Ezame Depois-mate Ospitál nian ba bebé

Ezame Depois-mate
Ospitál nian ba bebé
Informasaun ba inan-aman sira
Konteúdu
Pájina
Introdusaun
3
Sá maka ezame DM ne’e?
3
Tansá maka hala’o ezame DM ospitál nian?
4
Sé maka bele konkorda ba ezame DM ospitál nian?
4
Saida maka konsentimentu ba ezame DM ospitál nian envolve?
5
Bainhira no iha-ne’ebé ezame DM ospitál nian hala’o?
6
Sé de’it maka sei tuir ezame DM ospitál nian?
6
Saida maka akontese durante ezame DM ospitál nian?
6
Saida maka akontese ba amostra tesidu durante ezame DM ospitál nian?
8
Saida maka akontese ba orgaun sira-ne’ebé hela atu hala’o
ezame ho detalle?
8
Saida maka akontese ba ha’u-nia bebé depoizde ezame DM ospitál nian?
9
Oinsá ha’u sei hetan rezultadu ezame DM ospitál nian?
9
Esplikasaun kona-ba liafuan balun ne’ebé uza iha livru ne’e
2
10
Introdusaun
Ita-Boot simu tiha ona livretu ida-ne’e tanba Ita-Boot nia bebé mate ona no membru
pesoál ida ko’alia ona ho Ita-Boot kona-ba Ita-nia bebé nia mate no valór ezame
depois-mate (DM) nian. Ami atu hato’o pézames ba Ita-Boot no Ita-nia família iha
momentu susar ida-ne’e.
Ami komprende katak oras ne’e tempu susar ba Ita-Boot atu konsidera asuntu ezame
DM nian. Ami-nia pesoál sei fó informasaun ne’ebé Ita-Boot persiza atu tulun Ita-Boot
halo dezisaun be loos ba Ita-Boot rasik no Ita-nia família. Kuantia hosi informasaun
kona-ba ezame DM ne’ebé ema presiza ne’e ninia barak la hanesan. Se Ita-Boot
presiza esplikasaun, favór ida husu mai ka, se Ita-Boot lakohi hatene kona-ba
aspektu ruma, favór ida dehan sai.
Ami espera katak livretu ida-ne’e sei tulun Ita-Boot atu komprende tanbasá presiza
hala’o ezame DM, nia sei envolve saida no tansá maka nia bele sai importante, ne’eduni Ita-Boot bele pasa tempu atu lee molok atu kompleta formuláriu konsentimentu
nian. Karik sei tulun barak se Ita-Boot diskute konteúdu matadalan ida-ne’e nian ho
Ita-Boot nia família. Ami enkoraja Ita-Boot atu husu mai ami se buat ruma ladún
moos ka se Ita-Boot iha hahusuk ruma.
Sá maka ezame DM ne’e?
Ezame DM ne’e ezame esternu no internu ba isin-lolon depoizde mate. Ema bele
mós bolu autópsia. Patolojista pediatria ida maka bele hala’o ida-ne’e. Nia maka
doutór ida be espesialista iha diagnoze moras bebé nian no identifikasaun kauza
mate nian. Patolojista pediatria sira serbisu tuir padraun Patolojista Royal College
nian no mós kódigu pertinente prátika sira hosi Autoridade Tesidu Ema nian.
Iha tipu rua ezame DM nian:

Ezame DM ospitál nian, ne’e lei ezije, no só bele hala’o de’it ho Ita-Boot
nia konsentimentu; no
3

Ezame médiku DM nian, ne’ebé lei ezije no la presiza hetan
konsentimentu nanis.
Tansá maka hala’o ezame DM ospitál nian?
