Marilar Aleixandre

15
páx. 30
Os libros do 13
páx. 28
‘Non barrenes é
peor’ por Xiana
Arias Rego
páx. 26-27
Entrevista a
Hito Steyerl
páx. 23
Por que Steiner?
páx. 20-22
Contra o mito
freudiano
páx. 16-19
Entrevista
a Marilar
Aleixandre
páx. 15
The Wire
páx. 13
Antoloxía da
literatura galega
1196-1981
páx. 4
Borrazás e as
Covalladas
páx. 2-3
Contra a
velocidade
verán 10
Re
TE vis
M ta
PO de
S N lib
ov ros
os
Marilar
Aleixandre
Non todo o que se escribe
en galego é bo, mais para
criticalo hai que lelo páx. 16
Crítica
proTagonista
Contra a velocidade
A defensa da terra, o cuestionamento do valor absoluto que o tempo da ilustración
atribuíra ao progreso ou o decrecemento son ítems que comparten dúas publicacións chegadas á praza neste verán. Unha, colectiva, da man da Escola Popular Galega e de Galizalivre.org; a outra, escrita por Carlos Taibo, ve luz en Estaleiro. A seguir entretécese a análise destes dous textos co discurso que, para a economía, leva
producido o nacionalismo hexemónico, co ecoloxismo, co anticapitalismo, tamén
coa cultura como campo onde se fragua a anulación do conflito. // Daniel Salgado
O
capitalismo posmoderno reserva para a cultura a función de cemento ideolóxico. Factor
de des-subxectivación política, denunciaba
hai dous meses Sánchez Ferlosio, precisamente premio Cervantes. Na anulación do conflito, escenario preferido polo bloque de clases dominantes, o
feito cultural xoga a prol da normalización do que existe: a lóxica da acumulación infinita, a xerarquización das
relacións de produción, a existencia turista, o saqueo
ecolóxico, a vida fascista. “Un acontecemento cultural
e social como Vigo Transforma non se limita á realización dun festival musical ao uso (...) implica a posta en
marcha de iniciativas de alcance social baseadas na sostibilidade ambiental e na difusión de conceptos de responsabilidade ambiental”, presentábase en xullo unha
xuntanza de músicos indies, nacionais e internacionais,
no peirao de transatlánticos da cidade. Apenas unha bitácora electrónica –El diario de Willy Sifones– asexaba o
inconsciente político do evento: “A sensación que transmite toda a xogada é ‹imos asociar o porto con música
supostamente guai para amosar que os responsables
dos recheos na ría non somos unha banda de negociantes sen sentimentos, senón que somos xente sensible
con sentimentos que entende que a mocidade quere
pasalo ben›”. A enxurrada de pop lexitimado polas revistas corporativas de tendencias colócase ao servizo do
capitalismo verde. A graxa cultural suaviza as tensións
da permanente reconfiguración urbana á que obriga o
crecemento desembridado, o progreso segundo as instrucións da ditadura financeira.
***
A defesa da Terra, libro “fruto dum trabalho colectivo e
de horas e horas de discusom” editado pola Escola Popular Galega e o portal web Galiza Livre, despeza o sagrado concepto de progreso –subtitúlase A dialéctica do
Número 15
Verán 10
Director: Luís Álvarez Pousa
Edita: Atlántica de Comunicación e Información
de Galicia SA
Presidenta: Ana Fernández Puentes
Rúa dos Porróns, 8-2º Meixonfrío, 15705 Santiago
Tfno. 981 557 117-19
[email protected]
progresso– e procura unha politización radical da ecoloxía que opere no movemento de emancipación nacional. Que a tire da súa actual condición de “lobby da natureza insertado no marco exacto da lógica que destrúe
a terra”. Texto nado ao abeiro das mobilizacións agrupadas arredor da rede Galiza Non Se Vende, A defesa da
Terra enceta o cuestionamento dos preceptos básicos da
esquerda galega e impugna a ausencia de autocrítica e
revisión das ferramentas teóricas. E dende as primeiras
páxinas explicita as coordenadas onde van desenvolverse os seus argumentos: “(...) nom existe nehum conflito, do tipo que for, desde o afundimento do Prestige
até as condiçons laborais dos traballhadores do metal,
que em si mesmo nom incorpore un problema ambiental (...) mais ou menos mensurável ou mais ou menos
complexo de definir”. A recuperación que a dereita económica –a partidaria da propiedade privada dos medios
de produción– efectuou sobre a idea de depredación do
medio, e que o festival Vigo Transforma ilustra na súa
versión de vangarda, obriga a insistir na ineludíbel dimensión anticapitalista do ecoloxismo: “[O ecoloxismo]
passou de ser a manifestaçom da emergência de umha
contradiçom real do sistema a converter-se na sua necessária consciência crítica”. Como antídoto, os autores
deste volume optan por se inscribir, aínda sen esmiuzar
a proposta, nun socialismo da interrupción que enlaza
coas teses do grupo Krisis, co decrecemento de Serge
Latouche –didacticamente diagramado no volume de
Carlos Taibo Decrecemento, crise, capitalismo– ou co ecosocialismo de Michael Lowy. Este último milita no Novo
Partido Anticapitalista francés.
***
“O desenvolvimento económico acabou-se convertendo na forma natural em que os seres humanos alcançamos os três objectivos de liberdade, bem-estar
Coordinación: Ana Salgado
Edición: Belén Puñal
Deseño orixinal: Óscar Otero
Maquetación: Andrea López
Xerencia: Fernando de Paz
Publicidade: [email protected]. Tfno. 981 557 119
Impresión: Editorial La Capital SL
ISSN: 2172-010X
Depósito legal: C 3168-2006
Suxestións, dúbidas, queixas e propostas: [email protected]
e segurança”, escriben no capítulo Economia moderna
e crescimento económico, “liberdade como controlo,
exploraçom e submetimento da natureza; bem-estar
como satisfaçom ilimitada de necessidades ilimitadas e segurança como salvaguarda da propriedade
privada”. As teses materialízanse de xeito obsceno no
discurso hexemónico sobre o turismo relixioso con
destino Compostela. A orde policial, o espazo público usurpado, a desaparición do Estado laico, o logo
como paisaxe, constitúen os ángulos dun modelo de
acumulación que a política oficialista nin sequera
matiza. O parque temático é xa a verdadeira utopía
do neoliberalismo e en Galicia realízase ao pé das vellas rutas do cristianismo. O Xacobeo, en tanto que
operación de neutralización social e des-substanciación cultural, lexitima o seu impacto con base nos
millóns de individuos que, aseguran fontes gobernamentais por medios de contabilidade nunca contrastados, arriban á capital.
Así, o mercantilismo turista contribúe á superación
do complexo de periferia. “A tormentosa relaçom com
o conceito de periferia [...] precisa ser revisado e repensado en profundidade”, advirten no inicio do máis
concreto dos apartados d’A defesa da Terra: Atraso,
naçom e colónia na causa galega. A ladaíña da normalización, entendendo por tal a repetición do desenvolvemento hipercapitalista pero décadas máis tarde, ou
a asunción e defensa do mapa de infraestruturas deseñado polo centralismo español entremetéronse nos
últimos núcleos alleos a esas palabras de orde que
sobrevivían no espectro parlamentarista. E o atraso,
a idea forza que paira sobre a escasa literatura teórica do nacionalismo galego dende que Beiras lle dera
carta de natureza contra 1972, aínda exerce poder de
atracción. “O problema nom é o atraso, o problema
é o progresso. Reclamamos o seu esclarecimento e
Traballo e ideas: Xiana Arias Rego, Rebeca Baceiredo, Burghard Baltrusch, Nadina Bértolo, Xesús Blanco Rosas, Arturo Casas, Aurelio
Castro, Olga Castro, Xabier P. DoCampo, Mercedes Expósito, Mónica Góñez, Bieito Iglesias, María Lado, Mario Llorca (fotos), Inma
López Silva, María López Suárez, Isaac Lourido, Cristina Martínez,
Iago Martínez, Iolanda Martínez, Oriana Méndez Fuentes, Tomás
Montes, Montse Pena Presas, Marta Pérez Pereiro, María do Cebreiro Rábade Villar, Armando Requeixo, Lara Rozados Lorenzo, Daniel
Salgado, Samuel Solleiro, Isabel Soto, Miguel Vázquez Freire, Roi
Vidal Ponte, Julio Vilariño.
ProTexta distribúese conxuntamente coa revista TEMPOS Novos e cos xornais El Ideal Gallego, Diario de Ferrol, Diario de Arousa e Diario de Bergantiños.
Os números anteriores pódense descargar de balde en www.temposdixital.com
Crítica
proTagonista
Crítica //
a sua superaçom. Levamos dous séculos de
progresso e este é o repto que debemos enfrentar: sair da súa matriz envolvemente”, insisten os redactores d’A defesa da Terra.
***
Sen abordar as implicacións filosóficas da renuncia á idea de progreso, labor que si realiza
o colectivo da Escola Popular Galega, Carlos
Taibo dedícase en Decrescimento, crise, capitalismo á divulgación das teses decrecentistas. O profesor da Universidade Autónoma de
Madrid bota man do seu proverbial didactismo e degraña o programa popularizado por
Latouche nas páxinas de Le Monde Diplomatique. “Aquele que acredita que um crecimento
exponencial pode manterse indefinidamente
num mundo finito”, cita a Kenneth Boulding,
“é um louco ou é um economista”. Ao cabo,
a desmontaxe da ideoloxía dominante, a súa
linguaxe e os seus lugares comúns, non é a
menor das tarefas que se impón o decrecentismo. Que a oposición ao crecemento pase
de blasfemia a palabra de orde.
O libro de Taibo, por contra de A defesa da
Terra e a dialéctica do progresso, deixa a un
lado a cuestión política e non se ocupa do
poder. Da man dunha batería de datos, porcentaxes globais e citas procedente da literatura oposta á acumulación de capital, constrúe un chan argumental para a necesidade
de reducir os niveis de consumo no occidente, pero nunca atinxe as medidas concretas,
máis alá dunha vaga moralidade individual.
Manifestación de Galiza Non se Vende, fotomontaxe // Fernando de Paz
Tampouco convoca as teses ecosocialistas
sintetizadas por Michael Lowy á esquerda da
Europa Ecologie e os seus epígonos peninsulares. “James O’Connor define como ecosocialistas as teorías e os movementos que aspiran a subordinar o valor de cambio ao valor
de uso”, resume Lowy en Escenarios do peor
e alternativa ecosocialista. Máis polo miúdo, para o autor brasileiro-francés, o decrecemento constrúese a partir de tarefas concretas: a propiedade colectiva dos medios de
produción e dos investimentos ou unha nova
estrutura tecnolóxica das forzas produtivas.
A prohibición da publicidade, tamén mencionada por Carlos Taibo, non resultaría a menos central das demandas ideolóxicas desta
política anticapitalista á que lle apón, amais,
esixencias inmediatas: a loita contra o sistema de débedas e axustes das institucións financeiras internacionais, o desenvolvemento
subsidiado da bioagricultura, a redución da
xornada laboral, a promoción do transporte
público. O ecosocialismo afástase do ecoloxismo integrado porque nega estratexicamente o traballo asalariado.
Ao tratar, precisamente, da necesidade do
transporte colectivo, Carlos Taibo cualifica,
en Decrescimento, crise, capitalismo, de patética a concentración que o BNG convocou na
raia zamorá en 2008. Os nacionalistas parlamentarios esixían a aceleración das obras
do tren de alta velocidade entre Galicia e Madrid. A dimensión clasista da infraestrutura,
o custo ambiental e a relegación do camiño
de ferro de pequena distancia –o máis operativo para a realidade social e xeográfica do
país– desapareceron do centro das axendas,
empuxados a un tempo polo aggiornamento e pola presión mediática. A anécdota cadra as análises de Taibo coa fundada e radical acusación d’A defesa da Terra: “Á luz das
mudanças profundas havidas nas últimas décadas, está claro que o projecto do nacionalismo modernizador-autonomista tornou-se
mais obsoleto que nunca. Continuar a brincar a burguesia-locomotora con mais de 80
anos de retraso!”.
***
O decrecemento axe, así, contra a linguaxe
infectada do capitalismo verde. “O concepto
Transforma implica a posta en marcha de iniciativas de alcance social baseadas na sostibilidade ambiental e na difusión de conceptos de responsabilidade ambiental”, consignaba a web do festival Vigo Tranforma, “desta forma, poñeranse en funcionamento unha
serie de medidas destinadas a minimizar o
impacto ambiental producido polo festival
[...]”. O progreso segundo o consenso do capital comeza a aceptar emendas naturalistas,
matices menos agresivos, integra a crítica feble e busca continuar a acumulación de mercadoría a través das oportunidades de negocio que abre o ecoloxismo institucional. A advertencia de Walter Benjamin, un dos pensadores marxistas que antes atendeu aos límites naturais da expropiación capitalista, se-
gue a conformar o horizonte revolucionario:
non botar máis carbón á locomotora, senón
tirar do freo de emerxencia. Ao cabo, en oposición ao exceso de traballo que Carlos Taibo
constata no mundo actual, trátase de instaurar o dereito á preguiza. Karl Marx e Federich
Engels describírono n’A Ideoloxía Alemá: “Na
sociedade comunista ninguén ten un tipo de
actividade exclusiva e calquera pode perfeccionarse na rama que máis lle praza [...] isto
abre a posibilidade de facer hoxe tal cousa, e
mañá tal outra, podo cazar pola mañá, pescar ao mediodía, practicar o ensino pola tarde, dedicarme á crítica logo de cear, todo de
acordo co meu desexo e sen a necesidade de
mudar en cazador, pescador ou crítico”.
A defesa da Terra
e a dialéctica do progresso·
Escola Popular Galega (Área
Movementos Sociais) e
Galizalivre.org, 2010 ·
224 páx · 10 euros
Decrescimento, crise,
capitalismo ·
Carlos Taibo ·
Estaleiro Editora, 2010 ·
142 páx · 6 euros
Narrativa Provocación e desafogo, parodia máis ca alegoría,
proPostas
Crítica
o último libro de Borrazás resulta escuro só para quen non quere ver
Prosa vertical
ou barbarie
C
ovalladas (Galaxia, 2010),
por aproximación, han ser
as cousas da cova. O que na
cova se dá: o que alí acontece e o que se fixa do que alí acontece. O
que se bisba ou se rumorea e o que se escribe na Historia. E a cova, mal que ben,
un país. Unha tribo. Máis de un, articulados. Unha estrutura social descrita, iso
si, por un disidente. Un anano coma os
demais, ou sexa, un tipo (ou tipa) de talle
máis ben escaso, pero que manexa unha
lingua que non é a do poder. Un pioneiro autoproclamado. Un temerario que
promete non pechar os ollos esta noite
cando se deite na entrada do túnel –a
saída, o mito da saída– a agardar quen
sabe o que. Ningún outro anano o conseguiu antes, disque. Enésimo opositor
a outsider, por tanto, artefacto recorrente na caixa de ferramentas–no literario
e por fóra– de Xurxo Borrazás (Carballo,
1963): "A lingua é para estes enciclopedistas / un exército visto desde as nubes, /
unha recreación infográfica / de millóns
de soldados a pé. / Ou un exército ou un
salón de té. / Para outros a lingua é un
batallón nostálxico / das xestas napoleónicas: / sombreiros altos e baionetas caladas. / Para outros, guerra de guerrillas,
mero terrorismo. / Estes, por exemplo,
seriamos nós".
O contrato social era això, companys. O
disidente, mal que lle pese, habita un sistema de galerías subterráneas. Unha veciñanza de ananos, coroneis, un cantante
coa boca cosida que bebe por unha palla
e inimigos, os morcegos. Unha comunidade diglósica, con catro tramos do IRPF,
presos, universidade e unha cita anual
con Eurovisión. Onde por non haber non
hai nin guerras nin torturas. Onde a vida
pasa apenas en ascender e pasar á reserva, un atrás do outro. Visguenta, abisal,
"na cova amolecen as palabras, péganse
as frases". Pero para os ananos é perfecta. "Útero en pedra", seica. Mesmo agradecen as modestas prohibicións que os
eximen de toda responsabilidade. A saber: non inxectar botox nin pilotar avións
nin cagar sen ganas nin soñar con Marilyn Manson nin facer o ridículo nin comer
unllas alleas nin por suposto disparar con
flash. Moi normal todo, polo que se ve.
"Ao país dos ananos non hai que viaxar.
/ Estase nel".
Sen sentido do humor non habería Covalladas. O novo de Xurxo Borrazás podería ser un disco da primeira época dos
Resentidos, se o letrista dos Resentidos
fose un Celso Emilio Ferreiro doído e irredento. Ou un capítulo engadido de Alicia
no país das marabillas, sempre que Lewis
Carroll tivese perdido toda a fe no absurdo. Esperpento punk, J. G. Ballard a catro
mans con Valle-Inclán. Sen redención posíbel. É, segundo a capa da primeira edición de Galaxia, prosa vertical. Narrativa
sen parágrafos abrazados ás dúas beiras
Baixada a unha cámara subterránea // Arquivo
da páxina. Todo envorcado á esquerda,
suicida, salvo o relato da fuxida do glosador-heroe: salvo a épica. Un relato que
non enche a liña. Será que na cova a prosa é mal vista, porque "quere facer crer
que ela é o mundo, que atrás dela non
hai nada", porque "baixo as liñas enteiras agocha a terra liberada / da páxina en
branco". Ou será, polo contrario, porque
a poesía é aínda máis nefasta para os coveños: "Sen dar nada, / todo o prometía.
Na textura das liñas inacabadas e as oracións desprovistas, incertas, / nas conexións azarosas e os chimpos desiguais
/ os ananos soñaban co equilibrio". Prosa
vertical ou barbarie, velaí a impugnación
de Covalladas.
Se a alegoría é (debe ser) sistemática,
Covalladas non é unha alegoría. Igual que
Arte e parte. Dos patriarcas á arte suicida
(Galaxia, 2007) non era un ensaio, dixese
o que dixese a lapela. A Xurxo Borrazás o
paratexto sempre lle procura coartadas un
pouco grandes de máis, unha miga canónicas de máis. Naquel panfleto ––pronúnciese con dignidade e énfase na segunda
sílaba––, o escritor vigués (de Carballo)
disparaba sen sistema (nin tropa) contra
o sistema (e a tropa) da literatura galega. Aquí fala da cova sen chegar a alegoría ningunha. Distopía, e ballardiana, era
Costa Norte/ZFK (Galaxia, 2008), o regreso
do autor á novela tras a retirada de catro
anos que sucedeu a Ser ou non. Covalladas
é distinto. Menos ambicioso, se acaso. Un
abismarse do autor con (demasiada) fasquía de exercicio de estilo. A golpe de relampo, con intelixencia aforística e irregular, a prosa vertical é espasmódica. Velaí
as definicións da Gran Enciclopedia Oral
Anana (sic), "un portento de concisión"
(sic, tamén). "COVA: obxecto de medicións". Ou mellor aínda, "FÓRA: 1.- Programas TV / 2.- Radiación mortal".
"Xa suporedes que, alá dentro, / os
contacontos rachan coa pana, / entronizados ou masacrados / segundo a fortuna dos seus relatos. / A un deles descubrírono / cunha agulla de rocha caliza / atravesada na gorxa". Non é un xogo
a cova. "A cova non perdoa, como unha
mafia". A literatura tampouco. Agradéceselle a Borrazás esa incomodidade súa no
rol do escritor. É certo que en Arte e parte
cuspía contra Bordieu e os seus epígonos
en defensa dunha autonomía que pecaba de metafísica, pero tamén lle mandaba outra mensaxe de furia necesaria á
Academia e os apóstolos da patria: fóra
as vosas sucias mans da literatura. En Covalladas volve coller as armas, pero desta
vez Galicia podería mesmo non ser Galicia. O glosador-heroe vai fracasar. O seu
regreso á cova será penoso. Tirarano ao
chan e faranlle engulir lama. Meteranlle
morcegos exánimes polo recto. Pagará
brutalmente, como se paga entre os ananos, polos seus pecados. "Ata o narrador
máis parvo sabe que / todo relato longo
debe incluír os coroneis".
"Cagáchela, tío", repróchanlle ao que volve coas fantasmagorías do que hai máis
alá da cova. Xa se dixera ao principio que
a cousa viña revirada. "Ías ben, podería
ser a epopea dos nosos tempos, / a ligazón de todos os fíos. / Fuches a onde ninguén fora / viches carreiras de cabalos...".
Pobre destino de replicante. Mesmo lle
reprochan a estrutura circular do relato. E Borrazás a se resistir ás normas da
cova. A poñer en discusión ese libro que
non cabe nos andeis, que só os brazos de
media ducias de ananos poden transportar: a historia dos vencedores. Desta vez,
con escaso pudor: entre a provocación e
o desafogo. Convencido, con todo. "Non
hai relato escuro senón público deslumbrado. / É a luz de fóra a que cega os matices da sombra. / Na sombra, dentro, estaremos nós." // Iago Martínez
Covalladas ·
Xurxo Borrazás ·
Galaxia, 2010 ·
168 páx · 15 euros
5
proPostas
Crítica ///
Unha cinta de Möbius
Narrativa A novela póstuma de Xoán Manuel Casado
deita desacougo e resaibo de nouvelle vague
A
Nosa Terra recupera unha
novela curta ata o de agora inédita de Xoán Manuel
Casado, o autor catalán
que nunca abandonou o galego. Declarou o crítico Xesús González Gómez arredor desta peza que se trata de “literatura pura, concentrada,
dirixida a xente acostumada a ler”.
Despois dunha lectura atenta desta
novela póstuma, as palabras do crítico toman o sentido dun material
de análise: 114 páxinas limitan tanto a vaguidade coma os elementos
accesorios pero, implican pureza?
Debe a literatura dotarse de integridade e ortodoxia para acertar? Dar
no cravo cunha produción significa
salvagardar a honra? Quizais sexa
mellor debate para outro foro.
Un guionista de orixe galega fai
a maleta e viaxa desde Francia ata
algunha aldea do interior de Galicia
co fin, sempre pouco preciso, de coñecer a historia do seu pai asasinado en 1936. Poden correr os anos oitenta ou noventa do século pasado.
En segunda persoa de comezo a fin,
o protagonista deixa Muriel, a úni-
ca personaxe nomeada do conxunto, en París e entra na paisaxe erma,
con aire arruinado e antigo, dun rural galego sombreado pola calor de,
quizais, agosto. Se os acontecementos transcorren en Galicia, o ritmo
da narración, o constante relato en
segunda persoa, as alusións a Francia, ou a profesión do protagonista
remiten de cerca a algunha paisaxe
da nouvelle vague. Unha intranquilidade lenta se cadra máis propia de
Eric Rohmer ca de Godard.
Pero non é esta unha novela sobre a guerra civil vista con ollos parisienses, ou barceloneses, pois non
é unha novela sobre a guerra civil
e sería interesante preguntarse se
constitúe ou non unha novela. O autor céntrase en describir o desasosego existencial (Francia, de novo)
dun protagonista que busca respostas, pois el é un guionista do século
XX, máis en concreto das vangardas
intelectuais dos anos setenta que
abandonaron o comunismo para
afondar nun individualismo existencialista que considera, coma o protagonista desta peza, que a morte
Volta e revolta ·
Xoán Manuel
Casado ·
A Nosa Terra, 2010 ·
114 páx · 12 euros
colectiva, ‒unha guerra, un combate, unha revolución, unha resistencia, etc.‒, non se parece demasiado
á morte porque lle resta peculiaridade. O amante de Muriel chega,
entón, a unha Galicia hostil, chea
de silencios e secretos, para buscar,
dixemos, respostas a unha realidade carente de sentido. Non se trata,
entón, da personaxe escindida, divisible, fragmentada, múltiple... que
cabería esperar se se tratase dunha
figura do século XXI, senón que observamos un protagonista unitario
que fai preguntas para obter respostas pero, para fortuna da narración,
estas non chegan e a suposta novela convértese nun xogo de dúas caras, ou dunha soa, levado con precisión e acerto.
Walking Away // Lauren Nassef
O xogo existe entre os seguintes
elementos: o guión que debe rematar
o protagonista durante a súa estancia en Galicia arredor da vida e morte
de seu pai, a historia coa que o protagonista se encontra e que lle crea
problemas á hora de levala á ficción
e a propia vida do personaxe principal, que chega a confundirse coa do
pai, isto é, xa que logo, tamén coa do
protagonista do guión que el mesmo
está escribindo. Os distintos niveis
deste metarrelato relaciónanse con
intelixencia, de tal xeito que só será
contra a última parte do texto cando
descubramos a armazón de curvas
que conflúen nun final en espiral cargado dunha violencia tan silenciosa
e rotunda como as agullas do reloxo
avanzando no tempo dun relato longo, dun conto redondo.
// Oriana Méndez Fuentes
// proPostas
Crítica
Existir na
escravitude
Poesía Versos utópicos coa cidade de
Nova Orleáns como pano de fondo
A
rrimar o adxectivo “poscolonial” á poesía de Mario
Regueira pode resultar tentador, pero nestes días iso
sería case unha declaración de racismo e autoodio, tan groseiro como
imaxinar un señor comodamente
sentado nun contexto harmónico e
confortábel, buscando a inspiración
en ensoñacións moi exóticas (Nova
Orleáns, Haití, Dahomey) e, para o
noso gozo, falando de amor. De calquera dos xeitos, admitámolo: somos escravos.
