Boletim Nº 3 - Comissão da Função Pública
Transcrição
Boletim Nº 3 - Comissão da Função Pública
Página 1 Mehor Serviço ao Público Comissão da Função Pública(CFP) Boletim nº 3 Distribuição Gratuita Fevereiro 2012 Orientação N⁰ 5/2011, de 21 de Outubro Participação de funcionários públicos e agentes da Administração Pública em actividades políticas Orientação n⁰5 Em 2012 realizam-se dois importantes actos eleitorais em Timor-Leste: as eleições presidenciais e as eleições parlamentares. Apesar da Constituição da RDTL garantir a todos os cidadão o direito de particiGGPRH pação política, a participar dos Glossário partidos políticos, a votar e ser Administrativo eleito, os funcionários públicos Símbolos Nacion- e agentes da Administração Pública estão sujeitos a ais deveres especiais, previstos no Estatuto da Função Pública (Lei nr. 8/2004 e Lei nr. 5/2009). Entre os deveres incluem-se os deveres de isenção e imparcialidade, o respeito pela igualdade dos cidadãos e pela neutralidade política da Função Pública. Orientação n⁰4 Assim é importante alertar os funcionários públicos e agentes da Administração Pública que: Estão impedidos de exercer actividades políticas e partidárias no local de trabalho ou de forma que interfira nas actividades profissionais (Estatuto da Função Pública, Artigo 42⁰). É vedado o uso de património do Estado em actividades políticas e partidárias o que inclui o uso de viaturas e combustível, telefones, material de escritório e quaisquer outros bens de propriedade pública. Devem evitar discussões sobre preferências políticas e manifestações públicas de apoio a candidaos ou partidos durante as actividades profissionais. O funcionário público que deseja candidatar-se a um cargo electivo tem direito de requerer uma licença especial sem vencimento durante o período legal da campanha eleitoral (artigo 55⁰ do Estatuto da Função Pública). O exercício de quaisquer outras actividades políticas e partidárias só será admitido se o funcionário requerer e lhe for concedida uma licença sem vencimento (artigo 54⁰ do Estatuto da Função Pública, e artigo 48⁰ do Decreto-Lei nº 21/2011). Para tal é indispensável que o requerente exerça actividades como funcionário público por pelo menos 3 anos. O exercício de actividades políticas em desconformidade com a lei motivará a abertura de processo disciplinar pela Comissão da Função Pública. Deveres de: Isenção Imparcialidade Neutralidade Política Orientasaun nr 5/2011, loron 21 fulan Outubru Partisipasaun funsionariu no Ajente Administrasaun Publika sira iha aktividade polítika no partidariu sira Orientasaun nr. 5 Orientasaun nr. 4 GJPRU Glossariu Administrativu Simbolu Nasional Atu besik ba eleisaun presidensial no parlamentar iha tinan 2012 ne’e, importante tebes atu alerta ba funsionáriu publiku no ajente Administrasaun Públika nian katak lebele hala’o aktividade politiku partidu sira nian iha fatin serbisu ka durante oras serbisu nian nebé interfira iha aktividade profisional nian. Maske Konstituisaun RDTL garante direitu partisipasaun iha politika ba sidadaun sira hotu, ka, hot-hotu bele partisipa iha vida polítika no mós assuntu públiku sira país nian. Konstituisaun ne’e mós garante direitu partidu polítiku sira atu hili no mós eleitu. Nune’e funsionáriu publiku sira no ajente Administrasaun Públika nian, núdar sidadaun hetan dever espesial sira, nebé hakerek iha Estatutu Funsaun Públika (Lei nr 8/2004 no Lei nr 5/2009. Hosi dever sira ne’e, destaka mós dever sira ba izensaun no imparsialidade, iha respeitu ba igualdade sidadaun sira nian no ba neutralidade polítika Funsaun Públika nian Nune’e alerta funsionáriu publiku sira no ajente Administrasaun Públika atu labele : - Hala’o aktividade politiku-partidu sira iha fatin serbisu ka durante oras serbisu nian nebé interfira iha aktividade profisional nian ( EFP 42⁰) -Proibidu uza patrimoniu Estadu nian iha aktividade politika no partidáriu, nebé inklui kareta ho kombustivel, telefone, material eskritoriu no bens sira seluk propriedade publika nian. -Halo diskusaun sira konaba preferensia polítika no manifestasaun públika hodi fo apoiu ba kandidatu ka partidu sira wainhira hala’o akti- vidade profissional. Funsioanáriu nebé hakarak kandidata