8 Sokrates - Ein anderer Philosoph (Augustinus De civitate Dei 4,3)
Transcrição
8 Sokrates - Ein anderer Philosoph (Augustinus De civitate Dei 4,3)
8 Sokrates - Ein anderer Philosoph (Augustinus De civitate Dei 4,3) Mit Sokrates (4.Jh. v.Chr.) ändert sich das philosophische Fragen entscheidend: Socrates ergo primus universam philosophiam ad corrigendos componendosque mores flexisse memoratur, cum ante illum omnes magis physicis, id est naturalibus, rebus perscrutandis operam maximam inpenderent. (...) Constat eum tamen imperitorum stultitiam scire se aliquid opinantium etiam in ipsis moralibus quaestionibus, quo totum animum intendisse videbatur, vel confessā ignorantiā suā vel dissimulatā scientiā lepore mirabili disserendi et acutissimā urbanitate agitasse atque versasse. Unde et concitatis inimicitiis calumniosā criminatione damnatus morte multatus est. (...) Tam praeclarā igitur vitae mortisque famā Socrates reliquit plurimos suae philosophiae sectatores, quorum certatim studium fuit in quaestionum moralium disceptatione versari, ubi agitur de summo bono, quo fieri homo flecto 3, flexi, flexum: darauf ausrichten; memoratur + NcI = dicitur + NcI; physicus 3: physikalisch; perscrutor 1: ausforschen; impendo 3 + Dat.: verwenden auf; eum: Subj. im AcI mit dem Obj.stultitiam und den Inf. agita(vi)sse und versa(vi)sse; stultitia, -ae f.: Torheit; opinor 1: meinen (opinantium + AcI gehört zu: imperitorum); moralis, -e: ethisch; quo hier: worauf; intendo 3, intendi, intentum: hinlenken; confiteor 2, confessus sum: zugeben; ignorantia, -ae f.: Unwissenheit; dissimulo 1: verheimlichen; lepos, leporis m.: Anmut; urbanitas, -atis f.: Witz; verso 1: verfolgen; concito 1: erregen; inimicitia, -ae f.: Feindschaft; calumniosus, -a, -um: falsch; criminatio, -onis f.: Anklage; multo 1: bestrafen; sectator, -oris m.: Anhänger; certatim (Adv.): im Wettstreit; disceptatio, -onis f.: Erörterung; versor 1: sich befassen mit; beatus potest. Sokrates’ Lehre Im Mittelpunkt von Sokrates’ Philosophie steht im Gegensatz zu den Vorsokratikern die Ethik. Das Sittliche ist nach Sokrates erkennbar und lehrbar. Der Jugend soll in einer Zeit des Wertevakuums, das der Werterelativismus der Sophisten hinterlassen hatte, eine moralische Orientierungshilfe geboten werden. Es ist Sokrates’ Überzeugung, dass, wer das Richtige erkannt hat, auch danach handeln wird. Eine wichtige Rolle spielt dabei das Gewissen (daimónion). Sokrates' philosophische Methode aber liegt im Gespräch: Durch geschickt gestellte Fragen bringt Sokrates den Gesprächspartner dazu, selbst das Richtige zu erkennen. Man bezeichnet dies als „Hebammenkunst“ (Mäeutik). Weiteres Kennzeichen der Gesprächsführung ist die Sokratische Ironie (Verstellung): Sokrates stellt sich unwissend, um so die Unwissenheit des Gesprächspartners zu demonstrieren. 9 Sokrates’ Weisheit (Plato Latinizatus Apologia 20e-22a) Als Sokrates von den Athenern der Gottlosigkeit und der Verführung der Jugend angeklagt wird, hält er seine berühmte Verteidigungsrede (Apologie). Darin erläutert er u.a. folgendes1: Quae enim mihi sit sapientia et qualis, eius testem adhibebo vobis Delphicum deum. Chaerephontem certe nostis. Hic familiaris mihi erat ab iuventute, et Atheniensi populo amicus (...). Hic ergo aliquando profectus Delphos de hōc oraculum consulere ausus est, et – uti dico, ne tumultuemini, o viri – interrogavit enim, an esset aliquis me sapientior. Respondit Pythia, sapientiorem esse neminem. Et de his illius hic frater vobis testis erit, quandoquidem ille vitā functus est. Considerate vero, quorum gratiā haec dicam: Expositurus enim vobis sum, unde haec adversus me calumnia sit exorta. Cum enim haec audissem, ita mecum ipse putavi: „Quidnam deus ait et quidnam significat? Ego enim mihi conscius sum nec valde nec parum me sapientem esse. Quid igitur sibi vult, dum me dicit sapientissimum? Profecto enim non mentitur neque enim id fas est ei.