Monitoria Agrometeorologia - Ministério da Agricultura e Pescas
Transcrição
Monitoria Agrometeorologia - Ministério da Agricultura e Pescas
Monitoria Agrometeorologia Janeiru-Fevereiru 2015 Edisaun: 10 Marsu 2015 Vol. 25 - 2015 Udan Be’en la Favoravel iha área kosteiru, bele hatun produtividade Epoka Premeiru 2014/2015 Iha fulan Janeiru no Fevereiru maioria Munisipiu hetan udan been favoravel, liu liu ba área foho, maibe área kosteiru nafatin hetan udan be’en la diak. Iha realidade, to’os nain balun liu liu toos nain iha área foho munisipiu Ermera, Liquica no área foho Bobonaro ne’ebe kuda batar fulan Novembru hahu kolleita ona iha fulan Fevereiru nia laran. Maibe maioria agrikultor sira sei kontrola nia to’os hanesan hamos du’ut no animal ne’ebe estraga to’os. Iha ekspekatasaun katak kolleita batar tarde iha área Balibo, Atabae, Liquica área kosteiru no Lospalos. Dadus NDVI no volume udan be’en husi FAO Sistema Informasaun no Avizu Antisipada Global/Global Information and Early Warning System (GIEWS) Sistema Indise Estres Agrikultura/Agriculture Stress Index System (ASIS) fulan Janeiru no Fevereiru nian hatudu katak kobertura vejetais iha Timor laran, liu – liu iha areas agrikultura nian aumenta husi mediu tempu naruk nian. Jeralmente munisipiu barak iha kondisaun klima ne’ebe diak iha fulan Janeiru no Fevereiru. Fatin barak hetan volume udan be’en ne’ebe a’as kompara ho fulan hanesan tinan 2014 no liu ba volume mediu tempu naruk nian. Fevereiru. Figura 1, hatudu katak, iha fulan Fevereiru kondisaun vegetasaun diak kompara ho fulan Janeiru ne’ebe iha área barak hetan Indise Vejetasaun Saudavel/Vegetation Health Index (VHI) entre 0.15 to’o 0.55 (kor mean to’o kor kinur) liu liu iha área kosteiru. Maibe iha fulan Fevereiru, área barak hetan 0.55 to’o 0.75 (kor matak) depois iha área mos hetan Indise Vejetasaun Saudavel (VHI) liu 0.95 (kor matak nakukun). Iha fulan Janeiru area ne’ebe kondisaun vegetasaun diak no la hetan estres mak munisipiu Liquica, Ermera, Aileu, Manufahi Covalima, Lautem no Oecusse ho VHI entre 0.65-0.85. Munisipiu ne’ebe kondisaun plantasaun hetan estres agrikutura mak iha parte Baucau, Bobonaro, Viqueque, Dili no parte kosteiru Manatuto. Iha Fulan Fevereiru kondisaun vejetasaun diak liu kompara ba fulan Janeiru. Area aumenta hetan VHI ne’ebe a’as husi 0.55 to’o liu 0.95 hanesan munisipiu Ermera, Liquica, Bobonaro, Covalima, Oecusse, Lautem, Viqueque, Manatuto, Aileu no Ainaro. Area kosteiru iha munisipiu Viqueque, Manatuto, Baucau no Dili sei hetan VHI tun husi 0.15 to’o 0.55. Ne’e signifikante katak, área ne’ebe hetan VHI tun, produtividade tinan 2014/2015 bele tun. Indise Vejetasaun Saudavel/Vegetation Health Index (VHI) indika mos kondisaun vejetasaun ne’ebe saudavel liu liu fulan Figure 1: Indise Vejetasaun Saudavel fulan JaneiruFevereiru: Iha Timor-Leste VHI fulan Janeiru 2015 iha area barak mak hetan indesi ho valor tun entre 0.15 – 0.55 (kor mean to’o kinur). Ne’e indika katak kondisaun vejetasaun esperensia/hasoru estres ne’ebe bele afeita ba redusaun produtividade. Area ne’ebe hetan indise às (valor entre 0.65 to’o liu ba 0.85 (kor matak nakukun) bele hetan produtividade às. Husi ne’e ita bele halo prediksaun katak munisipiu Ermera, Liquica, Bobonaro, Covalima, Oecusse, Lautem, Viqueque, Manatuto, Aileu no Ainaro bele hetan produtividade às, karik