an ba kargu eletivu iha direitu atu husu lisensa espesial lahó vensimentu durante periudu kampaña eleitoral,iha artigu 55⁰ Estatutu Funsaun Públika nian. Atu hala’o aktividade politika no partidária seluk ruma, bele admiti deit karik funsionáriu ne’e husu no nia hetan ona lisensa la ho vensimentu tuir artigu 54 Estatutu Funsaun Publika nian no artigu 38 Dekretu-Lei no 21/2011. Hala’o ona atividade hanesan funsionáriu públiku iha netik tinan 3 nia laran, hanesan kondisaun indispensavel ida atu hodi hetan lisensa la ho vensimentu hosi Komisau ba Funsaun Públika. Wainhira lahalo tuir orientasaun ida ne’e no hala’o atividade politika latuir lei, bele hamosu prosesu disiplinar hosi Komisaun ba Funsaun Públika. Dever sira: Izensaun Imparsialidade Neutralidade Polítika Página 2 Boletim da Função Pública Orientação número 4/2011, de 21 de Outubro Participação de Funcionário em Período Probatório no Processo de Recrutamento Objectivo O objectivo da presente orientação é esclarecer a extensão dos artigos 6⁰, e 43⁰ do Decreto-Lei nr. 34/2008, de 27 de Agosto, alterado pelo Decreto-Lei nr. 22/2011, de 08 de Junho (Regime dos concursos, recrutamento, selecção e promoção de pessoal para a Administração Pública) e a sua aplicação pelos júris de recrutamento e selecção de pessoal para a Função Pública. Aplicação Esta orientação tem como base o artigo 6º da Lei nr. 7/2009, de 15 de Julho (Lei da Comissão da Função Pública) e é de cumprimento obrigatório para todo o sector público, aplicando-se a todos os funcionários públicos e agentes da Administração. B) A orientação é de cumprimento obrigatório para os júris de recrutamento e selecção de pessoal na Função Pública e fixa a interpretação da Comissão da Função Pública sobre a matéria. C) Esta orientação não se aplica às entidades e sectores referidos no artigo 4º da Lei número 8/2004, de 16 de Junho, com a redacção dada pela Lei número 5/2009, de 15 de Julho (Estatuto da Função Pública) nem às entidades e sectores regulados por estatuto ou lei, incluindo nomeações políticas. Base legal a) Estatuto da Função Pública – Lei nr. 8/2004, de 16 de Junho, alterada pela Lei nr. 5/2009, de 15 de Julho b) Lei da Comissão da Função Pública – Lei nr. 7/2009, de 15 de Julho c) Decreto-Lei nr. 34/2008, de 27 de Agosto, alterado pelo Decreto-Lei nr. 22/2011, de 08 de Junho – Regime dos concursos, recrutamento, selecção e promoção de pessoal para a Administração Pública d) Orientação nr. 1/2010, de 14 de Janeiro, da Comissão da Função Pública, sobre a selecção por mérito e) Orientação nr. 2/2010, de 10 de Junho, da Comissão da Função Pública, sobre a definição do mérito Interpretação De acordo com o artigo 6º do Decreto-Lei nr. 34/2008, de 27 de Agosto, alterado pelo Decreto-Lei nr. 22/2011, de 08 de Junho (Regime dos concursos, recrutamento, selecção e promoção de pessoal para a Administração Pública), o concurso público de recrutamento de pessoal para a Função Pública é aberto a todos os indivíduos que atendam aos requisitos gerais estabelecidos no Estatuto da Função Pública e os requisitos específicos do aviso de abertura do concurso. São requisitos gerais aqueles estabelecidos pelo artigo 14º do EFP, ou seja: incompatibilidade com o exercício de funções na Administração pública; - Possuir as qualificações requeridas pelos regulamentos e descrição de funções; - Não ter sido demitido de uma instituição do Estado; - Estar sempre apto a ser colocado em qualquer parte do território nacional ou representações oficiais no exterior; - Gozar de boa saúde e ser física e mentalmente apto para a função para a qual esteja a concorrer; - Preencher os requisitos especiais impostos por regras específicas existentes no organismo para o qual o candidato esteja a concorrer. Entende a Comissão da Função Pública que os requisitos especiais mencionados na lei acima e também nos artigos 6⁰ e 28⁰ do Decreto-lei nr 22/2011 devem estar claramente definidos no aviso de abertura do concurso e decorrem de outras leis e regulamentos de carreiras e categorias funcionais específicas. Segundo o artigo 28⁰ só são admitidos ao concurso aqueles candidatos que satisfaçam os requisitos do EFP e os requisitos especiais do concurso. Portanto, no