia~, `Tamarioni~, `kavkasia~; Cndeba damoukidebeli presac, Tumca maTi paralelurad umravlesoba arsebobas ama agrZelebs Tu im saxelmwifo partiis radio kuTvnilebaa. da televizia, romelic lamis erTaderTia, sadac marTalia SezRuduli dafinansebiT, magram tradiciulad grZeldeba saavtoro gadacemebis momzadeba. amgvari programebis momzadebis mcdeloba Tavidan damoukidebel arxebsac aqvT (`ibervizia~), Tumca sareklamo bazris ararsebobis pirobebSi da qveyanaSi Seqmnili damoukidebeli arxebis saomari da kriminogenuli umravlesoba maleve mdgomareobis wyvets arsebobas. gamo Tumca telearxebisgan gansxvavebiT viTardeba beWduri media da iqmneba marTlac damoukidebeli (maT Soris partiuli gavlenisganac) presa, rogorebicaa `droni~, `7 dRe~, mogvianebiT `rezonansi~, `alia~. 1994 wels qalaq rusTavSi mauwyeblobas iwyebs telekompania `rusTavi~ (mogvianebiT `rusTavi 2~, romelic Semdgom TbilisSi gadmodis). xelaxla iwyeba televiziebis bumi, Tumca sareklamo bazari isev mwiria da maTi dafinansebis wyaros ZiriTadad politikosTa finansebi warmoadgens. erT dros (saxelovnebo saxelmwifo Jurnalebi) dotaciaze arsebuli faqtobrivad wyvets beWduri arsebobas. gamocemebi qveyanaSi mimdinare procesebi obieqturad mediazec aisaxeba. televiziasa da presaSi wamyvani da lamis erTaderTi Tema politikaa. wlebis manZilze situacia mniSvnelovnad ar dainteresebis gamovlinda. Secvlila, mxriv. Tumca konkretulad miT am ki ufro procesSi televizia mediis garkveuli da presa mxridan kulturiT tendenciebi mainc yuradRebiani gaxda maskulturuli RonisZiebebisa da e.w. Sou-biznesis warmomadgenlebisadmi. Etelevizia, radio 1999 wels valdebuleba evrosabWoSi saxelmwifo gawevrianebis arxis Semdeg sazogadoebrivad saqarTvelom gardaqmnaze. aiRo Tumca parlamentma kanoni sazogadoebrivi mauwyeblobis Sesaxeb mxolod 2004 wlis dasasruls miiRo. am institutis formireba jer ar dasrulebula. 120 121 arada es gaxlavT erTaderTi media saSualeba, romelsac kanoniTac ki evaleba kulturul-saganmanaTleblo Seexeba kerZo komerciulad telekompaniebs, dRemde proeqtebis msgavsi wamgebiania, ris ganxorcieleba. gadacemebis gamoc maT momzadeba eTerSi rac maTTvis kulturul- saganmanaTleblo proeqtebis raodenoba Zalian mwiria, samagierod uxvadaa gasarTobi tipis proeqtebi, isic didwilad ucxouri telekompaniebisgan nayidi tele-proeqtebis qarTuli versiebi. A ar arsebobs orientirebuli. satelevizio erTaderTi arxi, romelic programa romelic municipalitetis dakveTiT mzaddeba aris mxolod Tbiliszea saxelmwifo arxze `Tbilisis droiT~. saqarTveloSi mauwyebeli radioarxebis umravlesoba orientirebulia sainformacio da musikalur mimarTulebebze. saxelmwifo radios I arxs Tu ar CavTvliT, programebi qarTul radios kulturaze. mimarTulebebze. amasTan eTerSi aqac arsebobs iSviaTia orientaciaa eleqtronuli seriozuli saavtoro musikalur-gasarTob mediis saSualebebis gavrcelebis problema qveynis mTel teritoriazec. presa dRemde wamyvan gazeTebSi qveynis kulturul cxovrebaSi mimdinare procesebi fragmentulad Suqdeba. yoveldRiur presaSi erTaderTia `24 saaTi~, sadac am sferos sagangebod sagazeTo gverdi, periodulad ki sagazeTo CanarTebic ki eZRvneba. Tumca saqarTveloSi beWduri gamocmebis tiraJic sakmaod dabalia. yoveldRiuri gazeTebis tiraJi saSualod 8-10 aTasze naklebia, zogierTi yovelkvireuli gamocemis tiraJi ki mxolod 2030 aTasamde aRwevs. AaseTi mwiri bazris pirobebSi ki presa mTlianad komerciuli interesebidan gamodis da aqcents politikasa da socialur Tematikaze akeTebs. miuxedavad imisa, rom kultura saxelmwifo politikis nawilia, sabiujeto sferoa da uzarmazar socialur sferosac warmoadgens, media mas am konteqstSi ver aRiqvams. kulturaSi Seqmnil problemebs uTmobs. ki sul mxolod cota xnis skandalebisa win qarTul da didi presaSi xmauris (rogorc atexvis dros televiziaSi) kultura gaigivebuli iyo mxolod Sou-biznesTan da aqac SemoqmedebiTi 121 122 kritikis nacvlad ufro xSirad vkiTxulobdiT iseTi tipis informaciebs, romelTa adgili normalur dasavlur gamocemebSi elitaruli qronikis svetebSia. 5.3. xelovnebis dargebi biblioTekebi _ ra saxis biblioTekebia (municipaluri, kerZo, samecniero da sxva.) Tqvens qalaqSi? _ vin xelmZRvanelobs da afinansebs maT? - maTi mdebareoba, roli da mimdinare ganviTareba. Tbilisis biblioTekebis gaerTianeba biblioTekebis gaerTianebis mTavari amocanaa, srulad da efeqturad gamoiyenos is mwiri wignadi fondi, romelic bolo 15 wlis manZilze mcireoden Tu gadaxalisda. saxelmwifoSi arsebulma mZime sabiujeto krizisma qalaqis sabiblioTeko qselSi gatarebuli reformebis aucilebeloba cxadhyo. adre cal-calke sistemebi arsebuli gaerTianda sabavSvo erT da masobrivi mTlian saqalaqo saqalaqo sabiblioTeko centralizebul sistemad, ramac realuri ekonomia misca qalaqis biujets, mowesrigda biblioTekebis dislokaciac. q. TbilisSi biblioTeka, funqcionirebs romelTac 54 aerTianebs saqalaqo mixeil masobrivi javaxiSvilis da sabavSvo saxelobis centraluri samecniero saqalaqo biblioTeka. biblioTekebis gaerTianeba dakompleqtebulia literaturis 348 saStato centralizebuli erTeuliT, erTiani dakompleqtebiTa xelmZRvanelobiT, da damuSavebiT., materialuri saSualebiTa da sameurneo saqmianobiT. qalaqis sabiblioTeko qselis wignadi fondi Seadgens 1728 000 egzemplars, igi yovelwliurad saSualod emsaxureba 190 000 mkiTxvels da maTze gaicema 1500 000 ydaerTeuli. 