“ Atque ita diu ambiguus scrutabar, quid tandem innueret, deinde vix ad huius modi investigationem quandam me converti: Aggressus quendam ex his, qui sapientes videntur, sperans, si usquam, in hōc vaticinium coargui posse et oraculo ostendi: „Ille est me sapientior, tu vero me dicebas.“ Ergo illum examinans – huius vero nomen promere non est necessarium, erat autem quidam ex politicis; in quo ego considerans, o viri Athenienses, tale quid expertus sum – et colloquens cum illo visus mihi est vir ille videri quidem sapiens cum aliis multis, tum maxime sibi ipsi, esse vero nequaquam. Deinde conatus sum illi ostendere, putare quidem eum esse se sapientem, sed minime esse. 1 eius: dafür; testis, -is m.: Zeuge; Delphicus 3: aus Delphi (Delphicus deus meint Apoll, der Orakelgott von Delphi) ; Chaerephon, -ontis m. Chaerephon; nostis = novistis; Delphi, -orum m.: Delphi; uti = ut an (in indir. Frage): ob; Pythia, -ae f.: Pythia (Apollopriesterin, die die Orakelsprüche des Gottes verkündete); quandoquidem: weil ja; fungor + Abl.: hinter sich bringen; quorum gratiā = quare; adversus + Akk.: gegen; calumnia, -ae f.: Anschuldigung; exorior 4, exortus sum: entstehen; audissem = audivissem; conscius 3: bewusst; sibi velle: bedeuten; profecto: in der Tat; mentior 4: lügen; ambiguus 3: unschlüssig; scrutor 1: forschen; innuo 3: zu verstehen geben; investigatio, -onis f.: Untersuchung; aggressus ergänze: sum; si usquam (fieri posset): falls es irgendwo möglich wäre; vaticiunium, -i n.: Weissagung; coarguo 3: überführen; promo 3: preisgeben; politicus, -i m.: Politiker; tale quid: so etwas; experior 4, expertus sum; erfahren; nequaquam: keinesfalls; Der Text stammt aus: Platonis opera, vol. I. (ex recensione R.B. Hirschigii, Graece et Latine, Paris 1856), 17 10 Hinc igitur ille infensus mihi redditus est et multi eorum, qui aderant. Itaque abii et mecum ipse reputavi: „Hōc profecto sum homine ego sapientior. Videtur enim neuter nostrum pulchrum bonumque aliquid nosse, sed hic quidem, cum sciat nihil, scire se putat aliquid, ego vero, quemadmodum nescio, ita neque scire me puto. Videor ergo hōc ipso sapientior quam hic esse, quod, quae ignoro, neque scire me arbitror.” Hinc ad alium adii ex his, qui illo sapientiores habentur, et mihi eadem illa visa sunt. Atque illum aliosque multos mihi reddidi infensos. Post haec iam deinceps processi ad omnes, sentiens quidem cum dolore et timore me in odium incurrere, tamen necessarium mihi visum est oraculum divinum omnibus anteferre. Eundum igitur consideranti, quid sibi velit oraculum, ad omnes, qui aliquid scire videntur. Et per canem, o viri Athenienses – oportet enim vobis vera fateri – tale quid mihi contigit. Qui opinione hominum maxime probabantur, hi fere in omni re inferiores esse mihi videbantur investiganti secundum deum; qui vero inferiores habebantur, hi, quantum ad prudentiam spectat, praestantiores esse viri. infensus 3: