¿Gasina anka yebáha?
Transcrição
¿Gasina anka yebáha?
¿Gasina anka yebáha? ¿Gasina anka yebáha? ¿Cómo es el cielo? Zapoteco de Santa Ana Yareni Odilón Chávez Hernández Segunda edición (versión electrónica) Publicado por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C. Apartado postal 22067 14000 Tlalpan, D.F., México Tel. 5573-2024 2011 Resumen El hombre siempre ha estado intrigado y maravillado con lo que ve en el cielo: el Sol, la Luna y las estrellas. Este libro habla de la fascinación del hombre con el firmamento desde la época en que pensaba que la Tierra era el centro del universo hasta el primer alunizaje. Dibujante: Odilón Chávez Hernández Asesoras lingüísticas: Gracie Thiessen Carolyn Joan Smith © 2011 por Odilón Chávez Hernández Esta obra puede reproducirse para fines no lucrativos, siempre y cuando no se altere en forma alguna. http://www.sil.org/mexico/zapoteca/yareni/L340-Cielo-zae.htm Primera edición 2011 .25C Segunda edición 2011 (versión electrónica) ¿Cómo es el cielo? Zapoteco de Santa Ana Yareni (zae) Ka benne usee itú nu reha bebana bakanie tti belannike yebáha. Bilákanie ka beli lhe nan to beo‑na lhe tatubisa‑na lhe. Ka benneha ugiaba leke tatubisa‑na lhe nan to beo‑na lhe. Benbake ka benne‑na diosi geke. Besiake ka yotu nna lhee ka nuha nna benke lea ge ka benne‑na. Ka benne ge China lhe ka benne ge Egipto lhe, anágaba ka benne griegu lhe, ka benneha ka nu sisia tte beddetike nu bilákanie yebáha. Anía uka nna uduloke benke ka calendario kini yuke bixa sá lhe bixa beo seeke lhe. Anágaba nna len calendariha uka geke yuke bixa aka nu si daa. 3 Ixe ida gwadána ukin ka benne deki yiesi lo yu‑niba rena chubá nna iyába ka beli‑na lhe tatubisa‑na lhe anágaba nan to beo‑na lhe adíru ka nu rilenrii yebáha, iyábakana rekikana abiiba kweeni. 4 Ttu benne griegu lábie Aristóteles, udobie ttiba ida 384 tti lani isia Jesucristuha yiesi lo yu‑ni. Benneha rabie deki yiesi lo yu‑ni labí anka nuni bata tti ra adí ka benne deki ankana bata. Anágaba attu benne griegu lábie Aristarco, udobie ttiba ida 280 tti lani isia Jesucristuha. Benneha nna redene deki yiesi lo yu‑ni rekibana abiiba kwee tatubisa‑na. Ttaka kumu laania labí ttu aparatu chi tee ki unna liina deki gwalí nu ra benneha, anioka nna labí ixe ka benne ugia leke ge nu reeha. 5 Ttu benne lábie Galileo udoe ida 1564 axtaba ida 1642. Benneha nuha sisia tte belannie yebáha len ttu telescopio. Telescopio‑ni ankana attiba ttu iyyagwana rilenna idittu. Len nuha belannie ka beli sia yebáha lhe bilánie ka xieru lhe ka iiya sia lo nan to beo‑na lhe. Anágaba nna bilárugabanie adíru ka nu ankakana attiba yiesi lo yu‑ni seekana yebáha. Len telescopio‑ni ute dani Galileo‑ni deki gwalíba nna tatubisa‑nala nu re lagwi. 6 7 Ixkixaru ka benne sisia tte uduloke beddetike ge ka nu sia yebáha, nnanna nna xxeniba chi anka ka telescopio rixúkanie. Len ka nuna chi rilárukanie iditturu lhe rilárukanie adíru ka beli sia yebáha. Anágaba nna chi yuke gasina ritá yiesi lo yu‑ni lhe ttixa idittu dona kwee tatubisa‑na lhe. Rii rakinrii yiesi lo yu‑ni labí ritá nuni, ttaka ritába nuni. Rekiba nuni binchitori attiba reki ttu trumpa. Ttu sá ttu ela risána rekina ttu yeki. Anágaba nna ridágabana rekina abiiba kwee tatubisa‑na. Ttu ida risána rugwena ttu yeki abiiba kweebie. 