Blues da Crecente, segundo poemario do autor de Tanxerina (2006),
levou o XII Premio de Poesía Johán
Carballeira e foi publicado sete anos
despois da marea negra do Prestige,
catro anos despois do furacán Katrina e pouco antes da explosión da
plataforma petroleira que alcanzou
Louisiana. Tanta concorrencia quere
abrir as portas de entrada a esta utopía compartida desde as marxes da
subxectividade, en convocatoria extensa. Ao longo da obra, en tres partes –“N.O”, “Estricnina”, “N.O (Trens
cara ao Sur)”– comparecen e toman
ou ofrecen a palabra diferentes vo-
Blues da crecente ·
Mario Regueira ·
Espiral Maior, 2009 ·
50 páx · 12 euros
ces, como Marie –a raíña do vudú
de Nova Orleáns, Marie Laveau, ao
fondo deste personaxe–, Amanda,
Paul, ou Robert Johnson (o músico de blues que vendeu a alma ao
diaño). Non se abandona, porén, o
discurso á intercesión do monólogo
dramático, senón que se modula en
cortes épicos, líricos e autorreflexivos, chamando pola revolución desde dentro e cara a fóra, no pasado
(“o pasado que nos quitaron xunto
co orgullo/ou as bibliotecas”) e no
futuro dos desherdados: “Coidémonos dos deuses dos outros, do disfrace/que se apegaña á pel até cortala, da fraqueza do meu sangue/estancado nas pozas de pedra da catedral.” Fálase de revolta cando se fala
de amor, como se evidencia na primeira parte do libro, pois o diálogo
entre tres personaxes ten a virtude
Nova Orleans inundado tralo Katrina //Arquivo
de lle volver chamar ás cousas polo
nome; así, recoñecerse escravo non
é exaltación nin Historia, senón sangue oleoso nas dedas, sangue entre
as pernas, río que crece, palloza e
unllas de gato. Sucede. “Matarédesvos dentro de min/e o meu corpo
ficará tirado/en calquera cuneta.”
Sáibase que fóra do libro, a obra
segue a crecer. Como nunha perfecta metáfora do que podería significar a cultura libre, o autor ceiba
no blogue bluesdacrecente.blogaliza.org “unha visión máis” deste
poemario, a súa. En realidade, coa
inserción de imaxes, música, indagacións sobre personaxes e deliciosas impresións do proceso creativo,
converte en proxecto multimedial o
que nun inicio foi clasificado como
libro de poemas, até o punto de rachar definitivamente cos xéneros e
ofrecer, se se quixer ler dese xeito,
transición entre o verso, o documental e a narración. O resultado
é espléndido.
Toda escrita, se non o é, debera
ser utópica. E esta éo en tanto que
logra darlle as costas ás vías de sentido único e entender o tempo coma
un puzzle de cristais rotos, disposto
para as mans de quen asuma a responsabilidade de non deixar pechar
as propias feridas e permanecer á
espreita, coa “media lúa das anainas/imitando o arco do machado”,
porque “son os vencedores os que
narran as historias,/o que non se
sabe/é que o forte tamén escribe os
códigos de honra/para ser sempre
un guerreiro digno.” // María López
Suárez
estética e identitária parece ser ultrapassada e, por isso mesmo, completada, em obras como a de Vieira
em que o discurso épico-político se
extingue. À estranheza que isto poda
produzir para os olhares eurocêntricos que procuram nas literaturas afri-
canas umha idiossincrasia própria,
cumpre lembrar a Godfried Donkor:
«Por quê um artista africano tem de
definir-se pola sua ‘africanidade’?
Conheces algum artista europeu que
se defina pola sua ‘europeidade’?».
//Cristina Martínez (grupo Galabra)
Escreber no vento
Poesía Cunha escrita alén tópicos identitarios, Vieira
foi o primeiro caboverdiano en gañar o Camões
D
esde 1988, o prémio Camões
vem distinguindo anualmente a trajectória de autoras/es
que tenham contribuído para “o enriquecimento do património literário e cultural da língua portuguesa”.
Instituído polos governos brasileiro
e português, este galardom é o dotado de maior capital simbólico no
ámbito do lusofonia, com todos os
fantasmas que esta traz consigo,
funcionando de forma tam política
como é habitual nestes laureis institucionais. A prova está, sem ir mais
longe, na oscilaçom de premiados
entre Brasil e Portugal, cabendo ocasionalmente esta honra a algum dos
conhecidos como Países Africanos
de Língua Oficial Portuguesa. Isto
foi o acontecido em 2009, quando
por primeira vez um cabo-verdiano,
Arménio Vieira, se erigiu em ganhador, sendo este galardom percebido,
tal e como habitua acontecer nas literaturas emergentes, como extensível a toda a literatura do arquipélago mediante a certificaçom da maturidade do seu sistema literário. Se
somarmos a coincidência com a celebraçom do 35 aniversário da independência e os 550 anos do descobrimento de Cabo-Verde, as contas
tornam-se nítidas.
Som óbvias as conseqüências que
distinçons como esta tenhem na activaçom da máquina editorial, exemplo do qual é a saída do prelo de O
poema, a viagem, o sonho. As linhas prévias nom pretendem, porém,
questionar a releváncia da obra dum
autor que, apesar da sua brevidade,
se situa à par de nomes como Corsino Fortes na renovaçom da literatura
cabo-verdiana a partir dos anos 70,
estando já assente a emancipaçom
cultural proclamada polo movimento da Claridade.
A proposta de Vieira foge dos caminhos já trilhados e das tensons
reconhecidas na literatura do arquipélago –mais além das referências
à viagem e ao sonho do título, signos sobre os quais o claridoso Jorge Barbosa edificou a sua poética
evasionista– inscrevendo-se intencionadamente na história intelectual ocidental com a qual dialoga de
primeira mao. Som assim invocados
nestas páginas desde a tradiçom
greco-latina («Grécia, mater mundi»)
e a liturgia cristá, até autores como
Borges, Rimbaud, Kerouac, Dante,
Lorca, Camus ou Whitman («Com
Whitman soube o que era um bardo
e também uma barba»), passando
pola literatura portuguesa (Pessoa,
O poema,
a viagem, o sonho ·
Arménio Vieira ·
Caminho, 2009 ·
136 páx · 16 euros
Camões, P. Vieira) ou personagens
de diferente cunho: Einstein, Dali,
Chaplin, Nietzsche, César, Bach.
Sob a forma de prosa poética
(«Escandir o verso é ofício a que se
furta o poeta»), Vieira configura um
discurso de carácter erudito em que
as reflexons existenciais matizam a
sua transcendência à luz dumha ironia profunda, com usos alegóricos e
simbólicos, emanada do collage de
discursos e eventos: «Tinha nascido Salazar, doutor e professor; num
palheiro, entre vacas sorridentes, só
faltavam os reis magos, que eram
três: Deus, Pátria e Família». A metatextualidade intrínseca à obra encontra aliás um expoente superior
na exposiçom dumha concepçom
poética órfica e hermética: «os mistérios, como os poemas, estranhamse, não se explicam».
A insistência em processos emergentes em questons de afirmaçom
A Creación // Aaron Douglas
proPostas
Crítica //
O que segue ao silencio
Poesía David Rodríguez concentra o poema no verso
breve, lapidario, aberto ás outras artes
D
a particular idea da escrita con que funciona David Rodríguez tiñamos
noticia, antes da publicación deste primeiro libro de poemas,
a través de dúas canles fundamentais. Por un lado, das liñas dedicadas
á reflexión e á proxección sobre o es-
Estatua grega //Eduardo Irago
cenario galego dalgúns dos debates
do pensamento contemporáneo no
blogue O funambulista coxo (http://
ofunambulistacoxo.blogspot.com).
Polo outro, do éxito obtido coas
súas obras de teatro radiofónico no
premio convocado polo Diario Cultural da Radio Galega (gañador da pri-
meira edición, con O bambán, e finalista na edición de 2010 con Nunca me esquecerei de ti).
O tránsito entre xéneros e horizontes discursivos non comporta,
con todo, correlacións unívocas e
monocordes entre unhas prácticas
literarias e outras. A poesía de La-
pidarias propón, de entrada, unha
ponte que é a un tempo estética e
hermenéutica entre a literatura e as
outras artes. En primeiro lugar, pola
inquisitiva presenza das fotografías
de Eduardo Irago acompañando os
textos do autor. Mais tamén pola
recorrencia á obra de arte como referencia para unha escrita en que a
reflexión sobre a estética como coñecemento sensíbel, o ollar ou a representación teñen un lugar visíbel
(“Ollos de Bizancio mirádeme de esguello // O que máis temo: // perderme para sempre fitando de fronte os
meus ollos no espello”).
A aposta estilística e discursiva
do libro, partidaria do poema breve e conciso, do adelgazamento expresivo e, en relación con estes trazos, da incorporación do silencio ao
texto e da escolla do enxeño e da
contradición como fórmulas para
a resolución do poema, non semella desconectada de toda unha
tradición literaria en que brevidade, pensamento e moralidade funcionaron ao compás. Estou a pensar no tipo de literatura coñecida
como literatura gnómica que, con
procedementos non distantes do
aforismo, a sentenza ou a máxima,
aspira á transmisión da sabedoría.
Con aperturas posíbeis, ademais,
tanto ao criptográfico e o enigmático como á agudeza habitual dos
epigramas (“Murmuro para que se
me escoite”; “Escribir fracaso: / o
meu triunfo”).
7
Algo de todo iso hai no poemario
dun David Rodríguez que, desde o
mesmo título, marcou tamén relación co xénero lapidario. É dicir, con
aquela escrita gravada na pedra, destinada á permanencia e a transcendencia e que na súa realización como
epitafio foi habilmente explorada por
Miguel Anxo Murado (Lapidario dos
heterodoxos, 1990; Lapidario, 2004). E
tamén co significado que o termo coñece na actualidade como sinónimo
de cortante, preciso, rotundo, sobrio
ou solemne (“Ás veces é bo calar / a
vida é máis curta que as palabras”).
Son trazos todos orientados á
articulación dun determinado esquema de pensamento, sempre
enunciado en primeira persoa, preocupado pola exploración da escrita poética como horizonte e límite
da intelixencia e tensado, en última
instancia, por unha existencia paradoxal en que o íntimo e inextricábel
‒–os versos negros–‒ ten as marcas
da dor e da derrota. Dedícase tamén ao amor: “Igual que ao peixe
espetado no anzol / amada miña /
crávasme os teus labios / ao tentar
soltarme”. // Isaac Lourido
Lapidarias.
Os versos escuros ·
David Rodríguez·
Xerais, 2010 ·
136 páx · 14,15 euros
///
/ Crítica
proPostas
Tras dos espellos
Xuvenil Contos que revelan os enganos, sociais
e persoais, que construímos e nos constrúen
E
nganos sociais, paterno-filiais, amorosos, maritais,
laborais, culturais, ecolóxicos, autoenganos, son os
protagonistas deste libro de relatos presentado a modo de menú de
restaurante. Así, en cada unha das
distintas opcións “gastronómicas”
(“Para picar”, “Entrantes”, “Primeiros”, “Segundos” e “Sobremesas”)
inclúense catro propostas cuxa extensión garda relación formal co
tipo de “prato” ofrecido. O importante é ese anaco de vida que desfila ante nós como testemuña das
nosas contradicións máis internas,
dos nosos soños de amor, de gloria, de felicidade, de solidariedade,
de ecoloxía, de éxito social, de cultura, etc., e que Núñez Singala nos
presenta logrando manter na maioría das ocasións ese difícil pulso de
depuración requintada, a través da
peneira do superfluo, que impón
o xénero do relato, en loita constante contra o tempo e o espazo.
Máis coñecido pola súa faceta de
investigador sobre a normalización
do idioma ou como dramaturgo (a
tantas veces editada O achado do
castro ou a tan controvertida, crítica e irónica Comedia bífida) xa se
estreara anteriormente como narrador coa interesante novela Mar
de fondo ou con relatos espallados
en libros colectivos.
No primeiro conto –engano lingüístico-identitario– titulado “Inculturación” aparece un dos temas
aos que o autor nos ten acostumados, as contradicións dunha sociedade que está a perder os seus
sinais de identidade. As contradicións dunha sociedade falsamente progresista quedan patentes tamén no conto titulado “Primeiro de
maio” ou en “A morte do caniche”.
Tamén o autoengano aparece no
conto titulado “Elocuencia”, no que
dous homes xogan a se facer pasar
por amigos nunha conversa inzada
desa retranca tan de noso. En “Círculo” un home autoengánase soñando unha vida distinta a esa rutina cansa, monótona e gris dos seus
días. “Enxeño” é un relato sobre o
autoodio que condiciona a conduta
de certas persoas de extracción social humilde, que adoptan unha actitude de servilismo fronte ás de clase social superior. En “O comezo das
vacacións” asistimos aos enganos
matrimoniais. “O inhalador” é un
conto de vinganzas e envexas, etc.
Menú de enganos ·
Manuel Núñez
Singala ·
Galaxia, 2010 ·
116 páx · 11,80 euros
Así, de engano en engano chegamos aos “pratos fortes”, “O tobo” e
“A rapaza do biquini verde”, elaborados para satisfaceren os padais
máis exixentes. Neles o autor afonda en conceptos como o xogo do
amor e os seus espellos, enganos á
fin. O libro convéncenos polo tratamento sutil do tema proposto pero
sobre todo por esa capacidade do
autor de “estoupalo conto nas verbas derradeiras, dempóis de inzalo
poderosamente”, por definilo coas
atinadas palabras dun dos maiores
mestres galegos do relato, Rafael
Dieste.
Editado na colección que Galaxia
destina aos adolescentes, desexamos que traspase as fronteiras das
marcas de idade, xa que non estamos ante unha obra xuvenil canónica que responda ás claves –cada
vez mellor definidas–deste xénero
Bodegón con taza // Diego Rivera
en alza, senón ante un libro dirixido tamén para un público adulto,
prexuizoso en moitas ocasións,
ao noso pesar e seguramente por
descoñecemento, fronte a esa literatura que tamén ten a capacidade de ser entendida polos mozos e
mozas. // Ánxela Gracián
Os mortos van
por dentro
Xuvenil Unha novela gráfica
desacougante e exemplar
E
n tempos en que as editoras
ven reducidas as súas vendas
en porcentaxes alarmantes,
é unha grande alegría a aparición
dunha nova, e moito máis cando ten
vocación decidida polos produtos
ilustrados, álbum e novela gráfica.
É o caso de El jinete azul que sae ao
mercado con sete obras, todas elas
de singular calidade literaria e gráfica. Non sorprende se sabemos que
á fronte desta nova proposta está
un editor competente como Antonio Ventura. Só queda que, de se
cumprir o noso desexo de éxito para
esta nova editora, se vexa completada coa oferta dos seus produtos en
galego, para os lectores desta nosa
lingua que amamos e na que procuramos obras que unan calidade literaria e excelencia gráfica.
El despertar de Heinsenberg é un
texto do moi recoñecido autor catalán de LIX Joan Manuel Gisbert complementado polo, tan recoñecido,
ilustrador e autor de cómic, Pablo
Auladell. Gisbert, mestre da obra literaria de misterio, comeza por nos
situar nun tempo futuro que todos
somos quen de albiscar e no desolado escenario dos polígonos indus-
El despertar
de Heisenberg· ·
Joan Manuel Gisbert ,
Pablo Auladell (Il.)·
El jinete azul, 2009 ·
136 páx · 16 euros ·
triais abandonados que Auladell nos
retrata en catro páxinas (tres delas
dobres) con outros tantos planos de
achegamento á nave onde principia
a narración. Xa estamos dentro dunha obra que nos atrapa e que enche
o noso corazón de inquietude.
Que deixamos despois da morte? O que queda de nós é un rastro na memoria dos nosos, mais
esa pegada de lembranza poderá, dalgún xeito, volverse presenza
real daqueles mortos que levamos
con nós? Claudio leva dentro dous
deses mortos, o irmán desaparecido antes de nacer el e o escritor que
nunca acadou ser. Ulia leva a Klaus.
Haberán ser quen de convocalos,
neste caso mediando o psiconavegador que Klaus inventou, para
que a vida que lles queda por vivir a
ambos os dous, Claudio e Ulia, sexa
digna de tal nome.
Imaxe de El despertar de Heisenberg //Pablo Auladell
A novela gráfica, máis aló dunha
rixidez definitoria indesexábel que só
esclerose lle pode dar, substánciase na
harmonía e complementariedade das
dúas linguaxes. A ausencia de solapamentos e redundancias, o saber dotar
a narración dunha riqueza expresiva
que faga posíbel unha lectura sen rupturas da continuidade, fan desta obra
unha novela gráfica exemplar.
Xa estamos afeitos á capacidade
creativa de Gisbert para facer nacer
historias que lemos con inquietude e rematamos cunha certa melan-
colía. Do mesmo xeito coñecemos o
traballo de Auladell, mestre do cómic
contemporáneo, que aquí nos deixa
páxinas maxistrais nas que transmite
a misteriosa atmosfera na que suceden os feitos. Nun xogo expresivo no
que alterna elementos formais do cómic (división da plana en viñetas) con
outros máis próximos á ilustración
(páxinas e dobres páxinas sen dividir)
vaise compoñendo unha obra chea de
harmonía, sen deixar por iso de conter singularidades de extraordinaria
beleza e expresividade como son as
siluetas –infantil e adulta– das páxinas que abren os capítulos 5 e 6 ou
de elementos narrativos dunha forza
insuperábel como é pechar a historia
con dúas dobres páxinas resoltas nun
baleiro inquietante feito a base de
deixar só os fondos gráficos despexados de calquera figura. Engadamos
unha atinada planificación que dota
a obra dunha sintaxe que, unida a un
ben administrado xogo de integración ou resalte entre figuras e fondos,
dan unha auténtica alfaia da novela
gráfica. // Xabier P. DoCampo
proPostas
Crítica//
//
Infancias
difíciles
Viches o león? ·
Armando Quintero,
Géraldine Alibeu (il.) ·
OQO, 2010 ·
48 páx · 12,50 euros
C
Infantil Manuel Rivas fai callar a
fantasía nos gumes do real
M
ilu recibe como agasallo unha televisión
tan pequena coma
ela que se converte
na súa mellor amiga. Son as frases simples e evocadoras as que
nos suxiren a súa terrible soidade
desde ben cativa, un sentimento
que nomea e identifica no obxecto: “Pobriña, Nana. Sempre soa!”.
As circunstancias mudan na casa e
as respostas que Milu lles formula
desde a inocencia aos adultos que
a arrodean revelan como se intensifica a soidade: desaparece a canción que o pai procura no fondo
dos vasos e o silencio gaña terreo;
a nai comeza a súa caída, vítima
da desesperanza e perdida no labirinto da depresión e da renuncia.
A nivel narrativo as escenas adquiren unha intensidade cargada de
dramatismo, botando man de elementos metafóricos que inciden
nos desvaríos dos adultos. E Milu?
Milu soña, acubíllase na súa amiga, observa e pregunta, mentres a
tristura e o silencio se apoderan da
súa vida.
Milu ·
Manuel Rivas,
Aitana Carrasco
(Ilustracións) ·
Kalandraka, 2010 ·
48 páx · 14 euros
A armazón social favorece que
Milu –e Nana xaora–, coñeza o que
se ve a través da fiestra dun centro
de acollida, soñando que seus pais
dan atopado tantas cousas perdidas. Axiña vai descubrir a existencia
doutra maneira de vivir na que hai
risos, música, conversa e mesmo un
novo obxecto que representa o mundo todo, a esfera terrestre, no que se
cadra é posible atopar o camiño de
volta á casa. O doce final, axeitado
ao lectorado previsto, a partir dos
seis anos, instala a ilusión dunha
nova oportunidade de comezar, sen
esquecer que na risa dos que máis
queres reside a felicidade.
En Milu, Manuel Rivas aborda sen
concesións un contexto familiar problemático que pon de manifesto a indefensión da protagonista. No entan-
Ilustración de Milu // Aitana Carrasco
to, o conxunto ofrece un tratamento
delicado que resulta da mestura das
pinceladas realistas con outras ateigadas de fantasía, un traballo ao que
contribúen as enriquecedoras ilustracións da valenciana Aitana Carrasco. De feito, os debuxos atenden profusamente á dimensión psicolóxica e
onírica da cativa, plasmando os seus
soños e comportamentos e a mirada
de desconcerto desde eses grandes
ollos, cunha variada galería de cores,
técnicas e texturas.
Un “libro solidario” que Kalandraka incorporou ao seu catálogo
coincidindo coa celebración do Día
Mundial da Infancia e en colaboración coa Fundación Meniños, que
recibirá o 10% das vendas e mais os
dereitos de autor cedidos por Rivas.
Agora correspóndenos a nós a colaboración, a mediación e non esquecer que na historia de Milu poden
recoñecerse moitos nenos e nenas
que teñen o dereito a gozar dunha
infancia feliz. // Isabel Soto
Princesas sen
perdices
Infantil O teatro vira xogo para
derrubar estereotipos
O
teatro para nenas e nenos
segue sendo unha forma
textual pouco frecuentada.
O Premio Manuel María de Literatura Dramática Infantil funciona como
un catalizador da súa escrita, unha
oportunidade para fornecer de textos a compañías teatrais e ensinantes. Dende 2006, este galardón deu
a coñecer autores noveis, como Carlos Losada e Teresa González Costa,
á vez que premiou creadores xa consolidados, como Paula Carballeira e
Xosé A. Neira Cruz, quen se fixo coa
última edición deste recoñecemento con Sopa de xarope de amora.
A peza constrúese a partir dun recurso recorrente no teatro infantil: o
humor, que produce situacións disparatadas e absurdas, xogando coa
transformación de certos referentes
para potenciar a súa vertente cómica. Neira xa amosara a súa pericia
para provocar o riso n’O punto da escarola (texto gañador do VI Premio
Barriga Verde de Teatro para Monicreques), mais con esta obra consegue ir un paso máis alá. A historia
que nos conta é a de tres reinos postos en perigo polas súas princesas,
remisas a casar. Dada a situación,
Sopa de xarope
de amora ·
Xosé A. Neira Cruz,
Marta Álvarez (il.) ·
Xerais , 2010 ·
88 páx · 13,80 euros
os reis e raíñas deciden recorrer a un
sabio singular, o doutor Amorodo,
especialista en males de amor. Mais
debido á incopetencia de Valdemaro, o seu axudante, e ao namoramento que sente por Chismunda, as
súas fórmulas non funcionan. E os
reis, fartos de esperar, deciden bombardear a súa torre cuns proxectís
moi especiais.
A partir do desenvolvemento
desta trama, o autor leva a cabo
unha deconstrución de estereotipos xenéricos que lle funciona e
que xa empregara noutras obras da
súa produción (A noite da Raíña Berenguela, O armiño dorme). Princesas que refugan do destino preconcibido, feiticeiras sabias que dan
coa resolución aos conflitos e magníficas e encantadoras cociñeiras
forman parte do seu entretecido.
9
Ilustración de Sopa de xarope de amora // Marta Álvarez
Sopa de xarope de amora convértese así nunha sorte de conto moderno que desafía as convencións
(poderes reais e mundo rural atemporal incluído) partindo dos contos
tradicionais. No mundo globalizado en que a monarquía está demodé e as sociedades rurais son cada
vez máis escasas, o poder xa non é
dos antigos espellos máxicos que
todo o adiviñan, senón dos novos
artefactos que se asemellan máis
a un Ipad. Magnífica proposta con
didascalias dirixidas á representación. E acaídas ilustracións de Marta Álvarez. // Montse Pena Presas
onto para ler e para ver.
Acompañado das ilustracións da francesa Géraldine
Alibeu, o escritor Armando Quintero presenta en OQO o seu segundo
título infantil: Viches o león?, unha
lírica composición na que os silencios teñen tanto que dicir coma as
palabras.
A historia transpórtanos a unha
selva nocturna e apracible, na que
a lúa está continuamente presente, onde atopamos a pequena ra
á procura do león. Cargada cunha
carta “que arrecende a herba e a
flores frescas”, a ra vai seguindo os
pasos do mamífero como se dunha
investigación se tratase, e é só grazas á colaboración dos demais animais que consegue dar con el.
A través das respostas que a ra
obtén dos seus veciños, tamén o
lector vai obtendo datos da aventura do león e das súas arelas de
chegar ata a lúa, incrementándose a curiosidade segundo a viaxe
avanza. Cal é a razón pola que o
león non caza nin come e se dedica a andar detrás da lúa? A resposta non se descubrirá ata o final,
como ocorre nas mellores narracións de misterio.
As ilustracións de Alibeu son indispensables para crear a atmosfera do relato. Un evidente estatismo,
grandes horizontes, nocturnas estampas e cores apagadas intensifican a soidade da selva, a quietude, a inmensidade. Teñen ademais
unha marcada función narrativa e
rítmica, pois as escenas que non teñen texto –aquelas nas que vemos
o león en fuxida– son determinantes no avance do relato e marcan os
silencios que a narración precisa.