entendimento da Comissão, os júris de recrutamento e selecção de pessoal não podem criar requisitos especiais não previstos em actos normativos regularmente aprovados. Segundo o artigo 43⁰do decreto-lei nr. 22/2011, o funcionário recrutado por concurso público fica sujeito a um período probatório de doze meses, quando será observado, orientado e avaliado, demonstrando sua idoneidade e capacidade de desenvolver uma carreira na Função Pública. O período probatório tem apenas a função de servir de período de teste, durante o qual o funcionário vai demonstrar que possui as capacidades necessárias e o comportamento adequado à Função Pública . Os funcionários públicos em período probatório gozam de direitos e obedecem a deveres iguais ao do funcionário público que já ultrapassou tal período. Portanto os funcionários públicos em período probatório podem perfeitamente participar em outros processos de recrutamento e selecção de pessoal, desde que obedeçam aos requisitos do artigo 14o do EFP e outros requisitos específicos do concurso. A Comissão da Função Pública considera ilegal e irregular a desclassificação de candidatos ao processo de recrutamento ou selecção com base unicamente na situação de funcionário em período probatório. - Ser cidadão de Timor-Leste; - Ter no mínimo 17 e no máximo 55 anos de idade; Em razão do exposto, a Comissão da Função Pública orienta os júris de concurso para recrutamento e selecção de pessoal para que não desclassifiquem de concurso público os candidatos que detenham a condição de funcionários públicos em período probatório . - Não ter cometido crime doloso a que corresponda pena de prisão efectiva de dois ou mais anos ou praticado outros actos que devam ser considerados e manifestem Aprovado pela Comissão da Função Pública na 14a Sessão Ordinária de 20 de Outubro de 2011. Melhor serviço ao Público Boletim da Função Pública Página 3 Orientasaun número 4/2011, de 21 de Outubru Partisipasaun Funsionariu iha Periodu Probatoriu no Prosesu Rekrutamentu nian Tuir artigu 6o Lei no 7/2009, loron 15 fulan Jullu nian no atende ba desizaun nebe foti iha 14 Reuniaun Ordinaria iha loron 20 fulan Outubru tinan 2011, Komisaun ba Funsaun Publika aprova orientasaun tuir mai: nesan: Objektivu Objektivu ba orientasaun ida ne’e maka atu esklarese konaba haluan artigu sira 6⁰no 43⁰ hosi Dekretu-Lei no 34/2008, loron 27 fulan Agustu, altera hosi Dekreto-Lei no 22/2011, loron 8 Juñu (Rejime konkursu, rekrutamentu, selesaun no promosaun ba pesoal Administrasaun Publika nian) no ninia aplikasaun hosi júri sira ba rekrutamentu no selesaun pesoal ba Funsaun Publika. - La komete krime dolozu nebe bele hetan pena prizaun efetiva tinan rua ka liu ka pratika atu sira seluk nebe bele konsidera no hatudu inkompatibilidade ba hala’o kna’ar iha Administrasaun Públika; Aplikasaun a.)Orientasaun ida ne’e hetan baze hosi artigu 6o Lei no 7/2009, loron 15 fulan Jullu ( Lei Komisaun ba Funsaun Publika nian) no ne’e ba setor publiku sira hotu tenki halo tuir (kumprimentu obrigatoriu), aplika ba funsionariu publiku sira hotu no ajente sira Administrasaun Publika nian. b.) Orientasaun ne’e júri sira mos tenki kumpri ba rekruta- mentu no selesaun pesoal iha Funsaun Piblika no fiksa interpretasaun Komisaun ba Funsaun Publika nian konaba matéria ne’e. c.) Orientasaun ida ne’e la aplika ba entidade sira no setor sira nebe refere ona iha artigu 4o hosi Lei no 8/2004, loron 16 fulan Junu, ho redasaun mai hosi Lei no 5/2009, loron 15 fulan Jullu (Estatutu ba Funsaun Publika) la aplika mos ba entidade sira no setor sira nebe regula ona iha estatutu ka lei, inklui mos nomeasaun politika sira. Baze legal a.)Estatuto ba Funsaun Publika – Lei no 8/2004, de 16 de Juñu, altera hosi Lei no 5/2009, loron 15 fulan Jullu. b.)Lei ba Komisaun Funsaun Publika – Lei no 7/2009, loron 15 fulan Jullu. c.)Dekretu-Lei no 34/2008, loron 27 fulan Agustu, altera hosi Dekretu-Lei no 22/2011, loron 8 fulan Juñu - Rejime konkursu, rekrutamentu, selesaun no promosaun ba pesoal Administrasaun Publika nian. d)Orientasaun n⁰1/2010, loron 14 fulan Janeiru, Komisaun ba Funsaun Publika nian, konaba selesaun hosi meritu. e)Orientasaun n⁰ 1/2010, loron 14 fulan Janeiru, Komisaun ba Funsaun Publika