122 123 saqalaqo masobrivi biblioTekebis garda, qalaqSi funqcionirebs respublikuri daqvemdebarebis biblioTekebi, rogoricaa i. WavWavaZis sax. erovnuli biblioTeka, mecnierebis teqnikuri biblioTeka, biblioTeka, respublikuri biblioTeka, akademiis i. mirza biblioTeka, gogebaSvilis gelovanis samedicino sax. sax. pedagogiuri axalgazrduli respublikuri biblioTeka da lado asaTianis sax. respublikuri sabavSvo biblioTeka. biblioTekebis centralizebuli gaerTianeba eqvemdebareba qalaqis merias, kerZod, Tbilisis meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxurs. sxva biblioTekebi arian kulturisa da sportios saministros daqvemdebarebaSi. qalaqis biblioTekebis umetesoba SedarebiT Tanabradaa ganlagebuli ubnebis mixedviT (sabWoTa periodidan moyolebuli). Tumca istoriul centralur raionebSi ( mTawmina -krwanisi, didube-CuRureTi) kulturuli obieqtebis, da maT Soris biblioTekebis, koncentracia sagrZnoblad metia. (ix. ruka #3) aRsaniSnavia, rom bolo dros TbilisSi gaixsna ramdenime wignis maRazia (`parnasi~, bazazea `wignis Seqmnili, ararentabelurobis saxli~), magaliTad gamo, zogi maTgani `wignis Zveli saxli~. ZiriTadad isini biblioTekis BbiblioTekebis isev saxelmwifos- municipalitetis an saministros dotaciaze imyofebian. kerZo mesakuTreebis interesebi metad vrceldeba wignis maRaziasalonebze, romelTa raodenoba TbilisSi bolo 5 wlis manZilze sagrZnoblad izrdeba (magaliTad, `prospero buqs~). gansakuTrebul kulturuli interess centrebis iwvevs biblioTekebi, mkiTxvelSi saelCoebisa magaliTad franguli da ` maTi diumas centri~, didi briteneTis BC biblioTeka da sxva. biblioTekebze dakvirveba cxadyofs, rom Zveli da dazianebuli wignebi mkiTxelTaTvis naklebad mimzidvelia. sajaro biblioTekebisTvis gamoyofili sivrce arasakmarisi da arakomfortulia, rac mkiTxvelTaTvis naklebad mimzidvelia. biblioTekebis wignebiT momarageba Zalian mwiria, 123 124 specializebuli aqvT unari personali mimzidveli ZiriTadad gaxadon kvalificiuria, magram mkiTxelisaTvis naklebad biblioTekasTan urTierToba. L literatura dResdReobiT TbilisSi arcTu bevri kulturuli publikacia arsebobs. kulturul SemoTavazebaTa speqtri ki ufro farToa da kargad aisaxeba Jurnal-gazeTebSi, Tumca maTi ZiriTadi problema dafinansebis naklebobaa, rac tiraJis simcires ganapirobebs. Tbilisuri ganisazRvreboda literaturuli mweralTa cxovreba kavSiris mravali arsebobiT, wlis sadac manZilze gaerTianebulni arian ufrosi Taobis warmomadgenlebi; dRes am dargSi sazogadoebriv azrs da literaturul gemovnebas ayalibebs ramdenime literaturuli wris aqtivoba da bevri gamomcemlobis arseboba, romlebic sxvadasxva Janris wignebs uSveben. axalgazrda literatorebi awyoben regularul Sexvedrebs mkiTxvelebTan da awyoben wignebis prezentaciebs; TbilisSi ukve ramdenime welia imarTeba didi wignis bazrobebi, romlis organizebaSic didi wili miuZRviT saxelmwifo struqturebs-kulturisa da sportis saministros, meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxurs. Teatraluri xelovneba TbilisSi moqmedebs 28 didi da mcire Teatri Tu dasi. 5 saxelmwifo Teatridan- z. faliaSvilis sax. operisa da baletis saxelmwifo akademiuri, S. rusTavelis sax. saxelmwifo akademiuri, k. marjaniSvilis sax. saxelmwifo akademiuri, v. abaSiZis sax. musikaluri dramis saxelmwifo, giorgi miqelaZis sax. Tojinebis saxelmwifo Tbilisis Teatrebidan upirvelesia Tavisi SemoqmedebiTi TvidmyofadobiT, erTiani nacionaluri msoflmxedvelobis matarebeli da saerTaSoriso asparezze qarTuli kulturis warmomCeni lideri-rusTavelis Teatri. meriis TumaniSvilis daqvemdebarebaSia 15 municipaluri Teatri, aqedan mixeil saxelobis kinomsaxiobTa Teatri da Teatr-studia rezo 124 125 gabriaZis xelmZRvanelobiT, warmoadgens qarTuli, da kerZod, Tbilisuri kulturebis umniSvnelovanes da Zalze TviTmyofad elements. aseve uaxles periodSi Seiqmna Tavisufali Teatrebis rigi _ rva damoukidebeli Teatridan yvelaze warmatebuli da stabiluri mayureblis mqone `Teatraluri sardafi~, qmnis dRevandeli maskulturis sakmaod profesiul produqts. TbilisSi arsebobs erTi saxalxo wodebis Teatri - `saxioba~. saxelmwifom, daSlis Semdeg kerZod, ver kulturis moaxerxa saministrom, sabWoTa politikuri reJimebis sazogadoebis Rrma evoluciuri kavSiris monacvleobisa da da revoluciuri procesebis pirobebSi, SeenarCunebina Teatrebis stabiluri dafinanseba, SemoqmedTa da kulturis sferoSi momuSave kadrebis sabiujeto organizaciebs saxelfaso da orientirebuli met-naklebad komunaluri Tanxebi, xelSewyoba. anu Tumca gaaCnda gadasaxadebis sadadgmo aRsaniSnavia daculi fondi, xarjebi, magram bolo isic, rom muxlebi- anu ganviTarebaze periodSi did problemas warmoadgenda yvela TeatrisaTvis. municipaluri daqvemdebarebis miuxedavad, garkveuli saxelmwifo, aseve damokidebulebi problemebis municipaluri arian Teatrebsac msxvil Tu ukeTesi gadalaxva kerZo donatorebze, uwevT dafinansebis _ struqturebi romlebic rogorc didwilad ufro meti sixalisiT qvelmoqmedebis saxiT istoriuli Senobebis restavrirebasa da remonts afinanseben. zogjer sadadgmo xarjebis Tanadafinanseba sxvadasxva fondebis grantebiT xorcieldeba. (magalioTad OSGF) vizualuri xelovneba Tbilisis vizualuri xelovneba SeiZleba iTqvas, rom saxelmwifos mier naklebadaa ganebivrebuli. sabWoTa periodis mxatvris saxlis ganadgurebis Semdeg da mxatvrTa kavSiris funqciis Sesustebis Sedegad saxelmwifo organizaciuli Careva am sferos saqmianobaSi praqtikulad ar 125 126 arsebobs. erTaderTi mZlavri ideologiuri kera vizualur xelovnebaSi aris Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia. amavdroulad Cndeba mravali arasamTavrobo organizacia, umetesad galereebi, romlebic cdiloben daikavon art biznesis niSebi da awarmoon sakuTari politika, Tumca es procesi Zalze nela mimdinareobs bazris simwiris gamo. `perestroikis~ droindeli moTxovna salonur xelovnebaze aSkarad klebulobs, vinaidan sazogadoebis Semsyidvelunarianoba mkveTrad iwevs dabla. am sferos damoukidebeli mxatvrebi cdiloben gaerTianebebis saxiT Seqmnan mcire SemoqmedebiT kavSirebSi. MmxatvarTa kavSiri, saxviTi xelovnebisa da misi istoriis dargSi momuSave, sxvadasxva araprofesional arasamTavrobo xelovanTa organizaciebi asociaciaciebi SedarebiT da aseve ganuviTarebeli institucionaluri formebisa da lobis naklebobis gamo ver axerxeben farTomasStabian TanamSromlobas saxelmwifosa da biznes seqtorTan. kulturis centrebi Tbilisi, rogorc dedaqalaqi gamoirCeva