Ami apresia katak sei Ita-Boot sente-moras tebes atu konsidera ezame DM lailais
tebes ona depoizde Ita-Boot nia bebé mate, maibé importante atu laran-moris
katak ezame ida-ne’e sei tulun atu:
 Afirma tansá maka Ita-Boot nia bebé mate liuhosi idenfikasaun moras ida, se iha,
ka kondisaun ida-ne’ebé hetan diagnoze tiha ona, se iha
 Identifika anormalidade ruma hanesan defeitu fuan ka rins nian
 Identifika kondisaun ne’ebé bele hetan iha oan seluk ka oan foun sira
 Halo planu ba isin-rua ka tau-matan isin-rua nian
 Hafó informasaun ne’ebé sei serve ba ema seluk ne’ebé sofre problema be
hanesan
 Identifika efeitu hosi tratamentu no ai-moruk sira.
Ezame DM ne’e sei fó informasaun estra ne’ebé sei bele tulun doutór atu esplika
iha detalle liután tansá Ita-Boot nia bebé mate tiha. Epena, iha kazu ki’ikoan ruma,
ezame DM ne’e la hafó razaun tanbasá bebé ida bele mate.
Sé maka bele konkorda ba ezame DM ospitál nian?
Dezisaun atu simu ka simu ezame DM ospitál nian ne’e ema ho responsabilidade
inan-aman maka bele halo. Bainhira bebé mate iha momentu moris-mai, ninia
inan tenke fó konsentimentu.
Responsibilidade inan-aman: Ema (sira) be ho responsabilidade inan-aman sei
baibain, maibé la sempre, maka bebé ne’e nia inan-aman. Ema (sira) be ho
responsabilidade inan-aman ba labarik ida inklui: labarik nia inan; labarik nia
aman (se kaben ho inan ne’e iha momentu atu isin-rua, bainhira moris-mai ka
depois; ka se la kaben maibé ninia naran tama iha labarik nia sertidaun4
moris hahú hosi loron 15 Abríl 2002); mahein ida-ne’ebé legál; Fundasaun
Servisu Saúde no Sosiál nian se labarik ne’e tenke simu orden ba kuidadu
ruma; ka ema ida-ne’ebé ho orden residénsia nakait ba labarik ida-ne’e.
Aman ida-ne’ebé nunka kaben ho labarik ne’e nia inan ka, depoizde 15 Abríl
2002, ne’ebé nia naran seidauk tama ba labarik nian sertidaun-moris, sei soi
responsibilidade inan-aman nian se nia hetan tiha ona ida-ne’e liuhosi orden
tribunál nian ka liuhosi akordu ho labarik nia inan kona-ba responsabilidade inanaman nian. (Prátika Di’ak iha Konsentimentu, DHSSPS Marsu 2003)
Se Ita-Boot la hetan akordu ruma kona-ba ezame DM, nu’udar pár ida, Ita-Boot
bele buka tulun liután hosi doutór. Se Ita-Boot seidauk bele lia-ida, karik di’ak liu
se ezame DM ne’e la hala’o. Ita-Boot la iha obrigasaun ruma atu lia-ida ho ezame
DM ospitál nian; hahilik ne’e Ita-Boot nian tomak.
Saida maka konsentimentu ba Ezame DM ospitál nian
envolve?
Formuláriu konsentimentu nian sei hakompletu nu’udar rejistu hakerek ida hosi
Ita-Boot nia dezisaun sira no ida-ne’e sei hatudu momoos Ita-Boot nia hakarak ba
ema hotu-hotu. Profisionál kuidadu médiku sira-ne’ebé husu ezame DM ne’e sei
lori Ita-Boot iha prosesu konsentimentu nia laran, husu atu Ita-Boot hatudu ItaBoot nia hahilik iha seksaun ida-idak iha formuláriu ne’e no hafoin asina.
Se Ita-Boot iha hahusuk ka kondisaun espesiál ruma kona-ba ezame DM ne’e,
Ita-Boot sei hetan biban atu rejista. Ita-Boot sei hetan kópia tahan ida hosi
formuláriu konsentimentu nian, kópia tahan ida sei hatama iha rejistu ospitál nian
no ida tan sei haruka ba Patolojista pediatria. Ne’e sei asegura katak ema hotuhotu hatene Ita-Boot nia dezisaun sira.