8 9 10 Anába ttigaba yiesi lo yu‑ni, rilárugaba a xxunu ka nu anka attiba lana siakana gwetsáha. Seela ka nu elharu lhe see ka nu chikaaru lhe. Yiesi lo yu‑ni ankana nu beyonna rena kwee tatubisa‑na. Ttigaba rekina binchitori lhe rekina abiiba kwee tatubisa‑na, anágaba adí ka yiesi lo yuha rekigabakana binchitori lhe rekigabakana abiiba kwee tatubisa‑na lhe. Kua ttu ttukana ruxunnikana lo neda gekani, labí rinapa luesikani. Ankakana ttu xxia ka nu rudáni tatubisa‑na gekani. Attu sá innerii ge adíkana lhe uinbiarii gaxasina ankakana lhe anágaba uin biarii bixa tee lákani lhe. 11 Nnanna nna innerii ttu latti ge nan to beo‑na. Nan to beo‑na ankagabe ttiba ttu yiesi lo yu; debá nna lanú benne see lobie. Benne‑na anke gwexxaru tti yiesi lo yu‑ni nna rekie abiiba kweeni. Lo nan to beo‑na see ka xieru elha ata riginni ka íyya barto, ttiba luesi ka nu rilenrii gwadú riginni yiesi lo yu‑ni, ka nu tenrii lákani yie beli. Ttaka lo nan to beo‑na nna riginniru ka nu barto. Anágaba nna labí raka íyya loe. Laxkala labí yaga reeyu loe, sunruba ka iiya sia loeha. 12 13 Tti chi bilani ka benne gaxasiná anka lo nan to beo‑na, laania nna uduloke belaba leke tsiake loe. De nuha nna bedú ittana leke beddeti chietike lhe begila leke uinke ttu bixa kini isinke ata doe. Ladea tte ka benne ge Rusia uddelhake ka aparatu ka nu lanú benne yuu lheekani kini ubinni ka nuha lo nan to beo‑na nna belannikana gaxasiná anka loe. Ka aparatuha nna beddelhakana ka retratu lhe rresona yiesi lo yu‑ni ki beddeti ka benne gaxasiná anka yu re loe. Ida 1959, laania sisiia tte uddelhake ttu aparatu lo nanto beo‑na. 14 15 Anía uka nna teeki beddeti tseke yu re lo nan to beo‑na, kumu adíke ukakanie ni kina yu yulhiba re loe nna xxudiba ka aparatu ganna chi iginikana loe, lhe anágaba nna ukakanie de re ka xieru lhe de duuya ka íyya loe nna ni kina abíba aka iginni tse ka aparatuha. Iki deliba chi yu tseke gaxa ttigasiná anka lo nan to beo‑na, laania liba nna tti uddelhake ka benne loe ki salannike. Tti lani udú nia ka benne lo nan to beo‑na, ladeaxa begila leke benke ttu aparatu ankana ttiba ttu avión lhe benke nu uku ka benne tsiake loe kini abittu bi dhakake tti isinke gwetsá. 16 17 Sá 20 ge julio ge ida 1969 ka benne ge Estados Unidos, ka benneha bedú niake sisia tte lo nan to beo‑na, yuuke lhee ttu aparatu tee láni Apolo 11. Delo tsunna ubisa lhe tsunna ela uyuuke neda ki bisinke loe. Aparatu uchekeha keddaru bexunnina. Bexunnibana ttiba ruxunni bala ge ttu yiera. Tti chi bisinkeha nna biriake lhee aparatuha nna ugwadike lo nan to beha. Lo benneha bilákanie duuya íyya ttiba ka roo iyyagwana yuya. Anágaba nna yu re loe nna ankana ttiba yu kuchiti. Nianna tti bottupake latti yu lhe bottupake ka íyya ki beddeti ka benne see yiesi lo yu‑ni nuha kini aniachu nna yuke bipaxa sela lheeni. Iki de nuha nna attu chupa tsunna lidú chi ugiake lo nan to beo‑na. Debá laania‑ba ugiake. Nnanna labíru chi ugiake; sunruba ka aparatu chi uddelhake. 18 19 ¡Alhaxa! Nnanna chi yurii ttu latti gaxasiná ritá yiesi lo yu‑ni lhe gaxasiná anka lo nan to beo‑na lhe. Iyá nuni chi biláni ka benne ruddetike nu sia yebáha. Delola innerii ge adíru ka nu ruin ka benne. 20
Documentos relacionados
Gasina raka ttu batsu
Entonces me digo: “Ojalá tuviera un abrigo de palma para cubrirme Ya que con él, bien que se protege uno de la lluvia”.
Leia mais