kulturuli aqtivobiTa da kulturul iniciativaTa da instituciaTa simravliT. Mmiuxedavad amisa, uaxles periodSi centri SemogvrCa mxolod 5 (sabWoTa saxelmwifo( periodSi municipaluri) kulturis kulturuli saxlebi/ centrebi gacilebiT meti iyo). municipaluri ZiriTadad kulturis musikaze- urTierTobisa da centrebidan kulturis kulturuli ori saqalaqo orientirebulia samsaxuris iniciativebis centri ucxoeTTan Tanamedrove popularul, saestrado musikaze, xolo j. kaxiZis Tbilisis musikalurkulturuli centri, seriozul, klasikur musikaze. Tbilisi Tanacxovrebis specifikuri SeiZleba modeli, ganxilul romelic tradiciebisa iqnas, efuZneba da rogorc intereTnikuri TiToeuli sazogadoebis kulturul faseulobaTa 126 127 urTierTpativiscemas. eTnikur da kulturul umciresobaTa moTxovnaTa Sesabamisad aqtualuri xdeba kulturuli instituciebis ganviTareba. amdenad municipaluri kulturis sami centri-azerbaijanis kulturis centri, ruseTis kulturis centri, kavkasiuri saxli-swored Tbilisuri subkulturebis aqtiurobis ganmsazRvrelia. EeTnikuri umciresobebi miuxedavad imisa, rom Tbilisi istoriulad multieTnikuri qalaqia da eTnikuri, religiuri da kulturuli tolerantobiT gamoirCeoda mTels kavkasiaSi (da SesaZlebelia ufro SemTxvevaSi, eTnikuri umciresobebis xelSewyobisTvis arsebiT rols farTo arealSic), kulturis am dRes umetes ganviTareba-SenarCunebis umciresobebis organizaciebi asruleben, romlebic arasamTavrobo organizaciebis saxiT funqcionireben. TbilisSi registrirebulia kulturuli umciresobebis Semdegi arasamTavrobo organizaciebi – latviuri sazogadoeba saqarTveloSi “ave sol”., `sazogadoebrivi moZraoba mravalerovani saqarTvelo~, rus qalTa kavSiri `iaroslavna~, somxuri `saqarTvelos axalgazrdobis kavSiri~, somexTa kavSiri~, `saqarTvelos osTa `saqarTvelos asociacia~, ` saqarTvelos iezidTa axalgazrduli kavSiri~, ` saqarTvelos qurTi-iezidi qalebis damoukidebeli liga~, `saqarTvelos qurT-iezidTa nacionaluri kongresi~, `ainung~-saqarTvelos germanelTa asociacia, `saqarTvelos azerbaijanel qalTa kavSiri~, `hilel-Tbilisi~ ebraeli axalgazrdobis fondi, `saqarTvelos asirielTa erovnuli kongresi~, `saqarTvelos ukrainelTa asociacia~, `saqarTvelos berZnul sazogadoebaTa federacia~ polonelTa saTvistomo. aRsaniSnavia, rom bolo aTwleulma sakmaod uaryofiTi daRi daasva Tbilisuri subkulturebis winsvla-ganviTarebas. wina periodSi arsebobda specialuri saxelmwifo radios programebi eTnikuri umciresobebis enebze. dRes es programebi gauqmebulia. yovelive iwvevs garkveul ukmayofilebas, miT ufro, rom erovnuli diasporebis warmomadgenlebs surT, rom ar iyvnen zedmetni am qalaqSi da ar TamaSobdnen mxolod butaforul rols garkveuli kulturuli 127 128 RonisZiebebis dros. maT aqvT survili realurad iyvnen integrirebulni sazogadoebaSi da hqondeT SesaZlebloba Seitanon qmediTi wvlili Tbilisuri kulturis ganviTarebaSi. 5.3. festivalebi da ZiriTadi movlenebi _ qalaqis mxridan festivalebisa da ZiriTadi movlenebis (finansuri da sxva) uzrunvelyofa. _ festivalebis da mimdinare movlenebis ganviTareba maTi roli qalaqSi. _ ZiriTad movlenaTa roli da mimdinare ganviTareba. uaxles saerTaSoriso periodSi TbilisSi dargobrivi festivalebi social-ekonomikuri mgdomareobis, aris da mcdeloba konkursebi, kriminogenuli damkvidrdes Tumca imijisa qveynis da zog SemTxvevaSi kulturis politikis aramarTebuli strategiis gamo (rogorc samTavrobo struqturebis, aseve Tavad organizatorebisa da provaiderebis imijisa da gemovnebis gamo) srulyofili, farTo saerTaSoriso da regularuli kontaqtebis Camoyalibeba gaZnelebulia. miuxedavad amisa, TbilisSi mainc xorcieldeba sxvadasxva safestivalo RonisZieba, romelTagan yvelaze prestiJuli saSemsruleblo xelovnebis sferos warmoadgens. aseTia saerTaSoriso musikaluri festivali `Semodgomis Tbilisi~, romelic daarsda 1993 wels. yovelwliuri festivali meriis patronaJiT xorcieldeba jansuR kaxiZis sax. M musikalur-kulturuli centris mier da izidavs dedaqalaqSi msoflio saSemsruleblo xelovnebis varskvlavebs., igi xels uwyobs Tbilisis XIX-XXss-ebis mdidari sakoncerto tradiciebis aRorZineba-ganviTarebas. Teatraluri SeiZleba Tbilisis CaiTvalos mxolod yovelwliuri erT saerTaSoriso xelovnebis festivali movlenad `saCuqari~, romelic 1997 wels daarsda. mis wiaRSi 2000 wels aRmocenda „promeTe“-Tbilisis saerTaSoriso kinofestivali, romelic 2002 wlidan tardeba damoukideblad, 128 129 arasamTavrobo organizacia „kinoxelovnebis centri „promeTe“-s organizebiTa da meriis patronaJiT. sabWoTa periodSi kinostudia `qarTuli filmis~ Tvidmyofadi produqciiT ganebivrebul dedaqalaqSi bolo aTwleulis kinowarmoebis sruli degradaciis fonze, kinofestivali `promeTe~ namdvilad sagulisxmo kulturul movlenad iqca, romelic farTo mayurebels axali, eqsperimentuli, maRali mxatvruli Rirebulebebis kinoproduqcias sTavazobs. saSemsruleblo xelovnebis kidev erT, sabaleto sferos -v. Wabukianisa da j.balanCinis saxelobis saerTaSoriso sabaleto festivalikonkursi - 2003 wlidan uwevs popularizacias. Tbilisis musikalur cxovrebaSi gansakuTrebul adgils ikavebs saerTaSoriso jaz-festivali da qarTuli mravalxminobisadmi miZRvnili saerTaSoriso simpoziumi; pianistTa saerTaSoriso konkursi da axalgazrda pianistTa Tbilisis saerTaSoriso konkursi (daarsda 2002 wels). samwuxaroa, rom 1996 wels didi warmatebiT Catarebulma Tanamedrove xelovnebis sivrcis gaaerTiana, Tbilisis saerTaSoriso gamoCenili bienalem, konceptualuri kulturis saministrosa romelmac xelovnebis da meriis postsabWoTa warmomadgenlebi mxridan vizualuri xelovnebisadmi interesis Senelebis gamo ver pova gagrZeleba. festivalebis umetesi nawilis organizatorebi arasamTavrobo organizaciebi, an komerciuli struqturebi -S.p.s. arian, xolo dafinanseba xdeba meriis, kulturisa da sportis saministrosa da kerZo sponsorebis erToblivi sxvadasxva ZalisxmeviT. qveynis zog saelCoebi SemTxvevaSi saerTaSoriso uzrunvelyofen ucxoel fondebi da stumarTa mgzavrobasa da ganTavsebas. 