Se Ita-Boot muda dezisaun molok ezame ne’e hala’o, Ita-Boot bele modifika ka
dada filafali Ita-Boot nia konsentimentu, mezmu depoizde asina formuláriu ne’e.
5
Bainhira no iha-ne’ebé ezame DM ospitál nian hala’o?
Ezame DM hotu-hotu ba bebé sira hala’o iha nekrotériu (uma-mate) iha Royal
Hospitals, Belfast, iha loron serbisu 1-2 depoizde bebé mate. Se Ita-Boot nia
relijiaun ezije atu hakoi-mate iha oras 24 nia laran, favór ida fó-hatene ema
ne’ebé hetan konsentimentu – se posivel atu hala’o ezame iha tempu ne’e
nia laran.
Sé de’it maka sei tuir ezame DM ospitál nian?
Patolojista pediatria ida maka responsivel ba ezame tomak maibé dala ruma nia
hetan tulun hosi pesoál seluk, inklui tékninu patololojia anatómiku sira ka maktuir
estájiu patolojista sira. Dala ruma estudante médiku sira ka profisionál kuidadu
médiku seluk bele tuir ezame DM ida ho intentu edukasionál. Se Ita-Boot la gosta
atu sira halo prezensa iha ezame ne’e, favór ida fó-hatene bainhira kompleta hela
formuláriu konsentimentu nian.
Saida maka akontese durante ezame DM ospitál nian?
Ezame DM ospitál nian se bele tomak, limitadu ka esternu de’it:
Ezame DM tomak hahú ho ezame esternu ida ho kuidadu boot ba isin-lolon.
Hafoin, tatesik (insizaun) ida sei halo iha parte oin isin-lolon nian atu hasai
orgaun boot isin-laran nian no tatesik naruk ida tan halo iha ulun nia kotuk iha
parte fuuk nia rohan atu hasai kakutak. Orgaun sira-ne’e sei hetan ezame visuál
no amostra tesidu nian no buat-suli (hanesan raan) sei hasai. Bloku tesidu nian
no diapozitivu tesidu nian sei halo ho mikroskópiu.
Fotografia no imajen sira seluk (inklui raiu-xís) hosi Ita-Boot nia bebé, parte hosi
ninia isin-lolon ka orgaun ida bele hasai atu depois estuda liután. Imajen sira-ne’e
sei sai parte rejistu médiku nian. Ho Ita-Boot nia konsentimentu, sira-ne’e ema
sei bele uza ba edukasaun no treinu ka peskiza (identifikasaun hotu sei hasai).
6
Iha kazu balu, análize kromosomu nian no teste jénetiku seluk sei tulun atu
diagnostika moras ida-ne’ebé hetan hosi jerasaun uluk família nian. Haree Ita-Boot
nia bebé nia tesidu ka buat-suli (hanesan raan) bele tulun atu hatán lia-husu sira
kona-ba moras hosi membru seluk família nia iha aban-bainrua. Teste jenétiku ba
amostra tesidu nian presiza Ita-Boot nia konsentimentu. Ita-Boot mós sei hateten
se amostra sira-ne’e ema bele ka lae uza ba edukasaun no treinu ka peskiza.
Ezame DM ida be hala’o tomak sei fó Ita-Boot informasaun barak liuhotu.
Ezame DM be limitadu kombina ezame esternu ho ezame internu parsiál.
Ezame internu ne’e sei limitadu se inan-aman sira hakarak fó konsentimentu ka
lae, porezemplu, atu orgaun ida de’it, hanesan fuan ka kakutak, sistema isin nian
hanesan sistema respirasaun nian, ka área ida isin-lolon nian hanesan hirusmatan ka abdomen. Bloku tesidu nian no diapozitivu tesidu nian sei halo ho dalan
hanesan ba ezame DM ida be hala’o tomak.
