¿Gasina anka yebáha?

Transcrição

¿Gasina anka yebáha?
¿Gasina anka yebáha?
¿Gasina anka yebáha?
¿Cómo es el cielo?
Zapoteco de Santa Ana Yareni
Odilón Chávez Hernández
Segunda edición
(versión electrónica)
Publicado por el
Instituto Lingüístico de Verano, A.C.
Apartado postal 22067
14000 Tlalpan, D.F., México
Tel. 5573-2024
2011
Resumen
El hombre siempre ha estado intrigado y
maravillado con lo que ve en el cielo: el Sol, la
Luna y las estrellas. Este libro habla de la
fascinación del hombre con el firmamento desde la
época en que pensaba que la Tierra era el centro del
universo hasta el primer alunizaje.
Dibujante: Odilón Chávez Hernández
Asesoras lingüísticas:
Gracie Thiessen
Carolyn Joan Smith
© 2011 por Odilón Chávez Hernández
Esta obra puede reproducirse para fines no lucrativos,
siempre y cuando no se altere en forma alguna.
http://www.sil.org/mexico/zapoteca/yareni/L340-Cielo-zae.htm
Primera edición 2011 .25C
Segunda edición 2011 (versión electrónica)
¿Cómo es el cielo?
Zapoteco de Santa Ana Yareni (zae)
Ka benne usee itú nu reha bebana
bakanie tti belannike yebáha. Bilákanie ka
beli lhe nan to beo‑na lhe tatubisa‑na lhe.
Ka benneha ugiaba leke tatubisa‑na lhe
nan to beo‑na lhe. Benbake ka benne‑na
diosi geke. Besiake ka yotu nna lhee ka
nuha nna benke lea ge ka benne‑na.
Ka benne ge China lhe ka benne ge
Egipto lhe, anágaba ka benne griegu lhe,
ka benneha ka nu sisia tte beddetike nu
bilákanie yebáha. Anía uka nna uduloke
benke ka calendario kini yuke bixa sá lhe
bixa beo seeke lhe. Anágaba nna len
calendariha uka geke yuke bixa aka nu si
daa.
3
Ixe ida gwadána ukin ka benne deki
yiesi lo yu‑niba rena chubá nna iyába ka
beli‑na lhe tatubisa‑na lhe anágaba nan to
beo‑na lhe adíru ka nu rilenrii yebáha,
iyábakana rekikana abiiba kweeni.
4
Ttu benne griegu lábie Aristóteles,
udobie ttiba ida 384 tti lani isia
Jesucristuha yiesi lo yu‑ni. Benneha rabie
deki yiesi lo yu‑ni labí anka nuni bata tti
ra adí ka benne deki ankana bata.
Anágaba attu benne griegu lábie Aristarco,
udobie ttiba ida 280 tti lani isia
Jesucristuha. Benneha nna redene deki
yiesi lo yu‑ni rekibana abiiba kwee
tatubisa‑na. Ttaka kumu laania labí ttu
aparatu chi tee ki unna liina deki gwalí nu
ra benneha, anioka nna labí ixe ka benne
ugia leke ge nu reeha.
5
Ttu benne lábie Galileo udoe ida 1564
axtaba ida 1642. Benneha nuha sisia tte
belannie yebáha len ttu telescopio.
Telescopio‑ni ankana attiba ttu iyyagwana
rilenna idittu. Len nuha belannie ka beli
sia yebáha lhe bilánie ka xieru lhe ka iiya
sia lo nan to beo‑na lhe. Anágaba nna
bilárugabanie adíru ka nu ankakana attiba
yiesi lo yu‑ni seekana yebáha. Len
telescopio‑ni ute dani Galileo‑ni deki
gwalíba nna tatubisa‑nala nu re lagwi.
6
7
Ixkixaru ka benne sisia tte uduloke
beddetike ge ka nu sia yebáha, nnanna
nna xxeniba chi anka ka telescopio
rixúkanie. Len ka nuna chi rilárukanie
iditturu lhe rilárukanie adíru ka beli sia
yebáha. Anágaba nna chi yuke gasina ritá
yiesi lo yu‑ni lhe ttixa idittu dona kwee
tatubisa‑na lhe.
Rii rakinrii yiesi lo yu‑ni labí ritá
nuni, ttaka ritába nuni. Rekiba nuni
binchitori attiba reki ttu trumpa. Ttu sá
ttu ela risána rekina ttu yeki. Anágaba
nna ridágabana rekina abiiba kwee
tatubisa‑na. Ttu ida risána rugwena ttu
yeki abiiba kweebie.
8
9
10
Anába ttigaba yiesi lo yu‑ni,