nian, konaba definisaun ba meritu . Tuir artigu 6o hosi Dekretu-Lei no 34/2008, loron 27 fulan Agostu, altera hosi Dekretu-Lei no 22/2011, loron 8 fulan Junu (Rejime ba konkursu, rekrutamentu, selesaun no promosaun ba pesoal Administrasaun Publika nian), konkursu públiku rekrutamentu ba pesoal ba Funsaun Públika loke ba ema hotu-hotu nebe tuir rekizitus jeral nebé fo sai iha Estatutu ba Funsaun Públika no rekizitu espesifiku sira ba avizu loke konkursu nian. Rekizitu geral sira nebé estabelese hosi artigu 14o iha Estatutu ba Funsaun Públika, ka ha- - Sidadaun Timor-Leste nian; - Iha tinan minimu 17 no iha tinan masimu 55 ba idade -Hetan kualifikasaun sira nebe husu hosi regulamentu no diskrisaun ba funsaun sira; - La iha demisaun hosi instituisaun Estadu nian ruma; - Aptu/prontu nafatin atu koloka ba fatin nebe deit iha teritoriu nasional ka reprezentasaun ofisial ruma iha esterior/ rai liu; - Goza isin diak no mental aptu ba kna’ar nebe konkore ba; - Prenxe rekizitu sira espesial nebe orgaun hatun hosi regra sira espesifika ba kandidatu nebe konkore. Komisaun ba Funsaun Públika entende katak rekizitu espesial sira nebe lei mensiona iha leten nomós iha artigu sira 6o no 28o dekretu-lei no 22/2011 nian katak tenki defini lolos iha avizu abertura ba konkursu no liu hosi lei sira seluk no regulamentu sira ba kareira no kategoria funsional espesifika sira.Tuir fali artigu 28⁰ dehan katak, admite deit ba konkursu kandidatu sira nebe halo tuir rekizitus Estatutu Funsaun Publika nian no rekizitu espesial sira konkursu nian. Maibe, tuir entendimentu Komisaun nian, juri sira ba rekrutamentu no ba selesaun pesoal labele halo rekizitu espesial sira nebe laprevistu iha atus normativus regulamentar nebe aprova ona. Tuir artigu 43⁰ hosi dekretu-lei no 22/2011, funsionáriu nebe rekrutadu hosi konkursu publiku tama ba periudu probatoriu ida iha fulan 12 /tinan 1, wainhira sei observadu, orientadu no avaliadu, hatudu katak ninia idoneidade no kapasidade atu dezenvolve kareira ida iha Funsaun Públika. Periudu probatorio ne’e hetan kna’ar atu serbi deit tempu teste, durante ne’e funsionáriu sei hatudu katak iha duni kapasidade sira nesesaria no komportamentu adekuadu ba Funsaun Públika. Funsionáriu públiku sira iha tempu probatoriu goza direitu sira no halo tuir dever sira hanesan Funsionáriu públiku nebe liu ona periudu ne’e. Maibe funsionáriu públiku sira iha tempu probatoriu bele mos atu partisipa iha prosesu sira seluk rekrutamentu nian no selesaun pesoal, desde ke obedese rekizitu sira artigu 14⁰ nian iha Estatutu ba Funsaun Públika no rekizitu espesifiku sira seluk ba konkursu. Komisaun ba Funsaun Públika konsidera ilegal no iregular desklasifikasaun ba kandidatu sira iha prosesu rekrutamentu ka selesaun ho baze deit iha situasaun funsionáriu nian iha tempu probatoriu. Ho razaun hirak ne’e, Komisaun ba Funsaun Públika orienta juri sira ba konkursu atu rekruta no selesiona pesoal atu labele desklasifika kandidatu sira iha konkursu públiku. Aprova hosi Komisaun ba Funsaun Publika iha Reuniaun Ordinaria ba 14, loron 20 fulan Dezembru tinan 2011. Melhor serviço ao Público Página 4 Boletim da Função Pública Grupo de Profissionais de Gestão de Recursos Humanos (GPGRH) conhecimentos e experiência profissional. A iniciativa tem os seguintes objectivos: 1.Desenvolver a capacidade dos Gestores Profissionais de Recursos Humanos através da prática, da aprendizagem e do desenvolvimento dentro do grupo; Estabelecimento GGPRH A Comissão da Função Pública (CFP) é responsável pela melhoria da Gestão de Recursos Humanos na Função Pública. Torna-se por isso importante assegurar que o Gestor de Recursos Humanos na Função Pública tem à sua disposição todos os instrumentos necessários para poder executar e assumir as suas responsabilidades de forma eficaz e eficiente. O Grupo de Profissionais de Gestão de Recursos Humanos (GPGRH) é um programa aberto a todos os funcionários públicos, principalmente os que trabalham na área de recursos humanos, que pretendam aumentar os seus II encontro-GGPRH–MNE fissionais de Recursos Humanos (GGPRH). O segundo encontro decorreu nas instalações do Ministério dos Negócios Estrangeiros, no dia 29 de Julho altura em que discutiu o Processo de