Ezame DM be limitadu bele serve nafatin maibé posivel katak bele lakon buat
ruma be importante. Ema ne’ebé esplika prosedimentu ne’e sei diskute limite no
implikasaun sira ho Ita-Boot.
Ezame esternu de’it - se Ita-Boot hili opsaun ida-ne’e, Ita-Boot nia bebé nia isin
sei hetan ezame visuál no sira sei tetu nia isin de’it. Sira sei la koke ninia isin-lolon
ka hasai orgaun ruma. Sira sei hasai fotografia ka halo raiu-xís. Teste seluk sei
inklui análize kromosomu nian, ne’ebé sei hala’o ho Ita-Boot nia konsentimentu.
Ezame ida-ne’e sei fó informasaun uitoan de’it. Ema ne’ebé esplika prosedimentu
ne’e sei diskute limite no implikasaun sira ho Ita-Boot.
Depoizde ezame tomak ka limitadu ida, orgaun barak liu sei hatama filafali ba isinlaran, maski sei la bele tau filafali iha pozisaun orijinál. Dala ruma kakutak ka fuan
sei presiza tempu naruk atu ezamina ho detalle no sei Ita-Boot konkorda atu
7
orgaun ida-ne’e hela ba intentu ida-ne’e, nia sei la tau filafali ba ninia fatin iha
loron ezame DM nian. Ita-Boot sei presiza fó-hatene Ita-Boot nia hakarak kona-ba
orgaun sira-ne’e bainhira ezame ho detalle kompletu ona.
Depoizde ezame DM, pesoál iha nekrotériu (uma-mate) sei prepara Ita-Boot nia
bebé nia isin atu Ita-Boot bele haree no kaer filafali. Tatesik sira-ne’e sei la bele
hetan bainhira bebé ne’e hatais tiha ona.
Saida maka akontese ba amostra tesidu durante ezame DM
ospitál nian?
Amostra tesidu sira-nian iha forma bloku tesidu no diapozitivu sei bele sai útil
tebes no rekomendadu tebetebes atu sira-ne’e ita mantein iha ospitál. Soi
diapozitivu nu’udar rejistu permanente ne’e katak diágnoze ruma ne’ebé hakhalo
tiha ona patolojista seluk sei bele ezame, se presiza. Sira sei bele sai buat ho
folin ba Ita-Boot nia família tanba teste foun sempre dezenvolve no ezamina
amostra tesidu sira-ne’e iha abain-bainrua sei bele tulun atu halo diagnoze iha
membru família nian be sei moris hela.
Amostra tesidu sira-ne’e bele ita bele uza iha treinu ba doutór no profisionál
kuidadu saúde sira. Sira mós tulun barak ba monitoramentu saúde públiku,
intentu guarante kualidade no auditora nian, porezemplu, sira-ne’e ita sei bele uza
hodi ezame padraun iha servisu patolojia ospitál nian. Sira-ne’e só bele hela iha
ospitál se Ita-Boot fó konsentimentu no sira-ne’e ita sei rai ho seguransa iha
kondisaun atubele prezerva.
Se Ita-Boot deside katak Ita-Boot lakohi atu amostra tesidu sira-ne’e rai iha ospitál
depoizde ezame, Ita-Boot bele arranja atu hamutuk sira.
Saida maka akontese ba orgaun sira-ne’ebé hela atu hala’o
ezame ho detalle?
Se orgaun sira hela, Royal Hospitals, Belfast, sei halakon sira legalmente ho
kremasaun iha Roselawn. Selae, ho dalan seluk, sira sei hafila ba Ita-Boot
8
bainhira ezame ne’e kompletu tiha ona - baibain liuhosi Ita-Boot nia diretór
hakoi-mate nian. Se Ita-Boot hili atu simu filafali Ita-Boot nia bebé nia orgaun
sira, Ita-Boot bele halo hakoi-mate uluk molok atu simu filafali orgaun sira-ne’e
no arranja sira-nia kremasaun/enterru iha loron ikus, ka Ita-Boot bele demora
hakoi-mate to’o semana hirak atubele hakoi orgaun sira-ne’e hamutuk Ita-Boot
nia bebé nia isin-lolon tomak.