5.4 profesionali xelovnebis warmomadgenlebi _ ra rols asruleben xelovnebis warmomadgenlebi qalaqis kulturis politikaSi? 129 130 _ finansuri daxmarebis garda arsebobs Tu ara qalaqSi sxva momaragebis sistemebi? _ xelovanTa raodenoba, romlebic muSaoben Tqvens qalaqSi. TbilisSi Tavmoyrilia didi istoriisa da adamianuri resursebis mqone organizaciebi, rogoricaa mxatvarTa kavSiri, Teatralur moRvaweTa kavSiri, arqiteqtorTa kavSiri, mweralTa kavSiri, kompozitorTa kavSiri, qoreografTa kavSiri, kinematografistTa kavSiri, dizainerTa kavSiri. Aam organizaciebs sabWoTa periodidan moyolebuli did materialur-teqnikuri bazebi, sawarmooebi da sxva qoneba gaaCndaT. postsabWoTa periodSi am qonebis didi saxelmwifo nawili ganiavda, Tumca zogi am organizaciaTagan subsidiaze rCeboda (magaliTad, mweralTa isev kavSiri), xolo zogma ki kuTvnili teritoriac ki ver SeinarCuna( magaliTad, Tbilisis omis 1991-92ww. Sedegad ganadgurda mxatvris saxli). sabWoTa periodSi kulturis ideologizacias Tan sdevda sferos Sesabamisi dafinansebac, romelic ra Tqma unda, postsabWoTa periodSi obieqturi (qveynis saerTo mkveTrad Semcirda ekonomikuri krizisi) da subiqturi (saxelmwifos mxridan faqtobrivad, ara iuridiulad, kulturis araprioritetulad cnoba) mizezebis gamo. TbilisSi Tavmoyrili umaRlesi saxelovnebo saswavleblebi yovelwliurad daaxloebiT 500-dan 1000-mde diplomirebul profesionals amzadeben. Tu am cifrs davumatebT ufrosi Taobis warmomadgenlebs, aRmoCndeba, rom Tbilisi erT-erTi upirvelesia, Tundac dsT-s sivrceSi, xelovanTa procentuli maCveneblebiT erT sul mosaxleze. 5.5 xelovnebis moyvarulebi _ ra saxis SesaZleblobebs sTavazobs qalaqi xelovnebis moyvarulebs? _ xelovnebis moyvarulTa asociaciebisa da sazogadoebebis uzrunvelyofa qalaqis mier (finansuri da sxva saxis). TbilisSi moyvarulebs, saxelmwifo/municipaluri rogorc calke aRsaniSnavia, rom qarTuli samizne jgufs, xelSewyoba ar gaaCnia. xelovnebis amavdroulad folklori (gansakuTrebiT xalxuri cekva da 130 131 simRera), romelic namdvilad warmoadgens unikalur erovnul saganZurs, xSirad xelovnebis moyvarulTa sxvadasxva sazogadoebebisa da organizaciebis saSualebiT viTardeba. Aam mimarTebiT saxelmwifo met yuradRebas iCens. Tumca es daxmarebebi erTjerad, arastabilur da kerZo urTierTobebze metadaa damyarebuli, vidre efuZneba erTian strategiul midgomas. 5.6 ganaTleba xelovnebis sferoSi _ ra rols asrulebs xelovnebis saganmanaTleblo saqmianobebi qalaqis kulturis strategiaSi? ra formiT gamoixateba? Tbilisis meriis daqvemdebarebaSi xelovnebis arsebobs gimnazia, Tanamedrove da dawesebulebebi kulturisa 24 warmoadgenen sportis samusiko samxatvro tradiciuli da skola, skola, 4 samsaxuris xelovnebis qoreografiuli xelovnebis sabazo saqalaqo koleji. (dawyebiT) skola, skola da zemoaRniSnuli rgols saxelovnebo ganaTlebis samsafexurian sistemaSi (dawyebiTi, saSualo da umaRlesi). moswavleTa saerTo kontingentis raodenoba Seadgens 11 aTass. samusiko da xelovnebis skolebSi musikis propagandis, qarTuli erovnuli musikaluri kadrebis da momavali Taobis musikalur-esTetikuri aRzrdis saqmes emsaxureba gaTanabrebulia daaxloebiT zogadsaganmanaTleblo 2600 pedagogi. saSualo maTi statusi skolis pedagogTa dawesebulebebSi gaxsnilia statusTan. saxelovnebo ganaTlebis sxvadasxva safortepiano, saorkestro, saestrado ganyofilebebi. TbilisSi Tavmoyrilia ZiriTadi saxelovnebo umaRlesi dawesebulebebi - a. quTaTelaZis sax. Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia, i.sarajiSvilis saqarTvelos universiteti, S. sax. rusTavelis kulturis saxelmwifo sax. Teatrisa saxelmwifo Tbilisis da instituti konservatoria, kinos saxelmwifo (ix. municipalur daqvemdebarebaSia), i.nikolaZis sax. samxatvro teqnikumi, m. ToiZis sax. samxatvro profteqnikumi. 131 132 saxelovnebo fakultetebi arsebobs i. javaxiSvilis sax. Tbilisis saxelmwifo universitetSi, teqnikuri universitetSi (humanitaruli fakulteti), sulxan-sabas sax. pedagogiuri institutSi (saxviTi xelovnebis fakulteti) _ qalaqis mier xelovnebis saganmanaTleblo programebis momarageba (finansuri da sxva saxiT). saxelovnebo–saganmanaTleblo programebi calke muxliT qalaqis biujetSi ar arsebobs. 5.7 auditoriis ganviTareba da Tanamonawileoba _ arsebobs Tu ara Tqvens qalaqSi programebi da iniciativebi romlebic xels Seuwyoben qalaqis kulturul cxovrebaSi monawileobas? _ ra saxis monawileobis mimarTulebebs ganasxvaveben qalaqis kulturul cxovrebaSi? _ ramdenad gaizarda auditoriis ricxobrivi raodenoba bolo 5 wlis ganmavlobaSi? _ auditoriis ganviTarebis sakiTxi aris Tu ara mniSvnelovani Tqvens qalaqSi? _ auditoriis ganviTarebisTvis ra saxis proeqtebis organizeba xdeba Tqvens qalaqSi? biblioTekebi yovelwliurad saSualod emsaxureba 190 000 mkiTxvels da maTze gaicema 1500 000 yda-erTeuli. Teatrebi 2001 wlidan 2003 wlamde izrdeboda biujetiT dafinanseba, aseve izrdeboda speqtaklebis raodenobac, magram mcirdeboda mayurebelTa raodenoba. 2001 wels wina welTan SedarebiT Semcirda 54,5 %-iT, 2002 wels_22,5%-iT, 2003 wels 35,6%-iT. 132 133 Teatraluri xelovneba namdvilad yvelaze farTe da warmomadgenlobiTi dargia, rogorc kulturis moRvaweTa raodenobis, aseve SemoTavazebebis mixedviT. Teatraluri xelovnebis mudmivi, tradiciuli publikis arsebobasa mimzidveloba vlindeba da SedarebiT stabilur dafinansebaSi, rogorc saxelmwifos, aseve sponsorebis mxridan. sferoze uaryofiT zegavlenas axdens niWier xelovanTa gadineba sxva qveynebSi; marketingis dargSi profesionali personalis nakleboba. muzeumebi 2001 wels 2000 welTan SedarebiT gaizarda 1 muzeumiT. damTvarielebelTa raodenoba 2000 wels Seadgenda 84 200 kacs. 2001 wels wina welTan SedarebiT damTvarielebelTa raodenoba Semcirda 4600 kaciT. 