Recrutamento. O terceiro Encontro realizou-se a 26 de Agosto, no Hotel Novo Horizonte, em Metiaut, sob a égide da Rádio e Televisão de Timor-Leste (RTTL). Neste encontro discutiu-se o Mapa de Pessoal. Por seu turno, o Gabinete Presidencial foi o responsável pela actividade do dia 3 de Outubro que decorreu no salão da República China. Desta vez o tópico escolhido para a sessão foi Melhor serviço ao Público 2. Fornecer mecanismos para disseminação de informação nomeadamente as alterações de Decretos-lei e um manual de Recursos Humanos ; 3. Dar oportunidade aos gestores de Estrutura GGPRH o Regime de Licenças e Faltas. O tema do quinto encontro de GGPRH, promovido pelo INAP, foi a Avaliação de Desempenho. O último encontro do ano de 2011 que decorreu na SETEC-MI teve como tema de destaque o Regime das Carreiras. Nesse encontro a equipa de gestores nomeou um Presidente e um Secretário para o Grupo. Estes trabalharão com Secretariado da CFP para discutir e definir as actividades para 2012. A equipa voltou a reunir-se recentemente no Centro de Convenções de Dili (CCD) onde se discutiu o Regime de Suplementos . O Ministério responsável pelo evento foi o Ministério do Turismo, Comércio e Indústria (MTCI). É de salientar que foram entregues certificados aos Contagem dos votos-GGPRH Recursos Humanos para partilhar os seus conhecimentos e as abordagens estratégicas utilizadas nos seus Ministérios ou organismos públicos. 4. Estabelecer uma rede entre Profissionais de Gestão de Recursos Humanos na Função Pública. 5. Elaborar e aprofundar conhecimentos e fazer comparações com a gestão de Recursos Humanos de outros países. A Comissão da Função Pública pretende que os Gestores de Recursos Humanos de cada Ministério tenham a oportunidade para participarem nesta iniciativa de desenvolvimento de capacidades. Nesse contexto, promove-se um encontro dedicado aos Gestores Profissionais de Recursos Humanos com periodicidade de realização na última semana de cada mês. O primeiro encontro ocorreu no dia 14 de Junho de 2011 no edifício dos Correios em Díli. Foi nesta data que se estabeleceu o Grupo de Gestores Pro- IV encontro do GGPRH participantes considerados como membros assíduos. A participação dos Gestores de Recursos Humanos nestes encontros é de nuclear importância para a consolidação de experiência na área, a construção de uma doutrina e praxis especializada na realidade timorense e a partilha deste corpus teórico-prático com todos os profissionais em Timor-Leste e noutros países. Uma iniciativa em prol das boas práticas profissionais e do desenvolvimento de uma Administração Pública eficiente e eficaz assente na qualidade e no mérito. Boletim da Função Pública Página 5 Grupu Jestor Profissional ba Rekursu Umanus (GJPRU) programa formasaun ida nebé naklokeba funsionáriu publiku sira hotu,liu-liu ba sira nebé servisu iha área rekursus umanus, nebé hakarak hasae sira nia kapasidade no esperiensia profisional sira. Ni-nian objetivu sira, iha Funsaun Públika maka hanesan tuir mai neé: Enkontru dahuluk– Edifisiu Correios Komisaun ba Funsaun Públika (KFP) hanesan orgaun responsavel ba desempeño no hadia diak liu tan área Jestaun ba Rekursus Umanus Funsaun Públika nian. KFP hakarak atu asegura katak Jestor Rekursus Umanus nian iha Funsaun Públika hetan koñesimentu no kompetensia sira hodi bele hala’o no simu sira nia responsabilidade sira ho diak no efikaz. Grupu Profissional Jestor ba Rekursus Umanus (GPJRU) hanesan 1- Atu dezenvolve kapasidade tékinika ba jestores Rekursus Umanus sira liu hosi aprendizajem prátika no dezenvolvimentu nebé sira sei simu iha grupu profisionál nia laran. Enkontru datolu GJPRU– Metiaut 5- Elabora no haklean koñesimentu sira hahú hosi esperiensia iha rai laran hafoin Rekursu Humanus rai seluk nian. Ho ida ne’e KFP hakarak katak Jestor Rekursus Umanus iha Ministériu idaidak tenki partisipa no envolve iha inisiativa dezenvolvimentu kapasidade nebé importante. 