A través destas estampas coñecemos tamén un pequeno neno que
segue o desenvolvemento da historia como espectador, de maneira semellante ao que facemos nós como
lectores. A introdución deste personaxe observador é un dos grandes
acertos do libro, así como o emprego desas ilustracións sen texto.
O estraño comportamento do
león, que a todos desconcerta, é o
misterio que finalmente descobre
a ra cando dá con el para lle entregar a carta, elemento principal na
resolución da trama. E non é outra
cousa que a picada do amor o que
aguilloa ao rei da selva. Desta maneira Viches o león? pasa de ser un
intrigante relato sobre un león triste e errante a converterse nunha
fermosa historia de amor pola que
sabemos que quen intenta imposibles, como subir á lúa, ou está tolo
ou está namorado. Normalmente é
o segundo. // María Lado
10
// proPostas
Crítica
Música envolvente
BD Palabras e imaxes din máis do que contan neste
man a man entre Alejandro Jodorowski e Moebius
Los ojos del gato ·
Jodorowski,
Moebius (il.)·
Norma, 2010 ·
56 páx · 14 euros
N
Los ojos del gato // Moebius
orma editorial acaba de
reeditar un estraño e
delicioso álbum –deses
que alcanzaron xa o
status de míticos– saído do xenial
casorio artístico que compoñen
o debuxante Moebius e Alejandro
Jodorowsky como guionista. O seu
título é Los ojos del gato, e nada ou
pouco ten que ver co seu simbólico
Incal, malia que poidamos intuír
neles universos comúns. Esta é,
de feito, unha estraña obra con
capacidade de atraer tanto aos
devotos do metafísico guionista
como a aqueles que non perden o
sono polas páxinas asinadas polo
psicomago.
Los ojos del gato é unha poética e
sorprendente creación, que o propio
Moebius chegou a definir como un
xogo en que ambos os dous se permitiron liberdade absoluta, fóra das
amarras comerciais. Dende logo, a
conxunción do bo facer dos dous
artistas ten como resultado un ál-
bum inusual, de ritmo engaiolante, transcorrer inquietante e sorprendente, armado dun poderoso
e tétrico atractivo. A obra establece tamén un constante diálogo co
lector que asiste, hipnotizado polas
maxistrais páxinas a que Moebius
nos ten xa afeitos, a unha sombría
e magnética narración da que podemos dicir que é pura poesía.
A súa gran capacidade evocadora
provén das imaxes a toda páxina nas
que o debuxante deixa fluír todas
as súas habilidades como creador
de arquitecturas decadentes e de
escenas impresionantes, valéndose dunha expresiva cor biton. Estas
grandes viñetas, lamentablemente reducidas na edición presente a
un formato medio, contrapóñense
a outras opresivas e estáticas escenas, apenas un recorte vertical
de marcada marxe negra, nas que
a omnipresente sombra dun home
domina o relato e a paisaxe. Esta
oposición constante crea un ritmo
envolvente e consegue que unha
acción que dura apenas un instante
poida ser contada de forma simultánea dende espazos distantes, sendo
a única e principal acción da historia marcada polo ritmo pausado e a
tensión. Esa música interna que fai
deste álbum algo marabilloso.
Outro dos segredos da obra é a
medida xusta do texto. Insinuante e mesurado, céntrase na conversa sen resposta que o enigmático
personaxe masculino establece coa
súa aguia, un monólogo de sorprendente resolución e inesperado final,
deses que conseguen deixar marca
na memoria.
Los ojos del gato é unha obra mínima pero plena. Tras as súas escasas palabras e maxestosas imaxes
insinúase todoa unha historia que
o lector pode xogar a completar.
Fainos pensar sobre a cidade semiderruída cuxas rúas percorre o
silandeiro gato, sobre o seu pasado e o seu apocalíptico tempo, o
mundo en que se encadra, o seu
poderoso protagonista, a vida que
leva... e todo só con ensinarnos a
punta do iceberg. Pero se algo queda e impresiona é o macabro debuxo da crueldade, a reflexión sobre a procura da felicidade a calquera prezo, sobre a impotencia, o
poder e a morte.
Unha obra moi recomendable por
ser unha desas lecturas que deixan
marca no recordo. Só por Los ojos
del gato, xa se lle poden perdoar a
Jodorowsky todas as súas rarezas. A
Moebius, creo, non hai chata que lle
desculpar. // María Lado
Imaxes que fan xustiza
BD David Rubín ilustra, entre a caricatura e o comic
book, todo un clásico da literatura fantática
Q
ue mellor presentación para
un libro ilustrado de fantasía heroica que dalo a coñecer entre o público apaixonado por
esa temática? Iso mesmo debeu
pensar David Rubín, que percorreu
as principais librerías especializadas en banda deseñada da provincia da Coruña para presentar a edición de Astiberri do Salomón Kane
de Robert E. Howard, embelecida
coas súas ilustracións. Na presentación na veterana Libreria Kómic
de Santiago de Compostela, o 11
de xuño, a habitual sesión de sinaturas de exemplares e agasallo de
ilustracións orixinais estivo aderezada polo conxunto de funk e soul
Banda Aparte, que lidera o libreiro
Komic, Xosé Barreiro, máis coñecido como Pío polos habituais.
Á marxe da singular campaña de
promoción o certo é que o Solomon
Kane de David Rubín é un libro altamente recomendable para públicos
de todas as idades. A obra forma
parte da recente colección “Clásicos Ilustrados”, da editorial Astiberri, que a este paso vai camiño de
converterse no principal referente
peninsular na publicación de BD de
autor. Como o seu propio nome in-
dica, a serie basea a súa filosofía en
recuperar obras clásicas da literatura fantástica, de terror ou de ciencia
ficción, embelecéndoas coas ilustracións de grandes debuxantes da
banda deseñada independente. Os
niveis de calidade acadados por El
Golem (Gustav Meyrink / Santiago
Valenzuela) ou El destino del artista
(Eddie Campbell), anteriores entregas da colección, presaxiaban excelentes expectativas sobre este Solomon Kane de David Rubín e, certamente, o resultado non defrauda.
De todos os personaxes creados
por Robert E. Howard, entre os que
se contan heroes coma Conan, o Rei
Kull, ou Red Sonja, Solomon Kane é
probablemente o máis pintoresco.
O protagonista destas historias é un
xusticeiro puritano do século XVI que
percorre Europa e África na procura
de aventuras, coma se fose unha sorte de Corto Maltés cambiado de época. Nas súas historias mestúranse os
xéneros máis populares da subcultura pulp: romance, terror, intriga, épica... O ritmo é trepidante e o lector
case non terá tempo de tomar alento
entre historia e historia, pero a sabia
combinación de elementos froito da
xenialidade de Howard achega a con-
Solomon Kane·
Robert E. Howard,
David Rubín (Il.) ·
Astiberri, 2010 ·
296 páx · 20 euros
sistencia necesaria para que a experiencia non se converta nunha sucesión de fogos de artificio.
Pero, como encaixa o estilo de
David Rubín con este clásico da fantasía heroica? O ourensán, que xa
amosara sobradamente o seu bo facer con Corazón de tormentas, experimenta nesta obra unha evolución
estética que o leva a mesturar a súa
tendencia á caricatura para achegarse ao estilo do cómic book. O resultado, de grande beleza plástica, harmoniza á perfección cun tipo de historias en que se mesturan elementos tomados da literatura homérica
cos recursos habituais da ficción.
Por se non bastara con todo isto,
Astiberri, facendo honra da súa impecable traxectoria editorial, recupera as versións orixinais das historias de Howard publicadas en Weird
Tales, entre os anos 1928 e 1932 e non
Ilustración de Solomon Kane // David Rubín
os textos adulterados que apareceron noutras compilacións menos
afortunadas. Débeda saldada, por
tanto, e un novo atractivo para en-
gadir a unha obra en que se conxugan demasiados atractivos como
para deixala pasar por alto. Gozade
dela. // Xesús Blanco Rosas
proPostas
Crítica //
Onde viven os espectros
Teatro Manuel Lourenzo reescribe as consecuencias
da ambición humana que simboliza Macbeth
Lady Macbeth approaching the murdered Duncan // William Blake
O
dramaturgo vivo máis
importante do teatro
galego, o noso dobre
Premio Nacional de Literatura (nacional español e nacional galego) entrega agora un novo
capítulo da súa revisión da mitoloxía dramática universal, con este
volume que gañou o Premio Álvaro
Cunqueiro do ano pasado. En Flores de Dunsinane, Manuel Lourenzo
volve a recorrer á revisitación dun
texto clásico, neste caso o exemplo
da ambición humana e das súas fatais consecuencias que é o Macbeth
de Shakespeare.
Volta ás orixes dos clasicismos
grego e barroco á que nos ten acostumados o do Valadouro, cuxa produción literaria está inzada de personaxes helénicos (Helena, Edipo,
Electra) e elisabethianos (Hamlet,
agora Macbeth), que recorda ao
mestre Cunqueiro, nomeadamente ao seu Incerto señor Don Hamlet,
cuxas páxinas de vento enchen tanto Elsinor como Mondoñedo; mais
tamén a ese mestre da contemporaneidade que é Heiner Müller, responsábel da estirpe xermanófila do
noso dramaturgo, e gustoso asiduo
das familias dramáticas.
Hai tanto en Cunqueiro como en
Müller, alén do comentado, un gusto tal polo teatro que os condena a
facer da metateatralidade un ingrediente indispensábel das súas deli-
11
Flores
de Dunsinane ·
Manuel Lourenzo ·
Xerais, 2010·
48 páx · 12,50 euros
cias, fado ao que non é quen de fuxir
Manuel Lourenzo. A acción destas
Flores de Dunsinane ten como alicerce a fermosa hipótese de Macbeth
e Lady Macbeth volveren de entre
o esquezo da morte, mortos, para
lle contar a Fleance, herdeiro lexítimo da coroa escocesa, todos os
porqués daquela traizón pasada. E
como non podía ser doutro xeito ao
se tratar de espectros, os dous monarcas lembran a tristura e a inevitabilidade dos seus actos criminais
representándollos a Fleance nunha
fantasmagórica velada.
Todo este artellamento non é
máis que unha escusa para seguirmos a pensar no teatro como
a verdadeira realidade virtual que
existiu e existirá sempre, apta para
informar desde calquera esfera do
tempo, sexa futura ou pasada. Esta
idea dinamizadora serve, tamén e
sobre todo, para que Lourenzo xogue ao que máis lle gusta, que é tecer coas palabras máis fermosas os
tapices do teatro universal.
//Roi Vidal Ponte
Teatro para oír
e descubrir
Teatro A escritura dramática
renóvase a través da radio
T
oca xa a cuarta edición deste evento que se traduce non
só na necesaria renovación
de autoras e autores para a literatura dramática galega, senón tamén na
recuperación dun xénero interesante, importante e tradicionalmente
esquecido polos circuítos de publicación teatral: o teatro radiofónico.
A iniciativa procede da incansábel
Ana Romaní e do seu Diario Cultural
e conta coa colaboración do Centro
Dramático Galego. O resultado, finalmente, un libro coas obras premiadas, e o pracer de escoitar en cd
a lectura dramatizada dos textos. Publícanse tres peciñas correspondentes ao Premio do Xurado, Premio da
Audiencia e Finalista, precedidas dun
delicioso prólogo, auténtica homenaxe ao teatro lido e radiodifundido,
elaborado por Ánxeles Cuña.
Vanesa Martínez Sotelo e a súa
obra Indoor foron galardoadas co
Premio do Xurado. A autora amósanos aquí unha obra contida de ton
contemporáneo, de toques absurdos, na que unha lectura reflexiva
fai que o texto gañe sen dúbida á
experiencia exclusivamente auditiva na que debe cobrar importancia a historia. Efectivamente, Indo-
IV Premio Diario
Cultural de Teatro
Radiofónico · VV. AA.·
Xerais/Radio Galega,
2010 ·80 páx ·
15,90 euros
or non é unha historia dramática
en sentido estrito, senón que semella máis ben un exercicio dramático misterioso e estilizado que
nos achega máis ao terreo lírico da
suxestión ca ao terreo ficcional da
narración pura. En Indoor, Vanesa
Martínez desenvolve de xeito fragmentario o tema do (auto)encerro e
da fuxida posmoderna da expresión
das paixóns e os sentimentos como
patoloxía a través dun motivo que,
en si, constitúe unha atractiva idea
literaria: a muller que queda pechada na pedra, reminiscencia contemporánea da clásica (e bíblica) conversión en estatua. Posúe Indoor
enormes posibilidades escénicas
pero, sobre todo, literarias.
A audiencia do Diario non se trabucou ao premiar o texto de Begoña
García Ferreira O vento na illa, unha
obra intelixente que se desenvolve
Familia sintonizando a radio //Arquivo
a través dunha historia ben levada
e que nos conduce á imprescindíbel
base narrativa do teatro para escoitar. A autora consegue que, nunha
soa escena e nuns minutos de conversa, a tensión medre e a historia
debulle desde o presente un longo
pasado de acontecementos ficcionais que conducen a un desenlace
clásico, máis alá, por suposto, dunha definición dos personaxes que
se converte en esencial. García Fe-
rreira demostra talento no dominio
do diálogo e da tensión dramática e
unha fina intuición sobre o xénero
radiofónico.
Por último, o texto finalista de
David Rodríguez Rodríguez mestura
dous elementos de plena actualidade: a metateatralidade como recurso literario para enriquecer a obra, e
a memoria dos acontecementos da
Guerra Civil como fío argumental
que conduce á confusión entre histo-
ria e relato, ficción e realidade. Nunca me esquecerei de ti amósase coma
un bosquexo de algo que podería ser
unha obra de maior envergadura,
cunha maior concreción da acción e
dos propios personaxes. Mais como
texto dramático breve, a obra de David Rodríguez funciona e cumpre o
que semella o seu obxectivo básico:
mover a conciencia do lector á reflexión sobre os acontecementos pasados. //Inma López Silva
12
// proPostas
Crítica
No future
Tradución Onte é narrativa descarnada e escéptica,
sen concesións á sensibilidade como recurso
A
gota Kristof escribe así de
simple porque a muller é
húngara e por cousas da
vida tivo que facerse escritora en francés, como lle pasara
parcialmente a Beckett. Esta é a explicación fácil. Despois está a difícil: Agota Kristof escribe así de simple porque deliberadamente evita
utilizar a sensibilidade como filtro,
e narra desde a insensibilidade absoluta de Deus ou da forza da gravidade. Esta novela non procura a
quimera da obxectividade (de feito está narrada en primeira persoa)
pero o narrador non encontra, para
describir un presente sen futuro e
cun pasado enfermo, palabras que
sexan máis crueis do que xa é, de
seu, a existencia.
Sandor/Tobias, un operario dunha
fábrica de reloxos (o dos reloxos soa
noxentamente alegórico pero foi o
oficio que a autora tivo nos primeiros anos do seu exilio en Suíza: as
cousas da vida das que antes falaba) soporta a rotina laboral grazas
a unha obsesión pola figura mítica
da súa medio irmá, e nun momento
dado a súa medio irmá real irrompe
casualmente nesta rotina e dá pé a
unha relación amorosa na que cada
paso adiante é tan optimista como
unha coitelada no fígado até que
a relación remata e aparece como
unha simple paréntese nunha vida
que agora corre, ágrafa e pagada de
si, cara a unha normalidade triunfal.
É francamente difícil non relacionar
constantemente esta novela coa
obra completa de Kristof, algo que
acontece con todos os libros e autores, pero en poucos casos á parte
deste tres ou catro días son suficientes para coñecer ben esta obra completa. Talvez unha leitura illada de
Onte deixe un bo sabor de boca ou
mesmo a ocorrencia de que a vida
de Sandor/Tobias é moi diferente da
nosa, pero o precedente da triloxía
formada por Le grand cahier (que publicou en galego Xerais no seu día: O
gran caderno), La preuve e Le troisième mensonge, impón, cando menos,
a necesidade da dúbida de todas e
cada unha das frases e a sospeita da
explicación onírica. Narración entre
dous séculos: Kafka, pero tamén David Lynch e Aki Kaurismäki. Mil novecentos noventa e cinco.
No primeiro daqueles libros, a segunda guerra mundial era o punto
nodal do que se ían desprendendo
diferentes situacións de horror que,
Onte ·
Agota Kristof ·
Rinoceronte, 2010 ·
130 páx · 14 euros
a diferenza dos relatos canónicos
sobre ocupación, ditadura e exilio
orixinados por esa guerra, previsíbeis como contos de fadas, non
son exemplares nin heroicas, senón
caóticas, contraditorias e xeradoras de mentiras. A literatura xa só
pode ser así e todos os libros posteriores de Agota Kristof contradinse
ferozmente uns a outros aínda que
a centralidade da guerra pareza ir
ficando atrás. Onte é apenas unha
forma diferente de mentir. Parte da
sorpresa radica en que unha literatura tan descarnada e escéptica,
sórdida sen ostentación e ateigada
dunha sexualidade doada de conseguir como de esquecer, non veña
dun moderno de óculos de pasta
e indefectibelmente varón senón
dunha señora septuaxenaria e testemuña directa de moitos dos acon-
MZ //Antía Moure
tecementos atroces que modulan a
paisaxe dos seus libros. A diferenza
é que o que no varón (pos)moderno
sería cinismo preceptivo e irreverencia de postal, en Agota Kristof é
un exercicio de endurecemento pro-
gresivo da vida como da escrita, e
o que no horizonte do noso amigo
dos óculos se debuxa como un nicho de mercado, para Kristof é simplemente a vontade firme de deixar
de escribir. // Samuel Solleiro
Dialogos Eire-Galiza
Tradución Viaxan ao inglés e ao gaélico os versos de
dez poetas galegas contemporáneas
N
on abonda unha escrita de
calidade para que a unha a
traduzan. Nas rutas do tráfico cultural da tradución, as relacións
desiguais entre sistemas literarios
fan que a galega non sexa unha literatura moi traducida. E a literatura
de autoras aínda o é menos, malia
estarmos a contar, en época recente,
con algunhas excepcións que se cadra invitarían a albiscar un cambio
de tendencia.
É por iso que cómpre darlle a benvida a To The Winds Our Sails. Irish
Writers Translate Galician Poetry,
unha coidada antoloxía de 10 poetas galegas contemporáneas en edición bilingüe, traducidas por autoras/es de Irlanda a inglés ou gaélico, en edición de Mary O’Donnell e
Manuela Palacios. Baixo o título xenérico de Galician Poetry, pode que a
máis de un/ha lle sorprenda, porén,
atopar exclusivamente versos das
poetas (e non dos homes poetas),
acostumadas/os como estamos a
que o feminino sexa sempre o marcado. E malia que a etiqueta “muller” pode ser de utilidade estratéxica nalgúns contextos para pór atención nunha presenza mulleril que
o (in)consciente porfía en obviar, o
título xenérico resulta aquí do máis
atinado para o que é un dos obxectivos do libro: contribuír a remode-
lar unha tradición poética galega, da
que as autoras deben formar parte
‘normal’ e indivisíbel.
A selección dos cinco poemas de
Pozo, Kruckenberg, Torres, Aleixandre, Pichel, Pato, Romaní, do Cebreiro, Lado e Arias (probabelmente realizada polas propias autoras)
é abondo representativa e variada,
mesmo incluíndo poemas inéditos
que lle outorgan ao libro un aliciente
extra. Con todo, desde un punto de
vista puramente tradutolóxico debo
recoñecer a desconfianza inicial que
me suscitou o feito de as traducións
estaren feitas por autoras/es irlandeses que a priori non coñecesen a lingua, literatura e cultura galega, pois
como se advirte no limiar, para as
súas versións partiron duns textos
inicialmente vertidos ao inglés por
Minia Bongiorno: é que, sen entrar
xa no debate de se para traducir poesía cómpre ser poeta ou tradutor/a,
as versións en inglés (catro de cada
autora) e galés (unha) si funcionarían como unha sorte da tan deostada tradución indirecta.
Mais a desconfianza inicial axiña ficou superada polo virtuosismo
das traducións, nas que a posíbel
falta de familiaridade coa lingua
galega se ve compensada pola entrega absoluta aos poemas por parte das autoras/es irlandesas. De aí
To the wind in our
sails. Irish Writers
Translate Galician
Poetry ·
Mary O'Donell,
Manuela Palacios
(eds.) · Salmon
Poetry, 2010 ·
172 páx · 15 euros
unhas memorábeis versións en inglés (lamento non poder xulgar os
textos gaélicos) que, parafraseando
ao Michael Cronin da contracapa,
transmiten a intensidade, fondura,
capacidade de sorpresa e compromiso dos orixinais.
E ficou tamén superada pola
constatación de que, como afirman
as editoras nos seus textos introdutorios, este volume busca non só
compensar a balanza desigual do
interese recíproco entre a literatura irlandesa (coñecida en Galiza) e
a galega (descoñecida en Irlanda),
presentando nunha editorial dublinesa ás poetas galegas traducidas.
Alén diso, persegue sobre todo encetar un diálogo entre as poetas galegas e as escritoras/es irlandesas
que as traducen (as cales se erixen
en verdadeiras coprotagonistas da
obra), definido este diálogo por
múltiples puntos converxentes na
Home: a chant // Elena del Rivero
súa tradición contextual e literaria,
que as editoras debullan con acerto. Isto torna o libro peza valiosa
para o lectorado galego ávido por
(re)descubrir estas conexións, as ca-
les sen dúbida poderían continuar a
explorarse nun futuro volume que
recolla os textos destas escritoras/es
irlandesas en tradución das galegas.
// Olga Castro
proPostas
Crítica //
Imprescindíbel ou
autocompracente?
Tradución A antoloxía de Dunne merece todos os
parabéns. Non así a estratexia para promocionala
Cruceiros no cemiterio de Vicinte // Galipedia
“
Os límites da miña lingua son
os límites do meu mundo”.
Aínda que non a formulara en
termos culturais, esta frase
de Wittgenstein axéitase ben ao valor estratéxico que a tradución literaria ten para as culturas minorizadas. Con todo, as fronteiras lingüísticas están hoxe máis pronunciadas
ca na Idade Media, cando as persoas, ao desprazárense lentamente, ían aprendendo outras linguas
abríndose, así, ao mundo. En tempos dunha globalización uniformizadora, unha cultura actual, e máis
aínda se minoritaria for, ten que facer este labor de xeito planificado.
Ata agora non hai máis ca 37 libros
galegos traducidos ao inglés e unha
política cultural de cara ao mundo
anglófono continúa a ser unha tarefa pendente.
A recente publicación da Anthology of Galician Literature (11961981), de Jonathan Dunne, editada
conxuntamente por Xerais e Galaxia
(e cofinanciada pola Xunta), pretende dar outro paso neste sentido. É a
primeira vez que se reúne unha selección bilingüe da historia literaria
galega como ferramenta de divulgación en lingua inglesa. Falamos
de 55 obras dende o primeiro documento en galego ata o inicio da II
Autonomía en 1981 e que abranguen
a tradición oral, teatro, ensaio, poesía e narrativa. Son 40 autores e autoras mais seis voces anónimas, escolmados por 55 persoeiros da cultura galega. Un total de 23 persoas
repartiron o traballo de translación,
coa participación da práctica totalidade de quen se dedica hoxe en
día á tradución do galego ao inglés.
Seica haberá en breve un segundo
volume, que cubrirá o período entre
1981 e a actualidade.
Despois de 13 anos de traballo,
Jonathan Dunne –que traduciu 31
dos 55 textos– proponnos todo un
canon da literatura galega 11961981, elaborado con criterios máis
democráticos do que é o habitual.
Figura incluso como autor da antoloxía, un feito que destaca a importancia da tradución e a mudanza da súa función sociopolítica. O
conselleiro da cultura aproveitou
a conclusión deste traballo titánico para falar, de xeito desafortunado, dunha “correcta definición do
canon” (Varela, 05-VI-2010). Mais
as seleccións antolóxicas sempre
son discutíbeis, pensemos só na
reducida presenza de autoras (esperemos que se corrixa este des-
equilibrio no segundo volume).
Tamén sería importante que as estratexias de tradución empregadas
fosen analizadas por especialistas,
xa que parece existir unha tendencia a neutralizar o texto de partida
(“N’a carcel d’o Vaticano!”/“Inside
the Vatican’s walls”, p. 126-127),
alén dalgunhas poucas incoherencias (“ourentaron-se ao esquenzo”/
”pointed toward omission”, p. 150151). Aínda que non poidamos facer aquí unha crítica da tradución,
adoita que as neutralizacións corresponden a unha característica do mercado anglosaxón, cuxo
conservadorismo aínda esixe que a
tradución se lea como un orixinal
en lingua inglesa.
Mais estes aspectos representan
asuntos menores que non poñen en
cuestión a excelencia da antoloxía.