2002 wels Semcirda 1400 kaciT, xolo 2003 wels Semcirda 11700 kaciT. miuxedadvad imisa, rom 14 gamofeniT meti gaimarTa vidre 2002 wels. 5.8. memkvidreoba da xsovna kulturis moZravi memkvidreoba Tbilisi mdidaria kulturis moZravi memkvidreobiT, romelic droTa ganmavlobaSi istoriul-ekonomikuri ganviTarebisa da geografiuli mdebareobis fonze Camoyalibda. TbilisSi arsebobs 45 muzeumi, aqedan 2 mecnierebaTa akademiis, 6 xelovnebis msxvili daqvemdebarebis, 27 saxelmwifo saxl muzeumi institucia, (rogorc 14 municipaluri saministros, aseve municipalitetis daqvemdebarebaSi myofi) da sxv. istoriuli, eTnografiuli, xelovnebis muzeumebi tradiciuli instituciebia da asaxaven rogorc Tbilisis TxuTmetsaukunovan istorias, agreTve mTlianad saqarTvelos memkvidreobas. yuradRebis naklebobisa da gamudmebuli cveTisa da Senaxvis umZimesi pirobebis gamo es memkvidreoba ganadgurebis pirasaa misuli. is farTo gamowveulia mayureblisTvis susti menejmentis, miuwvdomeli moZvelebuli rCeba, da yovelive saeqspozicio es politikis, 133 134 restavraciis, dabali xarisxis, sivrcis simcirisa da dafinansebis naklebobiT. saganmanaTleblo instituciebTan, da aseve turistul saagentoebTan stabiluri partniorobis ararseboba sazogadoebis mxridan am muzeumebis SemoTavazebebis mimarT interesis daqveiTebas iwvevs. dedaqalaqis muzeumebis umetesoba mdidar da saintereso memkvidreobas flobs, magram yovelive es sazogadoebaSi, da miT ufro mwir turistul wreSi integrirebuli ar aris. umniSvnelovanesi saxelobis kulturuli saqarTvelos saxelobis istoriis saqarTvelos griSaSvilis instituciebia xelovnebis saxelmwifo xuroTmoZRvrebisa saxelobis Tbilisis saxelmwifo muzeumi, da yofis istoriis g. S. amiranaSvilis muzeumi, Citaias saxelmwifo muzeumi, s. janaSias saxelobis muzeumi, romelTa i. bazaze menejmentis gaumjobesebis mizniT 2005 wels Seiqmna sajaro samarTlis iuridiuli piri - `saqarTvelos erovnuli muzeumi~, romelSic zemoxsenebuli muzeumebi filialebis statusiT Sevidnen. aseve TbilisSi arsebobs Zalze saintereso muzeumebi-Teatris, kinos, qoreografiisa da musikis muzeumi, abreSumis muzeumi, Tojinebis muzeumi da sxv. romelTa unikaluri koleqciebi xelisuflebis, centraluris Tu municipaluris, uyuradRebobisa da daufinanseblobis gamo faqtiurad ukve naxevrad ganadgurebulia. kulturuli memkvidreoba F kulturis uZravi Zeglebis gadarCena erT-erT umniSvnelovanes prioritets unda warmoadgendes, rogorc centraluri aseve adgilobrivi xelisuflebisaTvis, romlsac ekisreba pasuxismgebloba Zeglebis restavraciasa da Sesabamis problemaTa gadawyvetaze. istoriuli da kulturuli Zeglebidan qalaqSi koncentrirebulad SemorCenilia ZiriTadad sakulto nagebobebi- marTlmadidebluri qarTuli eklesiebi (yvelaze adreuli anCisxati V saukuniT aris daTariRebuli) ramdenime rusuli eklesia, somxuri gregorianuli eklesiebi, germanuli 134 135 kirxa, kaTolikuri eklesia, Zveli qalaqis teritoraze ganlagebuli meCeTi da sinagoga, iudaisturi (SemorCenilia religiebisa). mxolod saero TiTo Zegli arqiteqturis musulmanuri SemorCenili da yvelaze adreuli nimuSebi XVIII saukunis boloTi TariRdeba (aRa-mahmad-xanis 1795 wlis Semosevas, TiTqmis araferi gadaurCa). Zveli qalaqis XIX saukunis meore naxevrisaTvis damaxasiaTebelia ekleqturi stili. igi harmoniulad erwymis dominirebs sololakSi, XX saukunis modernis plexanovis mxares, mas stilis arqiteqturuli detalebi. gansakuTrebiT sainteresoa TbiliSi erTian modernul stilSi Sesrulebuli Senobebi. samwuxarod kulturis uZravi memkvidreoba dResdReobiT ganadgurebis procesSia da uaryofiT zegavlenas ganicdis garemosa da adamianebisagan. arsebuli problemebi Tbilisis istoriul nawils icavs saxelmwifo dacviTi zona, ganaSenianebis regulirebis zona da landSaftis dacviTi zona – amdenad, damcavi zonebi oficialurad arsebobs. Pproblema mdgomareobs imaSi, rom ar sruldeba am zonebis reJimebi. arqmSenzedamxedvelobisa da kulturuli memkvidreobis Sesaxeb kanonebis gaumarTaoba, dauxveweloba, rac qmnis arsebiT problemebs, rogorc samSeneblo sferoSi, aseve arqiteqturuli Zeglebisa da istoriuli ubnebis dacvis mimarTebiT. qalaqmSeneblobiTi samarTlebrivi dokumentaciis mdgomareoba aradamakmayofilebelia. Zvel TbilisSi, romelic Tavad kulturul memkvidreobas warmoadgens, axali e.w. `Senoba mkvlelebis~ arseboba safrTxes uqmnis qalaqis harmoniulad aucilebelia arsebuli ganviTarebas. meqanizmis am problemis efeqturad dasaZlevad SemuSaveba, anu gadasawyvetia administrirebis problema. 135 136 problemaTa memkvidreobis CamonaTvali zrunvaze metyvelebs stabiluri imaze, Sepirebebis rom kulturul miuxedavad, rogorc revoluciamdeli, aseve revoluciiTY mosuli mTavrobebisaTvis kulturis moZravi da uZravi memkvidreobis gadarCena ar aris strategiuli sakiTxi. _ ra saxis kulturuli memkvidreobis programebi arsebobs Tqvens qalaqSi? _ ra rols asruleben isini qalaqis kulturis politikaSi? _ rogor xdeba maTi organizeba? _ ra programebi/struqturebi arsebobs qalaqis kulturuli memkvidreobis kvlevisa da SenarCunebisaTvis? Tbilisis araerTi kulturuli proeqti memkvidreobis Seqmnila, magram Taobaze wlebis umeteswilad manZilze ganxorcielebis SesaZlebloba ver an ar gamoiZebna (es exeba, rogorc revoluciamdel, aseve revuluciur mTavrobebsac).O B bolo 5 wlis manZilzeKrigi mniSvnelovani proeqtebisa kuturuli memkvidreobis dacvis fondma ganaxorciela. Zveli qalaqis Sesaxeb umniSvnelovanes dokuments warmoadgens ICOMOS-is saqarTvelos erovnuli komitetis mier SemuSavebuli proeqti`Tbilisis istoriuli nawilis menejmentis gegmis strategiuli mimarTulebani~. dokumenti exeba Tbilisis istoriuli nawilis marTvis sistemis Seqmnas, romelic uzrunvelyofs Tbilisis istoriuli nawilis reabilitacias. evrosabWos kulturisa da kulturuli da bunebrivi memkvidreobis direqciisa da teqnikuri TanamSromlobis sammarTvelos mier SemuSavebulia 2004 wlis 1-4 reabilitaciisa samxreT ivnisis da angariSi revitalizaciis kavkasiisaTvis~ reabilitaciis saeqsperto farglebSi kulturuli da – politikis Tbilisis bunebrivi `istoriuli qalaqebis regionuli programa proeqti: `Zveli memkvidreobis qalaqis dacvaze dafuZnebuli politika mdgradi ekonomikuri da socialuri ganviTarebis perspeqtivaSi~. ukanaskneli proeqtis realizeba municipaluri da centraluri xelisuflebis erToblivi ZalisxmeviT unda ganxorcieldes. 