2-Atu fó matéria sira hodi haklean novidade sira, liu-liu konaba alterasaun ba Dekretu-Lei sira no manual Rekursus Umanus; 3- Atu fó oportunidade ba jestor Rekursus Umanus sira hodi bele fahe, koñesimentu no abordajem estratéjika sira nebé sira hala’o iha ministériu ka ajensia sira nebé sira servisu ba; Enkontru ida neé dirije ba Jestor Profisional ba Rekursus Umanus sira, nebé hala’o iha semana ikus kada fulan. Enkontru dahuluk, hahú harí mós Grupu, hala’o tiha ona iha loron 14 fulan Juñu 2011, iha edifisiu Korreios nian. Sesaun daruak hala’o iha Ministério dos Negócios Estrangeiros, iha loron 29 fulan Jullo, nebé koalia konaba Prosesu Rekrutamentu. Enkontru datolu hala’o iha loron 26 fulan Agostu, iha Hotel Novo Horizonte Metiaut, Rádio Televisão Timor Leste (RTTL) hanesan responsável ba enkontru ida neé no koalia konaba 4- Atu harí rede espesialista no konsultor sira ho kapasidade iha área sira Jestaun Rekursus Umanus iha Funsaun Públika; Enkontru dahat–GJPRU Mapa Pessoal. Nune’e mós iha loron 3 fulan Outubru, hala’o ona enkontru ba dahat,iha salaun Repúblika China. Topiku ba diskusaun maka konaba Rejime Lisensas no Faltas. Tema tuir koalia konaba Avaliasaun ba Desempeñu no INAP maka sei sai promotor ba eventu ida neé. Enkontru ikus ba tinan 2011 nebé halao iha SETEC-MI ho tema Rejime karreira. Iha enkontru ekipa gestor sira mós hili prezidente no sekretariu ida ba grupu ida ne’e. Sira sei hala’o serbisu hamutuk ho Sekretariadu ba Komisaun Funsaun Publika hodi diskuti no defini aktividade sira ba tinan ida ne’e . Enkontru daruak–GJPRU-MNE Foin lalais ne’e ekipa ne’e halibur fali iha Sentru Konvensaun nebé diskuti konaba Rejime Suplementos . Ministeriu nebé maka sai responsável ba eventu ida nee maka Ministeriu Turismo, Comércio e Indústria (MTCI). Atu dehan mós katak fo ona premiu ba partisipante sira nebé konsidera hanesan membru assiduo. Partisipasun Jestores hosi Rekursus Umanus iha enkontru hirak ne᾽é importante tebes atu konsolida koñesimentu no esperiensia iha área, harí sistema ida ho hanoin ba liu realidade Timor nian. Entrega dos certificados-CCD Melhor serviço ao Público Página 6 Boletim da Função Pública Glossário Administrativo A Administração: é uma tarefa ou uma actividade que consiste na prossecução desses fins. Deste modo, a Administração é uma organização específica a quem se incumbe uma tarefa de prossecução de finalidades ou interesses. Administrar : significa gerir um conjunto de bens para a realização de um conjunto de fins. Atribuições : são os fins ou interesses que a lei incumbe as pessoas colectivas públicas de prosseguir ou realizar. Aptidões (p) : s.f. Qualidade de que é apto. Habilidade. Capacidade. Alterações : s.f. Contestação; discórdia; discussão. C Competência - é o conjunto de poderes funcionais que a lei confere para a presecução das atribuições das pessoas colectivas públicas. Capacidades - s.f. Aptidão , disposição para gozar de um direito. Inteligência. Faculdades. D Disseminação - s.f. Difusão . Divulgação. E Executar - v.t . Levar a efeito ; praticar ; realizar. Executivo — adj. Que faz cumprir a lei. O poder executivo, o governo. Pessoa que ocupa um cargo superior; alto funcionário . Eficaz - adj.Que produz o seu efeito. Eficiente. Que tem actividade e energia. Eficiente - adj.que cumpre os objectivos pretendidos; que executa as suas funções com sucesso e rapidez. Eficiência - s.f. O poder de efectuar. Eficácia. Experiência - s.f. Conhecimento adquirido por muita prática e observação. Ensaio. Especialistas - Peritos; sabedores; experientes. F Funções Públicas - São as actividades exercidas por funcionários públicos. Funcionário - é o agente administrativo/professional submetido ao regime legal da função pública. Funcionários Públicos (deveres) - é deve geral dos funcionários e agentes actuar no sentido de criar no público confiança na acção da Administração Pública , em especial no que diz respeito à sua imparcialidade. Os deveres incluem: isenção , zelo , obediência, lealdade, sigilo, correcção, assiduidade e pontualidade. G Gestão - s.f. Acto de gerir ; gerência; administração. M Ministério - s.m. cada um dos departamentos do poder executivo . Ofício ,cargo. Ministro - s.m. Membro do poder executivo que dirige um ministério. Servidor. Mediador. Enviado diplomático. O Órgão - Pode ser concebido como centro institucionalizado de poderes funcionais (a que chamamos competências), é necessário um acto formal, então temos que isolar o seu titular, ou seja, a pessoa física