Saida maka akontese ba ha’u-nia bebé depoizde ezame DM
ospitál nian?
Bainhira ezame DM remata tiha ona, Ita-Boot sei bele haree no kaer Ita-Boot nia
bebé se Ita-Boot hakarak. Ita-Boot sei bele arranja atu diretór hakoi-mate ida lori
nia ba enterru família nian ka ospitál sei arranja atu hakoi Ita-Boot nia bebé ka
halo kremasaun. Ita-Boot bele diskute opsaun sira-ne’e ho profisionál kuidadu
saúde nian ne’ebé simu tiha Ita-Boot nia konsentimentu.
Se Ita-Boot hili atu bebé ne’e hetan hakoi-mate família nian/kremasaun, Ita-Boot
bele kontakta diretór hakoi-mate nian, bele molok ka depois ezame DM ne’e
remata maibé di’ak liu loron no oras hakoi-mate ne’e ita la hametin lai to’o oras
ne’ebé iha ona konfirmasaun kona-ba tempu atu hasai bebé hosi ospitál.
Oinsá ha’u sei hetan rezultadu ezame DM ospitál nian?
Relatóriu ida kona-ba rezultadu sira sei haruka ba Ita-Boot nia konsultór no doutór
jerál bainhira teste hotu-hotu remata tiha ona. Ida-ne’e presiza pelumenus fulan
tolu no iha kazu balun, sei bele dura kleur tebes. Sei iha kontaktu ho Ita-Boot
bainhira relatóriu ne’e haruka tiha ona no depois Ita-Boot bele arranja atu hetan
esplikasaun kona-ba rezultadu sira-ne’e.
9
Esplikasaun kona-ba liafuan balu ne’ebé uza iha livru ne’e
Micróskopu
Ekipamentu ida ho lente espesiál be permite patolojista atu haree tesidu iha vidru
diapozitivu nian no haree sélula sira-ne’ebé vidru halo sai boot.
Nekrotériu
Departamentu ida-ne’ebé inklui kuartu, iha-ne’ebé mate-isin sira ema tau iha
refrijeradór to’o momentu diretór hakoi-mate hasai sira. Iha-ne’ebá mós bele iha
kuartu ida atu hala’o ezame depois-mate no kuartu ida atu haree mate-isin.
Orgaun (sira)
Parte importante hosi ema nia isin, porezemplu, kakutak, fuan, rins, aten-book no
aten.
Patolojista pediatria
Doutór médiku ida-ne’ebé espesialista iha diagnoze no estuda moras bebé nian.
Nia hala’o teste laboratóriu ba bebé sira-ne’ebé moris hela no mós ezame
depois-mate bebé sira-nian.
Tesidu
Klibur sélula nian ne’ebé forma orgaun no fó funsaun espesiál ba sira.
Bloku tesidu nian
Amostra ki’ikoan tesidu nian (menus duké selus no nia mahar to’o 5 mm), ne’ebé
ema tau iha resipiente plástiku no uza atu hasai bee, depois hatoos ho lilin.
Diapozitivu tesidu nian
Seksaun mihis tebes (maizumenus baluk sanulu hosi mahar ema nia fuuk) hosi
tesidu sira-ne’ebé ema hatoos tiha ona, ne’ebé ema hotus hosi bloku tesidu sira
no tau iha vidru diapozitivu nian hodi ezame ho miskroskópiu.
10
Se Ita-Boot la kontente ho aspektu ruma hosi komunikasaun, informasaun ka
apoiu ne’ebé Ita-Boot simu durante prosesu ezame depois-mate no hakarak
halo kesar-sadik, favór ida kontakta Departamentu Kesar-sadik/Ligasaun
Pasiente Fundasaun nian. Ita-Boot bele hetan diresaun kontaktu nian no
númeru-telefone iha pesoál kuartu-ospitál nian.
11
BT12-714