Convén centrármonos nos aspectos paratradutivos, ou sexa no seu
contexto económico e político: se
fose entendida e aproveitada pola
administración subvencionadora
e as dúas editoriais nacionais (que
sobreviven grazas á primeira) como
unha importante ferramenta de
política exterior galega, esta antoloxía non sería publicada en Galiza
ou, polo menos, seríao en colaboración cunha potente distribuidora
internacional. Unha consellería de
cultura, nos tempos que andamos,
debería ser quen de entrever que a
cultura é unha das maiores riquezas de Galiza, con posibilidades de
exportación proveitosas, e tomar as
medidas oportunas. No intre de rematar esta recensión nin apenas se
contan, no máis popular dos buscadores na rede, máis ca 25 entradas
en inglés! E isto dous meses despois do seu lanzamento. Esta divulgación asúmea case en exclusiva a
editorial Small Stations e o blog de
Jonathan Dunne, sen reacción aínda
por parte da prensa ou do mundo
editorial anglófonos. A presenza na
rede sería vital en moitos sentidos,
tamén porque en breve sairá con
Breoghán›s Lighthouse, de Antonio
de Toro, outra antoloxía bilingüe da
literatura galega nunha editorial inglesa (Francis Boutle), nunha colección dedicada ás literaturas minoritarias. Unha competencia que cómpre ter en conta.
13
A que se debe esta falta de visión estratéxica e de proxección
mediática? Non se dispón con Jonathan Dunne –tradutor, editor
e crítico reputado e de moita experiencia– dunha persoa máis ca
ideal para se mostrar no mercado
anglófono? Non existen antecedentes como a antoloxía de narrativa galega From the Beginning of
the Sea, realizada polo Oxford Center for Galician Studies? Por que a
Xunta non tratou de financiar unha
edición directamente no mercado
anglosaxón? Se colaboran Xerais
e Galaxia, por que non subiron ao
barco unha editorial anglófona con
boa distribución? Por que distribúe
precisamente Galaxia, que non é
quen de divulgar un proxecto desta
envergadura? Por que o boletín da
antoloxía en inglés, que pretende
promover o libro xunto de axentes
e editoriais estranxeiras, combina
erros cun estilo pouco idiomático?
Tamén a tradución inglesa da carta dos editores Bragado e Freixanes non convence, xa que o seu
discurso resulta torpe na lingua de
chegada. E por que as primeiras recensións galegas aplauden algunhas destas limitacións (Vilavedra,
El País 25-VI) ou se conforman con
que a antoloxía se dirixa soamente
aos centros de estudos galegos e a
axentes ou editoriais (Fernán-Vello,
Galicia Hoxe 8-VII)? Por que a cultura galega sempre a mandan entrar
pola porta traseira?
Se Jonathan Dunne merecese
unha medalla Castelao por este tan
logrado esforzo de tradución cultural, as institucións administrativa e
editoriais implicadas nin acadarían
un aprobado. Como carta de presentación da literatura galega no
mundo editorial anglosaxón entregaron esta belísima antoloxía, nun
acto que raia a autocompracencia,
na conserxería da propia casa. Unha
mágoa. // Burghard Baltrusch
Anthology of
Galician Literature ·
VV. AA. ·
Galaxia, Xerais, 2010·
344 páx · 25 euros
14
// Crítica
proPostas
Desmontar a representación
Tradución O teatro de Caryl Churchill é exercicio de emancipación,
ollada diverxente, crítica do poder. Tráenolo ao galego Galaxia
Representación de Lonxe en Santiago de Chile // Teatro del Carmen
Catro pezas ·
Caryl Churchill ·
Galaxia, 2010 ·
484 páx · 22 euros
A
ESAD e Galaxia achegan
unha nova tradución dunha das dramaturgas máis
destacadas da escena in-
ternacional: Caryl Churchill rompe
as convencións da linguaxe escénica, subverte a orde das cousas para
transformalas, e desmonta os sistemas de signos para facer da acción
escénica unha nova semiótica que
non quere transmitir contidos, senón carrexar consecuencias, desencadear accións.
Manuel F. Vieites, tradutor das catro pezas escollidas, sitúa a autora
na Inglaterra de finais dos 70, e nun
corpus de produción dramática que
bebe das orientacións emancipadoras do teatro de Brecht e se quere
fóra da “well-made play”. Lembrando
a Elaine Aston (o Manual de práctica
teatral feminista foi tamén publicado por Galaxia), Churchill explora
as relacións de poder en tanto rede
complexa de mecanismos opresores
(xénero, clase, raza...), que funciona
tamén nos espazos íntimos de convivencia. Encadra Aston a Churchill
no feminismo materialista, que critica o burgués e o radical.
A escolla destas Catro pezas responde ao criterio de amosarnos a
evolución dunha ollada diverxente, e
as teimas que acomete nesta traxectoria: a revisión crítica das relacións
de poder ao longo da historia, nunha
colonia en África na época vitoriana
(O sétimo ceo) ou na cea transhistórica que abre Mozas de primeira; as
representación das mulleres e dos
“outros” (pon un home interpretando a Betty e un branco a Joshua, negro, provocando un estrañamento
necesario para entender cadanseu
auto odio e a conexión entre a opresión colonial e a sexual: a mentalidade colonizada e represión interiorizada da esposa abnegada e do escravo); e tamén a barbarie: en Lonxe
decide abordala a través dos ocos, do
que non se di. Hai un texto visible,
o diálogo e a acción entre os personaxes, e un subtexto que o público
ten que conformar no seu imaxinario. Igual ca en De serie, nesta peza
renuncia á omnisciencia, recorre aos
baleiros, e a formular preguntas que
non son respondidas, para obrigarnos a reconstruír ese real ficticio (que
emparenta co real histórico). Alén do
argumento inspirado pola clonación
e a biotecnoloxía, quen mira a obra
vese na obriga de desafiar a súa propia idea de identidade, pertenza, ou
dominación. Non abonda, lendo ou
vendo teatro de Churchill, coa percepción superficial do que se pon en
escena: se cadra temos que incomodarnos, darlles a volta ás representacións que nos aprenderon.
Velaí o risco: houbo quen viu
en Top girls (Mozas de primeira) un
enxalzamento do feminismo burgués, e en Marlene unha heroína a
imaxe e semellanza da “dama de
ferro”. Pero o que Churchill fai é
problematizar o “éxito” de Marlene, desactivar o discurso da “super
muller” da era Tatcher a través das
súas propias contradicións, evidenciar como as mulleres participan da
súa propia opresión ao reivindicaren igualdade parcial dentro da sociedade de clases, sen cuestionaren
ese sistema. Non é o teatro de Churchill para público preguiceiro. Queda agardar, agora que contamos coa
tradución, que os textos sirvan para
o traballo sobre as táboas (xa dende
o teatro universitario se acometeu
nalgunha ocasión a obra de Churchill), e poidamos ver pronto teatro dese incómodo, dese necesario.
// Lara Rozados Lorenzo
Igual ca Ignace Leybach
Tradución Relatos daqueles que, perdedores, ficarán
no esquecemento como o Quinto Nocturno
A
Biblioteca Compostela de
Narrativa Europea tráenos
desta volta Nocturnos, o último libro de relatos de Kazuo Ishiguro. Choca que un tipo nacido
en Nagasaki apareza nunha colección continental mais estes son os
santos misterios das lapelas editoriais. Se Ishiguro escribise aquí as
peripecias dun samurai coxo seguro que abriría outro conxunto literario titulado “prosas exóticas” ou
“letras orientais”.
As historias deste volume fálannos de músicos e melómanos europeos e americanos, situados nun
tempo posiblemente próximo á caída do muro, á falta de marcas temporais claras, e a xulgar pola cantidade de referencias ás dificultades que deben ter os do outro lado
do pano para se desenvolveren no
mundo que os rodea.
Semella xa unha marca de Ishiguro
a construción de personaxes que habitan un pasado do que non poden
desertar, como o mordomo d’O que
queda do día, ou os amantes da música melancólica do guión do filme
de Guy Maddin, A canción máis triste do mundo. Pero estes personaxes,
máis ca literatura europea, semellan
un catálogo de historias norteamericanas, invadidos por unha temática
propia do capitalismo xa desde os
seus comezos. Coma nos filmes de
béisbol ou de rugby americano, deportes tan filosóficos coma o mundial de fútbol, o perdedor é o protagonista absoluto. Quizais o “toque
europeo” sexa que estes loosers, eliminado todo romanticismo, non van
dar feito. Os músicos de Ishiguro son
eternos aspirantes a un éxito polo
que tampouco devecen. Observados
por unha mirada allea, que actúa de
Nocturnos ·
Kazuo Ishiguro ·
Galaxia, 2010 ·
216 páx · 17 euros
catalizador das historias ao pór en
evidencia a súa mediocridade de
intérpretes de música doutros, de
mercenarios de hotel, de crooners en
declive, os protagonistas dos relatos
transitan non-lugares e casas alleas,
nunca se presentan na súa intimidade. Viven de prestado e algúns deles son mesmo desagradecidos, un
chisco tristes, desde logo en absoluto parecidos a esa imaxe de músico
excéntrico e dono de si a golpe de
caprichos.
Night Windows // Edward Hopper
Non sabemos se Ishiguro quixo
contar de xeito consciente a historia destoutros, os acompañantes,
os dúos de tiroleses, os que responden aos anuncios de “búscase
baixista”, pero o retrato non os favorece.
Como os nocturnos que dan título ao libro, eles tamén son un xénero
menor. Igual ca o Quinto Nocturno,
a peza máis popular, igual ca Ignace
Leybach, o seu autor, serán esquecidos. Non o digo eu, dío a Wikipedia.
// Marta Pérez Pereiro
15
proPostas
Crítica///
Ficción emancipada
Audiovisual Teleseries como The Wire, liberadas da grella televisiva,
posibilitan unha ollada individualizadora sobre un sistema corrupto
As rúas de Baltimore serven de escenario para a serie The Wire // Arquivo
T
he Wire é a obra de ficción
norteamericana máis importante deste século e a
súa complexidade e ambición van alén de todo programa
televisivo anteriormente realizado.
Resumindo todas as súas liñas argumentais nun só concepto sólido
e inapelable deberíamos dicir que a
serie trata da imposibilidade de ser
honrado nun sistema corrupto, isto
é, no capitalismo contemporáneo.
Todos os estamentos sociais son
completamente incapaces de loitar
cos problemas que se lles presentan,
entorpecéndose uns aos outros con
todo tipo de accións interesadas e
burocratizadas. É máis, non hai unha
soa personaxe que ao longo da trama
non caia nunha conduta irresponsable, amoral e vantaxista, con independencia das súas intencións.
Nun principio The Wire semella
outra serie sobre a loita contra o
narcotráfico, mais axiña deixa esta
premisa para tratar problemas estruturais do mundo actual. Cada unha
das súas cinco tempadas centráse
nun tema esencial: a guerra contra a
droga, o desmantelamento dos sindicatos, a corrupción política, o fracaso da educación e a farsa periodística. Cada novo estamento vai entrelazándose cos anteriores e achegando personaxes; así aparece ante nós
o triunfo absoluto dun sistema capitalista capaz de aniquilar calquera
iniciativa que poida facer tremer as
súas bases. Deste xeito, os creadores
da serie conseguen ofrecernos o retrato dunha cidade, Baltimore, exemplo do funcionamento dunha democracia occidental moderna e verdadeira protagonista da trama.
A chegada do novo milenio
trouxo á televisión norteamericana numerosas series cuxa idea central pasaba por amosarlle ao espectador a metodoloxía utilizada en
certo tipo de profesións, especialmente de corte policial ou médico.
Pero ao contrario que todas elas,
The Wire non utiliza ese proceso
como esquema prefixado para todos os episodios (formulación, nó e
desenlace), senón que o vemos en
“tempo real”; as accións e as súas
consecuencias estíranse abarcando
escenas, capítulos e incluso atravesando diferentes tempadas. Aquí os
procedementos policiais e xudiciais
non aparecen sintetizados, senón
interconectados nunha gran rede
á que se engaden posteriormente
a actuación política e a cobertura
xornalística dos sucesos.
Xa desde o seu título The Wire aparece ante nós como unha conexión
co mundo real a través da ficción.
Coa escusa dunha investigación policial sobre unha banda de narcotraficantes, a serie colle o seu tempo
para amosarnos tanto o traballo policial como as motivacións, intrigas
e intereses que existen tras estas accións. Por outra banda, por primeira
vez vemos nunha serie aos traficantes como unha organización laboral, sen ningún tipo de maniqueísmo moral, onde cada persoa exerce
un traballo cunhas obrigas e remuneracións prefixadas. Así, cada personaxe desenvolve un labor no eido
en que lle tocou vivir, e ten escasas
posibilidades de cambiar de ámbito
polos seus propios medios.
Esta forma de organizar a ficción aséntanse sobre un importan-
te substrato de realidade. Gran parte do equipo de guionistas ten experiencia previa nas rúas de Baltimore,
nos eidos da policía, a educación, o
sindicalismo ou o xornalismo. Como
di o personaxe de Gus Haynes, editor
na ficción do Baltimore Sun, “neste
xornal Deus aínda vive nos detalles”,
idea extrapolable á escritura da serie. Á utilización de escenarios naturais e actores non profesionais hai
que engadirlle un exhaustivo traballo de investigación sobre as diferentes xergas que utilizan os personaxes segundo o seu status.
As pontes tendidas entre The Wire
e a literatura son numerosas. David
Simon, principal responsable da serie, fala xa da traxedia grega como
punto de partida dende a súa concepción, e en diferentes entrevistas
aparecen mencións a Melville, Dickens ou a narrativa rusa como influencias. A ambición novelesca que
se percibe nos creadores leva á concepción de cada escena coma un parágrafo, cada episodio coma un capítulo e cada tempada coma un libro.
Isto tamén se relaciona cunha nova
maneira de consumir os produtos
audiovisuais; gran parte dos espectadores viron a serie ben descargando os episodios da rede, ben facéndose cos capítulos en DVD, medios
que están a converterse en hexemónicos para o consumo de ficcións televisivas. Anúlanse así as restricións
temporais prefixadas polas canles,
permitindo unha maior liberdade
de visionado.
Carente por completo de escenas
explicativas ou presentacións de
personaxes, todas as secuencias de
The Wire réxense por unha construción “in media res” con abundancia
de elipses que perforan a trama, falando con total naturalidade de persoas ou sucesos que aínda non coñecemos ou directamente non chegaremos a ver. Esta situación obriga
ao espectador a non perder detalle
e facer un traballo extra para o seguimento dos primeiros episodios.
“Que se foda o espectador medio”
chegou a dicir Simon nunha entrevista; esta é unha obra que crea o
seu público, constituíndo a emancipación definitiva das teleseries
como formato artístico-literario.
// Julio Vilariño
proTagonista
Crítica
Marilar Aleixandre
«Non escribimos
mollando o dedo no
sangue menstrual»
Hai olladas e escritas que din alén. En Marilar Aleixandre delatan a quen ousa xogar
no gume dos coitelos, para ver a vida correr e poder escribir co seu sangue. Disque
para ela primeiro foi vivir e logo escribir. En ambos os dous casos con pasos áxiles e
mirada pronta. Cun universo propio que callou en novelas, relatos, poemas e tamén
historias para a xente miúda. O pretexto para a conversa foi o seu último libro, O
coitelo en novembro (Xerais, 2010), que a autora deu a coñecer en xuño na homenaxe
que lle dedicou a Asociación de Escritores en Lingua Galega. // Belén Puñal // Fotos: Mario Llorca
D
e O coitelo en novembro agardábase que
fose un libro compilatorio de relatos,
mais ten tal grao de unidade que pode
pasar case por novela, como así o presenta a editorial na lapela do libro. Diría que o truco
para acadar tal consistencia non está só no artificio
literario, o relato marco que constrúes para unir os
outros, senón tamén nun universo literario xa maduro despois de dúas décadas publicando. Na túa escrita
hai palabras talismán, personaxes que retornan, temas recorrentes…
Hai parte das dúas cousas. Todo o que escribimos ten
algunha relación porque creamos un mundo con intercomunicacións, como eses túneles que atravesan as
montañas nos contos de maxia e que comunican un
país con outro. Se tes uns intereses e unha imaxinaría,
iso aparece a distintos niveis, como a imaxe dos coitelos, que tamén está nos meus poemas. E iso posibilita
darlle unidade a uns materiais que foron escritos en
distintos momentos, dende 1996, cando publiquei Lobos nas illas, o meu anterior libro de relatos, até agora. Mais escribir sempre é ficción, sempre é un artificio. Eu non lle creo á xente que di que escribe como lle
sae, que non retoca nin corrixe nada. Escribir dá moito
traballo, dá moito que pensar, que volver para atrás e
para adiante, preténdese que o que se vexa ao final
sexa a obra de arte. Como di Pessoa, o poeta é un finxidor. Do que se trata é de finxir o mellor posible.
Nese relato central tamén ten moita forza o xogo
metaliterario entre realidade e ficción, o que é verdade e o que non o é. A protagonista, unha filóloga
que vive nunha Galicia futura, especialista na narrativa d’As mil e unha noites e das Metamorfoses de
Ovidio, intenta buscar a verdade sobre Aleksandra
Mairal, unha escritora de finais do século XX e principios do XXI, con moitas coincidencias contigo…
Ten moita forza nese relato central a historia d´As mil
e unha noites, que tamén xira ao redor dunha historia
central que enmarca outros relatos, e constitúe así unha
boa metáfora do que este libro é: a procura dun marco
para outros relatos e tamén a reflexión arredor do verdadeiro e do falso. N’As mil e unha noites non sabemos
que relatos son falsos ou verdadeiros, cales formaban
parte orixinariamente da obra e cales se incorporaron
despois, cal é a verdadeira versión. Igual que hai discusións sobre cales eran as verdadeiras editoriais galegas
e se cuestiona se deben considerarse como tales as que,
no exilio, publicaban en castelán, ou mesmo se ten posto en dúbida o galeguismo de Luís Seoane porque escribiu en castelán unha parte importante da súa obra. Que
é verdade e que mentira?
A memoria ocupa un lugar moi importante neste libro. Varios destes relatos recuperan a lembranza dos
maquis, da literatura do exilio, dos últimos executados do réxime franquista… Que dirías para refutar
esa ladaíña de que a literatura actual está a falar demasiado de memoria?
A memoria permítenos manter vivos os feitos e as persoas. Houbo intentos, na transición, para que a memoria non se mantivese. Martín Villa, que aínda está por aí
nos consellos de administración, ordenou, despois de
morrer Franco, a destrución dos arquivos da Falanxe. No
discurso oficial do país houbo unha memoria selectiva
ou manipulada. Un exemplo é a serie Cuéntame como
pasó. Os que vivimos esa época non nos recoñecemos
nela. Responde ao discurso oficial de que a transición
foi por consenso. Nela desaparece a loita no movemento clandestino na ditadura de Franco. Mesmo o Partido
Comunista, o partido que realmente levou a cabo unha
oposición forte durante o franquismo, e xa non falemos
doutras formacións de esquerda que despois, ao ficar
sen representación parlamentaria, desapareceron ou
sobreviviron de maneira residual.
O libro toma o seu título dun dos relatos que o conforman, o protagonizado por un Franco agónico no
seu leito de morte. Como sentiches a necesidade de
facelo protagonista do teu xogo de ficción?
Pareceume curioso que sendo Franco galego non fose
protagonista dun relato. No mesmo momento en que
Franco está agonizando ordena matar dúas persoas da
ETA e tres da FRAP. Cando eu estudaba na facultade de
Bioloxía en Madrid, tiven moitísimo contacto coa xente da FRAP. Unha destas persoas, que precisamente era
galego, Humberto Baena, andaba sempre polas facultades de Ciencias e de Bioloxía daquela.
Tamén no relato central se fala moito doutra parte do activismo contra a ditadura: a memoria do
exilio, en concreto, a figura de Luís Seoane. Estamos no ano en que se celebra o centenario do seu
nacemento. Fíxose o suficiente na recuperación da
súa memoria?
As editoriais do exilio fixeron moito máis que manter
a literatura. Mantiveron o espírito da república e do
galeguismo. Hai unha memoria diso? Si, Seoane ten
unha fundación na Coruña e é unha persoa recoñecida. Pero eu creo que se lle presta máis atención á
súa faceta artística que ao seu labor como axitador,
como axente cultural e político, proporcionador dun
espazo para un tipo de pensamento radical, republicano e galeguista. Para min iso é o importante das
editoriais no exilio, ofrecer un espazo que dentro de
España e de Galicia non existía.
Préstaselle especial atención no libro á relación de
quen escribe coas personaxes. Dise nalgún momento que ás persoas non lle gusta verse convertidas en
personaxes. E falas de traizón e usurpación da realidade por parte de quen escribe…
Case sempre, cando escribimos, hai algún punto que
está ancorado na realidade. Ou en persoas que coñeciches, ou en historias que alguén che contou ou
que mesmo liches na prensa. Que ocorre cando literaturizamos a historia doutras persoas? No relato “A
morte na arca” hai unha parte do que se conta que
lle aconteceu ao pai dun amigo meu. Optei por metelo nunha época totalmente distinta e cambieino
de contexto. A historia de “Desaforados muños”, na
que un estudante de medicina lle relata, sen sabelo,
a historia dun asasinato á propia nai do asasino, contouma o protagonista. Eu cambiei o lugar do crime
e o nome da nai. Mais, que dereito tes ti? Eu tómoo
como unha metáfora do que é escribir, de como nos
apropiamos das historias e, ao escribilas, lles damos
ás veces unha intención totalmente distinta. Como di
Adrienne Rich, e como cito ao principio do meu poemario Catalogo de velenos (Sociedad de Cultura Valle
Inclán / Fundación Caixa Galicia, 1999), todo o que
escribimos será usado contra nós ou contra aqueles
a quen amamos.
proTagonista
Crítica //
A traizón aos ideais é un tema tamén recorrente na túa escrita, sobre todo nunha novela anterior, Teoría do caos (Xerais, 2001).
Sentíchela algunha vez de preto?
As persoas que vivimos a loita pola liberdade no franquismo vimos que se conseguían
moitas cousas, pero noutras houbo unha gran
frustración. Podemos dicir, por exemplo que
hoxe en día hai liberdade de prensa e de expresión? Os poderes políticos e económicos teñen
capacidade para que non se fale do que non
lles interesa. Está claro que houbo traizóns,
algunhas moi coñecidas e de gran calado, de
protagonistas importantes, e outras pequenas, que seguramente tamén acontecen ao
longo da vida de moita xente que renuncia a
uns ideais para vivir máis comodamente.
Outro tema recorrente na túa obra é o rexeitamento ao outro. Ou ben porque sexan
persoas que resultan distintas por algunha
peculiaridade determinada (por exemplo, a
figura do monstro, que está presente tanto
na túa escrita para público infantil como na
novela A compañía clandestina de Contrapublicidade [Galaxia, 1998]). Ou ben por tratárense de sectores marxinados. Tal é o caso
da poboación inmigrante, en Tránsito dos
gramáticos (Xerais, 1993), ou os sen casa,
de volta n’A compañía clandestina... Coidas,
nese sentido, que a literatura pode contribuír a cambiar algo?
Sería moi pretensioso pensar que a literatura
vai cambiar o mundo. Penso que o que escribimos sempre ten que ver coas historias que nos
preocupan. Hai sectores que semella que non
existen porque non se fala deles. Un dos relatos d’O coitelo en novembro, “Vigo no solsticio
de inverno”, está baseado nunha proposta real
que houbo nun momento determinado na cidade para expulsar os mendigos. Neste libro
intento tamén darlle voz ás mulleres, sobre
todo a personaxes como os de Xoana de Arco
ou a serea danesa, que foron historicamente
obxecto de manipulación.
Non se trata só de recuperar voces femininas
senón tamén a experiencia das mulleres. Di
Mila Drexial, en relación a unha das historias
d’As mil e unha noites: “O que, na opinión de
Mila, non era tan realista, é que a princesa tomase o sexo de Qamar al-Zamán para penetrarse, cando podía usalo doutro modo, frotarse contra el, chegando ao máximo pracer
sen necesidade de derramar sangue. Talvez,
pese a Xerazade, a historia fose inventada por
un home que cría ou quería crear na súa propia versión do pracer das mulleres”…
Hai uns anos publicáronse dous libros de relatos eróticos, Contos eróticos / elas e Contos eróticos / eles (Xerais, 1990). Nos escritos
por eles, había un par que falaban dunha violación. Despois diso, de todos modos, creo
que houbo bos contos eróticos en galego. Da
sexualidade feminina fala de forma moi aberta María Xosé Queixán e ultimamente María
Reimóndez. E tamén eu o teño abordado nalgún relato. O curioso d’As mil e unha noites é
que son relatos que se poñen en boca dunha
muller. Dese conto ao que te refires vin varias versións. Nalgunhas delas non pasa nada
e os namorados, condenados a espertar un
cando o outro dorme, só se dan un bico na
fronte. Mais hai algunha versión, coido que
na tradución ao castelán de Cansinos Assens,
na quea rapaza colle o namorado e se penetra. A reflexión que fai Mila é se verdadeiramente ocorrería así, se o que lle apetecería
facer a ela sería realmente penetrarse.