que o representa . PProficiências- competências; capacidades; utilidades. Periodicidade- descontinuidade; interrupção; intermitência. Melhor serviço ao Público Boletim da Função Pública Página 7 Glossariu Administrativu A Administrasaun - maka kna’ar ka aktividade nebe iha atu hala’o hodi hetan ni-nian finalidade. Ho nune’e, Administrasaun maka organizasaun ida espesifika fo’o ba ema kna’ar ida ba prosekusaun finalidade ka interesse sira Administrar- dehan katak atu jere sasan lubun ida ba realijasaun fin ida. Atribuisaun-maka finalidade ka interesse sira nebe lei fo ba ema publika koletiva sira atu hala’o Aptidaun –kualiadade katak bele halo, Badinas. Kapasidade Alterasaun– kontestasaun; lakonkorda;muda Agensia- - diresaun; gerensia; kna’ar; atividade; Administrasaun; Eskritóriu; Sukursal. D Diseminasaun-habelar; hafahe; hato’o E Ezekutar-Atu hala’o; Ezekutivo -nebe’e halo atu kumpri lei; kbi’it ezekutivu maka governu. Efikaz- nebe produz efeitu; efisiente; nebe iha atividade no forsa. Efisiente- nebe halo tuir objetivu sira; nebe hala’o nia kna’ar sira ho susesu no efikas. Efisiensia- kbi’it atu hala’o; efikasia. Esperiênsia- koñesimentu nebe hetan ho pratika barak no obervasaun; treinu. Espesialista- peritu sira; matenek sira; esperiente sira. F Funsaun Publika– maka atribuisaun sira, atividade sira nebe hala’o hosi funsionariu publiku sira. Funsionáriu – ema administrativu profisional nebe submete ba rejime legal funsaun publika nian Funsionáriu Publiku– (dever sira) dever geral maka haki’ak iha publiku fiar ba hala’o kna’ar Administrasaun Publika nian, liu-liu ba ninia imparsialidade. “dever sira maka: izensaun, zelu, obidiensia, lealdade, sijilu, koresaun, asiduidade no pontualidade. J Jestaun- aktu atu jere; jerensia; administrasaun. K Kompetensia - maka poder lubuk ida funsionariu sira hetan hosi lei atu hodi hala’o tuir atribuisaun sira; kbi’it atu foti desizaun. Kapasidade - aptidaun, iha dispozisaun atu goza direitu ruma. Matenek. Autoridade. M Ministério- departamento ida-idak hosi poder ezekutivu (governu); fatin serbisu; kargu. Ministro- membru hosi governu nebe dirije ministeriu ida. Servidor. Enviadu diplomatiku. O Orgaun- bele hateten katak sentru institusional sira ho poder funsional sira (nebe hanaran kompetensia), maibe tenki ho aktu formal, nune’e ita tenki tau ses ninia titular, ka ema nebe reprezenta. P Profisiensia- kompetênsia; kapasidade; utilidade sira. Periodisidade - deskontinuidade; interupsaun; Melhor serviço ao Público Página 8 Boletim da Função Pública Símbolos Nacionais A bandeira nacional é rectangular e formada por dois triângulos isósceles de bases sobrepostas, sendo um triângulo preto com altura igual a um terço do comprimento que se sobrepõe ao amarelo, cuja altura é metade do comprimento da bandeira. No centro do triângulo de cor preta fica colocada uma estrela branca de cinco pontas, que simboliza a luz que guia. A estrela branca apresenta uma das pontas viradas para a extremidade superior esquerda da bandeira. A parte restante da bandeira tem a cor vermelha. Emblema Nacional O Emblema Nacional chama-se Belak e simboliza o globo terrestre onde se inclui o território de Timor-Leste, e é o símbolo da unidade nacional A cor branca do centro da circunferência, a estrela e os raios simboliza a paz. Os raios brancos da estrela simbolizam a luz da solidariedade e a determinação de levar a paz a todo o mundo. As cinco pontas da estrela branca simbolizam a luz da generosidade e honestidade que guia o Povo para a Paz; Sobre o fundo branco do centro da circunferência interior, é reproduzida a insígnia do Monte Ramelau, pintada a vermelho rubro na parte periférica, e a preto na parte central, sendo esta contornada por uma linha amarelo dourado; A linha em amarelo, assim como as faixas e margens do livro, o batar fulin e o háre fulin (espigas), a roda dentada o ramainan (arco) e o diman (flecha) simbolizam a Riqueza. A cor preta no centro do Monte Ramelau, a espingarda automática e as letras do livro, simbolizam o obscurantismo a vencer. O contorno vermelho do Monte Ramelau, as letras, os aros, os contornos das faixas e o livro, simbolizam o amor à pátria e a luta pela libertação nacional; O conjunto dos