136 137 ulturuli memkvidreobis dacvaze muSaoben sxvadasxva arasamTavrobo organizaciebi (magaliTad, saqarTvelos modernis dacvis jgufi, romelic Seiqmna 1997 wels). 6. kulturuli partnioroba, industriebi, dasaqmeba da treningebi 6.1. sazogado-kerZo partnioroba _ ra saxis sazogado-kerZo partnioroba arsebobs Tqvens qalaqSi? _ ra rols asruleben isini kulturis politikaSi TbilisSi kulturis sferoSi arsebobs biznesisa da saxelmwofos struqturebis sistematuri TanamSromloba, rac gamoixateba biznesmenTa mier saxelmwifo RonisZiebaTa TanadafinansebaSi. kulturis sfero, masSi Seqmnili problemebi mravalmxriv TanamSromlobas saWiroebs, magram es TanamSromloba unda emyarebodes urTierTsargeblianobisa da mizanSewonilebis principebs. amavdroulad, garkveuli mzaobis miuxedavad, modis Tavad kulturis sferos biznesi Zalian mZimed warmomadgenlebTan saurTierTobod. sociologiuri kvlevis SedegebiT kulturis sferos ganviTarebisaTvis dafinansebis formaTa TanafardobaSi biznesmenebma gadamwyveti mniSvneloba mianiWes saxelmwifo dafinansebas, regionalur\municipalurs, da mxolod Semdgom etapze, kerZo qarTul kapitals. bolo periodSi gamoikveTa biznes seqtoris mier kulturis obieqtebis dafinansebis Semdegi prioritetebi: 1. kulturuli memkvidreobis Senaxva (Zeglis restavracia); 2. kulturuli memkvidreobis ganviTareba\adaptacia; 3. kulturis axali obieqtis Seqmna; rac Seexeba orkestri, ansambli, saSemsruleblo xelovnebis calkeuli koleqtivis ( dasi) dafinansebas, individualuri Semoqmedis dafinansebas da saxelovnebo ganaTlebis obieqtis dafinansebas _ biznesi maT prioritetad ar aRiarebs. 137 138 kulturis kulturis, saWiroebebidan politikis, kvleva da analizi, biznesmenebisaTvis ekonomikisa da prioritetulia: menejmentis dargSi sistemur ganaTleba, da dokumentaciis sainformacio bankis Seqmna. aseve rTulad mimdinareobs kulturis sferosa da saxelmwifos/ centraluri, municipaluri/ urTierToba- saxelmwifos (mcire da iSviaTi gamonaklisebis garda, romlis magaliTia qvemdebare proeqti) ar aqvs politikuri neba moiZios partniorebi kulturis arasamTavrobo seqtorSi. am SemTxvevaSi, saxelmwifo, rogorc centraluri, aseve municipaluri, isev bizness, oRond Sou- bizness aniWebs upiratesobas. Sesabamisad saxelmwifos mier warmoebuli kulturuli politikis realur prioritetad ikveTeba maskulturis mxardaWera da misi kliSeebis danergva. 6..2.kulturis industria _ romeli mniSvnelovani kulturis industriebi arsebobs Tqvens qalaqSi? (gamomcemlobebi, audio-vizualuri multimedia, arqiteqtura, dizaini, moda da a.S)? arian Tu ara isini relevanturi kulturis politikisadmi? ra saxis mxardaWeras gulisxmobs kulturis politika maTi ganviTarebisaTvis? (sainkubacio teritoriebi, kapitaldabandeba, treningebi)? _ SemoqmedebiT sferoSi dakavebuli TanamSromlebis raodenoba. TbilisSi bolo 5 wlis manZilze mkveTrad gaizarda Camwer studiaTa ricxvi. Ees upirvelesad gamowveulia maskulturisadmi, rogorc sazogadoebis, aseve xelisuflebis aSkara ltolviT. SedarebiT sustadaa ganviTarebuli Sou biznesi- im fonze, rodesac sfero Zalian swrafad izrdeba, masSi kvalificiuri, profesionali da miT ufro WeSmaritad mxatvruli Rirebulebis Semqmneli liderebi ar arseboben (rac didad ansxvavebT maT 60-iani wlebis Tbilisuri estradis varskvlavebisgan). 138 139 6.3. treningebi xelovnebisa da kulturis sferoSi _ xelovnebis ra umaRles-saswavleblebi arsebobs? _ ra rols asruleben isini kulturis politikis gansazRvraSi? _ ra saxis skolebi da sxva struqturebi gaqvT xalxis mosamzadeblad kulturis sferoSi samuSaod? dedaqalaqSi arsebuli iseTi prestiJuli organizaciebi, rogoricaa, m. javaxiSvilis saxelmwifo Teatrisa rogorc sax. Tbilisis samxatvro akademia, kinos saxelmwifo da sauniversiteto saxelmwifo Tbilisis mZlavr universiteti, saxelmwifo universiteti, centrze. Tbilisis konservatoria, metyvelebs Sesabamisad, Tbilisze, maT akisriaT udidesi roli kvalificiuri kadrebis CamoyalibebaSi. amavdroulad, ganaTlebis done, SemcirebiT, xolo bolo rac aTwleulSi erTis meores mxriv mxriv, mkveTred daeca ganpirobebulia ganaTlebisadmi saxelovnebo bazris moTxovnis sazogadod interesis SecvliT, aqcentebis gadanawilebiT. AaRsaniSnavia, rom 2000 wlamde ZeglTa dacvis departamentTan arsebobda saswavlo, samecniero-kvleviTi restavraciis instituti, romlis gauqmebis Semdeg mecnierebis am dargis ganviTareba eWvis qveS dgeba. TbilisSi CamoTvlili 4 umaRlesi ganaTlebis instituciis garda, arsebobs sxva umaRlesi/municipaluri, kerZo/ institutebi, kolejebi da saswavleblebi, romlebic saxelovnebo sferos emsaxurebian. saxelovnebo teqnikumisa da ganaTleba umaRlesisagan. Sedgeba saSualo AaRsaniSnavia, rom skolis, mxolod kolejis, musikaluri skola TbilisSi 24-ia da municipalur dafinansebaze imyofeba. saganmanaTleblo da kulturuli kvleva TbilisSi arsebobs samecniero-kulturuli kvlevis iseTi prestiJuli organizacia, rogoricaa mecnierebaTa akademia, Tavisi kvleviT-samecniero institutebiT; maTgan aRsaniSnavia g. CubinaSvilis sax. xelovnebis 139 140 istoriisa da Teoriis instituti, romelic wlebis manZilze xelovnebis sferoSi yvelaze prestiJul da avtoritetul institucias warmoadgenda. bolo aTwleulis organizaciebi, danergvas, manZilze romlebic rogorc gaCndnen cdiloben saswavlo, aseve sxvadasxva Tanamedrove kvleviT arasamTavrobo meTodologiebis procesebSi. (magaliTad xelovnebis interdisciplinaruli kvlevis laboratoria). 7.informacia da ICT _ aqvs Tu centri? ara sad qalaqs kulturuli mdebareobs igi? SemoTavazebebis vin afinansebs sainformacio mas (sponsorebi, municipaliteti, turizmis samsaxuri, sxva)? Qqalaqs ar gaaCnia sainformacio centri. 