Biófila das letras. Aquel día como
calquera outro decidiu ser nosa e enfiando
desculpas deixouse atrapar por Vigo, o lugar que lle matou a calor que pasara nas
súas vidas e que lle deu, como de paso, un
compañeiro.
Nas costas da cidade, no seu lombo, parou a coller aire de camiño a Compostela e
nun patio interior construíu un xardín ventureiro con vidas alleas coas que foi creando
a súa, con sementes transformadas en historias sen catalogar.
Disque quixo ensinarlle ao mundo como
era, o mundo, digo, e censouse emporiso
nun lugar chamado ser persoa desde o que
desenvolverse de maneira consciente e independente e sendo protagonista fíxose,
case sempre, muller.
Dotou logo de voz a esas mulleres e foi
facendo como fixo con ela, coa forza e o ritmo do rock, coas ganas da mocidade eterna percorrendo o mundo, a falar nas linguas
todas do dereito a ser sen que che corten a
cabeza, miña Medusa.
Seica hai tempo que gosta da traizón e
non para en contar, tamén poeta, a gran-
Nas entrevistas a escritoras é habitual preguntar pola literatura de mulleres. Supoño que
deixará de haber discriminación cando realmente teña o mesmo sentido falar de literatura de mulleres ca de literatura de homes…
Claro. E, efectivamente, aos homes nunca se
lle pregunta. Non creo que haxa literatura de
mulleres en Galicia porque, independentemente das relacións persoais, cada unha temos a nosa propia voz, igual cós homes. O que
pasa é que hai unha gran parte da literatura,
que se considera universal, que é literatura de
17
des e pequenos que lle aplauden escoitándoa nas prazas. Cos aplausos fixo un muro
cun mar de fondo e nel déixase ver pacendo a vaca de Fisterra nos días de borraxo.
Probou o salitre e embebedouse, din, nos
prados de Toba. Quizais é certo. Ela era das
que traballaron a voz nas pedras da ribeira
e coa pel propia envolveu un batallón de
versos. Tal empresa embebeda ao máis cordo, non ten perda.
Desde aquela e moito antes anda atenta
aos camiños, búscaos todos, dálle voltas
aos lugares, mira nos cotos das árbores e
non contenta, ponas ela a medrar. Di que
busca escaravellos. Os que a coñecen falan
de que esqueceu o que busca, que busca
por andar. Aseguran que con ela é preciso
ter conta, porque en silencio e a pasos de
formiga, recolle semente para botala en
todas as frontes, e a quen a vira, aproveitando o día e os camiños, coas mans aínda manchadas de poesía, linguas alleas ou
marcas de novela, se lle preguntan quen
é ou en que anda, sorrí baixiño e con voz
de pensar para non ferir palabra contesta
sempre: Vou polo mundo a facer por vida.
//Mónica Góñez
varón moi connotada. Unha historia escrita
por un home na que o sexo se concibe como
violación para min é literatura de varóns ou,
corrixo, literatura androcéntrica, igual que non
é o mesmo falar de literatura escrita por mulleres ca de literatura feminista.
A crítica Dolores Vilavedra sitúate como transición entre unha serie de narradoras individuais de finais do século pasado, con forte pegada do feminismo, e a xeración de narradoras
que eclosiona na década actual, talvez menos
18
// Crítica
proTagonista
mos mollando o dedo no sangue menstrual.
Entendo que hai un desexo lóxico de subliñar
que xa hai mulleres que están normalizando a
nosa presenza na literatura, pero creo que unha
marca da normalización é que non se considere
se é muller ou home quen escribe. Outra cousa
é que o poder na literatura, como en todo, siga
basicamente na man dos varóns.
Unha imaxe habitual en ti é a lingua gallada. A túa lingua de crianza é o castelán. A de
adopción, o galego. Como é escribir nunha
lingua que non é a materna?
Supón un esforzo e sempre tes certa inseguridade. Mais eu introducinme no galego nunhas
condicións moi favorables, porque entrei nunha familia en que todo o mundo falaba galego
e aprendín como debe aprenderse, por inmersión. É un caso que se deu con máis escritores.
Por exemplo, Nabokov, Conrad, ou, na literatura actual, Aleksandar Hemon.
condicionadas por esta militancia. Fuches,
ademais, a primeira muller en recibir o premio
Xerais, que logo gañarían varias desas novas
narradoras. Ti sénteste así, como ponte?
Non sei que quere dicir iso. Entre esas mulleres
non hai ningunha semellanza. O que escriben
Inma López Silva e Teresa Moure é completa-
mente diferente. Canto ao discurso feminista,
tamén está presente en autoras novas como
María Reimóndez ou Moure. Eu identifícome
moito máis con Xosé Miranda e Xabier Queipo, con como escriben, que coas narradoras de
antes e despois da ponte. Que teña dous cromosomas x non é significativo. Non escribi-
Ganduxando soños
Narrativa Un relato de relatos que
Aleixandre calla con mestría
N
os últimos anos, Marilar Aleixandre prodigouse
como narradora no cultivo da novela. Había tempo (case quince anos, dende que publicara o moi
aplaudido Lobos nas illas) que non daba ao prelo un volume de relatos, o que non quere dicir que abandonase a súa
escrita, pois nestes lustros pasados foron moitos os contos
que a autora deu a coñecer a través de libros colectivos, revista e xornais.
Aparece agora O coitelo en novembro, unha ampla compilación de toda a contística producida pola autora dende
mediados da pasada década ata o presente, que reúne preto de tres ducias de textos de moi variado xorne, tanto no
que di da súa temática coma no que respecta ao seu estilo
e aínda extensión.
O coitelo en novembro –título dun dos contos do libro– reúne dende microrrelatos ata relatos longos, pasando por relatos curtos e minirrelatos. Algúns deles con evidente recendo poético, outros máis discursivos, mesmo algúns de prosa
listada ou linguaxe sms.
Como non podía ser doutro modo nun volume con tantas historias, os argumentos e temáticas abordados son
abondo diversos, cousa que se explica doadamente se se
ten presente que estes textos foron nacendo para ser in-
A imaxe da lingua gallada tamén se pode
aplicar á diglosia. Dixeches nalgún momento
que a lingua sobrevivirá se a sociedade aposa
por ela. Estao a facer?
É pronto para saber cal vai ser a reacción social
ao novo decreto que regula as linguas no ensino. Unha cousa é o poder político e outra, a
sociedade. Efectivamente, o poder político pasou por unhas eleccións, mais neste caso, aínda que o PP sexa maioría no Parlamento, o voto
maioritario non foi seu. Gustaríame ser optimista pero é difícil cando ves como se está
deixando de falar galego en moitas zonas, mesmo do rural. A situación actual esixe por parte
do galeguismo un esforzo de imaxinación e de
integración. Hai sectores indubidablemente galeguistas mais non ao cen por cen en todos os
ámbitos. E podes velos nunha libraría comprando só libros en castelán para os agasallos de nadal e dicíndoche que non len literatura galega.
seridos en obras con temática pautada (especiais e monográficos) ou mesmo con algún tipo de limitación (espacial,
por exemplo).
Para que os contos non figurasen un tras doutro en recompilación simple, Aleixandre creou unha estrutura marco coa
que ganduxar as historias: unha investigadora dunha Galicia
de dentro duns poucos anos dedícase a pescudar na historia
da literatura e a prensa galegas na emigración centro e sudamericana da posguerra. Esta estudosa, trasunto da propia
autora, anda a especializarse no estudo dos narradores e narratarios nas Metamorfoses de Ovidio e n’As mil e unha noites,
de aí o fecundo diálogo entre o rol do personaxe protagonista
e o da súa propia creadora, pois dalgunha maneira O coitelo
en novembro pretende asemellarse a unha sorte de singular
As mil e unha noites en versión de noso.
Por tanto, hai neste libro de Aleixandre unha aposta moi definida polo xogo metaliterario, creando unha macroestrutura
narrativa que se inscribe nunha tradición occidental vedraia,
entre nós tamén ben viva, dende Ánxel Fole e Cunqueiro ata
Teresa Moure, por citar só algúns exemplos significados.
Logo, cada historia en concreto vai percorrendo os seus
mundos particulares, que igual se debruzan nos míseros
mundos labregos da preguerra coma nas aventureiras historias de cazadores, o mesmo na paixón desmedida dos amores primeiros que nas éticas insubornables dos avós de antes e que tamén teñen vagar para remansar nun fabulado
encontro entre Karl Marx e Charles Darwin no Red Lion, nas
penurias dos encarcerados, dos represaliados da guerra civil,
a fame negra da posguerra, os aloumiñadores de palabras
Ti podes criticala, porque non todo o que se escribe en galego é bo, pero primeiro tes que lela.
En Cataluña é totalmente distinta a percepción
do amor pola lingua.
Este é o Ano do Libro e tamén é un ano de crise para o libro. As medidas que se están adoptando dende a administración son as adecuadas para afrontarmos este momento?
Parece que este é xustamente o ano do antilibro. Desaparece a esixencia de que a metade
das adquisicións novas das bibliotecas escolares sexan en galego. E faino unha Consellería de Educación que vai gastar un millón de
euros en facer propaganda do novo decreto. Por que non se dedica iso a promocionar
o libro en galego ou o libro en xeral? As editoriais aínda non asinaron o contrato para a
compra de libros editados en 2009 para a súa
incorporación ás bibliotecas públicas. Parece que o que se quere, nun momento de crise
como este, é laminar as editoriais. En Galicia
hai unha política dirixida de modo moi directo
contra o galego, como nunca houbo nos tempos de Fraga.
Son poucos os autores galegos traducidos, e
menos as autoras. Ti formas parte dese reducido núcleo. Como consideras que se vos
percibe fóra ?
Non sei ben. Só teño traducidas dúas obras de
narrativa para adultos, Tránsito de los gramáticos (Acento Editorial, 1997) e Lobos en las islas
(Lumen, 2001), que non tiveron moito impacto,
e recentemente narrativa e poesía en antoloxías
en inglés, á parte da literatura xuvenil (LIX), na
que si son unha persoa coñecida en España.
Coido que na literatura infantil e xuvenil, unha
vez que está dispoñible o libro en castelán, valórase que tipo de obra é independentemente
da súa procedencia. En todo caso, está claro
que na literatura galega, no caso da LIX…
perdidas, as penelopianas redeiras de soños, os relatos tribais, as reescritas mitolóxicas e cervantinas, os contrafacta
do lendario sobre sereas e carrapuchiñas, a reivindicación da
afouteza de figuras históricas como a de Xoana de Arco, a
desesperación que conduce ao suicido, a parodia swifteana
para a solución da problemática dos marxinais urbanos, o
amor en tempos de hospicios e estafilococos industriais, a
defensa ecolóxica, a contística de cerna orientalizante, o absurdo de agoiros e supersticións e ata imaxinativas ocorrencias ás portas do Ceo, entre outros motivos.
Os seguidores fieis de Marilar Aleixandre teñen neste O
coitelo en novembro unha oportunidade única de se achegar ao mellor da súa prosa breve reunida nun único volume. Amais, que toda esta contística se presente baixo o
paraugas arquitectónico dunha estrutura enmarcada moi
suxestiva e de continuos repregamentos espazotemporais
con deliberados solapamentos e coincidencias de voces
narradoras e destinatarios, creando un complexo tecido de
instancias emisoras e receptoras, non fai senón contribuír
a unha orquestración integral máis atractiva na que a escritora regala aos seus lectores un libro que non os deixará indiferentes, pois nel se amosa, claramente, o que esta autora é capaz de ofrecer. // Armando Requeixo
O coitelo en novembro · Marilar Aleixandre ·
Xerais, 2010 · 272 páx · 17,60 euros
proTagonista
Crítica //
... existe unha situación de normalidade que
non hai nos outros xéneros...
Na miña xeración tradúcese todo. Agustín
Fernández Paz e Fina Casalderrey teñen toda
a súa obra traducida en castelán. Igual que
penso que é importante que haxa unha política de tradución ao galego de obras doutras
linguas, tamén sería moi importante que
houbese unha política de promoción de autores galegos, como acontece noutros sitios,
por exemplo nas Baleares, para que se coñecese o que estamos a facer. Pode haber obras
interesantes que non son traducidas porque
ninguén ten a posibilidade de saber delas.
dos españois estiveron retidos nunhas salinas
francesas ao rematar a guerra civil…
Anllar, racha?
A materia primas coa que escribimos. As palabras.
Mila Drexial atopa nunha libraría unha serie
de escritos esquecidos de Aleksandra Mairal,
supoño que un trasunto de ti mesma…
Non necesariamente.
Na túa escrita hai palabras que son chave. Se
che digo coitelo, que me dirías?
Neste momento, novembro.
Sal?
O sal estará moi presente na miña próxima
novela, que aínda estou empezando. O sal ten
unha dobre vertente. Por unha banda está asociado a aspectos de bendición, de compartir,
de dar a benvida, de purificar. Como no conto
de Alí Babá, no que a criada Marjane descobre que o capitán dos bandidos quere matar
a Alí Babá porque pide que non lle boten sal
na comida, pois unha persoa, despois de com-
19
partir o sal con outra, non a pode matar. E por
outra banda, o sal ten un potencial negativo.
Sementar os campos de sal é unha maneira
de facelos improdutivos. Ao mesmo tempo,
para min representa o mar e as bágoas. Neste
vindeiro libro, o sal terá que ver co exilio, porque acabo de aprender, nunha viaxe que fixen
este verán, que un grupo de case 1.000 refuxia-
Aleksandra e os seus escritos fican no esquecemento. Como te ves a ti mesma nun futuro?
Aínda que haxa un xogo co meu nome, non
pretendía representar un personaxe específico
senón falar do que pode estar ocorrendo agora
cos libros e coa literatura. E non o digo por internet, que para min non lle supón ningún perigo aos libros. Senón porque unha boa parte
dos autores famosos son presentadores, xornalistas ou personaxes televisivos, e confúndese a persoa que toma en serio escribir con
aquela que aparece nun programa contando a
súa vida e xa pasadomañá está publicando a
súa biografía. Quería esaxerar o que pode pasar con libros que si foron escritos en serio e
que poden quedar esquecidos. Mais eu non
son guapa como Aleksandra Mairal.
proSpección
Crítica
Contra o mito freudiano
Ou de como matar o pai
sen acabar no diván
En abril saía do prelo Le crépuscule d’un idole. L’affabulation freudienne (Grasset), onde
Michel Onfray lanzaba unha completa operación de derruba da figura de Freud que
provocou unha furiosa reacción dos pro freudianos. A verdadeira relevancia dunha
polémica fundamentada no recurso ao biográfico cuestiónase aquí, ao tempo que se
realiza un percorrido polo sentido político da obra do psiquiatra de Viena. A contestación que o pensamento feminista fixo á herdanza de Freud, resituando o corpo no
cruzamento entre o natural e o cultural, completa a ollada. // Miguel Vázquez Freire
O
panfleto antifreudiano de Onfray pode
sintetizarse en catro grandes afirmacións.
A primeira: que a psicanálise non é unha
ciencia, como pretendía Sigmund Freud,
senón en todo caso unha filosofía. Segunda: que a
psicanálise, en tanto que terapia, non cura nin curou
nunca, é “unha póla do pensamento máxico” que no
mellor dos casos funciona como un simple efecto
placebo. Dúas afirmacións con amplos precedentes,
desde antes mesmo de que Karl R. Popper colocase
a psicanálise entre as pseudociencias. Terceira: a psicanálise vén operando como unha auténtica relixión,
coa institucionalización dunha “organización militante extremadamente xerarquizada”, capaz de funcionar “como unha metafísica de substitución nun
mundo sen metafísica”, o que xa fora afirmado, entre
outros, por George Steiner (nas conferencias de 1974,
logo editadas co título Nostalxia do absoluto). A cuarta é a máis devastadora desde a perspectiva do recoñecemento ético biográfico da figura do propio Freud:
Onfray non só sostén que as principais teses psicanalíticas distan de ter un carácter universal, pois só
reflicten os desexos e inclinacións do mesmo Freud,
senón que engade aínda que os máis célebres casos,
que a escola psicanalítica ten presentando como as
curacións emblemáticas do fundador, non foron tales
senón vergoñentas falsificacións.
O HOME E A OBRA
O principal problema que presenta a revisión de
Freud que nos propón o autor do Tratado de ateoloxía
é a mesma desmesura do afán descualificador. Que
ademais esa descualificación se apoie fundamentalmente no descrédito moral da persoa, evoca o vello
vicio do argumentum ad hominem. Freud puido ser
unha persoa reprobable e, malia todo, a psicanálise
pode ser unha teoría meritoria. Neste sentido, resulta ilustrativo comparar o tratamento que Onfray dá
ás relacións de Freud coa filosofía, coas que se poden
atopar, por exemplo, en El legado de Sigmund Freud.
Una relectura de la Ilustración, traballo recentemente publicado polo profesor santiagués Manuel Pombo. O que Onfray contempla como mostra da falta de
orixinalidade das ideas freudianas, é presentado por
Pombo como proba da inserción da psicanálise no
debate radical da filosofía arredor dos límites do ideal
ilustrado. Poderiamos dicir que, en realidade, á marxe
dunha avaliación estritamente biográfica do psiquiatra vienés, pouco importa que este, como asegura
Onfray, estivese empeñado en borrar as pegadas dos
autores (Schopenhauer, Nietzsche) que o precederon
na concepción do inconsciente. O realmente relevante é avaliar en que medida as achegas freudianas renovan os discursos precedentes.
Lendo Le crépuscule… un percibe como se o seu autor se movese dominado por un empurre antagónico ao que adoitan padecer os máis dos biógrafos. Se
destes se di que acaban como posuídos polo espírito da figura biografada e tenden a ser con ela máis
benévolos ca críticos, Onfray semella enfrontar a súa
revisión de Sigmund Freud como obrigado por un furioso axuste de contas no cal ningunha avaliación positiva pode ter cabida. A tentación de aplicar o propio
Sigmund Freud // Andy Warhol
Onfray semella
enfrontar a súa revisión
de Sigmund Freud
como obrigado por un
axuste de contas no cal
ningunha avaliación
positiva pode ter cabida
esquema psicanalítico é evidente, máis cando o propio Onfray nos ten informado da súa primeira etapa de lector adolescente e afervoado dos textos freudianos, así como da serodia caída do cabalo no seu
particular camiño de Damasco. A furia antifreudiana
non sería, logo, senón o (psicanaliticamente) previsible asasinato do “pai”, merecedor dunha revisión
crítica posterior máis distanciada… quizais no diván
psicanalítico? Direi axiña que neste punto eu me sinto máis próximo a Onfray, quen, coido que con razón, denuncia o que el denomina (unha vez máis, iso
si, con innecesario exceso despectivo) “ferrollazo (verrouillage) sofístico”, isto é, a tendencia do discurso
psicanalítico a integrar como síntoma neurótico toda
crítica da psicanálise, procedemento que, en efecto,
derivaría na imposibilidade de calquera refutación.
ALÉN DA CIENCIA, ALÉN DA ILUSTRACIÓN
Mesmo así, acabo pechando o libro cunha sensación
de inxustiza. E o mesmo Onfray proporcióname a clave
cando, nas páxinas finais, analiza as razóns do éxito
do freudismo. Deixando de lado a reiteración do carácter xerárquico e disciplinado que Freud impuxo á psicanálise (explicación obviamente insuficiente, cando
outras organizacións semellantes teñen con todo fracasado), as dúas razóns fundamentais serían a introdución da sexualidade no pensamento occidental, por
vez primeira dun xeito descargado de toda moralidade; e o se constituír nunha das visións postmetafísicas
que mellor responde ao repregamento sobre o eu que
caracteriza ao nihilismo contemporáneo.
É a investigación e afondamento nestas notas, á
marxe da estrita avaliación científica, as que conducen a situar o pensamento freudiano como un
dos eixes claves na revisión das aporías do discurso
ilustrado que domina o pensar filosófico actual, tal
como enxerga, por exemplo, o traballo de Pombo. E é
o que o lector bota en falta no inflexible e unilateral
enxuizamento de Onfray. Eu diría que este, obsesionado por negar a Freud desmentindo o que o propio Freud pensaba de si mesmo, acabou esquecendo
que o NOSO Freud, o único finalmente relevante para
alén de academicismos estreitos e/ou mitomanías,
hai tempo que deixou de ser o que el mesmo pensaba ser. Como di Julia Kristeva, centrar hoxe o debate sobre a psicanálise na súa “cientificidade”, entendida ao xeito positivista (como o entendía orixinalmente o propio Freud, fillo finalmente do seu tempo), supón retrotraerse a un debate epistemolóxico
do pasado século.
proSpección
Crítica //
Freud e a política
// M. V. F.
Die Besitzkröten (Sapos propietarios) // George Grosz
N
o seu demoledor ataque contra
Freud, Onfray inclúe tamén a denuncia dun Sigmund Freud admirador do fascismo de Mussolini e
contemporizador co nazismo. “Progresista ou
revolucionario, Freud?”, pregúntase Onfray,
para retrucar de seguido: “en absoluto. Era un
arteiro conservador, gardián dos bos costumes
e partidario dos réximes autoritarios”.
FREUD E O FASCISMO
En que se apoia o polémico pensador francés
para trazar ese retrato político do psiquiatra vienés? Hai, en primeiro lugar, a anécdo-
ta dun discípulo italiano, nos primeiros anos
do acceso ao poder do fascismo, que lle presenta ao pai dun paciente, fascista fervente.
Este pídelle a dedicatoria dun libro para llo
entregar ao duce, cousa que Freud efectivamente fai, e con palabras que Onfray interpreta como indo para alén do que cabería
agardar dunha simple fórmula de cortesía.
Hai algunhas alusións a certas testemuñas
segundo as cales Freud tería visto con non
malos ollos a política autoritaria do almirante Horthy en Hungría e do chanceler Dollfuss
na propia Austria. Hai, por fin, as evidencias
de que Freud adoptou toda clase de cautelas
para evitar calquera tipo de enfrontamento co novo réxime alemán do III Reich, ata o
punto de aceptar colocar á cabeza da Escola
Psicanalítica un psiquiatra non xudeu.
En realidade, que Sigmund Freud era un
home de concepcións políticas conservadoras,
e que a mesma teoría psicanalítica, segundo
este a concibiu, tiña un carácter eminentemente conservador, moi distante da lectura
que posteriormente farían, por exemplo, os
freudomarxistas da Escola de Frankfurt, é algo
ben coñecido. Freud era moi consciente do que
as súas ideas tiñan de desafío contra a maior
parte das concepcións dominantes na ciencia
da súa época, mentres que simultaneamente
aspiraba a que fosen recoñecidas con todas
as beizóns e predicamentos favorables que a
ciencia oficial reservaba para o “confirmado”
ou “establecido”.
Esta tensión marca tamén a inserción política da psicanálise. Interpretar, no sentido
que parece facer Onfray, o pesimista e absolutamente desesperanzado berro sobre a condición humana d’O malestar da cultura, obra
que Freud escribiu baixo a influenza das terribles matanzas da Primeira Guerra Mundial,
como unha simple reacción anti-ilustrada e
irracionalista, semella unha inxenua volta ás
lecturas do racionalismo ilustrado ao xeito do
Asalto á razón lukacsiano. Algo que sorprende especialmente en alguén que se presenta
como un lector apaixonado da crítica nietzscheana da ilustración, liña onde cabe inserir o
texto freudiano.
FREUD E OS XUDEUS
Seguramente o que resulta especialmente
chocante é a presentación dun Freud, xudeu,
disposto a chegar ás máis humillantes concesións diante do réxime nazi. En realidade,
a posición de Freud con respecto á súa condición xudía, resístese a simplificacións. Freud
é un xudeu non practicante, autor de textos
que a comunidade relixiosa xudía verá como
auténticas blasfemias (léase Moisés e a relixión
monoteísta) e responsable dunha das concepcións materialistas da relixión máis influente
na nosa época, como por certo Onfray, autor
dun popular Tratado de ateoloxía, ben sabe.
Pero a interpretación que este fai do freudismo
como expresión do “nihilismo da época” condúceo a culpalo de aliado intelectual do nazismo e finalmente de unificar a vítimas e verdugos, ao situar nun mesmo plano, desprovisto
de calquera distanciamento ético, os desaparecidos nos fornos crematorios de Austwitz
(entre eles, as dúas irmás do doutor vienés) e
os oficiais nazis que dirixían o campo.
Como se fai esta equiparación? Mediante
un moi discutible salto analóxico. Da tese psi-
21
19
canalítica da indefinición entre doente psíquico e persoa sa –xa en si mesma cuestionable:
non é o mesmo dicir que a psicanálise reduce
a distancia entre doente psíquico e individuo
san, o que é certo, que asegurar que elimina
absolutamente esa distancia, algo ben máis
discutible– pasa Onfray a establecer que esa
indistinción se traduce na indistinción paralela entre vítimas e verdugos. Podería aceptarse unha certa equivalencia (nunca identidade)
entre “doente” e “vítima”, pero en base a que a
do “san” e o “verdugo”...?