quatro ângulos que integram a insígnia do Monte Ramelau simboliza o princípio da separação de poderes e a interdependência dos órgãos de soberania do Estado; O conjunto do livro aberto, a roda dentada, o batar fulin e o háre fulin (espigas) simbolizam a sabedoria e capacidade popular no contexto do desenvolvimento nas áreas da educação, cultura, justiça social, assim como, nas áreas agrícolas e industriais; O conjunto da espingarda automática, de modelo AK-47/Galaxi, o rama inan (arco) e o diman (flecha) simbolizam os valores de séculos de luta de resistência do povo pela libertação nacional e auto-defesa popular pela honra e dignidade da soberania do Estado; O lema UNIDADE, ACÇÃO, PROGRESSO, representa os valores básicos da política e moral em que assenta a vida da nação e do povo. Melhor serviço ao Público Boletim da Função Pública Página 9 Símbolu Nasional Bandeira Nasionál nia forma retangulár ho triângulus izóseles rua ne’ebé nia bazes sobrepostas ka hatuur ba malu, iha triângulu ida kôr metan ho altura ka aas hanesan un tersu kumprimentu ne’ebé hatuur ba ida seluk ho kôr kinur, i ida ne’e nia aas mak hanesan metade bandeira nia kumprimentu ka naruk. Iha loloos triângulu ho kôr metan nia klaran hatuur fitun mutin ida ho rohan naruk lima, ne’ebé simboliza naroman atu hatudu dalan. Fitun mutin nia rohan ida nakfila ba leten no hali’is ba sorin karuk, ba bandeira nia rohan leten liu. Bandeira nia parte sira seluk kôr mean tomak. Kinur – kolonializmu nia ain-fatin Metan - nakukun no beik laran ne’ebé tenke halakon;' Mean - luta ba libertasaun nasionál; Mutin - dame Emblema Nasional Emblema Nasionál hanaran Belak simboliza globu terrestre ka mundu kabuar ne’ebé inklui mós Timór-Leste, i nia mak símbolu unidade Nasionál; Kôr mutin iha sirkunferênsia ka risku kabuar laran, fitun no nia naroman simboliza páz. Naroman mutin husi fitun simboliza naroman solidariedade no determinasaun atu lori dame ba mundu tomak. Fitun mutin nia rohan-naruk lima simboliza laran luak no laran moos ne’ebé hatudu ba Povu dalan ba dame. Iha sirkunferênsia nia laran, iha fali parte ne’ebé kle’an liu no kôr mutin nia leten ba, hatudu insígnia Foho Ramelau nian, ne’ebé pinta ho kôr mean iha nia ninin tomak, no kôr metan iha parte klaran, ne’ebé hadulas ho linha kinur osa-mean ida. Linha ne’ebé kinur, no mós livru nia faixas i marjens ka ninin, batar fulin ho háre fulin (espigas), roda ho nehan, rama-inan (arco) no rama isin (flecha) simboliza Riqueza ka Rikusoin tomak. Kôr metan iha Foho Ramelau klaran, kilat automátika no letras livru nian, simboliza obskurantizmu ka nakukun no beik laran ne’ebé tenke buka halakon. Kontornu ka linha ne’ebé hadulas Foho Ramelau ho kôr mean, letras, arus ka arkus, faixas nia kontornus ho livru, simboliza domin ba pátria i luta ba libertasaun nasionál; Ângulus ka sikun haat hamutuk ne’ebé integra insígnia Foho Ramelau simboliza prinsípiu kona-ba separasaun poderes no interdependênsia entre órgauns soberania Estadu; Livru ne’ebé naloke hela, roda ho nehan, batar fulin i háre fulin (espigas) hotu hamutuk simboliza sebedoria ka matenek no kbiit povu nian iha kontextu dezenvolvimentu áreas Edukasaun, Kultura, Justisa Sosiál, no mós áreas Agríkolas i industriais; Kilat naruk automátika, modelu AK-47/Galaxi, rama inan (arco) no rama isin (flecha) hotu hamutuk simboliza valores luta rezistênsia Povu nian ba Libertasaun Nasionál no autudefeza ba onra ho dignidade soberania durante sékulus ka tinan atus-ba-atus; Lema UNIDADE, ASAUN, PROGRESU, reprezenta valores bázikus polítika no morál ne’ebé hatuur Nasaun no Povu tomak nia moris bá. Melhor serviço ao Público Boletim da Função Pública editado por: Gabinete de Apoio e Protocolo da Comissão da Função Pública Rua Jacinto Cândido, Dili, Timor-Leste Telefone: 333 90 90 Fax: 331 01 22 , E-mail: [email protected]
Documentos relacionados
Boletim Nº 0 - Comissão da Função Pública
Conheça quais os deveres gerais dos funcionários e agentes de Administração Artigo n.º 40, Deveres Gerais, da Lei n.º 8/2004, de 16 de Junho, do Estatuto da Função Pública 1. É dever geral dos func...
Leia maisBoletim Nº 2 - Comissão da Função Pública
Realizada pela Comissão da Função Pública por 2 anos consecutivos
Leia mais