kondisaun vejetasaun diak nafatin antes kolleita. Produs mensalmente husi Servisu ALGIS-AGROMET MAP hetan suporta husi EC/FAO Atu asesu kopias halo favor kontata Sr. Raimundo Mau iha [email protected] ka kontata Projetu Sistema Informasaun Nasional no Avisu Antisipada-NIEWS, [email protected]. Produtu ida ne’e hetan fundu husi Komisaun Europeia. Opiniaun ne’ebe espresa iha publikasaun ida ne’e la nesesariamente refleta opiniaun Komisaun Europeia nian. Monitoria Agrometeorologia Timor-Leste - Março_2015 - Vol. 25- 2015 Análiza udan be’en Figura 2: Udan be’en loron-10 iha milimetru durante fulan Janeiru-Fevereiru 2015. Dadus derivadu husi model FAO GIEWS (ASIS). PRIMEIRA DEKADA UDAN BE’EN Agostu 2013 Rezumu Haré ba grafiku iha leten hodi halo analiza konaba volume udan be’en iha fulan Janeiru tinan 2015 hatudu katak volume udan be’en ás kompara ba fulan hanesan tinan 2014. Iha fulan Janeiru area ne’ebe hetan udan be’en ne’ebe ás iha dekada primeira mak munisipiu Bobonaro (200mm), Ermera (150mm), Baucau (160mm) no Oecusse (140mm), volume ne’ebe liu ba valor mediu tempu naruk nian. Situasaun hanesan ne’e kontrariu ho Munisipiu Lautem no Viqueque ne’ebe volume udan be’en tun ho valor 140mm. Maibe, iha dekada segunda udan be’en tun ho volume entre 10mm to’o 130mm. Area ne’ebe valor udan be’en tun husi 100mm mak Munisipiu Oecusse (70mm), Ermera (50mm) no Bobonaro (30mm). Iha dekada daruak no datoluk nian volume udan tun liu ba valor mediu tempu naruk nian liu liu iha área Ermera no Oecusse. Iha fulan Fevereiru área barak mak hetan volume udan be’en entre 100mm liu ba mediu tempu naruk, hanesan munisipiu Baucau, Bobonaro, Lautem, no Viqueque. Iha primeiru no segunda dekada udan menus husi 100mm mak hanesan munisipiu Ermera no Oecusse, volume ne’ebe entre 50 to’o 70mm. Volume udan tun ne’e karik kontinua iha fulan oin bele afeta ba produtividade ai-horis hanesan batar no hare ne’ebe tama dadauk iha faze vejetativu nian iha área barak. 2 Monitoria Agrometeorologia Timor-Leste - Março_2015 - Vol. 25- 2015 Figura 3: Perfil NDVI 2015 Munisipiu sira ne’ebe produsaun batar prinsipal tinan 2015 iha Timor-Leste. Grafiku haktuir hatudu komparasaun valor historiku no tinan 2014 ba 2015 nomos valor mediu tempu naruk husi NDVI. Fontes:FAO/GIEWSASIS. Rezumu Sensoriamentu Remotu Bazeia ba figura 3. Valor Indise Normalizada Diferente Vegetasaun/Normalized Vegetation Index (NDVI) fulan Janeiru no Fevereiru 2015 ba munisipiu ne’ebe reprezenta produsaun prinsipal batar tinan 2015 hahu husi 0.58 mak munisipiu Oecusse to’o 0.83 hanesan munisipiu Lautem no Baucau. Jeralmente NDVI sa’e maka’as kompara ho tinan kotuk.Grafiku iha leten hatudu katak, valor NDVI as husi tinan kotuk no liu ba valor mediu tempu naruk nian Tama ba fulan Fevereiru valor NDVI kontinua sa’e entre 0.80 ba leten, ne’ebe ás kompara ho fulan hanesan tinan 2014 no nafatin ás liu ba valor mediu tempu naruk nian. Signifika katak, kondisaun vejetasaun iha area barak matak tebes, indikasaun katak vegetasaun saudavel. © Ministerio da Agricultura e Pescas (MAP) Buletin bele download iha: www.maf.gov.tl Renunsia: Baliza geografia nebe hatudu hodi representa deit visualizasaun grafis no so mente para intende hodi halo indikasaun deit. Apresiasaun hatoo ba organizasaun: FAO GIEWS 3 Monitoria Agrometeorologia Timor-Leste - Março_2015 4 - Vol. 25- 2015