DO FREUDOMARXISMO AO BIOPODER
Na miña opinión, o carácter unilateral do ataque de Onfray evidénciase no tratamento do
posfreudismo. Exime da descualificación que
aplica a Freud, aos freudomarxistas Reich e
Marcuse, e mesmo á relectura existencial da
psicanálise que efectúa Sartre. Por que? Só
atopo unha explicación: porque as propostas
ideolóxicas, políticas, destes autores, coinciden coas do propio Onfray. Agora ben, como
se pode salvar a estes autores sen levantar
previamente a condena, cando menos parcial,
de quen os inspirou? Cando Onfray denuncia
que só quen non ten lido a Freud pode colocar
o seu retrato a carón dos de Marx ou o Che,
non habería que estender a mesma crítica aos
Reich, Marcuse e Sartre?
Coido que é aquí onde naufraga especialmente o traballo de Onfray. Poida que non sobren as críticas da sacralización ou mitoloxización da figura de Freud. Pero non parece que
a necesaria operación de desmitoloxización
se deba efectuar mediante unha simple inversión demonizadora. Neste sentido, sorprende
que Onfray non tome máis en conta unha das
direccións críticas co freudismo que, na miña
opinión, resulta máis reveladora, xustamente porque apunta, non ás súas insuficiencias,
senón ao que encerra de problemática a súa
mesma positividade. Isto é: antes de denunciar que a psicanálise non ofrece aquilo que
promete, que é unha fraude, como proclama
Michel Onfray, trataríase máis ben de situar
o seu éxito –porque ese éxito existe, como o
propio Onfray recoñece–, na senda da crítica
foucaultiana da teoría clásica do poder. Así, tal
e como propón Deleuze no Antiedipo, a psicanálise aparecería como un dispositivo máis ao
servizo da administración dos corpos e da vida
por parte do biopoder que caracteriza as sociedades contemporáneas.
Este podería ser un enfoque crítico para resituar á psicanálise hoxe. Pero non foi o camiño escollido por Onfray. El preferiu chamar a
atención sobre as pequenas miserias do home
Freud no canto de investigar sobre as grandes
luces e sombras que proxecta a súa obra.
20
22
////Crítica
proSpección
Para seguir lendo. M. Onfray,
Le crépuscule d’une idole. L’affabulation
freudienne (Grasset, 2010) é o texto
que acaba de provocar o debate en
Francia, seguramente xa en proceso
de tradución ao castelán, como está
ocorrendo coas últimas obras do
polémico filósofo francés. Le livre noir
de la Psychanalyse, conxunto de artigos
de varios autores compilados baixo
a dirección de Catherine Meyer (Les
Arénes, 2010, última edición revisada),
é o texto que, segundo confesión
propia, abriu os ollos a Onfray sobre
a impostura freudiana. Para seguir o
debate entre Onfray e os pro freudianos,
como Elisabeth Roudinesco e Julia
Kristeva, é recomendable acudir ao
sitio web de Le Nouvel Observateur ou
a BibliObs.com. El legado de Sigmundo
Freud. Uma relectura de la Ilustración,
de M. Pombo Sánchez (Lugar Editorial,
Buenos Aires, 2009) é unha completa
revisión da obra freudiana, baixo un
enfoque académico e eminentemente
filosófico. O mesmo autor tiña xa
entregado, na colección Pensamento de
editorial Baía, un traballo máis reducido
sobre o mesmo Freud (Sigmund Freud,
nº 24 da colección). Unha avaliación da
contribución da psicanálise á cultura
contemporánea pode atoparse nos
artigos de diversos autores (S. Tubert,
C. Gómez Sánchez, J. Arregui, entre
outros) que abren o nº 5/6 da revista
de pensamento contemporáneo Pasajes
(agosto 2010); tamén ten un notable
interese a entrevista con J. Starobinski
sobre as relacións entre psicanálise e
literatura. As conferencias radiofónicas
de G. Steiner foron traducidas ao
castelán non hai moito: Nostalgia del
absoluto. Siruela, Madrid 2001 (nova
edición no 2007).
Sobre o debate entre feminismo
e psicanálise
Psicoanálisis y feminismo. Pensamientos
fragmentarios, de J. Flax (Madrid. Cátedra. 1990), cun excelente prólogo de S.
Tubert. Tamén Crítica feminista al psicoanálisis y la filosofía, de López Pardina
e Oliva Portolés (Madrid. Editorial Complutense, 2003); de Simone de Beauvoir,
o segundo capítulo do primeiro volume
de El segundo sexo, “El punto de vista
psicoanálitico” (Madrid, Cátedra, 2000,
traducción ao galego en Xerais. Vigo.
2008); La Sexualidad femenina y su construcción imaginaria, de S. Tubert (Madrid, Ediciones El Arquero, 1988); Psicoanálisis y feminismo , de J. Mitchell (Barcelona, Anagrama, 1976); El freudismo,
un feminismo descarriado, de S. Firestone en La dialéctica de la sexualidad
(Barcelona. Kairós. 1976); La construcción del sexo. Cuerpo y género desde los
griegos hasta Freud, de T. Laqueur (Madrid, Ediciones Cátedra, 1994); Cuerpos
sexuados, de A. Fausto Sterling (Barcelona, Melusina, 2006); Teoría literaria feminista, de M. Toril (Madrid, Cátedra, 1999);
Espéculo de la otra mujer, de L. Irigaray
(Madrid, Akal, 2007); El pensamiento heterosexual, de M. Wittig (Madrid, Editorial Egales, 1992); El orden simbólico de
la madre, de L. Murado (Madrid, Horas
y Horas, 1994); Feminismo, diferencia
sexual y subjetividad nómade, de R.
Braidotti (Barcelona, Gedisa, 2004); El
género en disputa, de J. Butler (Barcelona, Paidós, 2008). // M. V. F.
Psique e feminismo na encrucillada
// Mercedes Expósito García
Bella and Sigmund Freud // Jane Mc Adam Freud
D
ende o momento en que perseguen cambios político-ideolóxicos, feminismo e psicanálise son
xeitos de pensar dende a resistencia. Por outra banda, a longa relación das
feministas coa psicanálise mantense nunha oscilación polémica entre detractoras e
defensoras. Ofreceremos unha topografía
imprecisa destes espazos de debate xa que
é imposible condensar en poucas liñas análises que abranguen décadas de pensamento crítico.
A teoría freudiana baséase na aceptación
das diferenzas anatómicas entre os sexos
masculino e feminino. A superación do complexo de Edipo na etapa infantil fai que a persoa oriente os seus desexos eróticos cara ao
proxenitor do sexo contrario co conseguinte ingreso na sociedade heterosexual. Amais
disto –e aquí entramos no punto polémico que orixinará moitas críticas feministas–
Freud sostivo que nenos e nenas só recoñecen o órgano sexual masculino e a conseguinte oposición fálico-castrado. A castración real
das nenas diferénciase da ameaza imaxinaria
de castración que planea nas psiques dos nenos que non respectasen o tabú do incesto. O
feminino como mutilado semella unha constante das análises psicanalíticas.
Simone de Beauvoir considerou que o destino das persoas non depende da súa anatomía, como sostiña Freud, senón da súa situación social. Non é o pene o que envexan
as nenas –pensaba– senón os privilexios sociais de que gozan os nenos e homes. Hai
nenas que non só non envexan a posesión
dese órgano senón que o consideran unha
excrecencia carnal.
Nesta mesma liña, atopamos autoras como
a francesa Monique Wittig que, ademais de
rexeitar a psicanálise freudiana e lacaniana, rexeitan tamén a diferenza muller-home
adoptada polo feminismo da diferenza heterosexual. Crítica severa, considera que a institución psicanalítica oprime as persoas psicanalizadas. O psicanalista aprovéitase dos
desexos que estas persoas teñen de se comunicaren con alguén; supón unha explotación
económica –pois o contrato do psicanalizado
co psicanalista pode durar toda a vida– pero
tamén unha explotación ideolóxica e política,
xa que na teoría psicanalítica se dá por sentado de xeito acrítico que o que funda a sociedade é a heterosexualidade e a familia, o cal
implica unha orde masculina e patriarcal.
Porén, en medios intelectuais franceses,
o interese pola psicanálise foi importante. Autoras como Irigaray, Cixous e Kristeva adoptan, sempre dende posicións críticas, a interpretación lacaniana de Freud. A
primeira, expulsada da Escola Freudiana de
Lacan, considera que o feminino non ten representación cultural e que aínda que Freud
se someteu ás regras misóxinas da tradición cultural occidental, a súa teoría pode
ser útil para cuestionar esa orde masculina.
Na procura de valores alternativos, Irigaray
ve como posible, por exemplo, aproveitar as
teorizacións da etapa preedípica do vínculo coa nai como modelo de relación afectiva que as mulleres establecen entre elas. Se
unha parte do feminismo francés, seguido
polo feminismo italiano, aceptou a psicanálise, no mundo angloamericano os argumentos feministas freudianos non se coñeceron ata a publicación nos setenta da obra
de Juliet Mitchell. Nos Estados Unidos, as
posturas críticas virán da man do chamado
feminismo radical, entre outras Kate Millet
e Shulamith Firestone.
Para entender os fundamentos da psicanálise, é preciso ter en conta que aspectos constitúen o seu centro de interese. O saber psicanalítico trata non cos corpos físicos senón con
realidades inmateriais que nomeamos coa palabra psique. Se a expresión corpo sexuado xa é
bastante problemática, a expresión mente ou
psique resulta aínda mais imprecisa.
Que intentamos nomear cando falamos
de sexo… un aparello xenital, un sistema
hormonal, un conxunto de xenes ou as tres
cousas ao mesmo tempo? Se definimos os
corpos como xenitalmente masculinos ou
femininos, deixamos de lado a porcentaxe
de seres humanos con corpos hermafroditas
ou intersexuados. Se os definimos hormonalmente, atopamos que as chamadas hormonas masculinas e femininas existen en
cantidades variables tanto nos corpos con
xenitais masculinos coma femininos e intersexuados. Dende a perspectiva xenética, corpos con xenitais femininos e que polo tanto
deberían ser XX, resulta que xeneticamente
son XY. Véxase, sen ir máis lonxe, o caso da
deportista galega María Patiño.
Cando falamos de psicanálise estamos
a referirnos ao desenvolvemento psíquico.
Agora ben, as psiques ou mentes están incardinadas e a diferenza de sexos masculina
e feminina constitúe o límite que non pode
franquear a teoría psicanalítica. As derradeiras análises do feminismo poñen en dúbida a
propia noción corpo sexuado e admiten que
pode haber máis de dous sexos ou xéneros
. Sendo corpo e psique efectos dunha historia persoal e dunha cultura, o sexo anatómico (feminino, masculino, hermafrodita, intersexo) non coincide coa identidade sexual
(sentirse muller ou home) nin co desexo
sexual (homo ou heterosexual). Deste xeito,
pode definirse alguén como anatomicamente muller pero ter unha identidade masculina (unha muller que se sente home) e o seu
desexo sexual orientalo cara os homes e polo
tanto ser heterosexual. En definitiva, as persoas identifícanse co feminino ou o masculino independentemente do seu corpo, máxime na nosa sociedade na que as tecnoloxías
cirúrxicas permiten modificar o sexo anatómico e hormonal. Hermafroditismo e intersexualidade constitúen temas pendentes de
recoñecemento social. O que define a situación destas persoas é a invisibilidade e a carencia de representación simbólica.
Aínda que o desenvolvemento psíquico
configura o centro de atención da psicanálise, o propio Freud declarou que a igualdade
dos sexos non tiña moito sentido, baseándose non en datos psíquicos senón en que
as diferenzas morfolóxico-anatómicas tiñan
que exteriorizarse no psiquismo. Observamos que a psicanálise, en consonancia coa
ciencia médica, parte dun modelo de dous
sexos que relega os terceiros e os cuartos
sexos a categoría do invisible. Un corpo intersexuado non é lingüisticamente intelixible, de aí que teña que encaixar nalgún dos
dous polos: masculino ou feminino. As intervencións medico-cirúrxicas, recoñecidas
legalmente, constrúen ese corpo de acordo
á norma feminina ou masculina. Non son
os nosos sistemas médicos e xurídicos os
que se adaptan ao que hai, a existencia de
varios sexos, senón que, de xeito ben paradoxal, son os corpos intersexuados os que
han de se adaptar ao que a nosa sociedade
establece: un corpo é home ou muller. Non
hai termo medio.
O corpo é o punto de partida para un punto
de chegada: a psique masculina e ou feminina.
Malia que a psicanálise considera determinante a anatomía no desenvolvemento da vida
psíquica, o feminismo en xeral sitúa o corpo
na encrucillada do natural e o cultural. Fausto Sterling, bióloga, feminista e historiadora da
ciencia estima que a idade, a dieta e o exercicio
físico modifican a fisioloxía e a anatomía das
persoas. Non hai nada sexual nin morfoloxicamente invariante e puro.
Beauvoir opuxo a Freud a célebre afirmación de que non se nace muller e que a anatomía non marca o destino psíquico. Silvia Tubert, feminista do ámbito español, considera
que a psicanálise freudiana non reduce a muller ao seu destino natural nin social. Pensa
que se acusamos a Freud de tomar ao home
como norma e a muller como o diferente-inferior, ao mellor non se pode facer xustiza e
considerar as mulleres iguais pero diferentes.
Deste xeito, tenta rescatar o valor da psicanálise para o feminismo.
proPostas
Crítica //
Por que Steiner?
Ensaio Os artigos de Steiner ancoran no
cosmopolitismo ilustrado e nunha moral xa caduca
O
sentido do humor é o
único que podemos perdoarlle a un moralista, e
iso é algo do que George Steiner sabe tirar proveito. Comprendémolo no que tal vez sexa o
acerto expresivo máis grande deste
volume, no que Robert Boyers prologa e reúne as recensións que publicou periodicamente no The New
Yorker, entre os anos 1967 e 1997. Falando de Anton von Webern, Steiner
refírese á confidencia que o músico,
estrañado pola recepción dalgunhas
das súas obras, lle fixera a un alumno: “Algún día, no futuro, mesmo
o carteiro ha asubiar as miñas melodías”. E o crítico conclúe: “dado o
carácter dos nosos servizos postais,
este non vai ser o caso”. É notable
o sentido da ironía e, no entanto,
o humor non sempre abonda. Que
Punto de vista // Antoni Abad
quería dicir exactamente Steiner coa
perífrase “o carácter dos nosos servizos postais”?
Ese é o problema que teñen os sabios: adoitan dalo todo por suposto.
A lectura da escolma dá testemuño
da inmensa cultura ilustrada dun cidadán cosmopolita, e é raro o libro do
que non poida extraerse algo de valor.
Probablemente moito, neste caso. A
cuestión é a que prezo. Ao prezo de
hipostasiar o Holocausto como se
fose a única cuestión política do pasado século? Ao prezo de inferir que a
homosexualidade de Anthony Blunt
explica a súa sensibilidade na crítica
de arte? Ao prezo de considerar que
Simone Weil é “a primeira muller entre os filósofos”? A moi cuestionable vinculación entre pensamento e
masculinidade dá testemuño do antifeminismo dende o que está escrito
este último artigo. A isto hai que sumar a tendencia, dificilmente desculpable nun teórico da cultura, á gratuidade de certas inferencias psicolóxicas (tales como a atribución a Weil
dunha “negación da sexualidade e do
seu propio sexo”), así como a confusión entre autocrítica e antisemitismo en certas obxeccións da filósofa
á tradición hebraica. Por contraste, as
palabras de Weil, que el mesmo cita,
resoan hoxe cunha estraña calidade
anticipadora, nun intre en que Gaza
non fica tan lonxe da Shoá: “Se os
hebreos, como pobo, levasen a Deus
dentro deles, preferirían sufrir a escravitude imposta polos exipcios –e
provocada polas súas exaccións– que
gañar a liberdade masacrando todos
os habitantes do territorio que habían de ocupar”. O probable autoodio
de Weil ‒–deducible do termo 'exac-
cións'– non debería eximir a Steiner
de tratar coa mesma sensibilidade a
Nakba palestina que o Holocausto
xudeu. Formulándoo nos termos da
propia constitución da moderna teoría crítica, cómpre reparar no feito de
que Steiner é só cinco anos máis vello ca Edward Said. Quere iso dicir que
un mestre non pode aprender nada
dun discípulo? Moi ao contrario. Xa
os vellos humanistas se prezaban de
contraer débedas non só cos sabios
que os precederan, senón sobre todo
cos seus contemporáneos.
O problema non é tanto que
George Steiner sexa un moralista
como que a súa moral xa non é a
nosa. Nun tempo en que cada vez
volven estar máis presentes as relacións entre a literatura e a ética, a
literatura e a política ou a literatura e o dereito (cavilemos no último
ensaio de Claudio Magris), a axenda marcada por Steiner neste ámbito resulta un tanto inactual, cando non francamente inoportuna. O
seu rexeitamento a calquera forma
de acción social afastada dos ideais
da democracia liberal burguesa ou o
xeito en que tende a interpretar en
clave mística cuestións como as catástrofes ecolóxicas dan a medida
da súa capacidade de concreción na
análise política. Como contrapeso, a
súa agudeza e a habilidade coa que
emprega a sentenza (“Lévi-Strauss
resulta ser un artista do desdén”)
case nos reconcilian co estilo ilustrado e coa distancia olímpica cos
que adoita aprehender os problemas do mundo.
Historicamente o tradicionalismo non foi estraño aos pensadores da literatura. Samuel Johnson,
se cadra aínda o mellor crítico de
Shakespeare, e autor de numerosos
panfletos políticos, foi tamén un
virtuoso do conservadorismo. Mediados os anos noventa, os inimigos de Harold Bloom atoparon na
súa obra The Western Canon unha
ocasión para denunciar o nesgo
fondamente elitista do saber humanístico. Aínda que poidamos gozar
da lectura de Johnson, de Steiner e
de Bloom, como podemos gozar de
calquera obxecto de intelixencia ou
de beleza producidos pola man humana, xusto é recoñecer que, por
tras desas “palabras, palabras e pa-
23
labras” están tamén os excluídos
‒e as excluídas‒ da intelixencia e da
beleza. Por fortuna certa teoría da
literatura comprendeu a tempo que
“a comparación non é unha razón”,
e que o cosmopolitismo ilustrado
adoito reproduce e perpetua as relacións de poder.
Prefiro non aventurar cales puideron ser as razóns de Xerais para traducir este volume. Dende un punto de vista lóxico, o libro só cobraría sentido baixo as seguintes condicións: a) en tanto apéndice das
obras completas de George Steiner;
b) en tanto curiosidade chamada
a circular nun campo cultural que,
como o latinoamericano, xa tivese
coñecido a Steiner de vello; c) en
tanto reclamo nunha comunidade que, como a catalá, o venerase
a distancia. Non cumpríndose, aquí
e agora, ningunha desas tres condicións, a unha só lle resta preguntar
“por que Steiner”? (Asumo implicitamente a premisa de que o morbo non debería ser un criterio editorial). É unha mágoa que o talento
das tradutoras –notable na maior
parte dos casos e extraordinario
en non poucos– non fose aplicado
a obras como Antigones, The Death of Tragedy ou In Bluebard's Castle. Na lapela, no entanto, anúnciase
unha versión futura do After Babel.
De novo, por que non algo de Judith
Butler ou de Gaiatri Spivak? O poeta
escribiu: “América, as túas bibliotecas están cheas de lágrimas”. Unha
compréndeo ben cando, ao ler as
referencias aos libros de que Steiner escribe recensión, The New Yorker considera importante indicar o
seu exacto prezo en dólares. Dado o
innegable talento dalgúns editores
estadounidenses para os cartos, seguro que eles non choran polo estado xeral das políticas de tradución.
// María do Cebreiro Rábade Villar
George Steiner en
The New Yorker ·
George Steiner,
Lara Domínguez,
Patricia Buján, Saleta
Fernández (trad.) ·
Xerais, 2010·
408 páx · 26 euros
24
// Crítica
proPostas
Paso a nivel
Ensaio Pensamento autocrítico
e resistencia cultural
O
Cineclube de Compostela ofrece neste libro materiais e formas discursivas de innegábel interese
e utilidade para reconsiderar desde o
compromiso crítico un aspecto fundamental da realidade e dos simulacros políticos na posmodernidade.
Nada menos que o proceso de autocuestionamento do ideario, estratexias e axenda dos movementos de
resistencia, en especial daqueles que
incorporan algún programa cultural como fundamento ideolóxico ou
como ariete social da intervención
desenvolvida.
Falar de movementos, de acción
colectiva, é acaído porque a resistencia cultural hai que pensala neses termos, sen prexuízo de que a
mediación e a axencialidade posúan
asemade un vector individual, visíbel no caso de certas producións
artísticas e teórico-críticas (e para
iso, non sempre). De feito, este volume admite ser lido en dúas perspectivas, non complementarias nin
tendentes a síntese ningunha, que
introducen dinámicas habilitadoras
dun debate obrigado. Sobre todo
para a esquerda.
Por unha parte están o limiar de
Isaac Lourido, o ensaio epilogal de
Slavoj Žižek, os vintedous textos
dos colaboradores, o cedé coa música experimental do trío Urro, a maquetación de X. Carlos Hidalgo, a
colaboración con Estaleiro Editora.
Doutra parte, aparece o intelectual
Non conciliados.
Argumentos para a
resistencia cultural ·
VV. AA.·
Cineclube de
Compostela, 20010 ·
216 páx · 5 euros
colectivo que dalgún modo é –vén
sendo– o propio Cineclube. Cunha
rede de apoios-citacións que invoca o pensamento de Gramsci, Benjamin, o materialismo cultural británico, Weiss, Debord, Foucault, Badiou,
Bensaïd, Žižek, e que dialoga en particular, como non podía ser doutro
xeito, coa cinematografía. E isto xa
desde o propio título do libro, eco do
filme Non réconciliés (1965), de Straub
e Huillet, que Aurelio Castro aborda
no seu contributo ao volume. Outros
capítulos fan o propio con producións de De Sica, Antonioni, Bertolucci ou Farocki.
É necesario observar a dimensión
xeracional da proposta: un núcleo
nada (pre)ocupado en vixiar ortodoxias nin cohesións grupais e no que
a maior parte das voces, todas agás
as de Alberte Pagán, Belén Gopegui,
José Manuel Sande e Xesús González
Gómez, corresponden a ensaístas,
xornalistas, documentalistas e analistas culturais nacidos entre 1975 e
1985, e que por tanto parece improbábel que chegasen a iniciar camiño
de volta ningún.
Fotograma do filme Nicht versöhnt // Straub e Huillet
Con todo, o máis relevante paréceme que sexan dúas notas. A primeira é a axilidade, a intensidade e
mesmo a eficacia dunha reflexión
non condicionada, dunha análise
que non concede espazos a doxa
ningunha, que non o fai nin nos temas máis delicados (o nacional, por
exemplo). Diría aínda que se trata en
xeral dunha discursividade non primordialmente instrumental ou programática, aínda que achegas como
as de Samuel Solleiro, Lara Rozados,
Isaac Marrero, Miguel Prado ou Marcos Pérez Pena perfilan dúbidas estimulantes nese plano. A segunda
nota consiste nunha opción, con
certeza non pactada, a prol da diversificación discursiva do volume:
o ensaio académico, a hermenéutica de ideoloxemas e xestos, a enunciación directiva, a autoficción, a
colaxe documental e distintas prácticas da intertextualidade, algo que
lonxe de des-facer o libro acaba instando unha disposición participativa na lectura.
Os textos de Lourido e Žižek funcionan como parénteses osmóticas.
O limiar detalla a cartografía da resistencia cultural e a lenda empregada para interpretala (poder, institución, emancipación, hexemonía,
clases sociais, nación, desterritorialización, ciclo de protesta, repertorios culturais, performatividade,
efectividades táctica e estratéxica...). O epílogo localiza, apelando
á política institucional e sociocultural de Hugo Chávez, unha saída
posíbel ao labirinto das derrotas
da esquerda. Žižek, nun coñecido
texto de 2007 no que equipara resistencia e rendición, sanciona que
Sentido común vs.
pensamento
Ensaio Edítase a conversa
televisada de Chomsky e Foucault
O
International Philosophers
Project organizou en 1971 uns
debates entre intelectuais
salientables da época, emitidos pola
televisión pública holandesa. A editorial galega Trifolium edita o diálogo
mantido entre Chomsky e Foucault,
que ata o momento circulou pola
rede no seu formato audiovisual.
O encontro presenta o intento de
aproximación dialéctica e conceptual
coa imaxe de dous homes que esburacan unha montaña dende puntos
de partida distintos. A pregunta é se
lograrán achegarse.
E non tal, porque os marcos epistemolóxicos e, logo, conceptuais son
demasiado distantes. Agora ben, isto
non resta interese á exposición de
posturas a respecto da condición humana, primeiramente, e do poder e
da xustiza, nun segundo lugar.
Mentres que os razoamentos de
Chomsky, ao estilo anglosaxón, van
creando un niño de abella, como dicía Deleuze, é dicir, van validándose a
medida que se concatenan, a aposta
de Foucault, postestruturalista, se é
que lle caben as categorías, camiña
por vieiros arriscados que desbaratan
os percorridos ata o momento.