8. qalaqis mokle mimoxilva _ qalaqis mosaxleobis raodenoba 2002 wlis aRweriT Tbilisis mosaxleoba Seadgens 1 400 000. 9. sxva mniSvnelovani sakiTxebi _ ris Tqmas isurvebdiT kidev qalaqis kulturis administraciisa da kulturuli cxovrebis Sesaxeb? tradiciebi da cxovrebis wesi TbilisisTvis damaxasiaTebelia konvivialoba, adamianur urTierTobaTa Riaoba da gansakuTrebuli siTbo. es qalaquri kultura iqmneba urbanul garemoSi. Tbilisuri kulturis damaxasiaTebel garemos qmnida Tbilisuri ezoebi vuwodoT gverdi-gverd maTi ganuyofeli mcxovreb adamianTa niSniT, rasac pasuxismgebloba SeiZleba erTmaneTis winaSe. Aucilebelia am tipis ganaSenianebis SenarCuneba -ganviTareba da ukve arsebuli `Senoba-mkvlelebis~ zemoqmedebis minimumamde dayvana. qalaqis dRevandeli Sefaseba da misi imiji ewinaaRmdegeba erTmaneTs. dRes qalaqi asocirebulia ekologiur, ekonomikur, ganaTlebisa da 140 141 urTierTobebis krizisTan, rac kulturis ganviTarebis arsebul da mosalodnel problemebze miuTiTebs. Tbilisis umTavresi problema dakavSirebulia ara imdenad ekologiur an ekonomikur krizisTan, ramdenadac kulturisadmi zogadad sazogadoebis damokidebulebasTan. kulturuli cxovrebis samomxmareblo gemovnebaze, maformirebeli atributebis ganviTarebis es perspeqtiva damokidebulia ukanaskneli ki yalibdeba Taviseburebisa da maTi kulturis pozicionirebis politikis mixedviT. Mmultikulturalizmi eTnikur niSanTa simravle qalaqs sZens dinamiurobis niSans, rac Tavis mxriv, dakavSirebulia sxvadasxva erovnuli tradiciebis, wes- Cveulebebis, cxovrebis wesis, urTierTobis kulturisa da a.S. gaziarebasa da urTierTzegavlenasTan. samwuxarod dRes arc adgilobriv saxelmwifo administraciebSi da arc kulturisa da sportis saministroSi ar arsebobs pasuxismgebeli struqtura, romelic problemebis orientirebulia mogvarebaze. arada, umciresobaTa swored kulturuli municipalitetis, TviTmmarTvelobis organoTa SemoTavazebaTa farglebSi unda iqmnebodes sasurveli klimati dedaqalaqis TiToeuli erovnuli umciresobis sakiTxebisa, saxelmwifos kulturuli ganviTarebisaTvis. Tineijeruli kultura gansxvavebiT erovnuli umciresobebis struqturebSi, kerZod, kulturisa da sportis saministrosa da meriis kulturisa da sportis saqalaqo samsaxurSi arsebobs axalgazrdobis saqmeTa departamenti da ganyofileba. M miuxedavad amisa, TbilisSi mwvaved dgas axalgazrdaTa, mozardTa problemebi- upartrono bavSvTa prostituciiT dawyebuli, mozardTa 40% - is mier wera-kiTxvis TiTqmis ucodinarobiT damTavrebuli. 141 142 umZimesi socialur-ekonomikuri pirobebi Tavis fsiqologiur zegavlenas axdens aramarto socialurad daucveli fenebis mozardebze, es problema Tavs iCens SedarebiT SeZlebuli fenis axalgazrdebSic. Kkvlevis analizma cxadyo, rom wina TaobasTan SedarebiT, Tineijerebs Zalze mkveTrad aqvT gamoxatuli e.w. gaucxoebis sindromi. (ra Tqma unda es aramarto Tbilisis, an Tundac saqarTvelos problemaa, aq Cven zogad msoflio tendenciasTanac gvaqvs saqme, gamowveuli obieqturi, globalisturi procesebiT), magram gaCnda subieqturi, qarTuli, da kerZod, Tbilisuri tendencia, romelic ar iyo damaxasiaTebeli Tundac erTi TaobiT ufrosi respondentebisaTvis-NniSandoblivia is damokidebuleba, romelic gamovlinda, gansakuTrebiT, axalgazrdebis mxridan, Tbilisuri kulturis Taviseburebis mimarT, rasac misi indiferentuli mozardebisa iseTi mosaxleobis da specifikuri polieTnikuroba ganapirobebda. Tanamedrove TbilisSi ukve Camoyalibda Tineijeruli kulturis sfecifiuri saxe. GgansxvavebiT dasavluri Tineijeruli kulturisa, is ufro erTferovania garkveuli da mcire areals agresiuli stili, ritmisa moicavs. Tumca da mZafri aqac SeiniSneba feris siWarbe. gansakuTrebiT sainteresoa grafitis xelovnebis gamovlinebebi, romelic dasavluri modelisamebr gareubnebidan qalaqis centrisaken vrceldeba. Tumca igive niu-iorkisagan gansxvavebiT, sruliad sxva ideur-esTetiur safuZvels emyareba. sagulisxmoa, rom bolo wlebis manZilze qalaqSi monumenturi mxatvrobis bumis fonze, grafitis mimdevarTa mxridan Cndeba gamZafrebuli socialuri agresia. sazogadoebrivi kedlebis sivrcis mcocav aneqsias, romelic TineijerTa grafitis azriT xelovnebis upirispirdeba anarqistul zemodan ideologias marTuli procesi, efuZneba, oRond `SefuTuli~ maskulturis efeqturi saxiT. kulturis maregulirebeli sakanonmdeblo baza arsebuli kanonmdeblobiT problemas warmoadgens: 142 143 adgilobrivi TviTmmarTvelobis uflebamosilebis popularizaciis SezRudva mizniT, (municipaluri) kulturuli aseve organoebis memkvidreobis garkveuli dacvisa administrirebis da uflebebis miniWebis sferoSic. iseve rogorc `muzeumebis Sesaxeb~ kanonSi, `kulturuli memkvidreobis dacvis Sesaxeb~ kanonSic ar aris cxadi, Tu ra funqciebi akisria adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs kulturuli memkvidreobis dacvis sferoSi; kerZod, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis funqciebi Semoifargleba mxolod ZeglTa dacvis organoebis informaciuli teqnikuri xelSewyobiTa da uZravi Zeglis niSnis mqone obieqtis gamovleniT. kanonebiT `Teatrebis ganusazRvrelia Tu ris Sesaxeb~ da safuZvelze `muzeumebis miiCneva Teatri Sesaxeb~ an muzeumi municipaluri daqvemdebarebis muzeumad an Teatrad. kanoniT `Teatrebis Sesaxeb~, gansazRvrulia, rom municipaluri Teatri aris iseTi Teatri, romelic finansdeba adgilobrivi biujetidan, magram kanoni ar iTvaliswinebs adgilobrivi (municipaluri) organoebis uflebamosilebas, daafuZnos adgilobrivi daqvemdebarebis Teatri sajaro samarTlis iuridiuli piris saxiT, gansazRvros Teatris marTvis struqtura, Teatris samxatvro xelmZRvanelisa da Teatris direqtoris arCevis (daniSvnis) wesi. igive problemas vawydebiT kanonSi `muzeumebis Sesaxeb~. kanonSi `sabiblioTeko saqmis Sesaxeb~ gaTvaliswinebulia, rom saqarTvelos sabiblioTeko sistema Sedgeba saxelmwifo da arasaxelmwifo, adgilobrivi da sauwyebo biblioTekebis qselebisagan. amasTan kanoniT araa detalurad regulirebuli municipaluri organoebis mier biblioTekebis dafuZnebis, maTi organizaciisa da dafinansebis fizikur da iuridiul uflebamosilebas. samarTlebrivi aucilebelia adgilobrivi amasTan, formiT kanoniT pirebs aZlevs araa SeiZleba wesi. kanoni, mxolod biblioTekis gansazRvruli dafuZndes `sabiblioTeko TviTmmarTvelobis ra dafuZnebis organizaciul- biblioTekebi. saqmis Sesaxeb~ organoebis Sesabamisad, ganisazRvros- uflebamosileba, biblioTekebis dafuZnebisa da maTi Semdgomi efeqturi organizebis mizniT. 