rilárugaba a xxunu ka nu anka attiba lana
siakana gwetsáha. Seela ka nu elharu lhe
see ka nu chikaaru lhe. Yiesi lo yu‑ni
ankana nu beyonna rena kwee
tatubisa‑na. Ttigaba rekina binchitori lhe
rekina abiiba kwee tatubisa‑na, anágaba
adí ka yiesi lo yuha rekigabakana
binchitori lhe rekigabakana abiiba kwee
tatubisa‑na lhe. Kua ttu ttukana
ruxunnikana lo neda gekani, labí rinapa
luesikani. Ankakana ttu xxia ka nu rudáni
tatubisa‑na gekani.
Attu sá innerii ge adíkana lhe
uinbiarii gaxasina ankakana lhe anágaba
uin biarii bixa tee lákani lhe.
11
Nnanna nna innerii ttu latti ge nan to
beo‑na. Nan to beo‑na ankagabe ttiba ttu
yiesi lo yu; debá nna lanú benne see
lobie. Benne‑na anke gwexxaru tti yiesi lo
yu‑ni nna rekie abiiba kweeni. Lo nan to
beo‑na see ka xieru elha ata riginni ka
íyya barto, ttiba luesi ka nu rilenrii
gwadú riginni yiesi lo yu‑ni, ka nu tenrii
lákani yie beli. Ttaka lo nan to beo‑na
nna riginniru ka nu barto. Anágaba nna
labí raka íyya loe. Laxkala labí yaga
reeyu loe, sunruba ka iiya sia loeha.
12
13
Tti chi bilani ka benne gaxasiná anka
lo nan to beo‑na, laania nna uduloke
belaba leke tsiake loe. De nuha nna bedú
ittana leke beddeti chietike lhe begila leke
uinke ttu bixa kini isinke ata doe.
Ladea tte ka benne ge Rusia
uddelhake ka aparatu ka nu lanú benne
yuu lheekani kini ubinni ka nuha lo nan
to beo‑na nna belannikana gaxasiná anka
loe. Ka aparatuha nna beddelhakana ka
retratu lhe rresona yiesi lo yu‑ni ki
beddeti ka benne gaxasiná anka yu re loe.
Ida 1959, laania sisiia tte uddelhake ttu
aparatu lo nanto beo‑na.
14
15
Anía uka nna teeki beddeti tseke yu re lo
nan to beo‑na, kumu adíke ukakanie ni
kina yu yulhiba re loe nna xxudiba ka
aparatu ganna chi iginikana loe, lhe
anágaba nna ukakanie de re ka xieru lhe
de duuya ka íyya loe nna ni kina abíba
aka iginni tse ka aparatuha.
Iki deliba chi yu tseke gaxa ttigasiná
anka lo nan to beo‑na, laania liba nna tti
uddelhake ka benne loe ki salannike. Tti
lani udú nia ka benne lo nan to beo‑na,
ladeaxa begila leke benke ttu aparatu
ankana ttiba ttu avión lhe benke nu uku
ka benne tsiake loe kini abittu bi dhakake
tti isinke gwetsá.
16
17
Sá 20 ge julio ge ida 1969 ka benne ge
Estados Unidos, ka benneha bedú niake
sisia tte lo nan to beo‑na, yuuke lhee ttu
aparatu tee láni Apolo 11. Delo tsunna
ubisa lhe tsunna ela uyuuke neda ki
bisinke loe. Aparatu uchekeha keddaru
bexunnina. Bexunnibana ttiba ruxunni
bala ge ttu yiera.
Tti chi bisinkeha nna biriake lhee
aparatuha nna ugwadike lo nan to beha.
Lo benneha bilákanie duuya íyya ttiba ka
roo iyyagwana yuya. Anágaba nna yu re
loe nna ankana ttiba yu kuchiti. Nianna
tti bottupake latti yu lhe bottupake ka
íyya ki beddeti ka benne see yiesi lo yu‑ni
nuha kini aniachu nna yuke bipaxa sela
lheeni.
Iki de nuha nna attu chupa tsunna
lidú chi ugiake lo nan to beo‑na. Debá
laania‑ba ugiake. Nnanna labíru chi
ugiake; sunruba ka aparatu chi uddelhake.
18
19
¡Alhaxa! Nnanna chi yurii ttu latti
gaxasiná ritá yiesi lo yu‑ni lhe gaxasiná
anka lo nan to beo‑na lhe. Iyá nuni chi
biláni ka benne ruddetike nu sia yebáha.
Delola innerii ge adíru ka nu ruin ka
benne.
20

Documentos relacionados

Gasina raka ttu batsu

Gasina raka ttu batsu Entonces me digo: “Ojalá tuviera un abrigo de palma para cubrirme Ya que con él, bien que se protege uno de la lluvia”.

Leia mais