feindlich gesinnt; reddo 3 hier: machen; reputo 1: überlegen; profecto: in der Tat; neuter nostrum: keiner von uns beiden; nosse = novisse; quemadmodum: wie neque: auch nicht ignoro 1: nicht wissen; deinceps: der Reihe nach; procedo 3, -cessi, -cessum: weitergehen; in odium incurrere: Hass auf sich ziehen; antefero: vorziehen; eundum (est mihi) consideranti; sibi velle: bedeuten; per canem: beim Hund (Beteuerungsformel) fateor 2: gestehen; tale quid: so etwas; contingit 3, -tigit: es wird zuteil; inferior, inferius: unterlegen; investigo 1: untersuchen; secundum + Akk.: gemäß; quantum spectat ad + Akk.: soweit es ... betrifft; praestans, -ntis: besser; 11 Sokrates vor seinem Tod (Walter Burley vitae 30 gekürzt) Über die Ereignisse nach Sokrates’ Verurteilung berichtet der scholastische Gelehrte Walter Burley (30 gekürzt) folgendes: (...) detentusque est triginta diebus in carcere, ubi mirabilem cordis constantiam se ostendit habere. Nam carcer et mors eius vultum perturbare non potuerunt. Dicente autem ei quodam: detineo 2, detinui, detentum: festhalten (Subj. zu detentus = Socrates); carcer, -eris m.: Kerker; cor, cordis n.: Herz; constantia, -ae f.: Standhaftigkeit; vultus, -us m.: Miene; perturbo 1: beunruhigen; "Athenienses morte condemnaverunt te!", respondit: condemno 1 + Abl.: verurteilen zu "Et illos natura!" (...) Cum iudicatum ab Athenien- haurio 4, hausi, haustum: (Flüssigkeit) aufnehmen; venenum, -i n.: Gift; pereo, perire: zugrunde gehen; poculum, -i n.: Becher; aliter (Adv.): anders medicamentum, -i n.: Heilmittel; immortalitas, -atis: Unsterblichkeit; sibus esset, ut hausto veneno periret, delatum sibi mortis poculum non aliter quam medicamentum immortalitatis accepit et de mortis contemptu usque ad vitae exitum libero animo disputavit. Cum autem mortis potionem de manu carnificis accepisset, admoto iam labiis poculo, uxor eius Xanthippe, quae illic aderat, vociferans ait: "Heu! Innocens homo perit!" Qui respondit: "Numquid nocenti mihi duxisti mori satius esse?" contemptus, contemptus m.: Verachtung; potio, -onis f.: Trank; carnifex, -is m.: Henker; admoveo 2, admovi, admotum + Dat.: hinführen zu; labium, -i n.: Lippe; Xanthippe, -es f.: Xanthippe; illic (Adv.): dort; vocifero 1: laut rufen; heu: ach; innocens, -ntis: unschuldig; numquid: etwa; nocens, -ntis: schuldig; duco 3 + AcI: glauben; satius: besser Xanthippe Xanthippe, die wesentlich jünger als Sokrates war – als dieser siebzigjährig stirbt, sind deren drei Söhne alle noch minderjährig -, ist als zänkische und unerträgliche Ehefrau des großen Philosophen der Nachwelt im Gedächtnis geblieben. Auf historischen Fakten beruht diese Vorstellung jedoch nicht. Plato erzählt lediglich, Sokrates habe sie in seiner Todesstunde aus dem Gefängnis nach Hause geschickt, um hernach in seinem letzten Gespräch der Frage der Unsterblichkeit nachzugehen. Spätere antike Anekdoten haben sich freilich dann ihrer Gestalt bedient, um Sokrates als abgeklärten und unerschütterlichen Weisen darzustellen, den nichts, auch nicht seine Frau, aus der Ruhe bringen kann. Ein Beispiel dafür liefert das „Gnomologium Vaticanum“, eine Sammlung von Aussprüchen antiker Staatsmänner und Philosophen (Sternbach 491): „Nachdem Xanthippe ihn wieder einmal ausgezankt und dann noch aus dem Fenster mit Wasser begossen hatte, sagte Sokrates: „Wusste ich’s doch! Wenn’s donnert, dann regnet’s auch.“ (Übersetzung von Alexander Deman)