143 144 danarTi #2 TbilisSi Camosul (an gavliT myof) mogzaurTa, mecnierTa arasruli sia, romlebmac mravali saintereso masala datoves saqarTvelosa da Tbilisis Sesaxeb: Teofane bizantieli – VI s-is II naxevris bizantieli istorikosi (pirveli moixseniebs Tbiliss, rogorc iberTa dedaqalaqs); evlia Celebi – Turqi mogzauri, geografi da istorikosi (10 tomiani `mogzaurobis wigni~, II tomi – saqarTvelo, Tbilisi); germanelebi: karl eduard fon aixenvaldi – zoologi da mineralogi, eqimi, mecnieri, (imyofeboda TbilisSi 1826w.)\; iohan anton giuldenStedti – mecnieri, mogzauri (imyofeboda TbilisSi 1771-72 w.w.); iegeri – naturalist-entomologi (imyofeboda TbilisSi 1825 w.); hainrix iulius fon klaproTi – lingvisti da orientalisti (imyofeboda TbilisSi 1808 w.); karl hainrix emil koxi – botanikosi, dendrologi da mogzauri (imyofeboda TbilisSi 1836 – 1844 w.); iakob rainegsi – eqimi da mogzauri (imyofeboda TbilisSi 1774-1783 w.); ditrix-kristof romeli – istorikosi, eTnografi da filologi; oto vilhelm herman abixi – bunebismetyveli, geologi, kavkasiis mkvlevari, `kavkasiis geologiis mama~ (TbilisSi cxovobda 1847-1876 w.w.); ernst verneri- mecnieri da mewarme; valter da oto fon simensebi – mecnierebi da mewarmeebi (valteri da oto dakrZaluli arian TbilisSi); artur laisti – mwerali, mTargmneli (Targmna `vefxistyaosani~); paul da elene frankenebi – mxatvrebi (TbilisSi cxovobden 1852-58 w.w.); 144 145 frangebi amur ogiust lui Jozef bertelo baron de bai – mecnieri, istorikosi, arqeologi da sazogado moRvawe (imyofeboda TbilisSi 1898-1902 w.w.); Sarl belanJe – naturalisti (imyofeboda TbilisSi 1825 w.); Jak fransua gamba – mogzauri da vaWari, safrangeTis konsuli saqarTveloSi 1820-24 wlebSi, Sarl degreli de fua – oficeri; emil levie – mogzauri (XIX s-is 90-ani wlebi); aleqsandre diuma (mama) – frangi mwerali (imyofeboda TbilisSi 1858-59 w.w.); peisoneli – mogzauri (XVIII s-is 50-60 wlebi); jozef ternefori – botanikosi da eqimi (imyofeboda TbilisSi 1701 w.); Jan Sardeni – mogzauri, iuveliri (imyofeboda TbilisSi 1672-73 w.w.); mari felisite brose – orientalisti da qarTvelologi. qarTvelologiis fuZemdebeli evropaSi. italielebi: marko polo – mogzauri da mwerali (imyofeboda TbilisSi 1298); dionijo karlo da piaCenca – kaTolike misioneri; ambrojo kontarini – venecieli diplomati (imyofeboda TbilisSi 1475 w.); abdon ferdinandis Ze inoCenci – baletmaisteri da pedagogi (cxovrobda TbilisSi 1887-1930 w.w.); jovani skudiero – arqiteqtori (1846 w.). arabi mecnierebi da mogzaurebi al-iakubi, iakuTi, ibn al-adini, ibn al-asiri, ibn haukali, al-idrisi, alistaxer, zaqaria al-kazvini, al-tabari al-fariki, 145 146 ingliselebi robert laieli – ingliseli botanikosi da mogzauri (imyofeboda TbilisSi 1822 w.); Tomas olkoki – ingliseli mogzauri (imyofeboda TbilisSi 1828 w.); jon oliver da marjori uordropebi (da-Zma) – ingliseli diplomati da mTargmneli (Targmna `vefxistyaosani~); amerikelebi el smiTi – amerikeli misioneri da orientalisti (imyofeboda TbilisSi 1838 w.); jon ernst steinbeki – amerikeli mwerali, nobelis premiis laureati (1947 da 1963 wlebSi 2-jer iyo TbilisSi); ungreli mixai ziCi – fermweri da grafikosi (daasuraTa `vefxistyaosani~); Svedi oto iakob simonsoni – arqiteqtori (1858-1909 w.w.); mravali rusi, iraneli da sxva qveynis warmomadgeneli. 146
Documentos relacionados
სასწავლო მოდულების/კურსების ჩამონათვალი შესაბ
abstraqtuli (“usagno”) xelovneba da misi roli
postmodernul epoqaSi
rogor SeviswavloT samganzomilebian gamosaxulebaTa epoqis
xelovneba; meTodologiebi, samomavlo perspeqtivebi
Teatrmcodneobis mimarTu...
rubikoni gadalaxulia, samarTlianoba aRdga
Tanamdebobaze aRadgina. Tumca igi aRar apirebs kulturis samsaxuris ufrosad
muSaobas. Tu ratom, - amas Tavad qalbatoni iza mogaxsenebT.
minda kidev erTxel udidesi
madliereba da pativiscema gamovxato...
1 gamocemulia gamocemulia saqarTvelos axalgazrda ekonomistTa
Tbilisis meriis socialuri SeRavaTebis programa .............. 74
saxelmwifo socialuri programebis Sefasebebi................... 79
informirebulobis done da informaciis wyaroebi .............. 86
pr...
Country Operations Business Plan (2014
romelic aziis ganviTarebis banks (ADB) saqarTvelosTvis aqvs SemuSavebuli,
SesabamisobaSia ADB-is „strategia 2020“-Si gansazRvrul prioritetebTan da
warimarTeba ADB-is qveyanasTan 2014-2018 wlebis Ta...
The following report examines areas for improvement in the
cudia... gzaze sxva araferia saintereso sanaxavi an gasakeTebeli da normaluri kafec
ki arsad aris." meorem aRniSna, rom "varZia Zalian mniSvnelovania qarTuli
kulturisaTvis, magram aq ar aris arafer...
municipaluri leqsikoni
municipaluri leqsikoni Sedgenilia efeqtiani mmarTvelobis sistemis da teritoriuli mowyobis reformis centris eqspertis aleqsandre svaniSvilis mier.
list of implemented Projects of GTA_ GEO
1. kavkasiis turistuli gamofena (CTF)
aprili 2008
saqarTvelos turizmis asociaciam aWaris da guriis turizmis
asociaciebTan erTad monawileoba miiRo kavkasiis turstul
gamofenaSi (CTF). RonisZiebis mxa...
memkvidreobis Sefasebis saxelmZRvanelo
1990 wlidan moyolebuli Catarebuli samuSaos kompilaciasa da
ganaxlebas da ZiriTadad efuZneba arqiteqturuli memkvidreobisa da istoriuli nagebobebis sabaziso monacemTa indeqss,
romelic damtkicebulia e...