Chomsky fai fincapé nun innatismo humano só ata certo punto modelado polas circunstancias sociohistóricas e políticas. Foucault, pola
contra, entende que os propios mecanismos históricos, sociolóxicos e políticos son os que producen subxectividade. Así, os distintos períodos conceden distintos esquemas mesmo para
a abordaxe intelectual dos termos.
Polo tanto, a natureza humana non é,
para el, un concepto científico, perenne, senón un indicador epistemolóxico que necesitaron as ciencias nun
momento preciso. Isto é, Foucault
insiste en non poder falar das cousas
fóra dos termos ou estruturas xeradas
De min cara os outros // Mónica Van Asperen
polo propio mecanismo de saber-poder, mentres que Chomsky está convencido da existencia a priori dun número de regras con posibilidades de
aplicación variables, o que asegura
unha experiencia humana común e
a capacidade de abstracción, de teorizar: a posibilidade, entón, de coñecemento aséptico e fiable.
Esta confianza no sentido común
como fonte do pensamento é o que
fixo que a tradición filosófica occidental se basease nos chamados
postulados subxectivos. Presupostos
lóxicos para o suxeito falante pero
que non son suficientes para facer
pensamento de altura.
A maiores, confiar na adecuación entre o pensamento e o ser, en
base á coincidencia entre as estruturas biolóxicas innatas e a conformación da realidade humana, é un
exceso de boa vontade por parte de
Chomsky: Tal idealismo chega ao
extremo ao entender que un sistema de asociación libre, amparado
no anarcosindicalismo, propiciará a
manifestación de “sentimentos humanos básicos de compaixón e xustiza” (p. 125).
toda política de resistencia se institúe na praxe en suplemento moralizante e ornamental da socialdemocracia ou en simple socio simbiótico do poder.
Non hai espazo para detalles
complementarios. Outros capítulos aplícanse a clases discursivas e
textuais específicas, entre o teatro,
os manifestos e o documentalismo.
En ocasións centran unha descrición
de disposicións intelectuais e habitus no campo cultural. Relaciono xa
apenas os nomes dos colaboradores non mencionados nas liñas que
anteceden: Alberto Lema, Cristina
García Parga, Gonzalo Pallares, Ramiro Ledo, Daniel Salgado, Cristina
Martínez, María do Cebreiro, David
Rodríguez, Iria Sobrino, Xiana Arias
e o Centro Social Okupado Casa das
Atochas. // Arturo Casas
Foucault mantense perplexo, insistindo en que os conceptos empregados para abordar o tema foron forxados na sociedade de clases, forman parte dela: logo, non
se pode subverter coa mesma linguaxe. E máis, o feito de derrocar o
poder que domina non obstaculiza
que outro o suplante. Isto é, a ditadura do proletariado non ten por
que ser xusta… A xustiza non deixa
de ser “o instrumento de certo poder político e económico” (p. 110).
Imposible facer inocente tal noción:
simplemente queda a resistencia
localizando e traballando nas fisuras do poder. Fronte o micropoder,
micropolíticas.
Chomsky aparece como divulgador, como pensador entregado e afable. Pola contra, Foucault semella o
escéptico realista e radical, non por
funcionar con consignas, senón por
sofisticación diso que dixemos: pensamento. // Rebeca Baceiredo
A natureza humana:
xustiza versus poder ·
Noam Chomsky,
Michael Foucault,
Enrique Sánchez (ed.)·
Trifolium, 2010 ·
133 páx · 11 euros
proPostas
Crítica //
25
Excluídas do público
Ensaio Unha achega interdisciplinar na loita pola
inclusión das mulleres na esfera pública
D
ifusora deu ao prelo a cuarta entrega da Cátedra Caixanova de Estudos Feministas,
institución que xorde no ano 2000
co obxecto de “cohesionar a investigación destinada a potenciar a integración da muller nas diferentes
esferas da actividade social e produtiva de Galicia”. A temática vertebral do compendio de investigacións que compoñen o libro é a
clave feminista da separación dos
espazos en público e privado e a
asignación correlativa a estes en
función do sexo.
Varias/os investigadoras/es da
Universidade de Vigo reflexionan
sobre a exclusión social das mulleres do eido público centrándose en
diferentes campos da esfera visible:
o laboral, o comunicativo, o educativo, etc. Esta selección de artigos dá
conta da amplitude e especialización dos estudos de xénero na nosa
comunidade. A interdisciplinaridade
do volume pon de manifesto a necesidade dunha aproximación transversal aos diferentes campos da vida
co obxectivo de acadar a inclusión
das mulleres como membras de pleno dereito na esfera pública.
Os estudos de Belén Fernández e
Loly Ferrero et al. abordan a situación laboral das mulleres, a primeira
dende a óptica normativa –repasando a presenza do xénero nos textos
de negociación colectiva– e as segundas dende a cuestión da corresponsabilidade, fundamental para
equilibrar a saída das mulleres ao
mercado laboral e posibilitar a conciliación familiar coa laboral.
Aurora García achégase aos grandes xestores do imaxinario social,
os medios de comunicación, e analiza bibliograficamente a presenza
das mulleres tanto no contido como
na empresa mediática. “Os medios
de comunicación son un eido privilexiado para observar o fenómeno da discriminación da muller”
–en expresión de García–, mais así
mesmo hai outras plataformas que
nos permiten diagnosticar a situación actual e propoñer liñas de actuación. Referímonos por exemplo
á institución educativa, que recibe a atención especializada de Mª
Cátedra Caixanova
de Estudos
Feministas 4 ·
VV. AA.·Difusora, 2010
· 176 páx · 12 euros
del Mar García-Señorán e Salvador
G. González, investigadores que se
centran na motivación na etapa infantil, e de Alberto Vaquero que focaliza a súa atención na universidade española. Ambos os dous estudos sinalan diferenzas de xénero na
súa diagnose da educación.
No estudo sobre a motivación,
elaborado a partir de cuestionarios cubertos en centros escolares
galegos polo alumnado infantil,
os autores conclúen as diferenzas
nas materias favoritas en función
do xénero (matemáticas e deporte
para eles e humanidades para elas).
No artigo de análise das universidades confírmase esta barreira vertical e sinálase tamén a horizontal:
“a tesoira”. Todos os estudos compendiados conclúen a presenza
Heart // Louise Bourgeois
dun subtexto de xénero na sociedade que supón un hándicap para a
incorporación das mulleres ao eido
público, e propoñen unha serie de
medidas de acción positiva.
Pola súa banda, Águeda Gómez,
dende unha perspectiva antropolóxica histórica, aplica un modelo bebido de Bourdieu a diferentes socie-
dades co gallo de reflexionar sobre a
construción social do xénero.
O resultado é unha obra coral
ecléctica nas temáticas pero unificada polo fío transversal do xénero
e a orientación feminista que busca a integración das mulleres en todos os campos da vida. // Iolanda
Martínez
proTagonista
Crítica
Hito Steyerl
«As imaxes, os corpos e
as loitas partillan unha
mesma dinámica»
O papel coma o vídeo válenlle a Hito Steyerl para o ensaio. Profesora na Art School
de Berlín, as súas producións devecen o confronto estético no que se di e novas
condicións de posibilidade para o que se ve. Móvense entre as palabras e as cousas, auscultando nas segundas –coma Walter Benjamin– unha linguaxe irredenta;
onde as faíscas políticas mellor darían prendido. Amais, este outono sae do prelo,
por iniciativa de La Virreina – Centre de la Imatge de Barcelona, o groso da súa obra
escrita: arte e parte dunha cultura non conciliada. // Aurelio Castro // Foto: Tomás Montes
“
We’re now in November”, advirte Hito Steyerl
(Munich, 1966) na que se cadra sexa a súa peza
videográfica máis coñecida, titulada tamén
–a conto dun certo décalage representacional–
coma o minguante mes de outono; dío a súa voz en
off, namentres uns poucos fotogramas de Outubro (S.
M. Einsenstein, 1928) decorren no ecrán: estamos en
Novembro, “cando a revolución rematou e xa só circulan os seus acenos”.
A despeito daquelas imaxes épicas e decrépitas,
cuxo pulso militante entraba en coma fantasmático
a comén dos anos 80, Steyerl ensaiou na súa produción –quer audiovisual, quer escrita, decote xeradora de problemáticas culturais– outras condicións de
posibilidade para o visíbel en liza. Amais de November (2004), La Virreina-Centre de la Imatge de Barcelona exhibía en primavera, por primeira vez no Estado español, o resto dos seus vídeos a contrapelo:
After the Crash (2009), Lovely Andrea (2007), Journal
No.1 (2007), Universal Embassy (2004), Mini-Europe
(2004), Normality 1-10 (2001), The Empty Centre (1998)
e Babenhausen 1997 (1997). De haber un denominador común a todos eles, sería acaso o de pensaren
mediante imaxes, pensando a imaxe en si; retendo
o que nela “relustra de vez e para sempre no intre
da súa cognoscibilidade”, como prescribira Walter
Benjamin na V tese sobre o concepto de historia. De
feito, a maioría de pezas xermolaron no destempo
de refugallos visuais, a miúdo inscritos –coma os de
Lovely Andrea ou November– en parcelas autobiográficas de profesora da Art School de Berlín. Por medio
da fita magnética, a artista xermana ten devido –a
empezar por si propia– unha vizosa trapeira. “As forzas, desexos e afectos que se sedimentaron nunha
imaxe ao producirse son, nesta altura, o que máis
me interesa dela”, recoñece.
Pero a “caixa de ferramentas” de Steyerl atinxía o 12
e 13 de maio na Virreina, alén das devanditas proxeccións, puntos de disenso que se localizan en boa parte
dos seus textos. Por caso en “Is a museum a factory?”,
arredor do que artellou a súa conferencia para a primeira xornada, e no cal empeza evidenciando: “Na actualidade os filmes políticos xa non se mostran nas
fábricas. Móstranse no museo, ou na galería –no espa-
zo de arte–. Isto é, nunha caste de cubo branco. Como
ocorreu tal?”. A fala das testemuñas, a linguaxe das
cousas, o imperio posfordista dos sentidos, a articulación estética da protesta ou a palabra subalterna centran –entre moitos outros nós culturais– a multitude
de ensaios escritos por Hito Steyerl dende os anos 90.
Por volta do outono, o museo barcelonés editará á fin
un volume que os axunte e traduza ao catalán.
Durante a mañá do segundo día, last but not least,
La Virreina hospedaba o seminario WorkersPunkArtSchool, no que cadaquén podía mostrar e debater canda
a produtora de Journal No.1 e os demais asistentes tentativas audiovisuais de seu, acabadas ou aínda en curso. Este encontro supuña ao tempo a deslocalización
dun proxecto homónimo, “de balde e para todos”, iniciado na Art School de Berlín a propósito de La estética
de la resistencia (ER; Hiru, 1999). Coma os protagonistas
da novela-monumento de Peter Weiss, o estudantado
da escola compón dende 2009, xunto a Steyerl, un grupo de información e lectura que fai memoria das loitas
políticas e estéticas acontecidas no centro ao longo
dos anos. Trátase de tecer así un logos para se apropiaren do labor artístico, coma o que fora conquerido na
noite dos proletarios: “Os nosos esforzos para vencer
o silencio pasaran a formar parte das funcións da nosa
existencia, o que achabamos deste xeito enmudecido
podía superarse e podían ser enxergados os pasos nun
terreo cultural” (ER, p. 75).
Sinala que, no que respecta ao vínculo entre imaxes
e política, “estamos agora en Novembro”...
Ben, estabamos en Novembro en 2004, pero de acordo.
En todo caso, logo de Outubro, substituímos a potencia da loita política pola dalgunhas imaxes e
prácticas estéticas?
Non habería unha oposición tan clara entre loita política e imaxes; estas son aínda, con toda probabilidade, parte daquela. Até na época d’A hora dos fornos (F.
Solanas, 1968), as imaxes constituían unha parte importante da loita. É certo que na actualidade esa correlación intensificouse moito, debido a que tamén
o mainstream e as políticas dominantes da imaxe, en
canto á súa dimensión afectiva, volvéronse ben máis
poderosas. Xa ninguén pode dicir, “velaquí a política
real e velaí a imaxe”; unha e mais a outra están completamente anoadas. Entendo o que queres dicir, que
unha imaxe non supón por si mesma un movemento
político. Agora ben, non creo que ese sexa necesariamente o caso; pensa en todas as recentes ocupacións
de fábricas ou universidades. E, por outra banda, as loitas políticas e as imaxes poderían verse desconectadas
nese sentido máis tradicional que indicas. As novas loitas non se han representar ineludibelmente a partir
de imaxes; non están representadas, ou representan,
ou estarían incluídas nunha política da representación
determinada, de xeito que tampouco lles ten que corresponder unha imaxe “natural” ou “realista” que, por
así dicilo, proceda a substituílas dalgún modo. Dito o
cal, loitar coa imaxe, ou aprender a loitar con imaxes,
e imaxinar actos de creación e destrución visual, é un
camiño ao que aínda lle resta porvir político.
Entre esa carga de futuro e o axioma anti-idealista
de Godard e do Grupo Dziga Vertov a mediados dos
anos 70: “ce n’est pas une image juste, mais juste une
image”; non existe unha contradición insalvábel?
Pero tratemos de pensar máis aló desa oposición! A
nosa realidade xa está constituída por imaxes. Así que
a pregunta é: como implicar politicamente as imaxes?
Podemos pensar en imaxes lidando, no canto de en
imaxes de persoas que loitan? Porque do outro xeito
permanecemos recluídos nesta caste de dicotomía segundo a cal habería políticas e corpos reais, e xustamente imaxes, aparencias ou espectáculo. E non creo
que iso sexa demasiado produtivo. As imaxes, os corpos e as loitas comparten unha mesma dinámica.
Irían da man?
Iso é.
No seu texto “O imperio dos sentidos” constata unha
crise contemporánea da representación, política á vez
que estética. A dialéctica visual entre idea e materia,
é dicir, entre o que mostran as imaxes e como se mostran a si mesmas, normalizouse dentro dese réxime
representativo que esmorece ad infinitum?
Unha imaxe pode representar o que for: flores, ou un
asasinato, ou unha guerra civil; calquera cousa. Pero
proTagonista
Crítica //
27
ción á realidade. No texto “A verdade desfeita: produtivismo e factografía” cuestiona, por confuso, o termo “ficción documental” co que Jacques Rancière designou Le tombeau d’Alexandre (Chris Marker,
2003). Con todo, el parece oporse ao mesmo que vostede coa noción de “documentalidade”: “O punto de intersección entre a
gobernabilidade e a produción de verdade
documental”.
Probabelmente. Non me opoño tanto ao que el
di como ao transfondo do debate sobre as películas documentais. Se se empeza a falar outra
vez da ficción como oposta ao documental, ou
en relación ao documento, iso resoará con décadas de debate bastante terríbel. Así que querería deixar aquilo en paz, non remexelo nin un
chisco (risas). Durante moito tempo, esa foi a
definición máis estúpida de documental; a que
dicía que non é ficción, ou que é non-ficción...
Claro que me dou conta de que Rancière quere
dicir algo máis. Simplemente, pensei que xurdiría con iso unha confusión improdutiva.
consta tamén doutra capa que condensa todas
as forzas, desexos e afectos que se sedimentaron ao producila. É como un nodo de enerxía.
E é para min agora, en certo sentido, o nivel
máis interesante. Como podemos intervir nas
enerxías que unha imaxe en canto tal conxela?
É unha vella idea de Walter Benjamin: a imaxe
dialéctica, na que se acumulan tensións mediante un flash. Daquela, como as poderiamos
desconxelar? Como podemos voltar á relación
de forzas que prendeu aquela imaxe?
Aínda que simbólico, o valor de uso de Journal No.1 e Normality 1-9 fronte a algo que
falta –o primeiro noticiario bosníaco– ou
que foi lixado –unha estatua en recordo
dun asasinato neonazi–, é o dun monumento que aspira a outra forma de duración?
Non estou segura de recordala correctamente, pero consistiría na diferenza que estabelece Foucault entre documento e monumento.
Lémbrala? Tal como o fago e interpreto agora, el viña dicir que os documentos manteñen
sempre unha relación indeterminada coa realidade; un documento abeira sempre un grao
de incerteza. Mentres que o monumento é a
configuración de documentos. Se tes documentos en papel, poderías construír unha caste de “estatua” con eles, e esta xa non se ha
preocupar pola relación exacta de cada un coa
Contra Platón
Ensaio Jacques Rancière cuestiona
a distancia entre mirar e actuar
U
n decenio logo d’A lección de Althusser (1975), a
aventura de Jacques Rancière en arquivos obreiros
do s. XIX daba co revolucionario Joseph Jacotot,
de quen tiraría –contra o atordamento de aprenderlle a
alguén o que non sabe– cinco leccións sobre a emancipación intelectual. El maestro ignorante (Laertes, 2003) polemizou ademais na altura –o ano 1987– cun fóra de campo “rosa”: a reforma escolar do goberno de Mitterrand a
expensas do socioloxismo de Bourdieu. A “antifilosofía”
rancieriana envorca aquí todo o sabido e consabido verbo
das imaxes, durante o século pasado, en defensa tamén
dunha figura emancipada, a do espectador. Sábese cando
menos unha cousa: a sospeita segundo a cal “quen ve non
sabe ver”, crucial nos relanzos do pensamento crítico contemporáneo, non é nova; vén da caverna platónica.
No capítulo primeiro, homónimo ao libro, deféndese a separación estética como oportunidade igualitaria para os espectadores, a contrafío das dúas correntes que quixeron abo-
realidade: ela mesma encárgase de construír
unha realidade de seu. Quizais estes dous vídeos cumpran, nese sentido, a función de monumentos. Non o serían, certamente, na súa
acepción máis común, dado que me opoño
totalmente á idea do monumento que conmemora algo, pero si conforme a esa nova
configuración documental, que crea pola súa
vez unha nova realidade. No caso de Journal
No.1, desde logo: parte dun filme ausente, e
durante o proceso de pescudar como foi perdido ou destruído, constrúe un novo.
Digo monumento xa que ambos os dous vídeos incorporan o suplemento da súa fic-
lila en prol da acción –o teatro da crueldade de Artaud– e da
conciencia –o teatro épico de Brecht–. No entanto: “A emancipación [...] empeza cando se cuestiona de novo a oposición
entre mirar e actuar, cando se comprende que as evidencias
que estruturan desa maneira as relacións mesmas do dicir,
do ver e do facer pertencen á estrutura da dominación e da
suxeición” (p. 19). De tal xeito que “unha comunidade emancipada é unha comunidade de narradores e tradutores” de
historias audiovisuais (p. 27). Cabe dicir: de xentalla que se
apropia delas á marxe daquela aritmética pampa.
En “Las desventuras del pensamiento crítico”, Rancière
pon en corentena o “frenesí” da hermenéutica da sospeita inspirada no Marx mozo. Trátase do círculo que Guy
Debord pechou darredor da “sociedade do espectáculo”:
dunha banda, “coñecer a lei do espectáculo equivale a coñecer a maneira en que este reproduce indefinidamente
a falsificación que é idéntica á súa realidade”; da outra,
“dita ciencia nutríase da indestrutibilidade do segredo e
da reprodución indefinida do proceso de falsificación que
denunciaba” (p. 48). Para saírmos logo deste circuíto viciado, abondaría con supor que non existe “ningunha besta
monstruosa que absorbe todos os desexos e enerxías no
seu estómago, ningunha comunidade perdida que debe
restaurarse” (p. 51). Ningunha vida auténtica, algures, e
apenas a posibilidade –aquí e agora– do disenso.
Universal embassy dá conta dun grupo de “sen
papeis” que ocuparon a embaixada somalí en
Bélxica, tras o colapso do estado africano. Proporcionar espazos en que estar, ou dispositivos de expresión, como ambicionan moitas
institucións de arte contemporánea, non é un
xeito de suprimir a posibilidade de tomalos?
Prefiro que os protagonistas de Universal embassy falen, respecto diso, por si mesmos.
Indubidabelmente, os espazos que son apropiados a partir dunha loita gozan dun significado moi diferente ao daqueles ofrecidos
baixo a promesa de valor, e que adoitan implicar a miúdo algún tipo de cooptación. Por
outra banda, ata nos museos hai espazos polos que a xente tivo que loitar. Cando penso
en grupos de arte feministas, como Guerrilla Girls nos anos 80, que habían loitar tanto
nada máis que para crear a conciencia de que
os museos estaban constituídos por espazos
dominados por homes brancos...
É capital para a loita política “gañar” espazos culturais?
Creo que é aínda máis importante o xeito de
utilizármolos.
Por volta de “Las paradojas del arte político”, o artífice d’A
noite dos proletarios (1981) conclúe, a despeito da tendencia
que tenta pasar da representación artística á revolta popular
como da causa ao efecto, que “unha arte crítica [...] sabe que
o seu efecto político pasa pola distancia estética” (p. 85). Á
fin, os capítulos de “La imagen tolerante” e “La imagen pensativa” disenten respectivamente da sacralización da palabra testemuñal en Shoah (Claude Lanzmann, 1985) e mais
da oposición entre punctum e stadium que alicerza a teoría
fotográfica de Roland Barthes.
Non ten dúbida que estar contra Platón é unha angueira
displicente. Mesmo cansada. Para acharlle todos eses “puntos cegos” á súa familia intelectual cómpre, así e todo, habitar a verdade platónica –aquí verbo das imaxes– como
mentira fundacional. O cal non quita que haxa sofistas, nin
moito menos oligarcas. Debaixo da alfombra antiplatónica,
onda as varreduras, disque hai un lote. // A. C.
El espectador emancipado · Jacques Ranciére ·
Ellago Ediciones, 2010 · 136 páx · 15 euros
Non barrenes é inútil
próLogo
Crítica
por Xiana Arias Rego
P
ero
Isto ía ser unha carta. A/a de Miguelanxo Prado. Pero por máis que na primeira páxina
de Stratos diga Teófilo que barrenar é inútil o que segue son unha serie de barrenes.
Escritos con calor e fumando bastante. Entro por segunda vez no álbum publicado
en 1987. Desta volta na primeira versión orixinal que é de 2010. Creo que Stratos foi o
primeiro seu que lin. Antes de poñerme con el rematei A miña vida mal debuxada de
Gipi. Sobre todo quedei con isto:
“— Vela, a estatua de Garibaldi?
—…
— Véxoa. Véxoa mal, como todo o demais, pero véxoa. Míroa. Non entendo o porqué
desa pregunta pero míroa. Véxoa.
— Lembra que a podes pintar de azul cando che dea a gana.
Dime isto: “lembra que a podes pintar de azul cando che dea a gana”. Que quere dicir iso?
— Que quere dicir?
— Que quere dicir iso? É unha macana. Mesmo un pouco romántica. Adozada. Non
a entendo.
Miro a estatua e penso. Que cona quere dicir iso? Penso. E logo decátome: estou
pensando, e había cinco meses que non o facía”.
Aos ollos
Penso como describir o importantes que me parecen os ollos en Stratos. Como me
entran. Éme imposible non miralos. Son en branco e negro. Poderíaos pintar de
azul en calquera momento. Di José Muñoz, de Muñoz/Sampayo, que a historieta
é o único produto cultural que aínda conserva o tremer da man. Coma as pintadas
das cavernas. Aquí o tremor da man quedou preso dos ollos dos que temen ou
dos rabiados. Dos de Lino, Teófilo ou mesmo Vladimir. As primeiras páxinas anuncian barranco. Teo dille a Lino “Non barrenes é inútil”. Pero Lino barrena. Coma un
home enviado á liña de fronte sen adestramento nin armas. Dende a cama a muller dille que apague a cafeteira, que vai estoupar. E na liña de fronte Lino como armas colle papel e lapis. Débelle tremer aínda ben a man contra o folio en branco.
Consegue explicar como reestruturar a empresa salvando o seu posto. “Sabe que
algúns teólogos sosteñen que os proletas non teñen alma?”, dille o xefe de Teo e
de Lino a un cadro medio. A clase obreira “vai ao paraíso en Marina d´Or” que di
unha canción de Los Carradine.
Cidade de vacacións
Ás veces intento facer viñetas. Agora mesmo intento debuxar a conversa de dúas mulleres que fuman na saída de incendios da empresa en que traballan. Chámolles Lina e Tea:
— Sabes o de Amalia?
— O que? Volveu onte das vacacións, non?
— E a xefa riuse dela na cara.
— Por?
— Porque fose de vacacións a Marina d´Or e que aínda viñese presumindo.
Esta historia capaz de ilustrar a Historia
Di Xosé Luís Méndez Ferrín no prólogo de Stratos que: Aquí hai un enxame de xentes que compoñen fragmentos de mundo. É un nobelo que debanda limpamente. O
xogo de planos é invisible coma no mellor cinematógrafo. Retrata os diversos absurdos aos que conduce a acumulación. O sentido do humor serve entre outras cousas
para aliviar o ánimo. Isto manca, porque en Occidente hoxe todo camiña na mesma
dirección que o narrador e o debuxante nos sinala.
Unha viñeta de Mafalda
Resulta que onte pregunteille a miña nai:
— Cres que o mundo se vai amañar, mamá?
— Sen dúbida!
— Entón propóñoche unha cousa: ata que o mundo non se amañe non fagas sopa, eh?
— E que pasou?
— Pasou que á noite tiven que comer toda a súa fe con fideos!!
A xustiza pola man
Non me centro. Ao comezo deste texto direi que isto son unha serie de barrenes.
Sigo debuxando a conversa das traballadoras pero na seguinte páxina convértense
en dous traballadores aínda que a historia sexa a mesma. Cambio os nomes.
— Sabes o de Lolo?
— O que?
— Que el tamén fora de vacacións a Marina d´Or pero vendo como se burlara o xefe
de Adolfo pois calou a boca e non dixo nin mu. Que aínda lle preguntei eu que se foran a algún sitio e dixo que boh, que fixeran o de sempre.
— Como sabes iso?
Tremer // Nadina Bértolo
— Pois dise por aí, porque o moi parvo xa o contara por fóra e pensou que non o saberiamos.
1983) é escritora e xornalista
— E vaslle dicir algo?
e traballa no Diario Cultural.
— Non sei, pero era para cantarlle a de Paquita,
Publicou os libros de poemas
non sabes?
Ortigas e Acusación. Pódense ler
— Cal de Paquita?
tamén textos seus en Xistral,
— A de “rata de dos patas te estoy hablando a
Revista das Letras ou nos materiais
ti...”.
— Home, non foi para tanto a mentira tamdo Cineclube de Compostela
pouco…
Pirata e Non conciliados.
— A mentira non sei, pero o outro día no café estivemos os dous rindo da cara que puxera o Adolfo
e xa me dirás se non é de rata de dos patas...
Xiana Arias Rego (A Fonsagrada,
O punto fráxil do método
No futuro de Stratos o saldo do cliente é segredo bancario, as médicas e enfermeiras
operan por ordenador pero o que importa seguen sendo elas e non as máquinas. Elas,
os seus actos, as súas contradicións. Penso en J.G. Ballard, n’O mundo somerxido e nalgúns relatos de Febre de guerra. O futuro debúxase desde dentro dos personaxes, non
se impón. E logo acórdome de Fragmentos da enciclopedia délfica.
Stratos é barranco. Os gregos e gregas arman barullo. Pero… sen goberno, nin clases,
nin policía… en esencia… todo é igual?
Unha conversa de Tanxencias:
“Parece que nada cambiase nestes quince anos. Agora hai menos carballos e máis
eucaliptos.
— E nós cambiamos. Eu levaba saias longuísimas, melena e colares, e ti… ti non usabas nunca traxes e gravatas de marca.
— Non os tiña”.
A danza dos ninguén
Uns días despois de ler o álbum por segunda vez fun de paseo cun amigo da Fonsagrada ao que lle prestei aí atrás A mansión dos Pampín. No coche escoitamos Hechos
contra el decoro. Había ben tempo que non escoitaba “Danza de los nadie”: “Confundimos la luna con farolas. Confundimos estrellas con espejos, si. Todo empezó el día
en que a mamá se le agrietaron los pechos y de sus pezones tan soló brotó veneno.
Esa es la leche que nos dieron. Esa es la leche que mamamos, si. Esa es la leche que
tenemos”. Acordeime dos salvaxes de Stratos.
“— Os auténticos extinguíronse, pero a partir de cachorros de proleta, criados en estado salvaxe, conseguiuse recuperar esa especie desaparecida. A ciencia é grande!
Non lles parece? A min emocióname… por suposto, non teñen alma!”.
A cousa empeza así
“Pasadomañá comunicaránselles os nomes daqueles que cesarán nos seus postos de
acordo con esta reestruturación de persoal. Agora continúen co seu traballo”.
proNome
Crítica //
29
Emilio José
proNome
«Non leo por gusto,
senón á procura»
En 2009 conseguiu as louvanzas da crítica estatal polo seu disco Chorando apréndese e situouse con éxito no panorama da
música indie. Nel, como nas súas lecturas, desborda o gusto
pola mestura. Do pop naif á samba ou á música clásica, do
marqués de Sade ao Corán, de Xiana Arias aos comentarios do
marca.com, de Ezra Pound ás novelas americanas de a peso.
Como entrar nunha estrada descoñecida sen gps. As súas respostas atraen sempre por saírse do previsíbel. // Belén Puñal
En Chorando apréndese queda claro que
tes gusto pola mestura. E nas lecturas?
Non é que me guste nada en concreto,
intento coller de todo. Remítome ao que
di mil veces o marqués de Sade, que non
cre no gusto e que non ten sentido cerrarse só nunha cousa.
Es lector de Sade?
Sade interésame como gran xenio que é.
A partir da película de Pasolini sobre un
dos seus libros, Os 120 días de Sodoma,
empeceino a ver con outros ollos, porque
a imaxe que se ten del escurece moito a
súa obra. Luis Buñuel, cando leu a Sade,
dixo que todo o que até ese momento
lera non valera para nada. E entón pensei
que se Buñuel dixera iso…
libros que estás lendo e pregúntaste por
que. Mais no fondo eu creo que están
máis en contacto co mundo que O código da Vinci.
Entre as influencias que citas na túa
páxina de myspace, refíreste de feito
aos libros de peto…
Si. Hoxe en día non leo por gusto senón
á procura dun resorte de inspiración. Cos
libros de peto pásame como cos discos
de serie media. De repente ves na librería
ese libro que nunca viches, que a saber
de onde saíu, cómpralo por tres euros ou
catro e sempre sacas algo de aí. É como
unha forma de desviarse do canon cultural. Igual é un pouco inxenuo…
…habería que lelo.
O meu libro preferido del segue sendo
Os 120 días de Sodoma, grandioso no
sentido artístico, na vertente imaxinativa. Como lectura é alucinante. Non entendo como a xente pode escribir aínda
novelas quixotescas, nas que xa sabes o
que vai pasar dez páxinas antes de que
aconteza.
Que outras cousas estás a ler neste
momento?
Un dos meus libros favoritos é, do nobel
chinés Gao Xingjian, A montaña da
alma, e a el volvo de cando en vez. Leo
moita poesía e n'A montaña da alma,
malia a ser novela, hai partes que son
un poema. Mais coido que a semente
da poesía actual son os comentarios do
marca.com.
Gustas de mesturar varias lecturas á vez?
Si claro. Agora mesmo estou lendo Estrella a toda costa (Alianza, 2008). É unha
libro marabilloso, unha novela destas
que semellan estúpidas a primeira vista, destes libros que só valen uns euros,
tipo novela rosa, de autores americanos
ou normalmente autoras. Desta caste de
E logo?
É marabilloso. Sabes a cantidade de insultos elaboradísimos e novos que se
encontran alí? É como esta novela, Estrella a toda costa. Podes lela a páxina
por segundo, pero de vez en canto encóntraste cunha frase que vale por trinta novelas.
Emilio José é músico //Arquivo do autor
Houbo algún libro que influíse dunha
maneira máis directa no proceso de elaboración do teu disco?
Non. Aínda que, por momentos, o Corán.
A Biblia, que tamén teño por un gran libro, paréceme así e todo novelesca fronte ao Corán, que é poético. O Corán está
entre os meus dous libros favoritos, xunto cos Cantos de Ezra Pound. Cando fixen
o disco, tamén estaba lendo bastante,
influenciado polos Cantos, sobre políticos americanos da fundación dos Estados Unidos.
Falas moito no teu disco do abandono
do rural. Vivir na aldea condiciona. Tamén as lecturas?
Non é o mesmo ca estar nunha cidade con
bibliotecas como a Xeral da Universidade
de Santiago, onde podes atopar todo ou
case. Hoxe en día está internet e Amazon,
pero aínda así non podes comprar todo o
que les. E das librarías xa nin falar…
No teu traballo recorres moito aos samples. E se tiveras que escoller un sample
literario, unha cita?
Esta a mítica de Paul Valéry: “Que pode
un home?”. Lin moito del e esa cita gústame moito.
Algún autor ou autora en galego polo
que teñas preferencia?
Xiana Arias. O último que comprei dela foi
o seu poemario máis recente, Acusación.
E algún outro máis?
Habitualmente en galego non leo. Iso tamén se aplica ao galego que falo. Se algún
día tivese fillos, esforzaríame porque visen
cousas en galego e falasen correctamente.
Pero, cando estudei, o que lin, fóra das lecturas de instituto, fóra de autores como de
Toro e Rivas, estaba en español porque non
había versión en galego. Creo que se hoxe
lese todo en galego, esquecéndome das
cousas que tiven que ler en español, porque
non as había en galego, sería como se empezase a falar en galego normativo. É como
borrar o pasado que me fixo ser como son.
Sería como crear unha ilusión de que podo
vivir en galego cando non é certo. Se fose
concelleiro de cultura, destinaría o 99 por
cento do diñeiro a traducir ao galego.
Estorias breves, vida longa
Crítica
proPulsión
O lapis do taberneiro é unha colección nacida á calor dun bar compostelán,
escenario e motor creativo das súas catro entregas // Bieito Iglesias
V
ou ao conto e leo Acantinado, de Carlos Santiago, transcrición dos pensamentos dun parroquiano que estampa en cadernos o zanfoneo dunha conciencia estimulada polo licorcafé ou a crema de augardente, que reflexiona sobre a
morte estatística e a morte dun só individuo, sobre a
apocalipse en versión USA (temor a que un acelerador
de partículas xere un burato negro e engula o Universo) ou contada polos rusos, que moito recean da muda
climática causada por fugas de metano escoadas entre icebergs polares. Os propios clientes que entran e
saen do establecemento acarretan temas puntualmente rexistrados polo narrador, que van das cimas filosóficas ao enterro dunha gata nun cemiterio de mascotas.
Aínda que falta a técnica telefónica (diálogo do que só
se recollen as palabras dun interlocutor), estamos naquel bar holandés d´O estranxeiro, no que Camus envía ideas canda as bebidas. Certo que Carlos Santiago
non é un moralista, como o célebre porteiro de futebol
converso en literato (non foi o único, Nabokov tamén
gardou redes, en troques ninguén espera que Casillas
escriba un libreto pra Rameau, Fatal amour, cruel vainqueur, ao afuciñar en Sara Carbonero), polo cuxo limítase a lapexar no desasosego, no desacougo atroz e banal
a un tempo que te golpea e embaza nun bar ou nunha
tabacaría, como lle aconteceu a Pessoa.
Primavera, o seguinte opúsculo que mougo (non
sigo a orde de publicación senón o azar que chimpou
os catro textos ao chao e impuxo unha secuencia arbitraria ao apañalos), da autoría de Carlos Meixide, non
chapuza tanto nos regueiros da conciencia e inclínase máis cara o sketch dickesiano. Presenta un elenco
de personaxes recoñecibles dentro do nicho ecolóxico
compostelán: xornalistas amigos do xintónic, filósofo
parcial do uísque, mestra que envía cava, xogadores de
cartas ruidosos que arrastran (o cu polas pallas) e son a
contrafigura dos dignos e circunspectos xogantís pintados por Cézanne, estadistas que queren gobernar o
mundo cunha revista escrita en reintegrado, hostaleiro da competencia resolvido a enchufar unha filla nun
chope ben pago, etc. A estrutura do relato é teatral e o
palco que sofica a acción é O Trece, bar que pon algo de
comer –algo ben sabedeiro, por caso un centolo– pra
que as bebidas non caian de moi alto. O apuntamento
sociolóxico esténdese sobre o mundo das esplanadas
que inzan nos paseos ao chegar a primavera, tentando
mesmo unha taxonomía dos clientes e dos taberneiros. O conto abeira cara ao esperpento ao presentárense neste escenario un conselleiro de cultura pavesas e
un director xeral de promoción turística que lle atura a
leria alcólica. Unha xerra de auga fría cae sobre as dignísimas autoridades coa noticia doutro barco de chapapote entalado en Muxía, asegunda un novo Prestige e
o nihilismo nacional galaico ameaza con repetir como
a cebola. A pesar das esplanadas, dos pasantes que
alixeiran a roupa e descobren carnes embrancuxadas
sedentas de sol, da comicidade dos figurantes que pasan polo bar, a lectura desta narrativa de Meixide causa
o mesmo efecto que lle produciu a Puxquin o humorismo d´As almas mortas de Gogol. O mestre sentenciou:
“Que triste é a nosa Rusia!”.
As intenciós d´O decimoterceiro mês desvéndaas a
autora, Raquel Miragaia, na páxina quince: “Nom se
trata de fazer análise sociológica, nem sequer psicológica. Na realidade trata-se do que fica de gregário, de
tribal”. Cunha prosa musculada, viciña da poesía, explora a soidade no medio da multitude. O bar vén sendo a rúa que paseaba o flâneur no París do dazanove,
ámbito onde se cruzan descoñecidos que non se falan
porque na urbe moderna triunfa a sensación sobre a
palabra, o espazo común sobre o tempo diverxente en
memorias persoais ocultas, que estorban na procura
da indiferenza. Miragaia inclúe neste libriño un poe-
Dous homes no bar // Norman Cornish
ma de Charles Simic, pero tamén podería beneficialo
(encabezalo) coa augardente destilada por Baudelaire
en A unha transeúnte descoñecida. A partir do cuarto
mes ou capítulo, a estoria emerxe da chapacuña da
soidade e escorrega por camiños galantes. É perigoso (como sinala a autora) pero verosímil ligar nos bares. A voz que nos interpela ao principio desde o inferno sartriano (desde a incomunicación cos outros)
preséntanos a Borges e, con esa aparición, lévanos ao
tema do amor, querse dicir, a esa subtil misantropía
consistente en elixir unha persoa pra excluír a tódalas
demais. A lírica intensifícase pola boa razón de que o
propio da poesía é tratar do que está por cima ou máis
alá do mundo. Contra o final, un finale in bellezza, lemos versos de Pessoa sobre o misterio das cousas e
topamos coa metafísica. Era inevitable chegarmos aí
porque a cópula resulta tráxica e misteriosa (Pasolini
dixit) cando non se ve rebaixada pola sexualidade paroxística inducida polo mercado.
Os Trece xogos, de Mingolo Alborés, non encoran na
auga durmida do costumismo malia que retratan un
hábito inveterado propio do folclore rural e urbano (da
urbe vai desaparecendo polos horarios produtivistas e
porque as mulleres xa non toleran o convivio con maridos que ían xantar á casa e deixaban o coche acendi-
do pra saír a escape e xogar a partida inantes de reatar
a xornada laboral). “Ningunha causa mediante a que é
posible reflectir tódalas paixóns, esperanzas e insensateces se pode considerar un xogo”, escribe Faulkner en
Knight´s gambit, aforismo que tanto se pode aplicar
ao xadrez como ao plebeísmo do balompé ou do tute
cabrón. Alborés sobarda a estampa de costumes introducindo unha intriga que enlaza os distintos episodios
amenizados con cadaseu xogo e ponlle o ramo á narración cunha volta de torniqueta. Botei a faltar na listaxe
dos lances de naipe o xogo do truco, unha versión simploria do mus (este xogo vasco apenas seduciu aos galegos que gustan de cartear) importada probablemente
de América polos emigrantes retornados. Pero si está
a berisca, divertimento máis propio do lar (seis xogadores reunidos baixo un palio de fume de lareira nas
festas de pote dantes) que da tasca, e o modestísimo
enredo da escoba, no que ha de contarse por forza o
belo. Escríboo con be seguindo o dicionario Estravís e
porque intúo que esa denominación do sete de ouros
procede do italiano. Guíame nesta intuición a História
das cartas de jogar, do doutor Egas Moniz, que me informa da orixe transalpina das primeiras barallas, nas
que os triunfos se chamaban attuti (algo a ver co tute?)
e o belo se cadra era bello.
Agonía de outono
Aínda contra as cordas, entre crise e desleixo político,
o libro galego rebrotará con novos títulos // Belén Puñal
P
rimeiras choivas e ulido a terra
mollada. A grisallada outononiza
non trae bos agoiros para o libro
en galego. As editoriais deixan de
publicar –son varias as que prevén non sacar nin un só libro do prelo este outono–
porque non hai diñeiro para facelo. Nunha situación como esta, agónica, marcada
pola caída de vendas en librarías, a Xunta aínda non asinou coas empresas editoras –e xa case está rematando o 2010– o
contrato que se rubrica anualmente para
a compra dos libros que abastecen as bibliotecas coas novidades do ano anterior.
Non só se asfixia así aínda máis o sector,
atrasando unha vía de liquidez nestes momentos vital, senón que, a este ritmo, os
usuarios e usuarios das bibliotecas públicas do país terán que agardar até o 2011 ou
case para poder dispor dos libros editados
en Galicia… en 2009!
Mais si. Aínda así, o sector resiste. E faino, neste comezo de curso, con varios caldos fortes en narrativa, poesía e tradución
que nos axudarán a espantar arreguizos e
destemperos. Algúns deles levan xa dende
o verán poñéndonos ganas. Tal é o caso de
Todo é silencio, a nova novela de Manuel Rivas, en Xerais, ou de Cabalo de ouros, a volta de Víctor Freixanes á novela case dúas
décadas despois d’A cidade dos Césares.
Outros constatan a capacidade de relevo
xeracional da nosa escrita. Como Yolanda
Zúñiga, a última gañadora do Xerais, que
verá publicada en outono Periferia, a obra
coa que obtivo o premio de narrativa. Ou
Diego Ameixeiras, que promete impactar
coa súa volta ao xénero policíaco en Asasinato no Consello Nacional, tamén en Xerais: a trama iníciase á saída dun consello
nacional do BNG, despois dunha derrota
electoral e en pleno relevo da cabeza visíbel do partido. Sóalles de algo?
As principais editoriais completarán a
oferta narrativa dos vindeiros meses coa
colleita do sementado os meses anteriores nos premios literarios. Galaxia dará así
a coñecer as obras gañadoras do Blanco
Amor e do García Barros. No primeiro caso,
O imposible de desatar, de Iván García, relato realista que bota man da ollada exterior
para penetrar nas doenzas do íntimo. No
segundo, Obediencia, de Antón Lopo, ciencia ficción en que o autor recrea con habilidade a Galicia do século XXII.
Procuras
Adoitan estar protagonizas as novidades en
verso pola editorial Espiral Maior. Non será
así nesta ocasión. O selo, dado o contexto
económico, reprega velas até a campaña do
nadal. Aínda así, o outono permitiranos escoitar de novo algunha das nosas voces poéticas máis coñecidas. Nalgún caso, de maneira literal. Do Cumio estreará á fin a colección de antoloxías sonoras, prometida nestas mesmas páxinas hai xa uns meses, cos
versos de Chus Pato, en Nacer é unha república de árbores, e Xosé María Álvarez Cáccamo,
en De sombras e poemas que son casas, postos na boca de quen os escribe.
Mais os vindeiros meses tamén darán
para saber de cambios de rumbo e novas procuras. Será o caso de Ana Romaní
Lupe Gómez // Cristina Silva
con Estremas (Galaxia), incursión no poema longo, e de Oriana Méndez con Cero,
na mesma editorial, exploración de vieiros
que queren distanciarse dos percorridos
pola autora no seu primeiro poemario, Derradeiras conversas co capitán Kraft.
Outra das nosas poetas, Lupe Gómez,
acaba de pórlle termo a unha dobre xestación. Nun caso cun poemario, A grafía dos
mapas, en Toxosoutos, versos compostos a
partir das fotografías de antroido de Emilio
Araúxo, en común o desacougo polo esfarelamento do mundo rural. No outro, cunha
obra que aposta pola mestura de teatro e
poesía, Diálogos imposíbeis, cuxa saída estaba prevista en Laiovento, sempre e cando
os condicionantes económicos lle permitan
ao selo retomar a produción.
Tamén teatro e música se darán a man
neste outono. Rubén Ruibal escribe, con
César Candelas, A néboa amarela (Biblos),
adaptación teatral dunha canción de Bob
Dylan, “Black Diamond bay”. Mais, se as novidades sempre son de agradecer nunha escrita, a dramática, sempre escasa en galego, tanto ou máis o resultan as reedicións,
como a que Toxosoutos prepara, comentada pola especialista Laura Tato, de Azos de
esguello, a peza coa que Euloxio Ruibal gañou o Álvaro Cunqueiro nos 80. Abrirá a colección A esmorga, que terá como segundo
título o novo poemario de Claudio Rodríguez Fer, Unha tempada no paraíso.
Pontes e pensamentos
O outono traeranos en galego a obra de
dúas prestixiadas autoras en lingua alemá. Da gañadora do Nóbel en 2009, Herta
Müller, Randea do alento (Xerais), e de Birgit
Vanderbeke, Mexillóns para cear (Rinoceronte), a novela coa que, xa nos 90, obtivo o
Premio Bachmann. O mesmo selo verterá,
do xaponés, Eloxio da sombra, de Junichiro
Tanizaki. E non podemos poñer punto e á
parte a este parágrafo de letras viradas sen
antes saudar a chegada dunha nova editorial, Barbantesa, tanto por ter apostado
pola escrita de autoras –da estadounidense
Carson McCullers, a quen a crítica sitúa entre Faulkner e Capote, traducirá Balada do
café triste– como pola difusión das literaturas africanas –do portugués de Angola traducirá ao galego Poemas de África Lonxe, de
Bettencourt Pinto e Jorge Arrimar–.
Xa no eido do pensamento, e de a cabalo entre o ensaio, o artigo xornalístico e
o post, chegaranos unha compilación dos
textos publicados por David Rodríguez no
seu blog O funambulista coxo. Será en Retomando a palabra. Das guerra culturais ao
crack financeiro, que verá a luz en Estaleiro.
E tamén, na escrita ensaística, dúas análises en Galaxia que se prometen proveitosas. Dende o eido filolóxico, A narrativa galega na fin de século, de Dolores Vilavedra, e
dende o sociolóxico, o retrato da xeración
nada nos anos 50 co que Manuel Pérez Rúa
gañou o premio Ramón Piñeiro en 2009.
Miudiño
A actualidade da literatura xuvenil estará marcada polo lanzamento mundial da
nova triloxía de Cornelia Funke, Reckless.
Carne de pedra, que coñeceremos en galego a finais de setembro grazas a Xerais.
Tamén aos nosos mozos e mozas se dirixe,
no mesmo selo, Fantasmas de luz, o man a
man de dous pesos fortes, Agustín Fernández Paz e o ilustrador Miguelanxo Prado,
en homenaxe ao cine.
Da capacidade para trasladarlle aos pequechos as realidades máis crúas xa dera
conta Antón Fortes en Fume. Agora volve
sacar álbum, na mesma colección –Contextos– da editorial Oqo, para falar desta
vez, n’A sombra dos anacardios, sobre a
sida en Guinea Bissau. As novidades en literatura infantil tamén terán entre os seus
protagonistas a última gañadora do premio Merlín, Teresa González Costa, que
verá publicado A filla do ladrón de bicicletas, e a un dos seus anteriores galardoados, Antón Cortizas, que tirará en Tambre
Rosalía e os equinodermos.
Ficamos aquí, porque xa non quedan
máis liñas e é preciso deixar títulos no
tinteiro. Porque a roda da edición, malia
todo, non para. Que non o faga dependerá
do que leamos. Porque ler en galego, hoxe
máis ca nunca, é resistir.
Os libros que lemos
proCura //
31
El tiempo entre costuras
·
María Dueñas ·
Temas de Hoy, 2009 ·
608 páx · 22 euros
A praia dos afogados ·
Domingo Villar ·
Galaxia, 2009 ·
512 páx · 19,90 euros
Sé lo que estás
pensando ·
John Verdon ·
Roca Editorial, 2010·
430 páx · 20 euros
Luz de tebra ·
Ángel Vázquez
de la Cruz ·
Xerais, 2010
128 páx · 15,80 euros
Los ojos amarillos
de los cocodrilos ·
Katherine Pancol · La esfera
de los libros, 2009 ·
552 páx · 21,90 euros
A lei das ánimas.
A novela da Santa
Compaña ·
Carlos Reigosa ·
Galaxia, 2010·
Inés y la alegría ·
Almudena Grandes ·
Tusquets, 2010 ·
729 páx · 24 euros
Unha historia que
non vou contar ·
Xosé Cid Cabido ·
Xerais, 2009·
272 páx · 16,50 euros
Dime quien soy ·
Julia Navarro ·
Plaza & Janés, 2010 ·
1.056 páx · 23,90 euros
A intervención ·
Teresa Moure ·
Xerais, 2010 ·
228 páx · 16,50 euros
Estes son algúns dos libros máis vendidos en Galiza
nas última semanas. A táboa fíxose recollendo datos
das seguintes librarías:
La casa del libro (Vigo) www.casadellibro.com
Couceiro (Santiago) www.librariacouceiro.com
Trazos (Cee) www.trazosexpress.com
Torga (Ourense) www.torga.net
Andel virtual (Vigo) www.andelvirtual.com
C.C. Compostela (Santiago) www.elcorteingles.es
Os datos non reflicten directamente os exemplares vendidos
e, ademais, corresponden a magnitudes non ponderábeis.
Abstéñanse teses. Calquera suxestión ou proposta sobre esta
táboa, poden enviala ao correo [email protected]